Nieuwsbrief Wmo Noord-Holland, nr 3, juni 2009

de ze

n i e u w s b r i e f is een product van de kennisbank wmo noord-holland

Wmo noordholland juni 2009

3 5 6 7 8

pagina Debat welzijn: ‘Loskomen van Calimero’

pagina Kort Wmo: Ouder worden in Europa

pagina PRIMO nh en de Wmo

pagina Praktijken: Meedoen of niet?

pagina Kennisbank Wmo / Agenda

3

nummer

Wat vinden welzijnsorganisaties van de verzakelijking in hun branche die de laatste jaren is ingetreden? Hoe hebben ze de schaalvergroting ervaren? En hoe is hun verhouding nu met de gemeenten waarin ze opereren? Drie organisaties aan het woord. w e l z i jn en verz akel i j ki ng:

‘Als er gemopperd wordt, zijn we er snel bij’ Dick Kranenburg, regiomanager van Versa (actief in het Gooi) en voormalig directeur van Lokaal Welzijn: “De vraag over schaalvergroting was al een tiental jaren geleden aan de orde. De overheid stelde steeds hogere eisen aan organisaties en stichtingen.

We moeten nu vaker verantwoorden welke projecten we willen ondernemen en daar worden we aan het eind van het jaar ook op afgerekend. Twee jaar geleden hebben we met stichting Lokaal Welzijn een SWOTanalyse gemaakt: wat zijn onze zwakke en sterke punten? Waar liggen onze kansen?

We kwamen toen tot de conclusie dat we beter af waren als we onze krachten bundelden met een grotere organisatie, en dat werd Versa.”

“We hebben nu meer armslag gekregen om een kwalitatief goede organisatie te worden.

En we merken ook dat dingen die wij als Lokaal Welzijn meebrachten, overgenomen worden door Versa. Voor beide partijen is dus een verbetering ingetreden.

Daarbij gaat het, zoals ik het noem, om de drie P’s: personeel, productie en promotie. Misschien wel om vier P’s, met plaats erbij. We zijn bezig in elf gemeenten in het Gooi, en dankzij Versa hebben we onszelf in die hoedanigheid echt kunnen verbeteren.”

Nadelen zijn er natuurlijk ook altijd, aldus Dick Kranenburg. “Schaalvergroting houdt per definitie meer bureaucratie in.

Vroeger waren de contacten tussen gemeenten en welzijnsorganisaties stukken informeler, nu moet dat volgens officiële lijnen. Dat maakt dat je toch verder van het werkveld verwijderd bent.” Toch zitten er uiteindelijk meer voordelen dan nadelen aan de schaalvergroting, vindt hij. “We krijgen nu veel meer voor elkaar, omdat er letterlijk meer denk- en werkkracht is. Ze zeggen wel: twee plus twee is vijf, en dat merk ik absoluut.”

Behoefte aan eenduidige visie Stichting Effect in Haarlem is minder positief over de banden met de gemeente. Directeur Veronique de Kwant: “Onze ervaring van de laatste jaren is dat de gemeente Haarlem nieuwsbrief wmo noord-holland

1

“We gaan in dia met elke politie onduidelijk is. We hebben in de praktijk te maken met vijf afdelingen van de gemeente: Wijkzaken, Wonen, welzijn en gezondheid, Jeugd/Onderwijs/Sport, Veiligheid en Concernbeleid, die allemaal iets van ons willen.

Op zich prima, maar het moet van hetzelfde budget. We hebben behoefte aan een eenduidige visie, heldere opdrachten en bijbehorende middelen. Er is meer dialoog nodig, dat missen we nu. We zijn momenteel bezig een werkconferentie te organiseren over de rol van welzijnsorganisaties in de sociale processen in Haarlem. We hopen van harte dat de gemeente daar van zich laat horen. Wat is hun visie op de toekomst, wat zijn hun gezamenlijke wensen?”

Waar Stichting Effect het hardst tegenaan loopt, is de kloof tussen burgers die zich kunnen redden en hun mondje kunnen roeren, en de burgers die daarvoor te verlegen of onzeker zijn. Veronique de Kwant: “Wij willen

2

nieuwsbrief wmo noord-holland

die partijen bij elkaar krijgen, via projecten waarin samenkomt wat ze gemeen hebben.

