Kenniscentrum van de sociale praktijk
Jongerenparticipatie
op niveau Noord-Hollandse jongeren betrekken bij gemeentebeleid
P R O V I N C I A A L
I N S T I T U U T
V O O R
M A AT S C H A P P E L I J K E O N T W I K K E L I N G
Jongerenparticipatie
op niveau Noord-Hollandse jongeren betrekken bij gemeentebeleid Onze complexe maatschappij stelt hoge eisen aan jongeren. Ze moeten bepaalde vaardigheden aanleren om, als ze volwassen zijn, zelfstandig deel te nemen aan de samenleving. Niet alleen leren ze deze vaardigheden in een gezin of op school, maar ook in hun vrije tijd. Jongeren die bijvoorbeeld actief deelnemen aan vrijetijdsactiviteiten leren om te gaan met verantwoordelijkheden, samen te werken, keuzes te maken en te onderhandelen. Ook bouwen ze een sociaal netwerk op en werken aan hun zelfvertrouwen. Gemeenten kunnen jongeren hierin ondersteunen door jongerenparticipatie te stimuleren.
Jongerenparticipatie is de actieve betrokkenheid door jeugd en jongeren in zaken die anders alleen door volwassen worden geregeld, zoals het openbaar bestuur. Uit ervaringen met jongerenparticipatie blijkt dat jongeren meer betrokken zijn bij hun omgeving wanneer zij zelf invloed hebben op wat er in die omgeving gebeurt. Jongeren voelen zich door jongerenparticipatie serieus genomen en leren - nieuwe - competenties en vaardigheden aan. Gemeenten krijgen meer inzicht in de groep jongeren in hun gemeente en investeren nĂş in de volwassenen van later.
J O N G E R E N P A R T I C I P A T I E
O P
N I V E A U
J O N G E R E N P A R T I C I P A T I E
O P
N I V E A U
Jongerenparticipatie: waarom? 1. Sinds 1990 is het internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind van kracht. Dit verdrag is nagenoeg universeel goedgekeurd. Participatie is een van de basisbeginselen van dit verdrag. 2. De afgelopen jaren is de aandacht voor jongerenparticipatie in een stroomversnelling gekomen. Meedoen is een belangrijk begrip binnen de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). 3. De bestaande inspraakmogelijkheden zijn vaak niet uitnodigend genoeg voor jongeren. Via jongerenparticipatie lukt het toch om deze groep te bereiken. 4. Jongerenparticipatie stimuleert vraaggericht werken. Door gebruik te maken van jongerenparticipatie neemt het inzicht in de doelgroep toe. De communicatie verschuift van eenzijdig naar tweezijdig. Dit geeft meer inzicht in de diversiteit van de doelgroep. 5. Een belangrijk motief is dat jongeren veel leren als ze participeren. Ze leren allerlei vaardigheden die ze in de toekomst kunnen
gebruiken. Jongerenparticipatie draagt bij aan de sociale competenties van jongeren. In dit geval is participatie investeren in de toekomst van jongeren. 6. Via jongerenparticipatie leren jongeren mee te denken over het verbeteren van hun eigen leefomgeving. Door jongeren hierbij te betrekken zullen ze ook meer verantwoordelijkheid nemen voor die leefomgeving. 7. Voor jongeren is jongerenparticipatie ook een middel om ervaring op te doen met specifieke vaardigheden als vergaderen, meedenken en initiatieven nemen. Bovendien vinden veel jongeren het ook leuk om hun stem te laten horen. Uit het bovenstaande blijkt wel dat er verschillende redenen zijn om met jongerenparticipatie aan de gang te gaan. En alle betrokkenen hebben verschillende motieven om deel te nemen. Daarom is het zaak om tijdens het proces goed de verschillende motieven in beeld te houden. Hierdoor houd je enthousiasme bij alle betrokkenen.
Artikel 12 (www.defenceforchildren.nl): 1. De Staten die partij zijn, verzekeren het kind dat in staat is zijn of haar eigen mening te vormen, het recht die mening vrijelijk te uiten in alle aangelegenheden die het kind betreffen, waarbij aan de mening van het kind passend belang wordt gehecht in overeenstemming met zijn of haar leeftijd en rijpheid. 2. Hiertoe wordt het kind met name in de gelegenheid gesteld te worden gehoord in iedere gerechtelijke en bestuurlijke procedure die het kind betreft, hetzij rechtstreeks, hetzij door tussenkomst van een vertegenwoordiger of een daarvoor geschikte instelling, op een wijze die verenigbaar is met de procedureregels van het nationale recht.
