AGRO industry 2018/1 Mleczarstwo by PROGRAFIKA

ISSN: 2083-0009

technika i technologia w przemyśle spożywczym

1/2018 (5)

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

reklama

Dominika Pułjan redaktor prowadząca dominikap@agroindustry.pl

Za nami pomyślny mleczarski rok

ysokie ceny masła oraz mleka w skupie sprawiły, że niemal każda polska mleczarnia odnotowała zysk. Pozytywne nastroje skłaniają do inwestycji. Polmlek otworzył nowoczesną fabrykę białka serwatkowego i laktozy, SM Mlekovita zainwestowała w budowę elektrociepłowni oraz agregatów kogeneracyjnych, SM Spolmek zrealizował projekt nowoczesnej instalacji do produkcji izolatów białek serwatkowych WPI. OSM w Piątnicy buduje nową jednostkę kogeneracyjną, a SM Mlekpol fabrykę proszków mlecznych. Postanowiliśmy spytać przetwórców jak oceniają miniony rok i czego spodziewają się w 2018. Szczegóły znajdą Państwo w środku wydania. Poważnym zagrożeniem dla sektora jest jednak, oprócz niestabilnych cen światowych, ciągła i systematyczna dyskredytacja produktów mleczarskich przez producentów konkurencyjnych „mlek migdałowych” czy „serów sojowych”. I pomimo, iż nazwy produktów mleczarskich są prawnie chronione - coraz częściej dochodzi do naginania tych zasad. O prawa i dobre imię mleczarstwa skutecznie walczy EDA – głos europejskiego przetwórstwa mleka. Tylko w AgroIndustry znajdziecie Państwo rozmowę z Alexandrem Antonem, sekretarzem generalnym European Dairy Association, do lektury której serdecznie zapraszam. Życzę nie tylko inspirującej lektury, ale przede wszystkim samych sukcesów w Nowym Roku.

Z głębokim żalem pożegnaliśmy

Wandę Swierczynę byłą prezes Raciborskiej Spółdzielni Mleczarskiej. Prezes odeszła w wieku 67 lat po ciężkiej chorobie. Wyrazy współczucia rodzinie i bliskim składa redakcja AGROindustry.

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

spis treści 8

W obronie jednolitego rynku – specjalnie dla AGROindustry Alexander Anton, sekretarz generalny EDA

In defense of the Single Market – especially for AGROindustry Alexander Anton, secretary general of EDA

Czy mleko wielbłądzie może być alternatywą dla mleka krowiego? Natalia Maryniak

20 Can camel milk become an alternative for cow milk? Natalia Maryniak 24 Trzy pytania do… Edmunda Borawskiego prezesa zarządu SM Mlekpol w Grajewie 25 Jaki był 2017 rok dla przetwórców mleka? – Rok przełomowych zmian, Przemysław Mikołajczyk, prezes zarządu, Polmlek – Zadowolenie pracowników i dostawców to nasz sukces, Edward Bajko, prezes zarządu, SM Spomlek – Udany rok = inwestycje, Mirosław Poradowski, prezes zarządu, OSM w Skale – Nie spoczywamy na laurach, Andrzej Minarczuk, prezes zarządu, OSM Kosów Lacki – Rekordowe wyniki sprzedaży i wsparcie marek, Peter Knauer, dyrektor generalny, Hochland Polska – Rok zmian, inwestycji i sukcesów, Wojciech Jezierski, wiceprezes ds. handlu i marketingu, OSM Łowicz 34 Rynek opakowań w mleczarstwie Tomasz Borowy

REDAKCJA ul. Królewska 7 lok. 18 47-400 Racibórz redakcja@bikotech.pl RADA PROGRAMOWA Bogdan Dróżdż (SGGW) Lech Maryniak Adam Pawełas (Carlsberg) Ireneusz Plichta (ProEko) Janusz Wojdalski (SGGW) Zygmunt Zander (UWM) REDAKTOR NACZELNA Aleksandra Wojnarowska, tel. 535 094 517 Redaktor prowadząca Dominika Pułjan, tel. 535 566 506 Sekretarz redakcji Anna Koprowska, tel. 32 307 66 91 Marketing Mateusz Korczok, tel. 530 470 322 STUDIO GRAFICZNE, DTP PROGRAFIKA www.prografika.pl DRUK Drukarnia Wydawnictwa NOWINY ul. Olimpijska 20, 41-100 Siemianowice Śl. WYDAWCA Bikotech Sp. z o.o. ul. Królewska 7 lok. 18 47-400 Racibórz www.bikotech.pl www.agroindustry.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń oraz za treść i poprawność artykułów przygotowanych przez niezależnych autorów. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych. Kwartalnik. Nakład: do 2 000 egzemplarzy *** Wydawca jest organizatorem konkursów i ocen:

polecamy Ekskluzywny wywiad, str. 8 Rozmowa z Alexandrem Antonem, sekretarzem generalnym EDA

Tylko u nas, str. 34 Tomasz Borowy o rynku opakowań w mleczarstwie

Okiem producenta, str. 25 Podsumowania roku 2017 w wiodących mleczarniach w Polsce Jakie szanse i zagrożenia stoją przed branżą? Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

o tym się mówi

Mleko z gazem

antidotum na spadek sprzedaży?

azowane mleko może wkrótce traf ić na pó łki w supermarketach. Przedstawiciele szwedzko-duńskiego konc ernu A rla zap owie dzieli, że „ musujący napój owocowo-mleczny” zostanie przetestowany w Wielkiej Brytanii, Singapurze i Zjednoczonych Emiratach Arabskich zanim zostanie wprowadzony na całym świecie. Miliony konsumentów rez ygnują z mleka krowiego na rzecz pro duk tów mlekozastęp cz ych produkowanych z migdałów czy

orzechów kokosowych, pozostawiając producentów mleka z niemałym kłopotem. Arla po raz pierwszy wspomniała o planach wprowadzenia napoju pod koniec 2016 roku, kiedy postawiła sobie cel potrojenia kwot pozyskiwanych z napojów na bazie mleka do 2020 roku. W Wielkiej Brytanii sprzedaż mleka spadła w latach 2014-2016 o około 240 milionów funtów. Tymczasem w roku 2017 mleko sojowe, mleko ryżowe i mleko migdałowe po raz pierwszy znalazły się na liście „typowych produktów kupowanych

przez statystycznego Brytyjczyka” (wg rankingu przeprowadzanego przez brytyjski urząd statystyczny). Ostatnie oświadczenie Arli wydaje się być najnowszym posunięciem, aby ponownie zainteresować europejskich konsumentów produktami mlecznymi. Musujące mleko jest bardzo popularne na Bliskim Wschodzie. W krajach takich jak Iran, Turcja i Afganistan mleczny napój gazowany nazywany jest Doogh. Wytwarza się go przez zmieszanie jogurtu i schłodzonej wody. Czasami doprawia się go miętą.

http://www.telegraph.co.uk/news/2017/09/23/fizzy-milk-could-hit-supermarket-shelves-boost-milk-sales/

Szczupłe dzieci piją pełnotłuste mleko B

adania sugerują, że dzieci powinny pić pełnotłuste mleko do ukończenia co najmniej sześciu lat – dzięki temu prawdopodobnie będą rosnąć szczuplejsze. W ostatnich latach agencja Food Standards Agency (FSA) zaleciła, aby małe dzieci przestawiały się na mleko półtłuste od drugiego roku życia, w ramach działań mających na celu zapobieganie otyłości. Kanadyjskie badania, przeprowadzone niedawno na ponad 2700 malcach wykazały, że te które wypijały pełne mleko miały wskaźnik masy ciała o 0,72 jednostki niższy od tych, które piły jedno- lub dwuprocentowe półtłuste mleko. Dzieci, które piły pełnotłuste mleko, prawdopodobnie były mniej głodne co sprawia, że mają mniejszą ochotę na produkty o wysokiej kaloryczności. Wykazały również wyższy poziom witaminy D, która chroni kości i układ odpornościowy. Może to wynikać z tego, że witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach. Dzieci, które piją mleko o niskiej zawartości tłuszczu, nie mają mniej tłuszczu w ciele, a także nie korzystają z wyższych poziomów witaminy D w mleku pełnym – powiedział dr Jonathon Maguire, autor badań oraz pediatra ze szpitala St Michael’s Hospital w Toronto. http://www.telegraph.co.uk/news/2016/11/16/children-who-drinkfull-fat-milk-end-up-slimmer-than-those-on-sk/

AGRO industry

Francuskie

produkty L actalis skażone salmonellą

Francuskie władze i mleczarski gigant Lactalis nakazały wycofanie milionów mlecznych produktów firmy na całym świecie z powodu obaw o skażenie bakteriami salmonelli. Skażony asortyment trafił również do Polski. Prawie 7000 ton produkcji mogło zostać skażone. Zapobiegawcze wycofanie produktów zarówno we Francji, jak i za granicą, miało związek z asortymentem wyprodukowanym od połowy lutego - powiedział Michel Nalet, rzecznik prasowy koncernu. Objawy Salmonelli obejmują ciężką biegunkę, obrzęki żołądka i wymioty. Choroba spowodowana przez bakterie jelitowe od zwierząt hodowlanych jest niebezpieczna dla bardzo młodych i starszych obywateli, ze względu na ryzyko odwodnienia. Lactalis zatrudnia 75 000 pracowników w 85 krajach, osiągając obrót w wysokości 17 miliardów euro. http://www.telegraph.co.uk/news/2017/12/11/millions-lactalisbaby-milk-products-worldwide-recall-salmonella/

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

Premier

i Cz y wiesz , że...

Mateusz Morawiecki w Mlekovicie

Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Piaskach wprowadziła na rynek produkty bezlaktozowe – kefir oraz jogurt typu greckiego. Cały czas wnikliwie obserwujemy trendy w branży mleczarskiej, co pozwala nam szybko i skutecznie reagować na potrzeby współczesnych konsumentów. Według statystyk aż co trzeci Polak cierpi na nietolerancję laktozy, dlatego z myślą o naszych klientach zdecydowaliśmy się wprowadzić na rynek produkty bezlaktozowe – powiedział Mirosław Domański, prezes Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Piaskach. Źródło: OSM Piaski

Od ważnych zmian zaczął się rok 2018 w Spółdzielni Mleczarskiej Spomlek. Od stycznia br mleko do produkcji serów pochodzi od krów żywionych paszami NON GMO. Ideą wprowadzenia programu NON GMO u naszych dostawców było dostosowanie się do wymogów rynku nie tylko polskiego, ale również europejskiego. Szczególnie na Zachodzie widać w yraźny trend odejścia od produktów modyfikowanych genetycznie. Jedna z wielkich sieci handlowych, która działa również w Polsce, w Niemczech i Austrii wprowadziła w swoich sklepach całą gamę produktów wolnych od GMO. Wyraźne sygnały o przeniesieniu europejskich standardów do Polski pojawiły się w ubiegłym roku. Można się więc spodziewać, że to kwestia czasu, kiedy nasi odbiorcy wymuszą na przetwórcach takie procedury – powiedział Edward Bajko, prezes zarządu Spółdzielczej Mleczarni Spomlek. Na zdjęciu Dariusz Sapiński, prezes Mlekovity i premier Mateusz Morawiecki

entralę Mlekovity odwiedził Mateusz Morawiecki. Premier zwiedził nowo wybudowaną Fabrykę Proszków Mlecznych i wystąpił na zorganizowanej na jej terenie konferencji prasowej wraz z prezesem zarządu Dariuszem Sapińskim oraz Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi Krzysztofem Jurgielem. Wcześniej premier odwiedził rodzinę rolników, dostawców mleka. Swoją wizytę na Podlasiu rozpoczął toastem szklanką mleka. Zarówno podczas wizyty w gospodarstwie, jak i późniejszej konferencji podkreślał, jak duże jest znaczenie pracy polskich rolników oraz producentów polskiej żywności dla krajowej gospodarki. – Praca rolników musi być doceniana. Polskie produkty również muszą być doceniane – podkreślał premier. Prezes Rady Ministrów w swoim wystąpieniu podkreślał, że zależy mu, aby polskie firmy śmiało ekspandowały i eksportowały swoje produkty na wszystkie rynki. Mlekovita, posiadając szerokie możliwości eksportowe i asortyment liczący 1000 produktów obecnie posiada uprawnienia eksportowe do 144 krajów na wszystkich kontynentach: w Europie, Azji, Afryce, Australii oraz obu Amerykach: Północnej i Południowej (28 państw Unii Europejskiej i 116 poza UE). W celu wsparcia polskich eksporterów żywności obecny na konferencji Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Krzysztof Jurgiel wdraża pakiet pięciu ustaw, które dotyczą promocji polskiej żywności, jej jakości, konkurencyjności czy wzmocnienia pozycji rozproszonych producentów względem dużych sieci zagranicznych. Źródło: informacja prasowa SM Mlekovita

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

Źródło: SM Spomlek

SM Mlekpol otworzył nowy portal z przepisami. Uzupełniono je o informacje dotyczące czasu przygotowania potrawy, możliwe warianty jej doprawienia oraz orientacyjny koszt jednej porcji. Portal powstał po analizie badań dotyczących zachowań kulinarnych Polaków. Wiemy już jakie danie lubią najbardziej, które trendy kulinarne ich interesują oraz czego oczekują od nowoczesnego portalu kulinarnego. Na stronach najlepszewkuchni.pl znajdzie się łącznie 3000 przepisów w formie foto i video. Oczywiście jest to także miejsce, w którym chcemy promować naturalne, regionalne wyroby Mlekpolu – wszystkie powstałe na bazie najlepszego polskiego mleka. Zaczynamy od śmietanek Łaciatych idealnie dopełniających dania zimowego menu – powiedziała Ewa Gromadzka, kierownik marketingu Spółdzielni Mleczarskiej Mlekpol w Grajewie. Źródło: SM Mlekpol

8 A LN CJ E SP

IE D

R AG LA

d O in

u st

rozmowa numeru

W obronie jednolitego rynku – Alexander Anton, sekretarz generalny EDA

Europejskie Stowarzyszenie Producentów Mleka – EDA jest nie tylko głosem europejskiego przetwórstwa mleka w Brukseli, ale także punktem odniesienia dla wszystkich branżowych organizacji w dziedzinie rolnictwa, tworząc europejskie forum oraz dogłębną analizę tematów związanych z mleczarstwem w agendzie europejskiej.

