jaargang 4 mei 2006
De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) geeft gemeenten meer zeggen-
9
schap over zorg en welzijn. Beide sectoren moeten samenwerken én concurreren. Zorggebruikers krijgen steviger handvatten om zelfstandig te leven. Maar wordt zelfredzaamheid verplicht? Wie is er bang voor de Wmo?
A
ls de Eerste Kamer instemt treedt op 1 januari 2007 de Wmo in werking. Gemeenten krijgen de regie over de uitvoering. De wet vervangt de Welzijnswet en de Wet Voorzieningen Gehandicapten. Huishoudelijke verzorging gaat over van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten naar de Wmo. De nieuwe wet moet vooral het beroep op dure zorgvoorzieningen verminderen. Van burgers wordt verlangd dat zij een extra hand uitsteken voor de medemens. Omgekeerd hebben zij er recht op maatschappelijk mee te doen, ook als zij een handicap hebben. Gemeenten moeten hen daartoe in staat stellen. Aan gemeenten de taak om wonen, welzijn en zorg beter op elkaar af te stemmen en via één centraal loket goed toegankelijk te maken. Zij moeten dat doen in samenspraak met
betrokken instellingen en hun gebruikers. PRIMO nh ondersteunt gemeenten op deze terreinen met advies, beleidsontwikkeling en het bij elkaar brengen van betrokken partijen. Dit themanummer van de Primo gaat over de wijzen waarop de sociale sector inspeelt op de komst van de Wmo. Veel activiteiten die de wet vraagt, zijn de core business van het welzijnswerk: het aanspreken, betrekken en activeren van mensen. Maar hoe speelt de sociale sector haar sterke kanten in de kijker van gemeenten? Die gaan als beheerder van het Wmo-budget immers alleen met de beste bieders van welzijn en zorgdiensten in zee. De Wmo is een prikkel om de beste te zijn. Die prikkel kan ook steken. Want hoe gaat de gemeente activiteiten waar mensen elkaar ontmoeten, afwegen tegen bijvoorbeeld voor-
zieningen voor gehandicapten? En gaan zorginstellingen ook welzijnsactiviteiten aanbieden? Het bevorderen van welzijn en gezondheid is dé opgave van de Wmo. Voor de sociale sector is het zaak daarvan een der hofleveranciers van gemeenten te blijven.
IN DIT NUMMER: WELZIJN BEVORDERT ZELFREDZAAMHEID . . . . 02 GEHANDICAPTEN IN BEWEGING . . . . . . . . . . . . . . . . 04 REGIONALE SAMENWERKING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 05 CONCURREREN OM WELZIJNSDIENSTEN . . . . . 06 ELKAAR HET LOKET UITVECHTEN? . . . . . . . . . . . . . . 07 NEE TEGEN LOVERBOYS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 08 MENSEN MOETEN HULP KRIJGEN . . . . . . . . . . . . . . 09 TEXEL VITAAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 010 ZORG VOOR MANTELZORGERS . . . . . . . . . . . . . . . . 012 AGENDA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 015
W W W. P R I M O - N H . N L
De Primo nummer 9
Van de redactie
De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) biedt een uitgelezen kans voor herwaardering en herijking van sociaal werk, zegt Peter de Boer van PRIMO nh. “Welzijnsactiviteiten kunnen de zelfredzaamheid van mensen vergroten, waardoor ze minder beroep op zorg hoeven te doen.” De sociale sector kan een sleutelrol spelen.
“Welzijn bevordert zelfredzaamheid”
G
emeenten krijgen er met de Wmo een flink aantal taken bij. Het plaatst
hen voor veel vragen en beslissingen. Zij doen daarvoor een beroep op PRIMO nh. Peter de Boer: “Wij ondersteunen gemeenten bij het ontwikkelen van Wmo-beleid. Zij moeten o.a. een centraal zorgloket inrichten. Maar hoe integreer je dat in de bestaande publieksbalies? Hoe werk je als gemeente samen met anderen, zoals de thuiszorg?
Prestatievelden De Wmo verschuift het accent van de verzorgingsstaat naar de burgersamenleving (civil society). Daarin zijn mensen zelfredzaam en kijken naar elkaar om. Gemeenten ondersteunen hun zelfredzame
Die zaken nemen we - samen met alle betrokkenen, het is teamwork - één voor
burgers met goed op elkaar afgestemde en toegankelijke voorzieningen rond wonen, welzijn en zorg.
één onder de loep. PRIMO nh werkt samen
Gemeenten doen dat in overleg met gebruikers van voorzieningen. Bij hulpvragen waarin de eigen
met gemeenten en instellingen aan de orga-
omgeving niet kan voorzien, mag een beroep op professionele zorg worden gedaan. De doelstellingen
nisatie van de huishoudelijke verzorging.
van de Wmo zijn uitgewerkt in de volgende zogeheten prestatievelden:
Ook organiseren we informatie- en participatie-
bevorderen sociale samenhang door dorps-, wijk- en buurtbeleid
bijeenkomsten, denken mee over de vorm-
preventief jeugdbeleid
geving van Wmo Adviesraden en brengen
beleid voor mensen met een beperking informatie, advies en cliëntondersteuning ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers voorwaarden scheppen voor maatschappelijke participatie
overleg op gang met vrijwilligers en mantelzorgorganisaties. Bij het uitwerken van Wmo-beleid zoeken
individuele verstrekking van hulpmiddelen, huishoudelijke verzorging e.d.
we naar manieren van samenwerken en
maatschappelijke opvang en voorkomen huiselijk geweld
participeren die het beste bij gemeente,
geestelijke gezondheidszorg
gebruikers en aanbieders passen. We zorgen
verslavingszorg
voor lokaal maatwerk dus; dat is precies wat
Gemeenten moeten op al deze velden beleid ontwikkelen.
2 | DE PRIMO
Z E L F R E DZ A A M H E I D
de Wmo beoogt.”
Handige combinaties
een beperking die hulp nodig hebben.
De gewijzigde wet geeft patiënten en cliënten
Daardoor zal het beroep op professionele
recht op compensatie van hun beperking en
zorg verminderen. Ook mensen die elkaar
op maatschappelijke participatie. Als je niet
ontmoeten en initiatief nemen in een dorps-
zelfstandig of met hulp van een huisgenoot
of buurthuis, hebben minder snel hulp nodig.
je huishouden kunt runnen, kun je een
Welzijn bevordert zelfredzaamheid.” Het mes
beroep doen op (aanvullende) ondersteu-
snijdt op die manier aan twee kanten. Preven-
ning. Mensen met beperkingen kunnen o.a.
tieve activiteiten voorkomen dat burgers een
een beroep doen op vervoersvoorzieningen.
beroep doen op dure individuele voorzieningen.
Gemeenten moeten hen compenserende
Daardoor blijft voldoende zorg beschikbaar voor
ondersteuning bieden, zodat zij in staat zijn
mensen die door hun beperkingen aangewezen
maatschappelijk te participeren en andere
zijn op maatschappelijke ondersteuning.
mensen te ontmoeten. Dat kost natuurlijk wat. Het kan de vrijheid
Worsteling
van gemeenten beperken om het beleid
De Wmo schrijft gemeenten interactie voor
naar eigen goeddunken in te richten.
met alle partijen: aanbieders van woningen,
Peter de Boer: “Gemeenten zien mogelijke
welzijn en zorg, burgers en organisaties van
claims van zorggebruikers als een bedreiging
patiënten en cliënten. “Sommige gemeenten
op zich afkomen. Kunnen we dat met het
worstelen daarmee,” weet Peter de Boer.
Wmo-budget wel waarmaken, vragen ze zich
“Besluitvaardige colleges willen alles graag
af. Om die vraag te kunnen beantwoorden is
zelf bepalen. Dat kan niet met de Wmo.
het belangrijk dat de betrokken partijen met
Je moet draagvlak hebben, zowel bij instellin-
elkaar communiceren: vrijwilligers, woning-
gen als hun gebruikers. Omdat het zo’n
corporaties, zorg- en welzijnsinstellingen,
emotioneel terrein betreft (zorg is toch wat
eventueel aangevuld met onderwijs en
anders dan lantaarnpalen), wordt het ook een
vervoerders. Samen zoeken zij naar dwars-
politiek beladen thema. Bijvoorbeeld als je
verbanden en handige combinaties. Als de
ouders van de gemeente niet de zorg krijgen
gemeente bijvoorbeeld levensloopbestendig
die ze nodig hebben. Gemeenten hebben
bouwen stimuleert, neemt de vraag naar
doorgaans weinig inhoudelijke kennis van
individuele verstrekkingen waarschijnlijk af.
zorg en sociaal werk. Dat dwingt gemeenten
Als je mantelzorgers ondersteunt in hun taak,
tot samenwerking met professionals en vrij-
is er minder zorg nodig. Mantelzorgers zijn
willigers.” En dat is precies de bedoeling van
immers vaak oudere mensen. De Wmo biedt
de Wmo.
enorme kansen om het aanbod van voorzieningen goed op elkaar af te stemmen.
