Verkenning Vitaal Wonen by PRIMO nh

ver ken n i ng vita al won en

op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Ho

land op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noor Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten

Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeente

in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemee

Verkenning Vitaal wonen

ten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van g

meenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan va

gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidspla

van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wm

beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en h

Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie e

op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan

het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvis van gemeenten inenNoord-Holland

en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woo

visie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de loka

woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van d

lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis va

de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op bas

van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland o

basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Hollan

op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Ho

Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeente

in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemee

ten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van g

meenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan va

gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidspla

van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland op basis van de lokale woonvisie en het Wm

Colofon Dit is een uitgave van PRIMO nh © PRIMO nh, november 2009 Overname of openbaarmaking van (gedeelten) van deze uitgave is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van PRIMO nh

PRIMO nh Postbus 106, 1440 AC Purmerend Telefoon: 0299 418700, fax 0299 418799 E-mail: servicepunt@primo-nh.nl Internet: www.primo-nh.nl

Oplage 200 ingebonden exemplaren Deze publicatie is te downloaden van www.primo-nh.nl/publicaties

Meer informatie Voor meer informatie kunt u terecht bij Peter de Boer, e-mail: pdeboer@primo-nh.nl

Auteur Drs. Peter J. de Boer

De provincie Noord-Holland vindt Vitaal wonen belangrijk. Daarom stelde zij middelen beschikbaar voor deze rapportage.

Eind- en beeldredactie Marianne Schippers Daniëlle Schriek

PRIMO nh is de afkorting van Provinciaal Instituut voor Maatschappelijke Ontwikkeling in Noord-Holland. PRIMO nh is dé provinciale ondersteuningsorganisatie voor de provincie, gemeenten en maatschappelijke organisaties op het terrein van (lokaal) sociaal beleid in Noord-Holland.

Vormgeving Studio Stevens Fotografie: Bart Versteeg/beeldbank Ministerie van VWS Yvonne Jonkman Marco Bakkker

ver ken n i ng vita al won en

Verkenning vitaal wonen op basis van de lokale woonvisie en het Wmo beleidsplan van gemeenten in Noord-Holland

inhoudsopgave Samenvatting.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1. Vitaal wonen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Aanleiding voor de verkenning van het thema Vitaal wonen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Vitaal wonen: een adequate combinatie van fysiek en sociaal beleid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Doel van de verkenning. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Deelvragen verkenning.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Leeswijzer.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 2. Rol gemeente en provincie bij woonbeleid en welzijn en zorg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Primaat van woonbeleid en sociaal beleid bij gemeente.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Provinciaal beleid op het gebied van wonen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Provinciale rol op het gebied van welzijn en zorg.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Overige provinciale beleidssectoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 3. Werkwijze verkenning Vitaal wonen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Lokale woonvisie en Wmo beleidsplan van kleine, middelgrote en grote gemeenten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Relevante themaâ&#x20AC;&#x2122;s Vitaal wonen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 4. De meerwaarde van woonvisies en prestatieafspraken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Meerwaarde van een woonvisie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Prestatieafspraken met woningcorporaties.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Prestatieafspraken in Noord-Holland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Conclusies en aanbevelingen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 5. De rol van woningcorporaties bij leefbaarheid en zorg.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Leefbaarheid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Activiteiten op het gebied van leefbaarheid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Woningcorporaties en wonen, welzijn en zorg.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Omvang van de investeringen in leefbaarheid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Conclusies en aanbevelingen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

6. Bevolkings- en huishoudensontwikkeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Ontwikkelingen op de woningmarkt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Bevolkings- en huishoudensontwikkeling en het woonbeleid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Vergrijzing en behoefte aan ondersteuning.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Groei of krimp van de bevolking per regio.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Groei of krimp kleine, middelgrote en grote gemeenten.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Ontwikkelingen in huishoudensgroei en woningbehoefte.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Conclusies en aanbevelingen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 7. Lokale ambities integraal werken.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Gemeenten met een Wmo beleidsplan en/of lokale woonvisie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Samenhang ambities en WWZ-voorbeeldprojecten.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Gebiedsgericht werken en integratiekader Wonen, Welzijn en Zorg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Wijkgericht werken en samenhang van wonen, welzijn en zorg op wijkniveau. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Woonservicegebieden.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Accommodatiebeleid en multifunctionele accommodaties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Overig beleid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Conclusies en aanbevelingen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 8. Lokale ambities op onderwerp.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Jongeren/starters.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Woningaanpassing bestaande voorraad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Levensloopgeschikte woningen in kleine gemeenten.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Levensloopgeschikte woningen in middelgrote gemeenten.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Levensloopgeschikte woningen in grote gemeenten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Kleinschalige woonvormen en beleid kleine doelgroepen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Mantelzorg en wonen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Toegankelijkheid woonomgeving en openbare gebouwen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Wonenplus/vrijwillige dienstverlening wonen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Wijk-/dorpssteunpunten.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Overig (preventief) beleid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Inclusief beleid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Prestatieafspraken.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 Conclusies en aanbevelingen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Bijlage / Begrippen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

Samenvatting De provinciale programmalijn ‘Vitaal wonen’ stimuleert een adequate samenhang van sociaal en fysiek beleid en de provincie ondersteunt gemeentelijke ambities om woonbeleid te verbinden met welzijn en zorg. Afstemming van de lokale woonvisie op het beleidsplan Wmo vormt hiervoor een belangrijke ingang. Zowel bij woonvisies als bij Wmo beleidsplannen is er een overlap met andere beleidsterreinen en dit onderstreept het belang van integraal werken. Aan de hand van lokale woonvisies en Wmo beleidsplannen brengt deze verkenning raakvlakken tussen sociaal en fysiek beleid in beeld. Per thema volgt na de conclusie een samenvatting van de aanbevelingen (cursief). Rol gemeente en provincie bij Vitaal wonen Het primaat van het woonbeleid en het sociaal beleid berust bij de gemeente. De provincie gaat bij wonen en ruimtelijke ordening vooral over de bovenlokale ordening. De provincie geeft via een structuurvisie bijvoorbeeld aan waar er wat gebouwd mag worden en waar niet en via de woonvisie geeft ze richting aan voor wie en hoe er gebouwd wordt. De provincie wil bijvoorbeeld voldoende betaalbare woningen realiseren voor starters, jongeren en senioren en wil duurzaam bouwen stimuleren. De provinciale woonvisie vormt de basis voor de op te stellen regionale opgaven en actieprogramma’s. Een provinciaal aanjaagteam zet zich in om de woningproductie te stimuleren. Ook als budgethouder bij het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing stimuleert de provincie samenhang tussen sociaal en fysiek beleid. De provincie heeft binnen de Wmo de wettelijke verantwoordelijkheid voor de steunfunctie (waaronder PRIMO nh), met als taak het ondersteunen van het gemeentelijk Wmo beleid. Daarnaast heeft de provincie een stimuleringsprogramma Wonen, Welzijn, Zorg (WWZ) en afzonderlijke (subsidie)regelingen om specifieke voorzieningen te ontwikkelen (zie www.wwz-nh.nl). Nieuwe accenten voor de periode 2009-2012 zijn ondersteuning van gemeenten bij een integrale, gebiedsgerichte aanpak, ook op het gebied van Wonen, Welzijn en Zorg. Bovendien is de focus verbreed van alleen ouderen naar ook jongeren en kleine doelgroepen. Thema’s zijn integratie van wonen, welzijn en zorg, kindvriendelijk wonen, aandacht voor kwaliteit van de leefomgeving, multifunctionele accommodaties en dorpshuizen en passende huisvesting voor doelgroepen. Werkwijze bij de verkenning Voor de verkenning is een onderverdeling gehanteerd van kleine gemeenten (tot 25.000 inwoners), middelgrote gemeenten (van 25.000 inwoners tot 50.000 inwoners) en grote gemeenten (vanaf 50.000 inwoners). De analyse is beperkt tot lokale woonvisies en Wmo beleidsplannen die op 1-1-2009 beschikbaar waren. Vitaal wonen is in beeld gebracht aan de hand van vijftien thema’s, zoals jongeren/starters, levensloopgeschikte woning en woningaanpassing, accommodatiebeleid, toegankelijkheid, wijkgericht werken en beleid op het gebied van Wonen, Welzijn en Zorg. De meerwaarde van woonvisies Woonvisies zijn essentieel voor het woningbouwbeleid van gemeenten en voor het maken van prestatieafspraken met woningcorporaties en andere lokale partners. Het aantal prestatieafspraken in Noord-Holland in de periode van 2004 tot 2006 nam af, terwijl de landelijke trend een groei liet zien. Uit de verkenning

blijkt dat 25 kleine, 8 middelgrote en 9 grote gemeenten wel de komende jaren van plan zijn (prestatie) afspraken te maken. Als deze voornemens praktijk worden, is dat een forse toename in vergelijking met de voorgaande jaren. Bovenaan staan afspraken over levensloopgeschikt bouwen, de opgave sociale woningbouw en woningaanpassing. Over de woonomgeving en wonen en zorg maken gemeenten nog maar mondjesmaat afspraken. Vanuit het perspectief van implementatie van Vitaal wonen is het van belang dat meer gemeenten gebruik maken van het instrument van prestatieafspraken en ook afspraken maken op het gebied van leefbaarheid, maatschappelijk vastgoed en Wonen, Welzijn en Zorg. De rol van woningcorporaties op het gebied van leefbaarheid en zorg Woningcorporaties hebben op grond van het Besluit Beheer Sociale Huurwoningen ook een maatschappelijke opdracht op het gebied van de leefbaarheid. Onderzoek laat zien dat investeringen van corporaties in de leefbaarheid stijgen. In 2006 was het landelijk gemiddelde 88,- euro per sociale huurwoning per jaar en in Noord-Holland 76,- euro. Op het gebied van wonen en zorg hebben corporaties een taak bij het realiseren van huisvesting voor ouderen, gehandicapten en personen die op zorg of begeleiding aangewezen zijn en bij het regelen van woonzorgdiensten. Het besluit BBSH spreekt over zorg, zorgdiensten en zorginstellingen, maar niet over welzijn. De zorgverlening zelf is geen taak van corporaties. Corporaties kunnen hun taak op het gebied van de zorg daarom alleen realiseren in samenwerking met zorginstellingen. Zorgaanbieders hebben in de samenwerking op het gebied van Wonen, Welzijn en Zorg daarmee een steviger uitgangspositie dan welzijninstellingen. Maatregelen op het gebied van welzijn en leefbaarheid kunnen de participatie, zelfredzaamheid en het zelfstandig wonen ondersteunen en het beroep op zorg beperken. Welzijnsinstellingen hebben mogelijk meer oog voor dit belang dan zorgaanbieders en vanuit het perspectief van de Wmo zijn zij daarin een natuurlijke partner van de gemeente. Bevolkings- en huishoudensontwikkeling De provincie Noord-Holland is één van de provincies met de hoogste absolute groei. De prognose tot 2030 gaat uit van een groei van de bevolking met 10%. De groei komt met name voor rekening van de grote gemeenten (Den Helder uitgezonderd). De gevallen van krimp doen zich met name voor in kleine en middelgrote gemeenten. De krimp valt in vergelijking met (perifere) regio’s buiten Noord-Holland erg mee. Voor in totaal vijf gemeenten gaat de prognose uit van een krimp van de bevolking van meer dan 10% in 2030. Gemeenten met bevolkingskrimp maken allen deel uit van een regio met bevolkingsgroei. Het aandeel 65-plussers op de totale bevolking in Noord-Holland zal fors toenemen, van ongeveer 14% in 2008 tot ruim 20% in 2025. Tussen de groep ouderen en mensen met beperkingen is een behoorlijke overlap. Eén op de vier huishoudens in de leeftijdsgroep van 55 tot 65 jaar ervaart lichamelijke beperkingen; bij 75-plussers is dat 60% van de huishoudens. Meer nog dan andere burgers hebben zij belang bij goede voorzieningen en bij een veilige woonomgeving. 5

ver ken n i ng vita al won en

Met de bevolkingsgroei en het afnemen van de huishoudensgrootte door vergrijzing en individualisering, neemt het aantal huishoudens toe. De huishoudensgroei is vergeleken met andere provincies in Noord-Holland het hoogst. Vooral het aantal oudere huishoudens groeit. In bijna alle gemeenten met bevolkingskrimp groeit tegelijkertijd het aantal huishoudens, zodat de woningbehoefte ook in deze gemeenten niet of nauwelijks afneemt (met uitzondering van de gemeente Laren). In de regio Gooi en Vechtstreek is de groei met 1% het laagst. Om krimp te voorkomen heeft ook daar het realiseren van groei van de woningvoorraad prioriteit. Omdat krimpgemeenten deel uit maken van groeiregio’s, lijkt regionale samenwerking een belangrijke ingang om de gevolgen op te vangen. Gemeenten met een Wmo beleidsplan en/of lokale woonvisie Per 1 januari 2009 beschikten bijna alle gemeenten over een Wmo beleidsplan. Met de vier gemeenten die bezig zijn met het ontwikkelen van een lokale woonvisie, beschikt 73% van de gemeenten in NoordHolland over een lokale woonvisie. Slechts een klein aantal Wmo beleidsplannen legt een verband met lokale woonvisies. De sectoren werken nog te veel langs elkaar heen. Recente lokale woonvisies besteden meer aandacht aan de samenhang van wonen met welzijn en zorg. Een integrale benadering - bij de totstandkoming - van de provinciale woonvisie kan de ontwikkeling van regionale en lokale woonvisies met aandacht voor woonomgeving, welzijn en zorg versterken. Deze visie geeft immers richting aan regionaal en lokaal beleid. Condities voor doorwerking WWZ voorbeeldprojecten Gemeenten met zowel een Wmo beleidsplan als een lokale woonvisie hebben gemiddeld genomen meer ambities op het gebied van Vitaal wonen, dan andere gemeenten. Gemeenten met een WWZ voorbeeldproject scoren over het algemeen gemiddeld hoger dan andere gemeenten. De vraag is welke ondersteuning achterblijvende gemeenten nodig hebben om het goede voorbeeld te volgen. Het provinciale stimuleringsprogramma WWZ constateerde eerder dat gemeenten, met name de kleinere gemeenten, onvoldoende zijn toegerust. Daarnaast bleek uit de evaluatie van de voorbeeldprojecten, dat externe professionele ondersteuning van groot belang is, met name in de opstartfase. Gezien de praktijk van de voorbeeldprojecten is in de opstartfase met name externe procesbegeleiding en professionele ondersteuning van belang bij het ontwikkelen en uitvoeren van gemeentebreed of wijkgericht WWZ beleid. Bijkomend voordeel is dat een externe professional die geen deel uit maakt van de organisatie, als ‘onafhankelijke derde’ beter in staat is de sectoren wonen, welzijn en zorg met elkaar te verbinden. Verbreding naar Vitaal wonen en afstemmen op schaalniveau Het overgrote deel van de middelgrote en grote gemeenten heeft ambities op het gebied van wijkgericht werken; voor de kleine gemeenten is dat de helft. Het schaalniveau van gemeenten is hierbij blijkbaar doorslaggevend. De verbinding tussen wijkgericht werken en WWZ thema’s of Wmo uitgangspunten is nog lang niet vanzelfsprekend. Iets minder dan de helft van de middelgrote en grote gemeenten die wijkgericht werken, ziet dat ook als een ingang om WWZ op wijkniveau af te stemmen. Voor kleine gemeenten is vooral een WWZ-plan

een middel om te komen tot integraal WWZ beleid. De kanttekening hierbij is wel dat het WWZ beleid in de afgelopen jaren vooral gericht was op wonen en zorg (en welzijn) van ouderen. Vanuit het perspectief van Vitaal wonen, is een verbreding noodzakelijk van het WWZ beleid. Te denken valt aan een gemeentebreed of wijkgericht ‘WWZ plan breed’, waarin woonvisie en Wmo beleid bij elkaar komen. Naast wonen en zorg betekent dit ook aandacht voor thema’s als ontmoetingsmogelijkheden, kindvriendelijk wonen, wonen en woonomgeving jongeren, wonen van kleine doelgroepen, toegankelijkheid en lokaal vervoer. Hier ligt ook een relatie met het compensatiebeginsel van de Wmo. Woonservicegebieden Voor iets minder dan de helft van de kleine, middelgrote en grote gemeenten zijn woonservicegebieden (ook) een instrument om gebiedsgericht tot afstemming en samenhang van WWZ te komen. Bij de inrichting van woonservicegebieden gaat het vaak om afstemming in een deel van een kern of wijk, waarbij vaak de zorg voor ouderen centraal staat. Mogelijk kan ook hier een lerend netwerk in combinatie met themabijeenkomsten voorzien in een behoefte van beleidsmedewerkers van betrokken woningcorporaties, welzijnsen zorgvoorzieningen en projectleiders, die betrokken zijn bij de inrichting van een woonservicegebied of woonzorgzone. Accommodatiebeleid Het accommodatiebeleid is voor ongeveer de helft van de kleine, middelgrote en grote gemeenten een ingang om sectoraal beleid te overstijgen en tot meer samenhang van voorzieningen te komen. De nieuwe provinciale regeling multifunctionele accommodatie(MFA)biedt gemeenten die accommodatiebeleid willen ontwikkelen ook ruimte om een bredere visie op voorzieningen in de gemeente te ontwikkelen. Mogelijk kan uitwisseling van ervaringen met de regeling MFA, de implementatie van MFA’s ondersteunen en materiaal opleveren voor andere belangstellende gemeenten. Starters/jongeren Veel gemeenten constateren dat starters minder kansen hebben op de woningmarkt. Het merendeel van de gemeenten verwacht een oplossing van het stimuleren van de doorstroming, maar tegelijkertijd is het een gegeven dat de doorstroming stagneert. Gemeenten hanteren los van elkaar verschillende beleidsinstrumenten om de achterstand van starters/jongeren weg te werken. Slechts een klein aantal gemeenten legt een (positieve) relatie tussen de woonomgeving en de positie en wensen van jongeren (speelplaatsen/trapveldjes, ontmoetingsvoorzieningen, aantrekkelijke locaties voor jongerenhuisvesting, participatie in de leefomgeving). De regio West-Friesland heeft het voornemen om kennis te delen m.b.t. ideeën en initiatieven ten aanzien van jongerenhuisvesting. Mogelijk kan provinciale ondersteuning er aan bijdragen dat deze kennis ook beschikbaar komt voor andere gemeenten in Noord-Holland, bijvoorbeeld via een (digitale) handreiking jongerenhuisvesting en/of een werkconferentie. Het thema kindvriendelijk wonen leent zich mogelijk voor één of meer pilots, om gemeenten met een voortrekkersfunctie een steun in de rug te geven en tegelijkertijd de kennis en ervaring toegankelijk te maken voor andere gemeenten. 6

ver ken n i ng vita al won en

Opplussen woningen In totaal 26 gemeenten gaan of zijn aan de slag met het opplussen van woningen. Middelgrote en grote gemeenten hebben hier meer aandacht voor dan kleine gemeenten. Het beleid is in de eerste plaats gericht op sociale huurwoningen en in de tweede plaats op bewonerseigenaren. Er zijn oplossingsstrategieën gericht op sociale verhuurders en bewonerseigenaren, aangevuld met voorstellen ten aanzien van flankerend beleid. Instrumenten bij sociale huurwoningen zijn het opplussen van bestaande woningen en ouderencomplexen al dan niet met gebruik van streefcijfers, intenties ten aanzien van levensloopgeschiktheid, welzijn en zorg bij renovatie, en beleid op het gebied van voorlichting en toewijzing van aangepaste woningen. Bij bewonerseigenaren gaat het om activering/voorlichting, subsidies en aanpassing van beleidsregels. Voor het planmatig aanpakken van het opplussen van het eigen woningbezit kunnen gemeenten gebruik maken van de ervaring met het Keuzemodel Opplussen (zie www.wwz-nh.nl). Bij het opplussen van sociale huurwoningen kunnen gemeenten en andere partijen mogelijk profiteren van de kennis die in andere gemeenten is opgedaan, bijvoorbeeld op het gebied van de aanpak van inventarisaties, procedures, maatregelen op het gebied van de ruimtelijke ordening, het opwaarderen van ouderencomplexen, samenhang met beleid op het gebied van welzijn en zorg en (prestatie)afspraken met corporaties. Levensloopgeschikt bouwen In totaal 48 gemeenten hebben het voornemen levensloopgeschikt te bouwen. Het totaal percentage gerealiseerde levensloopgeschikte woningen is voor kleine gemeenten 21%, voor middelgrote gemeenten 31% en voor grote gemeenten 44% van de nieuwbouw. Van ruim de helft van de gemeenten ontbreken gegevens. De grote gemeenten realiseren naar verhouding de meeste en de kleine gemeenten de minste levensloopgeschikte woningen. Dit terwijl de lagere bevolkingsgroei in combinatie met de toename van het aantal huishoudens juist een extra inspanning vraagt van kleine gemeenten. Gemeenten voldoen niet aan de provinciale doelstelling op het gebied van levensloopbestendig bouwen. Met het oog op realisatie van de provinciale doelen zou het provinciale aanjaagteam woningbouw vanuit het perspectief van Vitaal wonen mogelijk ook een actieve rol kunnen spelen bij het levensloopgeschikt bouwen. De provinciale zorgmonitor wint aan betekenis bij uitbreiding van de monitor met de sociale kenmerken van de woonomgeving en de beschikbaarheid en nabijheid van winkels en welzijnsen zorgvoorzieningen. Kleinschalige woonvormen/ kleine doelgroepen In totaal 46 gemeenten hebben voornemens ten aanzien van kleinschalige woonvormen, kleine doelgroepen en mantelzorgwoningen. Zowel het rijk als de provincie vragen de gemeente rekening te houden met de behoeften van kleine respectievelijk specifieke doelgroepen. Sommige gemeenten geven aan de behoefte van kleine doelgroepen (beter) in beeld te willen brengen. De beleidsvoornemens zijn vaak positieve intenties. Bij de doelgroepen van maatschappelijke opvang, OGGz en verslavingszorg gaat het vaak om regionaal beleid dat lokaal is onderschreven. Daarmee is nog niet duidelijk wat lokaal de beleidsconsequenties zijn. Het aantal gerealiseerde kleinschalige woonvormen in de periode 2005-2006 is zeer beperkt.

