EVALUATIE VAN HET PROJECT VERHALEN IN WIJK EN DORP 2006 - 2009
DE KRACHT VAN
HET VERHAAL
NR 1 2010
De kracht van het verhaal
1
De kracht van het verhaal
colofon © PRIMO nh/St. Platform Levensverhalen in Noord-Holland, januari 2010 ‘De kracht van het verhaal’, is een uitgave van PRIMO nh, centrum voor maatschappelijke ontwikkeling in Noord-Holland en Stichting Platform Levensverhalen in NoordHolland. De provincie Noord-Holland vindt Verhalen in wijk en dorp belangrijk. Daarom stelde zij middelen ter beschikking voor deze publicatie. Oplage 100 exemplaren Evaluatie en rapportage Ir. Anita Blijdorp (projectleider Verhalen in wijk en dorp, PRIMO nh) Drs. Bibi van der Sprong Met dank aan onze respondenten: Jan de Wildt, Bert Kisjes, Heleen Nooter, Tanja Schermerhorn, Carla van den Hombergh, Marijke Langendijk, Lian Smaal, Anne van Delft, Ibo Yerden, Vibeke Roeper. Eindredactie en lay-out Marianne Bakker (eindredactie) en Marjolijn Oud (tekstcorrecties en lay-out) Overname of openbaarmaking van (gedeelten van) deze tekst is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgevers.
Postbus 106, 1441 AC Purmerend E: servicepunt@primo-nh.nl I: www.primo-nh.ml T: 0299 418 700
De provincie Noord-Holland vindt ‘De kracht van het verhaal’ belangrijk. Zij heeft de middelen ter beschikking gesteld om deze publicatie mogelijk te maken.
2
Stichting Platform Levensverhalen in Noord-Holland Secretariaat Julianaweg 35, 1949 AN Wijk aan Zee E: cultureeldorp@gmail.com T: 0251 375020.
De kracht van het verhaal
3
De kracht van het verhaal
Inhoudsopgave
Voorwoord
6
1. Introductie
8
1.1. De start
8
1.2. Inhoud van deze rapportage
9
2. Uitvoering project Verhalen in wijk en dorp
10
2.1. Het aanboren van stille kennis
10
2.2. De methodiek in kort bestek
11
2.3. De organisatie van het project
12
2.4. Vijf hoofdactiviteiten van het project
13
3. Verhalengroepen in Noord-Holland
Bijlagen
18
3.1. Initiatiefnemers en organisatoren
18
3.2. Verhalenprojecten op een rij
19
3.3. Verbinding met Kunst&Cultuur en met Cultureel erfgoed 4. Opbrengsten, kansen en toekomst
20 26
4.1. Lokaal
26
4.2. Faciliteren van het provinciale netwerk
27
4
1.
Bronnenlijst
32
2.
Inhoud webdossier Verhalen in wijk en dorp
34
3.
Uitnodiging training
36
4.
Vertellen, liefst met oud en jong, artikel
38
De kracht van het verhaal
5
De kracht van het verhaal
Voorwoord Je persoonlijke ervaringen vertellen maakt je kwetsbaar. Er zijn vakkundige Het uitwisselen van levensverhalen in een groep gaf veel voldoening en plezier.
mensen nodig die ervoor zorgen dat je je schroom kunt overwinnen. Die
Deze verhalen zijn het waard om door te geven aan derden, want een bron van
bescherming bieden. Blijvende investering in een pool van organisatoren en (vrijwillige) begeleiders is noodzakelijk om verhalengroepen van en voor
1
vreugde en inspiratie voor iedereen.
ouderen een vaste plek te geven. Dat kan zijn in het ouderenwerk, het Voor u ligt het verslag van Verhalen in wijk en dorp. Het project dat ouderen de
sociaal-cultureel werk of andere op de buurt gerichte activiteiten uit de hoek
mogelijkheid wil geven hun levenservaring met elkaar te delen. Want dit geeft
van erfgoed of kunst & cultuur.
ouderen het gevoel dat ze er toe doen. Het vertellen van hun levensverhaal geeft ze de kans hun plek in te nemen. In de gemeenschap, in de actualiteit en in de
Verhalen in wijk en dorp heeft een start gemaakt met het stimuleren en
cultuur.
enthousiasmeren van organisatoren en begeleiders van verhalengroepen in Noord-Holland. We zijn op weg. De vraag naar training, begeleiding en
Ouderen aanspreken op hun kracht. Dat staat centraal. Je levensverhaal
inspiratie groeit. Dat is wat wij laten zien in dit document. Naar de toekomst
uitwisselen met anderen. Het geeft je leven zin en het draagt bij aan het vermogen
toe vraagt verankering van de werksoort in de lokale situatie aandacht.
om contact te (blijven) houden.
Uit de belangstelling voor de verschillende activiteiten van het verhalenproject in de afgelopen vier jaar blijkt dat er een grote vraag is naar een methodisch onderbouwde aanpak van vertellen in groepsverband.
Want in groepsverband over je leven spreken gaat niet vanzelf. Dat vraagt om de inzet van vakkundige mensen. Zonder begeleiders zijn er geen verhalengroepen. Goede begeleiders hebben oog en oor voor ‘een goed verhaal’, voor vertellen en luisteren. Zij kunnen werken met groepen.
1
Bron: Stichting Cardanus en PRIMO nh, ‘Ik weet het nog precies, Levensverhalen van acht vrouwen uit Iran’. Amstelveen/Purmerend, 2009.
6
De kracht van het verhaal
7
De kracht van het verhaal
1. Introductie ‘Het vertellen, en daarmee het besef dat je leven ertoe doet, is heel belangrijk’.
De Wijk aan Zee-se ouderen bleven, ook na deze Europese uitwisseling, bij
Jan de Wildt, Wijk aan Zee.
elkaar komen. ‘In Wijk aan Zee gebeurde iets bijzonders’ vertelt Jan de Wildt. Hij is samen met Bert Kisjes één van de initiatiefnemers van de seniorenkring. ‘Het vertellen, en daarmee het besef dat je leven ertoe doet,
1.1. De start
was heel belangrijk geworden’. De seniorenkring Wijk aan Zee vroeg Anne
Lian Smaal is trainer en adviseur ouderenwerk bij PRIMO nh. Ze hoorde van twee
van Delft om de kring te begeleiden. Zij is professioneel vertelkunstenaar en
projecten die levenservaring gebruiken als bron van kennis en van contact. ‘Die
trainer van verhalengroepen. Van Delft heeft vele verhalenprojecten
bron aanboren voorziet in de behoefte aan zingeving, een behoefte die manifester
ontworpen, opgezet en uitgevoerd. In diverse buurten en met verschillende
wordt in de derde levensfase’. Smaal zag in de aanpak een belangrijke toevoeging
organisaties. Uit ervaring weet van Delft dat ouderen de rijkdom van het
voor Welzijn. In het ouderenwerk, sociaal-cultureel werk, opbouwwerk of
ouder worden pas echt leren waarderen, wanneer ze tot vertellen komen.
kunstzinnige vorming. Gestructureerd herinneringen ophalen als activiteit en methodiek is onder de term ‘reminiscentie’ al veel langer gebruikelijk in de
Het andere project vond plaats op Texel. Anneke Berghuis, theaterdocent bij
ouderenzorg en in therapeutische omgevingen. Maar niet in het welzijnswerk. En
Artex Kunstenschool Texel, is hier in 2005 de motor achter een
niet als activiteit voor oudere bewoners die aanhaakt bij de kracht van mensen,
verteltheaterproject. Acht personen haalden wekelijks herinneringen op rond
namelijk hun ervaring. Spreken over je levenservaring raakt het geestelijk welzijn
een thema. De deelnemers, allen op zeer hoge leeftijd, ervoeren het als heel
van ouderen op een persoonlijke en opbouwende manier. Smaal: ‘Vertellen in
bijzonder: hun herinneringen deden er toe! Er volgde een idee om die
groepsverband maakt op een positieve manier gebruik van de levenservaring die
herinneringen ook te presenteren aan ‘buitenstaanders’. Hoe ziet ons heden en verleden eruit? Hoe kijken wij naar de toekomst? Anneke Berghuis gaf er
ouderen hebben. Levenservaring dat is de kracht van iedere oudere.’
een theatrale vorm aan, waarmee de levenservaring van deze ouderen een Eén van de twee projecten is de verhalengroep in Wijk aan Zee. Het idee om deze
meer universele waarde krijgt. Het Texelse publiek was onder de indruk.
verhalengroep voor ouderen te beginnen ontstond in 2005. Bij een ontmoeting van
Omdat de presentatie zo puur was en zo dicht bij de vertellers bleef. De
ouderen uit het dorp met ouderen uit een Italiaans en een Grieks dorp ervoeren de
vreugde van de deelnemers - ‘dit hebben wij toch maar neergezet’ -, was
deelnemers hoe bijzonder het was om levensverhalen uit te wisselen.
groot. Ze bleven ook na afloop van het project met elkaar contact houden. Isolementen waren verbroken. Anneke Berghuis ontwikkelde na deze succesvolle ervaring het driejarig project SPRINGTIJ(d), verteltheater van en
8
De kracht van het verhaal
voor vijftigplussers in vier dorpen op Texel. SPRINGTIJ(d) loopt van 2008 tot en
Centrale doelstelling van Verhalen in wijk en dorp in de periode 2006 tot en
met 2010.
met 2009 was: •
De werkvorm, met de voorbeelden uit Wijk aan Zee en Texel als twee succesvolle
methodiekontwikkeling en -verspreiding in de provincie NoordHolland;
pionierservaringen, was in Noord-Holland nog nauwelijks bekend. Voor PRIMO nh
•
reden om vanaf 2006 te zoeken naar manieren om het vertellen in groepsverband
het opbouwen van een netwerk van organisatoren en begeleiders van verhalengroepen in buurt, wijk of dorp;
voor ouderen bekend te maken. En in praktijk te brengen in dorpen, wijken en
•
buurten van Noord-Holland. Rode draad is het ontwikkelen van een methodiek en het opbouwen van een netwerk van organisatoren en begeleiders in NoordHolland. Nu, na vier jaar investeren, willen wij de balans opmaken. 1.2. Inhoud van deze rapportage Deze rapportage geeft bovenal een beeld van welke partijen PRIMO nh sinds 2006 heeft kunnen interesseren voor deelname aan Verhalen in wijk en dorp. We gaan in hoofdstuk 2 in op de methodiek ‘Vertellen in groepsverband’, de verschillende projectactiviteiten en de functie van het Platform Levensverhalen in Noord-Holland. Hoofdstuk 3 geeft een overzicht van vertelkringen en verhalengroepen in onze provincie en laat zien welke instellingen de methodiek in groepsverband organiseren. Hoofdstuk 4 tenslotte, gaat in op de toekomst van het netwerk van verhalengroepen en vertelkringen. Wat zijn tot nu toe de resultaten en wat is er nodig om deze krachtige methodiek, die bijdraagt aan het welzijn van ouderen in Noord-Holland te verankeren in het reguliere aanbod aan ouderen.
