Διαδρομές - Τεύχος No 125

125 KΑΛΟΚΑΙΡΙ 2018 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση

ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο

Τα κάστρα – Προτάσεις για τη διδακτική τους προσέγγιση στο Νηπιαγωγείο

Σ. Κομηνέα

Α. Γιοβάνος

Ελληνική μυθολογία σε στιχάκια και με μοναδική εικονογράφηση.



ΝΕΟ

w w w . p s i c h o g i o s . g r

ΝΕΟ

Διαβά Z ου με μαζί!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

Σ Τ Ο Ν Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Ο Υ Σ Δ Ι Δ ΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ψηφιοποιημένες! Όλοι οι συνεργάτες και φίλοι των Διαδρομών έλαβαν τον Μάρτιο ένα μεγάλο δώρο που τους γέμισε χαρά και ικανοποίηση: τους αναγγέλθηκε επίσημα και οριστικά το τέλος μιας πολύχρονης προσπάθειας ψηφιοποίη­ σης των έντυπων τευχών του περιοδι­ κού (1986-2009) και ανάρτησής τους στο διαδίκτυο. Έτσι, οι Διαδρομές θα ταξιδεύουν εφεξής μέσα στον χρόνο και θα προσφέρουν τις θέσεις και τις απόψεις τους σε μελετητές, ερευ­ νητές, φοιτητές, εκπαιδευτικούς, γονείς κ.ά. Ιδού πώς αναγγέλθηκε το γεγονός από την κα­ θηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κα Τασούλα Τσιλιμένη, η οποία είχε υπό την επίβλεψή της το όλο εγχείρημα: «Με χαρά σάς ενημερώνω ότι η Κατεύθυνση Λογοτεχνίας και Παι­ δικού Βιβλίου του Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ολοκλήρωσε την ψηφιοποίηση του περιοδικού Διαδρομές, για την περίοδο που εκδιδόταν σε έντυπη μορφή. Είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφε­ ρόμενου στην ηλεκτρονική διεύθυνση [http://languageculturelab.ece.uth.gr/ anakoinwseis]. Η όλη προσπάθεια έγινε από τη μεταδιδακτορική μου φοιτή­ τρια Μεταξούλα Μανικάρου, αφιλοκερδώς». Λίγα απαραίτητα εργοβιογραφικά στοιχεία για τη Μεταξούλα Μανικάρου: Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, σπούδασε Φιλολογία στην Αθή­ να, εκπόνησε μεταπτυχιακό και διδακτορικό στη Νεοελληνική Φιλολογία, ζει στο Αγρίνιο και εργάζεται ως Σχολική Σύμβουλος. Ασχολείται με θέματα σχε­ τικά με τον ελληνικό περιοδικό Τύπο, τη γλώσσα, τη νεοελληνική και παιδική λογοτεχνία, τα παιδαγωγικά και τη χρήση των Νέων Τεχνολογιών. Έχει εκδώ­ σει το βιβλίο Το ποιητικό σύμπαν του Κ. Π. Καβάφη: Το λαογραφικό διακείμενο στην ποίησή του και οι ιδανικές και αγαπημένες φωνές του στον καθημερινό λόγο (2016). Πλέον, καθένας μπορεί να έχει στη διάθεσή του όλα τα τεύχη των Διαδρομών, για το διάστημα 1986-2009 στον προαναφερθέντα σύνδεσμο, και για το διάστημα 2009-2018 στην ιστοσελίδα των εκδόσεων Ψυχογιός. Ευχόμαστε καλή ανάγνωση και καλό καλοκαίρι! Ο Διευθυντής



Περίοδος Γ’: Καλοκαίρι 2018 Τεύχος 125 Ιανουάριος-Ιούνιος 2018 Eξαμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β΄: 2001-2005, τεύχη 61-80 Περίοδος Α΄: 1986-2000, τεύχη 1-60)

ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Δ Ι Δ ΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

3rd Period: Summer 2018 No 125 January-June 2018 Biannual Publication (2nd Period: 2001-2005, No 61-80 1st Period: 1986-2000, No 1-60)

Ιδιοκτησία: Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα / Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Μπουμπουλίνας 28, 10682 Αθήνα kyklos@greekibby.gr

Owner: Greek Section of I.B.B.Y. / Circle of the Greek Children's Book, a Greek non-profit union 28, Bouboulinas str., 10682 Αthens kyklos@greekibby.gr

Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos, e-mail: vanagno@ece.uth.gr

Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), 210.808.45.15 Ελένη Ηλία (Ε.Η.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Βαγγέλης Ηλιόπουλος (Β.Η.), 210.6640151, e-mail: iliopoulos.sea@gmail.com Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης (Κ.Δ.Μ.), 210.3688082, 6944125860, e-mail: kmalafant@primedu.uoa.gr Ηρώ Παπαμόσχου (Η.Π.), e-mail: iro_papam@yahoo.gr Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), 2310.273.514 Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Ιστοσελίδες σχετικές με το βιβλίο: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ www.biblionet.gr ΕΚΕΒΙ http://www.ekebi.gr Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ http://www.greekibby.gr Ο ΜΙΚΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ http://www.mikrosanagnostis.gr ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ http://keimena.ece.uth.gr

Εικόνα Εξωφύλλου: Εκεί, στην κορυφή της Σχίζας, Εκδόσεις Οσελότος της εικονογράφου Εμμανουέλας Κακαβιά Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Λία Καπότη, 210.2804.849 e-mail: lkapoti@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, 14452 Μεταμόρφωση Τηλ.: 210.2804.800 Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ εκδίδεται 2 φορές τον χρόνο, τους μήνες Iούνιο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του.

Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tassoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), 210.808.06.05, e-mail: angeliki.varella@gmail.com Galatia Soureli (G.S.), 210.808.45.15 Eleni Ilia (Ε.I.), 210.557.42.50, e-mail: eilia@hol.gr Vangelis Iliopoulos (V.I.), 210.6640151, e-mail: iliopoulos.sea@gmail.com Konstantinos D. Malafantis (K.D.Μ.), 210.3688082, 6944125860, e-mail: kmalafant@primedu.uoa.gr Iro Papamoschou (Ι.P.), e-mail: iro_papam@yahoo.gr Loty Petrovits (L.P.), 210.822.30.08, e-mail: loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), 2310.342.856, e-mail: tsilimeni@gmail.com Theti Hortiati (Th.H.), 2310.273.514 Litsa Psarafti (L.Ps.), 210.681.22.81, e-mail: info@psarafti.gr Book web sites: GREEK BOOKS IN PRINT DATABASE www.biblionet.gr NATIONAL BOOK CENTRE OF GREECE http://www.ekebi.gr THE CIRCLE OF THE GREEK CHILDREN’S BOOK http://www.greekibby.gr YOUNG READER http://www.mikrosanagnostis.gr “KIMENA” (TEXTS) – JOURNAL FOR THE STUDY AND RESEARCH OF CHILDREN’S AND YA LITERATURE http://keimena.ece.uth.gr

Cover Illustration: There, on the peak of Schiza, Oselotos Publications by illustrator Εmmanuela Kakavia Marketing, Public Relations and Advertisments: Lia Kapoti, 210.2804.849 e-mail: lkapoti@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str. 14452 Metamorfossi Τel.: 210.2804.800 Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi DIADROMES is published twice a year in June and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Επισημάνσεις Η εικονογράφος του τεύχους: Εμμανουέλα Κακαβιά Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου: 2 Απριλίου 2018

CONTENTS 4 6

Points

8

International Children's Book Day: 2nd April 2018

This Issue’s Illustrator: Emmanuela Kakavia

Το Μήνυμα της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου [2.4.2018] της Inese Zandere

10

Message of the International Board on Books for Young People (IBBY) for the International Children's Book Day [2.4.2018]

by Inese Zandere

Κείμενα για σπουδή και ανάλυση του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου

12

Texts for study and analysis

by V. D. Anagnostopoulos

Ταξίδι στον χρόνο μέσα από τα κάστρα: Προτάσεις για τη διδακτική τους προσέγγιση στο νηπιαγωγείο της Νικολέτας Βαρδακάρη

18

A time travel through castles: Proposals for a tutorial approach in kindergarten

by Nikoleta Vardakari

Αφηγήσεις πέρα από τις ακτές του Ατλαντικού: Κατάθεση εμπειρίας από το 14ο Διαπολιτισμικό Φεστιβάλ Παραμυθιού στο Μόντρεαλ του Δημήτρη Β. Προύσαλη

31

Narrations from across the coasts of the Atlantic Ocean: A report from the 14th Montreal Intercultural Storytelling Festival

by Dimitris B. Proussalis

Βιβλιοπαρουσιάσεις (54 τίτλοι)

37

Book Presentations (54 titles)

Βιβλιογραφικά Σημειώματα του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου

59

Bibliographic Notes

by V. D. Anagnostopoulos

Η ανάγνωση... της ανάγνωσης! του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου

65

The reading... of reading!

by V. D. Anagnostopoulos

Αυτοί που έφυγαν: Φωτεινή Φραγκούλη, Τούλα Μπούτου, Λούλα Παπιδάκη-Πιπίνη

67

Those who past away: Fotini Fragouli, Toula Boutou, Loula Papidaki-Pipini

Καλοκαιρινό ποίημα

71 72

A poem for the summer

Συνέντευξη του Κώστα Στοφόρου από την Αγγελική Βαρελλά

80

An interview with Kostas Stoforos

by Angeliki Varella

Νέα

86 113

News

Η ποίηση και ο ρόλος της στη ζωή του σύγχρονου παιδιού του Richard Bamberger

Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές

Poetry and its role in the life of the modern child

by Richard Bamberger

Submission Guidelines

Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους.

The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

ε π ι σημάνσ ε ι ς

επισημάνσεις

επισημάνσεις

Ας το επισημάνουμε ακόμα μία φορά!



4

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Είναι πλέον γνωστό ότι από τον Απρίλιο του 2018 έως και τον Απρίλιο του 2019 η Αθήνα είναι Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου. Με την ευκαιρία αυτή, ας επαναλάβουμε ακόμα μία φορά κάτι που δεν πρέπει να λησμονούμε: Τα παιδικά/νεανικά λογοτεχνικά βιβλία, όπως τονίζουν οι ανά τον κόσμο παιδα­ γωγοί και ψυχολόγοι, συμβάλλουν στην αισθητική διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου, στον πλουτισμό του λεξιλογίου του, στην ανάπτυξη της φαντα­ σίας και της κρίσης του, στην κατανόηση του εαυτού του και των άλλων, στην απόκτηση ενσυναίσθησης, αλλά και στην αφύπνισή του ως προς τις μελλοντι­ κές του ευθύνες παράλληλα με τα δικαιώματά του. Χρέος μας, επομένως, να παρέχουμε στα παιδιά και τους εφήβους μια μεγάλη ποικιλία από βιβλία, πέρα από τα σχολικά, ώστε να διευρύνουμε τους ορίζοντές τους, να προαγάγουμε τις πνευματικές τους ικανότητες και να βοηθήσουμε στην ωρίμαση της προ­ σωπικότητάς τους. Η επαφή με τα βιβλία έχει τεράστια σημασία και πρέπει ν’ αρχίζει από πολύ νωρίς. Ευτυχώς, στην εποχή μας υπάρχουν πολλά και καλά βιβλία για όλες τις ηλικίες, γραμμένα από άξιους συγγραφείς, οι οποίοι έχουν συναίσθηση της ευθύνης που συνεπάγεται η συγγραφή παιδικών/νεανικών βιβλίων. Συνεπώς, η επαφή αυτή είναι δυνατή σε βαθμό ικανοποιητικό, αρκεί να τη θεωρήσουμε επαφή πρώτης ανάγκης. Λ.Π.-Α.

ς

ε π ι σημάνσ ε ι ς

επισημάνσεις

επισημάνσεις

Μνεία στον Παύλο Κριναίο Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά αισθάνεται μεγάλη τιμή για το γεγονός της συμμετοχής το Παύλου Κριναίου στους ποιητικούς διαγωνισμούς της. Και μόνο τ’ όνομά του εγγυόταν την ιδέα της ελληνικότητας, του άψογου στίχου, της αληθινής ποίησης, και έδινε την αίσθηση της ποιότητας. Συχνά φέρνω στον νου μου τα πηγαία του ποιήματα, όταν ακούω τους πολιτικούς να μιλούν για το Αιγαίο με τη σκληρή και ψυχρή γλώσσα τους. «Πού είσαι, Κριναίε, σκέ­ φτομαι, ν’ απαγγείλεις το “Δοξαστικό του Αιγαίου”»: «Το Αιγαίο είναι δική μας θάλασσα, κοιτίδα, λίκνο κι εθνική ιστορία. Εδώ είναι η μοίρα της φυλής και η δόξα της κι η κυματοδαρμένη ελευθερία…»

Ο Παύλος Κριναίος πέθανε στις 6 Φεβρουαρίου του 1986, αφού πρώτα πλού­ τισε με τον λυρισμό του την ποίησή μας. Α.Β.

5



ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

η εικονογράφος του τεύχους

ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ ΚΑΚΑΒΙΑ

6 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η Εμμανουέλα Κακαβιά έχει παρακο­ λουθήσει τρεις εργαστηριακές σχο­ λές Βυζαντινής Τέχνης (εργαστήρια Θ. Πέτρου, Δ. Χατζηαποστόλου και Ι. Κόρδη), μαθήματα ελεύθερου σχεδίου και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Δη­ μιουργώντας κόμικς: Ιστορία, Γλώσ­ σα, Είδη και Τεχνικές Αφήγησης» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπι­ στημίου Αθηνών. Έχει πάρει κρατικό πτυχίο Σκηνοθεσίας Τηλεόρασης, κα­ θώς και πτυχίο της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Κύ­ πρου στον Ελληνικό Πολιτισμό, με κατεύθυνση Ιστορία-Αρχαιολογία-Τέχνη. Έχει εργαστεί για την ΕΡΤ, στο τμήμα παραγωγής πολιτικών εκπομπών, και για ιδιωτικές εταιρείες τηλεοπτικών παραγωγών, στο τμήμα παραγωγής πο­ λιτιστικών εκπομπών. Τα τελευταία χρόνια φιλοτεχνεί εικόνες βυζαντινής τε­ χνοτροπίας για ιδιώτες και εικονογραφεί παραμύθια για παιδιά και μεγάλους, πολλά από τα οποία έχουν ήδη εκδοθεί. Είναι μητέρα δύο παιδιών και ζει στην Αθήνα με την οικογένειά της. Εικονογραφεί πιστεύοντας πως ό,τι δημιουρ­ γείται με ψυχή δεν μπορεί παρά να είναι όμορφο, όποια κι αν είναι η «τεχνική αφήγησής» του.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2018

Η

Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, ημέρα κατά την οποία γεννήθηκε ο μεγάλος Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Την καθιέρωσε η Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (Ιnternational Board on Books for Young People – ΙΒΒΥ) το 1966. Έκτοτε, κάθε χρόνο, ένα διαφορετικό εθνικό τμήμα της οργάνωσης αυτής ετοιμάζει ένα μήνυμα και μια αφίσα, που διανέμονται σε όλο τον κόσμο, με σκοπό να τονίσουν την αξία των βιβλίων και της ανάγνωσης και να ενθαρρύνουν τη διεθνή συνεργασία για την ανάπτυξη και τη διάδοση της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Το 2018 υπεύθυνο για το υλικό του εορτασμού είναι το Τμήμα της Λετο­ νίας. Το μήνυμα έγραψε η Λετονή συγγραφέας, ποιήτρια, επιμελήτρια βιβλίων και δραστήριο μέλος προγραμμάτων φιλαναγνωσίας Inese Zandere (γεν. 1958). Μολονότι προέρχεται από τον κλάδο της φιλοσοφίας, έχει γράψει περισσότερα από 30 βιβλία για παιδιά και νέους, μερικά από τα οποία έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες. Στα έργα της, για τα οποία έχει αποσπάσει μεγάλο αριθμό βραβείων και διακρίσεων, συνυπάρχουν το χιούμορ και οι σοβαρές πλευρές της ζωής, με τρόπο που ενθαρρύνει τους νεαρούς αναγνώστες να αντιμετωπίσουν τις πλέον δύσκολες πλευρές του βίου. Έργα της έχουν διασκευαστεί σε κινούμε­ να σχέδια, θεατρικά έργα και όπερες για παιδιά. Το βιβλίο της Sister and Brother (Māsa un brālis, 2007) αναγράφηκε στον Τιμητικό Πίνακα της ΙΒΒΥ. Το 2017 ήταν η υποψήφια της Λετονίας για το Διεθνές Βραβείο Άντερσεν στην κατηγο­ ρία της συγγραφής. Την αφίσα φιλοτέχνησε o διακεκριμένος καλλιτέχνης Reinis Pētersons (γεν. 1981). Μέχρι σήμερα έχει εικονογραφήσει περισσότερα από 20 βιβλία. Διακρίνεται για το ανανεωτικό και κάπως εκκεντρικό καλλιτεχνικό του στιλ. Το 2014 ήταν ο υποψήφιος της Λετονίας για το Διεθνές Βραβείο Άντερσεν στην κατηγορία της εικονογράφησης, και επί πέντε συνεχή έτη (2013-2017) υπήρξε υποψήφιος για το Διεθνές Βραβείο Astrid Lindgren. Σε όλες τις χώρες, τα παιδιά, οι συγγραφείς, οι εικονογράφοι, οι μεταφρα­ στές, οι βιβλιοθηκάριοι, οι εκδότες και οι εκπαιδευτικοί γιορτάζουν την παγκό­ σμια αυτή ημέρα με διάφορες εκδηλώσεις σε σχολεία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπω­ λεία, πλατείες και άλλους χώρους, δείχνοντας έτσι την αγάπη και το ενδιαφέ­ ρον τους για τα βιβλία και το διάβασμα. Στην Ελλάδα, όπως κάθε χρόνο, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου φρόντισε ώστε το μήνυμα να μεταφραστεί στα ελληνικά, και παροτρύνει τους φορείς που ενδιαφέρονται για τα παιδιά και τα βιβλία τους να συμβάλουν στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου. Η αφίσα με το μήνυμα τυπώθηκε στα ελληνικά με χορηγό τις εκδόσεις Πατάκη και διανέμεται με τη φροντίδα τους. Η αφίσα της ΙΒΒΥ για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, 2018

TO MΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΤΗΤΑ (ΙΒΒΥ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ [2.4.2018]

«ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΟ ΜΕΣΑ Σ’ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ...»

Inese Zandere (Λετονία)

 10 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο

ι άνθρωποι τείνουν προς τον ρυθμό και την τάξη με τον τρόπο που η μα­ γνητική ενέργεια οργανώνει τα μεταλλικά ρινίσματα σ’ ένα πείραμα φυ­ σικής, ή όπως μια νιφάδα χιονιού δημιουργεί κρυστάλλους από το νερό. Σ’ ένα παραμύθι ή σ’ ένα ποίημα, τα παιδιά χαίρονται τις επαναλήψεις, τα ρε­ φρέν και τα πασίγνωστα μοτίβα, επειδή κάθε φορά τ’ αναγνωρίζουν – βάζουν τάξη σ’ ένα κείμενο. Ο κόσμος αποκτά μια υπέροχη ομαλότητα. Θυμάμαι ακό­ μα πόσο πάλευα με τον εαυτό μου, όταν ήμουν παιδί, για δικαιοσύνη, συμμε­ τρία και ίσα δικαιώματα για το αριστερό και το δεξί: αν χτυπούσα με τα δάχτυ­ λα έναν ρυθμό στο τραπέζι, μετρούσα πόσες φορές έπαιζε το κάθε δάχτυλο, για να μην αδικηθεί κανένα! Όταν χειροκροτούσα, χτυπούσα τη δεξιά παλάμη πάνω στην αριστερή, μα ύστερα σκέφτηκα πως αυτό ήταν άδικο κι έμαθα να κάνω και το αντίθετο – να χτυπώ και την αριστερή παλάμη πάνω στη δεξιά. Αυτή η ενστικτώδης επιθυμία για ισορροπία είναι αστεία βέβαια, δείχνει όμως την ανάγκη να εμποδίσει κανείς τη μονομέρεια στον κόσμο. Κι εγώ είχα την αίσθηση ότι ήμουν προσωπικά υπεύθυνη γι’ αυτή την ισορροπία. Η τάση των παιδιών για ποιήματα και ιστορίες πηγάζει επίσης από την ανάγκη τους να φέρουν τάξη στο χάος του κόσμου. Από την αβεβαιότητα, όλα τείνουν προς μια τάξη. Ποιηματάκια, παραδοσιακά τραγούδια, παιγνίδια, πα­ ραμύθια, ποίηση – όλες αυτές οι ρυθμικά οργανωμένες μορφές ύπαρξης βοη­ θούν τα παιδιά να διαμορφώσουν την παρουσία τους στο γενικότερο χάος. Δημιουργούν μια ενστικτώδη επίγνωση ότι η τάξη είναι εφικτή στον κόσμο και ότι κάθε άνθρωπος έχει θέση σ’ αυτόν. Όλα συντείνουν προς αυτό τον σκοπό: η ρυθμική οργάνωση του κειμένου, οι σειρές των γραμμάτων και ο σχεδιασμός της σελίδας, η εντύπωση ότι το βιβλίο είναι ένα καλά οργανωμέ­ νο σύνολο. Το μεγάλο αποκαλύπτεται στο μικρό και αυτό το μορφοποιούμε στα παιδικά βιβλία, ακόμα κι αν δεν έχουμε κατά νου τα περί Θεού ή τα περί μορφοκλασμάτων – των γνωστών ως φράκταλ. Το παιδικό βιβλίο είναι μια θαυμαστή δύναμη που ενισχύει τη μεγάλη επιθυμία και την ικανότητα του νεαρού ατόμου να υπάρξει. Ενισχύει το θάρρος του να ζήσει.

Στο βιβλίο, το μικρό είναι πάντα μεγάλο κι όχι μόνο όταν έρχεται η ενηλικίω­ ση. Το βιβλίο είναι ένα μυστήριο, όπου μπορεί να βρεθεί κάτι απρόβλεπτο ή κάτι άπιαστο. Εκείνο που οι αναγνώστες μικρής ηλικίας δεν μπορούν να συλλάβουν στο μυαλό τους, παραμένει ως αποτύπωμα στη συνείδησή τους και συνεχίζει να ενεργεί έστω κι αν δεν ήταν απόλυτα κατανοητό. Ένα εικονοβιβλίο μπορεί να λειτουργήσει ως μικρό θησαυροφυλάκιο σοφίας και πολιτισμού ακόμα και για ενηλίκους, όπως και τα παιδιά μπορούν να διαβάσουν ένα βιβλίο για ενη­ λίκους και να βρουν τη δική τους ιστορία, έναν υπαινιγμό για τη ζωή τους που αρχίζει ν’ ανθίζει. Ο πολιτιστικός περίγυρος διαμορφώνει τους ανθρώπους, τους προετοιμάζει για τις εντυπώσεις που θα έρθουν στο μέλλον, καθώς και για τις δοκιμασίες που θα χρειαστεί ν’ αντιμετωπίσουν παραμένοντας ακέραιοι. Το παιδικό βιβλίο σηματοδοτεί τον σεβασμό στο μεγαλείο του μικρού. Σημα­ τοδοτεί τον κόσμο που αναδημιουργείται κάθε φορά, μια παιγνιώδη και όμορφη σοβαρότητα, χωρίς την οποία, όλα, ακόμα και η παιδική λογοτεχνία, είναι άσκο­ πη απασχόληση. Συνοψίζοντας: Το βιβλίο κάνει το παιδί να διαισθανθεί ότι η τάξη είναι εφικτή στον κόσμο και ότι κάθε άνθρωπος έχει μια μοναδική θέση σ’ αυτόν. Όλα συντείνουν προς αυτό τον σκοπό: η ρυθμική οργάνωση του κειμένου, οι σειρές των γραμμάτων, ο σχεδιασμός της σελίδας, η εντύπωση ότι το βιβλίο είναι ένα καλά οργανω­ μένο σύνολο. Το μεγάλο αποκαλύπτεται στο μικρό και αυτό το μορφοποιούμε στα παιδικά βιβλία. Το βιβλίο είναι ένα μυστήριο, όπου μπορεί να βρεθεί κάτι απρόβλεπτο ή κάτι άπιαστο. Το παιδικό βιβλίο σηματοδοτεί τον σεβασμό στο μεγαλείο του μικρού. Μετάφραση: Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

11 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΣΠΟΥΔΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Ε

ίναι αλήθεια ότι ορισμένα λογοτεχνικά κείμενα προσφέρονται για προ­ σέγγιση θεμάτων σχετικών με τη δημιουργική γραφή, για ανάλυση και σπουδή πάνω στην τέχνη και κυρίως την τεχνική την οποία εφαρμόζουν ως προς την πλοκή, την εξέλιξη, τους χαρακτήρες, τους διαλόγους κ.ά., στοι­ χεία που ενδιαφέρουν τον αναγνώστη και τους συγγραφείς παιδικών βιβλίων, κυρίως τους νέους. Τα δύο μυθιστορήματα τα οποία παρουσιάζουμε παρακά­ τω, πιστεύω ότι ανταποκρίνονται σε αυτή την επισήμανση.

Α.

 12 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Υπάρχουν βιβλία που «γεννιούνται» με το αστέρι της επιτυχίας. Κάνουν διεθνή καριέρα και αγαπιούνται από εκατομμύρια αναγνώστες, μικρούς και μεγάλους. Ένα τέτοιο βιβλίο κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα σε εντελώς νέα έκδοση (σκλη­ ρόδετη) από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Πρόκειται για Το αγόρι με τη ριγέ πιτζάμα του Τζον Μπόιν, με εικονογράφηση του Όλιβερ Τζέφερς (Αθήνα 2017, σ. 316). Γεννημένος στο Δουβλίνο (1971) και με σπουδές στην αγγλική φιλολογία, ο Τζον Μπόιν ασχολήθηκε με τη συγγραφή. Έχει γράψει εννέα μυθιστορήματα για μεγάλους. Το αγόρι με τη ριγέ πιτζάμα (2006) είναι το πρώτο παιδικό/νεα­ νικό βιβλίο του. Έχει μεταφραστεί ως τώρα σε περισσότερες από 45 γλώσσες, έχει πουλήσει πάνω από επτά εκατομμύρια αντίτυπα, ενώ μεταφέρθηκε και στη μεγάλη οθόνη. Μιλάμε για ένα παγκόσμιο εκδοτικό φαινόμενο με πολλές τιμητικές διακρίσεις. Η υπόθεση είναι απλή, αλλά το βάθος του βιβλίου μεγάλο. Ο Μπρούνο, ένα εννιάχρονο παιδί, μετακομίζει με την οικογένειά του από το Βερολίνο σε μια περιοχή απομακρυσμένη, αφήνοντας πίσω τους φίλους και τους παππού­ δες του. Για παρέα έχει μόνο τη μεγαλύτερη αδελφή του, την Γκρέτελ, με την οποία συνεχώς μαλώνουν. Μην μπορώντας να κατανοήσει την καινούργια κατάσταση, βομβαρδίζει τους πάντες με τα ερωτήματά του. Από το νέο σπίτι βλέπει μια ατέλειωτη σειρά από συρματοπλέγματα και στο βάθος σαν κουκκί­ δες ένα πολυάριθμο πλήθος να κινείται καθημερινά. Αποφασίζει να πλησιάσει κρυφά για να εξερευνήσει αυτά που βλέπει, και από την άλλη πλευρά βρίσκει ένα συνομήλικό του παιδάκι να τον κοιτάζει απορημένο και φοβισμένο – είναι ο Σμούελ. Ο Σμούελ φοράει μια στολή σαν ριγέ πιτζάμα κι ένα ριγέ σκουφάκι στο κεφάλι του. Ανοίγουν διάλογο, που σιγά σιγά γίνεται ανάγκη καθημερινή και για τους δυο. Ο Μπρούνο μαθαίνει ότι δε βρίσκονται πια στη Γερμανία αλλά στην Πολωνία, και ότι αυτό που έβλεπε ήταν στρατόπεδο συγκέντρω­ σης Εβραίων… Ο πατέρας του ήταν ο διοικητής αυτού του στρατοπέδου. Θέ­ λοντας να μάθει περισσότερα, μια μέρα πέρασε κρυφά το συρματόπλεγμα και

13 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

ντύθηκε κι αυτό τη ριγέ πιτζάμα, που ο Σμούελ τού έφερε κρυφά, και έτσι χέρι χέρι πλησίασαν το πλήθος… Τότε ήχησαν σειρήνες και άρχισε το κακό… Ασφαλώς, δεν μπορεί κανείς να αποδώσει με συντομία όλη την υπόθεση, αλλά μπορώ να σας πω πως όταν έφτασα στο τέλος δεν μπορούσα να συγκρα­ τήσω τα δάκρυά μου… Ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι η υπόθεση αφορά το στρατόπεδο Άουσβιτς στην Πολωνία και τη διαδικασία με την οποία ένα μι­ κρό παιδί «μυείται» σταδιακά στο πλέον ακατανόητο γεγονός του 20ού αιώνα με τρόπο απόλυτα λογοτεχνικό και παιδαγωγικό. Και μολονότι ο συγγραφέας προσεγγίζει ένα θέμα που άλλοτε το θεωρούσαμε ταμπού ή δύσκολο για παι­ δικό βιβλίο, εντούτοις, με την κατάλληλη τεχνική γραφής, που σέβεται την παιδικότητα και την παιδική ψυχολογία, πετυχαίνει ασφαλώς τον σκοπό του. Για τους παιδαγωγούς και, βεβαίως, για τους συγγραφείς της παιδικής λογο­ τεχνίας, πάντοτε είναι ερευνητέο το κατά πόσο μπορούμε να αποκαλύπτουμε τραγικά γεγονότα στα παιδιά, τη στιγμή που ακόμη είναι ανώριμα (γλωσσικά, ψυχικά, κ.λπ.), να τα προσλάβουν και να τα κατανοήσουν. Από την άποψη αυτή, θεωρώ το βιβλίο και την τεχνική του χρήσιμα για σχετικές εργασίες στο σχολείο και στα εργαστήρια δημιουργικής γραφής. Αναφερόμενοι, λοιπόν, στην εξέλιξη της ιστορίας, πρέπει να επισημάνουμε τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται εδώ η αλήθεια κάποιων ιστορικών γεγο­ νότων. Πολλά δεν λέγονται με το όνομά τους, αλλά έμμεσα και υπαινικτικά, χωρίς αυτό να εμποδίζει την εξέλιξη και τη γοητεία της αφήγησης. Για πα­

 14 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ράδειγμα: Δε χρησιμοποιούνται πουθενά οι λέξεις «ολοκαύτωμα» ή «στρα­ τόπεδο συγκέντρωσης των Εβραίων». Με φειδώ χρησιμοποιούνται οι λέξεις «πόλεμος» και «φυλακισμένοι», ενώ χρησιμοποιούνται οι λέξεις Φύρης αντί για Φύρερ, και Ουστ Βίτς αντί για Άουσβιτς. Απουσιάζουν επίσης τα ονόμα­ τα των πρωταγωνιστών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (π.χ. Χίτλερ). Η γνώση προσλαμβάνεται βιωματικά. Κανείς δεν εξηγεί στον Μπρούνο την κατάσταση, αλλά εκείνος μόνος του σκέπτεται, κρίνει και συγκρίνει. Η αποκάλυψη της αλήθειας ακολουθεί μια μακρόχρονη εσωτερική διαδικασία. Η πραγματικό­ τητα αποκαλύπτεται βαθμιαία, βήμα βήμα, μέσα από τον συνδυασμό των γε­ γονότων. Mutatis mutandis, αυτός ο τρόπος αφήγησης μας θυμίζει το Λάθος του Αντώνη Σαμαράκη ή το Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου. Έτσι, λ.χ., η λέξη «φυλακισμένοι» εμφανίζεται μόλις στη σελ. 248, και η λέξη «Εβραίοι» από τη σελ. 260 κ.ε. και όχι νωρίτερα, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο στον ήρωα τον χρόνο να «ωριμάσει». Θα ανακαλύψει ότι είναι πολλά αυτά που τον ενώνουν με τον Σμούελ, όπως το ότι είναι συνομήλικοι (εννέα χρονών), ότι είναι γεν­ νημένοι και οι δυο την ίδια μέρα και τον ίδιο χρόνο (15 Απριλίου 1934), κ.ά. Όταν ξύρισε τα μαλλιά του επειδή είχαν πιάσει ψείρες, λέει αυθόρμητα στον Σμούελ: «Τώρα είμαι ίδιος εσύ» (ας θυμηθούμε εδώ το μυθιστόρημα του Πα­ ντελή Καλιότσου, Ένα σακί μαλλιά). Σιγά σιγά, μέρα με τη μέρα, ο κόσμος άλλαζε εντός του, μέσα από την προο­ δευτική αυτοσυνείδηση και την «ομοιοπαθητική» γνώση. Και τούτο επιτεύχθη­ κε με τον διάλογο, τις κουβέντες που είχαν τα δυο παιδιά που προέρχονταν από δύο διαφορετικούς κόσμους, τις συζητήσεις του Μπρούνο με την αδελφή του κ.λπ. Μεταφέρω ένα απόσπασμα: «“Εγώ θα γίνω στρατιώτης”, είπε αποφασι­ στικά ο Μπρούνο. “Σαν τον Πατέρα”. “Εγώ δε θέλω να γίνω στρατιώτης”, είπε ο Σμούελ. […] “Δεν υπάρχουν καλοί στρατιώτες”» (σ. 205). Στη σ. 260 διαβάζου­ με: «“Εβραίοι”, είπε ο Μπρούνο, σαν να πρόβαρε τη λέξη. “Εβραίοι”, επανέλαβε. “Όλοι αυτοί απ’ την άλλη μεριά του φράχτη είναι Εβραίοι”. “Ναι, ακριβώς”, είπε η Γκρέτελ. “Εμείς είμαστε Εβραίοι; ” Η Γκρέτελ έμεινε με το στόμα ορθάνοιχτο, σαν να την είχαν χαστουκίσει. “Όχι, Μπρούνο”, είπε. “Όχι, βέβαια! Και να μην το ξαναπείς αυτό”. “Γιατί; Και τότε τι είμαστε εμείς;” “Εμείς είμαστε…” ξεκίνησε η Γκρέτελ, αλλά μετά σταμάτησε για να σκεφτεί. “Είμαστε…” επανέλαβε, μα ακόμα δεν είχε βρει την απάντηση. “Να, δεν είμαστε Εβραίοι», είπε τελικά. “Το ξέρω πως δεν είμαστε”, είπε με αγωνία ο Μπρούνο. “Σε ρωτάω όμως: Αφού δεν είμαστε Εβραίοι, τότε τι είμαστε;” “Είμαστε το αντίθετο”, είπε η Γκρέτελ…» Όσον αφορά την πλοκή, θα έλεγα ότι με τη σαφήνεια, τη λιτότητα και τη γοργή κίνηση κάνει το κείμενο και την ιστορία συνολικά αξιοδιάβαστα. Ο αναγνώστης δεν μπερδεύεται ούτε αποπροσανατολίζεται. Τα άλλα πρόσωπα της ιστορίας, όπως ο πατέρας, η μητέρα, η γιαγιά, ο παππούς, το βοηθητικό προσωπικό ή η στρατιωτική φρουρά, σκιαγραφούνται με λιτές και καίριες πε­ ριγραφές, ώστε να μην αποσπούν την προσοχή του αναγνώστη από το βασικό νήμα της αφήγησης. Ιδιαίτερη σημασία θεωρώ πως έχει η εικονογράφηση του βιβλίου, που έχει γίνει από τον Ιρλανδό εικαστικό και συγγραφέα Όλιβερ Τζέ­ φερς. Πρόκειται για δέκα σαλόνια εικονογραφήσεων και 35 ενδιάμεσα σχέδια,

μαυρόασπρα και έγχρωμα, προσαρμοσμένα στις προσληπτικές ικανότητες του παιδιού. Εικονογράφηση γεμάτη τεχνική, συμβολισμό και ευαισθησία. Τέλος, θα έλεγα ότι Το αγόρι με τη ριγέ πιτζάμα του Τζον Μπόιν, μεταφρα­ σμένο εξαιρετικά από την Αριάδνη Μοσχονά, είναι μια μυθιστορία που απευθύ­ νεται τόσο σε μικρούς όσο και σε μεγάλους, και πολλές από τις ιδέες του βιβλίου μπορούν να περάσουν στην εκπαίδευση και την παιδαγωγία των παιδιών μας. Ανήκει στη χορεία των βιβλίων των μεγάλων επιτυχιών. Και όχι άδικα.

Β.

Ένα μυθιστόρημα που θα ενθουσιάσει παιδιά και νέους, αλλά και οποιονδήποτε μεγαλύτερο αναγνώστη, είναι το πρόσφατο βιβλίο του εκπαιδευτικού-συγγρα­ φέα Μερκούριου Αυτζή, Φλω και Τιμολέων – Το κάλεσμα της φύσης, από τις εκ­ δόσεις Ψυχογιός, με εικονογράφηση Λήδας Βαρβαρούση (Αθήνα 2018, σ. 188). Ο Μερκούριος Αυτζής έχει κάνει παιδαγωγικές και θεατρικές σπουδές, και είναι κάτοχος μάστερ λογοτεχνίας. Ασχολείται με το παιδικό/νεανικό βιβλίο από το 1994, επισκέπτεται δεκάδες σχολεία και είναι μέλος του Κύκλου του Eλληνικού Παιδικού Βιβλίου. Έχει γράψει σχολικά και λογοτεχνικά βιβλία, μυ­ θιστορήματα (Όστρακο στα μαλλιά, Μέτωπο στον καθρέφτη κ.ά.) και παιδικές ιστορίες (Τα Χριστούγεννα του αλήτη, Ένα ψυγείο… για τον Ορφέα). Είναι επί­ σης μάχιμος εκπαιδευτικός. Πρωταγωνιστές στο καινούργιο του μυθιστόρημα είναι η Φλω (Φλωρε­ ντία), κόρη του γιατρού Πέτρου Καλομοίρη, η πληγωμένη αρσενική φώκια με το όνομα Τιμολέων, που μεταφέρεται από τη Χαλκιδική στην Αλόννησο, στο Κέντρο Περίθαλψης Μεσογειακής Φώκιας, ο Έρικ Ρίλκε, εξάδελφος της Φλω από μητέρα Ελληνίδα και πατέρα Γερμανό, ο καπετάν Πυθαγόρας, η εθελόντρια της Mom, Χέλγκα Σβαϊνστάιγκερ, παιδιά από το νησί, και άλλα δευτερεύοντα πρόσωπα. Τα παιδιά μυούνται σταδιακά στο θέμα της φώκιας Monachus Monachus. Μαθαίνουν για τον κίνδυνο που διατρέχει εξαιτίας της υπεραλίευσης (με μηχανότρατες, γρι-γρι κ.ά.), της μόλυνσης, των πλαστικών, τη βαθμιαίας μείωσης της τροφής κ.ά. Μαθαίνουν επίσης ότι απειλείται και από μια διεθνή «σπείρα αδίστακτων λαθρεμπόρων […], που έχει έρθει στο νησί

15 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

με στόχο τα δύο πολυτιμότερα πράγματα που έχει: τις Φώκιες Μοναχούς –οι πληροφορίες λένε πως σκοπεύουν να αρπάξουν όσο περισσότερες μπορούν και να τις μοσχοπουλήσουν στα διάφορα θαλάσσια πάρκα του κόσμου– και τα ναυάγια. Φαίνεται πως κάποιο από αυτά κρύβει αμύθητο θησαυρό…» (σ. 151 κ.ε.). Ο Έρικ υποστηρίζει πως είδε ύποπτα πλοία να πλέουν γύρω τους και πιστεύει πως πρόκειται για πειρατές. Θα συμμετάσχουν λοιπόν στην εξιχνίαση του μυ­ στηρίου και οδηγούνται στην αποκάλυψη ενός μυστικού… Η αφήγηση χα­ ρακτηρίζεται από εντεινόμενο ενδιαφέρον εξαιτίας της μυστικοπάθειας που δείχνουν οι μεγάλοι, πράγμα που διεγείρει την περιέργεια των μικρών πρωτα­ γωνιστών. Μέσα σ’ ένα μαγευτικό τοπίο και πλάι σε μια ολογάλανη θάλασσα περνούν ημέρες αξέχαστες, αλλά και γεμάτες από ανατροπές και πρωτόφα­ ντες καταστάσεις.