J O N G E R E N P A R T I C I P A T I E
Jongerenparticipatie op niveau(s) De belangrijkste vraag die je je moet stellen is: wat wil ik met de jongerenparticipatie bereiken? Op basis van de doelstelling kies je voor een bepaald niveau van participatie. Op het eerste niveau is het doel om jongeren te informeren. Op het tweede niveau kunnen jongeren aanvullend hun mening geven. Op het derde niveau zijn jongeren ook (mede) verantwoordelijk. Op het niveau waar jongeren mede verantwoordelijk zijn, kun je initiatieven indelen in tijdelijke projecten en meer structurele participatievormen als een jeugdraad.
· · ·
O P
N I V E A U
Ook kun je onderscheid maken tussen bijvoorbeeld een jongeren adviescommissie met een kleine eigen verantwoordelijkheid en een jeugdraad met een grote eigen verantwoordelijkheid.
Piramide van Maslow Je zou de niveaus van participeren kunnen vergelijken met de piramide van Maslow. Het basisniveau is dat je jongeren informeert. Als je aan die voorwaarde voldaan hebt, kun je naar het niveau waar je jongeren hun mening laat geven. Ten slotte is er het niveau waarop jongeren eigen verantwoordelijkheid nemen.
(MEDE-) VER ANT WOORDELIJK ZIJN
MENING GEVEN
INFORMEREN
J O N G E R E N P A R T I C I P A T I E
O P
N I V E A U
1. Informeren
Doelgroep
Een voorbeeld van een effectieve methode om jongeren te informeren is peer education. Hierbij geven jongeren voorlichting aan andere jongeren over een bepaald thema. Het idee achter deze methode is dat jongeren eerder iets aannemen van een leeftijdsgenoot dan van een volwassene. Een voorbeeld van peer education is een jongere die vertelt over eigen ervaringen met gokverslaving en de gevolgen daarvan in zijn of haar leven.
De groep jongeren beslaat de leeftijd van 12 tot 23 jaar. Dit is een zeer grote groep die je grofweg kunt onderverdelen in drie groepen: 12 tot en met 14 jaar, 15 tot en met 18 jaar en 19 tot en met 23 jaar. De mobiliteit van jongeren neemt toe naarmate ze ouder worden. Dit betekent dat je bij de organisatie van activiteiten voor jongeren rekening moet houden met zaken als logistiek en afstand. Ook zijn jongeren in deze leeftijdsgroepen vaak verschillend georiënteerd op hun leefomgeving. De jongsten vertoeven vaak in de eigen buurt. Daarentegen waaieren 19 tot 23 jarigen uit over de gehele gemeente of zelfs de regio.
2. Mening geven Een veel ingezette methode om de mening van jongeren te achterhalen is de (digitale) enquête. Hiermee kunnen op een betrekkelijk eenvoudige manier veel jongeren structureel hun mening geven. Dit kan jongerenparticipatie snel naar een hoger niveau te tillen. Op basis van de uitkomsten van de enquête kun je bijvoorbeeld een jongerenconferentie organiseren. Tijdens deze conferentie kun je jongeren meer verantwoo verantwoordelijkheid geven.
3. (Mede-)verantwoordelijk Een voorbeeld is een onafhanke onafhankelijk en zelfstandig jongerenplatform met als doelst doelstelling: “Het belangeloos vertegenwoordigen van jongeren in een diverse samenleving door gevraa gevraagd en ongevraagd advies te verstrekken alsmede d do door het organiseren van evenementen waarbij jonge er de kans krijgen jongeren tot zelfontplooiing, ontmoeting en dialoog met anderen d en kennis uitwisseling l ” uitwisseling.