Mogelijk leent dit thema zich voor subsidiëring in het kader van de provinciale Uitvoeringsregeling Stimulering Maatschappelijke Ontwikkeling (SMO). Een aantal gemeenten geeft namelijk aan nader onderzoek te wensen en onvoldoende zicht te hebben op de vraag van kleine doelgroepen. Te denken valt aan een pilot in een bepaalde regio. Een vraaggestuurde inrichting kan er aan bijdragen dat gemeenten in een regio intenties concreet maken. Mantelzorg en wonen In totaal 8 kleine, 4 middelgrote en 3 grote gemeenten hebben beleidsvoornemens op het gebied van mantelzorg en wonen. De afzonderlijke instrumenten van gemeenten geven met elkaar toch een reeks mogelijkheden, die geen van de gemeenten in volle omvang benut. Een netwerk van kwartiermakers op het gebied van mantelzorg en wonen kan individuele gemeenten helpen om de lokale ambities effectiever te realiseren en biedt mogelijkheden samen instrumenten te ontwikkelen, die lokaal inzetbaar zijn (aanpassing regelgeving gebruik opstallen/ woningsplitsing, planologische regeling, toewijzingsregels e.d.). Uiteraard is betrokkenheid van mantelzorgorganisaties hierbij van belang. Toegankelijkheid In totaal 20 kleine,10 middelgrote en 10 grote gemeenten willen verschillende instrumenten inzetten om de toegankelijkheid van de woonomgeving en openbare gebouwen te bevorderen. De middelgrote en de grote gemeenten kiezen in een aantal gevallen (ook) voor een aanpak per wijk. Mogelijk is het voor een aantal gemeenten interessant om gezamenlijk en samen met patiëntenen consumentenorganisaties instrumenten te ontwikkelen op het gebied van toegankelijkheid. Overig (preventief) beleid Overig (preventief beleid) is een inventarisatie van overige instrumenten, waarvan tenminste twee thema’s voor meer gemeenten interessant kunnen zijn. Dat zijn a. collectieve voorzieningen die het beroep op individuele Wmo verstrekkingen beperken en b. aandacht voor de buitenruimte, met het oog op ontmoeting en fysiek actief zijn. Mogelijk kunnen kwartiermakers rond een aantal vraagstukken ondersteuning krijgen bij het ontwikkelen van beleid, waar tegenover staat dat andere gemeenten hiervan kunnen profiteren: T e denken valt aan (een methodiek voor) het vaststellen van basisniveau en -kwaliteit van voorzieningen, collectieve voorzieningen die het beroep op individuele verstrekkingen beperken en het voldoen aan de compensatieplicht. Door de Wmo is dit vraagstuk voor veel gemeenten actueel. B ij de aandacht voor de buitenruimte, met het oog op ontmoeting en fysiek actief zijn en bewegen en het terugdringen van gezondheidsrisico’s, kan gedacht worden aan een denktank van beleidsmedewerkers en stakeholders die het beleid ‘handen en voeten’ geeft.

ver ken n i ng vita al won en

1. vitaal wonen Aanleiding voor de verkenning van het thema Vitaal wonen Vitaal wonen is een nieuwe programmalijn van het provinciale Programma Zorg&Welzijn 2009-2012. De provincie wil met deze programmalijn gemeenten ondersteunen bij het scheppen van condities die bijdragen aan Vitaal wonen. Het provinciale streven is gericht op een passend huis voor iedereen in een aangename omgeving, met voldoende zorg en dienstverlening in de buurt, en met de mogelijkheid voor iedereen om sociale netwerken te onderhouden. Passend betekent (ook) geschikt voor doelgroepen zoals starters, jongeren, senioren en zorgvragers. Dit houdt ondermeer in: toegankelijke en bruikbare algemene voorzieningen in de woonomgeving, een toegankelijke en veilige woonomgeving en zaken als groen en ruimte voor sport en bewegen. Vitaal wonen vereist ook afstemming van Wonen, Welzijn en Zorg. Het thema ‘Vitaal wonen’ raakt daarmee aan heel veel beleidsterreinen. Centraal in de programmalijn vitaal wonen staan continuering van het WWZ-programma, integraal en/of gebiedsgericht beleid en een verbreding van WWZ-doelgroepen (naast ouderen ook bijvoorbeeld aandacht voor jongeren bij de inrichting van de woonomgeving en kleinschalig wonen voor alle doelgroepen). Vitaal wonen: een adequate combinatie van fysiek en sociaal beleid Welke condities bepalen nu precies Vitaal wonen? De term vitaal is in het ruimtelijk beleid ondermeer in gebruik in relatie tot de Nota Ruimte en de agenda ‘Vitaal Platteland’. Daarin gaat het over de relatie tussen wonen, werken, voorzieningen, maar ook om zaken als sociale samenhang, een actieve dorpsraad, een florerend verenigingsleven en rust en ruimte. Vitaliteit is vanuit die optiek een regionaal of lokaal wisselende mix van deze elementen en hoe burgers deze ervaren en waarderen. Rode draad is steeds een adequate combinatie van sociaal en fysiek beleid, integraal en afgestemd op de lokale en regionale situatie. Tenslotte hangt vitaliteit voor een niet onbelangrijk deel ook af van samenwerkende partijen, zoals gemeenten, corporaties, zorgen welzijnsinstellingen, ontwikkelaars en niet in de laatste plaats bewoners.

Voor het perspectief op Vitaal wonen is bevolkings- en de huishoudensontwikkeling in Noord-Holland van belang, omdat dit belangrijke factoren zijn voor het woonbeleid. De provincie heeft deze verkenning mogelijk gemaakt met het oog op de implementatie van de programmalijn Vitaal wonen. Deelvragen verkenning Deelvragen die richting geven aan de verkenning zijn: Wat is de betekenis van een woonvisie voor verhouding tussen een gemeente en de woningcorporaties op het gebied van het wonen? Wat is de verantwoordelijkheid van woningcorporaties voor de leefbaarheid en wonen en zorg? Wat was in gemeenten de procentuele verdeling van de leeftijdsopbouw tussen de leeftijdsgroepen van 0-25 jaar, van 25-55 jaar en van 55 jaar en ouder in 2007? Wat is de prognose van de vergrijzing en ontgroening in Noord-Holland? Wat is de prognose van de bevolkingsgroei en de huishoudensontwikkeling tot 2030 van gemeenten en regio’s in Noord-Holland? B eschikken gemeenten over een Wmo beleidsplan en een lokale woonvisie of, bij het ontbreken daarvan, over een door de gemeente onderschreven regionale woonvisie? Welke (sociale) ambities of voorgenomen activiteiten binnen het Wmo beleidsplan zijn direct gerelateerd aan beleid op het gebied van de fysieke omgeving of het woonbeleid van gemeenten? In hoeverre is het streven naar integratie van het beleid op het gebied van Wonen, Welzijn en Zorg onderdeel van gemeentelijke ambities en wat hanteren gemeenten als integratiekader(s) voor een samenhangend beleid? Welke ambities of voorgenomen activiteiten in de woonvisies zijn direct gerelateerd aan beleid op het gebied van maatschappelijke ondersteuning of welzijn en zorg?

Voor deze verkenning hanteren we geen sluitende, allesomvattende definitie. We gebruiken Vitaal wonen hier als een attenderend begrip, om de aandacht te richten op de relaties tussen de gemeentelijk ambities op het gebied van de sectoren wonen en welzijn en zorg. Doel van de verkenning Met de programmalijn ‘Vitaal wonen’ wil de provincie gemeenten ondersteunen bij het realiseren van hun doelstellingen. Ten behoeve van een adequate provinciale ondersteuning, wil deze verkenning meer inzicht geven in de gemeentelijke ambities op het gebied van vitaal wonen. Om die vraag te beantwoorden, gaan we eerst in op de beleidsmogelijkheden en de rol van provincie en gemeenten op het gebied van vitaal wonen. De provincie is van plan de afstemming tussen woonvisies en visies op het gebied van welzijn en zorg te verbeteren en wil de rol en het potentieel van woningcorporaties bij de aanpak van maatschappelijke problemen nog beter benutten. Daarom verkennen we de betekenis van woonvisies voor het woonbeleid en gaan we in op de rol die woningcorporaties (kunnen) vervullen op het gebied van vitaal wonen. 9

ver ken n i ng vita al won en

Leeswijzer De verkenning is met name gebaseerd op een documentenanalyse van geldende regionale en lokale woonvisies en Wmo beleidsplannen van alle gemeenten in Noord-Holland, exclusief Amsterdam. Deze afbakening betekent dat geen andere lokale documenten zoals structuurplannen of dorpsvisies in de analyse zijn betrokken, tenzij dat expliciet is vermeld. Een andere kanttekening is dat er verschil kan bestaan tussen de papieren werkelijkheid van beleidsnotaâ&#x20AC;&#x2122;s en de praktijk. Een gemeente kan meer of minder doen dan er op papier staat en beleidsvoornemens zijn nog geen praktijk of moeten dat nog worden. Hoofdstuk 2 beschrijft ter introductie de beleidsmogelijkheden en de rol van gemeente en provincie bij het woonbeleid en bij welzijn en zorg. Hoofdstuk 3 beschrijft de gevolgde werkwijze bij de verkenning. Hoofdstuk 4 geeft inzicht in de meerwaarde van een woonvisie en geeft een algemeen beeld van de inhoud van prestatieafspraken en van het aantal afgesloten prestatie-overeenkomsten in Noord-Holland in de periode 2004-2006. Hoofdstuk 5 beschrijft de rol van woningcorporaties bij leefbaarheid en zorg. Hoofdstuk 6 geeft een prognose van de bevolkingsontwikkeling; in leeftijdsklassen over geheel Noord-Holland en de groei en krimp van de bevolking per regio en naar gemeenteomvang. Daarnaast volgt per gemeente een prognose van de huishoudensontwikkeling en de woningbehoefte. Hoofdstuk 7 is een inventarisatie van de ambities op het gebied van integraal werken en beleidsconcepten zoals woonservicegebieden om wonen, welzijn en zorg af te stemmen. Hoofdstuk 8 is een inventarisatie van de overige ambities van gemeenten op het terrein van Vitaal wonen. Bijlage is een overzicht van de gehanteerde begrippen in deze verkenning en in de onderliggende documenten zoals woonvisies en Wmo beleidsplannen. De hoofdstukken 4 tot en met 8 sluiten we af met conclusies, gevolgd door cursief gedrukte aanbevelingen. De aanbevelingen hebben het karakter van een mogelijke ontwikkelingsrichting op basis van deze verkenning.

2. ROL GEMEENTE EN PROVINCIE BIJ WOONBELEID EN WELZIJN EN ZORG Primaat van woonbeleid en sociaal beleid bij gemeente Het primaat van het woonbeleid op lokaal niveau berust bij de gemeente. Een belangrijk instrument hierbij is de regionale en/of lokale woonvisie. Woonvisies geven richting aan (prestatie)afspraken met woningcorporaties. Die samenwerking wordt steeds belangrijker, onder andere door de forse vermindering van rijkssubsidies voor nieuwbouwwoningen. Het begrip ‘wonen’ is de afgelopen jaren flink verbreed. Van volkshuisvesting en de woning naar de woonomgeving, leefbaarheid, herstructurering en stedelijke vernieuwing, jeugdbeleid, wonen, welzijn en zorg. Dat betekent deels een overlap met andere beleidsterreinen, dus meer integraal werken. Daarom is het van belang de woonvisie en het instrumentarium van de Wmo in samenhang te gebruiken. Het primaat voor het sociale domein berust eveneens bij de gemeente. De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) biedt gemeenten nieuwe mogelijkheden een samenhangend beleid te voeren op het gebied van Wonen, Welzijn en Zorg (en aanpalende beleidsterreinen). Basisgedachte van de Wmo is maatschappelijke participatie. Door de sociale infrastructuur en de ‘civil society’ te versterken zijn burgers beter in staat mee te doen en verantwoordelijkheid te nemen voor zichzelf en voor elkaar. Mensen die zich opgenomen voelen in de gemeenschap, sociale contacten kunnen onderhouden en regie hebben over hun leven voelen zich over het algemeen beter en gezonder. Voor mensen die - ondanks eigen inzet en sociale steun - het zelf niet redden, biedt de Wmo een vangnet. Preventieve woon- en welzijnsvoorzieningen beperken het beroep op zorg. Hier ligt ook een financieel belang van gemeenten: investeren in de ‘voorkant’ (welzijn/vitaal wonen), kan tot besparingen leiden aan de ‘achterkant’ (zorg/individuele verstrekkingen). Provinciaal beleid op het gebied van wonen De provincie gaat bij wonen en ruimtelijke ordening vooral over de bovenlokale ordening. De provincie geeft ruimte en randvoorwaarden voor woningbouw aan via streekplannen en stelt de regionale woningbouwtaakstelling vast. Er is een streekplan voor Noord-Holland Noord en één voor Noord-Holland Zuid1. De provincie vraagt daarin extra aandacht voor de huisvestings-behoefte van starters, senioren en speciale doelgroepen. In het najaar van 2009 stelt de provincie een structuurvisie vast, die vooral vorm geeft aan de ruimtelijke component van het wonen. Eveneens in 2009 stelt de provincie een provinciale woonvisie op als beleidskader voor het wonen. Daarin gaat het bijvoorbeeld om doelgroepbeleid, woonmilieus, thematisch bouwen en differentiatie in het woningbouwprogramma2. De provinciale woonvisie vormt de basis voor de op te stellen regionale opgaven en actieprogramma’s.

sociaal beleid is hierbij een belangrijke doelstelling. De provincie stuurt voor het bouwen aan op samenwerking via regionale woonvisies en op kwaliteit via beeldkwaliteitplannen om een goede landschappelijke inpassing te garanderen. Provinciale rol op het gebied van welzijn en zorg De Wmo vormt ook de wettelijke basis van de provinciale verantwoordelijkheid voor de steunfunctie: ‘het ondersteunen van het door de gemeente te voeren beleid betreffende maatschappelijke ondersteuning’4. ACB, PRIMO nh, Profor en Sportservice Noord-Holland voeren deze taak uit (zie programma Zorg en Welzijn 2009-2012, provincie Noord-Holland). Naast wettelijke taken behartigt de provincie ook taken op eigen initiatief (de zogenaamde open huishouding van de provincie). Op het gebied van de integratie van Wonen, Welzijn, Zorg (WWZ) heeft de provincie elf voorbeeld-projecten aangewezen in het stedelijk én in het landelijk gebied. Het kenniscentrum WWZ voorziet in de kennisoverdracht van de ervaringen die hiermee zijn opgedaan. Daarnaast zijn er afzonderlijke (subsidie)regelingen om specifieke voorzieningen te ontwikkelen (zie www.wwz-nh.nl). De provincie wil haar rol in het WWZ stimuleringsprogramma in de periode 2009-2012 voortzetten, maar legt daarbij wel een aantal nieuwe accenten. Ondersteuning van gemeenten bij een integrale, gebiedsgerichte aanpak en lokaal en regionaal maatwerk zijn in dit verband de nieuwe accenten in het provinciaal beleid. Het gaat daarbij ook om een verbreding van het ‘klassieke’ doelgroepen beleid, zodat de aandacht voor specifieke doelgroepen samengaat met een visie voor de totale bevolking5. Bij het beleidsproces wil de provincie aansluiten bij initiatieven van burgers, instellingen, gemeenten en het maatschappelijk middenveld en gemeenten ondersteunen bij het bereiken van hun doelstellingen. In het programma Zorg en Welzijn 2009-20126 krijgen deze plannen een vervolg met de thema’s integratie van wonen, welzijn en zorg, kindvriendelijk wonen, aandacht voor kwaliteit van de leefomgeving, multifunctionele accommodaties en dorpshuizen en passende huisvesting/wonen voor doelgroepen.

*1) Met ingang van 1 juli 2008, bij het van kracht worden van de nieuwe Wet ruimtelijke ordening, hebben de Streekplannen Noord-Holland Zuid en het Ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord de status van structuurvisie gekregen. *2) M. Touset en M. Rieter, Plan van aanpak provinciale Woonvisie, APPM Management Consultants in samenwerking met het team Wonen, Provincie Noord-Holland, 23-2-2009.

Een provinciaal aanjaagteam zet zich in om de woningproductie te stimuleren, ook met de mogelijkheden die het Besluit locatiegebonden subsidies biedt. De provincie voert met het oog op realisatie van passende huisvesting met ingang van 2008 jaarlijks een monitor zorgwoningen uit. De monitor moet een actueel beeld geven van het aantal gerealiseerde zorgwoningen (www.monitorzorgwoningen.nl). Voor niet-rechtstreekse gemeenten is de provincie budgethouder van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV)3. Dit budget stimuleert vernieuwing en herstructurering. Samenhang tussen fysiek en

*3) ‘In een gezamenlijke aanpak ligt de oplossing!’, Stedelijke Vernieuwing in Noord-Holland, 2005 - 2009 *4) Artikel 13 Wet maatschappelijke ondersteuning: Provinciale staten onderscheidenlijk gedeputeerde staten dragen zorg voor het voeren van beleid betreffende het steunfunctiewerk. Steunfunctiewerk: activiteiten die het uitvoeren of voorbereiden daarvan, ondersteunen van het door de gemeente te voeren beleid betreffende maatschappelijke ondersteuning (artikel 1 lid i) *5) Kadernota Programma Zorg en Welzijn 2009-2012, provincie Noord-Holland, 2008. *6) Meedoen in Noord-Holland, provincie Noord-Holland, Programma Zorg en Welzijn 2009-2012, 2008.

DOR P SRADEN verINken NOOR n i ng D -H vita OLLAN al won D, EEN en OVERZI CHT

Naast voortzetting van het WWZ-programma en het verspreiden van kennis over de voorbeeldprojecten, is de rode draad van het programma: Integraal en/of gebiedsgericht beleid Thema’s zijn ontwikkeling en afstemming van woonvisies met zorgvisies, integraal dorpsvernieuwingsplan, het opstarten van verbrede WWZ-projecten, multifunctionele accommodaties, vraaggestuurde planning (inclusief eerstelijnszorg), afstemming van vraag en aanbod van WWZ-voorzieningen, oog voor primaat gemeenten en bijdrage partners zoals woningbouw-corporaties. Verbreding van WWZ-doelgroepen Naast ouderen, is de focus ook gericht op jongeren en kleine doelgroepen. Thema’s zijn jongerenbeleid/ participatie bij de inrichting van de omgeving, kleinschalig wonen voor alle doelgroepen, Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) met speciale aandacht voor bijzondere (zorg-)doelgroepen en het opplussen van het eigen woningbezit. Overige provinciale beleidssectoren Via het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG), kent de provincie budgetten toe voor de sociaal-economische versterking van het platteland. Raakvlakken met Vitaal wonen blijken bijvoorbeeld uit de financiële bijdragen die in 2008 zijn verstrekt voor dorpshuizen en voor een multifunctionele accommodatie (met als doelgroepen ook mensen met een verstandelijke beperking en mensen met dementie). Tenslotte is wonen, met name voor jongeren en ouderen, niet los te zien van goed openbaar vervoer. De provincie is opdrachtgever voor al het openbaar vervoer in de concessiegebieden Noord-Holland Noord, Haarlem/IJmond en Gooi en Vechtstreek: de (buurt)bus, OV-Taxi en de hogesnelheidsveerdienst tussen Velsen en Amsterdam.

ver ken n i ng vita al won en

3. WERKWIJZE VERKENNING VITAAL WONEN Lokale woonvisie en Wmo beleidsplan van kleine, middelgrote en grote gemeenten Voor de verkenning zijn de Noord-Hollandse gemeenten onderverdeeld in drie categorieën (exclusief Amsterdam): Kleine gemeenten tot 25.000 inwoners (totaal 36), Middelgrote gemeenten van 25.000 inwoners tot 50.000 inwoners (totaal 12) Grote gemeenten vanaf 50.000 inwoners (totaal 11) Bij de prognose van de bevolkingsontwikkeling is naast het onderscheid in kleine gemeenten, middelgrote gemeenten en grote gemeenten, ook een overzicht gegeven van de regionale bevolkingsontwikkeling. Voor de regionale vergelijking is bij de prognose Amsterdam wel meegenomen. Van kleine, middelgrote en grote gemeenten is in kaart gebracht of er een Wmo beleidsplan of een regionale of een lokale woonvisie van toepassing is. De Wmo plannen zijn geanalyseerd op voorgenomen ambities en activiteiten op het gebied van welzijn en zorg: die direct gerelateerd zijn aan wonen (een sterke samenhang van het beleid op het gebied van wonen, welzijn en zorg, zoals in woonservicegebieden); waarvan het evident is dat er een duidelijk relatie is tussen sociaal en fysiek beleid (bijvoorbeeld wijkgericht werken) en/of die passen in het concept Vitaal wonen (zoals beleid ten aanzien van wonen en woonomgeving van jongeren/starters); waar bij woning, woonomgeving en voorzieningen rekening is gehouden met de samenhang van sociaal en fysiek beleid (bijvoorbeeld levensloop geschikte woningen). Naar analogie van deze werkwijze zijn de woonvisies geanalyseerd op ambities en activiteiten in directe relatie tot welzijn en zorg. Alleen nota’s die zijn vastgesteld voor 1 januari 2009 zijn in de analyse betrokken. Algemeen voorwaardenscheppend beleid, zoals versterking van de sociale samenhang en van de ‘civil socitety’7 en vervoersbeleid, blijft in deze verkenning buiten beschouwing. Samenwerking rond het loket (prestatieveld 3) is eveneens buiten beschouwing gelaten, omdat het vooral gaat om individuele verstrekkingen en (bijna) iedere gemeente over een loket beschikt.

Relevante thema’s Vitaal wonen Op basis van de genoemde criteria zijn bij de inventarisatie van Wmo beleidsplannen en woonvisies de volgende thema’s onderscheiden: J ongeren/starters Woningaanpassing bestaande voorraad Levensloopgeschikte woningen Kleinschalige woonvormen/ Kleine doelgroepen Toegankelijkheid WonenPlus/vrijwillige dienstverlening Wijk-/dorps-/steunpunten, H et ontwikkelen van (multifunctioneel) accommodatiebeleid Wijkgericht werken Overig (preventief) beleid H et ontwikkelen van een WWZ beleidsplan H et uitvoeren van een WWZ beleidsplan Woonservice gebieden Inclusief beleid P restatieafspraken met woningcorporaties De categorie kleinschalige woonvormen/ kleine doelgroepen omvat ook de aandacht voor kleine doelgroepen zoals genoemd in de Wmo8 en ambities op het gebied van kleinschalige9 woonvormen; waaronder groepswonen, geclusterd zelfstandig wonen en mantelzorgwoningen (kangoeroe). Overig (preventief) beleid is een verzamelcategorie van al het overige beleid dat voldoet aan de genoemde criteria. Voor alle gebruikte begrippen verwijzen we naar de verklaring van de begrippen in bijlage I.

*7) De ‘Civil society’ of burgermaatschappij is het domein van verbanden waar mensen vrijwillig deel van uitmaken. Het is een aanduiding van organisaties of instituties buiten de sfeer van de overheid, de markt en de verbanden van familie en vrienden. De civil society gaat uit van betrokkenheid van burgers bij de publieke zaak, vergroting van maatschappelijk zelfbestuur, minder overheidsbemoeienis, beperking van commerciële invloeden en versterking van gemeenschapszin en tolerantie. *8) De doelgroepen zoals genoemd in artikel 3 lid f van de Wmo (het college dient zich te vergewissen van de behoeften van kleine doelgroepen). De handreiking ‘Specifieke doelgroepen van de Wmo’ van februari 2007, noemt in dit verband: Mensen met een verstandelijke beperking, ouderen met psychogeriatrische problemen die zich niet meer op de samenleving oriënteren, mensen met ernstige en langdurige psychiatrische klachten, doelgroepen van de openbare geestelijke gezondheidszorg, zorgwekkende zorgmijders, mensen met verslavingsproblemen, daklozen, ‘stille’ slachtoffers van huiselijk geweld, mensen met een zintuiglijke beperking, groepen allochtone burgers. *9) Bart Lammers, Annelies Maarschalkerweerden, Eric Lugtmeijer, Kleinschalig wonen vergroten, Onderzoek voor de provincie Noord-Holland, DSP-groep, Amsterdam, 2008.

4. DE MEERWAARDE VAN WOONVISIES EN PRESTATIEAFSPRAKEN Meerwaarde van een woonvisie10 De meerwaarde van de woonvisie is volgens de Vereniging van Nederlandse gemeenten (VNG), dat de gemeente haar beleid formuleert en vaststelt wat zij de komende jaren op het gebied van het wonen wil bereiken. De woonvisie neemt daarbij de plaats in van het traditionele volkshuisvestingsplan. De woonvisie geeft gemeenten meer mogelijkheden richting te geven aan het beleid op het brede terrein van wonen en woonomgeving en aanpalende beleidsterreinen zoals welzijn en zorg en (prestatie-)afspraken te maken met woningbouwcorporaties. De woonvisie richt zich bij voorkeur tot zaken die vrij direct aan wonen gerelateerd zijn en zaken die van grote invloed zijn op het woon- en leefklimaat in buurten en wijken. De woonvisie kan niet alle aspecten van de woon- en leefomgeving bevatten. Daarom is een vertaling noodzakelijk naar aanpalende beleidsterreinen zoals welzijn en zorg (Wmo), leefbaarheid en veiligheid en de wijkaanpak.