16 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Θα μπορούσαμε να επισημάνουμε ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία της ιστορίας: 1. Κύριο αφηγηματικό πρόσωπο είναι η Φλω, μαθήτρια δευτέρας γυμνασίου, γεμάτη ζωή, περιέργεια για μάθηση και ανησυχία για τον πληγωμένο Τι­ μολέοντα. Ενδιαφέρεται ιδιαίτερα να μάθει για το προστατευόμενο είδος της μεσογειακής φώκιας Monachus Monachus. Καταφέρνει μάλιστα να μεταδώσει στον αναγνώστη τον ενθουσιασμό της και την αγάπη της για τη θάλασσα, το θαλάσσιο πάρκο και την επιθυμία της να γίνει εθελοντικό μέλος της ΜΟm, της Εταιρείας για τη Μελέτη και την Προστασία της Με­ σογειακής Φώκιας.

2. Ο συγγραφέας αξιοποιεί τη φιλομαθή περιέργεια των παιδιών, και μέσα από τον διάλογο που ανοίγεται με τους μεγάλους και τα ανιχνευτικά τα­ ξίδια στη γύρω θαλάσσια περιοχή παρέα με τον καπετάν Πυθαγόρα, τον «φύλακα-άγγελο του Πάρκου», βρίσκει την ευκαιρία να μας δώσει πληρο­ φορίες για το όνομα Monachus, για το Θαλάσσιο Πάρκο, την Αλόννησο, τη Στενή Βάλα, την Κυρά Παναγιά και τα υπόλοιπα νησάκια, στα οποία απαγορεύεται η αλιεία: την Περιστέρα, τη Γιούρα, την Ψαθούρα, το Πιπέρι, την Σκάτζουρα. Μαθαίνουμε επίσης για τη μεσογειακή μακκία, «τη θαμνώδη βλάστηση με τη μεγάλη ποικιλία από πουρνάρια, κουμαριές, γλυστροκουμαριές, σκίνους, δάφνες, ρείκια, χαρουπιές, αγριελιές…», για τον σπάνιο αίγαγρο κ.ά. Δίνονται ακόμη πληροφορίες για το Σπήλαιο του Κύκλωπα, για ναυάγια με κρυμμένους θησαυρούς, για την Εφορεία της Παλαιοαν­ θρωπολογίας και Σπηλαιολογίας, για τη Βικτωρία, «μία από τις 600 φώκιες που απέμειναν στον πλανήτη» κ.ά.

3. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πλοκή, που έχει χαρακτηριστικά και άρωμα αστυνομικής ιστορίας, με ερωτήματα, προβλήματα, ανατροπές και, φυσι­ κά, τη λύση. Η αγωνία των παιδιών είναι να σωθεί ο τραυματισμένος Τιμο­ λέων. Σύντομα στην αφήγηση υπεισέρχεται, αρχικά ως υποψία και ύστερα ως βεβαιότητα, η ύπαρξη πειρατών στην περιοχή. Ο Έρικ είναι βέβαιος γι’ αυτό. Τα πράγματα περιπλέκονται με την εμφάνιση του Γερμανού πατέρα του Μαρξ Ρίλκε και με κάποιες κρυφές συζητήσεις που θα έχει με τον κα­

πετάν Πυθαγόρα σχετικά με λαθροθηρίες και λαθροθήρες… Το τέλος θα αιφνιδιάσει τον Έρικ και τα πράγματα θα ισορροπήσουν…

4. Ένα στοιχείο που εντυπωσιάζει είναι η συζήτηση περί εθελοντισμού, που «αναφέρεται στην ηθελημένη πράξη για κάποιον κοινωφελή σκοπό χωρίς αντάλλαγμα», ιδέα που αγγίζει ευαίσθητες χορδές της παιδικής καρδιάς. Στον εθελοντισμό άλλωστε στηρίζεται η προστασία της μεσογειακής φώ­ κιας, και γι’ αυτό τα παιδιά θα ενδιαφερθούν για να γίνουν μέλη του! Η αγάπη τους γι’ αυτό το πλάσμα θα ενισχυθεί ακόμη πιο πολύ, όταν θα δια­ βάζουν το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «Το μοιρολόγι της φώκιας».

5. Μια τελευταία επισήμανση αφορά το «Σημείωμα του συγγραφέα», κάτι όχι σύνηθες, που το βρίσκω ωστόσο πολύ χρήσιμο σχετικά με τη δημιουργική γραφή. Ουσιαστικά αναφέρεται στο πώς μια ιδέα που γεννιέται στην ψυχή του συγγραφέα μπορεί να εξελιχθεί σε ολόκληρο μυθιστόρημα. Όπως ο ίδιος σημειώνει: «Ο σπόρος ενός τέτοιου μυθιστορήματος, ενός κειμένου με πρωταγωνιστές παιδιά και ένα από αυτά τα ζώα, υπήρχε μέσα μου από πολύ παλιά. Αλλά δεν είχε μορφή, δεν γνώριζα ούτε τα πρόσωπα ούτε τον τίτλο, δεν υπήρχε καν σκελετός, μόνο μια ιδέα». Η ιδέα επωαζόταν επί τρία χρό­ νια, ωρίμασε, και προέκυψε ένα καινούργιο σώμα, ένα αφήγημα. Χρήσιμες απόψεις αυτές, κυρίως για τους νέους συγγραφείς. Το μυθιστόρημα του Μερκούριου Αυτζή είναι εντέλει δροσερό και περιπετειώ­ δες – θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και οικολογικό, με την ευρεία έννοια του όρου. Διαβάζεται ευχάριστα, μας γεμίζει με ελληνική θάλασσα και ελληνικό καλοκαίρι, μας συναρπάζει με την πλοκή του και θίγει ευαίσθητες χορδές νου και ψυχής, μιλώντας για τα χαριτωμένα πλάσματα Monachus Monachus. Απευθύνεται σε παιδιά μέσης σχολικής ηλικίας, αλλά και σε όσους αρέσει η καλή σύγχρονη λογοτεχνία.

17 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

tαξιδι στον χρονο μεσα απο τα καστρα: προτασεισ για τη διδακτικη τους προσεγγιση στο νηπιαγωγειο Νικολέτα Βαρδακάρη

Νηπιαγωγός – Μεταπτυχιακή φοιτήτρια

Εισαγωγή

Ο

 18 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

όρος «κάστρο» αφορά, κυρίως, μεσαιωνικές οχυρωματικές κατασκευές. Πρόκειται για οχυρά που κατασκευάστηκαν ή ανακατασκευάστηκαν στο χρονικό διάστημα από τον 4ο μ.Χ. αιώνα μέχρι και τον 17ο αιώνα. Σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο υπάρχουν διάσπαρτα περίπου 800 κάστρα, τα οποία αποτελούν σημαντική μαρτυρία της ιστορίας αυτού του τόπου. Η ανάγκη φρούρησης και άμυνας των ελληνικών οικισμών από αμέτρητες επι­ δρομές και επιθέσεις οδήγησε στην κατασκευή πολυάριθμων και αξιόλογων οχυρώσεων, από την αρχαιότητα μέχρι και τον αιώνα μας (Βασιλάτος, 1991). Πολλά κάστρα οικοδομήθηκαν από τους Βενετούς, όπως της Κέρκυρας, της Κεφαλονιάς, του Παλαμηδιού στο Ναύπλιο κ.λπ., ενώ άλλα από τους Φράγκους, που προηγήθηκαν των Βενετών, όπως της Καρύταινας στην Αρ­ καδία και του Χλεμουτσίου στην Ηλεία. Αλλά και οι Καταλανοί της Ισπα­ νίας προέβησαν στην οχύρωση κάστρων, όπως στη Λαμία και τη Λειβαδιά. Παλαιότερα, όμως, και οι Βυζαντινοί κατασκεύασαν κάστρα, όπως στο Δι­ δυμότειχο και την Άρτα, ή και τείχη, όπως στη Θεσσαλονίκη, ενώ υπάρχουν

και τουρκικές κατασκευές, όπως το φρούριο του Καράμπαμπα στη Χαλκίδα, ή τα κάστρα Ρίου-Αντιρρίου. Γενικότερα, παρατηρούμε ότι τα κάστρα στην πλειονότητά τους χτίστηκαν με τις προδιαγραφές και την επίβλεψη Βενετών ή Φράγκων αρχιμαστόρων της οχυρωματικής τέχνης, ενώ πολλά είναι χτισμένα πάνω σε θεμέλια αρχαιοελληνικών ακροπόλεων, όπως τα κάστρα του Άργους, των Σαλώνων, της Άρτας (Γκίκας, 1998: 51-52). Τα κάστρα κατασκευάζονταν, συνήθως, πάνω σε ύψωμα, προκειμένου να ελέγχουν τα περάσματα, αλλά και να προστατεύουν τους κατοίκους σε περι­ πτώσεις επιθέσεων. Καθοριστικό ρόλο για τη διαμόρφωσή τους είχε η μορ­ φολογία του εδάφους, οι οικονομικές και οικοδομικές δυνατότητες και, γενι­ κότερα, τα ιστορικά δεδομένα κάθε εποχής. Πολλά κάστρα αρχικά χτίστηκαν με τη χρήση λάσπης και ξύλου, αλλά αργότερα τα κύρια αμυντικά σημεία τους αντικαταστάθηκαν με πέτρα. Τα πρώιμα κάστρα συχνά κτίζονταν σύμ­ φωνα με τα φυσικά χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου τόπου, δεν είχαν οχυρωματικούς πύργους και στηρίζο­ νταν για την κυρίως άμυνά τους σε ένα κεντρικό οχυρό. ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018 Στα τέλη του 12ου με αρχές του 13ου αιώνα άρχισαν να κτίζονται οι πρώτοι πύργοι, με έμφαση στην επιθετική ισχύ τους. Πολλά νέα κάστρα είχαν σχήμα πολυγωνικό, με αλλεπάλληλες γραμ­ Tο κάστρο Χλεμούτσι, στην περιοχή της Κυλλήνης μές αμυντικών τειχών, των οποίων το ύψος ήταν διαρρυθμισμένο έτσι, ώστε όλα τα τείχη να έχουν ελεύθερο πεδίο βολής την ίδια στιγμή (https://el.wikipedia.org/wiki/ Κάστρο). Κάθε κάστρο είναι κτίσμα μοναδικό, τόσο για το σχήμα του όσο και για το μέγεθός του. Στο εξωτερικό του τμήμα ήταν χτισμένα ισχυρά και πολύ ψηλά πέτρινα τείχη. Στην κορυφή των τειχών υπήρχαν οι επάλξεις ή αλλιώς πολε­ μίστρες, ανοίγματα, δηλαδή, στο τείχος απ’ όπου αμύνονταν οι κάτοικοι του κάστρου. Η εικόνα που έχουμε για τις πολεμίστρες είναι ο οδοντωτός σχημα­ τισμός στο πάνω μέρος του τείχους, ή και χαμηλότερα. Ψηλά στα τείχη βρί­ σκεται ο περίδρομος, ένα στενό σχετικά δρομάκι, που χρησίμευε για διέλευση των στρατιωτών και έλεγχο του εξωτερικού περιβάλλοντος. Προεξέχον τμήμα του τείχους ήταν ο Προμαχώνας, που συνήθως διέθετε αυτόνομη οχύρωση και αποτελούσε τμήμα μεγαλύτερου φρουρίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα προ­ μαχώνα βρίσκουμε στο Παλαμήδι (Καρποδίνη-Δημητριάδη, 1990: 60-68). Το τείχος που προστάτευε εξωτερικά το κυρίως κάστρο ονομαζόταν Περίβολος, ο οποίος ήταν σε πολλές περιπτώσεις εξίσου ισχυρός με το κυρίως τείχος. Όταν το κάστρο ήταν χτισμένο σε πεδιάδα, έσκαβαν γύρω από τα τείχη τάφρους, δηλαδή αυλάκια με αρκετά μεγάλο βάθος και πλάτος, τα οποία, όταν ήταν δυ­ νατό, τα γέμιζαν με νερό από ρυάκια, ποτάμια ή και μικρές λίμνες. Αυτό λει­

19 

20 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

τουργούσε ως μια πρώτη γραμμή αναχαίτισης του εχθρού. Πολλά κάστρα είχαν φυσικές τάφρους γύρω τους. Η κατασκευή τάφρων γύρω από το κάστρο, πέρα από την αμυντική λειτουργία τους, προσέδιδε και κύρος στον ιδιοκτήτη του κάστρου. Η πρόσβαση στο κάστρο γινόταν με γέφυρες, σταθερές ή κινητές. Οι περισσότεροι άνθρωποι, κυρίως τα παιδιά, έχουν σήμερα μια ρομαντική εικόνα για τα κάστρα, που δημιουργεί συνειρμούς με ονειρικά μέρη, σε μακρι­ νές εποχές, που συνοδεύονται από ιππότες, βασιλοπούλες, δράκους, μονομα­ χίες και ψεύτικους θησαυρούς. Τα μεσαιωνικά κάστρα, σύμβολα δύναμης και εξουσίας, ήταν συνυφασμένα με το μυστήριο μιας άλλης εποχής και τη μαγεία των παραμυθιών. Έτσι, στα περισσότερα κλασικά παραμύθια υπάρχει και ένα κάστρο με τους πύργους και τις πολεμίστρες του. Τα μεσαιωνικά κάστρα με τους ψηλούς πύργους, τις σιδερένιες πύλες, τους πολλούς διαδρόμους και τις μυστικές διόδους περιβάλλονται μέχρι σήμερα με μυστήριο και είναι συνδεδεμένα με πολυάριθμους θρύλους. Οι θρύλοι αυτοί είναι συνδεδεμένοι με προδοσίες, μεγάλους έρωτες, αμύθητους θησαυρούς και μυστικές διόδους (Μολίνος, 1995: 14-15). Οι θρύλοι και οι παραδόσεις που έπλασε η λαϊκή φαντασία για τα κάστρα του κάθε τόπου έδωσαν και ανά­ λογες ονομασίες σ’ αυτά. Έτσι, πολλά κάστρα τα ονομάζουν Παλιόκαστρα, Ερημόκαστρα, Γυφτόκαστρα, Γυναικόκαστρα, Σιδηρόκαστρα, κ.ά. (Κόντο­ γλου, 1987: 30).

Διδακτική προσέγγιση Τα κάστρα αποτελούν μια πολύ αγαπημένη ενασχόληση των παιδιών προσχο­ λικής και πρωτοσχολικής ηλικίας, που κυριαρχεί στα παιδικά παιχνίδια και την παιδική φαντασία. Όλα αυτά τα κάστρα ή κομμάτια από καστρικές δομήσεις, που συναντούμε σε κάθε πόλη και σε κάθε νησί της χώρας μας, αποτελούν στοιχεία της πολι­ τιστικής κληρονομιάς μας, που μας συνδέουν με το χθες και μας θυμίζουν την πορεία της χώρας μας μέσα στον χρόνο. Είναι λοιπόν ένα πρόσφορο θέμα, που μπορεί να υλοποιηθεί, εφαρμόζοντας τη μέθοδο project (σχέδιο εργασίας), η οποία προσφέρει πολλές δυνατότητες για ενεργητική συμμετοχή των μαθητών και βιωματική μάθηση (Katz & Chard, 2004· Χρυσαφίδης, 2003). Η προσέγγιση και η βιωματική σχέση των μικρών παιδιών με το τμήμα αυτό της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι σημαντική και συμβάλλει στην κατανόηση της πολιτιστικής τους ταυτότητας, καθώς και στην εξοικείωση και ευαισθητοποίηση εκ μέρους τους απέναντι στα πολιτιστικά επιτεύγματα της περιοχής τους. Συντελεί, επίσης, στην κατανόηση της βαθύτερης σημασίας και αξίας των καταλοίπων αυτών για τους παλαιότερους ανθρώπους της περιοχής τους (Σακκής & Τσιλιμένη, 2007· Τσιαντούλη, 2014). Η προσέγγιση είναι αναγκαίο να γίνεται μέσα από κατάλληλες δραστη­ ριότητες, στη διάρκεια των οποίων τα νήπια ενεργοποιούνται και παίρνουν πρωτοβουλίες, ώστε με την ενεργητική συμμετοχή τους στη μαθησιακή δια­ δικασία να κατανοήσουν τον κόσμο του παρελθόντος. Γιατί, όπως αναφέρει ο Husbands (2000: 41), στόχος της δουλειάς των εκπαιδευτικών με τους μαθη­ τές είναι «να συγκροτούν ερμηνείες του παρελθόντος, οι οποίες θα βασίζονται στη δική τους έρευνα». Εξοπλίζουμε, γι’ αυτό, κατάλληλα τη «γωνιά του κάστρου», ώστε τα νήπια μέσα από το συνεργατικό παιχνίδι να έχουν τη δυνατότητα να κάνουν ένα ταξίδι στον χρόνο, να βρουν διαφορές ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν, να κατανοήσουν αλλαγές στο πέρασμα του χρόνου, να κάνουν υποθέσεις για τη ζωή στο κάστρο κατά το παρελθόν, υποστηρίζοντας τις απόψεις τους (Cooper, 2004: 41-42). Εξάλλου, μέσα από το παιχνίδι το παιδί γίνεται δημιουργικό και ανακαλύπτει τον κόσμο γύρω του, τις ανθρώπινες δημιουργίες και τον πολιτι­ σμό γενικότερα (Κοντογιάννη, 2008: 202). Α´ Φάση: Προβληματισμός-Σχεδιασμός Αφού αναδειχθεί το θέμα μας ως αντικείμενο διερεύνησης μέσα από το παιχνί­ δι ή από συζήτηση, τα παιδιά καταθέτουν τις ιδέες, τις γνώσεις, τις εμπειρίες τους για τα κάστρα, τις οποίες καταγράφουν με διαφόρους τρόπους, όπως ζω­ γραφική, κατασκευές, γραπτό λόγο κ.λπ., και δημιουργείται ένα ιστόγραμμα με τις γνώσεις και ιδέες που εξέφρασαν τα παιδιά. Στη συνέχεια, οι προτάσεις των νηπίων ομαδοποιούνται σε υποθέματα. Τα νήπια οργανώνονται σε ομάδες εργασίας και επιλέγουν το υπόθεμα/υπο­

21 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

ενότητα με το οποίο θέλουν να ασχοληθούν. Αναφέρουμε ενδεικτικά κάποια υποθέματα: ▶ Δομικά-οχυρωματικά στοιχεία ενός κάστρου ▶ Η ζωή μέσα στο κάστρο ▶ Ξακουστά ελληνικά κάστρα ▶ Μύθοι, θρύλοι και παραδόσεις Στη χρονική αυτή στιγμή, μπορούμε να ενημερώσουμε τους γονείς με επι­ στολή, για το θέμα που έχει επιλεγεί προς διερεύνηση και τους στόχους που καλύπτει, και να ζητήσουμε τη συμμετοχή τους. Επίσης, στη φάση αυτή οργα­ νώνονται και οι επισκέψεις ειδικών στο νηπιαγωγείο μας. Όσα παιδιά επιθυμούν, μπορούν με τη βοήθεια των γονέων τους να φέρουν στο νηπιαγωγείο σπαθιά, πανοπλίες, ασπίδες, μεγάλα κομμάτια από ύφασμα που θυμίζουν πριγκίπισσες, στέμματα, και να τα τοποθετήσουν μέσα σε ένα «μαγικό μπαούλο», το οποίο θα τοποθετήσουμε στη «γωνιά του κάστρου».

22

Β´ Φάση: Υλοποίηση Τα νήπια από την επόμενη μέρα μπορούν να φέρουν πληροφορίες, εικόνες, φωτογραφίες κάστρων, σχέδια κ.ά., που δίνουν ερεθίσματα για δραστηριότη­ τες.

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Παρακολούθηση εκπαιδευτικής ταινίας Η δεύτερη φάση ξεκινά με την παρακολούθηση μιας εκπαιδευτική ταινίας που αναφέρεται σε κάστρα της Ελλάδας.1 Τα παιδιά παρατηρούν ξακουστά κάστρα, καλοδιατηρημένα, αλλά και άλλα μικρά, ερειπωμένα. Εντοπίζουν τα κάστρα να είναι κτισμένα σε στρατηγικά σημεία προκειμένου να ελέγχουν μια πεδιάδα ή ένα θαλάσσιο πέρασμα (Υ.Π.Δ.Μ.Θ.-Κ.Π.Ε. Μολάων, 2012). Μέσα από την παρατήρηση, μπορούν να διαπιστώσουν το κοινό χαρακτη­ ριστικό όλων των κάστρων, που είναι η πλαισίωση από οχυρωμένους τοίχους. Η οχύρωση των κάστρων οδηγεί τα νήπια σε προβληματισμό αναφορικά με τον σκοπό δημιουργίας των κάστρων. Παρατηρούν τα τρία βασικά χαρα­ κτηριστικά των μεσαιωνικών φρου­ ρίων, δηλαδή τον πρώτο περίβολο, όπου καταφεύγουν σε στιγμές κινδύ­ νου οι κάτοικοι των περιχώρων, τον δεύτερο περίβολο, που αποτελεί την ακρόπολη, και το τελευταίο καταφύ­ γιο, τον κεντρικό πύργο (Βακαλό­ πουλος, 1972: 15). Παρατηρούν, επί­ σης, διάφορα κτίσματα του κάστρου, όπως δεξαμενές νερού, αποθήκες τροφίμων, οικίες για τη φρουρά, αλ­λά Το κάστρο του Πλαταμώνα σε στρατηγική θέση, που ελέγχει και ολόκληρους οικισμούς και ναούς. τον δρόμο Μακεδονίας-Θεσσαλίας-Νότιας Ελλάδας Εξετάζουμε, επίσης, αν υπήρχαν λου­

τρά, καθώς το λουτρό αποτελούσε για τους Βυζαντινούς εκδήλωση κοινωνι­ κής ζωής και ευχαρίστησης (Υ.Π.Δ.Μ.Θ.-Κ.Π.Ε. Μολάων, 2012). Επίσκεψη σε κάστρο της περιοχής Πραγματοποιούμε, εφόσον αυτό είναι εφικτό, επίσκεψη σε κάστρο της περιο­ χής, ώστε τα παιδιά με την άμεση παρατήρηση και τη συζήτηση να κατανοή­ σουν το πέρασμα του χρόνου, τις έννοιες της συνέχειας και της αλλαγής, και σταδιακά να οδηγηθούν στην κατανόηση της κοινωνίας του παρελθόντος, αλλά και της σύγχρονης (Λεοτσίνης,1996: 66-68). Τα νήπια μπορούν να πάρουν μαζί τους για την καταγραφή των εμπειριών τους μια φωτογραφική μηχανή, μια κάμερα ή ένα μαγνητόφωνο. Πριν την είσοδο στο κάστρο, περιεργάζονται και εξερευνούν τον χώρο έξω από αυτό. Παρατηρούν τη μορφολογία του εδάφους και αναφέρουν τη θέση που χτίστηκε το κάστρο. Στη συνέχεια, αφού παρατηρήσουν τα δομικά υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για τα τείχη και τους πύργους, εστιάζουμε στο ύψος και το πάχος των τειχών. Οι μαθητές παροτρύνονται να χρησιμοποιήσουν αυθαίρετες μονάδες μέτρη­ σης, όπως, για παράδειγμα, μέλη του σώματός τους, ράβδους κ.ά., καθώς και συμβατικές μονάδες μέτρησης, όπως είναι το μέτρο (Υ.ΠΑΙ.Θ.-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2011: 181). Παρατηρούν, επίσης, τη γέφυρα και την τάφρο και εκφράζονται για τη χρήση τους. Συνεχίζοντας την περιήγησή μας, τα νήπια παρατηρούν τα αρχιτεκτονικά και οχυρωματικά χαρακτηριστικά της πύλης και ξεχωρίζουν το οικόσημο, ένα διακριτικό σήμα, το οποίο φέρει απεικονίσεις ζώων, σχημάτων ή άλλων αντι­ κειμένων. Στο σημείο αυτό μπορούμε να μοιράσουμε στα παιδιά τοπογραφικά σχέ­ δια του κάστρου, πάνω στα οποία θα σημειώνουν με γραμμές τις διαδρομές μας, γύρω από το κάστρο και μέσα σε αυτό, καθώς και τα σημεία όπου στε­ κόμαστε. Οι μαθητές θα μελετήσουν την αρχιτεκτονική, τα δομικά υλικά από συ­ γκεκριμένα τμήματά του που έχουν ήδη δει στην τάξη –όπως ένα τμήμα του τείχους, έναν πύργο, τον περίδρομο, αστικές οικίες, διοικητικά κέντρα, εκκλη­ σιαστικά μνημεία, πολεμίστρες, ζεματίστρες, πηγάδι, υδατοδεξαμενή, υπόγειες στοές– και θα μιλήσουν για τη χρήση τους. Κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής επίσκεψης τα παιδιά μπορούν να ζω­ γραφίσουν αυτό που τους εντυπωσίασε. Μπορούν, επίσης, να κάνουν δραμα­ τοποίηση στον χώρο του κάστρου. Αξιοποίηση της επίσκεψης μέσα στην τάξη Μετά την επίσκεψη, εκθέτουμε στη «γωνιά του κάστρου» το φωτογραφικό υλικό που συλλέξαμε κατά τη διάρκεια της περιήγησής μας. Έτσι, μέσα στην τάξη τα παιδιά επαναφέρουν στη μνήμη τους τις εικόνες που αποκόμισαν, επανεξετάζουν τις εμπειρίες που έχουν καταγράψει, ζωγραφίζουν, κατασκευά­ ζουν. Οι αναπαραστάσεις αυτές ανατροφοδοτούν το ενδιαφέρον και μπορούν

23

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

24 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

να δώσουν το έναυσμα για περισσότερες αναζητήσεις και μεγαλύτερη εμβά­ θυνση σε πτυχές του θέματός μας (Ντολιοπούλου, 2005: 28).

- Τη στιγμή αυτή μπορούμε να παίξουμε με τα παιδιά το παιχνίδι με τις αι­ σθήσεις. Σε πέντε χαρτόνια κανσόν διαφορετικού χρώματος, ένα για την κάθε αίσθηση, κολλάμε αυτοκόλλητα χριτς-χρατς. Σε καλαθάκια έχουμε τοποθε­ τήσει σχετικές εικόνες για την κάθε αίσθηση, αλλά και άλλες που δεν έχουν σχέση με τις αισθήσεις. Τα παιδιά επιλέγουν εικόνες ανάλογα με αυτά που είδαν, άκουσαν, γεύτηκαν, μύρισαν ή άγγιξαν στον χώρο του κάστρου κατά τη διάρκεια της επίσκεψης και τις κολλούν στη σχετική καρτέλα. Έτσι, τα νήπια θα επιλέξουν εικόνες με κτίσματα, φυτά, ζώα που είδαν, με πέτρες, ξύλα, χόρτα που άγγιξαν, με ήχους καραβιού, τιτιβίσματα πουλιών που άκουσαν, με φρού­ τα, τοπικό παραδοσιακό έδεσμα που γεύτηκαν.

- Καλούμε στην τάξη, αν είναι εφικτό, τον υπεύθυνο της Εφορείας Βυζα­ ντινών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού, και τα νήπια σε ρόλο δημο­ σιογράφου του παίρνουν συνέντευξη, θέτουν τα ερωτήματα και τις απορίες που έχουν ετοιμάσει και συζητούν για τη σημερινή κατάσταση του κάστρου, τους παράγοντες που συμβάλλουν στη φθορά του και τη χρήση του. Υποθέμα: Δομικά-οχυρωματικά στοιχεία του κάστρου - Τα παιδιά της πρώτης ομάδας συγκεντρώνουν εικόνες, τις παρατηρούν, συ­ ζητούν για τις θέσεις όπου χτίστηκε ένα συγκεκριμένο κάστρο, για τις οικο­ δομικές και οικονομικές δυνατότητες της εποχής κατά την οποία χτίστηκε, τα πιθανά μέσα οικοδόμησης, τους τεχνίτες που εργάστηκαν, τα υλικά κατασκευής (Sebba, 2000: 128). Συγκεντρώνουν, επίσης, εικόνες με νεότερα κτίσματα, και προβαίνουν σε συγκρίσεις. Στο τέλος, ομαδοποιούν τις εικόνες με τα παλαιό­ τερα και τα νεότερα κτίσματα και τις κολλούν χωριστά σε δύο μεγάλα χαρ­ τόνια.

- Διαμορφώνουμε έναν πίνακα αναφοράς όπου αναγράφονται οι λέξεις «γέφυρα», «πύλη», «τείχη», «πολεμίστρες», «ακρόπολη», και δίπλα σε κάθε

Καλώς ήρθατε στο πολύχρωμο περιβόλι της παιδικής λογοτεχνίας! Ανακαλύψτε τα διαλεχτά «ΦΡΟΥΤΑ» των Εκδόσεων ΨΥΧΟΓΙΟΣ και «ξεζουμίστε» τα μαζί με τα παιδιά σας! Ανεξάντλητη θεματολογία από τον κόσμο του παιδιού

Γλωσσική και εννοιολογική ενα με κάθε επίπεδο γνωστικής ανάρμόνιση πτυξης

Αγαπημένοι και καταξιωμένοι συγγραφείς Άρτια εικονογράφηση από βραβευμένους καλλιτέχνε ς

Καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, της αγάπης για το διάβασμα

Εκπαιδευτικά εργαλεία για την Ευέλικτη Ζώνη

ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΣΕΙΡΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

7-

ΤΟΣ

Ξ

ΛΩ

8 ΕΤΩΝ

9

-1

Ν

6 ΕΤΩΝ

Β

Φ

5-

Μ ΤΟ ΟΥ

1 ΕΤΩ

1

Ο ΙΝ

1+

ΜΗΛ

Ο

ΕΤΩΝ

Α

ΡΟ

-4

ΟΥΛΙΤ ΡΑ

ΣΑ

2

Ν ΑΝ ΠΑ

Α

Μ

«ΦΡΟΥΤΑ»

ΕΤΩΝ

ΣΥΛΛΑΒΙΖΩ ΛΕΞΕΙΣ, ΑΚΟΥΩ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Μέχρι 600 λέξεις

ΚΑΤΑΝΟΩ ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΖΩ ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Μέχρι 1.500 λέξεις

ΔΙΑΒΑΖΩ ΜΙΚΡΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Από 2.000 λέξεις

ΕΥΚΟΛΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΩ Από 3.000 λέξεις

ΔΙΑΒΑΖΩ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ

Προσχολική ηλικία

Νηπιαγωγείο & Α΄ δημοτικού

Β΄ & Γ΄ δημοτικού

Δ΄ & Ε΄ δημοτικού

Ε΄ & ΣΤ΄ δημοτικού

w w w . p s i c h o g i o s . g r

Από 10.000 λέξεις

Διαβά Z ου με μαζί!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

λέξη τοποθετούνται οι αντίστοιχες εικόνες. Δίνονται στα παιδιά κινητές καρ­ τέλες, στις οποίες είναι γραμμένες οι ίδιες λέξεις και καλούνται να τις ανα­ γνώσουν με τη βοήθεια του πίνακα αναφοράς.

- Ως επέκταση της προηγούμενης δραστηριότητας, τα παιδιά μπορούν χρησιμοποιώντας περισσότερες λέξεις και εικόνες να παραγάγουν ένα κείμενο που μιλάει για μια επίθεση σε μεσαιωνικό κάστρο (Sebba, 2000: 154).

- Αναζητούν στο διαδίκτυο οικόσημα κάστρων, τα εκτυπώνουν και μπο­ ρούν να τα αποδώσουν με ζωγραφική στο χαρτί ή με χαρακτική σε πηλό.

- Τα νήπια με τις πληροφορίες που έχουν αποκτήσει μπορούν να προβούν στη δημιουργία ενός κάστρου τρισδιάστατου ή μιας μακέτας που θα περιλαμ­ βάνει στοιχεία του κάστρου και του γύρω περιβάλλοντος.

- Καλούν στην τάξη τον υπεύθυνο από το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκ­ παίδευσης της περιοχής, για να πάρουν πληροφορίες για τα δομικά και οχυ­ ρωματικά στοιχεία των κάστρων. Τα παιδιά ετοιμάζουν τις ερωτήσεις που θα υποβάλουν στον υπεύθυνο.

26 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Υποθέμα: Η ζωή μέσα στο κάστρο - Από τα βιβλία που έχουν συγκεντρωθεί στη «γωνιά του κάστρου», δανείζο­ νται εικόνες, αντλούν πληροφορίες για τη ζωή μέσα στο κάστρο, τους ιππότες, τις πολιορκίες. Ποιοι έμεναν εκεί και πώς το χρησιμοποιούσαν; Επρόκειτο δη­ λαδή για στρατώνα, φυλακή, διοικητικό κέντρο, κατοικία αρχόντων; Τα νήπια μπορούν να δημιουργήσουν πίνακες αναφοράς, όπου θα υπάρχει αντιστοιχία λέξεων και εικόνας.

- Μπορούν να διαμορφώσουν πάνω σε χαρτί μιλιμετρέ ή σε ύφασμα από καραβόπανο μια ιστορική γραμμή που περιλαμβάνει τα πιο σημαντικά ιστορι­ κά γεγονότα ενός κάστρου. Ο/η εκπαιδευτικός αναφέρει τα γεγονότα από την αρχή της ιστορίας του κάστρου και τα παιδιά τοποθετούν πάνω στην ιστορική γραμμή κινητές καρτέλες με χαρακτηριστικές εικόνες της κάθε ιστορικής πε­ ριόδου.

- Επίσης, τα παιδιά παρατηρούν εικόνες, περιγράφουν και συγκρίνουν τη δική τους καθημερινότητα με την καθημερινότητα και τις συνήθειες των κα­ τοίκων ενός κάστρου.

- Παρουσιάζουμε τον πίνακα ζωγραφικής «Το κάστρο και ο ήλιος» του Paul Klee και υποβάλλουμε ερωτήσεις. Για να αποδώσουν τα νήπια τον πίνα­ κα, μπορούν να κόψουν χαρτί γλασέ σε διάφορα σχήματα και χρώματα και να τα συνθέσουν, όπως τα παρατήρησαν στον πίνακα.

- Μπορούν, επίσης, να αφηγηθούν μια ιστορία και στη συνέχεια να ζω­ γραφίσουν ανά δύο τις ιστορίες τους. Συζητούν μεταξύ τους για την επιλογή χρωμάτων και υλικών, για την πορεία που ακολουθούν κατά την απόδοση του θέματος. Σχολιάζουν τα έργα τους και εντοπίζουν πιθανά λάθη στη διαδικασία (Μιχαλοπούλου, 2009: 159-160).

- Τα παιδιά μπορούν να παίξουν ρόλους στη «γωνιά του κάστρου» χρη­ σιμοποιώντας μακριά φορέματα, στέμματα, καρέκλα για θρόνο, κρεβάτι. Οι προβληματισμοί που μπορεί να προκύψουν αφορούν τον τρόπο που ζεσταί­

νονταν, μαγείρευαν, μετέφεραν το νερό, μετακινούνταν, το μέρος που κοιμό­ ντουσαν, κ.ά. (Cooper, 2004: 40-51).

- Παρατηρούν μέσα από φωτογραφίες τη στολή ενός ιππότη του κά­ στρου της Ρόδου. Οι φωτογραφίες θα αποτελέσουν το έναυσμα για προβλη­ ματισμό και συλλογή περισσότερων πληροφοριών αναφορικά με το παρελ­ θόν (Moniot, 2002: 270-271). Στο τέλος, κατασκευάζουν με διάφορα υλικά κράνη, ασπίδες, ή σπαθιά. Παρατηρούν, επίσης, τις φορεσιές των απλών πολιτών της εποχής εκείνης. Εντοπίζουν και συζητούν τις διαφορές που πα­ ρουσιάζουν σε σχέση με τη στολή των ιπποτών, αλλά και σε σχέση με την ενδυμασία σήμερα. Υποθέμα: Ξακουστά ελληνικά κάστρα - Συλλέγουν πληροφορίες και εικό­ νες ή εκτυπώνουν σχετικές φωτογρα­ φίες για ξακουστά ελληνικά κάστρα.2 Προχωρούν στην κατασκευή βιβλίου που θα περιλαμβάνει όλες τις φωτο­ γραφίες των κάστρων. Στη συνέχεια γράφουν το αντίστοιχο όνομα του κάστρου και το όνομα των λαών-κα­ τακτητών που τα οικοδόμησαν.

- Μια άλλη δραστηριότητα είναι ο εντοπισμός της θέσης στην οποία βρίσκεται κάθε κάστρο. Τα νήπια κα­ Το κάστρο της Ρόδου ταθέτουν τις προϋπάρχουσες γνώσεις τους για τις πόλεις που έχουν κάστρα και σημειώνουν στον χάρτη της Ελλάδας τα σημαντικότερα κάστρα.

- Βρίσκουν κείμενα σε βιβλία, περιοδικά ή εφημερίδες που αναφέρονται σε κάστρα και εντοπίζουν σύνθετες λέξεις με πρώτο ή δεύτερο συνθετικό τη λέξη «κάστρο», όπως Ερημόκαστρο, Γυναικόκαστρο, κ.ά. Συζητούν και κά­ νουν υποθέσεις για τη σημασία και την προέλευση της λέξης.

- Γίνεται ακρόαση παραδοσιακών τραγουδιών αφιερωμένων σε κάστρα, όπως το γνωστό δημοτικό τραγούδι με τίτλο Λαλούδι της Μονεμβασιάς (Γκί­ κας, 1997: 122-123). Αφού τα νήπια ακούσουν το ποίημα, μπορούν να το αφη­ γηθούν, να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να αποδώσουν τις εικόνες που σχημάτισαν με τη ζωγραφική.

- Μπορούν να επισκεφθούν την ιστοσελίδα Ο Καστρολόγος (www.kastra. eu). Θα παρατηρήσουν τον χάρτη της Ελλάδας με τα κάστρα και τα φρούρια, και θα εντοπίσουν τις περιοχές στις οποίες βρίσκονται τα περισσότερα κάστρα. Υποθέμα: Mύθοι, θρύλοι και παραδόσεις - Αφηγούμαστε στα παιδιά έναν μύθο, όπως αυτόν που αναφέρεται στο Κά­ στρο του Μυστρά, ή «Κάστρο του Μυζηθρά» (Μολίνος, 1995: 112), όπως ονομαζόταν τότε, ή τον θρύλο της γριάς προδότρας, που «αντιπροσωπεύει

28 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

το κακό», και με τον οποίο έχουν συνδεθεί πολλά κάστρα της περιοχής του Πηλίου (Λιάπης, 2010: 33). Μετά την παρουσίαση του μύθου, τα νήπια προε­ τοιμάζουν τον απαραίτητο εξοπλισμό και προβαίνουν σε δραματοποίηση.

- Διαβάζουμε τους στίχους του τραγουδιού με τίτλο «Του κάστρου της Ωριάς»,3 το οποίο αναφέρεται στον μύθο του κάστρου και τα νήπια το δραμα­ τοποιούν. Μπορούν, επίσης, να ζωγραφίσουν κατά ομάδες τις σκηνές του μύθου και στη συνέχεια να τις ταξινομήσουν ανάλογα με τη σειρά των γεγονότων.

- Διηγούμαστε στα νήπια, παράλληλα με την επίδειξη εικόνων, μύθους και παραδόσεις που αφορούν κάστρα της χώρας μας. Οι λαϊκές αυτές διηγήσεις αποτελούν εξαιρετικό υλικό για την εθνογνωσία, καθώς και για την καλλιέρ­ γεια της εθνικής γλώσσας (Αναγνωστόπουλος, 1994: 135). Στη συνέχεια τα νήπια δημιουργούν πίνακα αναφοράς με εικόνες και ονομασίες κάστρων και αναδιηγούνται με απλά λόγια τους αντίστοιχους μύθους παρατηρώντας τις εικόνες.

- Συγκεντρώνουν παροιμίες για τα κάστρα, επιλέγουν μια από τις παροι­ μίες που συγκέντρωσαν και έμαθαν και την αντιγράφουν, χρησιμοποιώντας λέξεις και εικόνες.

- Μπορούν επίσης να αναζητήσουν και να «διαβάσουν», παρατηρώντας τις εικόνες, γνωστά παραμύθια και ιστορίες που πραγματοποιούνται σε κά­ στρα, όπως είναι ο παπουτσωμένος γάτος κ.ά.

