Toondertijd 67 by Ed Bakker

nr 67 • maart 2008 • jaargang 18 Toondertijd is het driemaandelijks tijdschrift voor leden van de Marten Toonder Verzamelaars Club, afgekort MTVC. Voorzitter: Henk Arens Wilhelminastraat 16, 2382 HE Zoeterwoude Tel. 071-5891103 dickerdack@toondertijd.nl Penningmeester: Arnoud Alderlieste Tollenskade 32 2274 LV Voorburg aws@toondertijd.nl Secretariaat: Ton Michels Goudenregenzoom 120 2719 HD Zoetermeer Tel: 079 - 3616343 dorknoper@toondertijd.nl Clubcuriosa: Arnoud Alderlieste Tollenskade 32 2274 LV Voorburg grootgrut@toondertijd.nl Beurzen: Ton MacKaaij Boomstede 564 3608 BM Maarssenbroek Tel: 0654613485 beurskraker@toondertijd.nl Clubblad: redactie Henk Arens opmaak Ed Bakker fanth@toondertijd.nl Website:

www.toondertijd.nl beheer Ed Bakker prlwytzkofski@toondertijd.nl

Met dank aan iedereen die ons ook dit nummer weer de nodige informatie heeft verstrekt, vragen stelde of op andere wijze medewerking verleende. Verantwoordelijkheid voor onder naam gepubli-

ceerde artikelen berust uitsluitend bij de desbetreffende. Lidmaatschap Het lidmaatschapsgeld kan worden gestort op Postbankrek. Nr. 626.11.21 t.n.v. de Marten Toonder Verzamelaars Club, Zoetermeer en bedraagt dit lopende kalenderjaar €15,-. Leden buiten Europa betalen €20,- i.v.m. hogere verzendkosten Ruiladvertenties Elke regel bevat ± 80 tekens, spaties enz. meegerekend Leden eerste 5 regels gratis, daarna € 3,50 per regel. Niet-leden betalen € 2,50 per regel voor de eerste 5 regels, daarna eveneens € 3,50 per regel. Advertenties voor het juni nummer dienen uiterlijk woensdag 28 mei in het bezit te zijn van de redactie. Copyright Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende op het auteursrecht worden overgenomen. Copyright op alle illustraties berust bij Stichting Toonder Auteursrecht, tenzij anders vermeld. De MTVC is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nr. 40.26.02.55

Karthuizersdwarsstraat 1c 1015KP Amsterdam mail@stichtingtoonder.nl www.stichtingtoonder.nl

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Voorwoord Ondanks het verlopen der jaren blijkt dat het erfgoed van Toonder nog volop in de belangstelling staat. Dat is voor een simpele bestuurder als ik aan twee dingen af te meten. Ten eerste is dat het nog steeds uitkomen van werk van -of over- Toonder. Ten tweede is dat het nog steeds gestaag stijgen van het ledental van de MTVC. Wat het eerste betreft was 2007 weer een mooi jaar. Een aantal zeer lezenswaardige boeken zag het levenslicht en voor het lopende jaar staan er spectaculaire zaken op stapel. Als verzamelaar kunnen we ons daar vast erg op verheugen. Vooral ook omdat er redelijk zeldzaam werk, wat eerst onbetaalbaar was nu in de herdruk komt. Het ledental van de club stijgt ook nog steeds. Dat is voor elke club op zich al verheugend, maar voor ons ook nog eens omdat het werk van MT toch een soort van groeiende belangstelling staat. Toch raken we elk jaar een dertigtal leden kwijt en de opzegging komt vaak van familie die meldt dat het lid helaas is overleden. Op clubdagen zie je ook dat de haarkleur van de gemiddelde verzamelaar toch ook het bekende seniorenblond heeft gekregen. Ondanks deze afkalving lukt het toch elke keer weer om te blijven groeien als club. Dat is fijn en geeft ons een zeker bestaansrecht. Daarbij ben ik toch echt nieuwsgierig naar de leeftijd van onze aanwas. Zijn dat toch senioren die ons opeens ontdekt hebben, of is dat een jongere generatie die het werk van MT ontdekt heeft. Door verandering in werkkring verkeer ik nu continu midden tussen de vroege twintigers. Ik kan de verleiding niet onderdrukken Bommelse woorden, uitdrukkingen en zegswijzen te debiteren waarbij er een groep me sprakeloos aan zit te kijken met een uitdrukking op hun gezicht van ‘waar heeftie het over?’ Navragen wie Bommel kent, Toonder, Kappie of Hollewijn levert alleen nog meer onbegrip op. De jeugd kent het niet meer… Dus waar komt onze ledenaanwas vandaan? Doelstelling van de club is het onder de aandacht brengen van het werk van MT en dat zullen we blijven doen. Als bestuur en natuurlijk als leden van de MTVC. In het laatste nummer van TT deed ik een oproep of er mensen het bestuur wilden komen versterken. Helaas leverde dat geen enkele reactie op. Daarom deze keer wederom een oproep om óns bestuur te komen versterken. Of neem eens contact op met een van de huidige bestuursleden omtrent ons zegenrijke werk.

Henk Arens

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Clubdag MTVC mei 2008 De clubdag van de MTVC wordt dit jaar wederom in Utrecht gehouden. De diverse deelnemers waren verleden jaar erg enthousiast over het gezamenlijk opgaan met de Herge stichting, zodat we besloten hebben dit jaar weer samen de dag te houden. Dit jaar hebben we na de clubdag een lezing van Klaas Driebergen over zijn masterscriptie Bommel en de Bijbel. Voor liefhebbers van de Bommelverhalen waarin de bijbel en de tale Kanaans een plaats heeft gekregen een absolute must. Kijk over de scriptie nog even in TT 66. Alles op een rijtje: Sporthal Zuylen Burg. Norbruislaan 33, 3555 ED Utrecht 25 mei 2008 Opbouwen vanaf 09.00h Beurs open van 10.00 – 13.30 De lezing van Klaas is van 13.45 tot ongeveer 14.30h en aansluitend is de ALV. Tafels voor leden de eerste meter gratis, vervolgens 5 euro per meter Reserveren bij Ton Mackaaij 06-54613485 of beurskraker@toondertijd.nl