Bijvoorbeeld door buurtkamers of volkstuinen, plekken waar informele ontmoetingen plaats kunnen vinden.”

Investering in relatiebeheer Stichting Netwerk Hoorn ontstond 25 jaar geleden door een fusie van meerdere kleine organisaties, op initiatief van de gemeente Hoorn. Die wilde graag één aanspreekpartner.

Nog steeds heeft de stichting een goede verstandhouding met de gemeente.

Directeur Ankie Weiland vertelt hoe dat in de praktijk in z’n werk gaat. “We werken met prestatieafspraken en dat gaat heel goed.

We hebben tot nu toe bijna alle prestaties

gehaald, afgezien van een paar die niet lukten vanwege externe redenen. Aan de andere kant hebben we soms ook méér gepresteerd dan afgesproken.

Zo begonnen we GOAL, een project voor jongens die na school vooral een beetje aan het voetballen waren, in plaats van huiswerk maken. Dat is uitgegroeid tot een algemeen project voor jongeren, waarbij het huiswerk maken gecombineerd wordt met allerlei culturele activiteiten, en waarbij ook samen wordt gegeten. Dat is heel succesvol en nemen we de volgende keer dus ook mee in de budgetonderhandelingen.”

De goede band met de gemeente is volgens Ankie Weiland vooral te danken aan de investering in relatiebeheer. “Na het uitbrengen van ons jaarverslag gaan we steevast in dialoog met elke politieke partij, of die nu bestuurt of niet. We willen graag weten wat

Directeuren van welzijnsorganisaties hebben een duidelijke visie hoe het zou moeten in het welzijnsvak. Dat blijkt tijdens een debat over de welzijnssector op 23 april in Zaandam. Waarom lukt het in de praktijk vaak niet de gewenste kwaliteit te bereiken? Zeven voorlopige conclusies. debat welzijnssector:

‘Loskomen van Calimero en beter profileren’ • Het welzijnswerk is te weinig wetenschappelijk onderbouwd en het werk wordt niet herkenbaar uitgevoerd volgens een bepaalde methode. Dat verlaagt de status van de sector; • Het aanbod in de sector is zo divers, dat maakt het moeilijk om als één smoel naar buiten te treden (vergeleken bijvoorbeeld met de sector kinderopvang); • Anders dan bij curatieve zorg (zoals chirurg of huisarts) is het bij preventieve zorg minder makkelijk om resultaten helder te maken;

loog ke partij” ze van onze werkzaamheden vinden, we staan open voor kritiek. Door die werkwijze weten we elkaar goed te vinden. Als er gemopperd wordt, zijn we er snel bij. Je weet hoe de beeldvorming ontstaat en je kunt sneller dingen verbeteren.”

• Er is grote behoefte aan een betere ‘toolbox’. De sector investeert bovendien te weinig in bijscholing en ontwikkeling van het personeel; • De sector moet loskomen van het Calimero-effect en de slachtofferrol als ‘ondergewaardeerd’ en ‘slecht betaald’;

• Voor de bedrijfstak en voor individuele organisaties geldt: profileer én onderscheid jezelf als kennispartners. Maak helder duidelijk wat je doet en wat het maatschappelijk oplevert. Het gaat om de emotionele klik: want emotie verkoopt. Dat geldt voor het kopen van een auto, maar ook voor het afnemen van welzijnsactiviteiten; • Probeer vooraf bij opdrachtgevers draagvlak te krijgen met duidelijke analyses waarom het werk nodig is.

Doe alleen beloften die je waar kunt maken.

Het debat op 23 april was de eerste in een serie van vier, met als thema ‘Welzijn tussen leefwereld en systeemwereld, een dilemma?’.

De data van de volgende debatten vindt u op www.wmo-nh.nl, onder PRIMO en de Wmo. Meer informatie bij Lian Smaal, lsmaal@primonh.nl, of Han Sleven, hsleven@primo-nh.nl.

Minder leuke punten voor de toekomst zijn er echter ook, aldus Weiland. “Het recessiegevoel zal zich gaan vertalen. Er is door de gemeente steeds minder geld te verdelen, terwijl de druk op welzijnswerk door de recessie juist toeneemt. Meer werkelozen die behoefte hebben aan vrijetijdsbesteding en ‘samenzijn’.” De verzakelijking van het welzijnswerk vindt ze echter een goede zaak.