- Ο/η εκπαιδευτικός διαβάζει στα νήπια μια ιστορία που αναφέρεται σε κάστρα και αναπτύσσει συζήτηση κατά πόσο τα παιδιά θεωρούν ότι η ιστο­ ρία αυτή είναι αληθινή. Τα παιδιά απαντούν και συγχρόνως δικαιολογούν τις απαντήσεις τους. Απευθύνει, επίσης, ανοιχτού τύπου ερωτήσεις στα παιδιά σχετικά με την υπόθεση της ιστορίας και τη συμπεριφορά των πρωταγωνι­ στών (Cooper, 2002: 188-189). Γ´ Φάση: Ολοκλήρωση-Αξιολόγηση Το σχέδιο εργασίας μπορεί να διαρκέσει όσο και το ενδιαφέρον των παιδιών. Στην τρίτη φάση σχεδιάζεται, οργανώνεται και υλοποιείται η παρουσίαση από την κάθε ομάδα. Τα παιδιά μπορούν να παρουσιάσουν όλα όσα έμαθαν σχετι­ κά με τα κάστρα στους γονείς τους ή στα παιδιά της άλλης τάξης. Την ημέρα της παρουσίασης αναρτούμε στην τάξη τις δημιουργίες των παιδιών και τα νή­ πια «ξεναγούν» τους γονείς τους στα εκθέματα εν είδει πινάκων. Στη συνέχεια, κάθε ομάδα παρουσιάζει την πορεία και τα αποτελέσματα της εργασίας της.

Επίλογος Ολόκληρη η Ελλάδα είναι κατάσπαρτη από κάστρα, μικρά και μεγάλα, που αποτελούν τεκμήρια του παρελθόντος. Είναι προϊόντα πολιτιστικά, με τα οποία τα νήπια μπορούν να έχουν μια βιωματική σχέση, και έτσι προσφέρονται για παιδαγωγική αξιοποίηση. Με τη διδακτική αξιοποίηση στοιχείων πολιτι­ στικής κληρονομιάς δίνεται η δυνατότητα στα μικρά παιδιά να κατανοήσουν

έννοιες σχετικά με τους πολιτισμικούς χώρους, να δημιουργήσουν νοητικές αναπαραστάσεις μέσα από εικόνες ή βιωματικά, με την επιτόπια επίσκεψη, και να αναβιώσουν το παρελθόν. Η παιδαγωγική αξιοποίησή τους συμβάλλει, σε σημαντικό βαθμό, στη γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική μάθηση και ανάπτυξη των παιδιών της νηπιακής ηλικίας. Ως μέθοδο προσέγγισης των κα­ ταλοίπων αυτών του παρελθόντος εφαρμόζουμε τη μέθοδο project (σχέδιο εργασίας), η οποία προσφέρει τη δυνατότητα στους μαθητές να αυτενεργούν και να κατακτούν τη γνώση μέσα από την ενεργητική τους συμμετοχή. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Αναφέρουμε ενδεικτικά: https://www.youtube.com/watch?v=Zr12ipFmEpU (Τα κάστρα της Πελοποννήσου) και https://www.youtube.com/watch?v=EKnqHIMhoKE (Τα κάστρα της Ελλάδας).

2. Βλ. http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2016/01/blog-post_4647.html#ixzz3zTdX3b9N (Δείτε τα πιο εντυπωσιακά κάστρα της Ελλάδας).

3. Βλ. http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/culture/music/kastroorias.htm («Του κάστρου της Ωριάς»).

BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναγνωστόπουλος, Β. Δ. (1994), Γλωσσικό υλικό για το Νηπιαγωγείο: Από τη θεωρία στην πράξη, Αθήνα: Καστανιώτης. Βασιλάτος, Ν. (1991), Κάστρα της Ελληνικής Γης, Αθήνα: Μπάλτερ. Βακαλόπουλος, Α. (1972), Τα κάστρα του Πλαταμώνα και της Ωριάς Τεμπών και ο τεκές του Χασάν Μπαμπά, Θεσσαλονίκη: Μακεδονική Βιβλιοθήκη. Γκίκας, Γ. (1997), Κάστρα του θρύλου και της Ιστορίας, Α΄ τόμ., Αθήνα: Παπαδημητρίου. Γκίκας, Γ. (1998), Κάστρα: Ταξίδια στην Ελλάδα του θρύλου και της πραγματικότητας, Γ΄ τόμ. Αθήνα: Παπαδημητρίου.

Cooper, H. (2002), History in the early years, London & New York: Routledge/Falmer.

Cooper, H. (επιμ.) (2004), Exploring Time and Place Through Play, London: David Fulton Publishers.

Husbands, C. (2000), Τι σημαίνει διδασκαλία της Ιστορίας; Γλώσσα, ιδέες και νοήματα (μτφρ.: Α. Λυκούργος), Αθήνα: Μεταίχμιο. Καρποδίνη-Δημητριάδη, Ε. (1990), Κάστρα της Πελοποννήσου, Αθήνα: Editions. Κοντογιάννη, Α. (2008), Μαύρη αγελάδα-άσπρη αγελάδα: Δραματική τέχνη στην εκπαίδευση και Διαπολιτισμικότητα, Αθήνα: Τόπος. Κόντογλου, Φ. (1987), Ο Καστρολόγος, Αθήνα: Εστία. Λεοντσίνης, Γ. N. (1996), Διδακτική της Ιστορίας: Γενική-Τοπική Ιστορία και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Αθήνα (αυτοέκδοση). Λιάπης, K. (2010), Τα «Παλιόκαστρα» του Πηλίου, Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας. Μιχαλοπούλου, Κ. (2009), Ο προφορικός λόγος στην προσχολική εκπαίδευση: Θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτικές εφαρμογές, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Μολίνος, Σ. (1995), Θρύλοι των κάστρων μας, Αθήνα: Φιλιππότη.

Moniot, H. (2002), Η Διδακτική της Ιστορίας (μτφρ.: Έφη Κάννερ), Αθήνα: Μεταίχμιο. Ντολιοπούλου Ε. (2005), Η Εφαρμογή της Μεθόδου Project σε Ελληνικά Νηπιαγωγεία, Αθήνα: Tυπωθήτω. Σακκής, Δ. Α. & Τ. Τσιλιμένη (2007), Ιστορικοί τόποι και περιβάλλον. Διδακτικές προσεγγίσεις για παιδιά προσχολικής ηλικίας, Αθήνα: Καστανιώτης.

Sebba, J. (2000), Ιστορία για όλους: Διδακτικές προτάσεις για το μάθημα της Ιστορίας στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο (μτφρ.: Θ. Φιλάρετος, Γ. Κόκκινος, Ε. Νάκου / Εισαγωγή: M. Kαβαλιέ­ ρου), Αθήνα: Μεταίχμιο.

29

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

Τσιαντούλη, E. (2014), Διδακτική Αξιοποίηση Στοιχείων Πολιτισμού σε Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας, Αθήνα: Συμμετρία. Υ.Π.Δ.Μ.Θ.-Κ.Π.Ε. Μολάων (2012), Εθνικό θεματικό δίκτυο – «Κάστρο: Ο τόπος το ορίζει και ο άνθρωπος το χτίζει», Μολάοι. Υ.ΠΑΙ.Θ.-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2011), Νέο Πρόγραμμα σπουδών Νηπιαγωγείου, Αθήνα.

Helm, J. & Λ. Katz (2002), Μέθοδος Project και Προσχολική Εκπαίδευση – Μικροί Ερευνητές (Επιμέλεια-Εισαγωγή: Κ. Χρυσαφίδης & Ε. Κουτσουβάνου), Αθήνα: Μεταίχμιο. Χρυσαφίδης, Κ. (2003), Βιωματική-Επικοινωνιακή Διδασκαλία: Η Εισαγωγή της Μεθόδου Project στο Σχολείο, Αθήνα: Gutenberg.

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ https://www.youtube.com/watch?v=Zr12ipFmEpU (Τα κάστρα της Πελοποννήσου)˙ https:// www.youtube.com/watch?v=EKnqHIMhoKE (Τα κάστρα της Ελλάδας) http://arcadia.ceid.upatras.gr/arkadia/culture/music/kastroorias.htm («Του κάστρου της Ωριάς») http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2016/01/blog-post_4647.html#ixzz3zTdX3b9N (Δείτε τα πιο εντυπωσιακά κάστρα της Ελλάδας) https://el.wikipedia.org/wiki/Κάστρο

ΠΑΙΔΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΕ ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΙΕΣ

30 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Adams, Simon, Κάστρα και Φρούρια: Από την προϊστορία ως σήμερα (μτφρ.: Ειρήνη Μακρή), Σαββάλας, 2005.

Longour, Michele, Τα κάστρα: Μάθε μαζί μου (μτφρ.: Μαρία Τσαούση), Καστανιώτης, 2008.

Macdonald, Fiona, Μεσαιωνικό Κάστρο (μτφρ.: Μπέσσυ Πλακούλα), Μοντέρνοι Καιροί, 2007.

Mantegazza, Giovanna, Στο Κάστρο (μτφρ.: Έφη Παφίλη), Σαββάλας, 2005.

Osband, Gillian, Κάστρα: Μια συναρπαστική τρισδιάστατη εξερεύνηση (μτφρ.: Ειρήνη Λουκια­ νού), Σαββάλας, 2006. Ρέμερ, Ντανιέλα, Ο μικρός Ιππότης (μτφρ.: Ειρήνη Χριστοπούλου), Μεταίχμιο, 2016. Τουτουντζή, Ουρανία, Ο Ρομπέν των Κάστρων και ο φυλακισμένος γελωτοποιός, Διόπτρα, 2014. Φλουρέντζου, Κλειώ, Κάστρα, Ιππότες και μπελάδες, Πάργα, 2014.

AΦΗΓΗΣΕΙΣ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΚΤΕΣ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ: ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ 14ο ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ ΣΤΟ ΜΟΝΤΡΕΑΛ Δημήτρης Β. Προύσαλης

Δάσκαλος, αφηγητής λαϊκών παραμυθιών

Μ

έσα στον πλωτό ποταμό Άγιο Λαυρέντιο, στον Καναδά, βρίσκει κανείς το νησί του Μόντρεαλ, όπου συγκροτείται από το 1642 μια κοινότητα εποίκων-κατοίκων γύρω από το Βασιλικό Όρος (Mont Real), το οποίο έδωσε το όνομά του στη νέα οργανωμένη πολιτεία, στη θέση του παλιότερου οχυρωμένου καταυλισμού Χοσελάγκα, των αυτόχθονων Χιούρον και Ιρόκουα της φυλής Αλγκονκίν. Τόπος με ιδιαίτερη πολιτιστική ζωή, στενά συνδεδεμέ­ νος με τη γαλλόφωνη ταυτότητα του Καναδά, το Μόντρεαλ, η μεγαλύτερη σε πληθυσμό γαλλόφωνη πόλη εκτός Γαλλίας, ευτύχησε από πολύ νωρίς να

Chirine El Ansary, Mike Burns, Προύσαλης, TUUP, Yashinsky

31 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

Αγγλόφωνη αφίσα του Φεστιβάλ

32 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

αποτελέσει κέντρο δημιουργικότητας στον τομέα της μουσικής, των παρα­ στατικών τεχνών, καθώς και άλλων μορφών δημιουργικής έκφρασης. Από το 1993, η μεγάλη παρουσία αφηγητών στην περιοχή –σήμερα, μόνο στην πόλη, συναντά κανείς 150 ενεργούς αφηγητές– οδήγησε τον Marc Laberge, άνθρωπο ιδιαίτερης καλλιτεχνικής ανησυχίας, διορατικότητας και δράσης, να

οργανώσει το πρώτο φεστιβάλ αφήγησης της πόλης του Μόντρεαλ, σε μια χώρα η οποία ήδη από πολύ νωρίς, το 1979, ευτύχησε να δει το παρθενικό φεστιβάλ αφήγησης του Τορόντο –το 2019 κλείνει 40 ετών ιστορία– να ανοίγει τον χορό αντίστοιχων διοργανώσεων με πρωτοβουλία του 20χρονου τότε αφηγητή Dan Yasinsky. Η πρόσκληση που απηύθυνε η τρέχουσα καλλιτεχνική διευθύντρια Stephanie Beneteau σε εκπροσώπους του πηλιορείτικου φεστιβάλ αφήγησης «Παραμύ­ θια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη» το καλοκαίρι του 2017 υπήρξε μια μεγάλη ευκαιρία να έρθει Έλληνας καλλιτεχνικός διευθυντής σε επαφή με με­ γάλη διοργάνωση στο εξωτερικό, στον Νέο Κόσμο, και να γνωρίσει τις ιδιαι­ τερότητες των φεστιβαλικών εκδηλώσεων από φορείς με παρουσία σε βάθος χρόνου και πλούσια εμπειρία στο σχετικό αντικείμενο. Ανάλογη ευρωπαϊκή πρόσκληση προηγήθηκε το 2016 στην Ουαλία, από τους ιθύνοντες του Διε­ θνούς Φεστιβάλ Αφήγησης «Beyond the Border». Το 14ο Διαπολιτισμικό Φεστιβάλ Παραμυθιού του Μόντρεαλ, που διοργα­ νώνεται κάθε δύο χρόνια, διεξήχθη το διάστημα 20-29 Οκτωβρίου του 2017. Λόγω της γλωσσικής ιδιαιτερότητας της περιοχής –το Μόντρεαλ ανήκει στην ακραιφνώς γαλλόφωνη επαρχία του Κεμπέκ–, οι εκδηλώσεις διεξήχθησαν τόσο στη γαλλική όσο και στην αγγλική γλώσσα, με δύο αντίστοιχες κεντρι­ κές εναρκτήριες εκδηλώσεις. Η λογική τού να βρεθεί η διοργάνωση κοντά στο παραμυθόφιλο κοινό «επέβαλλε» τη διασπορά των εκδηλώσεων σε όλη την επικράτεια του νησιού, μέσα από αποκεντρωμένες δραστηριότητες.

33

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

34 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το πρόγραμμα διανθίστηκε με σειρά θεματικών-παραθύρων, όπως: «Ει­ δικά Θεάματα», «Διεθνές στοιχείο», «Το παραμύθι στους μετασχηματισμούς του», «Παραμύθια στα Μουσεία», «Γυναίκες τού εδώ – Γυναίκες του κόσμου», «Οικογενειακές αφηγήσεις», «Αυτόχθονες», «LGTB κοινότητα», «Αγγλόφωνο στοιχείο». Κεντρικός άξονας των εκδηλώσεων ήταν οι προφορικές αφηγήσεις, ορι­ σμένες από τις οποίες συνοδεύτηκαν από μουσικές συγκλίσεις (π.χ. Παρα­ μύθια των Εβραίων Σεφαραδιτών με αντίστοιχες μουσικές από τη Μεσόγειο σε ελληνικό στίχο), και ο οκτάωρος Μαραθώνιος αφήγησης με ανά ώρα δι­ αφορετική θεματική επικέντρωση. Δεν έλειψαν οι προβολές ταινιών, καθώς και τρεις επιστημονικές ημερίδες που πραγματοποιήθηκαν εντός πανεπιστη­ μιακών χώρων, με θέμα τη λειτουργία γνωστών αφηγηματικών δημιουργιών (π.χ. «Χίλιες και μία νύχτες») όπως και τον προβληματισμό για την τύχη της προφορικής παράδοσης των αυτόχθονων ινδιάνικων κοινοτήτων. Υπήρξαν επίσης βιβλιοπαρουσιάσεις με τιμητικό χαρακτήρα, αφού γιορτά­ στηκαν τα 20χρονα των εκδόσεων Planète Rebelle, με αφηγηματική παρουσία ιστορητών που συνεργάζονται με τις εκδόσεις. Στις παραστάσεις αφήγησης, λαϊκά παραμύθια από διαφορετικές γωνιές του κόσμου και για όλες τις ηλικια­ κές ομάδες (από 4 ετών) συναντήθηκαν με θρύλους και έπη της παγκόσμιας λαϊκής λογοτεχνίας (Γκιλγκαμές). Ακούστηκαν επίσης ιστορίες με θρησκευτι­ κή βάση (Ινδία), αφηγήματα προσωπικών εμπειριών (personal storytelling), ανεκδοτικός λόγος, ιστορίες της αυτόχθονης κοινότητας, επανιστορήσεις σαιξπηρικών έργων (Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Μακβέθ) και θεμάτων από την αρ­ χαία ελληνική τραγωδία (Αντιγόνη), προσεγγίσεις διαφυλικών και ομοφυλι­ κών αφηγηματικών οπτικών και μεταφορές επώνυμων κειμενικών γραφών σε προφορική μορφή. Πολλοί και διαφορετικοί χώροι φιλοξένησαν τις 70 φεστιβαλικές δραστη­ ριότητες που εκτυλίσσονταν καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Εκτός από τους πανεπιστημιακούς χώρους και τις ημερίδες προβληματισμού, δυναμική υπήρξε η παρουσία των λεγόμενων «Maisons de la Culture». Η πρωτοβουλία παλαι­ ότερων αυτοδιοικητικών αρχών έχει οδηγήσει στην αξιοποίηση παλιών παρο­ πλισμένων δημοσίων κτηρίων μέσα από τη λειτουργική τους μεταμόρφωση σε εστίες πολιτισμού. Θα πρέπει να αναφέρουμε τις οκτώ βιβλιοθήκες (δημοτικές, πανεπιστημιακές, δημόσιες, εθνικές),τα τρία μουσεία, τα τέσσερα θέατρα, τους οκτώ χώρους ψυχαγωγίας (μπαρ, καφετέριες, μουσικοί χώροι) και τους τέσσερις πολυχώρους-Κέντρα Τεχνών, καθώς και δύο χώρους θρησκευτικού χαρακτήρα (εκκλησία και συναγωγή). Αξίζει να σημειωθεί πως οι συμμετέχοντες αφηγητές ξεπέρασαν τους πενήντα. Στο αγγλόφωνο άνοιγμα των εκδηλώσεων συμμετεί­ χαν συνολικά 75 καλλιτέχνες, κυρίως γαλλόφωνοι, αλλά και από διαφορετι­ κούς τόπους καταγωγής (Βέλγιο, Καραϊβική-Μαρτινίκα, Τυνησία, Μαλί, Γαλλία, Καταλονία, Καναδάς, Αίγυπτος και Ελλάδα διά του Δημήτρη Β. Προύσαλη). Συμμετείχαν επίσης ιερά «τέρατα» της αφήγησης, όπως ο Mike Burns από το Κεμπέκ, με ιρλανδικές ρίζες (60 χρόνια αφηγητής!), ο Καναδός με ουκρανικές ρίζες Dan Yashinsky (40 χρόνια αφηγητής), ο εξαιρετικός Άγγλος TUUP με κα­

ταγωγή από τη Βρετανική Γουιάνα, από τους πρωτοπόρους της αναβίωσης της αφήγησης στον βρετανικό χώρο και με αφηγηματική παρουσία από το 1981, και η πολύ ενδιαφέρουσα Αιγύπτια Chirine El Ansary. Χαρακτηριστικό του φεστιβάλ ήταν το γεγονός της πολλαπλής αφηγημα­ τικής παρουσίας επαγγελματιών αφηγητών, οι οποίοι παρουσίαζαν ανά ημέρα διαφορετικό προτεινόμενο ρεπερτόριο της δουλειάς τους, κάτι που δε συνη­ θίζεται στα λιγοστά ελληνικά φεστιβάλ αφήγησης. Επίσης, πρέπει να τονιστεί η πολυπληθής παρουσία καλλιτεχνικών διευθυντών από φεστιβάλ κυρίως του γαλλόφωνου χώρου, με πολυετή διαδρομή και εμπειρία στις διοργανώ­ σεις του είδους (π.χ. Φεστιβάλ Αφήγησης της Grenoble και της Uzege, με 40 και 25 χρόνια παρουσίας, αντίστοιχα). Μερικοί ήταν παρόντες με τη συνοδεία των οικονομικών υπευθύνων, καθώς οι γαλλόφωνοι επαγγελματίες αφηγη­ τές είχαν την ευκαιρία να προωθήσουν τις προτεινόμενες αφηγηματικές τους παραστάσεις για επερχόμενες μελλοντικές συνεργασίες. Υπήρξε δηλαδή κάτι σαν αφηγηματικός δειγματισμός. Επαγγελματισμός στο έπακρο, με εμφανή την παρουσία ατζέντηδων, που συνομιλούσαν με ενδιαφερόμενους εκπροσώ­ πους φεστιβάλ προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία. Παρόντες ήταν ακόμη εκπρόσωποι από Κέντρα Αφήγησης της Γαλλίας, από πολιτιστικούς χώρους με αφηγηματική δραστηριότητα, από διαδικτυακά ιστολόγια και ανάλογα θεματικά περιοδικά και ενώσεις αφηγητών. Δεν έλει­ ψαν και καλλιτεχνικοί διευθυντές φεστιβάλ από τον Καναδά, το Βέλγιο, τη Γαλλία, την Καραϊβική, την Ισπανία και το Πήλιο, καθώς και εθελοντές από ευρωπαϊκά φεστιβάλ που μέσω προγραμμάτων συνεργασίας έκαναν αισθητή την παρουσία τους.

Στιγμιότυπο από αφήγηση στο σχολείο της ελληνικής κοινότητας

35

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

36 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Οι συναντήσεις με ανθρώπους που κινούνται σε όμορους χώρους ενδια­ φέροντος αποτελούν ευκαιρία για ανταλλαγή ιδεών, εμπειριών και από­ψεων. Δρομολογείται έτσι το άνοιγμα διαλόγου πάνω σε κοινούς προβληματισμούς, μια γόνιμη διαδικασία αναστοχασμού και προτάσεων πάνω στη βιωμένη εμπειρία, με πολύτιμο στοιχείο την ετεροπροσδιοριστική διαπίστωση των ποιοτικών και ποσοτικών παραγόντων που χαρακτηρίζουν την πιθανή προ­ σέγγιση ή απόσταση των διοργανώσεων οι οποίες ασχολούνται με το ίδιο αντικείμενο. Βασικό στοιχείο ήταν η οικονομική επιχορήγηση του καναδικού Υπουργείου Πολιτισμού και ανάλογων φορέων, που επέτρεψε στους παριστα­ μένους καλεσμένους εκπροσώπους από την Ευρώπη να παραστούν με όλα τα έξοδα μετακίνησης, διαμονής και διατροφής καλυμμένα από την οργανωτι­ κή επιτροπή του Φεστιβάλ. Όλες οι εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε δημόσιους χώρους είχαν ελεύθερη είσοδο, πλην των ιδιωτικών ψυχαγωγικών χώρων, στους οποίους υπήρχε αντίτιμο εισόδου. Ο Δημήτρης Β. Προύσαλης, εκπροσωπώντας με την ιδιότητα του καλλιτε­ χνικού διευθυντή το Φεστιβάλ Αφήγησης Πηλίου «Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη», μετέφερε την 8χρονη εμπειρία τού εν λόγω φεστιβάλ, κα­ θώς και του Φεστιβάλ Αφήγησης «Αθήνα… μια πόλη παραμύθια», που το 2018 έκλεισε με επιτυχία πέντε χρόνια διοργάνωσης σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων-ΟΠΑΝΔΑ. Τέλος, είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί τα σχολεία της ελληνικής κοινότητας του Μόντρεαλ και να αφηγηθεί σε κοινό αποτελούμενο από παιδιά όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων, μεταφέροντας έτσι την άυλη πολιτιστική μας κληρονομιά πέρα από τις ακτές του Ατλαντικού.

Σ Τ Ο Ν Χ Ω Ρ Ο Τ Η Σ ΛΟ Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α Σ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α Κ Α Ι Ν Ε Ο Υ Σ Δ Ι Δ ΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

β ιβλιοπαρουσιάσεις

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2018

37/1

για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Γιώτα Αλεξάνδρου ΦΟΝ Ο ΦΟΒΕΡΟΣ

Εικ.: Αιμιλία Κονταίου Ελληνοεκδοτική, Αθήνα 2017, σελ. 38

Ένα τέρας αυτάρεσκο είναι ο Φον ο Φοβερός, που τρομοκρατεί τα παιδιά παντού στη γη και καμαρώνει για τον φόβο που τους προκα­ λεί από τ’ αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα. Ώσπου μια μέρα, του ξέφυγε το μυστικό του: «Η δύναμή μου είναι αυτή που μου έδωσες εσύ!» είπε σ’ ένα παιδί. Εκείνο τότε του φώναξε θαρραλέα: «Φίλε, δεν υπάρχεις, δεν σε φοβάμαι!» Αυτό ήταν! Από τότε, όταν τα παιδιά τού λένε αυτή τη φράση, ο Φον ο Φοβερός μικραίνει, μικραίνει, ώσπου στο τέλος εξαφανίζεται. Εικονογραφημένη με ωραία και πρωτότυπα χρώματα, η ιστορία αυτή δίνει αφορμή στα παιδιά να μιλήσουν για τους φόβους τους και να τους ξεπεράσουν. Λ.Π.-Α.

Νικόλας Ανδρικόπουλος

Η ΠΑΡΕΑ ΤΩΝ ΕΞΙ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΟΚΤΩ Εικ.: Νικόλας Ανδρικόπουλος Σαΐτης, Αθήνα 2017, σελ. 50

Ένας ζωγράφος, ένας γλύπτης, ένας αρχιτέκτονας, ένας μουσικο­ συνθέτης, ένας λογοτέχνης, ένας ηθοποιός και δύο χορευτές, όλοι πρόσωπα υπαρκτά και διάσημα από τον χώρο της Τέχνης, συνα­ ντιούνται με τρόπο παραμυθένιο, γίνονται μια παρέα και ταξιδεύουν για να γνωρίσουν τον κόσμο. Ταξιδεύοντας, διαπιστώνουν έκπλη­ κτοι κάτι αδιανόητο: Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν τις Τέχνες περιττές! Είναι εκείνοι που ζουν ανέκφραστοι σε άχαρο και ανούσιο περιβάλλον. Αποφασίζουν λοιπόν οι καλλιτέχνες να συνεργαστούν για να πολεμήσουν την ασχήμια, να ομορφύνουν και να φωτίσουν, καθένας με την Τέχνη του, τη ζωή των ανθρώπων. Λ.Π.-Α.

Κατερίνα Δημόκα

ΕΝΑ ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ Εικ.: Γεωργία Στύλου Μεταίχμιο, Αθήνα 2017, σελ. 48

Μια τρυφερή ιστορία για μια εγγονούλα που αγαπούσε τη γιαγιά της πολύ, κι όταν την έχασε, βρήκε τον τρόπο να επικοινωνεί μαζί

38/2

της χρησιμοποιώντας ένα παιχνίδι της: ένα πράσινο τηλέφωνο. Τρόπος ευρηματικός, που μόνο ένα παιδί θα μπορούσε να σκεφτεί, προσπαθώντας να ξεπεράσει την «απώλεια». Α.Β.

Άννα Κοντολέων ΠΑΡΤΙ ΓΙΑ ΤΡΕΙΣ

Εικ.: Φωτεινή Στεφανίδη Πατάκης, Αθήνα 2017, σελ. 32

Ότι οι γάτες είναι περίεργα ζώα το ξέρουμε όλοι. Όμως η γάτα του βιβλίου της Άννας το παράκανε. Γιόρτασε τα γενέθλιά της μέσα στη φαγάνα ενός εκσκαφέα παρέα με τους δυο καλύτερούς της φίλους, το άλογο και τον σκύλο. Το πάρτι είχε μεγάλη επιτυχία και κράτησε ως τα ξημερώματα. Τι έγινε όμως όταν ο οδηγός του μηχανήματος πήγε το πρωί για να σηκώσει τη φαγάνα και να πάει στη δουλειά του; Διαβάστε το τρισχαριτωμένο αυτό βιβλίο, για να ζήσετε μαζί με τους ήρωές του τις πιο τρομερές και φοβερές παρεξηγήσεις και να θαυμάσετε τις έξοχες και φωτεινές εικόνες της Φωτεινής Στεφανίδη. Λ.Ψ.

Θάνος Κόσυβας

TΟ ΔΑΣΟΣ ΦΥΛΑΚΑΣ Εικ.: Θάνος Κόσυβας Αλέξανδρος, Θεσσαλονίκη 2018, σελ. 20

Ο συγγραφέας του βιβλίου είναι ποιητής, και μέλος της Ένωσης Συγ­ γραφέων Πιερίας και του Ορειβατικού Συλλόγου Καρίτσας, ορειβά­ της και φυσιολάτρης. Πώς να μην ασχοληθεί λοιπόν με τη διαφορε­ τικότητα και την αειφόρο ανάπτυξη του δάσους; Με στιχάκια και ποιητικό ρυθμό, περιγράφει ένα δάσος-φύλακα, ένα δάσος όπου τα πουλιά μιλούν και στο οποίο αναπτύσσεται η οικολογική συνείδηση. Α.Β.

Βασίλης Κουτσιαρής – Γιάννης Διακομανώλης Η ΓΡΑΜΜΗ

Εικ.: Αιμιλία Κονταίου Μίνωας, Αθήνα 2018, σελ. 32

Ο Αλέξανδρος δυσανασχετεί που μοιράζεται φέτος το θρανίο του με τον Θοδωρή, έναν νέο συμμαθητή. Θα προτιμούσε να κάθεται μόνος του, γιατί βρίσκει τον νέο «συγκάτοικο» πολύ ενοχλητικό. Τραβάει λοιπόν μια γραμμή στο θρανίο και ορίζει τον χώρο του κα­ θενός. Όμως η γραμμή παραβιάζεται συχνά από τον ακατάστατο

39/3

Θοδωρή κι ο Αλέξανδρος θυμώνει. Δεν θέλει να παίζει μαζί του, δεν γελάει με τ’ αστεία του, δεν δέχεται τις προσκλήσεις του. Ώσπου μια μέρα μαθαίνει απροσδόκητα κάτι σπουδαίο που έχει κάνει γι’ αυτόν ο Θοδωρής, κάτι που τον καθιστά φίλο πραγματικό. Θα καταλάβει τότε πόσο άδικος ήταν απέναντί του. Και η γραμμή θα σβήσει… Περιστατικό από κείνα που σίγουρα ζουν οι δύο εκπαιδευτικοί/συγ­ γραφείς, γι’ αυτό και το χειρίζονται τόσο εύστοχα. Λ.Π.-Α.

Τζένη Κουτσοδημητροπούλου

Η ΜΕΓΑΛΗ ΤΩΝ ΤΕΡΑΤΩΝ ΣΧΟΛΗ Εικ.: Χρύσα Σπυρίδωνος Μεταίχμιο, Αθήνα 2017, σελ. 32

Από τη Μεγάλη των Τεράτων Σχολή αποφοιτούν μόνο τέρατα φοβε­ ρά κι αληθινά. Όμως η μικρή Κλειώ δεν τα φοβάται και τραγουδάει: «Βήμα βήμα προχωρώ και το πάρκο θα διαβώ. Δε φοβάμαι τέρατα, πλάσματα με κέρατα». Ο Σίμος, ένα τέρας, την πλησιάζει για να την τρομάξει. Η Κλειώ θα καταφέρει να τον κάνει φίλο της και μαζί θα τραγουδήσουν: «Στο πάρκο προχωράμε και μαζί τραγουδάμε. Δυο φίλοι ενωμένοι για πάντα αγαπημένοι». Διασκεδαστική ιστορία, που θα την ακούσουν ευχάριστα τα μικρά παιδιά αφηγημένη από τους γονείς τους. Λ.Ψ.

Κέλλυ Ματαθία-Κόβο ΤΑ ΚΙΤΡΙΝΑ ΚΑΠΕΛΑ

Εικ.: Κέλλυ Ματαθία-Κόβο Πατάκης, Αθήνα 2017, σελ. 48

Μια φιλήσυχη οικογένεια προβάτων, που ζει αρμονικά σ’ ένα κατα­ πράσινο βοσκοτόπι, απειλείται από κάποια άγρια θηρία που κατα­ φθάνουν και θέλουν να εξοντώσουν όλα τα πρόβατα. Κανένα δε ζει ελεύθερο πια και όλα υποχρεώνονται να φορούν κίτρινα καπέλα. Ο πατέρας της οικογένειας ανησυχεί και ζητά τη βοήθεια των φίλων του. Ο λαγός, ο πετεινός κι ο ποντικός σπεύδουν τότε με κίνδυνο της ζωής τους να βοηθήσουν την οικογένεια να δραπετεύσει, για να σωθεί, ώσπου να περάσει το κακό. Και τα καταφέρνουν! Με μορφή

40/4

παραμυθιού, η πεπειραμένη συγγραφέας και εικονογράφος κατα­ φέρνει να ζωντανέψει αλληγορικά και με ήπιο τρόπο τη φοβερή και αγωνιώδη ατμόσφαιρα της δίωξης που βίωσε ο εβραϊκός λαός από τους ναζί στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ένας μικρός αριθμός κατόρθωσε να γλιτώσει τον εκτοπισμό και την εξόντωση στα στρατόπεδα του θανάτου. Λ.Π.-Α.

Αργυρώ Μουντάκη

Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΤΣΟΥΓΚΡΑΝΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΙΡΑΤΕΣ ΤΟΥ ΩΚΕΑΝΟΥ Εικ.: Κριστίν Μενάρ Μίνωας, Αθήνα 2018, σελ. 32

Ένας φοβιτσιάρης αλλά καλόκαρδος πειρατής, ένα ατρόμητο αλλά και υπάκουο παιδί, ένα σακούλι μαγικά σάντουιτς, ένα φοβερό αλλά θλιμμένο τέρας που λαχταράει να γελάσει, ένα πειρατικό καράβι που πλησιάζει απειλητικά αλλά βουλιάζει από μόνο του, ναυαγοί πειρατές που δεν είναι πειρατές και άλλα παράξενα συνθέτουν μια πρωτότυπη ιστορία γεμάτη ανατροπές και απρόοπτα. Ουσιαστικοί πρωταγωνιστές της εύθυμης αυτής ιστορίας αναδεικνύονται τελικά το θάρρος, η τόλμη, η λογική, η καλοσύνη, η απουσία προκατάλη­ ψης και το διάχυτο χιούμορ. Λ.Π.-Α.

Μαρία Παπαγιάννη

ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΔΥΟ Εικ.: Έφη Λαδά Πατάκης, Αθήνα 2017 σελ. 32

Το φεγγαράκι, παιδί μικρό, μεγαλώνει στη γειτονιά τ’ ουρανού. Δεν του αρέσει –και δεν καταδέχεται– να παίξει με τ’ αστεράκια της γει­ τονιάς. Πιστεύει πως είναι το καλύτερο απ’ όλα τα γειτονόπουλα και νιώθει πως δεν έχει ανάγκη κανέναν. Ώσπου γνωρίζει μια υπέροχη ηλιαχτίδα. Εντυπωσιάζεται και κατεβαίνει μαζί της στη γη. Τώρα είναι εκείνη που δεν καταδέχεται να μείνει μαζί του. Και το φεγγα­ ράκι νιώθει για πρώτη φορά μοναξιά. Μια πυγολαμπίδα ωστόσο θα βρει τρόπο να του προσφέρει τη δική της φιλία. Τώρα το φεγγαράκι χαίρεται και δεν νιώθει μόνο. Γιατί οι φίλοι είναι τουλάχιστον δύο! Μια τρυφερή, πρωτότυπη ιστορία, που αναδεικνύει την αξία και την αναγκαιότητα της φιλίας. Λ.Π.-Α.

41/5

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ΑΓΑΠΗ ΑΠΟ ΣΥΝΝΕΦΟ

Εικ.: Θέντα Μιμηλάκη Πατάκης, Αθήνα 2018, σελ. 32

Η Νεφέλη είναι μια νεράιδα που αγάπησε με όλη τη δύναμη της καρδιάς της ένα όμορφο λουλούδι, το νούφαρο. Όμως ένας κακός μάγος, που είχε ερωτευτεί τη νεράιδα, ζήλεψε την αγάπη τους, ξε­ ρίζωσε το νούφαρο και το πέταξε στο ποτάμι. Ποιος θα βοηθήσει τη Νεφέλη να ξεπεράσει τις ζήλιες και τα εμπόδια, να ξαναβρεί το αγαπημένο της λουλούδι και να ζήσει με το άλλο της μισό; Εξαιρε­ τικά καλογραμμένο βιβλίο, που μιλάει στα παιδιά με τρυφερότητα και λυρισμό για τη μεγάλη δύναμη της αγάπης. Λ.Ψ.

Παναγιώτα Στρίκου-Τομοπούλου Η ΦΛΥΑΡΗ ΠΡΙΓΚΙΠΙΣΣΑ

Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Μεταίχμιο, Αθήνα 2017, σελ. 32

Αμάν πια! έλεγαν όσοι την ήξεραν. Η πριγκίπισσα δεν έκλεινε το στόμα της. Ροδάνι πήγαινε η γλώσσα της. Όλοι την απέφευγαν, επειδή ήταν πολύ κουραστική. Ώσπου ένας πραγματευτής τη συμ­ βούλεψε ν’ αρχίσει να ζωγραφίζει. Η πριγκίπισσα δεν είχε πια χρόνο για φλυαρίες. Κι όταν τέλειωσαν όλοι οι πίνακες ζωγραφικής που της είχε αναθέσει να κάνει, ο έξυπνος πραματευτής της έδωσε να διαβάσει ένα ενδιαφέρον βιβλίο. Οι σχέσεις της με τους άλλους άλ­ λαξαν. Όλοι ήθελαν ν’ ακούσουν τις ιστορίες που τους έλεγε και οι οποίες είχαν –εδώ που τα λέμε– κάποιο νόημα. Μπορεί η πρι­ γκίπισσα να ήταν φλύαρη, μα χαζή δεν ήταν. Κατάλαβε λοιπόν ότι πράγματι, η σιωπή «μιλά» και λέει πολύ περισσότερα πράγματα. Η Ναταλία Καπατσούλια με την εικονογράφησή της αποδίδει την ιστορία εμφατικά. Α.Β.

Λίνα Σωτηροπούλου 1. ΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ

2. ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ 3. ΣΤΟΝ ΓΙΑΤΡΟ Eικ.: Ναταλία Καπατσούλια Μεταίχμιο, Αθήνα 2017 & 2018, σελ. 36 (έκαστο)

42/6

1. Η ιδέα της Λόλας ήταν γουστόζικη: Να γιορτάζει κάθε μέρα τα γενέθλιά της, να ετοιμάζει μεζεδάκια και γλυκά για τους φίλους της και να διασκεδάζουν με γέλια και χαρές.

Όμως... Υπάρχει πάντα ένα «όμως», που θα σου χαλάσει τη «μανέ­ στρα». Όλα τούτα θέλουν κόπο και φροντίδα, γι’ αυτό η Λόλα και ο Πίκο το βράδυ θα πέσουν ξεροί από την κούραση στα κρεβάτια τους. Αλλαγή σχεδίων, λοιπόν; 2. Δεύτερη ιδέα της Λόλας ήταν να πάει στο φεγγάρι. Ζητά από τον Πίκο να έρθει μαζί της. Δεν της το αρνείται. Πάντοτε θέλει να της λέει «ναι». Ξάπλωσαν στην αυλή και περίμεναν να δουν τι θα συμ­ βεί. Τι συνέβη, λοιπόν; Ούτε κι οι ίδιοι ξέρουν. Κοιμήθηκαν και είδαν κάποιο όνειρο; Η Λόλα νομίζει πως πράγματι πήγαν στο φεγγάρι κι επέστρεψαν με δώρα.

3. O Πίκο πονάει. Θέλει να πάει στον γιατρό, μα η Λόλα «νομίζει» πως έχει τα απαραίτητα γιατροσόφια γι’ αυτόν. Τα εφαρμόζει, αλλά ο πόνος εξακολουθεί, οπότε αποφασίζουν το σωστό, δηλαδή να επι­ σκεφτούν τον γιατρό. Α.Β.

Γιώργος Τσακνιάς

ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ, ΕΝΑ ΠΟΔΙ… Εικ.: Εύη Τσακνιά Πατάκης, Αθήνα 2017, σελ. 32

Ο Γιώργος Τσακνιάς πρωτοεμφανίζεται στην παιδική λογοτεχνία με μια εξαιρετικά πρωτότυπη και τρισχαριτωμένη ιστορία, έξοχα εικονογραφημένη, που θα την απολαύσουν μικροί και μεγάλοι. Ιδιαίτερα όμως θα διασκεδάσει τα νήπια, έτσι καθώς προσπαθούν μεγαλώνοντας να συνειδητοποιήσουν την ύπαρξη, τη λειτουργία και τη χρησιμότητα κάθε τμήματος του κορμιού τους ξεχωριστά. Τα πόδια και τα χέρια, τα μάτια και τ’ αυτιά, η μύτη και το στόμα συνεργάζονται αρμονικά και αναδεικνύονται με χιούμορ ως απα­ ραίτητα μέσα για να χαρεί κάθε άνθρωπος τη φύση και τον κόσμο που τον περιβάλλει. Λ.Π.-Α.