Voor de ware zamelaar De avondvullende Bommel-tekenfilm ‘Als je begrijpt wat ik bedoel’, die in 1983 in Nederland werd uitgebracht, kent zo langzamerhand verschillende internationale versies. Naast de meer bekende zijn momenteel in DVD/video verkrijgbaar: • Brazilië onder de titel ‘Bambo & Dex’; • Czechië onder de titel ‘Drak medvidka Bommela’; • Duitsland onder de titel ‘Oglu, das freche Drachenmonster’; • Zwitserland (?) onder de titel ‘Bommel Bär und das freche • Drachenmonster’; • België en Frankrijk onder de titel ‘Olivier et le dragon vert’; • de USA onder de titel ‘The dragon that wasn’t (or was he?)’; • en twee Engelstalige edities: ‘If you know what I mean’ en ‘Dexter • the dragon & Bimble the bear’. Een bezoek aan eBay is uw moeite waard.

Eiso Toonder

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Dringende oproep Dick de Boer en ondergetekende zijn bezig met een boek over Marten Toonder vanaf het begin (ergens in 1933) t/m 1942/’43. Alles behalve Tom Poes en Heer Bommel. We zijn naarstig op zoek naar ons nog ontbrekende gegevens van volgende kranten, tijdschriften enzovoort: • • • • • • •

De Nederlander. Krant 1932 De K.R.O.-Gids Voor De Jeugd. 193? Ideaal. Weekblad 1931 t/m 1935? Paraat. Weekblad? 193? De Onze Club-Krant. Weekblad? 193? De Reclame. Maandblad 1922 t/m 1937? Losse reclame-uitingen als bijvoorbeeld: advertenties, affiches, display’s, folders en brochures en ander reclamemateriaal uit deze tijd.

Wie van onze medeclubgenoten kan ons daaraan helpen? Let wel: natuurlijk zouden we graag al deze zaken in eigen bezit hebben, daarvoor zijn we verzamelaar. Het gaat ons er echter nu vooral om te weten wie wat heeft opdat we dan een en ander kunnen traceren en hopelijk een keer mogen inkijken om de nodige informatie te verzamelen welke onontbeerlijk is om alles op een rijtje te zetten en daarna tot publicatie over te gaan zodat deze blinde vlek eindelijk eens wordt ingevuld. Dick de Boer. Sweelinckplein 4, 5216 EG Os-Hertogenbosch 073-6135280. dick.de.boer@hotmail.com Loek Donders. Hopveld 26, 5467 KB Veghel. 0413-342009 donders.l@home.nl

Aangeboden Diverse krantenknipsels: 58 Kappie verhalen (knipsels compleet in envelop en deels zelf ingebonden), 5 Koning Hollewijn verhalen, 9 Tom Poes verhalen, 12 Heer Bommel verhalen en 1 boekje Tom Poes Deel 3 Info: jeroen@vanwaasdijk.nl 06-53698784

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Boumaar brengt heruitgave Tom Poes Weekblad 21 december ‘07 - 16:15 Uitgeverij Boumaar gaat Tom Poes Weekblad integraal heruitgeven. In kleur en inclusief alle bijlagen. Het project start in 2008 en duurt zo’n drie à vier jaar. Ron Streppel, uitgever/eigenaar van Boumaar, zegt al vanaf 1999 contact hierover te hebben met de Toonder Studio’s, waar de rechten voor het weekblad liggen. ‘We zijn bijzonder blij dat we uiteindelijk tot een overeenkomst zijn gekomen.’ Boumaar heeft van een verzamelaar zijn Tom Poes Weekblad-archief in bruikleen gekregen om het materiaal over te zetten. De uitgeverij verwacht de vier jaargangen van het stripblad (1947-1951) in drie of vier jaar uit te brengen. Doelgroep Volgens Streppel is Tom Poes Weekblad een titel die perfect aansluit bij de doelgroep die Boumaar bedient. ‘De heruitgave is niet alleen interessant voor verzamelaars die diep in de buidel willen tasten, maar ook voor lezers die uit nostalgische overwegingen zijn geïnteresseerd in Tom Poes Weekblad. We willen de boeken daarom ook via de boekhandel verspreiden, hoe moeizaam dit kanaal voor een stripuitgever vaak ook is.

Redactie’

Tv-shows Van Dis, met oa MT, op 5 dubbel-dvd’s AMSTERDAM - De legendarische praatshow ‘Hier is... Adriaan van Dis’ komt uit op dvd. Het gaat om honderd gesprekken met schrijvers, kunstenaars en politici. Op elke dubbel-dvd staan zes afleveringen van een uur. De hele box - vijf dubbel-dvd’s en het boekje Op de televisie van Adriaan van Dis kost 75 euro. Hier is... Adriaan van Dis, in 1986 bekroond met de Zilveren Nipkowschijf voor het beste televisieprogramma, werd door de VPRO van 1983 tot 1992 maandelijks uitgezonden. De reeks geldt nog altijd als het enige succesvolle Nederlandse televisieprogramma over boeken.

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Adriaan van Dis ontving onder anderen Isabel Allende, Hugo Claus, Roald Dahl, Umberto Eco, Frederick Forsyth, Hella S. Haasse, W.F. Hermans, Astrid Lindgren, Hans van Manen, Ischa Meijer, Harry Mulisch, Gerard Reve, Salman Rushdie, Annie M.G. Schmidt en Marten Toonder in het programma.

