PropertyNL Magazine by propertynl

PROPERTYNL ONAFHANKELIJKE RESEARCH VOOR PROFESSIONALS IN VASTGOED

14 februari 2008

JAARGANG 8

NR 3

Scope Arbeidsmarktcommunicatie

WEDLOOP OM

TALENT

Bodzinga: ‘Ik ga nu de fraude aanpakken’ PropertyNL Taxspecial 2008 Fiscus steeds vaker sleutel voor deals Anne Bodzinga

Top-10 landen met bezoekende bedrijven Mipim 2007 Verenigd Koninkrijk Frankrijk Duitsland Russische federatie Italië Nederland België Zweden VS Denemarken BRON: MIPIM

2008-MLN03-000-COVER.indd 1

1.868 1.481 774 550 416 334 312 245 244 236

Preview Mipim 2008 ‘Nieuwe horizon’ voor overvolle Mipim Endemol naar Zuidoost Ouderkerk troeft Hilversum af +++ Rotterdam CS mikt op hoofdkantoren +++

11-02-2008 11:48:45

traditie & durf In beweging blijven, kansen creëren en grijpen en constant de prestaties verbeteren. Niet vanuit denken hoe het moet, maar vanuit wéten wat de klant wil. Dat is BPF Bouwinvest. Zo ontwikkelden wij de woon-werktoren De Witte Keizer in Rotterdam met 2.800m 2 commerciële ruimte waaronder een horecagelegenheid en een winkelruimte, 107 luxe appartementen en een volautomatische, ondergrondse parkeergarage voor 140 auto’s. BPF Bouwinvest ontwikkelt gebieden en blijft langdurig betrokken. Gedreven door ambitie en passie voor het vak doen we duurzame, solide investeringen. Samen met betrouwbare relaties.

traditie & durf

BPF Bouwinvest combineert ervaringen uit het verleden met recente en toekomstige marktontwikkelingen. Dát maakt onze activiteiten zo bijzonder.

BPF Bouwinvest –

020 677 16 00 – www.bpfbouwinvest.nl

AdvBPFpropNL15nov07.indd 1

28-01-2008 16:04:39

Ruimte voor succesvolle combinaties

Alles wat leeft veroudert. Ook steden. Wie in een stad de condities wil scheppen voor plezierig wonen en werken, moet zorgen voor een goede balans tussen oud en nieuw. Binnenstedelijke ontwikkeling is daarom niet bouwen-omhet-bouwen. Het is het benutten van kansen om wijken een nieuwe injectie te geven. Oude en nieuwe wijken moeten harmonieus in elkaar overvloeien. Succesvolle vernieuwing binnen de stadsmuren begint daarom met een sterk concept. Oog hebben voor wat er al is. En oor hebben voor de wensen van mensen die er wonen en werken. Optimale combinaties vragen ruimte. Kijk voor meer informatie op www.bouwfonds.nl.

BPDHQ8001 Adv Property NL.indd 1

02-01-2008 14:17:56

OOGSTTIJD PDF

E V E RY T H I N G I S N E G OT I A B L E

Oogsttijd #

Van harte gefeliciteerd met de ontwikkelingsovereenkomst Hoog Catharijne

-9

#-9

Wij bedanken onze opdrachtgever de projectorganisatie Stationsgebied van de gemeente Utrecht voor het mogen werken aan de herontwikkeling van dit complexe project. Door in de afgelopen 4 1/2 jaar conceptuele, financiĂŤle en juridische kennis te combineren

met procesvaardigheden, creativiteit, teamspirit en toewijding is een duurzame businesscase gerealiseerd. Everything is negotiable! Wij wensen de Gemeente Utrecht en Corio veel succes met de uitvoering.

fakton financiĂŤle vastgoedregisseurs 1-1 PNL03 2008.indd 3

04-02-2008 14:13:38

Wij geloven niet in intu誰tie. Tenzij je onder intu誰tie verstaat de optelsom van iemands marktkennis, jarenlange ervaring, de bereidheid om een idee uit te proberen gestoeld op grondig onderzoek, de kundigheid om de meest geschikte mogelijkheden voor cli谷nten te vinden, en, bovenal, het vermogen om hier uitvoering aan te geven. Wij volgen een dergelijke intu誰tie. Daar vloeien kansen uit voort.

Your vision. Realised.

RE AL E S TAT E WWW. I N G R E A L E S TAT E . CO M

Wedloop om talent

NIEUWS Vooraan/Algemeen

AM neemt City Projects over Beleggers tuk op Europese retailparken Stationsgebied Utrecht stap dichterbij DNB: kredietcrisis valt mee in ons land Holibra koopt monumenten Vomar herontwikkelt in Haarlem

Vooraan/Financieel

13 15 16 17

De ambities van Rotterdam Congres ULI in Parijs Makelaars heroriënteren zich Gebiedsontwikkeling is collectieve taak

19 21 23 25

ProDelta actief in Rotterdam Startgoed/Eigen Haard verhuurt

79 81

Onderzoek en achtergronden Bodzinga neemt afscheid Nieuw kantoor Endemol in Zuidoost Protego breidt uit Vastgoed en fiscus: regels 2008 Vastgoed en fiscus: column Vastgoed en fiscus: fbi’s PRIO: dialoog overheid en markt Preview Mipim: Nadine Castagna Preview Mipim: conferentieprogramma

26 30 32 35 38 39 43 48 50

Scope Arbeidsmarktcommunicatie Rondetafel arbeidsmarkt vastgoed Onderzoek naar MRE’s Bouwers in ontwikkeling Recruteerders ontdekken vastgoed Phanos begint eigen opleiding

Rubrieken

Toren A Nieuws van PropertyNL Binnenstebuiten Doorklikken Alexandra Boot Bodewes M2 Direct Mensen Volgende keer

De arbeidsmarkt in het vastgoed is behoorlijk gespannen. Werkgevers moeten alles uit de kast trekken om talent naar zich toe te halen. In deze special over Arbeidsmarktcommunicatie komen werkgevers en recruiters aan het woord.

9 9 10 11 11 12

Beleggers schrikken van EAIG-debacle First Industrial wil beleggen in A’dam Zwarte lijst cv’s wekt irritatie DNB kijkt naar vastgoedtransacties

V.A.T. katern

INHOUD

54 58 61 64 67

7 7 68 75 77 78 79 80 99 106

www.propertynl.com

Schaarste op de arbeidsmarkt

Phanos richt eigen opleiding op

In hoeverre worden de ambities van de opleidingen voor vastgoedprofessionals waargemaakt? Verslag van een rondetafelgesprek.

Voor Phanos bieden de huidige MRE’s te weinig van haar gading. Daarom start ze met een eigen business school. Een gesprek met CEO Hans Ensing.

Bodzinga neemt afscheid maar is niet weg Anne Bodzinga heeft feestelijk afscheid genomen van BPF Bouwinvest. Maar de sector is nog lang niet van hem af. Wabe van Enk portretteert hem.

26 30

Endemol vindt stek in Zuidoost Bereikbaarheid en een slimme zet van Ouderkerk aan de Amstel waardoor dit dorp omroepstad Hilversum én Amsterdam aftroeft. De komst van Endemol naar Zuidoost.

Nieuws, Aanbod en Transacties. 7 Dagen per week! PROPERTYNLMAGAZINE

2008-MNL03-003-INHOUD.indd 3

NR.

3 - 14 FEBRUARI 2008 | 3

11-02-2008 11:54:21

Taxspecial 2008 Wanneer en om welke reden moet uw fiscale lampje gaan branden? Zeker in onderhandelingstrajecten kan dat geld opleveren. De PropertyNL Taxspecial 2008.

INHOUD

35 Prio Informatieuitwwisseling is bij gebiedsontwikkeling van het grootste belang. In het kader van het Platform Ruimte in Ontwikkeling Prio een verslag van een aantal bijeenkomsten over dit onderwerp.

AM naar buitenland Met de overname van City Projects heeft AM een eerste stap op het ontwikkelingspad in het buitenland gezet. Projectontwikkelaar André Snippe zal in België aan het roer blijven staan. AM zal verdere internationalisering voorzichtig aanpakken.

Weer nieuwe records Mipim De Mipim groeit nog steeds met sprongen. Dit jaar worden liefst 29.000 bezoekers verwacht. Een interview met directeur Nadine Castagna en een vooruitblik op het conferentieprogramma.

V. A . T. K AT E R N ProDelta actief in R’dam

Direct

ProDelta is op risico gestart met de bouw van 70.618 m2 bedrijfsruimte bij de Maasvlakte in Rotterdam. 79

De credit crunch zorgt ook hier voor flinke onrust. Maar volgens het jaarlijkse rapport Sprekende Cijfers van Dynamis is er toch reden voor optimisme. 80

Startgoed/Eigen Haard

Verder:

Startgoed Amsterdam biedt samen met Eigen Haard kleinschalige kantoor- en bedrijfsruimten voor kleine bedrijven. 81

Onder meer het complete overzicht van alle vastgoed- en beleggingstransacties van de afgelopen weken. 83

PROPERTYNLMAGAZINE

2008-MNL03-003-INHOUD.indd 5

NR.

3 - 14 FEBRUARI 2008 | 5

11-02-2008 11:54:58

van de redactie

toren a

Op deze pagina iedere editie een commentaar van Wabe van Enk vanuit het WTC in Amsterdam Zuid

genschijnlijk is er in het commercieel vastgoed niets aan de hand. De beurzen kwakkelen, de banken morren, het consumentenvertrouwen daalt, maar vastgoed lijkt rock solid. De gerealiseerde verkooptransacties, inclusief de grote portefeuilles, tonen op het oog stabiele aanvangsrendementen. De rente blijft gunstig, de economische groei zorgt voor minder leegstand en de huren worden keurig betaald, wat wil het vastgoed nog meer? Helaas doemen er wat spoken op. Het is een publiek geheim dat menig ontwikkelaar zonder bouwconcern of financiers achter de hand, kampt met steeds zenuwachtiger boekhouders. In hoogtijdagen zijn mooie deals gesloten met huurders, maar daarvoor moest ook wel het een en ander worden ingekocht. Dat vastgoed blijkt in de huidige markt moeilijk of niet af te zetten. Dat zie je niet terug in de transacties die wel worden gedaan, maar manifesteert zich als een molensteen. ook vertonen de fraaie dichtgetimmerde deals

met eindgebruikers hier en daar wat scheurtjes. De risico’s voor de toch vrij spectaculaire bouwkostenstijgingen zijn niet altijd goed afgedekt. Voeg daarbij de vertragingen door complexe regelgeving en ontoereikende kennis door gemeenten en je hebben genoeg ingrediënten voor een hoofdpijndossier. Het is belangrijk dat financiers hun hoofd koel houden en zorgen dat de ontwikkelaars hun projecten kunnen afmaken. Duidelijk is wel dat dit jaar expansie niet meer zo hoog in het vaandel staat van de vastgoedfinanciers. De nederlandse beleggingsmarkt voor vastgoed is het jaar ook onzeker begonnen, terwijl het een goede uitwijkplaats is voor aandelen. tot nu toe werd de markt meer en meer gedomineerd door buitenlandse beleggers, maar de angelsaksische beleggers zijn praktisch weggevallen. een kans voor nederlandse institutionelen? reken er niet op, zij zijn gebonden aan hun strikte verdeling tussen aandelen, vastrentend en vastgoed. De koersval van de aandelenportefeuilles dwingt

| Taxspecial 2008 Gelijk met deze editie van het magazine verschijnt onze jaarlijkse PropertynL taxspecial 2008 (apart te bestellen via www. propertynl.com). onder eindredactie van fiscaal deskundigen ton oostenrijk en tom Berkhout zijn alle fiscale spelregels die dit jaar voor de vastgoedsector gelden tot in detail beschreven. een noodzakelijk naslagwerk voor elke vastgoedprofessional, zo schrijft ton oostenrijk deze keer in dit magazine, omdat er met verschillende fiscale voorschriften ook geld valt te verdienen. of gemakkelijker te vergeven is. De fiscus helpt de gulle gever, het moet niet gekker

sommigen dus ook vastgoedportefeuilles te reduceren. ondertussen woekeren de fraudezaken door met nieuwe schandalen bij de vastgoedcv’s, waaronder de surséance van oudgediende european american Investors. ook adviseurs opereren steeds minder waardevrij, getuige de rotterdamse aanval op notariskantoren. Daarmee groeit de behoefte aan stormvaste bestuurders. een aantal loopt zich warm: bij Schiphol real estate: andré van den Berg (ex-tenstone en Corio), bij Fortis Beleggingen Dick Gort en bij BPF Bouwinvest Dick van Hal. Die laatste twee laten gaten achter bij achmea Vastgoed. ook de rabo-gelederen behoeven versterking nu na Bouwfondsbaas Van Zandvoort ook raboontwikkelaar Wetselaar is opgestapt.

nieuws van propertynl

worden. Van harte aanbevolen dus, de PropertynL taxspecial 2008.

Werken in heT vasTgoed Veel aandacht in dit magazine ook voor arbeidsmarktcommunicatie, een item waar we dit jaar regelmatig over zullen schrijven.

De arbeidsmarkt voor de vastgoedsector is uitermate krap, de eisen die gesteld worden aan de professional zijn volop in beweging en in de ogen van sommige bedrijven sluiten de opleidingen niet aan op wat de vastgoedbedrijven vragen. Voor Phanos zelfs de reden om een eigen Mre-opleiding te starten. Behalve Phanos-ceo Hans ensing brengen wij ook een gesprek met enkele vastgoedkanonnen over de hudige arbeidsmarkt. ‘rouleren is nodig, omdat managers in de hogere echelons over een brede praktijkervaring moeten beschikken’, aldus een van de deelnemers. Lees alles over dit onderwerp vanaf pagina 53. EdB

propertynlmagazine

2008-MNL03-007-TORENA.indd 7

nr.

3 - 14 februari 2008 |

11-02-2008 09:40:01

vooraan

algemeen

vooraan Corio

Monumenten

Hoorne

Corio en de gemeente Utrecht tekenen voor ontwikkeling stationsgebied.

Theater Insituut heeft monumentale panden aan Amsterdamse gracht verkocht.

Supermarktketen verwerft busremise voor herontwikkeling in Haarlem.

Pagina 10

Pagina 11

Pagina 12

AM kiest voor groeistrategie door overname City Projects België Met de overname van City Projects van André Snippe heeft AM zijn eerste stap op weg naar internationalisering gezet. Een voorzichtige stap, zo benadrukt bestuursvoorzitter Peter Noordanus. City Projects, door Snippe in 2004 opgezet, is gevestigd in Brussel en legt zich toe op de appartementenmarkt met soms wat commercieel onroerend goed in de driehoek Brussel, Antwerpen en Gent. De zeven projecten die het bedrijf in ontwikkeling heeft zullen de komende jaren een omzet genereren van € 20 tot € 50 mln. De overname past volgens Noordanus in de met aandeelhouders ING en BAM overeengekomen groeistrategie. Die groei is de afgelopen tijd in Nederland ingezet door de activiteiten Lees verder op pagina 10

AMSTERDAM - De gemeenten Amsterdam, Almere, Amstelveen en Haarlemmermeer gaan intensiever samenwerken op het gebied van internationale marketing en acquisitie. De vier gemeenten stemmen in met een nieuwe geformaliseerde samenwerking. De ambitie van de regio is om tot de top vijf van Europese vestigingslocaties voor buitenlandse bedrijven te behoren.

RPS Nederland neemt Kraan Consulting over

Noordanus

Beleggers krijgen meer belangstelling voor investering in Europese retailparken

Woonboulevard Heerlen

Retailparken worden een steeds aantrekkelijker product voor beleggers. Althans, in de rest van Europa want het is nog maar de vraag of Nederland mee kan in de vaart der opkomende grootschalige retailparken.

Regio Amsterdam bundelt internationale marketing

Onlangs kocht Henderson European Retail Property Fund (Herald) vijf retailparken in Italië, België en Zwitserland voor een gemiddeld aanvangsrendement van 5,2%. Het onderstreept de conclusie uit het rapport European Retail Warehousing 2008 van Cushman & Wakefield dat retailparken voor beleggers steeds aantrekkelijker worden om in te investeren. Op de Europese markt voor perifere detailhandel is inmiddels sprake van de opkomst van meer ontwikkelde retailpark-formats - de geïntegreerde verzameling van grootschalige perifere winkelunits met gemeenschappelijke voorzieningen. Het Verenigd Koninkrijk heeft Lees verder op pagina 12

DELFT - RPS Nederland heeft Kraan Consulting overgenomen. Met deze combinatie ontstaat er een onderzoeks- en adviesgroep van 350 medewerkers met een omzet van € 35 mln, actief op het vlak van gebiedsontwikkeling, gebouwen, veiligheid en gezondheid. RPS verstevigt met deze overname haar positie in de sector gebouwen. In deze sector heeft RPS reeds veel ervaring in het verrichten van onderzoek, onder andere op het gebied van milieu, energie en binnenklimaat.

Start bouw 100 Hoog in Wijnhaven Rotterdam ROTTERDAM - Aan de Wijnhaven in Rotterdam is een begin gemaakt met de bouw van het project 100 Hoog, een ontwikkeling van LSI project investment, BAM Vastgoed en Aan de Stegge West. Het bestaat uit een 30 verdiepingen tellende woontoren met 2500 m2 winkelruimte op de begane grond. In totaal telt het project zo’n 150 appartementen uiteenlopend van circa 165 m2 tot 250 m2.

propertynlmagazine

2008-MNL03-009-VOORAAN.indd 9

nr.

3 - 14 februari 2008 |

11-02-2008 11:42:39

Delta en ING RE in appartementen Arnhem

Stationsgebied Utrecht stap dichterbij

ARNHEM - Delta Projectontwikkeling en ING Real Estate Investment Management hebben een overeenkomst gesloten over de ontwikkeling van een appartementencomplex met circa 30 luxe appartementen en een overdekte parkeergarage aan de Oude Kluizenweg in Arnhem. De beleggingswaarde van het project is ongeveer € 9 mln.

Huurders Post CS naar Vijzelstraat Amsterdam AMSTERDAM - Het merendeel van de tijdelijke huurders van Post CS op het Oosterdokseiland in Amsterdam verhuist - weer tijdelijk - naar het oude ABN Amro-kantoor aan de Amsterdamse Vijzelstraat. De ongeveer 130 creatieve organisaties en bedrijven die nu hier gevestigd zijn gaan voor maximaal twee jaar naar het pand dat eigendom is van Het Oosten en Vesteda.

Omzet Jones Lang LaSalle in Nederland stijgt sterk AMSTERDAM - In Nederland is de omzet van Jones Lang LaSalle (JLL) in het vierde kwartaal met 90% gegroeid. Over het gehele jaar werd een omzetgroei van 31% bereikt. Het recordjaar 2002 werd hiermee ruimschoots overtroffen. Het bedrijf begint nu de vruchten te plukken van de strategische acquisitie van Troostwijk Makelaars in 2007. Dat blijkt uit de toelichting op de jaarcijfers van JLL wereldwijd.

‘Ondertekening’ van het contract

Burgemeester Aleid Wolfsen van Utrecht, wethouder Leidsche Rijn Harrie Bosch, Corio-ceo Gerard Groener en wethouder Stationsgebied Harm Janssen hebben het moment mogen meemaken van de ondertekening van de bilaterale ontwikkel/projectovereenkomst voor het Utrechtse stationsgebied. Daarmee is de herontwikkeling van het totale stationsgebied met zijn lange historie weer een stap verder gekomen. Uiteindelijk moeten er ook verdergaande

AM neemt City Projects over Vervolg van pagina 9 van gebiedsontwikkelaar AM te verbreden naar meer commercieel onroerend goedontwikkelingen met overnames als IPMMC. Met City Projects wordt nu de internationalisering ingezet. Noordanus: ‘De overname betekent niet dat we aan de vooravond van een internationale roll-out staan. We zijn voorzichtig en gaan stap

Record opname kantoorruimte in Haarlemmermeer HOOFDDORP - In 2007 is een totaal metrage opgenomen van 122.818 m2 kantoorruimte in de Haarlemmermeer. Dit is een 73% hoger transactievolume dan in 2006. De opname ligt ook hoger dan het recordjaar 2000, toen 121.375 m2 werd opgenomen. Dit concludeert BT Makelaars in haar rapportage De Kantorenmarkt Haarlemmermeer 2007. De makelaarsorganisatie is ook voor komend jaar gunstig gestemd over de marktkansen van de Haarlemmermeer.

10 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-009-VOORAAN.indd 10

contracten gesloten worden met NS Poort en de Jaarbeurs. Lessen uit het verleden van de herontwikkeling van het stationsgebied hebben geleerd dat partners elkaar worsten moeten voorhouden en stokslagen toedienen om tot samenwerking te kunnen komen. Omdat Corio zijn opgaven in het stationsgebied heeft waargemaakt, krijgt het nu de definitieve eindbeleggerspositie van het hoofdwinkelcentrum in Leidsche Rijn van ruim 45.000 m2. GK

André Snippe

voor stap. AM is de laatste tijd al fors gegroeid. Die groei moet wel waargemaakt en verankerd worden.’ Over de landen waar AM zich op oriënteert wil Noordanus zich niet uitlaten. De keuze voor België is geen toeval. Dat land is een van de thuislanden van BAM. Wel is duidelijk dat de expansie in het buitenland zal plaatsvinden op met name de woningmarkt, toch de core business van AM. Bij de overname van City Projects zijn niet de projecten van Snippe in Monschau (Duitsland) en Nederland begrepen. Die zal Snippe afmaken, maar zijn meeste aandacht zal hij richten op de Belgische activiteiten. Noordanus: ‘We hebben City Projects niet alleen voor de kansrijke marktomstandigheden verworven, maar ook vanwege het ondernemerschap van André Snippe en zijn ideeën over binnenstedelijke ontwikkeling die de groei van het bedrijf zullen faciliteren.’ Snippe zal de komende jaren directeur blijven van City Projects. GK

propertynlmagazine

11-02-2008 11:42:50

vooraan

DNB: kredietcrisis zal commercieel vastgoed minder hard treffen De hypotheekcrisis zal het commercieel vastgoed in Nederland minder hard treffen dan in de VS. Transactievolumes en prijzen zullen waarschijnlijk maar in beperkte mate dalen. Dit stelde divisiedirecteur Financiële Stabiliteit van De Nederlandsche Bank, Jan Brockmeijer, woensdag op een symposium dat Dynamis Makelaars en Consultants woensdag hield op de Nyenrode Universiteit. ‘Ook hier leiden de verslechterde financieringscondities tot een groeivertraging. Die zullen de vraag naar commercieel vastgoed afremmen en kunnen daarmee een neerwaartse prijsdruk genereren’, aldus Brockmeijer. De verslechterde condities kunnen echter worden gecompenseerd, als de pensioenfondsen en verzekeraars blijven investeren. ‘Juist zij kunnen door hun langere adem als schokdemper fungeren in de vastgoedmarkt en in de financiële sector in het algemeen’.

Brockmeijer wees erop dat de prijzen hier in het verleden minder hard stegen dan in de Verenigde Staten. ‘De kans op een scherpe correctie en de impact daarvan zal daardoor kleiner zijn. Ook is de financiering van de vastgoedmarkt hier veel minder afhankelijk van het securitisatiemodel. Zo bestond in de eerste helft van 2007 slechts acht procent van de gesecuritiseerde kredieten uit hypotheken op commercieel onroerend goed. In de VS was dat bijna 40 procent’, aldus de DNB- directeur. Daarnaast blijkt uit grove schattingen dat in Nederland in 2006 en 2007 iets meer dan één op vijf vastgoedhypotheken werd geseceturiseerd. In de VS was dat één op twee. Al met al is volgens Brockmeijer de hoop gerechtvaardigd dat de doorwerking van de hypotheekcrisis op de Nederlandse vastgoedmarkt beperkt zal blijven. RvT

Topmonumenten theaterinstituut Herengracht Amsterdam verkocht Het Theater Instituut heeft zijn monumentale panden aan de Herengracht 166, 168 en 174 in Amsterdam verkocht. Voor € 11 mln is Holibra Beheer de nieuwe eigenaar van de topmonumenten uit het begin van de 17de eeuw met een totaal oppervlakte van 3100 m2 vvo. De afgebeelde trap is te vinden op nummer 168, het pand dat oorspronkelijk ontworpen is door Philip Vingboons. De trap is in zijn geheel gebeeldhouwd en leverde meubelmaker Jan van Logteren zijn meesterstitel op. Het Theater Instituut heeft de monumenten gerestaureerd, maar heeft in het kader van een herhuisvesting onlangs ruimte gehuurd aan de Sarphatistraat 47-55 in Amsterdam. Eigenaar Peldayne Investments zal het monumentale voormalige bankkantoor van

algemeen

Hillgate Properties koopt Spoorzone Gouda GOUDA - Ontwikkelaar Hillgate Properties uit Wassenaar heeft de beste bieding gedaan op de beschikbare kantorenkavels van circa 5000 m2 in de Spoorzone. Voor het westelijke deel van het gebied, bestemd voor kantoren, schreef de gemeente Gouda eind vorig jaar een tenderprocedure uit onder ruim tien projectontwikkelaars. De komende jaren ontwikkelt gemeente Gouda samen met externe partners het gebied langs het spoor.

Schiphol moet Chipshol alsnog miljoenen betalen HAARLEM - Schiphol moet ontwikkelaar Chipshol alsnog € 19 mln schadevergoeding betalen. Dat heeft de rechtbank in Haarlem beslist. Directeur Peter Poot van Chipshol is niet tevreden over de hoogte van de schadevergoeding en gaat daarom in cassatie bij de Hoge Raad. Volgens Poot heeft zijn bedrijf meer dan € 100 mln schade geleden. Schiphol en Chipshol zijn al jaren verwikkeld in een felle juridische strijd over bebouwing van het Groenenberg-terrein.

Groen licht voor plan winkelcentrum Lisse LISSE - Provast breidt winkelcentrum Blokhuis in het centrum van Lisse uit met circa 7000 m2 winkels, waaronder een supermarkt van ruim 2000 m2, een 2-laagse openbare parkeergarage van circa 550 plaatsen en circa 225 woningen. De gemeenteraad heeft ingestemd met de komst van een nieuwe winkelas. De totale projectomvang bedraagt € 90 mln. Herengracht 168

ABN Amro ook grondig renoveren. Tot dat klaar is, huurt het Theater Instituut de verkochte panden aan de Herengracht nog terug voor maximaal twee jaar voor € 735.000 per jaar. Elders Consultancy behartigde de belangen van het Theater Instituut bij de transacties. GK

Prologis koopt parkeerterrein Oosterhout OOSTERHOUT Prologis heeft een voormalig parkeerterrein van circa 150.100 m2 gekocht aan de Energieweg in Oosterhout (NB). Prologis is voornemens op het terrein een distributiecentrum met kantoorruimte te realiseren.

propertynlmagazine

2008-MNL03-009-VOORAAN.indd 11

nr.

3 - 14 februari 2008 | 11

11-02-2008 11:42:51

Ambog ontwikkelt Jumbosupermarkt in Hoogvliet HOOGVLIET - Jumbo Supermarkten opent een nieuwe supermarkt in Hoogvliet. Deze nieuwe vestiging heeft een oppervlak van 1530 m2 en maakt deel uit van de vernieuwing van het bestaande winkelcentrum ‘De Zalmplaat’ te Hoogvliet. Naast de verhuur aan Jumbo blijft nog circa 400 m2 winkelruimte voor verhuur beschikbaar. De nieuwbouwontwikkeling omvat tevens de bouw van 13 woningen. De ontwikkelaar is Ambog te Den Haag.

Plan voor ondergronds vastgoed in Amsterdam AMSTERDAM - Bouwbedrijf Strukton is voor grootschalig bouwen onder Amsterdam. Het bedrijf heeft samen met architectenbureau Zwarts & Jansma een plan ontwikkeld om de stad van zijn grote parkeerprobleem af te helpen. Het ondergrondse plan voorziet niet alleen in parkeergarages, maar er moeten aangrenzend ook sportzalen, bioscopen en laad- en losplaatsen voor goederen komen.

AM ontwikkelt terrein Zusters Ursulinen BERGEN - De congregatie van de Zusters Ursulinen van Bergen wil met gebiedsontwikkelaar AM het kloosterterrein aan de Nesdijk in Bergen ontwikkelen. De ontwikkeling van het landgoed van 7 ha wordt integraal aangepakt. Afhankelijk van het definitieve plan worden maximaal 100 woningen gerealiseerd.

IVBN: kader met beheersmaatregelen tegen fraude DEN HAAG - IVBN, het platform van Nederlandse institutionele beleggers, komt met een kader met risicobeheersmaatregelen die professionele partijen in de institutionele vastgoedbeleggingssector hanteren om de kans op fraude te minimaliseren. Het kader biedt directies, aandeelhouders en (externe) toezichthouders van vastgoedbeleggingsondernemingen de mogelijkheid hun organisatie te spiegelen, en zich beter te wapenen tegen mogelijke malversaties.

12 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-009-VOORAAN.indd 12

Supermarktketen Vomar koopt remise Connexxion aan Leidsevaart Haarlem Hoorne bv heeft met vervoersbedrijf Connexxion overeenstemming bereikt over de koop van het voormalige NZH-terrein aan de Leidsevaart in Haarlem. Het circa 3 hectare grote complex zal door Hoorne, de vastgoedmaatschappij van supermarktketen Vomar Voordeelmarkt, de komende jaren worden herontwikkeld. Gedacht wordt aan de bouw van circa 300 woningen. Hoorne en Connexxion doen geen mededelingen over de koopsom. Op het tussen de Leidsevaart en Stephensonstraat gelegen NZH-terein kan - na de sloop van wat veel Haarlemmers ‘de remise’ noemen - volgens Hoorne een aantrekkelijke woonwijk worden gerealiseerd met huuren koopwoningen in de vrije en sociale sector (grondgebonden en appartementen). Het komende jaar zal worden benut om in samenspraak met onder meer de gemeente Haarlem en de wijkraad tot een nadere invulling en uitwerking van de plannen te komen. Het gaat om een van de laatste relatief grote bouwlocaties in de stad. De plannen voorzien ook in de bouw van een nieuwe Vomar Voordeelmarkt achter het Shell-tankstation aan de Leidsevaart. Dit ter vervanging van de huidige Vomar in

Leidsevaart

de Stephensonstraat, die plaats kan maken voor vormen van wonen en/of werken. De nieuwe Vomar kan via de Leidsevaart worden ontsloten en zal naar verwachting over circa 200 parkeerplaatsen kunnen beschikken waarvan een groot deel ondergronds. Gerelateerd aan de woningen komen er ongeveer 200 (half)verdiepte parkeerplaatsen. Nog niet bekend is wat er met het voormalig NZH-hoofdkantoor aan de Leidsevaart gebeurt. Sloop ten behoeve van woningbouw en de bouw van een gezondheidscentrum is een optie. Het op het terrein gevestigde NZH-museum blijft buiten de deal. BP

Perifere detailhandel Vervolg van pagina 9 de meest volwassen markt op dit gebied: 55% van de voorraad bestaat uit geïntegreerde retailparken. Het aandeel van Engeland in de totale vloeroppervlakte voor perifere detailhandel in Europa is echter gedaald van 80% vijf jaar geleden naar 43% nu, aangezien ontwikkelingen op dit gebied in de rest van Europa snel toenemen. Deze vinden dan vooral plaats in opkomend Zuid- en Centraal- Europa. Maar in Europa mogen hier veel meer branches gevestigd worden dan in Nederland, zoals damesmode. Veel gemeenten en provincies vrezen hier echter voor het leegtrekken van de binnensteden als er toestemming wordt gegeven voor meer branches

dan alleen meubel- en doe het zelfwinkels. Ondertussen gaat het volgens Cushman & Wakefield toch niet slecht op de op de Nederlandse markt voor perifere detailhandel. Als gevolg van het positieve marktsentiment wordt een huurprijsstijging verwacht – maar alléén op de nieuwe, kwalitatief goede perifere detailhandelsvestigingen. Daardoor zal de tweedeling tussen de oudere en de nieuwe of herontwikkelde locaties toenemen. Want ondertussen zit er ook het een en ander in de pijplijn. Voor de komende vijf jaar liggen er plannen voor 1,5 mln m2 aan perifere detailhandel. De verwachting is dat er in 2008 225.000 m2 van kan worden opgeleverd. GK

propertynlmagazine

11-02-2008 11:42:52

vooraan

financieel

f i na nc i e e l First

VVP

DNB

First Industrial mikt op beleggingen rond Schiphol en regio Amsterdam.

Publicatie zwarte lijst leidt tot schermutselingen in rechtszaal.

De Nederlandsche Bank doet onderzoek naar transacties pensioenfondsen.

Pagina 15

Pagina 16

Pagina 17

Beleggers schuwer na problemen met koopprojecten Euro American Investors De problemen op de Amerikaanse huizenmarkt hebben hun eerste directe slachtoffer overzee gemaakt. Euro American Investors Group (EAIG), de befaamde aanbieder van Amerikaanse projectontwikkelingsfondsen voor Nederlandse particuliere beleggers, is door de Haagse rechtbank failliet verklaard. Het bedrijf meldde in een brief aan haar beleggers dat ‘de grote problemen op de Amerikaanse huizenmarkt een negatieve invloed hadden op een aantal koopprojecten van EAIG waardoor de financiële positie van het bedrijf sterk is verzwakt.’ In concreto slaagt EAIG er niet in om een aan-

tal gerealiseerde projectontwikkelingen te verkopen om met de opbrengsten de beleggers en de schuldeisers de vergoeding geven die hen was toegezegd. Naar schatting hebben circa 1100 beleggers in totaal circa € 100 mln geïnvesteerd in 25 projecten van EAIG. De surseance komt niet onverwacht: na het onverwachte overlijden van oprichter Herman Bessem in de zomer van 2007 kwamen er in hoog tempo verschillende problemen bij EAIG aan het licht. Morrende beleggers en financiers klaagden over de afwikkeling van een aantal fondsen. Een aantal van Lees verder op pagina 14

Unibail-Rodamco boekt winststijging AMSTERDAM - Unibail-Rodamco heeft in 2007 een winst per aandeel behaald van € 7,86, een stijging van 15,4% ten opzichte van € 6,81 in dezelfde periode een jaar eerder. Het vastgoedfonds stelt de verwachting van een gemiddelde groei van de winst per aandeel van ten minste 10% voor de periode 2007-2012 te handhaven.

TREF grootste in Europa AMSTERDAM - TKP Pensioen Real Estate Fonds (TREF) heeft een omvang bereikt van € 1 mrd belegd vermogen. Daarmee is TREF het grootste Europese Fund-of-Funds in onroerend goed voor institutionele beleggers, zo meldt Aegon. TREF wordt beheerd door de beleggers van TKP. TREF heeft een ruime geografische spreiding in Europa. De portefeuille telt momenteel 39 onroerend goed fondsen en joint ventures. Het laatste jaar zijn de beleggingen in opkomende markten flink verhoogd.

Gemeenteraad tegen fonds kunstgebouwen AMSTERDAM - De Amsterdamse gemeenteraad lijkt het plan om gemeentelijke kunstgebouwen in een vastgoedfonds onder te brengen te zullen blokkeren. PvdAwethouder Carolien Geherels (Kunst) wilde onder meer Carré, het Stedelijk Museum en het Muziekgebouw aan ‘t IJ in een vastgoedfonds onderbrengen waarin ook private investeerders konden deelnemen. Vooral de PvdA is beducht voor het opgeven van het eigendom van de gebouwen.

propertynlmagazine

2008-MNL03-013-FINVOORAAN.indd 13

nr.

3 - 14 februari 2008 | 13

08-02-2008 16:14:09

Lager direct beleggingsresultaat NSI HOORN - Nieuwe Steen Investments (NSI) heeft het direct beleggingsresultaat in 2007 ten opzichte van het voorafgaande jaar licht zien afnemen van € 48,5 mln tot € 47,8 mln. Voor 2008 wordt een uitbreiding van de portefeuille, die momenteel een waarde heeft van ruim € 1,2 mrd, voorzien van minimaal € 250 mln. Het eigen vermogen nam met € 37,2 mln tot € 653,4 mln. De balansverhoudingen zijn hierbij verbeterd: de verhouding eigen vermogen/ vreemd vermogen kwam op 54/46 (eind 2006: 50/50).

Bouwfonds Germany Residential Fund V CV

HOEVELAKEN - De plaatsing van het vijfde Duitse vastgoedfonds van Bouwfonds Asset Management is afgerond. Het fonds belegt in Duitse huurappartementen en verwacht een gemiddeld jaarlijks enkelvoudig totaal rendement van 9,1% te behalen. De verwachte looptijd is tenminste 10 jaar. Bouwfonds Germany Residential Fund V CV is een initiatief van Bouwfonds Asset Management en Bank Insinger de Beaufort NV.

Woningen VS hen zwaar zal treffen. Zo richt Westplan zich grotendeels op huurwoningen in het zuiden van de VS, een marktsegment dat er veel beter bij ligt dan het koopwoningensegment. Ook directeur Joost van de Ven van ZOM Holland verwacht geen problemen zoals EAIG die nu heeft. ‘We hebben mazzel dat we projectontwikkelingen hebben gerealiseerd met huurwoningencomplexen die we steeds volverhuurd konden verkopen aan een institutionele belegger.’ Wel merkt Van de Ven dat zowel beleggers als financiers schuwer zijn geworden voor nieuwe woningprojecten in de VS. Ook de lagere dollar helpt niet echt mee om projecten vlot te trekken. Van de Ven verwacht dat hij dit jaar één nieuw project bij zijn beleggers zal introduceren. RH

hen waren al eerVervolg van pagina 13 der naar de rechter gestapt. De beslaglegging op de huizen van de commissarissen Nick van Ommen en Dré Thewessen, de bestuurders die zich over de nalatenschap van Bessem hadden ontfermd wees er al op dat het al een tijd niet lekker zat bij EAIG. De bij EAIG aangestelde curator zal nog moeten vaststellen in hoe groot de werkelijke schade is bij deze fondsaanbieder. De problemen bij EAIG doen vermoeden dat ook bij andere bekende Nederlandse aanbieders van Amerikaanse woningvastgoedprojecten een kat in de zak kan worden verwacht. Dat schijnt erg mee te vallen. Patrick van Harderwijk, directeur bij het in Lisse gevestigde Westplan, gaf vorig jaar al aan dat hij niet verwacht dat de problemen op de Amerikaanse huizenmarkt

Winstpotentie Unibail-Rodamco goed voor buy-rating UBS Het vastgoedanalistenteam van UBS Investment Research heeft na negen maanden afwezigheid - ‘suspended’ wegens adviesrol Rodamco tijdens de fusie met Unibail vorig jaar - een geheel herziene analyse gemaakt van Unibail-Rodamco. Qua timing wist UBS de aandacht op haar jongste rapport te vestigen omdat dit net twee dagen voor de publicatie van de jaarcijfers 2007 van Unibail-Rodamco verscheen. Op het nieuwe hoofdkantoor op Schiphol maakte ceo Guillaume Poitrinal toen een forse winststijging van ruim 15% bekend. De nieuwe combinatie valt bij UBS nu goed in de smaak: vorig jaar gaf het UBS-team Unibail nog voor de fusie met Rodamco een sell-advies mee. Nu met de inlijving van de Rodamco-portefeuille zijn de vooruitzichten een stuk zonniger zodat UBS voor de combinatie nu een buy-rating afgeeft. UBS verwacht dat de komende 2 jaar het beste kwaliteit winkelvastgoed van Unibail beter zal gaan renderen dan het minder goede vastgoed (waarvan overigens onlangs al een deel is verkocht aan IEF Capital). Als koersdoel heeft UBS € 175 in het vizier. Dat is ruim € 20 meer dan de huidige koers. 14 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-013-FINVOORAAN.indd 14

Epra Europe, Eurozone en NL indices tegenover elkaar Verandering ten opzichte van

120

02-02-2007

01-02-2008

110

12 maanden geleden Epra (Europa) Index -32,7% Epra Eurozone Index -28,1% Epra NL Index -16,6%

100

bron: epra

90 80 70 60 Feb

May

Aug

Nov

Feb

propertynlmagazine

08-02-2008 16:14:10

vooraan

financieel

First Industrial mikt op beleggingen in regio Amsterdam Schiphol, de regio Amsterdam en de as Tilburg-Eindhoven-Venlo zijn de eerste plaatsen in Nederland waar de Amerikaanse logistieke belegger First Industrial Realty Trust naar kijkt om posities in de Nederlandse logistieke vastgoedmarkt te verwerven. Dat zegt Jan Scheers, Managing Director van First Industrial Realty Trust, Inc., een van de grootste Amerikaanse aanbieders van logistiek- en bedrijfsmatig vastgoed en sinds 1994 beursgenoteerd aan de beurs van Chicago. Volgens Scheers wordt zowel gekeken naar het entameren van nieuwe ontwikkelingen als het aankopen van bestaand vastgoed via saleand-lease-back waarbij waarde toegevoegd kan worden zoals door herontwikkelingen of uitbreiding. Behalve Nederland kijkt First Industrial ook naar België (regio Antwerpen). Geld is er genoeg voor het financieren van de expansieplannen. First Industrial heeft hiervoor een joint venture opgezet met het op een na grootste Amerikaanse pensioenfonds California State Teachers’ Retirement System (CalSTRS) (belegd vermogen $ 218 mrd). De joint venture met de naam FirstCal Industrial Europe, LLC, krijgt een maximale omvang van $ 475 mln. Daarvan zal 35% bestaan uit eigen vermogen en 65% aan vreemd vermogen. CalSTRS zal maximaal $ 150 mln aan het eigen

vermogen bijdragen en First Industrial zal $ 17 mln gaan verschaffen. Voor de financiering is een kredietfaciliteit van meerdere valuta afgesloten met de Duitse bank WestLB. Het Amerikaanse bestuur van First Industrial bestaande uit ceo Michael Brennan en senior vice-president Sean O’Neill was samen met Scheers (afkomstig van Eurinpro) even over in Nederland om hun expansieplannen met de joint venture toe te lichten. Volgens Brennan betekent de joint venture de eerste stap voor First Industrial in Europa. ‘We hebben voor Nederland en België gekozen vanwege hun strategische locatie in Europa en de goede infrastructurele verbindingen met Centraal en Oost-Europa.’ Er zijn in de ogen van Brennan nog heel veel kansen voor partijen als First Industrial in Europa. ‘In Europa is het aandeel

Epra Europe, Eurozone en NL indices tegenover AEX en FTSE 300

van eigenaargebruikers van logistiek vastgoed met 75-80% veel hoger dan in de VS waar dit cijfer nu rond de 50-60% schommelt. Vooral het aantal sale-and-lease-backconstructies kan nog flink omhoog hier in Europa.’ De Amerikaanse kredietcrisis en de dalende dollar weerhouden Brennan en zijn team niet om hun expansieplannen in Europa door te zetten. ‘We werken met solide grote beleggers waaronder CalSTRS, UBS en Kuwait Finance House. We laten ons niet van onze strategische focus afbrengen.’ Scheers die vanuit Brussel de joint venture gaat aansturen stelt dat de huidige kredietcrisis nu juist kansen biedt voor solide partijen als First Industrial en CalSTRS. ‘Het wordt nu moeilijker ondernemen voor vastgoedpartijen die minder professioneel zijn. De correcties in de markt gaan goed voor ons uitpakken. We zien hierdoor juist meer expansiemogelijkheden’, aldus Scheers. RH First Industrial Realty Trust Portefeuille logistiek: 10 mln m2 in Amerika en Canada Aantal huurders: 3000 Aantal werknemers: 499 Marktkapitalisatie: $ 4,2 mrd. Concurrenten: ondermeer ProLogis, AMB

Belangrijkste Epra landenindices tegenover elkaar

Verandering ten opzichte van

120

02-02-2007

01-02-2008

110

Verandering ten opzichte van

130

Epra (Europa) Index -32,7% Epra NL Index -16,6%

12 maanden geleden

01-02-2008

02-02-2007

Epra VK Index -39,4% Epra Zweden Index -23,5%

108

AEX Total Return -7,8%

100

FTSE Eurotop 300 -8,8%

Epra Spanje Index -63,7% Epra Frankrijk Index -20,5%

Epra NL Index -16,6%

bron: epra

70 60 Feb

12 maanden geleden

May

Aug

Nov

Feb

20 Feb

May

Aug

Nov

Feb

epra3: propertynlmagazine

2008-MNL03-013-FINVOORAAN.indd 15

nr.

3 - 14 februari 2008 | 15

08-02-2008 16:14:12

Bouwfonds opent vestiging in Frankrijk HOEVELAKEN -Bouwfonds Asset Management opent een nieuwe vestiging in Parijs. Rabo Bouwfonds REIM France SAS gaat zich richten op de acquisitie en het beheer van woningvastgoedportefeuilles. In een volgende fase zullen vanuit Frankrijk ook retailfondsen en special products worden opgezet voor particuliere en institutionele beleggers.

Akron Vastgoed rondt maatschappen VI en VII af HOOFDDORP - Na een beleggingstermijn van 10 jaar is de verkoop van Vastgoed Maatschap AkronNed VI geëffectueerd en afgesloten met een rendement van 12,5%. Ook de verkoop van Vastgoed Maatschap AkronNed VII is na een beleggingstermijn van 9 jaar geëffectueerd en afgesloten met een rendement van 7%.

Bouwfonds lanceert infrastructuur fonds HOEVELAKEN - De gemeenteraden van Westland en Midden-Delfland hebben hun goedkeuring gegeven aan de verkoop van het kabelbedrijf CAIW aan het Rabo Bouwfonds Dutch Communication Infrastructure Fund.

Zwarte lijst cv’s wekt opnieuw irritatie een ‘grijze’ lijst. Die zwarte lijst werd toen niet openbaar gemaakt wegens juridische dreigementen van de kant van de aanbieders. Anno 2008 met enkele déconfitures van particuliere vastgoedfondsen van het kaliber Golden Sun, Royal Dubai en Palm Invest waarbij miljoenen aan ingelegd eigen vermogen van kleinere beleggers in rook is opgegaan, heeft de VVP gemeend de inmiddels sterk uitgebreide zwarte lijst - overigens niet alleen vastgoed maar ook wijn-, bosbouw- en teakhoutfondsen - opnieuw in de publiciteit te brengen om beleggers vooraf te waarschuwen. De aanbieders kunnen alleen van de lijst af als ze de VVP overtuigd hebben van hun goede bedoelingen. Deze methode van ‘men is schuldig tot men zelf zijn onschuld bewijst’ wekte veel irritatie in de markt van cv-aanbieders. Niet in het minst omdat ook bekende partijen met langjarige ervaring op de lijst prijkten. De kritiek was ook dat met een aantal aanbieders op de ‘malafide’ lijst niets mis was maar dat zij hierdoor wel publicitaire schade leden. De VVP heeft zich de kritiek voor een deel aangetrokken en de gewraakte lijst inmiddels ingekort tot minder dan dertig namen. Maar voor sommige aanbieders is dat niet genoeg. Ze eisen bij de rechter genoegdoening en naamszuivering. RH

Na ruim een jaar afwezigheid is de zwarte lijst van twijfelachtige vastgoedcv-aanbieders weer terug van weggeweest. Koud een paar weken na de Fiod-ECD inval bij het dubieuze vastgoedfonds Palm Invest bracht de Vereniging Vastgoed Participanten (VVP), de belangenvereniging van particuliere beleggers in vastgoedcv’s, -maatschappen en -obligaties, een lijst van veertig ‘potentieel malafide (vastgoed) beleggingsfondsen’ in omloop. Volgens de VVP en haar woordvoerder Dion Bartels van het gelijknamige Zeister advocatenkantoor, staan op deze lijst partijen die op allerlei manieren tekortschieten in transparantie zoals het niet reageren op verzoeken om extra informatie, een onduidelijke prospectus of fondsstructuur en het niet willen aansluiten bij erkende brancheverenigingen zoals de Vereniging Vastgoed Fondsen of de Stichting Transparantie Vastgoedfondsen. Wat ze gemeenschappelijk hadden is dat alle partijen buiten het AFM-toezicht opereren. Het uitbrengen van de zwarte lijst volgt op het recent door de VVP geïntroduceerde meldpunt waar beleggers hun vermoedens van vastgoedbeleggingsfraude kunnen doorgeven. Het is niet voor het eerst dat de VVP met een zwarte lijst komt. Al anderhalf jaar geleden, in september 2006, stelde de VVP een dergelijke zwarte lijst samen inclusief een ‘witte’ en

Koersen vastgoedaandelen: donkere wolken met hier en daar wat zonneschijn De koersen van de Europese vastgoedaandelen hebben de in januari opgelopen klappen nog niet geheel verwerkt. De koersen (total return) staan begin februari nog steeds lager dan per ultimo 2007. Het is nog te vroeg om te concluderen of de genoteerde Europese vastgoedsector opnieuw afstevent op een jaar met koersdalingen. De beurzen en de beleggers zijn nog steeds onrustig en men vreest nog meer slecht nieuws uit de Verenigde Staten waar de huizencrisis steeds meer geledingen van de financiële sector in haar greep houdt. Wie daar doorheen weet te kijken die kan constateren dat er ook genoteerde vastgoedondernemingen zijn die hun kansen schoon zien. Zoals het Amerikaanse logistieke vastgoedfonds First Industrial Realty Trust dat samen met een groot pensioenfonds gaat beleggen in Nederland en België (zie ook elders op deze pagina’s). Zo’n partij kijkt naar de kansen en laat zich niet leiden door het heersende marktsentiment.

