Michel Krielaars
S
oms onthullen een paar gewone foto’s veel meer van een drama dan de bijbehorende tekst, hoe goed die ook is geschreven. Dat had ik bij ‘Moechazjirs fotoalbum’, een los katern achterin De geheime geschiedenis van Khava Gaisanovo en de Noord-Kaukasus, dat weer een onderdeel is van het slow journalism-avontuur The Sochi Project van fotograaf Rob Hornstra en journalist Arnold van Bruggen. Moechazjir Gaisanov was een Ingoesjetische taxichauffeur uit Noord-Ossetië, een van de Russische provincies op de Noord-Kaukasus, waar sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1992 een bij tijd en wijle hevig opflakkerende burgeroorlog woedt. In 2007 verdween hij, toen hij op weg was naar de Noord-Ossetische hoofdstad Vladikavkaz, om nooit terug te keren. Volgens zijn vrouw Khava is hij gekidnapt door de politie, die op de Noord-Kaukasus een maffioos terreurbewind uitoefent. Op het omslag van het door Hornstra en Van Bruggen gemaakte ‘fotoalbum’ staat Moechazjir zelf afgebeeld: een vriendelijk ogende, stevig gebouwde man met een aardig gezicht, zware wenkbrauwen en een grijze snor. De volgende 31 bladzijden bevatten foto’s van zijn naaste familieleden en vrienden – kiekjes waarop harmonie overheerst, gemaakt in de vreedzame tijden van de Sovjet-Unie en het Rusland van nu. Ze laten het dagelijks leven zien in een – grotendeels islamitisch – deel van Zuid-Rusland, waar het leven tot 1992 in zijn beschaafde armoede en rommeligheid weinig verschilde van dat in de rest van het land van de grote socialistische belofte. Zodra je beseft dat de brave Moechazjir door die kidnappende politieagenten is vermoord, krijgen die foto’s een aangrijpende meerwaarde, die je de rest van dit bijzondere, slapgekafte en op krantenpapier gedrukte boek binnensleurt.
Stammenstrijd
In een geweldscarrousel Slow journalism over de roerige Noord-Kaukasus
In De geheime geschiedenis van Khava Gaisanova doen Hornstra en Van Bruggen in woord en beeld verslag van hun reizen door de Noord-Kaukasus en schetsen ze ook de bloedige historische achtergronden van die door stammenstrijd, corruptie en overheidsterreur geteisterde regio, waar de grenzen in de loop der eeuwen steeds opnieuw werden getrokken. Ze reisden erheen onder het voorwendsel een reportage over het oord van de Olympische Winterspelen van 2014 te willen maken. Maar in werkelijkheid was het hen te doen om de harde werkelijkheid van het achterland. Op die manier zijn ze erin geslaagd een gruwelijke wereld te laten zien, waar geweld en corruptie de voornaamste wetten zijn.
De gewone mensen die worden geportretteerd maken diepe indruk Hun verhaal wordt afgewisseld met prachtige foto’s van het ruige berggebied en het dagelijks leven in de steden en dorpen. Maar het zijn de portretten van hun inwoners, die echt diepe indruk maken. Iedereen heeft wel iets vreselijks meegemaakt, wat te zien is aan hun ontbrekende handen, voeten, benen en ogen. En of het nu om een gewone burger, een soldaat of een politieagent gaat, je beseft dat ieder van hen in dezelfde geweldscarrousel zit van een moordzuchtig en corrupt systeem. Die foto’s nemen soms enkele pagina’s achtereen in beslag, waardoor ze het geschreven verslag van Van Bruggen op een intrigerende manier aanvullen en de banaliteit van het geweld extra benadrukken. De tekst in dit bijzondere boek is niet minder spannend en interessant. Regelmatig worden Hornstra en Van Bruggen door de politie aangehouden en ondervraagd over wat ze te zoeken hebben in het gebied. Het zijn intimiderende en bedreigende momenten, die beide jonge journalisten altijd tactvol tot een goed einde weten te brengen. Behalve de bloedige geschiedenis van de Kaukasus, een natuurlijk conflictgebied waar bloedwraak en stammenstrijd tot de lokale mores behoren, heeft Van Bruggen ook een scherp oog voor de menselijkheid in de schilderachtige streek waar hij en Hornstra rondtrekken. Dat levert mooie en zeer gevarieerde microgeschiedenissen op, die meer inzicht bieden in wat er op de Kaukasus gebeurt dan de gemiddelde nieuwsberichtgeving. ‘Bij ons ben je
Vier pagina’s uit ‘Moechazjirs fotoalbum, met Moechazjir zelf (met bontmuts en snor) links op de foto rechtsboven Foto’s uit besproken boek
maar kort kind’, zegt bijvoorbeeld een oude Dagestaanse journalist. ‘Hier is een meisje van acht al volwassen en draagt volledige verantwoordelijkheid in het huishouden. Jongens moeten op hun achtste leren vechten en op hun 14de klaar zijn voor het echte leven.’
Sporen Dat is weer eens andere koek dan in het Westen, waar je de zorgeloosheid van je kindertijd tot je 40ste kunt oprekken. Dat die volwassenheid op de Kaukasus door al het geweld aanmerkelijk korter kan duren, is weer een ander verhaal. Maar ook dat ontglipt niet aan de aandacht van Hornstra en Van Bruggen, want dood en verderf beleven ze weliswaar niet aan den lijve, maar de sporen ervan en de angst zijn in hun omgeving voortdurend aanwezig.
Aangrijpend is het hoofdstuk waarin Khava vertelt over de deportatie op last van Stalin van een half miljoen inwoners van de Noord-Kaukasus naar Kazachstan, omdat hun leiders met de nazi’s hadden gecollaboreerd. Ze werden in verlaten gebieden ‘neergeplant’, waardoor velen van honger en uitputting omkwamen. De Ingoesjetische Khava kan niet zonder droge ogen vertellen hoe een aanzienlijk deel van haar familie toen omkwam. Na het lezen van dit boek was ik diep onder de indruk. Niet alleen van wat de makers – onder soms levensgevaarlijke omstandigheden – tot stand hebben gebracht, maar ook van de enorme overlevingskracht van al die gewone mensen die ze hebben gesproken en geportretteerd en die niet zo snel van mijn netvlies zullen verdwijnen.
Rob Hornstra en Arnold van Bruggen: De geheime geschiedenis van Khava Gaisanovo en de Noord-Kaukasus. Pegasus, 352 blz. € 29,vvvvV
Een onderdeel van een omvangrijk slow journalism-project levert bijzondere verslaggeving op van het leven van gewone mensen op de roerige Noord-Kaukasus, waar stammenstrijd en corruptie heersen.