Redactie

Para: naast, langs of voorbij het ab-normale. In december 2007 verscheen boek ‘Heer Bommel en het para-abnormale’ van de hand van Willem Venerius. Hij is op zoek gegaan naar de occulte elementen in de Bommelsaga en aan de hand van veertien verhalen doet hij verslag van zijn vondsten. Als extraatje krijgen wij een lesje astrologie en geeft hij de horoscopen van Toonder, Tom Poes en heer Bommel. De nieuwsgierige lezer die geïnteresseerd is in de door Venerius gekozen benadering van de Bommelsaga kan zijn hart ophalen. Dat er ooit een boek op de markt zou komen waarin de astrologie, de alchemie, de waarzeggerij, het kaartlezen en nog veel meer occulte zaken in Toonders oeuvre zouden worden onderzocht, leek onvermijdelijk en het is dan ook verheugend dat deze arbeid verricht is door iemand die terzake kundig is en dat bovendien met de nodige nauwkeurigheid heeft gedaan. Als deskundige loopt je echter het gevaar zoveel aanwijzingen over het occulte op te sporen, dat je je kunt afvragen of Toonder die er werkelijk heeft ingelegd. Het oordeel daarover is natuurlijk aan iedere individuele lezer zelf. En aangezien ik niet zo diep in de occulte materie ben ingevoerd als de schrijver, laat ik het oordeel graag over aan oplettende lezertjes die daar meer kaas van hebben gegeten. Echter zinnen als ‘Het zou kunnen dat Toonder…’ komen regelmatig voor, waaruit blijkt dat de schrijver zich ook wel eens afvraagt in hoeverre Toonder bewust gedachten uit de esoterie of het occultisme heeft verwoord. Na het lezen van dit interessante boek resten mij enkele vragen.

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

In de eerste plaats: wat zou Toonder zelf van dit boek hebben gevonden? Zeker, het is een retorische vraag: Toonder geeft geen antwoord meer, en ik aarzel. Voor een andere vraag heb ik wat meer woorden nodig: Toonder was een verhalenverteller die, zonder nu rechtstreeks een boodschap te willen geven, de lezer aan het denken wilde zetten. Daarbij ging hij esoterische, filosofische, ethische en zelfs religieuze vragen niet uit de weg. Interessant is dan je af te vragen welke bedoeling Toonder had met de occulte invalshoek in zijn werk en welke waarde hij hechtte aan al deze alternatieve opvattingen. Graag had ik van Venerius daarop een antwoord gekregen. Stellen dat ‘Toonder de I Tjing goed kende’, dat hij ‘de plaats van de chakra bewust heeft gekozen’, helpen mij niet verder. Waar ik echter nog steeds benieuwd naar ben – ook na jaren vorsen in de Bommelsaga - is wat Toonder werkelijk te zeggen heeft. In de Stentor van 15 december 2007 staat een interview met de schrijver en uit dit artikel citeer ik Venerius: ‘Toonder was weliswaar geïnteresseerd in alternatieve wereldbeelden, maar was geen volgeling. Hij was wars van instituten. Hij pikte eruit wat hij waardevol vond, soms niet eens bewust.’ Kijk, nu herken ik Toonder weer. Misschien had deze zinsnede niet in de krant, maar in het boek moeten staan.

Pim Oosterheert * Heer Bommel en het para-abnormale, ISBN 9789062710409, 144 pag. uitgeverij Synthese, € 15,--

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Raadsel In ons Clubblad nr. 23 dd. maart 1997 stonden op pagina’s 12 en 13 vier plaatjes met ondertekst uit de strip Bram’s avonturen. Volgens bijgeplaatste tekst zou dit ongeïllustreerde kinderverhaaltje afkomstig zijn uit het weekblad De Nieuwsbron en daarin zijn verschenen in 1936. Het blad zou zijn uitgegeven in Brunssum, Limburg. Helaas stond er niet bij vermeld wie dit bericht heeft ingezonden. Navraag bij De Nieuwsbron in Brunssum leert ons namelijk dat het dus niet in dit blad is verschenen, aldus de archivaris aldaar, die tenminste een en ander zeer behulpzaam voor ons heeft nagekeken. Waar gaat hier iets mis? Zou diegene die destijds dit artikeltje heeft ingestuurd misschien even contact willen opnemen met onderstaande? In verband met een onderzoek naar Marten Toonder in de jaren ‘30 zit ik hier dus nogal mee in mijn maag. Alvast hartelijk dank, Loek Donders Hopveld 26, 5467 KB Veghel. 0413-342009 donders.l@home.nl

Tentoonstelling “Strip en kunst” Van 7-2-08 tot 27-4-08 is in het Singer Laren deze tentoonstelling te zien met o.a. werk van Maarten (sic) Toonder. Meer info op:www. stripenkunst.nl Op de tentoonstelling is werk uit collecties van vooraanstaande musea en verzamelaars te zien. Tekenaars hebben geput uit hun archieven en veel daaruit is nooit eerder geëxposeerd. Het wordt een grote en unieke tentoonstelling die het beeldverhaal van de twintigste eeuw aan de hand van vier thema’s vertelt. Het verhaal van de relatie tussen strip en kunst is in vier parallellen uitgewerkt: • • • •

Jezus, het is Christus De grootste liefde van je leven Mooi hoor, maar is het kunst? Kunst in strips en strips in kuns