9
het faciliteren van het Platform Levensverhalen in Noord-Holland.
De kracht van het verhaal
2. Uitvoering project Verhalen in wijk en dorp Het begeleiden van verhalengroepen is een vak apart.
waar zij de vertelgroep begeleidde. Verhalen in wijk en dorp maakt ook sinds
Tanja Schermerhorn, Kern8
de start gebruik van haar lange praktijkervaring en netwerk . Relevant voor
3
Noord-Holland is bijvoorbeeld haar bijdrage aan het project ‘Een buurt vol verhalen, integratie van generaties en culturen door buurtreminiscentie’ Voordat we de concrete projectactiviteiten van Verhalen in wijk en dorp noemen
(NIZW, 2002).
gaan we eerst in op enkele theoretische begrippen die aan de basis staan. Hoe kun je op een positieve manier werken met het gegeven van veranderingen in het
Buurtreminiscentie is – kort gezegd - een methodiek die herinneringen
leven van mensen (lees: ouderen)? Hoe kun je levenservaring van ouderen en de
gebruikt om mensen te activeren. Om in buurten communicatie tussen
herinneringen die zij aan hun leven hebben op een stimulerende manier inzetten
bewoners te stimuleren, de kwaliteit van sociale relaties te verbeteren en de
voor hun welzijn?
sociale cohesie te versterken. De genoemde publicatie van het NIZW uit 2002 beschrijft de methodiek aan de hand van ervaringen in de Utrechtse
Vanuit de wetenschappelijke hoek is het gedachtegoed van Trees van Gennip een
wijk Lombok.
inspiratiebron (geweest) voor dit project. Vanuit de Vrije Levensloop Academie en het begrip Levenskunst wijst van Gennip op het belang van het aanboren van de
De hierboven genoemde theorieën en praktijkervaring zijn belangrijke input
2
‘stille kennis’ van ouderen . Zij promoot ook het begrip ‘communicatieve
voor Verhalen in wijk en dorp. Deze zijn gecombineerd met succesvolle
zelfsturing’. Het gaat erom het menselijk vermogen tot vernieuwing, het
interventies en methoden uit het opbouwwerk, het ouderenwerk, de
scheppend vermogen, te blijven aanspreken, ook op oudere leeftijd. In het werken
vertelkunst, het sociaal-cultureelwerk.
met levensverhalengroepen is dit een belangrijk uitgangspunt en onderbouwing 2.1. Het aanboren van ‘stille kennis’
van de methodiek.
4
‘Door de juiste vraag te stellen, maak je de herinnering wakker’. Drs. Anne van Delft, taalwetenschapper, vertelkunstenaar en trainer, heeft veel
Anne van Delft, vertelkunstenaar en trainer. In groepsverband vertellen is
ervaring met het werken met herinneringen. Verhalen in wijk en dorp in 2006 is
een werkwijze die herinneringen gebruikt om mensen te activeren.
zoals gezegd ondermeer geïnspireerd door het voorbeeld uit Wijk aan zee, 3 2
4
Zie bronnenlijst, Gennip, T. van, 2006 en 2009. Ook: www.vrijelevensloopacademie.nl
10
Zie bronnenlijst, Delft, A. van, diverse artikelen. Zie ook bijlage 3. Zie bronnenlijst, Mercken, 2002. pagina 25-32.
De kracht van het verhaal
In vaktaal heet dit reminiscentie. Volgens van Dale: “de gedachte aan iets uit het
ontdekken hoe uniek jijzelf bent, jouw leven. ‘In verhalengroepen kijken we
verleden dat enige overeenkomst vertoont met wat men op een bepaald moment
werkelijk naar de mogelijkheden van mensen’ geeft Anne van Delft aan. ‘De
waarneemt”. Reminiscentie is meer dan simpelweg herinneringen ophalen.
kracht staat centraal, niet het gebrek’. Het ontroert me elke keer weer, te zien hoe mensen groeien van het vertellen van hun eigen verhaal’.
Met elkaar in een groep reflecteren op ieders levenservaring is ook meer dan gezellig keuvelen over vroeger. Het gaat altijd om de koppeling tussen heden en
Het biedt ouderen een sociale rol: door hun levensverhaal te vertellen en te
verleden. Zomaar iemand vragen om in een groep te vertellen over zijn of haar
delen met anderen beseffen ouderen dat ze meedoen en er bij horen. Via
‘levenservaring’ werkt niet. Grote kans dat de reactie zal zijn ‘Dit is niks voor mij,
verhalengroepen betekenen de kennis en de ervaring van ouderen iets voor
wat heb ik nou te vertellen?’ reminiscentie is ook nooit een doel op zich.
de maatschappij.
Een vertelkring of verhalengroep zet reminiscentie in als gestructureerde activiteit,
2.2. De methodiek in kort bestek
ten behoeve van het reflecteren op de eigen levenservaring. Daar is doelgerichte
Zoals gezegd is vakkundige begeleiding cruciaal bij vertelkringen en
begeleiding bij nodig. Begeleiding die in staat is om herinneringen zo tot leven te
verhalengroepen wil het leiden tot bovengenoemde effecten. Naast
laten komen én te gebruiken, dat ze leiden tot het aanboren van ‘stille kennis’. En,
organisatoren zijn er ook veel begeleiders nodig. Alleen zo kun je de
een stap verder, tot activering van mensen en tot contacten tussen mensen.
werkwijze in zoveel mogelijk buurten, wijken en dorpen in Noord-Holland uitzetten. PRIMO nh koos voor een aanpak waarbij organisaties op zoek
Het delen van levenservaring kent vele positieve effecten, zoals:
gaan naar vrijwilligers om de verhalengroepen te begeleiden. Daarnaast
Het geeft plezier: Veel mensen beleven plezier aan het luisteren naar en vertellen
blijkt de aanpak ook voor zelfstandig werkende vertelkunstenaars en
van verhalen.
levensverhaalschrijvers interessant, zij sluiten zich aan bij het netwerk. Schematisch is de ontwikkeling van werken met verhalen in Noord-Holland
Het voorkomt isolement: ouderen ontmoeten in een vertelkring andere mensen,
in twee fasen in te delen.
leggen nieuwe contacten, er ontstaan zelfs nieuwe vriendschappen. Fase 1: Hoe kun je verhalengroepen en vertelkringen begeleiden en hoe ziet Het draagt bij aan begrip: de verhalen die iemand vertelt over zijn of haar leven
dat er in de praktijk uit?
helpen om de opvattingen en gedrag van die persoon te begrijpen. Onderling begrip is een eerste stap naar wederzijds respect.
Een begeleider moet in staat zijn om herinneringen op te halen met een groep en de groep te laten ontdekken wat ‘een goed verhaal’ is. Een
Het versterkt het gevoel van identiteit en eigenwaarde: mensen definiëren zichzelf
vakkundige begeleider weet hoe hij reminiscentie-technieken kan inzetten.
aan de hand van hun geschiedenis. Het delen van je levensverhaal helpt te
En weet wat geschikte werkvormen zijn om tot vertellen komen.
11
De kracht van het verhaal
2.
Hij kan omgaan met groepsdynamiek, luistervaardigheden. Tot slot begeleidt hij
het stimuleren van verhalengroepen om hun levenservaring in te zetten
de inhoudelijke verdieping van vertelrondes. Op deze manier werken in een groep
in de gemeenschap, in de cultuur, in de samenleving. Het verzamelen
leidt tot verdieping: in de verhalen komen – na een aanloop - voor iedereen
en aanreiken van geschikte presentatievormen, het leggen van
herkenbare levensvragen terug.
contacten met personen en organisaties uit kunst en cultuur, met erfgoedinstellingen, met het onderwijs, et cetera;
Fase 2: Hoe kun je de ervaring van een verhalengroep inzetten in de buurt en in
3.
de gemeenschap?
het waarborgen van de continuïteit van verhalengroepen en verhalenprojecten door het opsporen van lokaal aanwezige organisaties en structuren die de verhalenprojecten onder hun hoede nemen. Een
Levensverhalen op schrift uitgeven, theaterproducties maken, scholen bezoeken,
aantal vertegenwoordigers komt bij elkaar in het Platform
contacten met historische verenigingen, uitwisselingen tussen verhalengroepen uit
Levensverhalen in Noord-Holland. Het Platform functioneert als
meerdere dorpen of steden. In deze fase gaat het om contact leggen met mensen
denktank, ambassadeur en gezicht van deze werksoort in Noord-
van buiten de verhalengroep. Hoe bouw je een relatie op met andere partijen? Om
Holland.
presentaties te organiseren zijn vaak andere vaardigheden en competenties nodig (organisatietalent, netwerken, binnenhalen van geld), en vaak ook andere
Samenwerkingspartners
personen dan de personen die geschikt zijn als begeleider van een verhalengroep.
PRIMO nh werkt in de uitvoering van de projectactiviteiten samen met
Niet iedere vertelkring of verhalengroep kiest ervoor om fase 2 uit te voeren.
diverse professionals. Enkele spelers vanaf het begin zijn:
2.3. Verhalen in wijk en dorp, de organisatie
Anne van Delft
PRIMO nh en de samenwerkingspartners streven naar het opleiden en faciliteren
Verhalenvertelster en trainer. Anne van Delft is pionier in werken met
van vakkundige organisatoren en uitvoerders van verhalenprojecten. Met als
verhalen, met allerlei soorten mensen, in allerlei situaties. In Verhalen in wijk
thuisbasis – vanwege de continuïteit - duurzame instellingen, organisaties en
en dorp geeft zij samen met Lian Smaal de basistraining. Ze is als adviseur
andere initiatieven die een langlopende commitment met verhalenprojecten willen
nauw betrokken bij de andere onderdelen. Zie ook bijlage 4.
aangaan. Seniorenkring Wijk aan zee. De focus in dit project ligt op: 1.
Nadruk bij de deelnemers ligt op de uitwisseling van levensverhalen en
het opleiden van begeleiders van verhalengroepen en het creëren van
levenservaring. De groep treedt ook naar buiten als ambassadeur van het
een pool van vakkundige begeleiders, vrijwilligers en/of professionals;
concept Verhalengroepen.
anders gezegd: het leren begeleiden staat centraal;
12
De kracht van het verhaal
Nieuw Bouwlust, Ineke de Morée (Anna Paulowna, centrum voor creativiteit)
2.4.1. Informatieverspreiding en bekendmaking methodiek aan breed
en Sybil van Dam (Haarlem, afkomstig uit bibliotheekwereld, www.sybilvandam.nl)
publiek A. Jaarlijkse conferentie
Stichting Op verhaal komen Heerhugowaard en Eugenie Herlaar producties.