16 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-013-FINVOORAAN.indd 16

De GPR 250 Nederland tegenover de AEX Total Return Verandering ten opzichte van

120

02-02-2007

01-02-2008

12 maanden geleden GPR 250 NL -15,2% AEX Total Return -8,0%

110

bron: GPR

100 90 80 70 Feb

May

Aug

Nov

Feb

propertynlmagazine

08-02-2008 16:14:12

vooraan

Toezichthouder DNB kijkt naar vastgoedtransacties pensioenfondsen De Nederlandsche Bank (DNB) heeft bij een aantal Nederlandse pensioenfondsen twijfels over de wijze waarop deze pensioenfondsen hun vastgoedtransacties - direct en indirectafwikkelen met handelende partijen. Om die reden zal DNB bij deze pensioenfondsen een aantal afgesloten vastgoedtransacties onder de loep leggen om te zien of er mogelijk sprake is van belangenverstrengeling. Volgens David van As, bij DNB verantwoordelijk voor het toezicht op de vijftig grootste Nederlandse pensioenfondsen, is bij een aantal pensioenfondsen momenteel een onderzoek gaande naar enkele vastgoedtransacties en de daarbij gepaarde geldstromen. Bij nog eens zes pensioenfondsen kijkt DNB naar de administratieve inrichting van het vastgoedbeleggingsbeleid. De vorig jaar november geconstateerde fraude rond het Philips Pensioenfonds was overigens niet de aanleiding voor het bijzondere boekenonderzoek door DNB. Van As: ‘Al begin vorig jaar waren we bij enkele pensioenfondsen op bezoek om ons te laten inlichten over de beleidsstructuur rond de vastgoedbeleggingen. In 2008 gaan we deze onderzoeken uitbreiden. Bij een aantal andere pensioenfondsen doen

financieel

Rabo-portefeuille omgezet in obligaties UTRECHT - Rabobank heeft een deel van zijn hypotheekportefeuille omgezet in obligaties. Het gaat om een pakket van Nederlandse hypotheken met een waarde van € 30 mrd. Door de maatregel wapent de bank zich naar eigen zeggen nog beter tegen de huidige kredietcrisis.

AAAM gaat op in Fortis Investments we onderzoek naar specifieke transacties.’ Van As die op een door Fortis Investments georganiseerd congres sprak, wilde niet aangeven of DNB bij deze integriteitsonderzoeken op onregelmatigheden is gestuit. Hij constateert wel dat het risicoprofiel van vastgoed groot is. Het DNB-onderzoek betreft zowel pensioenfondsen, als hun uitvoeringsinstanties die over ‘redelijk’ omvangrijke vastgoedportefeuilles (zowel direct als indirect) beschikken. Uit de PropertyNL beleggersdatabase blijkt dat circa dertig fondsen een portefeuille met direct vastgoed hebben. De pensioenfondsen die ultimo 2006 over de grootste directe vastgoedportefeuilles beschikken zijn: BPF Bouw (€ 4,91 mrd), Metaal & Techniek (€ 2,56 mrd), Landbouw (€ 1,57 mrd) en PME (€ 1,44 mrd). RH

De GPR 250 Global tegenover de GPR Reit Global

AMSTERDAM - De Nederlandsche Bank heeft toestemming gegeven voor de afsplitsing van ABN AMRO Asset Management (AAAM) van ABN AMRO Bank. Fortis verwacht dat de afsplitsing van dit onderdeel aan het einde van het eerste kwartaal zal zijn afgerond. Door AAAM en Fortis Investments te combineren, ontstaat een vermogensbeheerder van wereldformaat.

Vastgoedfondsen in opmars in beursindices AMSTERDAM - Corio promoveert van de Midkap-index naar de AEX. Eurocommercial Properties en VastNed Retail zuillen promoveren van de AScX (smallcap) index naar de Midkap-index.

De vijf continentale GPR-indices tegenover elkaar gezet

Verandering ten opzichte van

120

02-02-2007

01-02-2008

110

12 maanden geleden GPR 250 Global -26,3% GPR Reit Global -27,% bron: GPR

100

Verandering ten opzichte van

140

02-02-2007

12 maanden geleden

01-02-2008

GPR 250 Africa -14,1%

130

GPR 250 Americas -30,2%

120

GPR 250 Asia -16,4%

110

GPR 250 Europe -33,5% GPR 250 Oceania -18,9%

100

bron: GPR

80 70 60 Feb

70 May

0Aug

gpr2:

Nov

Feb

60 Feb

May

Aug

Nov

Feb

gpr3: propertynlmagazine

2008-MNL03-013-FINVOORAAN.indd 17

nr.

3 - 14 februari 2008 | 17

08-02-2008 16:14:13

Uit de kunstâ&#x20AC;Ś De Groene Groep belegt in uiteenlopende gebouwen en (her)ontwikkelt zelf bijzondere gebouwen en woningen. In beide gevallen bouwen wij aan een fraaie collectie vastgoed. Een collectie met museale waarde. Een deel daarvan vindt u op de site.

Ondernemend in vastgoed Ontwikkeling: Gamma Bouwmarkt & HealthCity fitness centre op bedrijvenpark De Groot Vliet te â&#x20AC;&#x2122;s-Hertogenbosch Programma: 8.300 m 2 Kavel 5.000 m 2 BVO bouwmarkt 2.200 m 2 BVO fitness 195 parkeerplaatsen Opgeleverd: 12 december 2007 www.degroenegroep.nl

28288002_Adv_Property_215x280 1

30-01-2008 12:27:20

vooraan

rotterdam

Rotterdam mikt op tweede toplocatie van Nederland De gemeente Rotterdam heeft de nieuwe plannen bekendgemaakt voor ontwikkelingen van ongeveer 400.000 m2 in het Stationskwartier. De nieuwe locatie moet volgens één van de belangrijkste ontwikkelaars van het gebied, LSI, de tweede locatie van Nederland worden, na de Zuidas, maar voor Den Haag en Kop van Zuid. Projectmanager Fons Meijer van de dienst dS+V van de Maasstad spreekt over ruwweg ‘eenderde kantoren, eenderde woningen en eenderde andere bestemmingen’. Luc Smits, directeur van projectontwikkelaar LSI is nauw betrokken bij het project als penvoerder van het immense voormalige postgebouw (EKP) aan de Schiestraat en een aantal aanverwante ontwikkelingen. Smits: ‘Ik denk dat dit gebied duidelijk een internationale functie kan krijgen. De bijzondere infrastructuur is daarbij het belangrijkste. Met de nieuwe TGV-verbinding ben je eerder vanuit deze locatie op Schiphol dan vanaf Amsterdam Centraal. Belangrijk is ook dat op deze locatie de hoogste productiviteit per werknemer per hoofdkantoor wordt behaald. Wij hebben studies laten uitvoeren waaruit blijkt dat dit gebied mogelijk vijf van de vijftien hoofdkantoren die jaarlijks naar Nederland komen, kan accommoderen.’ Over de huurprijzen wil Smits nog niet te concreet worden. Wel is de ambitie om van de € 200 en € 220 per m2 te groeien naar Zuid-as proporties, of te wel richting € 300 per m2 en meer.

Ten opzichte van de plannen van architect William Alsop is er veel veranderd. Het nieuwe plan heeft meer betrekking op de gebieden om het station heen. Er wordt, van west naar oost gezien, gekeken naar de Schaatsbaan voor woningen, al is nog niet bekend hoeveel. Daarnaast is er een plan voor 65.000 m2 kantoorruimte aan de Conradstraat, 55.000 m2 aan het Delftseplein, 100.000 m2 aan de Schiestraat en 80.000 m2 aan het Pompen-

burg aan de andere kant van het Hofplein. Tussen Kruisplein en Weena kan nog eens 110.000 m2 komen. Naast de rol voor LSI heeft ook Corio nog een positie op de Weena-Pointlocatie, evenals de ontwikkelaars ING Real Estate, Uni-

bail Rodamco, maar deze zou de positie aan de Schiestraat willen verkopen. Verdiepte metro Gekeken wordt nog waar de woningen precies moeten komen. Afhankelijk van de invulling van plannen voor het Schiestraatblok is dat een optie. Projectmanager Meijer denkt dat er mogelijk corporatiewoningen kunnen worden ontwikkeld aan de Schaatsbaanlocatie en aan het Pompenburg en dat marktpartijen in overleg met de gemeente andere woningprojecten kunnen voorstellen. Omdat niet heel Rotterdam een bouwput mag worden, zal met een deel van de realisatie worden gewacht tot de oplevering van de OV-terminal, naar verwachting in 2011. De OV-terminal met verdiepte metro, aansluiting op ondergronds wegennet, bus, trein- en TGV-station moet het visitekaartje van het high-techgebied worden. De herontwikkeling van het EKP-gebouw van LSI is al gestart en ook andere ontwikkelingen aan de Schiestraat kunnen al eerder beginnen. In de komende editie zal aandacht worden gegeven aan de landelijke aftrap met minister Van der Hoeven van Economische Zaken, het college van burgemeester en wethouders van Rotterdam en de marktpartijen. ▪

Hotels, winkels en leisure In totaal gaat het om ruim 400.000 m2 kantoren, woningen en voorzieningen in het Stationskwartier. De voorzieningen bestaan uit onder meer hotels, winkels en leisure, zoals het Casino. De stad voorziet daarbij voldoende vraag voor de periode tot 2030, voor welke periode een ruimtelijke ontwikkelingsstrategie is opgesteld. afhankelijk van de locatie.

propertynlmagazine

2008-MNL03-019-ROTTERDAM.indd 19

nr.

3 - 14 februari 2008 | 19

08-02-2008 17:12:59

Joint Venture en Participatiefinanciering

` 41.300.000

1-1 PNL03 2008.indd 4

05-02-2008 12:34:28

vooraan

uli

Nederlanders ontdekken Urban Land Institute in Parijs

Vastgoedtycoons zien markten in wankel evenwicht De Europese vastgoedtycoons denken zeer verschillend over de toekomstverwachtingen voor de sector. De helft van de leiders verwachten dat de situatie niet zal verslechteren. Met name de Angelsaksische leiders zijn minder positief. De Britse aanvangsrendementen stijgen razendsnel. De index verloor in de laatste maanden meer dan 10%. Ook Spanje is aangeslagen door de crisis. Dit bleek tijdens de jaarconferentie van het Urban Land Institute in Parijs. Het congres wordt in toenemende mate bezocht door de Nederlandse tycoons en oud-tycoons zoals ex-Rodamco-bestuursvoorzitter Hulshoff. Voor het eerst aanwezig was Joop van Oosten, voorzitter van de raad van bestuur van BAM en sinds twee weken drager van de Koninklijke Leopold-onderscheiding van België. Ook Menno Maas, voorzitter van de raad van bestuur van ING Real Estate Development, gaf acte de presence. ‘De fundamenten zijn nog steeds goed,’ zo zei Maas tegen PropertyEU ‘We hebben een lage werkloosheid en er is economische groei. Hoewel de aanvangsrendementen zich stabiliseren, is er nog altijd een grote vraag van gebruikers waardoor de huren zullen stijgen. Europa kent geen grote ontwikkelpijplijnen. Natuurlijk zijn er verschillen per land, maar ik denk dat de markt zich zal stabiliseren en weer zal terugkeren op het normale niveau.’ Hoge opkomst De hoge opkomst was voor anderen reden om met sarcasme te zeggen dat er anders toch niets te doen was. De situatie op de Britse markten is namelijk zeer dramatisch, zo meldde de incrowd uit de City anoniem. Alle grotere deals ‘met strik en een leuke financiering’ zijn afgeblazen, zo vertelt een insider. Het is niet een kwestie van een paar basispunten meer of minder, het gaat gewoon niet. Banken zijn uiterst risicomijdend en zijn bang de problemen van anderen te moeten oplossen’. Evenals op

de Epra-conferentie in Athene, in het afgelopen jaar, was er een verschil tussen de officiële taal tijdens de sessies en de achtergronden. De bijeenkomst was ‘gesandwiched’ tussen twee ‘keynote speakers: Evan Davis, de hoofdredacteur van BBC Economics Editor met een presentatie onder de titel ‘The Global Economy – Pausing for Breath or Teetering on the Edge?’ en de beroemde en bevlogen Franse filosoof Bernard-Henri Lévy. Drie scenario’s Davis boeide de toehoorders met zijn drie scenario’s. Het eerste is het scenario ‘rebalancing’. Volgens Davis is er nog steeds de kans dat de huidige crisis alleen een correctie betekent op de financierings-excessen van de afgelopen jaren. Het kon niet voortduren dat banken commissies opstreken en leningen doorplaatsten zonder deugdelijke vermogenstoetsen en te kijken naar de risico’s van het onderpand. Bij het scenario ‘rebalancing’ zal de onderliggende economische kant voor een herstel moeten zorgen. Het tweede scenario is het inflatie-scenario, of ‘stagflatie’-scenario: een hoge inflatie bij een stagnerende economie. Dit verschijnsel kennen alleen mensen van boven de veertig, omdat dit zich alleen in de jaren zeventig heeft voorgedaan én voorkomt in de leerboeken van prof. Heertje. Volgens Davis zijn veel effecten van een stagnerende economie met hoge inflatie onbekend. In Nederland is daar echter veel van bekend. Door de inflatie zal de reële waarde van de pensioenvoorziening ineenschrompelen, terwijl het door de stagnerende economie niet mogelijk is meer besparingen te genereren. Daar staat in de Nederlandse situatie tegenover dat de huizenbezitter goed af is. Zijn voor Europese begrippen hoge hypothecaire schuld wordt in reële zin steeds minder. Neveneffect voor de woningmarkt is dat de huren meestal om politieke redenen de inflatie niet

Menno Maas in Parijs

bijhouden. Bij commercieel vastgoed is dit wel het geval, maar door de stagnerende economie zal de leegstand toenemen. Het derde scenario, het zwarte recessiescenario is volgens Davis een serieuze bedreiging met ook eenderde kans. In Amerika is de FED niet in staat, ondanks de relatief forse en stelselmatige neerwaartse aanpassing van de rente, de problemen te keren. Sommigen zijn blij dat de Amerikaanse banken inderdaad hun leningen opschonen, maar aan de andere kant blijft steeds onduidelijk in hoeverre de crisis bij Europa ophoudt. Eigen rol Europa President van de ULI Europe, Bill Kistler wees op de eigen rol die Europa kan spelen op de turbulente wereldmarkt. ‘Of dit lukt daar zijn de vastgoedtycoons sterk over verdeeld’, aldus Kistler die traditioneel het jaarlijkse onderzoek ‘Emerging Trends’ doet samen met PricewaterhouseCoopers. Volgende maand verschijnt op Mipim in Cannes het volledige rapport. Europa bestaat eigenlijk nog niet. Je ziet het Verenigd Koninkrijk kampen met een crisis, maar opkomende markten zoals Rusland, Bulgarije, Roemenië en Turkije groeien onverminderd sterk’, aldus de ULI-Europe-president. Sommige Nederlandse tycoons onderstrepen die mening met daden. Oud-Rodamco-topman Maarten Hulshoff was op de ULI-bijeenkomst. Hij is nu adviseur voor investeerders in Turkije. Ook Jan de Kreij, scheidend CEO van Corio, was in Parijs. Hij is chairman van één van de grootste ontwikkelaars van Dubai. ▪

propertynlmagazine

2008-MNL03-021-ULI.indd 21

nr.

3 - 14 februari 2008 | 21

11-02-2008 09:55:14

Ontwikkelaar ĂŠn belegger

Amvest ontwikkelt met visie ĂŠn durf woongebieden. Daarom noemen we onszelf beleggende ontwikkelaar. In goede samenwerking met partners herstructureren we naoorlogse wijken en stadscentra. Ook ontwikkelt Amvest compleet nieuwe stadswijken. En we transformeren binnenstedelijke bedrijventerreinen naar woongebieden. Met onze kennis en kunde van integrale gebiedsontwikkeling en -beheer dragen wij bij aan de kwaliteit van bestaande en nieuwe woongebieden. We investeren en nemen het ontwikkelrisico. Bovendien blijven we als belegger langjarig verbonden aan de wijken die we ontwikkelen. Kortom: Amvest is een creatieve en kapitaalkrachtige partner. Neem voor meer informatie of het maken van een afspraak contact op met Ellen van Borkulo (020 - 430 12 78). Kijk voor onze projecten op www.amvest.nl

vooraan

Almeerse mArkt lAstig voor Boer HArtog Hooft en scHoemAn

Makelaars heroriënteren zich Gerenommeerde makelaars herzien hun strategie ten aanzien van woningen. Boer Hartog Hooft sloot zijn Almeerse vestiging, Schoeman doet niet meer in bestaande woningbouw in Almere en Hoofddorp. Laatstgenoemd bedrijf opende een nieuwe vestiging aan de Zuidas.

door Robert van Til

De woningmakelaardij staat onder druk. Goedkoop werkende internetmakelaars zien hun marktaandeel groeien. Vooral in regio’s met een stroef werkende woningmarkt leidt dat tot een verschuiving in posities. De full-servicekantoren hebben het moeilijk. Maar ook grote gerenommeerde kantoren, die in meerdere disciplines actief zijn, passen hun strategie aan. Die ontwikkeling is onder meer zichtbaar in Almere en Hoofddorp. Begin januari trok Boer Hartog Hooft zich geheel uit Almere terug. De Schoeman Groep doet dat niet, maar verkocht wel de portefeuille met de bestaande bouw in Almere en Hoofddorp aan Vlieg Makelaars. De Schoeman-vestiging in Almere wordt een ‘nieuwbouwshop’. In Hoofddorp komt op termijn een soortgelijke vestiging. ‘We anticiperen hiermee op een krapper wordende markt’, zegt algemeen directeur Hugo Schoeman van de Schoeman groep. ‘Het aantal transacties neemt af. Er gaan heel wat bezichtigingen voorbij, voordat een woning wordt verkocht. Er komen echter veel te weinig kopers van buiten de stad. De kwaliteit van de woningen die de koper in Almere achterlaat is in veel gevallen erg slecht. Er is veel aanbod in de prijsklasse tot € 190.000. Het aanstaande grote aanbod aan nieuwbouwwoningen in Almere en het uitblijven van nieuwe aanwas van kopers van buiten de regio maakt de vooruitzichten voor de bestaande bouw niet erg rooskleurig.’ De opkomst van internetmakelaars als Makelaarsland speelt mede een rol. ‘Maar de lokale factoren wegen zwaarder. In Almere komen die allemaal in uitvergrote vorm bij elkaar’, aldus Schoeman. De jongste kwartaalcijfers

van de NVM bevestigen dat de verkoopmachine in Almere is gaan haperen. Het aantal verkochte woningen daalde vorig jaar en de koopsom daalde met 1,8 procent naar gemiddeld € 215.500. Het transactievolume daalde daardoor van ongeveer € 120 mln in 2002 naar € 100 mln in 2007. In Almere belandden daardoor veel kantoren in de rode cijfers. Ter vergelijking: Landelijk steeg het volume in die tijd met 30 procent naar zo’n €10 mrd. In de regio Amsterdam verdubbelde het volume naar € 900 mln. Nieuwbouw De nieuwbouwmarkt biedt in de ogen van Schoeman meer perspectief. ‘Ontwikkelaars kiezen steeds meer voor bedrijven of makelaarskantoren die echt gespecialiseerd zijn in nieuwbouw’, aldus Schoeman. ‘Onder leiding van mijn broer Marnix passen we onze dienstverlening daarop aan. Onze medewerkers in de vestigingen in Almere, Amersfoort, Arnhem, Leusden, Soest en Veenendaal worden multi-inzetbaar op de verschillende projecten in het land.’ Almere wil de komende jaren zo’n 60.000 woningen bouwen. Hoe snel en onder welke condities deze bouwopgave kan worden gerealiseerd, is Schoeman niet helemaal duidelijk. ‘Wethouder Adri Duivesteijn heeft bepaalde ideeën over de wijze waarop de bewoners bij de bouw worden betrokken. Het Homeruskwartier is een soort testcase voor het welslagen van dat concept. Van de 72 projectontwikkelaars zijn er nu uiteindelijk zeven overgebleven die mogen ontwikkelen.’ Deze manier van ontwikkelen is volgens Schoeman voor de pro-

jectontwikkelaar een kostbare aangelegenheid. Voor de eigen positie heeft dat geen gevolgen. Schoeman ziet zichzelf als een soort initiërende projectontwikkelaar en ontwikkelt bepaalde concepten, waarbij we aanstaande kopers in verregaande mate betrekken. Schoeman: ‘Hierdoor binden we kopers aan ons en initiëren we voor hen projecten door het gehele land.’ De activiteiten op het gebied van commercieel vastgoed wil Schoeman vanuit het nieuwe pand aan de Zuidas verder uitbreiden. Ook de bedrijfsstructuur verandert. ‘De verschillende disciplines gaan we financieel van elkaar scheiden. We zijn nu bezig met een partnerprogramma. Samen met mijn broer bezit ik alle aandelen van de Schoeman groep. Goede medewerkers willen we laten participeren op discipline- en/of vestigingniveau, bijvoorbeeld in de holding van Schoeman bedrijfshuisvesting of in de holding van de woningmakelaardij. Dat zal onze slagvaardigheid nog meer versterken’. Stadshart Almere

propertynlmagazine

2008-MNL03-023-MAKELAARS.indd 23

nr.

3 - 14 februari 2008 | 23

08-02-2008 16:18:28

Triple A Real Estate Joan Muyskensweg 30-32 Amsterdam Joint Venture en Participatiefinanciering ` 8.600.000

november 2007

SNSPF8027 adv real estate 01NB.i1 1

1-1 PNL03 2008.indd 5

04-02-2008 16:09:35

05-02-2008 12:32:37

vooraan

ontwikkelen

Claimcultuur fnuikend voor gebiedsontwikkeling Gemeenten moeten beter nadenken over de inhoud en inrichting van het proces bij gebiedsontwikkelingen. En het is wenselijk dat marktpartijen, ontwikkelaars en beleggers, eerder betrokken worden bij inrichting van de plannen. Dit alles met als doel: een gebiedsontwikkeling die ook écht wordt gerealiseerd. Dat waren twee belangrijke thema’s bij de praktijkbijeenkomst gebiedsontwikkeling die NEPROM, ministerie VROM, VNG en Interprovinciaal Overleg (IPO) organiseerden in Spant! in Bussum. Centraal thema bij de bijeenkomsten, waarvan er in totaal drie werden georganiseerd, was samenwerking tussen overheid en markt bij gebiedsontwikkeling. Mede naar aanleiding van deze bijeenkomsten verschijnt dit voorjaar een nieuwe compacte reiswijzer voor samenwerking bij gebiedsontwikkeling, een geactualiseerde versie van het boekje dat eind 2006 verscheen. Maquettes sjouwen Tijdens de forumdiscussie trapte Sander van Bodegraven, wethouder gemeente Arnhem, af met de uitspraak dat ontwikkelaars er eens mee moesten ophouden om ‘maquettes binnen te sjouwen zonder dat ze het idee hebben dat ze aan een prijsvraag mee kunnen doen’. Van Bodegraven duidde op een prijsvraag van de gemeente Arnhem (Saksen Weimar Kazerne) waar voor een project van 400 woningen zich 92 geïnteresseerde partijen meldden, waaronder zestig ontwikkelaars. De Neprom vond dit een onwerkbare situatie en directeur Jan Fokkema reisde naar Arnhem af om het er met betrokkenen over te hebben. Tegenwoordig richt Arnhem overigens dit soort prijsvragen anders in. Anneke de Vries, Country Manager Nederland ING Real Estate Development, vond dat met publicaties als de genoemde reiswijzer stappen worden gezet om het selectieproces bij gebiedsontwikkeling beter in

Arjen Bregman (Inst. voor Bouwrecht), Roger Kersten (Akro Consult), Sander van Bodegraven (Wethouder in Arnhem), Renée Hoogendoorn (AM), Anneke de Vries (ING RE) en Edo Arnoldussen (GOB) Foto: Dijkstra

te richten. Tegelijk merkt zij in haar praktijk nog regelmatig dat een helder doel van een gebiedsontwikkeling door gemeenten uit het oog wordt verloren. ‘Het gaat om de inhoud en dat mis ik vaak nog.’ Oplossing wat betreft Anneke de Vries: meer dialoog tussen markt en overheid vroegtijdig in een project. En, wat haar betreft, meer duidelijkheid over wie nou eigenlijk uiteindelijk de besluiten neemt, B&W of de gemeenteraad. Dilemma Edo Arnoldussen, sinds anderhalf jaar directeur van Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf van het Rijk (GOB) en daarvoor directeur gemeentelijk ontwikkelingsbedrijf Amsterdam, constateerde een dilemma tussen het verlangen van gemeente een hoge grondprijs te realiseren en de wens ontwikkelaars meer vrijheid te geven. Een hoge grondprijs is immers alleen te berekenen op basis van functies die de overheid in een gebied projecteert. Dilemma is dat een ontwikkelaar daar qua haalbaarheid andere ideeën over kan hebben en dus graag de vrijheid heeft om binnen het programma te gaan schuiven. Een prominent voorbeeld daarvan is de Zuidas in Amsterdam, zo zei Renée Hoogendoorn directeur Gebiedsontwikkeling bij

AM. In de oorspronkelijke selectieprocedure werden ABN AMRO, ING Real Estate, Fortis, Rabobank en de Bank Nederlandse Gemeenten geselecteerd om deel te nemen aan de Amsterdam Zuidas Onderneming. Samen met de overheid werkten deze partijen aan een ontwerp voor de Zuidas. De studie die hieruit voortkwam heeft geleid tot dusdanige wijzigingen in de oorspronkelijke scope en de projectopzet, dat men een nieuwe selectieronde nodig vond, die nu, drie jaar later, nóg wacht op afronding. Plannen dichttimmeren Probleem in de ‘Nederlandse afrekencultuur’ is volgens Sander van Bodegraven dat in de praktijk plannen worden ‘dichtgetimmerd’ met als doel alle risico’s af te dekken. De panelleden waren het roerend eens: het is veel beter als plannen meer vrijheid bieden, waarbij wél belangrijk is dat dit in de eerste fase voor alle belanghebbenden duidelijk is. Van Bodegraven: ‘In plaats van een claimcultuur waarbij we risico’s mijden zou ik de vraag nou eens willen omkeren: Wat is er nodig om het einddoel (een voltooide gebiedsontwikkeling, red.) te bereiken en wat heb ik daar voor nodig, ook in juridische zin.’ ▪ Zie ook het artikel op pagina 43

propertynlmagazine

2008-MNL03-025-EINDHOVEN.indd 25

nr.

3 - 14 februari 2008 | 25

11-02-2008 11:30:52

foto’S: CHRIS BONIS

2008-MNL03-026-BODZINGA.indd 26

11-02-2008 10:55:11

het interview

Anne Bodzinga neemt afscheid van BPF Bouwinvest

Van Drentse dwarsligger tot onroerende marketeer Scheidend directeur van BPF Bouwinvest, Anne Bodzinga, is nog niet klaar met het vastgoed. Hij wil helpen en ontwikkelen. De markt moet fraude zelf leren aanpakken, de overheid moet scheefwonen aanpakken en procedures verkorten. Hij heeft te veel gezien en te veel energie om zijn mond te houden. De kleine man uit Drenthe, nooit bang voor iemand, organisatie of conventie, verlaat het directe strijdtoneel voor een adviesrol.

door Wabe van Enk

In het naoorlogse Assen verraden houtvoorraden een klompenmakerij en een kuiperij. Het zijn de domeinen van Anne Bodzinga’s opa’s. Hij is 18 wanneer de familiebedrijven teloorgaan. Zoonlief leert: bedrijven moeten het niet alleen hebben van hard werken. Zonder marketing en gevoel voor de klant is er geen toekomst. Zijn eerste verkenningen als afgestudeerd HTS’er op de arbeidsmarkt in de bouw vallen niet mee. Een directeur is dan nog steevast een ir van de technische universiteit. Voor een HTS-ingenieur wenkt het carrièreperspectief van een onderknuppel. Zelf bekostigt hij daarom Nijenrode. De eens fladderende puber studeert cum laude af. Marketing is zijn vak en dat zal het altijd blijven. Bodzinga’s wens om voor zijn dertigste directeur te worden, lijkt te lukken. In Enschede maakt hij kennis met DSM’s bouwdivisie Van Egteren Bouwnijverheid. Het is aan Bodzinga om een lange-termijnplan te maken – het zogenoemde Ltp is een populair begrip in de jaren zeventig. Hij mag leiding geven aan de afdeling marketing en projectverwerving. Zo zit de Drentse jongen ineens bij de Belgische DSM-dochters. Bodzinga leert Belgisch lunchen met goede wijn en nog beter dineren met nog meer wijn. Het is zijn introductie in de wereld van de grote bouwers. Bodzinga is net dertig als hij dan toch de felbegeerde directeurstitel krijgt. Het is wel wat kleinschaliger dan DSM: het wordt Stok in Tilburg. Dit bedrijf van Jos Stok is verwant aan Proper Stok, nu een dochter van Heijmans. De kersverse directeur moet particulieren aan standaard-

In ’t kort

Loopbaan Bodzinga vol ups and downs DSM, Stok, Wilma, Slokker, ABP, BPF Bouwinvest Vastgoed is nog niet van deze rasmarketeer af

woningen helpen op basis van tekeningen. De trots van het directeurschap vervliegt snel: het is erg kleinschalig. Gelukkig krijgt hij de kans bij Wilma op 1 augustus 1979. De verwachtingen zijn hoog gespannen. Directeur Hueber belooft het aanstormende marketingtalent een rondreis naar de projecten van Wilma in de Verenigde Staten en natuurlijk een prachtige marketingbaan. De toekomst heeft glans: Wilma is dan de beste en meest innovatieve bouwer/ontwikkelaar van het land, een leerschool voor talent. Hier wordt de basis gelegd voor de grote namen in het vastgoed: Kooistra, De Graaf, Kohnstamm, De Reus, Van Stek, Blankert en anderen. Crisis als hoogtepunt De start is echter minder glorieus: alle hens aan dek. Geen flierefluitende Amerikaanse tournee, maar buffelen. Een orkaan is op komst. De woningmarkt stort in en Wilma heeft 1500 onverkochte woningen. Dat houdt geen bedrijf vol. Het is crisis, maar het zou niet de eerste keer zijn dat crises achteraf in het leven van Bodzinga voldoening geven. Het jaar 1979 brengt alle lesstof van Nijenrode in de praktijk. Hij heeft terugkijkend bewondering voor de visie

propertynlmagazine

2008-MNL03-026-BODZINGA.indd 27

nr.

3 - 14 februari 2008 | 27

11-02-2008 10:55:22

de rente al op 12%. Wilma-eigenaar Luud Maas moet er aan te pas komen om Heerlen te kalmeren.

Veenendaal is voor Bodzinga het centrum van de wereld want hij kan Heerlen bereiken, maar net zo makkelijk Amsterdam en durf die Wilma in dat jaar aan de dag legt. Pé Kohnstamm ziet eerder dan collega-bedrijven hoe ernstig de situatie is. Het is een kwestie van maanden, anders zal Wilma zeker failliet gaan. De jonge Bodzinga krijgt van bovenaf mandaat om zo snel mogelijk de 1500 woningen te lozen. Bij de lagere echelons moet hij zich invechten. Wilma’s directeuren zijn projectontwikkelingsmachines. Zij zijn gewend projecten uit de grond te stampen, niet om projecten te slijten. Bodzinga maakt zich niet populair door korte metten te maken met de bestaande Wilma-verkopers. Hij sluit pacten met makelaars. Hij vilt ze indien nodig, wanneer ze met abc-tjes proberen meer dan alleen de courtage op te strijken. Bodzinga laat woningen bij opbod verkopen, dan weer bij afslag. Hij verzint kopers: een zekere mevrouw Maas (vrouw van de oprichter) koopt in die tijd opvallend veel woningen. Allemaal om andere kopers over de streep te trekken. Bodzinga probeert de hele keten van de woonconsument te beheersen. Hij sluit een contract met het ABP voor een woninghypotheek met een vaste rente van 8%. Het is net op tijd. Wanneer het ABP hypotheken moet nemen staat

28 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-026-BODZINGA.indd 28

Familieberaad In de jaren tachtig klinkt de aanbieding van Slokker aantrekkelijk: algemeen directeur van deze middelgrote bouwer met destijds € 150 mln jaaromzet bij vier vestigingen. Eigenaar Aalt Slokker zelf zit in de VS en zoon Bertran moet nog rijp gemaakt worden voor het grote werk. Een gouden kans om deze bouwer mee te laten spelen met de groten. Helaas, kan Anne die kans in zijn ogen niet pakken. Anders dan Luud Maas geeft Aalt Slokker zijn mensen in zijn ogen weinig ruimte. Bodzinga neemt dat Slokker niet kwalijk: het is zijn geld en het bedrijf floreert nog steeds in stilte. Wel deelt Slokker een klap uit aan het zelfvertrouwen. Slokker roept hem bij zich en vertelt dat hij niet past bij zijn bedrijf en moet opstappen. Na veertien jaar directeurschap is het over. In 1994 is het familieberaad bij huize Bodzinga. Pa werkloos, dispuut over de afvloeiingsregeling, dus geen geld op de plank. Wat moet er gebeuren? Dan maar het huis verkopen. Anne en Boukje Bodzinga betrekken een flat en de kinderen krijgen een eigen appartementje in Veenendaal. Net zoals Anne houdt van de woningcrisis, ziet hij ook deze crisis als louterend. Met voldoening kijkt hij terug op zijn onvrijwillige sabbatical van negen maanden. Als je dit samen overwint, kan je nog meer aan. Hij trekt een lering met uitnodigingen. Hij heeft aan de lijve ondervonden dat al die leuke feesten en partijen ineens afgelopen kunnen zijn. Een reden voor Anne om in zijn latere carrière mensen niet te vergeten die even geen baan hebben of niet meer zullen werken. Na negen maanden lokt een headhunter hem naar het ABP Woningfonds. Een gewonnen rechtszaak tegen de afvloeiingsregeling van Slokker doet de rest. Het is een woelige tijd voor het pensioenfonds ABP. Nieuwe topbelegger Frijns introduceert de nieuwe eisen aan het assetmanagement.: risicospreiding, benchmarks en vastgoed op afstand. Deze wereld lijkt ver weg van de marketeer en vastgoedman Anne, maar hij heeft respect voor Frijns. Dat blijkt doordat Anne zich inzet heeft om hem bij BPF Bouwinvest in de raad van commissarissen te krijgen. Het oude ABP is niet alleen belegger, maar ook ontwikkelaar en grondbank. Het grootste project is Céramique

propertynlmagazine

11-02-2008 10:55:30

in Maastricht. Anne wordt voorzitter van de stuurgroep op een lastig moment. De drie ontwikkelaars – Ruijters (nu 3W), Wilma (nu AM) en Bouwfonds (nu Rabo Bouwfonds) zijn moeilijk te porren voor het nemen van risico’s. Vooral Bouwfonds blijft achterover leunen. Bodzinga gaat daarom naar het kasteeltje in Hoevelaken, het Bouwfonds-hoofdkantoor en komt met een harde boodschap: aan de slag in Maastricht of het ABP haalt het beheer weg bij ABC Vastgoedbeheer. ABC is dan net binnengehaald als het nieuwe Bouwfondspareltje van bestuurslid Bart Bleker. Het is voor Bleker een weinig aantrekkelijk idee dat deze beheerder 40.000 van de 60.000 woningen in beheer verliest. Na het bezoek van Bodzinga gaat Bouwfonds ijlings aan de slag in Maastricht en maakte er iets moois van. Amsterdamse kans Veenendaal is voor Bodzinga het centrum van de wereld. Hij kan Heerlen bereiken, maar net zo makkelijk Amsterdam. Daar zetelt het op vastgoedgebied meest ambitieuze pensioenfonds van Nederland, BPF Bouw. Hij mag gaan bij het ABP als hij een goede opvolger heeft. Die is er. De transformatie van ABP Woningfonds naar Vesteda regelt zijn opvolger Henk Hilverink. Bij BPF Bouwinvest moet Bodzinga flink aan de slag. Vooral het Java-eiland in Amsterdam is een hoofdpijndossier. Bodzinga krijgt een unieke positie op de markt in Nederland. Hij concurreert bij gemeenten met ontwikkelaars en bouwers. Hij betoogt steevast dat die komen en gaan, maar dat zijn belegging blijft bestaan. Daarmee maakt hij zich niet altijd geliefd bij concurrenten bij gemeenten. Bodzinga neemt zo posities in bij alle grote steden. Zijn kennis van Maastricht komt van pas (Belvédère). Waar anderen niet slagen, krijgt hij in Den Haag Beatrixkwartier (Centrecourt-Prinsenhof) wel voor elkaar. Het tijdstip van oplevering is uiterst ongunstig, maar de verhuurre-

het interview

Hij heeft terugkijkend bewondering voor de visie en durf die Wilma destijds aan de dag legt sultaten zijn er uiteindelijk toch wel. Tegenwind wordt BPF niet bespaard. Soms zelfs letterlijk: het dak van het herontwikkelde Olympisch Stadion stort naar beneden. Uiteindelijk is het toch het meest bezochte BPF-tropheebuilding geworden. De 21ste eeuw is de tijd dat iemand zonder pen en papier geen wijs wordt uit de BPF-organisatie: besturen en toezichthouders van het pensioenfonds, besturen van uitvoeringsorganisatie SFB (nu Cordares), een vastgoeduitvoeringsorganisatie. Terwijl Bodzinga denkt aan de belangen van de pensioengerechtigden, komt de uitvoeringsorganisatie met een eigen belang dat niet parallel loopt. Een scheve situatie volgens Bodzinga. Zijn dagelijkse zorg is de vastgoedportefeuille van € 6 mrd. Ze kunnen hem niet aan het verstand peuteren dat hij bij het SFB wordt afgerekend op € 20 mln managementfee. Interne kritiek doet voor het eerst twijfel bij hem zelf ontstaan. De rasmarketeer uit Drente moet gaan kiezen. Een jaar voor zijn geplande vertrek nieuwe mensen in zijn organisatie aanstellen of één nieuwe opvolger inwerken. De keuze is niet makkelijk, maar valt op de laatste mogelijkheid. Bij zijn aantreden heeft BPF Bouwinvest een portefeuille van € 2 mrd. Bij zijn afscheid staat er een portefeuille van € 6 mrd. Voor de pensionado’s is een ander getal belangrijker: het gemiddeld rendement over de jaren bedraagt 11%. Meer nog dan de kille cijfers, zeggen de honderden projecten of liever nog de duizenden bewoners en gebruikers. Dat laatste is meer in de trant van de Drentse marketeer. Het vastgoed is nog niet van Bodzinga af. ▪

propertynlmagazine

2008-MNL03-026-BODZINGA.indd 29

nr.

3 - 14 februari 2008 | 29

11-02-2008 10:55:37

Endemol laat Zuidoost swingen Endemol heeft voor Amsterdam Zuidoost gekozen als nieuwe locatie voor haar kantoren en studio’s. De keuze werd gemaakt uit 70 locaties in het zoekgebied tussen Hilversum, Schiphol en Amsterdam Noord. Paul de Man van Endemol en Wico Geldof van DTZ lichten het keuzetraject toe.

door Gabriëlle Klaver Het is G&S Vastgoed dat de nieuwbouw van Endemol in Amsterdam Zuidoost ontwikkelt en Van den Oever, Zaaijer & Partners architecten die druk bezig is het ontwerp te tekenen. Daarmee zijn zij de winnaars van een huisvestingstraject dat Endemol ruim anderhalf jaar geleden heeft ingezet. De nieuwe huisvesting wordt gerealiseerd op een vrije kavel aan de Holterbergweg nabij de Amsterdam Arena. De huisvestin gsvraag kwam bij Endemol centraal te staan omdat medio 2010 het contract voor de huidige huisvesting met verhuurder De Raad Vastgoed in Aalsmeer afloopt. Paul de Man, directeur van Endemol: ‘Hier zitten we al 25 jaar in een voormalige bloemenveiling. Het is een inefficiënte ruimte waar we door veel houtje-touwtje werk toch kunnen functioneren.’ Het complex bestaat in totaal uit 50.000 m2 waarvan Endemol zelf zo’n 30.000 m2 in gebruik heeft. De rest wordt onderverhuurd aan Event Centre Aalsmeer, het voormalige Showbizzcity van Joop van de Ende. Brede visie Omdat de vragen die met zo’n herhuisvestingstraject gepaard gaan diffuus kunnen zijn, is DTZ Zadelhoff ingeschakeld om vanuit een brede visie het traject te begeleiden. Als eerste moest een antwoord gevonden worden op de huisvestingsvraag – niet alleen van Endemol, maar ook van SNP en Endemol Holding. De Man: ‘Onze business is aan veel veranderingen onderhevig

30 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-000-ENDEMOL.indd 30

In ’t kort

Endemol weg uit Aalsmeer en gaat naar Zuidoost traject met 13 scenario’s en longlist van 70 locaties keus bepaald door bereikbaarheid, prijs en Getz en het is dan lastig te bedenken wat dat betekent voor de huisvesting van 2010 tot 2020.’ Zo moet Endemol er rekening mee houden dat het korte contracten heeft met zijn afnemers en hiermee weinig inzicht in de orderportefeuille op de middellange tot lange termijn. En tijdens het huisvestingstraject kreeg het bedrijf notabene ook nog eens een consortium van drie partijen als nieuwe eigenaar. In totaal zijn er 13 scenario’s gemaakt waarin behalve kwalitatieve eisen ook de kwantitatieve eisen als de kosten zijn meegenomen. Daarbij ging het niet alleen om huurprijzen, maar ook om overige huisvestingskosten. Een van de belangrijkste afwegingen die moest worden gemaakt, was of de combinatie van kantoren en studio’s moest worden voortgezet. In Aalsmeer beschikt Endemol over negen studio’s. In de branche waar Endemol actief is, beschikken de meeste productiebedrijven niet over hun eigen studio’s, maar huren ze deze omdat dit de meeste flexibiliteit oplevert. De Man: ‘Toch hebben we ervoor gekozen in de nieuwe huisvesting drie studio’s te realiseren. Door creatie, afwerking, productie en management te concentreren, blijven er korte lijnen.’

propertynlmagazine

06-02-2008 13:04:59

ontwikkelen

Tegelijkertijd betekent het dat er binnen het gebouw de bezoekersstromen voor de kantoren en studio’s uit elkaar moeten worden gehouden. Dat er minder studio’s worden gerealiseerd heeft alles te maken met de trend in tv-land om minder in de studio, maar meer op locatie tv te maken. Op de rails Dergelijke keuzes worden echter niet van de ene dag op de andere gemaakt. Om het huisvestingstraject op de rails te krijgen, heeft de Man een stuurgroep samengesteld waarin ook DTZ werd opgenomen. De stuurgroep rapporteerde op gezette tijden naar de directies van Endemol Nederland en de Raad van bestuur. Corporate real estate services (CRES) van DTZ heeft interviews gehouden met diverse managers binnen het bedrijf. Wico Geldof van DTZ: ‘Daaruit bleek ook dat het zoekgebied gezien de woonlocaties van de meeste werknemers tussen Hilversum, Schiphol en Amsterdam Noord lag.’ Daarna heeft DTZ binnen de driehoek een longlist van 70 locaties samengesteld. Op basis van bereikbaarheid, kosten, functionaliteit en zo meer is er een shortlist samengesteld. Daar zat Hilversum, de locatie waar nu de Endemol Holding is gevestigd, toen al niet meer bij. De Man: ‘De bereikbaarheid is te slecht. Ik verwacht dat Hilversum snel zijn historische positie zal verliezen omdat productiebedrijven gezien de technische ontwikkelingen nu overal gevestigd kunnen zijn.’ Op de longlist stonden ook bestaande panden, maar ook die bleken niet tegemoet te komen aan de eisen. Een andere locatie die nog wel lang heeft meegelopen was een kavel in Mijdrecht. Die heeft de shortlist echter niet gehaald omdat het beleggingsrendement als te mager werd ingeschat. Locaties die de shortlist wel gehaald hebben zijn het Anthony Fokker Business Park op Schiphol, herontwikkeling van de bestaande locatie in Aalsmeer en Media Wharf in Amsterdam Noord. Voor de vrije kavel in Zuidoost werd een aantal ontwikkelaars geselecteerd die een plan mochten maken. Geldof: ‘We hebben bewust de vrije kavel op de shortlist gehouden, ook voor het competitie-element.’ De acht partijen kregen een wensenlijst en moesten op financiële en kwalitatieve aspecten hun biedingen uitbrengen. Per bieding zijn alle aspecten gewaardeerd door ze punten toe te kennen. De twijfel lag echter met name tussen de kavel in Zuidoost en Media Wharf. De Man: ‘De look & feel in Amsterdam Noord was goed. Maar bereikbaarheid was slechter, vooral omdat de Noord-Zuidlijn er niet eerder dan in 2014 zal stoppen.’ Belangrijkste minpunt was echter de kavelgrootte. De Man: ‘Die was niet groot genoeg, zeker niet omdat we de ruimte willen hebben om er eventueel 5000 m2 kantoorruimte

bij te bouwen. Als we een andere locatie aangeboden hadden gekregen, was de keuze nog wel wat moeilijker geweest.’ Overigens had Endemol voor locaties in Amsterdam vooral contact met het Ontwikkelingsbedrijf Gemeente Amsterdam (OGA). Hoewel Zuidoost niet de meest swingende naam heeft, werd er toch voor gekozen omdat de bereikbaarheid per openbaar vervoer en auto goed zijn en Endemol veel verwacht van Getz. Dit

Paul de Man

‘Het is lastig te bedenken wat dat betekent voor de huisvesting van 2010 tot 2020’

project belooft veel entertainment en dus veel horeca die zowel aansluit bij de flexibele werkuren van de werknemers als de bezoekers van de studio’s. G&S won de ontwikkelcompetitie voor de vrije kavel omdat het commercieel als sterkste uit de bus kwam. Verder heeft Zuidoost het voordeel dat er minder procedurerisico te verwachten is. Aangezien Bohemen al eerder op de kavel geprobeerd heeft het Handelshuis te realiseren, ligt er een gemixte bestemming op de kavel. Hier is tevens ruimte voor uitbreiding met 5000 m2, mocht de Endemol Holding besluiten ook naar Zuidoost te komen. G&S ontwikkelt nu voor Endemol in Amsterdam Zuidoost 19.700 m2 kantoorruimte en 12.300 m2 studio, kleedkamers en opslagruimte. De nieuwbouw belooft een besparing van 30% op de huidige huisvestingskosten van Endemol. Hoewel Endemol voor Amsterdam Zuidoost gekozen heeft en de kavel in de grondexploitatie van het OGA meegenomen wordt, zal Endemol zich echter niet op Amsterdams grondgebied vestigen. De kavel behoort de gemeente OuderAmstel toe, iets dat de juridische en bestuurlijke weg om tot een uiteindelijke bouwvergunning te komen iets ingewikkelder maakt. Endemol zal in de zomer van 2010 de nieuwbouw te kunnen betrekken, waarbij de studio’s op 1 april en de kantoren op 1 juni worden opgeleverd door G&S. ▪

propertynlmagazine

2008-MNL03-000-ENDEMOL.indd 31

nr.