Redactie

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Verboden voor oude schichten Op een gure herfstdag, terwijl regenvlagen de oude schicht vervaarlijk heen en weer deden schudden, waren heer Bommel en zijn jonge vriend Tom Poes al vroeg uit Rommeldam vertrokken. Nauwelijks voorbij de Muiderpoort in Amsterdam werden zij aangehouden door een collega van commissaris Bullebas, die met opgetrokken neus de uitlaat van het voertuig inspecteerde. ’De heren brengen kwalijke dampen voort’, mompelde hij, ‘dat is hier verboden!’ Heer Bommel keek verschrikt op: ’Hoe bedoelt U? ’ zei hij, ’De oude schicht dateert uit de tijd van mijn goede vader en is door mijn bediende Joost altijd tot in de puntjes onderhouden. ’ De agent bleek echter onvermurwbaar. ‘Heeft dit ding een oude benzinemotor of is het een diesel zonder roetfilter?’ Bommel werd nu echt kwaad. ‘Dit ding? Dit ding?’ brulde hij, ‘U mocht willen dat u er een had! Verdwijn uit mijn ogen, zodat wij ons ongehinderd voor enige boodschappen naar de P.C. Hooftstraat kunnen begeven. Desnoods betalen we wat meer parkeerbelasting. Geld speelt geen rol!’ De agent trok zijn boekje. ‘Meneer begrijpt het niet, geloof ik. Dit heeft niks te maken met hogere parkeerbelastingen voor stinkerds. Dat hebben ze al in Nijmegen geprobeerd, maar dat mocht niet. Hier in Amsterdam pakken we het anders aan. Je had het in de krant kunnen lezen, bolle, wij verbieden je gewoon de toegang tot de gevoelige milieuzones. Basta! ’ Heer Bommel ging nu geheel uit zijn dak en Tom Poes probeerde hem te kalmeren: ‘Er staat al een hele file achter ons, heer Bommel, misschien kunnen we beter omdraaien.’ Bommel trapte nog even op het gaspedaal en een wit wolkje ploepte uit de uitlaat: ‘Geen sprake van, jonge vriend, als die ijverige ambtsdrager ons wil bekeuren, gaat-ie z’n gang maar. Ik stap naar de rechter voor discriminatie. Desnoods naar het Europese Hof of zo. Ik wil vrij verkeer van personen hebben, als je begrijpt wat ik bedoel. Ik ben een heer van stand. Milieu, bah! In mijn milieu laten we ons niet beledigen.’ Het mocht niet baten. De oude schicht werd met zijn inzittenden op een bergingsvoertuig getrokken en even later uitgeladen in Diemen. Tot groot verdriet van de middenstand in de P.C. Hooft is heer Bommel daarna nooit meer in Amsterdam geweest.

Han Kogel

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

De Katzenjammer Kids door... Marten Toonder?! Aan het begin van zijn carrière heeft Marten Toonder aan ‘ghosting’ gedaan zoals hij dat zelf noemde, dat wil zeggen: het tekenen van strips duidelijk geïnspireerd door bekende buitenlandse strips voor Nederlandse uitgevers die hiermee copyrights konden uitsparen. Een sprekend voorbeeld hiervan is de Thijs IJs reeks die als kloon van Bruintje Beer was opgezet. Toonder blijkt nu ook de bekende Amerikaanse strip de Katzenjammer Kids ge’ghost’ te hebben in het stripblad ‘Bravo!’ in de jaren 1938-1943. Het blad ‘Bravo!’ begon in 1936 in Vlaanderen als een A4 formaat (24 x 31 cm) stripblad van 16 bladzijden uitgevoerd in de karakteristieke twee kleurendruk van de Rotogravure in Leiden. De uitgever van ‘Bravo!’, Jan Meuwissen, liet al zijn in België verschijnende bladen (onder andere ABC, A-Z en Bonjour) bij de Rotogravure in Leiden drukken. Trekkers van ‘Bravo!’ waren Amerikaanse strips als Flash Gordon, Felix the Cat en the Katzenjammer Kids. Voor de lezertjes die niet op de hoogte zijn van deze klassieke strip, de cast van de Katzenjammer Kids bestaat uit twee kwajongens, Hans en Fritz, die voortdurend proberen twee volwassenen, de Kapitein en de Professor, poetsen te bakken. Dit leidt vaak tot een afstraffing, mede omdat ze bij hun streken dwarsgezeten worden door Rollo, een ogenschijnlijk braaf maar geniepig jongetje. De Katzenjammer Kids zijn zelf weer geïnspireerd door beeldverhalen van Max en Moritz van Wilhelm Busch, vandaar ook die on-Amerikaanse namen. Dit veranderde vanaf het moment dat ‘Bravo!’ ook in Nederland werd verspreid, vanaf 17 september 1938. Een aanleiding hiervoor was het staken van een Nederlands stripblad van de Rotogravure, ‘Onze Club Krant’. Dit blad startte op 1 januari 1938, verscheen om de 14 dagen en werd niet via de losse verkoop of abonnementen verspreid, maar was verkrijgbaar bij aankoop van artikelen in bepaalde winkels (bijvoorbeeld Hus Carels, van der Meer en Schoep). Het blad telde 8 bladzijden op groot formaat (27,5 x 38 cm) en was gevuld met verhalen en strips, deels van Marten Toonder. Op de voorpagina stond een vervolgstrip van Marten Toonder, ‘Dikkie en Dunnie’, twee jongens die spannende avonturen beleven na met een vliegtuig in Afrika terechtgekomen te zijn. Verder was er een correspondentierubriek ‘Onze Club’ geleid door ene ‘Ouwe Bartje’

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

(getekend door Toonder) en werden er spaaracties en prijsvragen georganiseerd. De verkoopprijs bedroeg slechts 1 cent, de inkomsten moesten waarschijnlijk verworven worden door het blad aan zoveel mogelijk verschillende winkelketens te verkopen. Dit liep kennelijk niet naar wens en na ruim een half jaar kwam er een eind aan dit blad. Voor het afwikkelen van nog lopende acties was een oplossing nodig, en die werd gevonden door in plaats van ‘Onze Club Krant’ de Vlaamse ‘Bravo!’ te verspreiden. Dit gebeurde met ingang van de derde jaargang nummer 21, 17 september 1938. Dit is zichtbaar in ‘Bravo!’ door de toevoeging van een redactieadres in Nederland, de strip Dikkie en Dunnie en de rubriek ‘Onze Club’ van Ouwe Bartje, afkomstig uit de ‘Onze Club Krant’. In het eerste plaatje van Dikkie en Dunnie staat dan ook een korte inleiding, en ook de rubriek ‘Onze Club’ wordt geïntroduceerd voor de Vlaamse lezers van ‘Bravo!’. Ook verdwijnt noodgedwongen de Katzenjammer Kids omdat in Nederland het stripblad Doe Mee daarvan al de publicatierechten had. Maar het opvallende is nu dat na afloop van het vervolgverhaal van Dikkie en Dunnie uit de ‘Onze Club Krant’ Dikkie en Dunnie terugkeren in losse gags met een compleet andere toon: rolverdeling en verhaallijn lijken voortaan sprekend op die van de Katzenjammer Kids. Hierbij spelen Dikkie en Dunnie de rol van Hans en Fritz, Jopie de rol van Rollo en Gustaaf en Jopie’s vader de rol van de Kapitein en de Professor. De bladspiegel toont dat deze gags voor ‘Bravo!’ getekend zijn, in tegenstelling tot het vervolgverhaal dat duidelijk opnieuw gemonteerd moest worden om in het formaat van ‘Bravo!’ te passen. Wellicht vond de uitgever het aantrekkelijker voor het lezerspubliek weer een Katzenjammerachtige strip te publiceren?!