Meer informatie
Die moet je benutten.”
Peter de Boer, pdeboer@primo-nh.nl
PRIMO nh adviseert gemeenten bijvoorbeeld ’ketens’ te vormen, legt Peter de Boer uit. “Gemeenten kunnen de hulp en diensten voor mensen met een beperking die er al zijn, in kaart brengen. Vervolgens stem je die
Provincie Noord-Holland De verantwoordelijkheid voor uitvoering van de Wmo ligt op lokaal niveau. Provincies hebben een ondersteunende taak. Provincie Noord-Holland pakt deze rol actief op en gaat, geheel in Wmo-stijl, vraaggericht te werk. “We overleggen met andere provincies over de ondersteuning van gemeenten,
op elkaar af zodat ze een keten vormen op
we organiseerden een themadiscussie met wethouders, hielden een symposium en lieten PRIMO nh
de terreinen wonen-zorg-welzijn.” Die keten
onderzoeken wat gemeenten van ons verwachten,” zegt beleidsadviseur Jan Willem Mollema.
kan als netwerk bestaan, dat wil zeggen:
“Gemeenten hebben concrete vragen, zoals het ondersteunen van regionale initiatieven. Ze hebben
professionals en/of vrijwilligers die elkaar
behoefte aan advies op terreinen als beleidsontwikkeling en aanbesteding van zorg- en welzijns-
makkelijk weten te vinden en klantgericht
voorzieningen. Ook zien gemeenten een kennisfunctie voor de provincie: bijvoorbeeld het opzetten
samenwerken. Ketensamenwerking kan ook in de vorm van samen een multifunctioneel dienstencentrum betrekken.
van een databank en een trefpunt, waar zij kunnen leren van elkaar. Tenslotte is inhoudelijke ondersteuning gewenst rond de thema’s huiselijk geweld, participatie en vrijwilligerswerk.” De provincie neemt binnenkort een besluit over haar inzet rond de invoering van de Wmo. Mollema: “De insteek zal in ieder geval vraaggericht en bovengemeentelijk zijn.”
Een andere handige combinatie is het ver-
Meer informatie
binden van sociale activering met (vrijwillige)
Jan Willem Mollema, t: 023 5144297 e: mollemajw@noord-holland.nl
dienstverlening. De Boer: “Mensen in de bijstand kunnen klussen voor mensen met 3 | DE PRIMO
Z E L F R E DZ A A M H E I D
W W W. P R I M O - N H . N L
T
Solidariteit
oos Geurts van Kessel is directeur van het Regionaal Beraad Lichamelijk
Gehandicapten Gooi en Vechtstreek. Dat is in 1982 opgericht als aanspreekpunt voor gemeenten. In het kader van de Wmo zal het Beraad - dat optreedt namens vele gehandicaptenorganisaties, maar ook een aantal zorgaanbieders - één van de partners
Wet brengt gehandicapten in beweging
zijn waarmee gemeenten overleggen over uitvoering ervan. Natuurlijk is er bezorgdheid over de Wmo onder mensen met een handicap, zegt ze. Bijvoorbeeld over de vraag of zij aanspraak kunnen maken op de zorg die zij wensen en nodig hebben. Ook is men bang lang te moeten leunen op de omgeving, voordat men een beroep op de Wmo mag doen voor huishoudelijke hulp, vervoer en hulpmiddelen. Maar de wet brengt ook beweging in de zaak. Toos Geurts van Kessel hoopt dat met de Wmo een einde komt aan de behandeling van gehandicapten als louter zorgvrager. “Zij zijn méér. Als ze, om welke redenen dan ook, niet kunnen werken, moeten ze het recht op maatschappelijke participatie ook kunnen invul-
grote verschillen tussen mensen met een beperking. De een is tevreden met wekelijks een bezoek aan familie. De ander reist kriskras het land door voor optredens met het zangkoor. “Vervoerkilometers voor burgers met een extra hulpvraag moeten dus flexibel worden verstrekt,” zegt Toos.
De Wmo maakt van gehandicapten volwaardige burgers,
“Vervoerders moeten ook op tijd zijn. Niet alleen bij begrafenissen, voorstellingen en de sociale werkplaats, zoals nu. Maar
stelt Toos Geurts van Kessel.
ook als de gehandicapte op zijn vrijwilligers-
“De Wmo verplicht gemeen-
kunnen zijn in hun afspraken.”
ten mensen met een beper-
werk moet zijn. Zij moeten betrouwbaar Toch vindt ze het moeilijk de plicht om de beperking van mensen te compenseren,
king te horen. Burgerschap
zoals nu in de Wmo staat, te vertalen in
staat voorop. Gehandicapten
solidariteit tussen verschillende groepen
doen mee op basis van gelijk-
louter harde eisen. “Ik vind wederzijdse even belangrijk. Je kunt als gehandicapte alleen een stap vooruit doen als de om-
waardigheid. Ook het welzijns-
geving dat ook doet. De civil society moet
werk kan veel voor hen bete-
is niet alleen een kwestie van geld. Ik ben
kenen.”
len door bijvoorbeeld vrijwilligerswerk. En dan bedoel ik niet dat gehandicapten
Net als tussen andere burgers, zijn er
slagen, anders werkt de Wmo niet. De Wmo ook geen voorstander van standaardverstrekkingen per handicap,” zegt Toos Geurts van Kessel. “Door vraagverheldering
T O O S G E U R T S VA N K E E S E L
moet er zicht komen op wat iemand nodig
gaan zorgen voor andere gehandicapten.
heeft. Dat verschilt per persoon, ook al
Alsjeblieft,” zegt de directeur haast kwaad,
hebben zij dezelfde beperking.”
“ze kunnen als vrijwilliger gewoon hun voormalige vak uitoefenen.”
De Wmo stelt niet alleen eisen aan de maatschappij, de gemeenten en de
Eén van de belangrijkste punten uit de Wmo
omgeving van gehandicapten, ook aan
vindt ze dat gemeenten de mensen met
henzelf, vindt Geurts van Kessel.
een handicap moeten horen. Niet alleen
“Ze moeten zich ook zelf niet meer alleen
via woordvoerders, maar ook zélf.
als afhankelijke zorgvrager gedragen. Laat
In dat verband zet het Beraad, samen
hen in wijkraden of de gemeenteraad
met anderen, lokale werkgroepen op.
gaan zitten. We moeten de nieuwe situatie
Daarin zitten nu nog WVG-gebruikers
gebruiken voor empowerment.”
(Wet Voorzieningen Gehandicapten, die
Het welzijnswerk kan daar volgens haar
opgaat in de Wmo, red.). Later zullen dat
een grote rol bij spelen. “De sociale sector
Wmo-gebruikers zijn. Toos Geurts van Kessel:
heeft aandacht voor mensen, dat maakt
“Gemeenten kunnen de werkgroepen
hen sterker. Het welzijnswerk heeft de
benaderen voor advies. Zij kunnen ook
functie van het leggen van sociale
meedoen aan tevredenheidsonderzoek of
verbanden die niet vanzelf ontstaan.
aan een evaluatie van de afhandeling van
Er is behoefte aan het ouderwetse
klachten. Het Beraad zal de lokale groepen
opbouwwerk: het betrekken van mensen
ondersteunen en begeleiden. Spreken doen ze zelf.” Het faciliteren van de werkgroepen betaalt het Beraad nu uit eigen middelen. Als de Wmo van kracht is, vindt zij dat een taak van de gemeente. 4 | DE PRIMO
GEHAN DICAPTEN I N BEWEGI NG
“Gehandicapten zijn méér dan zorgvrager. Zij moeten hun plek als volwaardig burger innemen.”
bij de samenleving. Sociaal werkers kunnen, tenslotte, bijdragen aan wat normaal wordt gevonden, bijvoorbeeld dat mensen met een handicap in een restaurant of winkel werken.”
Regionale samenwerking Klaar voor de Wmo Of de gemeente klaar is voor de Wmo, betwijfelt hij. Maar de samenwerkende zorg- en welzijnsinstellingen in de regio zijn dat in ieder geval wel. Paul Verheijen, directeur van Stichting Welzijn Beverwijk, ziet de toekomst van ’zijn’ welzijnsvoorzieningen vol vertrouwen tegemoet. PA U L V E R H E I J E N
”D
e vermaatschappelijking van de zorg
lijk informatiepunt in. Ook het maatschappelijk
ketenaanpak. Dan komt het welzijnswerk
is natuurlijk al langgeleden ingezet.
werk en de diëtiste kunnen er een ruimte
vanzelf om de hoek kijken.”