Ελένη Τσαλδίρη

Η ΜΕΓΑΛΗ ΝΙΚΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Εικ.: Ελένη Τσαλδίρη Σαΐτης, Αθήνα 2017, σελ. 40

Η συγγραφέας και εικονογράφος αυτού του βιβλίου καταπιάνεται μ’ ένα δύσκολο και ευαίσθητο θέμα. Με τρόπο παραμυθένιο παρουσιά­ ζει μια ιστορία με πρωταγωνίστρια τη Ζωή, ένα κοριτσάκι που πη­ γαίνει κάθε μέρα στη λαμπερή Ζαχαροχώρα και μοιράζει λιχουδιές στους κατοίκους, ώστε να είναι όλοι τους ευχαριστημένοι. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι τα πράγματα στη χώρα εκείνη. Κάποτε μια μάγισ­

43/7

σα κακιά θέλησε να την αφανίσει, καταστρέφοντας το αφρόγαλα – πρώτη ύλη για όλα τα υπέροχα γλυκά της. Και θα είχε πετύχει το φοβερό σχέδιό της, αν δεν ήταν η Ζωή να της αντισταθεί με θάρρος και να τη νικήσει, για να ξαναγίνει η Ζαχαροχώρα λαμπερή. Βιβλίο αφιερωμένο στα καρκινοπαθή παιδιά που παλεύουν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες της ασθένειάς τους με θάρρος κι ελπίδα. Λ.Π.-Α.

Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου

ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΤΩΝ ΠΟΙΗΜΑΤΩΝ Εικ.: Έφη Κοκκινάκη Βάρφης, Θεσσαλονίκη 2017, σελ. 64

Κάθε σελίδα σ’ αυτό το βιβλίο φιλοξενεί κι ένα γράμμα της αλφα­ βήτου, κάθε γράμμα με τη σειρά του παρουσιάζει κι ένα ποίημα που φανερώνει το πηγαίο ταλέντο της δημιουργού του. Σχηματίζεται έτσι ένα αλφαβητάρι ποιημάτων πολύτιμο σε καιρούς που η ποίηση για παιδιά δύσκολα βρίσκει χώρο στα παιδικά βιβλία – κι ας υπο­ γραμμίζουν κάθε τόσο οι ειδικοί πως είναι τροφή του πνεύματος απαραίτητη. Εύγε λοιπόν στη συγγραφέα για την έμπνευση, αλλά και στον εκδότη και την εικονογράφο, για την εξαιρετική αυτή έκ­ δοση, που θα είναι κόσμημα για κάθε σπίτι και για κάθε βιβλιοθήκη. Λ.Π.-Α.

Ελίζ Πάρσλι

1. ΑΝ ΠΟΤΕ ΘΕΛΗΣΕΙΣ ΝA ΦΕΡΕΙΣ ΕΝΑ ΤΣΙΡΚΟ ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, ΜΗΝ ΤΟ ΚΑΝΕΙΣ!

2. ΑΝ ΠΟΤΕ ΘΕΛΗΣΕΙΣ ΝΑ ΦΕΡΕΙΣ ΕΝΑ ΠΙΑΝΟ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ, ΜΗΝ ΤΟ ΚΑΝΕΙΣ!

3. ΑΝ ΠΟΤΕ ΘΕΛΗΣΕΙΣ ΝΑ ΦΕΡΕΙΣ ΕΝΑΝ ΑΛΙΓΑΤΟΡΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, ΜΗΝ ΤΟ ΚΑΝΕΙΣ! Μετ.: Αγγελική Μόσχου Ψυχογιός, Αθήνα 2018, σελ. 40

Ξεκινώντας διά της αντίστροφης λογικής, προκειμένου να λυθούν τα προβλήματα της τάξης, η Ελίζ Πάρσλι κατορθώνει στο τέλος η λύση να εμφανίζεται από μόνη της. Οι New York Times συστήνουν τα βιβλιαράκια αυτά με την πλούσια εικονογράφηση, τα οποία έχουν γίνει best sellers επειδή διαβάζονται εύκολα και ευχάριστα από τα μικρά παιδιά. Α.Β.

44/8

Τις Ράμπι

ΠΟΣΟ Μ’ ΑΡΕΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ! Εικ.: Λόρα Χιουζ Απόδοση: Ειρήνη Χριστοπούλου Μεταίχμιο, Αθήνα 2017, σελ. 40

Το κοριτσάκι που πάει για πρώτη φορά στο σχολείο βρίσκει πολλούς λόγους για να της αρέσει. Τους αναφέρει έναν-έναν, από σελίδα σε σελίδα. Σημαντική πράγματι η στιγμή, κατά την οποία το παιδί ευ­ χαριστιέται την πρώτη του επαφή με το σχολείο. Η εικονογράφηση της Λόρας Χιουζ, που συνοδεύει τα μικρά κείμενα κάθε σελίδας, είναι πραγματικά αξιόλογη. Α.Β.

45/9

για παιδιά 7 ετών και πάνω Φραντζέσκα Αλεξοπούλου-Πετράκη ΜΠΕΛΑΔΕΣ ΜΕ ΜΟΥΣΤΑΚΙΑ Eικ.: Στέφανος Βλασακάκης Μamaya, Αθήνα 2016, σελ. 32

Ένα σημαντικό θέμα που απασχολεί όσους συντροφεύονται από κατοικίδια είναι η στείρωση. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που γί­ νεται ακόμα πιο δύσκολο όταν πρέπει να το εξηγήσεις στα παιδιά. Η συγγραφέας το τολμά. Με απλό και κατανοητό τρόπο, και με τη συνδρομή του Στέφανου Βλασακάκη, του οποίου η εικονογράφηση δίνει μια ιδιαιτερότητα στο βιβλίο, το κείμενο γεννά ερωτήματα και προεκτάσεις. Α.Β.

Ευθυμία Ανδριώτη

1. ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΧΑΜΕΝΟΥ ΠΑΠΑΓΑΛΟΥ Εικ.: Λίζα Ηλιού

2. ΟΙ ΠΕΙΡΑΤΕΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ Εικ.: Λίζα Ηλιού Μεταίχμιο, Αθήνα 2017, σελ. 40 (έκαστο)

«Πειρατές εν δράσει» ονομάζεται η σειρά στην οποία ανήκουν τα δύο βιβλία που έγραψε η Ευθυμία Ανδριώτη. Με πολύ επιτυχημέ­ νους στίχους, γεμάτους κέφι, εξιστορείται τι συνέβη με τον χαμένο παπαγάλο και τους πειρατές των βιβλίων. Ο παπαγάλος βρίσκεται κάπου κρυμμένος στο αμπάρι, γιατί είχε κι αυτός την ανάγκη να χα­ λαρώσει και να ξεκουραστεί. Όσο για τους πειρατές, που ξεκίνησαν το κυνήγι των βιβλίων γιατί κάποιος τους είπε ότι θα βρουν μέσα τους πολλούς θησαυρούς, άργησαν να καταλάβουν το «μυστήριο». Ύστερα από αρκετό διάβασμα όμως, θα αντιληφθούν τι ακριβώς είναι οι θησαυροί των βιβλίων. Η εικονογράφηση της Λίζας Ηλιού, χαριτωμένη και διασκεδαστική, θα προσφέρει πολλή χαρά στους μικρούς αναγνώστες. Α.Β.

Μαρία Γουμενοπούλου

ΓΛΥΚΟ ΤΣΑΜΠΙ ΣΤΑΦΥΛΙ Εικ.: Έφη Κοκκινάκη Σαΐτης, Αθήνα 2018, σελ. 42

Το εξαιρετικό αυτό βιβλίο, βραβευμένο και πολυαγαπημένο, που κόσμησε για δεκαετίες την παιδική μας λογοτεχνία παραμένοντας

46/10

πάντα επίκαιρο, επανεκδίδεται με την καλαισθησία που του αρμόζει, για να το χαρούν και τα σημερινά παιδιά. Πρωταγωνιστής ο μικρός Πετρής, που ταξιδεύει με τρόπο παραμυθένιο παρέα με την προσω­ ποποιημένη Φαντασία του και συναντά συνομηλίκους του από κάθε γωνιά της γης. Τα «ταξίδια» του αυτά δείχνουν ολοζώντανα την ικα­ νότητα των παιδιών να γίνονται φίλοι απ’ όπου κι αν προέρχονται, να συναποτελούν αδελφωμένα ένα «γλυκό τσαμπί σταφύλι», να διώ­ χνουν τον πόλεμο, που όλο και κάποια περιοχή της γης καταστρέφει, και να φέρνουν την ειρήνη στον κόσμο του μέλλοντος. Το πολύτιμο αυτό βιβλίο κλείνει με το πασίγνωστο και αγαπημένο ποίημα της συγγραφέα, «Γλυκό τσαμπί σταφύλι», βραβευμένο σε διεθνή δια­ γωνισμό από τη UNICEF και μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες. Λ.Π.-Α.

Αντιγόνη Καμπέρου

Ο ΤΡΕΛΟΚΑΜΠΕΡΟΣ ΣΤΟΥΣ ΑΙΘΕΡΕΣ Εικ.: Χρήστος Δήμος Ψυχογιός, Αθήνα 2018, σελ. 64

Πρόκειται για την ιστορία του πρώτου στρατιωτικού πιλότου της Ελλάδας, γραμμένη από την Αντιγόνη Καμπέρου, κόρη του δικη­ γόρου και γνωστού Πειραιώτη λογοτέχνη Ευάγγελου Καμπέρου. Η συγγραφέας έχει εστιάσει στη ζωή του αεροπόρου, δίνοντας έμ­ φαση στο πάθος του για τ’ αεροπλάνα, που οδήγησε μάλιστα στο να γίνει παρατσούκλι το όνομά του για όσους κάνουν τρέλες ασχο­ λούμενοι με αυτό που αγαπούν. «Τρελοκαμπέρος», λοιπόν, είναι ο «τρελός» Δημήτρης Καμπέρος, που πέταξε στο Φάληρο με το πρώ­ το διπλάνο, τον «Δαίδαλο», το 1912 και κατέκτησε τους αιθέρες, εμπνέοντας με το παράδειγμά του τα μικρά παιδιά. Α.Β.

Τζένη Κουτσοδημητροπούλου

ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΗ Εικ.: Σάντρα Ελευθερίου Ελληνοεκδοτική, Αθήνα 2017, σελ. 128

Η ζωή του 11χρονου Άρη αλλάζει, όταν η οικογένειά του μετακομί­ ζει στο κέντρο της Αθήνας. Ευτυχώς το διαμέρισμα έχει και σοφίτα, που προορίζεται γι’ αυτόν. Εκεί, ξεκαθαρίζοντας τη σαβούρα που άφησε ο προκάτοχος, ένας μυστηριωδώς εξαφανισμένος καθηγη­ τής, ανακαλύπτει ένα ταξιδιωτικό του ημερολόγιο. Το διαβάζει με τη νέα του φίλη και συγκάτοικο, και οι δυο τους ταξιδεύουν νοερά στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, γνωρίζουν με τρόπο συναρ­ παστικό τους αυτόχθονες λαούς των χωρών αυτών και μαθαίνουν

47/11

πολλά για τον πολιτισμό τους. Όλ’ αυτά τα διηγείται ο Άρης, σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, εκτός από ελάχιστες σελίδες προς το τέ­ λος, όπου η αφήγηση γίνεται τριτοπρόσωπη από τον παντεπόπτη αφηγητή. Όταν τελειώνει το φανταστικό ταξίδι, ο Άρης ανακαλύ­ πτει ένα δεύτερο ημερολόγιο για νέα ταξίδια. Ωστόσο, το μυστή­ ριο παραμένει. Τι απέγινε ο ιδιόρρυθμος καθηγητής; Ταξίδεψε στ’ αλήθεια με το παράξενο τρίκυκλο ιπτάμενο όχημα, όπως γράφει; Η συγγραφέας κρατά την απάντηση για το επόμενο βιβλίο της σειράς. Λ.Π.-Α.

Λίνα Μουσιώνη

Η ΡΟΥΜΠΙΝΗ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ Εικ.: Σάντρα Ελευθερίου Μεταίχμιο, Αθήνα 2017, σελ. 74

Σε πειστική πρωτοπρόσωπη αφήγηση, η Ρουμπίνη διηγείται τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, όταν διαπιστώνει ότι η μεγαλύτε­ ρη αδελφή της, η έφηβη Σμαράγδα, έχει αλλάξει συμπεριφορά και φέρεται κάπως παράξενα. Οι υποψίες της ότι κάτι άσχημο σκαρώνει η αδελφή της ή ότι έχει επικίνδυνα μπλεξίματα, δεν την αφήνουν σε ησυχία. Υποψιάζεται πράγματα φοβερά και αρχίζει τις δικές της έρευνες για να μάθει τι συμβαίνει. Τελικά, θα μάθει την αλήθεια, οι παρεξηγήσεις θα λυθούν και οι σχέσεις των δυο κοριτσιών θα απο­ κατασταθούν. Καλογραμμένο βιβλίο, που κρατά αμείωτο το ενδια­ φέρον του αναγνώστη, μικρού αλλά και μεγάλου, αφού παρόμοια θέματα αντιμετωπίζουν και πολλοί σημερινοί γονείς, όταν τα παιδιά τους μπαίνουν στην εφηβεία. Η ταιριαστή εικονογράφηση κάνει ακόμα πιο ελκυστική την ανάγνωση. Λ.Π.-Α.

Ιωάννα Μπαμπέτα

Η ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΝΙΚΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ Εικ.: Θέντα Μιμηλάκη Μεταίχμιο, Αθήνα 2017, σελ. 54

Με αφηγητή έναν σκύλο, μαθαίνουμε για τον μικρό Αχιλλέα, μονα­ χοπαίδι που είναι σε όλα πρώτος και οι μεγάλοι –ιδίως η φιλόδοξη μητέρα του– δεν τον επαινούν απλώς αλλά τον παροτρύνουν να παλεύει διαρκώς για πρωτιές, ώστε «να μη μάθει να χάνει». Έτσι, ο Αχιλλέας μάχεται και είναι πάντα νικητής, κι ας νιώθει μοναξιά, ας μην έχει φίλους. Ώσπου εμφανίζεται στο σχολείο ο Λεωνίδας. Τότε οι πρωτιές θα λιγοστέψουν. Ο Αχιλλέας θα γνωρίσει ήττες που θα τον θυμώσουν, αλλά τελικά θα αποδειχτούν πολύτιμες. Θα του προσφέρουν έναν φίλο, κυρίως όμως θα τον μάθουν να χάνει. Κα­

48/12

λογραμμένο μικρό βιβλίο, που θα έπρεπε να το διαβάσουν κυρίως οι υπερβολικά φιλόδοξοι γονείς, όσοι προφανώς δεν άκουσαν ποτέ το γνωστό σοφό γαλλικό γνωμικό «μάθε να χάνεις». Λ.Π.-Α.

Ιωάννα Μπαμπέτα

ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΜΕ ΚΑΡΠΟΥΖΙ Εικ.: Ντανιέλα Σταματιάδη Μεταίχμιο, Αθήνα 2018, σελ. 32

«Συνήθως στη ζωή, όπως στα παραμύθια, ο χρόνος κυλά σα νεράκι», λέει η ηρωίδα και αφηγήτρια αυτής της τρυφερής ιστορίας που ανα­ φέρεται στον θάνατο της γιαγιάς. Η φυσική φθορά που φέρνει τον θάνατο παρουσιάζεται με φυσικότητα. Η συγγραφέας δίνει έμφαση στις όμορφες στιγμές που δένουν την ηρωίδα με τη γιαγιά. Κοινός τους τόπος τα παραμύθια και το καρπούζι που προσφέρει η γιαγιά στη μικρή κάθε καλοκαίρι που πάνε στο σπίτι της δεύτερης. Το μοτί­ βο τού να υπογραμμίζονται οι συνήθειες που ακολουθούν παππού­ δες/γιαγιάδες και εγγόνια, ως στοιχεία που μένουν για πάντα στις καρδιές και στη μνήμη των παιδιών, συνηθίζεται να ακολουθείται από συγγραφείς που ασχολούνται με αυτό το θέμα απευθυνόμενοι στις συγκεκριμένες αναγνωστικές ηλικίες. Η συγγραφέας στο βι­ βλίο αυτό εξελίσσει την ιστορία και μετά τον θάνατο της γιαγιάς, όταν η εγγονή συνεχίζει να επισκέπτεται το σπίτι της, γιατί «πάντα θα είναι το σπίτι της γιαγιάς». Ο αναγνώστης παρακολουθεί την ηρωίδα να ωριμάζει και να αποδέχεται το γεγονός, έχοντας όμως πάντα ταυτισμένα μέσα της το καρπούζι και τα παραμύθια με τη για­ γιά και το σπίτι της. Παράλληλα με το κυρίως θέμα, αναπτύσσεται επίσης το θέμα της φιλίας και ίσως του παιδικού έρωτα. Μια τρυφε­ ρή, καλοκαιρινή και δροσερή ιστορία με λιτό αφηγηματικό ύφος, με γλώσσα χωρίς περιστροφές, που διαθέτει την απαραίτητη σαφήνεια και ευθύτητα που χρειάζεται το παιδί αυτής της ηλικίας ώστε να νιώσει αισθητική απόλαυση και συγκίνηση. Η εικονογράφηση της Ντανιέλας Σταματιάδη αποδίδει με εξαιρετική επιτυχία το κείμενο. Με τα χρώματα και τις γραμμές της το κάνει ακόμη πιο ανάλαφρο. Τ.Τσ.

Ιωάννα Μπαμπέτα

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΗΣ ΜΑΝΤΑΛΕΝΑΣ Εικ.: Χρύσα Σπυρίδωνος Μεταίχμιο, Αθήνα 2018, σελ. 48

Δεν κάνουν μόνο οι άνθρωποι όνειρα – κάνουν και τα ζώα. Κάνει κι η Μανταλένα, το αξιοπρεπέστατο γαϊδούρι, που ζει στο κτήμα

49/13

του καπετάν-Νικόλα. Θέλει να γίνει καπετάνισσα. Γιατί όχι; Όλοι οι φίλοι τής παραστέκονται: η κότα, το παγώνι, το καναρίνι, ακόμη και τα παιδιά. Κι όταν παρουσιάζεται η ευκαιρία, το όνειρο γίνεται πραγματικότητα (μια πραγματικό­τητα σε γαϊδουρινή βερσιόν). Η Χρύσα Σπυρίδωνος με τη ζωγραφική της «βοηθά» τη Μανταλένα να γίνει καπετάνισσα της παραλίας. Οι δραστηριότητες που υπάρχουν στο τέλος του βιβλίου «βοηθούν» τα παιδιά να χαρούν παίζοντας. Α.Β.

Πηνελόπη Μωραΐτου – Μαρία Μωραΐτου ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ 1940

Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Σαΐτης, Αθήνα 2017, σελ. 46

Εύληπτο, σύντομο και εύστροφα εικονογραφημένο, αυτό το βιβλίο γνώσεων καταφέρνει στις 46 σελίδες του να δώσει με διαύγεια τις απαραίτητες πληροφορίες για το έπος του 1940, την Κατοχή και την Αντίσταση, έτσι ώστε τα γεγονότα να μείνουν ξεκάθαρα στη μνήμη των παιδιών. Τα ενσωματωμένα αποκόμματα των εφημερίδων, τα κρυπτόλεξα, τα σταυρόλεξα και οι σπαζοκεφαλιές που συνοδεύουν το κείμενο βοηθούν τα παιδιά να εμπεδώσουν και να μη λησμονή­ σουν όσα διάβασαν. Λ.Π.-Α.

Βέρα Πρατικάκη

ΜΗΠΩΣ ΕΙΔΑΤΕ ΤΗ ΝΕΦΕΡΤΙΤΗ; Εικ.: Βίλλυ Καραμπατζιά Ψυχογιός, Αθήνα 2017, σελ. 112

Γραμμένη σε εντελώς μοντέρνο στιλ γλώσσας, βασισμένη στις δια­ δικτυακές δυνατότητες και την ηλεκτρονική τεχνολογία, η ιστορία αφηγείται τις περιπέτειες μιας ετερόκλητης ομάδας και την προ­ σπάθειά της ν’ ανακαλύψει την εξαφανισμένη γάτα με το όνομα Νεφερτίτη. Μια σχεδόν αστυνομική ιστορία, που εξελίσσεται με πολύ χιούμορ και φαντασία, γεμάτη απίθανες περιπέτειες, που θα καταλήξει όχι μόνο στην ανεύρεση της γάτας, αλλά και κάποιων κακοποιών στοιχείων καθώς και… εξωτικών γεύσεων!!! Βιβλίο με πολύ ευχάριστη αφήγηση. Η.Π.

50/14

Ελισάβετ Τάρη

ΟΤΑΝ Η ΓΟΡΓΟΝΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ Εικ.: Δέσποινα Περηφανοπούλου Διάπλους, Θεσσαλονίκη 2017, σελ. 32

Το βιβλίο αυτό είναι μια πραγματική απόλαυση. Αριστουργηματικά εικονογραφημένο σε καλαίσθητη έκδοση, μιλά με τρόπο παραμυ­ θένιο για το πώς η γοργόνα-αδελφή του Μεγαλέξανδρου, πιστεύο­ ντας πάντα πως ο αδελφός της ζει, αποφασίζει να τον αναζητήσει στην ξακουστή πόλη που εκείνος έχτισε στην Αίγυπτο και φέρει ως σήμερα τ’ όνομά του. Φτάνει λοιπόν στη σύγχρονη Αλεξάνδρεια, όπου την ξεναγεί –μαζί κι εμάς– ένα μικρό αγόρι, ο Καρίμ, από μια φτωχογειτονιά της πόλης, την Ιμπραημία. Μα μπορεί μια γοργό­ να να περπατήσει; Και βέβαια μπορεί, όταν μια καλή νεράιδα, μην αντέχοντας το αιώνιο κλάμα της απαρηγόρητης αδελφής, της δα­ νείζει τα δικά της πόδια. Η γοργόνα κι ο Καρίμ τριγυρίζουν παντού στην περίφημη πόλη. Διαπιστώνει τότε η γοργόνα ότι ο Αλέξανδρος υπάρχει παντού – στις πλατείες, στους δρόμους, σε κτήρια και μνη­ μεία, αλλά κυρίως στις καρδιές των ανθρώπων που δεν τον ξέχασαν ποτέ. Τον νιώθει ολοζώντανο! Έτσι, αποφασίζει να μην ξαναρωτήσει ποτέ πια τους καπετάνιους αν ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος. Λ.Π.-Α.

Εύη Τσιτιρίδου-Χριστοφορίδου

ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ Εικ.: Λέλα Στρούτση Σαΐτης, Αθήνα 2017, σελ. 48

Με τρόπο πρωτότυπο, ένας μικρός περιηγητής, ο Νικηφόρος, ξε­ ναγεί τους νεαρούς αναγνώστες στη βυζαντινή Κωνσταντινούπολη και αποκαλύπτει μυστικά για το χτίσιμο, τη δόξα και τα πάθη του Ναού της Αγίας Σοφίας. Ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία, δημο­ τικά και σύγχρονα τραγούδια, θρύλοι και παραδόσεις, καθώς και αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων, που εύστοχα περιλαμβάνο­ νται, βοηθούν και εμπλουτίζουν αυτή την πολύτιμη ξενάγηση και φανερώνουν τις πλούσιες γνώσεις της φιλόπονης και ταλαντούχου συγγραφέως/εκπαιδευτικού. Ασκήσεις, ιδέες για παιχνίδια και προ­ τάσεις για σχετικές δραστηριότητες συνοδεύουν το κείμενο, συν­ δέοντας το παρόν με το παρελθόν, ενώ η απαραίτητη βιβλιογραφία κι ένα χρήσιμο γλωσσάρι στις τελευταίες σελίδες ολοκληρώνουν το εξαίρετο και αρμονικά εικονογραφημένο αυτό βιβλίο. Λ.Π.-Α.

51/15

Αλίκη Χιωτάκη – Αλεξάνδρα Ζερβού ΕΛΑ ΤΩΡΑ, ΤΕΛΕΙΩΝΕ!

Εικ.: Γιώργος Γούσης Κέδρος, Αθήνα 2017, σελ. 72

Το βιβλίο αυτό με το εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα είναι ακριβώς ό,τι αναγράφεται στο οπισθόφυλλο: Μια λογοτεχνική αφήγηση και ταυτόχρονα ένα βιβλίο γνώσεων. Πρωταγωνιστής ο δεκάχρονος Άλεξ, χαρισματικό με παιδί με αυτισμό, που αφηγείται με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο την καθημερινότητά του κοντά στη Δανάη, νεαρή ψυχολόγο σε ειδικό κέντρο για εφήβους και παιδιά αυτιστικά. Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, που βασίζεται σε πραγματική ιστο­ ρία και είναι γραμμένο με τρυφερότητα και χιούμορ, πολλά έχει να μάθει ο αναγνώστης, μικρός ή μεγάλος, για περιπτώσεις όπως του Άλεξ. Τα χρησιμότατα επεξηγηματικά σχόλια στις τελευταίες σελί­ δες θα τον βοηθήσουν να κατανοήσει την έννοια του αυτισμού αλλά και να μυηθεί στους μυστικούς κώδικες επικοινωνίας ανάμεσα σε διαφορετικούς ανθρώπους, μιας επικοινωνίας που αποδεικνύεται ωφέλιμη και για τον ίδιο. Εύγε και στις δύο συγγραφείς! Λ.Π.-Α.

Κάθριν Άλισον

Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΟΥ ΝΩΕ Εικ.: Ίρις Ντέπε Μετ.: Πηνελόπη Μωραΐτου Ψυχογιός, Αθήνα 2018, σελ. 28

Βιβλίο για τον Νώε, τον καλόκαρδο αυτόν άνθρωπο που με εντολή του Θεού έσωσε την οικογένειά του από τον κατακλυσμό. Ο Θεός έφερε τον κατακλυσμό γιατί ο κόσμος που δημιούργησε είχε πάρει τον στραβό δρόμο και οι άνθρωποι ζούσαν μέσα στη λαγνεία και την κακότητα. Θέλησε λοιπόν να τον καταστρέψει και να πλάσει έναν καινούργιο, αφήνοντας μόνο τον Νώε και την οικογένειά του να επιζήσουν, προκειμένου η ζωή να συνεχιστεί. Α.Β.

Άντι Γκρίφιθς

ΤΟ ΘΕΟΤΡΕΛΟ ΔΕΝΤΡΟΣΠΙΤΟ ΜΕ ΤΟΥΣ 52 ΟΡΟΦΟΥΣ Εικ.: Τέρι Ντέντον Μετ.: Έρρικα Πάλλη Ψυχογιός, Αθήνα 2017, σελ. 344

Πρόκειται για ένα… θεότρελο μοντέρνο βιβλίο, όπου η υπόθεση αποδίδεται περισσότερο με την εικόνα και λιγότερο με τη γραφή. Γραφή αλληγορική, κωμική, ευτράπελη, σύγχρονη, που ανταπο­

52/16

κρίνεται στη διάθεση των παιδιών και εμπεριέχει κάθε είδους πε­ ριπέτεια: φανταστική, πραγματική, ειρωνική, μοντέρνα. Εντός του κειμένου συμβαίνουν, εν είδει «γελοιογραφίας», τα πιο παράδοξα πράγματα: εκπαίδευση σαλιγκαριών, πόλεμος με λαχανικά, μια κά­ μπια τρώει έναν ρινόκερο, κ.λπ. κλπ. Τελικά, όλα είναι τόσο τρελά, παράδοξα και χαριτωμένα, που μπορούν και λειτουργούν θετικά. Βιβλίο που ξεφεύγει από τα συνηθισμένα, και που με τον έξυπνο λόγο του χαρίζει το γέλιο. Η.Π.

Ρέιτσελ Έλιοτ

H ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ Εικ.: Μάντισον Μαστράντζελο Μετ.: Πηνελόπη Μωραΐτου

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ Εικ.: Σουέν Ταν Λε Μετ.: Πηνελόπη Μωραΐτου Ψυχογιός, Αθήνα 2018, σελ. 32 (έκαστο)

Δύο βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου από τις Εκδόσεις Ουρανός, με κείμενα γνωστά από την ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης.

1. Η ιστορία της Δημιουργίας, καλογραμμένη και θαυμάσια εικονο­ γραφημένη, ιστορημένη μέχρι τη στιγμή που ο Θεός έδιωξε από την Εδέμ τον Αδάμ και την Εύα, επειδή κατόπιν προτροπής του φιδιού δοκίμασαν το μήλο από το δέντρο της γνώσης. Το βιβλίο αφήνει μιαν ελπίδα για την επαναφορά τους στον ευτυχισμένο παράδεισο όπου ζούσανε.

2. Η ιστορία του Πάσχα αφηγείται τις τελευταίες ημέρες του Ιησού. Ξεκινά με την αποθέωσή Του πάνω στο γαϊδουράκι την Κυριακή των Βαΐων και καταλήγει με το τέλος Του, τη Σταύρωση και τη Θυ­ σία Του προκειμένου να σώσει τον κόσμο από τις αμαρτίες του. Α.Β.

Άντρια Μπέιτι

ΕΪΝΤΑ ΤΟΥΙΣΤ, Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΡΟΖΙ ΡΙΒΙΑΡ, Η ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΙΓΚΙ ΠΕΚ, Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ Εικ.: Ντέιβιντ Ρόμπερτς Απόδοση: Αργυρώ Πιπίνη – Ευδοξία Μπινοπούλου Ψυχογιός, Αθήνα 2018, σελ. 32 (έκαστο)

Τα εν λόγω βιβλία από τις εκδόσεις Ψυχογιός έχουν εκδοθεί σε δεκατρείς ακόμη χώρες. Επι-

χειρούν να μυήσουν τα παιδιά σε επαγγέλματα που χρειάζονται πα­ νεπιστημιακή εκπαίδευση.

1. Το πρώτο βιβλίο έχει για πρωταγωνίστρια την Έιντα, ένα κοριτσά­ κι που άργησε να μιλήσει, εντούτοις παρατηρούσε με μεγάλη προσο­ χή τα πάντα γύρω της. Όταν έγινε τριών χρονών, βρήκε τη λαλιά της, που έσκασε σαν βόμβα κι έτσι έκανε τις ερωτήσεις της να μοιάζουν με πολυβόλο. «Γιατί το ένα; Γιατί το άλλο; Πώς το ένα; Πώς το άλλο; Σε τι χρησιμεύει αυτό ή εκείνο;» Ήθελε ν’ ανακαλύψει το σύμπαν. Στην αρχή οι γονείς της τρελάθηκαν με τις απορίες της, αλλά στο τέλος πείστηκαν ότι η κόρη τους γεννήθηκε με το «ζιζάνιο» που έχουν όλοι οι επιστήμονες: ν’ ανακαλύπτουν πράγματα ρωτώντας!

2. Στο δεύτερο βιβλίο διαβάζουμε την ιστορία της μικρής Ρόζι, η οποία όταν μεγάλωσε έγινε σπουδαία μηχανικός και βοήθησε την πατρίδα της στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ύστερα από κάποια απο­ τυχία της, η θεία Ρόουζ θα παίξει σημαντικό ρόλο στη ζωή της με το να την ενθαρρύνει να συνεχίσει τον σκοπό της, μαθαίνοντας ότι πάντοτε ανάμεσα στις επιτυχίες θα κρύβεται και μια αποτυχία.

3. Στο τρίτο βιβλίο πρωταγωνιστής είναι ο Ίγκι Πεκ, ένα πανέξυπνο αγόρι που «χτίζει» με την κιμωλία μέσα στην τάξη μεγάλα και μικρά κτήρια, χωρίς να προσέχει στο μάθημα. Η δασκάλα του φυσικά τον μαλώνει, θ’ αλλάξει όμως γνώμη όταν θα συμβεί ένα γεγονός που θα δικαιώσει τον… μελλοντικό αρχιτέκτονα. Και στα τρία υπέροχα αυτά βιβλία, συγγραφέας και εικονογράφος έχουν ενώσει αρμονικά το τα­ λέντο τους προκειμένου να μιλήσουν για τα ξεχωριστά χαρίσματα που έχει ο καθένας μας και για τον προσωπικό τρόπο έκφρασής τους. Α.Β.

Χέραρτ βαν Χέμερτ

Ο ΝΕΟΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΗΣ Ο ΤΕΤΡΑΠΟΔΟΣ ΦΙΛΑΘΛΟΣ Εικ.: Μαρκ Γιάνσεν Μετ.: Μαργώ Ζέιμπρεχτς Ψυχογιός, Αθήνα 2018, σελ. 72 (έκαστο)

Στη σειρά «Οι κανονιέρηδες των γηπέδων» κυκλοφόρησαν ακόμα δύο βιβλία που θα ενθουσιάσουν τους ποδοσφαιρόφιλους αναγνώ­ στες. Στο πρώτο βιβλίο η ομάδα του Νταν και του Ρέιμι βρίσκει έναν απίθανο προπονητή, ο οποίος κυκλοφορούσε κουρελής, με πυκνά γένια και μαλλιά ως τους ώμους, ενώ κάποτε ήταν πρωταθλητής στην μπάλα αλλά χαράμισε το ταλέντο του. Στο δεύτερο βιβλίο ήρωας είναι ένας χαμένος αλλά πανέξυπνος σκύλος, που βοηθά πολύ τα παιδιά ανακαλύπτοντας διάφορα μυστικά. Η εικονογρά­ φηση του Μάρκ Γιάνσεν «ενισχύει» με τα χρώματά της την ομάδα. Α.Β.

54/18

για μεγάλα παιδιά και νέους Άντρη Αντωνίου

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΠΟΥ ΜΕΓΑΛΩΣΑ Κέδρος, Αθήνα 2017, σελ. 120

Με γλώσσα στρωτή, χωρίς εξάρσεις –παρόλο που το θέμα «καίει»– η ιστορία περιγράφει την υπερβολική αυστηρότητα –σχεδόν αγριό­ τητα– ενός πατέρα και συζύγου, που θεωρεί σχεδόν δούλες τις δυο γυναίκες του σπιτιού (μητέρα και κόρη) και που έχει πάρει το «δικαίω­μα» να χειροδικεί επειδή είναι ο «άντρας». Τύπος κυκλοθυ­ μικός, άγριος και εγωιστής –με ενδιάμεσες στιγμές τρυφερότητας–, είναι ικανός να φτάσει ως τη δολοφονία. Καλογραμμένο βιβλίο, που σου κόβει την ανάσα και κορυφώνει την αγανάκτηση για τη βία, την υποταγή και την κακοποίηση, ιδιαίτερα όταν όλα τούτα προέρχο­ νται από τον πιο στενό συγγενή. Στο τέλος έρχεται η νέμεσις, όταν η κόρη βρίσκει το θάρρος να καταδώσει τον ίδιο της τον πατέρα. Ενδιαφέρον βιβλίο, που αβίαστα καταγγέλλει την ενδοοικογενεια­ κή βία. Η.Π.

Αγγελική Δαρλάση

ΤΟ ΑΓΟΡΙ ΣΤΟ ΘΕΩΡΕΙΟ Μεταίχμιο, Αθήνα 2017, σελ. 200

Ένα πραγματικό συμβάν, η εγκατάσταση Μικρασιατών προσφύ­ γων το 1922 στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, που βρισκόταν στην πλατεία Κοτζιά, αποτελεί τον καμβά αυτού του εξαιρετικού μυθι­ στορήματος με ήρωες δύο αδέρφια, τον Δρόσο και την Αρετή, που παλεύουν να συνειδητοποιήσουν τη νέα τραγική πραγματικότητα της ζωής τους. Ένα θεωρείο του θεάτρου είναι το νέο τους σπίτι, απ’ όπου μια μέρα η Αρετή εξαφανίζεται. Κάποιοι «συγκάτοικοι», που ζουν καθένας το δικό του δράμα, θα προσπαθήσουν να βοηθήσουν το νεαρό αγόρι να την ξαναβρεί, εκείνο που θα τον βοηθήσει όμως ουσιαστικά είναι η τυχαία ανεύρεση ενός μισοσχισμένου βιβλίου, της Τρικυμίας του Σαίξπηρ. Η μορφή του Άριελ θα σταθεί καταλύ­ της, ώστε ο Δρόσος ν’ αντιμετωπίσει την πικρή αλήθεια που βιώνει και να καταφέρει να συνεχίσει να ζει. Βιβλίο τραγικά επίκαιρο, αφού η προσφυγιά και τα δράματα των προσφύγων, που δεν έλειψαν ποτέ από την ανθρωπότητα, εκτυλίσσονται δίπλα μας καθημερινά τα τε­ λευταία χρόνια. Λ.Π.-Α.

55/19

Ελένη Δικαίου

ΦΟΝΤΟ ΣΕ ΔΙΠΛΟ ΚΑΘΡΕΦΤΗ Πατάκης, Αθήνα 2017, σελ. 318

Το σύγχρονο αυτό μυθιστόρημα καθρεφτίζει όλες σχεδόν τις στρε­ βλώσεις της σύγχρονης κοινωνίας μας και τα προβλήματα που κα­ λούνται ν’ αντιμετωπίσουν πολλοί από τους σημερινούς εφήβους. Η αγωνία για την εμφάνισή τους, η αναζήτηση της δικής τους ταυτό­ τητας, η δυσαρμονία των ονείρων τους με τις απαιτήσεις φιλόδοξων γονιών και η έλλειψη ουσιαστικής ψυχικής επαφής γονιών-παιδιών, που οδηγεί στην αποξένωση, καθώς και οι άστοχες πρόωρες σε­ ξουαλικές σχέσεις που οδηγούν σε ανεπιθύμητη κύηση, θίγονται εύστοχα συναποτελώντας το υλικό για το εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό βιβλίο. Η νεαρή ηρωίδα παλεύει με όλ’ αυτά στη σκιά μιας Κωνσταντινουπολίτισσας γιαγιάς-συμβόλου αγάπης και αφοσίω­ σης. Δοκιμάζεται, αμφιταλαντεύεται, αλλά τελικά βρίσκει τη δική της διέξοδο και αντιμετωπίζει θαρραλέα το αύριο. Λ.Π.-Α.

Ζωή Κανάβα

ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ Ο ΛΕΠΡΟΣ, Ο ΚΛΕΙΔΟΥΧΟΣ Eικ.: Αγγελική Δελεχά Άθως, Αθήνα 2018, σελ. 70

Η συγγραφέας μάς περιγράφει, όσο γίνεται πιο ανώδυνα, τη ζωή ενός λεπρού οσίου. Το βιβλίο διαθέτει λόγο που ρέει και διαβάζε­ ται απνευστί, παρά τη βασανιστική πορεία του αγίου από λεπρο­ κομείο σε λεπροκομείο. Αθόρυβος, σεμνός, υπομονετικός, τυφλός στο τέλος εξαιτίας της ύπουλης αρρώστιας που τον είχε βρει, ο όσιος παραμένει ωστόσο μόνιμα αφοσιωμένος στην υπακοή και την προσφορά στους πιστούς. Διαβάζοντας το βιβλίο, μπορεί να μη μου εντυπώθηκαν τα περιστατικά, οι περιπέτειες και τα χρο­ νικά ορόσημα της ζωής του, εντούτοις μου έμεινε η γεύση μιας καλής γραφής και το άρωμα μιας ατμόσφαιρας θεϊκής, στοιχεία που εκπέμπει το βιβλίο – κι αυτό είναι αρκετό. Η εικονογράφος βοήθησε ώστε να αναδειχθεί, μέσα από την κοσμική ζωγραφική τεχνοτροπία, το πρόσωπο του οσίου. Α.Β.

56/20

Μάνος Κοντολέων

ΖΗΣΕ ΟΠΩΣ Ο ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗΣ Εικ.: Βαγγέλης Παυλίδης Πατάκης, Αθήνα 2017, σελ. 200

Ο Μάνος Κοντολέων επιτέλεσε έναν άθλο: Διασκευάζοντας ελεύ­ θερα το γνωστό κλασικό έργο του Θερβάντες, δημιούργησε με την ξεχωριστή του πένα ένα τρισχαριτωμένο αφήγημα που διαβάζεται απνευστί από τον σύγχρονο αναγνώστη, και μάλιστα τον νεαρό, κάτι που αμφιβάλλει κανείς αν θα συνέβαινε με το πρωτότυπο, το οποίο, παρότι αριστούργημα, φέρει πια τα ίχνη του χρόνου. Το εξαι­ ρετικό αυτό βιβλίο με την καλαίσθητη έκδοση ευτύχησε και στην εικονογράφηση. Κοσμήματα πραγματικά οι ασπρόμαυρες εικόνες του κορυφαίου ζωγράφου-σκιτσογράφου Βαγγέλη Παυλίδη, «έδε­ σαν» απόλυτα με το τόσο καλογραμμένο κείμενο. Λ.Π.-Α.