3 - 14 februari 2008 | 31

06-02-2008 13:05:23

Protego timmert ook vanuit Nederland aan de weg

Niches zoeken in de institutionele markt Het van oorsprong Britse Protego ontstond toen Aberdeen werd overgenomen door Arlington. Sinds twee jaar leidt Peter de Haas de Nederlandse vestiging. Hij is nu samen met Frederike van Lowijde bezig een Indiafonds op te zetten en voor de toekomst zijn er plannen voor fondsen in West-Europa. door Rogier Hentenaar

Nog geen twee jaar bemant Peter de Haas als ‘Managing Director International Business Development’ de Nederlandse vestiging van de Britse fondsmanager Protego Real Estate Investors. In die korte tijdspanne zag hij het aantal collega’s verdubbelen van twintig naar veertig. De internationale expansie houdt verband met de introductie van nieuwe vastgoedfondsen voor Europese institutionele beleggers door Protego. De Haas: ‘Oorspronkelijk zijn we een Britse onderneming met de hoofdvestiging in Londen. Daar werken de meeste collega’s. In maart

De Haas & Van Lowijde Peter de Haas heeft voor zijn indiensttreding bij Protego in 2006 in totaal vijftien jaar bij pensioenfonds PGGM in verschillende functies gewerkt en was in zijn laatste functie als Senior Portfolio Strategist medeverantwoordelijk voor de institutionele vastgoedportefeuille van (destijds) € 6 mrd. De Haas was destijds ook columnist bij PropertyNL. Het contact tussen De Haas met Protego-oprichter en huidig ceo Iain Reid dateert al uit medio jaren negentig toen PGGM als eerste Europese institutionele belegger in de PIC’s van Barclays Capital belegde. Frederike van Lowijde komt van Achmea Vastgoed af waar zij verantwoordelijk was voor de verwerving en het managen van niet-genoteerde vastgoedfondsen. Zo stond zij aan de wieg van het eerste Aziatische fund of funds van Achmea Vastgoed dat in lokale niet-genoteerde vastgoedbedrijven participeert.

32 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-032-PROTEGO.indd 32

In ’t kort

Protego zet fondsen op voor vermogenden Nederlandse tak werkt aan Indiafonds Beleggen in maatschappelijk vastgoed lonkt

2006 ben ik bij Protego gestart om het eerste kantoor van Protego buiten het Verenigd Koninkrijk op te zetten. Sinds september 2007 hebben we in Stockholm een eigen kantoor waar nu twee mensen werken die verantwoordelijk zijn voor de activiteiten in Scandinavië.’ Binnenkort hoopt Protego haar eerste kantoor in Azië met een vestiging in Singapore te openen. De Haas heeft inmiddels versterking gekregen met de komst van Frederike van Lowijde – afkomstig van Achmea Vastgoed - die aangesteld is als Director Business Development. Het Nederlandse kantoor van Protego in het WTC Rotterdam komt inclusief het secretariaat daarmee op drie man sterk. Van Lowijde zal zich samen met De Haas vooral gaan bezighouden met de verdere ontwikkeling van vastgoedfondsen en totstandkoming van Europese vastgoedderivaten. Focus op Azië De huidige klus die De Haas en Lowijde mogen klaren is het structureren en plaatsen van een Indiafonds, het vierde institutionele fonds onder het label van Protego en

propertynlmagazine

11-02-2008 10:05:13

beleggen

Wie en wat is Protego? Protego is het geesteskind van de Britten Iain Reid, Charles Weeks en Hugo Llewelyn. Zij kwamen van Aberdeen Property Investors maar gingen niet mee toen deze vastgoedtak van assetmanager Aberdeen in 2004 overgenomen werd door Arlington Property Investors. In plaats daarvan ging het trio zelfstandig verder door in april 2004 Protego Real Estate Investors op te richten. Protego hield vrijwel dezelfde strategie aan als hun voormalige werkgever Aberdeen, zoals het beheren en opzetten van vastgoedfondsen voor vermogende cliënten en institutionele beleggers waarvan een aantal uit Nederland komen. Inmiddels beheert Protego met circa 40 werknemers drie vastgoedfondsen – het Indiafonds komt als vierde erbij - met een totaal belegd vermogen van € 2,8 mrd aan vastgoed verspreid over het Verenigd Koninkrijk (VK) en Scandinavië. Een andere opvallende tak van dienstverlening van Protego is het arrangeren van transacties met Property Index Certificates (PIC’s) in samenwerking met bank Barclays Capital waar oprichter Reid als directeur bij Barclays de PIC’s al in 1994 bedacht en op de markt heeft geïntroduceerd. Voor het VK zijn de PIC’s, gestructureerd als een obligatie waarbij het rendement gekoppeld is aan de IPD-vastgoedindex, een veelgebruikt vastgoedderivaat. Samen met Barclays heeft Protego de afgelopen jaren voor een kleine € 2 mrd aan PIC’s omgezet.

het eerste met een focus op Azië. De Haas: ‘We willen ons profileren als een nichespeler en een Indiaas vastgoedfonds past hierin. We verwachten totaal circa $ 400 mln, verdeeld over een aantal closings, aan eigen vermogen bij een reeks van Europese institutionele beleggers te kunnen ophalen. ’ Door leverage krijgt het fonds een maximaal spending power van maar liefst $ 1 mrd. ‘Het is een relatief hoge leverage maar dit past goed in het ondernemende karakter van het fonds. Het zal gaan beleggen in kantoorontwikkelprojecten in de zeven sterkste economische groeiregio’s van India’, zegt De Haas. Ook voor dit fonds zal net als het Nordic Retail Fund – het eerste fonds van Protego buiten het VK - worden samengewerkt met een sterke lokale partner. Die is gevonden in de Wire Group, een vooraanstaande vastgoedonderneming in India, gespecialiseerd in projectontwikkeling. Voor het closed-end Protego Wire India Office Development Fund wordt het fondsrendement voor de belegger geraamd op 25% en een verwachte looptijd van acht jaar.

Peter de Haas en Frederike van Lowijde FOTO: Roger Dohmen

Van Lowijde: ‘Het bijzondere aan het fonds is dat de ontwikkeling van de kantoorprojecten door het fonds zelf worden gedaan, hetgeen onderscheidend is ten opzichte van andere fondsen die in India op de markt zijn. Dat betekent dat er gestreefd wordt naar een hoge kwaliteit van de gebouwen, volgens de Westerse maatstaven.’ Die kwaliteit is onder meer haalbaar omdat Wire Group voor het bouwtoezicht en realisatie samenwerkt met de Amerikaanse bouwer Webcor. Maatschappelijk vastgoed Dichter bij huis zal Protego nieuwe vastgoedfondsen gaan opzetten in de niche van sociale infrastructuur binnen westelijk Europa. ‘Je kunt hierbij denken aan maatschappelijk vastgoed zoals seniorenhuisvesting, zorginstellingen en gemeentelijk vastgoed in Nederland en Duitsland, maar bijvoorbeeld ook in de Scandinavische regio’, zegt De Haas. Hij vindt dat het rendementsprofiel van dergelijke vastgoedbeleggingen beter past in de eisen van asset liability modellen (ALM) die de strategische beleggingsmix van pensioenfondsen vaststellen. ‘Die modellen eisen van vastgoed een stabiel totaal rendement met een sterk accent op het kasstroomrendement. Bij beleggingen in bijvoorbeeld kantoren of winkels ligt de nadruk veel meer op de waardeontwikkeling. Bovendien willen pensioenfondsen duurzamer in vastgoed gaan beleggen. Wat dat betreft past maatschappelijk vastgoed prima in de vastgoedportefeuille van institutionele beleggers’ Van Lowijde verwacht dat dit jaar het eerste fonds met dergelijk vastgoed bij institutionele beleggers zal worden gelanceerd. ‘Maar dat hangt uiteraard af of en hoe snel gemeenten of ziekenhuizen hun vastgoed willen verkopen.’ Protego blijft natuurlijk ook op zoek naar kansen voor fondsvorming gericht op de traditionele sectoren van de vastgoedmarkt. Het in 2007 opgerichte Nordic Retail Fund (bij aanvang ca € 550 mln aan beleggingen) is hier een voorbeeld van.

propertynlmagazine

2008-MNL03-032-PROTEGO.indd 33

nr.

3 - 14 februari 2008 | 33

11-02-2008 10:05:21

Direct op scherp

Met de PropertyNL Nieuwsbrief De nieuwsbrief is onderdeel van het complete informatiepakket van PropertyNL, onmisbaar voor iedere vastgoed professional. Het informatiepakket bestaat uit: - elke werkdag de PropertyNL Nieuwsbrief, - twee keer per maand het PropertyNL Magazine, - vier keer per jaar Property Research Quarterly, - jaarlijks de PropertyNL Whoâ&#x20AC;&#x2122;s who in commercieel vastgoed, - ongelimiteerd toegang tot de PropertyNL Website, - diverse Onderzoekpublicaties.

Kijk voor meer informatie op www.propertynl.com

2008-MNL02-034-DIRECTOPSCHERP.in98 98

08-02-2008 10:31:18

taxspecial

2008

Tegelijk met dit magazine verschijnt de PropertyNL Tax Almanak 2008 onder redactie van Tom Berkhout en Ton Oostenrijk. Deze schier volledige weergave van alle nieuwe regels is vooral bestemd voor wie het naadje van de kous wil weten. Hieronder de belangrijkste veranderingen in regels voor de vastgoedsector.

FISCALE WIJZINGEN PER 1 JANUARI 2008

Niet leuk bedoeld, wel makkelijk Net zoals elk jaar is per 1 januari 2008 de ﬁscale wetgeving aangepast. Veelal gaat het om een technische aanpassing (tarieven, hoogte van vrijstellingen), soms gaat het echter ook om invoering van anti-misbruik wetgeving en zelfs de introductie van een gehele nieuwe belastingwet. Zo zijn er ook per 1 januari 2008 wijzigingen doorgevoerd. In dit artikel worden de belangrijkste ﬁscale wijzigingen behandeld die u als vastgoedspecialist dit jaar zult merken.

door Lars Rupert Vennootschapsbelasting Vanaf 2008 is over de eerste € 40.000 (was € 25.000) belastbare winst 20% vennootschapsbelasting verschuldigd. Over de belastbare winst vanaf € 40.000 tot € 200.000 (was van € 25.000 tot € 60.000) wordt thans 23% (was 23,5%) vennootschapsbelasting verschuldigd en over het meerdere is 25,5% vennootschapsbelasting verschuldigd. Hierdoor kan het soms aantrekkelijk zijn om geen ﬁscale eenheden tussen vennootschappen aan te gaan. Per 1 januari 2007 was in de wet opgenomen dat een compenserende heffing van 10% over de rentebate voldoende is om de rente in aftrek te brengen ter zake van een lening die is aangegaan voor onder meer ter ver-

werving van een deelneming, de ﬁnanciering van een winstuitdeling of terugbetaling van kapitaal. Hierdoor blijkt het bij nader inzien eenvoudig te zijn geworden om een aftrekpost op de in Nederland belaste winst te creëren. Daarom is de regeling gewijzigd, zodat als de heffing over de rentebate 10% of hoger is, de inspecteur de mogelijkheid heeft aannemelijk te maken dat aan de schuld of aan de daarmee verband houdende rechtshandeling niet in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen. Als de heffing over de rentebate lager is dan 10%, verandert er niets. In dat geval is het aan de belastingplichtige om aannemelijk te maken dat aan de schuld en aan de daarmee verband houdende rechtshan-

propertynlmagazine

2008-MNL03-035-TAX-VASTGOED.indd35 35

nr.

3 - 14 februari 2008 | 35

05-02-2008 19:28:47

MB T E ER

2007

S EP

Post-X-Change B.V. - Postkantoor Rotterdam

ERL

Joint Venture en Participatiefinanciering 55.500.000

SNSPF8027 adv postkantoor rdam 01 1

04-02-2008 17:25:51

GEZOCHT: HOOFD DATA-ACTIVITEITEN (M/V) DE WERKGEVER: PropertyEuro is in enkele jaren het informatiebedrijf geworden voor vastgoedprofessionals met: databanken, een dagelijkse nieuwsbrief, de website www.PropertyNL.com en een veertiendaags magazine. Sinds vorig jaar zijn we ook internationaal actief met PropertyEU (maandelijks magazine, dagelijkse nieuwsbrief en www.PropertyEU.info) en de informatieservice PropertyDay in Londen. Nationaal werken we samen met Het Financieele Dagblad, internationaal met het Urban Land Institute uit Washington. Een groep van 40 gemotiveerde mensen uit verschillende disciplines maken vanuit het WTC in Amsterdam verrassende uitgaven.

DE AFDELING: De data-afdeling is het kloppend hart van al onze activiteiten. Hier worden alle statistische gegevens verzameld en gecontroleerd over planvoorraad, voorraad, aanbod en transacties op het gebied van commercieel vastgoed (kantoren, winkels, bedrijfsruimtes). Wij doen dit in opdracht van andere partijen zoals RealNext en Neprom, en voor onze eigen publicaties. DE FUNCTIE: Wij willen de data-afdeling verder versterken. Om de overgang naar een volwaardige service-afdeling te begeleiden zoeken wij een hoofd Data-activiteiten. Zijn/haar taak zal zijn het aansturen van het invoerteam dat de data verzamelt, verantwoording dragen voor het optimaliseren van de datastromen zodat wij de

externe opdrachtgevers nog beter van dienst kunnen zijn en het bewaken van de kwaliteit van de databestanden die gebruikt worden voor de eigen publicaties. Op termijn is het behalen van een kwaliteitscertiﬁcering het doel. DE VOORWAARDE: Bij zo’n taak passen bijzondere mensen. Je hebt bewezen dat je feilloos met verwerking van gegevens – bij bijvoorbeeld administratieve organisaties, makelaarskantoren, onderzoeksinstellingen - kunt omgaan, maar je wilt nog veel meer gaan bewijzen in een omgeving die dat mogelijk maakt. Je wilt leren over een bijzondere markt voor vastgoed, maar je wilt vooral excelleren. Contacten met de markt zijn van levensbelang, dus communicatieve vaardigheden ook.

Voor informatie bel: Erik de Boer - hoofd redactie & research 020 575 33 17 Journalisten melden zich uiterlijk 22 februari per mail (met cv) aan Hanneke Dees (dees@propertynl.com)

2008-MNL03-000-ADV PERSONEEL.ind36 36

1-1 PNL03 2008.indd 9

06-02-2008 14:36:09

06-02-2008 14:58:21

taxspecial

2008

deling in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen. Woningcorporaties waren vanaf 1 januari 2006 al (gedeeltelijk) vennootschapsbelastingplichtig voor bepaalde activiteiten. Vanaf 1 januari 2008 zijn zij integraal belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting voor al hun activiteiten. Overdrachtsbelasting Per 1 januari 2008 is de regeling voor de overdracht van de aandelen in vastgoedvennootschappen gewijzigd. Het gaat hier om anti-misbruikwetgeving tegen ‘cumulatief preferente aandelenstructuren’. Onder de oude wetgeving was de heffing van overdrachtsbelasting afhankelijk van het aandeel in het geplaatste kapitaal van een vastgoedvennootschap. Op basis van de oude wetgeving kon, enkel de verkrijging van 1/3 of meer van de geplaatste aandelen van een zogenoemde vastgoedvennootschap worden belast met overdrachtsbelasting. Indien aan minder dan 1/3 van de geplaatste aandelen het volledige economische belang toekwam konden deze aandelen in beginsel zonder heffing van overdrachtsbelasting worden overgedragen. Vanaf 1 januari 2008 wordt voor de heffing van overdrachtsbelasting aangesloten bij het (economische) belang dat via een vennootschap bij vastgoed wordt verkregen. Hierdoor wordt de economi-

Belastingkantoor Amsterdam

sche realiteit het uitgangspunt voor de belastingheffing en niet meer het formele criterium van het procentuele aandeel in het geplaatste aandelenkapitaal. Een vergelijkbare wijziging geldt ook voor het bepalen van de grondslag waarover de belasting wordt berekend en de wijze waarop rekening moet worden gehouden met belangen van een vastgoedvennootschap in andere vennootschappen. Hierdoor is het bijvoorbeeld niet langer mogelijk om een belang in het vastgoed zonder overdrachtsbelasting over te dragen aan een derde (niet zijnde voor 90% of meer een groepsvennootschap van de overdrager) door een beroep te doen op een interne reorganisatievrijstelling voor de overdrachtsbelasting. Inkomstenbelasting Het eigenwoningforfait kent op dit moment een plafond van € 9150. Dit correspondeert met een WOZ-waarde van € 1.663.636. Woningen met een WOZ-waarde boven dat bedrag, betalen nu allemaal hetzelfde vaste maximum. Vanaf 1 januari 2009 wordt dit plafond losgelaten, waardoor het eigenwoningforfait bij hogere waarde oploopt. Daarnaast wordt eveneens per 1 januari 2009 een hoger percentage van 2,35 procent ingevoerd ter vaststelling van het eigenwoningforfait voor woningen met een WOZwaarde hoger dan 1 miljoen euro, maar voor het deel van de waarde dat uitgaat boven de € 1 mln. Voor het jaar 2008 bedraagt het tarief voor inkomsten in box 2 (aanmerkelijk belang) weer 25%. In 2007 gold een tijdelijke verlaging van het tarief tot 22% voor inkomsten uit aanmerkelijk belang tot maximaal € 250.000. W.L.C.M. (Lars) Rupert is werkzaam bij RechtStaete vastgoedadvocaten en belastingadviseurs

propertynlmagazine

2008-MNL03-035-TAX-VASTGOED.indd37 37

nr.

3 - 14 februari 2008 | 37

05-02-2008 19:28:51

De fiscus en de gulle gevers In de fiscale wetgeving verandert ook dit jaar weer het een en ander. Ook voor de belastingdienst zelf, die bepaalde zaken sneller moet beantwoorden of afhandelen. Ton Oostenrijk neemt een paar kwesties onder de loep.

door Ton Oostenrijk

Time flies, het is al weer eind januari. In mijn beleving heb ik de vorige column net gemaild aan de redactie en ik krijg alweer het maandelijkse geheugensteuntje voor de column voor deze aflevering van PropertyNL. Het nummer waar de fiscaliteit in centraal staan. Dat doet me elkaar jaar weer meer dan goed. Deze maand verschijnt ook de PropertyNL Tax Special, het handboek voor alle vastgoedprofessionals over alle fiscale ins en outs van de vastgoedfiscaliteit. Afgelopen periode heb ik met Tom Berkhout met veel genoegen alle stukken van de auteurs mogen lezen. Complimenten aan de auteurs voor het resultaat. Wat gebeurde er zo aan het begin van het nieuwe jaar op fiscaal gebied? In ieder geval enige formeelrechtelijke aspecten. Met ingang van 1 januari 2008 is de uitzonderingspositie van de belastingdienst ten opzichte van andere overheidsinstanties opgeheven voor wat betreft de termijn waarbinnen op een bezwaarschrift of een aanvraag om een beschikking moet worden beslist. De inspecteur moet nu binnen zes weken een bezwaarschrift of een verzoek tot een beschikking (bijv. aanvraag tot fiscale eenheid) afhandelen. Voor het opleggen van een belastingaanslag is de termijn drie jaar, verlengd met eventueel uitstel voor indiening van de aangifte. Dat zal de doorstroom bevorderen, maar anderzijds ook de werkdruk bij de belastingdienst opvoeren. De rechter in Breda besliste onlangs dat een niet gemotiveerd (pro forma) bezwaarschrift automatisch een verzoek tot uitstel van beta-

38 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-038-TAX-OOSTENRIJK.in38 38

ling inhoudt indien in het bezwaarschrift het bestreden bedrag van de aanslag vermeld en tevens een berekening van het bestreden bedrag. Vanzelfsprekend geldt het vorenstaande ook als het bezwaarschrift is gemotiveerd. In andere gevallen, dus geen berekening, moet een separaat verzoek om uitstel van betaling worden ingediend. Het is maar dat u het weet! Een andere min of meer formele kwestie speelde in een zaak rond de aftrek van onderhoudskosten van een monumentenpand. Hiervoor is inschrijving van het pand in het monumentenregister noodzakelijk. In deze zaak echter was het pand nog niet ingeschreven maar gaf de Rijksdienst voor de monumentenzorg aan de belastingplichtige door dat het pand zou worden ingeschreven. Op basis daarvan worden de werkzaamheden gestart en worden de kosten in de aangifte inkomstenbelasting in aftrek gebracht. De inschrijving loopt echter – lange – vertraging op. De rechter beslist dat op de uitlatingen van de Rijksdienst mag worden afgegaan (vertrouwensbeginsel) en dus aftrek moet worden toegestaan aangezien vertrouwd moet kunnen worden op uitlatingen van een overheidsorgaan dat medeverantwoordelijk is voor de uitvoering van de belastingwet. Ook in gepubliceerd beleid van het ministerie van Financiën volgt dat niet altijd strak de hand gehouden moet worden aan de inschrijving. Een aantal edities terug besteedde ik hier aandacht aan. Voor de rechter was dit mede een reden om een uitzondering te maken op het

vereiste van een formele inschrijving(sdatum) in het monumentenregister. Ook op het terrein van de giftenaftrek zijn wijzigingen in de regelgeving doorgevoerd. Waarom op deze plaats aandacht voor giften aan algemeen nut beoogde instellingen? Dit omdat er nogal wat lieden in de vastgoedsector rondlopen die ofwel het initiatief tot oprichting van een liefdadigheidsstichting hebben genomen, in het bestuur daarvan zitting hebben, of anderszins daarbij betrokken zijn. Als de gulle gever wellicht… Om aftrek in de inkomsten- of vennootschapsbelasting te kunnen claimen moet er een aanwijzing als algemeen nut beogende instelling hebben plaatsgevonden. Instellingen die voor 1 januari 2008 als zodanig waren aangemerkt, blijven dit maar moeten daartoe wel een verzoek doen en uiteraard aan de gestelde eisen voldoen. Het lijkt raadzaam even vast te stellen of het allemaal geregeld is voor zowel de stichting als wel voor de gulle gever… Het betreffen geen heel spectaculaire aangelegenheden maar desondanks kan het belangrijke financiële gevolgen hebben. Dat brengt me toch weer terug bij de PorpertyNL Tax Special. Ik kan u die echt van harte aan bevelen (zie verderop in dit nummer). Niet om u te verleiden zich te bekeren tot fiscalist (alhoewel, we kunnen er nog wel een paar gebruiken) maar meer ter ondersteuning van de signaleringsfunctie. Wanneer en om welke reden moet uw fiscale lampje gaan branden? In veel gevallen is dat eerder dan u denkt en dat kan, zeker in onderhandelingstrajecten, (ook) geld opleveren…

propertynlmagazine

05-02-2008 19:30:44

taxspecial

2008

Fbi-traject corporaties doodlopende weg Corporaties vallen sinds 1 januari van dit jaar voor vrijwel al hun activiteiten onder de vennootschapsbelasting. Over de behaalde winsten zullen zij jaarlijks zo’n € 500 mln moeten afdragen. Met de vpb-plicht vervallen voor corporaties vrijwel alle mogelijkheden om zelf fiscale beleggingsinstellingen op te richten, tot opluchting van de institutionele beleggers. Zij vreesden dat afwijkende constructies voor hun negatief zouden uitwerken.

door Robert van Til

Woningcorporaties staan onder druk. Het invoeringstraject van de partiële belastingplicht was nog maar halverwege, toen ze bruut werden geconfronteerd met de integrale vennootschapsbelasting (vpb), die hen jaarlijks € 500 mln armer maakt. De partiële vpb kostte ‘slechts’ € 50 mln. Samen met de bijdrage van jaarlijks € 250 mln voor de aanpak van de ‘40 prachtwijken’ van WWI-minister Ella Vogelaar leveren de corporaties precies het bedrag van €750 mln in, dat was voorzien in het regeerakkoord. Minister Wouter Bos van Financiën zette in feite de lijn voort van zijn voorgangers Pieter Winsemius en Sybilla Dekker. Als de corporaties geen raad weten met hun miljarden, wil de regering graag een handje helpen, was ook hun credo. Met de nu ontstane situatie zijn de corporaties niet gelukkig. Ook veel gemeenten - inclusief de VNG - en provincies hebben er moeite mee. In verschillende brandbrieven spraken ze de vrees uit dat de vpb-heffing ten koste zou gaan van noodzakelijke investeringen in de stedelijke gebieden. Net twee dagen voordat het cruciale debat in de Tweede Kamer zou beginnen, publiceerde het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) nieuwe cijfers waarin ook het vpb-effect wordt geanalyseerd. Het rapport (‘Sectorbeeld’) bevestigt de dalende trend in het corporatievermogen. Niettemin resteert er onder het huidige beleid in 2016 toch nog een vermogen van € 25,8 mrd. In procenten van het balanstotaal daalt het

In ’t kort

Corporaties: belastingvrije winst op woningverkoop Fbi-constructie voor corporaties toch te complex IVBn vreesde voor gemorrel aan fbi-regels eigen vermogen de komende acht jaar van 32,6% naar 22,2%. Dat is 4,6 procentpunt ongunstiger dan onder de partiële belastingplicht, zoals die tot 1 januari gold. Een dergelijke vermogensontwikkeling is niet problematisch, vindt het CFV. Staatssecretaris Jan-Kees de Jager kon daarmee in de debatten van november en de-

propertynlmagazine

2008-MNL03-039-TAX-CORPFBI.indd 39

nr.

3 - 14 februari 2008 | 39

05-02-2008 19:36:57

cember zijn voordeel doen. Het belastingplan werd uiteindelijk met een grote meerderheid aangenomen. Van de grote partijen stemde alleen de SP tegen. Fiscale optimalisatie In een ultieme poging om de fiscale gevolgen te beperken, riep Aedes op 11 december haar leden per mail op om het economisch eigendom van hun complete bezit aan sociale woningen onder te brengen in een aparte bv. Over de achterliggende bedoeling deed Aedes niet geheimzinnig. ‘vpb-lobby en fiscale optimalisatie’, stond er boven de mail. Vogelaar vatte dat op als fiscaal ontwijkingsgedrag en floot de corporaties een week later per brief terug. Voor het oprichten van dochters is ministeriële toestemming nodig. En die zal er in dit geval nooit komen, meldde Vogelaar droogjes. Het onderscheid tussen juridisch en economisch eigendom acht ze in dit verband niet relevant.

40 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-039-TAX-CORPFBI.indd 40

De opzienbare actie had vooral ten doel om de balanswaarde van het gereguleerde bezit, ofwel de sociale woningen met een huur onder € 621,78, per 1 januari niet te laten zakken tot onder de 80% van de WOZ-waarde. De verrekenprijs van 80% van de WOZ-waarde bij de verkoop aan een belaste dochter maakte deel uit van afspraken die de corporaties vorig jaar met de fiscus hadden gemaakt voor de (partiële) belastingheffing over de commerciële activiteiten. Op de openingsbalans onder de integrale vpb moeten de woningen tegen de fair value worden opgenomen en kunnen die waarden zakken naar 60% à 70% van de WOZ-waarde. Voor de financieringsmogelijkheden is dat ongunstig. Vorig jaar zagen de corporaties nog hoopvol uit naar de mogelijkheid om een deel van hun vastgoed onder te brengen in een fiscale beleggingsinstelling (fbi). Doel was daarbij verkoopwinsten van woningen vrij van belastingheffing te houden. Het ging hierbij om een beleggingsvolume van ruim € 10 mrd. Bij Aedes is nog niet bekend hoeveel corporaties daadwerkelijk fbi’s hebben opgericht. Onder de huidige integrale vpb zijn fbi’s naar het model, zoals pensioenfondsen die gebruiken, voor corporaties niet langer toegestaan. Als gevolg van de ‘doorstootverplichting’ zou de winst uit de fbi-dochter na korte tijd toch bij de moeder worden belast. De speurtocht naar nieuwe fiscale mogelijkheden is echter nog niet voorbij. Staatssecretaris De Jager gaf daarvoor in november zelf de aanzet met de mededeling dat woningcorporaties ook na 1 januari ‘onder dezelfde fiscale voorwaarden gebruik kunnen maken van vennootschappen met de status van fiscale beleggingsinstelling als andere belastingplichtigen die aan de vennootschapsbelasting zijn onderworpen.’ Hij doelde hierbij op de mogelijkheid om fbi’s op te richten, die openstaat voor belastingplichtige marktpartijen, conform artikel 28, lid 2 C Wet op de vennootschapsbelasting. PricewaterhouseCoopers (PwC), de belastingadviseur van veel corporaties in het land, ziet hierin een mogelijkheid om ook derden in dergelijke fbi’s te laten participeren of corporaties op dit vlak te laten samenwerken. De participanten moeten dan wel voldoen uiteraard aan een reeks van fiscale en civieljuridische voorschriften.

propertynlmagazine

05-02-2008 19:36:59

Aedes gelooft echter niet meer in nieuwe constructies. ‘Die weg is te moeilijk’, zegt Aedes-woordvoerder Casper van Roet. ‘Corporaties zijn immers geen vrijgestelde lichamen meer en dan kunnen dochters dat ook niet zijn. De aandeelhouderseis maakt een fiscale beleggingsinstelling onhaalbaar. Een mogelijkheid zou nog zijn samen met een vrijgesteld lichaam, bijvoorbeeld een pensioenfonds, een fbi op te richten, maar dat wordt een gedrocht. Nog los van de vraag hoe de inbreng dan gefinancierd zou moeten gaan worden. En dat levert dan waarschijnlijk weinig op. Want de resultaten van deze fbi zijn dan belast bij de moeder. Ook over vermogensstijgingen moet dan fiscaal worden afgerekend.’ Aedes en PwC beschouwen de integrale vpb en het wegvallen van de fbi-faciliteit overigens nog steeds als een fundamentele aantasting van het level playing field. In een paginagrote advertentie in de Metro van 9 november gaven 492 corporaties blijk van hun ongenoegen. ‘Door deze belastingmaatregel moeten corporaties belasting gaan betalen, terwijl commerciële verhuurders, zoals dochterondernemingen van pensioenfondsen daarvan zijn vrijgesteld. Dat is de wereld op z’n kop’, is hun standpunt. De Jager wijst dit soort beweringen van de hand. In reactie op een brief van PwC maakte hij een onderscheid tussen een directe heffing bij woningcorporaties tegen het vennootschapsbelastingtarief en een indirecte heffing op termijn bij pensioenfondsen tegen het inkomstenbelastingtarief. ‘De manier van belastingheffen is anders, het is daarom lastig aan te geven of de ene situatie gunstiger is dan de andere.’ Belastingadviseur Petra Bangma van PwC vindt dit allerminst lastig. ‘Er zijn ook verzekeringsmaatschappijen die pensioenen verzekeren. De vergelijking gaat daarom mank. Verzekeringsmaatschappijen zijn onderworpen aan de directe heffing van vennootschapsbelasting en de uitkeringen nog eens aan de heffing van de inkomstenbelasting. Het gaat hier niet om het voorbeeld, maar om de vraag met welke partijen corporaties worden vergeleken.’ Zij wijst er verder op dat de corporaties al enkele nieuwe faciliteiten hebben binnengehaald, waaronder de fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting en een vrijstelling van overdrachtsbelasting bij interne transacties. Later dit jaar volgen waarschijnlijk nog maatregelen voor de fiscale eenheid voor de btw en voor de winstberekening van gemengde projecten. Vreemde constructies De marktpartijen, en dan vooral de institutionele beleggers, hebben begrip voor de strijd die Aedes voert om het vermogen niet uit de sector te laten weglekken, maar zijn toch blij dat het fbi-avontuur van de corporaties lijkt te zijn geëindigd. Bij de IVBN-leden bestond de vrees dat

taxspecial

het ‘gehannes’ bij corporaties het in augustus bereikte akkoord over de oprichting van een ontwikkeldochter onder druk zou kunnen schaden. ‘Wij hebben zes jaar gestreden voor het onderbrengen van een ontwikkelingspoot in fbi-dochters’, zegt IVBNdirecteur Frank van Blokland. Omdat Financiën alle eventualiteiten wilde uitsluiten, hebben we tot vier keer toe het hele proces opnieuw doorlopen. Dan is het natuurlijk vreemd als die afspraken helemaal haaks komen te staan op de fbi-praktijk die de corporaties voorstaan. De regeling houdt in dat we uitsluitend mogen ontwikkelen voor de eigen portefeuille. Een belaste ontwikkeldochter voor de eigen portefeuille is een totaal ander fenomeen dan een corporatie die naast een commerciële ontwikkeldochter voor de markt, ook nog eens een fbi-dochter kent voor de exploitatie, met daarin dan weer een ontwikkeldochter voor de eigen portefeuille. Dat soort merkwaardige constructies zijn niet conform aan de lijn van denken die wij in augustus hebben bereikt. De vrijstelling van de belastingplicht is nu van ons lijstje geschrapt. Maar in de klacht die wij hebben ingediend bij de Europese Unie, staan er nog een hele reeks.’

De corporaties hebben al enkele nieuwe faciliteiten binnengehaald zoals de fiscale eenheid voor de vpb Van Blokland zegt het buitengewoon jammer te vinden dat corporaties nog steeds geen bezit mogen verkopen aan institutionele beleggers. ‘In de stedelijke herstructurering zouden we goed kunnen samenwerken. Het opmerkelijke is dat de grote, professionele corporaties, zoals die zijn verenigd in De Vernieuwde Stad, dat ook wel zien. Die hebben ook niet zo’n moeite met de fbi’s. Een aantal is ook lid van de Neprom: die willen gewoon professioneel werken. Die hebben weinig op met overheidstoezicht en betutteling. Dat zijn ook de corporaties die in de markt goed acteren.’ Van Blokland houdt van transparante partners met een helder werkterrein. ‘De moedercorporatie kan wat ons betreft werkzaam zijn voor de sociaal zwakkeren, die zijn te vinden in laten we zeggen een doelgroep van 1,5 miljoen huurders en huren onder de € 500 per maand. Dat is allemaal prima. Maar laat de juridisch en financieel volstrekt afgescheiden commerciële dochters van corporaties dan voor de rest commercieel, transparant en op dezelfde manier gaan werken, zoals wij dat doen. Maak samenwerking met die commerciële dochters door marktpartijen mogelijk. Dat zou het functioneren van woningmarkt zeer ten goede komen.’

propertynlmagazine

2008-MNL03-039-TAX-CORPFBI.indd 41

2008

nr.

3 - 14 februari 2008 | 41

05-02-2008 19:36:59

New Babylon - Den Haag

Joint Venture en Participatiefinanciering

januari 2008

SNSPF8027 adv babylon 01NB.indd 1

1-1 PNL03 2008.indd 6

04-02-2008 16:16:57

05-02-2008 12:30:36

XXXXXXXXXXXX

Platform Ruimte In Ontwikkeling

Kennisachterstand bij alle betrokkenen Informatieuitwisseling is bij gebiedsontwikkeling van het grootste belang. Het gaat dan niet alleen om kennis van de materie maar ook om kennis uit de praktijk. Gebiedsontwikkeling is zo complex dat de Reiswijzer van de Neprom alleen niet meer voldoet.

door Paul Wessels

Zeker bij middelgrote en kleinere gemeenten is sprake van een kennisachterstand als het gaat om gebiedsontwikkeling en de samenwerking tussen markt en overheid. Er is daarom veel behoefte aan meer informatie over cases en gebiedsontwikkelingen in andere gemeenten waar men veel van kan leren. Ook marktpartijen en grotere gemeenten kunnen daarbij hun licht opsteken. Dat was een van de conclusies bij een drietal bijeenkomsten die de koepel van projectontwikkelaar Neprom de afgelopen weken organiseerde in Eindhoven, Zwolle en Bussum samen met het ministerie van VROM, Vereniging Nederlandse Gemeenten VNG en Interprovinciaal Overleg (IPO). Aanleiding voor de bijeenkomsten was het feit dat deze partijen signaleerden dat na het het publiceren van de Reiswijzer Marktpartijen en Gebiedsontwikkeling eind 2006 zich in 2007 een aantal ontwikkelingen heeft voorgedaan op het gebied van selectie van marktpartijen bij gebiedsontwikkeling. Afgelopen jaar vergrootte de uitspraak van het Europese Hof over de zaak Roanne/Aroux de onzekerheid. Afgaande op de goede opkomst bij de bijeenkomsten is de belangstelling voor het onderwerp bij gemeenten springlevend. Vrijwel alle gemeenten met projecten van enige betekenis hebben te maken met gebiedsontwikkeling waarbij de diverse belangen en kwaliteiten van marktpartijen en overheid samen worden gebracht voor de optimale ontwikkeling van een gebied als geheel. Dat is niet eenvoudig. Het gaat vaak om langdurige, complexe en kapitaalintensieve

projecten waarin publieke en private partijen samenwerken: wat kies je voor soort samenwerking tussen markt en overheid, hoe selecteer je marktpartijen op de beste manier en doe je dat wel in overeenstemming met de Europese regels voor aanbesteding. Niet voor niets verzuchtte een van de aanwezige gemeenteambtenaren, ‘Ik snap er nu helemaal niets meer van.’ Ook bij deze bijeenkomsten drong de gedachte zich op dat we nog maar aan het begin staan van een lang proces waarbij de kennis over publiek-private samenwerking (PPS) langzaam toeneemt, maar allereerst vooral de onvermijdelijke onzekerheden moeten worden overwonnen. Maar er is méér nodig, zeker als het gaat om het ontwikkelen van kennis, zo concludeerde Peter van der Gugten, algemeen directeur van Proper-Stok Goep, tijdens de bijeenkomst in Eindhoven. Hij is met zijn onderneming actief bij verschillende gebiedsontwikkelingen (o.a. in Rotterdam en Dordrecht) die veel inzicht geven in hoe de samenwerking bij gebiedsontwikkeling het beste vorm gegeven kan worden. Van der Gugten constateerde dat delegaties van Nederlandse gemeenten wél naar het buitenland afreizen om dáár te kijken hoe het moet en te weinig oog hebben voor de goede – en slechte – voorbeelden in eigen land. Meer onderzoek naar en het uitwerken van de details van deze concrete gebiedsontwikkelingen kan gemeenten en marktpartijen veel inzicht opleveren waardoor valkuilen in de toekomst worden vermeden.

propertynlmagazine

2008-MNL03-043-PRIO.indd 43

nr.

3 - 14 februari 2008 | 43

06-02-2008 11:23:01

Lessen in gebiedsontwikkeling Wantrouwen en cultuurverschillen beheersen nu nog vaak de verhouding tussen markt en overheid bij gebiedsontwikkeling. Méér duidelijkheid over wat de gemeente met het gebied wil, méér en langere committent van marktpartijen en gemeente en duidelijker selectieprocedures zijn belangrijke lessen uit de praktijk.

door Paul Wessels Ministerie van VROM, Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), koepel van ontwikkelaars Neprom en het Interprovinciaal Overleg (IPO) organiseerden op 30 januari in Eindhoven de eerste van drietal praktijkbijeenkomsten. Het thema was samenwerking en selectie van marktpartijen bij gebiedsontwikkeling, waar een groot aantal meest kleine en middelgrote gemeenten op af kwam. Kijkend naar de opkomst is dit een onderwerp dat duidelijk leeft bij lokale overheden. NEPROM-directeur Jan Fokkema presenteerde de resultaten van een inventarisatie onder 126 ontwikkelcompetities waaruit blijkt dat de meeste competities worden gehouden op basis van twee criteria: prijs en kwaliteit. In maar liefst 75 % van de onderzochte ontwikkelcompetities was dat het geval. Fokkema bepleitte dat gemeenten de ontwikkelaar vaker op basis van kwalitatieve eigenschappen en een trackrecord zouden moeten kiezen en minder puur naar prijs zouden moeten kijken. ‘Belangrijk is dat een gemeente formuleert wat men precies wil en dat men een helder selectieproces formuleert.’

Jan Fokkema

Te lage vergoedingen Te vaak ziet de Neprom nog gevallen waarin dat niet goed verloopt: bijvoorbeeld wanneer een gemeente té hoge eisen stelt aan de financiële slagkracht van de biedende ontwikkelaar. Fokkema: ‘Zo ken ik een competitie voor een relatief klein project van 200 woningen waar de financiële eisen die de gemeente stelt zo hoog zijn dat alleen de allergrootste ontwikkelaars van Nederland mee zouden kunnen doen, en dan nog met veel moeite.’ In 62 % van de door de Neprom onderzochte ontwik-

44 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-043-PRIO.indd 44

kelcompetities werd er door de gemeente geen vergoedingen gegeven aan de biedende partijen die afvielen. Fokkema hekelde de hoge kosten die ontstaan doordat in sommige biedingen tientallen partijen worden toegelaten die ieder tonnen aan kosten moeten maken. ‘Wij vinden: als je meer partijen mee laat doen aan een ontwikkelcompetitie dan moet de vergoeding ook hoger zijn.’ Veel beter is volgens Fokkema dat een gemeente op basis van veel globalere visies vroegtijdiger in het proces de keuze maakt met een beperkt aantal partijen verder te gaan. Een goed voorbeeld was de competitie voor het Homeruskwartier in Almere, waarbij de gemeente uiteindelijk verder ging met 14 partijen die gedetailleerde plannen mochten maken voor 7 locaties. ‘Als je als ontwikkelaar een kans van 50 % maakt, dan loop je wel.’ Duivesteijn Wethouder Adri Duivesteijn van Almere zette in de forumdiscussie een forse kanttekening bij de huidige praktijk van de samenwerking tussen markt en overheid. ‘Het valt mij op dat alles maar marktwerking moet zijn: dat is een heilig adagium.’ Ook bij de ontwikkeling van het Homeruskwartier in zijn eigen Almere heeft Duivesteijn daarbij weer staaltjes gezien: ‘Ontwikkelaars bieden de consument zelfs auto’s aan om voor een bepaalde ontwikkeling te kiezen.’ Voor Duivesteijn is vooral de vraag van belang hoe je als overheid partners kunt kiezen die ‘echt voor kwaliteit gaan’, zeker als het gaat om de ontwikkeling van complexe gebiedsontwikkelingen zoals de kustzone bij Almere. Duivesteijn signaleert in zijn praktijk dat ontwikkelaars vooral voor de snelle ontwikkeling gaan

propertynlmagazine

06-02-2008 11:23:03

– ‘hit and run’ -, een vastgoedontwikkeling neerzetten en daarna snel doorgaan naar de volgende ontwikkeling. ‘Ze komen en gaan en nemen het geld mee.’ Duivesteijn wil eigenlijk geen zaken meer doen met dergelijke ontwikkelaars en alleen aan tafel met echte stakeholders die zich langdurig aan een gebied verbinden. Van der Gugten Peter van der Gugten, algemeen directeur van Proper-Stok Groep was het eigenlijk wel eens met Duivesteijn. ‘In de praktijk is kwaliteit vaak ondergeschikt aan prijs.’ Wat Van der Gugten vooral dwars zit is het feit dat de samenwerking tussen markt en overheid in sterke mate is verjuridiceerd. Gemeentes willen vaak een garantie van ontwikkelaars dat bestuurders niet in de problemen zullen komen door tegenvallers bij een gebiedsontwikkeling. Van der Gugten: ‘Het is een grandioze fout dat je een gebiedsontwikkeling van 10 tot 15 jaar kan dichttimmeren met juridische afspraken.’ Het is volgens Van der Gugten vooral de juridische adviseur die daar een goede boterham aan verdient. En het draagt niet bij aan de positie van de gemeente als ‘goede opdrachtgever’. Roger Kersten, managing partner Akro Consult haalde het voorbeeld van Van der Gugten aan als een illustratie van de grote cultuurverschillen tussen overheid en markt. ‘Het vertrouwen is beperkt, zeker bij grote gebiedsontwikkelingen. Je moet in dat proces geen zekerheden zoeken die er niet zijn.’ Volgens jurist Arjan Bregman van het Instituut voor Bouwrecht is het naast de juridische adviseur toch vooral de moedige bestuurder die zijn afweging maakt om een ontwikkeling door te zetten.

XXXXXXXXXXXX

Rol voor GOB De samenwerking tussen markt en overheid moet worden verbeterd en het enige jaren geleden ingestelde Gemeenschappelijk Ontwikkelingsbedrijf van het Rijk (GOB) moet daarin een rol spelen. Gemma Smid, projectdirecteur GOB, wees erop dat samenwerking tussen markt en overheid meer is dan samenwerking tussen twee partijen. Het gaat veel meer om een danswedstrijd tussen meerdere partners, zowel aan overheidszijde als aan marktzijde. ‘Aan de overheidskant moet men met één mond spreken en een goede opdrachtgever zijn en aan de marktkant moet ook duidelijk zijn wie er namens het consortium spreekt.’ Het GOB is speciaal in het leven geroepen om dit proces, waarbij bijvoorbeeld verschillende departementen zijn betrokken, te stroomlijnen. Dat roept de vraag op hoe de marktpartijen zich zouden kunnen verbeteren. Volgens Adri Duivesteijn zou een goede ontwikkelaar vooral ‘een echte organisator’ moeten zijn. De dragers van een gebiedsontwikkelaar zijn volgens hem juist niet de ontwikkelaar, maar de stakeholders met een langetermijnbelang: de stad en de beleggers. Maar juist bij die laatste groep is het beeld niet eenvoudiger geworden. Duivesteijn: ‘Met grote beleggers als het ABP en PGGM kon je in het verleden duurzaam ontwikkelen.’ De groei van het vak projectontwikkelaar betekende dat beleggers steeds vaker het ontwikkelvak uitbesteden aan ontwikkelaars waardoor een diﬀuus beeld is ontstaan aan de zijde van de markt. ‘Ik vind dat degene die de investeringen doet, ook de opdrachtgever moet zijn. De ontwikkelaar is daaraan dienstbaar.’ Ook hier was Van der Gugten, ogenschijnlijk verrassend, het met de wethouder uit Almere eens.

Adri Duivesteijn

Vijf modellen voor samenwerking markt en overheid Bij de samenwerking tussen markt en gemeente zien we vijf modellen: naast de traditionele uitgifte van grond is er het model van de bouwclaim waarbij een ontwikkelaar grond verkoopt in ruil voor een ontwikkelpositie elders in de gebiedsontwikkeling. Dan is er de exploitatieovereenkomst waarbij de afspraken over kosten van verkoop en voorzieningen kunnen worden gekoppeld aan nadere afspraken over de aard, omvang en doelstelling van de te realiseren bebouwing. Ingewikkelder is de joint venture waarbij de gemeente de grondexploitatie doet, maar de ontwikkelrisico’s deelt met marktpartijen. Het gaat hier om langdurige trajecten waarbij marktpartijen vroegtijdig zijn betrokken. Dan is er nog het concessiemodel waarbij de hele ontwikkeling bij de markt wordt gelegd inclusief de grondexploitatie. De gemeente draagt hierbij alle risico’s over, inclusief de aanleg van publieke voorzieningen.

propertynlmagazine

2008-MNL03-043-PRIO.indd 45

nr.

3 - 14 februari 2008 | 45

06-02-2008 11:23:06

derland zijn ontstaan doordat gemeenten maar lukraak zijn gaan uitgeven.’ Om slechte kwaliteit te voorkomen is visie en moed nodig bij de gemeente, zo verzuchtte Van der Gugten. ‘Dat hebben we bijna niet meer: een wethouder die weet wat hij wil en lang blijft zitten.’