Wij speelden daar als welzijnsorganisatie op
huren, de woningcorporatie kan er spreekuur
De gemeente zou zichzelf ook in de staart bij-
in, bijvoorbeeld met maatjes voor mensen
houden. We gaan niet alleen in één gebouw
ten als ze voorbijgaat aan de preventieve functie
met psychiatrische problematiek. Veel patiënten
zitten, we zoeken ook inhoudelijke samen-
van het welzijnswerk, aldus Paul Verheijen.
en cliënten zijn bij ons vrijwilliger.
werking. Een huisarts die veel te dikke
“Met relatief lage kosten haalt het welzijns-
Ook het ontwikkelen van multifunctionele
kinderen op het spreekuur krijgt, kan het
werk mensen uit de eenzaamheid. Ons werk
accommodaties is al jaren geleden ingezet,”
welzijnswerk vragen bewegingscursussen
voorkomt dat zij een beroep op zorg doen.
zegt Paul Verheijen. “Wat dat betreft liepen
te organiseren. Eenzame ouderen lopen uit
Een ander voorbeeld. Wij organiseren kinder-
wij op de Wmo vooruit.”
zichzelf niet gauw een buurthuis in, met
instuiven in buurtcentra. Tot voor kort moesten
Formeel weet Stichting Welzijn Beverwijk niet
een tussenpersoon uit hetzelfde pand gaat
we kinderen met ADHD, autisme e.d. soms
wat haar opdracht zal zijn, als de Wmo op
dat makkelijker.”
weigeren. Nu hebben we instuiven met
1 januari 2007 wordt ingevoerd. De gemeente
Wijksteunpunten zijn een ander resultaat van
zwaardere begeleiding en kunnen ook
krijgt de regie over de uitvoering.
samenwerking van zorg- en welzijnsorganisa-
zij meedoen. Ouders kunnen die extra bege-
Paul Verheijen verwacht dat de gemeente
ties. In Beverwijk en buurgemeente Heemskerk
leiding betalen met een persoonsgebonden
én de gebruikers van de voorzieningen een
komen zeven wijksteunpunten met een
budget.”
beroep doen op de bestaande en in ontwik-
gecombineerd zorg- en welzijnsaanbod.
keling zijnde zorg- en welzijnsdiensten.
“Dat is één voorziening per 10.000 inwoners,”
Een tweede dreigende wolk is de vrees
“Onze uitgangspositie is goed. Zorg- en
stelt Verheijen trots.
dat gemeenten het algemene welzijnswerk
welzijnsinstellingen, woningcorporaties,
zullen afbouwen en alleen het aanbod voor
gemeenten en organisaties van cliënten en
Wolken
kwetsbare groepen overeind willen houden.
patiënten werken lokaal én regionaal goed
Helemáál wolkeloos is de Wmo-hemel niet.
De hoofddoelstelling van de Wmo komt
samen. Dat gaat op basis van gelijkwaardig-
Hij denkt niet dat welzijn in de toekomst
daarmee onder druk te staan. Want hoe kun
heid. We gaan elkaar niet beconcurreren.
ondergesneeuwd raakt. Verheijen geeft wel
je maatschappelijk meedoen en integreren,
Wij zetten op vier locaties multifunctionele
toe te vrezen dat de gemeente, als de finan-
als je alleen andere mensen met een beper-
accommodaties (MFA) neer. In het nieuwe
ciële middelen voor uitvoering van de Wmo
king tegenkomt?
MFA Prinsenhof bijvoorbeeld komen sociaal-
niet toereikend zijn, vooral zal inzetten op
Paul Verheijen: “Dat zou een ramp zijn.
culturele activiteiten en zorgvoorzieningen als
zorg. “Ik ben bang dat de gemeente ook wel-
De ontmoeting tussen zelfredzame en meer
een HOED (Huisartsen onder één dak, red.),
zijnsgeld aan zorg gaat besteden. Ik verwacht
afhankelijke burgers gaat niet vanzelf, die
thuiszorg en een fysiotherapeut. Als frontoffice
dat de gemeente bij het inkopen van zorg
moet je organiseren. Sociaal werkers hebben
richten we een goed voor burgers toeganke-
wel voorwaarden stelt aan samenwerking en
daarvoor de papieren.”
5 | DE PRIMO
REGIONALE SAM ENWERKI NG
W W W. P R I M O - N H . N L
“Met het containerbegrip ’welzijn’ kan ik niet zoveel. Hoort sport erbij, cultuur,
R
uud Grondel, tot voor kort wethouder voor onder andere welzijn in Haarlem, valt meteen met de deur in huis, als we hem vragen naar het profiel van het welzijnswerk onder de
ontmoeting, dagbesteding, vervoer,
naderende Wmo. De heroriëntatie van het welzijnswerk is al langer aan de gang. De vraag
maaltijdvoorziening? Valt het allemaal
bijvoorbeeld of welzijnswerk alleen voor kwetsbare groepen moet zijn, komt niet pas op met de
onder welzijn? Het welzijnswerk heeft
Wmo. Grondel wijst erop dat verschillende ontwikkelingen parallel lopen. Ook de extramurali-
in ieder geval geen monopolie op deze
sering (het verdwijnen van steeds meer zorginstellingen, red.) en de vermaatschappelijking
terreinen. Anderen kunnen die activiteiten
van de zorg is al lang geleden ingezet. Waarmee hij maar gezegd wil hebben dat we niet alle
net zo goed bieden en doen dat ook.”
vraagstukken aan de Wmo moeten ophangen. “Eigenlijk verandert er met de komst van de Wmo niet zo heel veel. Alleen het verstrekken van thuiszorg (huishoudelijke hulp) wordt een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Dat goed regelen had dan ook mijn prioriteit”, zegt Grondel.
Concurreren om welzijnsdiensten Wel is het zo dat de Wmo een nieuw kader stelt aan de positionering van het welzijnswerk. De terreinen wonen, welzijn en zorg zijn in de wet en in gemeenten geclusterd. Daardoor denken ook anderen mee over welzijnsdiensten. Grondel zat vanuit zijn functie het Regionaal Initiatief Wonen, Welzijn, Zorg voor (zie ook: het artikel Regionale Samenwerking, red.). Daar zitten collegaportefeuillehouders welzijn in, zorgaanbieders, welzijnsstichtingen, cliëntenorganisaties en het zorgkantoor. “Zorgaanbieders vinden alles wat geen zorg is ’welzijn’, of het nu om maaltijdverstrekking, vervoer of om sociale contacten gaat. Welzijnsorganisaties hebben geen aanbod op al die terreinen. Nu gaan zorgaanbieders, ook buiten hun instelling, welzijnsdiensten aanbieden. Zo biedt een instelling voor geestelijke gezondheidszorg cliënten dagbesteding.” De grenzen tussen de verschillende sectoren vervagen daarmee. Ruud Grondel is er niet rouwig om. “Het gaat erom dat mensen elkaar accepteren en kunnen participeren. Mensen met een psychiatrische achtergrond willen iets om handen hebben. Ze maken zelf wel uit wáár.” Als wethouder bekeek Grondel het aanbod aan welzijnswerk op de merites voor verschillende doelgroepen. Dat deed hij ook als zorginstellingen en woningcorporaties activiteiten aanbieden. “De gemeente financiert vooral activiteiten en steeds minder locaties, zoals buurthuizen.” Voor wie is het welzijnswerk bedoeld? Ruud Grondel is er nog niet uit. Hij neigt echter naar de keuze voor mensen die voor hun deelname aan de samenleving op wijkvoorzieningen zijn aangewezen. Anderen kunnen hun sport of gezelligheid ook elders vinden of kopen. “Gesubsidieerd welzijnswerk krijgt in dat geval de functie van toeleiding naar bijvoorbeeld sport. Het welzijnswerk moet zich dan met extra inspanningen richten op mensen die zonder steun niet aan algemene activiteiten deelnemen.” Eén loket Met de voortschrijdende vermaatschappelijking van de zorg moet de samenleving voorzieningen treffen om kwetsbare groepen in staat te stellen zelfstandig te leven. “Er moet een dekkend aanbod zijn voor groepen als ouderen, mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking en psychiatrische patiënten. Samen definiëren we wat het moet zijn. Van belang is dat vervoer, sport, hulp etc. op elkaar aansluiten en middels één loket goed toegankelijk zijn.” Wíe het doen, is van minder belang. Welzijnsstichtingen zijn spelers in het veld, net als anderen. “De kracht van het Haarlemse welzijnswerk ligt vooral in het ouderen- en jongerenwerk en de ondersteuning van vrijwilligers,” stelt Ruud Grondel. “De drie welzijnsstichtingen werken nu aan een nieuw aanbod van dagbesteding voor ouderen, met veel vrijwilligers. Prima. Iedereen moet zo een plek vinden onder de Wmo.” 6 | DE PRIMO
CONCU RREREN
Masterclass Wmo Er moet in elke gemeente één centraal loket voor maatschappelijke ondersteu-
Beroepskrachten die samen de Wmo gaan uitvoeren
ning komen. In Haarlem zijn nu twee goedlopende loketten. De Wmo zet zorg-
kunnen vanaf september 2006 een Masterclass Wmo
en welzijnsinstellingen aan tot samenwerken, maar ook tot onderlinge concur-
& Ketenaanpak volgen. In Zuid-Holland draait het Masterclass programma al op volle toeren. Stichting
rentie. Dat bemoeilijkt de vorming van één loket. Addy van der Zande van wel-
Ketennetwerk, die het concept ontwikkelde, bereidt nu
zijnsorganisatie Haarlem Werkt bespeurt een grote drang tot profilering.