Τούλα Τίγκα

Τ’ ΑΛΛΟ ΜΙΣΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Πατάκης, Αθήνα 2018, σελ. 170

Συγγραφέας βιβλίων που άφησαν το στίγμα τους στη νεανική λο­ γοτεχνία αλλά και στη λογοτεχνία για ενήλικες, και τιμήθηκαν με πολλά βραβεία, στο τελευταίο της βιβλίο η Τούλα Τίγκα καταπιά­ νεται με τον ετεροφυλοφιλικό αλλά και τον ομοφυλοφιλικό έρωτα. Μια παρέα μαθητών λυκείου σε μια παραθαλάσσια κωμόπολη κι ένα παλιό αρχοντικό γεμάτο μνήμες και φαντάσματα. Ο έρωτας της Μαρίνας και οι ερωτικές προτιμήσεις του Θοδωρή. Και η φιλόλογος των παιδιών, η Μυρσίνη, που έχει ζήσει παρόμοιες εμπειρίες κι έμαθε ότι ο έρωτας μπορεί και να χτυπήσει λάθος πόρτα. Τολμηρό βιβλίο για όσους μεγαλώνουν μέσα στη διαφορετικότητά τους, κουβα­ λώντας ανασφάλειες κι ενοχές, προσπαθώντας να τα βρουν με τον εαυτό τους και να υποστηρίξουν την εικόνα τους. Προτείνουμε το βιβλίο να διαβαστεί τόσο από εφήβους όσο και από γονείς, μιας και το θέμα του απασχολεί σοβαρά την ελληνική κοινωνία. Λ.Ψ.

Ντέιβιντ Ουάλιαμς

Η ΘΕΙΑ ΜΟΥ Η ΑΠΑΙΣΙΟΤΑΤΗ Eικ.: Τόνι Ρος Μετ.: Πετρούλα Γαβριηλίδου Ψυχογιός, Αθήνα 2017, σελ. 378

Τιμημένος με πάμπολλα βραβεία, με εκατομμύρια πωλήσεις στη Βρετανία και τον υπόλοιπο κόσμο, ο Ντέιβιντ Ουάλιαμς σε τούτο

57/21

το βιβλίο υπερβαίνει το χιούμορ και τον εαυτό του περιγράφοντας τον απαίσιο χαρακτήρα της θείας Αλμπέρτα. Οι «μεγάλοι» σε ηλικία πρωταγωνιστές του, όπως και οι πρωταγωνιστές του Ρόαλ Νταλ, είναι κακοί απέναντι στους μικρούς αθώους ήρωές του. Κι αυτό σχε­ δόν πάντοτε. Η θεία Αλμπέρτα επιθυμεί σφοδρά να κάνει δική της την έπαυλη Σάξμπι, και με το σατανικό της μυαλό βρίσκει τρόπους για να ξεπα­στρέψει σιγά-σιγά όλους τους κληρονόμους. Η μόνη που απομένει είναι η μικρή Στέλλα, η οποία καταφέρνει να την εξουδε­ τερώσει. Στη συνέχεια έχει την ιδέα να μετατρέψει σε Ορφανοτρο­ φείο το σπίτι της, για να βρουν εκεί τα παιδιά ήρεμη και χαρούμενη ζωή. Αυτή είναι η υπόθεση του βιβλίου. Σημασία όμως έχει η πένα του Ντέιβιντ Ουάλιαμς. Καυστική εκεί που πρέπει, θέλοντας να προετοιμάσει τα παιδιά για τον κόσμο που θα συναντήσουν, και ταυτόχρονα κωμική, πικάντικη, διασκεδαστική. Στο μείγμα αυτό βρίσκεται πιθανόν και το μυστικό της γραφής του, που τον κάνει τόσο αγαπητό στους αναγνώστες του. Ο εικονογράφος Τόνι Ρος κινείται στο ίδιο μήκος κύματος με τον συγγραφέα, συμβάλλοντας σε εξυπνάδα και χιούμορ με τις παράδοξες εικόνες του. Α.Β.

Φράνσις Χάρντινγκ

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΨΕΜΑΤΩΝ Μετ.: Κώστια Κοντολέων Ψυχογιός, Αθήνα 2017, σελ. 424

Η ιστορία του βιβλίου τοποθετείται στις αρχές του 19ου αιώνα, έχο­ ντας ως αφετηρία ένα εκκεντρικό δέντρο που μεγαλώνει με ψέματα και μια οικογένεια αρκετά παράξενη. Η συγγραφέας με δεξιοτεχνία αναδεικνύει τον τρόπο ζωής, τις σκέψεις και την ατμόσφαιρα μιας μικρής κοινότητας σε ένα αγγλικό νησί. Η συντηρητική κοινωνία, η μαγεία, η φαντασία, το ψέμα, οι κρυμμένες αλήθειες αλλά και η δυναμικότητα της Φέιθ –της κεντρικής ηρωίδας– δημιουργούν μια ατμόσφαιρα μυστηρίου. Συγχρόνως, μέσα από εξωφρενικές περιπέ­ τειες φανερώνεται η καταπίεση της γυναίκας και εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα του φεμινισμού. Μυθιστόρημα καλογραμμένο και με ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, όπου φαντασία και επιστήμη ανταγωνί­ ζονται κορυφώνοντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Η.Π.

58/22

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ* Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Σ

τη σειρά «Λαογραφία: Κλασικές Διεθνείς Μελέτες», με διευθυντές σει­ ράς τον Μιχάλη Γ. Μερακλή και τη Μαριάνθη Καπλάνογλου, κυκλοφό­ ρησε από τις εκδόσεις Πατάκη (με την υποστήριξη του Κέντρου Μελε­ τών Καπλάνογλου) η μελέτη του Max Luthi, Το λαϊκό παραμύθι ως ποίηση: Αισθητική και ανθρωπολογία, σε μετάφραση Εμμανουέλας Κατρινάκη (Αθήνα 2018, σ. 367). Πρόκειται για σπουδαίο βιβλίο, γραμμένο από τον κορυφαίο ερευνητή της ευρωπαϊκής λαϊκής λογοτεχνίας, τον Ελβετό παραμυθιολόγο Max Luthi (1901-1991). Περιεχόμενα: Εισαγωγή – Κεφάλαιο 1: «Η ομορφιά και η κατάπληξη που προκαλεί» – Κεφάλαιο 2: «Ύφος και σύνθεση» – Κε­ φάλαιο 3: «Τεχνικά μέσα και καλλιτεχνικό αποτέλεσμα» – Κεφάλαιο 4: «Το παιχνίδι των μοτίβων και των θεμάτων» – Κεφάλαιο 5: «Η εικόνα του ανθρώ­ που» – Σημειώσεις & Ευρετήριο. Ουσιαστικά, η έρευνα επικεντρώνεται σε δύο πόλους: «στην αισθητική και την ανθρωπολογική πλευρά, στην καλλιτεχνική δύναμη και στο ανθρωπολογικό μήνυμα». Δίνονται επίσης απαντήσεις και σε βασικά ζητήματα, όπως η αγριότητα, η σύγκρουση καλού και κακού, η μορφή του ήρωα και της ηρωίδας, η έννοια του συμβόλου, το μοτίβο της μεταμόρφω­

* H στήλη αυτή ξεκίνησε στο πρώτο τεύχος των Διαδρομών (1986) και συνεχίζει μέχρι σήμερα να καταπιάνεται με βιβλία που αφορούν τόσο την παιδική/νεανική λογοτεχνία όσο και άλ­ λους τομείς των γραμμάτων και του πολιτισμού με γενικότερο ενδιαφέρον.

59

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

σης κ.ά. Το βιβλίο απευθύνεται σε λαογράφους, εκπαιδευτικούς, φοιτητές και σε ανθρώπους που αγαπούν την προφορική λαϊκή λογοτεχνία και ειδικότερα το παραμύθι.

60 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αν κάποιος θέλει να δοκιμάσει την παρηγορητική δύναμη των παραμυθιών, δεν έχει παρά να αναζητήσει το πρόσφατο βιβλίο του Δημήτρη Προύσαλη με τίτ­ λο Παραμύθια λαϊκά ενάντια σε δύσκολους καιρούς (εκδόσεις Εύμαρος, Αθήνα 2018, σ. 204, με την υποστήριξη της μη κερδοσκοπικής εταιρείας «Παραμύθια και Μύθοι στου Κένταυρου τη ράχη»).Το περιεχόμενο της συλλογής διαιρείται σε τρεις ενότητες: Κεφάλαιο Α: «Παραμύθια για να συλλογάσαι» – Κεφάλαιο Β: «Παραμύθια για να ελπίζεις» – Κεφάλαιο Γ: «Παραμύθια για να πράττεις». Ακολουθούν οι Σημειώσεις (σπουδαία ενότητα, με ιστορικές, ερμηνευτικές και λαογραφικές πληροφορίες για κάθε παραμύθι ή παραμυθιακή ιστορία), οι πηγές, η βιβλιογραφία και τα βιογραφικά. Ο αναγνώστης θα ανακαλύψει έναν πολύτιμο θησαυρό από την παγκόσμια λαϊκή λογοτεχνία, παραμύθια και ιστορίες που έχουν ζυμωθεί ανά τους αιώνες στην ψυχή του ανθρώπου όπου γης. Ανταύγειες αλήθειας που δοκιμάστηκαν, άντεξαν στον χρόνο και σήμε­ ρα εξακολουθούν να έχουν τη σημασία και την αξία τους, ιδιαίτερα για όσους βρίσκονται σε μεγάλη πίεση εξαιτίας της κρίσης που διέρχεται η κοινωνία μας. Αξίζει, πιστεύω, να τονιστεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι οι εκδόσεις Παπαδό­ πουλος δίνουν εδώ και αρκετά χρόνια εκδοτικό βήμα στους πανεπιστημια­ κούς που διδάσκουν παιδική/νεανική λογοτεχνία. Έτσι, σήμερα κυκλοφορούν από τη σειρά «Πανεπιστημιακά-Εκπαιδευτικά» επτά τόμοι, που ενισχύουν και ανανεώνουν τη βιβλιογραφία της παιδικής λογο­ τεχνίας. Ήτοι: Το παιδικό βιβλίο στην εκπαίδευση και στην κοινωνία (Γιάννης Σ. Παπαδάτος), Γυναικείες και ανδρικές αναπαραστάσεις στη λογοτεχνία για παιδιά και νέους (επιμ. Διαμά­ ντη Αναγνωστοπούλου, Γιάννης Σ. Παπαδάτος, Γεώργιος Παπαντωνάκης), Αφηγήσεις που δεν τελειώνουν ποτέ… (επιμ. Δέσποινα Δαμιανού, Σούλα Οικονομίδου), Λογοτεχνία και φυσικές επιστήμες (Αγγελική Γιαννικοπούλου, Βαρβά­ ρα Πρεβεζάνου), Το σύγχρονο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο (Αγγελική Γιαννικοπούλου), Το παιδικό βιβλίο γνώσεων (επιμ. Γιάννης Σ. Παπα­ δάτος, Γιάννης Παπαδόπουλος), και τέλος το βι­ βλίο που ακολούθως παρουσιάζουμε. Με τίτλο Λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους χωρίς ευτυχισμένο τέλος – Ερμηνευτικές προσεγγίσεις (επιμ. Γιάννης Σ. Παπαδάτος) κυκλοφόρησε ο συλλογικός αυτός τόμος από τις εκδόσεις Πα­

παδόπουλος (Αθήνα 2018, σ. 189). Περιλαμβάνει τις εισηγήσεις του διήμερου συνεδρίου που διοργανώθηκε από τα Εκπαιδευτήρια Μπουγά στην Καλαμά­ τα, τον Απρίλιο του 2016, με θέμα «Λογοτεχνία χωρίς ευτυχισμένο τέλος». Το θέμα είναι πρωτότυπο και ασφαλώς ενδιαφέρον, αφού τόσο στην ελληνική όσο και στην ξένη λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους έχουμε αρκετά κείμενα χω­ ρίς happy end στην αφήγηση. Τα περιεχόμενα του τόμου χωρίζονται σε τρεις ενότητες, ήτοι: «Γενικές θεωρητικές προσεγγίσεις» (Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Γιάννης Σ. Παπαδάτος, Γεώργιος Παπαντωνάκης, Δημήτρης Πολίτης), «Ειδικές θεωρητικές προσεγγίσεις» (Διαμάντη Αναγνωστοπούλου, Αγγελική Γιαννικο­ πούλου, Μένη Κανατσούλη, Ανδρέας Καρακίτσος) και «Διδακτικές προσεγγί­ σεις» (Χριστίνα Δίμιζα, Μιχάλης Κουσουλάκος). Το βιβλίο είναι ιδιαίτερα χρή­ σιμο σε ερευνητές, εκπαιδευτικούς, φοιτητές. Ακάματη παρουσία στα κυπριακά Γράμματα, εδώ και δεκαετίες, έχει η εκπαι­ δευτικός Μαρία Μιχαηλίδου, Δρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, συγγραφέας, ερευνήτρια και επιμελήτρια εκδόσεων. Πάντα μου δίνει χαρά με τα βιβλία της. Το 2017 κυκλοφόρησε δύο μελέτες: 1. Ο λογοτέχνης Πέτρος Στυλιανού & Ανθολόγιο ποιημάτων του (Πάργα, σ. 223), και 2. Ο αμμοχωστιανός πεζογράφος Ανδρέας Ονουφρίου» (Λευκωσία, σ. 47). Ο Πέτρος Στυλιανού είναι πολυγρα­ φότατος και υπηρετεί όλα σχεδόν τα είδη του γραπτού λόγου. Είναι ποιητής, πεζογράφος, χρονικογράφος, ιστορικός, μελετητής, λαογράφος, στοχαστής. Τα βιβλία του μπορούν να ταξινομηθούν σε βιβλία αφιερωμένα στην Κύπρο, σε μελέτες και έρευνες για ιστορικά, θρησκευτικά και λαογραφικά θέματα, σε παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά δοκίμια, καθώς και σε αμιγώς λογοτεχνικά (ποίηση, διήγημα, αφήγημα, νουβέλα). Μέσα από τη μελέτη δίνεται ολοκληρωμένη η εικόνα του αν­ θρώπου Πέτρου Στυλιανού, του πεζογραφικού και ποιητικού του έργου, καθώς και μια εκτενής ανθολό­ γηση ποιημάτων του. Η μελέτη για τον Ανδρέα Ονουφρίου περιλαμβάνει τρεις ομιλίες που έδωσε η Μαρία Μιχαηλίδου με αφορμή ισάριθμες τιμητικές εκδηλώσεις για τον συγγραφέα: στο Πολιτιστικό Κέντρο Δερύνειας (9 Νοεμβρίου 2016), στο Πανεπιστήμιο Λευκω­ σίας (15 Μαρτίου 2016) και στο Δημαρχείο Λε­ μεσού (5 Δεκεμβρίου 2013). Γίνεται αναφορά στο λογοτεχνικό του έργο, τα διηγήματα (5 συλλο­ γές), τις νουβέλες (2) και τα μυθιστορήματα (5), και αναδεικνύεται η «συνεχής και γόνιμη πνευμα­ τική προσφορά του ως πεζογράφου, τα τελευταία πενήντα χρόνια». Όπως πάντα επιβλητική, πλούσια, και καλαίσθη­ τη κυκλοφόρησε η Ανέμη – Επιθεώρηση Κυπριακής

61 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

Παιδικής Λογοτεχνίας (έκδοση του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανι­ κού Βιβλίου, Λευκωσία, Οκτώβριος 2017, σ. 243). Συγχαρητήρια στον αγα­ πητό πρόεδρο Κώστα Κατσώνη και στα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, που κρατούν ψηλά τη σημαία του παιδικού/νεανικού βιβλίου παρά τις όποιες αντιξοότητες. Περιεχόμενα: Παρεμβάσεις (νέα για το συνέδριο της IBBY στην Αθήνα, συνέδρια και ημερίδες, Μουσείο παραμυθιού κ.ά.) – Μελέτες (Τ. Τσι­ λιμένη, Μιχ. Αργυρίδης, Μ. Μιχαηλίδου, Κ. Κατσώνης) – Η παιδική λογοτε­ χνία της Κύπρου στην Αθήνα – Πανελλήνιο συνέδριο για την παιδική λογοτε­ χνία 2016 – Διεθνής δράση του Συνδέσμου – Διεθνή νέα για την παιδική και νεανική λογοτεχνία – Κύπριες λογοτέχνιδες – Βιβλιοπαρουσιάσεις – Φιλανα­ γνωσία – Διαγωνισμοί-αποτελέσματα και απονομές.

62 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το περιοδικό Πνευματική Ζωή (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών) είναι ένα από τα ιστορικότερα περιοδικά για τα Γράμματα και τη Λογοτεχνία. Ιδρύθηκε το 1936 από τον Μελή Νικολαΐδη, και το 2018 διανύει το 27ο έτος κυκλοφορίας του, με διευθυντή τον Μιχάλη Σταφυλά. Εξακολουθεί να περιέχει πλούσια ύλη, σχό­ λια και σχολιανά, συνεργασίες από συγγραφείς και πνευματικούς ανθρώπους, και Ανθολογία Ποίησης. Από τις εκδόσεις Ήβη (Βόλος 2017) κυκλοφόρησε η μελέτη του Β. Δ. Ανα­ γνωστόπουλου με τίτλο Η ασπίδα του Περσέα (σ. 86). Πρόκειται για σκέψεις πάνω στη λογοτεχνία, ένα δοκίμιο που φωτίζει μιαν άλλη πραγματικότητα και προβληματίζει τον αναγνώστη. Η λογοτεχνία δεν είναι απλώς ο καθρέφτης

63

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

του Σταντάλ, αλλά πιο πολύ η ασπίδα του Περσέα, εργαλείο που το χειρίζεται ο αναγνώστης με τη δική του δεξιότητα και ευθύνη. Ο Jerome Bruner ση­ μειώνει: «Τα λογοτεχνικά σχήματα λόγου είναι η καθρεφτίζουσα ασπίδα του Περσέα: μας σώζουν από τον απόλυτο τρόμο του πιθανού. Κάθε εποχή επινοεί τη δική της ασπίδα του Περσέα, για να μπορέσει να κοιτάξει το πιθανό χωρίς να μαρμαρώσει».

64 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Από το Εργαστήριο Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Κατεύθυνση Λογοτεχνίας και Παιδικού Βιβλίου) κυκλοφόρησαν τα Πρακτι­ κά του 7ου Φεστιβάλ Αφήγησης Ολύμπου με τίτλο Μες στον ανασασμό των φύλλων (Βόλος 2018, σ. 110, και 16σέλιδο φωτογραφικό υλικό), με συνεπιμέ­ λεια της Τασούλας Τσιλιμένη και του Νικόλαου Γραίκου. Αντιγράφω από τον χαιρετισμό της προέδρου του Φεστιβάλ, καθηγήτριας Τασούλας Τσιλιμένη: «…το Φεστιβάλ Αφήγησης Ολύμπου άρχισε το 2003, […] με βασικό στόχο τη διατήρηση και ανάδειξη της τέχνης της αφήγησης, την ανάδειξη του τοπικού και εθνικού πολιτισμού και τη συνομιλία του με τον παγκόσμιο αφηγηματι­ κό ιστό». Αξίζει να προσθέσω ότι το Φεστιβάλ επέδειξε θαυμαστή συνέπεια λόγων και πράξεων τη δεκαπενταετία που πέρασε, με εύγλωττη απόδειξη τα ισάριθμα εκδοθέντα Πρακτικά. Πρέπει να σημειώσουμε επίσης ότι το υλικό τους σχετικά με την αφήγηση είναι πολύτιμο για μελετητές, εκπαιδευτικούς κ.λπ. Περιεχόμενα: Μέρος Πρώτο: «Θεωρητικές προσεγγίσεις – Αφήγηση και τέχνες» (μιλούν οι: Ξενοφών Σαχίνης, Ιάκωβος Ποταμιάνος, Ηρακλής Παπαϊ­ ωάννου και Μαρία Τσουβαλά) –Μέρος Δεύτερο: «Ιστορίες και παραμύθια» (αφηγούνται οι: Δημ. Μάλλης-Καλλιρρόη Μουλά, Μάρω Αισώπου και Μαρία Μαχαίρα). Ακολουθούν τα βιογραφικά και το φωτογραφικό υλικό.

Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ... ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ! Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Ε

ίναι αλήθεια ότι χαίρομαι ιδιαίτερα όταν έρχεται στα χέρια μου και δια­ βάζω το βιβλίο ενός νέου ανθρώπου – νέου τόσο στην ηλικία όσο και σε εμπειρία. Το δροσερό ύφος, ο ενθουσιασμός και η ειλικρινής προσέγγιση σε ένα θέμα οικείο όπως η ανάγνωση, σου παρέχουν μια καινούργια οπτική που αξίζει να τη σχολιάσεις. Αφορμή παίρνω από το ολιγοσέλιδο βιβλίο του Νίκου Σιδέρη, Η αναγκαιότητα της ανάγνωσης – Μανιφέστο (εκδ. Μιχάλη Σιδέρη, Αθήνα 2016, σ. 60). Ο συγγραφέας είναι άνθρωπος του βιβλίου. Ασχολείται επαγγελματικά με αυτό, έχοντας κάνει σπουδές Βιβλιοθηκονομίας. Κέντρο των σκέψεων και των ανα­ λυτικών στοχασμών του είναι η ερωτηματική φράση του: «Μπορεί η ανάγνω­ ση να αλλάξει τον κόσμο;» Μέσα από δύο βασικές ενότητες αναλύει διεξοδικά τις έννοιες «ανάγνωση», «αναγνώσματα», «αναγνώστες». Κι όλο αυτό χωρίς παραπομπές και βιβλιογραφική τεκμηρίωση, όπως συνηθίζεται (και θεωρείται αναγκαίο) σε παρόμοιες μελέτες. Καταθέτει τις σκέψεις του ως απλός ανα­ γνώστης, και μετατρέπεται σε χείμαρρο αποριών ως προς τη θέση που κατέχει το βιβλίο σήμερα, την «πολλές φορές εθελούσια περιφρόνηση της λογοτε­ χνίας», την «υποβάθμιση των ουμανιστικών σπουδών», «τον υλισμό και την κερδοθηρία», κ.ά. Το κείμενο διαπερνά ένα κύμα αγνού ρομαντισμού και υψηλής ευαισθη­ σίας, και ο αναγνώστης σαγηνεύεται από τον ωραίο λόγο και την αποφθεγ­ ματική διάθεσή του. Μπαίνω γι’ αυτό στον πειρασμό να παραθέσω ορισμένα αποσπάσματα που ξεχώρισα: «Η ανάγνωση για τον αναγνώστη είναι ιερή σπορά», «Κάθε ανάγνωση αφήνει ένα στίγμα, μια ουλή στην προσωπικότητα του αναγνώστη», «Οι παιδικές μου αναμνήσεις ήταν, λοιπόν, όχι μόνο σύντρο­ φοι της παιδικής μου ηλικίας, αλλά ταυτόχρονα παιδαγωγοί και μέντορες», «Ωστόσο, η ανάγνωση είναι μια σκάλα που πρέπει να ανεβεί ο αναγνώστης και τα αναγνώσματα αποτελούν τα σκαλοπάτια της», «Δεν είναι άραγε η ανά­ γνωση ένας χορός των αισθήσεων;», κ.ά. Θα ήθελα επίσης να επισημάνω τη χρήση λογοτεχνικών βιβλίων από την ελληνική και την ξένη γραμματεία εκ μέρους του συγγραφέα, ως επιτυχημένων παραδειγμάτων για την τεκμηρίωση των απόψεων του συγγραφέα, και τα οποία αποτελούν τρόπον τινά προτάσεις προς ανάγνωση. Σχετικά όμως με την καταληκτήρια ενότητα ΙΙ (σσ. 50-53), θα μπορούσε κανείς να πει ότι χρειαζόταν μια ευρύτερη ανάλυση, ερμηνεία και εμπέδωση των θέσεων, όταν εξομοιώνουμε τη δύναμη της συγγραφής με αυτήν της ανά­ γνωσης. Το ίδιο θα λέγαμε και για τις «συνιστώσες» της ανάγνωσης, όπως αυτές περιγράφονται: «η περιέργεια, η ελπίδα, η επικοινωνία και η επαφή με

65

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

66 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

το θείο». Σίγουρα η ανάγνωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ένστικτο, όπως η πεί­ να, η δίψα κ.λπ., που να υπακούει δηλαδή σε έναν φυσικό αυτοματισμό, αλλά ως μηχανισμός μάθησης είναι κοινωνικό φαινόμενο και αποτέλεσμα παιδείας, δηλαδή γραμματικής καλλιέργειας. Από εδώ απορρέει η ανάγκη να διδάξουμε την ανάγνωση στις μικρές ηλικίες, για να ενσταλάξουμε στην ψυχή του παι­ διού την αγάπη για το βιβλίο, τη γνώση, την επικοινωνία κ.λπ. Και η διαδικα­ σία αυτή αρχίζει για όλον τον κόσμο με την αλφαβήτα, παντού και πάντοτε! Μπορεί η Αλφαβήτα να ανακαλύφθηκε πριν από χιλιετηρίδες, εντούτοις είναι ανάγκη να τη διδάσκουμε μέχρι και σήμερα. Και αυτή η αρχή του εγγραμμα­ τισμού είναι που καθορίζει εν πολλοίς την κατοπινή πορεία κάθε ανθρώπου, ιδιαίτερα τη σχέση του με τον κόσμο της ανάγνωσης και του βιβλίου. Είναι πράγματι χαρά να διαβάζει ο αναγνώστης κείμενα όπως αυτό του Επιλόγου ΙΙ: «Η ανάγνωση μας προστατεύει. Είναι η δύναμη που μας βοηθάει να σηκώνουμε το κεφάλι όταν άλλες δυνάμεις το απαιτούν σκυφτό. Είναι η δύναμη που μας υπενθυμίζει ότι υπάρχει και ουρανός, αστέρια και γαλαξίες. Είναι η δύναμη… Η ανάγνωση φέρνει τα πάντα πιο κοντά… συμφιλιώνει το παρελθόν με το παρόν…» Σκέφτομαι όμως ότι μάλλον θα χρειαστεί ένα δεύτερο Μανιφέστο (ολίγον βαρύγδουπη λέξη, βέβαια), όπου θα αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο θα βοη­ θήσουμε την ανάγνωση να γίνει κτήμα όλων. Μέσω ποιων δραστηριοτήτων θα ενισχύσουμε την όρεξη για διάβασμα, πρωτίστως στα παιδιά μας (Τζων Σπινκ), στο σπίτι και στο σχολείο; Τέτοιες είναι τα προγράμματα φιλαναγνω­ σίας, οι λέσχες ανάγνωσης, τα εργαστήρια δημιουργικής γραφής, οι βιβλιο­ δρομίες, τα βραβεία παιδικής ανάγνωσης κ.ά. Η ανάγνωση είναι συνήθεια που καλλιεργείται, και μάλιστα σε μικρές ηλικίες. Η εκούσια αυτή δουλεία είναι αρχή της ελευθερίας, σύμφωνα με τον Μαρσέλ Προυστ (Ημέρες ανάγνωσης). Το βιβλίο του Νίκου Σιδέρη είναι καλογραμμένο, διαθέτει παρρησία γνώ­ μης και ενθουσιασμό, αλλά και αφορμές για γόνιμο στοχασμό. Απευθύνεται σε όλους, μικρούς και μεγάλους. Οποιοσδήποτε αναγνώστης θα συμφωνή­ σει με την απάντηση που δίνει ο συγγραφέας προς όσους θεωρούν την ανάγνωση ενός βιβλίου χάσιμο χρόνου: «Είναι χάσιμο χρόνου να σε παίρνει από το χέρι ο Καζαντζάκης και να σου δείχνει το μεγαλείο της αν­ θρώπινης φύσης; Είναι χάσιμο χρόνου να συνομιλείς με τον Όμηρο και να σου αφηγείται την οξυδέρκεια και την επινοη­ τικότητα του Οδυσσέα;…» Για μια εποχή θολή σαν τη δική μας, τούτη η μελέτη-δια­ κήρυξη μοιάζει με ένα δυνατό, εξιλεωτικό και αισιόδοξο φως!

G

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ: ΦΩΤΕΙΝΗ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ, ΤΟΥΛΑ ΜΠΟΥΤΟΥ, ΛΟΥΛΑ ΠΑΠΙΔΑΚΗ-ΠΙΠΙΝΗ ΕΦΥΓΕ Η ΦΩΤΕΙΝΗ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ

Έ

πεσε σαν κεραυνός! Δεν είναι πια ανάμεσά μας η Φωτεινή Φραγκούλη. Είναι αδύνατον να συμφιλιωθώ με την είδηση αυτή. Η Φωτεινή, η πιο σεμνή συγγραφέας της Παιδικής Λογοτεχνίας. Η Φωτεινή, που με το τα­ λέντο της, τη λογοτεχνικότητα της γραφής της, την όσμωση φανταστικού και πραγματικού, την κοινωνική της ευαισθησία, την ανάδειξη της παράδοσης, πρόσφερε τα αξιολογότερα παιδικά βιβλία αναβαθμίζοντας και διευρύνοντας τα όρια της λογοτεχνίας για παιδιά. Έφυγε η Φωτεινή, μια ιδανική Δασκάλα, ένας υπέροχος, ασυμβίβαστος, ελεύθερος Άνθρωπος. Φωτεινή, «ποιήτρια των παραμυθιών», θα είσαι για πάντα μαζί μας. Θα μας συνοδεύουν, μικρούς και μεγάλους, στην πορεία της ζωής μας Η Κυράνη του δάσους και Η Πορφυρένια και το μαντολίνο της, που μας μύησαν μαζί με το πρώτο σου βιβλίο, Το χωραφάκι της αγάπης, στην πολυεπίπεδη γραφή σου, στη γοητεία του λόγου και των εικόνων σου. Θα ανοίγουμε συχνά το αυτοαναφορι­ κό Μισό πιθάρι (βραβείο περ. Διαβάζω, 2001) και θα μεταφερόμαστε νοερά στη Μυτιλήνη, στην πατρίδα σου, στον Μόλυβο που λάτρευες, και θα αναζητούμε το άλλο μισό που βρίσκεται απέναντι για να ενώσει διαφορετικούς πια λαούς, ενώ Οι Άγγελοι των κοχυλιών με τις παραβολικές ιστορίες τους θα μας αποκα­ λύπτουν την παιδικότητα που κυριαρχεί όχι μόνο στους ανήλικους ήρωές σου, αλλά και στους εκπροσώπους της τρίτης ηλικίας που με πολλή τρυφερότητα αναδεικνύεις στο έργο σου και που σαν παιδιά συνομιλούν με τους μικρούς μυθοπλαστικούς ήρωες και αναγνώστες των βιβλίων σου. Όμως, Φωτεινή μου, αυτά που θρηνούν για τον αναπάντεχο και άδικο για όλους μας χαμό σου είναι τα Εφτά ορφανά σου μολύβια…, οι βραβευμένες και με Κρατικό Βραβείο (2009) Εφτά ιστορίες σου, που μαζί με Το τραγούδι της Περσεφόνης, που πήρε το Α΄ βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (2005) αποκαλύπτουν την πυκνότητα του λόγου, την ευρύτητα των θεμάτων που σε απασχολούσαν, την αγάπη σου για το παιδί, στο οποίο απευ­ θύνεσαι σαν σε ισότιμο με ενηλίκους συνομιλητή. Τέλος, θα μας συνοδεύουν πάντα η αγαπημένη σου Πουπέτα, η περσόνα σου στο Κατ-Γατ Καραγάτ που τόσο αγάπησες, καθώς και τα Πλατανόπαιδα από την Ελιά στο πέλαγος. Μαζί με μας, τους αγαπημένους σου φίλους, τους συναδέλφους, τους μα­

67

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

G

θητές και μαθήτριές σου, θρηνούν τον χαμό σου οι εξαίρετες εικονογράφοι, που εμπλούτισαν τον κόσμο της μυθοπλασίας σου με τις δημιουργικές εικο­ νογραφήσεις τους: η Φωτεινή Στεφανίδη και η Εύη Τσακνιά. Όλες και όλοι, όσοι σε γνωρίσαμε, θα αναζητούμε πάντα «στην άκρη άκρη των λέξεων, στο τέλος ή στην αρχή μιας ιστορίας [… ] ένα μικρό σπιτάκι ολο­ μόναχο. Εκεί μένει ο ποιητής των παραμυθιών. Αυτός που παίρνει τις αλήθειες και τις κάνει πιο αληθινές» (Ελιά στο Πέλαγος). Δε θα αναρωτιόμαστε «πώς χωράει ο άλλος και όλος ο κόσμος μέσα [μας]; Πώς μεγαλώνει ο χώρος στο μυαλό και στην καρδιά [μας];» (Κατ Γατ Καραγάτ), γιατί το γνωρίσαμε πολύ καλά μέσα από τα βιβλία σου. Νιώθουμε και εμείς τώρα, όπως η κυδωνιά σου στους Άγγελους των κοχυλιών, ότι «της πίκρας ο καημός πολύτιμος είναι!», καθώς και πως «και η καρδιά παίζει ρόλο στις αποφάσεις μας» (Ελιά στο πέλαγος). Και ξέρουμε πια πως «η σκέψη είναι ο πιο καλός τόπος να φυλάξεις τα πολύτιμα που αγαπάς» (Ελιά στο πέλαγος). Φωτεινή, θα ’σαι πάντα στη σκέψη μας και στην καρδιά μας. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου

68

Ομότιμη καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

W ΤΟΥΛΑ ΜΠΟΥΤΟΥ Η συνάδελφος, η συνεργάτις, η φίλη

Η

Τούλα Μπούτου, η Πειραιώτισσά μας, δεν ήταν γνωστή μόνο ως γιατρός του σώματος, γιατρός της ύλης – ήταν επίσης γνωστή και σαν γιατρός της ψυχής μας. Ποιοτική λογοτέχνις, αφιερώθηκε όσο μπορούσε στην ευαισθητοποίηση του ανθρώπου, τον οποίο ήθελε και φανταζόταν Άνθρωπο με Α κεφαλαίο. Φίλη και συνεργάτις η Τούλα, έπαιρνε πάντοτε μέρος στις κριτικές επιτρο­ πές των διαγωνισμών, προσπαθώντας ν’ αξιολογήσει και να υποστηρίξει τους νέους που θα διαδέχονταν την «παλιά φρουρά». Έγραψε πολλά βιβλία και θεατρικά έργα, τα οποία ανέβηκαν επί σειρά ετών στις αθηναϊκές σκηνές με μεγάλη επιτυχία. Ο πόνος της ψυχής της και ο καημός για τον γιο της που σκοτώθηκε σε δυστύχημα, έγινε κι αυτός ένα πονεμένο βιβλίο. ΄Ηταν γενναία ψυχή και άνθρωπος, που γνώριζε πώς να προσφέρει. Η Εθνική Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών –της οποίας ήταν μέλος– δημο­ σίευσε στο Ενημερωτικό Φυλλάδιο Μαΐου-Ιουνίου το παρακάτω απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό βιβλίο της Το παραμύθι της ζωής:

«Αναισθησιολόγος» λοιπόν, όχι «ναρκωτής», όπως ονόμαζαν ως τότε τους ανθρώπους που κοίμιζαν τους αρρώστους μέσα στα χειρουργεία, για να γίνει κάποια εγχείρηση. Η λέξη αυτή, ταυτισμένη με τις χειρουργικές πράξεις, είχε πάντοτε έναν τόνο υποτιμητικό, κάτι το εύκολο, το ολίγον… ευτελές, το απαραίτητο αλλά και ενοχλητικό, κάτι το βαρετό, «αναγκαίο κακό» και τίποτα περισσότερο. Πρώτη φορά που μπήκα στο χειρουργείο ήμουν στο τρίτο έτος της Ιατρικής. Οι συνθήκες των σπουδών ήταν τόσο δύσκολες τότε. Όντας παιδιά της Κατοχής, είχαμε μπει στο πανεπιστήμιο χωρίς εξετάσεις. Κατά βούληση και κατά εκατοντάδες. Θυμάμαι συμφοιτητές μου σε πολύ προχωρημένη ηλικία: ένας ταλαίπωρος φοιτητής, υποτίθεται, της Ιατρικής άγγιζε τα εβδομήντα χρόνια. «Λουδοβίκος» ήταν το παρατσούκλι που του είχαμε βγάλει. Ο λόγος; Το δελτίο που μας χορηγούσαν αραιά και πού για κάποιο συσσίτιο στη Φοιτητική Λέσχη, στη οδό Ιπποκράτους. Σταδιακά ο αριθμός μειωνόταν, οι φοιτητές λιγόστευαν. Τότε που ο θάνατος καραδοκούσε σε κάθε μας βήμα. Πείνα, αρρώστιες, συλλήψεις, κάθε λογής κακουχίες. Πάρα πολλοί κι εκείνοι που εγκατέλειπαν τις σπουδές με το που έβρισκαν άλλη διέξοδο. Εμείς όμως που συνεχίζαμε, έπρεπε να παρακολουθούμε –όσο αυτό ήταν δυνατό, αφού κατά διαστήματα το πανεπιστήμιο έκλεινε– με συνέπεια τα μαθήματα. Κάποια εργαστήρια γίνονταν «κατά βούληση». Ή και καθόλου. Τούλα Μπούτου, Θα σε θυμόμαστε πάντα, και στο χώμα που σε σκεπάζει αφήνουμε εμείς οι φίλοι και συνεργάτες σου ένα αγνό λουλούδι της καρδιάς μας, για να το έχεις συντροφιά στην αιθέρια πορεία της ψυχής σου. Γιολάντα Πατεράκη

W ΛΟΥΛΑ ΠΑΠΙΔΑΚΗ-ΠΙΠΙΝΗ Μικρό αφιέρωμα στην αγαημένη μου φίλη

Ε

ίναι γεγονός πως ό,τι αξίζει περισσότερο στη ζωή, όσο περνούν τα χρό­ νια, είναι οι όμορφες αναμνήσεις μας... Και προπαντός η τρυφερή ανά­ μνηση μιας αληθινής, μακροχρόνιας φιλίας, που τόσο γλυκαίνει την καρ­ διά μας κάθε στιγμή! Με τη Λούλα είμαστε αχώριστες από τα παιδικά μας χρόνια, και η σπάνια αυτή φιλία διαρκεί μέχρι σήμερα. Ταιριάξαμε! Είχαμε τα ίδια γούστα, τις ίδιες προτιμήσεις. Η καλή μας τύχη το ’φερε να βρίσκονται τα σπίτια μας κοντά το

G

Η πρώτη Ελληνίδα αναισθησιολόγος

69

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

G 70 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ένα με το άλλο. Οι οικογένειές μας δέθηκαν κι αυτές με τα δεσμά της φιλίας και της αγάπης. Περάσαμε μαζί τα δύσκολα χρόνια του Πολέμου και της Κα­ τοχής, πότε παίζοντας στην αυλή με άλλα γειτονόπουλα –τι άλλο να έκανε ένα ασυμμάζευτο παιδομάνι, και μάλιστα με τα σχολεία κλειστά εκείνη την εποχή;–, πότε διαβάζοντας ή ζωγραφίζοντας ή λύνοντας σταυρόλεξα και γρί­ φους. Είχαμε ιδιαίτερη προτίμηση στα πνευματικά παιχνίδια. Έτσι, με αυτό τον τρόπο, ξορκίζαμε την πείνα, την ανέχεια, τον τρόμο.... Οι μανάδες μας είχαν επινοήσει, με κατοχικά υλικά, διάφορες συνταγές μα­ γειρικής και ζαχαροπλαστικής, που μας κάλυπταν απόλυτα! Όλα μας άρεσαν, όλα τα βρίσκαμε υπέροχα! Στις αυλές των σπιτιών μας είχαμε από δυο κοτούλες, για κανένα φρέσκο αυγό. Αλλά περισσότερο μας ενδιέφεραν οι πνευματικές μας δραστηριότητες. Σπάνια περνούσε μέρα χωρίς να ιδωθούμε. Και τι δεν κάναμε! Παίζαμε στο πιάνο τα πρωτότυπα κομματάκια μας, παρακολουθούσαμε την «Ώρα του παι­ διού», ρουφούσαμε κυριολεκτικά τη Διάπλαση των Παίδων, διαβάζαμε διάφο­ ρα βιβλία... Ως και θεατρική παράσταση δώσαμε, για φιλανθρωπικό σκοπό, με σκηνικά της Λούλας, που διέθετε από μικρή καταπληκτικό ταλέντο στη ζωγραφική, και με αυλαία ένα… τρύπιο σεντόνι! Ιδανικά κυλούσαν οι ώρες μας... Έτσι πέρασε η Κατοχή και ο Εμφύλιος, με την άσβεστη φιλία μας να μας δίνει δύναμη και να μας ωθεί στη δημιουργία. Η Παιδική Λογοτεχνία μάς κέντρισε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον κι αρχίσαμε να γράφουμε λογοτεχνικά κείμενα για παιδιά. Η Λούλα, εκτός από την επαγγελματική της δραστηριότητα και τις άλλες της ενασχολήσεις, έγραψε βιβλία που κλείνουν μέσα τους όλη την καλοσύνη της και την τρυφερότητά της. Η Λούλα Πιπίνη έφυγε από κοντά μας τον Φεβρουάριο του 2017. Την αγαπώ και την ευχαριστώ με όλη μου την καρδιά, γιατί μου χάρισε ανεί­ πωτη ευτυχία, ιδιαίτερα στα τόσο δύσκολα παιδικά μας χρόνια! Ντίνα Χατζηνικολάου

ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟ ΠΟΙΗΜΑ

Ακύρωτο το εισιτήριο Δυο δυο περνάνε βιαστικά τα χελιδόνια γεμάτες μ’ όνειρα οι βαλίτσες που κρατούν με τη χαρά ζωγραφισμένη μες στα μάτια τον ουρανό και τον καιρό γύρω κοιτούν. Μέσα στη νιότη την τρελή ευτυχισμένα πρώτο ταξίδι ξεκινάνε μακρινό κι ούτε που σκέφτονται πως κύματα αφρισμένα θα βρουν στο δρόμο, στο βαθύ ωκεανό. Καλό ταξίδι, φιλαράκια αγαπημένα ήθελα τόσο για σας να ’μαι οδηγός όμως πια νιώθω τα φτερά μου κουρασμένα είμαι ανήμπορος και γέρος πελαργός. Το εισιτήριό μου το ’χω ακυρώσει νιώθω ένα τσίμπημα μικρούλι στην καρδιά μα μη λυπάστε το ταξίδι κι αν δεν κάνω θα ’χω παρέα το χειμώνα τα παιδιά. Ελένη Χριστούλα-Πατελοδήμου

71 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

διαχρονικά*

Η ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Richard Bamberger**

(Αυστρία)

Ε 72 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ίναι περίεργο το φαινόμενο ότι στην Παιδική Λογοτεχνία, η ποίηση κάνει πιο έντονη την παρουσία της σήμερα, παρά σε οποιαδήποτε άλλη εποχή. Οι περισσότεροι άνθρωποι νομίζουν ότι ζούμε σε μια εποχή ορθολογιστι­ κή και ότι ο λυρισμός που απευθύνεται στη φαντασία και στο αίσθημα είναι πράγμα ξεπερασμένο. Αυτό ίσως να είναι σωστό για τη λογοτεχνία των μεγά­ λων, γιατί εκεί ο λυρισμός είναι συχνά πολύ διανοητικός και δεν έχει να δώσει πολλά πράγματα στα πλατιά στρώματα των αναγνωστών. Την απήχηση που έχει η μοντέρνα λυρική ποίηση στα παιδιά μπορεί να τη διαπιστώσει κανείς αντικειμενικά από το πλήθος των ποιητών που γράφουν λυρικά ποιήματα, από την πληθώρα των λυρικών ποιημάτων που δημοσιεύο­ νται σε περιοδικά και από τον αριθμό των ποιητικών συλλογών, εικονογραφη­ μένων ή μη, που εκδίδονται. Όλες σχεδόν οι χώρες έχουν να παρουσιάσουν ποιητές που συνήθως ασχο­ λούνται και με άλλα είδη Παιδικής Λογοτεχνίας, Το βραβείο Χ. Κ. Άντερσεν δόθηκε για πρώτη φορά στη συγγραφέα Eleanor Farjeon, της οποίας το λογο­ τεχνικό έργο είναι κυρίως παιδική ποίηση. Ο Γερμανός James Kruse, Βραβείο Άντερσεν του 1968, και ο Ιταλός Gianni Rodari, του 1970, γράφουν ποιήματα για παιδιά. Επίσης, ανάμεσα σ’ εκείνους που τιμήθηκαν με έπαινο στο πλαίσιο του βραβείου Άντερσεν είναι αρκετοί που γράφουν ποιήματα. Ο Sergei Mikhalkov είναι ένας πολυδιαβασμένος ποιητής, που έγινε γνωστός και στις γερμανό­ φωνες χώρες από τις μεταφράσεις του Hans Baumann. Επίσης η Agnija Barto, Ρωσίδα ποιήτρια στην οποία χρωστάμε πολλά παιδικά ποιήματα που κυκλο­ φόρησαν σε μεταφράσεις. Όλοι σχεδόν οι συγγραφείς Παιδικής Λογοτεχνίας, σε όλες τις χώρες, γράφουν και ποιήματα. Υπάρχει όμως πάντα το πρόβλημα πώς θ’ αποδοθεί ο

* Στις σελίδες αυτές επαναδημοσιεύονται κείμενα με διαχρονική αξία, που είχαν παρουσιαστεί στις Διαδρομές κατά τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της κυκλοφορίας τους. Τo άρθρο αυτό είναι η εισήγηση στο 15ο Συνέδριο της ΙΒΒΥ που έγινε στην Αθήνα τον Σεπτέμβρη 1976 με κεντρι­ κό θέμα «Το παραμύθι και η ποίηση σήμερα». ** O Richard Bamberger (1911-2007) ήταν από τους ιδρυτές της ΙΒΒΥ, διακεκριμένο μέλος, πολύτιμος σύμβουλος και συνεργάτης της επί 50 χρόνια.