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

‘Bravo!’ kwam in Nederland niet in de losse verkoop, de verspreiding in Nederland vond plaats als bijlage bij het weekblad Unicum (ook van de Rotogravure), met ingang van nummer 34, 17 september 1938. De komst van een bijlage staat niet in Unicum aangekondigd, maar de prijs per nummer is met ingang van nummer 34 verhoogd van 8 naar 10 cent per nummer (het was dus geen ‘gratis’ bijlage!), en op bladzijde twee van Unicum staan gedurende tien weken mededelingen van Ouwe Bartje met betrekking tot nog lopende prijsvragen van Sickesz chocolade uit de ‘Onze Club Krant’. Bij in Nederland verspreide nummers van ‘Bravo!’ staat aan de bovenzijde van de voorkant gedrukt bij welk nummer van Unicum de bijlage hoort. Een belangrijk motief voor het op deze manier uitbrengen van ‘Bravo!’ in Nederland zal de kostenbesparing zijn die bereikt werd door de vergroting van de betaalde oplage zonder bijkomende verspreidingskosten (al is 2 cent per nummer niet veel). Met het uitbreken van de tweede wereldoorlog komt er een eind aan de verspreiding in België van de door de Rotogravure gedrukte ‘Bravo!’, het vierde nummer van de vijfde jaargang van 18 mei 1940 is het laatste nummer dat nog in België verspreid wordt, in Nederland wordt de Rotogravure ‘Bravo!’ nog tot voorjaar 1943 voortgezet, in eerste instantie met dezelfde nummering als de Vlaamse ‘Bravo!’, dus nummerend vanaf nummer 5. De inhoud van deze voortgezette ‘Bravo!’ werd nu voornamelijk door Nederlandse tekenaars gevuld met onder andere nieuwe strips van Marten Toonder, waaronder dus Dikkie en Dunnie. Door de oorlogsomstandigheden zag Jan Meuwissen kennelijk geen kans meer de samenwerking met Rotogravure voort te zetten en eind 1940 komt hij met een vernieuwde, in België gedrukte ‘Bravo!’ met opnieuw het eerder genoemde rijtje Amerikaanse strips, inclusief de Katzenjammer Kids. Vanaf dat moment zijn er dus twee bladen die beide als voortzetting van de oorspronkelijke ‘Bravo!’ beschouwd kunnen worden. Naarmate de papierschaarste toeneemt wordt de Rotogravure ‘Bravo!’ dunner om tenslotte meegedrukt te worden in het blad Unicum, dat zelf ook samenging met Cinema & Theater. In 1943 komt de rotogravure ‘Bravo!’ echter nog kort terug als zelfstandig stripblad. Dikkie en Dunnie stonden tot het einde in dit blad.

Hans Crezee

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

OPROEP Toonder in de jaren ‘30 Hoe kwam Marten Toonder tot zijn meesterwerk Tom Poes en Heer Bommel dat in 1941 voor het eerst in de kranten verscheen? In de jaren daaraanvoorafgaand maakte hij vele strips die variëerden van enkele afleveringen tot soms afleveringen welke jaren liepen en honderden, zelfs duizenden illustraties en cartoons in diverse kranten en tijdschriften. Dit alles is zeer ontoegankelijk door de sporadische verkrijgbaarheid van het materiaal. Een groot, geheimzinnig en door Toonder zelf met schroom toegedekt en liefst verborgen en weggestopt oeuvre. Het project Toonder Jaren O30 wil dit Werk aan de vergetelheid ontrukken. De doelstellingen zijn: • Het bijeenbrengen van alle bibliografische gegevens vanaf het begin, ergens in 1933 tot 1942/43; het laatste werk voor Toonder onderdook. • Deze gegevens uitbrengen in boekvorm waardoor de ontwikkeling van Toonder zichtbaar wordt. • Het voor iedereen bereikbaar maken van deze Werken in de vorm van diverse boekuitgaven dan wel met behulp van ondersteunende publicaties op internet of hoe dan ook. In 1933 begon Marten zijn carrière met de strips Bram Ibrahim en Tobias. Eind van dat jaar trad hij in dienst bij de Nederlandse Rotogravure Maatschappij. Tot 1943 bleef hij werk leveren aan dat bedrijf. Hij maakte daar strips en illustraties voor bladen als oa. ABC, Cinema en Theater en Unicum. Hij tekende o.a. de strips Laurel en Hardy, Uk en Puk, Bello en De doodende straal. Voor het jeugdblad Bravo! tekende hij eerst Dikkie en Dunnie en Jim en Soe, later De koning van het oerwoud en Slim en Sloom. Samen met zijn vrouw Phiny Dick en zijn broer Jan Gerhard maakte hij van 1934 tot 1938 de strip Thijs IJs, die dagelijks in diverse kranten verscheen. Hij illustreerde ook verschillende boeken van die twee en van anderen. Voor het jeugdblad Doe Mee maakte hij de strip Japie Makreel, vele illustraties en zelfs teksten. Ook ontwierp hij advertenties en tekende hij ansichtkaarten. De initiatiefnemers van dit project , Dick de Boer en Loek Donders, hebben al veel opgespoord, maar vermoedelijk nog lang niet alles. Regelmatig duikt nog onbekend materiaal op uit die tijd! Graag roepen we een ieder op te melden waar zeldzaam materiaal van Marten Toonder (en/of Phiny Dick) uit de genoemde jaren te vinden is, wie