samen met PRIMO nh en Hogeschool INHolland
“Instellingen maken overal eigen voorpostjes met hun zorgaanbod.”
een Noord-Hollandse variant voor. De provincie is opdrachtgever. De Wmo beslaat een breed terrein en vereist tegelijkertijd vraag- of cliëntgericht werken en ketensamenwerking. In de Masterclass spijkeren deelnemers uit gemeenten, instellingen en organisaties hun vaardigheden (competenties) op die terreinen bij. Ook het
Gaan instellingen elkaar het loket uitvechten? ”Z
effectief netwerken krijgt aandacht in de Masterclass. De Masterclass duurt negen maanden en bestaat uit zes maandelijkse bijeenkomsten van een dag. Deelnemers nemen hun eigen werksituatie, of opdracht in het kader van de Wmo, mee als studiecasus.
orginstellingen bereiden zich voor op de
werk. Als er problemen zijn, signaleert zij die
Halverwege organiseert iedere deelnemer zijn of haar
situatie dat gemeenten de zorg gaan aan-
in een vroegtijdig stadium. De samenwerking
eigen netwerkbijeenkomst. Tijdens de slotbijeenkomst
besteden. Zij positioneren zich,” zegt Addy van
geeft de loketten bijzondere kwaliteit, vindt zij.
presenteert iedere deelnemer het eigen leer/werk
der Zande. “Overal verschijnen winkeltjes, waar
”De loketmedewerkers hebben samen een
project. Een half jaar na afloop van de Masterclass
instellingen hun waar aan de man proberen te
brede deskundigheid. Door de bemanning
volgt nog een ’borgingsbijeenkomst’.
brengen. Zij hopen klanten aan zich te binden.
vanuit drie verschillende organisaties en de
Stichting Ketennetwerk organiseert de Masterclass.
Door de wildgroei aan informatiepunten komen
aparte locatie zijn ze ook onafhankelijk. Maar
De uitvoering geschiedt in samenwerking met
de onafhankelijkheid en kwaliteit in het
het is niet zo dat de deelnemende instellingen
PRIMO nh en Hogeschool INHolland. De provincie
gedrang.” Van der Zande is coördinator van de
hun eigen loketfunctie naar onze loketten
financiert de voorbereiding en de eerste twee jaar
twee loketten voor wonen, welzijn, zorg, finan-
hebben verplaatst.”
van het onderhoud van de Masterclass.
ciën en vervoer die Haarlem rijk is (in Haarlem
De gemeente kan daar nu niet veel aan doen.
De kennisuitwisseling tussen professionals, beleids-
Noord en Schalkwijk). Het centrum van
De zorginstellingen liggen, anders dan welzijns-
makers en hbo-onderwijs geeft een extra dimensie
Haarlem krijgt een vergelijkbaar loket. De loket-
werk en de verstrekking van hulpmiddelen,
aan de Masterclass. De competenties van de
ten stammen uit het pré-Wmo tijdperk.
buiten hun bereik. Maar als de gemeente het
zogeheten ketenregisseurs, netwerkers en opdracht-
“De balie is elke ochtend tussen 9.00 en
voor het zeggen krijgt - en dat begint volgend
gevers van Wmo-taken, worden aan de praktijk
12.00 u open. Mensen kunnen er terecht voor
jaar met de verstrekking van huishoudelijke
getoetst. Zonodig leiden inzichten uit de Masterclass
vragen op het gebied van wonen, welzijn, zorg,
verzorging - zal het anders moeten.
tot aanpassingen in de opleiding van toekomstige
financiën en vervoer. De loketten worden
Het is nog onbekend waar de gemeente de
professionals in zorg en welzijn. In januari 2007 start
bemand door vaste medewerkers van drie van
indicatiestelling voor huishoudelijke verzorging
als alles goed is een tweede serie Masterclasses.
de deelnemende organisaties. Ouderen-
gaat onderbrengen. Binnenkort buigt een werk-
adviseurs en WVG-ambtenaren zitten backoffice
groep zich daarover. “Bij onze loketten lijkt mij
Meer informatie
in hetzelfde gebouw voor directe praktische
het meest logisch,” meent Addy van der Zande.
Jur Botter, jbotter@primo-nh.nl
dienstverlening. Addy heeft nog geen concrete
Anderen denken daar misschien heel anders
opdracht gekregen. Maar de huidige loketten
over. De regierol van de gemeente lijkt hier
kunnen model staan voor de centrale loketten
hard nodig.
voor zorg en welzijn, die er moeten komen als de gemeente de scepter zwaait over de
PRIMO nh adviseert gemeenten over de loket-
maatschappelijke ondersteuning.
ontwikkeling. Die hebben er veel vragen over,
loketten een rol spelen? Van Koutrik: “Pasklare
aldus Hans van Koutrik van PRIMO nh.
antwoorden zijn niet te geven. Iedere situatie
Brede deskundigheid
Hoe verhouden samenwerking en concurrentie
is weer anders. De gemeente is regisseur en
De Haarlemse loketten zijn voortgekomen uit
zich tot elkaar? Hoe kan de onafhankelijkheid
moet dergelijke vragen in hun onderlinge
een samenwerkingsverband van de gemeente,
gegarandeerd worden? Hoe vindt afstemming
samenhang beantwoorden.”
welzijns- en vrijwilligersorganisaties. Van der
plaats tussen informatie, advies, ondersteuning
Zande is in dienst van Haarlem Werkt en
en indicatiestelling? Onder welke voorwaarden
Meer informatie
beschikt als coördinator over een enorm net-
kunnen vrijwilligers bij de bemensing van de
Hans van Koutrik, e: hvankoutrik@primo-nh.nl
7 | DE PRIMO
E L K A A R H ET LO K ET U I T V E C H T E N ?
W W W. P R I M O - N H . N L
Bij de komende Wet maatschappelijke ondersteuning zijn drie groeperingen direct betrokken: de burgers (consumenten, cliënten), de gemeente (college, raad) en de aanbieders (zorg en welzijnsinstellingen) Voor elke groepering biedt PRIMO nh verschillende vormen van ondersteuning die gericht zijn op hun specifieke positie binnen de Wmo. Daarnaast bieden wij activiteiten op de negen zogenaamde prestatievelden. Deze vormen het speelveld van de activiteiten die aanbieders in opdracht van de lokale gemeenschap gaan aanbieden.
Nee tegen loverboys Het Straathoekwerk in Zaanstad heeft de afgelopen twee jaar het onderwerp loverboys
Onze diensten rond de Wmo
onder de aandacht gebracht. Honderden jongeren, ouders en beroepskrachten zijn attent gemaakt op het fenomeen. Hun aanpak moet voorkomen dat meiden
Wij bieden:
in de problemen komen. De Wmo schrijft gemeenten preventief jeugdbeleid voor.
Gemeenten, aanbieders en burgergroeperingen algemene informatie via:
Het loverboysproject past daar goed in.
korte inleidingen en presentaties. Wat zijn de karakteristieken van de Wmo? Welke kansen zijn er voor de gemeente, de aanbieder en de burger? workshops voor specifieke sectoren van aanbieders (ouderensector, jeugdsector, vrijwilliger-
V
ooral allochtone meisjes blijken gevoelig voor de misleidende verlokkingen van loverboys.
sector, mantelzorg, sociaal cultureel werk, sportsector, dorpshuizen/dorpsraden) gericht op
“Vanuit het onderwijs en het allochtone vrouwen-
het hanteren van de WMO inde eigen instelling. Hoe maak ik mijn organisatie Wmo-proof?
werk kwamen signalen dat sommige meisjes
workshops gericht op burgergroeperingen en cliëntenorganisaties. Wat zijn de kansen
contact hadden met loverboys,” vertelt straathoek-
en mogelijkheden voor participatie via de Wmo?
werker Carola Nijman. “Ze spijbelden veel, waren
workshops gericht op instellingen, burgers en de gemeente als regisseur. Hoe ziet de
vaak stoned en werden met een auto opgepikt
Wmo keten er uit? Waar zitten de zwakke schakels en hoe versterken we die?
bij school. Eén meisje verdween in het circuit.” Hulpverleners reageerden niet adequaat op die
Daarnaast biedt PRIMO nh (kleine) gemeenten algemene Wmo-ondersteuning bij:
signalen. Straathoekwerk Zaanstad - dat valt onder
de invoering van de Wmo: de organisatie van het Wmo-loket (front- and backoffice), de organisatie van de huishoudelijke verzorging, mantelzorg- en vrijwilligersbeleid; de organisatie van de burgerparticipatie; een scan van alle - door de gemeente gesubsidieerde - activiteiten op de negen prestatievelden met discussie-items;
Loverboys, geen lieverdjes Conferentie en publicatie
de ontwikkeling van een vierjarig beleidsplan in samenspraak met alle betrokkenen;
Op 25 april 2006 organiseerde PRIMO nh
samenhangend beleid van wonen, zorg en welzijn (herijking van het sociaal beleid).