Elaine van der Poorten Directeur Realisatie en Ontwikkeling VROM

De ontwikkelaar heeft vooral een organiserende rol en moet ervoor zorgen dat de gemeente uiteindelijk met de juiste stakeholders, en dat zijn de beleggers, aan tafel zit. Jan Fokkema: ‘Hoe wordt de ontwikkelaar op de juiste manier aangestuurd door de stakeholders, daar gaat het om.’ En dat begint met een duidelijke opgave van de gemeente waar de competitie voor de gebiedsontwikkeling precies om draait, zo stelde Roger Kersten, daarin bijgevallen door Duivesteijn: ‘Die lullige bedrijventerreinen overal in Ne-

Wetswijziging als medicijn Een ingrijpende wetswijziging zou op de langere termijn wel eens het medicijn kunnen zijn waarmee gebiedsontwikkeling in Nederland zou kunnen opkrabbelen, zo betoogde Duivesteijn. Hij is er voorstander van dat de overheid gebiedsontwikkeling als één geheel gaat aanbesteden aan marktpartijen. En daarmee zou tegelijk de juridische grondslag voor onteigening moeten worden geschapen. ‘Al die versnipperde grondposities in een gebied, daar moeten we van af.’ In Nederland staat eigendom van grond het recht om op die grond te ontwikkelen (zelfrealisatiebeginsel) vooraan in de regelgeving. Duivesteijn: ‘Willen we werkelijk naar gebiedsontwikkeling toe, dan moeten we af van dat beginsel. Een plan voor gebiedsontwikkeling is tegelijk een integrale grondslag voor onteigening.’ ▪

Peter van der Gugten

Gemma Smid

Impact Europese arresten valt mee

FOTO’S: FOTOPERSBUREAU BERT JANSEN

Er is veel onduidelijkheid en onzekerheid over hoe gemeenten tot selectie van marktpartijen kunnen komen bij gebiedsontwikkeling en op welke wijze de samenwerking met marktpartijen kan worden ingericht. Afgelopen jaar vergrootte de uitspraak van het Europese Hof over de zaak Roanne/Auroux opnieuw de onzekerheid. Om die reden hebben NEPROM en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) door het instituut voor Bouwrecht (IBR) laten onderzoeken wat de feitelijke betekenis van deze en andere recente Europese arresten is voor de Nederlandse praktijk van samenwerken bij gebiedsontwikkeling. Een belangrijke conclusie is dat de recente jurisprudentie van het Europese Hof géén reden vormt om de huidige Nederlandse samenwerkingspraktijk bij gebiedsontwikkeling ter discussie te stellen. Dat betekent dat gronduitgifte aan een marktpartij en/of het kiezen van een marktpartij als partner voor een PPS, bijvoorbeeld een gemeenschappelijke exploitatiemaatschappij (GEM), niet een Europese aanbestedingsprocedure behoeven te doorlopen. Volgens de huidige inzichten blijft ook het doorschuiven van de aanbestedingsplicht van publieke werken naar een GEM of naar marktpartijen met grondposities mogelijk. Wel leidt de nieuwe jurisprudentie tot het inzicht dat terughoudendheid betracht moet worden met het doorschuiven in díe situaties waarin de grondposities van de marktpartijen minder substantieel zijn (of waren) en waar bijvoorbeeld gronden vooral van overheidswege in een GEM zijn ingebracht; De nieuwe jurisprudentie leidt ook tot het inzicht dat in het geval de overheid rechtstreeks financieel participeert in de ontwikkeling van bijvoorbeeld woningen of kantoren, het risico bestaat dat Europese aanbesteding verplicht is. Naarmate de overheidsparticipatie in opstallen substantiëler is komt Europese aanbesteding meer in zicht. Tenslotte wordt er naar aanleiding van de nieuwe jurisprudentie vaak gesproken over gemeentelijke eisen. Dit betekent dat gemeentelijke eisen aan vastgoed die verder reiken dan de gemeentelijke publieke taak ten aanzien van gebiedsontwikkeling, aanleiding kunnen geven tot de gedachte dat sprake is van eisen zoals een opdrachtgever die pleegt te stellen.

propertynlmagazine

2008-MNL03-043-PRIO.indd 47

nr.

3 - 14 februari 2008 | 47

06-02-2008 11:23:13

BEURS DIT JAAR WEER GROTER DAN OOIT

MIPIM GROEIT UIT ZIJN JAS Mipim, de grootste vastgoedbeurs ter wereld, groeit nog steeds met sprongen. Ook dit jaar komen er weer meer bezoekers en meer standhouders. De Russen zijn al niet meer weg te denken uit Cannes. In december breidt Mipim uit met Horizons.

door Brenda McNally

Netwerken was in 2007 een sleutelwoord en een van de mondiale trends afgelopen jaar, mede door de populariteit van netwerksites. Het is echter altijd al een belangrijk aspect en zelfs een sleutel tot het succes geweest van de Mipim, de grootste vastgoedbeurs ter wereld, die elk jaar in maart plaatsheeft in Cannes. Als een van de belangrijkste jaarlijkse gebeurtenissen voor vastgoedprofessionals in de hele wereld, zorgt de Mipim ervoor dat vakmensen elkaar kunnen ontmoeten, lange-termijncontacten kunnen ontwikkelen en het geeft hen de gelegenheid hun projecten te tonen aan gerichte doelgroepen. Volgens Nadine Castagna, directeur van de Mipim, is het de enige gelegenheid die de meest invloedrijke beslissers in de markt samenbrengt. ‘Wij hebben dit jaar meer dan 6600 beleggers en eindgebruikers uit de hele

Top-10 2007 alle bedrijven

Top-10 2007 exposanten

VK VK 1.8681.868 Frankrijk Frankrijk 1.4811.481 Duitsland Duitsland 774 774 Russische Russische fed. fed. 550 550 ItaliëItalië 416 416 Nederland Nederland 334 334 België België 312 312 Zweden Zweden 245 245 VS VS 244 244 Denemarken Denemarken 236 236 SOURCE: MIPIM

VK VK Frankrijk Frankrijk Duitsland Duitsland Russische Russische fed. fed. ItaliëItalië Zweden Zweden Denemarken Denemarken VS VS Spanje Spanje België België

551 278 225 206 196 99 76 71 59 52

IN ’T KORT

Mipim dit jaar naar 29.000 bezoekers Via Mipimworld kan het netwerken nu al beginnen Eind dit jaar nieuwe beurs Mipim Horizons

wereld. Doordat we in staat zijn samen met de sector te groeien en te veranderen biedt de Mipim een goed perspectief op het internationale vastgoed.’ Een en ander wordt duidelijk uit de bezoekers op de Mipim, die record na record breken met aantallen die 43% hoger liggen dan twee jaar geleden. In 2007 werd een top bereikt van 26.000, 22% meer dan het jaar daarvoor. Deze trend lijkt zich voort te zetten ondanks de sombere vooruitzichten voor commercieel vastgoed. Dit jaar bereiken de bezoekersaantallen volgens de organisatoren waarschijnlijk de 29.000. Het aantal geregistreerde beleggers was eind december al 27% meer dan vorig jaar om dezelfde tijd, 1900 nu tegenover 1491 eind 2006. Castagna denkt dat de stijging de algehele groei in de vastgoedsector weerspiegelt. ‘De markt wordt groter en de kansen op mondiaal niveau nemen toe.’ Om tegemoet te komen aan de vraag heeft Mipim 2115 m2 expositieruimte toegevoegd waarmee het totaal op 26.580 m2 uitkomt. Thema’s De 19de editie van de internationale vakbeurs en conferentie zal bezoekers opnieuw een mix van sprekers uit de sector, exposities en ontmoetingen bieden om de

Source: Source: Mipim Mipim

48 |

NR.

3 - 14 FEBRUARI 2008 |

2008-MNL03-048-MIPIM.indd 48

PROPERTYNLMAGAZINE

06-02-2008 11:05:56

MIPIM

Nadine Castagna

zaken te bevorderen en nieuwe contacten op te doen. De conferentie behelst vier belangrijke thema’s met allerlei activiteiten die daarmee verband houden zodat er voor elk wat wils is maar volgens Castagna eveneens om bezoekers in een omgeving te plaatsen waar een duidelijk focus is. Castagna: ‘Dit jaar zullen we ons concentreren op de hotel- en toeristenindustrie maar daarnaast hebben we ook de Hotel Chat Groups, waar kleine groepjes samenkomen om beleggingsmogelijkheden te bespreken in de hotelsector. Op regionaal gebied richten we ons in speciale sessies op Azië en op volwassen Europese markten, zoals Duitsland, Frankrijk en Italië. Op het gebied van vermogensbeheer zijn er sessies over de sectoren die het meest in trek zijn, over Reits versus vastgoedbedrijven en de beleggingslocaties van de toekomst. De sessies over duurzame ontwikkeling behelzen onder meer een ‘groene dag’ (woensdag 12 maart) met zes bijeenkomsten over duurzaamheid, inclusief twee speciale sprekers, onder wie Winy Maas, de Nederlandse architect van MVRDV uit Rotterdam.’ Aan elk thema wordt ook weer aandacht gegeven in workshops voor eindgebruikers en in de populaire koppelontmoetingen waarin tien projecten en vijf fondsen de kans krijgen beleggers voor zich te winnen in tien minuten. Bezoekers kunnen ook gebruikmaken van Mipimworld, een koppelinstrument via internet. Deze databank, die bijzonderheden bevat over bedrijven en personen op de beurs en de vastgoedprojecten beschrijft, biedt de mogelijkheid aan vertegenwoordigers om afspraken te maken voor, tijdens en na de Mipim. Mipimworld is sinds januari in de lucht. Prominent De Russen waren hét verhaal van de Mipim 2007. Ze vormden de vierde grootste nationaliteit met 550 bedrijven (44% meer dan in 2006) en 206 bedrijven met een stand. Hoewel in 2008 opnieuw wordt gerekend op een omvangrijke Russische aanwezigheid (de Russische Federatie heeft met 500 m2 in grootte de derde stand), gevolgd door de region Krasnodar (4de groottste) en Gao Economic Development (5de in grootte), is de ver-

wachting dat het ‘oude Europa’ ook weer prominenter aanwezig zal zijn. Vorig jaar was de aanwezigheid van Duitsland 17% gestegen met 774 geregistreerde bedrijven, naast het department van Economische zaken met een paviljoen van 210 m2, dat ook nog eens gastheer was voor tientallen bedrijven. De groeiende belangstelling uit Scandinavië was ook opmerkelijk met veel bedrijven uit Zweden en Denemarken plus Oslo als stad met een stand. Het Verenigd Koninkrijk was het best vertegenwoordigde land met meer dan 1500 bedrijven en Frankrijk vergrootte ook zijn aanwezigheid door het bijwonen van nieuwe bedrijven, zoals Vinci Construction. Dit jaar zullen twee nieuwe landen op de beurs te zien zijn, te weten Marokko en Jordanië, die beide voor de eerste keer een stand hebben.

Om het belang van de opkomende markten te erkennen heeft de Mipim de beurs Mipim Horizons opgezet Omdat het belang van de opkomende markten groter wordt heeft de Mipim ook besloten dit jaar een afzonderlijke beurs te organiseren, Mipim Horizons, in december van dit jaar. De beurs zal zijn gewijd aan landen en regio’s die goede economische vooruitzichten hebben en van bijzonder belang zijn voor vastgoedbeleggers. Hij richt zich speciaal op Midden-Europa, het Midden-Oosten, deelstaten van de Russische Federatie, Centraal Azië en Zuid-Amerika. Het doel van deze nieuwe beurs is de toegang tot deze vaak moeilijk te bereiken landen te vergemakkelijken en de opkomende markten te promoten. De groeiende bezoekersaantallen tonen aan dat vakmensen de Mipim belangrijk blijven vinden, ondanks de eﬀecten van de credit crunch in 2007 op de vastgoedmarkt. Het is ook een teken dat juist in moeilijker tijden netwerken nog belangrijker is bij het behalen van successen. ‘Niets is belangrijker dan goede contacten’, aldus Castagna. ‘Als je deel wilt uitmaken van de vastgoedwereld, moet je op de Mipim zijn.’

PROPERTYNLMAGAZINE

2008-MNL03-048-MIPIM.indd 49

NR.

3 - 14 FEBRUARI 2008 | 49

06-02-2008 11:06:13

Tijd

Conferentie

10:00 - 11:00

Profitable commercial property investment and development in an energy sensitive world Secured lending valuation after the Crunch: Forecast or foreclose Asia Panel

10:00 - 11:00

Dinsdag 11 maart

10:00 - 11:00

15:00 - 16:00

France: still in fashion?

Panel

15:00 - 16:00

Mega mixed-use projects - International review of development market demand, feasibility and lessons learned End-Users Superpanel Occupiers vs landlords in the changing economy

16:30 - 17:30 16:30 - 17:30 16:30 - 17:30

9:30 - 10:30 10:00 - 11:00

Woensdag 12 maart

10:00 - 11:00 10:00 - 10:45

11:30 - 12:30 11:30 - 12:30 11:30 - 12:30

11:30 - 12:30

NR.

Speed Matching: Projects Real Estate: Cart or horse of crossborder investment Logistics and courier warehouses: same future? The role of cities in managing greenhouse gas emissions Going Green or Going Nuts Investment dilemmas: Europe: East or West Building Europe’s world cities: The role of the mayors in attracting investment and development Hotel REITs: small players or future giants?

3 - 14 FEBRUARI 2008 |

2008-MNL03-048-MIPIM.indd 50

Panel

Panel Keynote Hotel Chat Group

Holger Schmieding, Chief Economist Europe, Bank of America - Is Germany still the powerhouse of Europe? SIIQing Success: Italian-style REITs Investment dilemmas: Direct or Indirect Speed Matching: Funds

David Tuﬃn •

REITs vs real estate companies Japan’s new significance in global real estate Real Estate: Economic stabiliser or destabiliser Valuation of hotel assets: are you paying the right price?

16:30 - 17:15

Spreker / Voorzitter/ Panel

•

11:30 - 12:30 11:30 - 12:30 11:30 - 12:15 11:30 - 12:30

15:00 - 16:00 15:00 - 16:00

50 |

Soort

Au dit Au orium dit ori A, le um Es vel ter el R K, le 3 vel ‘VI oo m, 4 PI lev Ho nves el 5 tor tel &T s& ou E ris nd-U m Are sers Lo na u

CONFERENTIE PROGRAMMA

e’

MIPIM 2008

• • • • •

•

Hans Timmer Yves Marchal

Patrick Artus, Fernand Perreault, Dr. Madhi Mokrane, René Buck •

Keynote End-Users Workshop Keynote

• • • Dr. Holger Schmieding Riccardo Delli Santi

• Panel Pitching Session

• •

Pitching Session

• •

Panel

Courtney Fingar, Douglas Clark Nazih Chentouf, Bruno Montigny

•

Keynote

•

Paul Dickinson

• •

James Valente

Panel

•

Hotel Chat Group

•

Greg Clark

PROPERTYNLMAGAZINE

06-02-2008 11:06:17

MIPIM

Conferentie

Soort

15:00 - 16:00

The environmental challenge for our cities – Stockholm and London – leading the way The U.S. Institutional Real Estate Market: Post Global Correction Prospects and Opportunities Keynote address: Winy Maas, Architect, MVRDV (the Netherlands) Sustainability and corporate social responsibility from an End User perspective - what developers need to provide to ensure returns

Panel

15:00 - 15:45 15:00 - 16:00

16:30 - 17:30 16:30 - 17:30 16:30 - 17:30

Scandinavia - a model of success for global real estate capital! Sustainable development Comparison & competition between Central and Western Cities and their perspectives?

9:30 - 10:30 10:00 - 11:00 10:00 - 11:00 10:00 - 10:45

Speed Matching: Projects Investment dilemmas: Public or Private not programmed yet Ramsey Mankarious, CEO, Cedar Capital Partners (UK ) -The art of buying hotels: risky business or patient gardening

11:30 - 12:30 11:30 - 12:30 11:30 - 12:30

Latin America: a new safe haven? Investment dilemmas: Growth or Income Investments in the hotel industry: Where has the money gone? Mixed-use developments: is the hotel brand a key element?

11:30 - 12:30

15:00 - 16:00

15:00 - 16:00 15:00 - 15:45 15:00 - 16:00 16:30 - 17:30 16:30 - 17:30 16:30 - 17:30

Russia: investment in land, real estate and construction not programmed yet The battle of the giants: How large hotel groups expand their portfolios in Europe End-Users Workshop Hotel investment and development trends: key lessons for successful hotel projects Is the middle east ready for alternative real estate? 2008 Market Reality Check: where to invest and where to avoid

•

Hakan Bryngelson, •

Keynote

Yolande Barnes

•

End-Users Workshop

•

Johan Zetterstedt •

Panel

Pitching Session Panel

Jonathan Davis Hanna Gronkiewicz-Waltz, Andrej Durkovsky, Jean-François Ott

•

• • •

Keynote

•

Ramsey Mankarious

• Panel

Guy Perry Gerardo Solaro, Del Borgo

• •

Hotel Chat Group

Panel

•

Andreas Schiller, Andre Goltsblat, Olga Arkhangelskaya •

Keynote End-Users Workshop

• • •

Michael Widmannw •

Panel

Mohammed Altawash •

PROPERTYNLMAGAZINE

2008-MNL03-048-MIPIM.indd 51

Donderdag 13 maart

15:00 - 16:00

Spreker / Voorzitter/ Panel

Woensdag 12 maart

Tijd

Au dit Au orium dit ori A, le um Es vel ter el R K, le 3 vel ‘VI oo m, 4 PI lev Ho nves el 5 tor tel &T s& ou E ris nd-U m Are sers Lo na u

e’

NR.

3 - 14 FEBRUARI 2008 | 51

06-02-2008 11:06:31

Wij laten liever niets aan het toeval over. Medewerkers zijn een groot kapitaalgoed voor een onderneming. Het benaderen en selecteren van kwalitatief goede werknemers is daarom niet alleen belangrijk, maar vraagt bovendien om een zorgvuldig proces. Escalier heeft uitgebreide ervaring in het benaderen en selecteren van kandidaten voor hogere kaderfuncties binnen de vastgoedmarkt. Escalier kiest voor duidelijkheid en transparantie en laat daarbij liever niets aan het toeval over. Kijk op onze website www.escalier.nl voor meer informatie over onze werkwijze en een actueel overzicht van de vacatures.

1-1 PNL03 2008.indd 1

04-02-2008 14:15:51

ArbeidsmArktcommunicAtie

Gezocht: Vastgoedprofessionals In de vastgoedsector neemt de vraag naar toptalent in snel tempo toe. Zowel aan de beginnende als de ervaren vastgoedprofessional wordt hard getrokken door ambitieuze vastgoedbedrijven. In hoeverre worden de ambities van de opleidingen waargemaakt? In een rondetafelgesprek met grote werkgevers als DTZ Zadelhoff, Rabo Bouwfonds en Achmea Vastgoed wordt bekeken wat deze bedrijven bieden om hun beste talent vast te houden.

54 Opleiding, werving en selectie zijn belangrijke 64 Ook headhunters en recruteringsbureaus inte

onderwerpen in het vastgoed, want ze vormen de bouwstenen voor de toekomst van de sector. Ed Nozeman leidde een rondetafelgesprek.

resseren zich in toenemende mate voor de vastgoedsector. De krapte op de arbeidsmarkt vereist specialisten die mensen op maat kunnen vinden.

58 Met een MRE op zak maken mensen carriĂ¨re. 67 Niet tevreden over het huidige aanbod van MREMaar er zijn verschillen tussen MREâ&#x20AC;&#x2122;s en de verschillende opleidingen.

opleidingen, heeft Phanos besloten er zelf een te starten. CEO Hans Ensing legt uit waarom.

61 De bouwer die ook ontwikkelt krijgt een andere dynamiek binnen het bedrijf. Ook op het gebied van behoefte aan personeel. Een onderzoek naar bewegingen in de sector

propertynlmagazine

2008-MNL03-053-SCOPE-OPENING.ind53 53

nr.

3 - 14 februari 2008 | 53

06-02-2008 09:59:43

rondetafelgesprek Arbeidsmarkt en opleiding

Wedloop om talent steeds belangrijker Het tekort aan goede arbeidskrachten en de groei van de sector heeft zijn weerslag op het personeelsbeleid van vastgoedorganisaties. Met welke incentives kunnen zij hun personeel vasthouden, hoe vinden zij de juiste mensen die kunnen doorstromen naar het management en wat moeten opleiders bieden om de toekomstige bestuurders voor te bereiden op de toekomst? Een rondetafelgesprek over opleiding, werving en selectie in de vastgoedpraktijk.

door Gabriëlle Klaver en Paul Wessels

In de krapper wordende arbeidsmarkt zal het steeds belangrijker worden om als werkgever een aantrekkelijk imago te hebben om talent binnen te halen. Maar datzelfde geldt voor het behouden van talent, want de mobiliteit onder de hoger opgeleiden binnen de vastgoedsector is groot. Nozeman: ‘Uit onderzoek blijkt dat 80% van het cohort dat in 2002 de titel Master of Real Estate van de Amsterdam School of

Real Estate kreeg, inmiddels van baan is veranderd.’ Maar veel cijfers over de arbeidsmarkt voor specifiek de vastgoedbedrijven zijn er niet te vinden. Achmea Vastgoed heeft een in- en uitstroom van 10% per jaar, bij DTZ stromen er 40 tot 45 mensen in en wat minder uit omdat, zegt Jansen, ‘DTZ een groeiend bedrijf is.’ Ondanks de cijfers zeggen de gesprekspartners het beeld van de jobhoppende MRE’er niet geheel te herkennen. En dan nog, is mobiliteit zo slecht? Van Hal: ‘Na vijf jaar bij dezelfde werkgever gaan de hoger opgeleiden om zich heen kijken. En als de helft daarvan blijft, is het voldoende. De weg naar boven is immers een omgekeerde trechter. En als iemand viermaal van baan is veranderd is dat niet erg, als er

Dick van Hal Nog net plaatsvervangend directievoorzitter bij Achmea Vastgoed, belegger en soms ontwikkelaar. Deze organisatie beheert een belegd vermogen van € 13 mrd en heeft 220 werknemers in dienst. Per 1 maart wordt Van Hal voorzitter van de directie van BPF Bouwinvest. Van Hal: ‘Ik geloof dat het rouleren over verschillende functies de brede praktijk ervaring oplevert die een ceo moet hebben.’

54 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-054-SCOPE-RONDTAFEL.i54 54

propertynlmagazine

05-02-2008 19:19:41

scope

arbeidsmarktcommunicatie

Ben Jansen Vice-voorzitter van vastgoedadviseur DTZ Zadelhoff en onder meer verantwoordelijk voor personeelszaken. DTZ heeft momenteel zo’n 500 medewerkers. Jansen: ‘Het bedrijf zelf moet bij het aannemen van mensen al inschatten of ze management-materiaal zijn of niet.’

maar een plan achter zit.’ Desondanks bieden bedrijven ieder op hun manier arbeidsvoorwaarden om talent aan te trekken en te binden. Betaling is natuurlijk belangrijk. Van Zandvoort: ‘Voor grotere bedrijven als Rabo en ING is het bedenken van incentives als opleidingen of buitenlandervaring makkelijker. Maar kleinere bedrijven hoeven zich minder te houden aan een cao en kunnen dus hogere lonen bieden, terwijl ook opties op aandelen en participaties een mogelijkheid zijn.’ Doorstroming Hoewel Jansen zegt dat de gedachte dat het bieden van een opleiding een talent bij een bedrijf zal houden niet klopt, offreren zowel Achmea, DTZ als Rabo Bouwfonds ieder op hun wijze opleidingstrajecten voor de hoger opgeleiden. DTZ heeft een eigen traineetraject, Rabo Bouwfonds heeft een development academy en bij Achmea rouleren de trainees waardoor er een horizontale doorstroming plaatsheeft. Over de effectiviteit van een roulatiesysteem binnen de organisatie verschillen echter de meningen. Van Zandvoort: ‘Ik merk bij Rabo Bouwfonds dat in de huidige krappe arbeidsmarkt mensen helemaal niet geïnteresseerd zijn in horizontale verplaatsing. Waarom zouden ze rouleren als ze elders meteen kunnen doorstromen?’ Jansen is van mening dat rouleren niet altijd handig is omdat de persoon in kwestie te kort in een functie zit om een wezenlijke bijdrage te leveren. Van Hal: ‘Rouleren betekent bij ons twee jaar op een functie zitten en met zo’n termijn levert de trainee wel rendement op. Rouleren is nodig, omdat managers in de hogere echelons over een brede praktijkervaring moeten beschikken.’ Verder vindt van Hal dat roulatie ook verkokering binnen de organisatie voorkomt. Jansen: ‘Verkokering is een risico, maar is ook op te lossen door multidisciplinaire teams te vormen. Opleiding, of dat nu intern of extern gevolgd wordt, biedt de bedrijven de mogelijkheid hun mensen te vormen en een meerwaarde voor het bedrijf te creëren. Maar dat betekent niet dat opleiding de garantie biedt op een goede manager. Jansen: ‘Het belangrijkst is bij binnenkomst te screenen op kwaliteiten. En zorgen dat een waardevol persoon behouden blijft voor de organisatie, is een kwestie van het bieden van toekomstperspectief.’

Donateur De drie bedrijven bieden behalve een intern opleidingstraject ook externe onderwijsmogelijkheden aan. Daarbij wordt dankbaar gebruik gemaakt van de faciliteiten van de Amsterdam School of Real Estate, waarvan de drie bedrijven donateur zijn. Hier zijn zowel specialistische modules (MSRE) als een generalistisch opleidingstraject (MRE) te volgen. De vastgoedsector is de afgelopen zes jaar verdubbeld. Nieuwe

Henk van Zandvoort Nog net lid van de hoofddirectie van Rabo Bouwfonds en voorzitter van de directie van de divisie Development van Rabo Bouwfonds. In totaal heeft Rabo Bouwfonds zo’n 1000 medewerkers en draait het een jaaromzet van € 3,5 mrd. Van Zandvoort heeft bijna dertig jaar bij Bouwfonds gewerkt. Zijn laatste klus is het voorbereiden van de integratie tussen Rabo Vastgoed en Bouwfonds Property Development. Van Zandvoort: ‘Als ik jongeren vraag wat voor ’n soort cao zij willen, dan willen zij een cao zijn die zo flexibel mogelijk aansluit op hun eigen persoonlijke omstandigheden.’

propertynlmagazine

2008-MNL03-054-SCOPE-RONDTAFEL.i55 55

nr.

3 - 14 februari 2008 | 55

05-02-2008 19:19:52

1-1 PNL03 2008.indd 2

05-02-2008 12:55:35

scope

arbeidsmarktcommunicatie

Leo Uittenbogaard Directeur van de Amsterdam School of Real Estate dat zowel de integrale managementopleiding Master of Real Estate aanbiedt als de meer specialistische opleiding Master of Studies in Real Estate. Uittenbogaard: ‘Door de groei van de sector - vooral het aantal HBO’ers is sterk toegenomen - zijn niet alleen strategen nodig, maar ook specialistische managers die processen op gang krijgen.’

sectoren als de corporatiesector maken de sector ook breder. Uittenbogaard: ‘Hierdoor is de vraag naar onze opleidingen, vooral naar de specialistische, drastisch toegenomen. De sector heeft en masse specialistische managers nodig die processen op gang krijgen.’ Uittenbogaard merkt dat de specialistische en de generalistische managementopleiding een verschillend type student kent. De student aan de specialistische opleiding wil zijn kennis direct kunnen toepassen, de MRE-student wil over de schutting heen kijken. Uittenbogaard: ‘Studenten weten vaak zelf niet wat voor ’n type zij zijn. De werkgevers weten het echter wel – en maken de keuze.’ Jansen: ‘DTZ stuurt veel mensen naar de MSRE, die vooral voor starters interessant is. De MRE is slechts voor een enkeling een sluitstuk, ook omdat er maar een paar plaatsen per jaar zijn.’ DTZ hanteert als criteria voor de MRE-opleiding de vooropleiding, ambitie en mogelijkheden binnen de organisatie. Binnen alle drie bedrijven worden de studenten ook intern begeleid. Uiteraard wordt het geboden onderwijs belangrijk gevonden, maar minstens zo important is of en hoe de studenten werk en studie weten te combineren. ‘Echter,’ zegt Nozeman, ‘de wereld verandert snel en zo ook de vastgoedsector. De vraag is wat die ontwikkelingen zijn en hoe de externe opleider daar op in moet spelen.’ Een van die ontwikkelingen is bijvoorbeeld de internationalisering. Evident is de noodzaak om aansluiting te vinden bij de internationale opleidingen en dat er uiteindelijk in het Engels zal worden lesgegeven. De meeste bedrijven werken met lokale mensen in de verschillende landen, belangrijk is echter wel dat deze aangestuurd moeten worden.

Platter Aansturing, het management, is op zichzelf al een onderwerp dat aan verandering onderhevig is en dat in het onderwijs aandacht mag krijgen. Van Hal: ‘De klassieke top-down benadering is aan het verdwijnen, organisaties worden platter en de leidinggevende krijgt steeds meer een coachende rol.’ Van Zandvoort voegt eraan toe: ‘Het is faciliterend management. Dat betekent dat de verantwoordelijkheden lager in de organisatie liggen, er ruimte moet worden gegeven aan medewerkers en dat de verdiensten navenant moeten zijn.’ Het grootst is echter de roep om kennis over het financieringsvak. Door de ketenverlenging - een gevolg van de steeds meer concurrerende markt - zullen ontwikkelaars nu ook binnen hun eigen organisatie meer te maken krijgen met financiering en krijgen financiers meer te maken met ontwikkelaars. Van Zandvoort: ‘Grote kans dat de MRE van de toekomst, of die nu ontwikkelaar is of niet, in een financiële instelling werkt. Maar terwijl de ontwikkelaar denkt een mooi voorstel te doen, ziet de bankier slechts de risico’s. Ze moeten dus wel met elkaar kunnen communiceren.’ ‘En de self-mademan, de onafhankelijke ontwikkelaar, is daar in de toekomst nog ruimte voor’, vraagt Nozeman. Niet veel, gezien de concentratie in de sector, zo denken Jansen, Van Zandvoort en Van Hal. Maar kansen blijven er natuurlijk altijd, want altijd zullen er niches blijven.

Gespreksleider:

Ed Nozeman Bijzonder hoogleraar Vastgoedontwikkeling aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is gasthoogleraar Vastgoedontwikkeling aan de Amsterdam School of Real Estate. Tevens is hij naast zijn onderwijsactiviteiten actief als zelfstandig vastgoedadviseur.

propertynlmagazine

2008-MNL03-054-SCOPE-RONDTAFEL.i57 57

nr.

3 - 14 februari 2008 | 57

05-02-2008 19:19:56

EEn ondErzoEk naar dE trEnds in dE wErkpositiEs van MrE-afgEstudEErdEn

Opwaarts jobhoppen Afgestudeerden aan MRE-opleidingen krijgen betere banen en wisselen regelmatig van werkgever. Er zijn echter aanzienlijke verschillen tussen het loopbaangedrag van alumni aan de verschillende opleidingen, zoals ook de doelgroepen van de opleidingen uiteenlopen.

door Jan Franke

In Nederland worden drie volledige postdoctorale vastgoedopleidingen aangeboden, die opleiden tot de titel Master of Real Estate (MRE). In dit artikel staan centraal de MRE opleiding aan de Amsterdam School of Real Estate (ASRE) en die aan de TiasNimbas Bussiness School (TiasNimbas) in Eindhoven. De derde MRE opleiding aan de Hanzehogeschool Groningen is buiten dit onderzoek gehouden, omdat deze pas vorig jaar gestart en nog geen alumni heeft afgeleverd. Waar zijn de afgestudeerden terechtgekomen. In hoeverre worden de ambities van de opleidingen, het opleiden voor topposities binnen de vastgoedwereld, waargemaakt? De data betreffen uitsluitend de afgestudeerden sinds de oprichting van de beide opleidingen. Het gaat daarbij om twee momentopnamen, die op moment van inschrijving en de situatie medio 2007. Bij de vergelijking van de alumni van beide opleidingen is rekening gehouden met het verschil in moment van afstuderen. De ambities van de opleidingen zijn als volgt geformuleerd. De brochure van de ASRE vermeldt: ‘De Master of Real Estate (MRE) is de integrale managementopleiding, bedoeld voor de specialist die wil doorgroeien naar een meer generale, strategisch georiënteerde managementpositie.’ De brochure voor dit studiejaar van TiasNimbas stelt: ‘De opleiding Master of Real Estate is gecentreerd rond het tactische gebied van vastgoedprocessen. Voor de masteropleiding is de initiële samenstelling van een portefeuille dus een gegeven, evenals

58 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-058-SCOPE-MRE.indd 58

in ’t kort

MrE-opleidingen mikken op diverse doelgroepen doelgroep groeit in de breedte, afgestudeerde allround opwaartse mobiliteit en functiewisseling opvallend

de strategie van het bedrijf.’ Naast het inhoudelijke verschil in focus van de verschillende opleidingen stelt de ASRE wat betreft ingangseisen qua opleidingsniveau en werkervaring hogere eisen aan haar kandidaten. De opleiding aan de ASRE is in 1989 opgericht, Tias biedt de opleiding aan sinds 1997. Beide instituten bieden daarnaast nog andere onderwijsvormen aan. Deze blijven hier buiten beschouwing. Doelgroep In de doelgroepen van de opleidingen zijn verschuivingen opgetreden. Leo Uittenbogaard, directeur van de ASRE, onderscheidt meerdere doelgroepen voor zijn MRE-opleiding: ‘Onze traditionele, primaire doelgroep zijn de werknemers van echte investeerders. Dat wil zeggen: de beleggers die investeren in de voorraad en de ontwikkelaars die investeren in nieuwbouw, hoewel de werkelijkheid genuanceerder is. Dit was tijdens de start in 1989. Tien jaar geleden veranderden een aantal zaken met betrekking tot onze doelgroepen. De beleggers konden onderverdeeld worden in twee categorieën: investeerders in

propertynlmagazine

06-02-2008 12:45:18

SCope

vastgoedportefeuilles en investeerders in vastgoed voor eigen gebruik. Deze laatste werden vanaf toen ook gerekend tot onze primaire doelgroep. Onze secundaire doelgroep zijn de adviseurs van de beleggers en ontwikkelaars. Eerst de makelaars en later de juridische, financiële, en vastgoedmanagement adviseurs. De secundaire doelgroep groeide sterk. Wij streven er altijd naar om aan de hand van de primaire en secundaire doelgroepen onze kandidaten te selecteren en een gemêleerde groep studenten samen te stellen. De laatste jaren zien wij steeds meer mensen uit wat ik de tertiaire doelgroep noem zich aanmelden. Dat zijn de spelregelmakers bij de overheid, zoals medewerkers van de Dienst Ruimtelijke Ordening (DRO).’ Willem Keeris, Academic Director Real Estate bij TiasNimbas, signaleert een zelfde marktgekoppelde ontwikkeling aan zijn instituut. ‘Opkomend zijn cursisten uit enerzijds de maatschappelijke sectoren overheid, onderwijs en zorginstellingen en anderzijds grote commerciële ondernemingen op het gebied van retail en logistiek. Daarbij zijn de medewerkers van de corporaties een belangrijke groep geworden, met een omvang van zo’n 30% van het aantal cursisten. Ik heb sterk de indruk dat dit een structurele ontwikkeling is. Verder is opvallend het grote aantal cursisten vanuit de projectontwikkeling, c.q. met belangstelling daarvoor. Ten slotte kan nog genoemd worden het vaste aantal deelnemers uit financiële instellingen.’ De gegevens van de alumniverenigingen bevestigen de geschetste ontwikkelingen. Alleen de toestroom van overheidsmedewerkers bij de ASRE is (nog) niet verifieerbaar. Een gering aantal vrouwen start aan de MREopleiding. Slechts 12% van de starters aan de ASRE zijn vrouwen tegenover 23% bij TiasNimbas, een gemiddelde dat door de jaren heen nauwelijks verandert. Functiecategorisering Op de volgende pagina zijn de functies, waarin de alumni ten tijde van hun inschrijving werkzaam waren, vergeleken in een diagram en een taartgrafiek: ‘ASREfunctiecategorisering bij inschrijving’ en ‘TiasNimbas functiecategorisering bij inschrijving’. De carrière na het behalen van de Master of Real Estate wisselt. Van de alumni uit het tijdvak 2002-2007 is 32% na het afstuderen van werkgever veranderd. Logischerwijs zijn de ASRE-alumni uit het tijdvak 1988-1994 het meest van baan veranderd (89%). Zij zijn immers sinds het afstuderen het langst werkzaam. Opvallend is echter het hoge percentage alumni uit de tijdvakken 1993-1998 en 1997-2002 dat na afstuderen van werkgever veranderde (respectievelijk 85% en 79%). Hierbij zijn twee opmerkingen te plaatsen: de periode 1994-2001 was er een van uitzonderlijke hoogconjunctuur, met een he-

ARBEIDSMARKTCOMMUNICATIE

vige krapte op de arbeidsmarkt. Verder vallen de ASREalumni in deze tijdvakken volgens het CBS qua leeftijd in de categorie van de beroepsbevolking waarbij de kans op wisseling van baan anderhalf keer zo hoog is als onder de gehele werkzame beroepsbevolking (<35 jaar). Hieronder is de tegenwoordige verdeling van de ASREalumni over de verschillende werkgeverscategorieën weergegeven. Van de alumni van de ASRE, die na het afstuderen van werkgever zijn veranderd, blijkt dat in de meeste gevallen de werknemers wel van organisatie veranderen, maar niet van werkgeverscategorie. De mobiliteit verschilt tussen de bedrijvencategorieën overigens wel. Van de alumni die bij inschrijving voor een consultancybedrijf werkten, werkten na afronding van de MRE-opleiding nog 29% in deze categorie. Zij zijn in principe breed inzetbaar, met lichte uitschieters naar de categorieën ‘beleggers’ en ‘overheid’. Een ander voorbeeld van grote mobiliteit vertonen de alumni, die bij aanmelding bij een Corporate Real Estate Management organisatie werkzaam waren. Slechts 20% van hen werkt na afronding nog voor een soortgelijk bedrijf. In de categorie ‘overige’ blijkt dat personen, die bij inschrijving bij een organisatie werkten die vastgoed niet tot haar kerntaken rekent, dit na het behalen van de titel wel doen, met een oververtegenwoording in de categorie ‘beleggers’. De opgedane kennis over vastgoedmanagement is in deze gevallen medebepalend voor het carrièreverloop. Personen in de categorieën ‘ontwikkelaar’ (65%), ‘belegger’ (51%) en makelaar/taxateur (44%) blijven hun werkge-

Werkgeverscategorie ASRE- alumni 2007 60

werkgever belegger

ontwikkelaar financier makelaar/ taxateur

consultant overheid 20

corporatie jurist/ fiscalist

corporate RE overig ontbreekt

0 1989 - 1999

1993 -1998

1997 - 2002

2002 - 2007

propertynlmagazine

2008-MNL03-058-SCOPE-MRE.indd 59

nr.

3 - 14 februari 2008 | 59

06-02-2008 12:45:22

ASRE-functiecategorisering bij inschrijving 120 120

100 100

strategisch strategisch leidinggevend leidinggevend

management* p&p p&p management* marktadviseur marktadviseur zelfstandige zelfstandige * projecten portefeuillemanagement * projecten portefeuillemanagement

0 2002- 2002 2002 -2002 1998- 19981997 -1997 2007- 2007 1989 -1989 1994- 1994 1993 -1993

TiasNimbas functiecategorie bij inschrijving 1,22% p&p management* p&p management* marktadviseur zelfstandige marktadviseur ontbreekt zelfstandige 2,44% ontbreekt leidinggevend leidinggevend strategisch strategisch

19,51% 1,22% 7,32%

19,51% 53,66%

7,32% 23,17%

2,44%

2007

53,66%

23,17%

2007

verscategorie veelal trouw; ‘juristen/ﬁscalisten’ zijn het meest honkvast (79%). Opvallend feit is dat alumni die bij inschrijving werkzaam waren bij een van de nieuwe doelgroepen (corporatie- en overheidsmedewerkers en consultants), relatief zeer mobiel zijn en zich na het behalen van de MRE-titel gelijkmatig verspreiden over de verschillende categorieën. Van de corporatiemedewerkers die van werkgever veranderden, veranderde 29% van werkgeverscategorie. Zij gaan veelal voor beleggers werken. Hoewel over de alumni van TiasNimbas minder gegevens beschikbaar zijn, valt op dat er aanzienlijk minder alumni (47%) na het afstuderen van werkgever veranderd zijn. In tegenstelling tot de ASRE-alumni, blijkt een groter aantal van de TiasNimbas-alumni, die bij inschrijving werkzaam waren bij een consultancybureau, na het behalen van de MRE-titel in de consultancy werkzaam gebleven te zijn (75%). Corporatiemedewerkers en overheidsmedewerkers onder de TiasNimbas-alumni zijn, in vergelijking met die aan de ASRE relatief trouw aan hun werkgeverscategorie. Opwaartse mobiliteit Van 82% van de alumni van de ASRE is de functiesoort na het afstuderen veranderd. Er bestaat een sterke correlatie tussen het veranderen van werkgever en het

60 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-058-SCOPE-MRE.indd 60

veranderen van functiesoort onder de alumni van de ASRE. Van de alumni die van werkgever zijn veranderd, zijn 96% een ander soort functie gaan bekleden. Van werknemers die na afronding van de opleiding bij dezelfde werkgever zijn blijven werken is 51% binnen hetzelfde bedrijf van functie veranderd. Hieruit volgt dat er voor 15% van het totale aantal alumi van de ASRE qua werkgever en functiesoort niets is veranderd, waarbij ook weer het aantal jaren na het afstuderen van invloed is. Er is vrijwel alleen maar sprake van opwaartse mobiliteit na het behalen van de MRE-titel. In navolging van het kleinere aantal werkgeversveranderingen bij de TiasNimbas-alumni ten opzichte van de ASRE-alumni, geldt dit ook voor de functieveranderingen. 50% van de alumni bekleedt na de MRE-opleiding een ander soort functie. Van de 47% van de TiasNimbas-alumni, die van werkgever veranderd zijn, is 81% ook van functiesoort veranderd. Een opvallend verschil is echter dat van de TiasNimbas-alumni, die bij dezelfde werkgever zijn gebleven, slechts 30% van functie is veranderd. Hieruit volgt dat voor 32% van het totale aantal TiasNimbasalumni niets is veranderd. Zij blijven meestal in het zuiden van het land werkzaam, terwijl de ASRE-alumni minder regionaal gebonden zijn. Promotie Uit dit onderzoek is gebleken dat de MRE-alumni in zijn algemeenheid vaak van werkgever veranderen. Hoe langer geleden het afstuderen, hoe vaker van werkgever veranderd is. De alumni zijn veelvuldig van functie veranderd, waarbij vrijwel alleen maar sprake is van opwaartse mobiliteit (promotie). Er bestaat een sterk verband tussen het veranderen van werkgever en het veranderen van functiesoort. Hierbij geldt dat alumni van TiasNimbas bij eenzelfde afstudeerperiode minder van functie en werkgever zijn veranderd dan de alumni van de ASRE. De opleidingen trekken, in overeenstemming met hun opzet, andere doelgroepen aan. Na de studie komt, overeenkomstig de doelstellingen van de opleidingen, een groeiend deel van zowel de ASRE- als TIAS-alumni op leidinggevende posities in de vastgoedwereld terecht. Voor beide opleidingen geldt ook sterk dat het eigen ondernemerschap toeneemt als men eenmaal in bezit is van de MRE-titel. De stap naar de strategische topfuncties wordt ook door een groeiend deel van de alumni gemaakt, hoewel er altijd beperkte ruimte blijft in deze functiecategorie. In lijn met de opleidingsdoelstellingen, is van de TiasNimbas-alumni inderdaad een relatief groter deel op portefeuille- en assetmanagement niveau werkzaam in vergelijking met de ASRE, van wie meer alumni een leidinggevende positie zijn gaan bekleden.

propertynlmagazine

06-02-2008 12:45:27

scope

arbeidsmarktcommunicatie

Ontwikkelende bOuwers: werkveld en cOmpetenties in beweging

Wie niet waagt, die niet wint Er zijn altijd bouwers geweest die in projectontwikkeling gingen. De mate waarin ze dat doen fluctueert maar de reden daarvan is niet altijd duidelijk. Een bouwer die ook aan projectontwikkeling doet, besteedt meer uit aan onderaannemers. Nieuwe opgaven in ontwikkeling en bouw, innovaties en nieuwe aanbestedingsvormen stellen eisen aan de werknemers van de toekomst.

door Kees Kok en Arno van der Vlist

Projectontwikkeling heeft door de jaren heen een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Niet alleen in bouwwijze maar ook in bouworganisatie. Ambachtelijk handwerk is gaandeweg vervangen door een meer industriële productiewijze . De bouwen werkmeesters van de Middeleeuwen hebben plaatsgemaakt voor architecten, ontwikkelaars en aannemers. De gilden met hun handwerkslieden hebben het werk overgedragen aan gespecialiseerde aannemers. Het ontwikkelende bouwbedrijf wordt steeds vaker bouwkundig procesmanager waarmee het de rol van de werkmeester weer op zich lijkt te nemen. Bouwers wordt gevraagd naar hun concept naast of in plaats van hun productiecapaciteit. In het verleden is onderzoek gedaan naar de beweegredenen van aannemers om voor eigen risico te bouwen. Twee motieven blijken te overheersen, te weten de continuïteit van de eigen bouwproductie en de verwachting om door projectontwikkeling (vanwege het hogere risico) een beter rendement te behalen. Met name gedurende de eerste helft van de jaren tachtig hebben ontwikkelende bouwbedrijven aan den lijve ondervonden dat ontwikkeling in eigen beheer economische en financiële risico’s met zich meebrengt. Een eigen bouwproductie zonder dat de afzet verzekerd was leidde tot een aanzienlijke voorraad onverkochte, nieuwgebouwde woningen. Een groot aantal bedrijven zag zich toen genoodzaakt de werkzaamheden te staken. Hoe is het de ontwikkelende bouwbedrijven sindsdien vergaan?

Welke gevolgen hebben bovenstaande ontwikkelingen voor de kwalitatieve arbeidsvraag? Projectontwikkeling in de bouw Bouwbedrijven zijn al langer meer of minder actief in projectontwikkeling. De mate waarin bouwbedrijven actief zijn hangt sterk af van hun strategie. Zo laat E. Lourens zien dat het percentage omzet projectontwikkeling afhangt van de specialisatie van het bedrijf. Bedrijven met alleen nieuwbouw hebben grosso modo relatief meer omzet uit projectontwikkeling dan bouwen utiliteitsbedrijven (B&U), actief in herstel en renovatie. Sinds 1980 zijn bouwbedrijven jaarlijks bevraagd naar het percentage binnenlandse omzet afkomstig van bouwen voor eigen risico. De cijfers hebben betrekking op bouwbedrijven die aangesloten zijn bij Cordares pensioenbeheer en inkomensverzekering, voorheen SFB Groep. Het aandeel projectontwikkeling fluctueert door de tijd van 4,8% in 1981 tot 17% in 1994. De ontwikkeling van dat aandeel kenschetst in hoge mate de situatie op met name de markt voor (nieuwbouw)woningen. In 1982, 1993, 1996, 2001 en 2004 stagneert de bouw om uiteenlopende redenen. Begin jaren tachtig markeert de economische recessie waarin Nederland verkeerde met hoge werkloosheid, veel faillissementen, hoge rente en een reële daling van de woningprijs. Evenzo tekent de daling in het aandeel van de omzet uit projectont-

propertynlmagazine

2008-MNL03-061-SCOPE-BOUWERS.ind61 61

nr.

3 - 14 februari 2008 | 61

06-02-2008 11:06:37

Tabel 1 Manjaren per beroepsgroep voor B&U-bedrijven gespecialiseerd in nieuwbouwwoningen, 2005 (in %) Beroep

totaal bouwplaatspersoneel timmerlieden metselaars Overig totaal utA personeel leiding uitvoerder kaderpersoneel werkvoorbereider calculator Overig kader Administratief

Populatie

Steekproef

62 45 12 6 38 5 8

57 42 9 6 43 6 8

72 49 17 6 28 4 8

5 2 3 14 5727

7 3 3 13 109

8 3 4 14 52

4 2 2 8 57

Structureel De ontwikkeling schetst naast bovengenoemde fluctuaties het niveau of percentage omzet uit projectontwikkeling. Op basis van gegevens over 1975-2005 lijkt projectontwikkeling in belang toe te nemen. Gedurende deze periode zijn er echter structurele wijzigingen opgetreden in het volkshuisvestingsbeleid. Met andere woorden, de geconstateerde trend kan verschillen met de periode die in beschouwing wordt genomen. Analyseren we de periode 1975-1990 en 1990-2005 afzonderlijk dan neemt het aandeel projectontwikkeling niet trendmatig toe. Ook fluctueert het aandeel bedrijven dat aan projectontwikkeling doet tussen de 17% en 30% in het totaal aantal B&U-bedrijven maar neemt in de loop van de tijd niet toe. Kortom, projectontwikkeling door bouwbedrijven is van alle tijden, fluctueert door de tijd maar neemt niet noodzakelijkerwijs in belang toe. Wel is uit de literatuur bekend dat er substantiĂŤle locale woningmarktverschillen bestaan die mogelijkerwijs tot regionale verschillen in (de ontwikkeling in) projectontwikkeling leiden. Anderzijds moet geconstateerd worden dat projectontwikkeling zeker niet in belang is afgenomen - gemeten naar het aandeel binnenlandse omzet - terwijl het aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen door de tijd sterk is afgenomen. Feitelijk is de onderste steen nog niet boven en is aanvullend onderzoek gewenst. Verschillen bouwers met projectontwikkeling van bouwers zonder projectontwikkeling? Onderzoek naar ontwikkelende bouwers laat op basis van jaarcijfers uit

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-061-SCOPE-BOUWERS.ind62 62

Zonder projectontwikkeling

64 47 9 8 36 5 6

wikkeling in de periode 1990-1993 de internationale conjunctuur. De daling in 1995/1996 wordt met name toegeschreven aan de plan- en vergunningscapaciteit op de Vinex-locaties. De daling na 1999 tekent de economische dip rond de eeuwwisseling.