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

heeft zelf misschien nog iets interessants? Op die manier hopen we de nodige informatie te verzamelen welke onontbeerlijk is om alles op een rijtje te zetten en daarna tot publicatie over te gaan zodat deze verborgen jaren eindelijk eens in kaart kunnen worden gebracht.. We uit de periode van 1932 t/m 1943 naast het hierboven vermelde oa.: • Kranten dan wel tijdschriften met de strips Thijs IJs / Bram Ibrahim / Japie Makreel. De Telegraaf vanaf december (?) 1940.. • Tijdschriften: Ideaal / de K.R.O.-Gids voor de Jeugd / de Extra Magazine van C. Jamin / Van Houtens Eigen Tijdschrift en het blad Mozaïek 1937 en later / het blad De Reclame ea. soortgelijke bladen uit 1934 en later / Paraat / de Onze Club-Krant / Bravo / Paraat / Rjucht en Sljucht.. • Boeken, affiches, prentbriefkaarten, advertenties, displays, foldertjes en brochures enz. geïllustreerd door Toonder dan wel Phiny Toonder-Dick / Phiny Dick / Ph. Kornélie / Ph. K enz. en alle andere Werk (en originelen) waarvan we het bestaan totnogtoe niet kennen. Dick de Boer. Sweelinckplein 4, 5216 EG Os-Hertogenbosch. 073-6135280 / dick.de.boer@hotmail.com Loek Donders. Hopveld 26, 5467 KB Veghel. 0413-342009 / donders.l@home.nl

Uitverkoop op de Bommelzolder Museum de Bommelzolder jubileert en ruimt op. Vanwege het 10-jarig bestaan houdt de Bommelzolder uitverkoop van (dubbele) Bommelaria; o.a. veel boeken (ook antiquarische), knipsels, tijdschriften en allerlei artikelen die in de loop van meer van vijftig jaar over ons land zijn uitgestort. Hebt u belangstelling, bel dan 071 580 48 12 en maak een afspraak voor bezichtiging. Op 14 juni wordt het jubileum gevierd voor donateurs. Dan is er geen verkoop.

Pim Oosterheert

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Oproep Enige jaren geleden heb ik melding gemaakt van twee onbekende Tom Poes ansichtkaarten van Oost-Europese afkomst. Deze kaarten tonen een duidelijke gelijkenis met de “De Muink en Co” ansichtkaarten uit de begin jaren 40 en refereren naar het verhaal “Tom Poes ontdekt het geheim der blauwe aarde”. Helaas heb ik van deze kaarten alleen de afbeeldingen die ik toendertijds op het internet aantrof. Onlangs werden er op de internetveilingsite Ebay nog vijf kaarten uit deze reeks te koop aangeboden. De nummering van de eerste twee kaarten zijn nr. 6 en 20. Deze vijf kaarten zijn genummerd nr.1, 11, 13, 14 en 16. De verkoper had als land van herkomst Hongarije opgegeven. Mocht de koper (helaas ben ik dat dus niet) van deze kaarten dit lezen, dan bij deze de vraag of hij informatie wil verschaffen over wat er op de achterkant van deze kaarten vermeld staat.

Ronnie van Beem

Aangeboden Verzameling O.B. Bommel en Tom Poes. Heel veel boeken, puzzels, kaarten, curiosa, speldjes, beeldjes etc. Heb ook nog de MTVC boekjes nummer 1 t/m 66; deze moeten in een keer weg Bel na 17.00h 0252519075 Alex de Groot

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Wreedheden en karakter-misvormingen Wreedheden Marten Toonder zat met ‘Tom Poes en de Bommelschat ‘ en ‘Tom Poes en de schat op de zeebodem’ in z’n maag. In een al eerder door mij gepubliceerde passage uit een brief van 17 juli 1996 schrijft hij: “Het zeebodem-avontuur is namelijk maar gedeeltelijk van mijn hand; ik moest de uitwerking aan mijn medewerkers overlaten toen ik ziek was. De er in voorkomende wreedheden en karakter-misvormingen zijn dan ook niet representatief voor mijn werk.”

Van ‘wreedheden’ is in beide verhalen zeker sprake. Heer Ollie’s aan lager wal geraakte en plat pratende neef Elias voelt zich in ‘De Bommelschat’ onbehaaglijk als de ruige, moordzuchtige bandiet Pietje Kolibrie hem opdraagt ruimhartig benzine te morsen op het hout van de blokhut, op het dak waarvan heer Bommel en Tom Poes op een bankje zitten. Stevig geboeid. Elias ruikt in de opstijgende benzinedampen al het schroeiende vlees van zijn niet onbemiddelde en in zoveel hoger sferen levende familielid… In ‘De schat op de zeebodem’ ontziet Tom Poes zich niet de zeer kwaadaardige zwarte magiër Hocus Pas tot twee keer toe met de verdrinkingsdood te bedreigen… Eerst vertikt de oude tovenaar het een eiland omhoog te toveren aan de bergpieken waarvan hij vastgebonden is en die bij vloed onder de zeespiegel verdwijnen. Met uitpuilende ogen, wangen bol van het zeewater en ‘Op het punt van verdrinken…’ zoals boven de drie tekeningen van de oblong-uitgave uit de late jaren veertig staat, tovert Hocus Pas ‘Akwa…desperata…blob, blob…(…) – Terra…hoepla… blub…blobberdeblob…’ in doodsnood het eiland en zichzelf uit het zeewater. Nu moeten de door hem betoverde ‘vismannen’ nog tot gewone eilandbewoners getransformeerd worden. Opnieuw geweiger én gekrijs als de lepe magiër met de rug op de rand van een klif, diep onder zich de zee gretig naar hem ziet happen, terwijl Tom Poes hem