λυρισμός του ποιήματος στη μετάφραση. Αν είχε καθιερωθεί ένα διεθνές βρα­ βείο για παιδική λυρική ποίηση, οι περισσότερες χώρες θα είχαν να προτείνουν μισή τουλάχιστον ντουζίνα υποψηφίους. Έτσι, με την έκτασή της, η ποίηση παίζει μεγάλο ρόλο στη σύγχρονη Παι­ δική Λογοτεχνία. Κι ακόμα, επειδή τα τελευταία χρόνια προβάλλει όλο και περισσότερο στο προσκήνιο μια λογοτεχνία που αναφέρεται σε κοινωνικά προβλήματα, η οποία στρέφεται κυρίως προς τους διανοουμένους και προ­ καλεί το κριτικό διάβασμα, σωστό είναι να δικαιωθούν και η φαντασία, το αίσθημα και το παιχνίδι των λέξεων. Πρέπει βέβαια να προστεθεί ότι οι διαστάσεις της λυρικής παιδικής ποίη­ σης είναι πολύ πιο πλατιές τώρα απ’ ό,τι ήταν στο παρελθόν. Στο παρελθόν –εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις– το προβάδισμα είχαν τα δι­ δακτικά ποιήματα για παιδιά (παραμερίζοντας τα παλιά λαϊκά ποιήματα που τις περισσότερες φορές δεν είναι παρά ένα διασκεδαστικό γλωσσικό παιχνίδι, με ομοιοκαταληξίες και μέτρο). Αυτό το είδος της ποίησης, της διδακτικής, έχει σχεδόν εντελώς εξαφανιστεί στη σύγχρονη εποχή. Παράλληλα με τη φαντασία και το αίσθημα, η μοντέρνα παιδική ποίηση απευθύνεται και στη λογική. Υπάρχει ένα πλήθος από ποιήματα που καθρεφτίζουν τη ρεαλιστική πλευρά της ζωής και που μπορούν να θεωρηθούν σαν ένα μπάσιμο στην πραγ­ ματικότητα. Προπαντός παρουσιάζουν θέματα παρμένα από την τεχνολογική εποχή και την πραγματική ζωή. Θα ήθελα να πω ακόμη ότι, παρά το πλήθος και το άπλωμα του κύκλου των θεμάτων της παιδικής λυρικής ποίησης, η σημασία της βρίσκεται κυρίως στο ότι ανταποκρίνεται στις ανάγκες του μικρού παιδιού που παίζει.

73 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

 74 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ας μιλήσουμε τώρα για τον ρόλο του παιδικού ποιήματος στη ζωή του σύγ­ χρονου παιδιού. Το παιδί ζει σήμερα μέσα σ’ έναν πολύ επικίνδυνο κόσμο. Δεν είναι μόνο ο πόλεμος και η εξαθλίωση του περιβάλλοντος που το απειλούν. Πρώτα απ’ όλα, το απειλεί η απώλεια του ιδιαίτερου κόσμου του, του παιδικού κόσμου του. Θα ήθελα να δώσω σ’ αυτόν τον ιδιαίτερο κόσμο του παιδιού τον χαρακτηρισμό «ο κόσμος του παιχνιδιού». Αυτός ο κόσμος λοιπόν καθρεφτί­ ζεται στις ποικίλες μορφές της παιδικής ποίησης. Σαφέστατα γίνεται αυτό στα «Nursery Rhymes», τα ανώνυμα παιδικά λυρι­ κά στιχάκια που έχουμε κληρονομήσει από το παρελθόν. Πολύ δικαιολογημέ­ να, λοιπόν, δόθηκε το βραβείο Ευρώπης της πόλης Caorle για παιδικό βιβλίο στους δύο Άγγλους συλλέκτες Joanna και Peter Opie, για το βιβλίο τους Puffin of Nursery Rhymes. Με αυτό το βραβείο δεν διακρίθηκε μόνον η εργασία ξεχω­ ριστών πνευματικών ανθρώπων, αλλά υπογραμμίστηκε γενικά και η σημασία του απλού ομοικατάληκτου στίχου και του παιδικού ποιήματος γενικά. Αυτοί οι παλιοί παιδικοί στίχοι είναι τις περισσότερες φορές ένα κράμα παιχνι­ διού και λόγου. Υπάρχουν στίχοι που συνοδεύουν το παιχνίδι των παιδιών με τα δάχτυλα, όταν κάνουν αλογάκι στα γόνατα, στίχοι που συνδυάζονται με χορό, με τραγούδια και με μερικές δραματικές παραστάσεις. Ύστερα έρχεται και το γλωσ­ σικό παιχνίδι, όπου το πείραγμα, το αστείο και οι «γλωσσοδέτες» παίζουν ρόλο. Πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα πως οι εκδότες που εκδίδουν μοντέρνα παιδικά ποιήματα δεν θεωρούν την παλιά λαϊκή ποίηση ξεπερασμένη. Ο Hans Joachim Gelberg γράφει: «Αντικρίζουμε με κάποια αμηχανία τους παλιούς παιδικούς στίχους, ίσως γιατί ως τώρα δεν έχει ξαναγίνει κάτι τόσο ωραίο. Οι στίχοι αυτοί διαφέρουν από εκείνους τους στίχους και τα ποιήματα που γράφονται επίτηδες για παιδιά». Ο Gelberg σχολιάζει στο κείμενό του μερικά παιδικά στιχάκια από

διαφορετικές χώρες και εξαίρει τη μοναδική απλότητά τους, την ατμόσφαιρα, αλλά και τη σοφία και την πείρα της ζωής που περικλείουν. Ακόμη και συγγραφείς σαν τον James Kruss παίρνουν παλιά λαϊκά τρα­ γούδια σαν πρότυπα. Ο James Kruss διδάχτηκε απ’ αυτά την απλότητα που τη θεωρεί σαν το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα του παιδικού ποιήματος. Αν παρατηρήσουμε πετυχημένους στίχους μοντέρνων συγγραφέων, θα δούμε ότι έχουν έναν ρεαλισμό όλο αφέλεια, διαθέτουν παραλογισμό και χιούμορ. Το παιδικό ποίημα και το παιδικό τραγούδι είναι στενά συνδεδεμένα με την ανάπτυξη του παιδιού. Με αυτά αντιλαμβάνεται την επίδραση που έχει στην ψυχή η γλώσσα προτού καλά καλά καταλάβει το νόημα των λέξεων. Κατατοπιστική ήταν για το θέμα αυτό μια διάλεξη που έκανε η Νορβηγίδα Jo Tenfjord στο Διεθνές Συνέδριο για το Παιδικό βιβλίο, που διεξήχθη στη Μαδρίτη. Αποδείκνυε ότι ο ήχος των λέξεων, ο ρυθμός κι η μελωδία ξυπνούν στο μικρό παιδί αισθήματα που ταυτίζονται απόλυτα με το νόημα των λέξεων. Με τον ήχο ορισμένων λέξεων τα παιδιά κάνουν κινήσεις που μιμούνται τον άνεμο, το τρέξιμο του τρένου κ.ά. Έτσι, τα παιδιά «καταλαβαίνουν», μπορούμε να πούμε, στίχους από εντελώς άγνωστες γι’ αυτά γλώσσες. Με τα ταχταρίσματα, τα λιανοτράγουδα, τα ποιήματα-παιχνίδια, με τα οποία απασχολεί η μητέρα το παιδάκι της, με τα νανουρίσματα που το κοιμί­ ζει, ξυπνάει στην ψυχή του διάφορα αισθήματα που ταυτόχρονα συνιστούν τα πρώτα μαθήματα για την ομιλία και την πρώτη επαφή με τα στοιχεία της ποί­ ησης. Αυτό το αθέλητο μάθημα εξελίσσεται με διάφορα στιχάκια και τραγου­ δάκια. Έτσι, σιγά σιγά, το παιδί μπαίνει στη λογική κατανόηση της γλώσσας. Τα εξωτερικά στοιχεία του παιδικού ποιήματος είναι ο έντονος ρυθμός, που ανάλογα με την περίπτωση παίρνει τον χρόνο που ταιριάζει, και ύστερα η με­ λωδία του ήχου και της ομοιοκαταληξίας. Το εσωτερικό ζωντανό στοιχείο του παιδικού ποιήματος, όπως είπαμε, εί­ ναι η χαρά του παιχνιδιού και μάλιστα του ζωηρού παιχνιδιού, όπου σιγά σιγά μπαίνουν και τα στοιχεία του γνήσιου χιούμορ. Ύστερα υπάρχει στο ποίημα η αρμονική θεώρηση της ζωής που κάνει για το παιδί, με ποικίλους τρόπους, πιο εύκολη τη συνάντηση με την πραγματικότητα. Πολλά ποιήματα άλλωστε είναι ένα καθρέφτισμα από παιδικά βιώματα, που είναι συχνά συναρπαστικές και διασκεδαστικές ιστορίες. Όπως ο μοντέρνος εικονογράφος, έτσι και ο μο­ ντέρνος ποιητής δεν προσέχουν πάντοτε τις βαθ­ μίδες της ανάπτυξης του παιδιού, γιατί οι ποιητές γράφουν περισσότερο για το κέφι τους παρά γι’ αυτούς που τους διαβάζουν. Γι’ αυτό και πολλά παιδικά ποιήματα έχουν στενή συγγένεια με χιουμοριστικά ποιήματα για μεγάλους. Όταν μιλούμε για τον ρόλο που παίζει η παιδική ποίηση στην εξέλιξη του παιδιού, πρέ­ πει να προσδιορίσουμε και ποια ποιήματα είναι κατάλληλα για τις διάφορες ηλικίες.

75

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

Ποιο ποίημα για ποια ηλικία

76 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Οι δυσκολίες στα παιδικά ποιήματα είναι διαφόρων ειδών. Δεν πρέπει να προ­ σέχει κανείς μόνο τις διανοητικές δυσκολίες. Υπάρχουν ορισμένα αισθήματα και ψυχικές διαθέσεις, για τα οποία το παιδί δε διαθέτει ακόμη την ανάλογη ικανότητα. Πολλές φορές παίζει ρόλο και η ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Για να διαλέξει κανείς το κατάλληλο ποίημα για τα παιδιά, υπάρχει μια ξε­ χωριστή δυσκολία, επειδή ο βαθμός της ανάπτυξης των παιδιών έχει μεγάλες διαφορές. Στα έξι τους χρόνια, άλλα παιδιά έχουν στην ομιλία τους ανάπτυξη παιδιού τεσσάρων χρόνων, άλλα πάλι μιλούν σαν οκτώ χρόνων. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η λυρική ποίηση προσεγγίζει το παιδί βαθμιαία. Ωστόσο, ξέρουμε ότι οι βαθμίδες αυτές συνυπάρχουν στα παιδιά διευρυνόμενες μέσα τους και αγγίζοντας η μία την άλλη. α) Η νηπιακή προσχολική ηλικία: Σ’ αυτή την ηλικία το προβάδισμα έχουν τα πιο απλά ποιήματα, των οποίων οι στίχοι έχουν τον χαρακτήρα των «Nursery Rhymes» και των παλιών λαϊκών τραγουδιών. β) Τα τρία πρώτα σχολικά χρόνια περιλαμβάνουν, στις περισσότερες χώρες, παιδιά 6-9 χρόνων. Οι στίχοι που έχει μάθει το παιδί στην προσχολική ηλι­ κία παίζουν τώρα κάποιο ρόλο. Ιδιαίτερη απήχηση βρίσκουν τα ποιήματα που παρουσιάζουν ξεκάθαρα κάποια σκηνή ή αυτά που διηγούνται μια μι­ κρή ιστορία. Δεν πρέπει όμως το κείμενο να είναι έμμετρη πρόζα. Πρέπει να έχει ρυθμό, μουσικότητα και μορφή. Πρέπει να επιδρά ποιητικά. Πολλά παιδιά δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση στα διασκεδαστικά και στα χιουμορι­ στικά ποιήματα. γ) Από την τέταρτη ως την έκτη σχολική χρονιά τα παιδιά δείχνουν πιο ζωη­ ρό ενδιαφέρον για την πραγματικότητα. Τους είναι πιο προσιτή. Αυτή την προτίμησή τους πρέπει να τη συνδυάζουμε με κατάλληλα ποιήματα. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε το αντιστάθμισμα: το αίσθημα και τη φαντασία. Το προβάδισμα θα το έχουν τα αφηγηματικά ποιήματα, που σιγά σιγά θα τα αντικαταστήσουν οι μπαλάντες. Το ενδιαφέρον των παιδιών στο τέλος αυτής της αναπτυξιακής περιόδου μπορεί να ενταθεί με απαγγελίες – το παιδί με ευχαρίστηση γίνεται ηθοποιός. δ) Τα τελευταία σχολικά χρόνια: Ήδη από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξής τους τα παιδιά μαθαίνουν ποιήματα μεγάλων ποιητών της παγκόσμιας λο­ γοτεχνίας. Τα τελευταία σχολικά χρόνια, αυτό που λέμε παιδικό ποίημα παίζει μικρότερο ρόλο απ’ ό,τι μια επιλογή από ποιήματα για μεγάλους. Από τα παιδικά ποιήματα, θα εξακολουθούν να τους αρέσουν εκείνα που παρουσιάζουν παιχνίδι με τις λέξεις κι εκείνα που διαθέτουν χιούμορ. Γιατί συχνά αυτά τα διακριτικά στοιχεία έχουν και τα ποιήματα των μεγάλων χιουμοριστών, όπως π.χ. του Wilcheim Busch. Στην επιλογή όμως των ποιημάτων για μεγάλους πρέπει να προσέξει κα­ νείς περισσότερο αν το ποίημα έχει στοιχεία σημαντικά ή ασήμαντα για τη νεολαία, παρά αν είναι «διάσημο». Οι διαθέσεις των νέων όμως έχουν τόσες

διακλαδώσεις, ώστε δεν μπορούν να διατυπωθούν σταθεροί κανόνες. Μερικοί νέοι δείχνουν προτίμηση στα ερωτικά ποιήματα, άλλοι στα κριτικά ποιήματα, όπως αυτά που γράφει ο Erich Kastner, άλλοι πάλι εκτιμούν το χιούμορ και τη λεπτή ειρωνεία. Επίσης, υπάρχουν ακόμα νέοι που αγαπούν την μπαλάντα. Τα χρόνια αυτά της αυτοεπινόησης και της αντιαυταρχικής στάσης, δεν μπορεί πια κανένας να μιλάει για καθοδήγηση του παιδιού στην ποίηση. Το κύριο μέλημά μας πρέπει να είναι να φροντίσουμε οι νεαροί αναγνώστες να έχουν στη διάθεσή τους διάφορες Ανθολογίες, που να τους δίνουν την ευκαι­ ρία να ξεχωρίσουν τα ποιήματα που τους ταιριάζουν.

Η επαφή του παιδιού με το ποίημα Ποιο ρόλο θα παίξει το ποίημα στη ζωή του παιδιού εξαρτάται πολύ –όπως είναι φυσικό– από τον τρόπο με τον οποίο το παιδί θα πλησιάσει την ποίηση. Συχνά υπάρχει η ρομαντική εντύπωση ότι όλα τα παιδιά, από τη φύση τους, αγαπούν τα ποιήματα επειδή έχουν ρυθμό και μελωδία. Η πείρα όμως μας έχει αποδείξει ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα παιδιά και ότι, πριν απ’ όλα, σημασία έχει να γνωρίσουν τα παιδιά από τα πρώτα σχολικά τους χρόνια τον ρυθμό και τη μελωδία. Στην Αυστρία πραγματοποιήθηκε ένα συνέδριο με θέμα «Καινούργιες φόρμες στην Παιδική Λογοτεχνία και η αποδοχή της από τη νεότητα». Επί­ σης έγιναν ανακοινώσεις για τις αντιδράσεις των παιδιών στη λυρική ποίηση.

77 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

 78 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Πολλές φορές τα συμπεράσματα ήταν απογοητευτικά. Παρά την ωραία απαγ­ γελία των δασκάλων, τα παιδιά προτιμούσαν το διάβασμα μιας ιστορίας από το ν’ ακούσουν ένα ποίημα. Και δεν μπορούσε κανείς να διαπιστώσει κανενός είδους αντίδραση, ώστε να συμπεράνει αν τα παιδιά αντιλαμβάνονται την ου­ σία του ποιήματος. Σπάνια τα παιδιά έδειχναν ότι αγαπούν τα ποιήματα. Κι αυτές ήταν περιπτώσεις παιδιών που είχαν συνηθίσει στην ποίηση από το σπίτι ή από το Νηπιαγωγείο. Και είναι γελασμένος όποιος νομίζει ότι είναι αρκετό να απαγγείλει κανείς ωραία ένα ποίημα στα παιδιά, για να το αγαπήσουν. Προπαντός πρέπει όλα τα παιδιά να έρχονται σ’ επαφή με το ποίημα παί­ ζοντας και τραγουδώντας. Τον χρόνο, τον ρυθμό, τη μελωδία, πρέπει να τα συλλαμβάνει όχι μόνο το αυτί αλλά και ολόκληρο το σώμα. Τέτοια παιχνίδια με ποιήματα πρέπει τα παιδιά να τα παίζουν συχνά, ώστε με τον καιρό να μα­ θαίνουν απ’ έξω έναν μεγάλο αριθμό από στιχάκια και άλλα παιδικά ποιήματα. Και δεν είναι καθόλου σωστός ο δρόμος που ακολουθούν μερικοί δάσκαλοι και γονείς, οι οποίοι βάζουν το παιδί ν’ αποστηθίζει ποιήματα για να γυμνάσει τη μνήμη του. Βέβαια, σωστό είναι ν’ αναπτύσσεται και η μνήμη, αλλά αυτό πρέ­ πει να γίνεται με το παιχνίδι. Η συστηματική αποστήθιση, που συμβαίνει στο σχολείο, καταστρέφει στο παιδί όλη την ευχαρίστηση που του δίνει το ποίημα. Κι η ευχαρίστηση αυτή είναι πιο σημαντική από κάθε γύμνασμα της μνήμης, Το κυριότερο πρόβλημα για τον παιδαγωγό βρίσκεται στο πώς θα προσφέ­ ρει στο παιδί τα κατάλληλα ποιήματα. Δηλαδή πώς θα ξεχωρίσει τα γνήσια από τα μη γνήσια, όπως π.χ. τη σοφία της ζωής από την ψευτοπαιδαγωγική. Υπάρχουν πολλές κριτικές μελέτες που μας ευκολύνουν στην εκλογή των ποιημάτων. Στα γερμανικά υπάρχει η διατριβή της Ruth Lorbe, Παιδική Λογοτεχνία και Λογοτεχνία για νέους. Μαζί με τα στοιχεία της λυρικής ποίησης εξετάζει και τους θεματικούς κύκλους. Επίσης, ερευνά τις ψυχολο­ γικές και κοινωνιολογικές απόψεις, που κάνουν τον ρόλο του παιδικού ποιήμα­ τος σημαντικό στη ζωή του παιδιού. Εξαίρει π.χ. τη δίχως απαγορεύσεις και κατασταλ­ τικά στοιχεία ατμόσφαιρα ορι­ σμένων μοντέρνων ποιημάτων, καθώς και την αντιπαράταξη του παιδιού με αντιξοότητες που πρέπει να τις αντιληφθεί και να τις αντιμετωπίσει μόνο του. Παρ’ όλ’ αυτά, θα έλεγα ότι η σημασία του παιδικού

ποιήματος έχει λιγότερη σχέση με την ανάλυση των προβλημάτων του κόσμου των μεγάλων και περισσότερο με τον αντίθετο κόσμο, δηλαδή τον κόσμο του παιδιού. Ο κόσμος του παιχνιδιού, της πλέριας ζωής, της πραγμάτωσης κάθε φυσικής διάθεσης βρίσκεται σε αντίθεση με το πνεύμα της εποχής, που έχει αποδειχθεί –προπαντός στις Δυτικές χώρες– πως είναι η υλιστική καταναλω­ τική σκέψη. Η χαρά για τα μικροπράγματα συχνά χάνεται εξαιτίας της τιμής της αγοράς του αγαθού. Η ανάγκη να καταναλώσουμε όλο και περισσότερα μας έκανε να αποθέτουμε το ενδιαφέρον μας κυρίως σε οικονομικές βάσεις. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Ο άνθρωπος, σε τελευταία ανάλυση, χάνει πολύ περισσότερα απ’ όσα κερδίζει. Δεν είναι μόνο η μόλυνση και η απογύ­ μνωση του περιβάλλοντος που απειλούν τον άνθρωπο – είναι και η μόλυνση και η απογύμνωση της ψυχής. Ευτυχώς υπάρχουν πολλοί και σημαντικοί άν­ θρωποι που αντιδρούν. Από τον καιρό του Albert Schweizer υπάρχουν πολλοί και σημαντικοί άνθρωποι που σκέπτονται και ξανασκέπτονται, που μιλούν και νοιάζονται για τις πολιτιστικές και ανθρώπινες αξίες. Η αλλαγή όμως δεν μπορεί να έρθει μόνο με λογικές και συνετές παρατηρήσεις. Όσοι θέλουν να βοηθήσουν τον άνθρωπο να βρει τον εαυτό του και τη σημασία της φυσικής ζωής πρέπει να αναλογιστούν τη δύναμη της συνήθειας. Κι εδώ βοηθούν τα παιδικά ποιήματα: στο να πλησιάσει κανείς τη φυσική ευαισθησία του παιδιού ν’ αναπτύξει τη φαντασία του και να πετύχει την εκλέπτυνση των ψυχικών και πνευματικών του διαθέσεων. Η δύναμη της φαντασίας μεταμορφώνει τον ήχο μιας λέξης σε μουσική και με μια μικρή παράσταση σε κάνει να μαντέψεις την εικόνα της ζωής και του κόσμου. Με τα ποιήματα το παιδί μαθαίνει ακόμα πώς να δέχεται περισσότερα πράγματα, και όχι μόνο τεχνικά οφέλη, από τη φύση που το περιβάλλει και από τα επιτεύγματα της τεχνολογίας. Γιατί κι αυτά μπο­ ρούν να μιλήσουν για το αίσθημα του ωραίου και την αρμονία. Η παιδική λυρική ποίηση μπορεί να βοηθήσει στον εμπλουτισμό του εσω­ τερικού κόσμου του παιδιού, να του δώσει την ικανότητα να κατανοήσει τού­ το τον κόσμο, ούτως ώστε να κερδίσει μια ξεχωριστή στάση στη ζωή. Και σί­ γουρα ενίοτε του καλλιεργεί την κριτική διάθεση, εφόσον υπάρχουν παιδικά ποιήματα που με τη σάτιρα ξεσκεπάζουν τις αδύνατες πλευρές του ανθρώ­ που και της ζωής. Και τούτο είναι σωστό. Το σημαντικότερο, πάντως, είναι ν’ αποκτήσει ο νέος μια αισιόδοξη διάθεση για τη ζωή, να πληροφορηθεί ότι ο αληθινός του θησαυρός βρίσκεται στην προσωπική του ικανότητα να ζήσει. Κι αυτή η ικανότητα για ζωή αναπτύσσεται πολύ περισσότερο με τα στοιχεία της παιδικής ποίησης, παρά με περίπλοκα και ακριβά διδακτικά παιχνίδια, από τα οποία πρέπει πολλές φορές να προστατεύουμε τα παιδιά. Όποιος σέβεται και θέλει να προφυλάξει τον κόσμο του παιδιού, ας καταφύγει στο παιδικό ποίημα. Δεν θα δώσει πολλά μόνο στο παιδί, αλλά θ’ ανακαλύψει κι ο ίδιος ό,τι παιδικό κρύβεται μέσα του. Μετάφραση: Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου

79

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

συνέντευξη ΚΩΣΤΑΣ ΣΤΟΦΟΡΟΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

80 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ο Κώστας Στοφόρος γεννήθηκε στη Ρώμη το 1960. Σπούδασε οικονομικά στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Παρακολούθησε μαθήματα κινηματογράφου, σεμινάρια για τις Νέες Τεχνολογίες, τις Διεθνείς Σχέσεις & τη Δημοσιογραφία, για τη Διατροφή και για την Εκπαίδευση Ενηλίκων. Από το 1990 εργάστηκε στην τηλεόραση ως δημοσιογράφος. Έγραψε το σενάριο και παρουσίασε μια σειρά ντοκιμαντέρ για διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά (Ταχυδρόμος, Το Παιδί μου κι Εγώ, Η ζωή με το Παιδί, Παιδί & Νέοι Γονείς, Maison & Decoration κ.ά.). Σήμερα συ­ νεργάζεται με την εφημερίδα Δρόμος, με τα περιοδικά Beauté και Σελφ Σέρβις, με το διαδικτυακό literature.gr κ.ά. Για τρία χρόνια εργάστηκε στο Ινστιτού­ το Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων του Υπουργείου Παιδείας και αργότερα στο Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου. Πραγματοποίησε έρευνες πάνω στα εμπόδια που αντιμε­ τωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην εκπαίδευση, τον σχολικό εκφοβισμό, τις εκπαιδευτικές ανάγκες των ενηλίκων, και οργάνωσε σεμινάρια για την κα­ τάρτιση εκπαιδευτών ενηλίκων σε μια σειρά από Δήμους της χώρας. Υπήρξε εισηγητής σε σειρά σεμιναρίων για γονείς και εκπαιδευτικούς. Από το φθι­ νόπωρο του 2011, μαζί με τη ζωγράφο Στεφανία Βελδεμίρη, δημιούργησαν την Παραμυθοκουζίνα. Συνεργάζεται με το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκ­ παίδευσης πάνω στον σχεδιασμό και την εκπόνηση εκπαιδευτικών προγραμ­ μάτων που αφορούν στη γνώση και προσέγγιση της τοπικής ιστορίας μέσα από τον περίπατο, το παραμύθι και τη μυθοπλασία. Είναι μέλος της Ένωσης Συντακτών Περιοδικού-Ηλεκτρονικού Τύπου (ΕΣΠΗΤ), του Ελληνικού Τμή­ ματος ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, και της Πανελλή­ νιας Ένωσης Λογοτεχνών. Διατηρεί το ιστολόγιο Παραμυθοκουζίνα: http:// paramithokouzina.blogspot.gr/

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ v Η πέμπτη πόλη των Δωριέων – Περιπέτεια στην Γκιώνα (Κέδρος) v Ο χαμένος μύθος του Αισώπου (Μίνωας) v Ο Κώδικας της Λέρου – Περιπέτεια στο νησί της Άρτεμης (Κέδρος)

v Ο Θεός Διόνυσος και οι πειρατές – Ένα ταξίδι στον μύθο και στην ιστορία μέσα από το παραμύθι (Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης) v Η κούπα του Πτολεμαίου – Περιπέτεια στο Πόρτο Ράφτη (Ιπτάμενο Κάστρο) v Του νεκρού αδερφού – 41 γράμματα από το μέτωπο του Εμφυλίου (Andy’s Publishers) v 20 σεφ, 11 μαμάδες κι εγώ – 111 συνταγές και ιδέες διατροφής για παιδιά (Κρι­ τική) v Στη σειρά «Ημερολόγιο ενός πατέρα»: Γονείς για πρώτη φορά, Όποιος αγαπάει (εκ)παιδεύει, Μπαμπά, τι είναι το σεξ; (Κριτική) v Μια εύθραυστη εποχή (Openbook) v Κυνηγότοποι (Αίολος, επανέκδοση Openbook) v Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα νησί (Λωτός) v Ίμβρος (σε συνεργασία με τη φωτογράφο Ολυμπία Κρασαγάκη, Καστα­ νιώτης)

Παραμύθια v Η Φιφή, ο Πίπης ή πώς το πράσινο γύρισε στην πόλη (ΥΠΕΧΩΔΕ) v Το Κόκκινο, το Κίτρινο, το Πορτοκαλί και το Λευκό παραμύθι (Σαΐτα) v 15 μικρά παραμύθια για μεγάλους, για το Ημερολόγιο 15 τρομακτικά χρωματιστοί μήνες, με εικονογράφηση της Στεφανίας Βελδεμίρη (περιοδικό Εξώστης) v Οι περιπέτειες της Έλλης και το μαγικό σαπούνι (Dettol-ΑΒ)

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα

v Noir Road Stories 2 – 20 νέες ιστορίες μυστηρίου (Άπαρσις) v Τα κάναμε θάλασσα (τα παραμύθια) (έκδοση του Δικτύου Αναπτυξιακών Εταιριών Νησιωτικής Ελλάδας «Νήσων Περίπλους») v Το πράσινο παραμύθι – Τρώω σωστά και γελάω (σε συνεργασία με τις διαι­ τολόγους-διατροφολόγους Παναγιώτα Μίαρη & Μαριέττα Μιχαήλ, Andy’s Publishers) v Τα 10 δικαιώματα του (μικρού) επισκέπτη ενός Μουσείου (Σαΐτα) v Φίλων Σοφίες (Island of Man) v Tweet_Stories – Λογοτεχνία σε 140 χαρακτήρες (Openbook) v Γονέας του 21ου αιώνα – Διλήμματα και προοπτικές (Εκπαιδευτήρια Δούκα) v Τέλος, από την Κάπα Εκδοτική κυκλοφορεί η Μαγική τράπουλα των παραμυθιών, με εικονογράφηση της Στεφανίας Βελδεμίρη.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

→ Άρχισα να γράφω από πολύ μικρός. Μεγάλωσα σ’ ένα σπίτι γεμάτο βιβλία όλων των ειδών, με γονείς που διαρκώς κάτι διάβαζαν: από αστυνομικές περιπέτειες και Βίπερ Νόρα, μέχρι ποίηση, ιστορικά και φιλοσοφικά δοκί­

81 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

μια. Ήμουν ανέκαθεν βιβλιοφάγος, και έμαθα από νωρίς να μην περιφρονώ κάποιο είδος γραπτού λόγου. Το καθένα έχει τη σημασία και την αξία του. Τα παραμύθια με γοήτευαν. Είχα την τύχη η μητέρα μου να εργάζεται σε ένα Κέντρο Νεότητας του Δήμου Αθηναίων, στον Κολωνό. Με έπαιρνε μαζί της στη δουλειά, οπότε είχα ελεύθερη πρόσβαση στη βιβλιοθήκη και στις πρόβες για τις παραστάσεις του Καραγκιόζη, του Κουκλοθεάτρου και του Παιδικού Θεάτρου. Προβάλλονταν επίσης ταινίες, οι οποίες νομίζω πως υπάρχουν κάπου μέσα μου, κι ας μη τις καλοθυμάμαι, βασισμένες κυρίως σε ρωσικά παραμύθια. Συχνά όταν γράφω, νιώθω σα να θέλω να συλλάβω λίγη από εκείνη τη γοητεία τους… Εννοείται πως διάβασα ολόκληρη την Πηνελόπη Δέλτα και παρακολούθησα στο ραδιόφωνο τη διασκευή στον Καιρό του Βουλγαροκτόνου, ενώ αργότερα ήρθαν η Άλκη Ζέη και η Ζορζ Σαρή. Νομίζω πως, αν δεν υπήρχαν αυτές οι τρεις γυναίκες της λογοτεχνίας μας, μπορεί και να μην είχα γράψει κανένα βιβλίο! Δεν είναι τυχαίο που στο πρώτο βιβλίο μου, τη συλλογή διηγημάτων Μια εύθραυστη εποχή, που κυκλοφόρησε το 1984 και απέκτησε ξανά ζωή πριν λίγους μήνες χάρη στον Γιάννη Φαρσάρη και το Openbook, το μεγαλύτερο μέρος καταλαμβάνει ένα παραμύθι για μεγάλους, με τίτλο «Καβάλα σε ένα σκουπόξυλο». Όπως συνηθίζω να λέω και στα παιδιά που επισκέπτομαι στα σχολεία τους, όταν ήμουν μικρός έγραφα ιστορίες για μεγάλους. Μεγαλώνοντας περισσότερο, γράφω ιστορίες για μικρούς. Βεβαίως, δε θα είχα βρεθεί στον κόσμο της παιδικής λογοτεχνίας αν δεν υπήρχαν τα παιδιά μου. Όταν ο μεγάλος μου γιος ήταν ακόμη ένα λιλιπούτειο αγοράκι, του άρεσε να του διαβάζω παραμύθια προτού κοιμηθεί. Ένα από εκείνα τα βράδια κατά τα οποία του διηγούμουν για πολλοστή φορά τον «Γενναίο Ραφτάκο», αφού φτάσαμε στον γάμο του ήρωα, ο γιος μου με ρώτησε τι γινόταν μετά. Αυτό το «μετά» ήταν η απαρχή ενός παραμυθιού-σίριαλ, που πρέπει να κράτησε κοντά μία τριετία. Καταλαβαίνετε πως αυτοσχεδίαζα δημιουργώντας μια απίθανη παραμυθοσαλάτα, όπου βασικοί ήρωες, εκτός από τον Ραφτάκο και τη Βασίλισσα, ήταν η Μάγισσα Δουλτσινέα με την κόρη της τη Σαμάν­

→

82 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

→ →

θα, ο σατανικός μάγος Ροκαμβόλ, ο Ιβανόης και ο Ριχάρδος, ο Μαύρος Ιππότης, ο Πράσινος Δράκος κ.ά. Πάντοτε λάτρευα τον Ροντάρι, και σε ανύποπτο χρόνο μελέτησα τη Γραμματική της φαντασίας, την οποία διαβάζω ξανά και ξανά. Η σκέψη μου ήταν πλέον ν’ αρχίσω να φτιάχνω ιστορίες μαζί με τα παιδιά. Η γνωριμία μου με τη ζωγράφο Στεφανία Βελδεμίρη αποδείχτηκε καθοριστική. Αφενός δημιουργή­ σαμε την Παραμυθοκουζίνα, και αφετέρου φτιάξαμε, με δική της εικονογρά­ φηση, τη «Μαγική τράπουλα των παραμυθιών», με την οποία έχουν δημιουρ­ γηθεί εκατοντάδες παραμύθια σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Ακόμη, ξεκινώ­ ντας κάτι σαν παιχνίδι μέσα από το facebook, όπου ανταλλάσσαμε κείμενα και ζωγραφιές, φτάσαμε να παρουσιάσουμε τέσσερα χρωματιστά παραμύθια, το «Κόκκινο», το «Κίτρινο», το «Λευκό» και το «Πορτοκαλί», που μπορεί κα­ νείς να τα διαβάσει ελεύθερα στο διαδίκτυο από τις εκδόσεις Σαΐτα. Σε μια Βραδιά Παραμυθιού, από αυτές που οργανώνουμε κάθε καλοκαίρι στο Πόρτο Ράφτη παρέα με τα δύο μικρότερα παιδιά μου, πραγματοποίησα τη νέα στροφή μου στην παιδική λογοτεχνία. Είχαμε καλεσμένη την εξαι­ ρετική συγγραφέα και αρχαιολόγο Εύη Πίνη, η οποία μας αφηγήθηκε την ιστορία της περιοχής. Εν συνεχεία, φτιάξαμε όλοι μαζί ένα παραμύθι με τη Μαγική Τράπουλα. Εκεί λοιπόν ξεκίνησαν οι σκέψεις, και στο μυαλό μου άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά μια περιπέτεια στο Πόρτο Ράφτη. Εκείνο το καλοκαίρι, κάτω από μια κληματαριά, γεννήθηκαν όλοι οι ήρωες που με ακολουθούν μέχρι και σήμερα. Κάθε βράδυ διάβαζα στα δυο μικρότερα παιδιά μου ό,τι είχα γράψει μέσα στη μέρα. Έγραφα σ’ ένα τετράδιο, αλλά η ιστορία χτιζόταν μέσα από τις ατέλειωτες θαλασσινές διαδρομές. Το βιβλίο πήρε τον τίτλο Η κούπα του Πτολεμαίου – Περιπέτεια στο Πόρτο Ράφτη και κυκλοφόρησε από το «Ιπτάμενο Κάστρο». Ήταν σα ν’ άνοιξε μια μαγική πύλη. Η παρέα των παιδιών που δημιούρ­ γησα με τη φαντασία μου δε θα μπορούσε να περιοριστεί στη μία περιπέτεια. Έτσι, ακολούθησαν Ο Κώδικας της Λέρου – Περιπέτεια στο νησί της Άρτεμης και Η πέμπτη πόλη των Δωριέων – Περιπέτεια στην Γκιώνα, από τις εκδόσεις Κέδρος αυτή τη φορά, πάντοτε με τους ίδιους ήρωες. Αυτές τις μέρες κυκλο­ φορεί και η συνέχεια, με τίτλο Στα ίχνη του Ομήρου – Περιπέτεια στη Χίο. Παράλληλα, είχα τη χαρά να γράψω κι ένα βιβλίο για τη σειρά των «Λο­ γοτεχνικών Εξερευνήσεων» των εκδόσεων Μίνωας, τον Χαμένο μύθο του Αισώπου, ο οποίος διαδραματίζεται στη Σάμο. Η αγάπη μου για την ιστορία, την οποία οφείλω σαφώς στον πατέρα μου και στον αγαπημένο μου φιλόλογο Στέφανο Ψαρρά, με ακολουθεί πάντα. Μέσα από τα βιβλία μου προσπαθώ –μεταξύ άλλων– να μεταδώσω αυτή την αγάπη μου στα παιδιά. Ευτυχώς, έχω τη χαρά η επαγγελματική μου δραστηριότητα τα τελευταία χρόνια να κινείται ακριβώς σε αυτό το κλίμα. Η συνεργασία μου με το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης και τη χαρισματική πρόεδρό του Ευαγγελία Κανταρτζή μού δίνει σε καθημερινή βάση τη δυνατότητα να έρχομαι σε επαφή με τα παιδιά μέσα από τα προ­

→

→

→ →

83

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

γράμματα «Περπατάω με την τάξη μου στην Πλάκα» και «Ο θεός Διόνυ­ σος και οι πειρατές» (έχει γίνει και βιβλίο). Μέσα από τους περιπάτους μας στην περιοχή της Πλάκας προσπαθούμε να κάνουμε τα παιδιά να γνωρίσουν αλλά και ν’ αγαπήσουν την ιστορία της πόλης και κατ’ επέκταση της Ελλά­ δας. Δυστυχώς, τα παιδιά απεχθάνονται την ιστορία όπως αυτή διδάσκεται στο σχολείο. Είχαμε την ευκαιρία να παρουσιάσουμε το πρόγραμμά μας σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, προσαρμόζοντάς το αναλόγως ώστε να ανακαλύψουν τα παιδιά την ιστορία του δικού τους τόπου. Σε συνεργασία με τον Δήμο Χαλανδρίου διοργανώσαμε Φεστιβάλ Παραμυθιού. Εκπαιδευτικοί από τέσσερα σχολεία παρακολούθησαν ειδικά σεμινάρια και μαζί με τους μα­ θητές τους μελέτησαν την ιστορία τεσσάρων διαφορετικών γειτονιών του Χαλανδρίου. Στη συνέχεια δημιούργησαν από ένα παραμύθι και τα παρου­ σίασαν σε τέσσερα σημεία της πόλης. Η επιτυχία ήταν τόσο μεγάλη ώστε το Φεστιβάλ συνεχίζεται και φέτος. Γράφοντας για παιδικά βιβλία στο literature.gr έχω τη χαρά να παρακολουθώ τη σύγχρονη εκδοτική παραγωγή. Και λέω χαρά, επειδή ανακαλύπτω συ­ νεχώς νέους ταλαντούχους συγγραφείς και εικονογράφους. Κυκλοφορούν βιβλία εξαιρετικής ποιότητας, από κάθε άποψη. Κι όλα αυτά συμβαίνουν εν μέσω κρίσης, με μια Πολιτεία σχεδόν πάντοτε εχθρικά διακείμενη, μ’ ένα σχο­ λείο που πολεμά με κάθε τρόπο το βιβλίο, με ελάχιστες παιδικές βιβλιοθήκες που ν’ αξίζουν αυτό τον τίτλο… Βεβαίως, στον αντίποδα, υπάρχουν φορείς όπως ο Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου και η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, εμπνευσμένοι εκπαιδευτικοί και βιβλιοθηκάριοι, κάποιοι δρα­ στήριοι σύλλογοι γονέων, καθώς και άνθρωποι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που δημιουργούν εστίες πολιτισμού. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγμα­ τα, διάσπαρτα σε όλη τη χώρα. Πιστεύω πως υπάρχει ανάγκη συντονισμού και εξάπλωσης των δράσεων που γίνονται σε περιοχές όπως η Καστοριά, το Φάληρο, ο Άγιος Νικόλαος, η Αστυπάλαια, η Κως, ο Βόλος κ.ά. Χρειάζεται, τέλος, να λειτουργήσει ένα φορέας σαν το παλιό ΕΚΕΒΙ, που να στηρίζει μακρόπνοα το παιδικό βιβλίο, βοηθώντας το να φτάσει παντού…

→

→

84 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Σας ευχαριστώ για την τιμή που μου κάνατε, να μοιραστώ τις σκέψεις μου μαζί σας!

