SKARBY ŁĘCZYCY Ryszard Sierociƒski
SKARBY ŁĘCZYCY Ryszard Sierociƒski
2012
Fotografie (photos) Ryszard Sierociƒski Tekst (text) Mirosław Pisarkiewicz Tłumaczenie (translation) El˝bieta Âwierczyƒska Opracowanie graficzne (graphic desing) Paweł Duraj
Sieradz 2012
© Prof-Art Sieradz ˚adna cz´Êç tej publikacji nie mo˝e byç powielana ani rozpowszechniana za pomocà urzàdzeƒ elektronicznych, kopiujàcych i innych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich
ISBN 978-83-89954-99-2
Wydawca
Prof-Art Agencja Reklamowo-Wydawnicza 98-200 Sieradz, ul. Polna 6 e-mail:firma@profart.com.pl www.profart.com.pl Druk Read-Me w Łodzi
Mirosław Pisarkiewicz
Ł´czyca magiczna
N
ie mo˝na zrozumieç Ł´czycy, gdy si´ nie widziało jej czerwieni wÊród łàk, nie czytało baÊni o Borucie. Gdy ma si´ szcz´Êcie i trafi na odpowiednià por´ mo˝na zobaczyç wÊród płaszczyzny traw od strony odwiecznej Bzury miasto unoszàce si´ na delikatnie mlecznej mgle i płynàce wÊród okalajàcej przyrody niby na latajàcym dywanie lub odbijajàce si´ jak od lustra w powierzchni Zalewów. Najpi´kniej odbija si´ ze szczytu hałdy dawnej kopalni. * Ł´czyca pełna baÊni, legend i przedziwnej historii. Miejsce wÊród łàk. Nie wiadomo kiedy miała swój poczàtek. Âlady ludzi w okolicy majà około 60 000 lat. „Szwedzka Góra” – gród ł´czycki, którego relikty istniejà obok Archikolegiaty Ł´czyckiej w Tumie, powstał pomi´dzy VI i VIII wiekiem. Byç mo˝e tu mieÊciła si´ stolica domniemanego paƒstwa plemiennego Ł´czycan. Z pewnoÊcià ł´czycki gród był głównà siedzibà Bolesława Krzywoustego w czasie wojny domowej ze Zbigniewem. To wpłyn´ło na jego testament, Krzywousty dzielàc kraj na dzielnice w 1138 r., Ł´czyckie przyznał Kazimierzowi Sprawiedliwemu, w którego imieniu rzàdy sprawowała ksi´˝na Salomea. Po jej zgonie władz´ przejàł ksià˝´ senior Bolesław K´dzierzawy. Z grodu ł´czyckiego w 1245 r. wyruszyła do Mongolii sławna wyprawa Benedykta Polaka wyposa˝ona przez ksi´cia Konrada Mazowieckiego. Było to na długo przed podró˝à Marko Polo. Gród przestał istnieç po zniszczeniu przez Krzy˝aków w 1331 r. Całe terytorium Ł´czyckie weszło za Mieszka I w granice piastowskiej Polski, jako jedna z najwa˝niejszych prowincji tworzàcych paƒstwo. Przed 1000 rokiem Âw. Wojciech zało˝ył, według tradycji, benedyktyƒskie opactwo NMP – prawdopodobnie pierwszy polski klasztor. Z czasem rozebrano go by wznieÊç monumentalnà kolegiat´ pod wezwaniem NMP i Êw. Aleksego, konsekrowanà w 1161 r. - miejsce obrad pierwszych polskich sejmów. Jan Ma-
tejko upami´tnił te wydarzenia na jednym ze swoich płócien. Do Ł´czycy przeniesiono wówczas cz´Êciowo stolic´ koÊcielnà kraju. Obecnie w Archikolegiacie Ł´czyckiej w Tumie znajduje si´ sanktuarium Êw. Wojciecha i jego relikwie. W Êwiàtyni, oprócz legendarnych Êladów Diabła Boruty, który próbował jà przewróciç, istnieje pi´kny romaƒski tympanon i bodaj jedyny w kraju romaƒski fresk przedstawiajàcy Chrystusa Pantokratora. W podziemiach pochowano kilku arcybiskupów gnieênieƒskich. W 1967 r. kardynał Karol Wojtyła i prymas Stefan Wyszyƒski w Tumie zakoƒczyli obchody Millenium Chrztu Polski. W 2011 r. uroczyÊcie obchodzono 850-lecie konsekracji, w którym uczestniczył Prezydent RP. Ł´czyca we wczesnym Êredniowieczu