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

met één hand vasthoudt. Verzetten kan de oude tovenaar zich niet, verstijfd als hij is door een toverdrankje uit zijn eigen brouwerij. Tom Poes wéét dat het heel lelijk is wat hij doet, maar hij sust zijn geweten met de gedachte dat Hocus Pas zéker zo gemeen is. Als we de kortgeleden verschenen Lijst van medewerkers aan de 177 verhalen van de Bommelsaga van Marten Toonder van “De Bommelzolder” van Pim Oosterheert mogen geloven, heeft Marten Toonder alleen de plot van De Bommelschat bedacht, is de tekst door studiomedewerkers geschreven, zijn achtergronden en figuren misschien van Carol Voges en is het inktwerk wellicht van Wim Lensen. Carol Voges zou de plot van De schat op de zeebodem bedacht hebben, studiomedewerkers zouden weer verantwoordelijk geweest zijn voor de tekst en misschien tekenden opnieuw Voges en Lensen voor respectievelijk achtergronden en figuren en het inkten. Maar wat laat Marten Toonder in eerdere verhalen, zelf geschreven en getekend, met Tom Poes doen? In ‘De geheimzinnige roverhoofdman’ (verhaal 4) krijgt de nieuwsgierige kater een grote ijzeren kogel onder zijn voeten gebonden en dreigt hij aldus verzwaard én geboeid in het plaatselijk riool - nu ja, riool, ondergronds riviertje - te verdwijnen. Commissaris Bulle Bas is net op tijd – op instigatie van heer Bommel, overigens… Op ‘Het verdwijneiland’ (verhaal 6) wordt de avontuurlijke kater aan zijn nekvel boven de loeiende vlammen van de stookplaats van een schip gehouden. Hij wordt opnieuw op het laatste nippertje gered door de wakkere Bulle Bas. Zijn deze zelfbedachte wreedheden minder kwaadaardig dan die van de medewerkers van de Toonderstudio’s, twee jaar later? En wat schrijft Toonder als hij weer beter is in ‘Tom Poes ontmoet een oude bekende’ (verhaal 20, aflevering 809), dat direct volgt op ‘De schat op de zeebodem’ (verhaal 19) De dwerg Pikkin hitst zijn vuurspuwende draak tegen heer Bommel op: “Heisa Hop! (…) Daar

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

loopt de kerel, die jou vannacht met stenen heeft gegooid! Grijp hem! Kraak hem! Maal hem!” Weinig zachtzinnig lijkt me… Je hoort de botten van de arme heer Ollie kraken bij het prachtig ritmische ‘Grijp hem! Kraak hem! Maal hem!’ Wreed!! Karakter-misvormingen Als we er van uitgaan dat taaluitingen tot het domein van een karakter kunnen behoren, kun je met enige overdrijving bij heer Bommel vaststellen dat er in De schat op de zeebodem sprake is van misvorming en bij Tom Poes van lichte kneuzing.

Een heer die een man is… Aan de hand van de ‘Lijst’ van “De Bommelzolder” hebben we gezien dat de tekst van ‘Tom Poes en de schat op de zeebodem’ door studiomedewerkers zou zijn geschreven. De manier van vertellen is nog niet die van de jaren zestig, zeventig en tachtig: vol archaïsmen, neologismen, germanismen en dysmelie. Een zekere (eenvoudige) stijl is er echter al wel en op een aantal plaatsen in ‘De schat op de zeebodem’ komt de lezer formuleringen tegen die inderdaad niet van Marten Toonder lijken. Heer Bommel wordt als de onterechte grootspreker opgevoerd die iedereen kent, maar er worden hem ook zinsneden in de mond gelegd die niet des Bommels zijn: Aflevering 725: Een heer die een man is, kan zich met een tandenborstel overal redden(…). Aflevering 732: Een avontuur waarin heren mannen kunnen zijn!

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Aflevering 784: Het is opmerkelijk, (…), dat een heer, die een man is, alles kan bereiken wat hij wil, als hij maar goede vrienden heeft. De manlijkheid waarop heer Ollie zich hier tot drie maal toe laat voorstaan, is een Bommel niet waardig. Heer Ollie B. Bommel is trots op het feit dat hij een heer is, dát is één van de clichés die hij tot zijn laatste adem zal blijven verkondigen. Voor wie nog twijfelt: in het al eerder genoemde Tom Poes ontmoet een oude bekende zegt de dwerg Pikkin tegen heer Bommel ‘(…) Ben jij misschien de man, die vannacht stenen op mijn draak heeft gegooid?’ Het waardige antwoord van heer Bommel: ‘Ik ben geen man, ik ben een heer!’ (aflevering 807). Ook Tom Poes heeft in De schat op de zeebodem een tikje van de mannenmallemolen meegekregen: aflevering 729: ‘Wees een man en vergeet dat u luchtziek bent. Bedenk, dat een Bommel altijd een held en dat de lucht zijn element is.’ Gebruik van ironie kan Tom Poes niet ontzegd worden, maar hij zal zijn vriend nooit het kwetsende ‘een man’ toevoegen en ook niet tegen beter weten in roepen dat hij ‘de held’ moet uithangen, laat staan beweren dat ‘de lucht’ een element van de familie Bommel zou zijn. Bij aflevering 753 zegt de verteller: ‘De haai tolde en draaide door het water, dat het een aard had.’ Is de twintigjarige Gerard Kornelis van het Reve even bij de Toonder Studio’s langs geweest? Aflevering 756, Tom Poes: ‘Maar tot dusver heb ik altijd een goede list kunnen verzinnen als het moest, dus dat zal nu ook wel gelukken.’ Tom Poes bedient zich nooit van archaïsmen. Opnieuw aanwijzingen dat niet Marten Toonder aan het woord is, maar een studiomedewerker. Misschien broer Jan Gerhard? Tegelijkertijd zien we een lichte vorm van wat de schepper van Tom Poes en heer Bommel iets te enthousiast ‘karakter-misvormingen’ noemde.