Ubiegły rok był bardzo dobry dla branży mleczarskiej w Europie. Czy sądzi Pan, że uda się utrzymać dobrą passę? Jakie są Pana przewidywania na rok 2018? Cóż, rok 2017 był - w porównaniu z 2015 r. lub 2016 r. - rzeczywiście dobrym rokiem dla unijnej „laktosfery”. Z drugiej strony widzieliśmy ogromy wzrost zapasów odtłuszczonego mleka w proszku (SMP) i odpowiednią reakcję ze strony jego cen. Dzięki doskonałej waloryzacji tłuszczu mlecznego, wzrosły ceny mleka. W międzyczasie ceny masła wciąż utrzymują się na wysokim poziomie. Jeśli przyjrzymy się rynkom kontraktów terminowych dotyczących masła w 2018 r., możemy spodziewać się - przynajmniej w pierwszym półroczu - ceny masła w okolicach 4,000 EUR. W przypadku SMP przetargi Komisji Europejskiej dotyczące interwencyjnej

Alexander Anton, sekretarz generalny European Dairy Association

sprzedaży zapasów nie przyniosły w ciągu ostatnich tygodni oczekiwanych rezultatów, wydaje się zatem, że ogromne zapasy SMP zaciążą na rynkach i będą dalej wywierać presję na ceny SMP w całym następnym roku. A co z eksportem? Rok 2017 był rekordowym rokiem dla unijnego eksportu produktów mleczarskich do państw trzecich. Pogratulowaliśmy panu Philowi Hoganowi, unijnemu komisarzowi ds. rolnictwa i rozwoju wsi, który naprawdę jest osobiście zaangażowany w „misje handlowe” mające na celu otwieranie nowych

AGRO industry

1/2018

rynków i zwiększanie unijnego eksportu produktów rolno-spożywczych. Przy dojrzałym i niekiedy trudnym rynku wewnętrznym eksport do krajów trzecich nabierze jeszcze większego znaczenia. A przy ogromnym postępie w zakresie umów handlowych w wielu częściach świata, np. Kanadzie, Meksyku, Japonii czy Wietnamie, będziemy mogli wytworzyć w 2018 r. jeszcze większą wartość dodaną dla całego sektora w drodze eksportu naszych produktów mleczarskich. Widzimy próby dyskredytowania produktów mleczarskich na rynku. Jakie są rozwiązania Europejskiego

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

rozmowa numeru

Przy ogromnym postępie w zakresie umów handlowych w wielu częściach świata, np. Kanadzie, Meksyku, Japonii czy Wietnamie, będziemy mogli wytworzyć w 2018 r. jeszcze większą wartość dodaną dla całego sektora w drodze eksportu naszych produktów mleczarskich

Stowarzyszenia Przetwórców Mleka w tym zakresie? Mleko i nabiał są z natury zdrowe i pożywne. FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa) ujmuje to w następujący sposób: „Mleko i produkty mleczarskie są istotnym źródłem pokarmu”. Widzimy ataki na portfolio naszych produktów mleczarskich na różnych poziomach; pozwolę sobie wskazać trzy kwestie: Występuje tak zwane oznaczanie wartości odżywczych, na wzór brytyjskiego systemu sygnalizacji świetlnej, które koncentruje się na kilku makroelementach (kalorie, tłuszcze,

cukry i sól), ale całkowicie pomija unikalną dla mleka mieszankę makroi mikroelementów, takich jak witaminy i minerały. W wyniku tego uproszczonego podejścia, bezalkoholowa wersja dietetycznego napoju gazowanego wygląda „zdrowiej” niż szklanka mleka spożywczego. Jest to oczywiście nonsens, ale będzie miało to ogromny, negatywny wpływ na postrzeganie naszych produktów przez konsumentów. Dzięki ogromnemu wsparciu wszystkich polskich członków EDA popieramy komisarz unijną, panią Elżbietę Bieńkowską, we wdrażaniu procedur prawnych przeciwko bry-

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

tyjskiemu systemowi etykietowania opartemu na sygnalizacji świetlnej. Wezwaliśmy służby Komisji Europejskiej do zaprzestania promowania takich nonsensownych programów. Zaobserwowaliśmy też niewłaściwe stosowanie chronionych terminów mleczarskich, takich jak „jogurt”, „masło”, „serwatka” lub „mleko”. Sztuczne produkty pochodzenia roślinnego przywłaszczają sobie te chronione wyrazy mleczarskie, aby wprowadzać w błąd i dezorientować konsumentów co do prawdziwego charakteru i wartości produktów roślinnych. W 2017 r., jako EDA, obchodziliśmy 30. rocznicę prawnej ochrony terminów mleczarskich

rozmowa numeru

w Unii Europejskiej - ta ochrona prawna zapisana jest na poziomie unijnym w rozporządzeniach dotyczących wspólnej polityki rolnej (WPR). Dziś widzimy, że krajowe organy kontrolne w niektórych państwach członkowskich UE nie egzekwują jej w taki sposób, w jaki powinny. Jako EDA, nadaliśmy tej walce z wprowadzającymi w błąd etykietami priorytetowy charakter, ponieważ - ponownie - mówimy tu o postrzeganiu naszych produktów przez konsumentów. Dobrostan krów mlecznych jest kolejnym tematem. Jako EDA, jesteśmy członkiem unijnej platformy ds. dobrostanu zwierząt, której przewodniczy unijny komisarz Vytenis Andriukaitis, gdzie zwracamy uwagę na niezwykle dobry stan zdrowia i dobrostan zwierząt w unijnym sektorze mleczarskim. Czy coś jeszcze stoi na drodze dynamicznego rozwoju branży? Rzeczywistym zagrożeniem dla konkurencyjności naszej branży są liczne ataki na jednolity rynek UE i jego sprawne funkcjonowanie w zakresie dostaw naszego mleka i naszych produktów. To właśnie jednolity rynek sprawia, że Europa licząca 500 milionów obywateli jest prawdziwym i silnym rynkiem wewnętrznym dla mleka i produktów mleczarskich z wszystkich państw członkowskich.

globalnych przedsiębiorstw mleczarskich, sprzedawców detalicznych i władz krajowych - metodologię pomiaru oddziaływania mleka i produktów mleczarskich na środowisko, od krowy mlecznej i jej paszy, aż po pakowanie, transport i chłodzenie. Na poziomie globalnym promujemy program zrównoważonego rozwoju mleczarstwa, którego jesteśmy członkiem-założycielem.

Jednak nie tylko wspomniane wyżej krajowe systemy oznaczania wartości odżywczej sprawiają, że jednolity rynek ma dla nas mniejszą funkcjonalność. W jeszcze większym stopniu czynią to różne krajowe systemy obowiązkowego oznaczania pochodzenia. Co oznacza zrównoważony rozwój w hodowli bydła mlecznego i przetwórstwie mleka oraz w jaki sposób EDA może go wspierać?

Jakie są cele EDA w kontekście WPR?

W ramach naszej Grupy Roboczej EDA ds. Zrównoważonego Rozwoju, postrzegany jest on w dużej mierze jako koncepcja ekonomiczna, która obejmuje wymiar społeczny i środowiskowy. Pozwolę sobie przedstawić to na przykładzie: zmniejszenie zużycia wody w procesie produkcji jest nie tylko korzystne dla środowiska, ale także pozwala zaoszczędzić pieniądze. Na poziomie UE przeprowadzamy testy porównawcze procesów efektywnych pod względem wykorzystania zasobów, również dzięki naszej wiodącej roli w unijnym procesie dotyczącym BREF (najlepszych dostępnych referencyjnych dokumentów technicznych) oraz Dairy-PEF (wpływu produktów mleczarskich na środowisko), w ramach którego EDA opracowuje dla Komisji Europejskiej - przy wsparciu czołowych, Bezalkoholowa wersja dietetycznego napoju gazowanego wygląda „zdrowiej” niż szklanka mleka spożywczego. Jest to oczywiście nonsens, ale będzie miało to ogromny, negatywny wpływ na postrzeganie naszych produktów przez konsumentów

Nasza praca, jako unijnego stowarzyszenia handlowego, opiera się na przekonaniu naszych członków o wartości dodanej Unii i jej głównych elementów: swobodnego przepływu osób, kapitału, usług i towarów w ramach jednolitego rynku dla branży mleczarskiej oraz wspólnej polityki rolnej, która tworzy równe szanse w naszej branży po stronie podaży. Jednak nasze zaangażowanie na rzecz Unii wykracza daleko poza jednolity rynek i WPR: na najmniejszym z kontynentów tej planety nadal cieszymy się stabilnością polityczną, która jest podstawą dalszego pomyślnego rozwoju naszego sektora. W szczególności w zakresie WPR, jesteśmy w trakcie analizy komunikatu „Przyszłość żywności i rolnictwa” opublikowanego przez unijnego komisarza Phila Hogana. Nasze cele w zakresie WPR dotyczące okresu po 2020 r. będą koncentrować się z pewnością między innymi na łagodzeniu zmienności cen, dla których system interwencyjny UE jest naprawdę cennym narzędziem. Nasza grupa zadaniowa EDA ds. WPR pracuje również nad kwestią nieuczciwych praktyk handlowych, które wydają się mieć priorytetowy status w Komisji Europejskiej. D.P.

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

12 ES

L CI A PE

R FO LY

R AG

d O in

u st

interview of the issue

In defense of the Single Market – Alexander Anton, secretary general of EDA

The European Dairy Association – EDA is not only the acknowledged voice of the European milk processing industry in Brussels, but also the benchmark for all sector specific organisations in the field of agriculture in creating a European forum and in depth analysis of today’s dairy related topics on the European agenda.

Last year was very good for dairy in Europe. Will the winning streak be maintained? What are your predictions for following year 2018? Well, 2017 was - compared to 2015 or 2016 – indeed a good year for the EU laktosfera. On the other hand, we have seen the SMP stocks sky-rocking and SMP prices reacted accordingly. Thanks to the excellent valorization of the milk fat, milk prices went up. Now, in the meantime butter prices are corrected to a still very high level. If we look at the butter futures markets for 2018, we can expect – at least for the first half year - a butter price in the 4.000 euros environment. For SMP, the EU Commissions’ tenders over the past weeks to sell intervention stocks were not really successful, so it

Alexander Anton, secretary general of European Dairy Association

seems that the huge SMP stocks will hang over the markets and keep the pressure on SMP prices for the whole next year. And what about exports? In 2017, we had a record year for EU dairy exports to third countries. We did congratulate EU Commissioner Phil Hogan for this, since he really is personally committed through his ‘trade missions’ to open up new markets and to boost EU agri-food export. With a mature and sometimes difficult internal

AGRO industry

1/2018

market, the export to third countries will become even more important. And with the huge progress in trade agreements in many parts of the world, like Canada, Mexico, Japan or Vietnam, we will be able to create in 2018 even more added value for the whole sector via our dairy exports. We see attempts of discrediting dairy products on the market. What are EDA solutions for this? Milk and dairy are healthy and nutritious by nature. The FAO (World

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

interview of the issue

With a mature and sometimes difficult internal market, the export to third countries will become even more important. And with the huge progress in trade agreements in many parts of the world, like Canada, Mexico, Japan or Vietnam, we will be able to create in 2018 even more added value for the whole sector via our dairy exports

Food and Agriculture Organization) puts this as “Milk and dairy products are a vital source of nutrition”. We see attacks on our dairy portfolio on different levels, let me pick three points: There is the so-called nutrition labelling, like the UK traffic light system, which all focus on a few macro-nutrients (calories, fat, sugar and salt), but completely neglect the unique milk blend of macro- and micro nutrients, like vitamins or minerals. As a result of such a simplistic approach, a soft version of a diet soda drink looks ‘healthier’ than a glass

of drinking milk (see picture). This is obviously nonsense, but will have a huge negative impact on the consumer perception of our products. With the great support of all our Polish EDA members, we push the EU Commissioner in charge, Ms Elżbieta Bieńkowska to pursue the legal procedure against the UK traffic light labelling scheme and we urged the services of the EU Commission to stop promoting such nonsense schemes. Then, there is the misuse of protected dairy terms like “jogurt”, “butter”, “whey” or “milk”.

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

Plant based ersatz-products hijack such protected dairy words to confuse and mislead consumers on the true nature and value of a plant based product. We celebrated as EDA in 2017 the 30th anniversary of the legal protection of dairy terms in the European Union – this legal protection is enshrined at EU level in the CAP regulations. What we see today is, that national control authorities in quite some EU Member States do not enforce this legal protection the way they should. As EDA we defined this fight against misleading labelling as a

interview of the issue

Soft version of a diet soda drink looks ‘healthier’ than a glass of drinking milk (see picture). This is obviously nonsense, but will have a huge negative impact on the consumer perception of our products

(product environmental footprint), where we as EDA elaborate for the EU Commission – with the support of leading global dairy companies, retailers and national authorities – the methodology to measure the environmental footprint of milk and dairy products from the dairy cow and its feed all the way to the packaging, transport and cooling. At global level, we promote the Dairy Sustainability Framework, of which we are a founding member. What are the aims of the EDA in the context of the CAP?

priority, because – here again – we are talking about the consumer perception of our products. The dairy cow welfare is another topic, where we as EDA are member of the EU Animal Welfare Platform chaired by EU Commissioner Vytenis Andriukaitis and where we highlight the extremely high animal health and welfare status of the EU dairy sector.

A real threat to the competitivity of our industry are the multiple attacks on the EU Single Market and its smooth functioning for our milk supply and for our products

What other threats do you see for the dynamic development of the industry?

What means sustainability in dairy farming & processing and how can EDA support it?

A real threat to the competitivity of our industry are the multiple attacks on the EU Single Market and its smooth functioning for our milk supply and for our products. It is the Single Market that makes Europe with its 500 million citizens a true and strong home market for milk and dairy products from all Member States. Not only the above mentioned national nutrition labelling schemes make the Single Market less workable for us, but even more the different national mandatory origin labelling schemes.

Within our EDA Sustainability working group, sustainability is perceived very much as an economic concept, that englobes an environmental and social dimension. Let me put it this way as an example: Reducing water consumption in the production process is not only good for the environmental footprint, but saves money. We do benchmark resource efficient processes at EU level, not least through our leadership in the EU-led BREF process (best available technique reference documents) and in the Dairy-PEF

AGRO industry

Our work as an EU trade association is based on our members conviction of the added value of the Union and its main elements: the free movement of people, money, services and goods within the Single Market for the dairies and a common agricultural policy that creates a level playing field on the supply side of our industry. But our commitment to the Union goes far beyond the Single Market and the CAP: on the smallest of the continents of this planet we enjoy still today a level of political stability which is the basis for the further successful development of our sector. Specifically, on the CAP, we are in the process of analyzing the Communication (‘The Future of Food and Farming’) published by EU Commissioner Phil Hogan. Our objectives for the CAP post 2020 will for sure be focused inter alia around the mitigation of price volatility, for which an EU intervention system is a really valuable tool. Our EDA CAP task force is also working on the issue of unfair trade practices, which seems to have a priority status within the EU Commission. D.P.

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

mleczarstwo na świecie

Natalia Maryniak Światowy przemysł mleczarski bazuje głównie na przetwórstwie mleka pochodzącego od zwierząt przeżuwających. Zazwyczaj mleko to pochodzi od bydła hodowlanego, którego dostarczycielami są stada krów lub bawołów. Wolumen tego mleka stanowi 96% światowej produkcji całego mleka na świecie [1]. Wielbłądy są zwierzętami również dostarczającymi mleko spożywcze, które jest szczególnie znane w Azji i Afryce. Z uwagi na łatwą adaptację i dobre prosperowanie w większości warunków klimatycznych wielbłądy mogą być hodowane także w warunkach klimatycznych panujących w Europie.