PRIMO nh organiseert jaarlijks in september een netwerkbijeenkomst, of
Sinds 2007 organiseert deze stichting meerdere vertelkringen per jaar.
conferentie. Nieuw geïnteresseerden kunnen hier meer te weten komen van de methodiek ‘vertellen in groepsverband’ of van presentatievormen
Stichting Kern8 te Alkmaar
waarmee verhalengroepen de buurt in kunnen gaan. En van andere
Het sociaal-cultureel werk van Kern8 begeleidt en coördineert sinds 2007 de
praktijkkennis die Noord-Hollandse verhalengroepen gaandeweg hebben
projecten Verhalen in de wijk en Verhalen in beeld in meerdere wijken.
opgedaan. Voor begeleiders die de basistraining volgden is de conferentie een gelegenheid om collega’s uit andere regio’s te ontmoeten. Ze wisselen ervaringen uit en verdiepen hun kennis.
Stichting Welzijn Ouderen West-Friesland Het ouderenopbouwwerk is sinds 2007 de aanjager en coördinator voor
Tussen 2006 en 2009 organiseerde PRIMO nh vier keer zo’n conferentie.
vertelkringen en verhalengroepen in meerdere gemeenten in West-Friesland.
Met ieder jaar een ander accent. Zodat het voor nieuwelingen maar ook voor mensen die langer meedoen steeds aantrekkelijk blijft om te komen.
Documentair Theater op Texel Artex Kunstenschool Texel werkt sinds 2005 aan de combinatie van levensverhalen en theater in vier dorpen op het eiland. 2.4. De vijf hoofdactiviteiten van het project Verhalen in wijk en dorp •
organisatie van een jaarlijkse conferentie of netwerkbijeenkomst
•
verzamelen en ontsluiten van informatie, praktijkervaringen en kennis via een digitaal webdossier (vanaf 2007, doorlopend)
•
vraagbaak voor organisatoren en begeleiders van verhalengroepen en vertelkringen (doorlopende activiteit)
•
opleiden en coachen van begeleiders van verhalengroepen (jaarlijks 1 basistraining en intervisie-bijeenkomst)
•
faciliteren en adviseren van het Platform Levensverhalen in Noord-Holland
13
De kracht van het verhaal
Vier conferenties/netwerkbijeenkomsten tussen 2006 en
Verhalen in wijk en dorp. Zodat deze kennis voor zoveel mogelijk mensen
2009:
beschikbaar is.
2009: Het persoonlijke verhaal, brug tussen verleden en heden.
Het dossier is openbaar en te vinden onder ‘Dossiers’ op de website van
Aantal deelnemers: 69
PRIMO nh. Zie bijlage 2.
Organisatie: PRIMO nh, Platform Levensverhalen in Noord-
Of surf naar www.primo-nh.nl.(doorlinken naar het dossier). Er is informatie
Holland, St. Cultureel Erfgoed Noord-Holland.
te vinden over:
Locatie: Schouwburg Het Park te Hoorn
•
verhalengroepen en vertelkringen in Noord-Holland;
•
agenda: programma en data van activiteiten in Noord-Holland;
•
Platform Levensverhalen in Noord-Holland, informatie over leden, doel
2008: De rijkdom van ervaring (deel II)
en werkwijze;
Aantal deelnemers: 67 •
Organisatie: PRIMO nh, Platform Levensverhalen in Noord-
verdieping: artikelen met inhoudelijke verdieping over methodiek, praktijkervaringen;
Holland.
links naar relevante website.
Locatie: Hotel Haarlem-Zuid te Haarlem
•
2007: De rijkdom van ervaring (deel I).
C. Vraagbaakfunctie
Aantal deelnemers: 65
Geïnteresseerden en betrokkenen bij vertelkringen en verhalengroepen
Organisatie: PRIMO nh
kunnen via PRIMO nh informatie en advies vragen over allerlei aspecten.
Locatie: Hotel Zuiderduin te Egmond aan Zee
PRIMO nh en de netwerkpartners zet de vragenstellers op het juiste spoor.
2006: Verhalen geven zin.
2.4.2. Opleiden en coachen van begeleiders
Aantal deelnemers: 40
‘Niet alleen de ouderen kijken uit naar de bijeenkomsten van de vertelkring,
Organisatie: PRIMO nh
ook de begeleiders zijn razend enthousiast’ - Heleen Nooter, organisator van
Locatie: Het Oude Slot te Heemstede
verhalengroepen vanuit Stichting Welzijn Ouderen in West-Friesland.
PRIMO nh draagt bij aan de verspreiding en kwaliteitsborging van B. Informatie- en kennisverspreiding via een digitaal dossier
verhalengroepen door een basistraining te organiseren voor begeleiders. Dat
In 2007 start PRIMO nh met een digitaal webdossier. Voor dit dossier verzamelt
is belangrijk want over je persoonlijke ervaringen vertellen maakt kwetsbaar.
PRIMO nh informatie, praktijkervaringen en ontwikkelde kennis uit het project
14
De kracht van het verhaal
Begeleiders moeten mensen kunnen uitnodigen hun schroom te overwinnen. Deelnemers moeten kunnen rekenen op bescherming. De begeleider creëert een klimaat van vertrouwen, is bekend met groepsprocessen en is creatief. Anne van Delft: ‘De emoties kunnen soms hoog oplopen, ook daar moet een begeleider mee
Basistraining voor begeleiders Trainers: Lian Smaal en Anne van Delft
Aantal deelnemers
Najaar 2006
17
Totaal
Najaar 2007
18
om kunnen gaan’. Tanja Schermerhorn, werkzaam bij Kern8 en organisator van
Najaar 2008
23
verhalengroepen in Alkmaar vult aan: ‘Het begeleiden van een groep is een vak
Najaar 2009
19
apart’. Een begeleider moet weten wanneer hij moet sturen en in moet grijpen.
Uitwisselingsbijeenkomst over praktijkervaring verhalengroepen. Organisatie: PRIMO nh
Bovenal moet hij ‘met oprechte nieuwsgierigheid ademloos luisteren’.
77
April 2006 voor pioniers verhalengroepen en ouderenwerkers/soc.cultureel werk.
Circa 15 personen (uit Langedijk, Alkmaar, Heerhugowaard, West-Friesland en Wijk aan Zee)
Juni 2007 voor begeleiders én deelnemers uit drie dorpen/ gemeenten met verhalengroepen
40 personen (Heerhugowaard, Wijk aan Zee, Anna Paulowna)
Februari 2009 uitwisseling tussen begeleiders van allochtone groepen
6, allen begeleiders
die voor de persoon in kwestie belangrijk zijn.
26 personen (dln’ers)
PRIMO nh organiseerde de basistraining vier keer. Daarnaast waren er
Januari 2009 uitwisseling tussen Turkse groep Zaandam en seniorenkring Wijk Zee April 2009 intervisiebijeenkomst voor begeleiders
13, allen begeleiders
In de trainingen leren vrijwilligers bovendien om de individuele verhalen naar een hoger niveau te tillen. Anne van Delft: ‘Door de juiste vragen te stellen roep je de interessante verhalen op.’ Je moet kunnen doorvragen over de thema’s en ervaringen die er voor de deelnemers echt toe doen. Vragen naar gebeurtenissen
uitwisselingsbijeenkomsten (voor deelnemers aan verhalengroepen en hun begeleiders) en intervisiebijeenkomsten (voor begeleiders).
15
De kracht van het verhaal
2.4.3. Stichting Platform Levensverhalen in Noord-Holland
Inhoud basistraining ‘begeleiden van verhalengroepen’ in het kort:
‘Meer mensen moeten van het positieve effect van verhalen vertellen en •
Attitude begeleiders
•
Hoe kom je in een groep tot vertellen?
•
Hoe kun je luisteren naar verhalen?
•
Hoe kun je het verhaal verder brengen
delen kunnen genieten’.
Dit is kort gezegd in 2005 de motivatie van initiatiefnemers uit Wijk aan Zee om PRIMO nh te vragen een rol te spelen in de verspreiding van deze methodiek. Tegelijkertijd besluiten enkele pioniers het gedachtegoed en de
(verdiepen, presenteren, uitwisselen)? •
Werving en samenstelling van een vertelkring of verhalengroep
•
De begeleiders en het netwerk in de wijk/het dorp
methodische kennis over het werken met levensverhalen te waarborgen. Een groep ervaringsdeskundigen - vrijwilligers en professionals - richten het Platform Levensverhalen in Noord-Holland op. Mede door toedoen van de actieve leden van het Platform is de methodiek inmiddels breder bekend
In de bijlage is ter illustratie het programma van de training 2008 opgenomen.
geraakt.
Het Platform - inmiddels een stichting - functioneert als een netwerkorganisatie. Dat wil zeggen op basis van vrijwillig aangegane contacten tussen lokaal opererende organisaties, personen en instellingen. Begeleiders zijn meestal vrijwilligers, aangevuld met personen die vanuit een eigen vak of bedrijf affiniteit hebben met verhalen. Welzijnsorganisaties werven de potentiële vrijwilligers via hun lokale netwerken en media.
Geïnteresseerden vrijwilligers hebben zelf al de nodige levenservaring. Vaak hebben zij een professionele achtergrond waarin verhalen een rol spelen. Denk aan historici, leraren kunstzinnige vorming, theatermakers, journalisten, bibliotheekmedewerkers. Zij deden allemaal al mee aan de training. Maar ook activiteitenbegeleiders, sociaal-cultureel werkers, vrijwilligers huisbezoek mensen met ervaring in het (groeps)werk met ouderen - behoren tot de doelgroep.
16
De kracht van het verhaal
Leden Platform Levensverhalen in Noord-Holland 2007 tot en
Doelstelling Platform
met 2009
Het Platform Levensverhalen Noord-Holland stelt zich ten doel: •
•
Jan de Wildt – seniorenkring Wijk aan Zee
•
Bert Kisjes – Cultural Village Europe
•
Tanja Schermerhorn – Kern8, Alkmaar
•
Carla van den Hombergh – St. Welzijn Ouderen West-Friesland
bevolkingsgroepen die hun levenservaring willen delen met elkaar en met anderen en zo hun plek innemen in de gemeenschap, in de actualiteit en in de cultuur; •
Heleen Nooter St. Welzijn Ouderen West-Friesland vanaf 2009
•
Eugenie Herlaar – Stichting op Verhaal komen Heerhugowaard
•
Vibeke Roeper – Cultureel Erfgoed Noord-Holland vanaf 2009
sociaal-cultureel werk;
Adviseurs: •
Lian Smaal / Ibo Yerden, PRIMO nh
•
Anne van Delft, zelfstandig vertelkunstenaar en trainer
het bevorderen van het werken met levensverhalen als methodiek in bestaande en nieuwe vormen van ouderenwerk, in het onderwijs en het
tot 2008 •
in dorpen en wijken groepen te laten ontstaan van ouderen en andere
17
•
het uitwisselen van ervaringen met de methodiek;
•
verdieping en kwaliteitsborging van de methodiek.