stała si´ miejscem szczególnym, zwłaszcza w okresie rozbicia dzielnicowego. Tu odbywały si´ zjazdy władców i synody koÊcielne. MiejscowoÊç była „niekoronowanà” stolicà podzielonego kraju. Samo Ł´czyckie nie unikn´ło zawirowaƒ. Nie pokonały go najazdy tatarskie, litewskie i krzy˝ackie, ale zrobiła to wojna domowa. W 1264 r. wydzielono z Ksi´stwa Ł´czyckiego Ksi´stwo Sieradzkie. Ł´czyckie po rozbiciu dzielnicowym nie weszło w skład odradzajàcej si´ Polski. Było osobnym ksi´stwem. Dopiero Kazimierz Wielki w 1352 r. inkorporował je do Polski, a zniszczone przez Krzy˝aków miasto przeniósł na obecne miejsce i otoczył murami, wybudował królewski zamek opodal klasztoru oo. Dominikanów p.w. Êw. Doroty i Êw. Stanisława ufundowanego 1297 r. przez Władysława Łokietka i ksi´cia Kazimierza Ł´czyckiego. Stara Ł´czyca przekształciła si´ w wieÊ Tum. W 1374 r. w Ł´czycy odbył si´ zjazd mo˝nowładztwa polskiego ˝àdajàcego przybycia Ludwika W´gierskiego do kraju w celu osobistego sprawowania władzy. Miasto w tym okresie zostało stolicà województwa ł´czyckiego. W 1384 r. napadł je awanturnik Bartosz Wizenborg a póêniej spustoszyły po˝ary. Król Władysław Jagiełło, pragnàc podnieÊç Ł´czyc´ odnowił w 1400 r. dokument lokacyjny wydany przed
7
8
1267 r. przenoszàc miasto na prawo niemieckie. W 1425 r. konsekrowano koÊciół farny Êw. Andrzeja Apostoła ufundowany przez króla. Jagiełło kilkadziesiàt razy przebywał w ł´czyckim grodzie, skàd kierował politykà. W 1414 r. podpisał dokument wypowiadajàcego wojn´ Krzy˝akom, w 1418 wydał Statut Ł´czycki – składajàce si´ z 27 artykułów prawo zwyczajowe. W 1420 r. posłowie czescy zaoferowali Jagielle koron´ Czech, której władca nie przyjàł. Te wa˝ne wydarzenia miały miejsce na ł´czyckim zamku, który był w 1426 r. widownià buntu rycerstwa przeciw królowi. Rycerze ˝àdali przywilejów w zamian za zgod´ na nast´pstwo tronu dla Władysława Warneƒczyka. Królewski dokument w obecnoÊci władcy poràbali mieczami. W 1433 r. w zamkowych murach zawarto pokój z Krzy˝akami koƒczàcy ówczesnà wojn´ z Zakonem. Władysław Warneƒczyk, ruszajàc na wojn´ z Turkami, powierzył piecz´ nad połowà kraju Wojciechowi Malskiemu – wojewodzie ł´czyckiemu – nadajàc mu tytuł wicekróla. Tak˝e król Kazimierz Jagielloƒczyk doceniał Ł´czyc´, którà cz´sto odwiedzał, zwłaszcza w okresie Wojny Trzynastoletniej, gdy na ł´czyckim zamku mieszkała królowa El˝bieta Rakuszanka. W 1454 r. zwołał sejm do Ł´czycy, a w 1474 r. na zamku przyjàł posłów bawarskich ksi´cia Ludwika proszàcych o r´k´ królewny Jadwigi, podjàł delegacj´ hospodara wołoskiego, poselstwa w´gierskie, weneckie, miast Êlàskich i wiele innych. Władcy wielokrotnie zwoływali obrady sejmu do Ł´czycy. Po ustanowieniu dwuizbowego parlamentu w 1494 r. zaprzestano sejmów w grodzie nad Bzurà. Odbywały si´ nadal synody koÊcielne i sejmiki szlachty województwa ł´czyckiego. Renesans to okres rozkwitu miasta, z którym zwiàzanych było wiele wybitnych postaci, tej miary co poeta i póêniejszy prymas Andrzej Krzycki. Zygmunt Stary podarował Ł´czyc´ królowej Bonie w prezencie Êlubnym. W okresie Rzeczypospolitej Szlacheckiej na ł´czyckich błoniach planowano organizacj´ wolnych elekcji, które ostatecznie ulokowano w Warszawie. W XVII