Czy mleko wielbłądzie może być alternatywą dla mleka krowiego?

ostatnim czasie obserwuje się poszukiwania alternatywnych źródeł do mleka krowiego czy bawolego z których można by produkować żywność dla alergików, w szczególności dla dzieci. Mleko pochodzenia wielbłądziego może być alternatywnym surowcem do produkcji żywności właśnie dla alergików. Również inne właściwości, które mleko wielbłądzie posiada, mogą skłaniać do decyzji podjęcia jego pozyskiwania i przetwarzania w większej ilości miejsc na świecie. Właściwości mleka wielbłądziego Można oczywiście porównywać szczegółowo składy i właściwości Tab. 1. Porównanie składu procentowego składników mleka wybranych ssaków. Źródło [2]

mleka wielbłądziego do krowiego i ludzkiego, co uczyniono w Tabeli 1. poniżej. Nawiązując do Tabeli 1. należy nadmienić najważniejsze cechy odróżniające mleko wielbłądzie od krowiego. Mleko wielbłądzie w porównaniu do krowiego zazwyczaj posiada mniejszą ilość tłuszczu oraz laktozy. Ponadto jest bogatsze w takie składniki jak: potas, żelazo czy witamina C [3]. Obniżona zawartość laktozy może sprawiać, że mleko wielbłądzie będzie odpowiednim zamiennikiem do mleka krowiego dla osób cierpiących na nietolerancję laktozy [4]. Najważniejszym wydaje się jednak być, że mleko wielbłądzie może:

• wspomagać zdrowie ludzi cierpiących na cukrzycę; • poprawiać ogólną odporność organizmu; • być zamiennikiem mleka krowiego przy alergiach na jego białka; • zapobiegać chorobie zatłuszczenia wątroby. Porównując mleko wielbłądzie z krowim należy ponownie nadmienić, że może być ono mniej alergiczne dla osób cierpiących na alergie pokarmowe, o czym poniżej. Alergia na białka mleka krowiego (z ang. CMPA – cow’s milk protein allergy), jest najczęściej rozpoznawaną alergią wśród noworodków i dzieci [5]. Większość dzieci wyrasta z alergii na białka mleka krowiego

MLEKO

Woda [%]

Laktoza [%]

Białko ogółem [%]

Tłuszcze [%]

Wielbłądzie

88,1

4,4

3,1

3,5

Krowie

87,3

4,8

3,4

3,7

Ludzkie

87,8

7,0

1,0

3,8

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

przed 4 rokiem życia. Są jednak coraz częstsze przypadki zatrzymywania alergii na te białka do końca życia. W tym przypadku tylko całkowita eliminacja mleka krowiego z diety noworodków i dzieci jest rozwiązaniem [6]. Na rynku znaleźć można dużo hipoalergicznych preparatów dla niemowląt bazujących na częściowej lub całkowitej hydrolizie białek z mleka krowiego. Dostępne są także hipoalergiczne preparaty, bazujące wyłącznie na mieszance aminokwasów. Są one dobrymi alternatywami dla niemowląt i dzieci uczulonych na mleko krowie, redukując przy tym reakcje alergiczne [7]. Jednak preparaty te nigdy nie wyeliminują reakcji alergicznej. Dodatkowo są one słabe w zapachu i mogą mieć gorzki smak, stąd też niektóre niemowlęta i dzieci mogą je odrzucać. W związku z powyższym, nadal istnieje potrzeba znalezienia większej ilości alternatyw do hipoaler-

gicznych preparatów dla niemowląt i dzieci bazujących na mleku krowim. Z uwagi na odmienną kompozycję białek i innych składników w porównaniu do mleka krowiego (Tabela 1), mleko wielbłądzie w ostatnich latach znajduje się w kręgu zainteresowań naukowców jak i przemysłu mleczarskiego. Po pierwsze w odróżnieniu do mleka krowiego, mleko wielbłądzie nie zawiera β-laktoglobuliny, białka serwatkowego uważanego za jednego z najbardziej popularnych alergenów w mleku krowim. Różnice w sekwencji aminokwasów jak i właściwości innych białek występujących w mleku krowim i wielbłądzim pozwalają wysunąć hipotezę, że mleko wielbłądzie może być mniej uczulające w porównaniu do mleka krowiego i jest obiecującą alternatywą dla dzieci cierpiących na CMPA. Do tej pory badania dowiodły, że reakcja krzyżowa między białkami w mleku krowim i ich odpowiednikami w mleku wielbłądzim

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

jest ograniczona [8]. Te wnioski są obiecującą bazą do dalszych badan nad użytecznością mleka wielbłądziego w przypadku niemowląt i dzieci z alergią na białka mleka krowiego. Istnieje również tradycyjne przekonanie, że regularna konsumpcja mleka wielbłądziego zmniejsza zapotrzebowanie cukrzyków na insulinę oraz zapobiega rozwojowi tej choroby. Dotychczasowe badania wykazały, że mleko wielbłądzie zawiera białko w swojej strukturze i cechach przypominających insulinę [9]. Istnieją również spekulacje, że białko to może przejść przez układ trawienny do jelit, a następnie zostać wchłonięte do krwioobiegu bez naruszenia jego struktury [10]. Nie ma natomiast jednoznacznego potwierdzenia powyższych teorii, ale badania które przeprowadzono na grupie pacjentów chorujących na cukrzycę potwierdziły pozytywny wpływ spożywania mleka wielbłądziego na poprawę stanu ich

mleczarstwo na świecie

zdrowia. Po roku codziennego spożywania około 500 ml mleka wielbłądziego u badanych zaobserwowano m in. obniżenie stężenia glukozy we krwi, przeciwciał antyinsulinowych oraz hemoglobiny glikowanej [9]. Dodatkowo zmniejszyło się zapotrzebowanie na dzienną dawkę insuliny.

Produkty z mlekiem wielbłądzim dostępne na rynku Mleko wielbłądzie komercyjnie i powszechnie dostępne jest w krajach Zatoki Perskiej. Z jego produkcji szczególnie słyną Zjednoczone Emiraty Arabskie UAE (United Arab Emirates) [11]. W Europie produkcja mleka wielbłądzie-

go dopiero się rozpoczyna. Znane są już farmy produkujące mleko wielbłądzie w Holandii (http://www.kamelenmelk. nl/en/) czy Wielkiej Brytanii (https:// desertfarms.co.uk/). Również farmerzy duńscy zaczynają rozważać budowę takich przedsiębiorstw. Jak wspomniano przemysł w Zjednoczonych Emiratach Arabskich powszechnie wykorzystuje mleko wielbłądzie. Nie chodzi tu może o szczególne właściwości tego mleka i jego promowanie w tym kraju. Mleko to jest tradycyjnym środkiem spożywczym pochodzącym jeszcze z czasów zamierzchłych – tak zwanej „gospodarki beduińskiej” na tamtych terenach, gdzie jedynie mleko kozie, owcze, ale też

Fot. 1.

Fot. 2.

Mleko świeże wielbłądzie w butelce PET, oferta sprzedażowa w supermarkecie w Emiratach Arabskich Źródło: Archiwum autora

Laban wyprodukowany z mleka wielbłądziego, oferta sprzedażowa w supermarkecie w Emiratach Arabskich Źródło: Archiwum autora

i wielbłądzie było powszechnie spożywane, również w postaci przetworzonej. Na Fot. 1-3 przedstawione są różne produkty takie jak świeże mleko wielbłądzie, laban – fermentowany napój mleczny na bazie mleka wielbłądziego czy rekombinowane mleko wielbłądzie naturalne bądź smakowe, dostępne także na rynku duńskim. Również na rynku polskim istnieje firma zajmująca się sprowadzaniem tego mleka z UAE (http://mlekowielbladzie.pl/). Mleko wielbłądzie dostępne na rynku duńskim czy polskim ma jednak bardzo wysoka cenę. Opakowane w butelkę PET, 250 ml mleka wielbłądziego na rynku duńskim kosztuje 50 DKK, czyli około 30 PLN. Natomiast 500 g wielbłądziego mleka w proszku na rynku polskim będzie kosztować 330 PLN. Mleko wielbłądzie posiada wiele cennych i wartościowych dla zdrowia człowieka składników odżywczych, jednak ma dość specyficzny, niekiedy kwaśny posmak i zapach w odróżnieniu od mleka krowiego. Ze względu na te cechy, producenci mleka wielbłądziego wychodzą naprzeciw oczekiwaniom konsumentów, dodając do niego różnorodne komponenty smakowe. Na półkach sklepowych w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, możemy znaleźć mleka smakowe z dodatkiem syropów m.in.: różanego, daktylowego, kardamonowego (Fot. 4).

Warto zapamiętać

Fot. 3.

Fot. 4.

Oferta produktów mleczarskich wyprodukowanych z mleka wielbłądziego na półce sklepowej w Danii Źródło: Archiwum autora

Oferta mlek smakowych wyprodukowanych na bazie świeżego i rekombinowanego mleka wielbłądziego, oferta sprzedażowa w supermarkecie w Emiratach Arabskich Źródło: Archiwum autora

AGRO industry

1/2018

Światowy rynek produktów mleczarskich charakteryzuje się tendencją wzrostową. Szczególnie duże szanse wzrostu sprzedaży mają produkty niszowe. Ze względu na właściwości prozdrowotne produkty mleczarskie oparte o świeże oraz przetworzone mleko wielbłądzie wykazują tendencję wzrostową. W Europie segment produktów wytworzonych z mleka wielbłądziego dopiero zaczyna się

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

19 Użyte akronimy: CMPA – Cow’s milk protein allergy – alergia na białka mleka krowiego DKK – Danish Krone- Korona Duńska

rozwijać. Przykładem tego mogą być początki hodowli i przetwórstwa mleka wielbłądziego w Holandii oraz Danii. Artykuł miał na celu przedstawienie zalet takich produktów oraz zainteresowanie potencjalnych polskich farmerów oraz przetwórców mleka pomysłem ich wytwarzania w Polsce. Jak widać, otwartych jest wiele wątków naukowych jak i technologicznych związanych z mlekiem wielbłądzim. To powinno prowadzić do coraz większej ilości wniosków, które z kolei powinny zachęcać do tego, żeby mleko wielbłądzie stawało się coraz bardziej pożądanym i wartościowym produktem i surowcem spożywczym, nie tylko na lokalnych rynkach krajów Azji i Afryki, ale też poza nimi. Przybliżenie wiedzy o mleku wielbłądzim przedstawionym w artykule powinno być pewnym impulsem dla rozwoju farm wielbłądzich oraz produkcji mleka wielbłądziego w krajach europejskich, również z nadzieją takiej inicjatywy w Polsce. Kończąc artykuł i zadając pytanie, czy mleko wielbłądzie może być alternatywą dla mleka krowiego: W krajach Zatoki Perskiej praktycznie mleko krowie stało się alternatywą dla mleka

wielbłądziego. W warunkach europejskich mleko wielbłądzie nie będzie alternatywą dla mleka krowiego, jednak może stać się jego uzupełnieniem w niedalekiej przyszłości.

Literatura [1] “Światowa produkcja mleka i produktów mleczarskich– podsumowanie danych 2015/2016 rok, z dnia 25 sierpnia 2017r.” [2] Y. Hailu, E. B. Hansen, E. Seifu, M. Eshetu, R. Ipsen, and S. Kappeler, “Functional and technological properties of camel milk proteins: a review,” J. Dairy Res., vol. 83, no. 04, pp. 422–429, 2016. [3] U. Stahl, T.; Sallmann, H. -P.; Duehlmeier, R.; Wernery, “Selected vitamins and fatty acid patterns in dromedary milk and colostrum,” J. Camel Pract. Res., vol. 13, no. 1, pp. 53–57, 2006. [4] Y. Shabo, R. Barzel, M. Margoulis, and R. Yagil, “3 Camel milk for food allergies in children,” Isr. Med. Assoc. J., vol. 7, no. 12, pp. 796–798, 2005. [5] E. I. El-Agamy, “The challenge of cow milk protein allergy,” Small Rumin. Res., vol. 68, no. 1–2, pp. 64–72, 2007. [6] M. Ehlayel, A. Bener, K. Abu Hazeima,

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

PET

– Polyethylen Terephthalate – popularne tworzywo do produkcji opakowań PET

PLN

– Złoty Polski

UAE

– United Arab Emirates – ZEA Zjednoczone Emiraty Arabskie

and F. Al-Mesaifri, “1 Camel Milk Is a Safer Choice than Goat Milk for Feeding Children with Cow Milk Allergy,” ISRN Allergy, vol. 2011, no. April 2007, pp. 1–5, 2011. [7] E. I. El-Agamy, M. Nawar, S. M. Shamsia, S. Awad, and G. F. W. Haenlein, “Are camel milk proteins convenient to the nutrition of cow milk allergic children?,” Small Rumin. Res., vol. 82, no. 1, pp. 1–6, 2009. [8] RESTANI et al., “Cross-reactivity between milk proteins from different animal species,” Clin. Exp. Allergy, vol. 29, no. 7, pp. 997–1004, 1999. [9] R. P. Agrawal et al., “Camel milk as an adjunct to insulin therapy improves long-term glycemic control and reduction in doses of insulin in patients with type-1 diabetes: A 1 year randomized controlled trial [1],” Diabetes Research and Clinical Practice, vol. 68, no. 2. pp. 176–177, 2005. [10] A. A.-S. AJAMALUDDIN MALIK1 and E. S.-J. and J. JANKUN1-, “A study of the anti-diabetic agents of camel milk,” pp. 585–592, 2012. [11] L.Maryniak., “Produkcja mleczarska w krajach Zatoki Perskiej,” AgroIndustry.

dairy industry in the world

Natalia Maryniak Global dairy industry is based mainly on the processing of milk from ruminants. The milk usually comes from dairy cattle such as cows or buffalos. The volume of such milk constitutes 96% of the total global milk production [1]. Camels are animals that also provide consumable milk, which is particularly known in Asia and Africa. Given their adaptability and good functioning in most climate conditions, camels can also be grown in the European climate.

Can camel milk become an alternative for cow milk?

Recently, producers seek alternative

Properties of camel milk

of camel, cow and human milk, as presented in Table 1 below. In reference to Table 1, the key differences between camel and cow milk should be noted. Compared to cow milk, camel milk usually has a lower fat and lactose content. It is also richer in such nutrients as potassium, iron or vitamin C [3]. Lower lactose content may make camel milk an adequate alternative to cow milk for those with lactose intolerance [4].

We may obviously compare the detailed composition and properties

However, it seems the most important that camel milk may:

sources of cow or buffalo milk for the production of food for persons with allergies, including children in particular. Camel milk may be an alternative raw materials for making food for people suffering from allergies. Also, other properties of camel milk may contribute to a decision to source it in more locations all over the world.