Al is ze geen voorstander van aanbesteding: “Goed politiek leiderschap is belangrijker.

Dan word je aan het eind van de rit ook afgerekend op wat goed of niet goed is gegaan.

We moeten uiteindelijk samen bouwen aan een sociale infrastructuur.”

nieuwsbrief wmo noord-holland

3

(1)

KORT WMO

masterc las s wmo:

Over ketens, sokken en nieuwe logica Hoe organiseer je een succesvolle samenwerking, voorbij concurrentie en verschillende werkterreinen? Tijdens de Masterclass Wmo op 2 april in Haarlem leren de deelnemers al sokken vouwend een keten op te zetten en te besturen.

De masterclass van 2 april maakt deel uit van een reeks van zes, die Hogeschool INHOLLAND en PRIMO nh dit voorjaar organiseerden in opdracht van de provincie Noord-Holland. Onderwerp van gesprek is dit keer ketensamenwerking. ‘Meester’ Erik Steketee van De Processpecialisten deelt zijn inzichten met de deelnemers: beleidsmedewerkers, GGD-mensen en welzijnswerkers. In de middag zullen ze de opgedane kennis toetsen aan hun eigen praktijk, onder begeleiding van Theo Konijn van Bureau Van4-en.

Heilige woorden Ketensamenwerking loopt niet altijd gesmeerd, stelt Steketee. Meerdere intakes, versnipperde klantdossiers, geen consensus over de aanpak en onduidelijke afspraken zijn veelvoorkomende problemen. Een goede keten begint bij het ontwikkelen van een nieuwe logica: het vaststellen van het gemeenschappelijke doel, de zogenaamde ‘heilige woorden’, gedacht vanuit de klant.

Steketee: “Bedenk wie je klant is, wat die wil en richt daar je werkprocessen op in, niet op basis van je eigen aanbod. De meeste cliënten willen bijvoorbeeld vooral zo snel mogelijk hulp, ook als dat betekent dat ze iets verder van huis geholpen worden.

Ga daar vanuit bij het organiseren van de keten.”

Procesmanager De volgende stap is afspraken maken: wie stuurt het proces, wie is verantwoordelijk voor de klant en welke partij levert welke prestaties. “Denk ook aan vervolgafspraken, een ‘plan B’: wat doe je als het vastgestelde plan van aanpak niet werkt, een OGGZ-cliënt bijvoorbeeld niet meer komt opdagen?”

Cruciaal bij de uitvoering is het aanstellen van een procesmanager.

4

nieuwsbrief wmo noord-holland

“De hulpverlener is er voor de cliënt. Die moet dus niet bezig zijn met bellen naar collega’s of zij nog een plek vrij hebben voor een cliënt.

Daarvoor is de procesmanager. Die stemt af, lost logistieke problemen op en zorgt kortom dat de keten loopt.”

Het opzetten en voorbereiden van een keten kost tijd en energie van alle partijen, weet Erik Steketee, maar zijn ervaring is dat als de nieuwe keten staat, iedereen daar de vruchten van plukt, zowel de cliënten als de professionals.

Gebroeders Sok En hoe zit het nu met die sokken? De deelnemers van de masterclass kunnen de meegekregen richtlijnen direct in praktijk brengen in de fictieve onderneming ‘Gebroeders Sok’. De opdracht: richt de processen in, maak sturingsafspraken, verwerk de orders en lever ze binnen de afgesproken tijd af. Dan blijkt het meedenken met de klant (waarom heeft hij op dat tijdstip die order nodig) toch een snel vergeten stap te zijn voorafgaand aan het indelen van de werkzaamheden…

Voor meer informatie kunt u terecht bij Han Sleven, hsleven@primo-nh.nl.

KORT WMO

(2)

Buurthuizen met lef

“Het begint met ambitie”, zegt Kees Plugboer van PRIMO nh. Hij is als adviseur betrokken bij ‘Buurthuizen met Lef’ en begeleidt de buurthuizen die met deze aanpak werken. “Wat voor buurthuis wil je over tien jaar zijn en welke bewonersgroepen wil je bereiken? Die visie ‘knippen’ we op in behapbare doelstellingen voor een tot twee jaar. Vervolgens vertaal je die naar het gebouw en de bedrijfsvoering.

