gezocht VIJANDEN

Mezen

• één mezenjong eet tot 350 rupsen per week

• aantrekken door nestkasten te plaatsen

• proefproject op 25 locaties met 15 geïnfecteerde eiken

Kan je de eikenprocessierups beheersen zonder insecticiden te gebruiken? Het Provinciaal Natuurcentrum onderzoekt welke rol natuurlijke vijanden kunnen spelen. Gespecialiseerde wespen en vliegen worden al volop ingezet op testlocaties in Limburg.

Wie denkt dat enkel grote beesten voor overlast kunnen zorgen, kent de eikenprocessierups nog niet. Zijn brandharen zorgen voor jeuk, huiduitslag en irritatie aan de ogen en op de luchtwegen. Het noorden van Limburg is nog altijd de hotspot voor de processierups in ons land. “De Demer is de jeukgrens”, zegt Luc Crevecoeur van het Provinciaal Natuurcentrum (PNC). “Hoewel er elders ook weleens een nest opduikt, situeert het probleem zich vooral in Noord-Limburg. De hinder start in mei en duurt zowat de hele zomer. Vooral in dreven met zomereiken vind je de rups terug.”

Op plaatsen waar veel rupsen zitten, worden ze fel bestreden in woon- en recreatiezones. Momenteel gebeurt dat vooral met biociden (insecticiden, red.), vertelt Toon Willems van het PNC. “In het voorjaar besproeien lokale besturen zomereiken preventief met een bacteriepreparaat. Jammer genoeg heeft dat een negatieve invloed op de biodiversiteit. Tijdens de zomermaanden moet men soms ook nesten manueel verwijderen. Dat is dan weer duur en arbeidsintensief. Het PNC is op zoek naar een ecolo-

Sluipwespen en -vliegen

• leggen eitjes in/op de rupsen of hun poppen, larven eten ze op

• kunnen aanwezigheid rups tot 90% verminderen

• aantrekken door aangepast bermbeheer gisch en betaalbaar alternatief voor die bestrijdingsmethodes. Dat is het doel van het LIFE-project Eikenprocessierups, waarvan het PNC één van de initiatiefnemers is. Het project loopt van 2020 tot 2025 en is een samenwerking tussen verschillende Belgische en Nederlandse organisaties: het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO, red.), de provincies Limburg, Antwerpen, NoordBrabant en Gelderland en de gemeente Sittard-Geleen. Ook Europa steunt het onderzoek. We bestuderen met name hoe we natuurlijke predatoren kunnen inzetten.”

De beste berm

Sluipwespen- en vliegen zijn de grootste natuurlijke vijanden van de processierups. “Die insecten kunnen populaties van eikenprocessierupsen tot 90 procent verminderen”, zegt Luc. “Sluipwespen en -vliegen leggen eitjes in de processierupsen of hun poppen, waarna de larven de rupsen van binnenuit opeten. Brutaal, maar efficiënt. Binnen het LIFE-project onderzoeken we momenteel in welke mate we sluipwespen- en vliegen kunnen aantrekken met verschillende types wegbermbeheer.”

Grote poppenrover

• keverpaar consumeert 200 rupsen per seizoen, een larve tot 40

• vanaf 2022 kweekprogramma, doel: 10.000 kevers

Afblijven!

Een nest gespot? Blijf eraf, zeggen Toon en Luc van het Provinciaal Natuurcentrum (PNC). “Zelf trekken we een beschermend pak aan om nesten weg te halen, inclusief handschoenen en een gelaatsbeschermingsmasker. Overdreven?

Zeker niet! Zelfs overgebleven brandhaartjes op handschoenen kunnen weken later nog voor irritatie zorgen. Ontdek je een nest op publiek terrein? Laat het weten aan de gemeentelijke diensten. Processierupsen in je tuin laat je het best verwijderen door een professioneel bedrijf. Wil je het niet zover laten komen? Een tuin met veel nestmogelijkheden en natuurlijke begroeiing kan de natuurlijke vijanden van de rups aantrekken.” www.pnc.be/eikenprocessierups

In de deelnemende provincies zijn er in totaal 56 bermen waar de lokale besturen verschillende types wegbermbeheer toepassen. Van 2020 tot 2025 nemen de LIFE-onderzoekers ook nesten mee vanop deze proeflocaties. Die kweken ze op in het oude PNClabo, in dozen met een uitsluipval.

Luc: “Een paar maanden later zien we hoeveel rupsen vlinders zijn geworden en hoeveel vliegen of wespen er zijn. Zo weten we welk type wegberm de meeste natuurlijke vijanden herbergt en welk effect dat heeft op de populatie van de eikenprocessierups. Na één jaar zien we al dat het aantal vlinders sterk schommelt per doos. Hoe verder we naar het noorden opschuiven, hoe meer vlinders. Waar de Limburgse dozen zo’n 50 vlinders tellen, zijn dat er 700 in die uit Gelderland.”

Voer voor vogels

Mezen zijn een tweede mogelijkheid die het LIFE-project onderzoekt. Toon: “Van pimpel- en koolmezen wordt gezegd dat ze veel eikenprocessierupsen eten. Die stelling willen we uittesten. Daarom hebben we vorige winter op 25 locaties, verspreid over het hele projectgebied, een vijftiental nestkasten opgehangen tegen eikenstammen. Een jaar later zijn de eerste resultaten binnen. Wat blijkt? In elke provincie werd 40 à 50 procent van de nestkasten gebruikt door kool- en pimpelmezen, maar ze vangen voorlopig vooral rupsen van andere vlin- dersoorten. Geen reden tot paniek: in 2021 waren de mezenjongen er iets vroeger bij dan de eikenprocessierupsen. Dit jaar zit de timing hopelijk wél mee. Er hangen alvast camera’s in enkele nestkasten, zodat we kunnen zien welke rupsen de mezen dit jaar eten.”

Turkse kevers

Een soort die de eikenprocessierups zeker op het menu heeft staan, is de grote poppenrover. Die loopkever consumeert tot 100 rupsen per seizoen, zijn larve eet tot 40 rupsen en 13 poppen. Klinkt efficiënt, maar er zit een addertje onder het gras: de grote poppenrover is uitgestorven in België. De laatste waarneming in ons land dateert van 2007. Luc: “Daarom gaan we de grote poppenrover kweken en herintroduceren. Hoewel de kever een inheemse soort is, moeten we daarvoor naar het zuiden. We trekken binnenkort naar Turkije, waar de kever al ingezet wordt tegen de dennenprocessierups, om er enkele kevers en eitjes ervan op te halen. Maar het is een hele onderneming om het nodige papierwerk in orde te krijgen.”

Zodra de eitjes in België zijn, worden ze opgekweekt tot volwassen insecten, zegt Toon. “Daarna laten we ze vrij. We hopen dat de kevers zich aan ons klimaat aanpassen en zullen ze zoveel mogelijk monitoren om te zien of ze erin slagen om te overwinteren. Sommige exemplaren krijgen zelfs een zendertje zodat we perfect kunnen volgen waar ze op jacht gaan. Dit kweekproject is een West-Europese primeur. Er is al veel interesse uit Nederland en Duitsland! Maar wij willen de kever eerst en vooral bij ons inschakelen. In een volgende fase mikken we erop minstens 10.000 kevers als biologisch wapen in te zetten in Antwerpen en Limburg.”