De kracht van het verhaal
3. Verhalenprojecten in NoordHolland Kosten lokale verhalenprojecten
3.1. Initiatiefnemers en organisatoren
Voor de start en uitvoering van lokale verhalenprojecten is geld nodig.
Initiatiefnemers van verhalengroepen zijn altijd personen die de werkwijze een
Wanneer er een professionele organisatie betrokken is geldt dat in elk geval
warm hart toedragen of die er al ervaring mee hebben. In een flink aantal
voor de coördinatie door een professional. Als vrijwilligers een project starten
gemeenten of regio’s staat er een welzijnsorganisatie achter het lokale
is de kostenpost uiteraard minder groot.
verhalenproject. Soms zijn het ook anderen.
Elk initiatief heeft een budget nodig. Denk aan: kosten voor werving van
Voorbeelden van initiatief door welzijnsorganisaties zijn: in Alkmaar Kern8, in
vrijwillige begeleiders, scholing/training van vrijwilligers en bijscholing via
Haarlemmermeer Stichting Meerwaarde, in Amstelveen Stichting Cardanus, in
intervisie. Bij de verhalengroepen zelf gaat het om de financiering van: de
Hoorn Netwerk en voor regio West-Friesland de Stichting Welzijn Ouderen West-
werving van deelnemers (publiciteit), huur van een ruimte,
Friesland. In Heerhugowaard is het de Stichting Op verhaal komen. En in
onkostenvergoeding. Kosten mogen geen drempel zijn voor deelnemers.
Zaandam organiseert het Buitenlands Vrouwenoverleg (BVO) de
Veel verhalengroepen werken met een kleine eigen bijdrage (2 euro per
verhalengroepen.
bijeenkomst voor koffie en thee).
Kern8 en SWOWF nemen de verhalengroepen op in het reguliere aanbod. Zij
Steun van gemeenten
werken met andere partijen samen. Zoals met het Rode Kruis in West-Friesland
De volgende gemeenten dragen financieel bij aan lokale verhalenprojecten:
(Medemblik) en met Stichting Omring en Netwerk Hoorn. Kern8 in Alkmaar werkt
Beverwijk, Drechterland, Heerhugowaard, Stede Broec, Zaandam,
onder meer samen met het ouderenwerk van De Wering.
Amstelveen, Haarlemmermeer. Zij zien de verhalengroepen als een belangrijke bijdrage aan de uitvoering van de Wet Maatschappelijke
Andere initiatiefnemers komen uit de hoek van kunst en cultuur: op Texel is dat
Ondersteuning (WMO), in het bijzonder het prestatieveld sociale
Artex Kunstenschool. In Beverwijk nam een cultureel café onlangs het initiatief om
samenhang.
een groep te starten.
18
De kracht van het verhaal
Steun van fondsen
ouderen (Amsterdam); voor Arabisch sprekende vrouwen (Alkmaar).
De verhalenprojecten van de grotere, professionele organisaties zoals Kern8,
Amsterdam heeft ook een groep met Nederlandse buurtbewoners die
SWOWF en Artex - Kunstenschool Texel kregen naast een bijdrage van de
opgroeiden op een boerderij. Ze kwamen pas later, op volwassen leeftijd
gemeente ook projectfinanciering van stichting Sluyterman van Loo –
naar de stad. Ook zij delen een speciale cultuur; hun boerenafkomst.
stimuleringsfonds ouderenprojecten, en andere regionale of lokale fondsen (in Bij de werving op buurt- of wijkniveau kunnen de organisatoren hun eigen
West-Friesland bijvoorbeeld Stichting Brentano).
redenen en criteria hebben voor samenstelling van een groep. Soms gaat 3.2. Verhalenprojecten op een rij
het om mensen met verschillende achtergronden uit de buurt te
Circa 40 verhalengroepen gaan in de periode 2006 – 2009 van start. Tabel 1 (zie
interesseren. Of – zoals hierboven blijkt - is het doel juist om mensen met
verderop) geeft een overzicht van alle bij PRIMO nh bekende initiatieven.
dezelfde achtergrond bij elkaar te halen, bijvoorbeeld oudere Iraanse
Het concept slaat niet alleen aan in veel plaatsen, maar ook in heel verschillende,
vrouwen die als migrant naar Nederland gekomen zijn.
buurten, wijken en dorpen in Noord-Holland. Een aantal aspecten valt op. Speciale wensen Senioren: tussen 50 en 90 jaar
In Medemblik ontstond een verhalengroep voor slechthorenden. Een extra
Deelnemers zijn meestal 50+. Als het initiatief uitgaat van een verzorgingshuis
inspanning voor de begeleiders maar er waren mooie resultaten. Zo was er
(bijvoorbeeld in Midwoud en Opperdoes), dan is de gemiddelde leeftijd vaak 80
een mevrouw die in een ‘gewone’ groep niet goed aardde door haar
jaar of hoger. Richt het initiatief zich op zelfstandig wonende senioren dan varieert
slechthorendheid. Ze bloeide helemaal op in de groep met mensen met
de leeftijd tussen de 55 en 85 jaar.
dezelfde handicap.
Culturele achtergrond als bindende factor
Eenmalige activiteit of doorlopende groep
In de grotere steden zien welzijnsorganisaties dat ouderen met gelijke etnisch-
Verhalengroepen komen meestal voor een cyclus van 8, 9 of 10
culturele achtergrond de behoefte hebben om met elkaar hun levenservaring uit te
bijeenkomsten bij elkaar. Daarna stopt het. Hetzij omdat er voor de
wisselen. Vaak zijn de begeleiders professionals met dezelfde achtergrond, zij
begeleiding slechts éénmaal financiering is. Of de deelnemers zien het als
spreken letterlijk en figuurlijk de taal. We kennen inmiddels verhalengroepen voor
een, weliswaar zinvolle en positieve, maar eenmalige activiteit.
Turkse ouderen (Alkmaar, Haarlem, Zaandam, Hoorn, Medemblik, Purmerend);
Een minderheid van de groepen gaat tot nu toe meerdere seizoenen door.
voor Iraanse vrouwen 50+ (Amstelveen); voor Surinaamse en Antilliaanse
De continuïteit en kwaliteit van de begeleiding blijkt daarbij doorslaggevend.
19
De kracht van het verhaal
Wel of niet naar buiten treden
Cultureel Erfgoed
De meeste verhalengroepen kiezen ervoor om de activiteit te beperken tot fase 1.
Stichting Cultureel Erfgoed Noord-Holland (CENH) is in 2008 het project
De uitwisseling van de levenservaring. De vertelkringen en verhalengroepen
Erfgoed in de zorg gestart. Doel is om samenwerking tussen lokale
bestaan nog maar relatief kort. Het is daarom logisch dat de begeleiders zich
verhalenprojecten én lokale erfgoedorganisaties tot stand te brengen,
volledig richten op de uitvoering van vertelrondes. In de basistraining ligt de focus
waarbij erfgoedinstellingen hun collectie openstellen voor verhalengroepen.
op het aanleren van de begeleidersrol van vertelkring of verhalengroep.
En omgekeerd de deelnemers aan vertelkringen hun verhalen en
5
herinneringen toevoegen aan de collectie van de erfgoedinstelling. Het gaat Het vereist weer andere vaardigheden, competenties en netwerken om ook iets te
om vragen als ‘hoe kunnen erfgoedinstellingen en –collecties het proces in
doen aan presentatie. Er zijn meerdere verhalengroepen die hier ervaring mee
een vertelkring stimuleren en verrijken? Hoe kunnen verhalen vastgelegd
hebben. Voorbeelden zijn: de groep in Wijk aan Zee (o.a. scholenbezoek,
worden, zodat deze een zinvolle aanvulling zijn op de immateriële en
uitwisseling met Europese dorpen, contact met groep Zaanse Turkse ouderen), de
materiële erfgoedcollecties.
vier groepen op Texel (Verteltheater), de vertelkringen in Heerhugowaard
De jaarlijkse conferentie van Verhalen in wijk en dorp had in 2009 als thema:
(levensverhalen op schrift uitgebracht), de groep in Amstelveen (levensverhalen
‘Het Persoonlijke Verhaal, brug tussen verleden en heden’. Deze
van Iraanse vrouwen in boekvorm uitgebracht) en het project in Amsterdam, de
bijeenkomst is door CENH aangegrepen bekendheid te geven aan de
Pijp (portretten van buurtbewoners in boekvorm uitgebracht).
werksoort ‘vertellen in groepsverband’ en haar eigen doelgroepen te interesseren voor de pilot.
3.3. Verbinding met Kunst & Cultuur en met Cultureel erfgoed Kunst & Cultuur Zoals eerder genoemd is het Verteltheater Texel met de productie SPRINGTIJ(d) een prachtig voorbeeld van een op lokaal niveau geslaagd verhalenproject. Verteltheater Texel combineert in haar aanpak fase 1 (het samenbrengen van ouderen in een vertelkring) met fase 2, het via theater delen van de levenservaring van ouderen met de gemeenschap. Een belangrijke succesfactor is het vakmanschap van de begeleider (Anneke Berghuis). Zij is als theaterdocent en ervaren in het werken met ouderen in staat om fase 1 en 2 in een vloeiende beweging met elkaar te verbinden. Een andere belangrijke succesfactor is het feit dat Artex - Kunstenschool dit project onder haar hoede heeft en in staat is gebleken om de medewerking van diverse lokale partijen (financieel,
5
De term ‘erfgoedinstelling’ is een verzamelnaam voor (lokale) historische verenigingen, musea, historisch archieven, et cetera.
organisatorisch en anderszins) voor meerdere jaren te garanderen.
20
De kracht van het verhaal
In 2009 is het zoeken naar vijf geschikte locaties gestart en zijn de eerste gesprekken gevoerd. Met de kennis en contacten vanuit Verhalen in wijk en dorp zijn aanbevelingen gedaan voor kansrijke groepen en plaatsen om een pilot te starten. In 2010 loopt dit experimentele project door. CENH monitort de ervaringen van (maximaal) vijf pilots en zal de bevindingen en conclusies vastleggen in een adviesinstrument. CENH wil als tweede fase in dit project ook de samenwerking aangaan met kunstenaars. Doel is om te experimenteren met kunstzinnige vormen die bijdragen aan het beleven en verbeelden van de verzamelde verhalen. CENH wil zich inzetten om met (maximaal) drie voorstellen en ideeĂŤn tot uitvoering te komen. Een en ander is afhankelijk van nog binnen te halen financiĂŤle middelen hiervoor.