Table 1. Comparison of percentage composition of the milk of selected mammals Source [2]

• support the health of people with diabetes; • improve the general immunity; • be an alternative to cow milk for people with allergy to cow milk protein; • prevent hepatic steatosis (fatty liver). When comparing camel milk with cow milk, it should be noted again that it may be less allergenic for people suffering from food allergies, which has been presented in more detail below. Cow’s milk protein allergy (CMPA) is the most common allergy diagnosed in infants and children [5]. Most children

MILK

Water [%]

Lactose[%]

Total protein [%]

Fat [%]

Camel

88,1

4,4

3,1

3,5

Cow

87,3

4,8

3,4

3,7

Human

87,8

7,0

1,0

3,8

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

grow out of their allergy to cow milk protein before the age of 4. However, increasingly often, the allergy persists for all their lives. In such a case, the only solution is complete elimination of cow milk from the diet of infants and children [6]. The market offers plenty of hypoallergenic formulas for infants based on partial or total hydrolysis of cow milk proteins. There are also hypoallergenic formulas available that are solely based on a mixture of amino acids. They are a good alternative for infants and children allergic to cow milk, and at the same time reduce potential allergic reactions [7]. However, they will never eliminate allergic reactions completely. In addition, they have poor smell and may be bitter in taste, which may be repulsive for some infants and children. Given the above, there still is a need to find more alternatives to cow-

-milk-based hypoallergenic formulas for infants and children. Because of its different composition of proteins and other ingredients compares to cow milk (Table 1), camel milk has recently become a point of interest among scientists and dairy producers. First of all, in contrast to cow milk, camel milk does not contain beta-lactoglobulin, a whey protein that is considered one of the main cow milk allergens. Differences in amino acid sequences and the properties of other proteins found in cow and camel milk suggest that camel milk may be less allergenic compared to cow milk and may become a promising alternative for children with CMPA. The research conducted so far provided that the cross-reactivity between camel and cowâ&#x20AC;&#x2122;s milk proteins is limited [8]. Such findings are a promising point of depar-

Dodatek specjalny â&#x20AC;&#x201C; MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

ture for further studies on the usability of camel milk for infants and children with allergies to cow milk proteins. There is a traditional perception that regular consumption of camel milk reduces insulin demand in diabetic patients and prevents the occurrence of the disease. Previous studies have shown that camel milk contains protein in its structure and features resembling insulin [9]. There are also speculations that this protein can pass through the digestive system up to the intestines and then be absorbed into bloodstream without compromising its structure [10]. The above theories have not been confirmed yet, however, research was conducted on a group of diabetic patients confirmed positive influence of camel milk consumption on the improvement of their health. Following a year of consuming around 500 ml

dairy industry in the world

of camel milk every day, they were observed to have lower blood glucose levels, insulin antibodies and glycated haemoglobin [9]. In addition, their daily insulin demand decreased. Products with camel milk available on the market Camel milk is readily available commercially in Persian Gulf countries. Especially United Arab Emirates are known for its production [11]. In Europe,

production of camel milk is only in its infancy. There are farms in the Netherlands (http://www.kamelenmelk.nl/ en/) and in the UK (https://desertfarms. co.uk/) that make camel milk. Also, Danish farmers are starting to consider establishing such businesses. As already mentioned, camel milk is widely used in the industry at the UAE. This is rather not due to any special properties of the milk or its promotion in the country. Camel milk has been a traditional food dating back to the

Image 1.

Image 2.

Fresh camel milk in a PET bottle, product range at a UAE supermarket. Source: Author’s file

Laban made of camel milk, product range at a UAE supermarket. Source: Author’s file

Bedouin economy where only goat, sheep and also camel milk was widely consumed, also in processed forms. Images 1–3 present different products such as fresh camel milk, laban – fermented dairy drink based on camel milk or recombinant natural or flavoured camel milk, which is also available on the Danish market. There is also a company in Poland that imports camel milk from the UAE (http://mlekowielbladzie.pl/). However, camel milk in the Danish and Polish markets is extremely expensive. A 250 ml PET bottle of camel milk on the Danish market costs 50 DKK, i.e. around PLN 30. However, 500 g of powdered camel milk on the Polish market costs PLN 330. Camel milk has many nutrients valuable for the human health, however, compared to cow milk, it has a specific, sometimes sour taste and smell. It is for this reason that camel milk producers respond to consumer expectations and add various flavourings to it. At shop shelves in the United Arab Emirates, flavoured milks are available with added rose, date or cardamom syrups (image 4). Key points

Image 3.

Image 4.

Dairy products range made of camel milk at a shelf in Denmark. Source: Author’s file

Flavoured milk range made of fresh and recombinant camel milk, product range at a UAE supermarket. Source: Author’s file

AGRO industry

1/2018

The global dairy products market is growing. Niche products stand a particular growth opportunity. Given their health promoting properties, dairy products based on fresh and processed camel milk are on an upward trend. In Europe, the camel milk products segment is only beginning to develop. An example of this is the commencement of camel husbandry and camel milk processing in the Netherlands and Denmark. The article was aimed at presenting the advantages of such products and raising interest among

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

23 Acronyms: CMPA – Cow’s milk protein allergy DKK – Danish Krone

potential Polish farmers and processors in making camel products in Poland. As you can see, there are many scientific and technological issues still open in relation to camel milk. This should bring more and more findings, which – in turn – should promote camel milk as an increasingly sought and valuable food product and material, not only in the local Asian and African markets but also globally. The information on camel milk presented here should provide an impulse for establishing camel farms and production of camel milk in European countries, also hopefully in Poland. To sum up and answer the question whether can camel milk become an alternative for cow milk: in Persian Gulf countries, it was cow milk that has become an alternative for camel milk. In European conditions, camel milk will not become an alternative for cow milk but it may become complementary to it in the nearest future.

[1] “Światowa produkcja mleka i produktów mleczarskich– podsumowanie danych 2015/2016 rok, z dnia 25 sierpnia 2017r.” . [2] Y. Hailu, E. B. Hansen, E. Seifu, M. Eshetu, R. Ipsen, and S. Kappeler, “Functional and technological properties of camel milk proteins: a review,” J. Dairy Res., vol. 83, no. 04, pp. 422–429, 2016. [3] U. Stahl, T.; Sallmann, H. -P.; Duehlmeier, R.; Wernery, “Selected vitamins and fatty acid patterns in dromedary milk and colostrum,” J. Camel Pract. Res., vol. 13, no. 1, pp. 53–57, 2006. [4] Y. Shabo, R. Barzel, M. Margoulis, and R. Yagil, “3 Camel milk for food allergies in children,” Isr. Med. Assoc. J., vol. 7, no. 12, pp. 796–798, 2005. [5] E. I. El-Agamy, “The challenge of cow milk protein allergy,” Small Rumin. Res., vol. 68, no. 1–2, pp. 64–72, 2007. [6] M. Ehlayel, A. Bener, K. Abu Hazeima, and F. Al-Mesaifri, “1 Camel Milk Is a Safer Choice than Goat Milk for Feeding Children with Cow Milk Allergy,” ISRN

1/2018

– Polyethylen Terephthalate – a popular packaging material

PLN

– Polish zloty

UAE

– United Arab Emirates

Allergy, vol. 2011, no. April 2007, pp. 1–5, 2011.

References

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

PET

AGRO industry

[7] E. I. El-Agamy, M. Nawar, S. M. Shamsia, S. Awad, and G. F. W. Haenlein, “Are camel milk proteins convenient to the nutrition of cow milk allergic children?,” Small Rumin. Res., vol. 82, no. 1, pp. 1–6, 2009. [8] RESTANI et al., “Cross-reactivity between milk proteins from different animal species,” Clin. Exp. Allergy, vol. 29, no. 7, pp. 997–1004, 1999. [9] R. P. Agrawal et al., “Camel milk as an adjunct to insulin therapy improves longterm glycemic control and reduction in doses of insulin in patients with type-1 diabetes: A 1 year randomized controlled trial [1],” Diabetes Research and Clinical Practice, vol. 68, no. 2. pp. 176–177, 2005. [10] A. A.-S. AJAMALUDDIN MALIK1 and E. S.-J. and J. JANKUN1-, “A study of the anti-diabetic agents of camel milk,” pp. 585–592, 2012. [11] L.Maryniak., “Produkcja mleczarska w krajach Zatoki Perskiej,” AgroIndustry.

tylko u nas

Trz y p ytania do… Edmunda Borawskiego

prezesa zarządu SM Mlekpol w Grajewie

Panie Prezesie, buduje pan fabrykę proszków mlecznych. Jaki asortyment będzie produkować i gdzie będą one trafiać?

Konsumenci przywiązują się do marek. Są im lojalni, traktują je z sentymentem. Każdy z producentów żywności stara się zbudować i utrzymać jak najlepszą wartość swoich produktów pod konkretnym logo

Jesteśmy na półmetku budowy największego w Polsce Zakładu Produkcji Sproszkowanych Wyrobów Mleczarskich. Potencjał proszkowni będzie wynosił ok. 3 mln litrów przerobu na dobę. Serwatka z naszych zakładów przetwarzana będzie na najbardziej poszukiwane produkty na rynkach światowych, takie jak serwatka słodka czy cenne na rynku białka serwatkowe. Serwatka słodka jest substytutem mleka w proszku. Jest stosowana w przemyśle cukierniczym, lodziarskim i piekarniczym. Przewidujemy też linię produktów typu baby food. Produkty te będą w większości przeznaczone na eksport do Azji, Afryki, Ameryki

płd. Około 30% swoich produktów eksportujemy, w dużym stopniu na rynek afrykański i azjatycki, ale również do krajów Ameryki oraz Europy. Rynek jest dynamiczny, naszą rolą jest dostosowywać się do niego i nadążać za nim. Najważniejszy jest rozwój. W 2017 roku na inwestycje wydaliśmy ok. 130 mln złotych. Naszym głównym celem jest teraz zakończenie budowy proszkowni zgodnie z planem, czyli do końca 2018 roku. Permanentnie modernizujemy naszych 12 zakładów nie zaniedbując także inwestycji w nowe produkty i ich promocję. Jakie produkty chcą spożywać konsumenci z zagranicy? Konsumenci zagraniczni chcą, podobnie jak nasi rodacy, spożywać produkty jak najbardziej naturalne, jak najmniej przetworzone. Dlatego coraz chętniej wybierają wyroby Mlekpolu, powstałe na bazie najlepszego polskiego mleka. Z racji odległości od zagranicznego nabywcy przedmiotem eksportu są głównie produkty o przedłużonej trwałości, czyli UHT: proszki mleczne, mleko, śmietanki Łaciate oraz

serki śmietankowe do smarowania. Bardzo dynamicznie rozwijającym się rynkiem eksportu naszych wyrobów mleczarskich są Chiny czy Wietnam. Systematycznie wzrasta tam konsumpcja mleka. Największą popularnością cieszą się małe opakowania 200 ml przeznaczone dla dzieci i młodzieży. Czy konsumenci przywiązują wagę do marki produktu? Konsumenci przywiązują się do marek. Są im lojalni, traktują je z sentymentem. Każdy z producentów żywności stara się zbudować i utrzymać jak najlepszą wartość swoich produktów pod konkretnym logo. Oczywiście najważniejsza jest jakość produktu, wartość odżywcza, jego bezpieczeństwo. Flagową marką Mlekpolu jest Łaciate. Dla nas jej powstanie i rozwój były kołem zamachowym firmy. Cały czas pielęgnujemy ją, dbamy o jakość łaciatych wyrobów, rozszerzamy ofertę. Obecnie pracujemy nad produkcją sera premium, który będzie sprzedawany właśnie pod marką Łaciate. D.P.

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

Jaki był 2017 dla przetwórców mleka?

Jaki był 2017 rok dla przetwórców mleka? Jaki był 2017 rok dla polskich mleczarni? Czego możemy spodziewać się w 2018? O krótkie refleksje – podsumowania poprosiliśmy przedstawicieli branży.

Rok przełomowych zmian W maju 2017 roku w Polmleku otworzyliśmy uroczyście najnowocześniejszą w Europie fabrykę białka serwatkowego i laktozy w Lidzbarku Warmińskim. Było to bardzo ważne wydarzenie, ponieważ realizacja samej inwestycji o wartości 200 mln zł odbyła się bez generalnego wykonawcy – wyłącznie siłami naszego zespołu projektowego i inżynieryjnego, dając nam możliwości przerobu 3 mln litrów serwatki na dobę z opcją zwiększenia mocy do 6 mln litrów w przyszłości. Również w fa b r yc e Rac ią żu w tym roku została wybudowana wieża suszarnicza, co podnosi moce produkcyjne firmy w tym segmencie. Rozwój w obszarze produkcji WPC czy mleka w proszku otwiera nam nowe możliwości handlowe. Rok 2017 był również przełomowy ze względu na zmiany w zarządzie. W maju otrzymałem od właścicieli

Przemysław Mikołajczyk, prezes zarządu, Polmlek

Andrzeja Grabowskiego i Jerzego Boruckiego zadanie zarządzania ośmioma zakładami produkcyjnymi Polmleku. Ze względu na wielkość firmy w pierwszej kolejności postawiłem cel zwiększenia centralizacji wybranych funkcji. Proces ten rozpoczął się między innymi w obszarze zakupów, kontrolingu, czy HR, bo daje to większy potencjał biznesowy biorąc pod uwagę wielkość firmy.

Naszą szansą są trendy handlowe Rok 2017 z już legendarnymi cenami masła oraz rosnącymi cenami

Fabryka Polmleku w Lidzbrku Warmińskim

w skupie był bardzo korzystny dla branży mleczarskiej. Pod koniec zeszłego roku ceny masła zaczęły spadać i można przewidywać, iż rok 2018 przyniesie dalsze korekty biorąc także pod uwagę duże zapasy OMP ze skupu interwencyjnego. W związku z tym istotny będzie także dalszy rozwój eksportu i poszukiwanie jak najlepszej możliwości spieniężenia mleka. Dużą szansą dla branży mleczarskiej są nowe trendy handlowe i poszukiwanie przez konsumentów wysokiej jakości produktów m.in. bez GMO czy ekologicznych. Również poszukiwane są ściśle dopasowane do potrzeb nawet najbardziej wymagających np. wegan, wegetarian, sportowców, czy po prostu osób otwartych na nowe smaki i dedykowane specjalne funkcje produktów np. wspomaganie odporności czy witalności. Dlatego też w Polmleku niezwykle ważna jest jakość, jak też nieustanne poszukiwanie i opracow y wanie nowości produktowych.

Produkt roku Polmleku: białka serwatkowe w proszku Ze względu na otwarcie nowej fabryki w Lidzbarku Warmińskim ten rok był ważny z punktu widzenia rozwoju sprzedaży białek serwatkowych w proszku. Z białka produkowanego w Lidzbarku powstają między innymi najwyższej jakości odżywki dla osób aktywnych fizycznie. Czołowi światowi wytwórcy produktów spożywczych dla sportowców już dziś używają WPC z Lidzbarka. Nowoczesny zakład wyróżnia fakt, że cały proces produkcji jest w pełni kontrolowany i zautomatyzowany. Wszystkie instalacje budynku są sterowane przez kilka komputerów i czterech operatorów ulokowanych w jednym miejscu. Pozwala to na zoptymalizowane zarządzanie produkcją oraz energią, klimatyzacją czy wentylacją. Kompleks zbudowany jest w całości z betonu w technologii ślizgowej, dzięki czemu produkty wytwarzane spełniają najwyższe normy sanitarne – standardy farmaceutyczne. Proszkownia została wyposażona w nowoczesne urządzenia i systemy informatyczne, a instalacje w innowacyjne systemy zaworowe, które wyposażone są w najbardziej zaawansowaną technologię zabezpieczania, mycia, płukania, a także dezynfekcji samego zaworu. Cały proces kontrolowany jest przez system informatyczny typu MES, dzięki czemu w każdym momencie możliwa jest analiza parametrów poszczególnych instalacji i ilości przerobionego surowca. Co istotne, zakład w 95% wykorzystuje do procesów produkcyjnych wodę wtórną uzyskaną z zagęszczenia serwatki. Instalacja technologiczna w Lidzbarku Warmińskim daje możliwość wydzielenia z mleka i serwatki bardziej wyspecjalizowanych składników odżywczych, takich jak białka, cukry czy sole mineralne. Stworzenie nowego projektu ma ogromny wpływ na stabilizację i poprawę rynku serwatki w całej Polsce. Dzięki tej inwestycji Polmlek wytycza nowe trendy gospodarcze, za którymi podążają inne firmy w kraju i Europie.

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

Jaki był 2017 dla przetwórców mleka?

