T 36

36. Literatura e sociedade. Autor e sociedade. A funciĂłn social da literatura. Especificidade da literatura en contextos bilingĂźes.

1

1.LITERATURA E SOCIEDADE. 2.AUTOR E SOCIEDADE. 3.A FUNCIÓN SOCIAL DA LITERATURA. 4.ESPECIFICIDADE DA LITERATURA CONTEXTOS BILINGÜES. 5.IMPLICACIÓNS DIDÁCTICAS

EN

6.BIBLIOGRAFÍA

1. LITERATURA E SOCIEDADE.

Son diversas as relacións que se poden establecer entre literatura e sociedade, aínda que basicamente redúcense a dúas: a análise pode pretender ilustrar a sociedade utilizando o texto literario como un documento de época ou establecer conclusións acerca da obra baseadas, en último termo, nas relacións que se presumen entre as estruturas literarias e as sociais.

Normalmente, esta segunda liña adscríbese filosóficamente ao ámbito do marxismo.

A socioloxía da literatura, en concreto, establece conclusións que parten da consideración da literatura como realidade, fenómeno ou institución social, en tanto que relaciona as obras literarias e os seus creadores, a sociedade e o momento histórico en que nacen, e a orientación política que as inspira. A literatura e a sociedade son dous termos que van da man, o autor dunha obra ilustra a sociedade utilizando o texto literario como un documento de época, na influencia de razóns económicas; o xuízo estético debe relacionarse co mundo social e histórico, que lle proporciona a matriz das significacións. https://pendientedemigracion.ucm.es/info/especulo/numero29/sociolit.html

2. AUTOR E SOCIEDADE. 2

A sociocrítica interésase pola procedencia e condición social dos autores, como cidadáns e o de igual maneira polas súas ideas politicas e sociais como un proceso de integracion social onde se pode establecer como unha diciplina así como polas súas ideas políticas e sociais como cidadáns e o seu grao de integración no proceso social; interésase tamén polo grao de dependencia dos escritores respecto da clase dominadora ou as fontes económicas que lle permitían subsistir, e a necesidade de trazar unha historia do autor na sociedade.

Cada obra é unha expresión do escritor, á súa vez este atópase nun contexto histórico

e

influenciado

polos

sucesos

contemporáneos,

ademais

de

coñecemento imposto e autodidacta; o anterior inflúe nos textos producidos polos autores. Con todo, existen escritores que practican unha escritura caracterizada por ser atemporal? é dicir, fóra de contexto.

Todo acontecemento literario trae implícito a presenza de escritores, libros e lectores ou, dunha maneira xeral, creadores, obras e un público. Constitúe un círculo de intercambios que, mediante unha técnica ou obxecto transmítese, en leste caso a arte, a técnica e o comercio, son os que unen a uns individuos a unha colectividade máis ou menos anónima e limitada. Un pequeno exemplo: orixinariamente, non se «facía», senón que se «tiña» literatura. É o sinal de pertencer á categoría dos «letrados». Para un contemporáneo de Voltaire, a «literatura» oponse ao «público», dobrete de pobo. Trátase dunha aristocracia da cultura e, na medida en que este feito é un feito social, o problema das relacións entre literatura e sociedade non é exposto conscientemente.

A socioloxía da literatura é un método de estudo das obras literarias, aqueles que analizan as obras en busca dunha clave interpretativa que está máis aló da lingüística do texto. En resumo, establece conclusións baseadas na consideración da literatura como unha realidade, un fenómeno ou unha institución social; relacionando as obras literarias cos seus autores, a sociedade e o momento histórico en que son escritas, ademais da orientación política que as inspira.

3

3. A FUNCIÓN SOCIAL DA LITERATURA.

A literatura non só se refería aos escritos de carácter creativo e imaxinativo senón que abarcaba o conxunto de escritos producidos polas clases instruídas: cabía desde a filosofía, pasando polos ensaios, as cartas e a poesía se se considera a literatura de acordo coa súa extensión e o seu contido, a literatura podería ser universal, escribir sobre algo que non é literariamente real.

A literatura consiste nunha forma de escribir, segundo Roman Jakobson, na cal se violenta organizadamente a linguaxe ordinaria. A literatura transforma e intensifica a linguaxe ordinaria; afástase sistematicamente da forma en que se fala na vida diaria.

Ao longo da época establecéronse moitas disertacións para a achega da significado literatura das cales ningunha se esclareceu concretamente e das cales cada día xorden novas consideracións respecto da mesma, na actualidade escritores como Terry Eagleton determinaron que o significado literatura é moi complexo para poder ser descifrado pero di que a literatura defínese pola forma na que alguén decide ler, non pola natureza do escrito, o cal nos pode levar a pensar que literatura é todo o que esta a o noso ao rededor de forma oral ou escrita, a literatura non é só producir textos de forma estilizada.