21
De kracht van het verhaal
Tabel 1. Locatie en aantal verhalengroepen in Noord-Holland vanaf 2005 tot en met 2009 Plaats (wijk)
Gemeente
Initiatiefnemer / organisatie
Alkmaar
Kern8 sociaal-cultureel.werk In samenwerking met ouderenwerk Alkmaar, De Wering.
6.
Alkmaar, wijken: Huiswaard Wijk Zuid (vertelgroep De Dillenburg) Overdie Oudorp Alkmaar breed Amstelveen
Info begeleider en type doelgroep Zahra Takhs Aicha Tbibi Nel Terpstra
Amstelveen
Stichting Cardanus (welzijn)
7.
Amsterdam
Amsterdam
8.
Amsterdam-Oost
9.
(peildatum: eind november 2009) Contactpersoon organisatie
Looptijd project
Tanja Schermerhorn Tanja.schermerhorn@kern8.nl
Gestart in 2007 structureel aanbod van Kern8
Sima Akgün Iraanse vrouwen
Banoo Kiani Haftlang bkianahaftlang@cardanus.nl
2008 - 2009
Betondorp / Dynamo i.s.m. Historisch Museum
Lyanda Leeuwin
Coby Wolfrat c.wolfrat@dynamoamsterdam.nl
2009
Amsterdam
Wijkpost ouderen Watergraafsmeer/ Stichting Memre da Boeng
Lyanda Leeuwin Surinaamse ouderen
Lyanda Leeuwin lleeuwin@dynamoamsterdam.nl
2009
Amsterdam – de Pijp
Amsterdam
November 2008 – november 2009
Amsterdam-Zuid
Amsterdam
Buurtbewoners De Pijp, deelnemers aan Dag van de Dialoog Carin Giesen & Anna Kamp
Sara Polak sara@destijds.nl
10.
Samenwerkingsverband: Combiwel, Prot. Diaconie, Destijds.nl, corporatie, politie/buurtregisseur Carin Giesen
Carin Giesen
2009
11.
Amsterdam Zuidoost en Diemen
Amsterdam
Stichting Maatschappelijke Dienstverlening
Willemien Markiet info@madizo.nl
2009, 2010 nieuwe groep
12. 13. 14.
Anna Paulowna (2)
Anna Paulowna
Nieuw Bouwlust
Willemien Markiet Antilliaans, Surinaams, Nederlands Ineke de Moree
Ineke de Moree bouwlust@planet.nl
2008 (1 groep) en Najaar 2009 (2e groep)
Badhoevedorp
Haarl. ‘meer
Stichting Meerwaarde / Wim Apswoude
Jan Pieter Bart Hans Visser
Wim Apswoude
2007-2008
15.
Bennebroek
Bloemendaal
Welzijn Ouderen Bennebroek
Sybil van Dam
Sybil.vandam@planet.nl
2009 - afgerond
16.
Haarlem
Haarlem
Ibo Yerden / PRIMO nh
Turkse ouderen
Ibo Yerden iyerden@primo-nh.nl
2008 - afgerond
Plaats (wijk)
Gemeente
Initiatiefnemer / organisatie
Info begeleider en type doelgroep
Contactpersoon organisatie
Looptijd project
15.
22
De kracht van het verhaal
Plaats (wijk)
Gemeente
Initiatiefnemer / organisatie
17.
Haarlemmermeer
Haarl. ‘meer
Stichting Meerwaarde
18. – 21.
Heerhugowaard (4 groepen)
Heerhugowaard
Stichting ‘op verhaal komen in Heerhugowaard’, gemeente Heerhugowaard
Info begeleider en type doelgroep
Geriit Krol Thea Müller Truus Munster Thea Leering
Contactpersoon organisatie
Looptijd project
Wim Apswoude Wim.apswoude@meerwaarde.n l Thea Leering h.leering@quicknet.nl
2009 afgerond
2009, nieuwe start 4 groepen in 2010, doorlopend
Eugenie Herlaar info@eugenieherlaar.nl
Gemengde groepen 22.
Hoogkarspel
Drechterland
Stichting Welzijn Ouderen WestFriesland
Toos van der Gulik Cisca Holkamp
Heleen Nooter h.nooter@swowf.nl
2008-2009
23.
Hoogwoud
Opmeer
Parochie Hoogwoud
Jan verbruggen
Jan Verbruggen Jcj.verbruggen@quicknet.nl
2008 en verder
24.
Hoorn
Hoorn
Stichting Welzijn Ouderen WestFriesland
Ayse Yilan Turkse ouderen
Ayse Yilan a.yilan@swowf.nl
2007 - 2008 afgerond
25.
Lisserbroek
Haarlem.‘meer
Stichting Meerwaarde
Wim Apswoude Wim.apswoude@meerwaarde.n l
2009 – niet gestart
26.
Medemblik
Medemblik
Stichting Welzijn Ouderen WestFriesland, Rode Kruis (gebouw)
Baukje Visser Marijke Langedijk Slechthorenden Ayse Yilan Turkse ouderen Baukje Visser
27.
Midwoud
Medemblik
Stichting Welzijn Ouderen WestFriesland
28.
Nieuw-Vennep
Haarlem.’meer
Stichting Meerwaarde
29.
Opperdoes
Medemblik
Verzorgingshuis Almere, WonenPlus Medemblik
Plaats (wijk)
Gemeente
Initiatiefnemer / organisatie
23
Baukje Visser b.visser@swowf.nl
Doorlopend Doorlopend
Baukje Visser b.visser@swowf.nl
2008 - afgerond Doorlopend
Wim Apswoude Wim.apswoude@meerwaarde.n l
2008
Marijtje Posch-Sluis Willemien Willemsen
Willemien Willemsen Wilh.willemsen@planet.nl
2009
Info begeleider en type doelgroep
Contactpersoon organisatie
Looptijd project
De kracht van het verhaal
Plaats (wijk)
Gemeente
Initiatiefnemer / organisatie
Info begeleider en type doelgroep Frank Andriessen
30.
Purmerend
Purmerend
31.
Purmerend
Purmerend
Wijkcentrum De Inval Club Welzijnswerk Purmerend Marokkaanse Vrouwen in Purmerend
Sima Akgün
32.
Spanbroek
Opmeer
St. Bonifatiuskerk
Jan Verbruggen
33.
Stede Broec (2)
Stede Broec
St. Welzijn Ouderen West-Friesland, gemeente Stede Broec en Stichting Omring
Woonzorgcomplex Rigtershof Ellen Vriend Just Bruijn Greet Bleeker
Heleen Nooter hnooter@swowf.nl
Gezinspaviljoen Gitta Hes Anneke Berghuis
Gitta Hes ghes@omring.nl Anneke Berghuis bonteberg@hetnet.nl
Sinds 2005 – doorlopend in 4 dorpen
Ria Nagel Ria.nagel@kpnmail.nl
Najaar 2009
Heleen Nooter h.nooter@swowf.nl
Doorlopend
Wim.apswoude@meerwaarde.n l
In voorbereiding
Heleen Nooter h.nooter@swowf.nl
2008 - afgerond
Lia de Ridder Gemengde groep (m/v) 55plus
Lia de Ridder Lia.deRidder@orange.nl
Vanaf 2005
sakgun@primo-nh.nl iyerden@primo-nh.nl
2007 2009 Beiden inmiddels afgerond
34.
Texel, in vier dorpen.
Texel
Artex Kunstenschool Texel Springtij(d), gemeente Texel
35.
Ursem
Koggenland en Schermer
Praktijk Ankerplaats
Ria Nagel
36.
Venhuizen
Drechterland
Stichting Welzijn Ouderen WestFriesland
Gré Duijn ?
37.
Vijfhuizen
Haarl.’meer
Stichting Meerwaarde
38.
Westwoud
Drechterland
St. Welzijn Ouderen West-Friesland
39.
Wijk aan Zee
Beverwijk
St. Cultural Village Europe
40.
Een 2e groep is in voorbereiding Zaandam
41.
Zaandam
PRIMO nh
Turkse ouderen
Zwaanshoek
Haarlemmermeer
St. Welzijn Ouderen Verhalentafel, senioren 55+
Sybil van Dam en Hans Visser
Plaats (wijk)
Gemeente
Initiatiefnemer / organisatie
Info begeleider en type doelgroep
24
Contactpersoon organisatie
Looptijd project
Frank Andriessen f.andriessen@clup.nl Sima Akgün sakgun@primo-nh.nl Jan Verbruggen Jcj.verbruggen@quicknet.nl
2009 afgerond 2009 afgerond Oktober 2008
Doorlopend
Ellen Vriend evriend@omring.nl
Start 2e groep in 2010
2009 Afgerond Contactpersoon organisatie
Looptijd project
De kracht van het verhaal
25
De kracht van het verhaal
4. Opbrengsten en kansen voor de toekomst •
Het blijft niet bij enkel voordelen voor de deelnemers: ook anderen haken
‘Ouderen hebben veel meegemaakt, ze hebben levenservaring en talrijke
aan bij de groep of nodigen de verhalengroep uit. Zo zijn er voorbeelden
levenslessen opgedaan. Hier liggen ontzettend veel kansen’.
van contact en gesprekken met kinderen van de basisschool. •
De buurt zet de verhalengroepen in om bewoners met elkaar in contact
Bouwen aan een blijvend netwerk van verhalengroepen en verhalenprojecten
te brengen. Op enkele plaatsen is de samenwerking met bibliotheek,
in Noord-Holland was en is de centrale doelstelling bij Verhalen in wijk en
museum of theater al een feit.
dorp. Het project wil een duurzaam proces tot stand brengen – voldoende
•
Sommige gemeenten ondersteunen de verhalengroepen financieel
geschoolde, vakbekwame begeleiders en organisatoren van verhalengroepen
omdat de aanpak en het gedachtegoed van verhalenprojecten goed
en -projecten, ingebed in de organisaties en structuren van wijken, buurten en
aansluit bij de WMO: uitgaan van de kracht van ouderen, ouderen uit te
dorpen. De vraag is: ‘Hoe ver zijn we in dit proces, wat is er wel en niet
nodigen te blijven participeren en werken aan sociale binding in buurt en
bereikt?’
