De Verhalen
Worstelen uit de Kaukasus De arme, gewelddadige Noord-Kaukasus kent maar één succesverhaal: worstelen. ‘Het zit in het bloed van ieder van ons.’ foto’s Rob Hornstra tekst Arnold van Bruggen
Bijschrift 44 Vrij Nederland 14 juli 2012
Vrij Nederland 14 juli 2012 45
De Verhalen
‘J
e moet op die kleintjes letten,’ fluistert de coach ons toe als we in trainingscomplex Spartak op de worstelmat staan. ‘Alles draait om techniek in hun spel, ze hebben nog weinig spierkracht ontwikkeld.’ Als katten sluipen de jongetjes om elkaar heen, met hun handen tasten ze elkaar voorzichtig af. Dan springen ze op elkaar en rollen over de grond. Als de schouder maar niet de grond raakt, het kluitje maar niet buiten de cirkel rolt. Ademloos kijken de klasgenoten toe. Soms blijven de twee seconden lang in dezelfde pose, één plat op de grond, de ander trekkend aan een been, een arm, in een poging beweging in de tegenstander te krijgen. Dan rolt het weer verder tot de scheidsrechter de twee ontwart en één tot winnaar uitroept. We zijn in Khazavjoert, worstelhoofdstad van de wereld, op de grens van Dagestan en Tsjetsjenië. Buiten lopen mannen met bivakmutsen en geweren rond, in dit gebied is al maanden de noodtoestand van kracht.
Legendarische sportscholen Als een plots oprijzende bergmuur grenst de Kaukasus het zuiden van Rusland af. Daar liggen beruchte republieken als Ingoesjetië, Dagestan, Tsjetsjenië en Noord-Ossetië, maar ook onbekende tongbrekers als KaratsjaiTsjerkessië en Kabardino-Balkarië. De dorpjes lijken hier tegen de bergen te zijn aangeplakt. Honderden kloven, rivieren en dichte bossen lopen langs de hellinbgen naar beneden, waar in droge steppes de grotere dorpen en steden liggen. Oude torens houden de wacht over passen en valleien. Niet voor niets zijn vechtsporten hier diep in de lokale traditie geworteld. Ingeklemd tussen de Perzen, Turken en Russen is dit altijd een strijdgebied geweest. De Engelse schrijver John Baddeley, die rond 1900 door het gebied reisde, schreef: ‘De vrouwen bewerken het land en melken het vee terwijl de mannen grashalmen kauwend in het veld luieren, wachtend op de volgende oorlog.’
48 Vrij Nederland 14 juli 2012
Twintig plakkaten steken uit de bak van een kleine vrachtwagen die geparkeerd staat in een rustig laantje in een buitenwijk van Machatsjkala, de hoofdstad van Dagestan. Arbeiders halen ze eruit, de nauwkeurige instructies van hun voorman volgend. Daarna worden de door weer en wind verweerde portretten van worstelaars in de grote metalen lijsten op paaltjes vervangen door de nieuwe kopieën. Honderd jaar aan kampioenen hangt hier. Elk jaar wordt deze eregalerij opnieuw ingericht. Ali Aliev, Buvaisar Saitiev: het zijn de grote namen van de Kaukasus, van wie maar een enkeling in Nederland ooit gehoord heeft. Maar hier zijn zij in faam vergelijkbaar met Cruijff en Van Basten in de rest van de wereld. Het laantje verbindt twee legendarische sportscholen. Spartak is een met hout betimmerde reeks sportzalen waar de geur van zweet je in het gezicht slaat als je binnenkomt. Urazhai is één grote zaal met tribunes aan weerszijde. Als we gefascineerd toekijken hoe de mannen elkaar op de mat werpen, schuift één van de trainers over het houten bankje naar ons toe. Magomed Magomedov is een reusachtige man, wiens buik getuigt van een voorliefde voor cognac en sjaslik. Tijdens het gesprek houdt Magomed zijn ogen gericht op de worstelaars. Hij is verslaafd aan de sport. Her en der wijst hij wat kampioenen aan. Die daar is kampioen van Dagestan, die van de NoordKaukasusregio. Alsof er echte wedstrijden worden gespeeld, zo hard wordt hier gevochten. Het is moeilijk voor te stellen dat de kolos op de bank naast ons hier ook heeft liggen rollebollen. Sterker nog, hij, was kampioen van Rusland, de USSR, vijf keer van Europa en ooit wereldkampioen. ‘Alle veroveraars probeerden hun kroon op onze bergen te zetten,’ galmt hij ons toe, als we hem vragen naar de populariteit van het worstelen in de Kaukasus. ‘Iedereen: de Romeinen, de Mongolen, maar het lukte niemand. In Iran staat een monument voor koning Nader Shah. Ze noemen hem de tweede Alexander de Grote, of de tweede Napoleon. Maar onze bergvolkeren versloegen hem lachend. De lafaard vluchtte met achterlating van al zijn troepen, vernederd tot op het bot. Djengis Khan ook. Als een slang trok hij langs de kust omdat hij de bergen niet in durfde, uit angst voor onze sabels. Wij vochten en vochten.’ De oude worstelaar is inmiddels rood aangelopen, neemt even een adempauze. ‘Worstelen zit in het bloed van ieder van ons. Als een man aan de ouders van zijn vriendin toestemming vraagt om met haar te trouwen, vragen de ouders of hij worstelt of niet. In Dagestan overleven alleen de allersterksten. Het leven zelf is al een worsteling.’