een conferentie over loverboys. Leerkrachten, jongerenwerkers, zelforganisaties, AMK’s, MEE
Verder bieden wij de burgergroeperingen en cliëntenorganisaties een aantal diensten,
Noord-Holland, GGD, politie, Meldpunten
namelijk:
Huiselijk Geweld, ambtenaren en politici
het opzetten van een Wmo-adviesraad in de gemeente;
bogen zich in workshops over verschillende
het ontwikkelen en opzetten van een gemeenschapsraad waarin alle sectoren uit het
aspecten van de problematiek. Ook waren er
maatschappelijk middenveld participeren als klankbord voor het gemeentelijk Wmo-beleid.
enkele voordrachten. Winny Veldhuijzen van PRIMO nh sloot het
Tot slot biedt PRIMO nh de aanbieders een aantal specifieke diensten, namelijk:
geheel af met de presentatie van Loverboys,
trainingen voor het aanbieden van diensten gericht op de negen prestatievelden;
geen lieverdjes, een publicatie over achter-
trainingen gericht op het maken van offertes en het aanbieden van diensten
gronden, methodieken en praktische informatie.
via aanbestedingen;
De conferentie was mede mogelijk gemaakt
workshops gericht op het inrichten van de eigen organisatie als Wmo-aanbieder;
door Provincie Noord-Holland.
ondersteuning bij de beleidsontwikkeling in het kader van de Wmo. Het boekje kost
e 12,-
(excl. porto) en is te
Alle diensten kunnen lokaal, regionaal of provinciaal georganiseerd worden. Een aantal diensten
bestellen bij het Servicepunt van PRIMO nh,
kan uitgevoerd worden met provinciaal budget.
servivepunt@primo-nh.nl
Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met Peter Meijer pmeijer@primo-nh.nl
Meer informatie
of 06 33 03 99 71 of Peter de Boer, pdeboer@primo-nh.nl of 06 52 37 13 07
Winny Veldhuijzen, wveldhuijzen@primo-nh.nl
8 | DE PRIMO
D E D I E N S T E N VA N P R I M O N H
De Wmo is vooral voor mondige burgers, vindt Siep Rienstra, vrijwilliger én professional. “Vorige generaties, zeg maar 70+, hebben niet geleerd voor zichzelf op te komen.” Hij is bang dat veel mensen tussen de wal en het schip terechtkomen. Hij verwacht dat er meer hulpvragen bij de kerken zullen binnenkomen.
Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam besloot er een project aan te wijden: About love and loverboys. Carola Nijman: “In totaal hebben we ruim negenhonderd VMBO-leerlingen bereikt met voorlichting op school, vaak in combinatie met theater en discussie. Daarnaast spraken we met tientallen meisjes van aparte meiden-
”Mensen moeten hulp krijgen”
groepen. We lieten zien hoe loverboys te werk gaan en probeerden hen weerbaarder te maken. Ook lieten we folders maken, die vertaald zijn in het Turks en Arabisch.”
S
iep Rienstra heeft zich
S I E P R I E N STR A
verdiept in de Wmo uit
hoofde van zijn werk voor de Protestantse Kerk in Nederland.
Allochtone moeders
Hij informeert en adviseert
De voorlichting en deskundigheidsbevorde-
kerkelijke gemeenten in
ring, ook van de straathoekwerkers zelf,
Noord-Holland over de nieuwe
werden gegeven door medewerksters van
wet. In zijn woonplaats Niedorp
Het Scharlakenkoord, een belangenorganisatie
is hij als vrijwilliger actief.
voor minderjarige prostituees en Pretty Woman,
Rienstra denkt dat de Wmo
een organisatie voor advies, preventie en
leidt tot verschraling van het
hulpverlening aan o.a. ex-prostituees. In over-
recht op zorg, zoals herziening
leg met zorgcoördinatoren stapten de straat-
van het sociale stelsel leidde tot voedselbanken. “Gemeenten krijgen met de Wmo de mogelijk-
hoekwerkers op scholen en op straat ook
heid te bezuinigen op zorg. Het zal moeilijker zijn om hulp te krijgen. Maar mensen moeten coûte
persoonlijk af op meisjes, waarvan ze wisten
que coûte geholpen worden, zonder dat ze aan allerlei regeltjes hoeven te voldoen. De kerken
dat ze risico’s liepen. Op advies van allochtone
zetten daarom samen met gemeente Niedorp een noodfonds op. Dat is bedoeld voor mensen
vrouwenorganisaties en cultureel werkers
die geen beroep meer kunnen doen op wettelijke middelen.”
werd ten slotte een groot aantal allochtone moeders uitgenodigd. Carola: “We vroegen
Huisbezoeken
hen naar een van de voorlichtingsbijeenkom-
Rienstra is bestuurder van Stichting Welzijn Ouderen in Niedorp. Vanuit zijn kerkelijke achtergrond
sten in het buurthuis te komen. In totaal zijn
komt hij bij de mensen thuis. “Je ziet en hoort dat ze onzeker zijn. Ze begrijpen de veranderingen
er, in zeven buurthuizen, 120 moeders op af
binnen het zorgstelsel niet. Nu komt daar ook de Wmo nog bij. Onze Stichting zorgt daarom voor
gekomen. De werving van ouders via het
voorlichting over de Wmo en voor preventieve huisbezoeken. Het is belangrijk dat vrijwilligers die
onderwijs was niet succesvol. Er reageerden
bezoekwerk doen een sociale antenne hebben. Dan vangen zij signalen op die anders ongehoord
maar drie ouders op onze uitnodiging.”
blijven.”
Zowel de jongeren als de betrokken ouders
PRIMO nh ondersteunt gemeente Niedorp bij de voorbereiding op de Wmo. Raadsleden, zorgaan-
zijn bewuster geworden van de risico’s van
bieders, welzijnsinstellingen en burger/gebruikers(organisaties) zijn geïnformeerd over de komende
loverboys. Hopelijk stemmen ook het onderwijs
veranderingen. PRIMO nh is tevens betrokken bij de inrichting van de toekomstige woon-zorg-zone.
en hulpverleners hun aanpak beter op elkaar af.
“Inmiddels is een Wmo Adviesraad geïnstalleerd,” vertelt Peter Meijer van PRIMO nh. “De eerste paar
“Ruim vijftig mensen uit het onderwijs, de hulp-
bijeenkomsten daarvan zit ik nog voor. De gemeente houdt zich nu vooral bezig met beleidsvorming
verlening en de politie namen deel aan bijeen-
in regionaal verband.”
komsten deskundigheidsbevordering,” vertelt
Siep Rienstra is lid van de Wmo Adviesraad. Hij blijft echter kritisch. “De Adviesraad gaat zich
Nijman. “Zij zijn nu beter in staat signalen op
uitspreken over alle prestatievelden. Om gewicht in de schaal te leggen, moet de raad breed
te pikken of er loverboys in het spel zijn.
zijn samengesteld en kwaliteit hebben. Ik moet nog zien hoe de Adviesraad functioneert binnen
Onlangs namen Zaanse beroepskrachten het
het plaatselijke politieke krachtenveld. Zal de gemeenteraad ons werk serieus nemen?”
initiatief een netwerk te starten. De deelnemers gaan de hulpverlening beter afstemmen.”
Meer informatie Peter Meijer, pmeijer@primo-nh.nl
9 | DE PRIMO
M E N S E N M O ET E N H U L P K R I J G E N
W W W. P R I M O - N H . N L
Texel vitaal “De gemeenteraad moet alleen controleren.” Texel was ook vóór de Wmo al hard bezig los zand samen te voegen tot één geheel. Betrokken actievelingen richtten Texel Vitaal op. Zij riepen een Gemeenschapsraad bij elkaar “om de mensen mondiger te maken,” zegt mede-oprichter Wim Eelman. De raad zal in de toekomst dienst doen als Wmo Adviesraad. Texel Vitaal heeft geen verborgen agenda of politieke aspiraties. “Alleen het belang van welzijn telt.”
D
rie jaar geleden staken de directeur
maatschappelijke sectoren zijn vertegen-
Ook de huisarts kan werken vanuit het
van het verzorgingshuis, de pastoor,
woordigd. Alleen de jongeren zijn nog dun
dorpshuis. En een persoon die ouderen en
de directeur van de woonstichting en een
gezaaid. De raad komt zes keer per jaar bij
gehandicapten helpt met het invullen van
accountant in ruste, Wim Eelman, de koppen
elkaar. Voor elke maatschappelijke kwestie is
formulieren. We hebben een aanbod-
bij elkaar. Geïnspireerd door een Friese
er een commissie, werkgroep of visie.
economie. Dat moet een vraageconomie
gangmaker (“Foeke de Jong. Hij zorgde dat
“We hebben een commissie Wijksteunpunten,
worden. Wij vinden ook dat mensen meer
er weer voorzieningen voor ouderen in het
een werkgroep Vervoer en een commissie
voor hun naasten moeten zorgen.
dorp kwamen, zoals de wijkconsulent.”)