Als je bijvoorbeeld meer variatie in bezoekers wilt, wat betekent dat dan voor de uitstraling en inrichting van het gebouw, voor het aanbod en de benodigde faciliteiten? En hoe communiceer je daar dan over met bestaande en nieuwe gebruikers in je omgeving?”

Springplank Kwaliteit is een belangrijke factor.

Kees Plugboer: “Kies als buurthuis niet voor goedkope oplossingen door geldgebrek, maar ga juist uit van de kwaliteit en aantrekkelijkheid van je

activiteiten. Biedt naast een kookcursus voor kinderen ook een masterclass aan voor de gevorderde kookliefhebber.

Aan activiteiten voor mensen met een dikkere portemonnee kun je ook een hoger prijskaartje hangen.” Hij geeft nog een voorbeeld: door samen te werken met een creatieve opleiding als de kunstacademie kan een buurthuis fungeren als springplank voor jong talent naar de ‘serieuze’ kunstinstellingen.

Extern netwerk De samenwerking met externe partijen als scholen en woningcorporaties is een essentieel onderdeel van het buurthuisnieuwe-stijl. “Daardoor kun je kennis, kunde en creativiteit bundelen. Alle partijen profiteren daarvan.” De interesse ‘van buiten’ is er. Creatieve ondernemers als Ramon Beuk, Hans Ubbink en Piet Hein Eek, maar ook IKEA, het Oranje Fonds en de Rabobank hebben hun medewerking toegezegd aan Buurthuizen met Lef. Styliste Marijke Schipper presenteerde onlangs haar plan voor de nieuwe inrichting van De Ringvaart in Haarlem, compleet met bar, leestafels en hanglampen.

De reacties van de betrokken partijen zijn enthousiast.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met senior-adviseur Kees Plugboer, kplugboer@primo-nh.nl, of Nita Bleijert, nbleijert@primo-nh.nl.

u i t w i s s e l i n g s p roj ect:

Ouder worden in Europa Dat ouder worden in Roemenië anders is dan in Nederland of Italië, ligt voor de hand. Maar hoe anders? Het Europese uitwisselingsproject GRAMPS zoekt dat de komende twee jaar uit via dataonderzoek en gesprekken met ouderen, mantelzorgers en zorgverleners. Het gaat daarbij om de behoeften van 75-plussers en hun familienetwerk, van zorgverleners en de ‘gaten’ daartussen.

De Roemeense universiteit van Iasi werkt mee aan het Europese project, evenals de universiteit van Florence en de Italiaanse regio Toscane. Vanuit Nederland is de stichting Cultural Village betrokken en het NoordHollandse Wijk aan Zee. De stichting bevordert culturele uitwisseling tussen dorpen in Europa. In opdracht van Cultural Village voert PRIMO nh een deel van het Nederlandse onderzoek uit. De gesprekken met ouderen, mantelzorgers en beroepskrachten zijn in mei afgerond. Ook de ervaringen van Turkse, Marokkaanse en Surinaamse ouderen zijn meegenomen.

“Een opvallende uitkomst,” volgens Lian Smaal van PRIMO nh, “is dat mantelzorgers die in de buurt wonen van degene die ze verzorgen, zich minder zorgen blijken te maken dan mantelzorgers verder weg. Ouderen zelf tobben ook meer wanneer hun kinderen niet in de buurt wonen en ze ’t gevoel hebben het alleen te moeten doen.” Uit het onderzoek komt verder de leefstijlenproblematiek naar voren: veel ouderen maken geen gebruik van de beschikbare zorg, omdat die niet past bij hun leefstijl. Met bijvoorbeeld het risico op vereenzaming als gevolg.

In september van dit jaar komen alle projectdeelnemers bij elkaar in Wijk aan Zee om de onderzoeksresultaten en goede voorbeelden uit te wisselen. De eindresultaten van het project zijn in 2010 beschikbaar.

Het projectverslag over het Nederlandse ouderenbeleid staat op de website van de Kennisbank Wmo, www.wmo-nh.nl, onder Publicaties/PRIMO nh.