Onderstaande tabel geeft een landelijk beeld van het aantal thema’s in procenten in de (prestatie)afspraken van 2006. Tabel: thema’s (prestatie)afspraken 2006 in percentages 100 90 80 70 60 50 40

Prestatieafspraken met woningcorporaties Woningcorporaties zijn belangrijke partijen voor de uitvoering van het gemeentelijk woonbeleid. Daarom zijn prestatieafspraken met corporaties een belangrijk middel om tot beleidsuitvoering te komen. Prestatieafspraken met corporaties kunnen echter een veel breder terrein bestrijken dan alleen de woonvisie; denk bijvoorbeeld aan afspraken over: Sociaal beleid (bijvoorbeeld sociale cohesie, opvang dak- en thuislozen); Wonen, welzijn en zorg (bijvoorbeeld afspraken over zorgverlening in corporatiewoningen en maatschappelijk vastgoed zoals ontmoetingsruimten, scholen en bibliotheken); Werkgelegenheidsbeleid (bijvoorbeeld inzet leerlingbouwplaatsen, inschakeling werkzoekende bouwvakkers).

30 20 10

MATCHING

GRONDBELEID

VERDELING VAN KOSTEN

FINANCIËLE CONTINUITEIT

PARTICULIER OPDRACHTGEVER...

BEWONERSPARTICIPATIE

INTERACTIEVE BELEIDSVORMING

WONINGKWALITEIT

LEVENSLOOPBESTENDIG BO...

FYSIEKE OMGEVING

SOCIALE VEILIGHEID

VERKOOPBELEID

TUSSENVORMEN (O.A. HHUUR...)

NIEUWBOUW

NIEUWBOUW LAAG SEGMENT...

WONINGVERBETERING

SLOOP

SAMENVOEGEN WONINGEN

ARRANGEMENTEN (NIET FYSIEK)

HERSTRUCTURERING ALGEMEEN

SENIOREN

DAKLOZEN

STATUSHOUDERS

GEHANDICAPTEN

HUURSUBSIDIEBELEID

HUURPRIJSBELEID

WOONRUIMTEVERDELINGSBELEID

STARTERS

STUDENTEN

DOELGROEP

KERNVOORRAAD

0 NIEUWBOUWPRODUCTIE

De woonvisie krijgt gezag door een samenhangende visie, die mede gebaseerd is op analyse en onderzoek. De expertise van marktpartijen en vooral van corporaties en de inbreng van bewoners ten aanzien van woning, woonmilieu en leefbaarheid is daarbij essentieel. Uitspraken en ambities moeten realistisch en haalbaar zijn. Participatie van direct betrokkenen (de ‘stakeholders’) bij de totstandkoming van de woonvisie vergroot het draagvlak en de uitvoerbaarheid van beleid. Het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH) regelt dat corporaties het gemeentelijk beleid in acht dienen te nemen11. In laatste instantie is de woonvisie daarom ook een stok achter de deur. Corporaties moeten namelijk een bod uitbrengen op de prestaties die de gemeente in een woonvisie vraagt. De minister beoordeelt of een corporatie op dit punt in gebreke is gebleven en dan is het van belang of een gemeente haar wensen ‘tijdig en in redelijkheid geconcretiseerd heeft en aantoonbaar andere partijen, waaronder corporaties en ook bewoners(organisaties), hierbij voldoende heeft betrokken’12.

Prestatieafspraken in Noord-Holland De tabel op de volgende pagina geeft de verhouding weer van het aantal gerealiseerde overeenkomsten tot het aantal mogelijke overeenkomsten. Dan blijkt dat Noord-Holland het in vergelijking met de rest van het land minder goed doet. Dit terwijl het landelijk gemiddelde al laag is. Bij dit gemiddelde van 24% is overigens wel zo, dat deze overeenkomsten betrekking hebben op ruim 56% van de sociale huurwoningvoorraad13.

*10) Zie de gelijknamige handreiking van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten , Companen, 2007. *11) BBSH d.d. 5 juli 2005. *12) Brief aan de Tweede Kamer, vergaderjaar 2005-2006, 29 453, nr. 30. *13) Ir. C.R.M. Severijn drs. E.C.Y.J. Klinkers, Severijn BV, Deelrapport A, Analyse van de prestatieovereenkomsten tussen gemeenten en woningcorporaties in 2006 in opdracht van VROM, december 2006; het betreft gegevens van 485 corporaties.

ver ken n i ng vita al won en

Prestatieovereenkomsten 2006, 2005 en 2004

Noord-Holland

Totaal aantal 39

Totaal mogelijk aantal 202

2006 % 19

2005 % 23

2004 % 17

Nederland

342

1454

Een gemeente kan, afhankelijk van de corporaties die lokaal in de desbetreffende gemeente actief zijn, een of meer prestatieovereenkomsten afsluiten. Het aantal gemeenten dat een prestatieovereenkomst afsluit, neemt landelijk gezien toe. Het landelijke scoringspercentage in 2006 van het aantal gemeenten met een prestatieovereenkomst bedroeg 35,8%. De score voor het merendeel van de gemeenten in Noord-Holland was in 2006 lager of gelijk aan 30%. Op de voornemens van gemeenten in Noord-Holland om prestatieafspraken te maken, komen we terug in hoofdstuk 8. Door de invoering van de Wmo is het belang van woonzorg-arrangementen sterk toegenomen. Desondanks is landelijk het aantal (prestatie)afspraken leefbaarheid en zorg ten opzichte van 2005 met 5% afgenomen. De afspraken op het gebied van de leefbaarheid zijn bovendien vaak intentioneel of procesmatig. Dit in tegenstelling tot harde afspraken over bijvoorbeeld het aantal te bouwen woningen14. Conclusies en aanbevelingen Breed gedragen en goed onderbouwde woonvisies zijn essentieel voor het woningbouwbeleid van gemeenten en voor het maken van prestatieafspraken met woningcorporaties en andere lokale partners. Woonvisies zijn gericht op direct aan wonen gerelateerde zaken. Voor de effectiviteit is het van belang dat deze een vertaling krijgen naar andere beleidsterreinen, zoals welzijn en zorg. Prestatieafspraken zijn weer noodzakelijk om tot beleiduitvoering te komen. Desondanks is het aantal prestatieafspraken in de periode 2004-2006 in Noord-Holland afgenomen, tegen de landelijke trend in. Prestatieafspraken met woningcorporaties gaan verder dan onderwerpen van woonvisies en kunnen ook gaan over sociaal beleid en welzijn en zorg. Denk bijvoorbeeld ook aan rol van corporaties op het gebied van de leefbaarheid. Ondanks het toenemend belang van een samenhangend beleid op het gebied van Wonen, Welzijn en Zorg, is landelijk het aantal prestatieafspraken op het gebied van leefbaarheid en zorg afgenomen. Vanuit het perspectief van implementatie van Vitaal wonen is het van belang dat meer gemeenten gebruik maken van het instrument van prestatieafspraken en ook de mogelijkheden gaan benutten om afspraken te maken op het gebied van leefbaarheid, maatschappelijk vastgoed en Wonen, Welzijn en Zorg. Dit pleit voor verbetering van de afstemming van (provinciale, regionale en lokale) woonvisies met het instrumentarium van de Wmo en voor een gezamenlijke input van de sector wonen aan de ene en sectoren welzijn en zorg aan de andere kant. Op lokaal niveau kunnen de Wmo beleidsplannen en/of deelnota’s (WWZ, Jeugd) hiervoor de input leveren. (Zoals later zal blijken worden die mogelijkheden in Wmo beleidsplannen nog nauwelijks benut). Informatie over de breedte van thema’s van prestatieafspraken, procedures en het potentieel van woningcorporaties op het gebied van leefbaarheid en zorg, bijvoorbeeld aan de hand van ‘good practices’, kan die ontwikkeling ondersteunen. *14) Bladzijde 42 Deelrapport B, Analyse van de voorgenomen activiteiten van woningcorporaties 2004 – 2006

5. DE ROL VAN WONINGCORPORATIES BIJ LEEFBAARHEID EN ZORG Leefbaarheid Woningcorporaties hebben op grond van het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH) de taak bij te dragen aan de leefbaarheid in de buurten en wijken waar zij woningen (gaan) beheren15. Bij gebouwen gaat het niet alleen om het beheer van woningen, maar ook over ‘andere gebouwen of werkzaamheden’ die ten goede komen aan het ‘woongenot’ in een buurt of wijk. Als voorbeelden noemt de toelichting op het BBSH de buurtbeheerbedrijven, een wijkkantoor of een buurtmeldpunt. Activiteiten die aan het woongenot van alle bewoners bijdragen hebben de voorkeur. Het runnen van een buurtwinkel moet de woningcorporatie echter aan andere instanties overlaten. Iedere woningcorporatie stelt jaarlijks een samenvatting op van de voorgenomen activiteiten voor het eerstvolgende kalenderjaar en stelt die voor 1 december aan de gemeente ter beschikking16. Dit met het oog op overleg over het te voeren woonbeleid. Activiteiten op het gebied van leefbaarheid Een landelijke onderzoek naar activiteiten van woningcorporaties op het gebied van leefbaarheid van woningbouwcorporaties geeft inzicht in de belangrijkste trends17. Overzicht belangrijkste trends voorgenomen activiteiten leefbaarheid in 2006

Het verbeteren van de veiligheid van woning en woonomgeving (verlichting, inbraakwerend sluitwerk)

51%

Inzet huismeesters, buurtbeheerders, buurtconciërges, en wijkmeesters

31%

Groen en tuinonderhoud

28%

Het betrekken van bewoners bij leefbaarheidsbeleid

23%

Het voorkomen en opruimen van zwerfvuil, het plaatsen van (ondergrondse) containers en het verwijderen van graffiti

20%

Het organiseren van buurtactiviteiten, feesten en manifestaties, het ontwikkelen van een visie en wijkgerichte aanpak, bijvoorbeeld door wijkplannen en complexbeheer plannen, ontwikkelen van een integrale aanpak, uitvoeren leefbaarheidmonitor

14%

Woonzorgservicezones, wijkontmoetingsplaats voor ouderen, oplaadstations voor scootmobiels en bijdragen aan de buurtbus (doelgroep ouderen). Specifieke activiteiten voor jongeren (skate-terrein, een trapveldje, een dorpshuis met internetcafé of een jongeren muziekcentrum).

10%

Buurtbemiddeling of mediation

Interdisciplinaire inzet huisvesting c.q. opvang van dak- en thuislozen

Woningcorporaties en wonen, welzijn en zorg Woningcorporaties hebben ook een taak bij het ‘tot stand brengen van huisvesting voor ouderen, gehandicapten en personen die zorg of begeleiding behoeven’18. Het gaat hierbij om woon-zorgcomplexen, gemeenschappelijke ruimten en om de fysieke zorginfrastructuur van projecten voor begeleid wonen, en complexen met een woon- of verblijffunctie voor de bewoners van instellingen in de verzorging, verpleging of opvang. De verzorging moeten woningcorporaties echter aan zorginstellingen overlaten. De toelichting op het besluit vermeldt als doelgroepen lichamelijk en verstandelijk gehandicapten, dak- en thuislozen, (ex)-psychiatrische patiënten, ex-verslaafden en ex-gedetineerden en personen van allochtone afkomst. Een woningcorporatie dient een substantieel deel van de woningvoorraad toegankelijk/geschikt te maken voor huisvesting van bijzondere doelgroepen, hetzij via nieuwbouw, hetzij via aanpassingen van bestaande woongelegenheden. Corporaties hebben in het verlengde van woningbeheer ook een taak bij het realiseren van woon-zorgdiensten en bij de bemiddeling van deze dienstverlening. De toelichting spreekt over ‘een scala aan woon-, welzijnsen zorgdiensten’; het besluit zelf noemt alleen zorg en dienstverlening. Voor wat betreft de leefbaarheid voor ouderen en bijzondere doelgroepen hebben corporaties een taak bij te dragen aan een ‘gebouwde omgeving die qua aanbod en locatie van (zorg) voorzieningen en sociale- en verkeerstechnische veiligheid ook geschikt is voor of speciaal rekening houdt met de vraag van de bijzondere doelgroepen’. Omvang van de investeringen in leefbaarheid De landelijke trend over de jaren 2004-2006 is dat de investeringen van woningbouwcorporaties in leefbaarheid stijgen. In 2006 ging het landelijk om 32 miljoen euro aan voorgenomen investeringen in niet woongebouwen; voor Noord-Holland was dat 2,7 miljoen euro. De overige voorgenomen investeringen in leefbaarheid bedroegen landelijk in totaal 210 miljoen, in Noord-Holland was dat bijna 35 miljoen. Gemiddeld komt dit in 2006 landelijk uit op een investering van 88,- euro per sociale huurwoning per jaar. In Noord-Holland was dit 76,- euro per sociale huurwoning per jaar(in voorraad van woningcorporatie). Gemiddeld ruim een derde van het woningbezit is in handen van sociale verhuurders19. Daarnaast zijn er vanaf 2008 nog aanzienlijke investeringen uit de middelen van woningcorporaties in de zogenaamde ‘prachtwijken’. Exclusief Amsterdam zijn dat in Noord-Holland de wijk Overdie in Alkmaar en de wijk Poelenburg in Zaanstad.

bron: Severijn BV

De trends laten zien dat leefbaarheid een breed begrip is, van het plaatsen van inbraakwerend sluitwerk tot het ontwikkelen van een visie op een wijkgerichte aanpak. Het onderzoek geeft ook een beeld van de voorzieningen die met inbreng van woningcorporaties tot stand komen of in stand blijven, zoals een kinderboerderij, een speeltuin, een jongerencentrum, een peuterspeelzaal, een trapveldje, een multifunctioneel centrum, een wijkontmoetingsplaats, een gezondheidscentrum, een supermarkt, een oplaadstation voor scootmobiels, een muziekcentrum, een dorpshuis met internetcafé, een bibliotheek, een wijkwinkel en een eetpunt voor warme maaltijden.

*15) § 2a Leefbaarheid, artikel 12a BBSH d.d. 5 juli 2005. *16) Artikel 25a van het BBSH *17) ir. C.R.M. Severijn drs. E.C.Y.J. Klinkers, Severijn BV, Deelrapport B, Analyse van de voorgenomen activiteiten van woningcorporaties 2004 - 2006 in opdracht van VROM, december 2006; het betreft gegevens van 485 corporaties. *18) § 2b Wonen en zorg, artikel 12b *19) CBS, peiljaar 2001, thema Bouwen en Wonen. 17

ver ken n i ng vita al won en

Conclusies en aanbevelingen Woningcorporaties hebben een maatschappelijke opdracht op het gebied van leefbaarheid en wonen en zorg. De praktijk laat zien dat de investeringen van woningcorporaties in de leefbaarheid stijgen. In NoordHolland kwam de investering uit op gemiddeld 76,- euro per sociale huurwoning. Daarnaast zijn er vanaf 2008 nog investeringen in â&#x20AC;&#x2DC;prachtwijkenâ&#x20AC;&#x2122;, in Noord-Holland in Zaanstad en Alkmaar. Woningcorporaties hebben de taak huisvesting te realiseren voor ouderen, gehandicapten en personen die op zorg of begeleiding aangewezen zijn. In het verlengde daarvan hebben ze ook een taak bij het realiseren van - en bemiddelen bij - woonzorgdiensten. Welzijnsinstellingen hebben een minder krachtige uitgangspositie op het terrein van wonen, welzijn en zorg dan zorginstellingen. De toelichting op de beschikking (BBSH) spreekt weliswaar over woon-, welzijns en zorgdiensten, maar de beschikking noemt alleen zorg, zorgdiensten en zorginstellingen. Het besluit BBSH regelt bovendien dat zorgverlening geen taak van corporaties is. Corporaties kunnen daarom hun huisvestingstaak op het gebied van de zorg alleen realiseren in samenwerking met zorginstellingen. Maatregelen op het gebied van welzijn en leefbaarheid kunnen de participatie, zelfredzaamheid en het zelfstandig wonen ondersteunen en het beroep op zorg beperken. Welzijnsinstellingen hebben mogelijk meer oog voor dit belang dan zorgaanbieders en vanuit het perspectief van de Wmo zijn zij daarin een natuurlijke partner van de gemeente. Voor Vitaal wonen is het van belang dat welzijn en leefomgeving in relatie tot het wonen nadrukkelijk aandacht krijgen. Een stimulerend en ondersteunend beleid kan die ontwikkeling in gemeenten faciliteren. Denk bijvoorbeeld aan de provinciale en regionale woonvisie als richtinggevend kader. Zowel het beleidsplan Wmo als de afstemming van Wmo beleid met woonvisies, kan resulteren in prestatieafspraken met corporaties. Dit kan ook een aandachtspunt zijn bij beleid op het gebied van Wonen, Welzijn, Zorg. Overleg over prestatieafspraken biedt een ingang om de rol en het potentieel van corporaties beter te benutten.

ver ken n i ng vita al won en

6. BEVOLKINGS- EN HUISHOUDENSONTWIKKELING Ontwikkelingen op de woningmarkt De Primos Prognose noemt de bevolkingsontwikkeling, de huishoudensontwikkeling en de economische ontwikkeling als de belangrijkste factoren die de woningmarkt bepalen20. Voor wat betreft de economische ontwikkeling zijn er alarmerende berichten over de gevolgen van de kredietcrisis voor de woningmarkt en voor het woningbouwprogramma. Veel organisaties, waaronder de koepel van woningbouwverenigingen Aedes en de Nederlandse vereniging van projectontwikkelaars21, hebben hun grote ongerustheid uitgesproken over de ernstige gevolgen. “Zij wijzen op een forse daling van de bouwproductie, die over heel 2008 “vermoedelijk 35% lager zijn dan in 2007.”(….) “Voor 2009 en 2010 voorspelt het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB) dat –zonder passende maatregelen- de bouwproductie cumulatief per jaar met circa 10% daalt. Nog actuelere signalen duiden erop dat een halvering van de productie van huur- en koopwoningen naar 40.000 in 2011 niet bepaald een onrealistisch scenario is. Een forse daling van het aantal nieuwbouwwoningen in de komende jaren betekent een groter woningtekort, minder doorstroming en op termijn grotere tekorten en navenante prijsstijgingen”, aldus de brief van partijen.

eisen aan de woning, de woonomgeving en voorzieningen. In toenemende mate is er behoefte aan een vraaggericht aanbod van wonen, welzijn, dienstverlening en zorg in de eigen woonomgeving. Ouderen met lichamelijke beperkingen kunnen hulp inroepen, hun woning laten aanpassen, verhuizen naar een geschiktere woning of woonvorm, of kiezen voor een combinatie van deze oplossingen. Voor de groep ‘jonge ouderen’ is het beroep op zorg nog nauwelijks aan de orde. Wel kunnen ze anticiperen op ongemakken en alvast een voor de toekomst geschikte woning of woonvorm zoeken, voor het geval dat gezondheidsproblemen gaan optreden. Daarom is de relatieve omvang van de leeftijdscategorie van 55 jaar en ouder vanuit beleidsoptiek relevant. Voor beleid op het gebied van het wonen, de woonomgeving en voorzieningen voor jongeren is het aantal jongeren relevant. Onderstaande tabel geeft een prognose naar leeftijdsklasse. Het aandeel 65-plussers neemt fors toe, in sterker vergrijsde regio’s, zoals de regio Gooi en Vechtstreek, tot 22,9% in 2025. Prognose verdeling naar leeftijdsklasse in Noord-Holland 2008-2011

Prognosejaar

Uit een in april 2009 gehouden enquête onder 400 corporatiedirecteuren blijkt dat bijna drie op de tien corporaties zich genoodzaakt voelt om projecten af te blazen. Bijna alle respondenten overwegen temporisering van investeringen in nieuwbouw en herstructurering22. Bevolkings- en huishoudensontwikkeling en het woonbeleid Zowel de bevolkingsgroei als de leeftijdsamenstelling is relevant voor het draagvlak van voorzieningen, van winkels tot welzijnsen zorgvoorzieningen. Volgens de Primos prognose van VROM behoort Noord-Holland met Flevoland, Utrecht en Brabant tot de provincies met de hoogste absolute groei van de bevolking. De regionale huishoudensontwikkeling hangt sterk samen met de bevolkingsontwikkeling en daarnaast zijn er regionale verschillen in huishoudensvorming. Door vergrijzing en individualisering neemt de huishoudensgrootte af. Noord-Holland is in het aantal huishoudens de sterkst groeiende provincie. De huishoudensontwikkeling bepaalt in grote lijnen hoeveel woningen er nodig zijn23. De leeftijdsopbouw en de samenstelling van huishoudens zijn belangrijke factoren voor het soort woningen waaraan behoefte is. Denk bijvoorbeeld aan de huisvesting van specifieke groepen zoals ouderen en jongeren. Bij het onderscheid naar leeftijd blijkt, dat de toekomstige groei vooral de oudere huishoudens betreft. Vergrijzing en behoefte aan ondersteuning Tussen de groep ouderen en mensen met langdurige beperkingen bestaat een behoorlijke overlap. In één op de vier huishoudens ervaren mensen in de leeftijdsgroep van 55 tot 65 jaar lichamelijke beperkingen; bij de 75-plussers is dat in 60% van de huishoudens. Dit betekent dat ze meer nog dan andere burgers belang hebben bij goede voorzieningen en bij een veilige woonomgeving. De mate van de beperkingen en de leeftijd zijn de belangrijkste determinanten voor het gebruik van voorzieningen24. Vermaatschappelijking van de zorg heeft tot gevolg dat meer mensen met een beperking zelfstandig blijven wonen. Dat stelt andere

Leeftijdsklasse

2008 Totaal (%)

2010 Totaal (%)

2015 Totaal (%)

2020 Totaal (%)

2025 Totaal (%)

0-19

23,3%

23,1%

22,3%

21,6%

21,0%

20-64

62,6%

62,2%

60,7%

59,7%

58,7%

65+

14,1%

14,7%

17,0%

18,7%

20,3%

Bron: Planbureau voor de leefomgeving/ CBS

Groei of krimp van de bevolking per regio De provinciale prognose voor de periode 2008-2030 voor geheel Noord-Holland komt neer op een groei van de bevolking met 10%25. De ‘Krimpkansenkrant26’ stelt dat tegenover die groei ook een krimp van de bevolking in de Kop van Noord-Holland en West-Friesland staat. Dit blijkt echter niet uit de prognose van ABF research die de provincie Noord-Holland hanteert. Zoals blijkt uit de grafieken op de volgende bladzijden, laten alle regio’s een groei van het aantal inwoners zien. Volgens de prognose is de groei van de bevolking het grootst in het ROA-gebied, namelijk 15%, gevolgd door West-Friesland met 7% en Noord-Kennemerland met 5%. De overige regio’s zitten tussen de 3% en het minimum van 1% voor de Gooi en Vechtstreek.