Jeugd. De directeur van het verpleeghuis
Zo proberen we jongeren aan het vrijwilligers-
vormden zij Texel Vitaal. “De overheid trekt
geeft binnenkort een presentatie van de zorg
werk te krijgen bijvoorbeeld. Als het maar
overal z’n handen vanaf. Dan doen we het
voor ouderen in de toekomst.”
nooit meer wordt zoals vroeger, toen je hulp
zelf,” zegt Eelman, de financiële man van Texel Vitaal. “We willen geen organisatie of instelling worden, en zeker geen politieke partij. Kerken zijn er haast niet meer. Dan blijven wij als maatschappelijk midden-
kreeg als je er maar een bepaalde leefstijl
“Laat burgers en welzijnsmensen beslissen hoe ze Wmo-gelden besteden.”
op nahield. Mensen moeten zelf weten hoe ze hun leven inrichten.” Gemeente Texel heeft de Gemeenschapsraad
veld over. Wij werken van onderop.
gevraagd Wmo Adviesraad te worden.
De bevolking moet zich uitspreken.”
“Dat doen we,” zegt Eelman. “Het zal nog
Zo deden vrijwilligers onderzoek naar de
Vraageconomie
best wat houden *), maar de Wmo biedt
wensen van bewoners inzake wonen, welzijn
De Wmo voorziet in actieve deelname van
kansen. Laten de burgers en welzijnsmensen
en zorg en de leefbaarheid in De Cocksdorp,
burgers en invloed van gebruikers op lokaal
beslissen hoe ze de Wmo-gelden zo goed
Den Hoorn en Oudeschild. PRIMO nh zorgde
beleid rond welzijn en zorg. De burgers van
mogelijk kunnen besteden. De gemeenteraad
voor de verwerking van het onderzoek.
Texel Vitaal hebben dat zetje niet nodig.
moet alleen controleren.”
Texel Vitaal richtte, met ondersteuning van
Zij weten nu al wat ze willen, bijvoorbeeld
PRIMO nh, ook een Gemeenschapsraad op.
dat er wijksteunpunten in de dorpshuizen
Alle dorpen, groeperingen, verenigingen,
komen. Wim Eelman: “Daar hoef je geen
de eerstelijnszorg, het onderwijs en andere
dure nieuwe gebouwen voor neer te zetten.
10 | DE PRIMO
T E X E L V I TA A L
*)Het zal nog best wat voeten in aarde hebben.
Wmo Adviesraad Enkhuizen
Interessante websites www.wmo-nh.nl PRIMO nh heeft een aparte website met actuele informatie over de Wmo en de ontwikkelingen in Noord-Holland. Voor een succesvolle invoering van de Wmo moet er de komende tijd veel gebeuren. Om gemeenten te ondersteunen ontwikkelen
De Wmo versterkt de positie van cliënten
het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Vereniging
en burgers als collectief. De wet stelt dat
van Nederlandse Gemeenten (VNG) een groot aantal praktische hulpmiddelen.
gemeenten belanghebbenden in een vroeg
Die stellen gemeenten in staat de invoering effectief ter hand te nemen. U vindt
stadium bij de beleidsontwikkeling moeten
deze gereedschapskist op de website.
betrekken. Zij kunnen ook zelfstandig voorstellen voor beleid doen. Bovendien zijn gemeenten verplicht belanghebbenden alle
www.invoeringwmo.nl/wmo
relevante informatie te verstrekken. Zij moeten
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
zich er van vergewissen dat ook groepen als
(VWS) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten
daklozen, die hun belang moeilijk kenbaar
(VNG) hebben een gezamenlijk implementatiebureau.
maken, hun zegje kunnen doen.
De website informeert u over de invoering van de Wmo.
Tenslotte moeten gemeenten, naast vertegen-
U vindt hier de meest recente en actuele berichten.
woordigers van bestaande cliëntenorganisaties, onafhankelijke personen bij de advisering betrekken. Het gaat daarbij om mensen die
www.nizw.nl/wmo
vanuit kennis, ervaring of beroepsachtergrond
De speciale themasite Wmo van het Nederlands Instituut
kunnen adviseren.
voor Zorg en Welzijn informeert u over hun activiteiten rond
Als de Eerste Kamer instemt, is de Wmo begin
de wet. Daarbij staat het bevorderen van maatschappelijke
2007 van kracht. Gemeenten bereiden dit jaar
participatie van burgers centraal. Ook vindt u informatie over
al de Wmo-verordeningen voor. Kunnen belang-
de manier waarop u van hun expertise gebruik kunt maken.
hebbenden daar nog invloed op uitoefenen? Enkhuizen vindt van wel. De gemeente is dit jaar al gestart met een Wmo Adviesraad.
www.xs-2.nl
Zij schakelde PRIMO nh in als intermediair.
XS-2 heeft een dossier Welzijn en de Wmo. Onder agenda
Alle betrokken groeperingen zijn aangeschre-
vindt u congressen, conferenties en trainingen over de Wmo.
ven. In een tweetal bijeenkomsten koos men
Daarnaast staan er actuele nieuwsberichten en recente
vervolgens voor een raad van twaalf tot vijftien
ontwikkelingen op de site.
mensen. De leden komen uit verschillende sectoren: Raad van Kerken, vrijwilligersorganisaties, huurdersorganisaties, cliëntenraden, patiëntenorganisaties, gehandicapten, gebruikers
www.minvws.nl
van een persoonsgebonden budget, ouderen-
In het VWS-dossier Wmo vindt u uitgebreide informatie
organisaties en sportvoorzieningen.
over de Wmo, AWBZ en nieuwe combinaties van wonen
Vanwege hun deskundigheid en kennis
en zorg.
van locale vragen en wensen nemen ook beroepskrachten als de wijkzuster en de ouderenadviseur deel aan de raad. De raad fungeert inmiddels als adviesorgaan
www.vng.nl
voor de gemeente. De Adviesraad levert
Op de website van de Vereniging Nederlandse Gemeenten
commentaar op alle voorbereidingsbesluiten
vindt u links, publicaties, nieuws uit de Tweede Kamer,
over onder andere de aanbesteding van
VNG brieven, veelgestelde vragen en voorbeeldmateriaal
huishoudelijke verzorging en het centraal loket.
over de Wmo.
Daarna vindt besluitvorming plaats.
W W W. P R I M O - N H . N L
Meer informatie Peter Meijer, pmeijer@primo-nh.nl 11 | DE PRIMO
WEBSITES
EĂŠn van de Wmotaken voor gemeenten is de ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers. In West-Friesland zette het Steunpunt Mantelzorg het een en ander op poten: WonenPlus, lotgenotencontact en logeeropvang. Maar het hulp- en ondersteuningsaanbod houdt geen gelijke tred met de groeiende workload van mantelzorgers. Gemeente Noorder-Koggenland onderzocht wat er nog meer nodig is.
Zorg voor de mantelzorger
M
antelzorgers kunnen de cursus Tillen
lijk voor de ondersteuning van mantelzorgers.
belangrijke functie voor de leefbaarheid
is een kunst volgen. Zij kunnen het
Hermien Sijm zal de Westfriese gemeenten
van dorpen en plattelandsgemeenten.
Dienstencentrum bellen voor een oppas voor
waar zij voor werkt adviseren eerst de behoef-
Hen ondersteunen is in het belang van de
hun zieke naaste of lotgenoten ontmoeten
ten van mantelzorgers te peilen. “Breng in kaart
kleine kernen zelf.
voor emotionele steun. Het begin is er, maar
hoeveel mantelzorgers zorg verlenen en kijk wat
“Wij willen de zelfredzaamheid van ouderen
mantelzorgers kunnen meer steun gebruiken,
ze nodig hebben. De ondersteuning kan uit-
en mensen met een beperking bevorderen,”
vindt ouderenwerker Hermien Sijm van Stichting
eenlopen van concrete, praktische hulp tot
zegt Leon Elsten, hoofd van de afdeling welzijn
Welzijn Ouderen West-Friesland in Hoorn.
tijdelijke vrijstelling van sollicitatieplicht en het
in Noorder-Koggenland. “Daar heb je onder-
“De voorzieningen zijn vooral in de stad.
verminderen van eigen bijdragen voor oppas
steunende diensten voor nodig. Zo is er in
Op het platteland ontbreken ze meestal.”
of logeeropvang. Ook inspraak is belangrijk.
het multifunctioneel centrum in Abbekerk een
De druk op mantelzorgers is de laatste jaren
Mantelzorgers moeten hun inbreng hebben bij
wijksteunpunt ingericht. We willen de zorgvoor-
fors toegenomen, zo is de ervaring van
het tot stand komen van gemeentelijk beleid
zieningen voor mantelzorgers die er nu zijn
Hermien Sijm. “Mensen worden minder snel
en gehoord worden bij de indicatiestelling.”
uitbreiden. Je hebt zogenoemde respijtzorg,
opgenomen. Veel mantelzorgers voelen zich overbelast. We moeten voorkomen, dat die druk door de Wmo nog verder toeneemt. De Wmo legt immers de nadruk op eigen verantwoordelijkheid van burgers, zowel voor zichzelf als voor hun naasten.”
gericht op de patiënt. Dat is bijvoorbeeld een
“Breng in kaart hoeveel mantelzorgers zorg verlenen en kijk wat ze nodig hebben.”