62 |

Met projectontwikkeling

2005 zien dat projectontwikkeling tot hogere prestaties van bouwers leidt. In het onderzoek worden B&U-bedrijven vergeleken die in 2005 hoofdzakelijk omzet uit nieuwbouwwoningen realiseren - een deel met projectontwikkeling, een deel zonder projectontwikkeling. Bedrijven met projectontwikkeling hebben een hogere omzet, een hoger aandeel uitbesteed werk aan onderaannemers en een lager aandeel loonkosten in de totale kosten dan bedrijven zonder projectontwikkeling. Voor 2005 wordt geconstateerd dat bouwbedrijven met projectontwikkeling een hogere productiviteit tonen dan bedrijven zonder projectontwikkeling. Kortom het devies lijkt: wie niet waagt, die niet wint. In hoeverre deze prestaties fluctueren met de conjunctuur is onderwerp van lopend onderzoek. Arbeid en competentie De vraag rijst in hoeverre projectontwikkeling gevolgen heeft voor de kwalitatieve vraag naar arbeid. Verschilt het arbeidsbestand van bedrijven met projectontwikkeling met die van bedrijven zonder projectontwikkeling? Er wordt onderscheid gemaakt tussen bouwplaatspersoneel en uitvoerend technisch en administratief (UTA) personeel. Voor vastgoedopleidingen is met name het UTA-personeel van belang. Tabel 1 (zie boven) geeft informatie over manjaren per beroepsgroep voor de populatie en de steekproef voor 2005. De populatie heeft betrekking op 5727 bedrijven en 12.5549 werknemers in de B&U. De cijfers in figuur 1 (zie rechts) illustreren de kwalitatieve verschillen in arbeid tussen al dan niet projectontwikkelende B&U-bedrijven. Projectontwikkelende B&U-bedrijven in 2005 hebben met 43 procent relatief meer UTA personeel dan niet-projectontwikkelende B&U-bedrijven. Binnen het UTA-personeel zijn de belangrijkste verschillen terug te voeren op het aandeel

propertynlmagazine

06-02-2008 11:06:37

scope

Toekomstperspectief De discussie over matching skills binnen de bouw kan sinds jaar en dag rekenen op belangstelling vanuit bedrijfsleven, onderwijs en overheid. De cao voor de bouwnijverheid noemt collectieve voorzieningen voor opleiding en scholing voor bouwplaats en UTA-personeel. Het ‘akkoord van Bergen’ heeft werknemers en werkgevers samengebracht om met name wat betreft opleiding en ontwikkeling van bouwplaatspersoneel de krachten te bundelen om het dreigende tekort aan gekwalificeerde arbeid het hoofd te bieden. Ook zijn in overleg met onderwijs en bedrijfsleven competentieprofielen voor UTA-personeel opgesteld. Welke ontwikkelingen zijn er te voorzien?

HErSTrUcTUrEriNg lEiDT ToT ANDErE rollEN iN BoUw EN ProjEcToNTwiKKEliNg

De toekomst van de woningbouwproductie ligt voor een belangrijk deel in herstructurering van de gebouwde omgeving (‘brownfields’). In welke mate en vanuit welk perspectief zou onderwerp van meer systematisch onderzoek kunnen zijn. In herstructurering zijn bijvoorbeeld posities veelal ingenomen, sociale structuren actief, een groot aantal partijen betrokken en een groot aantal eigenaren actief waarbij ontwikkelaars en ontwikkelende bouwers niet zozeer vanwege positie maar vanwege concept en betrokkenheid opdracht tot herstructurering gegund wordt. Anderzijds geeft herstructurering in binnenstedelijke gebieden door al aanwezige voorzieningen (‘amenities’) uitgelezen mogelijkheden om kwaliteit in toegevoegde waarde om te zetten.

arbeidsmarktcommunicatie

figuur 1 Het aandeel UTA-personeel in de bouw 1990-2005 0,47 verhouding UTA- en bouwplaatspersoneel

leidinggevenden, werkvoorbereiders, overig kader en administratief personeel. Het aandeel uitbesteed werk in de totale kosten bij projectontwikkelende hoofdaannemers blijkt in de B&U hoger dan bij de niet-ontwikkelende bouwers. Het aandeel loonkosten in de totale kosten is daarentegen lager. Feitelijk treedt substitutie op tussen bouwplaatspersoneel en het uitbesteden aan onderaannemers. Dit verklaart waarom projectontwikkelende bouwbedrijven relatief meer uitbesteden en relatief minder behoefte hebben aan bouwplaatspersoneel maar meer behoefte aan UTA personeel. Het UTA-personeel heeft gemiddeld genomen een hogere opleiding dan bouwplaatspersoneel. Slechts een klein deel van het bouwplaatspersoneel stroomt door naar een UT-functie (veelal als uitvoerder). Kaderpersoneel zoals een werkvoorbereider en calculator heeft veelal een mbo-opleiding maar in veel gevallen (ook) een hbo- of wo-bouwopleiding. Training en cursussen onthe-job zijn voor het kaderpersoneel veelal vaktechnisch georiënteerd. Hoewel de UT-functie-inhoud wijzigt, is die grotendeels vakinhoudelijk georiënteerd gebleven.

0,44 0,41 0,35 0,32 0,29 0,26 0,23 0,20 1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

gww (grond, wegen waterbouw)

1997

1998

1999

Totale bouwnijverheid

2001

2002

2003

2004

2005

b&u

Door MEEr iNNoVATiEVE AANBESTEDiNg EN orgANiSATiE NEMEN DE coMPETENTiEEiSEN ToE

De competentie-eisen zijn in de afgelopen jaren toegenomen. Dit geldt zowel voor ontwikkelende als niet-ontwikkelende bouwers. Projectontwikkeling, maar ook aanbesteding als geïntegreerde contract-vorming en PPS, vragen om specifieke vakinhoudelijke kennis van financiering, risicomanagement en juridische zaken. Innovatieve aanbesteding waarin functionele eisen als randvoorwaarden zijn opgenomen maar feitelijke specificaties achterwege blijven, geeft mogelijkheden voor meer technische innovaties in ontwerp en uitvoering. Voor UTA-personeel is en blijft up-to-date vakinhoudelijke kennis een conditio sine qua non.

AlS BoUwErS MEEr iN DE VoorfASE AcTiEf worDEN DAN worDT Er MEEr VAN UT-PErSoNEEl gEVrAAgD

In de voorbereidingsfase speelt visie en concept een belangrijke rol. Naarmate bouwers meer betrokken worden in de voorfase (door bijvoorbeeld bouw voor eigen risico) zal er meer om concept en visie gevraagd worden. UT-personeel wordt verwacht deze competenties in huis te hebben. Complexe (her)ontwikkeling omvat steeds vaker een combinatie van product en dienst. In dergelijke situaties worden met name voor projectmanagers/ontwikkelaars naast de al genoemde vakinhoudelijke competenties, eigenschappen als empathie, sensitiviteit, en klantgerichtheid steeds belangrijker.

propertynlmagazine

2008-MNL03-061-SCOPE-BOUWERS.ind63 63

2000

nr.

3 - 14 februari 2008 | 63

06-02-2008 11:06:38

RECRuItERS aan HEt wooRd

‘Markt vraagt om ander kaliber mensen’ De vastgoedsector is volop in beweging. Dat weerspiegelt zich in de veranderende eisen die aan kandidaten voor functies in deze sector worden gesteld. Maar ook het aanbod schommelt voortdurend. Op deze en volgende pagina’s komen vier recruiters aan het woord over hun ervaringen in dit marktsegment.

door cintha de Boer

EscaliEr

Drs. Jacques craenen MrE Mrics directeur/eigenaar Het bedrijf Escalier Executive Search werkt uitsluitend in de vastgoedmarkt en is begin 2006 opgericht. Escalier wordt geleid door drs. Jacques Craenen MRE MRICS en mr. Charlotte van Velten. Beiden hebben ruim 15 jaar ervaring binnen de vastgoedbranche. Escalier richt zich als intermediair op senior professionals, management- en directiefuncties, vooral bij vastgoedbeleggers en projectontwikkelaars en heeft een aparte tak voor vastgoedjuristen. Escalier heeft vier consultants in dienst. De markt Volgens Craenen heerst er in toenemende mate krapte op de vastgoedarbeidsmarkt in brede zin, vooral bij die functies waarbij de doelgroep eind twintigers/begin dertigers betrokken is. ‘In onze praktijk zien wij een beginnende ontspanning van de krapte ontstaan bij professionals en managers van begin veertig. Het aanbod komt momenteel van ervaren vastgoedmensen van de generatie daarboven. Volgens Craenen heerst er op de arbeidsmarkt duidelijk krapte wat betreft commerciële posities die dealgericht zijn.

64 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-064-SCOPE-RECRUT.indd64 64

De criteria Binnen het kader van de zoekopdracht wordt een uitvoerige verkenning van de bedrijfsdoelstellingen en de bedrijfscultuur verricht en worden een toegesneden profielschets en functieprofiel opgesteld. In de search wordt erop gelet dat de kandidaat in basis goed is opgeleid, persoonlijk stabiel is en sociaal en maatschappelijk geëngageerd. Bij commerciële functies wordt altijd onderzocht of de kandidaat beschikt over die kwaliteiten die er toe leiden dat hem het ‘werk, de zaak, de deal’ gegund wordt. daarnaast wordt bekeken hoe specialistisch en duurzaam inzetbaar de kandidaat is voor de organisatie. Escalier heeft de kwaliteit van het werkproces voor, tijdens en na de search hoog in het vaandel staan.

De aantrekkelijkheid als searchbureau is Escalier méér dan thuis in de vastgoedmarkt. als gelijken en vertrouwenspersonen werken de consultants binnen de geledingen van de markt. Het bedrijf heeft een omvangrijk netwerk opgebouwd en gebruikt haar jarenlange kennis en werkervaring in het succesvol vervullen van haar opdrachten.

propertynlmagazine

06-02-2008 10:28:12

scope

arbeidsmarktcommunicatie

MicHaEl PagE grOuP ir. iwan Jurczik, Manager Property & construction en Max Eweg, Manager investments Het bedrijf Sinds Michael Page International in 1976 in London werd opgericht heeft het bedrijf zich ontwikkeld tot een toonaangevende organisatie, gespecialiseerd in werving & selectie en executive search. In 1987 vestigde Michael Page zich in nederland. op dit moment heeft Michael Page kantoren in amsterdam, Rotterdam, amersfoort, Eindhoven en Breda en werken er ruim driehonderd consultants. Sinds 2000 bemiddelt Michael Page ook binnen de vastgoedsector. twee disciplines vertegenwoordigen deze sector: Property & Construction (vastgoed, projectontwikkeling en bouw) en Investments, onderdeel van Banking & Financial Services. door deze tweedeling kan Michael Page zowel financiële als technische vastgoedprofessionals bemiddelen. De markt Volgens Jurczik en Eweg is de arbeidsmarkt momenteel goed terwijl het aantal vacatures binnen de vastgoedsector groeit. Het economisch klimaat betitelen zij vanuit het oogpunt van de recruitmentbureaus eveneens als gunstig. ook trekt de commercieel vastgoedmarkt volgens hen weer aan. Veel klanten breiden hun portefeuilles uit waardoor de vraag naar goed gekwalificeerde

vastgoedprofessionals toeneemt. ‘daarbij komt dat er een duidelijke trend is dat steeds meer vastgoedinvesteerders gaan ontwikkelen’, aldus Iwan Jurczik. De criteria ‘natuurlijk zijn opleiding en werkervaring van de kandidaat belangrijk. Maar evenzo belangrijk is de ‘cultural fit’ tussen het bedrijf en de persoonlijkheid van de kandidaat. En sterke affiniteit met vastgoed en interesse in de markt is uiteraard een pre.’ De aantrekkelijkheid nederland is een betrekkelijk kleine vastgoedmarkt. Er heerst een ‘ons kent ons’ cultuur. Het voordeel voor Michael Page Group is dat zij daardoor de mensen binnen deze sector kent, een groot (internationaal) netwerk heeft, werkt voor alle bekende vastgoedbedrijven en vastgoedprofessionals uitdagende vacatures kan bieden.

OvErBEEkE & DEn HErtOg ing. theo Overbeeke MrE Mrics directeur/eigenaar en mr. drs. niek den Hertog directeur/eigenaar Het bedrijf theo overbeeke, goed bekend met vastgoed, en niek den Hertog, al jaren een specialist op het terrein van werving, selectie en search, hebben hun expertise gebundeld om bedrijven in de vastgoedsector met raad en daad terzijde te staan als het gaat om recrutering van personeel. Sinds 1991 bestaat de onderneming en sinds 2006 acteert zij onder de naam overbeeke & den Hertog, Search & Selectie. Inmiddels werken er vijf recruiters. De markt wat theo overbeeke waarneemt is dat de complexiteit van de markt toeneemt, vooral ook vanwege de diversiteit aan internationale partijen, ingewikkelde financiële constructies, grootschaliger en langdurende herontwik-

propertynlmagazine

2008-MNL03-064-SCOPE-RECRUT.indd65 65

nr.

3 - 14 februari 2008 | 65

06-02-2008 10:28:17

De criteria ‘de functies verschillen van niveau, ook omdat we zowel het hoger als middenkader bedienen. En daarmee verschillen ook de criteria waaraan kandidaten moeten voldoen.’ Met de opdrachtgever wordt uitgebreid gesproken en soms volgt daaruit dat de functie toch een andere inhoud en positie krijgt dan eerst werd gedacht. ook wordt naar de bedrijfscultuur gekeken, misschien is een cultuuromslag op handen. Pas als het hele plaatje rond is, wordt met die informatie een functieprofiel gemaakt en zal overbeeke & den Hertog uiteindelijk een aantal kandidaten presenteren die in dat plaatje passen. ‘wij beschouwen ons als de ambassadeurs van de opdrachtgever en zo behartigen wij ook - objectief - zijn belangen. dat komt ook de kandidaten ten goede’, aldus den Hartog.

kelingstrajecten. ‘dit vraagt vaak een ander kaliber mensen, kennis en kunde is dan niet voldoende. dat valt bijvoorbeeld op te maken uit het toenemend belang van RICS als persoonlijke kwalificatie-eis.’

De aantrekkelijkheid Beide heren vinden de vastgoedmarkt een heel interessant werkterrein: ‘Er is altijd beweging, er is altijd reuring.’ de vastgoedmarkt betitelen zij ook als complex, zeker ook internationaal bezien. Voor overbeeke & den Hertog voelt dit als een natuurlijke habitat: ‘Zowel onze actuele expertise op vastgoedvlak, als die op het vlak van search & selection kunnen we optimaal inzetten.’

YEr Jeroen kon, manager construction & real Estate Het bedrijf YER Young Executive Recruitment profileert zich als internationaal arbeidsmarktspecialist voor professionals en managers (management) en bestaat inmiddels 20 jaar. YER begon 9 jaar geleden in de Construction & Real Estate branche. de consultants hebben tenminste 5 jaar relevante werkervaring en zijn op de hoogte van recente ontwikkelingen binnen de Construction & Real-Estate wereld. Het bureau heeft wereldwijd 375 consultants in dienst waarvan, in nederland, 20 consultants voor Construction & Real Estate. YER rekent zowel het bedrijfsleven als de overheid tot haar klantenkring. De markt Jeroen Kon, manager Construction & Real Estate bij YER, vindt het moeilijk een uitspraak te doen over de verwachtingen voor 2008. Het perspectief voor de vastgoedsector is allesbehalve rooskleurig. op de lange termijn zal er een groot tekort ontstaan aan hoogopgeleiden, zowel nationaal als internationaal. ‘Reden te meer om een gekwali-

66 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-064-SCOPE-RECRUT.indd66 66

ficeerde headhunter in te schakelen’, voegt hij hier uiteraard aan toe. de zoektocht naar de high potential zal veel intensiever worden, aspecten als de geboden beloning en doorgroeimogelijkheden zijn daarbij essentieel. De criteria naast de harde feiten, zoals opleiding en werkervaring, wordt tegenwoordig sterk gekeken naar de competenties van de persoon, zijn/haar ondernemerschap en commerciële capaciteiten, aldus Kon. wat verder volgens hem heel belangrijk gevonden wordt, is een grote mate van flexibiliteit en potentieel voor de toekomst. De aantrekkelijkheid de aantrekkelijkheid van het vastgoedsegment ligt in de uitdaging: als de reguliere bureaus en headhunters er niet uitkomen, komt YER aan tafel, zo is de ervaring van Jeroen Kon. ‘wij zijn realistisch in het wel of niet aannemen van een opdracht, wat resulteert in een slagingspercentage van 90 procent. Het is een grote markt met veel toekomstperspectief zowel nationaal als internationaal. de markt is volop aan het innoveren, het is een progressieve markt waarin veel kansen liggen.’

propertynlmagazine

06-02-2008 10:28:17

scope

arbeidsmarktcommunicatie

Phanos start eigen Masteropleiding Een bedrijf dat zeer veel investeert in de opleiding van haar medewerkers is ontwikkelaar en belegger Phanos in Houten. De tekortkomingen die zij waarneemt in andere opleidingen, leidt tot de start van de Phanos Business School in maart.

door Erik de Boer

Hans Ensing

Phanos is in 2005 opgericht maar de historie gaat terug tot 1996 toen een ontwikkelingsbedrijf werd gestart met 25 man. Anno 2008 telt het bedrijf 400 medewerkers, vier dochterbedrijven (Phanos Vastgoed, Phanos Capital Group, Phanos e-Business Solutions en Phanos Resorts) en richt zij zich niet alleen op ontwikkelen maar ook beleggen. De ontwikkelingsportefeuille heeft volgens ceo Hans Ensing een waarde van rond € 4,5 mrd met onder andere 30.000 woningen in de pijplijn. De beleggingsportefeuille bestaat hoofdzakelijk uit eigen ontwikkelingen en heeft een omvang van rond € 400 mln. Het gaat hier om huurwoningen en het kwaliteitsvakantiepark Hof van Saksen. Eigen visie ‘Phanos is een ontwikkelaar/belegger met een eigen visie op de markt. Wij hadden daarom behoefte aan een opleiding waarin onze specifieke kijk op de sector ook aandacht krijgt,’ aldus Ensing. Alle MRE-opleidingen zijn naar zijn mening te veel gericht op beleggen. ‘De ontwikkelaars die wij willen moeten ook kennis hebben van de wetmatigheden van grondexploitatie, van de rol van de overheid in het traject van opstellen en wijzigen van bestemmingsplannen, van de architectonische aspecten van het vak, en ga zo maar door.’ Ensing: ‘Dit soort aspecten vind ik in geen enkele bestaande opleiding terug.’ De tweede reden van de eigen Master of Real Estate-opleiding, licht Ensing toe, is de snelle groei van Phanos. ‘Dan is het van wezenlijk belang dat je de ondernemingsdna zorgvuldig bewaakt. Opleiding is daarvoor een uit-

stekend hulpmiddel en door onze business school proberen wij dit nu te organiseren.’ Voor Panos de reden om zich te oriënteren op de inrichting van een eigen opleidingstraject. De MRE-opleiding waarvan in maart de eerste lichting start, is bestemd voor de medewerkers van het bedrijf. Er wordt begonnen met 10 tot 15 mensen en bij het volstromen van de leerjaren zal de school uiteindelijk ongeveer 30 studenten tellen. In het algemeen zullen zij per week ongeveer een dag kwijt zijn aan de opleiding, afgezien van de lesuren. De colleges worden in blokken van twee tot drie dagen gegeven. TiasNimbas Het masterprogramma wordt verzorgd in samenwerking met TiasNimbas, waarbij laatstgenoemde ongeveer 70 procent van de inhoud van het programma verzorgt en Phanos de meer praktijkgerichte aspecten in het resterende deel. De Phanos-bijdrage behandelt zaken als hoe Phanos met het ontwikkelingsvak om wil gaan, hoe zij tegen de gang van zaken op de vastgoedmarkt aankijkt en dergelijke onderwerpen. ‘Wij verwachten bij mensen die voor ons werken andere vaardigheden dan bij andere ontwikkelaars worden verlangd. Wij willen hen die vaardigheden via de opleiding graag aanreiken’, aldus Ensing. Praktijkvoorbeelden spelen een belangrijke rol in de opleiding. Waar mogelijk zullen onderdelen van het programma op locatie worden aangeboden, zoals het Hafenproject in Hamburg en de Docklands in Londen.

propertynlmagazine

2008-MNL03-067-SCOPE-PHANOS.indd67 67

nr.

3 - 14 februari 2008 | 67

06-02-2008 17:31:30

Opvallend onopvallend Het Spuimarktcomplex in Den Haag bevat een opeenstapeling van supermarkten, winkels, casino, ďŹ tnessclub en bioscoopzalen. Het pand bestrijkt een compleet bouwblok en oogt per straatwand anders. De zorgvuldig in de omgeving ingepaste architectuur van Bolles + Wilson is even eigenzinnig als bescheiden.

door Egbert Koster / fotografie Luuk Kramer

2008-MNL03-000-BB.indd 68

06-02-2008 14:12:21

binnenstebuiten

propertynlmagazine

2008-MNL03-000-BB.indd 69

nr.

3 - 14 februari 2008 | 69

06-02-2008 14:12:31

Opdrachtgever Ontwikkelingsmaatschappij Spuimarkt CV (ING Real Estate Development / BAM Vastgoed / AM Vastgoed) is Pathé Cinema’s Eigenaar Achmea Vastgoed / Pathé Cinema’s Ontwerp Bolles + Wilson, Münster ism Bureau Bouwkunde R’dam Omvang 15.000 m2 winkels / 17.000 m2 leisure, waarvan 11.000 m2 bioscoop Parkeren ondergrondse verbinding met parkeergarage Grote Markt

70 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-000-BB.indd 70

propertynlmagazine

06-02-2008 14:13:14

Gebouw Spuimarkt ligt op de hoek van Het Spui en de Grote Marktstraat, tegenover het stadhuis en naast de Hema. In tegenstelling tot deze monofunctionele bouwmassa’s van vergelijkbare omvang biedt het Spuimarktcomplex onderdak aan uiteenlopende vormen van commercieel en recreatief gebruik. Tussen drie supermarkten in de kelder en negen bioscoopzalen op het dak bevinden zich zeventien winkels, een casino, en een groot fitnesscentrum met sauna’s en een volwaardig zwembad. Doordat zowel de winkels als voorzieningen allemaal rechtstreeks, of bijna rechtstreeks, vanuit de openbare ruimte worden ontsloten heeft het complex echter absoluut niet het karakter van een overdekt winkelcentrum. Als de ongebruikelijke opzet van het door Bolles + Wilson ontworpen pand al ergens aan doet denken, is het aan een historisch gegroeid bouwblok waarin in de loop van de tijd talrijke functiewijzigingen en bouwkundige ingrepen hebben plaatsgevonden. Een bouwblok met vier verschillende straatwanden die al naar gelang de aard van de openbare ruimte en belendende bebouwing stuk voor stuk een

binnenstebuiten

andere invulling, gevelritmiek en architectonische expressie hebben. Variërend van warenhuis (aan de Grote Marktstraat) tot bioscoopcomplex (Spui), kleinschalige winkelstraat (Gedempte Gracht) en binnenstedelijk winkelcentrum (Voldersgracht). Net als bij een ‘echt’ bouwblok lopen de gevelwanden niet naadloos door op de hoeken maar worden de hoeken gemarkeerd door een soort geabstraheerde hoekpanden. Niettemin is het Spuimarkt-complex – hoe aandachtig je er ook naar kijkt – geen gebouw dat als een icoon op je netvlies blijft branden. Tunnel Zowel qua opzet als qua gebruik heeft het Spuimarktcomplex een opmerkelijk grootstedelijk karakter. Op souterrainniveau is het pand op twee plaatsen rechtstreeks gekoppeld aan de onder de Grote Marktstraat gesitueerde tramtunnel met openbare parkeergarage. Echte binnenstadsbewoners parkeren hun auto in de tunnel en laden hun winkelwagentje vol in de drie gelijkvloers met de garage gelegen supermarkten (een gewone su-

propertynlmagazine

2008-MNL03-000-BB.indd 71

nr.

3 - 14 februari 2008 | 71

06-02-2008 14:13:26

72 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-000-BB.indd 72

propertynlmagazine

06-02-2008 14:14:00

per, een eco-super en een Aziatische supermarkt). Op maaiveldniveau is de plint van het Spuimarkt-complex rondom bezet door winkels van verschillende grootte. Relatief omvangrijk (deels over meerdere bouwlagen) aan de brede autovrije Grote Marktstraat en een stuk kleiner aan de kant van de Gedempte Gracht en het Spui. De winkelruimten op de verdiepingen, het casino (in afbouw) en de fitnessclub worden ontsloten via een semi-openbare loggia met lift, trap en een cascade van roltrappen die aan de Grote Marktstraat in het gebouw is uitgespaard. De in de loop van het voorjaar te openen bioscoop met in totaal 2400 stoelen beschikt over een secundaire ingang annex vluchtweg in deze loggia maar heeft zijn hoofdingang op straatniveau aan het Spui, nabij diverse andere uitgaansgelegenheden. In de opeenstapeling van commerciële en recreatieve functies heerst altijd bedrijvigheid. ’s Morgens om zeven uur gaat de fitnessclub open. Pas ’s avonds laat sluiten de bioscoop en het casino hun deuren.

binnenstebuiten

De realisatie van het Spuimarktcomplex maakt deel uit van een langdurige en veelomvattende ‘gebiedsherontwikkeling’ van het hele Spuimarkt gebied. Dit reeds in 1988 opgestarte proces kwam in 2001 in eindelijk beweging doordat de Ontwikkelingsmaatschappij Spuimarkt (ING, BAM en AM) het Marks & Spencer-pand aan de Grote Marktstraat wist te verwerven. Toen C&A / Redevco vervolgens bereid bleek om tijdelijk naar dit pand te verhuizen, zijn eigen pand te verkopen en als huurder terug te keren in de nieuwbouw kon ‘trekker’ ING met de ontwikkeling van het Spuimarkt-complex beginnen. De voorgaande fase van de gebiedsherontwikkeling betrof de vorig jaar voltooide reconstructie van het achter de Bijenkorf gelegen Rabbijn Maarsenplein met nieuw gebouwde woningen, winkels en horeca. De volgende (laatste) fase omvat de renovatie van V&D en herontwikkeling van de Marks & Spencer-locatie waarbij een directe loop-/winkelroute zal worden gemaakt tussen de Grote Marktstraat en de Passage.

propertynlmagazine

2008-MNL03-000-BB.indd 73

nr.

3 - 14 februari 2008 | 73

06-02-2008 14:14:11

Centraal Beheer Apeldoorn

Joint Venture en Participatiefinanciering Ă 52.400.000

oktober 2007

05-02-2008 08:16:34

Laboratoriumplein 43 7411 CH Deventer

SNSPF8027 adv CB Apeldoorn 01NB.1 1

T 0570 67 00 07 F 0570 60 88 05 info @ m2uur.nl www.m2uur.nl

design & construct van creatieve geveloplossingen

1-1 PNL03 2008.indd 10

06-02-2008 15:06:26

INTERNET

DOORKLIKKEN In deze rubriek worden in elk nummer een aantal internetsites besproken die interessant zijn voor de vastgoedprofessional. Tekst: Rogier Hentenaar ★: leuk om even langs te surfen | ★ ★ : de site is een langer bezoek waard | ★ ★ ★: op te slaan als bookmark

Letten op de hoogte van zeespiegel www.zeeniveau.nl ✭ ✭ ✭ Het feit dat Nederland voor een groot deel beneden de zeespiegel ligt zal voor weinigen nog een verrassing zijn. Volgens deze informatiesite, een initiatief van het waterschap Hollands Noorderkwartier, ligt minstens 60% beneden zeeniveau. Om dit illustratief te maken is er een bijzondere interactieve kaart – Het Actueel Hoogtebestand Nederland - te downloaden van Nederland waar de waterstanden grafisch worden weergegeven. Er kan tot op straatniveau worden ingezoomd waarbij een blauwe waas over de kaart aangeeft dat de betreffende plaats niet droog zal blijven wanneer de dijken het niet meer houden. Ook postcodes kunnen worden ingevoerd waarop de hoogte ten opzichte van het zeeniveau wordt weeggegeven. De visueel aantrekkelijk vormgegeven site verhaalt op zeer leesbare wijze welke moeite getroost moet worden om de dijken en duinen in stand te houden.

Haal bedrijven naar Utrecht ww.uia.nl ✭ ✭ Utrecht Investment Agency (UIA), het zou een naam van een vastgoedbelegger kunnen zijn maar het is een lobby-organisatie die bedrijven wil overhalen in de stad Utrecht een ‘topkantoor’ te betrekken. In UIA zijn (vastgoed)bedrijven verenigd als Bouwfonds MAB, Corio, ING Real Estate, NS Poort en de gemeente Utrecht, partijen die graag zien dat de kantoorlocaties binnen de stad worden opgevuld. Behalve het opdissen van de voordelen die het vestigen in Utrecht met zich mee kan brengen zoals de centrale locatie, goede infrastructuur en de aanwezigheid van veel kennisintensieve bedrijven kan de UIA geinteresseerde bedrijven in contact brengen met vastgoedpartijen. Op de site kan men zich abonneren op een nieuwsbrief. In de nieuwste editie valt te lezen dat Utrecht is gestegen op de Europese welvaartsladder.

Zoeken naar bedrijfsruimte tot 100 m2 www.startgoedamsterdam.nl

✭ ✭ Betaalbare kleinschalige bedrijfsruimten voor startende ondernemers zijn niet dik gezaaid in Amsterdam, reden voor de gemeente Amsterdam om samen met corporatie Eigen Haard de handen ineen te slaan. Met deze site willen de initiatiefnemers eigen aanbod voor het voetlicht brengen. Vooralsnog is het aanbod beperkt met drie bedrijfsverzamelgebouwen op verschillende plekken in Amsterdam. Maar de kleine ondernemer kan hier zeker wat van zijn gading vinden. Zo kan kantoorruimte vanaf 15 m2 gehuurd worden in de Karel Doormanstraat 127. Wel zijn er weinig foto’s om een goede indruk van de ruimtes te krijgen. Alle factsheets zoals maten en prijzen zijn beschikbaar. Om een idee van de prijzen te krijgen: wie zonder daglicht kan, die kan zelfs bijna 18 m2 kelderruimte – ingericht als volwaardig kantoor – huren voor een maandhuur van € 58 per maand.

PROPERTYNLMAGAZINE

2008-MNL03-000-DOORKLIKKEN.indd 75

NR.

3 - 14 FEBRUARI 2008 | 75

06-02-2008 14:26:26

DUBBELDEAL... BESPAAR € 200,Neem een combi-abonnement op PropertyNL en PropertyEU en betaal € 723,- in plaats van € 923,Ga naar www.propertyeu.info en profiteer vandaag nog van deze aanbieding.

• 2 Magazines • 2 Dagelijkse nieuwsbrieven

• 2 Websites

Nederlandse én Europese visie op het vastgoed PropertyEU doet in Europa wat PropertyNL alweer ruim zes jaar in Nederland doet: ontwikkelingen en trends in vastgoed signaleren en kwantificeren op basis van onderzoek. De bevindingen worden gepubliceerd in een Engelstalig magazine (8x per jaar), een Engelstalige nieuwsbrief (elke werkdag) en een website. Hierdoor ontstaat een helder en inzichtelijk beeld van de gehele Europese markt. Voor de vastgoedprofessional die verzekerd willen zijn van een Nederlandse én Europese visie op het vastgoed, hebben wij een aantrekkelijk combinatietarief.

ON TOP OF THE DEALS. IN TOUCH WITH THE DEALMAKERS.

2008-MNL03-076-ADV-PEU.indd 1

06-02-2008 15:03:11

column

alexandra boot Checks, Lies & Imbalances In deze maandelijkse bijdrage laat Alexandra Boot haar persoonlijke licht schijnen over regelgeving in het vastgoed. Mr Alexandra Boot is oprichtster van Boot Advocaten. Zij is gekozen tot beste vastgoedadvocaat van het jaar 2005

et stapelen en verzamelen van stenen kan in westerse economieën lucratief zijn onder bepaalde voorwaarden: voldoende krediet en de juiste juridische en procedurele checks and balances. Maar vooral ook goed ondernemerschap. Vastgoedmagnaat Richard Homburg vindt het zijn slechtste beslissing om in de jaren negentig in China te investeren. Dit vanwege een complex juridisch systeem en beperkende eigendomsregels. Zijn devies? ‘Build on time, build on budget and don’t get sued.’ En dat klopt. Bij projecten in bijvoorbeeld het Midden-Oosten riskeer je niet dat je kan rekenen op het lokale rechtssysteem. Je gaat al dan niet verplicht in zee met een lokale partner die jou uit de wind moet houden. Juist wanneer er veel geld valt te genereren, kan het negeren van juridische en procedurele checks and balances ook winstgevend zijn. De reputatie van de bouwen vastgoedsector leek daaronder meer te lijden dan die van andere sectoren: van de bouwfraudezaken tot recentelijk de kwestie rondom het Philips Pensioenfonds en vastgoedfondsen waarvan de lommerrijke winsten in de financiële oase van Dubai een fata morgana bleken. Verdient de bouwen vastgoedsector meer argwaan dan andere economische sectoren? Meer regulering? Ik denk van niet. Want bij grote financiële belangen liggen altijd financiële risico’s op de loer. Regelzucht die mededinging en kostenverlaging beoogt kan ook averechts uitwerken: overregulering. De minister van EZ stelt bijvoorbeeld in het voorstel voor de nieuwe Aanbestedingswet, in tegenstelling tot aanbestedingen voor diensten en leveringen, alleen voor werken (boven de € 1,5 mln) als voorwaarde het overleggen van een ‘integriteitsverklaring aanbesteden’ (IVA) van het

Ministerie van Justitie. In de bouwsector zou gebleken zijn van een verhoogd integriteitsrisico. Ontwikkelaars worden zo echter zonder rationele grond gediscrimineerd en nota bene ook benadeeld ten opzichte van buitenlandse concurrenten, die soms mogen volstaan met een plechtige verklaring. Momenteel zijn immers ook sterk gereguleerde banken in opspraak. Door hun onverantwoorde financiering van Amerikaans huizenbezit moesten o.a. Citigroup en Merryll Lynch tientallen miljarden dollars aantrekken uit staatsfondsen in Azië en het Midden-Oosten.

Juist wanneer er geld valt te genereren, kan het negeren van checks and balances ook winstgevend zijn Citigroup-bestuursvoorzitter Charles Prince incasseerde in vier jaar echter $ 53 mln, terwijl de bank in strijd met toezeggingen veertig procent minder dividend uitkeerde. Onlangs maakte Jérôme Kerviel zich als white collar bankrobber avant la lettre onsterfelijk door de checks and balances van Société Général te omzeilen en haar miljarden euro’s armer te maken. Of je nu een kleine of grote investeerder bent, uiteindelijk moet je op je eigen zaak letten zonder deze te willen dichttimmeren met de schijnzekerheid van regulering. Geweld bestrijd je ook niet met zwaardere straffen, maar met jarenlang investeren in een moreel gezond klimaat. Ondertussen bouwen één-partijstaten gestaag door, niet gehinderd door risicomijdend ondernemerschap of (mededingingsbevorderende)

regelgeving. Er is immers geld genoeg. Werd het staatsfonds van de Dubai Ports Authority in de VS recentelijk nog werd beschouwd als veiligheidsrisico, de bail-out van Amerikaanse banken door de buitenlandse staatsfondsen – goed voor zo’n $ 2500 mrd – was een welkome bliksemafleider. Op het World Economic Forum te Davos weerklonken bedenkingen. Gevreesd wordt dat dit gepaard gaat met politieke invloed. Neelie Kroes verklaarde in Davos dat Brussel dit met wetgeving wil beteugelen, hoewel de Dubai Ports Authority in Rotterdam met open armen werd ontvangen, hetgeen Kroes in het belang van de mededinging acht. Ook verwacht zij niet dat de Amerikaanse malaise naar Europa overwaait. Terecht? De bouwen vastgoedsector krijgt in ieder geval na jaren van goedkoop lenen te maken met beperktere kredietfaciliteiten en betaalt ondanks historisch goede resultaten de rekening van juist de imbalances van kredietverstrekkers zelf. De sector zal de haar eigen balans moeten opmaken; overheid en regulering zullen niet te hulp schieten. Mededingingsregels ten behoeve van een gezond economisch klimaat verbieden dit immers. Ook kunnen zij niet rekenen op de bail-out die banken altijd wel ten deel valt. Wellicht dat een dialoog binnen de sector kan bijdragen aan oriëntatie op strategieën waarmee ook onder de huidige voorwaarden concurrerend en gezond stenen kunnen worden gestapeld en verzameld. Wellicht voer voor een paneldiscussie op het Mipim?

propertynlmagazine

2008-MNL03-077-BOOT.indd 77

nr.

3 - 14 februari 2008 | 77

06-02-2008 17:25:13

column

bodewes Porno, echtscheidingen en starters In deze column geeft Duco Bodewes zijn eigenzinnige kijk op zaken die hem opvallen in de vastgoedsector. Drs Duco Bodewes is directeur en medeoprichter van de Stec Groep in Arnhem, een onderzoeks- en adviesbureau op het terrein van economische ontwikkeling en vastgoed (www.stec.nl)

oor het jaar heen kunnen partners elkaar nog wel een beetje ontlopen, maar in een gezamenlijke kerst- of zomervakantie is er geen ontkomen aan. Dat is altijd zo, maar nu was de nood zo hoog dat mensen daags na kerst al actie ondernamen en niet tot januari hebben gewacht, zo bleek uit een bericht op teletekst. Misschien dat de publiciteit van de echtscheidingsbeurs een rol heeft gespeeld? Arme starters. Die hebben het al zo moeilijk op de woningmarkt. En nu komen er nog meer woningzoekers bij. Bij mijn weten zijn er nog geen Kamervragen hierover gesteld, maar het had zo gekund. Vraag 1: ‘Is de minister ervan op de hoogte dat het aantal echtscheidingen toeneemt?’ Vraag 2: ‘Wat betekent dit voor de toch al moeilijke positie van starters op de woningmarkt?’ En vraag 3 tenslotte: ‘Wat denkt de minister in dit kader voor de starters te gaan doen?’ De vragen zijn nog niet gesteld, Den Haag is nu druk met de pornofilm die de VPRO en BNN gaan uitzenden. Die film ‘staat voor winstbejag en seksuele uitbuiting’ en ‘zet aan tot geweld in bed’. Toe maar. Waar gaat dit over? Nog korter dan tien jaar geleden hadden politici het nooit over starters. Duurder bouwen was het devies. Door de lange verhuisketens die daardoor ontstaan, komen vanzelf goedkopere woningen beschikbaar, zo was de redenering. Maar nu de woningprijzen zo gestegen zijn en de wachtlijsten voor goedkope huurwoningen zo lang geworden, draait het allemaal om starters in de politiek. Maar wie zijn dat eigenlijk, starters? Ik heb geen idee. Zijn dat jonge mensen die een huis willen huren? Of ook jonge mensen die willen kopen? Of alle mensen – jong of oud – die voor het eerst een huis willen kopen? En

78 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-078-BODEWES.indd 78

gaat het ook om mensen die net een echtscheiding achter de rug hebben, of moeten die niet zeuren van dit kabinet omdat God dat verboden heeft? In deze tijden waarin populisme hoogtij viert, gaat het om simpele boodschappen voor de kiezers. Er zijn bijvoorbeeld veel te veel goedkope huurwoningen in Nederland. Maar omdat er lange wachtlijsten zijn, proberen heel wat gemeenten toch het aantal goedkope huurwoningen uit te breiden - in Nijmegen bijvoorbeeld met 3000 stuks, alsof het niks is. Ik moet toegeven: het bekt makkelijk en veel kiezers klinkt het logisch in de oren: wachtlijsten omlaag door meer te bouwen. De oorzaken van de verstopping op de woningmarkt worden echter niet weggenomen en de gekozen oplossing kost bakken

Er blijven dan nog genoeg goedkope huurwoningen over om in de verkoop te doen zodat meer starters een woning kunnen kopen vol met geld: lagere grondopbrengsten en een woningvoorraad die steeds minder goed aansluit op wat mensen echt willen. Zelfde bij starters. Daar moet echt wat aan worden gedaan, roept iedereen. Nu hebben jonge mensen het niet gemakkelijk om woonruimte te vinden, dat klopt. Er zijn lange wachtlijsten voor goedkope huurwoningen en er zijn maar weinig goedkope woningen te koop. Maar hoe komt dat? Wat is de oorzaak? Op zichzelf zijn er veel te veel goedko-

pe huurwoningen in Nederland. Die moeten anders over huurders worden verdeeld. En er blijven dan nog genoeg goedkope huurwoningen over om in de verkoop te doen zodat meer starters een woning kunnen kopen. De woningmarkt zit echter op slot, zo hoor je vaak. Over huurliberalisering mag je het van dit kabinet niet meer hebben. Het beperken van de hypotheekrenteaftrek is ook een verboden onderwerp. Eigenlijk mag er bijna nergens over gepraat worden, behalve over Vogelaarwijken, maar daar wordt dan ook weer alleen maar over gepraat. Maar gelukkig is er ondertussen een stille revolutie aan de gang: in steeds meer gemeenten wordt geëxperimenteerd met woonvouchers. Jaarlijks wordt het inkomen van huurders getoetst en de huur wordt daarop aangepast. In deelnemende gemeenten worden niet langer de stenen gesubsidieerd maar de mensen die in corporatiewoningen zitten. Hierdoor betalen mensen met een relatief hoog inkomen een hogere huur dan nu het geval is (en mensen met een laag inkomen een lagere huur dan nu) en zullen mensen met een hoger inkomen sneller verhuizen naar een duurdere huurwoning of naar een koopwoning. Gevolg: de wachtlijsten voor goedkope huurwoningen nemen af en corporaties kunnen door de hogere mutatiegraad meer woningen verkopen. Allebei goed voor starters. Het staat niet in de krant of op teletekst. Het gaat ergens over!

propertynlmagazine

06-02-2008 17:27:26

v. a . t. k at e r n VOORRAAD

AANBOD

Credit crunch

Startgoed

Zouden de gevolgen van de credit crunch meevallen? De experts zijn het niet eens.

In de behoefte aan zeer kleine kantoren voorzien nu Startgoed en Eigen Haard.

Pagina 80

Pagina 81

ProDelta ontwikkelt op risico in Rotterdam en bouwt aan portefeuille ProDelta is op risico gestart met de bouw van 70.618 m2 bedrijfsruimte, het Commodity Park Rotterdam op het voormalige Krabbeterrein nabij de Maasvlakte in Rotterdam. Door deze ontwikkeling wil de Rotterdamse partij zijn beleggingsportefeuille laten groeien. Commodity Park is bedoeld voor de opslag van commodities als cacao, koffie, metalen en plastics. Volgens Frank van Dijk, adjunct directeur Vastgoed van ProDelta, heeft de Rotterdamse haven de afgelopen jaren veel van dit soort opslag naar Antwerpen en Amsterdam zien vertrekken omdat er geen adequate ruimte daarvoor beschikbaar

TRANSACTIES

M2 is een column van Gabriëlle Klaver reacties: klaver@propertynl.com

Klein

Krabbeterrein in Rotterdam

is in de Rotterdamse haven. Van Dijk: ‘Dit soort opslag moet aan stringente milieu- en brandweereisen voldoen. Echter, de eisen daarvoor verschillen per regio en in de regio Lees verder op pagina 82 Rijnmond zijn

De opname in de Haarlemmermeer, met kantoorgebieden op Schiphol, Schiphol-Rijk, en de Beukenhorsten in Hoofddorp, is hoger dan ooit. Dat blijkt althans uit de cijfers van BT Makelaars dat er altijd vanuit was gegaan dat het jaar 2000 hét jaar was met de hoogste opnamecijfers. Met 122.818 m2 is opname in 2007 echter zo’n 1000 m2 hoger dan in 2000. Maar een goed opnamejaar zegt niets over het aanbod. Ondanks de gestegen verhuur, is het aanbod slechts met zo’n 20.000 m2 afgenomen tot ruim 250.000 m2 – waarmee zo’n 18% van het totale kantorenareaal aangeboden wordt schat BT. Dat het aanbod gelijk is gebleven, komt doordat de grotere verhuren hebben plaatsgevonden in gebouwen die nooit in het aanbod zijn meegenomen. En hoewel er niet veel grote transacties hebben plaatsgevonden – 7 van de in totaal 152 betroffen metrages groter dan 3000 m2 – betreft het wel 40% van het totale opnamevolume. Goede jaren of slechte jaren, het maakt voor de eigenaren van de huidige leegstaande panden dus niets uit. BT adviseert eigenaren dan ook niet zo gretig te kijken naar hoge opnamecijfers, maar het kleine te eren. Want door de jaren heen is de dynamiek op de markt tot 500 m2 stabiel gebleven. Tijd dus voor kantoorgebouwen waar huurders vanaf 200 m2 terecht kunnen.

propertynlmagazine

2008-MNL03-079-VAT.indd 79

nr.

3 - 14 februari 2008 | 79

07-02-2008 17:25:59

Direct

Direct is een analyse van Paul Wessels | reacties: wessels@propertynl.com

Sussende woorden over de credit crunch De credit crunch zorgt ook op de Nederlandse vastgoedmarkt voor flink wat onrust. Maar hoewel we hier te maken hebben met een wereldwijd fenomeen van ongekende omvang is er toch reden voor optimisme, zo luidt de conclusie van het pas uitgekomen rapport Sprekende Cijfers van makelaarsorganisatie Dynamis die begin deze maand over het thema een congres organiseerde. Het gaat al lang niet meer om het subprime segment van de hypothekenmarkt in de VS alleen. Subprime is alleen de zwakste schakel. Wereldwijd is er de afgelopen jaren exorbitant veel krediet verleend, met name voor huizen en commercieel vastgoed. Ook de De Nederlandsche Bank (DNB) waarschuwt nu dat er te veel krediet is verleend in de Westerse wereld. En het securitiseren van kredieten is daarbij de belangrijkste factor. Gaandeweg is het besef doorgedrongen dat de Amerikaanse hypotheekderivaten voor particuliere woningen massaal neerwaarts kunnen worden bijgesteld, dat ook kan gebeuren met andere

80 |

nr.