wieku Ł´czyca prze˝ywała wzloty i upadki. Palona przez rokoszan Zebrzydowskiego, Szwedów w czasie Potopu, Sasów i Szwedów w okresie Wojny Północnej, pustoszona przez zarazy i zwykłe po˝ary, Ł´czyca wcià˝ si´ odradzała – uchwały sejmowe wyznaczyły jà na jeden z szeÊciu oÊrodków wymiany handlowej z zagranicznymi kupcami W odbudowywanym mieÊcie powstał norbertaƒski klasztor i wspaniały barokowy koÊciół Niepokalanego Pocz´cia NMP oo. Bernardynów z pi´knymi organami Englera, rzeêbami Etnera i freskami przypisywanymi o. ˚ebrowskiemu. Rozwój zahamowała epidemia. W 1715 r. przy ˝yciu pozostało
zaledwie kilkunastu mieszkaƒców, którzy nie byli w stanie podjàç przybyłej na sejmik wojewódzki szlachty. Wielkich szkód ze strony Rosjan doznała Ł´czyca w okresie Konfederacji Barskiej. Ł´czycka szlachta wystawiła własny regiment konfederatów ju˝ w 1769 r., a w samej Ł´czycy zarzàdzono wówczas koncentracj´ wojsk konfederackich z kilku województw. Wielkà odwag´ i patriotyzm wykazali posłowie ł´czyccy na sejmie rozbiorowym w 1773 r., kiedy to u boku Reytana i Korsaka wystàpili przeciwko rozbiorowi kraju. Reformy przeprowadzone przez Rad´ Nieustajàcà uczyniły Ł´czyc´ miastem wydziałowym, któremu podlegał zespół miast królewskich z terenu województw ł´czyckiego i brzesko-kujawskiego. Miasto liczyło ponad 1500 mieszkaƒców. Na jego terenie funkcjonowała szkoła wydziałowa podległa Akademii Krakowskiej z programem zreformowanym przez Komisj´ Edukacji Narodowej, stawiana pod wzgl´dem osiàgni´ç w jednym rz´dzie ze słynnym liceum krzemienieckim. Działał zakon jezuitów i szpital Êw. Ducha. Istniały synagogi. Rozwijała si´ gospodarka. Eksploatowane pod miastem solanki pokrywały zapotrzebowanie na sól całego kraju. Poseł Franciszek Jerzmanowski i inni dygnitarze ł´czyccy na Sejmie Czteroletnim przysłu˝yli si´ do uchwalenia Konstytucji 3 Maja. GłoÊna była w tym czasie mowa Hugona Kołłàtaja ogłoszona na ł´czyckim rynku w obronie ˚ydów i ich praw. Po drugim rozbiorze, w 1793 r., Ł´czyca i województwo ł´czyckie dostały si´ pod panowanie pruskie. Miasto stało si´ stolicà Departamentu Prus Południowych, zło˝onego z dawnych województw: ł´czyckiego, sieradzkiego, kaliskiego, inowrocławskiego, brzesko-kujawskiego i płockiego. Z czasem departament przeniesiono do Kalisza, a miasto stało si´ siedzibà powiatu. Ł´czycanie wyparli garnizon pruski podczas Insurekcji KoÊciuszkowskiej. Podobnie stało si´ w 1806 r., gdy uderzyli na Prusaków na wieÊç o zbli˝aniu si´ armii Napoleona. Bonaparte jeszcze w 1806 r. wyznaczył Ł´czyc´ na punkt koncentracji swoich wojsk, a tak˝e polecił zorganizowaç na jej terenie zaopatrzenie kwatermistrzowskie dla francuskiej armii. W okresie Ksi´stwa Warszawskiego Ł´czyca stałà si´ siedzibà powiatu. Według legendy Napoleon miał nocowaç w Ł´czycy w drodze do Warszawy. W 1809 r. wojska austriackie zniszczyły miasto. W 1815 r. przybył do Ł´czycy powracajàcy z Kongresu Wiedeƒskiego car Aleksander I. Na czeÊç jego pobytu mieszczanie zało˝yli pod miastem park królewski. Ulokowano w Ł´czycy stolic´ obwodu, w skład którego wchodziły powiaty ł´czycki i zgierski. Miasto wyznaczono na stolic´ przemysłu sukienniczego. Pojawili si´ osadnicy niemieccy wyznania ewangelicko-augsburskiego.