Zadowolenie pracowników i dostawców to nasz sukces To był dobry rok, z którego jesteśmy zadowoleni – w kontekście czysto biznesowym, ale też i ludzkim. Największym sukcesem jest dla na s zadowolenie na sz ych pracowników i dostawców, więc s t a r a l i ś my s i ę, by d o b r y r o k w mleczar st wie był i dla nich pozytywnie odczuwalny. Płaciliśmy jedną z najwyższych cen w Polsce za mleko, a zanotowaliśmy zyski umożliwiając e w yp łatę p remii kwartalnych dla pracowników. Traktujemy to właśnie jako sukces firmy, bo mimo iż jesteśmy spółdzielnią to maksymalizacja zysku księgowego nie jest naszym jedynym celem. W minionym roku nasza pozycja rynkowa systematycznie się umacniała i umacnia nadal, a jest to niezwykle ważne dla bezpieczeństwa i rozwoju firmy. Wzrost sprzedaży naszych serów łącznie na poziomie 6% to powód do zadowolenia na tak rozdrobionym rynku. Największe wzrosty

przewagę konkurencyjną na rynku produktów mlecznych, tak przecież rozdrobnionym.

Rok 2018 podzielony będzie na dwa okresy

Edward Bajko, prezes zarządu, SM Spomlek

sprzedaży zanotowaliśmy w kategorii serów długo dojrzewających. Konsumenci żądni nowych wyzwań smakowych, coraz bardziej świadomi częściej sięgają po produkty droższe, ale unikatowe, rzekłbym nawet „bardziej sexi”. Jakość naszych serów, ich pozycję na rynku odzwierciadlają liczne nagrody w konkursach i rankingach – np. „Złoty Paragon” czy „Ulubiona Marka Polaków”, które zdobyliśmy w minionym roku. Z inwestycji zrealizowaliśmy projekt nowoczesnej instalacji do produkcji izolatów białek serwatkowych WPI – jedynego w skali Polski wysokobiałkowego, specjalistycznego proszku mlecznego. To trend, który w Polsce raczkuje i dlatego jesteśmy jedynym w kraju producentem tego typu produktu. Myślimy długoterminowo, dlatego podążamy za nowymi technologiami i szukamy rozwiązań w nowych segmentach. WPI daje nam

Wahania koniunktury na rynku mleka, zmagazynowane tysiące ton odtłuszczonego mleka w proszku z zakupów interwencyjnych oraz import tanich serów z Zachodu, które mają bardzo duży wpływ na nasz rynek – to czynniki, które są sporym zagrożeniem dla całej branży. Zgodnie z naszymi przewidywaniami rok będzie podzielony na dwa okresy: do połowy ceny systematycznie będą spadać. Prognozy ekspertów mówią, że średnia cena płacona w Polsce będzie na poziomie ok. 1,30 zł/l. IV kwartał ma przynieść wzrost cen, ale powolny. Staramy się uniezależnić od tych wahań. Możliwości takie daje nam systematyczne zwiększanie w sprzedaży udziału serów premium: Bursztyn, Rubin, Szafir oraz ostatnia inwestycja do produkcji izolatów białek serwatkowych. Inwestycje, które pozwalają wyróżnić się na tle konkurencji są szansą dla branży mleczarskiej.

SM Spomlek poleca ser Bursztyn Produktem roku 2017 jest zdecydowanie nasz Bursztyn ze Skarbów Serowara, który w minionym roku obchodził swoje 15-lecie. Jego początki sięgają roku 2002. Spółdzielnia dążyła do tego, aby poszerzyć ofertę produktów mleczarskich i wprowadzić na rynek polski takie sery, które zachwycą Polaków, będą wyjątkowe, o nieznanym dotąd smaku i gatunku. Udało się i dziś Polacy mogą kupić ser dojrzewający min. 6 miesięcy, ręcznie pielęgnowany, który niczym nie odstępuje od znanych i cenionych serów z zagranicy. Czas działa na korzyść sera: to właśnie w dojrzewalni jego smak nabiera szlachetności i wyrafinowania, a w przypadku Bursztynu wynosi on minimum 6 miesięcy. Podczas tego procesu ważna jest również jego pielęgnacja, która zwłaszcza w początkowych dniach leżakowania jest bardzo pracochłonna. Bursztyn masowany jest specjalną pastą, a wszystko po to, aby mógł zyskać niepowtarzalny smak i zapach. W drugiej połowie 2004 roku Bursztyn pierwszy raz trafił do nowoczesnego kanału dystrybucji, a już w październiku została zrealizowana pierwsza sprzedaż eksportowa. Początkowo produkcja wynosiła 20 ton, a już w roku 2009 wzrosła do 100. Rokrocznie zwiększamy sprzedaż Bursztynu jako wiodącego sera w kategorii premium.

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

Jaki był 2017 dla przetwórców mleka?

Udany rok = inwestycje Ostatnie lata a w szczególności rok 2017 był dla spółdzielni bardzo pomyślny. Coroczne wzrosty zysków pozwoliły na wzrost aktywów bieżących. Bardzo dobra płynność finansowa i ekonomiczna pozwoliły terminowo regulować zobowiązania oraz prowadzić działalność gospodarczą spółdzielni. Zmniejszenie kosztów skupu i dobre spieniężenie skupionego i przerobionego surowca pozwoliło na wzrost przychodów ze sprzedaży w ostatnich latach a to przełożyło się na ceny skupu mleka. W 2017 roku spółdzielnia po raz kolejny uzyskała certyfikaty, które znacząco podnoszą prestiż firmy oraz postrzeganie nas w oczach klientów. Otrzymaliśmy tytuł Gepardy Biznesu oraz Certyfikat Wiarygodności Biznesowej. Nasza Spółdzielnia brała udział w Kulinarnym Konkursie Sera Good Cheese, w którym zdobyła już pięć medali (2 złote, 2 srebrne i 1 brązowy). W ubiegłym roku zdobyliśmy dwa medale. Złoty w kategorii twaróg świeży za Klinek Ojcowski twaróg tłusty oraz srebro w kategorii ser do sałatek za Jurajski Serek kanapkowo - sałatkowy. W roku 2016 medal srebrny w kategorii twaróg świeży oraz brązowy w kategorii ser na deskę za Smakosz serek ziołowy. W roku 2017 zakupiono dwurzędową maszynę rotacyjną typu MR-2 do pakowania napojów w kubki, która zajęła miejsce wyeksploatowanej maszyny jednorzędowej, stwarzającej coraz częstsze problemy techniczne. Nowe urządzenie to zaawansowana technologicznie maszyna oparta na serwonapędach. Dzięki zastosowaniu tego typu napędów możliwe jest tworzenie receptur zapisywanych w pamięci maszyny dla każdego rodzaju produktu. Zmiana pakowanego asortymentu to tylko kwestia wyboru receptury z menu. Stworzono centrum sterowania obejmujące możliwość zdalnego zarządzania, monitorowania i archiwizacji parametrów w procesach pasteryzacji

mleka i śmietany, mycia zbiorników procesowych i instalacji technologicznych w systemie CIP oraz parametrów pracy we wszystkich zbiornikach procesowych. Dzięki takiemu rozwiązaniu nadzór nad przebiegiem procesów produkcyjnych jest realizowany z jednego miejsca w zakładzie, może przebiegać w sposób ciągły, a w razie pojawienia się zakłóceń możliwa jest natychmiastowa reakcja. Przeprowadzono termomodernizację budynków administracji oraz twarożkarni poprawiając w ten sposób estetykę obiektów zakładu. Przede wszystkim jednak ograniczono straty ciepła a w konsekwencji zredukowano ilość spalanego węgla i emisję pyłów do atmosfery. Dokonano remontu systemu natleniania ścieków w oczyszczalni, zastępując dwa stare aeratory nowoczesnymi urządzeniami automatycznie sterowanymi sondą tlenową. Wymagany poziom tlenu potrzebny do prawidłowego przebiegu procesów biologicznych zachodzących w rowie cyrkulacyjnym regulowany jest poprzez automatyczną regulację prędkości obrotowej aeratorów. Takie rozwiązanie wpłynęło na poprawę stabilizacji natlenienia ścieków oraz uzyskanie około 10% redukcji zużycia energii elektrycznej.

Mirosław Poradowski, prezes zarządu, OSM w Skale

spadku cen produktów i mleka ze skupu. Dla dużych zakładów będzie to okres poszukiwań nowych rynków zbytu (poza naszym krajem), natomiast dla małych zakładów (takich jak nasz) nadchodzący ewentualny kryzys nie powinien mieć większego wpływu. Nasza spółdzielnia ma ustabilizowany rynek handlu, jesteśmy dobrą i rozpoznawalną marką na naszym terenie. Konsumenci cenią nasze produkty, które są naturalne i tradycyjne, produkowane od początku istnienia spółdzielni według tych samych receptur i pochodzą z dobrego surowca dostarczonego wyłącznie przez naszych członków - dostawców z terenów jury krakowski - częstochowskiej i z obrzeży Ojcowskiego Parku Narodowego.

Rok 2018 w fazie spadkowej Rok 2018 dla branży mleczarskiej będzie bardzo trudnym okresem, w IV kwartale 2017 r. nastąpiły spadki cen artykułów mleczarskich (mleko w proszku, masło, śmietany). Jest to pierwszy sygnał, że rynek mleka wszedł w fazę spadkową i według naszych obserwacji z poprzednich lat może on trwać do końca 2019 r. Problemem dodatkowym w UE jest zapas interwencyjny odtłuszczonego mleka w proszku, który wynosi ponad 400 tys. ton i od dwóch lat pozostaje nierozwiązany. Uwolnienie zapasów interwencyjnych doprowadziłoby do jeszcze większego

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

OSM w Skale poleca Ser „Smakosz” Ziołowy Klinka Ser „Smakosz” o niepowtarzalnym smaku i aromacie, produkujemy prawie od 20 lat. Dzięki niecodziennej technologii uzyskaliśmy wyjątkowy produkt, który systemat ycznie odnotowuje wzrost produkcji i sprzedaży. Doceniony przez konsumentów niezależnie od ich wieku, doskonały do kanapek oraz jako baza do past kanapkowych. Produkt wytwarzany jest ręcznie jako serek kwasowo-podpuszczkowy, manufaktura pozwala idealnie skomponować właściwości smakowe i wizualne serka smakosz. W 2016 r. otrzymał brązowy medal w Kulinarnym konkursie Good Cheese w kategorii - ser miękki na deskę.

Jaki był 2017 dla przetwórców mleka?

Nie spoczywamy na laurach Rok 2017 był dla branży mleczarskiej rokiem bardzo udanym. Wysoka cena tłuszczu spowodowała, że większość – jeśli nie wszystkie zakłady mleczarskie zanotowały zysk. Zdecydowanie poprawiło to nastroje w branży. Duża część z nich myśli o sporych inwestycjach. Wysoka cena mleka jaką otrzymywali rolnicy zachęciła ich do szybkiego zwiększania produkcji, co przy obecnych – szybko zmieniających się realiach na rynku – może ponownie wpędzić mleczarstwo w kłopoty. Polski rynek mleczarski jest ciągle rozchwiany i mimo wszystko nieprzewidywalny. Coraz silniejsza pozycja zakładów przetwórczych i silnie rozwijające się rolnictwo nie jest w stanie przeciwstawić się gwałtownym spadkom cen na rynku. Dostrzec można, że główni gracze pozostają ci sami i w Europie i poza nią. Gonimy świat, przetwórcy i rolnicy osiągnęli już wiele, jednak wciąż brakuje nam zabezpieczeń (gwarancji) przed wahaniami cen. Szczególnie tymi spekulacyjnymi. Warto jednak podkreślać przy każdej okazji, że rynek mleczarski w Polsce staje się coraz silniejszy.

mleka, zakup samochodów oraz sprzętu do laboratorium to kolejne ok. 4 mln złotych.

Sytuacja ulega zmianie na naszą niekorzyść

Andrzej Minarczuk, prezes zarządu, OSM Kosów Lacki

OSM w Kosowie Lackim rok 2017 zaliczy do bardzo udanych. Wykorzystaliśmy ten czas najlepiej jak można było. W całym roku osiągnęliśmy spory zysk, którym dzieliliśmy się z rolnikami i pracownikami. Na początku listopada 2017r. podpisaliśmy umowę z ARiMR na budowę magazynu nabiałowego o pow. prawie 2000 m kw. Trwa procedura związana z przyjmowaniem ofert, budowa ruszy na wiosnę. Rozbudowujemy stację odbioru mleka oraz zmieniamy szereg tanko-silosów na nowe i większe. Rozbudowaliśmy i unowocześniliśmy własną stację paliw. Zakupiliśmy nowe środki transportu oraz szereg nowoczesnych urządzeń do zakładowego laboratorium. Koszt budowy magazynu oscyluje wokół kwoty 6 mln złotych, wymiana tanko-silosów i powiększenie stacji odbioru

Jeszcze kilka tygodni temu sytuacja w branży mleczarskiej była doskonała. Teraz zmienia się gwałtownie na niekorzyść – głownie przetwórców. Rolnicy otrzymują ciągle wysokie ceny za surowiec, a tymczasem ceny wyrobów – w szczególności masła i serów – spadają w dół. Sytuacja taka trwa od połowy grudnia. Spadają ceny masła oraz serów dojrzewających. Spadki serów są podyktowane importem z UE, o którym wszyscy wiedzą, a o którym niestety nikt głośno nie mówi. Póki co nie potrafimy należycie chronić swojego rynku przed napływem do Polski niejednokrotnie gorszych, ale za to tańszych wyrobów. Taka krótkotrwała polityka cenowa, nastawiona na doraźny zysk, może doprowadzić do upadku mniejszych i średnich zakładów przetwórczych, a w konsekwencji do zaburzenia konkurencji. Ostatecznie i tak (na jakości i braku konkurencji) stracą przede wszystkim konsumenci.

OSM Kosów Lacki poleca ser Fitness Konsumenci poszukują serów o niższej zawartości tł uszczu. Odpowiedzią na to jest produkowany przez OSM Kosów Lacki ser Fitness o 5% zawartości tłuszczu. Jego produkcja jest niezwykle trudna, wymaga wiedzy i doświadczenia technologa oraz serowarów. Ser Fitness otrzymał nagrodę przyznaną przez konsumentów w badaniu „Najlepszy Produkt 2018”. Zwycięzców wybrali konsumenci ankietowani przez instytut GfK Polonia. Przedmiotem 7. edycji ogólnopolskiego badania „Najlepszy produkt – Wybór Konsumentów®” było aż 253 nowości, wprowadzonych do dystrybucji między 1 września 2016 a 1 września 2017 roku w ramach 49 kategorii FMCG. Produkt w wersji plastrowanej zgłoszono do konkursu opakowań XII edycji ART of PACKAGING Professional w kategorii smaku – dla produktów żywnościowych.

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

Jaki był 2017 dla przetwórców mleka?

Rekordowe wyniki sprzedaży i wsparcie marek 2017 rok to dla Hochland Polska dwucyfrowe wzrosty sprzedaży, zwiększenie nie tylko naszych udziałów rynkowych, ale także dynamiki wzrostowej całej kategorii. To rekordowe wyniki w sprzedaży Almette, również dzięki świetnie zrealizowanej kontynuacji promocji „Wygraj dom z natury po raz wtóry”. To także dalsze inwestycje w rozwój produktów. To mocne uderzenie na podstawowym rynku serów topionych. Kompletny redesign marki połączony ze zmianami receptur, programem intensywnego wsparcia dla kanałów dystrybucji oraz mocną komunikacją medialną podkreślającą walory produktu oraz dodatków został dobrze przyjęty przez rynek. Relaunch plastrów żółtych Hochland zaowocował nowym i udoskonalonym produktem. W kolejnym roku chcemy konsekwentnie kontynuować nasz trend wzrostowy, koncentrując się na dynamicznym wsparciu naszych silnych marek. Planujemy koncentrację ze strony łańcucha dostaw na zwiększeniu naszych mocy produk-

Peter Knauer, dyrektor generalny, Hochland Polska

cyjnych poprzez cały szereg nowych inwestycji. Wolumen inwestycyjny będzie największy od ostatnich 10 lat.