Met Luilak had een gemeente ie ieder jaar grote provernielingen gepleegd. blemen Er werden veel vernie blemen. elin een De gemeente besloot om met ee en aantal jongeren problemen en gezain gesprek te gaan over deze pro obl Een belangmenlijk te zoeken naar een oplossing. oplo ossi bleek verveling rijke ijk oorzaakk voor d de problemen bl vervolgens een budget bij de jongeren. Zij kregen vervolge nacht te openen om het jongerencentrum de hele n afnam. waardoor de overlast met Luilak a
L E E F T I J D SG R O E P
V I N D P L A AT S
12-14 pubers
Buurt/wijk
15-18 adolescenten
Wijk/gemeente
19-23 jong volwassen
Gemeente/regio
Maar met leeftijd ben je er nog niet. Werken met jongeren vraagt om een gedifferentieerde aanpak. Als je jongeren wilt bereiken is dus maatwerk vereist. Je kunt naast de leeftijd van jongeren ook kijken naar hun hobby’s, politieke interesse, subculturen, religie, afkomst, opleiding, sociaal economische status en leefstijl (de manier waarop een jongere in het leven staat). Meestal geldt dat je verschillende soorten jongeren moet betrekken door verschillende soorten activiteiten of participatievormen in te zetten.
J O N G E R E N P A R T I C I P A T I E
O P
N I V E A U
Rol van de gemeente Het is belangrijk dat een gemeente goed kijkt naar de rol die zij speelt. In sommige gevallen doet een beleidsambtenaar zelf de begeleiding van de jongeROL GEMEENTE
ren. In andere gevallen is de begeleiding uitbesteed aan het jongerenwerk of wordt een organisatie ingehuurd om de participatieprocessen te begeleiden.
VO O R D E E L
J O N G E R E N P A R T I C I P A T I E
Het begeleiden van de jongeren kost heel veel tijd.
Gemeente besteedt uit aan welzijnsorganisatie.
Door de contacten die welzijnswerk al met jongeren heeft, kost het relatief weinig extra energie om participatietrajecten te beginnen.
De belangen van de gemeente en de welzijnsorganisatie kunnen soms tegenstrijdig zijn.
Gemeente huurt externe organisatie in.
Externe organisatie heeft vaak veel ervaring met jongerencommunicatie en het ontwikkelen van nieuwe methodieken.
Externe organisatie kent de lokale situatie niet zo goed.
VO O R D E E L
NADEEL
DOEL
Website
Laagdrempelig voor veel jongeren.
Onderhoud van de website is intensief.
Informeren, mening
Lespakketten
Jongeren zijn vaak op school.
Overvragen van scholen.
Informeren
Folder, flyer, poster
Lage drempel
Klein effect
Informeren
Sms
Lage drempel
Weinig informatie
Informeren
Peer education
Groot effect
Intensief traject
Informeren
Ideeënbus
Makkelijk te realiseren en goedkoop.
Niet van deze tijd/ lage respons.
Mening
Ronde tafelgesprekken
Kostenefficiënte manier om Werving intensief snel meningen te peilen.
Mening
Enquête
Goede opstap om andere trajecten te beginnen. beginne
Korte antwoorden, grote tijdsinvestering.
Mening
Digitale enquête g q
Makkelijk j in te vullen en te verwerken. verwerken
Veel is afhankelijk van de beschikbare e-mailadressen. Niet alle jongeren hebben toegang tot internet.
Mening
Digitaal Jeugdpanel
Lage drempel om te participeren. Kost relatief weinig tijd.
Geen persoonlijk Mening contact. Het is makkelijk om niet te participeren.
Interviews
Verdieping
Intensief
Mening
Jongerenconferentie Alle jongeren komen aan het woord.
Voorbereiding intensief.
Mening/(mede) verantwoordelijk
Jongerendebat
Levendig en nodigt uit tot discussie.
Niet representatief/ beroepsjongeren.
Mening
Jongerenraad
Vast aanspreekpunt voor gemeenten en structureel instrument.
Continuïteit vergt veel energie.
Mening/(mede) verantwoordelijk
Project
Kop en staart
Niet structureel
(mede) verantwoordelijk
Methoden Nadat je duidelijk hebt wat het doel is, wie je wilt bereiken en welke rol je zelf speelt in het proces, moet je beslissen hoe je aan de slag gaat met jongerenparticipatie. In de loop van de tijd zijn vele methoden ontwikkeld. Het onderstaande
overzicht toont een aantal veel gebruikte methoden. Aan de hand van het doel van jongerenparticipatie in jouw gemeente kun je bepalen welke methode(n) je zou kunnen hanteren. Bij elke methode staan mogelijke voor- en nadelen.
N I V E A U
M ET H O D E
NADEEL
De gemeente doet alles zelf. Expertise van de jongeren staat direct tot de beschikking van de ambtenaar.