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-079-VAT.indd 80

asset classes. De kredietcrisis wordt breder en hier komt ook commercieel vastgoed in het vizier. Het afgelopen half jaar zijn de gevolgen voor de Amerikaanse markt voor commercieel onroerend goed, op de directe markt en voor vastgoedfondsen onmiskenbaar. Vraag is natuurlijk of de crisis echt naar Nederland kan overslaan. De harde cijfers wijzen nog niet op deze richting, maar er zijn minder harde cijfers die dat wél doen. DNB waarschuwt voor de macro-economische gevolgen van de internationale schuldencrisis. De hyptheekschulden als percentage van het netto nationaal inkomen liggen in Nederland ruim hoger dan in de VS, 120% tegen 90%. Particulieren hebben al jaren een negatieve spaarquote. Wanneer alle Nederlandse huishoudens hun schulden optellen en aftrekken van hun spaarbankboekje komen ze € 300 mrd tekort. En dan is er nog het fenomeen van het Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW), dat eind 2006 € 90 mrd garandeerde op basis van de Nationale Hypotheek Garantie, terwijl

er maar € 371 mln in reserve was. Een vergelijking met de Amerikaanse situatie ligt voor de hand: leningverstrekkers verontachtzaamden risico’s omdat ze die via securitisatie konden doorplaatsen. Als in Nederland de reserves van het WEW op zijn, zijn de staat en de lokale overheden verplicht rentevrije leningen ter beschikking te stellen om de leningverstrekkers te compenseren. ‘Je zou je kunnen afvragen in hoeverre deze overheidsgarantie voor de lage en middeninkomens tot marktrisico’s heeft geleid die we nu nog niet kunnen overzien’, zo valt in het Dynamisrapport te lezen. Sussende woorden spreekt het rapport uit voor de markt voor commercieel onroerend goed. Weliswaar zijn door de stijging van rentekosten constructies met veel vreemd vermogen teruggedrongen, maar daar staan positieve signalen tegenover. Institutionele beleggers, die gemiddeld zijn onderwogen in vastgoed, willen dat méér gaan doen. De opkomst van belastingvrije REIT-structuren biedt pensioenfondsen en verzekeraars de mogelijkheid dat indirect te doen. Jaap van Duijn, voormalig directielid en fondsmanager bij de Robeco Groep sluit af met een positieve noot. ‘Heel veel geld is teruggetrokken en staat nu op een deposito. Dat moet weer belegd gaan worden en heel veel financiering vindt natuurlijk plaats zonder dat daar een bank aan te pas komt.’ Van Duijn voorspelt dat er volgend jaar een opleving komt en dat ook de kantorenmarkt er voor een aantal jaren goed bij ligt – de stijgende werkgelegenheid in Nederland en de daarbij komende vraag naar kantoor- en bedrijfsruimte helpt daarbij.

propertynlmagazine

07-02-2008 17:26:02

v.a.t katern

Goedkope werkkamers voor starters Startgoed Amsterdam biedt kleinschalige kantoor- en bedrijfsruimten voor startende en kleine bedrijven in Amsterdam. Er zijn al werkkamers beschikbaar voor € 300 per maand, inclusief servicekosten. Bovendien hanteert Startgoed flexibele huurvoorwaarden: de huur kan per maand worden opgezegd. Startgoed is een initiatief van de gemeente Amsterdam en de Amsterdamse woningcorporatie Eigen Haard. ‘Jaren geleden is al geconstateerd dat er in Amsterdam een grote vraag is naar kleinschalige werkruimten. Veel mensen willen graag hun zolder of garage verlaten, maar in de praktijk is er in de hoofdstad beneden 100 m2 nauwelijks betaalbaar aanbod. Daarin brengen wij nu verandering. De belangstelling voor een werkplek tegen een vaste maandprijs blijkt groot. De eerste huurders zijn al gearriveerd’, aldus directeur Micha Wijngaarde. De kosten zijn laag. Startgoed rekent een prijs van € 125 tot € 150 per m2 per jaar, exclusief servicekosten. Bovendien verkiest de verhuurder een flexibele aanpak. ‘Als een bedrijf meer ruimte nodig heeft of juist wil

krimpen, dan kunnen we dat snel regelen. Bovendien willen we meer doen voor onze huurders. We helpen ze bij hun start. Daarom hebben wij afspraken gemaakt met allerlei toeleveranciers onder meer op terrein van internet, administratie, financiering en startersbegeleiding.’ Startgoed maakt een begin met drie bedrijfsverzamelgebouwen: een voormalig kantoor van Eigen Haard aan de Strekkerweg in Amsterdam-Noord (totaal 1400 m2 in units vanaf 20 m2), een voormalige werkplaats van Waternet op bedrijventerrein Sloterdijk 1 (6900 m2 met units vanaf 25 m2 voor kantoorgebruik, bedrijfsruimte, ateliers of oefenruimte) en een voormalig pand van de GGD in stadsdeel Bos en Lommer (570 m2 met kantoorunits vanaf 15 m2). De exploitatie komt voor rekening van Startgoed. Het vastgoed is eigendom van Eigen Haard. Voor Wijngaarde is dit slechts een begin. Jaarlijks wil Startgoed 6000 tot 8000 m2 kantoor- en/of bedrijfsruimte aanbieden. Hoewel de aandacht zich in eerste aanleg richt op hergebruik van bestaande locaties, is op termijn nieuwbouw niet uitgesloten. BP

algemeen

Philips T-complex Eindhoven verkocht EINDHOVEN - Een particuliere belegger heeft het Philips T-complex in Eindhoven aangekocht met het oog op de ontwikkelingspotentie van het gebied in de toekomst. In het verleden is het T-complex volledig in gebruik geweest door de Philips Gloeilampenfabriek. Het verkochte gedeelte betreft een perceel van ruim 120.000 m2 waarop zich 12 gebouwen bevinden. De totale oppervlakte bedraagt 31.570 m2 bedrijfsruimte en 19.615 m2 kantoorruimte alsmede enkele kleinere opstallen.

Firestone hoofdkantoor van Londen naar Arnhem ARNHEM - Firestone Industrial Products Company (LLC), marktleider in het produceren van luchtveren, zal in 2008 haar Europese hoofdkantoor gaan vestigen in Arnhem, op BusinessPark IJsseloord 2. Het hoofdkantoor is momenteel in Londen gevestigd. In Arnhem wordt door Giesbers Gebiedsontwikkeling en Ballast Nedam nieuwbouw gerealiseerd wat eind 2008 aan Firestone zal worden opgeleverd.

propertynlmagazine

2008-MNL03-079-VAT.indd 81

nr.

3 - 14 februari 2008 | 81

07-02-2008 17:26:04

BCC breidt uit met 15.706 m2 in Amsterdam AMSTERDAM - BCC Elektro-Speciaalzaken bv heeft 15.203 m2 logistieke bedrijfsruimte en 503 m2 kantoorruimte gehuurd aan Scharenburg 3 in Amsterdam. De huurprijs bedraagt € 57,50 per m2. Het object is eigendom van Breevast Properties I.

FNV Formaat huurt 2700 m2 in Woerden WOERDEN - FNV Formaat heeft overeenstemming bereikt met De Waal Beheer O.G. Utrecht bv over de huur van het kantoorgebouw aan de Vijzelmolenlaan 2 te Woerden.

Opname kantoorruimte in m2 (> 200m2) 2,5

mln m2 (>200)

2,0

Prodelta ontwikkelt op risico in Rotterdam Vervolg van pagina 79 deze strenger dan in Antwerpen en Amsterdam.’ Commodity Park is samen met de betrokken overheidsinstanties ontwikkeld en ProDelta draagt als eigenaar van de gebouwen zorg voor de milieuvergunningen. Van Dijk: ‘Dat is in deze markt ongebruikelijk, over het algemeen regelt de gebruiker dat zelf. Wij hebben als nichespeler in de commodityopslag echter veel ervaring hiermee.’ ProDelta denkt dat juist door de grootschaligheid van het project en de multifunctionaliteit de bedrijven die actief in dit marktsegment zijn behouden kunnen blijven voor de Rotterdamse regio. Bovendien verwacht ProDelta met het op risico realiseren een voordeel te hebben naar potentiële huurders toe. De bedrijven moeten vaak snel kunnen handelen en over geschikte bedrijfsruimte kunnen beschikken om contracten te kunnen sluiten. En op risico realiseren is in de Antwerpse haven in elk geval niet toegestaan. Commodity Park is een van de projecten waarmee ProDelta haar beleggingsportefeuille van 0,5 mln m2 logistiek en industrieel vastgoed wil laten groeien naar 1 mln m2. Het zwaartepunt van zowel de beleggings- als ontwikkelportefeuille ligt in

Krabbeterrein in Rotterdam

de regio Rijnmond, niet verassend omdat ProDelta voorheen de Baris Groep is. Ander project in de 95.000 m2 grote ontwikkelpijplijn is onder meer de toevoeging van 25.000 m2 bedrijfsruimte op Distriport Benelux aan de Butaanweg in Rotterdam. Het is een voormalig terrein van Vopak dat door ProDelta is herontwikkeld tot multimodaal distributiecentrum met weg-, spoor en waterontsluiting. ‘Echter’, zegt van Dijk, ‘waar zich in andere regio’s kansen voordoen, grijpen we ze.’ Zo heeft Prodelta inmiddels eigendom en (her)ontwikkelingsmogelijkh eden in Breda, Vlissingen én Tsjechië. Commodity Park in Rotterdam zal in drie fasen worden gerealiseerd. Oplevering van de eerste fase vindt in juni plaats, het gehele project zal in februari 2009 worden opgeleverd. GK

1,5 1,0 0,5 0,0 heel 2004

heel 2005

heel 2006

heel 2007

Aanbod kantoorruimte in mln m2 7 6 5 4 3 2 1 0 1-7-2005 200-499 m2

82 |

nr.

1-1-2006

1-7-2006

3 - 14 februari 2008 |

2008-MNL03-079-VAT.indd 82

31-12-2007

>500 m2

propertynlmagazine

07-02-2008 17:26:13

v.a.t. katern

| gebruikstransacties

g eb r u ikst r ansacties

Noord-holland/ flevoland kantoor

Eigenaar kledingzaken koopt kantoor in Alkmaar

Alkmaar - Een particulier heeft 313 m² kantoorruimte gekocht aan Verdronkenoord 46 in Alkmaar. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: een particulier. Bemiddelende partij: Vlieg Bedrijfsmakelaars og Alkmaar.

beek C.S. en Broersma Bedrijfsmakelaardij namens huurder.

6800 m² - huurprijs niet bekend IJsbaanpad 9 - 11 Huurder: DWI (Dienst Werk en Inkomen)

Psyq huurt in Amsterdam

313 m² - koopsom niet bekend Verdronkenoord 46 Koper: een particulier

Kantoorruimte verhuurd in Almere

Almere - Een administratiekantoor heeft 360 m² kantoorruimte gehuurd aan De Steiger 185 in Almere. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Arcuris Makelaars namens verhuurder. 360 m² - huurprijs niet bekend De Steiger 185 Huurder: een administratiekantoor

Kantoorruimte verhuurd aan Oranjebaan in Amstelveen

Amstelveen - Aagora Accountants, een financiële dienstverlener, heeft 905 m² kantoorruimte gehuurd aan Oranjebaan 13 in Amstelveen. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Arcuris Makelaars namens verhuurder.

905 m² - huurprijs niet bekend Oranjebaan 13 Huurder: Aagora Accountants

Dienst Werk en Inkomen huurt kantooruimte in Amsterdam

Amsterdam - Dienst Werk en Inkomen heeft een tienjarige huurovereenkomst gesloten voor het kantoorgebouw gelegen aan IJsbaanpad 9-11 in Amsterdam Zuid. Er is een marktconforme huurprijs gerealiseerd en de ruimte is recent turn-key opgeleverd. Er zijn 30 parkeerplaatsen à € 1.250 per plaats. Verhuurder: Stichting Spirit. Bemiddelende partijen: Erik van Over-

Amsterdam - Psyq Amsterdam bv heeft 2.000 m² kantoorruimte gehuurd aan de Van de Sande Bakhuijzenstraat 4 in Amsterdam. De huurprijs bedraagt € 100 per m² per jaar. Er zijn 40 parkeerplaatsen à € 750 per plaats. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Amsterdam.

2000 m² - € 100 per m² per jaar Van de Sande Bakhuijzenstraat 4 Huurder: Psyq Amsterdam bv

Theater Instituut in pand ABN Amro Amsterdam

Amsterdam - Het Theater Instituut Nederland heeft 1.877 m² kantoorruimte gehuurd in het voormalige pand van ABN Amro aan de Sarphatistraat 47-55 in Amsterdam. Het pand zal eerst gerenoveerd worden. De overeenkomst is aangegaan voor vijf jaar tegen een huurprijs van € 400.000 per jaar exclusief incentives. Verhuurder: Peldayne Investments. Bemiddelende partijen: Elders Consultancy bv namens huurder, Valkering & Co Vastgoed - Makelaars namens verhuurder en Van Dijk & Ten Cate Vastgoedadviseurs bv namens verhuurder. 1877 m² - € 400.000 per jaar Sarphatistraat 47 - 55 Huurder: Theater Instituut Nederland

Mediabedrijven huren in Amsterdam

Amsterdam - Hyves en 3 Circles Media hebben in totaal circa 1.425 m² kantoorruimte gehuurd aan de Herengracht 258 in Amsterdam. De huurprijs bedraagt € 200 per m² per jaar. Onderverhuurder: Wieden Kennedy Inc.. Bemiddelende partij: Van Dijk & Ten Cate Vastgoedadviseurs bv namens onderverhuurder.

1425 m² - € 200 per m² per jaar Herengracht 258 - 266 Huurders: Hyves en 3 Circles Media

Startgoed huurt in Amsterdam

Amsterdam - Startgoed Amsterdam bv heeft ten behoeve van de verhuur aan startende ondernemers 1.209 m² kantoorruimte gehuurd aan de Strekkerweg 75 in Amsterdam. Dit initiatief is een samenwerking tussen Startgoed en Woningstichting Eigen Haard. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partij: Van Dijk & Ten Cate Vastgoedadviseurs bv namens huurder.

1209 m² - huurprijs niet bekend Strekkerweg 75 Huurder: Startgoed Amsterdam bv

IND huurt kantoorruimte in Teleport

Amsterdam - De Integratie- en Naturalisatie Dienst heeft 835 m² kantoorruimte gehuurd in gebouw Orly Plaza aan het Orlyplein 141-157 in Amsterdam. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 8 parkeerplaatsen. Verhuurder: IVG Institutinal Funds. Bemiddelende partijen: Jones Lang LaSalle bv namens verhuurder en DRS Makelaars namens verhuurder. 835 m² - huurprijs niet bekend Orlyplein 141 - 157 Huurder: Integratie- en Naturalisatie Dienst

Ram & Co huurt kantoor in gebouw Egelenburg

Amsterdam - Ram & Co bv heeft 594 m² kantoorruimte gehuurd in gebouw Egelenburg gelegen aan Egelenburg 150-152 in Amsterdam. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: N.R.E. Amsterdam I bv. Bemiddelende partijen: KS Bedrijfsmakelaars og namens huurder, Jones Lang LaSalle namens verhuurder en Van Dijk & Ten Cate Vastgoedadviseurs bv namens verhuurder. 594 m² - huurprijs niet bekend Egelenburg 150 - 152 Huurder: Ram &amp; Co bv

Ithaka Marktanalisten huren kantoor in Amsterdam

Amsterdam - Ithaka Marktanalisten, een bedrijf dat zich richt op marktonderzoek voor mediabedrijven, heeft een turn-key kantoorruimte van 585 m² gehuurd voor 5 jaar en 5 optiejaren aan de Noorderakerweg 90 in Amsterdam Sloten. De huurprijs bedraag € 120.000 per jaar. Er zijn 8 parkeerplaatsen à € 375 per plaats. Verhuurder: Bulters &amp; Bulters. Bemiddelende partij: Erik van Overbeek C.S. namens huurder. 585 m² - € 120.000 per jaar Noorderakerweg 90 Huurder: Ithaka Marktanalisten

IT-bedrijf neemt intrek in het historische gebouw Cristofori

Amsterdam - Easy to Book Service bv, een ITbedrijf gespecialiseerd in hotelreserveringsystemen, heeft 440 m² kantoorruimte gehuurd in het gebouw Cristofori gelegen aan Prinsengracht 581-583 in Amsterdam. De huurprijs bedraagt € 80.000 per jaar. Verhuurder: Amsterdam Properties bv. Bemiddelende partijen: Erik van Over-

propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 83

| nr. 3 - 14 februari 2008 | 83

07-02-2008 17:18:23

noord-holland / flevoland beek C.S. namens huurder en CB Richard Ellis namens verhuurder.

440 m² - € 80.000 per jaar Prinsengracht 581 - 583 Huurder: Easy to Book Service bv

Kantoorruimte in gebouw Spring verhuurd

Bedrijfsruimte verhuurd in Almere

Almere - Een standbouwer heeft 1.570 m² bedrijfsruimte en 300 m² kantoorruimte gehuurd aan de Vlotbrugweg 17 in Almere. De huurprijs bedraagt € 75.000 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Arcuris Makelaars namens verhuurder.

1870 m² - € 75.000 per jaar Vlotbrugweg 17 Huurder: Standbouwer

Bedrijfsruimte verhuurd aan fitnesscentrum in Almere

Almere - Een fitnesscentrum heeft 1.460 m²

Amsterdam - Target Interactive Marketing bv heeft 375 m² kantoorruimte gehuurd aan de Overschiestraat 186 in Amsterdam. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Amsterdam.

375 m² - huurprijs niet bekend Overschiestraat 186 Huurder: Target Interactive Marketing bv

bedrijfsruimte en 360 m² kantoorruimte gehuurd gelegen aan Randstad 2287 in Almere. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: Fivestar. Bemiddelende partij: Arcuris Makelaars namens verhuurder.

1820 m² - huurprijs niet bekend Randstad 2287 Huurder: een fitnesscentrum

Bedrijfsruimte verhuurd aan Remmingweg in Almere

Lundbeck huurt in gebouw Jupiter

Amsterdam zuidoost - Farmaceutische onderneming Lundbeck bv heeft 750 m² kantoorruimte gehuurd in gebouw Jupiter aan de Herikerbergweg in Amsterdam. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: M & G European Property Fund / OVG Projectontwikkeling. Bemiddelende partijen: Van Gool Elburg bv namens huurder en NL real estate namens verhuurder. 750 m² - huurprijs niet bekend Herikerbergweg 74 - 108 Huurder: Lundbeck bv

Girsberger huurt in Amsterdam

Amsterdam zuidoost - Kantoorstoelen fabrikant Girsberger heeft 600 m² kantoorruimte gehuurd in gebouw Jupiter aan de Herikerbergweg in Amsterdam. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: M &amp; G European Property Fund / OVG Projectontwikkeling. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff namens verkoper en NL real estate namens verhuurder.

Almere - Een drukkerij heeft 450 m² kantoorruimte gehuurd aan de Vlotbrugweg 1 in Almere. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Arcuris Makelaars namens verhuurder. 450 m² - huurprijs niet bekend Vlotbrugweg 1 Huurder: een drukkerij

HEMA huurt nieuw te ontwikkelen bedrijfsruimte

Amsterdam - HEMA bv heeft ca. 18.100 m² nieuw te ontwikkelen bedrijfsruimte gehuurd in Amsterdam. Het adres is nog onbekend. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 400 parkeerplaatsen à € 1.205 per plaats. Verhuurder: Amsterdam Waterfront bv (projectontwikkelaar). Bemiddelende partij: Kuijs Reinder Kakes namens verhuurder. 18100 m² - huurprijs niet bekend Huurder: Hema bv

Almere - Een industriële bakkerij heeft 775 m² bedrijfsruimte en 325 m² kantoorruimte gehuurd aan de Remmingweg 26 in Almere. De huurprijs bedraagt € 50.000 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Arcuris Makelaars namens verhuurder. 1100 m² - € 50.000 per jaar Remmingweg 26 Huurder: Industriele Bakkerij

Bedrijfsruimte verhuurd aan Klapbrugweg in Almere

Bedrijfsruimte verhuurd aan Klaprozenweg in Amsterdam

Amsterdam - Een opleidingscentrum heeft 850 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Klaprozenweg 17 in Amsterdam. De huurprijs bedraagt € 90 per m² per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Arcuris Makelaars namens verhuurder. 850 m² - € 90 per m² per jaar Klaprozenweg 17 - 23 Huurder: een opleidingscentrum

Bedrijfspand verkocht in Amsterdam

Amsterdam - Een ICT bedrijf heeft 578 m²

600 m² - huurprijs niet bekend Herikerbergweg 74 - 108 Huurder: Girsberger

bedrijfsruimte gekocht aan de Rhoneweg 16 in Amsterdam. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: Kaizen vastgoed bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Amsterdam namens verkoper.

bedrijfsruimte

Meuwissen Bouwprodukten huurt bedrijfsruimte in Alkmaar

Bedrijfsruimte verhuurd aan Vlotbrugweg in Almere

Alkmaar - Meuwissen Bouwprodukten bv heeft 3.050 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Ivoorstraat 17 in Alkmaar. De huurprijs bedraagt € 154.800 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Pieter Haverkamp Bedrijfsmakelaardij namens verhuurder.

Almere - Pontmeijer heeft 600 m² kantoor-

3050 m² - € 154.800 per jaar Ivoorstraat 17 Huurder: Meuwissen Bouwprodukten

600 m² - € 180.000 per jaar Klapbrugweg 2 Huurder: Pontmeijer

ruimte gehuurd aan Klapbrugweg 2 in Almere. De huurprijs bedraagt € 180.000 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partijen: Jones Lang LaSalle bv namens huurder en Arcuris Makelaars namens verhuurder.

578 m² - koopsom niet bekend Rhoneweg 16 Koper: ICT bedrijf

Athlon verhuist op Schurenbergweg

Amsterdam zuidoost - Athlon Car Lease heeft 2.148 m² bedrijfsruimte gehuurd aan Schurenbergweg 5 in Amsterdam Zuidoost. Het betreft de voormalige ruimte van Bergnet. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 15 parkeerplaatsen. Verhuurder: Pronam Aurora bv. Bemidde-

84 | nr. 3 - 14 februari 2008 | propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 84

07-02-2008 17:18:28

v.a.t. katern

| gebruikstransacties

lende partij: DTZ Zadelhoff Amsterdam namens verhuurder.

Fokker Logistics Center 3a. Bemiddelende partij: Schipholland Makelaars namens huurder.

2148 m² - huurprijs niet bekend Schurenbergweg 5 - 9 Huurder: Athlon Car Lease Nederland bv

10000 m² - huurprijs niet bekend Fokkerweg 300 Huurder: FSC

Pilkington breidt uit

Cowboys Belt huurt in Weesp

heeft 1.440 m² bedrijfsruimte en 304 m² entresol gehuurd aan Schurenbergweg 5a in Amsterdam Zuidoost. Het betreft een uitbreiding naar de voormalige ruimte van Athlon Car Lease. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 10 parkeerplaatsen. Verhuurder: Pronam Aurora bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Amsterdam namens verhuurder.

ruimte en 3.500 m² kantoorruimte gehuurd aan de Gemeenschapspolderweg 26-48 in Weesp. De huurprijs bedraagt € 69.500 per jaar. Verhuurder: Uni Invest bv. Bemiddelende partij: Van Lonkhuizen Makelaars namens verhuurder.

Amsterdam zuidoost - Pilkington Benelux bv

1744 m² - huurprijs niet bekend Schurenbergweg 5 - 9 Huurder: Pilkington Benelux bv

Cyberfreight huurt aan Zandsteen

Hoofddorp - Op bedrijventerrein De Hoek in Hoofddorp heeft Cyberfreight International, een freightforwarder met Tapa en CTPAT certificering uit Hoofddorp, circa 1.300 m² logistieke ruimte gehuurd in het onlangs volledig gerenoveerde gebouw aan de Zandsteen 1 in Hoofddorp. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 23 parkeerplaatsen. Verhuurder: SEGRO. Bemiddelende partijen: Schenk Makelaars bv namens huurder en DTZ Zadelhoff Hoofddorp namens verhuurder. 1800 m² - huurprijs niet bekend Zandsteen 1 - 33 Huurder: Cyberfreight International

Weesp - Cowboys Belt bv heeft 1.275 m² bedrijfs-

4775 m² - € 69.500 per jaar Gemeenschapspolderweg 26 - 48 Huurder: Cowboys Belt bv

Pand verkocht in Zaandam

Zaandam - Adriaan Pelt Beheer heeft ten behoeve van een Bouwmaat vestiging 2.950 m² bedrijfsruimte gekocht aan Sluitpolderweg 10 in Zaandam. De koopsom bedroeg € 2.619.000. Verkoper: De Catharinahoeve Beheer. Bemiddelende partij: Gunther & Wijma Bedrijfsmakelaars. 2950 m² - € 2.619.000 Sluispolderweg 10 Koper: Adriaan Pelt Beheer

winkel

De Soap Company opent winkel aan de Van Baerlestraat

Amsterdam - De Soap Company, een treatment store, heeft 270 m² winkelruimte gehuurd aan de Van Baerlestraat 122 in Amsterdam. De huurprijs bedraagt € 112.500 per jaar. Verhuurder: Zuider Vastgoed Holding bv. Bemiddelende partijen: Erik van Overbeek C.S. namens huurder en CB Richard Ellis namens verhuurder. 270 m² - € 112.500 per jaar Van Baerlestraat 122 Huurder: Soap Company

Winkelruimte verhuurd in Lelystad

Lelystad - Keijzer bv, een detaillist, heeft 310 m² winkelruimte gehuurd aan de Koopmansstraat 10 - 12 in Lelystad. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partij: Van der Linden Bedrijfsmakelaardij. 310 m² - huurprijs niet bekend Koopmansstraat 10 - 12 Huurder: Keijzer bv

gebruikstransacties

ZUId-holland

BST Walvis huurt in Lelystad

kantoor Lelystad - Groothandel BST Walvis heeft 2.525 m² bedrijfsruimte en 785 m² kantoorruimte gehuurd aan de Havenweg 7 in Lelystad. De huurprijs bedraagt € 135.000 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Arcuris Makelaars namens verhuurder.

Kantoorruimte in Alphen aan den Rijn verhuurd

3310 m² - € 135.000 per jaar Havenweg 7 Huurder: BST Walvis

Gouda - BAM Civiel bv heeft 2.218 m² kantoorruimte gehuurd in gebouw Trias aan de

Lelystad - Een groothandel in computers heeft

418 m² - huurprijs niet bekend Pascallaan 15 Huurder: Groothandel in computers

FSC huurt in Fokker Logistics Parc

Oude meer - FSC heeft 10.000 m² bedrijfsruimte gehuurd in het Logistics Parc Center 2a, gelegen aan Fokkerweg 300 in Oudemeer. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder:

1349 m² - koopsom niet bekend Leehove unit 24 - 25 Koper: Rabobank Westland U.A.

BAM Civiel huurt in Gouda

Groothandel in computers vestigt zich in Lelystad

201 m² bedrijfsruimte en 217 m² kantoorruimte gehuurd aan de Pascallaan 15 in Lelystad. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Arcuris Makelaars namens verhuurder.

m². De kantoorruimte is gelegen aan de Leehove in De Lier. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Er zijn 22 parkeerplaatsen. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Batenburg Bedrijfshuisvesting namens verkoper.

Alphen aan den rijn - Avio Diepen heeft 1.738 m² kantoorruimte gehuurd aan de Rontgenweg 22 in Alphen aan den Rijn. De huurprijs bedraagt € 175.780 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Meeùs Bedrijfshuisvesting Leiden namens verhuurder.

BATENBURG BEDRIJFSHUISVESTING

1738 m² - € 175.780 per jaar Rontgenweg 22 Huurder: Avio Diepen

Rabobank koopt in De Lier

De lier - Rabobank Westland U.A. heeft 2 units gekocht met een gezamenlijk metrage van 1.349

WWW.BATENBURGBHV.NL

010 789 9000 propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 85

| nr. 3 - 14 februari 2008 | 85

07-02-2008 17:18:31

zuid-holland Harderwijkerweg in Gouda. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 50 parkeerplaatsen. Onderverhuurder: Arbo Unie bv. Bemiddelende partij: Jones Lang LaSalle Vastgoed Adviseurs bv Rotterdam namens onderverhuurder.

2218 m² - huurprijs niet bekend Harderwijkweg 1 Huurder: BAM Civiel bv

Quress huurt in Eschertoren

Uitbreiding voor UWV in Rotterdam

Rotterdam - UWV, orgaan voor re-integratie en tijdelijk inkomen voor werknemers en werkgevers, heeft 421 m² bijgehuurd in Rotterdam Building in Rotterdam. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partijen: Jones Lang LaSalle Vastgoed Adviseurs bv Rotterdam namens verhuurder en DTZ Zadelhoff Rotterdam namens verhuurder.

421 m² - huurprijs niet bekend Aert van Nesstraat 45 Huurder: UWV

Uitbreiding voor Michael Page in Rotterdam

drijfsruimte, met bijbehorende parkeerplaatsen, aangehuurd in gebouw ‘t Haegh Huys. Het object is gelegen aan Donau 106-108 te Den Haag. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: Facilicom Bedrijfsgebouwen. Bemiddelende partij: CB Richard Ellis namens verhuurder.

1220 m² - huurprijs niet bekend Donau 106 - 108 Huurder: Asito

Lighthouse IP huurt in Sea Offices

‘s-gravenhage - Lighthouse IP, een bedrijf dat IP-portfolio’s van grote organisaties analyseert, heeft 865 m² kantoorruimte gehuurd in gebouw Sea Offices op de tweede en derde verdieping. Sea Offices is gelegen aan de Zwolsestraat 17 in Den Haag. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 10 parkeerplaatsen. Verhuurder: Probest bv. Bemiddelende partijen: Hulshof Makelaars bv namens verhuurder en Jones Lang LaSalle bv Den Haag namens verhuurder. 865 m² - huurprijs niet bekend Zwolsestraat 17 - 19 Huurder: Lighthouse IP bv

Rotterdam - Michael Page International NeLeiden - Quress bv heeft 274 m² kantoorruimte gehuurd aan Eschertoren 11 in Leiden. De huurprijs bedraagt € 43.840 per jaar. Verhuurder: Nationale Vastgoed Groep Beleggingen. Bemiddelende partij: Meeùs Bedrijfshuisvesting Leiden namens verhuurder. 274 m² - € 43.840 per jaar Willem de Zwijgerlaan 2 Huurder: Quress bv

De Zwarte Hond huurt in Rotterdam

Rotterdam - Bureau voor architectuur, interieurontwerp, stedenbouw en gebiedsontwikkeling, De Zwarte Hond, heeft 1.181 m² kantoorruimte gehuurd in Rotterdam Building aan de Aert van Nesstraat 45 te Rotterdam. De huurprijs bedraagt € 165.000 per jaar. Er zijn 4 parkeerplaatsen. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Rotterdam namens verhuurder, Ooms Makelaars Bedrijfshuisvesting bv, Partner in Dynamis namens huurder en Jones Lang LaSalle Vastgoed Adviseurs bv Rotterdam namens verhuurder.

1181 m² - € 165.000 per jaar Aert van Nesstraat 45 Huurder: De Zwarte Hond

NYK huurt in Rotterdam

Rotterdam - NYK Line Benelux heeft voor een periode van 5 jaar 930 m² kantoorruimte gehuurd aan de Aert van Nesstraat 45 te Rotterdam. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Rotterdam namens verhuurder en Jones Lang LaSalle Vastgoed Adviseurs bv Rotterdam namens verhuurder.

930 m² - huurprijs niet bekend Aert van Nesstraat 45 Huurder: NYK Line Benelux

derland bv heeft ter uitbreiding 328 m² kantoorruimte gehuurd aan Weena 200 in Rotterdam. De huurprijs bedraagt € 167 per m² per jaar. Verhuurder: KFN Property I bv. Bemiddelende partijen: Jones Lang LaSalle Vastgoed Adviseurs bv Rotterdam namens verhuurder, De Mik Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder en DTZ Zadelhoff Rotterdam namens verhuurder.

328 m² - € 167 per m² per jaar Weena 200 - 342 Huurder: Michael Page International Nederland bv

Kantoor aan Parkstraat verhuurd

Horecaruimte verhuurd in Sea Offices Den Haag

‘s-gravenhage - Zamen Horeca heeft 360 m² horecaruimte gehuurd in gebouw Sea Offices aan de Zwolsestraat 17 in Den Haag. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verkoper: Probest bv. Bemiddelende partijen: Hulshof Makelaars bv namens verhuurder en Jones Lang LaSalle namens verhuurder. 360 m² - huurprijs niet bekend Zwolsestraat 17 - 19 Koper: Zamen Horeca

Kantoorruimte verhuurd in Zoetermeer

Zoetermeer - Schmit Parkeersystemen bv heeft 1.065 m² kantoorruimte gehuurd aan de Platinastraat 65 te Zoetermeer. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 27 parkeerplaatsen. Verhuurder: Lancelot Land bv. Bemiddelende partij: Hopman & Schreuder Bedrijfshuisvesting namens verhuurder. 1065 m² - huurprijs niet bekend Platinastraat 65 Huurder: Schmit Parkeersystemen bv

‘s-gravenhage - Facility Point Den Haag bv heeft 1.773 m² kantoorruimte gehuurd in gebouw Hofstaete aan de Parkstraat 15-25 in Den Haag. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 11 parkeerplaatsen. Verhuurder: ING Real Estate Investment Management. Bemiddelende partijen: Jones Lang LaSalle bv Den Haag namens verhuurder en Nadorp Makelaars v.o.f. namens verhuurder. 1773 m² - huurprijs niet bekend Parkstraat 15 - 25 Huurder: Facility Point Den Haag bv

Asito huurt in Den Haag

‘s-gravenhage - Schoonmaakorganisatie Asito heeft circa 550 m² kantoorruimte en 670 m² be-

bedrijfsruimte

Indu-Tools huurt in Dordrecht

Dordrecht - Indu-Tools, een groothandel en verhuurder van gereedschappen en machines voor de metaalindustrie, heeft 3.000 m² bedrijfsruimte in Dordrecht gehuurd. De huurprijs bedraagt € 123.600 per jaar. Verhuurder: Onroerend Goed Westerdale bv. Bemiddelende partijen: Waltmann & Co Dordrecht Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder en DTZ Zadelhoff Rotterdam namens verhuurder. 3000 m² - € 123.600 per jaar Jacobus Lipsweg 84 Huurder: Indu-Tools

86 | nr. 3 - 14 februari 2008 | propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 86

07-02-2008 17:18:36

v.a.t. katern Bedrijfspand verhuurd in Dordrecht

Dordrecht - Transterminal Dordrecht bv, een open overslagbedrijf, heeft 1.850 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Kreekweg 10 in Dordrecht. De huurprijs bedraagt € 62.900 per jaar. Verhuurder: Silo Dordrecht (F.R.E.T.) bv. Bemiddelende partij: Ooms Drechtsteden Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder. 1850 m² - € 62.900 per jaar Kreekweg 10 Huurder: Transterminal Dordrecht bv

| gebruikstransacties

drijfsruimte aan de Keurmeesterstraat 22 extra bedrijfsruimte bijgehuurd aan de Keurmeesterstraat 24-26 in Ridderkerk. Het gaat om 7.605 m² bedrijfsruimte met een jaarhuur van € 380.250 per jaar. Bemiddelende partij: Van Vliet Bedrijfsmakelaars.

7605 m² - € 380.250 per jaar Keurmeesterstraat 24 - 26 Huurder: NYK Logistics

Bedrijfsruimte verkocht aan Sluisjesdijk in Rotterdam

Gemeente Leiderdorp koopt multifunctioneel bedrijfspand

Leiderdorp - De Gemeente Leiderdorp heeft

Autobedrijf huurt in Noordwijk

Noordwijk zh - Een automobielbedrijf heeft 3.975 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Keyserswey 75 te Noordwijk. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 65 parkeerplaatsen. Verhuurder: een particulier. Bemiddelende partijen: Mens Bedrijfsmakelaardij bv en Basis Bedrijfshuisvesting namens verhuurder.

3975 m² - huurprijs niet bekend Keyserswey 75 Huurder: een automobielbedrijf

Bedrijfsruimte verhuurd in Pijnacker

Pijnacker - Autogroothandel 2000 heeft 540 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Delftsestraatweg 26c in Pijnacker. De huurprijs bedraagt € 28.500 per jaar. Verhuurder: een particulier. Bemiddelende partij: Rob Swart Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder.

540 m² - € 28.500 per jaar Delftsestraatweg 26c Huurder: Autogroothandel 2000

Bedrijfspand verhuurd in Ridderkerk

breiding in december 2007 van 8.000 m² be-

Bouwbedrijf huurt in Rotterdam

Rotterdam - Bouwbedrijf De Key bv heeft aan de Graafstroomstraat 35 in Rotterdam 928 m² bedrijfsruimte op de begane grond en 275 m² kantoorruimte op de eerste verdieping gehuurd. Tevens heeft De Key 1.080 m² buitenterrein gehuurd. De huurprijs bedraagt € 65.000 per jaar. Verhuurder: Roos Vastgoed bv. Bemiddelende partij: Meeùs Makelaars bv namens verhuurder.

Scherpenberg koopt in Rotterdam

Rotterdam - Technische handelsonderneming

Rotterdam - Groenburgwal heeft 4.620 m² bedrijfsruimte en 835 m² kantoorruimte gekocht aan de Sluisjesweg 145-147 in Rotterdam. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: Deutz Power Systems. Bemiddelende partij: Schaub & Partners Bedrijfshuisvesting bv namens verkoper.

5455 m² - koopsom niet bekend Sluisjesdijk 143 - 147 Koper: Groenburgwal

Scherpenberg bv heeft 895 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Vlambloem 89 in Rotterdam. De koopsom bedroeg € 600.000. Verkoper: Gebr. Zwanenburg Beheer bv. Bemiddelende partij: PG Makelaardij bv namens verkoper.

895 m² - € 600.000 Vlambloem 89 Koper: Scherpenberg Holding bv

’t Vlaamsche Broodhuys koopt bedrijfsruimte in Vlaardingen

Madera Ribs huurt in Rotterdam

Rotterdam - Madera Ribs bv heeft 3.125 m² bedrijfsruimte en 410 m² kantoorruimte gehuurd aan de Overschieseweg 111 in Rotterdam. De huurprijs bedraagt € 120.000 per jaar. Er zijn 31 parkeerplaatsen. Verhuurder: Multi Project Financieringen bv. Bemiddelende partij: Kolpa Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder.

3535 m² - € 120.000 per jaar Overschieseweg 111 Huurder: Madera Ribs bv

Kantoorruimte verhuurd aan Soerweg in Rotterdam

Rotterdam - Deutz Power Systems heeft 1.000 m² kantoorruimte en 850 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Soerweg 13 in Rotterdam. De huurprijs bedraagt € 195.000 per jaar. Bemiddelende partij: Schaub & Partners Bedrijfshuisvesting bv.

Vlaardingen - ’t Vlaamsche Broodhuys Holding bv heeft ten behoeve van een bakkerij 2.275 m² bedrijfsruimte en 385 m² kantoorruimte gekocht aan de Schiedamsedijk 29 in Vlaardingen. De koopsom bedroeg € 1.375.000. Verkoper: Alert bv. Bemiddelende partijen: Van den Ende Bedrijfsmakelelaars namens koper en Ooms Makelaars Bedrijfshuisvesting bv, Partner in Dynamis namens verkoper.

1850 m² - € 195.000 per jaar Soerweg 13 Huurder: Deutz Power Systems

2660 m² - € 1.375.000 Schiedamsedijk 29 Koper: ‘t Vlaamsche Broodhuys Holding bv

Bedrijfspand verkocht in Rotterdam

Bedrijfsruimte verkocht aan Turfschipper in Wateringen

Rotterdam - Een logististiek ondernemer heeft Ridderkerk - NYK Logistics heeft na de uit-

1260 m² - koopsom niet bekend Graafstroomstraat 26 - 28 Koper: een logistiek ondernemenr

1203 m² - € 65.000 per jaar Graafstroomstraat 35 Huurder: Bouwbedrijf De Key bv

het onroerend goed aan de Touwbaan 42 op bedrijventerrein de Baanderij in Leiderdorp aangekocht. Het betreft bedrijfsruimte van 3.100 m² en 50 parkeerplaatsen. Het pand is thans is gebruik door diverse onderwijsinstellingen. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Er zijn 50 parkeerplaatsen. Bemiddelende partij: Meeùs Bedrijfshuisvesting Leiden namens koper.

3100 m² - huurprijs niet bekend Touwbaan 42 Huurders: Stichting Prof. dr. Leo Kannerschool, Bestuurscommissie voor de Openbare Basisscholen en Bestuur van de Protestants-Christelijk Schoolvereniging Koper: De Gemeente Leiderdorp

maakt. Bemiddelende partij: BBW Makelaars & Taxateurs bv.

745 m² bedrijfsruimte, 215 m² kantoorruimte, 300 m² magazijnruimte en 1.140 m² buitenterrein gekocht aan de Graafstroomstraat 26-28 in Rotterdam. De koopsom werd niet bekendge-

Wateringen - Miroden Consultants bv heeft 1.481 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Turfschipper 31-37 in Wateringen. De koopsom bedroeg € 1.935.000. Er zijn 25 parkeerplaatsen à € 340 per plaats. Verkoper: Hopman Interheem Groep bv.

propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 87

| nr. 3 - 14 februari 2008 | 87

07-02-2008 17:18:41

zuid-holland Bemiddelende partijen: Nadorp Makelaars v.o.f. namens verkoper en Santen & Gasille Makelaars og bv namens verkoper.

1481 m² - € 1.935.000 Turfschipper 31 - 37 Koper: Miroden Consultants bv

gebruikstransacties

UTRECHT

De Vries huurt in Zevenhuizen

Zevenhuizen zh - De Vries Groothandel heeft 1.200 m² bedrijfsruimte en 650 m² kantoorruimte gehuurd aan de Noordelijke Dwarsweg 51 in Zevenhuizen. De huurprijs bedraagt € 100.000 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Abram Makelaardij namens verhuurder.

1850 m² - € 100.000 per jaar Noordelijke Dwarsweg 51 Huurder: De Vries Groothandel

Heerema huurt in Zwijndrecht

Zwijndrecht - Heerema Zwijndrecht bv heeft 1.997 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Lindtsedijk 60 in Zwijndrecht. De huurprijs bedraagt € 79.880 per jaar. Verhuurder: Agro Delta Noordweg bv. Bemiddelende partij: Ooms Drechtsteden Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder.

1997 m² - € 79.880 per jaar Lindtsedijk 60 Huurder: Heerema Zwijndrecht bv

winkel

Winkelruimte verhuurt in Alphen aan den Rijn

kantoor

Kantoorruimte verhuurd aan Nieuweweg in Amersfoort

Amersfoort - Symfora Groep heeft 1.700 m² kantoorruimte gehuurd aan de Nieuweweg 4 in Amersfoort. De huurprijs bedraagt € 105.000 per jaar. Verhuurder: Stichting Roomsch- katholiek Liefdehuis. Bemiddelende partijen: Meeùs Amersfoort namens huurder en Hol & Molenbeek Bedrijfsmakelaars namens verhuurder.

1700 m² - € 105.000 per jaar Nieuweweg 4 Huurder: Symfora Groep

Kantoorruimte verkocht aan Siliciumweg in Amersfoort

Amersfoort - Grayle Group bv, een groothandel,

list in zitcomfort, heeft 295 m² winkelruimte gehuurd aan de Euromarkt 1 in Alphen aan den Rijn. De huurprijs bedraagt € 36.000 per jaar. Verhuurder: NSI Volumineuze Detailhandel bv. Bemiddelende partij: Basis Bedrijfshuisvesting Alphen a/d Rijn namens verhuurder.

295 m² - € 36.000 per jaar Euromarkt 1 Huurder: Merucci

Winkelruimte verhuurd in Hillegom

Hillegom - Koi-Factor, gespecialieerd in vijvers

Kantoorruimte verhuurd in Bunnik

Bunnik - Royal Bank of Scotland heeft 1.759 m² kantoorruimte gehuurd aan de Regulierenring 10 in Bunnik. De huurprijs bedraagt € 200 per m² per jaar. Verhuurder: SNS. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Utrecht namens huurder. 1759 m² - € 200 per m² per jaar Regulierenring 10 Huurder: Royal Bank of Scotland

Kantoorruimte verhuurd aan Kokermolen in Houten

Houten - De Royal Bank of Scotland heeft 2.623 m² kantoorruimte gehuurd aan de Kokermolen 10 in Houten. De huurprijs bedraagt € 160 per m² per jaar. Verhuurder: Vastned. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Utrecht namens huurder.

1640 m² - € 1.236.667 Siliciumweg 32 Koper: Grayle Group bv

2623 m² - € 160 per m² per jaar Kokermolen 10 Huurder: Royal Bank of Scotland

Kantoorruimte verhuurd aan Stationsplein in Amersfoort

Kantoorruimte verhuurd aan Archimedesbaan in Nieuwegein

m² kantoorruimte gehuurd aan Stationsplein 89 in Amersfoort. De huurprijs bedraagt € 224.550 per jaar. Er zijn 5 parkeerplaatsen. Verhuurder: Achmea Pensioenen &amp; Levensverzekeringen nv. Bemiddelende partij: Meeùs Amersfoort namens verhuurder.

heeft 416 m² kantoorruimte gehuurd aan de Archimedesbaan 18 in Nieuwegein. De huurprijs bedraagt € 59.200 per jaar. Verhuurder: een particulier belegger. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Utrecht namens verhuurder.

1545 m² - € 224.550 per jaar Stationsplein 89 Huurder: Human Company bv

Kinderopvang Amersfoort huurt aan Stationsplein

Amersfoort - Stichting kinderopvang Amersfoort heeft 1.100 m² kantoorruimte gehuurd aan Stationsplein 28 in Amersfoort. De huurprijs bedraagt € 160.600 per jaar. Er zijn 6 parkeerplaat-

en toebehoren, heeft 650 m² winkelruimte gehuurd aan de Haarlemmerstraat 13 a in Hillegom. De huurprijs bedraagt € 30.000 per jaar. Bemiddelende partij: Hanson Bedrijfsmakelaardij.

650 m² - € 30.000 per jaar Haarlemmerstraat 13a Huurder: Koi-Factor

1100 m² - € 160.600 per jaar Stationsplein 28 Huurder: Stichting kinderopvang Amersfoort

heeft 1.640 m² kantoorruimte gekocht aan de Siliciumweg 32 in Amersfoort De koopsom bedroeg € 1.236.667. Verkoper: Twee particuliere beleggers. Bemiddelende partij: Hunink & Holtrigter Bedrijfsmakelaars Amersfoort/IBG namens verkoper.

Amersfoort - Human Company bv heeft 1.545

Alphen aan den rijn - Merucci, een specia-

sen. Verhuurder: NSI Kantoren bv. Bemiddelende partij: Meeùs Amersfoort namens verhuurder.

www.statement.eu

Nieuwegein - Independit bv, een uitleenbedrijf,

416 m² - € 59.200 per jaar Archimedesbaan 18 Huurder: Independit bv

RGD huurt op Papendorp

Utrecht - Voor haar cliënt de Belastingdienst, heeft de Rijksgebouwendienst circa 14.900 m² kantoorruimte en circa 850 m² archief-/expeditieruimte aangehuurd in kantoorgebouw Cirqada aan de Orteliuslaan 1000 (kantorenpark Papendorp) te Utrecht. De huurcondities zijn marktconform. Er zijn 235 parkeerplaatsen. Verhuurder: Commerz Grundbesitz Investmentgesellschaft. Onderverhuurder: Hewlett Packard. Bemiddelende partijen: Van Gool Elburg bv namens verhuurder en DTZ Zadelhoff Utrecht namens onderverhuurder.

15750 m² - huurprijs niet bekend Orteliuslaan 1000 Huurder: Belastingdienst

88 | nr. 3 - 14 februari 2008 | propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 88

07-02-2008 17:18:43

v.a.t. katern Kantoorruimte verhuurd aan Tiberdreef in Utrecht

Utrecht - Bureau Jeugdzorg Utrecht heeft 2.178 m² kantoorruimte gehuurd aan de Tiberdreef 8 in Utrecht. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: De Waal Beheer. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Utrecht namens huurder. 2178 m² - huurprijs niet bekend Tiberdreef 8 Huurder: Bureau Jeugdzorg Utrecht

Stichting Stimulansz huurt in Utrecht

| gebruikstransacties

nv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Utrecht namens verhuurder.

Vastgoed Smink. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Utrecht namens huurder.

2735 m² - € 300.000 per jaar Sportlaan 1 Huurder: SKON Kinderopvang bv

4700 m² - € 558.276 per jaar Lorentzweg 1 Huurder: ODS Business Services bv

bedrijfsruimte

Bedrijfsruimte verhuurd aan De Stuwdam in Amersfoort

Amersfoort - BAM Woningbouw bv heeft 1.610 m² bedrijfsruimte en 90 m² kantoorruimte gehuurd aan De Stuwdam in Amersfoort. De huurprijs bedraagt € 21.000 per jaar. Er zijn 8 parkeerplaatsen. Verhuurder: Een particulier. Bemiddelende partij: RéBM Bedrijfsmakelaardij oz namens verhuurder.

1700 m² - € 21.000 per jaar De Stuwdam 12 Huurder: BAM Woningbouw bv

Bedrijfsruimte verhuurd aan Kryptonweg in Amersfoort Utrecht - De Stichting Stimulansz, een onafhankelijke, niet-commerciële organisatie die professionals en burgers ondersteunt op het gebied van werk en inkomen, wonen, zorg en welzijn, heeft 1.075 m² kantoorruimte gehuurd aan de Koningin Wilhelminalaan 5 in Utrecht. De huurprijs bedraagt € 201.700 per jaar. Verhuurder: Vibveste cv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Utrecht namens verhuurder.