wijk. •
Kern8 (sociaal-cultureel) biedt in Alkmaar het project ‘Verhalen in de
4.1. Maatschappelijke opbrengsten
Wijk’ aan als regulier aanbod. Ze zoekt daarbij samenwerking met
Meedoen aan een vertelkring levert voor deelnemers veel op. Gesprekken
andere partijen in de wijk, zoals het ouderenwerk (De Wering) en
met begeleiders en organisatoren geven dit aan. Plezier, genieten van het
woningbouwcorporaties (Woonwaard). Stichting Welzijn Ouderen West-
luisteren naar verhalen, en erkenning voelen als anderen naar jouw verhaal
Friesland wil eveneens het verhalenproject opnemen in haar reguliere
luisteren, een andere kijk op het eigen verleden, bredere blik door ervaringen
aanbod. De stichting werkt samen met onder meer het Rode Kruis
die groepsgenoten inbrengen, contacten buiten de vertelkring, contacten
(Medemblik) en Stichting Omring. In Heerhugowaard zorgt de Stichting
tussen oud en jong, et cetera. ‘Er zijn vriendschappen ontstaan, mensen
Op verhaal komen Heerhugowaard voor continuïteit. Op Texel is het
maken veel vaker een praatje op straat’. Heleen Nooter ziet in haar
Artex - Kunstenschool. In Wijk aan Zee vaart de seniorenkring al
werkgebied in West-Friesland dat deelnemers meer contact met elkaar
meerdere jaren op eigen kracht. In een aantal steden en plaatsen is het
hebben en een binding voelen. Juist ook na en buiten de vertelkring.
nog niet zeker of projecten van blijvende aard zijn. 4.2. Lessen Het netwerk aan verhalengroepen in Noord-Holland bestaat nu uit een
26
De kracht van het verhaal
verzameling pareltjes. De methodiek heeft zich op lokaal niveau, op kleine
•
Er is een netwerk van circa 40 verhalengroepen en –projecten ontstaan,
schaal bewezen. Een lokale ‘trekker’ en ‘projecteigenaar’ blijkt cruciaal om het
verspreid over Noord-Holland, sommige met een stevige verankering in
gedachtegoed en de werkwijze te verankeren. Deze persoon moet heel wat in
een lokale structuur, bij anderen is dit (nog) niet het geval.
huis hebben en is daarom niet zelden een professional of een ervaren
•
vrijwilliger, die vanuit een (vroegere) professie kennis en kunde inzet.
Een digitale database – het webdossier Verhalen in wijk en dorp – met informatie over locaties van, contactpersonen, praktijkervaringen, et cetera is opgezet. Deze database heeft vooral waarde als de informatie
De professional is belangrijk om begeleiders te werven, te enthousiasmeren,
actueel is en blijft. Dit instrument vereist onderhoud.
te coachen, te inspireren. Vrijwilligers die opgeleid willen worden tot
•
begeleider zijn wel te vinden. Dit is voor de trekker(s) vaak intensief (lees:
een natuurlijke affiniteit hebben met levensverhalen: met Cultureel
tijdrovend) werk en vraagt continue aandacht. Vrijwilligers stoppen namelijk
Erfgoed Noord-Holland, en met enkele (vertel)kunstenaars,
ook op enig moment weer met hun werk. Trekkers moeten verder in staat zijn
journalisten/schrijvers/filmmakers.
om (potentiële) financiers en partners in de uitvoering – gemeente, fondsen, •
andere lokale partijen die een rol spelen in het dorp of de wijk – te
en ambassadeur van de methodiek. 4.4. Toekomst
4.3. Producten en resultaten van Verhalen in wijk en dorp
Lokaal
De producten en resultaten van de afgelopen periode zijn als volgt samen te
Om de methodiek in het ouderenwerk en/of het buurtwerk te verankeren is op
vatten:
lokaal niveau de actieve en structurele inzet van vakbekwame professionals
Er is een lesmethode voor het opleiden van begeleiders van
én vrijwilligers doorslaggevend. Daarbij onderscheiden we verschillende
vertelkringen en verhalengroepen ontwikkeld (opgetekend in
rollen: organisator van een lokaal project, begeleiders van vertelkringen en
Docentenhandleiding voor training Begeleiden van verhalengroepen conceptversie, november 2009).
Platform Levensverhalen in Noord-Holland, een groep van pioniers en trekkers van lokale projecten die samen optreden als denktank, inspirator
interesseren voor het verhalenproject.
•
Afstemming en samenwerking (op bovenlokaal niveau) met partners die
verhalengroepen (meestal vrijwilligers), gastvrouw/heer, ambassadeur.
6
Bovendien vraagt iedere buurt, dorp of wijk ook weer om maatwerk en dus om flexibiliteit in de vormgeving van de verhalenprojecten. Erkenning van de methodiek door toekenning van structurele financiering op lokaal niveau is het ideale plaatje, maar nog lang niet overal praktijk.
6
Deze docentenhandleiding is tot stand gekomen uit de praktijkervaring van trainer Anne van Delft en Lian Smaal. De aanpak zoals op papier beschreven is een weerslag van hun in de praktijk gevormde ervaringen. Iedere andere vakkundige train-de-trainer zal een eigen accent geven.
27
De kracht van het verhaal
Bovenlokaal Een aanjaag- en ondersteuningsrol op bovenlokaal niveau blijft volgens de
•
voor het blijven inspireren van degenen die al bezig zijn;
lokale projectleiders van belang. Tanja Schermerhorn (Kern 8): Het Platform
•
voor het aanbieden van deskundigheidsbevordering aan (startende)
Levensverhalen in Noord-Holland zou op termijn de spin in het web moeten
begeleiders en organisatoren;
zijn, het belangrijkste aanspreekpunt. Het platform, met haar functie van
•
voor het organiseren van uitwisseling van praktijkervaringen;
inhoudelijke denktank en inspirator zou een meer structureel karakter moet
•
voor het totstandbrengen van koppelingen met andere kunstvormen;
krijgen. Idealiter groeit het Platform uit tot een club die initiatiefnemers en
•
voor het interesseren van potentiële financiers om meerjarige
uitvoerders inspireert, de weg wijst, een klankbord biedt en
samenwerking aan te gaan.
deskundigheidsbevordering organiseert. Uitvoering van deze bovenlokale taken blijft in wat voor vorm dan ook nodig. Professionele ondersteuning
Verkennen van financieringsmogelijkheden
daarbij is nodig en gewenst.
Voor 2010 is continuering van de bovenlokale ondersteuning voorzien via projectfinanciering door de Provincie Noord-Holland (via het prestatieplan
Inhoudelijk gezien liggen er nog vele kansen om de methodiek in praktijk te
2010). In een gesprek met de vertegenwoordiger van Provincie Noord-
brengen en verder uit te bouwen. De ervaringskennis van ouderen die via
Holland op 21 januari 2010 gaf deze aan continuering van de provinciale
verhalengroepen wordt aangeboord kan in diverse kunstvormen, in
subsidie ook via het prestatieplan 2011 te zullen bepleiten.
samenwerking met musea, met bibliotheken, op scholen, in uitwisseling met andere culturen, in wijk en buurt vorm krijgen. Uitvoering is een taak voor het
In 2010 voert PRIMO nh vanuit Verhalen in wijk en dorp een verkenning uit
lokale niveau.
naar andere organisatie- en financieringsmogelijkheden voor bovenlokale ondersteuning vanaf 2011/2012. Daarbij nodigen we Provincie Noord-Holland
Vanuit bovenlokaal niveau blijft voor een aantal taken ook na 2010
nadrukkelijk uit om mee te denken wat haar eigen mogelijkheden en rol kan
uitvoeringscapaciteit en –middelen nodig, namelijk:
zijn.
•
voor het aanreiken van voorbeelden en good practices aan initiatiefnemers;
28
De kracht van het verhaal
Organisatie- en netwerkontwikkeling Uiteraard zijn de mogelijkheden die het huidige Platform ziet voor een positie in die bovenlokale organisatiestructuur van groot belang. Zo ook haar wensen voor een continuering van de bijdrage van PRIMO nh aan de bovenlokale ondersteuning na 2010.
Verder is de samenwerking met Cultureel Erfgoed Noord-Holland van belang in het gesprek over continuering van ondersteuning vanaf 2011. De kennismaking met de uitvoerders van het project Register van de Dag van 7
Gister staat al gepland voor februari 2010.
7
Probiblio voert samen met CENH, Waag Society en Kunstgebouw het project
‘Register van de dag van gister’ uit in zowel Zuid-Holland als Noord-Holland. Dit project bestaat uit twee onderdelen: 1. het verzamelen van verhalen via bibliotheken, door middel van een Verhalenkabinet (multimediameubel) en een website www.gister.nl; en 2. een educatief project voor het voortgezet onderwijs.
29
De kracht van het verhaal
Tot slot Het aanboren van levenservaring en kracht van ouderen via het persoonlijke verhaal biedt nog ontzettend veel kansen. Voor de ouderen zelf, de gemeenschap en de cultuur. Kansen die wij willen aangrijpen. ‘Het Persoonlijke verhaal, brug tussen verleden en heden’ was het thema van de verhalenconferentie 2009. Op die bijeenkomst bleek zonneklaar dat Verhalen in wijk en dorp geen eendagsvlieg is. Gevoed door het verleden en uitgevoerd in het heden is er zicht op een toekomst vol perspectief. Een toekomst vol verhalen. Want verhalen geven zin.
Purmerend, 21 januari 2010.
30
De kracht van het verhaal
31
De kracht van het verhaal
Delft, A. van, Een verhaal krijgt waarde als er wordt geluisterd, in: Biografie
Bijlage 1: Bronnenlijst
Bulletin, oktober 2009. Interviews met:
De Heemsteder, 17 december 2008. Verhalentafel, sterke en leuke verhalen
Tanja Schermerhorn, Kern8, projectcoördinator Verhalen in de wijk.
over Bennebroek.
Jan de Wildt, seniorenkring Wijk aan Zee; en voorzitter Stichting Platform
Gennip, T. van, Trage vragen en stille kennis; interne notitie, ongepubliceerd,
Levensverhalen in NH.
2006;
Heleen Nooter, Stichting Welzijn Ouderen West-Friesland, projectcoördinator
Gennip, T. van, ‘Het handwerk van de levensloop, bouwen aan loopbaan en
Levensverhalen in West-Friesland.
persoonlijk welbevinden’. SWP, Amsterdam, 2009.
Marijke Langendijk, begeleider verhalengroep Medemblik.
Hogeschool van Amsterdam, ISCB/minor zingeving en samenleving,
Anne van Delft, vertelkunstenaar, training, begeleiding, optredens, regie
studenten Jamilia van der Kleij, Anna Kleinhölter, Nathalie Kreeft en Laura
Verhalenprojecten.
Pepping, ‘Project Verhalengroepen van PRIMO nh’. Amsterdam, 2009.
Lian Smaal, adviseur/trainer bij PRIMO nh; projectleider Verhalen in wijk en
Ongepubliceerd.
dorp 2006-2008.
Kern8, Alkmaar, ‘Eindrapportage Verhalen in de wijk 2008-2009 voor Stichting Sluyterman van Loo’, april 2009. Ongepubliceerd.