Mantelzorgers moet je soms tegen zichzelf in
logeermogelijkheid in een professionele instelling, om mantelzorgers tijdelijk te ontlasten. Je kunt voorzieningen ook direct op mantelzorgers richten. Bijvoorbeeld iemand van WonenPlus inschakelen, die klusjes doet waar de mantelzorger niet aan toekomt vanwege
bescherming nemen. Sijm komt tijdens de
de intensieve zorg voor een naaste.
jaarlijkse huisbezoeken bij 75-plussers veel
Leefbaarheid
Respijtzorg is preventief, het voorkomt dat de
mantelzorgers tegen die over hun grenzen
De Stichting Welzijn Ouderen West-Friesland
mantelzorger - zelf vaak oudere - in de lappen-
gaan. “Zij weten niet altijd dat ze hulp kunnen
(SWOWF) heeft in Noorder-Koggenland de
mand komt. Daarnaast organiseren gemeenten,
krijgen. Het komt ook voor dat de mantelzorger
daad al bij het woord gevoegd. In opdracht
Stichting Welzijn Ouderen salon- en informatie-
hulp wil inroepen, maar haar hulpbehoevende
van de gemeente en onder begeleiding van
bijeenkomsten in het wijksteunpunt. Mantel-
partner niet meewerkt. Met argumenten als
PRIMO nh deed Rens Bras van SWOWF
zorgers ontmoeten daar lotgenoten in een
’Ik wil niet dat een ander aan me zit’ of ’Ga
onderzoek naar de noden en wensen van
ontspannen sfeer.” De plannen liggen er en
maar op vakantie als ik dood ben’ ploeteren
mantelzorgers in Noorder-Koggenland.
de Wmo schept goede voorwaarden voor
mantelzorgers soms door, tot ze er zelf bij
Voor de gemeente stond het onderzoek in
uitvoering in de praktijk.
neervallen. Voorlichting kan hier verbetering in
het teken van het project Kwartiermaken.
brengen, meent Sijm. En uitbreiding van het
Dat moest achterhalen of mantelzorgers te
Meer informatie
ondersteuningsaanbod verspreid door de regio.
zwaar belast zijn. Mantelzorgers hebben, door
Kor Berghuis, kberghuis@primo-nh.nl en
Volgend jaar worden gemeenten verantwoorde-
het ontbreken van tal van voorzieningen, een
Wendy van der Veen, wvdveen@primo-nh.nl
Nieuwe publicaties PRIMO nh Noord-Hollandse partners tegen huiselijk geweld
Model Productenboek Mantelzorgondersteuning
In de publicatie staan de resultaten van het onderzoek dat PRIMO nh
Het productenboek is een hulpmiddel voor Steunpunten Mantelzorg
uitvoerde naar de aanpak van huiselijk geweld in Noord-Hollandse
(en andere mantelzorgondersteunende organisaties) om hun eigen
gemeenten en regio’s. Er is de laatste jaren steeds meer aandacht voor
productenboek te maken. Ieder Steunpunt wordt door het invullen
de bestrijding van huiselijk geweld. In Noord-Holland zijn inmiddels zes
van de productenkaarten gedwongen nauwkeurig te omschrijven en na
Advies- en Steunpunten Huiselijk Geweld opgericht. Daarnaast zijn er in
te denken over het doel, de doelgroep, werkwijze, uren, samenwerking,
de provincie drie Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) en een
voorwaarden en kosten. Het productenboek is een hulpmiddel om in
groot aantal instanties, zoals GGD, Vrouwenopvang, Maatschappelijk
gesprek te gaan met gemeenten of om een offerte te maken. Ook is
Werk, politie en justitie leveren hun aandeel. In het kader van de
het geschikt om je eigen werk te vergelijken met collega’s (= bench-
Wmo hebben de gemeenten tot taak het aanbod van de instellingen tot
marking) en intern je werk te organiseren.
een sluitende keten te maken. U kunt deze publicatie downloaden van
PRIMO nh ontwikkelde dit Model Productenboek in samenwerking
onze website: www.primo-nh.nl
met de Steunpunten Mantelzorg, LOT/Xzorg en NIZW/sociaal Beleid,
13 | DE PRIMO
MANTELZORGERS
W W W. P R I M O - N H . N L
euwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties RIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe ublicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO h Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicavoor de provincie Noord-Holland, als voorbereiding op de komst van es PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh de Wmo. U kunt publicatie downloaden van onze euwe publicaties PRIMO nhdeze Nieuwe publicaties PRIMO nhwebsite: Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties RIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe www.primo-nh.nl ublicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO h Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaes PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Vrijwilligerswerk houdt niet op bij de grenzen euwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties vanpublicaties de gemeente RIMO nh Nieuwe PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe Dit rapport is een aanzet om in samenwerking met Steunpunten ublicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO Vrijwilligerswerk in Noord-Holland, gemeenten, de provincie h Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nhNoordNieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaes PRIMO nh Nieuwe nheen Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Holland enpublicaties PRIMO nh, tePRIMO komen tot meerjarenprogramma. euwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties Dit programma moet leiden tot een dekkende ondersteuningstructuur RIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe voor het vrijwilligerswerk in Noord-Holland. U kunt deze publicatie ublicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO downloaden van onze website: www.primo-nh.nl h Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Loverboys, geen lieverdjes Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties Professionals die met jongeren werken PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh kunnen een belangrijke, ook preventieve, Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties rol spelen door voorlichting en hulpverlePRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe ning. Hoe gaat een loverboy te werk? publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Wie zijn de slachtoffers? Hoe vang je ze op? Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties Wat weten ouders? Deze publicatie geeft PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe inzicht in methoden die in de praktijk publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO succesvol zijn gebleken. In de bijlage vindt u nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaes PRIMO nh Nieuwe praktische publicaties informatie, diePRIMO u direct nh verder kan Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh helpen. Het boekje kost e12,- (excl. porto) euwe publicaties nhbijNieuwe publicaties PRIMO en is PRIMO te bestellen het Servicepunt van PRIMO nh, nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties RIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe servicepunt@primo-nh.nl ublicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO nh Nieuwe publicaties PRIMO
In samenwerking met een aantal
Wat heeft Kanaal Sociaal u en uw organisatie te bieden?
landelijke en provinciale partners bouwt PRIMO nh aan een landelijk Kennisnetwerk voor de sociale sector: Kanaal Sociaal. Sinds februari is het Noord-Hollands Kanaal in de
Kennis vinden over thema’s, voorbeeldprojecten, links en achtergrondinformatie Kennis delen door zelf projecten, publicaties, websites en evenementen op Kanaal Sociaal te plaatsen Kennis op maat ontvangen via een e-mailattendering Antwoorden op uw vragen over sociaal beleid
lucht: www.kanaalsociaal-nh.nl.
Afstemmen van bijeenkomsten en studiedagen: de site
Uitvoerders, ambtenaren, bestuur-
verschaft informatie over wie wat waar en wanneer organiseert
ders, maatschappelijk betrokken
Contacten met mensen en organisaties die zich met dezelfde
ondernemers, vrijwilligers, beleid-
thema’s bezighouden
smedewerkers en directeuren van
Presenteren van uw kennis of uw organisatie op Kanaal Sociaal.
maatschappelijke organisaties
www.kanaalsociaal-nh.nl: een bezoek waard!
delen via de website hun kennis
U kunt zich gratis aanmelden als lid en bent dan
met partners in het hele land.
onderdeel van het kennisnetwerk.
14 | DE PRIMO
N I E U W E P U B L I C AT I E S
Agenda Cursus- en Congresbureau Het Cursus- en Congresbureau van PRIMO nh organiseert elk jaar een groot aantal cursussen, congressen en expertmeetings. U vindt het actuele aanbod voor het voorjaar 2006 op www. primo-nh.nl. Meer informatie krijgt u bij coördinator Manja Greutert, tel: 0299 418700 of congres@primo-nh.nl
Mantelzorgwerkplaats voor gemeenten
Meldcode kindermishandeling
9 mei, 13 juni, 4 juli, 19 september 2006, PRIMO nh, 10.00 - 17.30 u.
12 mei 2006, Hotel te Schagen, 10.00 - 12.00 u.