Potrzebne nam partnerskie zrozumienie Sytuację na rynku produktów mleczarskich obserwujemy z mieszanymi uczuciami. Miniony rok to wysokie ceny mleka i wręcz absurdalne ceny masła na rynku. Najpierw deficyty, a wkrótce znów nadwyżki mleka. Taka sytuacja negatywnie wpływa na planowanie zakupowe i ekonomiczne biznesu. Aktualny spadek cen, szczególnie masła i śmietanki, z poziomu rekordowo wysokich cen jest pocieszający, ale nie wiadomo, w którym momencie zatrzyma się i czy nie będzie początkiem kolejnego niżu cen z powodu nadmiaru mleka.

Handel, który znajduje się również w konkurencyjnym środowisku, z niechęcią akceptuje zmiany kosztów. Potrzebujemy więcej partnerskiego zrozumienia. Obserwujemy na rynku dużą aktywność producentów w obszarze produktów odpowiadających na konsumencką potrzebę zachowania zbilansowanej i zdrowej diety oraz bezpieczeństwa produktu, a zatem odwołujących się do naturalności, braku konserwantów czy sztucznych składników. Na znaczeniu zyskują również produkty bez laktozy, których aktywnie na półkach poszukują konsumenci. Chcemy konsekwentnie kontynuować nasz trend wzrostowy, koncentrując się na dynamicznym wsparciu naszych silnych marek. 2018 rok przyniesie nam dużo nowych wyzwań, m.in. dotyczących coraz trudniejszego rynku pracy, więc działamy również w tej dziedzinie. Jesteśmy pozytywnie nastawieni – wiemy, że jedyna stała rzecz to zmiany…

Hochland Polska poleca ser żółty w plastrach Sery żółte Hochland w plasterkach dostępne są od listopada 2002 roku, z dużym powodzeniem otworzył y na rynku polskim nową kategorię – sery żółte dojrzewające w innowacyjnym opakowaniu typu otwórz-zamknij. Hochland Polska w 2005 roku w swej węgrowskiej mleczarni uruchomił pionierską, a zarazem najnowocześniejszą w Europie linię do produkcji serów żółtych. Nowatorstwo rozwiązania polegało na zastosowaniu koagulatora. Dzięki nowej linii do produkcji serów, Hochland przeszedł już wtedy na wyższy szczebel nowej technologii znacznie wyprzedzając konkurencję. Cały proces produkcji odbywa się taśmowo, a zastosowanie koagulatora sprawia, że można dokładnie ustalić wszystkie parametry sera. Produkcja jest ciągła, przez co osiągana jest najwyższa jakość produktu. Aktualny relaunch plastrów żółtych komunikuje naturalność oraz istotne informacje dla konsumentów: polskie mleko, bogactwo wapnia, skład bez laktozy oraz konserwantów, a przede wszystkim bez GMO. To także nowy, udoskonalony produkt i rezultat nowych receptur produktowych i poprawionej jakości sera. Polacy pozostają lojalni wobec serów wyprodukowanych w Polsce z naszego rodzimego mleka. 63% konsumentów w Polsce deklaruje, że ufa bardziej produktom, na opakowaniach których znajdują informację o pochodzeniu surowców wykorzystanych do produkcji (Mintel, Raport „EMEA Food and Drink Trends 2018”). Mając to na uwadze, producenci serów wprowadzają do produkcji mleko pochodzące od lokalnych hodowców krów, coraz częściej stosujących pasze bez GMO.

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

Jaki był 2017 dla przetwórców mleka?

W 2017 roku wkroczyliśmy na ścieżkę dynamicznego rozwoju. Z perspektywy czasu widzimy, że zmiany, które wprowadzamy są najlepszą inwestycją w przyszłość. Wykreowaliśmy linie nowych produktów i smaków, zaprojektowaliśmy innowacyjne opakowania, etykiety i logotypy, zainwestowaliśmy w nowoczesne technologie produkcji mleka i przetworów mlecznych. Zmiany idą pełna parą, a największą w naszej mleczarni w 2017 roku było stworzenie zupełnie nowego pionu handlowego, w którym pracują ludzie o ogromnym doświadczeniu i w których pokładamy wielką nadzieję. Wiemy, że dzięki dobrym handlowcom nasze produkty znajdują nowych klientów i trafiają do coraz większej liczby gospodarstw. To był też rok kilku nowości. Do sprzedaży trafiły: mleko zsiadłe i mleko

Wojciech Jezierski, wiceprezes ds. handlu i marketingu, OSM Łowicz

acidofilne o dobroczynnym wpływie bakterii na układ trawienny, które polecane jest szczególnie w trakcie i po antybiotykoterapii. Ponadto wielkim zainteresowaniem cieszą się jogurty z dodatkiem warzyw i zbóż

w wygodnych butelkach PET. To niecodzienne i odważne połączenia smaków: burak z jabłkiem, marchew z pomarańczą, a dla konsumentów przywiązanych do naszych tradycyjnych wyrobów – jogurt wieloowocowy. Wszystkie zawierają orkisz bogaty w błonnik. Wprowadziliśmy również ser typu włoskiego – mascarpone. Naszym przewodnim hasłem jest: „Dla Szefów Kuchni i szefów w kuchni”, ponieważ zaoferowaliśmy opakowania 250g – do codziennego, domowego użytku oraz opakowania, które są przeznaczone dla kanału HoReCa – 2 kg i 5 kg.

Źródło: mleczarnia.lowicz.pl

Rok zmian, inwestycji i sukcesów

OSM Łowicz z lotu ptaka

OSM Łowicz poleca mleko łowickie 3,2% Rok 2017 był zdecydowanie rokiem mleka łowickiego 3,2%. Od początku ubiegłego roku jego sprzedaż wzrosła aż siedmiokrotnie. To produkt, który przeznaczony jest do bezpośredniego spożywania w naturalnej formie. Może być też składnikiem wielu potraw. Skierowany jest do wszystkich sektorów rynku konsumenckiego, z wyjątkiem osób uczulonych na białka mleka i laktozę, którym oferujemy inną linię produktów mlecznych – bez laktozy. Na j wa ż n i e j s z y j e s t s u r ow i e c , k t ó r y do s t a r c z a j ą n a s i r o l n ic y. Na j p i e r w o c e n i a s i ę jego wygląd, smak i zapach, oznacza się kwasowość, czystość, wykonuje się próbę reduktazą dającą orientacyjne dane o ilości mikroflory oraz mierzy się temperat urę dostarczonego mleka. Po dokonaniu szczegółowej oceny mleko jest przepompowywane ze środków transportu na wagę i do zbiorników, gdzie zostaje zmagazynowane maksymalnie do sześciu godzin w temperaturze 8° Celsjusza. Następnie mleko zostaje poddane homogenizacji - zmianie struktury obecnych w mleku kuleczek tłuszczu. Po tym zabiegu należy znormalizować zawartość tłuszczu, w tym przypadku do wartości 3,2%. Przechodzimy do procesu UHT, który pozwala zabić bakterie chorobotwórcze i zredukować mikroflorę saprofityczną w stopniu zapewniającym odpowiednią trwałość mleka. Aby mleko się nie psuło, przed rozlaniem poddawane jest jeszcze chłodzeniu. Następuje to w specjalnych sekcjach agregatów płytowych. Przed rozlewaniem do opakowań mleko jest poddawane także ocenie jakościowej. Mleko łowickie to nasz flagowy produkt, z którego jesteśmy dumni i który cieszy się ogromnym zaufaniem naszych klientów.

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

Jaki był 2017 dla przetwórców mleka?

Warto też wspomnieć o naszej największej inwestycji, która na początku tego roku będzie finalizowana – to nowa linia do nalewania mleka UHT dostarczona przez firmę Tetra Pak. Dzięki niej pojawi się nowy format kartonu, który już został oceniony przez konsumentów jako bardziej ergonomiczny, nowoczesny i wygodniejszy. Podobną oceną konsumentów cieszy się nowa zakrętka, którą OSM Łowicz będzie mógł aplikować na kartony jako jedyny producent w Polsce. Inwestujemy także w nową masłownię, która umożliwi produkcję naszego doskonałego masła na większą skalę i przede wszystkim unowocześni ją. Zadbaliśmy też o nową linię do pakowania śmietanki i mleczka do kawy w małe – 10 ml. kubeczki z platynką. W ten sposób nasza mleczarnia unowocześnia

procesy produkcyjne, nadążając za potrzebami konsumentów i co ważne – zwiększając w ten sposób wydajność.

Na nowy rok patrzymy z umiarkowanym optymizmem Ten rok dla branży mleczarskiej będzie dużym wyzwaniem. Nadal ciąży nad nami embargo nałożone przez Rosję na polską żywność oraz efekty zniesienia kwot mlecznych. Musimy także uwzględnić wpływ, jaki na rynek mleczarski mają spore zapasy odtłuszczonego mleka w proszku w Unii Europejskiej. Perspektywy na najbliższy rok są zatem umiarkowanie optymistyczne. Dla naszej mleczarni będzie to czas wytężonej pracy, której celem jest wzmocnienie naszej marki „łowickie”

i wprowadzenie jak największej ilości indeksów do handlu tradycyjnego, a w konsekwencji poprawa rentowności firmy. Chcemy postawić na nasze brandowe produkty i budować sprawną sieć dystrybucji. Duży nacisk położymy na eksport, którego rozwój jest dla nas priorytetowy. Zwłaszcza gdy weźmiemy pod uwagę rosnące na świecie zapotrzebowanie na mleko i jego przetwory. W tej chwili większość eksportowanych towarów trafia głównie na rynki europejskie, przede wszystkim ze względu na odległości i krótkie terminy przydatności do spożycia. Na bardzo chłonne rynki azjatyckie i afrykańskie eksportujemy głównie mleko i produkty UHT oraz proszki mleczne. W lutym rozpoczynamy jako pierwsza mleczarnia z Polski eksport mleka UHT na rynki Peru i Chile. reklama

Jaki był 2017 dla przetwórców mleka?

tzw. wywiadownie gospodarcze. W gronie tej „setki” roku 2017 znalazłam się ja, prezes Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Międzyborzu. Warto dodać, że „setka” podzielona została na dwie „pięćdziesiątki” – pierwsza dotyczyła zarządzania firmami do 50 mln zł obrotu, a druga powyżej 50 mln zł. Zostałam laureatem w pierwszej pięćdziesiątce.

2017 rok był dla nas rekordowy Nasza Mleczarnia od chwili wejścia do Unii Europejskiej wyznaczyła sobie cel, którym było produkowanie tradycyjnego polskiego nabiału, zgodnie ze znanymi od setek lat recepturami, utrzymując najwyższą jakość wyrobów. Dzięki racjonalnemu wykorzystaniu 8 funduszy unijnych, cel został osiągnięty. Rok ubiegły potwierdził, że nasze plany były bardzo efektywne, dlatego kontynuujemy wyznaczony cel, wzbogacając produkcję asortymentowo, wprowadzając również tzw. „linię premium”. Każdy kolejny rok znaczony był wielkimi sukcesami, o co niełatwo w konfrontacji ze znanymi potentatami mleczarskiego rynku. Rok 2017 był rekordowym pod względem skupu mleka i osiągniętych przychodów co pozwoliło bardziej ustabilizować pozycję naszej spółdzielni na rynku. Najważniejsze osiągnięcia 2017 roku: • kapituła „Wielkopolskiego Gospodarczo-Samorządowego HIT-u Regionów” przyznała nam tytuł „Rubinowy Hit z Gwiazdą” oraz statuetkę i dyplom w uznaniu dotychczasowych osiągnięć

Barbara Szczerba, prezes zarządu, OSM Międzybórz

rynkowych oraz za najwyższą jakość produkowanego nabiału, • „ Puls Biznesu” kierując się wynikami ekonomicznymi, wiarygodnością, rzetelnością i nowoczesnością prowadzonych firm, wyłonił 100 kobiet - ambasadorek polskiego biznesu. Ponadto wykazały one dodatnią dynamikę wartości sprzedaży i zysku, miały dodatni wynik finansowy. Oprócz tych wymiernych czynników ekonomicznych wzięto pod uwagę kryteria, których nie uwzględniają bilanse firm, a które są równie istotne: etykę zawodową, nieposzlakowaną opinię firmy oraz wywieranie pozytywnego wpływu na otoczenie biznesowe. O wyborze firm nie decydowała tradycyjna kapituła, ale firmy zajmujące się analizami gospodarczymi, instytucje finansowe oraz

Rok 2018 – bądźmy optymistami Ostatnie lata ukazały wyjątkową niestabilność branży mleczarskiej w skali globalnej. Na tą niestabilność składają się regulacje prawne UE, wydarzenia w Nowej Zelandii i zawirowania w USA związane ze wzrostem zapotrzebowania na masło, wywołanym ujawnieniem negatywnego oddziaływania margaryny na zdrowie człowieka. Trudno być „prorokiem we własnym kraju”, ale pozytywnym zjawiskiem w naszej branży jest powstawanie dużych gospodarstw rolnych produkujących mleko, którym łatwiej jest wprowadzać nowoczesne technologie determinujące bardzo wysoką jakość mleka. Jestem optymistką, co do przyszłości naszej branży, bo przecież mleko jest niezwykle ważne w żywieniu ludzi, w każdym wieku.

OSM Międzybórz poleca masło tradycyjne Najważniejszym produktem naszej spółdzielni jest masło tradycyjne, obsypane wieloma nagrodami i wyróżnieniami. Nasi klienci mówią o nim - „złote masełko”. Nazwa „tradycyjne” została nam przyznana przez stosowną komisję po udokumentowaniu, że produkujemy je niezmiennie, tymi samymi metodami, od powstania naszej spółdzielni. Nigdy nie zmienialiśmy procesu technologicznego, mimo systematycznego wprowadzania najnowocześniejszego parku maszynowego.

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

trendy na rynku

Rynek opakowań w mleczarstwie

Tomasz Borowy Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii w Poznaniu

W ostatnich latach obserwuje się dynamiczny rozwój rynku produktów mleczarskich. Do grupy najważniejszych czynników, które przyczyniły się do ukształtowania tak bogatej oferty tej grupy produktów niewątpliwie należy zaliczyć na szeroką skalę stosowane w branży spożywczej nowe formy opakowań. Obserwuje się także zmiany w konsumpcji i zwyczajach zakupowych nabywców produktów żywnościowych, w tym głównie mleczarskich.

Opakowania stanowią nieodłączny

element produktów żywnościowych różnego pochodzenia. Niemal wszystkie produkty mleczarskie wymagają opakowań spełniających najwyższe standardy jakościowe, zapewniające

jak najwyższą jakość zapakowanej żywności oraz wygodę dla konsumenta. Poprzez swój charakterystyczny wygląd utożsamiają one produkt z producentem, zachęcają potencjalnego nabywcę do zakupu oraz ułatwiają

AGRO industry

1/2018

transport i przechowywanie zwłaszcza w dużych obiektach handlowych o samoobsługowej formie sprzedaży. Zabezpieczają także produkt przed zniszczeniem lub uszkodzeniem oraz dostarczają informacji o produkcie.