O P
J O N G E R E N P A R T I C I P A T I E
Participatie in de praktijk Een beleidsambtenaar wilde graag een Jongerenadviescommissie (JAC) oprichten in de gemeente. De ambtenaar benaderde een groep actieve jongeren om het JAC te vormen. Al snel bleek dat de jongeren geen interesse hadden in het politieke deel en dat zij eigenlijk alleen maar een jongerenvoorziening wilden realiseren. De beleidsambtenaar heeft hierop geanticipeerd door deze jongeren de opdracht te geven ervoor te zorgen dat de jongerenruimte operationeel werd (project). Voor het oprichten van een JAC is een enquête uitgezet waarin jongeren konden aangeven of ze eventueel interesse hadden om een JAC te vormen. De geïnteresseerde jongeren zijn allemaal uitgenodigd op een jongerenconferentie en inmiddels heeft de gemeente een goedlopend jongerencentrum én een goed functionerend JAC. In sommige gemeenten wordt er jaarlijks een jongerenconferentie georganiseerd. De ambtenaar kiest in overleg met het werkveld een aantal thema’s waarop jongerenparticipatie mogelijk is. De jongeren worden per thema geworven. Zo worden bijvoorbeeld de skaters benaderd om te participeren met de inrichting van een skatevoorziening. Met behulp van het jongerenwerk werkt elke groep een thema uit en aan het einde van de conferentie presenteren de jongeren hun plannen aan de wethouder. De wethouder geeft meteen duidelijkheid over de haalbaarheid van de plannen.
O P
N I V E A U
Tips voor jongerenparticipatie Beroepsjongeren Het kost veel energie om jongeren te werven voor participatietrajecten. Vaak zie je dan ook dat als eenmaal jongeren gevonden zijn die willen participeren, deze voor elk traject ingezet worden; de zogenaamde beroepsjongeren. Zorg ervoor dat je bij elk participatietraject goed nadenkt over de doelen en welke jongeren je daarbij wilt bereiken. Cruciaal is het betrekken van sleutelfiguren in de wijk om representatieve jongeren te bereiken.
Tijdig betrekken Soms worden jongeren te laat betrokken bij een participatieproces. Hierdoor kunnen ze weinig invloed meer uitoefenen. Zorg ervoor dat je jongeren in een vroeg stadium betrekt bij het proces.
Geen valse beloftes Het is nog erger als er niets met de acties van de jongeren gedaan wordt. Helaas komt dit nog regelmatig voor. Beloof niets aan jongeren als je er niet helemaal zeker van bent dat je die belofte kunt nakomen. Als jongeren merken dat ze niet serieus worden genomen, haken ze direct af. Ook voor toekomstige projecten zul je hierdoor minder enthousiaste jongeren vinden.
J O N G E R E N P A R T I C I P A T I E
Het eindresultaat moet echter wel naar tevredenheid zijn voor jongeren en gemeente. Een tastbaar resultaat zorgt voor draagvlak en een mogelijk vervolg.
Zorg voor draagvlak Het is belangrijk om voldoende draagvlak te hebben voor jongerenparticipatie bij collega’s en andere betrokkenen. Als je collega jongerenparticipatie ook belangrijk vindt, is de kans groter dat hij of zij jongeren serieus neemt. Jongerenparticipatie is niet alleen voorbestemd voor het beleidsterrein welzijn. Ook als het gaat om bijvoorbeeld ruimtelijke ordening kan jongerenparticipatie een nuttig en bruikbaar instrument zijn.
O P
N I V E A U
TenPlus Bij de realisatie van een speelvoorziening in de gemeente is jongerenparticipatie van groot belang. Door jongeren tijdig te betrekken zorg je ervoor dat je goed inspeelt op de behoeften en kun je vandalisme voor een deel voorkomen. PRIMO nh heeft hiervoor een inspraakmethodiek ontwikkeld; TenPlus. Voor mogelijkheden tot ondersteuning van uw participatietraject, kun je met Stella Wielaart, swielaart@primo-nh.nl contact opnemen.
www.participatie.nl Participatietrajecten moeten goed aansluiten bij de wensen en mogelijkheden van jongeren. Ook de
Middelen
jongere is tegenwoordig een “drukke burger”.
Jongerenparticipatie vereist een grote investering in tijd en geld. Een belangrijke vraag is dan ook hoeveel tijd en budget je tot je beschikking hebt. Dit is van invloed op de keuze van de participatiemethode die je inzet.