Artikelen en publicaties:
Mercken, C., ‘Een buurt vol verhalen, integratie van generaties en culturen
Bohlmeijer, E. , L. Mies en G. Westerhof (red.), ‘De betekenis van
door buurtreminiscentie’ NIZW, Utrecht, 2002.
levensverhalen, theoretische beschouwingen en toepassingen in de praktijk’.
Nieuwsblad voor Heerhugowaard, 21 februari 2007. Schat aan verhalen
Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 2006.
brengt inwoners dichter bij elkaar, project voor jong en oud van start in
Delft, A. van, De veranda van Café de Zon, verhalen van senioren in Wijk aan
Heerhugowaard.
8
Zee. In: Geron, tijdschrift voor ouderen en maatschappij december 2005 .
Peeters, B., Wij zijn zelf onze levensverhalen, interview met hoogleraar
Delft, A. van, Liefst met oud en jong, in: Vertel eens, tijdschrift over
gerontologie William Randall, in: Psy, nr. 14, 2006, pagina 14-17.
toepassingen van de vertelkunst, 2008, nr. 1. Pagina 18-21.
Polak, S., Verhalen vertellen, waarom zou je? In: Ons Bloemendaal, 32 jrg.
Delft, A. van en H. van Hasselt, Ik mis Oma, verhalen van ouderen in het
Nummer 4, winter 2008, pagina 5-7.
theater en op het plein, in: De Theater NV, tijdschrift van Kunstfactor,
PRIMO nh, Purmerend. Docentenhandleiding voor training Begeleiden van
Sectorinstituut voor de amateurkunst, juli 2008, pagina 14-17.
verhalengroepen (conceptversie), november 2009.
e
8
Hetzelfde artikel is eveneens verschenen in: The rake, voices from the rural areas, Cultural Villages of Europe, April 2006. Volkscultuur Magazine, uitgave van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, zomer 2006.
32
De kracht van het verhaal
PRIMO nh, Purmerend, Evaluatie Levensloopverhalen met allochtone
Websites
ouderen. Februari 2009. In: webdossier Verhalen in wijk en dorp, rubriek
http://www.primo-nh.nl > Dossiers > Verhalen in wijk en dorp
Verdieping.
http://www.cultural-village.com
PRIMO nh, Purmerend. Kunst zet een andere dynamiek in gang.
http://www.cardanus.nl
In: Dorpenkrant, jrg. 4, nummer 10, oktober 2009. Pagina 2.
http://www.netwerkhoorn.nl
PRIMO nh, Purmerend. Nader tot elkaar met goed verhaal, verhalengroepen
http://www.kern8.nl
succesvol in Noord-Holland. In: Nieuwsbrief WMO Noord-Holland, december
http://meerwaarde.nl
2009, nr. 4, pagina 7.
http://www.swowf.nl
Stichting Cardanus en PRIMO nh, ‘Ik weet het nog precies, levensverhalen
http://www.verteltheatertexel.nl
van acht vrouwen uit Iran’. Totemboek, Amstelveen, 2009.
http://www.cultureelerfgoednh.nl
Stichting DOCK, Orteliusbuurt vol verhalen. Amsterdam, 2006.
http://www.kleurrijkverleden.nl
Stichting Op verhaal komen in Heerhugowaard, ‘Een ketting van verhalen’,
http://www.vrijelevensloopacademie.nl
Heerhugowaard, 2007.
http://www.pluspuntrotterdam.nl
Stichting Sluyterman van Loo – Stimuleringsfonds ouderenprojecten.
http://www.zorgvoorhetverhaal.nl
Programma van de Manifestatie Ouderen en Levenskunst, Bussum, 17 april
http://www.sociaalverhaal.nl
2007. www.stsvl.nl.
http://www.vak-delft.nl
Stichting Welzijn Ouderen West-Friesland, Hoorn. Diverse evaluatierapportages: verhalenproject Stede Broec 2008/2009; verhalenprojecten Medemblik/Opmeer 2007/2009; verhalenprojecten Drechterland 2007/2009. Ongepubliceerd.
33
De kracht van het verhaal
Wat vindt u in het dossier Verhalen in wijk en dorp?
Bijlage 2: Inhoud webdossier Verhalen in wijk en dorp
Wat kan PRIMO nh voor u betekenen? Te vinden op: www.primo-nh.nl/dossiers
Stichting Platform Levensverhalen in Noord-Holland Verhalengroepen in Noord-Holland
Een verhaal bouwt een brug
Jaarlijkse conferentie
Luisteren naar het verhaal van dorps- of buurtgenoten, hoe interessant kan
Agenda
dat zijn? Groepen buurtbewoners in Noord-Holland vertellen elkaar hun
Verdieping
levensverhaal. Het ene verhaal roept het andere op. Er ontstaat contact
Links
tussen mensen. Verhalen kunnen zorgen voor herkenning en verbinding tussen mensen. Een verhaal bouwt, net als een brug, aan verbinding en
contact. Verhalengroepen dragen bij aan de sociale en culturele rijkdom van de buurt.
Trefwoorden hierbij zijn: sociale samenhang, zingeving, eenzaamheidspreventie, vertelkunst, ervaringsleren, sociaal-culturele identiteit, intergenerationeel werken, narratieve benadering. Wat kunnen de adviseurs van PRIMO nh voor u betekenen? Initiatiefnemers van een lokale verhalengroep kunnen bij PRIMO nh terecht voor advies over de start, financiering en organisatie van hun eigen verhalenproject. Ook bieden wij training en supervisie aan (aspirant) begeleiders en een jaarlijkse netwerkbijeenkomst. Meer weten? Neem contact op met Anita Blijdorp, ablijdorp@primo-nh.nl of met Lian Smaal, lsmaal@primo-nh.nl.
34
De kracht van het verhaal
35
De kracht van het verhaal
Bijlage 3: Uitnodiging Training bij elkaar en delen hun verhalen. In de groepen legt men een verbinding met Training begeleiden van verhalenprojecten:
de buitenwacht: buurt of dorp. Het vertellen en het aandachtig luisteren naar
het eigen verhaal in de gemeenschap van dorp of wijk
verhalen geeft zin, brengt ervaringskennis tot vernieuwing, schept een band,
door Drs. Anne van Delft, vertelkunstenaar en begeleidster van
De groepen worden opgezet vanuit geïnteresseerde mensen of vanuit
vertelprojecten en Lian Smaal, advies en begeleiding vanuit PRIMO nh.
instellingen. Ze bestaan vaak uit ouderen of migranten maar er zijn ook
en leidt tot culturele en maatschappelijke initiatieven.
groepen met jongeren samen. PRIMO nh ondersteunt de ontwikkeling van Doel:
Doelgroep:
Begeleiders en organisatoren van verhalengroepen uitrusten
deze initiatieven sinds 2006 door het jaarlijks organiseren van een
met kennis, deskundigheid en methodische middelen.
conferentie, een training en uitwisseling tussen de deelnemers van de
Mensen met een warme interesse in de uitwisseling van
verhalengroepen. Voorts begeleidt PRIMO nh het Noord-Hollands Platform
verhalen tussen oud en jong, vakkrachten op het terrein van
‘Verhalenprojecten in dorpen en wijken’.
coaching en verhalen, sociaal-cultureel werkers,
Data:
dramadocenten en vrijwilligers met ervaring in het werken met
Begeleiding
groepen.
Anne van Delft is een pionier op het gebied van het werken met verhalen. Ze
Dinsdag 28 oktober, 4, 11, 18 en 25 november 2008 van
heeft een zeer ruime ervaring in het ontwikkelen en begeleiden van
9.15-12.45 uur. Daarna komt u in intervisiegroepen bij elkaar
vertelprojecten met allerlei soorten mensen. Lian Smaal geeft
en is er een terugkomdag in het voorjaar van 2009.
methodiektrainingen in welzijnswerk en onderwijs.
Plaats:
PRIMO nh, Emmakade 4, 1441 ET PURMEREND
Kosten:
€ 125,- per persoon voor 6 bijeenkomsten
Inschrijving:
Tot 10 oktober 2008 d.m.v. bijgevoegde aanmeldingskaart of per e-mail: congres@primo-nh.nl.
Informatie:
Lian Smaal van PRIMO nh, tel. 0299 418700, e-mail: lsmaal@primo-nh.nl.
De rijkdom van ervaring In Noord Holland zijn op verschillende plaatsen verhalengroepen van buurtbewoners, actieve senioren en kwetsbare ouderen. Ze komen wekelijks
36
De kracht van het verhaal
Hoe kun je het verhaal verder brengen? Wat doe je als het verhaal verteld is?
Inhoud van de training begeleiden van verhalenprojecten Attitude begeleiders: De belangrijkste eigenschap van de gespreksleider is echte belangstelling
Hoe maak je dat het verhaal zich steeds weer kan vernieuwen, nieuwe
hebben voor ervaringen en motieven van een andere generatie. Ook moet hij
thema’s en vragen. Vormen voor presentaties en uitwisselingsbijeenkomsten
of zij in een groep om kunnen gaan met verhalen en emoties. Vaak zijn er
in dorp of stad, bijv. op een school.
twee begeleiders op een groep met verschillende taken: de inhoudelijke begeleiding, en de verzorging van geld, ruimte, het iedereen op de hoogte
De begeleiders en het netwerk in de wijk/het dorp
houden, het organiseren van uitwisselingen.
In verschillende plaatsen zijn er samenwerkingsvormen waarin het project functioneert. We kennen dan de begeleiders van de groep en de professionals van het welzijnswerk, ouderenwerk, scholen en jongerenwerk, de accommodatiehouder of sociaal café, formele en informele netwerken. In
Aspecten van het werken met eigen verhalen van mensen:
de training bespreken we welke samenwerkingsvormen het meest vruchtbaar zijn voor de verhalenprojecten. Wat voor contacten en contracten ga je aan?
Hoe kom je in een groep tot vertellen? Welke thema’s zijn rijk en welke vragen zijn inspirerend? Vertelrondes in verschillende vormen.
Werving en samenstelling van de groep:
Reminiscentietechnieken: voorwerpen, foto’s, muziek, die jij in kunt brengen.
Hoe je mensen voor de groep vraagt is bepalend voor het succes. Wat voor
Biografische oefeningen, ook voor jezelf.
groep wil je, naar wie ben je benieuwd? Als je mensen bij elkaar brengt die op heel verschillende manieren in het maatschappelijk leven actief zijn of waren,
Hoe kun je luisteren naar verhalen?
kan er een levendige uitwisseling naar binnen en naar buiten toe gaan
Hoe kun je zo luisteren dat het voor iedereen fijn wordt om te vertellen?
plaatsvinden. Hoe vraag je mensen op zo’n manier dat mensen daar zin in
Wat haal je er uit? rode draden, refreinen en nieuwe coupletten,
krijgen?
onderliggende verhalen. Vergelijken met verhalen uit de mythologie, metaforen.