Tendo en conta o anterior, a literatura e o uso publico da razón establecen relacións de liberdade, de expresión oral, escrita e de manifestación ideolóxicas e de acontecementos sociais, os escritores do noso tempo levan no seu sangue a explosión dos seus ideais a inxustiza social e o xurdimento do seu pobo; O fenómeno literario ten estado en constante evolución e transformación durante todo o tempo no que se atopa presente.

4. ESPECIFICIDADE DA LITERATURA EN CONTEXTOS BILINGÜES. http://www.laopinioncoruna.es/sociedad/2008/11/13/cunqueiro-o-valleinclan/236545.html 4

O termo bilingüismo designa a capacidade que ten unha persoa para se expresar máis ou menos con igual destreza en dúas linguas (bilingüismo individual); en sentido colectivo (bilingüismo social) refírese á comunidade na que se empregan dúas linguas, sendo bilingües boa parte dos seus individuos.

O bilingüismo é motivo de enriquecemento para o individuo, mais é difícil que as linguas se atopen en situación de igualdade e proporcionalidade totais dentro dunha comunidade.

A diglosia é un concepto lingüístico que se aplica a situacións de conflito lingüístico e desemboca na superposición dominante dunha lingua, no noso caso o castelán, sobre outra, o galego. Esta posición dominante maniféstase nos usos sociais, na oficialización e na normalización e difusión. A lingua dominada é pouco empregada na escrita e é propia da comunicación oral, familiar e de actividades de ámbito restrinxido.

O conflito lingüístico dáse cando nunha sociedade se produce unha convivencia lingüística desequilibrada e diglósica entre dúas ou máis linguas.

Esa situación conduce ao dominio dunha lingua sobre outra e incide fundamentalmente na desigualdade do uso de ambas as dúas, no maior prestixio dunha en detrimento da outra e incluso na posible substitución dun idioma por outro.

Podemos aplicar a Teoría dos Polisistemas para relacionar a sociedade bilingüe co seu sistema literario. O desequilibrio lingüístico é consecuencia dunha situación sociopolítica e económica que abarca o feito literario. EvenZohar desenvolveu a súa idea de "sistema" propoñendo que o obxecto de estudo non debían ser xa os textos como produtos culturais, senón máis ben os modelos culturais dinámicos que determinan a produción dos devanditos obxectos culturais concretos (Even-Zohar 1997). Desenvolvendo as súas teorías en ciencia cognitiva e antropoloxía, Even-Zohar afirma que son os modelos inter-persoais que as persoas aprenden e empregan na súa vida cotiá os que axudan a explicar as dinámicas de determinada cultura. Esta "teoría de modelos"

forma

parte

dunha

"teoría

5

de

repertorios"

máis

ampla,

profundamental influída polo formalismo ruso e a semiótica soviética (Yuri Lotman, Vyacheslav Vsevolodovich Ivanov, Toporov, Boris Uspensky, etc.). http://www.scielo.org.ar/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S185244782007000100003 5. IMPLICACIÓNS DIDÁCTICAS O bloque 4, "Lingua e sociedade" céntrase na necesidade de que o alumnado coñeza, explique e valore o plurilingüismo como unha situación habitual e enriquecedora para todos os individuos. Do mesmo xeito, incídese na identificación e superación dos prexuízos e na pertinencia de que o alumnado recoñeza e empregue termos sociolingüísticos precisos.

O bloque 5, "Educación literaria" asume o obxectivo de facer dos alumnos e as alumnas lectores e lectoras competentes, con implicación nun proceso de formación de lectura que continúe ao longo de toda a vida. Ademais, o alumnado achegarase á historia da literatura galega, así como ás súas obras e aos seus autores e as súas autoras máis salientables, e recoñecerá a vinculación destes produtos literarios coa historia de Galicia.

6. BIBLIOGRAFÍA ADORNO, Th. W., Epistemología y ciencias sociales, Madrid, Cátedra e Universitat de València, 2001.

ARON, P., e A. VIALA, Sociologie de la littérature, París, Presses Universitaires de France, 2006.

BAJTIN, M. (P.N. Medvedev), El método formal en los estudios literarios.

Introducción crítica a una poética sociológica, Madrid, Alianza, 1994.

BAJTIN, M. (V. N. Voloshinov), El marxismo y la filosofía del lenguaje. Los principales problemas del método sociológico en la ciencia del lenguaje, Madrid, Alianza, 1992. BENJAMIN, W., Sobre arte, técnica, linguagem e política, introdución de Th. W. Adorno, Lisboa, Relógio d’Água Editores, 1992.

6

BERIAIN, J., e J. L. ITURRATE (eds.), Para comprender la teoría sociológica, 2ª ed., Estella, Editorial Verbo Divino, 2008.

BOURDIEU, P., Las reglas del arte. Génesis y estructura del campo literario, Barcelona, Anagrama, 1995. BOURDIEU, P., Intelectuales, política y poder, Buenos Aires, Eudeba, 2003.