Dit vraagt om nieuwe en eigentijdse methoden om jongeren te benaderen. Daarom heeft PRIMO nh www.participatie.nl ontwikkeld; een website waarmee onder burgers digitaal onderzoek wordt gedaan, speciaal voor gemeenten en organisaties. Wil je jongeren laten participeren via een website? Wil je niet een hele website en database hoeven bouwen en onderhouden? En wil je eventueel ondersteuning bij het opzetten van een enquête? Voor meer informatie over de mogelijkheden van digitaal onderzoek via www.participatie.nl, kun je
Balanceren tussen proces en resultaat
met Stella Wielaart, swielaart@primo-nh.nl contact
Bij participatieprocessen is het een voortdurend balanceren tussen resultaat en proces. Het is zaak om de balans te vinden tussen sturen en loslaten. Als je als begeleider van participatieprocessen te veel bezig bent met het resultaat, krijgen jongeren te weinig ruimte om te participeren. Als je daarentegen jongeren te veel vrijheid geeft, kan dat het resultaat in gevaar brengen. Het participatietraject is een leerproces voor zowel jongeren als de gemeente en daarin mag je fouten maken.
opnemen.
Meer informatie? Kijk op onze website www.primo-nh.nl onder Dossier Jeugdparticipatie.
J O N G E R E N P A R T I C I P A T I E
O P
N I V E A U
J O N G E R E N P A R T I C I P A T I E
O P
N I V E A U
Over PRIMO nh PRIMO nh is de afkorting van Provinciaal Instituut voor Maatschappelijke Ontwikkeling in de provincie NoordHolland. PRIMO nh vernieuwt, ondersteunt en versterkt de sociale infrastructuur in Noord-Holland. Dit is het geheel van voorzieningen dat ervoor wil zorgen dat mensen zich kunnen ontwikkelen en deel kunnen (blijven) nemen aan de samenleving. Dit doen we via advies, informatie, cursussen, trainingen en onderzoek. Ook begeleiden we processen waar meerdere partners bij betrokken zijn. Integraal jeugdbeleid PRIMO nh brengt partijen bij elkaar, bijvoorbeeld met het oog op een betere samenwerking. Met onze integrale kennis adviseren we gemeenten bij het opzetten van lokaal jeugdbeleid. Pedagogische inzichten zetten we in om voorzieningen een kwaliteitsslag in pedagogisch opzicht te laten maken. De jeugd mee laten denken en mee laten beslissen is het uitgangspunt bij participatieprocessen die we begeleiden. PRIMO nh vertaalt landelijke ontwikkelingen en landelijk beleid naar regionale en lokale situaties. Kortom: PRIMO nh is breed actief waar het gaat om jeugd en jongeren. Dienstenaanbod jongerenparticipatie Wij kunnen adviseren en ondersteunen bij:
· · · · · ·
het ontwikkelen van een visie; een plan van aanpak (smartdoelen); het werven van jongeren; het ontwikkelen van een enquête; organisatie van een jongerenconferentie en/of debat; het begeleiden van participatieprocessen.
Meer informatie over jeugdbeleid en jongerenparticipatie vind je op onze website www.primo-nh.nl onder Dossier jeugdparticipatie.
Gebruikte literatuur
· ·
Amsterdamse Jongeren in Zicht; handboek voor jongerencommunicatie en participatie in Amsterdam. Youngworks, www.youngworks.nl, 2003. WEET IK VEEL; handboek voor kinder- & jongerenparticipatie, Brussel, 2006.
Colofon
Contactpersonen:
Jongerenparticipatie op niveau, Noord-Hollandse jongeren betrekken bij gemeentebeleid is een uitgave van PRIMO nh©, Purmerend, december 2007.
Stella Wielaart, swielaart@primo-nh.nl Jonneke Kruse, jkruse@primo-nh.nl Winny Veldhuijzen, wveldhuijzen@primo-nh.nl
Tekst: Mark van Dijk PRIMO nh Postbus 106, 1440 AC Purmerend Bezoekadres: Emmakade 4, Purmerend Telefoon: 0299 418 700 Website: www.primo-nh.nl E-mail: servicepunt@primo-nh.nl
Eindredactie: Daniëlle Schriek Fotografie: Yvonne Jonkman Vormgeving: Studio Stevens
Kenniscentrum van de sociale praktijk
PRIMO nh Postbus 106, 1440 AC Purmerend Bezoekadres Emmakade 4 Purmerend Telefoon: 0299 418 700 Website: www.primo-nh.nl E-mail: servicepunt@primo-nh.nl