*20) Zie Primos prognose 2007, De toekomstige ontwikkeling van de bevolking, huishoudens en woningbehoefte, ministerie van VROM. *21) Brief d.d. 11-12-2008 namens Bouwend Nederland, Woonbond, NEPROM, NVB-Bouw, Vereniging Eigen Huis, Aedes, Vastgoed Belang, IVBN, NVM en de gemeenten Rotterdam, Amsterdam en Utrecht. *22) Publicatie d.d. 6 april 2009, www.quintis.nl. *23) Zie Primos prognose 2007. *24) Ondersteunende voorzieningen, Samenhang tussen AWBZ-gefinancierde zorg en woon- en welzijnsvoorzieningen, Roelof Schellingerhout, SCP 2008. *25) Bron: Noord-Holland in Cijfers, een product van ABF research, provincie Noord-Holland, bewerking PRIMO nh. *26) D.d. 23 september 2008, Bureau Berenschot. 20

ver ken n i ng vita al won en

Tabel: Prognose krimp of groei 2008-2030 in procenten gemeenten

regio Kop van Noord-Holland (2008=100%)

2015

2020

2025

regio West-Friesland (2008=100%)

2030

2015

2020

REGIO KOP VAN NOORD-HOLLAND

REGIO WEST-FRIESLAND

ANNA PAULOWNA

ANDIJK

DEN HELDER

DRECHTERLAND

HARENKARSPEL

ENKHUIZEN

NIEDORP

HOORN

SCHAGEN

KOGGENLAND

TEXEL

MEDEMBLIK

WIERINGEN

OPMEER

WIERINGERMEER

STEDE BROEC

ZIJPE

WERVERSHOOF

-20

-15

-10

-5

2025

-20

-15

2030

-10

-5

ver ken n i ng vita al won en

Tabel: Prognose krimp of groei 2008-2030 in procenten gemeenten

regio NOORD-KENNERMERLAND (2008=100%)

2015

2020

2025

regio ZUID-KENNERMERLAND (2008=100%)

2030

2015

REGIO NOORD-KENNEMERLAND

2020

2025

2030

REGIO ZIUD-KENNERMERLAND

ALKMAAR

BLOEMENDAAL (INCLUSIEF BENNEBROEK)

BERGEN

CASTRICUM HAARLEM

GRAFT-DE RIJP

HAARLEMMERLIEDE C.A. HEERHUGOWAARD

HEILOO HEEMSTEDE

LANGEDIJK

ZANDVOORT SCHERMER

-20

-15

-10

-5

-20

-15

-10

-5

ver ken n i ng vita al won en

Tabel: Prognose krimp of groei 2008-2030 in procenten gemeenten

regionaal orgaan amsterdam (2008=100%)

2015

2020

2025

regio gooi en vechtstreek (2008=100%)

2030

2015

REGIO ROA

2020

2025

2030

REGIO GOOI EN VECHTSTREEK

AMSTERDAM

AMSTELLAND-MEERLANDEN: AALSMEER

BLARICUM

AMSTELLAND-MEERLANDEN: AMSTELVEEN BUSSUM

AMSTELLAND-MEERLANDEN: DIEMEN AMSTELLAND-MEERLANDEN: HAARLEMMERMEER

HILVERSUM AMSTELLAND-MEERLANDEN: OUDER-AMSTEL AMSTELLAND-MEERLANDEN: UITHOORN

HUIZEN

WATERLAND: BEEMSTER

WATERLAND: EDAM VOLENDAM

LAREN

WATERLAND: LANDSMEER MUIDEN WATERLAND: OOSTZAAN

WATERLAND: PURMEREND NAARDEN WATERLAND: WATERLAND

WATERLAND: WORMERLAND

WEESP

WATERLAND: ZEEVANG WIJDEMEREN

ZAANSTAD

-20

-15

-10

-5

-20

-15

-10

-5

ver ken n i ng vita al won en

Groei of krimp kleine, middelgrote en grote gemeenten Maken we bij de prognose een onderscheid in kleine gemeenten, middelgrote en grote gemeenten, dan blijkt dat de kleine gemeenten in 2030 groeien met 2%, de middelgrote gemeenten met 3% en de grote gemeenten met 13% (inclusief Amsterdam). Zonder Amsterdam komt de prognose voor de grote gemeenten uit op 8%. Van de totale groei in 2030 in Noord-Holland komt 91% voor rekening van de grote gemeenten. De verwachte groei van 10% voor geheel Noord-Holland komt dus voor het grootste deel van de gemeenten van 50.000 en meer inwoners. Bij de krimp in kleine gemeenten gaat het vooral om lokale uitschieters, waaronder Haarlemmerliede en Spaarnwoude (-18%), Laren (-15%) en Wijdemeren (-11%). Bij de krimp van middelgrote gemeenten zijn er ook hier twee uitschieters, namelijk de gemeente Heemstede

(-12%) en gemeente Bergen (-11%). Bijna alle grote gemeenten groeien; de gemeente Den Helder vormt hierop de enige uitzondering (-3% in 2030). Helemaal nieuw is het fenomeen krimp in Noord-Holland niet. De gemeente Haarlem bijvoorbeeld kreeg hier al eerder mee te maken; in de periode van 1967 tot 2005 is de bevolking afgenomen met ongeveer 14%27. Een forse krimp kan gevolgen hebben voor het draagvlak van winkels en andere voorzieningen. Eventuele gevolgen voor de woningbehoefte hangen in belangrijke mate af van de huishoudensontwikkeling. Ontwikkelingen in huishoudensgroei en woningbehoefte De huishoudensontwikkeling bepaalt de kwantitatieve vraag naar woningen. Bevolkingsdaling leidt alleen tot minder vraag als ook het aantal huishoudens afneemt28. Krimp van de bevolking in combinatie met huishoudensgroei kan leiden tot een (verdere) toename van de ‘scheefheid’ van het woningaanbod (geen passend aanbod).

Tabel: Prognose krimp of groei bevolking 2008-2030 in procenten (2008=100%) Kleine gemeenten (<25.000 inwoners)

*27) Woonvisie Haarlem 2006-2012, gemeente Haarlem, 2006. *28) zie VROM PorSG/CK2009007082 d.d. 29/4/2007.

2015

2020

2025

2030

35 30 25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 HAARLEMMERLIEDE C.A.

LAREN

WIJDEMEREN

WATERLAND

ZANDVOORT

GRAFT-DE RIJP

STEDE BROEC

WEESP

OUDER-AMSTEL

TEXEL

WORMERLAND

ZEEVANG

BLOEMENDAAL

OOSTZAAN

SCHAGEN

WIERINGEN

BEEMSTER

GEMIDDELD

ENKHUIZEN

MUIDEN

LANDSMEER

ZIJPE

HEILOO

KOGGENLAND

NAARDEN

DIEMEN

ANNA PAULOWNA

BLARICUM

HARENKARSPEL

OPMEER

UITGEEST

WERVERSHOOF

DRECHTERLAND

NIEDORP

ANDIJK

WIERINGERMEER

SCHERMER

ver ken n i ng vita al won en

Tabel: Groei of krimp middelgrote gemeenten > 25.000 en < 50.000 inwoners

Tabel: Groei of krimp grote gemeenten (>50.000 inwoners)

in procenten (2008=100%)

2015

2020

in procenten (2008=100%)

2025

2030

2015

AALSMEER

HAARLEMMERMEER

LANGEDIJK

AMSTERDAM

BUSSUM

HEERHUGOWAARD

BEVERWIJK

GEMIDDELD

UITHOORN

HOORN

GEMIDDELDE

ZAANSTAD

MEDEMBLIK

HAARLEM

EDAM VOLENDAM

AMSTELVEEN

HEEMSKERK

HILVERSUM

HUIZEN

PURMEREND

CASTRICUM

ALKMAAR

BERGEN

VELSEN

HEEMSTEDE

DEN HEELDER

-20

-15

-10

-5

2020

2025

-20

-15

2030

-10

-5

ver ken n i ng vita al won en

Volgens de Regionale huishoudenprognose van CBS29 zal landelijk het aantal huishoudens tussen 2005 en 2025 met 0,9 miljoen toenemen. De provincie Noord-Holland is voor wat betreft het aantal huishoudens zelfs de sterkst groeiende provincie. Daarmee neemt ook het aantal niet westerse huishoudens toe; Noord-Holland staat hierbij na Zuid-Holland en Flevoland op de derde plaats. In de tabel op de volgende bladzijde staat de prognose van de huishoudensontwikkeling van ABF Research (bron de provincie NoordHolland)30. Laren is eigenlijk de enige gemeente waar de bevolkingskrimp samengaat met een forse daling van het aantal huishoudens. In de andere gemeenten met een bevolkingskrimp van meer dan 10% (bruin gearceerd), blijft het aantal huishoudens nagenoeg gelijk. De woningbehoefte in de gemeenten met krimp neemt dus nauwelijks af. In de regio met de laagste groei van Noord-Holland heeft het Gewest Gooi en Vechtstreek een nader onderzoek laten doen naar mogelijke krimp31. De belangrijkste conclusie van het rapport is, dat geringe groei nog geen krimp is en dat het aantal huishoudens tot 2024 nog met 7% groeit. Daarnaast heeft de regio zo’n sterke positie op de woningmarkt, dat een ‘eventuele daling van het aantal huishoudens onmiddellijk zal worden gecompenseerd door instroom van buiten de regio’. Als de woningvoorraad toeneemt, acht het rapport daling van het aantal huishoudens ‘zo goed als uitgesloten’. Het rapport stelt vast dat de provincie voor krimp nog geen beleid heeft vastgesteld en noemt dat voor de Gooi en Vechtstreek ook overbodig. De beste remedie om krimp te voorkomen is toename van de woningvoorraad. Om dit te realiseren adviseert het rapport o.a. de bouwopgave van de provincie te volgen, bestaande afspraken aan te scherpen en ook uitwerking te geven aan de grote opgave op het gebied van wonen en zorg. Conclusies en aanbevelingen De provincie Noord-Holland behoort tot de provincies met de hoogste absolute groei. De prognose tot 2030 gaat voor Noord-Holland uit van een groei van de bevolking met 10%. De bevolkingsontwikkeling is ondermeer relevant voor de behoefte aan en het gebruik van voorzieningen. De groei van de bevolking is het grootst in het ROA-gebied, namelijk 15%, gevolgd door West-Friesland met 7% en Noord-Kennemerland met 5%. De krimp valt in vergelijking met (perifere) regio’s buiten Noord-Holland erg mee. Voor in totaal vijf gemeenten gaat de prognose uit van een krimp van de bevolking van meer dan 10% in 2030. Deze gemeenten met bevolkingskrimp maken allen deel uit van een regio met bevolkingsgroei. Het aandeel 65-plussers op de totale bevolking in Noord-Holland zal fors toenemen, van ongeveer 14% in 2008 tot ruim 20% in 2025. Tussen de groep ouderen en mensen met beperkingen is een behoorlijke overlap. Eén op de vier huishoudens in de leeftijdsgroep van 55 tot 65 jaar ervaart lichamelijke beperkingen; bij 75-plussers is dat 60% van de huishoudens. Meer nog dan andere burgers hebben zij belang bij goede voorzieningen en bij een veilige woonomgeving. De huishoudensontwikkeling hangt sterk samen met de bevolkingsontwikkeling. Met de bevolkingsgroei en het afnemen van de huishoudensgrootte door vergrijzing en individualisering, neemt het aantal huishoudens toe. De huishoudensgroei is vergeleken met andere provincies in Noord-Holland het hoogst. De leeftijdsopbouw en de samenstelling van huishoudens zijn belangrijke factoren voor het soort woningen waaraan behoefte is (b.v. voor ouderen of jongeren). Volgens de prognose zijn het vooral de oudere huishoudens, waar de toekomstige groei plaats vindt. In bijna alle gemeenten met bevolkingskrimp groeit tegelijkertijd het aantal huishoudens, zodat de woningbehoefte ook in deze gemeenten niet of nauwelijks afneemt (met uitzondering van de gemeente Laren). Over eventuele gevolgen voor het voorzieningenniveau in gemeenten met bevolkingskrimp kunnen we op basis van deze verkenning geen uitspraken doen. In de regio Gooi en Vechtstreek is de groei met 1% het laagst. Volgens het gewest is de grootste opgave ook daar het realiseren van groei van de woningvoorraad, juist om krimp te voorkomen.

Omdat krimpgemeenten deel uit maken van groeiregio’s, lijkt regionale samenwerking een belangrijke ingang om de gevolgen op te vangen. Daarnaast is nader onderzoek wenselijk naar het draagvlak voor een netwerk krimp Noord-Holland, waarin ook de provincie participeert. Een dergelijk netwerk kan de gevolgen in kaart brengen, kennis delen en scenario’s en beleid opstellen en kan een visie geven op de rol van gemeente en provincie. Denkbaar is dat het netwerk ook participeert in het landelijk netwerk krimp, een initiatief van meerdere ministeries en de VNG.

*29) Regionale huishoudenprognose CBS, 2005. *30) Zie Noord-Holland in cijfers. *31) A. Buys, H. Rombouts, Krimp? In de Gooi en Vechtstreek, september 2008, RIGO research en Advies BV.

ver ken n i ng vita al won en

Prognose groei of afname huishoudens in procenten (2008=100%)

gemeente

Prognose groei of afname woning-behoefte in procenten (2008=100%)

2008

2015

2020

2025

2030

2008

2015

2020

2025

aantal huishoudens

aantal woningen

Aalsmeer Alkmaar Amstelveen Amsterdam Andijk Anna Paulowna Beemster Bergen * Beverwijk Blaricum Bloemendaal Bussum Castricum Den Helder Diemen Drechterland EdamVolendam Enkhuizen Graft-De Rijp Haarlem Haarlemmerliede c.a. * Haarlemmermeer Harenkarspel Heemskerk Heemstede * Heerhugowaard Heiloo Hilversum Hoorn Huizen Koggenland Landsmeer Langedijk Laren * Medemblik Muiden Naarden Niedorp Oostzaan Opmeer Ouder-Amstel Purmerend Schagen Schermer Stede Broec Texel Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wervershoof Wieringen Wieringermeer Wijdemeren * Wormerland Zaanstad Zandvoort Zeevang Zijpe

11.459 43.129 38.300 419.154 2.667 5.707 3.372 13.492 17.170 3.946 9.482 14.916 14.341 26.452 11.348 7.436 10.949 7.891 2.643 72.474 2.256 56.941 6.330 16.461 11.427 20.197 9.339 39.186 30.241 17.780 8.555 4.170 9.961 4.973 10.497 2.808 7.331 4.672 3.785 4.351 5.647 33.891 8.378 2.291 8.259 5.930 4.996 11.602 29.632 6.997 8.427 3.260 3.735 5.161 9.777 6.640 63.058 8.236 2.513 4.642

23 8 4 5 9 8 1 1 3 3 3 3 1 4 0 10 3 10 6 4 -4 11 9 5 0 12 7 4 11 3 5 7 11 -3 5 8 8 11 1 11 -6 9 8 18 4 6 5 9 3 1 -1 14 7 8 4 0 8 -4 3 1

28 11 6 9 16 13 4 1 5 5 3 6 3 7 5 13 8 14 11 7 -4 18 14 4 0 19 9 5 17 5 8 10 17 -7 9 15 10 17 1 18 -4 13 9 24 6 9 9 13 5 0 -1 20 12 9 8 2 11 -5 6 4

31 11 8 12 19 16 10 1 9 5 2 8 7 8 6 16 14 14 12 9 -2 26 19 3 0 24 12 6 18 8 13 12 23 -9 12 17 11 20 1 23 -1 13 7 27 7 11 15 16 7 1 0 25 14 17 10 3 14 -2 10 6

35 12 9 16 21 20 14 -1 12 5 0 10 10 7 10 18 17 14 11 11 -1 32 21 2 -2 27 13 7 19 10 16 13 30 -13 13 17 11 22 -1 25 2 12 4 32 5 11 19 17 7 0 1 30 15 23 10 4 16 -1 11 9

10.599 42.123 36.535 390.909 2.578 5.718 3.356 13.354 17.238 4.010 9.136 14.681 14.480 26.169 10.039 7.432 10.910 7.990 2.609 68.278 2.187 56.698 6.180 16.193 11.417 20.455 9.225 37.760 30.329 17.678 8.622 4.123 9.845 4.887 10.280 2.700 7.243 4.703 3.746 4.334 5.665 33.368 8.172 2.267 8.303 5.621 5.028 11.623 29.204 7.033 8.323 3.200 3.774 5.149 9.353 6.570 62.355 8.040 2.524 4.544

24 7 4 5 9 8 0 0 3 3 2 3 1 4 -2 10 2 9 6 4 -5 11 8 4 -1 12 6 4 11 3 5 7 10 -3 5 8 8 11 0 11 -6 9 7 19 3 5 5 9 3 1 -1 14 7 8 3 0 8 -5 3 1

30 10 6 9 15 13 4 0 5 5 2 6 3 7 4 13 7 14 10 7 -5 19 14 4 0 19 9 5 16 5 8 10 17 -8 8 15 10 17 0 18 -4 13 9 24 6 9 10 14 5 0 -2 20 12 9 7 2 11 -6 6 4

33 11 8 13 18 16 10 0 9 4 1 8 7 7 6 16 13 13 12 9 -3 27 19 3 -1 24 11 6 18 8 13 12 23 -10 12 17 11 20 1 23 -1 13 7 27 7 11 16 16 7 1 -1 25 13 17 10 3 14 -3 10 5

37 12 9 17 21 20 14 -2 12 5 -1 11 10 7 12 18 17 14 10 11 -3 33 21 2 -3 28 12 7 19 10 16 13 30 -15 13 16 11 23 -1 25 2 12 4 33 5 10 19 17 7 0 0 30 14 23 9 3 16 -2 10 9

Totaal noord-holland

1.240.661

1.196.865

* Bruin gearceerde vlakken zijn gemeenten met bevolkingskrimp > 10% in 2030

2030

Bron: Provincie Noord-Holland / bewerking PRIMO nh 27

ver ken n i ng vita al won en

7. LOKALE AMBITIES INTEGRAAL WERKEN Gemeenten met een Wmo beleidsplan en/of lokale woonvisie Per januari 2009 beschikten 32 van de 36 kleine gemeenten en alle middelgrote en grote gemeenten over een Wmo beleidsplan (zie de tabel op bladzij 30 en de hiernaast staande toelichting). In 23 van 36 kleine gemeenten, de helft van de 12 middelgrote gemeenten en 10 van de 11 grote gemeenten was een lokale woonvisie van kracht. Op alle gemeenten is een regionale woonvisie van toepassing. De gemeenten Koggenland, Zeevang, Medemblik en Aalsmeer hebben een woonvisie in voorbereiding. De gemeente Velsen ontwikkelt een actuele woonvisie. Als we de plannen die in de pijplijn zitten meerekenen, beschikt 73% van de gemeenten in Noord-Holland over een lokale woonvisie. Recente lokale woonvisies, zoals die van Anna Paulowna, Castricum, Uithoorn en Zaanstad, besteden meer aandacht aan de samenhang met welzijn en zorg dan de oudere woonvisies. Slechts in een beperkt aantal Wmo beleidsplannen legt men een relatie met de lokale woonvisie. In dit hoofdstuk gaan we in op concepten of vormen van integraal en/ of gebiedsgericht werken: accommodatiebeleid, wijkgericht werken, WWZ-beleid ontwikkelen en uitvoeren en woonservicegebieden. In het volgende hoofdstuk komen de overige items aan de orde. Tenslotte nog een opmerking bij de score per item. Het is denkbaar dat de geïnventariseerde beleidsplannen niet het gehele beleid op het gebied van de maatschappelijke ondersteuning en/of het woonbeleid omvatten. Middelgrote en grote gemeenten verwijzen bijvoorbeeld vaker naar beleid in deelnota’s.

TOELICHTING OP DE TABELLEN VITAAL WONEN BLADZIJ 30 E.V. Leeftijdsopbouw 2007 De tabellen geven de gemiddelde bevolkingsopbouw weer van 2007, verdeeld in de leeftijdscategorie tot 25 jaar, de leeftijdscategorie van 25 tot 55 jaar en van 55 jaar en ouder. Wmo beleidsplan en/of regionale en/of lokale woonvisie Het beschikken over een Wmo beleidsplan en/of regionale en/of lokale woonvisie is aangeven met respectievelijk een W, een R of een L. Bij de kleine gemeenten Schermer en Zeevang - die geen brede woonvisie hebben - zijn wel de voornemens uit de visie op wonen en zorg meegenomen. Het actieplan van de gemeente Huizen n.a.v. de regionale woonvisie is ook meegenomen. Score per thema Het plusteken verwijst naar een beleidsvoornemen of ambitie bij het desbetreffende onderwerp. Het merendeel van de gemeenten formuleert voornemens in algemene zin. Een klein deel van de gemeenten formuleert de ambities (ook) SMART. Daar is geen waardeoordeel aan verbonden en alle ambities zijn meegewogen. Bij de scores is geen rekening gehouden met andere (kaderstellende) nota’s, zoals structuurplannen of WWZ visies of uitvoeringsplannen. De scores zijn daarom indicatief. De totaal score in de onderste rij en in de laatste kolom staat voor het totaal aantal plustekens.

ver ken n i ng vita al won en

Totaal â&#x20AC;&#x2DC;+â&#x20AC;&#x2122; scores per thema

W W W W

+ + +

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + +

+ + + + + + + +

+ +

L L L

+ + + + + + + +

***

+ +

+ + +

+ +

L L L *** L

+ + + + + + + + + + + +

+ + + + +

L L

? + + + +

+ + + + + +

+ +

+ + + +

R + + + + +

R + +

+ +

+ + +

+ + + +

+ +

+ + + + + + + + + + +

+ +

+ + +

+ +

+ + + + + + + + +

+ + +

+ + + + +

+ + + +

+ + +

+ +

? + + + ?

+ + + + +

+ + + +

+ +

+ + +

+ +

+ + ? ?