37
De kracht van het verhaal
Bijlage 4: Vertellen, liefst met oud en jong Drs. Anne van Delft over inspirerende vertelprojecten, Dit idee begon bij Bert Kisjes. Hij had in Enkhuizen, in cultureel centrum De
verschenen in tijdschrift Vertel eens, maart 2008
Dromedaris, tien jaar lang elke woensdagochtend ouderen uitgenodigd hun verhaal te vertellen. En nu hij pensioneerde als hotel-cafébaas in Wijk aan
In elke cultuur was er vroeger een plek waar de ouden werden geraadpleegd,
Zee wilde hij zelf zo’n groep en vroeg mij om die te gaan begeleiden. Ik had in
midden in het dorp. De ouden hadden het vaak voor het zeggen, in het dorp
het Utrechtse Museumcafé Lombok Turkse, Marokkaanse en Nederlandse
en in de familie. Dat hebben we afgeschaft. Maar nu horen we ze te weinig!
senioren gestimuleerd om hun verhalen in de wijk te brengen in het project
Veel ouderen zijn niet meer gewend om aan jongeren te vertellen, veel
‘Een buurt vol verhalen’, en verder had ik veel oral-historyprojecten
kinderen leren niet hoe ze aan een oudere iets kunnen vragen of vertellen.
geregisseerd waarin natuurlijk ook veel ouderen vertelden. Ik nam me voor
Waar kunnen we samenkomen, in de gemeenschap, in de cultuur? Vertellen
om in Wijk aan Zee de mensen niet anders aan te spreken dan mijn eigen
is voor iedereen. Anne van Delft ontwikkelt allerlei vormen van uitwisseling. ‘Ik
ooms en tantes, niet les te geven of te regisseren maar jong gezelschap te
hou ervan om plek te maken voor verhalen, voor vertellen en luisteren. Met
zijn, te zien wat ik van hen zou kunnen leren.
jong en oud samen vind ik het mooist’.
De veranda van Café de Zon
Vertel me over jouw ervaring
We nodigden mannen en vrouwen uit die als directeur of technicus, als vrouw
In Wijk aan Zee komen zeventien ouderen elke week bij elkaar. Ze vertellen
van de politieman, of in het ziekenbezoek, de milieubeweging, de kerk, de
om de beurt hun levensverhaal. Nu al drie jaar lang, soms stopt iemand, een
sport of de middenstand actief in het dorp zijn geweest. We kregen een grote
ander schuift weer aan. Ze ontdekken dat hun kijk op het leven verandert.
tafel in Café de Zon. We spraken af dat elke keer één persoon zijn verhaal
Vastgeroeste verhalen worden vlotgetrokken. Nieuwe gedachten komen op
zou vertellen. ‘Levensverhalen zijn toch allemaal hetzelfde?’ vroeg iemand bij
over tijd, jong en oud, werk, zorg, religie, onderwijs, oorlog; over hoe ieder is
de kennismakingsbijeenkomst, ‘worden dat geen open deuren?’ Ik zei: ‘Ik
omgegaan met de grote veranderingen in de twintigste eeuw. Er ontstaat
denk dat een open deur iets is wat iemand zelf niet van belang vindt. Als jij
vertrouwen.
vertelt wat je zelf van waarde vindt dan denk ik dat anderen zullen luisteren,
Er zijn ouderen die niet over hun leven vertelden aan hun kinderen, en die
een verhaal vertellen is zoiets als het geven van een cadeau’. We hadden
door te vertellen in de groep opener werden, waardoor de kinderen begonnen
twee uur. Vaak spraken mensen zo’n anderhalf uur, ononderbroken. Daarna
te vragen: ‘Wat doen jullie toch in die groep?’ en dan begon vader te
kwamen er thema’s uit het verhaal naar voren, en degene die aan de beurt
vertellen, eerst over de algemene onderwerpen, en dan over zijn leven.
was voegde nog wat onvoorbereids toe. We merkten dat als er niet onderbroken wordt, je veel beter tussen de woorden door kunt luisteren. Dat
38
De kracht van het verhaal
de verteller gevoed wordt doordat hij alle tijd krijgt. Dat je als luisteraar ook
allemaal een hand, bedankte ons. We applaudisseerden niet voor haar
groeit.
verhaal, maar voor haar leven! De Italianen namen het woord en
Toen iedereen verteld had wilden mensen meer vertellen. En anders.
excuseerden zich voor het oorlogsleed dat de Italianen, hun ouders, de
Niemand had meer het idee dat zijn ervaring er in de wereld van nu niets
Grieken hadden aangedaan. Dat had hun geraakt in het verhaal, dat wisten
meer toe deed. We bespraken thema’s, we nodigden mensen uit die
zij nog niet. De oorlog is daar nooit op die manier verwerkt.
boeiende dingen in het dorp aan het doen waren, en bestuurders uit het dorp
In Ströbeck, een dorp in de Harz, waren we op 4, 5 en 6 mei. Daar hebben
kwamen met de groep van gedachten wisselen over zaken die het dorp
we eerst gezamenlijk de doden herdacht bij hun monument, dat was natuurlijk
aangaan. Op de basisschool werd verteld aan de kinderen van groep 8.
heel indrukwekkend. De volgende dag hebben we levensverhalen
Jongeren kwamen in de groep hun activiteiten bespreken. In de
uitgewisseld, zo intens, ook na de bijeenkomst hadden we elkaar individueel
tentoonstelling Wijk aan Zee 125 jaar badplaats vertelden een zomer lang op
nog veel te vragen. Bijzonder om de horen hoe mensen die allemaal als kind
zondagmiddagen senioren over hun geschiedenis. We presenteerden ons
de oorlog of de nasleep ervan hebben meegemaakt nu kijken naar hun leven
naar buiten toe maar bleven ook steeds in de groep vertellen over ieders
in Oost Duitsland en in Nederland. Dit jaar komen de Oostduitsers naar Wijk
eigen ervaringen. Steeds andere ingangen, over muziek in je leven, over
aan Zee, weer begin mei. Want ook in Ströbeck wilden ze niet meer
vaders, over waar je iets geleerd hebt. Deze bijeenkomsten hebben iets
ophouden met vertellen.
tussen besloten en openbaar, als een veranda tussen de binnenruimte en de Het groeit in Noord-Holland
wereld, een ruimte die groter wordt, warmer en toegankelijker.
Nu zijn er ook vertelgroepen begonnen in Heerhugowaard, Anna Paulowna, Het verhaal van Europa
Hoorn, West-Friesland, Badhoevedorp, Alkmaar, Texel. Er is een platform
Wijk aan Zee heeft een levendige uitwisseling met dorpen in andere landen,
opgericht voor onderlinge uitwisselingen tussen de groepen, in samenwerking
die verenigd zijn in ‘Cultural Villages of Europe’, en nam van daaruit deel aan
met het Provinciaal Instituut voor Maatschappelijke Ontwikkeling PRIMO nh.
het Anchise, een project over de leefsituatie van ouderen in
In september organiseert PRIMO nh nu voor de derde keer een conferentie
dorpsgemeenschappen. En zo kwam het dat ouderen uit Wijk aan Zee hun
over levensverhalengroepen in dorpen en wijken, en in oktober geven Lian
ervaring gingen uitwisselen met de ouderen van het Italiaanse dorp Pergine
Smaal van PRIMO nh en Anne van Delft weer een training voor mensen die
Valdarno, het Griekse eiland Paxos, en het Oostduitse dorp Ströbeck.
zo iets op hun manier in hun stad of dorp willen gaan doen. Dat kunnen
Om je leven te vertellen aan leeftijdsgenoten uit andere landen, dat laat je niet
ouderenwerkers zijn, maar ook historici, of coaches of mensen uit de horeca,
onberoerd. In het gemeentehuis van Paxos vertelde Penelope ons in haar
of facilitators uit het bedrijfsleven, die geïnteresseerd zijn in het verhaal van
mooiste jurk haar levensverhaal. Een hard leven met oorlog, armoe en
ouderen.
verlies, maar ze straalde, het was de eerste keer dat ze in een groep het verhaal van haar leven vertelde. We klapten, zij ging de zaal in en gaf ons
39
De kracht van het verhaal
Oma in de buurt
www.primo-nh.nl over de conferentie en de training voor verhalengroepen in
Het hoeft niet bij ouderen te beginnen. In Amsterdam Oost begon het met
dorpen en wijken.
kunstfestival De Rode Loper. We organiseerden vertelrondes met een
www.museumcafelombok.nl met de film over het project Een buurt vol
fototentoonstelling, op het Kastanjeplein en in de Kastanjehof. ‘Ik mis oma’
verhalen. Het boek Een buurt vol verhalen, integratie van generaties en
zeiden we tegen mensen in de buurt, en allerlei mensen begonnen te
culturen door buurtreminiscentie is nu ook te downloaden.
vertellen. Over iemand in de straat die als een soort oma of opa voor hen is,
www.derodeloperopschool.nl, brengt kinderen in Amsterdam Oost in contact
en hoe dat de buurt anders maakt. We zochten steeds meer mensen op en
met kunst.
de verhalen kwamen los, Calidris Poorter maakte foto’s van deze
www.cultural-villages.com , www.therake.nl , Ruimte delen en De waarde van
buurtfamilies, en de tentoonstelling nodigde uit tot nieuwe verhalen.
irrelevante kennis.
Hierop gingen we met De Rode Loper op school verder. Er zijn veel kinderen
www.pluspuntrotterdam.nl , verhalenderwijs verhalen van ouderen in de
die hun grootouders zelden zien, en ook nog nooit op bezoek zijn geweest bij
maatschappij gebracht.
oudere mensen in de buurt. Nu gingen alle kinderen van groep 7 van
www.sociaalverhaal.nl , www.trimbos.nl
basisschool Aldoende bij iemand op bezoek, ze maakten foto’s, en schreven
google Mezrab voor foto’s en filmpjes van Cultureel Theehuis Mezrab in
een ode. Bij de tentoonstelling in de school maakten we een vertelronde met
Amsterdam.
alle gasten. Drs. Anne van Delft is taalwetenschapper, vertelster, geeft les en Thee
begeleidt vertelprojecten avdelft@dds.nl.
Vertellen kan echt met alle leeftijden, maar waar gebeurt dat? Gelukkig is er e
in mijn eigen buurt zo’n plek. Midden in de Jordaan, op 2 Laurierdwarsstraat 50, is de Mezrab, een theehuis waar Sahand Sahebdivani je ontvangt met Iraanse muziek en waar vooral de eerste vrijdagavond van de maand werkelijk àlle leeftijden komen luisteren en vertellen! Verhalen waar iedereen op in kan springen, sprookjes van overal vandaan, liefdesverhalen, nieuwe verhalen, een lied, een luit, zo weldadig! Met zo’n plek in de buurt kun je oud worden.
40
De kracht van het verhaal