In vijf werkgroepbijeenkomsten ondersteunt PRIMO nh gemeenten bij
Het ministerie van VWS is van plan een meldcode kindermishandeling
het ontwikkelen van mantelzorgbeleid. We bieden aantrekkelijke werk-
verplicht te stellen voor de kinderopvang en peuterspeelzaalwerk.
vormen, met daarin aandacht voor deelname van de doelgroep aan het
Beide sectoren kunnen een belangrijke rol spelen bij signaleren en
maken van het beleid. Eindproduct is een heldere uiteenzetting van de
melden van (een vermoeden van) kindermishandeling. PRIMO nh
visie en actiepunten van de gemeente op het gebied van mantelzorg.
organiseert een voorlichtingsbijeenkomst over de meldcode. Doelgroep:
Naast de werkgroepbijeenkomsten kunnen gemeenten bij PRIMO nh
directie en staf van kinderopvangorganisaties, besturen en coördinatoren
terecht voor ondersteuning op maat. Doelgroep: gemeenten.
van peuterspeelzalen uit de regio Kop van Noord-Holland en West Friesland.
Opbouwwerk, een vak apart!
De Wmo voor dorpshuizen en dorpsraden
9 mei, 30 mei en 27 juni 2006, PRIMO nh, 9.30 - 13.00 u.
15 mei en 16 mei van 20.00 - 22.00 u.
De functie van opbouwwerker vraagt om specifieke kennis, vaardigheden
Een tweetal thema-avonden over de Wmo, waar achtereenvolgens de
en werkhouding. Deze staan centraal in de praktische cursus Opbouw-
achtergronden en de prestatievelden van de wet worden toegelicht.
werk, een vak apart! De cursus biedt handreikingen, tips en trucs waarmee
Ook gaan we met elkaar in gesprek over wat de rol van dorpshuizen en
je in je werk aan de slag kunt. Doelgroep: (praktiserende) opbouw-
dorpsraden kan cq. moet zijn bij de uitvoering van de wet. Peter Meijer
werkers die graag verdieping in hun werk aanbrengen.
van PRIMO nh, specialist op het gebied van de Wmo, leidt de bijeenkomsten. Doelgroep: dorpsraden en dorpshuizen.
Stem van de cliënt - Schagen 11 mei 2006, de Groenling in Schagen, 10.00 - 17.30 u.
Kunst in de wijk en cultuurparticipatie
Hoe kunnen belangenorganisaties hun krachten bundelen en samen-
18 mei 2006, PRIMO nh, 13.00 - 17.00 u.
werken? ’Stem van de cliënt is een training’, bedoeld om zicht te krijgen
Kunstbeoefening in wijken wordt steeds populairder. Wonen is meer
op de mogelijkheden voor samenwerking tussen belangenorganisaties.
dan huisvesting, sociale problemen, voorzieningen en economie in de
We reiken ook handvatten aan om samenwerking daadwerkelijk te
wijk alleen. De bijeenkomst biedt inzicht in de mogelijkheden kunst in
realiseren. Doelgroep: Platforms Gehandicaptenbeleid, Gehandicapten-
te zetten voor versterking van sociale cohesie en het bij elkaar brengen
beraden, FVO’s en RPCP’s, consulenten LG, organisaties voor chronisch
van bevolkingsgroepen. Met aansprekende voorbeelden uit Delft en
zieken, Cliëntenraden Wwb.
Amsterdam. Doelgroep: wijkcoördinatoren en opbouwwerkers.
15 | DE PRIMO
AG E N DA
W W W. P R I M O - N H . N L
Contact met allochtone ouders en leerlingen 31 mei, PRIMO nh, 13.00 - 16.30 u.
SERVICEPUNT PRIMO NH
Studiebijeenkomst waarin we tips en informatie geven om de communicatie tussen middelbare
PRIMO nh is het kennis-, informatieen adviescentrum voor sociaal beleid in Noord-Holland. Het is actief voor de provincie N-H, gemeenten en maatschappelijke organisaties.
school, ouders en leerlingen te verbeteren. De informatie is gericht op allochtonen ouders en leerlingen. Doelgroep: docenten voortgezet onderwijs. Brede school in kleine gemeenten 1 juni, PRIMO nh, 9.30 - 12.30 u. Een bijeenkomst over de Brede School: welke kansen biedt een Brede School, welke ontwikkelingen zijn van belang en wat zijn de mogelijkheden voor regionale samenwerking? Doelgroep: ambtenaren welzijn en onderwijs van kleine Noord-Hollandse gemeenten. Afstemmen op kinderen, hoe doe je dat?
Voor vragen of het bestellen van publicaties kunt u terecht bij het Servicepunt van PRIMO nh. Het Servicepunt is telefonisch bereikbaar van maandag tot en met donderdag van 9.00 - 13.00 uur via 0299 418 700. Ook kunt u mailen: servicepunt@primo-nh.nl of onze website bezoeken: www.primo-nh.nl
9, 16, 23 en 30 juni, PRIMO nh, 10.00 - 12.00 u. Hoe (h)erken je initiatieven van kinderen om contact te maken en hoe sluit je daar zo goed mogelijk bij aan? Om deze vraag draait het in de cursus. Maar ook: hoe kun je deze aanpak bewust inzetten, hoe geef je als begeleider in het kindercentrum zo leiding, dat het voor de kinderen én voor jezelf prettig is? Doelgroep: groepsleiding kinderdagverblijven.
Colofon
Cursus Baliemedewerker
De Primo geeft informatie over het werk van PRIMO nh. Het verschijnt drie keer per jaar. Overheden en maatschappelijke organisaties in Noord-Holland krijgen de Primo gratis toegestuurd.
12 juni, 10.00 - 22.00 u en op 13 juni, Blooming in Bergen nh, 10.00 - 16.00 u. Een cursus voor beginnende baliemedewerkers met weinig of geen ervaring in het voeren van adviesof bemiddelingsgesprekken. In de cursus gaat het er vooral om hoe je contact maakt en gesprekken goed laat verlopen. Ook besteden we aandacht aan het boven tafel krijgen van informatie, die je nodig hebt om vrijwilligers op de juiste manier door te verwijzen. Doelgroep: vrijwilligerscentrales.
Uitgever PRIMO nh
Netwerkbijeenkomsten voor (nieuwe) wethouders over de Wmo 12 en 19 juni, Zaanstreek en Ouderkerk a/d Amstel, 16.00 - 19.00 u. PRIMO nh organiseert de bijeenkomsten voor (nieuwe) wethouders met het oog op kennismaking,
Redactie Marianne Reij Wil Spanjer
netwerken, kennis van het aanbod van PRIMO nh en van de Wmo. Doelgroep: wethouders. Burgerparticipatie in de Wmo, een kans of strijd? 15 juni, PRIMO nh, 10.00 - 16.00 u. Een bijeenkomst voor leden van Wmo Adviesraden met als doel: informatie en standpuntbepaling over belangenbehartiging en advisering in het kader van de Wmo. Verkenning van de samenwerkingsmogelijkheden. We werken met de methode van Agenda 22. Doelgroep: organisaties die zich bezighouden met belangenbehartiging in het kader van de Wmo. Spelen en bewegen in de bso. 29 mei, 12, 19 en 26 juni, van 9.00 -14.00 u. De locatie is nog onbekend. Het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) ontwikkelde een training om meer aandacht te besteden aan spelen en bewegen in de buitenschoolse opvang. PRIMO nh biedt de gelegenheid kennis met de training te maken. We organiseren de cursus samen met Sportservice Noord-Holland. Gecertificeerd trainster Monique de Vries geeft de training.
Gastredacteur Peter de Boer Teksten en eindredactie Annemiek Onstenk Fotografie Marco Bakker Redactieadres PRIMO nh Postbus 106, 1440 AC Purmerend tel: 0299 418 700 Bezoekadres PRIMO nh Emmakade 4, 1441 ET Purmerend
Doelgroep: leid(st)ers in de buitenschoolse opvang in Noord-Holland
Vormgeving Studio Stevens, De Rijp
Vakontwikkelingskring kinderwerk
Druk Spinhex en Industrie, Amsterdam
25 april, 6 juni, 3 oktober en 14 november, PRIMO nh, 9.30 - 12.30 u. (U kunt ook insteken vanaf 6 juni) Het doel van de vakontwikkelingskring is om aan de hand van actuele thema’s onderling informatie over het vakgebied uit te wisselen en kennis te verdiepen. Aan de orde komen publiciteit en PR, omgang met de pers, Brede School, de buurtpedagoog en maatschappelijk ondernemen. Doelgroep: ervaren kinderwerkers. Meer informatie over de studiedagen en cursussen vindt u op onze website www.primo-nh.nl 16 | DE PRIMO
A G E N DA
Oplage 3.000 exemplaren ©Overname
of nadrukken van artikelen, of van delen daarvan, is uitsluitend toegestaan na overleg met en toestemming van de redactie en altijd met bronvermelding.