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

trendy na rynku

W ostatnich latach zmiany demograficzne, styl życia, ochrona środowiska i rozwój rynków zbytu, przyczyniają się do stawiania coraz to nowych wymagań w stosunku do opakowań. Z jednej strony oczekuje się zwiększenia funkcji ochronnych, zapobiegających zanieczyszczeniu naturalnemu, z drugiej zaś zapobieżenia skażeniu opakowanego produktu substancjami znajdującymi się w materiale opakowaniowym. Tak, więc poszukiwanie nowych rozwiązań takich jak: zwiększenie szczelności i barierowości opakowań, jak również coraz surowsze metody badania zawartości substancji toksycznych w materiałach opakowaniowych to problem, jaki stoi przed przemysłem opakowaniowym. Rynek opakowań zależy w decydującym stopniu od zmian w strukturze i wielkości produkcji oraz konsumpcji dóbr materialnych, a także od międzynarodowej wymiany towarowej. Szacuje się, że ponad 95% wszystkich wyrobów występujących na rynku wymaga opakowania. Udział podstawowych materiałów stosowanych do produkcji opakowań w skali światowej przedstawia poniżej wykres 1. Mleko i jego przetwory to produkty trafiające w gusta zróżnicowanej grupy odbiorców. Poszczególne wyroby z tej grupy różnią się smakiem, zapachem, konsystencją, wartością odżywczą,

technologią produkcji i stopniem przetworzenia, mają jednak cechę wspólną, powstają z mleka. Z racji swojego specyficznego składu i obecności w nim m.in. enzymów oraz bakterii, a także z powodu wrażliwości pozostałych składników na działanie czynników zewnętrznych, mleko i jego przetwory to w większości produkty nietrwałe, ulegające w krótkim czasie daleko idącym zmianom prowadzącym do utraty pierwotnych właściwości, a w końcu do zepsucia i związanych z tym strat. W celu spowolnienia tych niekorzystnych procesów i utrzymania jakości przez jak najdłuższy czas, produkty branży mleczarskiej wymagają stosowania odpowiednio dobranych materiałów opakowaniowych i opakowań. Opakowania to niezbędny czynnik w nowoczesnym obrocie towarowym oraz jeden z podstawowych środków reklamy. Wymagania jakościowe dotyczące opakowań, ciągle ulegają zmianie, co jest wynikiem rozwoju rynku zbytu i zaostrzenia konkurencyjności. Również wymagania konsumentów warunkują nowe projekty funkcjonalnych i wygodnych opakowań do przechowywania jednostkowych towarów. Wymagania te zależą od różnych czynników, z których należy wymienić najważniejsze: ochronę zapakowanych produktów, funkcjonalność opakowań, walory

Konsumenci przenoszą wrażenie, jakie wywarło na nich opakowanie, na zapakowany produkt. Jeśli opakowanie produktu jest oceniane bardzo pozytywnie również produkt jest oceniany ze względu na jakość, której może się spodziewać.

promocyjno – reklamowe i czynniki demograficzne. Dobrze wiadomo, że żywność, nawet ta przetworzona, jest w dalszym ciągu aktywnym biologicznie systemem, wydziela bowiem gazy, ma określoną wilgotność, utlenia się, zmienia kolor. Od pewnego czasu coraz częściej mówi się o tzw. „opakowaniach funkcjonalnych”, które nie tylko mają informować o podstawowym składzie i danych produktów zapakowanych, ale również wyręczałyby go we wszystkich możliwych czynnościach.

Opakowanie = atrakcyjność produktu

Wykres 1. Udział podstawowych materiałów stosownych do produkcji opakowań w skali światowej

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

Przemysł mleczarski w szerokim zakresie korzysta z wielu różnych opakowań, które są stosowane do pakowania mleka i jego przetworów. W związku z tym dobór odpowiednich tworzyw opakowaniowych, zważywszy na olbrzymią różnorodność produktów mlecznych oraz coraz szerszą gamę materiałów opakowaniowych i sposób pakowania są bardzo ważnym zagadnieniem. W branży mleczarskiej opakowania pełnią głównie funkcję ochronną i z tego też względu wynika ogromna potrzeba ich stosowania. Jak wiadomo mleko ze względu na swój skład chemiczny zaliczane jest do surowców nietrwałych. Oprócz tego, że właściwie dobrane opakowania przedłużają trwałość mleka i jego przetworów, to również stanowią barierę zabezpieczającą przed drobnoustrojami i odkształceniem

trendy na rynku

Źródło: Polmlek.com

• butelki ze szkła; • woreczki z tworzyw sztucznych; • dzbanki z tworzyw sztucznych.

Rynek opakowań mleka w Polsce zdominowany jest przez opakowania kartonowe

mechanicznym zapakowanego wyrobu w czasie jego magazynowania i transportu. Ponieważ opakowanie ma bezpośredni kontakt z mlekiem, jak i jego przetworami, wymagane jest, aby nie reagowało ono z zapakowanym produktem. Wiadomym jest, iż jedną z funkcji opakowania jest zwrócenie uwagi konsumenta na dany produkt mleczarski oraz zachęcenie go do zakupu wyrobu lub zapamiętania marki. Atrakcyjność opakowania wpływa również na ocenę postrzeganej jakości produktu oraz identyfikacji z daną marką. Konsumenci przenoszą wrażenie, jakie wywarło na nich opakowanie, na zapakowany produkt. Jeśli opakowanie produktu jest oceniane bardzo pozytywnie również produkt jest oceniany ze względu na jakość, której może się spodziewać. Takimi własnościami charakteryzuje się szereg tworzyw sztucznych, z których produkowane są różne opakowania dla przemysłu mleczarskiego. Jednym słowem odpowiednio dobrane opakowanie oraz identyfikacja z daną marką decy-

duje o jakości zapakowanej żywności i coraz częściej jest wyznacznikiem żywotności i sukcesu rynkowego dla danego produktu.

Popularne opakowania w przemyśle mleczarskim Analizując materiały stosowane do produkcji opakowań do mleka zauważyć można, iż od wielu lat dynamicznie rozwija się oferta opakowań wielowarstwowych z różnych tworzyw (tworzywa sztuczne, karton, aluminium) oraz opakowań wyłącznie z tworzyw sztucznych, aczkolwiek można zauważyć powrót do tradycyjnych materiałów opakowaniowych, takich jak szkło czy też wprowadzanie innowacyjnych materiałów, takich jak np. EcoLean. Przegląd stosowanych obecnie na rynku opakowań do mleka pozwala na wyodrębnianie wśród nich najpopularniejszych, do których należą: • pudełka z laminatów; • butelki z tworzyw sztucznych;

AGRO industry

1/2018

Dobór odpowiedniego opakowania jednostkowego do mleka powinien być wynikiem optymalizacji uwzględniającej równolegle ekonomiczne aspek t y, warunki produkcji, wydajność dystrybucji, cele sprzedażowe przedsiębiorstw, potrzeby konsumenta oraz aspekty ekologiczne. Mleko spożywcze pakuje się, stosując dwie technologie. Przy pakowaniu aseptycznym (mleko UHT, mleko pasteryzowane), najpierw oddzielnie sterylizuje się opakowania i utrwala (zazwyczaj termicznie) produkt, po czym w sterylnych warunkach napełnia się jałowe opakowania i hermetycznie je zamyka. Drugi sposób, określany jako pakowanie w podwyższonym standardzie higienicznym – wykorzystuje się wybrane elementy pakowania aseptycznego, zaś jako opakowania woreczki foliowe, opakowania kartonowe, kubeczki i butelki PP oraz butelki szklane. Rynek opakowań mleka w Polsce zdominowany jest przez opakowania kartonowe. Wymienione rodzaje kartonowych opakowań do mleka różnią się liczbą warstw, formą konstrukcyjną, kształtem oraz rodzajem zamknięcia. Kartonowe opakowania do mleka (tzw. opakowania wielomateriałowe) składają się z 3-7 warstw następujących materiałów opakowaniowych: • warstwa papierowa (karton) stanowiąca od 75 do 80% całości opakowania; • warstwa polietylenowa (wykorzystywany jest polietylen o niskiej gęstości, czyli LDPE); • w arstwa aluminiowa (folia aluminiowa stosowana w opakowaniach kartonowych ma grubość 0,0065 mm).

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

Od rodzaju i liczby warstw zależy barierowość opakowania w stosunku do światła i tlenu. Oczywiste jest, iż im większa liczba warstw, tym lepsze właściwości barierowe opakowań. Opakowania składające się z ponad trzech warstw stosowane są do pakowania mleka o przedłużonej trwałości oraz mleka UHT. Opakowania kartonowe do mleka charakteryzują się wieloma cechami i właściwościami, które są istotne z punktu widzenia zarówno użytkownika ostatecznego, jak też uczestników obrotu towarowego/ łańcucha logistycznego. Należą do nich m. in.: • wysoka barierowość wobec środowiska zewnętrznego (np. światło, aromaty, drobnoustroje, wilgoć); • lekkość; • stabilność; • funkcjonalność (różne pojemności i kształty oraz plastikowe zamknięcia umożliwiające wielokrotne otwieranie i zamykanie); • forma ułatwiająca magazynowanie; • b ezpieczeńst wo (opakowania nietłukące się, bezpieczne przy otwieraniu); • m ożliwość ponownego przetworzenia lub łatwość utylizacji (np. recykling, spalanie z odzyskiem energii). Szkło to materiał, który jest stosowany do pakowania mleka i jego przetworów od lat. Branża mleczarska w pewnym momencie zaczęła rezygnować z opakowań szklanych na rzecz kartoników z laminatów oraz pojemników z tworzyw sztucznych. W ostatnim czasie obserwuje się jednak powrót do opakowań szklanych. Jest to zapewne związane z postępem w technologii szklarskiej, pozwalającym na nadawanie opakowaniom ciekawszych kształtów oraz wydatne zmniejszenie ich masy przez pocienienie ścianek opakowań. Współczesne opakowania

szklane produktów mlecznych mogą być przeźroczyste lub matowe. Mają najczęściej formę butelek, słojów, kubeczków, szklanek. Charakteryzuje je duża wytrzymałość, sztywność, barierowość wobec pary wodnej i gazów oraz obojętność chemiczna. Wadą, mimo znacznego postępu w tym zakresie, jest przede wszystkim wysoka masa (w porównaniu z innymi rodzajami opakowań) oraz kruchość. Nie bez znaczenia jest również wysoka cena opakowań szklanych. Wysoka cena jest jednak rekompensowana doskonałą ochroną produktów oraz atrakcyjnym i szlachetnym wyglądem opakowań wykonanych ze szkła, kojarzonym z produktami najwyższej jakości. Opakowania szklane mogą mieć zamknięcia wykonane z metalu, tworzyw sztucznych lub papieru. Spotykane są też zamknięcia w stylu

Fot. redakcja AGROindustry

trendy na rynku

Papier i produkty na nim bazujące są doskonałymi materiałami na opakowania do mleka i jego przetworów. Należą do nich m.in.: papier typu „kraft” czy papier tłuszczo-odporny

Coraz większy nacisk kładzie się na wdrażanie produkcji opakowań zapewniających wygodniejsze użytkowanie produktów oraz w jak najmniejszym stopniu obciążających środowisko naturalne

„retro”, np. tzw. patentowe z korkiem wykonanym z tworzywa sztucznego lub ceramiki. Papier i produkty na nim bazujące są doskonałymi materiałami na opakowania do mleka i jego przetworów. Należą do nich m.in.: papier typu „kraft”, papier tłuszczo-odporny, pergamin, papier woskowany, papier pokrywany tworzywem sztucznym, tektura falista i lita. Opakowania z nich wykonane mają najczęściej postać pudeł, torebek, kartoników, owinięć, kubków. Nowością

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

1/2018

AGRO industry

są butelki wykonane z pulpy papierowej. Opakowania papierowe stosowane są do pakowania, m.in. mleka spożywczego, śmietanki, maślanki, masła, serów twarogowych i pleśniowych, napojów mlecznych oraz lodów i deserów. Zaletą papierowych opakowań produktów branży mleczarskiej jest mała masa, łatwość zadruku powierzchni, niski koszt oraz łatwość ich zagospodarowania po zużyciu. Wadą jest przede wszystkim podatność na wilgoć i przedarcie. Wad tych pozbawione są powszechnie stosowane laminaty na bazie papieru, jednak są one znacznie droższe, poza tym ich złożony skład utrudnia późniejszy recykling. Już od wielu lat do pakowania mleka i jego przetworów są wykorzystywane opakowania wykonane z tworzyw sztucznych. Obecnie opakowania te stanowią największą grupę opakowań produktów mlecznych. Wykorzystywane są do pakowania praktycznie wszystkich rodzajów produk tów otrzymywanych z mleka. Opakowania z tworzyw sztucznych i ich elementy wykonuje się najczęściej metodą termoformowaną, wtrysku lub wytłaczania, w tym wytłaczania z rozdmuchem. Mają one postać butelek, pojemników, kubeczków, tub, tacek, różnego rodzaju zamknięć i folii. Zaletami sztywnych pojemników z tworzyw sztucznych

trendy na rynku

są: łatwość formowania i niska cena, wadami zaś utrudniona kompatybilność z produk tem, niew ystarczające właściwości barierowe, niewielka odporność na wysoką i niską temperaturę. Elastyczne opakowania z tworzyw sztucznych przeznaczone do produktów mlecznych mają postać owinięć, saszetek, torebek i woreczków. W celu poprawy właściwości barierowych opakowań wykonanych z tworzyw sztucznych (głównie folii) poddaje się je procesowi metalizacji z wykorzystaniem aluminium lub pokrywa warstwą tzw. niestechiometrycznych tlenków krzemu i glinu. Pozwala to jeszcze lepiej chronić produkty oraz zużywać znacznie mniej cennych polimerów dzięki uzyskaniu

w formie stałej (np. serów feta). Laminaty to również podstawowy materiał służący do pakowania masła i serów pleśniowych oraz podpuszczkowych. Wysoka wytrzymałość, odpowiednia barierowość i możliwość zgrzewania umożliwiły wykorzystanie laminatów do pakowania wyrobów mlecznych metodą próżniową oraz w tzw. „Modyfikowanej Atmosferze” (MAP). Na chwilę obecną folie z tworzyw sztucznych znalazły najszersze zastosowanie w pakowaniu produktów spożywczych ze względu na swoje cechy barierowe, ograniczające wpływ otaczającego środowiska na produkt, właściwości wytrzymałościowe (odporność na rozciąganie, przebicie itp.), optyczne oraz zgrzewalność. W zależności od rodzaju produktu jest wykorzystywana barierowość dla pary wodnej, tlenu, aromatów, promieniowania UV. Proces laminacji lub współwytłaczania umożliwia poprawienie dowolnych właściwości, np. zwiększenie barierowości czy sztywności materiału opakowaniowego. Ze względu na strukturę giętkie opakowania z tworzyw sztucznych stosowane do pakowania produktów spożywczych można podzielić na