1075 m² - € 201.700 per jaar Koningin Wilhelminalaan 5 Huurder: Stichting Stimulansz

Extra Talent huurt in Utrecht

Utrecht - Detacheringsbureau Extra Talent heeft 385 m² kantoorruimte gehuurd aan Koningin Wilhelminalaan 5 in Utrecht. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Het Utrecht Investment Agency heeft de huurder begeleid. Verhuurder: Corio Nederland Kantoren bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Utrecht.

385 m² - huurprijs niet bekend Koningin Wilhelminalaan 5 Huurder: Extra Talent

Capellegoed huurt in Veenendaal

Veenendaal - Capellegoed bv, leverancier van produkten ten behoeve van de horeca, heeft 270 m² kantoorruimte gehuurd aan de Newtonstraat 19 in Veenendaal. De huurprijs bedraagt € 20.850 per jaar. Verhuurder: een particulier. Bemiddelende partij: Keus Kauffeld Bedrijfsmakelaardij bv namens verhuurder.

270 m² - € 20.850 per jaar Newtonstraat 19 Huurder: Capellegoed bv

SKON Kinderopvang huurt in Vianen

Vianen ut - Skon Kinderopvang heeft 2.735 m² kantoorruimte gehuurd aan de Sportlaan 1 in Vianen. De huurprijs bedraagt € 300.000 per jaar. Verhuurder: VHS Onroerend Maatschappij

Belegger verkoopt bedrijfspand

Driebergen-rijsenburg - Janssen de Jong Projectontwikkeling heeft 6.500 m² bedrijfsruimte gekocht aan Traay 146-148 in Driebergen-Rijsenburg. Momenteel zijn er plannen om het gebied te herontwikkelen naar eengezinswoningen. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Meeùs Utrecht namens verkoper. 6500 m² - huurprijs niet bekend Traay 146 - 148 Koper: Janssen de Jong Project ontwikkeling

Kantoorruimte verhuurd in Utrecht

Amersfoort - MKB Lease bv heeft 920 m² bedrijfsruimte en 150 m² kantoorruimte gehuurd aan de Kryptonweg 7 in Amersfoort. De huurprijs bedraagt € 60.000 per jaar. Verhuurder: Koller Transport bv. Bemiddelende partij: Meeùs Amersfoort namens verhuurder.

1070 m² - € 60.000 per jaar Kryptonweg 7 Huurder: MKB Lease bv

Bedrijfsruimte verhuurd in Bunschoten Spakenburg

Bunschoten spakenburg - ODS Business Services bv, een producent en distributeur van DVD’s en CD’s, heeft 4.700 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Lorentzweg 1 in Bunschoten Spakenburg. De huurprijs bedraagt € 558.276 per jaar. Verhuurder: Stichting Administratiekantoor

Utrecht - Een autodealer heeft 3.450 m² kantoorruimte en 2.200 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Proostwetering in Utrecht. De huurprijs bedraagt € 400.000 per jaar. Verhuurder: Van de Zande makelaars. Bemiddelende partij: Comma Vastgoed namens verhuurder.

5650 m² - € 400.000 per jaar Proostwetering Huurder: Autodealer

gebruikstransacties

Oost nederland gelderland - overijssel kantoor

Kantoorruimte verhuurd aan Sutton in Apeldoorn

producten, heeft 294 m² kantoorruimte gehuurd in gebouw Magna Porta, gelegen aan Twentepoort West 10 in Almelo. De huurprijs bedraagt € 38.700 per jaar. Er zijn 6 parkeerplaatsen. Verhuurder: Vastgoed Twentepoort bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Enschede namens verhuurder.

Apeldoorn - Accell Group, een internationale groep van ondernemingen actief in het ontwerpen, ontwikkelen, produceren en de marketing en verkoop van fietsen en fietsonderdelen , heeft 670 m² kantoorruimte gehuurd aan Sutton 4 in Apeldoorn. De huurprijs bedraagt € 63.000 per jaar. Verhuurder: Een particuliere belegger. Bemiddelende partij: TBB Bedrijfsmakelaars bv.

294 m² - € 38.700 per jaar Twentepoort West Huurder: Ruukki Benelux bv

670 m² - € 63.000 per jaar Sutton 4 Huurder: Accell Group nv

Kantoor verhuurd in Magna Porta

Almelo - Ruukki Benelux bv, groothandel in staal-

propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 89

| nr. 3 - 14 februari 2008 | 89

07-02-2008 17:18:48

oost nederland Architectenbureau huurt in gebouw De Enk

Arnhem - Wiegerinck Architecten Arnhem heeft in kantoorgebouw De Enk aan de Velperweg 76 te Arnhem op de vijfde verdieping 1.600 m² kantoorruimte gehuurd. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: Alex Lawrie Onroerend Goed Maatschappij. Bemiddelende partijen: ABC Vastgoeddiensten namens verhuurder en DTZ Zadelhoff Arnhem namens verhuurder.

1600 m² - huurprijs niet bekend Velperweg 76 Huurder: Wiegerinck Architecten Arnhem

Kantoorruimte verhuurd in Arnhem

huurprijs bedraagt € 78.500 per jaar. Er zijn 16 parkeerplaatsen à € 245 per plaats. Verhuurder: Stichting YoungStreet Vastgoedfonds IV. Bemiddelende partijen: Meeùs Bedrijfsmakelaars Arnhem namens verhuurder en Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars Arnhem, Partner in Dynamis namens verhuurder.

sestraatweg 352 in Velp. De huurprijs bedraagt € 200.000 per jaar. Er zijn 45 parkeerplaatsen à € 350 per plaats. Verhuurder: Hanzevast. Bemiddelende partijen: Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars Arnhem, Partner in Dynamis namens verhuurder en Bekkering & Westra Makelaardij namens huurder.

628 m² - € 78.500 per jaar Aamsestraat 90 Huurder: Protestants Christelijke Stichting Philadelphia Zorg

1330 m² - € 200.000 per jaar Arnhemsestraatweg 352 Huurder: Bureau Jeugdzorg Gelderland

Haskoning huurt in Enschede

Kantoorruimte verhuurd aan Steenweg in Waardenburg

281 m² - huurprijs niet bekend Capitool 10 - 18 Huurder: Haskoning Nederland bv

Waardenburg - Winner Talent Development

Enschede - Haskoning Nederland bv heeft 281 m² kantoorruimte ondergehuurd van Achmea aan het Capitool 10-18 in Enschede. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: Achmea. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Enschede namens verhuurder.

Kantoor in Hengelo verhuurd aan Stichting Avelijn

Arnhem - PCH Facility Management bv heeft 1.350 m² kantoorruimte gehuurd aan Willemsplein 24 in Arnhem. De huurprijs bedraagt € 35.000 per jaar. Verhuurder: pen particuliere belegger. Onderverhuurder: ECO DIRECT. Bemiddelende partij: ABC Vastgoeddiensten namens onderverhuurder.

1350 m² - € 35.000 per jaar Willemsplein 22 - 24 Huurder: PCH Facility Management bv

Accountantskantoor huurt in Borne

600 m² - huurprijs niet bekend Steenweg 54 Huurder: Winner Talent Development bv

Hengelo ov - Stichting Avelijn SDT heeft 560

Zwolle - Regus heeft 1.000 m² kantoorruimte gehuurd aan de Hanzelaan 268 - 290 in Zwolle. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partij: Bramer Bedrijfsmakelaars v.o.f. Zwolle, Partner in Dynamis namens huurder.

560 m² - huurprijs niet bekend Weldamstraat 2 Huurder: Stichting Aveleijn SDT

1000 m² - huurprijs niet bekend Hanzelaan 268 - 290 Huurder: Regus

Nijkerk gld - CPSharing bv, een telemarketing bedrijf, heeft 635 m² kantoorruimte gehuurd aan de Berencamperweg 6b in Nijkerk. De huurprijs bedraagt € 112.450 per jaar. Verhuurder: Cejeka Holding bv. Bemiddelende partij: Meeùs Amersfoort. heeft 350 m² kantoorruimte gehuurd aan de Azelosestraat 23 in Borne. De huurprijs bedraagt € 52.000 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Ten Hag Bedrijfsmakelaars IBG Enschede.

635 m² - € 112.450 per jaar Berencamperweg 6 Huurder: CPSharing bv

Kantoorruimte verhuurd in Velp

bedrijfsruimte

Bedrijfsruimte verhuurd aan Lange Amerikaweg in Apeldoorn

Apeldoorn - WIC Holding bv heeft 7.600 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Lange Amerikaweg 79 in Apeldoorn. De huurprijs bedraagt € 295.000 per jaar. Verhuurder: een particulier. Bemiddelende partij: TBB Bedrijfsmakelaars bv. 7600 m² - € 295.000 per jaar Lange Amerikaweg 79 - 81 Huurder: WIC Holding bv

Bedrijfsruimte verkocht in Apeldoorn

350 m² - € 52.000 per jaar Azelosestraat 23 Huurder: Accountants-/ administratiekantoor

Apeldoorn - Hanos, een groothandel in snacks, heeft 4.850 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Stadhoudersmolenweg 16 - 18 in Apeldoorn. De koopsom bedroeg € 2.250.000. Verkoper: A.G. van de Scheur og bv. Bemiddelende partij: TBB Bedrijfsmakelaars bv.

Kantoorruimte verhuurd aan Aamsestraat in Elst

Elst gld - Protestants Christelijke Stichting Philadelphia Zorg heeft 628 m² kantoorruimte gehuurd aan de Aamsestraat 90c in Elst. De

Kantoorruimte verhuurd in gebouw Pas de Deux

m² kantoorruimte gehuurd aan de Weldamstraat 2 in Hengelo. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: Stichting IBN Roesjd. Bemiddelende partij: Euverman Temmink & Partners Bedrijfsmakelaars.

Kantoorruimte verhuurd in Nijkerk

Borne - Een accountants-/administratiekantoor

bv heeft 600 m² kantoorruimte gehuurd aan Steenweg 54 in Waardenburg. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 20 parkeerplaatsen. Verhuurder: een particulier. Bemiddelende partij: Waerde State Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder.

Velp gld - Bureau Jeugdzorg Gelderland heeft 1.330 m² kantoorruimte gehuurd aan de Arnhem-

4850 m² - € 2.250.000 Stadhoudersmolenweg 16 - 18 Koper: Hanos

90 | nr. 3 - 14 februari 2008 | propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 90

07-02-2008 17:18:55

v.a.t. katern Bedrijfsruimte verhuurd in Arnhem

Arnhem - ING Bank nv heeft 1.325 m² bedrijfsruimte en 865 m² kantoorruimte gehuurd aan De Overmaat 36 in Arnhem. De huurprijs bedraagt € 111.000 per jaar. Verhuurder: Een particuliere belegger. Bemiddelende partij: ABC Vastgoeddiensten namens verhuurder.

2190 m² - € 111.000 per jaar De Overmaat 8 - 38 Huurder: ING Bank nv

Bedrijfsruimte verhuurd in Bemmel

Bemmel - Formido, een bouwmarktorganisatie, heeft 2.500 m² bedrijfsruimte gehuurd aan De Houtakker 4 in Bemmel. De huurprijs bedraagt € 145.000 per jaar. Verhuurder: Van Roosmalen. Bemiddelende partij: Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars Nijmegen, Partner in Dynamis.

| gebruikstransacties

Spuitgietbedrijf huurt in Enschede

Enschede - H & W Spuitgiet bv, producent van kunststof spuitgietartikelen, heeft 1.873 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Lonnekerbrugstraat 81 in Enschede. Een huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Enschede.

Haaksbergen - Valkenaar Slapen heeft 1.019 m² bedrijfs-/showroomruimte gehuurd aan de Tolstraat 17 in Haaksbergen. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Enschede.

1873 m² - huurprijs niet bekend Lonnekerbrugstraat 81 Huurder: H&amp;W Spuitgiet bv

1019 m² - huurprijs niet bekend Tolstraat 17 Huurder: Valkenaar Slapen

Vierhouten Vastgoed koopt in Ermelo

Bedrijfsruimte verhuurd aan Komkleiland in Heteren

Ermelo - Vierhouten Vastgoed bv heeft 4.615 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Tolweg 45 in Ermelo. De koopsom bedroeg € 1.240.000. Verkoper: Handelsmaatschappij Bunschoten bv. Bemiddelende partij: Brandt Bedrijfsmakelaars.

Heteren - Mulder Metaal heeft 2.900 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Komkleiland 16 in Heteren. De huurprijs bedraagt € 50 per m² per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Guijt Bedrijfsmakelaardij Bemmel namens verhuurder.

4615 m² - € 1.240.000 Tolweg 45 Koper: Vierhouten Vastgoed bv

2900 m² - € 50 per m² per jaar Komkleiland 16 Huurder: Mulder Metaal

Bedrijfsruimte verkocht aan Tolweg in Ermelo

Bedrijfsruimte verhuurd in Heteren

2500 m² - € 145.000 per jaar De Houtakker 4 Huurder: Formido

Bedrijfsruimte verhuurd in Ede Ermelo - Vierhouten Vastgoed bv heeft 2.118 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Tolweg 22 in Ermelo. De koopsom bedroeg € 962.500. Verkoper: Van Peperzeel bv. Bemiddelende partij: Brandt Bedrijfsmakelaars. 2118 m² - € 962.500 Tolweg 22 Koper: Vierhouten Vastgoed bv

Ede gld - B+P Computer Systems bv, een ICT bedrijf, heeft 640 m² kantoorruimte gehuurd aan de Bellstraat 8 in Ede. De huurprijs bedraagt € 125.000 per jaar. Er zijn 20 parkeerplaatsen. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partijen: Prominent Vastgoed! namens huurder en DTZ Zadelhoff Arnhem namens verhuurder.

640 m² - € 125.000 per jaar Bellstraat 8 Huurder: B+P Computer Systems bv

Projectontwikkelaar koopt bedrijfsruimte in Eibergen

Eibergen - Een projectontwikkelaar heeft 6.500

Valkenaar Slapen huurt showroom in Haaksbergen

Reijmers stucadoors koopt aan Biezenkamp

Gendt - Reijmers stucadoors heeft 676 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Biezenkamp 21 in Gendt. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Er zijn 16 parkeerplaatsen. Verkoper: Biezenkamp ontwikkeling bv. Bemiddelende partij: Guijt Bedrijfsmakelaardij Bemmel namens verkoper.

Heteren - Boss Gym heeft 500 m² bedrijfsruimte gehuurd aan Komkleiland 16 in Heteren. De huurprijs bedraagt € 50 per m² per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Guijt Bedrijfsmakelaardij Bemmel namens verhuurder. 500 m² - € 50 per m² per jaar Komkleiland 16 Huurder: Boss Gym

Bedrijfsruimte verkocht in Nijkerk

Nijkerk gld - Een bedrijf in opslag ten behoeve van vriesproducten heeft 1.600 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Gezellenstraat 16-20 in Nijkerk. De koopsom bedroeg € 850.000. Verkoper: Floor Beheer bv. Bemiddelende partij: Meeùs Amersfoort namens verkoper.

1600 m² - € 850.000 Gezellenstraat 16 - 20 Koper: Een bedrijf in opslag

Bedrijfsruimte verkocht in Nunspeet

676 m² - koopsom niet bekend Biezenkamp 21 Koper: Reijmers stucadoors

Bedrijfsruimte verkocht aan Biezenkamp in Gendt

Gendt - Hoogveld elektra bv heeft 676 m² be-

m² bedrijfsruimte gekocht, ten behoeve van herontwikkeling, aan de Grotestraat 130 in Eibergen. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: KTV. Bemiddelende partij: Ten Hag Bedrijfsmakelaars IBG Enschede.

drijfsruimte gekocht aan de Biezekamp 21 in Gendt. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Er zijn 16 parkeerplaatsen. Verkoper: Biezenkamp ontwikkeling bv. Bemiddelende partij: Guijt Bedrijfsmakelaardij Bemmel namens verkoper.

6500 m² - huurprijs niet bekend Grotestraat 130 Koper: een projectontwikkelaar

676 m² - koopsom niet bekend Biezenkamp 21 Koper: Hoogveld elektra bv

Nunspeet - Prominent bv, een groothandel, heeft 5.490 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Energieweg 16-18 in Nunspeet. De koopsom bedroeg € 2.475.000. Verkoper: Inclusief Groep nv. Bemiddelende partij: Brandt Bedrijfsmakelaars.

5490 m² - € 2.475.000 Energieweg 16 - 18 Koper: Prominent bv

propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 91

| nr. 3 - 14 februari 2008 | 91

07-02-2008 17:18:59

oost nederland Bedrijfsruimte verhuurd in Oosterhout

Oosterhout gem nijmegen - Wisa bv heeft 7.250 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Nijverheidsweg 9 in Oosterhout, gemeente Nijmegen. De huurprijs bedraagt € 315.000 per jaar. Verhuurder: Rijsprong bv. Bemiddelende partij: Verbeek Bedrijfsmakelaars IBG namens verhuurder.

7250 m² - € 315.000 per jaar Nijverheidsweg 9 Huurder: Wisa bv

Bedrijfsruimte verhuurd aan Faradaystraat in Tiel

Tiel - Mondiline heeft 997 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Faradaystraat 5 in Tiel. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partij: Rozenhage Bedrijfshuisvesting.

997 m² - huurprijs niet bekend Faradaystraat 5 Huurder: Mondiline

Bedrijfsruimte verhuurd aan de Marconistraat in Tiel

Tiel - Dija heeft 848 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Marconistraat 11 in Tiel. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partij: Rozenhage Bedrijfshuisvesting.

848 m² - huurprijs niet bekend Marconistraat 11 Huurder: Dija

gebruikstransacties

ZUID nederland N oord-brabant - z eeland - Limburg kantoor

Financieel dienstverlener huurt kantoor in Breda

Breda - Een financieel dienstverlener heeft een karakteristiek kantoorpand gehuurd van 1.000 m² gelegen aan de Overakkerstraat 188 in Breda. De huurprijs bedraagt € 125.000 per jaar. Verhuurder: een particulier belegger. Vertrekkende huurder: Mansal Nederland. Bemiddelende partijen: Van der Sande Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder en Van der Sande Bedrijfshuisvesting bv namens vertrekkende huurder.

1000 m² - € 125.000 per jaar Overakkerstraat 188 Huurder: Een financieel dienstverlener

Kantoor verkocht in Arthena Complex in Eindhoven

Bedrijfsruimte verhuurd aan Industrieweg in Waardenburg

Waardenburg - PCM, een mediabedrijf, heeft 875 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Industrieweg 31 in Waardenburg. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partij: Rozenhage Bedrijfshuisvesting.

Wijchen - Jonker Mechaniek bv, een klussenbedrijf, heeft 3.888 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Edisonstraat 22 in Wijchen. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: Schutte Expeditie en Logistiek bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Arnhem namens verkoper.

3888 m² - koopsom niet bekend Edisonstraat 22 Koper: Jonker Mechaniek bv

winkel

Winkel in Nijkerk verhuurd

Nijkerk gld - J.V. Trading bv heeft 560 m² winkelruimte gehuurd aan Vetkamp 76 in Nijkerk. De huurprijs bedraagt € 93.000 per jaar. Verhuurder: Koraal Investment Holding bv. Bemiddelende partij: Meeùs Amersfoort. 560 m² - € 93.000 per jaar Vetkamp 76 Huurder: J.V. Trading bv

Etten-leur - De Groene Groep heeft een kantoorpand aan de Bredaseweg 117-121 in EttenLeur verkocht aan Van Oers Accountants en Belastingadviseurs. Het pand omvat een verhuurbaar vloeroppervlakte van 1.135 m² en 31 parkeerplaatsen. Het kantoorgebouw is destijds door De Groene Groep Ontwikkeling gerealiseerd en vanaf de oplevering betrokken door Van Oers Accountants en Belastingadviseurs. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Er zijn 31 parkeerplaatsen. Verkoper: De Groene Groep.

Bredaseweg 117 - 121 Koper: Van Oers Accountants en Belastingadviseurs

Call Center H&M breidt uit

Maastricht - Het Europese Call Center van Hennes & Maurtiz te Maastricht, welke sinds vorig jaar in het kantoorgebouw Porta Mosae gevestigd is, heeft per direct 450 m² kantoorruimten in het Porta Mosae gebouw erbij gehuurd. In totaal huren zij nu ca. 1800 m² kantoorruimten. De overeengekomen jaarhuur is marktconform en de huurtermijn is 10 jaar met 5 optie jaren. Verhuurder: BPF Bouwinvest. Bemiddelende partij: Van de Laar Makelaars namens verhuurder. 450 m² - huurprijs niet bekend Geusseltweg 5 - 43 Huurder: H&M (callcenter)

875 m² - huurprijs niet bekend Industrieweg 31 Huurder: PCM

Bedrijfsruimte verkocht in Wijchen

Van Oers koopt kantoorpand

Eindhoven - Een particuliere belegger heeft 650 m² kantoorruimte gekocht in het gebouw Arthena Complex aan de Lijmbeekstraat 118 in Eindhoven. De koopsom bedroeg € 445.000. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Bossers & Fitters Bedrijfshuisvesting bv namens verkoper.

Apotheek huurt aan Avenue Ceramique

650 m² - € 445.000 Lijmbeekstraat 118 Koper: een particuliere belegger

Kantoorruimte verhuurd in Eindhoven

Eindhoven - StudentenWerk, een werving- en selectiebureau, heeft 430 m² kantoorruimte gehuurd aan de Jan van Hoffstraat 8c-8d in Eindhoven. De huurprijs bedraagt € 51.170 per jaar. Verhuurder: bv. Bouw en Expl.mij Stadsgewest Eindhoven. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Eindhoven namens huurder en Bossers & Fitters Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder.

430 m² - € 51.170 per jaar Jan van Hooffstraat 8c - d Huurders: Studentenwerk en Carreer Network Holding bv

Maastricht - Vof Apotheek Wijck-Elsloo heeft 286 m² commerciële ruimte gehuurd aan de Avenue Céramique 155 te Maastricht. De overeengekomen jaarhuur is marktconform en de huurtermijn is 10 jaar met 5 verlengingsjaren.

Specialisten in Zakelijk Vastgoed Tel. 043-3 100 666 - www.vandelaarmakelaars.nl

92 | nr. 3 - 14 februari 2008 | propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 92

07-02-2008 17:19:06

v.a.t. katern Verhuurder: Bedrijfstakpensioenfonds voor de Detailhandel (Interpolis Vastgoed bv). Bemiddelende partij: Van de Laar Makelaars namens verhuurder.

286 m² - huurprijs niet bekend Avenue Ceramique 155 Huurder: vof Apotheek Wijck-Elsloo

Groothandel huurt in Oisterwijk

| gebruikstransacties

bedrijfsruimte

Van de Loo-Rijkers Beheer koopt bedrijfsruimte in Best

Best - Van de Loo-Rijkers Beheer bv heeft 4.292 m² bedrijfsruimte en 433 m² kantoorruimte gekocht aan De Dieze 2 in Best. De koopsom bedroeg € 3.100.000. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Bossers & Fitters Bedrijfshuisvesting bv namens verkoper. 4725 m² - € 3.100.000 De Dieze 2 Koper: Van de Loo- Rijkers Beheer bv

WSD huurt in Boxtel

Boxtel - WSD Industries heeft voor zijn onder-

m² kantoorruimte gehuurd aan de Schijfstraat 22 in Oisterwijk. De huurprijs bedraagt € 85.000 per jaar. Bemiddelende partij: M&S makelaardij og.

deel sociale werkplaats 1.840 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Schouwrooij 6 te Boxtel. De huurprijs bedraagt € 85.000 per jaar. Verhuurder: Hekkens Holding. Bemiddelende partij: Vissers & Partners Bedrijfsmakelaars namens verhuurder.

430 m² - € 85.000 per jaar Schijfstraat 22 Huurder: een groothandel

1840 m² - € 85.000 per jaar Schouwrooij 6 Huurder: WSD Industries

Taleninstituut huurt kantoorruimte in Tilburg

NEPO koopt in Burgh Haamstede

Oisterwijk - Een groothandel in electro heeft 430

Tilburg - Een taleninstituut heeft 419 m² kantoorruimte gehuurd aan de Ringbaan Zuid 42-44 in Tilburg. De huurprijs bedraagt € 60.755 per jaar. Bemiddelende partij: M&S makelaardij og.

419 m² - € 60.755 per jaar Ringbaan Zuid 42 - 44 Huurder: een taleninstituut

Kantoor verkocht in Veldhoven

Burgh haamstede - NEPO handelsonderneming heeft 500 m² bedrijfsruimte en 300 m² kantoorruimte gekocht aan De Roterij 2123 in Burgh Haamstede. De koopsom bedroeg € 515.000. Er zijn 10 parkeerplaatsen. Verkoper: Klassenoten bv. Bemiddelende partij: Aerssens & Pateer makelaars namens verkoper. 800 m² - € 515.000 De Roterij 21 - 23 Koper: NEPO handelsonderneming

Bedrijfsruimte verkocht in Eindhoven

Eindhoven - Een handelsonderneming in speel-

Veldhoven - Een particulier werkzaam in de automatiseringsbranche, heeft 600 m² kantoorruimte gekocht aan De Run 2180 in Veldhoven. De koopsom bedroeg € 760.000. Er zijn 11 parkeerplaatsen. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partijen: Van Engelen Bedrijfsmakelaars bv Eindhoven namens koper en Bossers & Fitters Bedrijfshuisvesting bv namens verkoper.

600 m² - € 760.000 De Run 2180 Koper: een particulier

toestellen heeft 2.340 m² bedrijfsruimte gekocht. Het pand is gelegen aan Steenoven 1-3 in Eindhoven. De koopsom bedroeg € 2.100.000. Er zijn 15 parkeerplaatsen. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Bossers & Fitters Bedrijfshuisvesting bv namens verkoper.

2340 m² - € 2.100.000 Steenoven 1 - 3 Koper: een handelsonderneming

Plieger huurt aan Hurksestraat in Eindhoven

Eindhoven - Plieger bv heeft 1.408 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Hurksestraat 42, unit 4, in Eindhoven. De huurprijs bedraagt € 56.000 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Eindho-

ven namens verhuurder en Bossers & Fitters Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder.

1408 m² - € 56.000 per jaar Hurksestraat 42 Huurder: Plieger bv

Voormalig klooster verkocht

Eindhoven - SVVE De Archipel heeft het voormalige klooster met buitenterrein aan de Strijpsestraat 144 te Eindhoven verkocht aan Lavatius Vastgoed. Het object zal herontwikkeld worden. De koopsom bedroeg € 629.000. Verkoper: SVVE De Archipel. Bemiddelende partij: Vissers & Partners Bedrijfsmakelaars namens verkoper. 1250 m² - € 629.000 Strijpsestraat 144 Koper: Lavatius Vastgoed

Kantoor verhuurd in Eindhoven

Eindhoven - Een particulier heeft 230 m² kantoorruimte en 350 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Baltesakker 15 in Eindhoven. De huurprijs bedraagt € 41.500 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partijen: Verschuuren & Schreppers Bedrijfsmakelaars bv, Partner in Dynamis namens huurder en Bossers & Fitters Bedrijfshuisvesting bv namens verhuurder.

580 m² - € 41.500 per jaar Baltesakker 15 Huurder: particulieren

Vision Vastgoed koopt in Geleen

Geleen - Vison Vastgoed heeft een voormalig schoolgebouw van 600 m² met terrein gekocht aan de Wagenaarstraat 157 in Geleen. Dit zal door koper gebruikt worden als fysiotherapiepraktijk / sportaccommodatie. De koopsom bedroeg € 295.000. Verkoper: Gemeente Sittard-Geleen. Bemiddelende partij: Ruijters Bedrijfsmakelaars namens verkoper.

600 m² - € 295.000 Wagenaarstraat 157 Koper: Vision Vastgoed bv

Gemeente Drimmelen koopt bedrijfsruimte in Lage Zwaluwe

Lage zwaluwe - De Gemeente Drimmelen heeft 2.900 m² bedrijfsruimte gekocht gelegen aan De Zwingel 7 in Lage Zwaluwe. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: Tri Cycle bv. Bemiddelende partij: Meeùs Bedrijfshuisvesting Breda. 2900 m² - koopsom niet bekend De Zwingel 7 Koper: Gemeente Drimmelen

DSV huurt in Moerdijk

Moerdijk - DSV Solutions bv heeft 10.932 m² bedrijfsruimte en 384 m² kantoorruimte gehuurd

propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 93

| nr. 3 - 14 februari 2008 | 93

07-02-2008 17:19:12

zuid nederland aan de Middenweg 37 in Moerdijk. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: Bouwfonds Asset Management Moerdijk bv. Bemiddelende partij: CB Richard Ellis namens verhuurder.

Ekkersrijt 1007-1011 in Son. De koopsom bedroeg € 990.000. Verkoper: Van Happen Holding bv. Bemiddelende partij: Bossers & Fitters Bedrijfshuisvesting bv.

11316 m² - huurprijs niet bekend Middenweg 37 Huurder: DSV Solutions bv

1000 m² - € 990.000 per jaar Ekkersrijt 1007 - 1011 Koper: Van Vugt Holding bv

Gruma Holding Netherlands koopt bedrijfsruimte in Roermond

Autoschadebedrijf koopt in Son

Roermond - Gruma Holding Netherlands bv, een voedseldistributeur, heeft 2.385 m² bedrijfsruimte, 240 m² kantoorruimte en 3.628 m² buitenterrein gekocht aan de Konstruktieweg 9 in Roermond. Een koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Van Engelen Bedrijfsmakelaars bv Eindhoven. 2385 m² - koopsom niet bekend Konstruktieweg 9 Koper: Gruma Holding Netherlands bv

Bedrijfsruimte verhuurd aan Spierings

’s-hertogenbosch - Stucadoorsbedrijf Spierings bv heeft 2.000 m² expeditie-/ distributieruimte gehuurd aan Ketelaarskampweg 34 in Den Bosch, deel uitmakend van een nieuw gerealiseerd bedrijfscomplex op bedrijventerrein De Rietvelden. De huurprijs bedraagt € 50 per m² per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Den Bosch namens verhuurder en RSP Makelaars ‘s Hertogenbosch cv namens verhuurder. 2000 m² - € 50 per m² per jaar Ketelaarskampweg 32 - 34 Huurder: Stuwadoorsbedrijf Spierings bv

PromOcean huurt op De Rietvelden

’s-hertogenbosch - PromOcean The Netherlands bv heeft 2.000 m² expeditie-/ distributieruimte gehuurd aan Ketelaarskampweg 32 in Den Bosch. De huurprijs bedraagt € 50 per m² per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Den Bosch namens verhuurder en RSP Makelaars ‘s Hertogenbosch cv namens verhuurder. 2000 m² - € 50 per m² per jaar Ketelaarskampweg 32 - 34 Huurder: PromOcean The Netherlands bv

Reijrink koopt bedrijfscomplex

Someren - Reijrink Beheer bv heeft 2.230 m² bedrijfs- en 655 m² kantoorachtige ruimte gekocht, gelegen op een perceel van 7.633 m² aan de Trasweg 6 in Someren. De koopsom bedroeg € 1.650.000. Verkoper: particuliere beleggers. Bemiddelende partijen: Meeùs Bedrijfshuisvesting Eindhoven namens koper en vb&t bedrijfmakelaars bv namens verkoper. 2915 m² - € 1.650.000 Trasweg 6 Koper: Reijrink Beheer bv

Van Vugt koopt in Son

Son - Van Vugt Holding bv heeft 545 m² bedrijfsruimte en 455 m² kantoorruimte gekocht aan

Son - Autoschadebedrijf Hazenberg heeft 696 m² bedrijfsruimte gekocht aan Ekkersrijt 1401 in Son. De koopsom bedroeg € 618.000. Verkoper: Een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Van Stekelenburg Rooijakkers Makelaars in zakelijk vastgoed bv namens verkoper.

696 m² - € 618.000 Ekkersrijt 1401 Koper: Hazenberg

Pipelife Nederland huurt in Son

Son - Pipelife Nederland bv heeft 500 m² bedrijfsruimte gehuurd aan Ekkersrijt 4504 in Son. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Er zijn 5 parkeerplaatsen. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Colliers International namens verhuurder.

500 m² - huurprijs niet bekend Ekkersrijt 4504 Huurder: Pipelife Nederland bv

Autobedrijf koopt in Tegelen

Tegelen - Een autobedrijf heeft 1.497 m² bedrijfsruimte en 70 m² kantoorruimte gekocht aan de Kaldenkerkerweg 1-3 in Tegelen. De koopsom bedroeg € 500.000. Verkoper: Vleeswarenfabriek Maasland bv. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Eindhoven namens verkoper en Van Cromvoirt Bedrijfsmakelaars namens verkoper. 1567 m² - € 500.000 Kaldenkerkerweg 1 - 3 Koper: een autobedrijf

Groothandel export/import huurt bedrijfsruimte in Tilburg

Tilburg - Een groothandel in export/import heeft 827 m² bedrijfsruimte gehuurd aan Kranenberg 23 in Tilburg. De huurprijs bedraagt € 51.000 per jaar. Bemiddelende partij: M&S makelaardij og. 827 m² - € 51.000 per jaar Kranenberg 23 Huurder: een groothandel export/import

Upstairs koopt complex in Valkenswaard

Valkenswaard - Swedish Match Cigars heeft haar hoofdkantoor met productieruimten, gelegen aan de John F. Kennedylaan 3 te Valkenswaard, verkocht aan Upstairs, specialist in traprenovatie. Het complex kwam beschikbaar omdat Swedish Match Cigars onlangs de productieactiviteiten heeft verplaatst naar Houthalen in België. Het

gebouw bestaat uit 8.000 m² bedrijfsruimte en 3.246 m² kantoorruimte. Swedish Match Cigars huurt de 3e en 4e verdieping van het kantoorgebouw voor vijf jaar terug. De koopsom bedroeg € 5.500.000. Verkoper: Swedish Match Cigars bv. Bemiddelende partijen: Van Engelen Bedrijfsmakelaars bv Eindhoven namens koper en DTZ Zadelhoff Eindhoven namens verkoper.

11246 m² - € 5.500.000 John F Kennedylaan 3 Koper: Stairs Onroerend Goed bv

Folkers huurt bedrijfspand

Veldhoven - Folkers, een verhuurbedrijf van schoonmaakartikelen, heeft 690 m² bedrijfsruimte gehuurd aan De Run 4422 te Veldhoven. De huurprijs bedraagt € 28.000 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Vissers & Partners Bedrijfsmakelaars namens verhuurder.

690 m² - € 28.000 per jaar De Run 4422 Huurder: Folkers

Distributiecentrum DSV in Venlo wordt uitgebreid

Venlo - Vastgoedgroep Goodman breidt het distributiecentrum van logistiek dienstverlener DSV Solutions in Venlo uit naar 81.549 m². Goodman tekende in april vorig jaar een contract met DSV voor de ontwikkeling van 50.778 m² logistieke ruimte en ontwikkelt nu een additionele 30.771 m². Het pand zal na de tweede bouwfase bestaan uit 61.886 m² magazijn, 13.250 m² mezzanine, 3.913 m² productieruimte voor Value Added Logistics (VAL) en 2.500 m² kantoorruimte. Het huurcontract heeft een looptijd van vijftien jaar. Verhuurder: Goodman European Logistics.

81549 m2 - huurprijs niet bekend Huurder: DSV Solutions

Aandrijf Technisch Bureau koopt bedrijfsruimte in Venlo

Venlo - Aandrijf Technisch Bureau bv heeft 2.750 m² bedrijfsruimte en 580 m² kantoorruimte gekocht aan de Parlevinkerweg 44 in Venlo. De koopsom bedroeg € 1.570.000. Er zijn 15 parkeerplaatsen. Verkoper: Caralex Nederland bv. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Eindhoven namens verkoper en Hauzer en Partners Vastgoed Makelaardij bv namens verkoper.

3330 m² - € 1.570.000 Parlevinkerweg 44 Koper: Aandrijf Technisch Bureau bv

Papko vestigt zich aan Energieweg in Venray

Venray - Papko bv, specialist in gekoelde opslag, heeft 3.035 m² bedrijfsruimte en 245 m² kantoorruimte gekocht aan de Energieweg 24 in Venray. De koopsom bedroeg € 1.975.000. Verkoper: Unikoop Twaalf bv. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Eindhoven namens verkoper en Hauzer en Partners Vastgoed Makelaardij bv namens verkoper.

3280 m² - € 1.975.000 Energieweg 24 Koper: Papko bv

94 | nr. 3 - 14 februari 2008 | propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 94

07-02-2008 17:19:14

v.a.t. katern LCG Real Estate 7 huurt in Waalwijk

Waalwijk - LCG Real Estate 7 bv heeft 2.284 m² bedrijfsruimte gehuurd aan de Vijzelweg 15 in Waalwijk. De huurprijs bedraagt € 87.500 per jaar. Verhuurder: Jan de Rooy Transporten Waalwijk bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Den Bosch. 2284 m² - € 87.500 per jaar Vijzelweg 15 - 15e Huurder: LCG Real Estate 7 bv

DSV huurt bedrijfspand aan Tradeboulevard

Zevenbergen - Logistieke dienstverlener DSV Solutions heeft een bedrijfsgebouw aan Tradeboulevard 1 in Zevenbergen gehuurd. Het gebouw bestaat uit 19.000 m² bedrijfsruimte en 500 m² kantoorruimte. De huurtermijn bedraagt vijf jaar en gaat in vanaf 1 januari 2008. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Verhuurder: Eurindustrial.

| gebruikstransacties

Bemiddelende partij: Jones Lang LaSalle Vastgoed Adviseurs bv Rotterdam namens huurder.

koper: S. van der Kooij. Bemiddelende partij: De Waard Makelaars bv.

19500 m² - huurprijs niet bekend Tradeboulevard 1 Huurder: DSV Solutions

1460 m² - koopsom niet bekend Kelvinstraat 6 Koper: S. van der Ploeg

winkel

Drukkerij Flach Sneek koopt bedrijfsruimte in Heerenveen

Winkel verkocht in Eindhoven

Eindhoven - Een particulier heeft 125 m² winkelruimte gekocht, evenals de 230 m² bovenwoning, gelegen aan de Hobbemastraat 23-25 in Eindhoven. De koopsom bedroeg € 560.000 Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Bossers & Fitters Bedrijfshuisvesting bv namens verkoper.

125 m² - € 560.000 Hobbemastraat 23 - 25 Koper: een particulier

g e b r u i k s t r a n s a c t ies

noord nederland

Heerenveen - Drukkerij Flach Sneek heeft 9.262 m² bedrijfsruimte gekocht aan De Kuinder 4 in Heerenveen. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: R.D. de Jong Verpakkingen bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Groningen namens verkoper.

9262 m² - koopsom niet bekend De Kuinder 4 Koper: Drukkerij Flach Sneek

Carglaas opent vestiging in Heerenveen

friesland - groningen - drenthe kantoor

Kantoor verkocht in Haren

bedrijfsruimte

Bedrijfsruimte verkocht in Drachten

Drachten - LoDo onroerend goed bv, een bedrijf dat inrichting verzorgt voor bloemenwinkels en tuincentra, heeft 2.777 m² bedrijfsruimte gekocht aan Tussendiepen 25 in Drachten. De koopsom bedroeg € 575.000. Verkoper: Hager Minnema Beheer. Bemiddelende partij: Schoonhoven Bedrijfsmakelaardij namens verkoper.

2777 m² - € 575.000 Tussendiepen 25 Koper: LoDo onroerend goed bv

Haren gn - Een exploiteur van onroerend goed heeft 550 m² kantoorruimte gekocht aan de Rijksstraatweg 240 in Haren. De koopsom bedroeg € 1.600.000. Er zijn 24 parkeerplaatsen. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Groningen namens koper. 550 m² - € 1.600.000 Rijksstraatweg 240 Koper: exploiteur onroerend goed

Van der Meulen Interieurs huurt bedrijfsruimte in Drachten

Drachten - Van der Meulen Interieurs heeft 2.777 m² bedrijfsruimte gehuurd aan Tussendiepen 25 in Drachten. De huurprijs bedraagt € 66.000 per jaar. Verhuurder: LoDo Onroend Goed bv. Bemiddelende partij: Schoonhoven Bedrijfsmakelaardij namens verhuurder.

2777 m² - € 66.000 per jaar Tussendiepen 25 Huurder: Van der Meulen Interieurs

Groothandel Van der Ploeg koopt bedrijfsruimte in Franeker

Franeker - Groothandel S. van der Ploeg heeft 1.460 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Kelvinstraat 6 in Franeker. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Er zijn 20 parkeerplaatsen. Ver-

Heerenveen - Carglass bv heeft 1.205 m² bedrijfsruimte gehuurd aan Mercurius 17a in Heerenveen. De huurprijs bedraagt € 60.000 per jaar. Verhuurder: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Groningen namens verhuurder.

1205 m² - € 60.000 per jaar Mercurius 17a Huurder: Carglass bv

Groothandel koopt in Leeuwarden

Leeuwarden - Een groothandel heeft 6.247 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Zwettestraat 9-13 in Leeuwarden. De koopsom bedroeg € 1.770.000. Verkoper: Lausalec. Bemiddelende partij: Schoonhoven Bedrijfsmakelaardij namens verkoper.

6247 m² - € 1.770.000 Zwettestraat 9 - 13 Koper: Een groothandel

Installateur koopt pand in Sneek

Sneek - Een installateur heeft 2.141 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Zadelmakersstraat in Sneek. De koopsom bedroeg € 135.000. Verkoper: een vastgoedondernemer. Bemiddelende partij: Boelens Jorritsma Bedrijfsmakelaars Leeuwarden, Partner in Dynamis namens verkoper. 2141 m² - € 135.000 Zadelmakersstraat Koper: een installateur

propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 95

| nr. 3 - 14 februari 2008 | 95

07-02-2008 17:19:19

beleggingstransacties

Kenmore koopt kantoren van Fortis

Amsterdam - Kenmore Property Group heeft acht kantoorgebouwen, gelegen aan de Europaboulevard en de Van Nijenrodeweg in Amsterdam, gekocht. De portefeuille heeft een kantooroppervlakte van ca. 19.000 m². De koopsom bedroeg ongeveer € 38 mln. Verkoper: Fortis Vastgoed Vermogensbeheer. Bemiddelende partijen: NL real estate namens koper en CB Richard Ellis namens verkoper. 19000 m² - € 38.000.000 Europaboulevard Koper: Kenmore Property Group

Ierse bank koopt drie Amsterdamse kantoorpanden

Amsterdam - De ACCBank uit Ierland heeft, ten behoeve van haar eerste Nederlandse vastgoedfonds, drie kantoorgebouwen in Amsterdam gekocht. Het betreft gebouw Y-point aan de Van Diemenstraat, Herenstaete aan de Herengracht en De Sterre aan de Keizersgracht. Het totale metrage van de drie objecten bedraagt ca. 14.000 m². De koopsom bedroeg ca. € 38 mln. Koper werd geadviseerd door EPAC Property Counselors. Verkoper: een consortium van internationale beleggers. Bemiddelende partij: CB Richard Ellis namens verkoper. 0 m² - € 38.000.000 bar 6% Van Diemenstraat 206 - 380 Koper: ACCBank

KanAm verkoopt Holendrecht Centre aan LSI

Amsterdam zuidoost - Het Duitse open-end fonds KanAm heeft het 27.000 m² grote Holendrecht Centre, gelegen aan de Paalbergweg 9-11 in Amsterdam Zuid-Oost, verkocht aan ontwikkelaar LSI. Naar verluidt heeft LSI € 28,5 mln hiervoor betaald. LSI wil het pand grootschalig gaan upgraden en renoveren en het vervolgens weer in de markt te huur aanbieden. Verkoper: KanAm. Bemiddelende partij: CB Richard Ellis namens verkoper.

17012 m² - € 28.500.000 Paalbergweg 9 - 11 Koper: LSI

De Nieuwe Poort I - II verkocht

Deventer - Eurocommerce heeft 5.700 m² kantoorruimte gekocht aan de Mr. H. F. de Boerlaan 22 in Deventer. De koopsom bedroeg € 13.300.000. Verkoper: Grachtengordel VOF. Bemiddelende partij: TBB Bedrijfsmakelaars bv.

5700 m² - € 13.300.000 Mr H F de Boerlaan 22 Koper: Eurocommerce

Particulier koopt portefeuille voor € 12 mln

Een particuliere belegger heeft een portefeuille bestaande uit woningen, appartementen, winkels en bedrijfsruimte gekocht voor € 12 mln. Verkoper: een particuliere belegger te Rotterdam. Bemiddelende partijen: Kolpa Bedrijfshuisvesting bv namens verkoper en In de Stad Holding bv namens koper.

€ 12.000.000 Koper: een particuliere belegger

Distributiecentrum Kruidvat verkocht

Veghel - Vondel Vastgoed heeft het circa 18.270 m² grote distributiecentrum van Kruidvat (AS Watson) gelegen aan de Pater van den Elsenlaan 4a te Veghel verworven. Het distributiecentrum is onlangs geheel gerenoveerd door verkoper Somerset Real Estate. De koopsom bedraagt € 8,375 mln. Verkoper: Somerset Real Estate. Bemiddelende partij: Savills Nederland bv namens koper.

som bedroeg € 5.000.000. Bemiddelende partij: Statement Real Estate.

7715 m² - € 5.000.000 Marconistraat 77 Koper: Halverton Real Estate Investment Management bv

Particuliere belegger koopt fitnesscentra in Bergen op Zoom

Bergen op zoom - Een particuliere belegger heeft 2.900 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Bastionweg 30 in Bergen op Zoom. De koopsom bedroeg € 4.300.000. Het pand is verhuurd aan Fitness First. Een huurprijs is niet bekendgemaakt. Verkoper: Een particuliere belegger. Bemiddelende partijen: Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars Arnhem, Partner in Dynamis namens koper en Snelder Zijlstra Bedrijfsmakelaars, Partner in Dynamis namens verkoper.

2900 m² - € 4.300.000 Bastionweg 30 Huurder: Fitness First Koper: Een particuliere belegger

Kantoorruimte verkocht in Arnhem

18270 m² - € 8.375.000 Pater van den Elsenlaan 4a Huurder: Kruidvat Koper: Vondel Vastgoed

Kantoorruimte verkocht in Arnhem

Arnhem - Amstelrode Vastgoed heeft 3.509 m² kantoorruimte gekocht van Stichting Pensioenfonds voor de Fysiotherapeute. Het kantoorgebouw Flexus is gelegen aan de Velperweg 37 in Arnhem. De koopsom bedroeg € 5.060.000. Verkoper: Stichting Pensioenfonds voor de Fysiotherapeute. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Arnhem namens koper.

3509 m² - € 5.060.000 Velperweg 37 Koper: Amstelrode Vastgoed

Halverton koopt bedrijfspand in Ede

Ede gld - Halverton Real Estate Investment Management bv heeft 7.715 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Marconistraat 77 in Ede. De koop-

Arnhem - Een particuliere belegger heeft 850 m² kantoorruimte gekocht aan de Eusebiusbuitensingel 5 in Arnhem. De koopsom bedroeg € 1.200.000. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Guijt Bedrijfsmakelaardij Bemmel namens koper.

850 m² - € 1.200.000 Eusebiusbuitensingel 5 Koper: een particuliere belegger

Belegger koopt bedrijfspand in Sint Oedenrode

Sint oedenrode - Een particuliere belegger heeft 5.967 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Industrieweg 21-23 in Sint Oedenrode. De koopsom bedroeg € 3.350.000. Verkoper: Ralan Holding bv.

96 | nr. 3 - 14 februari 2008 | propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 96

07-02-2008 17:19:22

v.a.t katern Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Eindhoven namens verkoper.