Meer informatie bij Lian Smaal, lsmaal@primo-nh.nl.

nieuwsbrief wmo noord-holland

5

(3)

Het klassieke buurthuis is aan vernieuwing toe. Potentiële gebruikers blijven weg. Maar hoe ontwikkel je in financieel magere tijden een moderne, uitnodigende ontmoetingsplek voor een breed publiek met aantrekkelijke activiteiten? Vier accommodaties in Hoorn en Haarlem nemen de proef op de som met een nieuwe aanpak: ‘Buurthuizen met lef’.

RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO p rWmo e stat i e v e len d 4de : Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO p r e stat i e Wmo v e l d 7PRIMO : prestatieveld n de Wmo PRIMO en de Wmo 1: PRIMO en de Wmo PRIMO en de PRIMO en de en de Wmo PRIMO en de Wmo m aen ntde el Wmo zo rg PRIMO e n v r ien j wde i l lWmo i g e r sPRIMO en de Wmo m a atPRIMO s c h a pen p ede l i jWmo k e o pva n g en de Wmo PRIMO en de le e f baarh eidde enWmo s ociPRIMO a le s aen m enha ng PRIMO RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en en e nde h uWmo i s e l iPRIMO jk gew e lde d Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO In de en wetgeving het prima geregeld, maar en de In alleen Noord-Hollandse is tussen Voor een mantelzorger houdt heten werk n de Wmo PRIMO de WmoisPRIMO en de Wmo PRIMO Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO de Wmo PRIMO de Wmo PRIMO regio’s en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de het Wmo PRIMO en de Wmo enop dewanneer Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO de2009 Wmo PRIMO enhuisverbod de Wmo PRIMO en de in de praktijk blijkt in Noord-Holland voorPRIMO 1 januari en 1 en april het tijdelijk niet de verzorgde naarPRIMO een en de Wmo mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO homoseksuele jongeren ende ouderen steedsen de van start gegaan: door ofen de Wmo verpleegof verzorgingshuis gaat.en Dede kennis n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en Wmo PRIMO Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO Wmo PRIMO en de Wmo een PRIMO enburgemeester de Wmo PRIMO moeilijker te en worden zichzelf te zijn. politiePRIMO opgelegde voor ple-PRIMO en de over nieuwe ‘functie’ de mantelRIMO en de Wmo PRIMO de Wmo PRIMO enOp de woensWmo PRIMO endeze de Wmo PRIMO en devan Wmo PRIMO en de Wmo en de‘afkoelingsperiode’ Wmo PRIMO en de Wmo mo PRIMO en de24 Wmo PRIMO en de Wmo‘Een PRIMO en de Wmo PRIMOisen de Wmo PRIMO de Wmo PRIMO en devan Wmo PRIMO en de Wmo PRIMOAdviesen de Wmo PRIMO dag juni wil de conferentie blozende gers huiselijk geweld.

Gemeenten, zorger veelal nog niet wijden verspreid onder n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo provincie’ daten duidelijk maken.

Eren is ook positiefPRIMO en steunpunten huiselijk en de instellingen en PRIMO mantelzorgers zelf.PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO de Wmo PRIMO de Wmo en de Wmo en de Wmo PRIMO en de Wmogeweld PRIMO en debetrokWmo PRIMO en de nieuws: goede voorbeelden omPRIMO homodiscriken volop meeen bezig.

InPRIMO opdracht vanWmo de provincie Noord-Holland mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo en de Wmo en de PRIMO en de Wmo PRIMO en dezorginstellingen Wmo PRIMO enzijn dehier Wmo PRIMO de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en tegen de Wmo PRIMO de Wmo PRIMO PRIMO en de Wmo PRIMO‘Mantelzorg en de Wmo PRIMO en de Wmo en de Wmo PRIMO minatie te gaan enen handvatten voor en de Op verzoek van dePRIMO gemeente Zaanstad onder-en de Wmo is Wmo PRIMO nh daarom het project RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de homo-emancipatiebeleid.

De conferentie steunt PRIMO nh de van inPRIMO verpleegenWmo verzorgingshuizen’ gestart. mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en deinWmo en de PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO enimplementatie de Wmo PRIMO enhet de Wmo PRIMO Heemskerk is bedoeld voor onder andere huisverbod in de regio Zaanstreek/Waterland.

DeWmo bedoeling dede positie mantelzorgers n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de PRIMOisen Wmovan PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmopolitici PRIMO en enbelangende Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmowelke PRIMO en de Wmo PRIMO huisverbod en de Wmokan PRIMO de Wmo PRIMO en de gemeenteambtenaren, Het tijdelijk ooken opgelegd in verpleeghuizen te verstevigen: mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO organisaties.