Grote snorren In de Noord-Kaukasus heeft elk dorp een worstelschool. Overal worden we verwelkomd door coaches met grote snorren, in afgetrapte trainingspakken van het Russische nationale team. Overal brengt de coach een naam te berde die ooit vanuit hier de worstelwereld heeft veroverd. Zo ook in Alkhan-Tsjoert, vlak bij Grozny in Tsjetsjenië. Hier is Islambek Albiejev de grote man, gouden medaillewinnaar in Beijing. In een dorp van nog geen vier straten modder staat een gloednieuwe worstelhal. ‘Maar hier heeft Albiejev nooit getraind,’ waarschuwt coach Doedajev, wiens voorganger Said Abdoelajev om politieke redenen uit Tsjetsjenië vluchtte en nu vanuit Baarn de Nederlanders aan het worstelen probeert te krijgen. We lopen achter de trainingschool langs, een oude schuur in. ‘Hier trainde Albiejev, in het stro – zoals het vroeger ging,’ grijnst de coach. De verweerde schuur laat er nog een paar sporen van zien. Haakjes aan de muren, aantekeningen in krijt. ‘Wij kunnen overal onze sport beoefenen. Worstelen is hier zo groot geworden omdat je in de bergen aan een klein pleintje of grasveld al genoeg hebt. Voetbal kun je daar wel vergeten.’ Tegenwoordig is worstelen een miljoenenbusiness in deze streek. Kampioenen als Buvaisar Saitiev, die in Atlanta, Athene én Beijing de gouden medaille won, krijgen per podiumplaats
‘Alleen de aller sterksten overleven. Het leven zelf is al een worsteling’ Bijschrift
Vrij Nederland 14 juli 2012 49
De Verhalen
tonnen aan bonussen. Uit Moskou 250.000 dollar, van de Tsjetsjeense alleenheerser Ramzan Kadyrov 500.000 dollar. Ook lokale zakenmannen verbinden zich graag met de sporthelden. Ze kopen auto’s en huizen en regelen schnabbels voor de sporters. Politici staan klaar om de sporters een plaats aan te bieden in de lokale politiek, ook een goede bron van inkomsten. Worstelen is niet meer alleen een erekwestie in de Kaukasus, een traditie, maar ook een enorme kans om te ontvluchten aan een uitzichtloze toekomst en deel uit te maken van de grotere wereld, van de rijke elite.
Zwarte weduwe Al tweehonderd jaar is dit gebied de plaaggeest van Rusland. De oorlogsverhalen van Poesjkin, Lermontov en Tolstoj zouden ook nu geschreven kunnen worden. Alleen massaal gevoerde grondoorlogen, contraterreuroperaties en miljarden aan subsidies vanuit Moskou houden de Noord-Kaukasus enigszins verankerd binnen Ruslands grenzen. Stuk voor stuk worden de republieken geteisterd door een werkeloosheid die richting de vijftig procent gaat, een radicaalislamitisch geïnspireerde opstand en een bijzonder corrupte, door Moskou aangestelde bestuurselite. In dit kleine gebied, waar je in een ochtend van oost naar west rijdt, woedden sinds het uiteenvallen van de Sovjetunie vijf verschillende oorlogen, naast een voortgaande
Worstelen is een kans om te ontvluchten aan een uitzichtloze toekomst Bijschrift
50 Vrij Nederland 14 juli 2012
strijd tegen separatisme en terreurgroepen. Inmiddels is Rusland zo vaak aangeklaagd bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg dat in Tsjetsjenië halve dorpen herbouwd zijn met door Straatsburg aan Moskou opgelegde boetegelden. De archieven van mensenrechtenorganisaties puilen uit van de dossiers over moorden, burgerslachtoffers bij anti-terreuroperaties en onopgehelderde ontvoeringen door veiligheidsdiensten. Een van die dossiers is van Magomed Nasibov, uit het kleine dorp Kirovaul. Hij droomde ervan groot te worden in het worstelen. Geïnspireerd door de successen van zijn landgenoten trok Magomed naar de stad, trainde hard en werd in zijn gewichtsklasse worstelkampioen van Dagestan. Vol trots toont zijn vader ons de kampioensbeker. Uitgeknipte krantenartikelen beschrijven zijn successen. ‘Magomed probeerde zich altijd buiten de politiek te houden,’ zegt zijn vader. ‘Hij was zijn droom aan het waarmaken en zou naar de Russische kampioenschappen worden afgevaardigd.’ Op een dag was Magomed op weg naar een worsteltraining van het nationale team in de bergen. Hij reed via zijn ouderlijk huis om spullen op te halen. Het was al laat in de avond en donker. Toen Magomed en zijn vriend de auto voor het huis van de familie Nasibov parkeerden, reed een geblindeerde fourwheeldrive het stoffige straatje in, doorzeefde de auto van Magomed met kogels en verdween. Getuigen zijn er vrijwel niet, tot een rechtszaak is het niet gekomen. Een worstelcarrière in de knop geknakt. Motieven zijn er niet, zegt de vader – behalve misschien wraak op zijn salafistische familie. Saidahmed Nasibov, de vader, is in zijn dorp de uitgesproken woordvoerder van de salafistische gemeenschap. De salafisten willen puur leven, de sharia instellen en verwerpen de door politiek en geld gecorrumpeerde traditionele islam in de Kaukasus. Uit de gelederen van de salafisten komen ook de separatisten en terroristen voort. Zoals een andere zoon van Saidahmed, die enige tijd geleden ‘het bos inging’ zoals het hier eufemistisch heet. Vanuit deze bossen, overlopend in de bergen naar Tsjetsjenië, en verder westwaarts richting Kabardino-Balkarië, wordt het verzet tegen de Russen en hun vazallen in de Kaukasus georganiseerd. Vanuit hier werden de aanslagen in Beslan en Moskou bedacht en uitgevoerd. In dit gebied worden daarom verdachte mannen om het minste of geringste opgepakt, doodgeschoten of weggestopt in gevangenissen en werkkampen. Hun vrouwen komen op de veiligheidsdienstlijstjes als potentiële zwarte weduwe – wat ze soms ook worden. Dit jaar hebben in Dagestan al twee vrouwen zichzelf opgeblazen voor een
politiebureau, in beide gevallen vlak nadat hun man werd doodgeschoten bij een contraterreuroperatie.
Worstelhoofdstad Terug in Khazavjoert, een knooppunt in de Noord-Kaukasus. Vanuit het noorden komen de wegen uit Rusland, vanuit het oosten uit Bakoe en Machatjskala, ten westen gaat de weg naar Grozny en Vladikavkaz. Khazavjoert is een marktstad. Tot over de rivier heen zijn markthallen gebouwd, tientallen minivrachtwagens scheuren door de benauwde straatjes. Hier komen de meer dan vijftig nationaliteiten die in de Noord-Kaukasus wonen samen, met alle conflicten van dien. Misschien is dit daarom de worstelhoofdstad van de wereld, waar zoveel kampioenen zijn geboren. In een buitenwijk van de stad ligt sportinternaat Spartak, onder de hoede van voormalig worstelaar Alikhan Dzjamaldinov. Onder zijn wollen muts springen twee bloemkooloren vandaan – tastbaar bewijs van zijn eerste carrière. Overal staat zijn leus ‘Vrede voor de Kaukasus = vrede voor de wereld’ op de muren geschreven. Elk jaar wordt hier een worsteltoernooi onder die naam georganiseerd. ‘Tegenwoordig is er een boel afleiding voor kinderen,’ zegt Alikhan, ‘maar ik kan je verzekeren: bij mij zien ze geen porno of terroristische propaganda. Geen leerling van mij wordt een bandiet. Terwijl de verleidingen in de Kaukasus groot zijn. Mensen hier worden vaak vernederd. Ze moeten geld betalen voor zorg of onderwijs, die gratis horen te zijn. Ze moeten een baan kopen. Mensen zijn op zoek naar waarheid en gerechtigheid. Dan kom je soms uit bij de radicale islam of bij de terroristen in de bergen. Maar ik probeer een alternatief te geven. Elke tweede leerling van mij wordt een kampioen.’ n De complete worstelserie staat in het boek ‘Life Here is Serious’, verkrijgbaar via www.thesochiproject.org
Vrij Nederland 14 juli 2012 51
De Verhalen
Bijschrift
Bijschrift
Bijschrift
Bijschrift
Bijschrift
52 Vrij Nederland 14 juli 2012
Vrij Nederland 14 juli 2012 53