W czasie powstania listopadowego Ł´czyca była siedzibà powstaƒczych władz obwodowych i punktem zaopatrzenia armii. Mieszkaƒcy wzi´li czynny udział w powstaniu. Uformowano konne pułki Mazurów. Do walki ruszyła równie˝ Brygada Artylerii Lekkiej, która stacjonowała w mieÊcie w czasach Królestwa Kongresowego. W latach 30. XIX wieku wielu tkaczy opuÊciło Ł´czyc´ udajàc si´ do Łodzi, która przej´ła jej rol´. Od 1827 r. funkcjonowała natomiast w mieÊcie fabryka fortepianów Kazimierza Tarczyƒskiego, zaprzyjaênionego z Chopinem. W powstaniu styczniowym miasto spełniało rol´ jednego z wi´kszych oÊrodków organizacyjnych. W dniu 18 stycznia 1863 r. w Ł´czycy przebywali członkowie Tymczasowego Rzàdu Narodowego z zamiarem kierowania stàd powstaniem. Według tradycji, opodal wi´zienia mieszkała Maria Konopnicka, która miała wyszywaç powstaƒcze sztandary. Mimo zdegradowania Ł´czycy do rangi powiatu w Guberni Kaliskiej, istniało tutaj nadal wiele wa˝nych instytucji: seminarium nauczycielskie, szpital Êw. Mikołaja projektu Henryka Marconiego, od 1843 r. działał teatr - w latach 80. XIX wieku jego aktorem był Władysław Reymont. Zbudowano cerkiew Êw. Mikołaja Cudotwórcy. Istniał najwi´kszy w guberni kaliskiej młyn parowy. Jesienià 1914 r. w mieÊcie i okolicy rozegrały si´ walki w ramach Operacji Łódzkiej. Wzi´li w nich udział ˝ołnierze Legionów Piłsudskiego którymi dowodził m.in. Władysław Belina-Pra˝mowski. W II RP miasto było stolicà powiatu w woj. łódzkim. Âw. Urszula Ledóchowska sprowadziła ss. Urszulanki SJK, Karol Siciƒski wybudował wspaniały gmach obecnego gimnazjum. Ł´czyca uzyskała połàczenie kolejowe z Łodzià. Powa˝nà rol´ odegrało miasto w Wojnie Obronnej Polski we wrzeÊniu 1939 r. Ziemia Ł´czycka stała si´ widownià Bitwy nad Bzurà. Groby polskich ˝ołnierzy gen. Tadeusza Kutrzeby z Armii „Poznaƒ” i „Pomorze” znajdujà si´ na miejscowym cmentarzu. W czasie wojny i okupacji połowa mieszkaƒców straciła ˝ycie, w tym niemal wszyscy ˚ydzi. Po II wojnie Êwiatowej uruchomiono Ł´czyckie Zagł´bie Rud ˚elaza (1955-1992) – powstał pr´˝ny oÊrodek górniczy. W 1957 r. zmniejszono znacznie pow. ł´czycki, z którego wydzielono m.in. pow. podd´bicki. W 1975 r. Ł´czyca znalazła si´ w woj. płockim. Od 1999 r. jest siedzibà powiatu w woj. łódzkim.
* Urok Ł´czycy zachował si´ w starym Tumie, w Êredniowiecznych uliczkach prowadzàcych do: zamku królewskiego, gotyckiej fary
z obrazami Gersona, barokowego zespołu bernardyƒskiego, podominikaƒskich murów, w których dwa wieki istniało wi´zienie, czy Małej Synagogi, w której mieszkał i pracował wielki biblista Malbim oraz ł´czyccy rabini z uczonych rodów Auerbachów i Perlmutterów. Baszty i mury obronne, ponorbertaƒski klasztor, ufundowany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego ratusz projektu Jakuba Kubickiego, dopełniajà kolorytu. * Gdy ma si´ odrobin´ szcz´Êcia mo˝na przy archikolegiacie lub zamku spotkaç Borut´ szykujàcego si´ do kolejnego psikusa, w Alejach przechadzajàcà si´ Êw. Urszul´, a przy Małej Synagodze zamyÊlonego rabina Malbima. Niech nikogo nie zdziwi Reymont powtarzajàcy teatralnà rol´ czy zast´p ułanów Beliny mknàcy na koniach. Gdy spotka si´ tajemniczà norbertank´ czy ˚yda w chałacie, górnika w galowym stroju to tak˝e nie b´dzie nic zaskakujàcego. W magicznej Ł´czycy, gdy miasto usypia krà˝à legendy, królewskie orszaki, słychaç nawet fortepian Chopina i czuç zapach przepełnionych ziołami łàk.