+ + + + + +

+ +

+ + + +

+ +

+ + +

+ +

+ + +

+ +

+ + +

+ +

? ? + ? +

+ +

+ + + + +

+ + + +

Aantal + scores per gemeente

(Prestatie)afspraken woningcorproraties

Inclusief beleid

Woonservice gebieden

WWZ beleid uitvoeren

WWZ beleid ontwikkelen

Overig (preventief) beleid

+ + + + + +

Wijkgericht werken

+ + +

Accommodatiebeleid (multifunctioneel)

+ +

L L

Toegankelijkheid

Kleinschalige woonv./kleine doelgroepen

Levensloopgeschikt / aanpasbaar

+ + + + + + + +

Wijk-/ dorp-/ steunpunten

W W W W W W W W W W W W W W W W W

L L L L L L L L

WonenPlus/Vrijwillige dienstverlening

W W W W W W W W W

R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R R

W W

Woningaanpassing / opplussen

29% 26% 31% 40% 39% 27% 29% 29% 31% 29% 27% 36% 27% 32% 44% 32% 33% 27% 29% 28% 31% 33% 27% 28% 32% 26% 32% 29% 26% 32% 29% 34% 31% 37% 30% 32%

Jongeren / starters

41% 42% 40% 34% 34% 44% 40% 43% 40% 41% 42% 37% 41% 40% 33% 40% 37% 42% 42% 40% 40% 40% 41% 41% 40% 43% 39% 44% 42% 40% 41% 39% 41% 40% 40% 40%

Lokale woon-visie (L)

55 jaar en ouder*

30% 32% 29% 26% 27% 30% 31% 29% 30% 30% 32% 27% 32% 28% 24% 29% 29% 31% 29% 32% 28% 27% 32% 31% 27% 31% 29% 27% 32% 28% 30% 27% 29% 23% 30% 29%

Regionale woon-visie (R)

25-55 jaar*

6587 14066 8475 9074 22076 23967 18707 17815 6565 5437 15921 22002 21355 10219 10969 6633 17154 12010 9227 11228 13042 19074 5223 21359 13583 12133 17105 17566 8564 8672 12641 23502 15879 16632 6312 11535

Wmo-beleidsplan (W)

0-25 jaar*

Andijk Anna Paulowna beemster Blaricum Bloemendaal ** Diemen Drechterland Enkhuizen graft-de rijp Haarlemmerliede Harenkarspel Heiloo Koggenland landsmeer Laren (NH.) muiden Naarden **** Niedorp oostzaan opmeer ouder-amstel Schagen Schermer Stede Broec texel Uitgeest Waterland Weesp Wervershoof Wieringen Wieringermeer Wijdemeren Wormerland Zandvoort Zeevang Zijpe

Aantal inw. (2007)*

Leeftijdsopbouw, planvorming en ambIties Vitaal wonen per gemeente (< 25.000 inwoners)

0 12 14 10 10 8 9 11 13 2 9 7 6 10 10 12 11 8 9 9 12 0 12 1 12 10 2 7 10 8 5 9 10 7 7 9

* Demografische gegevens Statline/CBS/ Bewerking PRIMO nh ** inclusief Bennebroek *** geen brede woonvisie, maar wel visie op wonen en zorg **** Naarden heeft zich aangesloten bij WWZ project Bussum W= Wmo beleidsplan vastgesteld R= Regionale woonvisie van toepassing L= Lokale woonvisie vastgesteld Bruin gearceerd = WWZ-voorbeeld gemeente 30

ver ken n i ng vita al won en

Totaal '+' scores per thema

L L L*** L

+ + + +

+ + +

+ + + +

+ + + + + +

+ + + + +

+ + +

+ +

+ + +

+ + + +

+ + + + + +

+ + + +

Aantal + scores per gemeente

(Prestatie)afspraken woningcorproraties

Inclusief beleid

Woonservice gebieden

+ +

WWZ beleid uitvoeren

+ + +

Overig (preventief) beleid

+ + +

+ + + + + +

WWZ beleid ontwikkelen

+ + + + + + +

Wijkgericht werken

+ + + + +

Accommodatiebeleid (multifunctioneel)

+ + + + +

Wijk-/ dorp-/ steunpunten

+ + + + +

WonenPlus/Vrijwillige dienstverlening

R R R R R R R R R R R R

Toegankelijkheid

W** W W W W W W W W W W W**

Kleinschalige woonv./kleine doelgroepen

Regionale woonvisie ( R )

29% 40% 29% 32% 33% 27% 30% 38% 29% 27% 29% 28%

Levensloopgeschikt / aanpasbaar

Wmo-beleidsplan ( W )

42% 35% 43% 40% 38% 43% 41% 35% 41% 41% 41% 42%

Woningaanpassing / opplussen

55 jaar en ouder *

28% 25% 28% 28% 29% 31% 29% 27% 30% 32% 30% 29%

Jongeren / starters

25-55 jaar *

25703 31276 37091 31506 34784 28471 38194 25601 41904 25991 26626 27239

Lokale woonvisie ( L )

0-25 jaar

Aalsmeer Bergen (NH.) Beverwijk Bussum Castricum Edam-Volendam Heemskerk Heemstede Huizen Langedijk Medemblik Uithoorn

Aantal inwoners (2007) *

Leeftijdsopbouw, planvorming en ambIties Vitaal wonen per gemeente (> 25.000 en < 50.000 inwoners)

13 10 11 8 12 5 8 3 8 11 10 14

* Demografische gegevens Statline/CBS/ Bewerking PRIMO nh ** Aalsmeer en Uithoorn hebben gemeenschappelijke Wmo kadernotak *** Actieplan n.a.v. regionale visie W= Wmo beleidsplan vastgesteld R= Regionale woonvisie van toepassing L= Lokale woonvisie vastgesteld Bruin gearceerd = WWZ-voorbeeld gemeente

ver ken n i ng vita al won en

L L L L L L L L L L

+ + + + + + + R + + +

+ + +

+ + + +

+ R +

+ + +

+ + + + + R +

Aantal + scores per gemeente

(Prestatie)afspraken woningcorproraties

Inclusief beleid

+ + + +

+ + + + + + + + + + +

Woonservice gebieden

+ + + + + +

WWZ beleid uitvoeren

+ + + +

WWZ beleid ontwikkelen

+ + +

+ + + +

Overig (preventief) beleid

+ + +

+ +

Wijkgericht werken

+ + +

+ + + + + + +

Accommodatiebeleid (multifunctioneel)

+ + + + + R + + + + +

Wijk-/ dorp-/ steunpunten

+ R + R + + +

+ + + + + R + R + + +

+ + +

WonenPlus/Vrijwillige dienstverlening

R R R R R R R R R R R

Toegankelijkheid

W W W W W W W W W W W

Kleinschalige woonv./kleine doelgroepen

Regionale woonvisie ( R )

27% 31% 30% 28% 23% 24% 31% 26% 26% 29% 28%

Woningaanpassing / opplussen

Wmo-beleidsplan ( W )

45% 41% 42% 45% 46% 44% 42% 43% 0,44 41% 43%

Jongeren / starters

55 jaar en ouder *

28% 27% 28% 27% 31% 32% 27% 30% 29% 29% 29%

Lokale woonvisie ( L )

25-55 jaar *

94025 78963 58011 147300 139452 50095 83742 68435 78195 67596 142133

Levensloopgeschikt / aanpasbaar

Totaal '+' scores per thema

0-25 jaar *

Alkmaar Amstelveen Den Helder Haarlem Haarlemmermeer Heerhugowaard Hilversum Hoorn Purmerend Velsen ** Zaanstad

Aantal inwoners (2007) *

Leeftijdsopbouw, planvorming en ambities Vitaal wonen per gemeente (> 50.000 inwoners)

12 10 13 11 12 6 8 3 11 10 11

* Demografische gegevens Statline/CBS / Bewerking PRIMO nh / kleine afwijkingen 100% door afrondingsverschillen ** Velsen ontwikkelt een actuele woonvisie, deze gegevens zijn gebaseerd op de woonvisie van 2004 W= Wmo beleidsplan vastgesteld R= Regionale woonvisie van toepassing L= Lokale woonvisie vastgesteld Bruin gearceerd = WWZ-voorbeeld gemeente

Samenhang ambities en WWZ-voorbeeldprojecten Gemeenten die zowel beschikken over een Wmo beleidsnota als over een lokale woonvisie hebben gemiddeld een hogere totaal score dan de gemeenten zonder woonvisie. Zouden gemeenten de ambities van de regionale woonvisie volgen, dan leidt dat tot een hogere totaalscore. Vergelijken we alle gemeenten met en zonder een WWZ-voorbeeldproject, dan hebben gemeenten met een WWZ-voorbeeldproject een hogere totaal score dan de overige gemeenten. Bij kleine gemeenten is dat effect het grootst, bij middelgrote gemeenten is dat verschil kleiner en in de grote gemeenten doen de twee gemeenten met voorbeeldprojecten het gemiddeld niet beter dan de gemeenten zonder een voorbeeldproject. (De lagere totaalscore van Heerhugowaard kan afgezien van het ontbreken van een lokale woonvisie ook samenhangen met de keuze voor een interactieve aanpak. De ambities zijn niet of in mindere mate vooraf bepaald). Tussen de mate van vergrijzing en de ambities van gemeenten is er geen direct verband. De hoge(re) score van de gemeenten met een WWZ-voorbeeldproject is een aanwijzing, dat het provinciaal beleid een krachtige steun is voor het beleidsvoerend vermogen op het gebied van Vitaal wonen. Voor een aantal gemeenten gaf het voorbeeldproject extra mogelijkheden om reeds ontwikkeld WWZ-beleid te realiseren32. De vraag is nu wat achterblijvende gemeenten nodig hebben om hun achterstand in te lopen? Is informatie

uit WWZ-voorbeeld-projecten adequaat en voldoende om gemeenten toe te rusten? Of zijn (ook) extra middelen en professionele ondersteuning noodzakelijk? Zijn bijvoorbeeld de lokale omstandigheden dusdanig vergelijkbaar, dat het wiel maar één keer uitgevonden behoeft te worden? Of is zowel het proces als het eindresultaat vooral professioneel maatwerk? Hebben (kleine) gemeenten voldoende capaciteit of is zeker in de opstartfase een extra inzet noodzakelijk? In het stimuleringsprogramma WWZ 2003-2007 werd al gesignaleerd dat gemeenten lang niet altijd zijn toegerust om de regierol op zich te nemen. Het ontbreekt hen, met name de kleinere gemeenten, aan expertise, menskracht en middelen33. Uit de evaluatie van de projecten komt ook naar voren dat door de provincie gefinancierde externe ondersteuning in het eerste uitvoeringsjaar en bij het opstarten van een project van groot belang is34.

*32) Zie bijvoorbeeld de toelichting op het WWZ-uitvoeringsprogramma van de gemeente Bussum (2004) *33) Zie standpunt Vereniging van Noord-Hollandse gemeenten in Stimuleringsprogramma WWZ 2003-2007. *34) Monitor Stimuleringsprogramma Wonen, Welzijn en Zorg Deel IV: ‘Resultaten, lessen en verankering’ Eindmeting van vijf Noord-Hollandse voorbeeldprojecten.

ver ken n i ng vita al won en

Gebiedsgericht werken en integratiekader Wonen, Welzijn en Zorg De Wmo beleidsplannen en de woonvisies bevatten in de meeste gevallen geen uitvoerig WWZ programma. De praktijk is dat Wmo beleidsplannen toch vooral kadernota’s zijn, met een verwijzing naar een (geplande) uitwerking op bepaalde deelgebieden (jeugd, vrijwilligersbeleid, WWZ).

Overig beleid Een klein aantal gemeenten vindt aanpassingen in de gemeentelijke organisatie noodzakelijk om tot beleidsintegratie te komen. In sommige Wmo beleidsplannen staat bijvoorbeeld de intentie de ‘sociale sector’ te betrekken bij fysiek beleid en ruimtelijk beleid te toetsen aan Wmo uitgangspunten.

In totaal 28 gemeenten hebben ambities om een WWZ beleidsplan te ontwikkelen en/of uit te voeren. Dat zijn 22 kleine, 4 middelgrote en 2 grote gemeenten. Als we de voorbeeldgemeenten niet meerekenen, is een WWZ plan vooral een integratiekader voor kleine gemeenten. De ambities bij WWZ-beleid hebben voornamelijk betrekking op wonen en zorg (en welzijn) van ouderen of mensen met beperkingen. Thema’s als kindvriendelijk wonen zijn al helemaal niet aan de orde. Een aantal gemeenten neemt zich de komende jaren wel voor WWZ beleid en Wmo beleid te integreren. De ontwikkeling naar integratie doet zich ook voor bij zogenaamde wijksteunpunten breed. Vanuit het perspectief van Vitaal wonen is WWZ beleid in de meeste gevallen veel minder integraal dan het begrip wonen-zorg-welzijn suggereert.

Conclusies en aanbevelingen

Wijkgericht werken en samenhang van wonen, welzijn en zorg op wijkniveau In totaal 13 kleine, 9 middelgrote en 10 grote gemeenten hebben ambities op het gebied van wijken dorpsgericht werken. Verhoudingsgewijs hebben middelgrote en grote gemeenten meer ambities op het gebied van wijkgericht werken. Waarschijnlijk hangt dit samen met het schaalniveau van gemeenten. De gemeente Uithoorn stelt bijvoorbeeld, dat het niveau van de wijken het schaalniveau is waar activiteiten daadwerkelijk plaatsvinden, waar men woningen bouwt en herstructureert en waar mensen zich daadwerkelijk verbonden voelen. Het merendeel van deze gemeenten brengt wijkgericht werken niet in verband met WWZ-thema’s of Wmo-uitgangspunten. Voor iets minder dan de helft van de middelgrote en grote gemeenten die wijkgericht werken, is die aanpak ook een ingang om WWZ op wijkniveau af te stemmen. Bij de kleine gemeenten is dat niet het geval, met uitzondering van de gemeente Uitgeest (mogelijk speelt ook hier de omvang een rol, omdat Uitgeest geen verzameling dorpskernen is). Woonservicegebieden In totaal 14 kleine, 5 middelgrote en 5 grote gemeenten hebben het voornemen om woonservicegebieden/ woonzorgzones in te richten. Voor zowel kleine, middelgrote als grote gemeenten zijn woonservicegebieden vaak een instrument om gebiedsgericht tot afstemming en samenhang van WWZ te komen. Het gaat dan vaak wel over een bepaald deel van een wijk of een kern en er is vaak een koppeling met zorg voor ouderen. Accommodatiebeleid en multifunctionele accommodaties Accommodatiebeleid of de ontwikkeling van een multifunctionele accommodatie staat op de agenda van 18 kleine, 6 middelgrote en 5 grote gemeenten. Het gaat dan om behoefteonderzoek multifunctionele accommodaties, het draagvlak voor en/of de spreiding van en/of het volume aan en/of de fysieke aanwezigheid van (basis)voorzieningen per kern of per wijk of per stadsdeel, clusteren van voorzieningen, samenhangend aanbod in multifunctionele accommodaties (per wijk), het vormgeven van inclusief beleid, de wijken buurtfunctie van brede scholen, wijkfunctie van dorpshuizen/bibliotheek, sport- en sociale samenhang, afstemmen vraag en aanbod maatschappelijk vastgoed, multifunctioneel gebruik van (bestaande) voorzieningen en de rol van corporaties in ontwikkeling en beheer.

Aantal gemeenten dat beschikt over Wmo beleidsplan en/of woonvisie Bijna alle gemeenten hebben een Wmo beleidsplan. Een zeer ruime meerderheid van de kleine gemeenten, de helft van de middelgrote gemeenten en bijna alle grote gemeenten beschikken over een lokale woonvisie. Daarnaast ontwikkelen tenminste nog vier gemeenten een lokale woonvisie. Met deze vier gemeenten beschikt 73% van de gemeenten in Noord-Holland over een lokale woonvisie. Slechts een klein aantal Wmo beleidsplannen legt een verband met lokale woonvisies. Vanuit het perspectief van Vitaal wonen is dit een aanwijzing dat de sectoren nog te veel langs elkaar heen werken. Recente lokale woonvisies besteden wel meer aandacht aan de samenhang van wonen met welzijn en zorg. Een integrale benadering - bij de totstandkoming - van de provinciale woonvisie kan de ontwikkeling van regionale en lokale woonvisies met aandacht voor woonomgeving, welzijn en zorg versterken. Deze visie geeft immers richting aan regionaal en lokaal beleid. De afstemming tussen woonvisie en Wmo beleidsplan kan daarbij een aandachtspunt zijn. Condities voor doorwerking WWZ voorbeeldprojecten Gemeenten met zowel een Wmo beleidsplan als een lokale woonvisie hebben gemiddeld genomen meer ambities op het gebied van Vitaal wonen, dan andere gemeenten. Gemeenten met een WWZ voorbeeldproject scoren over het algemeen gemiddeld hoger dan andere gemeenten. De vraag is welke ondersteuning achterblijvende gemeenten nodig hebben om het goede voorbeeld te volgen. Het provinciale stimuleringsprogramma WWZ constateerde eerder dat gemeenten, met name de kleinere gemeenten, onvoldoende zijn toegerust (expertise, menskracht, middelen). Daarnaast bleek uit de evaluatie van de voorbeeldprojecten, dat externe professionele ondersteuning van groot belang is, met name in de opstartfase. Gezien de praktijk van de voorbeeldprojecten is in de opstartfase met name externe procesbegeleiding en professionele ondersteuning van belang bij het ontwikkelen en uitvoeren van gemeentebreed of wijkgericht WWZ beleid. Bijkomend voordeel is dat een externe professional die geen deel uit maakt van de organisatie, als ‘onafhankelijke derde’ beter in staat is de sectoren wonen, welzijn en zorg met elkaar te verbinden. Verbreding naar Vitaal wonen en afstemmen op schaalniveau Het overgrote deel van de middelgrote en van de grote gemeenten heeft ambities op het gebied van wijkgericht werken; voor de kleine gemeenten is dat de helft. Het schaalniveau van gemeenten is hierbij blijkbaar doorslaggevend. De verbinding tussen wijkgericht werken en WWZ thema’s of Wmo uitgangspunten is nog lang niet vanzelfsprekend. Voor iets minder dan de helft van de middelgrote en grote gemeenten die wijkgericht willen werken, is die aanpak ook een ingang om WWZ op wijkniveau af te stemmen. Voor kleine gemeenten is vooral een WWZ-plan een middel om te komen tot integraal WWZ beleid. De kanttekening hierbij is wel dat het WWZ beleid in de afgelopen jaren vooral gericht was op wonen en zorg (en welzijn) van ouderen. 33

ver ken n i ng vita al won en

Vanuit het perspectief van Vitaal wonen en de beoogde afstemming van woonvisies en zorgvisies, is een verbreding noodzakelijk van het WWZ beleid. Te denken valt aan een ‘WWZ plan breed’, waarin woonvisie en Wmo beleid bij elkaar komen. Naast wonen en zorg betekent dit ook aandacht voor thema’s als ontmoetingsmogelijkheden, kindvriendelijk wonen, wonen en woonomgeving jongeren, wonen van kleine doelgroepen, toegankelijkheid en lokaal vervoer. Hier ligt ook een relatie met het compensatiebeginsel van de Wmo35. Op basis van deze verkenning is de aanname dat bij kleine gemeenten en bij sommige middelgrote gemeenten de ontwikkeling en uitvoering van een ‘WWZ plan breed’ Vitaal wonen kan ondersteunen. Bij een aantal middelgrote en bij grote gemeenten is een verbreding van het wijkgericht werken met WWZ/Wmo een ingang om de woonvisie te verbinden met Wmo uitgangspunten. Mogelijk willen enkele gemeenten de eigen ambities combineren met een provinciale pilot om te komen tot een WWZ plan breed of een wijkplan breed, zodat andere gemeenten gebruik kunnen maken van de ervaring. Dit zou bijvoorbeeld kunnen resulteren in een handreiking ‘WWZ-plan breed’. Woonservicegebieden Voor iets minder dan de helft van de kleine, middelgrote en grote gemeenten zijn woonservicegebieden (ook) een instrument om gebiedsgericht tot afstemming en samenhang van WWZ te komen. Bij de inrichting van woonservicegebieden gaat het vaak om afstemming in een deel van een kern of wijk, waarbij vaak zorg voor ouderen centraal staat.

Het basismateriaal van de verkenning biedt mogelijkheden om gemeenten gericht te informeren over de nieuwe provinciale regeling multifunctionele accommodatie(MFA). De regeling faciliteert een haalbaarheidsonderzoek voor een multifunctionele accommodatie, inclusief een visie op de voorzieningen binnen de gemeente, het opstellen van een bedrijfsplan voor een multifunctionele accommodatie en activiteiten om een multifunctionele accommodatie te realiseren. Het haalbaarheidsonderzoek biedt gemeenten die accommodatiebeleid willen ontwikkelen ook ruimte om een bredere visie op voorzieningen in de gemeente te ontwikkelen. Mogelijk kan uitwisseling van ervaringen met de regeling MFA, de implementatie van MFA’s ondersteunen en materiaal opleveren voor andere belangstellende gemeenten. Uitwisseling rond de aanpak van het haalbaarheidsonderzoek en visies op voorzieningen kan ook een aangrijpingspunt zijn voor een themabijeenkomst over visies en instrumenten ten aanzien van behoud van voorzieningen in kleine, middelgrote en grote gemeenten. De verschillende visies en ervaringen met behoud van voorzieningen en de overeenkomsten en verschillen tussen stad en platteland, leveren mogelijk bouwstenen op voor het behoud van voorzieningen.

Mogelijk kan ook hier een lerend netwerk in combinatie met themabijeenkomsten voorzien in een behoefte van beleidsmedewerkers van betrokken woningcorporaties, welzijnsen zorgvoorzieningen en projectleiders, die betrokken zijn bij de inrichting van een woonservicegebied of woonzorgzone. De provincie Gelderland heeft eerder een dergelijk initiatief genomen36. Ondersteunend materiaal en input van het netwerk kunnen bouwstenen leveren voor een (digitale) gereedschapskist voor de ontwikkelaar van woonservicegebieden. Accommodatiebeleid Het accommodatiebeleid is voor ongeveer de helft van de kleine, middelgrote en grote gemeenten een ingang om sectoraal beleid te overstijgen en tot meer samenhang van voorzieningen te komen. Het beleid is gericht op onderzoek en visieontwikkeling, afstemming, integratie, concentratie en evenwichtige spreiding van (basis)voorzieningen per gemeente, kern/ dorp, wijk of stadsdeel en op het clusteren van voorzieningen in multifunctionele accommodaties.

*35) Zie artikel 4 Wmo waarin is geregeld dat het college van burgemeester en wethouders voorzieningen treft op het gebied van maatschappelijke ondersteuning om mensen ter compensatie van beperkingen in staat te stellen: a. een huishouden te voeren; b. zich te verplaatsen in en om de woning; c. zich lokaal te verplaatsen per vervoermiddel; d. medemensen te ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden aan te gaan. *36) Zie bijvoorbeeld de uitgave van provincie Gelderland, de rol van de gemeente bij de ontwikkeling van een woonservicegebied.

ver ken n i ng vita al won en

8. LOKALE AMBITIES OP ONDERWERP Jongeren/starters In totaal 31 kleine, 10 middelgrote en 10 grote gemeenten formuleren ambities op het gebied van (vitaal) wonen en woonomgeving van jongeren/starters. Het overgrote deel constateert dat starters minder kansen hebben op de woningmarkt en dat een inhaalslag noodzakelijk is, zowel bij sociale huurwoningen als bij koopwoningen. Alleen de gemeenten Beverwijk en Heemskerk stellen dat de kansen op woonruimte voor (startende) jongeren op de huurmarkt volledig gelijk of beter zijn dan die van andere leeftijdsgroepen. Veel gemeenten zien bevordering van doorstroming als een belangrijk instrument, terwijl tegelijkertijd de doorstroming onvoldoende op gang komt. Ouderen bijvoorbeeld blijven wonen in hun huidige woning, omdat zij te weinig geschikte alternatieven hebben. Voor mensen met een hoger inkomen, is er geen aanbod in de duurdere huur- of koopsector, waardoor er te weinig voorraad vrij komt voor starters. Het rechtstreeks toewijzen van woningen aan jongeren belemmert volgens sommige gemeenten ook de doorstroming, omdat starters veelal geen woonruimte achterlaten. Naast algemene intenties van gemeenten om meer voor deze groep te doen, laat de tabel zien, dat gemeenten ten aanzien van woningen voor starters verschillende strategieën hanteren. De Wmo beleidsplannen roepen het beeld op dat de aandacht voor jongeren vooral is ingekleurd door probleemgedrag en zorg: problemen met opvoeden en opgroeien, schooluitval, jeugdoverlast en overmatig gebruik van alcohol. Bij het wonen zijn de wensen van jongeren in tegenstelling tot die van ouderen nauwelijks onderwerp van beleidsontwikkeling. In beleidstermen is het wegtrekken van jongeren bijvoorbeeld vooral problematisch gezien de negatieve gevolgen voor het voorzieningenniveau. Op sommige punten wekt men de indruk dat jongeren wel met minder genoegen (kunnen) nemen (verouderde seniorenwoningen, containerwoningen e.d.). Slechts een klein aantal gemeenten legt een (positieve) relatie tussen de positie en wensen van jongeren en de inrichting van de woonomgeving: meer ontmoetingsvoorzieningen en activiteiten voor jongeren (effect is minder problemen), jeugd- en jongerenactiviteit per woonkern, plek voor interculturele ontmoetingen, multifunctionele gebouwen, waar ook jongeren zich thuisvoelen; de locatie van jongerenhuisvesting (nabijheid van openbaar vervoer, faciliteiten, centraal/ stedelijk milieu); speelruimtebeleidsplan voor de realisering van speelvoorzieningen in nieuwe woonwijken en het onderhoud en beheer van speelvoorzieningen in bestaande wijken, voldoende speelplaatsen, trapveldjes, meerjarig onderhoudsplan speelterreinen; stimuleren van bewonersinitiatieven voor de jeugd en voor de buurt, de inbreng van jongeren bij hun leefomgeving, verblijfplaats oudere jeugd in openbare ruimte, binden van de jeugd aan de buurt; aandacht voor inrichting van de openbare ruimte met extra aandacht is voor spel-/speel-/trapveldjes, een speelruimtebeleidsplan in het kader van de ruimtelijke ordening.