BOURDIEU, P., O campo literario, Ames, Laiovento, 2004.

BOURDIEU, P., e L. WACQUANT, Una invitación a la sociología reflexiva, Buenos Aires, Siglo Veintiuno Editores Argentina, 2005.

CHICHARRO, A., “La Teoría de la Crítica sociológica”, en P. Aullón de Haro (ed.), Teoría de la crítica literaria, Madrid, Trotta, 1994, 387-453. CHICHARRO, A., El corazón periférico. Sobre el estudio de literatura y sociedad, Granada, Universidad de Granada, 2005.

CHICHARRO,

A.,

e

F.

LINARES

interdisciplinariedad, Granada, Instituto Ediciones

Dauro,

ALÉS

Sociocrítica

e

Internacional de Sociocrítica

&

2010.

(eds.),

Accesíbel

en

http://sociocritica.org/wpcontent/uploads/2012/05/SOCIOCRITICA-EINTERDISCIPLINARIEDAD.pdf.

[Consulta:

09/06/2014].

CROS,

E.,

La

sociocrítica, Madrid, Arco Libros, 2003. DELAMONT, S., Feminist Sociology, Londres, SAGE, 2003. DIRKX, P., Sociologie de la littérature, París, Armand Colin, 2000.

DUBOIS, J., L’Institution de la littérature, Loverval, Éditions Labor, 2005.

EAGLETON, T., Walter Benjamin o Hacia una crítica revolucionaria, Madrid, Cátedra, 1998. ELIAS, N., Sociología fundamental, Barcelona, Gedisa, 1999.

ELLIOT, A. (ed.), The Routledge Companion to Social Theory, Londres, Routledge, 2010.

ESCARPIT, R., Sociología de la literatura, Barcelona, Oikus-Tau, 1971.

EVEN-ZOHAR, I., Ideational Labor and the Production of Social Energy: Intellectuals, Idea Makers and Culture Entrepreneurs, Tel Aviv, Unit of Culture Research - Tel Aviv University, 2010. Accesíbel en http://www.tau.ac.il/~itamarez/works/books/ez-Intellectual_Labor.pdf.

7

FIGUEROA, A., Ideoloxía e autonomía no campo literario galego, Ames, Laiovento, 2010.

GINER, S. (coord.), Teoría sociológica moderna, Barcelona, Ariel, 2003. 16 GONZÁLEZ-MILLÁN, X. Literatura e sociedade en Galicia (1975-1990), Vigo, Edicións Xerais, 1994.

GONZÁLEZ-MILLÁN, X., Resistencia cultural e diferencia histórica. A experiencia da subalternidade, Santiago de Compostela, Sotelo Blanco, 2000.

GUTIÉRREZ, A. B., Las prácticas sociales. Una introducción a Pierre Bourdieu, Ciempozuelos, Tierradenadie Ediciones, 2002.

HABERMAS, J., Historia y crítica de la opinión pública. La transformación estructural de la vida pública, 4ª ed., Barcelona, Gustavo Gili, 1994.

HEINICH, N., La sociología del arte, Buenos Aires, Nueva Visión, 2002.

JAMESON, F., Teoría de la postmodernidad, 3ª ed., Madrid, Trotta, 2001.

LAHIRE, B. (coord.), Sociología de la lectura. Del consumo cultural a las formas de la experiencia literaria, Barcelona, Gedisa, 2004 LAHIRE, B. (dir.), El trabajo sociológico de Pierre Bourdieu. Deudas y críticas, Buenos Aires, Siglo Veintiuno Editores Argentina, 2005.

LUKÁCS, G., Sociología de la literatura, edición de P. Ludz, Madrid, Península, 1966.

LUHMANN, N., Sociedad y sistema: la ambición de la teoría. Barcelona, Paidós e Universitat Autònoma de Barcelona, 1990.

MALCUZYNSKI, M.-P. (ed.), Sociocríticas. Prácticas textuales / Cultura de fronteras, Ámsterdam, Rodopi, 1991.

MARTIN, J.-P. (dir.), Bourdieu et la littérature. Suivi d’un entretien avec Pierre Bourdieu, Nantes, Éditions Cécile Defaut, 2010.

SÁNCHEZ TRIGUEROS, A. (dir.), Sociología de la literatura, Madrid, Síntesis, 1996. SAPIRO, G., La Sociologie de la littérature. París: La Découverte, 2014.

8

SAYRE, R., La Sociologie de la littérature. Histoire, problématique, synthèse critique, París, L’Harmattan, 2011. VIALA, A., Naissance de l’écrivain.

Sociologie de la littérature à l’âge classique, París, Éditions de Minuit, 1985.

ZIMA, P. V., Manuel de sociocritique, 2ª ed., París, L’Harmattan, 2009. https://pendientedemigracion.ucm.es/info/especulo/numero28/a_maeso.html

9