Ανακαλύπτουμε τον κόσμο μαζί!

7+ ετών Μήπως έχετε έναν μελλοντικό επιστήμονα στο σπίτι σας; Τα απίθανα βιβλία δραστηριοτήτων STEM θα ωθήσουν τα παιδιά να ανακαλύψουν τους τέσσερις επιστημονικούς κλάδους και ίσως να συμβάλουν στην εξέλιξη του κόσμου με μια δική τους εφεύρεση!

w w w . p s i c h o g i o s . g r

Διαβά Z ου με μαζί!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

νέα

τα κρατικα βραβεια 2016 (ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ παραγωγησ 2015) Απονεμήθηκαν στα τέλη του 2017 τα Κρατικά Βραβεία Παιδικού/Νεανικού Βιβλίου 2016, για έργα που εκδόθηκαν το 2015, ως ακολούθως: • Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου: Κατά πλειοψηφία

στον Κώστα Πούλο για το έργο του με τίτλο Παππού; (εκδόσεις Μεταίχ­ μιο, 2015).

• Κρατικό Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου: Κατά πλειοψη­



86

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

φία στην εικονογράφο Ίριδα Σαμαρτζή και στον συγγραφέα Σωτήρη Τριβι­ ζά για το έργο τους με τίτλο Ο μαγικός κόσμος του Φεδερίκο, ένα παραμύθι βασισμένο στον Λόρκα (εκδόσεις Διάπλαση, 2015).

• Κρατικό Βραβείο Εφηβικού/Νεανικού Βιβλίου: Κατά πλειοψηφία στον

Πολυχρόνη Κουτσάκη για το έργο του με τίτλο Μια ανάσα μόνο (εκδόσεις Πατάκη, 2015).

• Κρατικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων για παιδιά: Κατά πλειοψηφία στην

Κατερίνα Σέρβη για το έργο της με τίτλο Στη μάχη του Μαραθώνα (εκδό­ σεις Πατάκη, 2015).

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΙΒΒΥ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2018 Με το μήνυμα «Το μικρό είναι μεγάλο μέσα σ’ ένα βιβλίο», το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, σε συνεργασία με τη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» πραγματοποίησαν την Παρασκευή 30 Μαρτίου την ετήσια εκδήλωση για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου 2018 στον Πολυχώρο του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Στην εκδήλωση απονεμήθηκαν τα ετήσια βραβεία του Ελ­ ληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ σε φυσικά πρόσωπα και φορείς που με τη δράση τους καλλιεργούν τη φιλαναγνωσία, καθώς και τα βραβεία σε δημιουργούς για τη συγγραφή, εικονογράφηση και μετάφραση λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά και νέους, έκδοσης 2017. Παράλληλα κηρύχθηκε η έναρξη των εκδη­ λώσεων για την Ημέρα Βιβλίου 2018 με το σύνθημα «Διαβάζω & Αλλάζω», την οποία συνδιοργανώνουν για τρίτη χρονιά η ΕΝΕΛΒΙ, η Εταιρεία Συγγρα­ φέων και το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Δήμου Αθηναίων και της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, με χορηγό επικοινωνίας το diastixo.gr. Αναλυτικά, τα αποτελέσματα ανά κατηγορία: Ειδικές διακρίσεις Το μεγάλο βραβείο «Πηνελόπη Δέλτα» για τη συνολική της προσφορά στην προώθηση του παιδικού και εφηβικού βιβλίου και στην καλλιέργεια της φιλα­ ναγνωσίας απονέμεται στη Μαίρη Κρητικού. Βραβεία σε φυσικά πρόσωπα και φορείς 1. Βραβείο «Κ. Π. Δεμερτζή – στον Έλληνα Δάσκαλο», σε εν ενεργεία δάσκαλο ή άλλης ειδικότητας εκπαιδευτικό πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ο οποίος δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για τη Φιλαναγνωσία και την Παιδική Λογοτεχνία: Απονέμεται στην Κυριακή Πανταζίδου, δασκάλα στο 10ο Δημοτικό Σχολείο Καλαμαριάς. Αθλοθέτης: Εκδόσεις Άγκυρα. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.

2. Βραβείο «Βασίλης Αναγνωστόπουλος», σε εν ενεργεία εκπαιδευτικό δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης κάθε ειδικότητας, ο οποίος δείχνει έμπρακτα και αποτελεσματικά το ενδιαφέρον του για τη Φιλαναγνωσία και τη Νεανική Λογοτεχνία: Απονέμεται στη Μαρία Ελεφάντη, φιλόλογο στο 21ο Γυμνάσιο Αθηνών. Αθλοθέτης: Ελληνικό Τμήμα ΙΒΒΥ. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.

87



ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

3. Βραβείο «Κούλα Κουλουμπή», σε εν ενεργεία νηπιαγωγό ή παιδαγωγό, ο οποίος εισάγει με τους πιο ευφάνταστους τρόπους τα παιδιά της προ­ σχολικής ηλικίας στον κόσμο του παιδικού βιβλίου: Απονέμεται στη Σπυριδούλα Χρόνη, νηπιαγωγό στο 12o Νηπιαγωγείο Καματερού. Αθλοθέτης: Εκδόσεις Διάπλους. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.

4. Βραβείο «Παντελής & Χρήστος Αλέφαντος», σε παιδική/νεανική βιβλιο­ θήκη για τη συνολική της δράση: Απονέμεται στη Σχολική Βιβλιοθήκη ΓΕΛ Μεθώνης Μεσσηνίας. Αθλοθέτης: Εκδόσεις Καστανιώτη. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 500 ευρώ.

5. Βραβείο σε πρόγραμμα για την προώθηση της Φιλαναγνωσίας σε παιδιά και νέους, το οποίο εκπόνησε και εφάρμοσε σχολείο, βιβλιοθήκη, άλλος φορέας ή φυσικό πρόσωπο: Απονέμεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πτολεμαΐδας για το πρόγραμμα «Φιλαναγνωστικές Χειραψίες». Αθλοθέτης: Εκδόσεις Πατάκη. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.



88

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

6. Βραβείο σε Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων μαθητών Δημοτικού Σχολείου, Γυμνασίου ή Λυκείου, που με τις δραστηριότητές του προωθεί την Παιδική/Νεανική λογοτεχνία, προς τιμήν της Μαίρης Κωνστανταροπούλου: Απονέμεται στην Ένωση Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δήμου Βόλου, για τη στήριξη των σχολικών βιβλιοθηκών και τις φιλαναγνωστικές του δράσεις. Αθλοθέτης: Εκδόσεις Μίνωας. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.

7. Βραβείο σε βιβλιοθηκονόμο, προς τιμήν του Κυριάκου Παπαδόπουλου: Απονέμεται στη Χριστίνα Τράπτσιου, βιβλιοθηκονόμο στην Περιφερεια­ κή Βιβλιοθήκη Χαριλάου του Δικτύου Βιβλιοθηκών του Δήμου Θεσσαλο­ νίκης. Αθλοθέτης: Εκδόσεις Παπαδόπουλος. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.

8. Βραβείο σε σχολικό-μαθητικό έντυπο το οποίο καλλιεργεί τη Φιλαναγνω­ σία και προωθεί την ανάγνωση Παιδικής Λογοτεχνίας: Απονέμεται στο ετήσιο περιοδικό φιλαναγνωσίας των μαθητών του Ολοήμερου Νηπιαγω­ γείου Ποταμιάς Θάσου, Παίζουμε βιβλίο; (http://paizoumevivlio.blogspot. gr, υπεύθυνη: Βασιλική Ξανθοπούλου). Αθλοθέτης: Εκδόσεις Μεταίχμιο. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.

9. Βραβείο σε Δήμο στον οποίο λειτουργούν με επιτυχία προγράμματα καλ­ λιέργειας της Φιλαναγνωσίας και δημιουργίας διά βίου αναγνωστών: Απο­ νέμεται στον Δήμο Λαρισαίων για την Εβδομάδα Παιδικής Λογοτεχνίας. Αθλοθέτης: Παιδική Νομική Βιβλιοθήκη. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.

10. Βραβείο «Πάνος Αλέφαντος», σε εθελοντή, που με τη δράση του προωθεί τη Φιλαναγνωσία: Απονέμεται στη Σοφία Κανλή, για την εθελοντική της προσφορά στην προώθηση του παιδικού βιβλίου. Αθλοθέτης: Εκδόσεις Κόκκινη Κλωστή Δεμένη. Έπαθλο: Βιβλία αξίας 300 ευρώ.

Βραβεία σε δημιουργούς 1. Βραβείο «Πηνελόπη Μαξίμου», σε συγγραφέα βιβλίου αφήγησης βρα­ χείας φόρμας για παιδιά: Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Νικόλα Ανδρικόπουλο για το βιβλίο Κατασκευαστής Παραμυθιών, Επιδιορθωτής Ονείρων, Εκδόσεις Διάπλους.

2. Βραβείο σε εικονογράφο και σε συγγραφέα εικονοβιβλίου (Picture Book) για την εικονογράφηση και για το κείμενο: Απονέμεται κατά πλειο­ψηφία στην Κέλλυ Ματαθία-Κόβο για την εικονογράφηση και τη συγγραφή του βιβλίου Τα κίτρινα καπέλα, Εκδόσεις Πατάκη.

3. Βραβείο σε εικονογράφο για την εικονογράφηση βιβλίου με εικόνες για παιδιά και νέους (εκτός των Εικονοβιβλίων/Picture Book): Απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Φίλιππο Φωτιάδη για την εικονογράφηση του βιβλίου Ένα κίτρινο φύλλο του Μιχάλη Μουλάκη (συγγραφή), Εκδόσεις Ίκαρος.

4. Βραβείο «Φανή Αποστολίδου», σε συγγραφέα εκτενούς αφηγήματος, για παιδιά μεγάλων τάξεων Δημοτικού και Γυμνασίου: Απονέμεται κατά πλειο­­ ψηφία στην Ελένη Κατσαμά για το βιβλίο Το σκλαβάκι της Κνωσού, Εκδόσεις Πατάκη.

5. Βραβείο σε συγγραφέα εφηβικού-νεανικού βιβλίου, για εφήβους και νέους: Απονέμεται κατά πλειοψηφία στην Αγγελική Δαρλάση για το βιβλίο Το αγόρι στο θεωρείο, Εκδόσεις Μεταίχμιο.

6. Βραβείο «Βίτω Αγγελοπούλου», σε συγγραφέα βιβλίου με πληροφοριακά κείμενα (γνώσεων) για παιδιά: Απονέμεται ομόφωνα στον Σταμάτη Κριμιζή για το βιβλίο Ταξίδι στο Ηλιακό Σύστημα: Από τον Ερμή στον Πλούτωνα σε 50 χρόνια, Εκδόσεις Παπαδόπουλος.

7. Βραβείο σε ξένο συγγραφέα, έλληνα εκδότη και μεταφραστή βιβλίου μεταφρασμένου στα ελληνικά, για παιδιά ή νέους: Απονέμεται κατά πλειο­ ψηφία στους William Kamkwamba και Bryan Mealer (συγγραφή), στην Αργυρώ Πιπίνη (μετάφραση) και στις εκδόσεις Παπαδόπουλος για το βιβλίο Το αγόρι που δάμασε τον άνεμο.

8. Βραβείο «Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου», σε πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα βιβλίου για παιδιά ή νέους: Απονέμεται κατά πλειοψηφία στην Ιωάννα Φαββατά για το βιβλίο Λυμένα κορδόνια, Εκδόσεις Πατάκη. Από το σύνολο των βιβλίων που κατατέθηκαν προς κρίση, η επιτροπή απονέ­ μει «Βραβείο σε Εικονογράφο ή Art Director» για το εξώφυλλο ελληνικού παιδικού και νεανικού βιβλίου στη Φωτεινή Στεφανίδη για το βιβλίο Ο ρακοσυλλέκτης γάτος Μπαμ-Μπουμ και το φεγγάρι του Χρήστου Μπουλώτη, Εκδόσεις Καλέντη.

89



ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

Την ενδεκαμελή επιτροπή αποτέλεσαν οι: Γιάννης Παπαδάτος* (Πρόεδρος), Μαρία Κουρκουμέλη (Υπεύθυνη Συντονισμού Επιτροπής), Φιλομήλα Βακά­ λη-Συρογιαννοπούλου, Μαρία Δελάκη, Ελένη Ηλία, Αρετή Καράμπελα, Κω­ στής Μακρής, Αγγελική Μαστρομιχαλάκη, Αθηνά Μπίνιου, Μαρίτα Παπα­ ρούση, Πόπη Ψαρουδάκη-Κασσωτάκη. Το σκεπτικό βράβευσης των δημιουργών που διακρίθηκαν για όλες τις κατη­ γορίες θα ανακοινωθεί στην ιστοσελίδα του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ (www.greekibby.gr).



90

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ ευχαριστεί θερ­ μά τους χορηγούς και αθλοθέτες των βραβείων για την έμπρακτη στήριξή τους, τον Σύλλογο «Οι Φίλοι της Μουσικής» για τη φιλοξενία, την ΕΝΕΛΒΙ και την Εταιρεία Συγγραφέων για τη συνεργασία, τον Δήμο Αθηναίων και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος που έθεσαν την εκδήλωση υπό την αιγίδα τους, τη Φίλια Δενδρινού και τον Χρήστο Δημόπουλο για την πολύτιμη βοή­ θειά τους, το diastixo.gr (χορηγός επικοινωνίας), τους δημιουργούς και τους εκδότες που εμπιστεύτηκαν τα έργα τους για τους διαγωνισμούς του Ελληνι­ κού Τμήματος της ΙΒΒΥ, τους εθελοντές μας και όλους όσοι τίμησαν με την παρουσία τους τη γιορτή για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου 2018 και την έναρξη των εκδηλώσεων για την Ημέρα Βιβλίου 2018. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ

* Ακολουθεί η σχετική ομιλία του κ. Γ. Σ. Παπαδάτου.

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΩΝ ΒΡΑΒΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ, ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ, ΤΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΙΒΒΥ Γιάννης Σ. Παπαδάτος

Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΠΑΕΣ Πανεπιστημίου Αιγαίου

Αγαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι, συγγραφείς, εκδότες, αναγνώστες και ανα­ γνώστριες, πρεσβευτές –θα έλεγα– του βιβλίου προς τις νεανικές ηλικίες, ως Κριτική Επιτροπή των βραβείων περάσαμε κι εφέτος κοντά τρεις μήνες συντρο­ φιά με τα βιβλία. Προσπαθήσαμε να τα διαβάσουμε ως ενήλικες, κυρίως όμως μέσα από τη ματιά των νέων, όσο κι αν κάτι τέτοιο είναι δύσκολο. Πιστεύω πως κάναμε το καλύτερο δυνατό. Φέτος μάλιστα είμαστε περισσότερο σίγουροι και σίγουρες από κάθε άλλη χρονιά, επειδή προβήκαμε σε ένα πείραμα. Δώσαμε βιβλία εφηβικής λογοτεχνίας σε έφηβους αναγνώστες και αναγνώστριες. Κι εί­ μαστε χαρούμενοι, επειδή σε γενικές γραμμές οι κρίσεις μας ταυτίστηκαν με τις δικές τους. Αν και δεν είναι σίγουρο πως αυτό θα συμβαίνει κάθε φορά, αξίζει πάντως να μελετηθεί ως εγχείρημα και –γιατί όχι;– να επαναληφθεί για όλες τις κατηγορίες βιβλίων, όπως και το να δίνονται βραβεία από παιδιά. Θα έχει ενδια­ φέρον να δούμε κυρίως τις διαφωνίες μεταξύ των δύο ηλικιών. Επαναλαμβάνω, όμως, ότι ένα τέτοιο εγχείρημα θέλει προηγουμένως μελέτη. Φέτος, σε σχέση με την περσινή χρονιά, είχαμε περισσότερα βιβλία. Ας το δούμε από τη θετική του πλευρά: απέναντι στην κρίση απαντάμε όλοι –εκδό­ τες, συγγραφείς και αναγνωστικό κοινό– με πολιτισμό, και μάλιστα με σεβα­ σμό στην παιδική ηλικία. Τα βιβλία είχαν πάνω κάτω την ίδια με την περσινή θεματολογία: η καθη­ μερινότητα του παιδιού και του εφήβου, η σχέση του με την οικογένεια, το σχολείο και το άλλο φύλο, η περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα, η συναι­ σθηματική του κατάσταση, η ζωοφιλία, η ιστορία και η μυθολογία, και φυσικά η τεχνολογία. Παρατηρήθηκε μεγάλη μείωση στα βιβλία με θέμα τη φύση και την τέχνη, όπως επίσης μικρή μείωση στα βιβλία που αφορούν την άμεση επι­ καιρότητα. Δεν έλειψαν επίσης στα βιβλία, πέρα από τον κυρίαρχο ρεαλισμό, ο λυρισμός, ο συμβολισμός και ο μαγικός ρεαλισμός. Για άλλη μια φορά απου­ σίαζαν εκκωφαντικά η ποίηση (μοναχά 2 τίτλοι) και το διήγημα (2 τίτλοι).

91



ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018



92

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ας δούμε εν συντομία τα στοιχεία, ανά κατηγορία βραβείων: Στις κατηγο­ ρίες των βιβλίων βραχείας φόρμας, των εικονογραφημένων και των λεγόμε­ νων picture books, η πολύ μεγάλη παραγωγή (σχεδόν 200 τίτλοι) δεν έδωσε, όπως και την περσινή χρονιά, ικανοποιητικά αποτελέσματα. Αν εξαιρέσουμε λιγοστές περιπτώσεις, η πλειονότητα ήταν βιβλία με γνωστά μοτίβα. Όπου υπήρχε προσπάθεια για αφαίρεση υπερίσχυσαν οι απλουστεύσεις και ένας νεοδιδακτισμός, που επανέρχεται και δεν λέει να υποχωρήσει. Η σχεδόν μο­ νοθεματική –κοντά στον διδακτισμό– διάρθρωση αρκετών βιβλίων στερεί, νομίζουμε, από τα παιδιά το παιχνίδι της πολυδιάστατης ανάγνωσης, μιας πραγματικότητας που σπάνια –ή ποτέ– δεν είναι μονοδιάστατη. Αυτό που θα επιθυμούσαμε τα επόμενα χρόνια, και που πιστεύω πως θα βρίσκεται στους σκοπούς του Κύκλου και των μελών του, είναι η ενθάρρυνση της παραγωγής και κυκλοφορίας (μέσω της επιβράβευσης) βιβλίων στα οποία τα θέματα, οι ήρωες, οι χαρακτήρες και οι καταστάσεις θα έχουν πιο βαθύ, πιο ευρύ και πιο διαχρονικό πλαίσιο, που θα αξιοποιεί τις θεματολογικές απαιτή­ σεις της «μόδας» όχι κατά γράμμα αλλά ως αφορμή. Είτε αφορούν οι απαιτή­ σεις αυτές τη γλώσσα, όπως ας πούμε η εκάστοτε θνησιγενής αργκό της εφη­ βείας, είτε ένα «πιασάρικο» εμπορικό θέμα με ενυπάρχοντα μέσα του –σχεδόν εκβιαστικά– στοιχεία επιβεβλημένης και κατά παραγγελία συγκίνησης. Όσον αφορά τα picture books, τα εικονοβιβλία, θα επαναλάβω τα περσινά λόγια: Εξακολουθεί να υφίσταται σύγχυση με το καθαρά εικονογραφημένο βιβλίο. Στο εικονογραφημένο βιβλίο, το illustrated book, η εικονογράφηση παίζει αφηγηματικό ρόλο – πρόκειται για δύο λόγους που σχεδόν ταυτίζονται, Αντίθετα, στο εικονοβιβλίο παίζει ερμηνευτικού ρόλο – οι δύο λόγοι δεν ταυ­ τίζονται απόλυτα, και η εικονογράφηση μπορεί να προσθέτει στοιχεία ουσίας στον κειμενικό λόγο ή και να τον ανατρέπει. Πιστεύουμε ότι το συγκεκριμένο είδος στη χώρα μας δεν έχει αναπτυχθεί ικανοποιητικά. Ως προς την εικονογράφηση, σε πάρα πολλά βιβλία βρήκαμε εικόνες αξιο­ πρόσεκτες, που σε αρκετές περιπτώσεις υπερέβαιναν την αξία του κειμένου. Οι εικονογράφοι μας πειραματίζονται σε ευρύ φάσμα των περιοχών της τέχνης

τους, αποτυπώνοντας διάφορα ρεύματα, μηδέ εξαιρουμένου και του ανανεω­ μένου κλασικού, το οποίο συναντήσαμε σε ελάχιστα βιβλία και γι’ αυτό χαρή­ καμε, αφού τα τελευταία χρόνια απουσιάζει αισθητά από την εικονογράφηση του παιδικού βιβλίου. Στην κατηγορία των βιβλίων με εκτενές περιεχόμενο, οι εντυπώσεις είναι λιγότερο αποθαρρυντικές. Είδαμε μια προσπάθεια ανανέωσης των εκφραστι­ κών μέσων και μια φρέσκια θεματολογία, που αγγίζει τις περιοχές του ιστο­ ρικού μυθιστορήματος, κάτι που επίσης λείπει από τη λογοτεχνία για παιδιά. Παρατηρήθηκε όμως και μια προσπάθεια διεύρυνσης της θεματολογίας (π.χ. επιστημονική φαντασία, ζητήματα βιβλιοθήκης και ιδιοποιημένου αναγνώ­ στη, το πέρασμα από την παιδική στην εφηβική ηλικία). Στην κατηγορία των βιβλίων για εφήβους, τα πράγματα σε σχέση με άλλες χρονιές ήταν εξαιρετικά ενθαρρυντικά. Διαπιστώσαμε επιτυχημένες προσπά­ θειες για ανανέωση των εκφραστικών μέσων και της μορφής, π.χ. με στοιχεία graphicnovel. Αξίζει να τονιστεί ότι φέτος είχαμε εξαιρετικά βιβλία γνώσεων, σε βαθμό που δυσκολευτήκαμε να ξεχωρίσουμε κάποιο. Τα περισσότερα ανέφεραν τις πηγές τους και συμπεριελάμβαναν βιβλιογραφία, δείγμα αυτό αξιοπιστίας και εγκυρότητας. Διαφορετική εικόνα, πράγματι, σε σχέση με την περσινή. Λέτε οι παρατηρήσεις μας να έπιασαν τόπο; Μπορεί. Πλούσια η θεματολογία, με εικό­ νες από το διάστημα, την ιστορία, τη μυθολογία, τους πειρατές, τη βιογραφία. Βρεθήκαμε επίσης στην ευχάριστη θέση να δυσκολευτούμε για να ξεχω­ ρίσουμε κάποιο από τα μεταφρασμένα βιβλία. Ήταν πολλά τα αξιοπρόσεκτα! Διαβάσαμε αρκετά βιβλία βραχείας φόρμας και μυθιστορήματα, αποδοσμένα όμορφα και με θεματολογία σύμφωνη με τις παιδικές επιθυμίες. Γεμάτα χιού­ μορ και με πρότυπα εμπνευσμένα από την ανθρώπινη δημιουργικότητα. Τέλος, όσον αφορά τα βιβλία των πρωτοεμφανιζόμενων, ελάχιστες ενδια­ φέρουσες περιπτώσεις συναντήσαμε.

Φίλες και φίλοι, παρουσιάζοντας τη φετινή ποικιλόχρωμη εικόνα, εννοείται πως δεν επιθυμού­ με να κάνουμε υποδείξεις σε εκδότες και σε δημιουργούς. Την άποψή μας την εμπειρική –αν θέλετε την υποκειμενική, σίγουρα πάντως τη θεωρητική– κατα­ θέτουμε, υπογραμμίζοντας σε κάθε περίπτωση δύο αλήθειες: ότι οι μεν εκδό­ τες στο σύνολό τους παρουσιάζουν πολυάριθμα βιβλία υψηλής αισθητικής, οι δε δημιουργοί κρατούν μέσω του βιβλίου την παιδική ηλικία στο προσκήνιο. Κλείνοντας, και εκ μέρους των μελών της Κριτικής Επιτροπής, επιτρέψτε μου να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου – Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ, ένα σωματείο το οποίο καθημερινά και άοκνα δημιουργεί σε πολλούς χώρους, για την εμπιστοσύνη που μας έδειξε και για τις διευκολύνσεις που μας παρείχε. Πολλές ευχαριστίες, βέβαια, και προς όλους και όλες εσάς!

93



ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

συνοπτικα αποτελεσματα 62ου διαγωνισμου γυναικειασ λογοτεχνικησ συντροφιασ 1. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΨΥΧΟΓΙΟΣ, 300 ευρώ. Μυθιστόρημα με ελεύθερο θέμα για παιδιά 9-11 ετών (10.000 λέξεις) Πρόεδρος: Άννα Βασιλειάδη (Δαρδάλη) 1. Δομινίκη Σάνδη 2. Άννα Βασιλειάδη (Δαρδάλη) 3. Μερκούριος Αυτζής 4. Γιολάντα Πατεράκη 5. Ελένη Γεωργοστάθη



94

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Εισήγηση: Άννα Βασιλειάδη ΕΥΦΗΜΟΣ ΜΝΕΙΑ

Τίτλος: Το πλοίο της απάτης Ψευδώνυμο: Γαλάτεια Δήμητρα Χαραλάμπους Λευκωσία, Κύπρος 2. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Μυθιστόρημα εφηβικό, για παιδιά Γυμνασίου 12-14 ετών (30.000 λέξεις) Πρόεδρος: Γιολάντα Πατεράκη 1. Βασίλης Παπαθεοδώρου 2. Άννα Βασιλειάδη (Δαρδάλη) 3. Ελένη Ηλία 4. Ηρώ Παπαμόσχου 5. Γιολάντα Πατεράκη Εισήγηση: Βασίλης Παπαθεοδώρου ΒΡΑΒΕΙΟ

Τίτλος: Το Λουζεράκι Ψευδώνυμο: Λενού Ελένη Τασοπούλου Λειβαδάκια Αγρινίου

ΕΥΦΗΜΟΣ ΜΝΕΙΑ

Τίτλος: ΚΩ-ΜΑ-Ο-ΝΤΟ Ψευδώνυμο: Μάης Ιωάννα Κυρίτση-Τζιώτη Νέα Επίδαυρος, Αργολίδα 3. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΚΕΔΡΟΣ, 300 ευρώ. Μυθιστόρημα νεανικό για παιδιά Λυκείου 15-18 ετών, που να πραγματεύε­ ται κοινωνικά θέματα (20.000-30.000 λέξεις) Πρόεδρος: Γιολάντα Πατεράκη 1. Αριάδνη Μοσχονά 2. Άννα Βασιλειάδη (Δαρδάλη) 3. Ελένη Ηλία 4. Ηρώ Παπαμόσχου 5. Γιολάντα Πατεράκη Εισήγηση: Ελένη Ηλία ΚΑΜΜΙΑ ΔΙΑΚΡΙΣΗ

4. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΚΟΚΚΙΝΗ ΚΛΩΣΤΗ ΔΕΜΕΝΗ, 300 ευρώ. Παραμύθι για παιδιά 4-8 ετών (1.000-1.800 λέξεις) (Παραμύθι που να διαδραματίζεται στη σύγχρονη εποχή. Να υπάρχουν μαγικά/φανταστικά στοιχεία, που οι χαρακτήρες τα αντιλαμβάνονται ως μέρος της πραγματικότητας [Μαγικός ρεαλισμός].) Πρόεδρος: Αθηνά Μπίνιου 1. Κατερίνα Καρατζά 2. Ελένη Τσιάλτα 3. Ιωάννα Μπαμπέτα 4. Αθηνά Μπίνιου 5. Βασίλης Κουτσιαρής Εισήγηση: Αθηνά Μπίνιου ΕΠΑΙΝΟΣ

Τίτλος: Ταξίδι με τον Σεβάχ Ψευδώνυμο: Nantin Μαρία Παπαγεωργίου Αθήνα 5. Βραβείο Εικονογράφησης, Εκδ. Οίκου ΚΟΚΚΙΝΗ ΚΛΩΣΤΗ ΔΕΜΕΝΗ Οι υποψήφιοι/ες καλούνται να στείλουν 2 (δύο) εικόνες σε μέγεθος Α4 (κα-

95



ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

τεύθυνση portrait, όχι landscape), πρωτότυπα, με θέμα: «Μια φορά κι έναν καιρό ήταν... Ξωτικά και Δράκοι». Ο/η δημιουργός της εικονογράφησης που θα βραβευτεί, θα αναλάβει την εικονογράφηση ενός βιβλίου των εκδόσεων, μέσα στα επόμενα 2 (δύο) έτη. Πρόεδρος: Λήδα Βαρβαρούση 1. Κατερίνα Καρατζά 2. Λήδα Βαρβαρούση 3. Πωλίνα Παπανικολάου 4. Βάσω Ψαράκη 5. Λιάνα Δανεζάκη Εισήγηση: Λήδα Βαρβαρούση ΕΠΑΙΝΟΣ

 96 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ψευδώνυμο: Αρμαντίλλο Γιάννης Σκουλούδης Αθήνα ΕΥΦΗΜΟΣ ΜΝΕΙΑ

Ψευδώνυμο: Όνειρα Μυρσίνη Μπεζουργιάννη Θεσσαλονίκη 6. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΜΙΝΩΑΣ, 200 ευρώ σε βιβλία. Ιστορία βραχείας φόρμας για παιδιά 3-6 ετών (1.200 λέξεις) (Σύντομη ιστορία με ρεαλιστικό θέμα, εμπνευσμένη από την καθημερινότητα των παιδιών αυτής της ηλικίας.) Πρόεδρος: Ιωάννα Μπακιρτζή-Μπαμπέτα 1. Αθηνά Λυρώνη 2. Ιωάννα Μπακιρτζή-Μπαμπέτα 3. Γιώτα Αλεξάνδρου 4. Λίνα Μουσιώνη 5. Βασίλης Κουτσιαρής Εισήγηση: Γιώτα Αλεξάνδρου ΕΠΑΙΝΟΣ

Τίτλος: Ο παππούς μου ο λεβέντης Ψευδώνυμο: Ερατώ Πηγή Γρύλλη Αθήνα

7. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, 300 ευρώ σε βιβλία. Ιστορία Μυστηρίου, για παιδιά 8+ (6.000 λέξεις) Πρόεδρος: Αγγελική Βαρελλά 1. Θοδωρής Τσώλης 2. Ιωάννα Μπακιρτζή-Μπαμπέτα 3. Άντρη Αντωνίου 4. Γιώργος Παναγιωτάκης 5. Αγγελική Βαρελλά Εισήγηση: Αγγελική Βαρελλά ΕΠΑΙΝΟΣ

Τίτλος: Μα πού πήγε η Ακαμπέκω; Ψευδώνυμο: Ρηνιώ Βάκη Κοκκινάκη-Παύλου Αθήνα ΕΥΦΗΜΟΣ ΜΝΕΙΑ

Τίτλος: Το μυστήριο της μονής κάλτσας Ψευδώνυμο: Σερενάτα Χριστίνα Κοψιδά Καρδαμίτσια, Ιωάννινα 8. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Λογοτεχνικό βιβλίο γνώσεων βραχείας φόρμας, για παιδιά 5-7 ετών (1.000-2.500 λέξεις) (Διευκρινίζουμε ότι στην κατηγορία αυτή εντάσσονται κείμενα τα οποία μέσα από τη μυθοπλασία προωθούν τη γνώση σε πεδία όπως: ιστορία, επιστήμη-τεχνολογία, φύση, ψυχολογία κ.λπ.) Πρόεδρος: Ιωάννα Μπακιρτζή-Μπαμπέτα 1. Διονύσης Βαλεριάνος 2. Ιωάννα Μπακιρτζή-Μπαμπέτα 3. Βασίλης Κουτσιαρής 4. Μαρία Κουρκουμέλη 5. Χρυσούλα Πετρίδου Εισήγηση: Ιωάννα Μπαμπέτα ΕΠΑΙΝΟΣ

Τίτλος: Οδύσσεια Ψευδώνυμο: Μαρίζα Άννα Σιγγίκου Αθήνα

97



ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

9. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Λογοτεχνικό βιβλίο γνώσεων εκτενούς φόρμας, για παιδιά 9-11 ετών (8.000-12.000 λέξεις) (Διευκρινίζουμε ότι στην κατηγορία αυτή εντάσσονται κείμενα τα οποία μέσα από τη μυθοπλασία προωθούν τη γνώση σε πεδία όπως: ιστορία, επιστήμη-τεχνολογία, φύση, ψυχολογία κ.λπ.) Πρόεδρος: Άννα Βασιλειάδη (Δαρδάλη) 1. Διονύσης Βαλεριάνος 2. Ιωάννα Μπακιρτζή-Μπαμπέτα 3. Άννα Βασιλειάδη (Δαρδάλη) 4. Σούλα Ροδοπούλου 5. Μαρία Κουρκουμέλη Εισήγηση: Ιωάννα Μπαμπέτα ΒΡΑΒΕΙΟ



98

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Τίτλος: Η μπαλάντα της Ζηνοβίας Ψευδώνυμο: Ζηνοβία Ελένη Σβορώνου Αθήνα ΕΠΑΙΝΟΣ

Τίτλος: Το μπαούλο με τις ιστορίες ή Το λογοτεχνικό μας φαρμακείο Ψευδώνυμο: Νηνεμία Έλενα Περικλέους Κύπρος 10. Βραβείο Ιεράς Μητροπόλεως Ν. Σμύρνης, 500 ευρώ. Μυθιστόρημα με θέμα «Αλησμόνητες Πατρίδες του Μικρασιατικού Ελληνισμού» (75-80 σελίδες) Πρόεδρος: Ειρήνη Κατσίπη 1. Αγγελική Βαρελλά 2. Ειρήνη Κατσίπη 3. Ζωή Κανάβα 4. Σούλα Ροδοπούλου 5. Βησσαρία Ραμμοπούλου Εισήγηση: Ειρήνη Κατσίπη ΕΠΑΙΝΟΣ

Τίτλος: Κειμήλια προσφύγων Ψευδώνυμο: Άρτεμις Βασιλική Παρασκευουλάκου Αθήνα

ΕΥΦΗΜΟΣ ΜΝΕΙΑ

Τίτλος: Η νίκη της φωτιάς Ψευδώνυμο: Λιλιάνα Χρυσοβαλάντω Φωλιά Λειβαδιά Βοιωτίας 11. Βραβείο Ελένης Μαυρουλίδου-Δάβαρη εις μνήμην Λούλας και Ηλία Μαυρουλίδη και Λιλής Γιαννέτσου, 300 ευρώ. Ποίηση (Συλλογή 25 ποιημάτων, για παιδιά του Δημοτικού) Πρόεδρος: Ελένη Χριστούλα-Πατελοδήμου 1. Ελένη Χριστούλα-Πατελοδήμου 2. Μαριάννα Κουμαριανού 3. Βεατρίκη Κάντζολα 4. Ντίνα Χατζηνικολάου 5. Σταυρούλα Καντάνη Εισήγηση: Ελένη Πατελοδήμου ΒΡΑΒΕΙΟ

Τίτλος συλλογής: Ηλιοτρόπιο Ψευδώνυμο: Αύγουστος Μεταξία Φωτίου Γρεβενά ΕΠΑΙΝΟΣ

Τίτλος συλλογής: Το περιβόλι της ελληνικής μυθολογίας Ψευδώνυμο: Εκδοχή Χρύσα Μαρδάκη Ευξεινούπολη Αλμυρού Μαγνησίας ΕΥΦΗΜΟΣ ΜΝΕΙΑ

Τίτλος συλλογής: – [Συλλογή 25 ποιημάτων για παιδιά Δημοτικού] Ψευδώνυμο: Αμελί Σταυρούλα Παγώνα Νέα Μουδανιά Χαλκιδικής 12. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΠΑΤΑΚΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Μαθητικό περιοδικό ή εφημερίδα (η εφημερίδα να εμφανίζει περιοδικότητα στη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς) μαθητών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

13. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΠΑΤΑΚΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Μαθητικό περιοδικό ή εφημερίδα (η εφημερίδα να εμφανίζει περιοδικότη-

99



ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

τα στη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς) μαθητών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Πρόεδρος: Ζαχαρούλα Καραβά 1. Ζαχαρούλα Καραβά 2. Χρυσούλα Πετρίδου 3. Γιώτα Αλεξάνδρου 4. Άντα Μπαλινάκου 5. Ειρήνη Κατσίπη Εισήγηση: Πρωτοβάθμια: Άντα Μπαλινάκου

Δευτεροβάθμια: Ζαχαρούλα Καραβά ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ

 100 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

2ο Δημοτικό Σχολείο Ωρωπού ΒΡΑΒΕΙΟ για το έντυπο Το Περιοδικό μας 4ο Νηπιαγωγείο Κισάμου ΕΠΑΙΝΟΣ για την εφημερίδα Τα Μαντάτα Δημοτικό Σχολείο Εξαμιλίων ΕΠΑΙΝΟΣ για το έντυπο Δια… δραστικές μελισσούλες!!!