Oplossingsstrategieën starters op de woningmarkt

Beleidscategorie

Intenties en instrumenten

Woonruimte verdeling

• Bevorderen doorstroming • Maatregelen ten aanzien van woningverdeling (zoals prioriteit ouderen en jongeren) • Experimenten Kanswoning • Deel bestaande sociale huurvoorraad bestemmen voor (o.a.) starters, gewogen percentage voor jongeren • Minimaal percentage kavels voor starters, minimaal percentage CPO woningen (Collectief particulier opdrachtgeverschap) • Herbestemming voorraad (verouderde of te kleine seniorenwoningen) • Verspreiden kernvoorraad over de regio t.b.v. starters (West-Friesland) • Bepaalde complexen huurcontracten alleen voor studenten

Kostenreductie

• Maatschappelijk gebonden eigendom (Koopzeker, Koopgarant, Te Woon) en Deelkoop, een mengvorm tussen koop en huur. • Verstrekken starterslening • Verlagen stichtingskosten nieuwbouw • Uitzonderingen op aanpasbaar bouwen om kosten te reduceren • Concept van groeiwoningen, kluswoningen • Regionale samenwerking voor gunstige prijsstellingen (West-Friesland)

Speciale projecten voor jongeren

• Initiatieven van woningcorporaties in grotere gemeenten/grotere kernen • Speciale koop/huurprojecten voor jongeren in samenwerking met corporaties • Verbouw van panden, wonen boven winkels • Kamervilla’s, containerwoningen, spaceboxen

Locatie/ woonomgeving

• Locaties in nabijheid openbaar vervoer, in binnenstedelijk woonmilieu • (Onderzoek) extra faciliteiten voor jongeren

Aanpassing beleidsregels

• Toetsingskader om inwoning bij (schoon)ouders mogelijk te maken • Woningsplitsing grote eigen woningen (tijdelijkheid en familiale binding)

Kennisuitwisseling

• Regionale uitwisseling van ideeën starters (West-Friesland)

Wonen met begeleiding

• Kamers met kansen (risicojongeren/zwerfjongeren) • Woningaanbod voor kwetsbare jongeren

ver ken n i ng vita al won en

Woningaanpassing bestaande voorraad Van de kleine gemeenten heeft bijna de helft (16) en bij de middelgrote en grote gemeenten het overgrote deel ambities op het gebied van het opplussen van woningen. Voor het merendeel is men gericht op het opplussen van sociale huurwoningen en in tweede instantie op bewoners-eigenaren. De tabel laat zien dat gemeenten voor het opplussen verschillende instrumenten hanteren.

Oplossingsstrategieën opplussen

Beleidscategorie

Intenties en instrumenten

Opplussen sociale huurwoningen

• het opplussen van bestaande woningen, met streefcijfers/aantallen, prestatieafspraken • het opwaarderen van ouderencomplexen • overleg met woningbouwcorporatie over te nemen maatregelen • uitvoeren pilot • bij renovatie streven naar levensloopgeschiktheid • bij planvorming renovatie rekening houden met zorg en welzijn • maatregelen op het gebied van ruimtelijke ordening om aanpassingen beter mogelijk te maken • zoeken naar procedurele mogelijkheden t.b.v. opplussen

Bewoners eigenaren

• beleidsplan oudere eigenaar-bewoners opstellen • stimuleren levensloopgeschikt verbouwen • subsidieregeling woningaanpassing, renteloze hypothecaire lening • belemmeringen in ruimtelijk beleid wegnemen voor particulieren • omgevingsvergunningen en heldere welstandcriteria

Voorlichting

• informatie en advies(loket) over - vormen van - opplussen (eigen) woning

Toewijzing

• afspraken over toewijizing aangepaste woningen

Onderzoek

• inventarisatie geschikt te maken voorraad t.b.v. ouderenhuisvesting (variant: sterrensysteem, hoe meer sterren, hoe beter geschikt) • registratie voortgang opplussen • onderzoek preventief aanpassen laagbouwwoningen • onderzoek behoeften eigenaar-bewoners naar ondersteuningsarrangement aanpassen eigen woning

Extra fondsen

• financiering uit reserve sociale woningbouw • gemeentelijke subsidies t.b.v. woningcorporaties

De gemeenten Bussum, Drechterland, Heerhugowaard, Huizen en Zaanstad krijgen met provinciale middelen professionele ondersteuning bij het maken van een projectplan opplussen, met behulp van het Keuzemodel Opplussen. Dit model brengt in beeld in welke wijk(en) en voor welke doelgroep(en) er reële mogelijkheden tot opplussen bestaan37.

*37) Zie www.wwz-nh.nl

ver ken n i ng vita al won en

+ + + + + + + + + + 30

Waarvan: Doorgankelijk

Waarvan: Toegankelijk

+ + + + + + + + + + + + + +

onbekend onbekend onbekend 49 onbekend onbekend onbekend onbekend 153 15 onbekend 214 415 onbekend 1 3 onbekend 171 onbekend 118 93 onbekend 159 165 onbekend 332 40 onbekend onbekend 166 onbekend onbekend 90 onbekend onbekend 255 2399

Waarvan: Nultrede

+ + + + +

Aantal gerealiseerde levensloopgeschikte woningen 2005-2006-2007

Andijk Anna Paulowna Beemster Blaricum Bloemendaal Diemen Drechterland Enkhuizen Graft-De Rijp Haarlemmerliede Harenkarspel Heiloo Koggenland Landsmeer Laren (NH.) Muiden Naarden Niedorp Oostzaan Opmeer Ouder-Amstel Schagen Schermer Stede Broec Texel Uitgeest Waterland Weesp Wervershoof Wieringen Wieringermeer Wijdemeren Wormerland Zandvoort Zeevang Zijpe Totaal aantal

Nieuwbouw 2005-2006-2007

Toegankelijkheid van de nieuwbouw 2005-2006-2007 per gemeente (< 25.000 inwoners)

Beleidsvoornemen levensloopgeschikt bouwen

Levensloopgeschikte woningen in kleine gemeenten Onderstaande tabel laat zien dat 30 van de 36 kleine gemeenten van plan zijn levensloop-geschikt te bouwen (+ score). Daarnaast staan de gegevens van de provinciale Zorgmonitor38 over het aantal gerealiseerde nieuwbouw woningen en levensloopgeschikte woningen in de periode 2005-2007 (voor zover gemeenten informatie hebben aangeleverd). De levensloopgeschikte woningen zijn onderverdeeld in drie categorieĂŤn39. Zoals de tabel laat zien ontbreken de gegevens van meer dan de helft van de kleine gemeenten. Van de gerealiseerde nieuwbouw in kleine gemeenten is 21% levensloopgeschikt. Van deze woningen is 13% nultrede, 4,9% toegankelijk en 3,1% doorgankelijk. Uit het overzicht blijkt dat in totaal 9 gemeenten in de periode 2005-2006-2007 geen enkele zorgwoning heeft gerealiseerd. Een van die gemeenten is Blaricum, met het hoogste percentage 55-plussers. Bijna al deze gemeenten hebben wel het voornemen om de komende jaren levensloopgeschikt te bouwen.

69 0

51 0

0 0

18 0

101 164

87 96

0 68

14 0

0 0

33 20

0 20

33 0

0 0

44 0

27 0

17 0

0 0

21 505

21 313

0 118

0 74

4,9%

3,1%

Totaal nultrede, toegankelijke en doorgankelijke woningen en in procenten Aantal levensloopbestendige woningen van nieuwbouw in procenten

13,0%

21%

*38) Bron: Monitor Zorgwoningen 2008 RIGO/BMC in opdracht van de provincie Noord-Holland *39) Provinciaal in de verhouding 81,8% zelfstandige woning, 1,5% geclusterd wonen, groepswonen 0,1 % , 0,0% afdelingswonen en 16,6% onbekend.

ver ken n i ng vita al won en

177 139 106 186

109 130 72 169

10 0 0 0

58 9 34 17

295 87 59 281 1494

280 40 58 120 1051

0 47 1 55 204

15 0 0 106 239

4.2%

5,1%

Totaal nultrede, toegankelijke en doorgankelijke woningen in procenten Aantal levensloopbestendige woningen van nieuwbouw in procenten

21,8%

31%

Alkmaar Amstelveen Den Helder Haarlem Haarlemmermeer Heerhuogowaard Hilversum Hoorn Purmerend Velsen Zaanstad Uithoorn Totaal aantal

+ + + + + + + + + + 9

886 onbekend onbekend 2202 onbekend 1237 onbekend 851 onbekend 866 onbekend 428 6042

Waarvan: Doorgankelijk

Waarvan: Toegankelijk

Waarvan: Nultrede

Aantal gerealiseerde levensloopgeschikte woningen 2005-2006-2007

164

Toegankelijkheid van de nieuwbouw 2005-2006-2007 per gemeente (>50.000 inwoners)

Nieuwbouw 2005-2006-2007

Waarvan: Doorgankelijk

+ + + + 9

Waarvan: Toegankelijk

onbekend 442 onbekend 310 272 473 1529 onbekend 712 197 450 428 4813

Waarvan: Nultrede

+ + + + +

Aantal gerealiseerde levensloopgeschikte woningen 2005-2006-2007

Aalsmeer Bergen (NH.) Beverwijk Bussum Castricum Edam-Volendam Heemskerk Heemstede Huizen Langedijk Medemblik Uithoorn Totaal aantal

Nieuwbouw 2005-2006-2007

Beleidsvoornemen levensloopgeschikt bouwen

Toegankelijkheid van de nieuwbouw 2005-2006-2007 per gemeente (> 25.000 en < 50.000 inwoners)

Levensloopgeschikte woningen in grote gemeenten Ook hier ontbreken de gegevens van ruim de helft van de grote gemeenten. Van de grote gemeenten hebben negen van de elf de ambitie levensloopgeschikt te bouwen. Van de gerealiseerde nieuwbouw is 44% levensloopgeschikt. Van deze (zorg)woningen is 16,5% nultrede, 18,2% toegankelijk en 8,9% doorgankelijk.

Beleidsvoornemen levensloopgeschikt bouwen

Levensloopgeschikte woningen in middelgrote gemeenten Bij de middelgrote gemeenten ontbreken de gegevens van drie gemeenten. Van de gerealiseerde nieuwbouw is 31% levensloopgeschikt. Van deze (zorg)woningen is 21,8% nultrede, 4,2% toegankelijk en 5,1% doorgankelijk. Negen van de twaalf middelgrote gemeenten hebben het voornemen levensloopgeschikt te bouwen.

310

299

1336

377

434

525

436

391

248

302

275

281 2632

120 996

55 1100

106 536

18,2%

8,9%

Totaal nultrede, toegankelijke en doorgankelijke woningen in procenten Aantal levensloopbestendige woningen van nieuwbouw in procenten

16,5%

44%

De grote gemeente realiseren naar verhouding de meeste en de kleine gemeenten de minste levensloopgeschikte woningen. Het gemiddelde voor geheel Noord-Holland is 35%, namelijk 17,8% voor nultrede, 10,7% voor toegankelijke woningen en 6,4% voor rolstoeldoorgankelijke woningen. De verwachting is dat Noord-Holland met dit gemiddelde de doelstellingen van beleidskader ISV II en van het streekplan niet zal halen40. De kleine en middelgrote gemeenten presteren nog onder dat gemiddelde.

*40) Bron: Monitor Zorgwoningen 2008 RIGO/BMC in opdracht van de provincie Noord-Holland

ver ken n i ng vita al won en

Kleinschalige woonvormen en beleid kleine doelgroepen In totaal 25 kleine, 11 middelgrote en 10 grote gemeenten formuleren beleid ten aanzien van kleinschalige woonvormen en/of kleine doelgroepen en mantelzorgwoningen. Mogelijk spelen eisen van rijk en provincie daarbij een rol (art.3 lid f Wmo en streekplan). Een aantal gemeenten benoemt woonvormen, zonder doelgroepen te specificeren. Onderstaande tabel geeft een indicatie van de verdeling van de aandacht van gemeenten die kleine doelgroepen specificeren. Indicatie intenties gemeenten ten aanzien van kleine doelgroepen op het gebied van wonen/ kleinschalige woonvormen

Categorie (oudere) mensen met beperkingen (Oudere) Mensen met beperkingen

Verpleeghuispatiënten/ (oudere) mensen met intensieve zorgvraag

Dementerende ouderen/ ouderen met psycho-geriatrisch ziektebeeld

Mensen met een lichamelijke beperking

Mensen met een verstandelijke beperking

(Ex-)Psychiatrische patiënten/ mensen met een psychische handicap/ cliënten GGZ

Maatschappelijke opvang, OGGZ en verslavingszorg (prestatieveld 7, 8 en 9 Wmo) Dak- en thuislozen/ cliënten maatschappelijke opvang/ marginalen/ OGGZ-doelgroep

Risico jongeren en zwerfjongeren/ kwetsbare jongeren

Cliënten vrouwenopvang

Chronisch verslaafden

Ex-gedetineerden

Overige groepen Statushouders/nieuwkomers/Pardonners

Woonwagenbewoners

Bewoners van woonboten

Bij de kleinschalige woonvormen gaat het vaak om een positieve intentie ten aanzien van kleine doelgroepen, waarbij de realisatie vooral afhankelijk lijkt van initiatieven van zorgaanbieders. Bij maatschappelijke opvang, OGGZ en verslavingszorg gaat het meestal om regionale afspraken die vertaald zijn in lokaal beleid. Dat zegt dus nog onvoldoende over realisatie van deze woonvormen in de desbetreffende gemeente. Sommige gemeenten, waaronder Beverwijk, Heemskerk en Alkmaar, maken afspraken voor specifieke aandachtsgroepen; bijvoorbeeld 5% van de woningen voor specifieke doelgroepen. Een aantal gemeenten geeft aan onderzoek te willen doen naar de (huisvestings-)behoefte van kleine doelgroepen of heeft al onderzoek uitgevoerd. Zowel de gemeente Huizen als de gemeente Uithoorn constateren over voldoende woonvormen te beschikken. In een aantal woonvisies is de behoefte aan wonen met zorg vertaald in woningbouwopgave van verzorgd wonen, intramuraal wonen en kleinschalige woonvormen.

Een aantal gemeenten ontwikkelt ook beleid voor de woningverdeling en toewijzing: h et labelen van geschikte woningen voor zorggeïndiceerden; h et afstemmen van urgentie bij het huisvestingsbeleid van verblijfsgerechtigden met de Wmo; a fwijkende woonduur voor senioren die naar een aanleunwoning willen verhuizen; e xperiment om oudere woningzoekenden (vanaf 65 jaar) die verhuizen naar een kleinere (zorg)woning daar de huur van hun huidige woning te laten behouden; o uderen stimuleren door te stromen naar een meer geschikte woning. De provinciale monitor zorgwoningen stelt de mate van geschiktheid als zorgwoning vast aan de hand van twee dimensies, namelijk de mate van toegankelijkheid en de woonvorm. De woonvorm is onderverdeeld in geclusterd wonen, groepswonen en afdelingswonen. Geclusterd wonen en groepswonen vallen onder de definitie van kleinschalige woonvormen, zoals gehanteerd in de provinciale nota ‘Kleinschalig wonen vergroten’41. Van de 33 gemeenten die gegevens leverden, geven 8 gemeenten aan dat in de periode 2005-2007 geclusterd (zelfstandig) wonen of groepswonen is gerealiseerd (zie tabel). Realisatie kleinschalige woonvormen in de periode 2005-2006-2007

Geclusterd (zelfstandig) wonen

Groepswonen

Kleine gemeenten 5

Heiloo Koggenland

Wieringen

Middelgrote gemeenten Bergen

23 9

Castricum 16

Alkmaar

Heerhugowaard

Totaal

199

Heemskerk Grote gemeenten

Van de gerealiseerde nieuwbouw in de periode 2005-2007 in Noord-Holland is 1,5% van de nieuwbouw geclusterd (zelfstandig) wonen en 0,1 % groepswonen. Het percentage kleinschalige woonvormen is dus zeer beperkt. Overigens kunnen zelfstandige woningen, die voldoen aan de eisen van nultrede en toegankelijkheid, ook geschikt zijn voor mensen met beperkingen en/of de zogenaamde kleine doelgroepen van de Wmo.

*41) Bart Lammers, Annelies Maarschalkerweerd, Eric Lugtmeijer, DSP-groep, Kleinschalig wonen vergroten, Onderzoek voor de provincie Noord-Holland, Amsterdam, 2008

ver ken n i ng vita al won en

Mantelzorg en wonen In totaal 8 kleine, 4 middelgrote en 3 grote gemeenten hebben beleidsvoornemens op het gebied van mantelzorg en wonen en maken daarbij gebruik van verschillende instrumenten.

Oplossingsstrategieën toegankelijkheid

Beleidscategorie

Intenties en instrumenten

Onderzoek en beleidsontwikkeling

• inventarisatie en/of plan van aanpak: bereikbaarheid, toegankelijkheid en bruikbaarheid openbare gebouwen, huisartsenpraktijk, apotheken e.d. • uitwerken, vormgeven en implementeren van inclusief beleid, concretisering Agenda 22 i.s.m. Cliëntenplatform Wmo • opstellen matrix als stappenplan bij het herprofileren van wegen en straten en het plaatsen van straatmeubilair • participatiemonitor mensen met een beperking • onderzoek stimulerings- en ontheffingenbeleid (ten aanzien van parkeren, accommodaties vrijwilligers/mantelzorg)

Schouw/advies

• inspectie van ouderenpanel/schouw door Senioren- en gehandicaptenraad • wijkschouw met inventarisatie aandachtspunten en verbeteracties • advies VAC (Vrijwilligers Advies Commissie)

Oplossingsstrategieën mantelzorg en wonen

Beleidscategorie

Intenties en instrumenten

Nader onderzoek

• onderzoek strikte voorwaarden waarbij ouderen tijdelijk bij hun kinderen kunnen wonen door opstallen om te bouwen tot tijdelijke woonruimte • onderzoek toepasbaarheid mantelzorg woning • onderzoek voorrang woningzoekenden bij toewijzing t.b.v. mantelzorgtaak • onderzoek mogelijkheden parkeervergunning t.b.v. niet inwonende mantelzorgers

Experimenten

• pilot mantelzorgwoningen

Tijdelijke huisvesting

• tijdelijk plaatsen (maximaal 5 jaar) door woningcorporaties van unit in de tuin • realisatie logeerhuis/respijtzorgvoorziening

Voorlichting

• publiciteitscampagnes aanwezige voorzieningen (kanoroutes, volkstuinen e.d.) • voorzieningenlijn openbaar vervoer

Woonbeleid/ ruimtelijke ordening

• gemeentelijk kader kangoeroewoningen • ruimte in planvorming voor kangoeroewoningen • planologische regeling, condities scheppen in bestemmingsplannen t.b.v. mantelzorgwoningen • mantelzorg via bestemmingsplan koppelen aan bestemming “Wonen” en, onder een aantal voorwaarden, bewoning toestaan in aan- en uitbouwen (niet in vrijstaande gebouwen) • Zie ook prestatieafspraken over mantelzorgwoningen

Beleidstoets/evaluatie

Aanpassing beleidsregels

• mogelijkheden woningsplitsing eigen woningen (onder voorwaarde tijdelijkheid en familiale binding) • vrijkomende agrarische bebouwing verruimen voor bewoning meerdere gezinnen • bewoning zomerwoning in kader van mantelzorg toestaan • (tijdelijk) toestaan t.b.v. kinderen om garages en bijgebouwen om te zetten in woonruimte voor zorgbehoevende senioren

• aparte paragraaf bij beleids- en planontwikkeling ten aanzien van bruikbaarheid mensen met beperkingen • beleid en beheer- en onderhoudsplannen bij evaluatie toetsen op mogelijkheden deelname mensen met beperkingen • collegebesluiten (o.a.) toetsen op ‘meedoen aan de samenleving’ en toegankelijkheid • evalueren onderzoek toegankelijkheid openbare gebouwen, voorzieningen en ruimten • levensloop bestendige wijken • checklist prestatieveld 5 voor gemeentelijke afdelingen • checklist toegankelijkheid in Handboek Openbare ruimte • bij ontwikkeling bestemmingsplan verkeersveiligheid- en bereikbaarheidstoets • WWZ witboek toegankelijkheid

Eisen bij nieuwbouw/ verbouw/herstructurering

• rekening houden met toegankelijkheid openbare ruimte, per wijk/per plan (herinrichting openbare ruimte) • openbare ruimte BTB-proof (bereikbaar, toegankelijk en bruikbaar) als onderdeel programma van eisen bij nieuwbouw • heldere oriëntatie • 30 km zone uitgangspunt en bij drempellocaties rekening houden met toegankelijkheid rolstoelers, scootmobielen en rollators • bij nultredenwoning rolstoeldoorgankelijkheid als minimale kwaliteitseis • maatregelen in het bouwbesluit

Woningtoewijzing

• toegankelijkheid betrekken bij woningtoewijzingregels

Maatregelen

• aanpassen bushaltes/ ophogen haltes • (acties) verbetering toegankelijkheid • voetgangersroute, veilige en obstakelvrije wandelroutes, rustpunten • stimuleren toegankelijkheid andere openbare gebouwen (buiten directe verantwoordelijkheid gemeente) • opplussen woongebouwen • aanpassen soloapparatuur zodat slechthorenden op individueel niveau bijeenkomsten kunnen bijwonen • bij gebleken behoefte speelplaats voor kinderen met beperkingen • 95% van trottoirs toegankelijk voor rolstoelen • zie ook prestatieafspraken afspraken over toegankelijkheid woonomgeving met woningbouwcorporatie

Subsidie(-voorwaarden)

• toegankelijkheidseisen in subsidievoorwaarden, prestatieafspraken Beleidsgestuurde Contract Financiering (BCF) • Deelverordening Investeringen aanpassen voor subsidie toegankelijkheid voor alle gebouwen waar gesubsidieerde activiteiten plaats vinden • bijdrage voor het toegankelijk maken voor gehandicapten van gebouwen voor sport en scouting

Nieuwbouw

• bouw meergeneratiewoningen/kangoeroewoningen • flexibele combinaties van boven en benedenwoningen realiseren

Toewijzing

• het (regionale) toewijzingsbeleid afstemmen op huishoudens die voor het bieden van mantelzorg willen verhuizen. • voorwaarden opstellen om deze groep urgent te kunnen verklaren • uitvoeringsafspraken over het indiceren en toekennen van kangoeroewoningen

Toegankelijkheid woonomgeving en openbare gebouwen In totaal 21 kleine, 10 middelgrote en 10 grote gemeenten hebben ambities op het gebied van de toegankelijkheid. In de middelgrote en grote gemeenten kijkt men daarbij ook naar de wijk (zie tabel).

ver ken n i ng vita al won en

Wonenplus/vrijwillige dienstverlening wonen In totaal 14 kleine, 8 middelgrote en 6 grote gemeenten hebben voornemens ten aanzien van continuering of (verdere) ontwikkeling van WonenPlus en/of andere vormen van vrijwillige woondiensten. Wijk-/dorpssteunpunten In totaal 19 kleine, 9 middelgrote en 7 grote gemeenten hebben beleidsvoornemens ten aanzien van wijk- of dorpssteunpunten: haalbaarheidsonderzoeken, brede visie wijksteunpunten en ontwikkeling brede wijk- of dorpssteunpunten. Voor een aantal gemeenten is de vormgeving van een wijksteunpunt ‘breed’ een eerste aanzet tot de inrichting van woonservicegebieden.

vervolg

Participatie

• burgers tijdig betrekken bij planvorming met het oog op invloed op woning en woonomgeving, actieve betrokkenheid bewoners bij inrichting en beheer woonomgeving • meer zeggenschap over woning en woonomgeving (CPO) en consumentgericht bouwen • inzicht krijgen in woonwensen en woonbehoeften • initiatieven faciliteren van bewoners ter verbetering woonomgeving • bij grote projecten die een aanzienlijke impact hebben op de leefomgeving wordt een communicatieen burgerparticipatie traject vastgelegd en in de projectbegroting opgenomen