9
Mirosław Pisarkiewicz
Magical Ł´czyca
O
10
ne cannot understand Ł´czyca, if one did not see its redness among the meadows, did not read the legends of the devil Boruta. When you are lucky enough and find a suitable season, you will be able to see among the plains of grass from the side of eternal Bzura river a city that rises on the delicate milky fog and flows among the surrounding nature as on a flying carpet or reflects itself – like in a mirror – in a surface of the reservoirs. It is reflected there in the most beautiful way when a person looks from the top of the heap in the old mine. * Ł´czyca is full of stories, legends and a bizarre history. A place among meadows. The time of its origin is unknown. The traces of people in the area are roughly 60 000 years old. “The Swedish Mountain” – the burg of Ł´czyca, whose remnants exist next to the Arch-collegiate church of Ł´czyca in Tum, was established between the VI and VIII century. Maybe this was the capital of the alleged tribal country of Ł´czycanie. Certainly, the town was the main seat of the King Bolesław Krzywousty during a home war with Zbigniew. It influenced his last will. Krzywousty, dividing the country into states in 1138, granted the state of Ł´czyca to Kazimierz Sprawiedliwy, on whose behalf reigned Princess Salomea. After her death the rulership was taken over by the Senior Prince Bolesław K´dzierzawy. It was from the burg of Ł´czyca that a famous expedition of Benedykt Polak set off in 1245. The expedition was equipped by the prince of Mazovia. It was long before the journey of Marco Polo. The burg ceased to exist when it was destroyed by the Teutonic Knights in 1331. The whole area of Ł´czyca got incorporated into the borders of the Piast Poland during the reign of Mieszko I – as one of the main provinces that formed the country. According to the tradition, before the year 1000, Saint Wojciech established a Benedictine abbey of the Holiest Virgin Mary – most probably the first mona-
stery in Poland. In time it was demolished so that the monumental collegiate church of the Holiest Virgin Mary and Saint Alex could be raised and then consecrated in 1161. It was the place of debates of the first Polish land parliaments (the seyms). Jan Matejko put that events into one of his canvas. The church capital of the country was then partially moved to Ł´czyca. Currently, in the Arch-collegiate church of Ł´czyca in Tum, there is a sanctuary of St. Wojciech and his relics. In the temple, apart from the legendary prints of the devil Boruta, who tried to cast the church down, one can find a beautiful Romance tympanum and most probably the only one in Poland Romance fresco that depicts the Christ Pantocrator. The basements are the burial site of several Archbishops of Gniezno. In 1967 in Tum Cardinal Karol Wojtyła and Primate Stefan Wyszyƒski finished the celebrations of the Millenium of the Baptism of Poland. In 2011 the 850th anniversary of the consecration was celebrated with the participation of the President of Poland. Ł´czyca, during the early Middle Ages, became a place of particular importance, especially in the times of the feudal fragmentation. Here, the country held conventions of rulers as well as church synods. The town was the “uncrowned” capital of the divided country. The land of Ł´czyca itself did not avoid perturbation. It was not defeated by raids of Tatars, Lithuanians or Teutonic Knights but it was broken by a home war. In 1264 the Duchy of Sieradz was excluded from the Duchy of Ł´czyca. After the feudal fragmentation ended the land of Ł´czyca did not enter into the borders of the reborn Poland. It was a separate duchy. It was not until 1352 that the King Kazimierz Wielki incorporated it into Poland, moved the city that was destroyed by the Teutonic Knights to its present place and surrounded it with walls. He built a Royal Castle close to the monastery of Dominican Fathers (of St. Dorothy and St. Stanislav) funded in 1297 by the King Władysław Łokietek and the Prince Kazimierz of Ł´czyca. The old Ł´czyca was transformed into a village of Tum.
In 1374 in Ł´czyca a convention of the lords of Poland was held, on which they demanded the King Ludwik W´gierski to come to the country to take the reign over it in person. The city in that period became the capital of the voievodship of Ł´czyca. In 1384 the city was attacked by a troublemaker, Bartosz Wizenborg, and then laid waste by the fires. In 1400 the King Władysław Jagiełło, desiring to raise Ł´czyca again, renewed the location document passed before 1267, moving the town onto the German law. In 1425 the parish church of St. Andrew the Apostle was consecrated. It was funded by the king himself. Jagiełło stayed on numerous occasions in the town of Ł´czyca, from where he managed the politics. In 1414 he signed a document that declared war on the Teutonic Knights. In 1418 he published the Statute of Ł´czyca – a common law that consisted of 27 articles. In 1420 Czech envoys offered Jagiełło the crown of the land of Czech, which was not accepted by the king. These important events took place in the castle of Ł´czyca, which was in 1426 the scene of a rebellion of the knighthood against the king. The knights demanded privileges in return for their acceptance of the ascension of Władysław Warneƒczyk to the throne. The king’s document was cut with swords in the presence of the king. In 1433 within the castle’s walls the peace with the Teutonic Knights was signed, which ended the war with the Teutonic Order. The king Władysław Warneƒczyk, when he was setting off to wage war with