De organisatie is in handen vanen de worden geval van ernstige vermoedens taken neemt deen mantelzorger op zich enWmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO Wmo PRIMO de Wmo PRIMO en de en in dehet Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO nh, inen opdracht vanPRIMO de provincie Noord-PRIMO van kindermishandeling.

Bij de aanpak van PRIMO en de hoe beste afgestemd en samenRIMO en de Wmo PRIMO de Wmo en de Wmo enkan dehet Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmohomo-emanciPRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO enkunt de Wmo en de Wmo PRIMO Holland.

Ook de initiatiefgroep kindermishandeling u eenPRIMO RAAK-gecergewerkt worden metPRIMO de professionele n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo patie PRIMO Noord-Holland en verschillende tificeerde trainer PRIMO nhen inschakelen verzorging?

RIMO en de Wmo en de Wmo PRIMO en dedeskunWmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en devan Wmo PRIMO de Wmo PRIMO en de digen werken aan het programma mee. om gemeente gewenste mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en deuw Wmo PRIMO of eninstelling de Wmode PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo en de Wmo PRIMO en de Wmo deskundigheid bijPRIMO te brengen.

RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Voor meer PRIMO informatie over de conferentie: Kijk voor en meer op www.primo-nh.nl mo PRIMO en de Wmo en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO deinformatie Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO Pim Ligtvoet, pligtvoet@primo-nh.nl.

Of kijken de Interesse? opde met Corrie onder neem contact n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO Wmo‘Dossiers’ PRIMO enofde Wmo PRIMO op en met de Wmo PRIMO en deNeem Wmo contact PRIMO en Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en deWestzaan, Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO csuurmond@primo-nh.nl. en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de op www.eenblozendeprovincie.nl.

Suurmond, Glenda gwestzaan@primo-nh.nl. mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO Wmo-prestatieveld Contactpersonen n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en deMeer Wmoinfo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Leefbaarheid en sociale Els Diepenmaat (leefbaarheid in de stad) ediepenmaat@primo-nh.nl mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO samenhang (1) PRIMO en de Wmo Anita Blijdorp (platteland: ondersteuning etc.) n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmodorpsraden PRIMO en de Wmo PRIMO en deablijdorp@primo-nh.nl Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en dendegroot@primo-nh.nl Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo Preventief Niko de Groot RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de (2) en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO mo PRIMO enjeugdbeleid de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO enCliëntonderde Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmowmo@primo-nh.nl PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO AnneenDon n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo steuning (3) RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo Mantelzorg vanPRIMO der Veen wvdveen@primo-nh.nl RIMO en de Wmo PRIMO enen de Wmo PRIMO enWendy de Wmo en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO envrijwilligers de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmogwestzaan@primo-nh.nl PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO (4) en de Wmo PRIMO Glenda Westzaan (project Mantelzorg in verpleeghuis) n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo engehandicapte de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en dewveldhuijzen@primo-nh.nl Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo Participatie Winny Veldhuijzen (o.a.PRIMO project migrantenkinderen) RIMO en de Wmo PRIMO en de(5) Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de gehandicapten mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO enMaatschappelijke de Wmo PRIMO enopvang de Wmo PRIMO en Suurmond de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmocsuurmond@primo-nh.nl PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO Corrie (tijdelijk huisverbod) n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo en huiselijk (7)PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de RIMO en de Wmo PRIMO engeweld de Wmo mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO dePost Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de OGGZ en en de Wmo PRIMO enJan jpost@primo-nh.nl mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO verslavingsbeleid (8 en n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en9)de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO n de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo RIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de mo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO en de Wmo PRIMO

PRIMO nh en de Wmo Homo-discriminatie in Noord-Holland?

6

nieuwsbrief wmo noord-holland

Mantelzorg in het verpleeghuis

Tijdelijk huisverbod

‘Concrete actie blijft nog te vaak uit’

praktijken

Meedoen, wat komt er van terecht?