Fot. redakcja AGROindustry

Poszukiwanie nowych rozwiązań takich jak: zwiększenie szczelności i barierowości opakowań, jak również coraz surowsze metody badania zawartości substancji toksycznych w materiałach opakowaniowych to problem, jaki stoi przed przemysłem opakowaniowym

wystarczających właściwości barierowych przy mniejszej grubości materiału. Tworzywa sztuczne pozwalają nadawać opakowaniom produktów branży mleczarskiej właściwie dowolne kształty, dodatkowo można je z łatwością barwić w masie i pokrywać atrakcyjną szatą graficzną, co sprawia, że przykuwają one skutecznie oko konsumenta. Oprócz opisanych wcześniej jednorodnych materiałów opakowaniowych, ogromną popularność w mleczarstwie zdobyły laminaty będące połączeniem dwóch lub więcej różnych materiałów w celu uzyskania lepszych właściwości, m.in. poprawienia wytrzymałości, właściwości barierowych, zgrzewalności, podatności na zadrukowanie itp. W skład laminatów stosowanych w mleczarstwie wchodzą: papier, aluminium, polimery (m.in. polietylen, poliamid, poliestry, celuloza). Typowym przykładem jest laminat składający się z papieru, aluminium i polietylenu, stanowiący podstawowy materiał konstrukcyjny opakowań typu TetraPak® i ich pochodnych. Opakowania takie zdominowały rynek mleka i innych płynnych produktów mlecznych (śmietanki, maślanki, mleka smakowego, napojów mlecznych) oraz wybranych produktów

Zaletami sztywnych pojemników z tworzyw sztucznych są: łatwość formowania i niska cena, wadami zaś utrudniona kompatybilność z produktem, niewystarczające właściwości barierowe, niewielka odporność na wysoką i niską temperaturę

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

trendy na rynku

Wiadomym jest, iż jedną z funkcji opakowania jest zwrócenie uwagi konsumenta na dany produkt mleczarski oraz zachęcenie go do zakupu wyrobu lub zapamiętania marki. Atrakcyjność opakowania wpływa również na ocenę postrzeganej jakości produktu oraz identyfikacji z daną marką

monofolie, laminaty i folie współwytłaczane. Szczególnego znaczenia nabierają laminaty i folie współwytłaczane zawierające poliamidy (PA) o niskiej przepuszczalności tlenu. Poliamidy charakteryzują się wysoką wytrzymałością mechaniczną, a więc są podatne na wgłębne formowanie. Wielowarstwowe folie z udziałem PA są wytwarzane zarówno metodą współ-

wytłaczania, jak i laminacji. Coraz częściej techniki te są stosowane razem w celu otrzymania finalnego opakowania. Jeśli chodzi o względy ekonomiczne, współwytłaczanie umożliwia stosowanie bardzo cienkich warstw, co jest niemożliwe podczas laminacji. Warstwę zgrzewalną w laminatach i foliach współwytłaczanych stanowi polietylen (PE-LD) lub kopolimery

etylenowe (PE-LLD, PE-ULD – polietylen ultraniskiej gęstości, EVAC – kopolimer etylenu i octanu winylu), jonomery, polietyleny metalocenowe i mieszaniny poliolefin, gdy wymagana jest wyższa wytrzymałość połączeń zgrzewalnych, czy ze względu na produkt – niższa temperatura zgrzewania. Laminaty i folie zawierające PA są głównie stosowane do pakowania serów podpuszczkowych (porcje w kawałkach i plastrach), serów twarogowych. Dodatkowe korzyści można uzyskać stosując w procesie laminacji folie z rożnego rodzaju powłokami. Najczęściej powlekane są folie OPP (polipropylen orientowany dwuosiowo) i PET (politereftalan etylenu). Powłoka akrylowa folii OPP zapobiega przenikaniu substancji aromatycznych z zapakowanego wyrobu do otoczenia, co wykorzystywane jest podczas pakowania serów

reklama

trendy na rynku

Źródło: Spomlek.pl

podwędzanych. Powłoka z PVdC (polichlorek winylidenu) w przypadku naniesienia na folię PET umożliwia jej zgrzewanie oraz zwiększa barierowość dla tlenu, co jest wykorzystywane w przypadku pakowania produktów wrażliwych na utlenianie. Tego typu laminaty są również stosowane do pakowania próżniowego i w atmosferze gazu obojętnego. Powłoka „cold seal”, czyli tzw. „klej na zimno”, nakładana głownie na folie OPP (białe, metalizowane i transparentne) jest wykorzystywana do pakowania wyrobów wrażliwych na temperaturę i tam, gdzie wymagana jest duża szybkość pakowania (lody). Aby uzyskać spoinę, wystarczy jedynie silny docisk. W opakowaniach produktów

Już od wielu lat do pakowania mleka i jego przetworów są wykorzystywane opakowania wykonane z tworzyw sztucznych. Obecnie opakowania te stanowią największą grupę opakowań produktów mlecznych

Metoda MAP Obecnie w praktyce produkcyjnej szeroko wykorzystuje się MAP, metoda ta stosowana jest głównie do pakowania serów twardych, półtwardych oraz tartych. Istnieje bardzo wiele typów serów różniących się nie tylko składem, sposobem i warunkami ich produkcji, ale także cechami sensorycznymi i kształtami. Stąd też przy proponowaniu zastosowania gazów ochronnych do pakowania tego rodzaju produktów każdy rodzaj sera należy rozpatrywać oddzielnie. Kolejnym czynnikiem, który należy brać pod uwagę jest to, że niektóre sery wytwarzają dwutlenek węgla, podczas gdy inne go nie wytwarzają. Sery twarde i półtwarde często pakuje się z zastosowaniem technologii próżniowej, która pozwala na eliminację tlenu oraz minimalizację utraty wody. Coraz częściej jednak gatunki sera tego typu pakowane są z zastosowaniem atmosfery ochronnej MAP, która dodatkowo ma działanie silnie antybakteryjne i pozwala na obniżenie zawartości tlenu do poziomu 1-2%, co znacznie ogranicza rozwój bakterii i pleśni. Do pakowania stosuje się maszyny poziome typu flowpack lub maszyny komorowe, odpowiednią folię barierową oraz atmosferę ochronną MAP: gaz CO2 lub mieszankę gazów CO2 z N2. Skład mieszanki gazowej może występować w zakresie 10-40% CO2, 60-90% N2. W przypadku pakowania serów twardych typu: Cheddar, Gouda, Edam, Masdam, Ementaler, wielu producentów stosuje 100% CO2. W przypadku serów półtwardych kruszących zastosowanie samego CO2 może doprowadzić do zapadnięcia się opakowania i zgniecenia produktu, w takim wypadku zalecane jest stosowanie mieszanki CO2 i N2. Sery półmiękkie i miękkie z reguły nie są pakowane próżniowo. Ich termin przydatności do spożycia wydłużany jest poprzez pakowanie w atmosferze ochronnej MAP, składającej się najczęściej z mieszanki gazów 30% CO2 i 70% N2. Sprzedawane detalicznie gatunki takich serów zwykle pakowane są na tackach za pomocą maszyn poziomych typu flowpack. Sery miękkie typu Camembert oraz Brie zawierają żywą, oddychającą pleśń, tzw. „skórkę pleśniową”, która podczas oddychania wytwarza ditlenek węgla. W takich gatunkach należy umożliwić rozwój pleśni, ale w kontrolowanym tempie. Dzięki odpowiedniej foliio średniej przenikalności i wprowadzeniu gazu o niskiej zawartości CO2 możliwe jest uzyskanie dobrych rezultatów. W przypadku serów miękkich dojrzewających, głęboko pleśniowych, typu: Blue, Roquefort, Gorgonzola, technologia MAP nie jest zalecana. W procesie leżakowania sery tego typu są nakłuwane cienkimi igłami, aby ułatwić dostęp powietrza wspomagającego rozwój pożądanych pleśni i umożliwić opuszczenie zgromadzonego ditlenku węgla. Zastosowanie mieszaniny gazów CO2 z N2 zabiłoby pożyteczne pleśnie i zmieniło je w nieprzyjemny żółty nalot. W przypadku serów krojonychi tartych zastosowanie pakowania próżniowego spowodowałoby zestalenie produktu, dlatego też pakowane są w atmosferze gazów ochronnych MAP mieszanki 30% CO2 i 70% N2. Stosowanie większego stężenia CO2 może prowadzić do zapadania się opakowania z powodu pochłaniania ditlenku węgla przez ser. Niektórzy producenci stosują 100% N2. Sery tarte, sproszkowane to np. bardzo twarde sery typu Parmesan, Pecorino Romano, pakowane na maszynach typu pionowego, gdzie następuje formowanie torebki, zasypanie jej z góry produktem, omycie gazem i zgrzewanie. Ilość serów pakowanych w modyfikowanej atmosferze gazów w ostatnim czasie uległa zwiększeniu, z możliwością wprowadzenia na rynek wielu tradycyjnych i trudnych do zapakowania serów o długim okresie ich przydatności do spożycia. Zalety stosowania CO2 w przemysłowej produkcji serów podpuszczkowych wydają się znaczące, biorąc pod uwagę korzystny wpływ na jakość mikrobiologiczną tych produktów podczas przechowywania. W szczególności dotyczy to serów w plasterkach zarówno w sprzedaży hurtowej, jak i detalicznej. Wielu producentów sera i twarogu stosuje z powodzeniem CO2 w celu poprawy jakości i przedłużenia trwałości gotowego produktu.

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

trendy na rynku

spożywczych wykorzystywane są przede wszystkim metalizowane folie orientowane – OPP i PET oraz folie CPP i PE. Metalizacja, oprócz zalet marketingowych, jest barierą dla światła oraz obniża przenikalność pary wodnej. Najczęściej folia metalizowana stanowi warstwę wewnętrzną w laminatach. Innym przykładem są opakowania, w których używany jest laminat met./ PET/PE, z zadrukiem powierzchniowym zabezpieczonym specjalnym, odpornym termicznie lakierem. Metalizowana folia poliestrowa w laminatach z papierem jest stosowana jako folia nakrywkowa w przypadku pakowania produktów mleczarskich (jogurty, serki homogenizowane). Ważnym składnikiem laminatów i folii wysokobarierowych jest folia aluminiowa. Ze względu na łatwość uszkodzenia (mikropęknięcia) jest ona zwykle zabezpieczana dwiema warstwami i tworzy tzw. „tripleksy”.

Laminaty o strukturze PET/Alu/PE wykorzystywane są do pakowania mleka w proszku (dzięki pożądanej barierze dla światła oraz bardzo niskiej przenikalności pary wodnej i tlenu). Folia aluminiowa jest nadal stosowana w woskowych laminatach z papierem, wykorzystywanych jako owinięcia masła i margaryny.

Warto zapamiętać Stosowanie tak szerokiej gamy opakowań bezpośrednich do produktów mleczarskich podyktowane jest ciągłym poszukiwaniem nowych rozwiązań, chęcią zaskoczenia odbiorcy i bycia oryginalnym oraz pierwszym na rynku. O użyteczności opakowań zadecydowały ich zalety, tj. duża uniwersalność dostosowania do różnych wymagań względem produktów. Jednocześnie stwarzają wiele możliwości wprowa-

dzania nowych rozwiązań konstrukcji opakowań zarówno z punktu widzenia technicznego, jak i potrzeb marketingowych. Coraz większy nacisk kładzie się na wdrażanie produkcji opakowań zapewniających wygodniejsze użytkowanie produktów oraz w jak najmniejszym stopniu obciążających środowisko naturalne. Krajowe firmy opakowaniowe projektują i produkują opakowania oraz opracowują systemy pakowania, stosując materiały opakowaniowe i technologie produkcji zgodnie z normami międzynarodowymi lub dostosowane do przepisów, które obowiązują w skali międzynarodowej, w tym również w Unii Europejskiej. A kierując się zdaniem klientów, który wyznacza trendy funkcjonalności opakowań, powstają nowsze, bardziej dostosowane do życia codziennego dzisiejszego konsumenta. Literatura dostępna w redakcji.

reklama

3 4 5

1 Krążki serowe

do smażenia i grillowania

Sposób przygotowywania sera z grilla Polacy podpatrzyli u Czechów i Słowaków. Krążki sera dojrzewającego do grillowania o naturalnym smaku powstały z najlepszego polskiego mleka. Krążki serowe sprawdzą się także na grillach elektrycznych lub patelniach grillowych. Gramatura: 200 g Cena: ok. 4,99 zł Producent: SM Mlekpol

2 Fantasia Lucky

Jogurt z czterolistnymi koniczynkami. Urzeka zarówno smakiem, jak i wyglądem. Uwagę przyciągają nie tylko dodatki, ale też projekty opakowań w najmodniejszych kolorach: jasnoróżowym i miętowym.

4 Robico kefir

3 Mega Herkules

bez laktozy

– mleko w proszku odtłuszczone bez laktozy

Przeznaczone jest do bezpośredniego spożycia po rozpuszczeniu jako składnik koktajli, gorących napojów (takich jak kawa czy kakao), deserów i wypieków oraz jako półprodukt w przemyśle spożywczym do produkcji np. lodów czy wyrobów cukierniczych. Zawiera cenne dla zdrowia składniki odżywcze: pełnowartościowe białko, które m.in. przyczynia się do wzrostu i utrzymania masy mięśniowej oraz pomaga w utrzymaniu zdrowych kości. Gramatura: 500 g

Kefir bez laktozy ze szczepem bakterii lactobacillus rhamnosus daje możliwość delektowania się smakiem tego fermentowanego napoju mlecznego oraz korzystania z jego dobroczynnych dla organizmu właściwości także klientom z nietolerancją laktozy. Bakterie te mogą w sposób korzystny wpływać na zdrowie i samopoczucie osób spożywających produkty z ich zawartością, m.in. ze względu na zdolność do wzmacniania systemu immunologicznego i poprawy odporności na zachorowania infekcyjne. Gramatura: 400 g Cena: ok. 2,80 zł Producent: Robico

Producent: SM Mlekovita

5 Mleko Acidofilne

Napój mleczny fermentowany. Mleko acidofilne zawiera kultury bakterii fermentacji mlekowej, które mają zdolność do zasiedlania przewodu pokarmowego człowieka. Polecane m. in. po leczeniu antybiotykami, aby zregenerować florę bakteryjną jelit. Bezpieczne dla osób z nietolerancją laktozy.

Gramatura: 98 g Cena: ok. 1,99 zł. Producent: Danone

Gramatura: 400 g Producent: OSM Łowicz

AGRO industry

1/2018

Dodatek specjalny – MLECZARSTWO

SÜDMO SÜDMO

JSZANAJNOWOCZEŚNIEJSZA TECHNOLOGIA TECHNOLOGIA ZAWORÓW ZAWORÓW A PRZEMYSŁU PROCESOWYCH DLAMLECZARSKIEGO PRZEMYSŁU MLECZARSKIEGO

ajwyższej Pentair Südmo jakości produkuje komponenty, najwyższej jakości komponenty, dopasowane, dopasowane, asz program wszechstronneprodukcyjny i proste. Nasz program obejmuje: produkcyjny obejmuje: iazdowe Zawory grzybkowe i dwugniazdowe Zawory klapowe i kulowe Złącza i kształtki backuSystemy sterowania i feedbacku Zawory grzybkowe SVP Select Zawor y grzybkowe SVP Select

ZaworyDSV dwugniazdowe DSV Complete Zawory dwugniazdowe Complete

rowych: Idealne do bloków zaworowych: rującymi IntelliTop Zawory DSV2.0 Complete z głowicami sterującymi IntelliTop 2.0

Aseptyczne zawory procesowe Aseptyczne zawor y procesowe Wyłączny przedstawiciel w Polsce: Polsce: SPINKIEWICZ SPÓŁKA JAWNA ŁKA SPINEX JAWNA PINEX@SPINEX.COM.PL WWW.SPINEX.COM.PL - SPINEX@SPINEX.COM.PL