the Turks, left a half of the land under the protection of Wojciech Malski, the voivode of Ł´czyca, granting him the title of the Viceroy. Also, the king Kazimierz Jagielloƒczyk held Ł´czyca in high esteem and he visited it very often, especially during the Thirteen-Year War, when the castle in Ł´czyca was a dwelling place of the queen, El˝bieta Rakuszanka. In 1454 he called a seym in Ł´czyca and in 1474 he welcomed here the envoys of the Bavarian Prince Ludwik, proposing for the hand of princess Jadwiga, hosted the delegation of the Principality of Wallachia, envoys of Hungary, Venice, Silesian cities and many more. The rulers many times called seym for debates in Ł´czyca. After the establishment of the two-house parliament in 1494, the seym conventions in the town over Bzura river stopped but still church synods and district seyms took place there. Renaissance is the period of the flourishing of the city, which was associated with many prominent people of that time, among those were a poet and a future primate of Poland, Andrzej Krzycki. The king Zygmunt Stary presented the queen Bona with Ł´czyca as a wedding gift. During the times of the Noble Republic of Poland organization
of free elections was planned to take place on the fields of Ł´czyca but finally they were placed in Warsaw. In the 17 cent. Ł´czyca was going through some ups and downs. It was burnt down by the rebels of Zebrzydowski, the Swedish during the Deluge, the Saxons and the Swedish during the Northern War. It was devastated by plagues and common fires. Still, Ł´czyca rose from the ashes again and again. Seym statutes appointed the town one of the six centres of the trade with international merchants. The monastery of St. Norbert and an exquisite baroque church of the Immaculate Conception of the Holiest Virgin Mary, under the supervision of Bernadine Friars, were established in the rebuilt city. The church was ornamented with beautiful pipe organs by Engler, sculptures of Etner and frescos that are attributed to Father ˚ebrowski. The development was hindered by an epidemic. In 1715 only about a dozen of citizens was left alive and they were unable to host the nobles that arrived for a seym. During the Bar Confederation the town suffered a great deal from the hands of the Russians. The nobles of Ł´czyca sent their own regiment of confederates as soon as in 1769 and it was ordered that there would be a concentration of the confederate armies from several voivodeships in the town itself. On the seym preceding the partitions in 1773 the parliament members from Ł´czyca showed great courage when they stood by the side of Reytan and Korsak opposing the partition of Poland. The reforms implemented by the Permanent Council made Ł´czyca the city of the district court, which had supervision over a group of royal cities from the grounds of the voivodeship of Ł´czyca, and BrzeÊç-Kujawy. The city had over 1500 citizens. On its territory there was a district school, which was under the scrutiny of the Academy of Cracow and had a programme reformed according to the Commission of the National Education. Concerning its achievements, it was placed in the same ranks as the famous high school of Krzemieniec. There was a Jesuit Order and a hospital of the Holy Ghost. There were synagogues. Economy grew. The brines exploited near the city covered the needs of the whole country. A member of parliament, Franciszek Jerzmanowski and other dignitaries of Ł´czyca on the Four-Year Seym had their share in passing the Bill of the 3rd May Constitution. In those times the public attention was drawn to the speech of Hugon Kołłàtaj, announced on the square of Ł´czyca, in defence of Jews and their rights. After the second partition of 1793 Ł´czyca and its voivodeship
11
12
came under the rule of Prussia. The city became the seat of the Department of the Southern Prussia, composed of former voivodeships of Ł´czyca, Sieradz, Kalisz, Inowrocław, BrzeÊç-Kujawy and Płock. Afterwards, the department was moved to Kalisz and the city became the seat of the district. In time, the citizens of Ł´czyca pushed out a Prussian garrison during the KoÊciuszko Insurrection. Something similar happened in 1806, when they attacked the Prussian army upon hearing the news of the Napoleon army approaching. Bonaparte appointed Ł´czyca, even in 1806, a point of concentration of his armies and he ordered to organize within its area a quatermaster delivery for the French Army. In the times of the Princedom of Warsaw, Ł´czyca became the seat of the district. According to the legend it is said that Napoleon stayed there for a night on his way to Warsaw. In 1809 the Austrian armies destroyed the city. In 1815 Tzar Alexander I came to Ł´czyca returning from the Congress of Vienna. To honour his stay, the townsmen founded a royal park near the city. Then a capital of the district, including the districts of Ł´czyca and Zgierz, was located in Ł´czyca. The city was appointed a capital city of the drapery industry and first German Lutheran settlers came here. During the November Uprising Ł´czyca was the seat of the district authorities of the Uprising and the point of supplies for the army. The townsmen took an active part in the Rising. Horseback regiments of Mazur people were formed. Also a Brigade of Light Artillery, that camped in the city during the Congress Kingdom, went into battle. In the 30 of the XIX century many weavers left Ł´czyca for Łódê, who took on this role from the city. From 1827 a factory of fortepianos by Kazimierz Tarczyƒski, a friend of Chopin, functioned in Ł´czyca. During the January Uprising the city had a function of one of the biggest organization centres. On 18th January 1863 all of the members of the Temporary Government were in Ł´czyca, having a plan of directing the Rising from the place. According to the tradition, close to the prison, Maria Konopnicka lived and she is attributed with preparing the banners of the Rising. Despite the degradation of Ł´czyca to the level of a district of Kalisz Government, some important institutions were placed here: a teachers’ seminary, a hospital of St. Nicolas designed by Henryk Marconi, from 1843 there was an active theatre. In the 80s of the XIX century Władysław Reymont was an actor in that theatre. On autumn in 1914, the city and the surrounding area was the stage of the fight operations called Operacja Łódzka. The soldiers