Het motto van de Wet maatschappelijke ondersteuning is ‘meedoen’ aan de samenleving. Wat komt er in Noord-Holland terecht van dat meedoen, twee jaar na de ingang van de wet? Twee praktijkmensen vertellen…

“De Wmo is nog te weinig ingevuld zoals hij in oorsprong bedoeld is,” vindt Trudy Jansen van het programma Lokale Versterking GGZ, een project van de Vereniging Landelijk Platform GGZ. Dit programma versterkt de inspraak van GGZ-cliënten, dus van mensen die kwetsbaar zijn door een psychische of psychiatrische ziekte. “Gemeenten vullen de Wmo in als een zorgwet. Van oudsher wordt bij voorzieningen vooral gedacht aan de rolstoel voor mensen met een lichamelijke handicap en bij toegankelijkheid alleen aan het weghalen van drempels. Voor iemand met een psychische kwetsbaarheid is dat niet genoeg. Als je niet tegen drukte kan, is er speciale aandacht nodig om je te helpen uit huis te komen. Een ‘maatje’ bijvoorbeeld.”

Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor de GGZ. Zo werkt Zaanstad bijvoorbeeld met het maatschappelijk steunsysteem, waarin allerlei organisaties de zorg op elkaar afstemmen.

Meer gehoor bij de gemeente Trudy: “Bij de in het oog lopende projecten, zoals verslavingszorg, dak- en thuislozenzorg en huiselijk geweld, hebben we niet over aandacht of financiële steun te klagen, maar er zit nog een laag onder. Voor mensen met een psychische beperking kan het vervoer naar hun werkplek al voor veel verwarring en stress zorgen wanneer ze de bus delen met fysiek gehandicapten. Dat contact loopt vaak moeizaam.” Ze noemt nog een voorbeeld: wijken die onveiliger worden.

“De eerste slachtoffers daarvan zijn daken thuislozen. Daar hoor je nooit iemand over en daar willen we wel aandacht voor.

Ons werkveld bestrijkt meer dan alleen de bekende grote projecten.” Positief is volgens Trudy wel dat de GGZ steeds meer gehoor krijgt bij de gemeente. “Er wordt nu wel geluisterd naar onze verhalen, alleen blijft concrete actie en steun voor onze cliënten te vaak nog uit.”

Evenwichtige verdeling Anna Tiel is lid van de Wmo-adviesraad van gemeente Waterland namens de zeven kernraden van deze gemeente. “In het begin was het ook voor ons wennen aan het nieuwe Wmo-beleid, dus we kwamen wat langzaam op gang. Enige maanden geleden hebben we ons advies gegeven over het algemene Wmo-beleid en we zijn redelijk tevreden over de gang van zaken. We hebben een goed contact met de gemeente, we worden goed geïnformeerd en we hebben ook de indruk dat er naar ons geluisterd wordt.”

De raad legde in haar advies onder andere de nadruk op een evenwichtige verdeling van Wmo-voorzieningen over de zeven dorpen in Waterland. “Het bestuur zetelt in Monnikendam en had de neiging om die plaats centraal te stellen.”

Supermarkt Hoe komt de adviesraad aan informatie over benodigde voorzieningen en projecten?

Anna: “In elk dorp heb ik mensen benaderd die zogenaamd ‘meelezen’ met de nota’s die uitkomen, zodat zij vanuit hun dorp kunnen meedenken en tips kunnen geven.

Maar over het algemeen haal ik mijn informatie toch vooral uit het sociale netwerk dat ik hier heb opgebouwd. Ik woon al 40 jaar in Broek in Waterland en weet redelijk wat er speelt, of dat nu is via praatjes in de supermarkt of mijn contacten met allerlei verenigingen. Al is het natuurlijk altijd leuk als je verrast wordt door nieuw opgezette projecten. Zo komt er volgende week iemand in de raadsvergadering vertellen over een lokale zorgboerderij voor mensen met een geestelijke beperking. Het is goed dat de Wmo ruimte biedt voor dit soort initiatieven.” nieuwsbrief wmo noord-holland

7

kennisbank wmo Nieuwe ideeën en meer afstemming De Kennisbank Wmo Noord-Holland blijft zich ontwikkelen. In mei bezochten wij het Informatie Kennispunt (IKP) Fryslan, een onafhankelijk provinciaal kenniscentrum waaraan meerdere door de provincie Friesland gesubsidieerde welzijnsorganisaties en de GGD meewerken.