5967 m² - € 3.350.000 Industrieweg 21 - 23 Huurder: Vinitex Laboratoriuminrichtingen bv Koper: een particuliere belegger

| beleggingstransacties

Kantoorvilla verkocht in Arnhem

2000 m² - € 695.000 Koningsweg 20 Huurder: een groothandel Koper: een particuliere belegger

Bedrijfsruimte verkocht aan Krommewetering in Utrecht

Utrecht - Een particulier heeft 2.874 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Krommewetering 131 in Utrecht. De koopsom bedroeg € 2.650.000. Verkoper: Langrak Wielen Beheer bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Utrecht namens verkoper. 2874 m² - € 2.650.000 Krommewetering 131 Koper: een particulier

Bedrijfsruimte verkocht in Zwolle

Zwolle - Ten Zweege bv, een belegger, heeft 6.776 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Wilhelm Rontgenstraat 13 in Zwolle. De koopsom bedroeg € 2.400.000. Verkoper: Kruitbosch Onroerende zaken Zwolle bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadel hoff Zwolle namens verkoper. 6776 m² - € 2.400.000 Wilhelm Rontgenstraat 13 Koper: Ten Zweege bv

Hansteen koopt pand van Vegro

Drachten - Hansteen heeft in Drachten voor € 1,6 mln 4.361 m² opslagruimte met kantoorruimte gekocht van Vegro, een groothandel in badkamers en keukens. Het huidige huurprijsniveau ligt op € 150.000 per jaar. Verkoper: Vegro.

4361 m² - € 1.600.000 De Gaffel 25 Koper: Hansteen

MOM Beheer koopt kantoor in Buitenpost in Friesland

Buitenpost - MOM Beheer heeft 640 m² kantoorruimte gekocht aan de Kuipersweg 74c in Buitenpost. Het pand is verhuurd aan VNR-NGC Gerechtsdeurwaarders en Incasso bv tegen een jaarhuur van € 100.000. De koopsom bedroeg € 1.225.000. Verkoper: Versleyen Participaties bv. Bemiddelende partij: Schoonhoven Bedrijfsmakelaardij namens huurder. 640 m² - € 1.225.000 bar 12.25% Kuipersweg 74c Huurder: VNR-NGC Gerechtsdeurwaarders en Incasso bv Koper: MOM Beheer

Belegger koopt in Kerkrade

Kerkrade - Een particuliere belegger heeft 2.199 m² bedrijfsruimte en 22 parkeerplaatsen gekocht aan de Wiebachstraat project II in Kerkrade. De koopsom bedroeg € 1.175.000. Verkoper: Bomi bv. Bemiddelende partij: Ruijters Bedrijfsmakelaars namens verkoper.

2199 m² - € 1.175.000 Wiebachstraat Koper: een particuliere belegger

20-12 in Soest. Het pand is verhuurd aan een groothandel voor € 25.000 per jaar. De koopsom bedroeg € 695.000. Verkoper: twee particuliere beleggers. Bemiddelende partij: Hunink & Holtrigter Bedrijfsmakelaars Amersfoort/IBG namens verkoper.

Kadans Vastgoed koopt bedrijfspand in Panningen

Arnhem - Urban Intrest, een particuliere belegger, heeft 650 m² kantoorruimte gekocht aan de Eusebiusbuitensingel 6 in Arnhem. De koopsom bedraagt € 1.000.000. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Arnhem namens koper en Meeùs Bedrijfsmakelaars Arnhem.

650 m² - € 1.000.000 Eusebiusbuitensingel 6 Koper: Urban intrest

Pariculiere belegger koopt bedrijfsruimte in Hoogeveen

Hoogeveen - Een particuliere belegger heeft 2.710 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Galvanistraat 2-6 in Hoogeveen. De koopsom bedroeg € 880.000. Het pand is verhuurd aan diverse huurders tegen een totale huurprijs van € 86.452 per jaar. Verkoper: Wemmenhove verhuur. Bemiddelende partij: Meeùs Bedrijfshuisvesting Groningen namens verkoper.

2710 m² - € 880.000 bar 9.8% Galvanistraat 2 - 6 Huurder: Diverse huurders Koper: Een particuliere belegger

Kantoorruimte verkocht aan Sutton in Apeldoorn

Apeldoorn - Een particuliere belegger heeft 670 m² kantoorruimte gekocht aan Sutton 4 in Apeldoorn. Het pand is thans in gebruik door Accell Groep. De koopsom bedroeg € 760.000. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: TBB Bedrijfsmakelaars bv. 670 m² - € 760.000 Sutton 4 Huurder: Accell Groep Koper: een particuliere belegger

Kocomon koopt in Aalsmeer

Aalsmeer - Kocomon bv heeft 774 m² kantoorruimte gekocht aan de Zwarteweg 123 in Aalsmeer. Dyade Dienstverlening huurt het pand terug. De koopsom bedroeg € 701.875. De huurprijs werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Amsterdam.

774 m² - € 701.875 Zwarteweg 123 Huurder: Dyade Dienstverlening Koper: Kocomon bv

Bedrijfspand in Soest verkocht

Soest - Een particuliere belegger heeft 2.000 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Koningsweg

Panningen - Kadans Vastgoed bv heeft 2.518 m² bedrijfsruimte gekocht aan Industrieterrein 24 in Panningen. GTI Vastgoed bv huurt het pand terug. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: GTI Vastgoed bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Arnhem namens verkoper. 2518 m² - koopsom niet bekend Industrieterrein 24 Huurder: GTI Vastgoed bv Koper: Kadans Vastgoed

Winkelpand verkocht in Vleuten

Vleuten - Een particuliere belegger heeft 4.300 m² winkelruimte gekocht aan de Hindersteinlaan 49-87 in Vleuten. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: een particuliere belegger. Bemiddelende partij: Basis Bedrijfshuisvesting Gouda namens koper. 4300 m² - koopsom niet bekend Hindersteinlaan 49 - 87 Koper: een particuliere belegger

Bedrijfspand verkocht in Hengelo

Hengelo ov - Kadans Vastgoed heeft 2.107 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Hanzeweg 36 in Hengelo. Het pand wordt terug gehuurd door GTI Vastgoed bv. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: GTI Vastgoed bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Arnhem namens verkoper. 2107 m² - koopsom niet bekend Hazenweg 36 Huurder: GTI Vastgoed bv Koper: Kadans Vastgoed

Belegger koopt kantoor in Rijswijk

Rijswijk zh - Een particuliere belegger heeft 760 m² kantoorruimte en 10 parkeerplaatsen gekocht aan de Handelskade 68-72 in Rijswijk. Het gebouw is geheel onverhuurd. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: Cortona Estates bv. Bemiddelende partij: COG (Commercieel Onroerend Goed) Makelaars bv namens verkoper. 760 m² - koopsom niet bekend Handelskade 68 - 72 Koper: een particuliere belegger

Bedrijfsruimte verkocht in Arnhem

Arnhem - Een particuliere belegger heeft 1.550 m² bedrijfsruimte gekocht aan Delta in Arnhem. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verko-

propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 97

| nr. 3 - 14 februari 2008 | 97

07-02-2008 17:19:28

per: IJsseloord 2 Projectontwikkeling. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Arnhem.

GTI Vastgoed bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Arnhem namens verkoper.

1550 m² - koopsom niet bekend Delta Huurder: Dejima Optical Systems Koper: een particuliere belegger

3887 m² - koopsom niet bekend Vlamoven 40 Huurder: GTI Vastgoed bv Koper: Kadans Vastgoed

Bedrijfspand verkocht aan Celsiusbaan in Nieuwegein

Venlo - Stedekroon, een fonds van Wilgenhaege

Nieuwegein - Kadans Vastgoed bv heeft 3.310 m² bedrijfsruimte gekocht aan de Celsiusbaan 8 in Nieuwegein. GTI Vastgoed bv huurt het pand terug. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: GTI Vastgoed bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Arnhem namens verkoper.

3310 m² - koopsom niet bekend Celsiusbaan 8 Huurder: GTI Vastgoed bv Koper: Kadans Vastgoed

Bedrijfspand verkocht aan Bijsterhuizen in Wijchen

Wijchen - Somerset Real Estate, een particuliere belegger, heeft 18.400 m² bedrijfsruimte en 3.280 m² kantoorruimte gekocht aan Bijsterhuizen 2514 in Wijchen. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: Tatung. Bemiddelende partijen: DTZ Zadelhoff Arnhem namens koper en Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars Nijmegen, Partner in Dynamis namens verkoper. 21680 m² - koopsom niet bekend Bijsterhuizen 25 - 14 Koper: Somerset Real Estate

Kadans Vastgoed koopt bedrijfspand in Aalsmeer

Arnhem - Kadans Vastgoed bv heeft 3.887 m² bedrijfsruimte gekocht aan Vlamoven 40 in Arnhem. GTI Vastgoed bv huurt het pand terug. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper:

Deal? Voor maar e 75 maakt u drie maanden kennis met ons complete informatiepakket: 1. Elke dag PropertyNL Nieuwsbrief 2. Twee keer per maand PropertyNL Magazine 3. Ieder kwartaal PropertyNL Research Quarterly 4. Twee keer per jaar PropertyNL Forecast 5. Continu toegang tot PropertyNL.com Surf naar onze website: www.propertynl.com

Stedekroon koopt in Venlo

Fondsen Management bv, heeft een bedrijfscomplex aangekocht gelegen aan de Vasco da Gamaweg 5 te Venlo. Het in 2001 gebouwde object is volledig verhuurd aan Enfa Groep, producent van enveloppen, en gelegen op bedrijventerrein Trade Port West. Het object omvat in totaal 12.433 m² bedrijfs- en kantoorruimte en 74 parkeerplaatsen gelegen op eigen terrein. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Bemiddelende partij: Statement Real Estate namens huurder.

12433 m² - koopsom niet bekend Vasco da Gamaweg 5 Huurder: Enfa Groep Koper: Stedekroon

Megastores in Den Haag verkocht

‘s-gravenhage - ING Real Estate heeft het winkelcentrum MegaStores in de wijk Nieuw Laakhaven in Den Haag gekocht. Het winkelcentrum heeft een totaal vloeroppervlak van 85.000 m² en is grotendeels ingevuld als woonthemacentrum. ING Real Estate werkt op dit moment plannen uit voor herontwikkeling en herpositionering van het winkelcentrum. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: HFS.

85000 m² - koopsom niet bekend Van der Kunstraat Koper: ING Real Estate

Kantoor in Rijswijk verkocht

Rijswijk zh - Een particuliere belegger uit Den Haag heeft het gebouw aan de Treubstraat 17 in Rijswijk gekocht. Het gebouw is ca 6.300 m² groot, er zijn 111 parkeerplaatsen en het is deels verhuurd. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: Cortona Estates. Bemiddelende partij: COG (Commercieel Onroerend Goed) Makelaars bv namens verkoper.

6375 m² - koopsom niet bekend Treubstraat 17 Koper: een particuliere belegger

Wilgenhaege Stedekroon koopt kantoren van Corendon

ETC Expo verkocht

Culemborg - Fortress heeft het ETC Expo aan de Randweg 20 in Culemborg verkocht aan een aantal particuliere beleggers. Het ETC Expo, gericht op de woonbranche, heeft 17.000 m² showroomruimte, waar specialisten op het gebied van inrichting hun producten exposeren. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: Fortress.

17000 m² - koopsom niet bekend Randweg 20 Koper: een aantal particuliere beleggers

Kantoorpand verkocht in Utrecht

Woerden - Een beleggersduo heeft een kantoorgebouw gekocht aan de Polanerbaan 11 te Woerden. Het gebouw, bestaande uit circa 4.600 m² kantoorruimte en 69 parkeerplaatsen, is verhuurd aan Fortis Bank Nederland nv. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: SNS Reaal. Bemiddelende partij: Jones Lang LaSalle bv Utrecht namens verkoper.

4600 m² - koopsom niet bekend Polanerbaan 11 Huurder: Fortis Bank Nederland nv Koper: een beleggersduo

Kadans Vastgoed koopt bedrijfspand in Sittard

Sittard - Kadans Vastgoed bv heeft 3.089 m² bedrijfsruimte gekocht aan Nusterweg 121 in Sittard. GTI Vastgoed bv huurt het pand terug. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: GTI Vastgoed bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Arnhem namens verkoper. 3089 m² - koopsom niet bekend Nusterweg 121 Huurder: GTI Vastgoed bv Koper: Kadans vastgoed

Kadans Vastgoed koopt bedrijfspand in Sittard

Sittard - Kadans Vastgoed bv heeft 2.712 m² bedrijfsruimte gekocht aan Nusterweg 127 in Sittard. GTI Vastgoed bv huurt het pand terug. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: GTI Vastgoed bv. Bemiddelende partij: DTZ Zadelhoff Arnhem namens verkoper. 2712 m² - koopsom niet bekend Nusterweg 127 Huurder: GTI Vastgoed bv Koper: Kadans Vastgoed

Fascinatio verkocht

Lijnden - Beleggingsfonds Wilgenhaege Stede-

Capelle aan den ijssel - OVG Projectontwikke-

kroon heeft twee kantoorgebouwen aangekocht. Eén object is gelegen aan de Singaporestraat 82 in Lijnden en één object ligt op het kantorenpark Flight Forum in Eindhoven. Corendon Holding heeft de objecten verkocht en zal ze terughuren voor een periode van 10 jaar. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: Corendon Holding. Bemiddelende partijen: Appelhoven Vastgoedadviseurs namens koper en CB Richard Ellis namens verkoper.

ling heeft kantoorvilla Fascinatio 2K2 van 3.650 m² kantoorruimte en circa 70 parkeerplaatsen op het bedrijventerrein Fascinatio in Capelle aan den IJssel verkocht aan een particuliere belegger. Het pand zal in het vierde kwartaal 2008 door de verkoper worden opgeleverd. De koopsom werd niet bekendgemaakt. Verkoper: OVG Projectontwikkeling. Bemiddelende partij: 3Stone Real Estate namens koper.

0 m² - koopsom niet bekend Singaporestraat 82 Koper: Wilgenhaege Stedekroon

3650 m² - koopsom niet bekend Bedrijventerrein Fascinatio Koper: Een particuliere belegger

98 | nr. 3 - 14 februari 2008 | propertynlmagazine

PNL03_Transacties_v2.indd 98

07-02-2008 17:19:30

mensen

KOMEN & GAAN ‘Klant wil persoonlijke aandacht’ In deze rubriek wordt iedere editie een opmerkelijke carrièrestap uitgelicht samen met de betrokken partij. Wie: Eric Wilderbeek (37) Was: senior accountmanager Meeùs Vastgoedmanagement. Wordt: directeur/eigenaar Objectief Management Per: 2008. Tekst: Bert Pots

De afgelopen jaren werkte Eric Wilderbeek als senior accountmanager bij Meeùs Vastgoedmanagement. Hij blijft betrokken bij het management van commercieel vastgoed in gedeeld eigendom, maar dan wel voor eigen rekening en risico. ‘Ik blijf hetzelfde werk doen, maar dan voor eigen rekening. En het gaat heel goed, mag ik zeggen. Ik heb een eerste medewerker aangenomen. In de loop van dit jaar komen er nog mensen bij. Voor de toekomst streef ik naar een bedrijf met acht tot tien werknemers.’ De groei van Objectief Management gaat volgens Wilderbeek sneller dan verwacht. ‘Ik had het plan om in eerste aanleg toch vooral kleine projecten op VvE-gebied in beheer te nemen. En dan heel geleidelijk te groeien. Maar een grote partij, winkelcentrum Leidsenhage in Leischendam, heeft het besluit genomen om vanaf januari dit jaar van mijn diensten gebruik te maken.’ Objectief Management

beheert verder een aantal woningcomplexen, een bescheiden aantal kantoorpanden in Schiphol-Rijk, Hoofddorp en Utrecht en een kleine woonboulevard in Roden. Wilderbeek heeft zijn roots in de retailwereld. Jarenlang adviseerde hij ondernemers in de doehetzelf-branche en bouwmaterialenhandel geadviseerd over bedrijfsverplaatsing of verbouwing en uitbreiding. Het succes van het nieuwe bedrijf verrast hem niet echt. ‘Persoonlijke aandacht levert rendement op. Vastgoed gaat niet alleen om stenen. Emoties spelen ook een rol: een beheerder moet goed kunnen luisteren naar wat er in de woon- of werkomgeving allemaal speelt. Opdrachtgevers stellen die persoonlijke aandacht beslist op prijs. Ik heb ook bij Meeùs geprobeerd die aandacht te realiseren, maar in een grote organisatie is het toch lastiger om flexibel op de wensen van de klant te reageren.

Vandaar ook dat ik het besluit heb genomen mijn eigen bedrijf te beginnen.’ Volgende stap Over een volgende stap heeft Wilderbeek nog niet echt nagedacht. Maar hij kan zich voorstellen dat als het bedrijf eenmaal goed loopt, zijn aandacht meer verschuift naar management of onderwijs. ‘Het is belangrijk jonge mensen te motiveren goed om te gaan met opdrachtgevers en gebruikers. En hen daarvan de meerwaarde te laten ontdekken. Op dat gebied valt er nog heel wat te winnen’, aldus Wilderbeek.

| Van der Pol nieuwe Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol is per 15 augustus de nieuwe Rijksbouwmeester en volgt daarmee Mels Crouwel op. Haar aanstelling geldt voor drie jaar. Ze zal haar functie als Rijksbouwmeester parttime invullen en blijft verbonden aan Dok architecten in Amsterdam. Van der Pol (49) studeerde in 1988 af aan de TU in Delft. Vanaf 1989 is ze werkzaam als zelfstandig architect. De Rijksbouwmeester bevordert de stedenbouwkundige

inpassing van rijksgebouwen en adviseert de regering op het terrein van architectuur, infrastructuur en cultureel erfgoed.

Van Hamersveld verlaat Rabo Bouwfonds Robert Jan van Hamersveld, directeur Integratie bij de divisie Development van Rabo Bouwfonds, heeft de organisatie verlaten. Hij treedt als partner toe tot Flincq, een organisatieadviesen interimmanagement-bureau in Rotterdam, gericht op finance & control. Robert Jan van Hamersveld was voorheen werkzaam als Financieel Directeur bij Rabo Vastgoed.

’t Hoen in dienst bij Van Lanschot Mattijs ’t Hoen (40 jr) is in dienst getreden bij F. van Lanschot Bankiers nv (Utrecht) als Senior Business Banker Vastgoed Advies en Financiering. Hij is verantwoordelijk voor vastgoedadvies- en financiering voor de in commercieel onroerend goed beleggende relaties van Van Lanschot. Hiervoor was hij gedurende ruim elf jaar werkzaam bij Westland/Utrecht Hypotheekbank nv en ING Real Estate Finance nv.

propertynlmagazine

2008-MNL03-099-PERSONALIA.indd 99

kort

nr.

3 - 14 februari 2008 | 99

07-02-2008 15:13:31

VAcAturEs Meeùs behoort tot de grootste bedrijfsmakelaars. Met een landelijk netwerk van 15 lokale vestigingen is Meeùs Bedrijfshuisvesting aanwezig in praktisch alle economische kerngebieden van Nederland. En we willen meer! Ga met ons de uitdaging aan en bouw mee aan de uitbreiding van onze activiteiten. Wij hebben vacatures in onder andere Amersfoort, Arnhem, Den Bosch, Den Haag, Eindhoven, Groningen, utrecht en Zwolle. We zoeken makelaars, assistentmakelaars, managers BOG, taxateurs en commerciële

Meeùs Bedrijfshuisvesting zoekt professionals!

binnendienst medewerkers. Interesse? Voor meer informatie kun je contact opnemen met Lucienne Lagas, 06-11015476, of stuur je sollicitatiebrief voorzien van cv naar l.lagas@meeus.com.

Verzekeringen, hypotheken, makelaardij o.g. met het accent op Ù Meeùs is onderdeel van AEGON.

1-1 PNL03 2008.indd 8

www.meeus.com

06-02-2008 10:36:55

Nieuwe benoemingen bij ING Real Estate Koos Pols is benoemd tot Director Retail binnen ING Real Estate Development Nederland. Tom Schopman is Pols al per 1 januari 2008 opgevolgd als Director Leasing Retail ING Real Estate Development Netherlands. In deze nieuwe managementfunctie zal de heer Pols werken aan het verder versterken van de sa-

menwerking met eigenaren van winkels en winkelketens bij de ontwikkeling van nieuwe concepten voor winkelruimte en winkelcentra. Pols heeft in zijn functie van Directeur Leasing Retail de afgelopen zes jaar een uitgebreid netwerk en een grote mate van deskundigheid op retailgebied opgebouwd. De heer Schopman werkt sinds 2006 bij ING Real Estate als Account Manager Leasing Retail. Hij is onder meer betrokken bij de projecten Spuimarkt Den Haag, De Els Waalwijk, Getz Amsterdam.

Kerp naar Meeùs bedrijfshuisvesting

Gerrit van Vegchel is per 1 maart 2008 benoemd tot directeur strategie van ING Real Estate Development Nederland. In deze nieuwe functie zal hij het directieteam van het Nederlandse ontwikkelingsbedrijf van ING Real Estate versterken op het gebied van strategie-ontwikkeling. Tevens zal hij leiding geven aan LAB, het research- en marketingteam van het bedrijfsonderdeel. Van Vegchel komt van de Woonmaatschappij, waar hij sinds 2002 werkzaam was als directeur strategie en beleid. Jan van Hensbergen is benoemd tot adjunct-directeur projectmanagement. Van Hensbergen trad in 1986 in dienst bij ING Real Estate voorganger MBO. Hij is sinds 2005 projectdirecteur bij het Nederlandse ontwikkelingsbedrijf. Van Hensbergen volgt Marcel Kooij op, die is overgestapt naar het Engelse ontwikkelingsbedrijf van ING Real Estate.

Vanwege de groei van de activiteiten versterkt Meeùs Bedrijfshuisvesting Rotterdam haar team per vandaag met Patrick Kerp. Kerp is sinds 2000 in dienst bij Meeùs Makelaars en was voorheen werkzaam als (BOG) Makelaar in Willemstad en op de afdeling Woningmakelaardij in Rotterdam. Patrick heeft als achtergrond HBO Makelaardij en is sinds 2003 als gecertificeerd makelaar aangesloten bij de NVM.

Van Oers van OVG naar Blauwhoed Judith van Oers (28) is in dienst getreden bij Blauwhoed als projectcoördinator. Zij is de laatste jaren werkzaam geweest bij OVG Projectontwikkeling, waar zij de functie van ontwikkelingsmanager vervulde.

Ir. J.W. van Gils is benoemd tot partner van Inbo. Samen met collega-partner Jan Slot geeft hij leiding aan Inbo Adviseurs Bouw Amersfoort. Een groep die het ontwikkelen realisatieproces van onder andere complexe, grootschalige utiliteitsbouw als kernactiviteit heeft. Actuele voorbeelden zijn de nieuwbouw van het Ministerie van Justitie en Binnenlandse Zaken in Den Haag van architect Hans Kollhof, de nieuwbouw ‘Amsterdam Symphony’ en de woongebouwen ‘Gershwin 3’ aan de Amsterdamse Zuidas. Inbo treedt daarbij op als intermediair tussen architectuur, haalbaarheid en maakbaarheid. De partnergroep van Inbo is verantwoordelijk voor ontwikkeling en uitvoering van het strategische beleid van het bureau.

Paul Kotvis verlaat Kotvis&Haksteen Directeur Paul Kotvis verlaat adviesbureau Kotvis&Haksteen. De focus van het bureau blijft ongewijzigd: vraagstukken rond vastgoedexploitatie met een accent op multi tenant gebouwen. Wel is het vertrek van Kotvis reden voor verhuizing en een nieuwe naam. Kotvis&Haksteen gaat verder onder de naam Stone22. Het bureau werkt voor een groot aantal projectontwikkelaars, beleggers en overheden.

Jouke Kist benoemt als General Manager Segro

Nieuwe benoemingen bij ING RE

Van Gils nieuwe partner Inbo

Segro (Slough Estates Group) heeft Jouke Kist benoemd tot General Manager voor Nederland en België. Jouke was al sinds 2006 in dienst bij Segro en hij zal gaan rapporteren aan Inès Reinmann, coo Continentaal Europa. Kist werkte hiervoor bij Schiphol Real Estate.

Van Hoek-Gerritsen Hoofd Onderwijs ASRE Dr. Susanne van Hoek-Gerritsen (42) is benoemd tot Hoofd Onderwijs aan de Amsterdam School of Real Estate. Zij wordt belast met de onderwijsdidactische aspecten van de opleidingen. Susanne van Hoek is afkomstig van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Universiteit van Amsterdam.

Koeman lid Vrom-raad De ministerraad heeft er op voorstel van minister Cramer van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer mee ingestemd om prof. mr. N.S.J. Koeman voor te dragen voor benoeming tot lid van de Vromraad. Hij volgt prof. dr. Ch.W. Backes op, die de Vrom-raad per 1 januari 2008 heeft verlaten. Koeman (58) is hoogleraar Milieurecht en Ruimtelijke Ordeningsrecht aan de Universiteit van Amsterdam en advocaat. Het kabinet acht het gezien de samenstelling van de raad en de onderwerpen in het werkprogramma van 2008 van belang een nieuw raadslid met gedegen kennis op het terrein van ruimtelijke ordeningsrecht en milieurecht te benoemen.

propertynlmagazine

2008-MNL03-099-PERSONALIA.indd 101

mensen

nr.

3 - 14 februari 2008 | 101

07-02-2008 15:13:54

Vastgoedadviseur Fakton is dé organisatie in Nederland als het gaat om financieel vastgoedadvies. Complexe strategische en financiële vastgoedvraagstukken vormen het werkterrein. Topprofessionals uit verschillende vakgebieden werken bij Fakton samen aan complexe projecten en vraagstukken. De multidisciplinaire teams werken aan grote spraakmakende vastgoedprojecten inclusief gebiedsontwikkelingen, in opdracht van een gevarieerde klantenpool. Dit kan zowel voor de overheid zijn als voor bijvoorbeeld projectontwikkelaars. Een gerichte combinatie van inhoudelijke kennis, procesvaardigheden, creativiteit en resultaatgerichtheid vormt daarbij een belangrijk sleutel tot succes. Bij Fakton staat kwaliteit en persoonlijke groei voorop. Hierbij horen natuurlijk uitstekende ontwikkelmogelijkheden en arbeidsvoorwaarden. Binnen Fakton krijg je dan ook de vrijheid je individueel te ontplooien tot een topadviseur op het brede terrein van vastgoed.

Rotterdam

Voeg klantwaarde toe binnen duurzame deals

Taken en verantwoordelijkheden: Aansturen van een gebiedsontwikkelingsteam Adviseren van opdrachtgevers (gemeenten, corporaties en ontwikkelaars) omtrent complexe ruimtelijke projecten Beoordelen van vastgoedwaarderings-, grondwaarde- en grondexploitatie vraagstukken en haalbaarheidsstudies Realiseren van de beste oplossingen voor opdrachtgevers binnen de complexe ruimtelijke projecten om haalbaarheid te vergroten Opleiden van medewerkers van de klant op het gebied van kennisontwikkeling en profileren als spreker bij universitaire en postdoctorale opleidingen

Profiel van de geschikte kandidaat: Afgeronde relevante wo opleiding (bv. bouwkunde, planologie, economie en/of bedrijfskunde Affiniteit met vastgoed en financiële rekenkunde is een pre Enkele jaren werkervaring bij een projectontwikkelaar, belegger of woningcorporatie Sterke en resultaatgerichte procesmanager met overtuigingskracht en besluitvaardigheid Communicatief sterk in combinatie met een sterke luistervaardigheid

Wij verzoeken u vriendelijk uw cv via onze website in te sturen. U kunt de vacature vinden onder referentienummer 133448. Uw sollicitatie wordt behandeld door ir. Iwan Jurczik te Rotterdam. Een referentieonderzoek is onderdeel van onze procedure. Wereldwijd 149 kantoren in 25 landen www.michaelpage.nl

Beleggingsanalist Vastgoed Achmea is één van de grotere financiële dienstverleners in de Benelux. Achmea biedt bedrijven, instellingen en consumenten een breed pakket aan financiële diensten. Achmea maakt deel uit van Eureko, een toonaangevende organisatie in financiële dienstverlening met activiteiten in negen Europese landen. Achmea Vastgoed, onderdeel van Achmea, heeft een vooraanstaande positie op het gebied van vastgoedbeleggingen en vastgoedfinancieringen met een belegd vermogen van circa 7 miljard euro. Klanten zijn institutionele beleggers; met name pensioenfondsen en verzekeraars. Met een hecht team van professionele medewerkers, gedegen knowhow en innovatieve producten vakkundig anticipeert de organisatie op ontwikkelingen in de markten en steeft continu naar het hoogste rendement voor de klanten. Bij Achmea Vastgoed werken in totaal 160 medewerkers. Bij Achmea Vastgoed zijn wij op zoek naar een gedreven en resultaatgerichte Beleggingsanalist.

Amsterdam

Volg de trends en bouw mee aan een strategisch vastgoedbeleggingsbeleid

Taken en verantwoordelijkheden: Analyseren en implementeren van het performancebeleid voor het management en klanten Voorstellen en formuleren van het strategisch beleggingsbeleid Meten van performance en risico van de beleggingsportefeuille Verzorgen van rapportages richting management en klanten Voorstellen doen voor ontwikkeling van beleggingsproducten of vormen Geven van interne en externe presentaties Verantwoordelijk voor risicomanagement ten aanzien van de portefeuille

Profiel van de geschikte kandidaat: Afgeronde wo opleiding, bij voorkeur economie (studerend voor) VBA / CFA is een pre Minimaal 3 jaar relevante werkervaring, liefst in Asset Management Diepgaande kennis van beleggingsproducten; bij voorkeur vastgoed Markt en -klantgericht, open, positief, pro actief in de benadering van vraagstukken In staat draagvlak te creëren Uitstekende mondelinge en schriftelijke communicatieve vaardigheden in Nederlands en Engels

Wij verzoeken u vriendelijk uw cv via onze website in te sturen. U kunt de vacature vinden onder referentienummer 134432. Uw sollicitatie wordt behandeld door Max Eweg te Amsterdam. Een referentieonderzoek is onderdeel van onze procedure. Wereldwijd 149 kantoren in 25 landen www.michaelpage.nl

1-1 PNL03 2008.indd 7

05-02-2008 12:40:49

Van Oeveren in dienst bij Laanbroek Schoeman

Uitbreiding Bouman Visscher Van Limbeek winkelvastgoedadviseurs Bouman Visscher Van Limbeek winkelvastgoedadviseurs heeft wijzigingen doorgevoerd in de organisatie. Jonne Vermeulen (27) is in dienst getreden als makelaar. Thys van der Zouwen (31) is toegetreden tot de afdeling beleggingen. Frans Sin-

Nevels naar SNS Property Finance Nick Nevels treedt per 1 februari in dienst bij SNS Property Finance als regiomanager beleggingsfinancieringen met als aandachtsgebied de regio Den Haag/Rotterdam. Nevels (39) is afkomstig van Fortis MeesPierson en heeft daarvoor bij diverse banken ruime ervaring opgedaan als vastgoedfinancier.

Zweers zwaait af als directeur ZOM Na een periode van vier jaar heeft Lodewijk Zweers, algemeen directeur van ZOM Holland bv, de organisatie verlaten. Naast de plaatsing van de traditionele ZOM-fondsen zijn onder leiding van Zweers de laatste twee jaar, onder het label EPD Holland, vastgoedfondsen ontwikkeld met een diversiteit aan Amerikaanse samenwerkingspartners. Hij leverde een belangrijke bijdrage aan het vinden van partners en het opzetten van nieuwe fondsen. Door zijn persoonlijke contacten met beleggers heeft Zweers in belangrijke mate bijgedragen aan de plaatsing van vastgoedfondsen voor particuliere beleggers in de Nederlandse markt.

Frederik van Oeveren is als projectmanager in dienst getreden bij Laanbroek Schoeman adviseurs (LSa) uit Rotterdam. Hij richt zich in het bijzonder op het strategisch benaderen van huisvestingsvraagstukken, formuleren van huisvestingsbeleid en projectmanagement van huisvestingsprojecten namens de gebruiker. Van Oeveren is negen jaar werkzaam geweest bij Grontmij | Kats & Waalwijk uit Gorinchem.

nema (27) is voortaan werkzaam op de afdeling taxaties. Martijn Bremmer (34) zal zich meer toeleggen op aan- en verhuur voor de afdeling makelaardij. Kim Corstjens (27) gaat als propertymanager aan de slag bij BVL Vastgoedmanagement.

Ulm verlaat Akron Group en start eigen bedrijf Peter Ulm verlaat na 4,5 jaar Akron Group. Hij treedt per 30 april 2008 terug als executive board member en partner en gaat een eigen bedrijf opzetten. Ulm blijft werkzaam in de vastgoedsector en zal in de toekomst samen blijven werken met Akron Group bij speciale projecten. De nieuwe poot van Akron, Akron Management West (AMW), verantwoordelijk voor de real estate business in West-Europa, heeft Rodney Zimmerman aangetrokken als general manager voor AMW. Zimmerman, een ervaren internationale investment manager, is momenteel nog werkzaam als hoofd van de real estate investment division van Docter’s Pension Fund in Nederland. Akron heeft voor AMW ook een cfo weten te strikken, maar zijn naam is nog niet bekendgemaakt.

Gonny Doornbos naar Ballast Nedam Gonny Doornbos (27) is in dienst getreden als Junior Projectontwikkelaar afdeling Wonen bij Ballast Nedam Ontwikkelingsmaatschappij te Nieuwegein. Voorheen was Doornbos werkzaam bij Bouwfonds MAB Ontwikkeling regio Noord-West als Process Controller. In het kader van Training on the Job zal zij ‘meelopen’ met Senior Projectontwikkelaar Ad Hoogendam en zij zullen samen werken aan onder andere het project Villapark Helsdingen te Vianen. Dit project omvat in totaal 164 woningen.

Den Outer naar Bouwfonds Asset Management Evert den Outer jr. is als manager acquisitie in dienst getreden bij Bouwfonds Asset Management in Hoevelaken. In deze functie is hij (mede)verantwoordelijk voor de aan- en verkoop van vastgoed voor de diverse vastgoedfondsen van Rabo Bouwfonds. Hiervoor is hij ruim tien jaar werkzaam geweest als bedrijfsmakelaar, waarvan de laatste vijf jaar bij Engelsing Makelaars/Meeùs Makelaars in Arnhem.

Van der Ree manager Regus Zwolle Alex van der Ree wordt general-manager van het eerste Regus business centre in Zwolle. Van der Ree begon zijn loopbaan bij de Nederlandse Spoorwegen. Later werkte hij als account-manager bij HP/Compaq en als marketing-manager bij Mobile Air. Een jaar geleden trad hij in dienst van Regus.

BouwRAI lanceert innovatieprijs Het beste project voor woningbouw of wijkontwikkeling wint op de komende BouwRAI de BouwRAI Innovatieprijs. Het belangrijkste criterium is de wijze waarop de innovatie bijdraagt aan het oplossen van een actueel maatschappelijk vraagstuk. Een onafhankelijke jury, onder leiding van de Delftse hoogleraar prof. dr. ir. Mick Eekhout, maakt op de eerste beursdag de winnaar bekend. De BouwRAI vindt plaats van 1 tot en met 3 april 2008 in Amsterdam RAI.

propertynlmagazine

2008-MNL03-099-PERSONALIA.indd 103

mensen

nr.

3 - 14 februari 2008 | 103

07-02-2008 15:14:08

Businesspark Lage Zwaluwe Realisatie van circa 100.000 m² kantoor-/bedrijfsruimte

Participatiefinanciering Businesspark Lage Zwaluwe B.V. een Joint Venture tussen

december 2007

SNSPF8027 adv lage zwaluwe01 NB.1 1

04-02-2008 16:26:44

GEZOCHT: VERSTERKING SALESTEAM (M/V) DE WERKGEVER: PropertyEuro is in enkele jaren het informatiebedrijf geworden voor vastgoedprofessionals met: databanken, een dagelijkse nieuwsbrief, de website www.PropertyNL.com en een veertiendaags magazine. Sinds vorig jaar zijn we ook internationaal actief met PropertyEU (maandelijks magazine, dagelijkse nieuwsbrief en www.PropertyEU.info) en de informatieservice PropertyDay in Londen. Nationaal werken we samen met Het Financieele Dagblad, internationaal met het Urban Land Institute uit Washington. Een groep van 40 gemotiveerde mensen uit verschillende disciplines maken vanuit het WTC in Amsterdam verrassende uitgaven.

DE FUNCTIE: We willen het salesteam in de komende tijd verder versterken. We zoeken twee accountmanagers. Een met behoorlijke ervaring en een accountmanager die zich in zijn eerste baan bewezen heeft en nu sneller wil groeien. Beide met de ambitie om door te groeien in een organisatie die de afgelopen periode jaarlijks 20% tot 30% groei liet zien en voor de komende jaren een interessant groeitraject heeft met bijbehorende bonussen. Onze producten richten zich op professionals die zich bezighouden met het ontwikkelen, beleggen, ﬁnancieren en beheren van vastgoed en op de grote eindgebruikers van Nederland. Met nieuws, research en bereik vervullen

onze producten een essentiële rol op deze miljardenmarkt. De accountmanagers van PropertyNL en PropertyEU werken als adviseur en relatiemanager om te laten zien wat de markt kan hebben aan goede communicatie. DE VOORWAARDE: Bij zo’n informatiebedrijf passen bijzondere mensen. We willen dat je kunt laten zien dat je een accountmanager bent die serieus genomen moet worden. De wil om je in te leven in de klant is belangrijker dan de kennis van het vastgoed nu. Je leeftijd is tussen de 30-40 jaar.

Voor informatie bel: Henk Fieggen – uitgever 020 575 33 17

Accountmanagers melden zich uiterlijk 22 februari per mail (met cv) aan Hanneke Dees (dees@propertynl.com)

2008-MNL03-000-ADV PERSONEEL.ind106 106

1-1 PNL03 2008.indd 11

06-02-2008 14:36:11

06-02-2008 15:07:43

Lazeroms naar Rialto Edwin Lazeroms (27) is in dienst getreden bij Rialto Vastgoedontwikkeling in de functie van projectontwikkelaar. Rialto Vastgoedontwikkeling is een onafhankelijke en risicodragende projectontwikkelaar, gespecialiseerd in de ontwikkeling van winkelcentra gecombineerd met woningen. Hiervoor was Lazeroms werkzaam bij PMS Vastgoed.

mensen

Aanvullingen In PropertyNL Magazine nr. 2 van 31 januari 2008 staat op blz. 62 de transactie ‘Kantoor verhuurd in WTC Schiphol’. Deze transactie is ingetrokken. De eigenaar, Kroonenberg Groep, heeft de ruimte zelf in gebruik genomen. In PropertyNL Magazine nr. 2 kan bij de transactie op blz. 73 ‘Kantoor verhuurd in Breda’ nog worden vermeld dat DTZ Zadelhoff hier collegiaal met de verhuur was belast. Op blz. 76 van Magazine nr 2 kan bij de transactie ‘Grootschalige detailhandel huurt

in Goes’ worden gemeld dat Synchro Makelaardij collegiaal betrokken was bij deze transactie. Bij de transactie ‘Beleggers kopen in Schiedam’ in Magazine nr 2 op pagina 80 was Synchro Makelaardij betrokken namens de koper W.F. Looije Properties. In PropertyNL Magazine nr. 1 van 17 januari 2008 stond op blz. 114 de transactie ‘Meesterglasinstrumentmakers huren in Veldhoven’. DTZ Zadelhoff Eindhoven bemiddelde hierbij namens de verhuurder.

| Kredietcrisis en vastgoedmarkt Congres Sprekende Cijfers Dynamis Universiteit Nyenrode, 7 februari Groningen-Assen Vastgoed® 2008 Wanneer: donderdag 14 februari 2008 Wat: Jaarlijkse topontmoeting Voor: Vastgoedprofessionals Locatie: De Oosterpoort - Groningen Info: zie www.managementproducties.com Flevoland vastgoed www.managementproducties.com/vastgoed Agora Theater Lelystad, 19 februari Groen in en om de stad www.vastgoed-instituut.nl Madurodam Den Haag 21 februari Gebiedsontwikkeling Almere-Amsterdam-Haarlemmermeer www.bouw-instituut.nl/gebiedsontwikkeling Hotel Mercure aan de Amstel, Amsterdam 28 februari Twente Vastgoed 2008 www.managementproducties.com Rabotheater Hengelo, 5 maart ROZ/IPD jaarindex over 2007 Nadere inlichtingen via www.rozindex.nl Auditorium Diergaarde Blijdorp Rotterdam 6 maart

What’s going in retailing? www.retailing.nl NBC Nieuwegein 9 april

Drechtsteden Vastgoed® 2008 Wanneer: Donderdag 6 maart 2008 Wat: Jaarlijkse topontmoeting Voor: Vastgoedprofessionals Locatie: Hotel Van der Valk - Ridderkerk Info: zie www.managementproducties.com

Gebiedsontwikkeling www.bouw-instituut.nl/ ncgebiedsontwikkeling Holiday Inn, Leiden 10 april

MIPIM Palais des Festivals Cannes, 11-14 maart

Masterclass Binnenstedelijke ontwikkeling www.vastgoed-instituut.nl Karel V Utrecht 23 april

RijnGouwe Vastgoed® 2008 Wanneer: Woensdag 19 maart 2008 Wat: Jaarlijkse topontmoeting Voor: Vastgoedprofessionals Locatie: Naturalis - Leiden Info: zie www.managementproducties.com

Aanpak Woonfraude 2-daagse cursus www.sbo.nl/woonfraude/htm Meeting Plaza Maarssen 17 en 24 april

Starters op woningmarkt www.sbo.nl Hilton Rotterdam, 20 maart 2008 Woningmarkt Groningen www.vastgoed-instituut.nl Hampshire Hotel Plaza Groningen 20 maart

PropertyNL Retailforum www.propertynl.com Amsterdam 15 mei

Amsterdam Vastgoed www.managementproducties.com/vastgoed Openbare Bibliotheek Amsterdam, 27 maart Bereikbaarheid Metropool Amsterdam www.sbo.nl/metropoolregioamsterdam.htm RAI Amsterdam, 2 april

Basiscursus Vastgoed www.vastgoed-instituut.nl Hotel Lapershoek Hilversum 21 en 27 mei

propertynlmagazine

2008-MNL03-099-PERSONALIA.indd 105

agenda

nr.

3 - 14 februari 2008 | 105

07-02-2008 15:14:10

VOLGENDE KEER

COLOFON PropertyNL Magazine, Property Research Quarterly, PropertyNL Forecast, PropertyNL Nieuwsbrief & PropertyNL.com zijn uitgaven van PropertyNL bv

MAGAZINE NR.

ADRES PropertyNL.com, Postbus 75485, 1070 AL Amsterdam, Tel. 020-5753317, Fax 020-5753318 MANAGEMENT Wabe van Enk (directeur-hoofdredacteur), drs Paul Wessels (content development), drs Erik de Boer (content manager), Henk Fieggen (uitgever) Hans Soutendijk (commerciële zaken) Sasja Albersen (marketing) REDACTIE EN MEDEWERKERS E-mail: redactie@propertynl.com Drs Rudolf Bak, drs Duco Bodewes, Alexandra Boot, dr Henk Brouwer, drs Roy van Dalm, drs Annemieke Diekman, drs Rogier Hentenaar, Gabriëlle Klaver, Egbert Koster, drs Lucas Ligtenberg (eindredactie), mr Ton Oostenrijk, Bert Pots, Robert van Til, Françoise Vaal (beeld)

Mipim-editie Alom in Europa worden momenteel door exposanten de voorbereidingen getroffen voor Mipim 2008. We beschrijven de markt van vastgoedbeurzen en informeren u over alle details om uw bezoek aan Cannes tot een zakelijk succes te maken. Voor informatie over verschijningsdata en advertentiemogelijkheden: zie www.PropertyNL.com. Alle bovenstaande onderwerpen staan onder voorbehoud

Nr. 4 verschijnt in verband met de Mipim maandag 10 maart, de sluitingsdatum van advertenties voor dit nummer is vrijdag 22 februari, van personeelsadvertenties donderdag 28 februari.

Bloedbad

MAGAZINE NR.

In nr. 5 publiceren wij ons jaarlijks onderzoek naar de vastgoedcv’s. Welke cv’s zijn hun in glossy prospectussen verpakte beloften nagekomen, welke blijven achter en welke bakken er niets van? Is het door insiders verwachte bloedbad realiteit aan het worden? In nummer 5 alle details. Voor informatie over verschijningsdata en advertentiemogelijkheden: zie www.PropertyNL.com. Alle bovenstaande onderwerpen staan onder voorbehoud.

RESEARCH E-mail: research@propertynl.com mr Daphne Boiten, Linda Thieme, José Slegers, Maryam Kabouh, Bart Korteweg, Joyce Rijnsburger VORMGEVING Bagdagul Tan, Vincent Westerbeek van Eerten, Jos Koene, Thomas van der Schoor, Vince Antonysen, Chilton Lo-A-Sjoe, Paulien Kinket FOTOGRAFIE Foto Dijkstra, Hollandse Hoogte, Getty Images, Chris Bonis, Peter Strelitski, Jan Schot, Luuk Kramer DRUK Grafisch Bedrijf Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam ADVERTENTIE-RESERVERING E-mail: advertentie@PropertyNL.com Hans Soutendijk, Lute Westerbeek, Charles Truijen Tel. 020 575 3317 - Fax 020 575 3318

Nr. 5 verschijnt op donderdag 3 april, de sluitingsdatum van advertenties voor dit nummer is (ivm met Pasen) donderdag 22 maart, van personeelsadvertenties donderdag 27 maart.

ABONNEMENTEN/LISTMANAGEMENT/MARKETING E-mail: abonnee@propertynl.com Annemarie Abma, Floor Wehmeijer, Gene Saba, Lisa Leistikow Antwoordnummer 48550 1070 VK Amsterdam

PropertyEU Februari

ABONNEMENTSPRIJZEN Nederland € 440 Overige landen € 506 (alle tarieven zijn excl. btw). © PropertyNL.com Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd door middel van boekdruk, foto-oﬀset, fotokopie, microfilm of welke andere vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming vooraf. ISSN: 1568-4520

www.propertynl.com

Het februarinummer van PropertyEU Magazine brengt als eerste vastgoedpublicatie de 100 grootste Europese ontwikkelaars in kaart. We hebben een profiel van Carlo Puri Negri, de topman van Pirelli Real Estate. We nemen de temperatuur op van de financiering van vastgoedtransacties tijdens de huidige credit crunch en beschrijven de stand van zaken in de Spaanse vastgoedmarkt. We schrijven ook over de expansieplannen van luchthavens in Centraal- en Oost-Europa en publiceren het overzicht van de grootste beleggingstransacties in de periode december 2007 - januari 2008.

Nieuws, Aanbod en Transacties. 7 Dagen per week!

2008-MNL03-106-VOLGENDEX.indd 106

07-02-2008 15:27:58

We build together

Rukt de stad op of houden we hem tegen? Bouwen we aan onbeperkte groei? Of benutten en verbeteren we de beperkte ruimte? Met zulke vragen zijn we voortdurend bezig, bij Deloitte Real Estate. Omdat onze klanten ze stellen. En omdat we ze voor onszelf willen beantwoorden. Het is dan ook niet wát we doen, dat ons anders maakt – of misschien zelfs ‘beter’. Het is hóe we het doen, waardoor onze positie in de markt onomstreden is. Natuurlijk, we weten alles van vastgoedpartijen en wat hen beweegt. Overname- en verkooptrajecten, organisatie-inrichting, gebiedsontwikkeling, strategie en financierings vraagstukken. En ja, ons dienstenpakket voor de vastgoedmarkt is uniek in zijn soort, met een integratie van accountancy, belastingadvies, consulting en financieel advies. Maar wat veel belangrijker is, is dit: dat we onze state-of-the art kennis, onze jarenlange ervaring en ons feilloze gevoel voor uw business om weten te zetten in intelligente en praktische oplossingen. Dat we de materie overstijgen en u adviezen geven, waar we honderd procent achter durven staan. Dat we voorop gaan in de strijd en werkelijk waarde toevoegen. Want we werken niet vóór u, we werken mét u. Uw probleem is ons probleem. Uw doel is ons doel. We gaan verder dan een adviesrelatie. We bouwen aan uw business. Samen. Dat is nou typisch Deloitte. Zonder reserves. Geen half werk. Altijd een stap vooruit. Voor meer informatie: Deloitte Real Estate, telefoon: 020 - 582 50 60.

DET276_DELOITTE-skyline_wt_215x21 1

2/2/07 2:09:29 PM

RechtStaete vastgoedadvocaten & belastingadviseurs verleent gespecialiseerde juridische en fiscale diensten aan spelers op de commerciĂŤle vastgoedmarkt.

1-1 RechtStaete PNL15.indd 1

14-09-2006 14:52:22