of Legions of Piłsudski took part in it. They were commanded by Władysław Belina-Pra˝mowski among others. In the II Republic of Poland the city was the capital of the district in the voivodeship of Łódê. St. Ursula Leduchowska brought there Ursulan nuns. Karol Siciƒski built the great house of the current Secondary School. Ł´czyca acquired a railway connection with Łódê. A serious role the city had to play in the Defence War of Poland in September 1939. The grounds of Ł´czyca became the witness of the Battle over the Bzura River. The graves of the Polish soldiers commanded by Gen. Tadeusz Kutrzeba, Armies “Poznaƒ” and “Pomorze”, are situated on the local cemetery. During the war and occupation a half of the citizens lost lives, including almost all Jews. After the World War II Iron Ore Area of Ł´czyca began to operate (1955-1992) – and a vivid miners’ centre was formed. In 1957 the district of Ł´czyca was significantly restricted in area, by separation of, for example, the district of Podd´bice. In 1975 Ł´czyca found itself in the voivodeship of Płock. Since 1999 it has been the seat of the district in the voivodeship of Łódê. * The charm of Ł´czyca was preserved in the old Tum, in the Middle-Aged streets that lead to the Royal Castle, to the gothic parish church with the Gerson’s paintings, to the baroque Bernardine structures, Post-Dominican walls, in which there was a prison for two centuries, or to the Little Synagogue, where the great Biblical scholar – Malbim – lived and worked along with rabbis of Ł´czyca from the learned families of Auerbach and Perlmutter. The defence walls and tower, post-Norbertan convent funded by the king Stanislav August Poniatowski, the town hall designed by Jakub Kubicki fill that range of colour. * When one has a little bit of luck, it is possible to meet by the Arch-collegiate or the Castle Boruta, as he is preparing for another trick, meet St. Ursula walking along the avenue or rabbi Malbim, deep in thoughts, by the Little Synagogue. It should not surprise anyone to meet Reymont repeating his drama role or a regiment of uhlans of Belina galloping on horses. When one finds a mysterious Norbertan nun or a Jew in a Jewish caftan, a miner in a formal miner attire, it would not be surprising anymore. In the magical Ł´czyca, when the city falls to sleep, the legends, royal conducts flow, a fortepiano of Chopin can be heard and one can smell the aroma of the meadows full of herbs.
13
„Szwedzka Góra”, czyli relikty grodu ł´czyckiego powstałego mi´dzy VI a VIII w., a zniszczonego przez Krzy˝aków w 1331 r. Malownicze grodzisko, niegdyÊ warowna siedziba władców paƒstwa Ł´czycan, główny gród Bolesława Krzywoustego jest wielkà atrakcjà archeologicznà. W pobli˝u powstaje skansen wsi ł´czyckiej.
14
„The Swedish Mountain” which is the relic of the burg of Ł´czyca, raised between the 6th and 8th cent., destroyed by the Teutonic Knights in 1331. A picturesque burg settlement, once a fortified seat of the rulers of the Ł´czyca country, the main burg of the King Bolesław Krzywousty is a great archaeological attraction. Open-air etnographic museumof the Ł´czyca`s viuage comes to existence nearby.
15
24
25
26
27
28
29
30
31
KoÊciół farny p.w. Êw. Andrzeja Apostoła. Gotyckà Êwiàtyni´ ufundowanà przez króla Władysława Jagiełł´ konsekrowano w 1425 r. Do czasów Zygmunta Augusta pozostawała pod opiekà królewskà. Wn´trze zachwyca zabytkami barokowymi, z których najsłynniejszym jest epitafium wojewody Jakuba Szczawiƒskiego wykonane w XVII w. w warsztacie Sebastiana Sali. W ołtarzach koÊcioła umieszczono obrazy Wojciecha Gersona. Fara była w I Rzeczypospolitej miejscem obrad szlachty województwa ł´czyckiego. Obok koÊcioła zachował si´ ciàg murów obronnych wzniesionych za Kazimierza Wielkiego, do których dobudowano barokowy klasztor Norbertanek – obecnie Urszulanek SJK. Jednà z baszt obronnych przebudowano na dzwonnic´ fary.
46
The parish church of St. Andrew the Apostle. The gothic temple, funded by the King Władysław Jagiełło, was consecrated in 1425. Up to the times of the King Zygmunt August, it remained under the protection of the king. The interiors amaze with baroque relic ornaments, the most famous remaining the epitaph of the voivode Jakub Szczawiƒski, prepared in the 17th cent. in the workshop of Sebastian Sala. In the altars of the church there are paintings of Wojciech Gerson. In the times of the First Republic the parish church was the place of councils of the nobles from Ł´czyca voivodeship. Close to the church one can find a preserved set of defence walls raised in the times of Kazimierz Wielki, to which a baroque convent of St. Norbert nuns was added – currently the convent of St. Ursula nuns. One of the defence towers was rebuilt as a bell tower of the parish church.