3ο Δημοτικό Σχολείο Ξυλοκάστρου ΕΥΦΗΜΟΣ ΜΝΕΙΑ για την εφημερίδα Η τάξη μας σε δράση ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ

5ο Γυμνάσιο Πτολεμαΐδας ΒΡΑΒΕΙΟ για την εφημερίδα Με τα μάτια του 5ου Ζάννειο Πειραματικό Λύκειο ΕΠΑΙΝΟΣ για το έντυπο Ζιζάννειο Σχολή Μωραΐτη ΕΠΑΙΝΟΣ για το έντυπο Εκκρεμές

ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ 63ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΠΑΙΔΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ 2018 Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά προκηρύσσει τον 63ο Πανελλήνιο Δια­ γωνισμό της για τη συγγραφή βιβλίων για παιδιά. Τα έργα πρέπει να είναι λογοτεχνικά, προσεγμένα στη γλώσσα, να εμπνέουν αισιοδοξία και πίστη για τη ζωή και να κινούνται εντός της ελληνικής πραγματικότητας. Οι κατηγορίες στις οποίες μπορούν να συμμετάσχουν οι υποψήφιοι είναι οι ακόλουθες: 1. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΨΥΧΟΓΙΟΣ, 300 ευρώ. Μυθιστόρημα με ελεύθερο θέμα για παιδιά 9-11 ετών (10.000 λέξεις) (Τα κείμενα μπορούν να είναι κοινωνικά, ρεαλιστικά, φανταστικά, με ιστορικό ή/και σύγχρονο φόντο, αλλά δεν μπορούν να είναι λαϊκότροπα ή να έχουν κλασικό παραμυθένιο ύφος.)

2. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Μυθιστόρημα εφηβικό, για παιδιά Γυμνασίου ή Λυκείου (30.000-35.000 λέξεις) 3. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΚΕΔΡΟΣ, 300 ευρώ. Ιστορία Μυστηρίου για παιδιά 8-12 ετών (8.000-10.000 λέξεις) 4. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΚΟΚΚΙΝΗ ΚΛΩΣΤΗ ΔΕΜΕΝΗ, 300 ευρώ σε βιβλία. Παραμύθι για παιδιά 4-8 ετών (1.000-1.800 λέξεις) (Παραμύθι που να διαδραματίζεται στη σύγχρονη εποχή. Να υπάρχουν μαγικά/φανταστικά στοιχεία, που οι χαρακτήρες τα αντιλαμβάνονται ως μέρος της πραγματικότητας [Μαγικός ρεαλισμός].)

5. Βραβείο Εικονογράφησης, Εκδ. Οίκου ΚΟΚΚΙΝΗ ΚΛΩΣΤΗ ΔΕΜΕΝΗ Οι υποψήφιοι/ες καλούνται να στείλουν 2 (δύο) εικόνες σε μέγεθος Α4 (κατεύθυνση landscape, όχι portrait), πρωτότυπα (και 4 φωτοτυπίες μαζί με τα πρωτότυπα) κι εμπνευσμένα από ένα παραμύθι του Άντερσεν της επιλογής τους. Ο/η δημιουργός της εικονογράφησης που θα βραβευτεί, θα αναλάβει την εικονογράφηση ενός βιβλίου των εκδόσεων, μέσα στα επόμενα 2 (δύο) έτη.

6. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΜΙΝΩΑΣ, 200 ευρώ σε βιβλία. Ιστορία βραχείας φόρμας για παιδιά 3-6 ετών (1.200 λέξεις) (Σύντομη ιστορία με ρεαλιστικό θέμα εμπνευσμένη από την καθημερινό­ τητα των παιδιών αυτής της ηλικίας.)

7. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, 300 ευρώ σε βιβλία. Ιστορία εκτενούς φόρμας, για παιδιά 8 -12 ετών (5.000-7.000 λέξεις)

101 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

Με αφορμή μια δραστηριότητα (σκέιτμπορντ, μουσική, χορός, θέατρο, αθλητισμός, γκράφιτι, βιντεοπαιχνίδια, επιστήμες, οποιαδήποτε μορφή έκφρασης και δημιουργίας με την οποία ασχολούνται τα σημερινά παιδιά), να ξεδιπλώνεται μια μοντέρνα ιστορία, επίκαιρη, που θα διαδραματίζεται στο σπίτι, στον δρόμο ή στο σχολείο, με ήρωες νέα παιδιά που κυνηγούν τα όνειρά τους και αναμετρούνται με τις δυνάμεις τους.

8. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Λογοτεχνικό βιβλίο γνώσεων βραχείας φόρμας, για παιδιά 5-7 ετών (1.000-2.500 λέξεις) (Διευκρινίζουμε ότι στην κατηγορία αυτή εντάσσονται κείμενα τα οποία μέσα από τη μυθοπλασία προωθούν τη γνώση σε πεδία όπως: ιστορία, επιστήμη-τεχνολογία, φυσική, χημεία, αστρονομία, περιβάλλον.)

 102 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

9. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Λογοτεχνικό βιβλίο γνώσεων εκτενούς φόρμας, για παιδιά 9-11 ετών (8.000-12.000 λέξεις) (Διευκρινίζουμε ότι στην κατηγορία αυτή εντάσσονται κείμενα τα οποία μέσα από τη μυθοπλασία προωθούν τη γνώση σε πεδία όπως: ιστορία, επιστήμη-τεχνολογία, φυσική, χημεία, αστρονομία, περιβάλλον.)

10. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΣΑΪΤΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Ιστορία με άρωμα Βυζαντίου, για παιδιά 8+ ετών (3.000 λέξεις) (Ελεύθερη μυθοπλασία, φανταστική αφήγηση που εξελίσσεται με φόντο τη βυζαντινή εποχή και τον πολιτισμό – όχι αφήγηση ιστορικών γεγονότων.)

11. Βραβείο Ιεράς Μητροπόλεως Ν. Σμύρνης, 300 ευρώ. Μυθιστόρημα με θέμα «Αλησμόνητες πατρίδες του Μικρασιατικού Ελληνισμού» (75-80 σελίδες) 12. Βραβείο Ελένης Μαυρουλίδου-Δάβαρη εις μνήμην Λούλας και Ηλία Μαυ­ ρουλίδη και Λιλής Γιαννέτσου, 200 ευρώ. Ποίηση (Συλλογή 25 ποιημάτων, για παιδιά του Δημοτικού) 13. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΠΑΤΑΚΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Μαθητικό περιοδικό ή εφημερίδα (η εφημερίδα να εμφανίζει περιοδικότη­ τα στη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς) μαθητών Α/θμιας εκπαίδευσης.

14. Βραβείο Εκδ. Οίκου ΠΑΤΑΚΗ, 200 ευρώ σε βιβλία. Μαθητικό περιοδικό ή εφημερίδα (η εφημερίδα να εμφανίζει περιοδικότη­ τα στη διάρκεια μιας σχολικής χρονιάς) μαθητών Β/θμιας εκπαίδευσης.

15. Βραβείο Ζαχαρούλας Καραβά, 200 ευρώ σε βιβλία. Πρόγραμμα σχολικών δραστηριοτήτων συναφές με τη λογοτεχνία και τη δημιουργική γραφή, για μαθητές Α/θμιας εκπαίδευσης, το οποίο εκ­ πονείται από σχολείο ή δίκτυο σχολείων Α/θμιας εκπαίδευσης, βιβλιοθή­ κη, άλλο φορέα ή φυσικό πρόσωπο.

16. Τιμητικό Βραβείο «Τατιάνα Σταύρου» από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συ­

ντροφιά, σε συγγραφέα για το σύνολο του έργου του/της, κατόπιν από­ φασης του Δ.Σ. ΟΡΟΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ 1. Όλα τα έργα υποβάλλονται με ψευδώνυμο μίας (1) λέξης και σε πέντε (5) αντίτυπα. [Κατ’ εξαίρεση τα σχολεία, λόγω του μεγέθους και της ιδιομορ­ φίας του υλικού τους, μπορούν να στείλουν τα έργα τους και σε ηλεκτρο­ νική μορφή (memory stick ή DVD), αλλά επίσης σε πέντε (5) αντίτυπα]. Επίσης, πρέπει να είναι δακτυλογραφημένα με μέγεθος γραμμάτων 12΄, γραμματοσειρά Times New Roman, διάστιχο 1,5, περιθώρια: αριστερό/ δεξί 3 άνω/κάτω 2,5 και να είναι δεμένα (ειδικά τα μεγαλύτερα σε σπιράλ). Σε μικρότερο σφραγισμένο φάκελο εσωκλείονται τόσο τα στοιχεία συμμετοχής (ψευδώνυμο, κατηγορία, τίτλος) όσο και τα πραγματικά στοι­ χεία (το πραγματικό όνομα, το τηλέφωνο, το e-mail και η ταχυδρομική διεύθυνση) του συγγραφέα. Οι φάκελοι δεν ανοίγονται παρά μόνο σε πε­ ρίπτωση διάκρισης του διαγωνιζομένου. Οι υπόλοιποι συμμετέχοντες πα­ ραμένουν άγνωστοι. Το ψευδώνυμο, ο τίτλος του έργου και η κατηγορία συμμετοχής πρέ­ πει να αναγράφονται καθαρά τόσο στον εξωτερικό φάκελο όσο και στον μικρότερο σφραγισμένο, αλλά και σε κάθε αντίτυπο στην πρώτη σελίδα. ΚΑΙ ΤΑ 5 ΑΝΤΙΤΥΠΑ, ΜΕ ΤΟΝ ΦΑΚΕΛΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

μπαίνουν ΜΑΖΙ σε ΕΝΑΝ μεγαλύτερο (ανάλογα με το μέγεθος των έρ­ γων) φάκελο, ο οποίος αποστέλλεται στη διεύθυνση όπως αυτή αναφέρεται στους όρους της προκήρυξης, χωρίς καμία αναγραφή πραγματικών στοι­ χείων και αναγράφοντας ξανά την κατηγορία, τον τίτλο και το ψευδώνυμο. Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά δε φέρει καμία ευθύνη εάν σε πε­ ρίπτωση διαφορετικού τρόπου αποστολής χαθούν αντίτυπα ή/και αναγκα­ στεί να ακυρώσει συμμετοχές κατά την παραλαβή.

• Ως κατηγορία αναγράφεται ο αριθμός της κατηγορίας, ο εκδοτικός οί­ κος και η εξήγηση σε bold, όπως αναγράφονται στην προκήρυξη.

• Στην περίπτωση της κατηγορίας 5. (εικονογράφηση), ως τίτλος λαμβά­ νεται ο τίτλος του παραμυθιού που στάθηκε πηγή έμπνευσης.

• Στην κατηγορία 5. (εικονογράφηση), το ψευδώνυμο και ο τίτλος ανα­ γράφονται στο πίσω μέρος του πρωτοτύπου και κάθε αντιτύπου του έργου. ΠΡΟΣΟΧΗ • Τα έργα που θα σταλούν χωρίς να τηρούν έστω και έναν από τους παραπάνω όρους της προκήρυξης ΔΕΝ ΘΑ ΓΙΝΟΥΝ ΔΕΚΤΑ (π.χ. ανα­ γραφή ονόματος ή διεύθυνσης, λιγότερα από 5 αντίτυπα, εκπρόθεσμη αποστολή κ.λπ.).

103 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

• Προσοχή στον ζητούμενο αριθμό λέξεων.

• Τα έργα που είναι εκτός κατηγορίας ή υπερβαίνουν το ζητούμενο όριο λέξεων δεν κρίνονται.

• Κάθε διαγωνιζόμενος έχει δικαίωμα συμμετοχής σε όσες κατηγορίες επιθυμεί, αλλά με μία συμμετοχή ανά κατηγορία, με ξεχωριστό ψευδώνυμο, τίτλο και φάκελο αποστολής. (Για τη συμμετοχή σας, παρα­ καλούμε λάβετε υπόψιν τον όρο 3 του παρόντος.)

2. Οι βραβευθέντες υποχρεούνται να δώσουν για έκδοση το έργο τους στον εκδοτικό οίκο που αθλοθέτησε το βραβείο. Σε περίπτωση που για κάποιον λόγο δεν το εκδώσει ο αθλοθέτης σε εύλογο χρονικό διάστημα 2 ετών, ο βραβευμένος αποδεσμεύεται. Οι υπόλοιπες διακρίσεις δεν υποχρεούνται σε έκδοση, παρά μόνον εάν εκδότης και δημιουργός συμφωνήσουν ανάλογα.

 104 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

3. Αποκλείονται από τον Διαγωνισμό όσοι έχουν ήδη διακριθεί τρεις φορές από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, καθώς και εκείνοι που διακρί­ θηκαν για το ίδιο κείμενο σε άλλο διαγωνισμό σε Ελλάδα ή Κύπρο.

4. Τρία αντίτυπα των βραβευμένων βιβλίων, όταν εκδοθούν, πρέπει να στέλ­ νονται στη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά για το αρχείο της.

5. Τα έργα πρέπει να είναι πρωτότυπα, να μην έχουν δημοσιευτεί, προβληθεί ή παρουσιαστεί με οποιονδήποτε τρόπο, σε οποιοδήποτε μέσο ή διαγωνι­ σμό, οπουδήποτε.

6. Ως «διάκριση» ορίζονται: το βραβείο, ο έπαινος, η εύφημος μνεία.

7. Η «Συντροφιά» επιφυλάσσεται να αποσύρει τη διάκριση ενός έργου, αν μετά την έκδοσή του διαπιστωθούν προσθήκες ή τροποποιήσεις οι οποίες (σύμ­ φωνα με τα κριτήρια της Επιτροπής) δε θα την είχαν οδηγήσει στη βράβευση αυτή. Συχνά η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά συνοδεύει τις διακρίσεις της με ορισμένες συμβουλές για μικρές τροποποιήσεις προς όφελος του κει­ μένου. Αυτονόητο είναι πως δεν αναφερόμαστε στις εν λόγω υποδείξεις.

8. Μετά το πέρας της επιλογής των διακριθέντων, τόσο τα υποψήφια έργα όσο και οι φάκελοι με τα πραγματικά στοιχεία των μη διακριθέντων καταστρέφονται. Η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά δεν υποχρεούται σε επιστροφή υποψήφιων έργων. Κατ’ εξαίρεσιν για την κατηγορία 5. (εικονογράφηση), οι δημιουργοί μπορούν να μας ενημερώσουν (με ηλεκτρονικό μήνυμα) εάν θέλουν επι­ στροφή των πρωτότυπων έργων τους (αποκλειστικά), κατά το διάστημα που μεσολαβεί από την τελετή απονομής μέχρι το τέλος του έτους.

ΧΡΟΝΟΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΕΡΓΩΝ 20 Αυγούστου έως 20 Σεπτεμβρίου 2018 Τα έργα να αποστέλλονται με απλό ταχυδρομείο. (Όχι συστημένα / Όχι κούριερ) Σε αντίθετη περίπτωση, δεν θα παραλαμβάνονται. (Εξαιρούνται τα σχολεία, που έχουν δικαίωμα υποβολής έως 30 Σεπτεμβρίου 2018.) ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ: ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΝΤΡΟΦΙΑ Τ.Θ. 70281 16610 Γλυφάδα Τα έργα που θα έχουν παραληφθεί, θα αναρτηθούν στο blog της Γυναικείας Λογο­ τεχνικής Συντροφιάς (http://womensliteraryteam.blogspot.gr/) στις 10/10/2018. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να δουν αν έχουμε παραλάβει και καταγράψει το έργο τους, και στην αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να μας ενημερώσουν το πολύ μέχρι 15/10/2018. Πέραν αυτής της ημερομηνίας, η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά αποποιείται οποιαδήποτε ευθύνη για λάθη ή παραλείψεις στα παραληφθέντα έργα. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να επικοινωνούν ΜΟΝΟ στην ηλεκτρονική μας διεύθυνση: womensliteraryteam@gmail.com Ειδικότερα για την κατηγορία 9. (σχολικά έντυπα), τα ενδιαφερόμενα σχολεία μπορούν να επικοινωνούν με την κ. Ζαχαρούλα Καραβά και την κ. Γιώτα Αλε­ ξάνδρου, μέλη του Δ.Σ. και εκπαιδευτικούς, στα τηλέφωνά τους όπως αυτά αναρτώνται στο blog μας: http://womensliteraryteam.blogspot.gr/p/blogpage_3.html Η απονομή των διακρίσεων θα πραγματοποιηθεί τον Δεκέμβριο του 2018 στη Στοά του Βιβλίου στην Αθήνα, και λεπτομερής ενημέρωση θα αναρτηθεί στο blog της Συντροφιάς, ήδη από τα μέσα Νοεμβρίου 2018. Ευχαριστούμε, Το Διοικητικό Συμβούλιο

105 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

το ελληνικο τμημα της ιββυ στη διεθνη εκθεση παιδικου βιβλιου στην μπολονια

 106 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Με τη συμμετοχή 1.390 εκθετών από 77 χώρες πραγματοποιήθηκε η Διεθνής Έκ­ θεση Παιδικού Βιβλίου στην Μπολόνια (Bologna Children’s Book Fair) από τις 25 έως τις 29 Μαρτίου του 2018. Η ση­ μαντική αυτή διοργάνωση φιλοξένησε, στις τέσσερις ημέρες λειτουργίας της, πάνω από 250 εκδηλώσεις για το παιδι­ κό βιβλίο, με τη συμμετοχή συγγραφέων, εικονογράφων, μεταφραστών, εκδοτών, ερευνητών και πλήθους κόσμου. Τιμώμε­ νη χώρα ήταν φέτος η Κίνα. Ύστερα από επίσημη πρόσκληση της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ), το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ έδωσε και φέτος το παρών σε αυτή τη σημαντική διοργάνωση, φιλοξενούμενο στο Εθνικό Περίπτερο, με τη συνεργασία του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, για τις ανάγκες της προβο­ λής και επικοινωνίας του 36ου Διεθνούς Συνεδρίου της ΙΒΒΥ στην Αθήνα. Το συνέδριο θα πραγματοποιηθεί στις 30-31 Αυγούστου και την 1η Σεπτεμβρίου. Το Σάββατο 25 Μαρτίου η πρόε­ δρος του Ελληνικού Τμήματος Δρ Βασιλική Νίκα συμμετείχε στις ερ­ γασίες της Εκτελεστικής Επιτρο­ πής της ΙΒΒΥ, όπου παρουσίασε την πορεία της διοργάνωσης του συνεδρίου. Η ελληνική αποστο­ λή δέχτηκε τις θερμές ευχαριστίες όλων για τη σημαντική συμβολή του Ελληνικού Τμήματος στις δρά­ σεις της διεθνούς οργάνωσης, τη στήριξη και τη βεβαιότητα της ΙΒΒΥ πως, παρά το σύντομο χρονικό διάστημα προετοιμασίας, το συνέδριο της Αθήνας θα στεφθεί με απόλυτη επιτυχία. Τη Δευτέρα 26 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε η επίσημη συνέντευξη Τύπου της ΙΒΒΥ στον χώρο του Illustrator’s Cafe. Κεντρικοί ομιλητές ήταν ο πρόεδρος

της ΙΒΒΥ Wally De Doncker, η εκτε­ λεστική διευθύντρια Liz Page και η εκδότρια του διεθνούς περιοδικού της ΙΒΒΥ Bookbird, Bjorn Sundmark, οι οποίοι ανέπτυξαν τις δράσεις της

ΙΒΒΥ σε όλο τον κόσμο, και ειδικό­ τερα σε χώρες όπου τα παιδιά πλήτ­ τονται από τη φτώχεια, τους πολέ­ μους και τις φυσικές καταστροφές. Στη συνέχεια, η πρόεδρος του Ελ­ ληνικού Τμήματος προσκάλεσε τους επισκέπτες της έκθεσης να παρακολουθήσουν τις εργασίες του συνεδρίου στην Αθήνα. Πα­ ρουσίασε τους σημαντικούς προ­ σκεκλημένους ομιλητές και στοι­ χεία από το πλούσιο επιστημο­ νικό και πολιτιστικό πρόγραμμα, προβάλλοντας με τον καλύτερο τρόπο την Αθήνα ως μια πόλη στην οποία ο αρχαίος και ο σύγχρονος χαρακτήρας διαμορφώνουν την μοναδική της ταυ­ τότητα. Η Sunjidmaa Jamba, πρόεδρος του IBBY – Asahi Reading Pro­ motion Award, ανακοίνωσε τον νικητή του φετινού βραβείου, που απονεμήθηκε στο πρόγραμ­ μα «Les Doigts Qui Rêvent» («Τα δάχτυλα που ονειρεύονται»). Η ελληνική υποψηφιότητα ήταν το «Πολύδρομο», για το πρόγραμμα «MUSEFIR: Activities for refugees and migrants». Ιδιαίτερα συγκινητική στιγμή της συνέντευξης Τύπου ήταν η ανακοίνωση των νικητών από την Patricia Aldana, πρόεδρο της Επιτροπής των βραβείων HCAA 2018. Το διεθνές βραβείο ΗCAA 2018 απονεμήθηκε στη συγγραφέα Eiko Kadono από την Ιαπωνία και στον εικονογράφο Igor Oleynikov από τη

107 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

Ρωσία. Η τελετή απονομής θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα στα πλαίσια του 36ου Διεθνούς Συνέ­ δριου της ΙΒΒΥ, τον Αύγουστο. Οι Έλληνες υποψήφιοι ήταν ο συγ­ γραφέας Βαγγέλης Ηλιόπουλος και ο εικονογράφος Χρήστος Δή­ μος.

 108 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Την Τρίτη 26 Μαρτίου ανακοινώθη­ κε από την αρμόδια επιτροπή ο νι­ κητής του βραβείου Astrid Lindgren Memorial Award 2018. Το σημαντι­ κό αυτό βραβείο απονεμήθηκε στην Αμερικανίδα συγγραφέα Jacqueline Woodson. Εκ μέρους του Ελληνι­ κού Τμήματος υποψήφιοι ήταν η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος για το πρόγραμμα «Καλοκαιρινή εκστρατεία για την προώθηση της ανάγνωσης και της δημιουργικότητας», το Library4all, το πρόγραμμα «The Examined Life – Greek Studies in the Schools» και ο συγγραφέας και εμψυχωτής ανάγνωσης Gregory Maguire. Μία ακόμη σημαντική πρωτοβουλία της ΙΒΒΥ για την προώθηση της ανά­ γνωσης ανακοινώθηκε στην Μπολόνια: Στις 28 Μαρτίου υπογράφηκε Σύμφω­ νο συνεργασίας μεταξύ της International Federation of Library Associations and Institutions, της International Literacy Association και της International Board on Books for Young People. Οι τρεις διεθνείς οργανισμοί συμφώνησαν να συνεργαστούν με στόχο την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και την προώθηση της ανάγνωσης μέσω ποικίλων δράσεων, όπως:  Κοινές δηλώσεις, θέσεις, ερευνητικές δραστηριότητες  Κοινά εργαστήρια και εκπαιδευτικές συναντήσεις  Κοινά σχέδια  Αμφίδρομη υπεράσπιση και υποστήριξη των δραστηριοτήτων έκαστου συμβαλλόμενου  Ανταλλαγή τεχνογνωσίας, μεθοδολογίας, πρακτικών, πληροφοριών. Όπως έγραψε η Liz Page, εκτελεστι­ κή διευθύντρια της ΙΒΒΥ: «Αν μπο­ ρούμε να φτάσουμε σε όλα τα παιδιά, αν μπορούμε να πυροδοτήσουμε το πάθος για την ανάγνωση και τη δι­ ερεύνηση της γνώσης του κόσμου, οικοδομούμε ένα καλύτερο μέλλον για όλους».

Στο περίπτερο της ΙΒΒΥ τα μέλη του Ελληνικού Τμήματος είχαν την ευκαιρία να συνομιλήσουν και να ανταλλάξουν απόψεις με μέλη άλλων εθνικών αποστολών. Τα μέλη της ΙΒΒΥ επίσης τίμησαν με την παρουσία τους το «koulouraki Party» στο Ελληνικό Περίπτερο, όπου πήραν μια γεύση από την ελ­ ληνική φιλοξενία. Ως μέλη του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παι­ δικού Βιβλίου νιώθουμε περήφανοι που συμμετέχουμε ενεργά σε αυτό το παγκόσμιο δίκτυο εθελοντών, οι οποίοι φέρνουν τα παιδιά κοντά στο καλό βιβλίο μέχρι και στην τελευταία γωνιά του πλανήτη! Με ιδιαίτερη χαρά σάς προσκαλούμε από τις 30 Αυγούστου έως την 1η Σε­ πτεμβρίου του 2018 στο 36ο Διεθνές Συνέδριο της ΙΒΒΥ στην Αθήνα! Ανάμεσα στους κεντρικούς ομιλητές του Συνεδρίου συγκαταλέγονται κα­ ταξιωμένοι δημιουργοί και ερευνητές που ασχολούνται έμπρακτα για πολλά χρόνια με την προώθηση της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας και την καλ­ λιέργεια της φιλαναγνωσίας, όπως: Η Deborah Ellis είναι βραβευμένη συγγραφέας, φεμι­ νίστρια και ακτιβίστρια για την ειρήνη. Πολλά από τα έργα της έχουν αποκτήσει παγκόσμια απήχηση. Μάλι­ στα το The Breadwinner, που πρόσφατα μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη, κέρδισε διακρίσεις σε αρκετά διεθνή φεστιβάλ και μια υποψηφιότητα για το Όσκαρ καλύτε­ ρης ταινίας κινουμένων σχεδίων. Η Deborah έχει δω­ ρίσει το μεγαλύτερο μέρος από τα έσοδα των πνευματικών της δικαιω­μάτων σε κοινωφελείς οργανώσεις όπως: UNICEF, Canadian Women for Women in Afghanistan, Street Kids International και Children in Crisis Fund της IBBY. Ο Perry Nodelman μπορεί να απέκτησε διδακτορικό στη βικτωριανή λογοτεχνία από το Πανεπιστήμιο του Yale, στη συνέχεια όμως αφοσιώθηκε αποκλειστικά στη διδασκαλία της παιδικής λογοτεχνίας και τη συγγραφή. Τα σχετικά άρθρα που έχει δημοσιεύσει σε επιστημο­ νικά περιοδικά ξεπερνούν τα εκατό, ενώ τα βιβλία του για τη θεωρία της λογοτεχνίας έχουν αποκτήσει διεθνή φήμη και ορισμένα διδάσκονται σε πανεπιστημιακά ιδρύματα. Τέλος, έχει εκ­ δώσει μια σειρά από επιτυχημένα βιβλία για παιδιά και νέους. Ο Gregory Maguire είναι συγγραφέας δεκάδων βιβλίων για παιδιά και ενηλίκους, με γνωστότερη τη σειρά Wicked. Πολλά από τα έργα του έχουν μεταφερθεί ως

109 

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

μιούζικαλς στο θέατρο και την τηλεόραση σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία. Ο ίδιος έχει επίσης βοηθήσει στη δη­ μιουρ­γία και διεύθυνση της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Children’s Literature New England, Inc., που σκοπό έχει την ενίσχυση της ευαισθητοποίησης γύρω από τη σημα­ σία της λογοτεχνίας για τις ζωές των παιδιών. Ο Michael Neugebauer είναι συγγραφέας, εικονογρά­ φος και εκδότης εικονογραφημένων βιβλίων, με εμπειρία πολλών δεκαετιών. Σπούδασε στην Ακαδημία Τεχνών του Linz της Αυστρίας, ενώ στη συνέχεια πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του ταξιδεύοντας σε εθνικά πάρκα της Αφρικής μαζί με τη δρα Jane Goodall. Οι Mineditions, εκδοτικός οίκος που ίδρυσε το 2004, ευθύνονται για μερικά από τα πιο δημοφιλή εικονογραφημένα βιβλία που κυκλοφορούν τα τελευταία χρόνια σε ολόκληρο τον κόσμο.

 110 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Η Kathy G. Short είναι καθηγήτρια στο πρόγραμμα Γλώσσας, Ανάγνωσης και Πολιτισμού του Πανεπιστη­ μίου της Αριζόνα. Έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τα συνερ­ γατικά περιβάλλοντα μάθησης για δασκάλους και παι­ διά, επιχειρώντας να αναπτύξει ένα πρόγραμμα σπουδών που εμπλέκει ενεργά τους σπουδαστές ως αναγνώστες και ερευνητές. Το συγγραφικό της έργο είναι πλούσιο, ενώ παράλληλα προεδρεύει στο εθνικό τμήμα της ΙΒΒΥ στις ΗΠΑ και διευθύ­ νει το «Worlds of Words», μια πρωτοβουλία που σκοπό έχει να χτίσει γέφυρες πολιτισμού ανάμεσα στους λαούς μέσω της παιδικής λογοτεχνίας. Η Leila (Roya) Maktabifard διαθέτει διδακτορικό δί­ πλωμα στην επιστήμη της πληροφόρησης και έχει μα­ κρά εμπειρία στην έρευνα γύρω από την παιδική λογο­ τεχνία. Ειδικευμένη στην περσική γλώσσα, έχει διδάξει σε πανεπιστημιακό επίπεδο, ενώ επίσης έχει συνεργα­ στεί με τη Διεθνή Βιβλιοθήκη Νεότητας του Μονάχου και το Συμβούλιο Παιδικών Βιβλίων του Ιράν. Γνωρίστε τους καλύτερα και μη χάσετε την ευκαιρία να τους ακούσετε από κοντά! Περισσότερες πληροφορίες και ενημερώσεις αναρτώνται στον επίσημο ιστό­ τοπο του συνεδρίου: <www.ibbycongressathens2018.com>. Η σελίδα του συ­ νεδρίου στο FB είναι: IBBY Congress Athens 2018. Το twitter του συνεδρίου είναι: @ibbycongr2018. Ραντεβού τον Αύγουστο στο 36ο Διεθνές Συνέδριο της ΙΒΒΥ, στην Αθήνα – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου!

TO ΔΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΙΒΒΥ ΣΤΟ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΜΕΓΑΡΟ Σε μια κίνηση υψηλού συμβολισμού, ο Πρόε­ δρος της Δημοκρατίας κ. Προκόπης Παυλό­ πουλος δέχθηκε στο Προεδρικό Μέγαρο την Πρόεδρο κ. Βασιλική Νίκα, τα μέλη του Δι­ οικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Τμήμα­ τος της ΙΒΒΥ – Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου κ.κ. Κατερίνα Δερματά, Βαγγέλη Βα­ λασιάδη, Ηρώ Παπαμόσχου, Πάττυ Παπαδή­ μου, την επίτιμη Πρόεδρο κ. Λότη ΠέτροβιτςΑνδρουτσοπούλου, καθώς και τον Πρεσβευτή Παιδικού Βιβλίου 2018 κ. Βαγγέλη Ηλιόπου­ λο, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδι­ κού Βιβλίου (2 Απριλίου), θέλοντας να δείξει το ενδιαφέρον της Πολιτείας για τα παιδιά, τα βιβλία και την ανάγνωση. Η Πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ παρέδωσε στον κ. Παυ­ λόπουλο το μήνυμα και την αφίσα της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου 2018, τα οποία επιμελήθηκε το Εθνικό τμήμα ΙΒΒΥ της Λετονίας. Στα ελληνικά μεταφράστηκε από την κ. Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, ενώ τυπώθηκε και διανέμεται σε όλα τα σχολεία και τις βιβλιοθήκες με τη φροντίδα των εκδό­ σεων Πατάκη. Παράλληλα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ενημερώθηκε για την πρόοδο των εργασιών της διοργάνωσης του 36ου Διεθνούς Συνεδρίου της ΙΒΒΥ τον Αύγουστο στην Αθήνα, το οποίο έχει θέσει υπό την αιγίδα του. Μια εξαιρετικά σημαντική διοργάνωση, που θα στρέψει όλα τα φώτα της παγκόσμιας παιδι­ κής λογοτεχνίας στην Αθήνα.

https://www.facebook.com/ibbygreece

111



ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΒΟΛΟΥ Για 3η χρονιά διοργανώθηκε το Φεστιβάλ Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου Βό­ λου, με πολύ μεγάλη συμμετοχή συγγραφέων, εκδοτικών οίκων, εκπαιδευτι­ κών, γονιών και μαθητών. Πραγματοποιήθηκαν ομιλίες, εισηγήσεις, δεκάδες εργαστήρια για μαθητές και γονείς με ποικιλία θεμάτων πάνω στα βιβλία, τη δημιουργική γραφή, τη σχέση γονιών, παιδιών και σχολείου, κ.ά. Επίσης, σε ιδιαίτερη εκδήλωση τιμήθηκαν για το έργο τους και τη συνεισφορά τους στην παιδική λογοτεχνία οι συγγραφείς Μαρούλα Κλιάφα και Ζωή Κανάβα.

 112 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΑΡΘΡΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το περιοδικό Διαδρομές λειτουργεί με κριτές. Την κριτική επιτροπή αποτελούν μέλη της συντακτικής επιτροπής, πανεπιστημιακοί και άλλοι ειδικοί επιστήμο­ νες, ανάλογα με τη θεματική του κειμένου που υποβάλλεται προς δημοσίευ­ση. Τα κείμενα υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορφή είτε μέσω e-mail είτε σε CD (με τη συνοδεία δύο εκτυπώσεων). Στην πρώτη περίπτωση τα κείμενα υποβάλλονται σε: α) Eλένη Βαζούρα (evazoura@psichogios.gr), β) Τασούλα Τσιλιμένη (tsilimeni@gmail.com) και γ) Ελένη Ηλία (eilia@hol.gr). Στη δεύτερη περίπτωση αποστέλλονται ταχυδρομικά στη διεύθυνση: Εκ­ δόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, υπ’ όψιν Eλένης Βαζούρα, Τατοΐου 121 & Σπ. Μερκούρη 1, 144 52 Μεταμόρφωση Αττικής. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Κάθε κείμενο δεν θα πρέπει να ξεπερνά στο σύνολό του τις 3.000 λέξεις. Στην πρώτη σελίδα υποβολής της πρότασης θα πρέπει να περιέχεται κατά σειρά: • Τίτλος άρθρου: στο κέντρο, με στοιχεία 14ʹ έντονα (bold), και από κάτω κενό 2 στίχων (αράδων).

• Ονοματεπώνυμο συγγραφέα ή συγγραφέων (στιλ γραμματοσειράς απλό, μέγεθος 12ʹ).

• Ιδιότητα, ταχυδρομική διεύθυνση, ηλεκτρονική διεύθυνση, τηλέφωνο. Ακολουθεί μία (1) σελίδα όπου επαναλαμβάνεται ο τίτλος του άρθρου, όπως παραπάνω, και στη συνέχεια το πλήρες κείμενο, το οποίο θα είναι πλήρως στοιχισμένο ως εξής: • Γραμματοσειρά: Times New Roman Greek, σε μέγεθος 12ʹ (για το κείμενο).

• Διάστιχο: μονό.

• Εισαγωγικά τύπου: « » για τις παραθέσεις και: ‘’ για όρους, κ.λπ.

• Εφόσον υπάρχουν τίτλοι ενοτήτων εντός του κειμένου, αυτοί θα πρέπει να έχουν στοίχιση αριστερά, με στοιχεία 12ʹ bold. Οδηγίες για τις βιβλιογραφικές αναφορές Σε ό,τι αφορά τις παραπομπές, σας παραθέτουμε στη συνέχεια παραδείγματα σύμφωνα με την American Psychological Association (4η έκδοση).

113

ΤΕΥΧΟΣ 125 / 2018

Αναφορά σε άρθρα περιοδικών: Turner, J. C. (1975). Social comparison and social identity: Some prospects for intergroup behaviour. European Journal of Social Psychology, 5, 5-34. Αναφορά σε βιβλίο: Maccoby, E. E., & Jacklin, C. N. (1974). The psychology of sex differences. Stan­ ford, CA: Stanford University Press. Αναφορά σε άρθρα που αποτελούν κεφάλαιο βιβλίου ή συλλογικού τόμου: Pratto, F., Sidanius, J., & Stallworth, L. M. (1993). Sexual selection and Sexual and ethnic basis of social hierarchy. In L. Ellis (Ed.), Social stratificatio αnd socioeconomic inequality (pp. 111-137). Westport, CT: Praeger.

 114 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Αναφορές σε ηλεκτρονικές πηγές: Άρθρο σε περιοδικό: Kaplan, A., & Krueger, J. (1999). Compliance after threat: Self-affirmation or selfpresentation? Current Research in Social Psychology, 4, 178-197. Retrieved No­ vember 2, 1999 from the World Wide Web: http://www.uiowa.edu/~grpproc/ crisp/crisp.4.7.htm

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη

Ένα βιβλίο που εισάγει το παιδί των 5 ως 6 ετών στην ύλη του νηπιαγωγείου.

Γιατί η γνώση κατακτιέται μέσα από τη χαρά και τη διασκέδαση, μέσα από το ξέφρενο παιχνίδι της φαντασίας!

w w w . p s i c h o g i o s . g r

Διαβά Z ου με μαζί!

Γίνετε μέλη δωρεάν στο www.psichogios.gr ή καλώντας χωρίς χρέωση στο 800-11-64 64 64 και κερδίστε προνόμια και δώρα.

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι το περιοδικό που ασχολείται με τη θεωρητική θεμελίωση της Παιδικής Λογοτεχνίας, την παρουσίαση παιδικών βιβλίων, την πληροφόρηση γύρω από την κίνηση των παιδικών βιβλίων καθώς και με τη διδακτική της λογοτεχνίας και τις εφαρμογές στο σχολείο.

116 ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Ενδιαφέρει: εκπαιδευτικούς γονείς εικονογράφους βιβλιοθηκάριους εκδότες παιδοψυχολόγους Εσείς κι εμείς πάντα σ’ επαφή! w w w . p s i c h o g i o ερευνητές s . g r σπουδαστές PSICHOGIOS Publications και γενικά Always in touch! w w w . p s i c h o όσους g i o sενδιαφέρονται . g r για τα παιδικά βιβλία.

w w w . p s i c h o g i o s . g r

PSICHOGIOS Publications w w w . p s i c h o g i o s . g r

w w w . p s i c h o g i o s . g r

Για αναγνώστες με απαιτήσεις

For a very demanding readership

Διαβά Z ου με μαζί!