Woonbeleid

• ontwikkelen van woonvisie • aandacht in het woonbeleid voor verkeer, soc. cult. identiteit kernen en levensvatbaarheid voorzieningen • woonbeleid draagt bij aan sociale veiligheid, leefbaarheid, veilige openbare ruimte • woningen in combinatie met welzijn en zorg en evenwichtige spreiding over gemeente • nieuwbouwwoning moet bijdragen aan gewenste woonmilieu/woonsituatie aanpassen aan leefstijl • woonbeleid aanpassen voor ouderen/ burgers met zorgvraag en beperkt budget • zorgen voor brede diversiteit aan bewoners en vermogen kwetsbare groepen op te vangen, waardoor wijken vitaler en levendiger worden • wijken waar jong en oud, zorgbehoevend en vitaal door elkaar wonen • versterken sociaal-economisch gemengde buurten (strategische verkoop huurwoningen, herstructurering, spreiding kernvoorraad, verstreken sociaal-fysieke aspecten, identiteit buurten • woningen op terrein zorginstellingen

Ruimtelijke ordening

• structuurplan/dorpsplan verbinden met Wmo uitgangspunten • uitbreiding in afzonderlijke kernen (i.p.v. grootschalige uitbreiding) t.b.v. behoud sociale infrastructuur • woningen voor ouderen realiseren nabij voorzieningen • integraal beleid bij woningbouw (woonvormen, geschikte locaties, collectieve voorzieningen, infrastructuur (van zorgsteunpunt tot geldautomaat), woningmix oud en jong, levensloopbestendig bouwen) • gedifferentieerde wijken (bewoners en woonvormen, sociale netwerken, contacten, wijken waar jong en oud, zorgbehoevend en vitaal, naast elkaar wonen (geen concentraties ouderenhuisvesting)

Onderzoek

• monitoren van ontwikkelingen extramuralisering • 4 jaarlijks belevingsonderzoek over wonen en leven • 4 jaarlijks woonwensenonderzoek en woningbouwprogramma daarop afstemmen • onderzoek honorering verzoek corporaties WVG/Wmo middelen beschikbaar te stellen voor collectieve voorzieningen bij nieuwbouw • onderzoek en verbeterplan woonomgeving

Regie

• sturen, regie voeren en coördineren beter vormgeven • regionale afstemming zorg en diensten bij wonen/ regionale regisseur WWZ • ketenoverleg WWZ, integraal beleid, intersectoraal beleid, samenwerking gemeente met woningcorporaties en zorgen welzijnsinstellingen, convenanten per kern over beheer openbare ruimte, afstemming activiteiten, verbeteren communicatie en sociale contacten • (prestatie)afspraken aanbieders WWZ • samenhangend beleid WWZ, ruimtelijke structuur • regierol ruimtelijke ordening en aanbod welzijnsvoorzieningen • afstemming preventieve diensten, activiteiten en zorg in dorpen • afstemming centrale loketten, wijkloketten en overige WWZ-publieksbalies • beleidsnota als basis voor overleg welzijnsen zorginstellingen

Overig beleid

• labelen van voor ouderen geschikte woningen • opzetten zorgteam om zorgwekkende situaties (in de woonsituatie) tijdig op te sporen • domoticatoepassingen • doelstellingen en budgetten op niet Wmo terreinen verbinden met die op Wmo terreinen • verkennen nieuwe woon- en samenlevingsvormen

Ambtelijke organisatie

• integrale, projectmatige aanpak met deelname van relevante disciplines bij opstellen van bestemmingsplan, met aandacht voor welzijn • integrale gebiedsgerichte benadering en inclusieve beleidsontwikkeling in bouwen in gemeentelijke organisatie en met partnerorganisaties • integrale benadering bij opstellen bestemmingsplannen en actieve deelname van alle sectoren, integrale beleidscyclus voor Wmo onderwerpen • intervisie afdeling welzijn, onderwijs en cultuur en afdeling wijkbeheer met het oog op integraal beleid • inventarisatie beleidstukken van sectoren in relatie tot negen prestatievelden Wmo

Overig (preventief) beleid Het gaat hier om een verzameling van intenties en instrumenten, waarbij ook een relatie tussen sociaal en fysiek beleid aan de orde is. Overzicht overig (preventief) beleid in relatie tot woning en woonomgeving

Beleidscategorie

Intenties en instrumenten

Voorzieningen/ winkels

• v oorzieningen afstemmen op grote/kleine dorpen/kernen, handhaving, versterken, spreiding, concentratie basisvoorzieningen (in grotere kernen), stimuleren van het voorzieningen •h et basisniveau kwaliteit benoemen van voorzieningen/activiteiten in dorpen, op basis van demografische gegevens, vaststellen basispakket ouderenvoorzieningen • g oede basisvoorzieningen: speelvoorzieningen, winkels, sportvoorzieningen, ‘hangplekken’ en uitgaansgelegenheden • s preiding en concentratie van (sport)voorzieningen •d etailhandel versterken, bezorgservice vanuit supermarkt, mensen naar voorzieningen brengen, onderzoek creëren voorziening dagelijkse levensmiddelen (kleinschalige winkel, met inzet bijzondere doelgroep), het openen van ‘Hart’-winkels •w oningen realiseren met het oog op draagvlak voor voorzieningen •B rede Scholen • v ergroten leefbaarheid door (fysieke) aanwezigheid voorzieningen, groen, ecologische kwaliteiten • s ociale cohesie en ruimte voor ontmoeting, haalbaarheidsonderzoek leestafel/bibliotheek annex ontmoetingsruimte/ combinatie sport en ontmoeting

WWZarrangementen

Leefbaarheid

• ontwikkelen collectieve voorzieningen om het beroep op individuele voorzieningen te beperken/ herijking voorzieningenbeleid (wat is er nodig om te voldoen aan compensatieplicht Wmo) • WWZ-arrangementen ontwikkelen met geschikte woonvormen als vertrekpunt • in kleine kernen ondersteunend voorzieningenpakket vanuit hoofdkern • zorg op maat en domotica in bestaande woningen, domotica in en om huis • WWZ en Wmo beleid integreren, samenhangend aanbod wonen, welzijn, dienstverlening en zorg • afspraken over specifieke vormen van intensieve zorg • via informele netwerken, ontmoetingsplekken (contacten en maaltijden), minder sociaal isolement en minder beroep op zorg • activerend huisbezoek, Preventief en informatief ouderenbezoek • op peil houden en verbeteren kwaliteit van de woon- en leefomgeving, aandacht voor buitenruimte in het kader van ontmoeting en activiteiten, fysiek actief te zijn/ bewegen (in het bijzonder voor kinderen) • samenw. van gemeente, woningcorporaties en instellingen op het gebied van leefbaarheid en veiligheid • subsidiemogelijkheid van door bewoners zelf opgezette en uitgevoerde projecten die een bijdrage leveren aan de leefbaarheid en sociale cohesie in wijken, subsidie voor straatfeesten die bijdragen aan de sociale cohesie • conflictbemiddeling tussen buren • meldpunt openbare ruimte, onderzoek klachten openbare ruimte • aandacht voor de gezondheidsrisico’s in het buitenmilieu • integraal beheer ruimte en groen/ kunst in openbare ruimte • opstellen gedragscodes en inzetten woonmanagers en beheerders • buurtpreventieteams i.s.m. politie, gemeente, maatschappelijke instelingen

ver ken n i ng vita al won en

Inclusief beleid Iets minder dan de helft van de gemeenten nemen ínclusief beleid als vertrekpunt voor beleid. Op zich zelf genomen geeft gebruik van dit begrip bij nader inzien weinig houvast, tenzij dit tot uitdrukking komt in concrete beleidsvoornemens. Beleidsvoornemens op het gebied van toegankelijkheid en het beleid ten aanzien van kleine doelgroepen e.d. geven in dit verband meer inzicht in de gemeentelijke beleidsvoering.

vervolg

Welzijn en zorg

• taakstelling wonen en zorg • samenwerking/afstemming, procedure/proces, projectorganisatie en partijen uit de zorg • de ontwikkeling van woonzorgzones • alarmsystemen/domotica • opheffen tekort intramurale capaciteit • professionaliseren en financieren organisaties van huurders en bewoners

5 6 1 2 1 1

Prestatieafspraken In totaal 25 kleine, 8 middelgrote en 9 grote gemeenten hebben het voornemen (prestatie)afspraken te maken met woningbouwcorporaties. Voor kleine gemeenten komt dit neer op een percentage van 64%, voor middelgrote gemeenten 67% en voor grote gemeenten 82%. Het gemiddelde van kleine, middelgrote en grote gemeenten is in totaal ruim 70%. Het grootste deel van de prestatieafspraken is afkomstig uit de woonvisies. Als deze voornemens praktijk worden, is dat een forse toename in vergelijking met de voorafgaande jaren. De score voor het merendeel van de gemeenten in Noord-Holland in 2006 was 30% of lager (zie hoofdstuk 4).

Woningbouwopgave

• levensloopgeschikt bouwen/woningen voor senioren • woningaanpassing/opplussen • over woningbouwopgave sociale woningbouw (in aantallen en woningtype, in percentage per project/per wijk) • (beleid ten aanzien van) verkoop sociale huurwoningen (MGE) • sloop/nieuwbouw • gedifferentieerde woningbouw, gedifferentieerde bevolkingssamenstelling • kwaliteits- en duurzaamheidseisen, kwaliteit van woning en woonomgeving • wonen boven winkels • productieafspraken over woonruimteverdeling • bevorderen doorstroming • consument gericht bouwen

16 13 14

• (creëren) woongelegenheid voor jongeren/positie starters • aantal in de vorm van collectief particulier opdrachtgeverschap te realiseren woningen voor met name starters en senioren • afspraken over Maatschappelijk Gebonden Eigendom (zie ook woningbouwopgave)

5 2

De forse stijging hangt mogelijk samen met de Wmo en de toename van het aantal lokale woonvisies. Een gemeente die niet investeert in een adequate afstemming van sociaal en fysiek beleid, krijgt daarvan de rekening gepresenteerd in de vorm van ontevreden burgers en hogere kosten van individuele verstrekkingen. Het lijkt paradoxaal, maar in dit geval kost niets doen geld.

Starters

Kleine doelgroepen

Onderstaande tabel geeft een indruk van de (prestatie)afspraken die gemeenten willen maken. Sommige gemeenten hebben een heel boodschappenlijstje, maar de meeste gemeenten noemen een of enkele punten. Levensloopgeschikt bouwen, de opgave sociale woningbouw en woningaanpassing springen er uit. Over de woonomgeving en de opgave wonen en zorg maken gemeenten nog maar mondjesmaat afspraken. Ook in de Wmo beleidsplannen zijn de prestatieafspraken meestal gerelateerd aan woningen. Soorten (prestatie)afspraken met woningbouwcorporaties

Beleidscategorie

Intenties en Instrumenten

Woonomgeving

• per woningbouwproject afspraken over bijdrage aan vastgoed voor maatschappelijke voorzieningen, afspraken over realisatie centra • mogelijke rol corporaties beheer en exploitatie voorzieningen in het kader leefbaarheid • investering in de leefbaarheid/ leefbaarheid in de buurten • taken en verantwoordelijkheden m.b.t. sociale en fysieke leefomgeving, samenhang • integraal beheer openbare ruimte • de sociale leefbaarheid binnen en in de directe omgeving van haar wooncomplexen • opknappen van de woonomgeving • veiligheid • kunst in openbare ruimte • het aanpakken van huurdersoverlast • toegankelijkheid woningen • inventarisatie noodzaak grootschalige ingrepen, opstellen gebiedsvisies en uitvoering • investeringen woning (corporaties) en woonomgeving (gemeente), wederzijdse prestatieafspraken • informatie-uitwisseling

Aant. 3 1 3 2 1 1 1 1 1 1 2

Overige afspraken

10 2 3 3 1 1 2 1

(4)

• aandacht voor behoeften kleine doelgroepen/ mensen met beperking • reservering aangepaste huurwoningen (mensen met beperkingen) • mantelzorgbeleid/ mantelzorg woningen • registratie aangepaste woningen • preventie thuisloosheid en opvang crisissituaties • voor specifieke aandachtsgroepen buiten het woonruimteverdeelsysteem om, periodiek woningen beschikbaar stellen (GGZ-patiënten, verstandelijk gehandicapten, dak- en thuislozen, vrouwen uit Blijf van m’n Lijf IJmond, vluchtelingen met verblijfstitel) • beschikbaar stellen woningen statushouders en pardonners • standplaatsen woonwagenbewoners

8 1 1 1 4 3

• via dure bouw middelen reserveren voor sociale woningbouw • afspraken over uitvoeren woonvisie • optimale keuzevrijheid • gelijke kansen van doelgroepen, woonruimteverdeling • transparantie, verantwoording op hoofdlijnen en het leveren van marktinformatie • samenhangende aanpak tussen in- en uitbreiding • financieel kader • faciliterende rol gemeente • rekenmethode en verdeling kosten en opbrengsten van projecten, grondprijsbeleid, erfpachtbeleid • de positie van corporaties bij uitgifte van nieuwbouwlocaties • sociaal statuut bij herstructurering

2 1 3 1 1 1 1 1 1

1 1

ver ken n i ng vita al won en

Conclusies en aanbevelingen Starters/jongeren De overgrote meerderheid van gemeenten heeft ambities op het gebied van starters/jongeren. Veel gemeenten constateren dat starters minder kansen hebben op de woningmarkt. Het merendeel van de gemeenten verwacht een oplossing van het stimuleren van de doorstroming, maar tegelijkertijd is het een gegeven dat de doorstroming stagneert. Gemeenten hanteren los van elkaar verschillende beleidsinstrumenten om de achterstand van starters/jongeren weg te werken. Slechts een klein aantal gemeenten legt een (positieve) relatie tussen de woonomgeving en de positie en wensen van jongeren (speelplaatsen/trapveldjes, ontmoetingsvoorzieningen, aantrekkelijke locaties voor jongerenhuisvesting, participatie in de leefomgeving).

Voor het planmatig aanpakken van het opplussen van het eigen woningbezit kunnen gemeenten gebruik maken van de ervaring met het Keuzemodel Opplussen (zie www.wwz-nh.nl). Bij het opplussen van sociale huurwoningen kunnen gemeenten en andere partijen mogelijk profiteren van de kennis die in andere gemeenten is opgedaan, bijvoorbeeld op het gebied van de aanpak van inventarisaties, procedures, maatregelen op het gebied van de ruimtelijke ordening, het opwaarderen van ouderencomplexen, samenhang met beleid op het gebied van welzijn en zorg en (prestatie) afspraken met corporaties. Een conferentie over beleid, proces en uitvoering van het opplussen van sociale huurwoningen en over het opplussen van het eigen woningbezit kan een stimulans zijn voor alle gemeenten, ook voor gemeenten die op dit terrein nog niet actief zijn.

Een gemeente kan de eigen doelen effectiever realiseren, als men gebruik kan maken van de ervaring die elders is opgedaan. De regio West-Friesland heeft het voornemen om kennis te delen m.b.t. ideeën en initiatieven ten aanzien van jongerenhuisvesting. Mogelijk kan provinciale ondersteuning er aan bijdragen dat deze kennis ook beschikbaar komt voor andere gemeenten in Noord-Holland, bijvoorbeeld via een (digitale) handreiking jongerenhuisvesting en/of een werkconferentie. Bij een handreiking kan men denken aan informatie over ‘best practices’ en thema’s die door het netwerk zijn uitgediept, waaronder bijvoorbeeld de problematiek van de stagnerende doorstroming. Mogelijk zijn ook andere regio’s geïnteresseerd in deelname, waardoor het netwerk zich zou verbreden tot Noord-Holland. Vanuit de optiek van Vitaal wonen zou een dergelijk initiatief aan kracht winnen als alle stakeholders participeren en met name ook jongeren(organisaties).

Levensloopgeschikt bouwen In totaal 48 gemeenten hebben het voornemen levensloopgeschikt te bouwen. Het totaal percentage gerealiseerde levensloopgeschikte woningen is voor kleine 21%, voor middelgrote 31% en voor grote gemeenten 44% van de nieuwbouw. Van ruim de helft van de gemeenten ontbreken gegevens. De grote gemeenten realiseren naar verhouding de meeste en de kleine gemeenten de minste levensloopgeschikte woningen. Gezien de lagere bevolkingsgroei in kleine gemeenten in combinatie met de toename van het aantal huishoudens (voornamelijk ouderen), is juist een extra inspanning in kleine gemeenten noodzakelijk. Het gemiddelde voor geheel Noord-Holland is 35%, namelijk 17,8% voor nultrede, 10,7% voor toegankelijke woningen en 6,4% voor rolstoeldoorgankelijke woningen. Op basis van dit gemiddelde is de conclusie van de provinciale zorgmonitor dat men de provinciale doelstellingen niet haalt.

Het thema kindvriendelijk wonen is nog geen gemeengoed. Het leent zich daarom mogelijk meer voor één of meer pilots, om gemeenten met een voortrekkersfunctie een steun in de rug te geven en tegelijkertijd de kennis en ervaring toegankelijk te maken voor andere gemeenten. Daarnaast valt te denken aan een gereedschapskist met in Noord-Holland en elders ontwikkelde instrumenten en ‘best practices’ (speelruimte plannen, gereedschapskist ruimtelijk plannen, plan kindvriendelijk wonen. De publicatie ’Inspiratie voor kindvriendelijke wijken’ biedt hiervoor een aantal aanknopingspunten42.

Met het oog op realisatie van de provinciale doelen zou het provinciale aanjaagteam woningbouw vanuit het perspectief van Vitaal wonen mogelijk ook een actieve rol kunnen spelen bij het levensloopgeschikt bouwen. Mogelijke scheefgroei tussen het woningaanbod en de woningbehoefte zou zich met name voor kunnen doen in kleine (krimp)gemeenten, gezien de beperkte bevolkingsgroei en de toename van het aantal (oudere) huishoudens.

De provinciale zorgmonitor zou vanuit het perspectief van Vitaal wonen aan betekenis winnen, als naast de score voor nultrede, toegankelijk en doorgankelijk, de woning ook zou scoren op de sociale kenmerken van de woonomgeving en de beschikbaarheid en nabijheid van winkels en welzijnsen zorgvoorzieningen. In andere provincies heeft men hiermee enige ervaring43.

*42) Zie bijvoorbeeld Bewegen, verplaatsen en spelen, Inspiratie voor kindvriendelijke wijken, Uitgave Kennisplatform Verkeer en Vervoer, Rotterdam, 2008 *43) De zorgmonitor van de regio Parkstad in Limburg brengt bijvoorbeeld ook de beschikbaarheid en nabijheid van een wijksteunpunt en van aanbieders van welzijn en zorg in beeld. Voor 55-plussers zijn de sociale kenmerken van de woonomgeving belangrijker dan de fysieke kenmerken. Van de fysieke kenmerken zijn vooral de verkeersveiligheid en winkels voor dagelijkse boodschappen in de buurt van invloed op de mate van tevredenheid (Zie hiervoor ‘Met zorg gekozen? Woonvoorkeuren en woningmarktgedrag van ouderen en mensen met lichamelijke beperkingen, SCP, 2004). Het keuze model Opplussen eigen woningbezit houdt bijvoorbeeld ook rekening met de woonomgeving, bewoners, voorzieningen en afstemming van WWZ.

ver ken n i ng vita al won en

Kleinschalige woonvormen/kleine doelgroepen In totaal 46 gemeenten hebben voornemens ten aanzien van kleinschalige woonvormen, kleine doelgroepen en mantelzorgwoningen. Zowel het rijk als de provincie vragen van de gemeente rekening te houden met de behoeften van kleine respectievelijk specifieke doelgroepen. Sommige gemeenten geven aan de behoefte van kleine doelgroepen (beter) in beeld te willen brengen. De beleidsvoornemens zijn vaak positieve intenties. Bij de doelgroepen van maatschappelijke opvang, OGGz en verslavingszorg gaat het vaak om regionaal beleid dat lokaal is onderschreven. Daarmee is nog niet duidelijk wat lokaal de beleidsconsequenties zijn. Volgens de Monitor Zorgwoningen is van de gerealiseerde nieuwbouw in de periode 2005-2007 in NoordHolland 1,5% geclusterd (zelfstandig) wonen en 0,1% groepswonen. Het aantal gerealiseerde kleinschalige woonvormen is dus zeer beperkt. Maar zelfstandige woningen, die voldoen aan de eisen van nultrede en toegankelijkheid, kunnen ook geschikt zijn voor mensen met beperkingen en/of de zogenaamde kleine doelgroepen van de Wmo. Mogelijk leent dit thema zich voor subsidiëring in het kader van de provinciale Uitvoeringsregeling Stimulering Maatschappelijke Ontwikkeling (SMO)44. Een aantal gemeenten geeft namelijk aan nader onderzoek te wensen en onvoldoende zicht te hebben op de vraag van kleine doelgroepen. Te denken valt aan een pilot in een bepaalde regio. Een vraaggestuurde inrichting kan er aan bijdragen dat gemeenten in een regio intenties concreet maken. Vanuit het perspectief van Vitaal wonen is het van belang dat alle betrokkenen - ook (organisaties van) belanghebbenden - bij een pilot betrokken worden. De ervaring met een regionale pilot kan input leveren voor de uitwerking van de provinciale woonvisie in de andere regio’s. De positie van (kleine) doelgroepen is één van de thema’s van de provinciale woonvisie. Mantelzorg en wonen In totaal 8 kleine, 4 middelgrote en 3 grote gemeenten hebben beleidsvoornemens op het gebied van mantelzorg en wonen. De afzonderlijke instrumenten van gemeenten geven met elkaar toch een reeks mogelijkheden, die geen van de gemeenten in volle omvang benut. Een netwerk van kwartiermakers op het gebied van mantelzorg en wonen, kan individuele gemeenten helpen om de lokale ambities effectiever te realiseren en biedt mogelijkheden samen instrumenten te ontwikkelen, die lokaal inzetbaar zijn (aanpassing regelgeving gebruik opstallen/ woningsplitsing, planologische regeling, toewijzingsregels e.d.). Uiteraard is betrokkenheid van mantelzorgorganisaties hierbij van belang. De instrumenten kunnen deel uitmaken van een (digitale) gereedschapkist, eventueel aangevuld met ‘best practices’ (en concepten zoals kangoeroewoningen en mantelzorgunits). De informatie kan men (eventueel via een conferentie) productief maken voor andere gemeenten. Toegankelijkheid In totaal 20 kleine,10 middelgrote en 10 grote gemeenten willen verschillende instrumenten inzetten om de toegankelijkheid van de woonomgeving en openbare gebouwen te bevorderen. De middelgrote en de grote gemeenten kiezen in een aantal gevallen (ook) voor een aanpak per wijk. Instrumenten die afzonderlijke gemeenten ontwikkelen, kunnen ook interessant voor andere gemeenten, zoals:

B TB-toets (bereikbaarheid, toegankelijkheid en bruikbaar) bij beheer- en onderhoudsplannen; B TB-toets bestemmingsplannen; B TB-stappenplan bij het herprofileren van wegen en straten, plaatsen van straatmeubilair; C hecklist toegankelijkheid openbare ruimte; C hecklist prestatieveld 5, participatietoets/toegankelijkheidstoets collegebesluiten Eisen rolstoeldoorgankelijkheid bouwbesluit; C oncretisering Agenda 22; S timulerings- en ontheffingenbeleid (parkeren, accommodaties vrijwilligers/mantelzorg); S ubsidievoorwaarden toegankelijkheid. Mogelijk is het voor een aantal gemeenten interessant om gezamenlijk met patiënten- en consumentenorganisaties instrumenten te ontwikkelen op het gebied van toegankelijkheid. Instrumenten, zoals BTB-toetsen en ‘best practices’, kunnen via belangenorganisaties en bijvoorbeeld een (digitale) gereedschapskist hun weg vinden naar andere gemeenten in Noord-Holland. WonenPlus In totaal 13 kleine gemeenten, 8 middelgrote en 6 grote gemeenten hebben voornemens ten aanzien van continuering of (verdere) ontwikkeling van WonenPlus en/of andere vormen van vrijwillige woondiensten. Wijk- en dorpssteunpunten In totaal 19 kleine gemeenten en 9 middelgrote gemeenten hebben beleidsvoornemens ten aanzien van wijk- of dorpssteunpunten (breed). Overig (preventief) beleid Overig preventief beleid is een inventarisatie van overige instrumenten. Bij voorzieningen gaat het om doelen die niet (duidelijk) gekoppeld zijn aan accommodatiebeleid of de realisatie van MFA’s. Vanuit het perspectief van Vitaal wonen zijn mogelijk de volgende vraagstukken interessant voor andere gemeenten: v aststellen van basisniveau en basiskwaliteit van voorzieningen (per dorp/kern/wijk) h et ontwikkelen van collectieve voorzieningen om het beroep op individuele voorzieningen te beperken en voldoen aan de compensatieplicht (Wmo); aandacht voor buitenruimte in het kader van ontmoeting en activiteiten, fysiek actief zijn en bewegen; gezondheidsrisico’s in het buitenmilieu (thema’s die raken aan lokaal gezondheidsbeleid); integraal beheer van ruimte, groen en kunst in openbare ruimte; v ergroten invloed van burgers bij woning en woonomgeving en het faciliteren van bewoners bij verbetering van de woonomgeving; intenties ten aanzien van het woonbeleid en/of ruimtelijke ordening, zoals aandacht voor de sociaal culturele identiteit van kernen, de spreiding van woningen in combinatie van welzijn en zorg, aandacht voor leefstijl, diversiteit aan bewoners (jong/oud/zorgbehoevend en vitaal) in combinatie met community care, diversiteit aan woningen; ( keten)regie wonen, welzijn en zorg; a anpassingen in de ambtelijke organisatie, die bijdragen aan integrale beleidsontwikkeling en uitvoering. *44) Uitvoeringsregeling stimulering maatschappelijke ontwikkeling Noord-Holland, 2009.

ver ken n i ng vita al won en

Mogelijk kunnen kwartiersmakers rond een aantal vraagstukken ondersteuning krijgen bij het ontwikkelen van beleid, waar tegen over staat dat andere gemeenten hiervan kunnen profiteren: Te denken valt aan (een methodiek voor) het vaststellen van basisniveau en -kwaliteit van voorzieningen, collectieve voorzieningen die het beroep op individuele verstrekkingen beperken en het voldoen aan de compensatieplicht. Door de Wmo is dit vraagstuk voor veel gemeenten actueel. Bij de aandacht voor de buitenruimte, met het oog op ontmoeting en fysiek actief zijn en bewegen en het terugdringen van gezondheidsrisico’s, kan gedacht worden aan een denktank van beleidsmedewerkers en stakeholders die het beleid ‘handen en voeten’ geeft. Te denken valt aan beleidsmedewerkers van volksgezondheid, GGD, ruimtelijke ordening, beheer leefomgeving en relevante (welzijnsen sport)organisaties. Een aantal onderwerpen kan ook een plaats krijgen in het te ontwikkelen WWZ-beleid breed (per gemeente of wijk). Het kan ook een ingang zijn om het beleid op het gebied van de volksgezondheid nadrukkelijk een plaats te geven. Inclusief beleid Inclusief beleid is een uitgangspunt, dat pas zichtbaar wordt in concreet beleid op het gebied van levensloopgeschikt bouwen, woningaanpassing, toegankelijkheid, kleinschalige woonvormen en het beleid ten aanzien van kleine doelgroepen. Prestatieafspraken met woningbouwcorporaties In totaal 25 kleine, 8 middelgrote en 9 grote gemeenten hebben het voornemen (prestatie) afspraken te maken met woningbouwcorporaties. Voor kleine gemeenten komt dit neer op een percentage van 64%, voor middelgrote gemeenten 67% en voor grote gemeenten 82%. Het gemiddelde van kleine, middelgrote en grote gemeenten samen is ruim 70%. Levensloopgeschikt bouwen, de woningbouwopgave sociale woningbouw en afspraken over woningaanpassing voeren de lijst met prestatieaanspraken aan. Op het gebied van leefbaarheid, woonomgeving en wonen, welzijn en zorg is het maken van prestatieafspraken met woningcorporaties nog lang niet vanzelfsprekend. In de Wmo beleidsplannen krijgt dit minder aandacht dan in woonvisies en ook in Wmo beleidsplannen zijn de te maken prestatieafspraken vaak gerelateerd aan (zorg)woningen. Mogelijk kan informatie over de rol van woningcorporaties, de betekenis van woonvisies en de mogelijkheid ook prestatieafspraken te maken op het gebied van leefbaarheid, maatschappelijk vastgoed en zorg bijdragen aan de (kwaliteit van de) inbreng op dit gebied vanuit het Wmo beleid. Dit sluit aan bij het provinciale streven woonvisies en visies op zorg en welzijn meer op elkaar te betrekken en het potentieel van de woningcorporaties nog beter te benutten. Voor de afstemming van woonvisies en zorgvisies is het ook van belang dat men ‘elkaars taal spreekt’ (zie hiervoor o.a. het begrippenkader in bijlage I).

BIJLAGE / BEGRIPPEN De definities van de verschillende begrippen in beleidsdocumenten, regionale en lokale woonvisies en Wmo beleidsplannen zijn niet eenduidig en kunnen op onderdelen afwijken van onderstaande definities. Aanpasbaar bouwen Aanpasbaar bouwen is het realiseren van woonruimte die niet op voorhand bestemd, bedoeld of ontworpen is voor personen met een handicap, maar die zodanig is ontworpen en gebouwd dat latere aanpassingen eenvoudig en daardoor relatief goedkoop kunnen plaatsvinden wanneer een bewoner gehandicapt raakt45. Aanvullend op het bouwbesluit vraagt dat om46: • Alle ruimten (waaronder ook hal en toilet) zijn rollator- en rolstoeltoegankelijk. • De entree naar de woning is rollator- en rolstoeltoegankelijk. • Eventuele trappen hebben ten minste 900mm ruimte tussen de leuningen en er is een reservering voor verticaal personentransport (bijvoorbeeld een traplift) wanneer één van de primaire vertrekken op de verdieping ligt. Afdelingswonen47 Huisvesting in groepsverband met onzelfstandige woonruimten waarbij woonvoorzieningen worden gedeeld en de woongroep 12 of meer bewoners telt. Voorbeelden: Verpleeghuis, GGZ-kliniek (dus geen verzorgingshuis!). Begeleid wonen Individueel of groepswonen in de wijk met geregeld begeleiding (gehandicaptenzorg en geestelijke gezondheidszorg). Cliënten hebben een individuele huurovereenkomst en een begeleidingsovereenkomst. BTB-eisen Bereikbaar, Toegankelijk, Bruikbaar. Doorgankelijkheid Zie rolstoel toe- en doorgankelijkheid. Doorstromers Huishoudens die een woning achterlaten.

particulier opdrachtgeverschap kan beschouwd worden als een variant op de traditionele kavelbouw, geschikt voor stedelijke gebieden. Particulier opdrachtgeverschap heeft meerdere functies: het vergroot de zeggenschap en keuzevrijheid van de bewoner, het leidt tot een gevarieerder beeld, tot grotere sociale samenhang en het maakt een besparing in de bouwkosten mogelijk. Deelkoop Het principe van de deelkoop is dat men de woning (opstal) koopt en de grond pacht. Hierdoor blijven de woonlasten relatief laag. Domotica48 Het omvat alle apparaten en infrastructuren in en rond woningen, die elektronische informatie gebruiken voor het meten, programmeren en sturen van functies ten behoeve van bewoners en dienstverleners. Domotica staat voor elektronische communicatie tussen allerlei elektrische toepassingen in de woning en woonomgeving ten behoeve van bewoners en dienstverleners. In een Domotica woning worden zorgtaken, communicatie, ontspanning en andere huiselijke bezigheden door talrijke elektrische apparaten en netwerken gemakkelijker gemaakt. Domotica omvat alle elektronische toepassingen in de woning om functies te besturen (verwarmen, ventileren, verlichten, etc.) en diensten uit de woonomgeving te gebruiken (alarmeren, telefoneren, televisie kijken, etc.). Dit gebeurt bij voorkeur flexibel: op elke plek en op elk tijdstip dat het de bewoner past, met een gemakkelijke bediening en desgewenst op afstand. Doorgankelijk(heid) Zie rolstoeldoorgankelijkheid. Geclusterd (zelfstandig) wonen49 Een afzonderlijke zelfstandige wooneenheid of woning waar alle woonfuncties aanwezig zijn voor één huishouden, geclusterd met vergelijkbare woningen waarbij een of meer woon- of zorgvoorzieningen (woonkamer, keuken, zorgruimte) worden gedeeld. Voorbeelden: woonvoorzieningen gehandicaptenzorg, verzorgingshuis, aanleunwoningen ouderenzorg, adl-cluster (fokuswoningen).

Collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO) Particulieren verwerven in groepsverband een bouwkavel met woonbestemming. Hiervoor organiseren zij zich meestal in een stichting of vereniging zonder winstoogmerk, die als opdrachtgever naar architect en aannemer van het project optreedt. Uiteindelijk worden de woningen dus in groepsverband gerealiseerd. Collectief

GPR Gebouw50 GPR Gebouw is een hulpmiddel voor het maken van duurzaamheidkeuzes bij nieuwbouw en renovatie van woningen, utilitaire gebouwen en scholen. Het biedt mogelijkheden om plankwaliteit en milieubelasting van een project in samenhang te optimaliseren. Het instrument drukt prestaties uit in rapportcijfers. Bouwen volgens het Bouwbesluit levert een 6 op. Het streven naar maximale duurzaamheid wordt vertaald in een score van 10. De belangrijkste items van het Woonkeur zijn in de module Woonkwaliteit van GPR Gebouw opgenomen.

*45) Nationale Woningraad, 1992

*48) Bron: zie Domotica Platform, www.domotica.nl

*46) Monitoring onderzoek verpleging en verzorging, Bouwcollege 2005.

*49) Zie Monitor Zorgwoningen 2008 RIGO/BMC in opdracht van de provincie Noord-Holland

*47) Zie Monitor Zorgwoningen 2008 RIGO/BMC in opdracht van de provincie Noord-Holland

*50) Zie www.gprgebouw.nl 47

ver ken n i ng vita al won en

Groeiwoningen Dit zijn woningen voor mensen met een laag inkomen. Naarmate het inkomen en het gezin groeien, kan het huis meegroeien door open aanbouwen. Groepswonen (voor kwetsbare doelgroepen)51 Huisvesting in groepsverband met onzelfstandige woonruimten waarbij woonvoorzieningen (woonkamer, keuken zorgruimte) worden gedeeld en de woongroep minder dan 12 bewoners telt. Voorbeelden: groepswoningen gehandicaptenzorg, psychiatrie en gezinsvervangende tehuizen. Haaldienst Diensten die buiten de eigen woning ter beschikking staan aan doelgroepen met een zorgen welzijnsvraag, bijvoorbeeld: ontmoeting in de buurt, eettafel en welzijnsactiviteiten. Kangoeroewoningen Aan elkaar gekoppelde (zelfstandige) woningen of wooneenheden met een (inpandige) verbinding voor ouderen of mensen met beperkingen en hun familie52, waarbij bijvoorbeeld de kinderen voor de ouderen zorgen of omgekeerd Kanswoning Is een experiment, waarbij jongeren tot 30 jaar geselecteerd worden op basis van loting. Alle actief woningzoekende jongeren tussen de 18 en 30 jaar maken zo een gelijke kans op een woning. Het doel van het experiment is om meer gelijke kansen voor jongeren op de woningmarkt creëren. Gedurende het experiment kijkt men of loting een systeem is dat beter aansluit bij de belevingswereld van jongeren. Na afloop bepalen de corporaties of loting een toewijzingsmethode is om mee door te gaan. Kleinschalige woonvormen Onder kleinschalige woonvormen53 verstaan we een kleinschalig wooncomplex van minder dan 12 bewoners waarbij de bewoners zowel zelfstandig als onzelfstandig (gedeeld worden woonkamer, keuken of zorgruimte) kunnen wonen. Koopgarant De koper krijgt een korting op de marktwaarde van de woning, maar wordt vervolgens wel volledig eigenaar van de woning, met de bijbehorende bevoegdheden en verantwoordelijkheden. De corporatie kan zelf kiezen hoeveel korting zij wil geven, waarbij Koopgarant uitgaat van een korting van minimaal 10%. Wanneer de eigenaar de woning wil verkopen, dan is hij verplicht de woning aan de corporatie te verkopen. De terugkoopprijs wordt vastgesteld op basis van een onafhankelijke taxatie. De waardeontwikkeling wordt volgens een bepaalde formule gedeeld. Door korting op de marktwaarde wordt de Koopgarantwoning bereikbaar voor de lage- en middeninkomensgroepen, waaronder starters (www.koopgarant.com).

KoopZeker Korting op de aankoop van een woning met een terugkoopregeling met de woningcorporatie, zodat ook volgende generaties van de regeling kunnen profiteren. Het is een vorm van Maatschappelijk Gebonden Eigendom. Levensloopgeschikte woningen (‘levensloopbestendige woningen’)54 Is het overkoepelend begrip voor woningen die geschikt zijn of eenvoudig geschikt zijn te maken voor bewoning tot op hoge leeftijd, ook in geval van fysieke handicaps of chronische ziekten van bewoners. Levensloopgeschikte woningen zijn er in verschillende gradaties en voor verschillende doelgroepen, bij nieuwbouw en verbouw. Maatschappelijk gebonden eigendom (MGE) Is een vorm van verkoop door de corporatie (soms met korting), waarbij deze met de koper afspreekt dat hij de woning bij (door)verkoop als eerste aanbiedt aan de corporatie. Daarbij wordt de winst of het verlies gedeeld. De corporatie beslist daarna of de woning opnieuw verkocht wordt aan een volgende koper of opnieuw wordt verhuurd. Bijvoorbeeld: Koopzeker, Koopgarant, Te Woon. Meer generatiewoningen Zie kangoeroewoningen. Nultredenwoningen Zelfstandige woningen die geschikt zijn om er (in de toekomst) met een functiebeperking te wonen en/of zorg te krijgen. De basisfuncties woonkamer, badkamer, keuken en WC en minimaal één slaapkamer zijn gelijkvloers. Rolstoeltoegankelijke en rollatordoorgankelijke woning55 Alle primaire voorzieningen (slaapkamer, woonkamer, toilet, badkamer en keuken) liggen gelijkvloers. De woning ligt op de begane grond of is per lift bereikbaar. Toegankelijkheid: Personen met een rolstoel kunnen de toegang van de woning en het woongebouw zonder belemmeringen bereiken. Doorgankelijkheid: Zonder grote hindernissen kan men met een rollator in en door het woongebouw lopen. De woning en het woongebouw hebben geen of zeer geringe drempels. De woning is geschikt voor bewoners met beperkingen bij het lopen, die met een rollator afstanden kunnen overbruggen. Rolstoel toe- en doorgankelijke woning56 Alle primaire voorzieningen (slaapkamer, woonkamer, toilet, badkamer en keuken) liggen gelijkvloers. De woning ligt op de begane grond of is per lift bereikbaar. Toegankelijkheid: Personen met een rolstoel kunnen de toegang van de woning en het woongebouw zonder belemmeringen bereiken.

*51) Zie Monitor Zorgwoningen 2008 RIGO/BMC in opdracht van de provincie Noord-Holland

*54) Definitie Kenniscentrum Wonen-Zorg Aedes-Actiz.

*52) Zie begrippenlijst Expertisecentrum informele zorg.

*55) Zie Monitor Zorgwoningen 2008 RIGO/BMC in opdracht van de provincie Noord-Holland.

*53) Bart Lammers e.a., DSP-groep, Kleinschalig wonen vergroten, Onderzoek voor de provincie Noord-Holland Amsterdam, 2008

*56) Zie Monitor Zorgwoningen 2008 RIGO/BMC in opdracht van de provincie Noord-Holland 48

ver ken n i ng vita al won en

Doorgankelijkheid: Alle ruimtes binnen in de woning zijn bereikbaar en bruikbaar (te maken) voor bewoners in een standaardrolstoel. De woning is geschikt voor bewoners die zich zittend moeten verplaatsen.

Verzilverd wonen Een woningcorporatie koopt een woning van een eigenaar, waarna de bewoner dezelfde woning terughuurt, eventueel met een onderhoudscontract.

Sociale Koop Sociale Koop biedt mensen met lagere inkomens de mogelijkheid om een eigen woning te kopen. Met de flexibele koopformule van Sociale Koop is het mogelijk om een eigen huis te kopen en toch lage woonlasten te houden. De koper bepaalt namelijk zélf hoeveel hij voor een woning betaalt. Hij houdt zijn maandelijkse woonlasten zelf in de hand en bouwt toch aan een eigen vermogen! Tegen betaling van een (door de corporatie te bepalen minimum) instapbedrag wordt de huurder de nieuwe eigenaar van zijn woning. Hij kan hiervoor een hypotheek afsluiten bij de bank. De resterende koopsom hoeft hij pas later te betalen bijvoorbeeld als hij de woning doorverkoopt. Daar is wel één voorwaarde aan verbonden: de hoogte van deze resterende koopsom groeit mee met de gemiddelde woningprijzen van verkochte woningen in de regio. Hiervoor gebruiken we een onafhankelijke index: de WoningwaardeIndex. Deze index wordt gebaseerd op objectieve verkoopcijfers ontleend aan het Kadaster (www.socialekoop.nl).

Verzorgd wonen/zorgwoningen Dit zijn zelfstandige woningen in een complex, waarbij de zorg 24 uur per dag op afroep beschikbaar is. Deze woningen liggen bij voorkeur in een woonservicegebied/woonzorgzone en een zorgunit is in de omgeving of binnen het complex aanwezig (zorgverleners moeten immers voortdurend paraat zijn).

Spacebox Een spacebox is een stapelbare woning van kunststof, die snel te (ver)plaatsen is door het lichte gewicht en een ingebouwd ‘plug and play’ systeem. Hij gaat twintig jaar mee, is energiezuinig en milieuvriendelijk.

Woonkeur certificaat WoonKeur is het resultaat van de samenwerking tussen Consumentenorganisaties, Aedes vereniging van woningcorporaties, de VNG, projectontwikkelaars, de Bond Nederlandse Architecten en de Vereniging Eigen Huis. Het certificaat wordt afgegeven aan nieuwbouwwoningen met voldoende woontechnische kwaliteit: een woning met WoonKeur kent een hoog niveau aan gebruikskwaliteit, inbraakwerendheid en sociale veiligheid, toegankelijkheid en flexibiliteit en aanpasbaarheid. Een woning met WoonKeur is een levensloopbestendige woning.

Starters Starters op de huurmarkt: Mensen die vanuit het ouderlijk huis of vanaf een kamer een woning zoeken; zij zijn doorgaans jonger en vooral op zoek naar een betaalbare huurwoning Starters op de koopmarkt: Mensen die willen starten op de koopmarkt, vormen een duidelijk andere groep. Het gaat vaker om één- en tweepersoonshuishoudens, met meer financiële mogelijkheden en een hoger wensenpatroon. Vaak heeft men een voorkeur voor eengezinswoningen. Starterslening Een lening die gemeenten kunnen aanbieden aan koopstarters met huishoudens tot een bepaalde inkomensgrens die de mogelijkheid biedt om de woonlasten van de eerste koopwoning te verlagen vanuit het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn). De gemeente stort geld in dit fonds, waarvan een deel van de lening voor een woning tijdelijk renteloos en aflossingsvrij wordt verstrekt. Toegankelijk(heid) Zie rolstoeltoegankelijkheid.

WIBO-woning (Haarlemmermeer)57 Een Woning In een Beschermde Omgeving, door gemeente, Woonmaatschappij en Woonzorg Nederland in Haarlemmermeer gedefinieerd als een geschikte woning voor senioren (en sommige gehandicapten) in de directe nabijheid van 6 zorgcentra waar tenminste gelegenheid is tot het onderhouden van sociale contacten en het gebruiken van de maaltijd. In sommige woningen bij enkele centra is het ook mogelijk thuis verzorgd te worden door medewerkers van het centrum.

Woonservicegebied58 Wijk met het accent op levensloopbestendig wonen met een goed georganiseerde dienstverlening, tot en met thuiszorg en welzijnsdiensten. De servicewijk wil zich met goede service voor alle burgers in gunstige zin onderscheiden van de gemiddelde wijk. Een woonzorgzone kan weer deel uitmaken van een servicegebied. Woonzorgzone/woondienstenzone Naast een bovengemiddeld aantal aangepaste of levensloopbestendige woningen kenmerkt een woonzorgzone zich door een verhoogd voorzieningenniveau van ondersteunings-, welzijnsen zorgdiensten. Bij voorkeur op loopafstand van 400 tot 500 meter en in het middelpunt van de woonzorgzone bevindt zich een zorgen dienstencentrum - eventueel met steunpunten elders in de wijk - waar de 24-uurs zorg is gelokaliseerd. Binnen dit kleinere gebied zijn de eigenlijke woonzorgzones, waar ook mensen die intensievere zorg of begeleiding behoeven, tot en met niet-planbare 24-uurs-zorg, hun plek hebben in de woonwijk. Het gaat onder andere om kleinschalige vormen van beschermd wonen en begeleid wonen, waarbij een kritische factor is het draagvlak voor de 24-uurs aanwezige zorg. Aan reguliere woonzorgcomplexen voegt de woon-

Te Woon Woningen die men van de woningcorporatie kan kopen of huren. De toekomstige bewoner kan zelf kiezen of hij (met korting) koopt of huurt. *57) Woonvisie Haarlemmermeer 2008-2011. *58) Toekomstscenario’s en planologische kengetallen wonen en zorg; Aedes-Arcares Kenniscentrum Wonen-Zorg, drs. J.P.J. Singelenberg. Utrecht, mei 2004

ver ken n i ng vita al won en

zorgzone de dimensie van integratie in de wijk toe en een zo normaal mogelijke samenleven van jong en oud, ook voor mensen met beperkingen. Een veel gehanteerde richtlijn van het STAGG59 is, dat een woondienstenzone interessant is voor een verzorgingsgebied van 10.000 inwoners in een straal van 500 meter. Zelfstandige woning60 Een afzonderlijke wooneenheid voor één huishouden dat niet geclusterd is met andere woningen. Dit kan zowel een geschakelde, twee-onder-een-kap, vrijstaande woning of appartement/flat zijn. Zorgpost Een voorziening in de vorm van een verzorgings-, verpleeghuis of woonzorgcentrum, die ook voor zelfstandig wonenden 24-uurszorg biedt. Naast zorg op afspraak (planbare zorg) kan vanuit deze zorgpost indien nodig ook zorg op afroep (niet-planbare zorg) worden geboden. Afhankelijk van de zorgbehoefte van de bewoners liggen de woningen op maximaal 300 meter van de zorgpost (waarbij conform de intramuraal geldende norm de responstijd maximaal 10 minuten bedraagt), dan wel 800 meter (reactietijd voor 24-uurszorg maximaal 20 minuten). Alle woningen binnen de zone zijn door middel van een alarmsysteem verbonden met de zorgpost. Moderne communicatie-infrastructuur (domotica) speelt een steeds belangrijkere rol. Zorgwoningen61 De provincie Noord-Holland onderscheidt dit type woningen aan de hand van twee dimensies, namelijk de woonvorm (type) en de mate van toegankelijkheid. De woonvormen zijn: zelfstandige woning, geclusterd (zelfstandig)wonen,groepswonen en afdelingswonen. Bij de mate van toegankelijk ‘scoren’ zorgwoningen op ‘nultrede’ en rolstoel toe- en doorgankelijk.

*59) ‘Verblijven of wonen; zorg voor ouderen, Stichting Architectenonderzoek Gebouwen Gezondheidszorg (STAGG), 1995. *60) Monitor zorgwoningen, Rigo Research en Advies BV en BMC advies, 2008 in opdracht van de provincie Noord-Holland. *61) Monitor zorgwoningen, Rigo Research en Advies BV en BMC advies, 2008 in opdracht van de provincie Noord-Holland.