47
48
49
50
51
KoÊciół i klasztor oo. Bernardynów p.w. Niepokalanego Pocz´cia NMP wzniesiono w połowie XVII w. Rokokowy wystrój Êwiàtyni tworzyli rzeêbiarz Franciszek Etner (Eytner) i malarz o. Walenty ˚ebrowski, któremu przypisuje si´ iluzjonistycznà polichromi´. Najcenniejszym zabytkiem Êwiàtyni sà organy wykonane przez Êlàskiego mistrza Michaela Englera i jego syna Beniamina. W II RP zespół klasztorny u˝ytkowali oo. Jezuici.
62
The church and the monastery of Bernardine Fathers of The Immaculate Conception of The Holiest Virgin Mary was erected in the mid 17th cent. The rococo interiors of the temple was created by a sculptor - Franciszek Etner (Eytner) and a painter – Father Walenty ˚ebrowski, who is attributed with an illusionistic polychromy. The most precious ornament of the temple are the pipe organs, built by a master from Silesia – Michael Engler and his son Beniamin. In the times of the Second Republic the monastery complex was used by the Jesuite Fathers.
63
64
65
66
67
76
Cmentarz rzymskokatolicki przy ul. Kaliskiej powstał na poczàtku XIX w. Spoczywa na nim wielu zasłu˝onych dla kraju, m.in. Ferdynand Dworzaczek – ojciec polskiej filozofii medycyny, ˝ołnierze polegli w 1914, w 1920 oraz w Bitwie nad Bzurà w 1939 r. W dawnej cz´Êci prawosławnej zachowało si´ kilkanaÊcie pomników. Przy ul. Górniczej istnieje zało˝ony na poczàtku XIX w. cmentarz ewangelicko-augsburski z grobami zasłu˝onych ł´czycan, mauzoleum Boetticherów - twórców Towarzystwa Przemysłowego „LeÊmierz” oraz z kwaterà wojennà z 1914 r. Zniszczony przez Niemców kirkut ˝ydowski przestał istnieç a nieliczne maceby eksponowane sà w muzeum i archiwum w Ł´czycy. Na nieistniejàcym cmentarzu ˝ydowskim spoczywali m.in. rabini ł´czyccy z rodu Auerbachów – twórców traktatów religijnych.
A Roman Catholic Cemetery on Kaliska Street was established at the beginning of the 19th cent. Many of distinguished for Poland are buried here, among others: Ferdynand Dworzaczek – the father of the Polish Medical Philosophy, soldiers killed in 1914, 1920 and The Battle over Bzura River in 1939. In the old orthodox part several monuments remained. - On Górnicza Street there is a Lutheran Cemetery established on the beginning of the 19th cent. With the graves of distinguished citizens of Ł´czyca, the mausoleum of Boettichers – the creators of the “LeÊmierz” Industrial Society and military quarters from 1914. A Jewish Cemetery, destroyed by Germans ceased to exist and a few macewas are exhibited in the museum and archive of Ł´czyca. The lost cemetery was, for example, the burial site of the rabbis of Ł´czyca from the family of Auerbach – the makers of religious tracts.
77
78
79
80
81
86
87
Turystów przyciàgajà do Ł´czycy cykliczne wydarzenia kulturalne, z których najwa˝niejsze to: Mi´dzynarodowy Turniej Rycerski, Jarmark Benedykta Polaka, Sejmik Staropolski, „Ł´czyca w barwach Jesieni” (sztuka ludowa), przeglàd filmowy „Boruta Fest”, Spotkania z modà, „Nocnik” – festiwal piosenki turystycznej czy obchody rocznic Bitwy nad Bzurà – jednej z najwi´kszych bitew làdowych w dziejach Êwiata.
88
The tourists are drawn to Ł´czyca by periodical cultural events. The most important of them are: International Knight’s Tournament, Fair of Benedykt Polak, Old Polish District Seym, “Ł´czyca in colours of the autumn” (folk art), “Boruta Fest” Movie Festival, Encounters with fashion, “Nocnik” – a festival of the touristic song or the celebrations of the Anniversaries of the Battle over the Bzura River – one of the greatest land battles in the world’s history.
89
90
91
112
113
114
115
Park królewski powstał po 1815 r. na czeÊç pobytu w Ł´czycy cara Rosji i Króla Polski Aleksandra I, który odwiedził miasto powracajàc z Kongresu Wiedeƒskiego. Na skraju parku ustawiono pomnik w miejscu straceƒ cywilów zamordowanych przez Niemców w 1939 r.
118
The Royal Park was established after 1815 in honour of the stay of the Tzar of Russia and the King of Poland, Alexander I, who paid a visit to the city returning from the Congress of Vienna. On the borders of the park there is a monument installed on the place of executions of civilians, murdered by Germans in 1939.
119
120