Zo waren we op bezoek bij Partoer, een collega-centrum voor maatschappelijke ontwikkeling, en initiatiefnemer en coördinator van zes van de negen IKP’s (waaronder jeugd, vrijwillige inzet en zorg).

We gingen huiswaarts met nuttige tips en ideeën. Een andere ontwikkeling is dat het Kenniscentrum WWZ en de Kennisbank Wmo nog beter gaan afstemmen.

De website van het Kenniscentrum WWZ krijgt na de zomer dezelfde indeling als de Wmo-site: u kunt informatie zoeken op thema en op gemeente of regio. Het Kenniscentrum WWZ zal zich vooral gaan richten op ‘wonen’ en de Kennisbank Wmo op ‘welzijn en zorg’.

Stelt u prijs op de website, de e-zines en nieuwsbrieven van de Kennisbank Wmo? Vul dan alsnog de enquête in uit de laatste e-zine van april!

Uw Wmo-vragen Heeft u vragen over de Wmo? Mail dan naar wmo@primo-nh.nl of bel 0299-418700 (vraag naar Anne Don).

C olo f o n nieuwsbrief wmo | juni 2009

Publicaties Verwijsgids samenwerkingsverbanden vrijwilligersorganisaties Op initiatief van het Provinciaal platform vrijwilligersorganisaties heeft PRIMO nh een gids gemaakt waarin alle Noord-Hollandse samenwerkingsverbanden staan van vrijwilligersorganisaties in de zorg. U vindt de Verwijsgids op www.primo-nh.nl/publicaties of op www.vrijwilligerswerknoordholland.nl.

MaS-krant Voor drenkeling spelen bij de reddingsbrigade, een Wii-toernooi organiseren in het verzorgingshuis (zie foto) of een radioprogramma voor verstandelijk beperkten presenteren. In de gratis MaS-krant staan inspirerende voorbeelden van maatschappelijke stages. De krant is te downloaden op www.primo-nh.nl (onder Actueel) en gratis op te halen bij de Steunpunten Vrijwilligerswerk in Noord-Holland.

Agenda Kijk voor meer informatie op www.primo-nh.nl onder Agenda of neem contact op met het Cursus en Congresbureau, telefoon 0299 - 418 700 of e-mail congres@primo-nh.nl.

Wmo-vakmanschap voor welzijn 23 juni 2009 e.v. De Wmo vraagt een andere benadering van het welzijnswerk. In deze leergang van 5 bijeenkomsten krijgen deelnemers theorie en praktijkoefeningen over het maken van een buurten een netwerkanalyse en het inzetten van nieuwe methodieken en instrumenten. De introductie is op 23 juni, maar de leergang start op 15 september. U kunt zich dus nog aanmelden.

Doelgroep: beroepskrachten welzijnswerk.

8

nieuwsbrief wmo noord-holland

Bestuurlijke conferentie Wmo en Wpg 10 september 2009 Tijdens de gezondheidsweek van de gemeente Haarlemmermeer organiseren de gemeente en PRIMO nh een conferentie over de relatie tussen lokaal volksgezondheidsbeleid (Wpg) en de Wmo: ‘Wmo-Wpg: samen of apart?’

Doelgroep: Noord-Hollandse bestuurders, beleidsambtenaren en raadsleden

Deze nieuwsbrief informeert gemeenten en maatschappelijke instanties in Noord-Holland over de stand van zaken rond de Wmo in de provincie.

De nieuwsbrief is een uitgave van de Kennisbank Wmo (onderdeel van PRIMO nh) en verschijnt twee keer per jaar, in samenwerking met de provincie Noord-Holland.

Daarnaast brengt de Kennisbank Wmo elk kwartaal een digitale nieuwsbrief uit: de e-zine Wmo.

Redactie Minja Holzhaus (hoofdredactie) Glenda Westzaan (coördinatie) Jan Willem Mollema (provincie NH) Jorien Balder (provincie NH) Han Sleven

Redactieadres wmo@primo-nh.nl

Teksten en eindredactie BLAD-ZIJ communicatie & praktijk Christel Schuurman Ingrid Koorn

Fotografie Ministerie van VWS (Bart Versteeg en Renand) Kevin Mc Cool Herman Brinkman

Vormgeving Studio Stevens | De Rijp

Druk Zwaan printmedia | Wormerveer

Oplage 1.800 exemplaren