H.M. Bosch

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Paard van Troje In dit boek, speciaal bestemd voor moedertaal boven de 16, staat op bladzijde 101 een stukje over Marten Toonder: Heer Bommel en de Volvetters. Daarnaast worden er nog een tiental andere striphelden beschreven, maar het gaat ons natuurlijk om MT. Hoofdstuk 6: Ik beloof je een nieuwe jij Daar zijn mensen, vind uit wat hun behoeften zijn en geef wat ze willen. Tom Poes stapte uit en liep driftig naar de grote wagen. En toen zag hij tot zijn grote verrasing dat Bul Super daar bezig was toezicht op het lossen te houden.“Super!” riep Tom Poes “wat doe jij hier? Ben je weer met een schurkenstreek bezig?”“Schurkenstreek!” zei Super verontwaardigd. Ik ben een eerlijk en hardwerkend zakenman,Tom Poes. Door en door eerlijk! Tegenwoordig doe ik niets meer wat niet door de beugel kan! Ik heb een reclamebureau opgericht: Super’s Reclame-Adviesbureau! En daarnaast heb ik een transportbedrijf: Super’s Slinkerdienst! Ik vervoer Slinkpillen! Je weet wel: Wilt u slinken, gebruik dan Slinkers! allemaal eerlijk als goud!Zaken zijn zaken!

Cor v Dam

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

Nominaties MTVC Award 2007 Het jaar is nog maar net beĂŤindigd en we gaan al nomineren voor de MTVC Award 2007. En dat terwijl de winnaar over 2006 maar net bekend is. De zesde keer, deze prijs voor het meest indrukwekkende Toonderboek. Eerst maar weer even een opsomming van vroegere winnaars. Van 1994 tot 2000 betrof het de onofficiĂŤle, Fictieve Bokaal voor het Beste Toonderboek:

1994 Uitgeverij Panda, voor de heruitgave van Metro. 1995 John Wigmans, voor Het recept van Pinneke Proost. 1996 Stripschrift, voor de Special bij de tentoonstelling in Teylers Museum te Haarlem. 1997 Uitgeverij Panda, voor Heer Bommel Volledige Werken De Dagbladpublikaties. 1998 de MTVC, voor Rommeldam, de geschiedenis van een miniatuurstadje. 1999 Uitgeverij Boumaar, voor de integrale heruitgave van Olle Kapoen. 2000 Seb van der Kaaden, voor Een Heer van Afstand. Ervaringen van een Bommelfan. Vanaf 2001 gaat het om een echte Award: 2001 Pim Oosterheert voor De breinbaas van Bommelstein. Over de wereld van Marten Toonder. 2002 Uitgeverij Panda, voor Heer Bommel Volledige Werken De Dagbladpublikaties. 2003 Uitgeverij Boumaar, voor de integrale heruitgave van Olle Kapoen. 2004 geen toekenning wegens gebrek aan kwaliteit. 2005 Pim Oosterheert voor Het Bommellexicon. Van Aamnaak tot Zwirkvlaai. 2006 Uitgeverij Panda, voor de heruitgave van de Tom Poesverhalen uit de Donald Duck. Wie zijn de genomineerden voor 2007?

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

1. Klaas Driebergen met zijn masterscriptie ‘Bommel en de Bijbel’, van. Zoals bekend was Toonder goed op de hoogte van de bijbel, denk maar eens aan de diepgang in De Grote Onthaler. Klaas Driebergen heeft het allemaal zorgvuldig uitgespit. 2. Willem Venerius vanwege ‘Heer Bommel en het para-abnormale’. Volgens een oplettend lezertje ‘…allemaal al een keer behandeld maar nu met een Orientaals sausje’. 3. De Bezige Bij voor drie deeltjes Avonturen van Tom Poes in de oblong serie met harde kaft en linnen bandje. Leuke covers, slechte tekeningen (oud, slecht geretoucheerd materiaal). Wel tegen een heel vriendelijke prijs en goed ondersteund door NRC Handelsblad om zo het Bommelgevoel levend te houden. Voor wie wil genieten van evergreens als Solfertje of De betoverde prinses. 4. Sanoma met de herdruk van de jaargang 1958 van de Donald Duck. Een jaar met Tom Poesweekstripverhalen De Wa’s dat, Het Toverboekje en De Zwarte Sluiper. Nu eenvoudig te herlezen zonder door de stapel oude Duck te hoeven gaan. De kwaliteit van de Ducks laat soms wat te wensen over, maar het is net echt als vroeger. Enkel de licht muffe geur ontbreekt. 5. Jenno Witsen en Uitgeverij Ton Paauw voor de Bommel Reisgids. De wereld van Toonder ingetekend in routekaartjes. Leuk vormgegeven met lekker veel illustraties. 6. Le Chat Mort voor de Friese Bommel It spoek fan Bommel State. Alweer al de twaalfde Friese Bommel. In 2001 kreeg Le Chat Mort net niet de Award voor de uitgave van de Piet Wijn bibliografie, wellicht gaan ze nu in de rebound. 7. Uitgeverij Elbertinck uit Hengelo, voor de Twentse Bommel ’t Vergetbook. Bommel na Fries, Gronings en Latijn nu ook in het Twents. Uitgeverij Panda is dit jaar niet genomineerd. Eerst maar eens komen met de heruitgave van de dagstrips van Panda. Van Uitgeverij Boumaar heb ik de delen 13 en 14 van Olle Kapoen (full colour) nog

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.

niet gezien, en ik kijk ook uit naar hun heruitgave van het volledige Tom Poesweekblad (zie www.boumaar.com) in 15 delen. Al met al helemaal geen slecht jaar, 2007. Twee uitgaves voor scherpslijpers, twee voor taalfanatici, de Reisgids, de boekjes van de Bezige Bij en de jaargang Donald Duck. Hoe kunt u uw stem (per lid ĂŠĂŠn) uitbrengen? via post: kruis uw winnaar aan op dit formulier en stuur het (voldoende gefrankeerd) retour aan Meerweg 39 2103 VB Heemstede via e-mail: stuur een mailtje met uw winnaar naar marc.de.bruijn@ wanadoo.nl Via toondertijd.nl. Vul het formulier online in. Doe dit voor 15 april 2008. In mei wordt de winnaar van de MTVC Award 2006 en daarbij 2007 bekendgemaakt.

Marc de Bruijn

Toondertijd pdf. Het is niet toegestaan deze pdf op een andere website beschikbaar te stellen, via e-mail werspreiden, uit te printen of op enig andere wijze te vermenigvuldigen.