ΠΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ (Παροιμίες, αινίγματα, ευχές, γνωμικά, προλήψεις)
ΠΟΝΤΙΑΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ Ο Θεόν τερεί το ρασίν και ρουζ το σον. Ο Θεός κοιτάζει το βουνό και αναλόγως ρίχνει το χιόνι. Σημασία: Θεός βλέπει τις αντοχές μας και αναλόγως μας βάζει τις δοκιμασίες.
Κάτας πουλεί και σκυλία αγοράζει. Γάτες πουλάει και σκυλιά αγοράζει. Λέγεται: Ειρωνικά για τον άνεργο.
Πε με τον σύντροφο σ’ κι ας λέγω σε ντο είσαι. Πές μου τον σύντροφό σου (το φίλο σου) να σου πω τι είσαι. Λέγεται: Για όμοιους χαρακτήρες που κάνουν φιλία και συναναστρέφονται
Τα κάτας εξενίτεψαν κι οι πεντικοί χορεύ’νε. Οι γάτες ξενητεύτηκαν κι οι ποντικοί χορεύουν. Λέγεται: Για τους ατακτούντες όταν απουσιάζουν οι ανώτεροί τους.
Τα παλά τ’ αχύρα εβορίζει. Τα παλιά τ’ άχυρα λιχνίζει. Λέγεται: Γι αυτόν που ασχολείται μάταια με παλιές και ξεχασμένες υποθέσεις.
Τ’ αχούλ’ να επουλίγουτον οι ζαντοί πα αγόραζαν. Το μυαλό αν πουλιόταν και οι κουτοί θα αγόραζαν. Λέγεται: Για χαρίσματα που δεν αποκτώνται με χρήματα.
Τ’ έξ’ το μήλον κόκκινον και τ’ απέσ’ βρούχνας γομάτον. Απ’ έξω το μήλο κόκκινο και μέσα γεμάτο μούχλα. Λέγεται: Για πρόσωπο ή πράγμα που μόνο εξωτερική εμφάνιση έχει.
Το καλόν το πουλίν ας τ’ ωβόν κιάν’ κελαίδεί. Το καλό το πουλί μέσα απ’ το αυγό κελαϊδά. Λέγεται: Γι αυτόν που από παιδί δείχνει σημάδια προόδου
Εγώ απιτάζω τον σκύλον κι ο σκύλον απιτάζ’ τ’ ουράδ’ν ατ’. Εγώ διατάζω τον σκύλο κι ο σκύλος την ουρά του. Λέγεται γι’ αυτόν που αναθέτει σε άλλον αυτό που του ανέθεσαν.
Εγώ λέγ’ ατον καλόερος είμαι, κι ατός ερωτά με πόσα παιδία έ’εις; Εγώ του λέω είμαι καλόγερος, και αυτός με ρωτάει πόσα παιδιά έχεις; Λέγεται γι’ αυτόν που επιμένει να ρωτά το ίδιο πράγμα αν και στην πρώτη ερώτηση πήρε αρνητική απάντηση.
Είναν ’κ’ εμόναζαν κι εκείνος έλεεν, τ’ άρματα μ’ πού να κρεμάνω; Κάποιον δεν τον φιλοξενούσαν κι εκείνος έλεγε, τα άρματά μου πού να τα κρεμάσω; Λέγεται για τον ανεπιθύμητο που κάνει πως δεν καταλαβαίνει.
Εκυλίεν η τέντζερη κι εύρεν το γαπάχ’ Κύλισε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι. Λέγεται για ανθρώπους όμοιου κακού χαρακτήρα που συνάπτουν φιλία ή συνεταιρίζονται. Επείνασεν ο κούκουδας κι ερούξεν ’ς σα τσιχρίτας. Πείνασε η κουκουβάγια κι έπεσε στις ακρίδες. Λέγεται γι’ αυτόν που στην ανάγκη δέχεται φτηνά πράγματα.
Έχω σκύλον και σύρ’ με τον λύκον. Έχω σκύλο και πηγαίνει με τον λύκο. Λέγεται για φίλο ή συγγενή που υποστηρίζει τον εχθρό.
Ήντζαν κρατεί το μελοκούτ’, λείχ’ το δάχτυλον ατ’. Όποιος κρατάει το κουτί με το μέλι, γλείφει το δάχτυλό του Λέγεται γι’ αυτόν που επωφελείται από ξένα πράγματα ή χρήματα που ο ίδιος διαχειρίζεται.
Η ψη σην ψην απάν αναπάεται. Η ψυχή αναπαύεται πάνω στην ψυχή. Λέγεται για την ανθρώπινη κοινωνικότητα. Κανένας άνθρωπος δε ζει μόνος του.
Καινούργο μ’ κοσκίν’ πού κρεμάνω σε και σαν παλάντζ πα πού σύρω σε. Καινούργιο μου κόσκινο που να σε κρεμάσω και σαν παλιώσεις ,που να σε πετάξω. Λέγεται για κάθε πράγμα που του δίνουμε ιδιαίτερη σημασία όσο είναι κουνούργιο, και όταν παλιώσει δεν του δίνουμε σημασία.
Καλώς τον Άγιον τη Θεού τον παξιμαδοκλέφταν. Καλώς τον άγιο του θεού τον παξιμαδοκλέφτη. Λέγεται για άνθρωπο που υποκρίνεται τον θεοσεβούμενο και τον ενάρετο ενώ σε κάθε ευκαιρία διαπράττει άνομες πράξεις.
Λιχνέας ’κ’ είμαι, παραπονέας είμαι. Λαίμαργος δεν είμαι, παραπονιάρης είμαι. Λέγεται γι’ αυτόν που παραπονιέται όχι γιατί είναι πλεονέκτης, αλλά γιατί στερείται ενώ άλλος αναξιώτερος απολαμβάνει περισσότερα.
Λύκος έρθεν ’ς σα πρόβατα αϊλλοί που έχ’ το έναν. Λύκος ήρθε στα πρόβατα αλίμονο σ’ αυτόν που έχει ένα. Λέγεται για κίνδυνο που απειλεί τους πάντες, πλήττει όμως περισσότερο τον φτωχό.
Μεγάλο βούκα φα και μεγάλο λόγο μη λες. Μεγάλη μπουκιά φάε αλλά μεγάλο λόγο μη λες. Λέγεται γι αυτόν που καυχιέται.
Άλλα ζα σπάουνταν και άλλα μαρουκούνταν Άλλα ζώα σφάζονται και άλλα μηρυκάζουν Λέγεται: Γι αυτούς που ευθυμούν ενώ άλλοι δυστυχούν
Βζημένον φουρνίν, ψωμία ’κι ψεν’. Σβηστός φούρνος ψωμιά δεν ψήνει. Λέγεται :Για πράγματα ή όντα των οποίων η ενέργεια έχει εξαντληθεί.
Τον μισαφίρ’ άγγεψον και το σκαμνίν καλοθέκον. Τον επισκέπτη ανάφερε και το κάθισμα καλοβάλε. Λέγεται: Γι όποιον παρουσιάζεται τη στιγμή που γίνεται λόγος γι αυτόν
Το χαμελόν τ’ άλογον όλ’ καβαλκεύ’ν ατο. Το χαμηλό το άλογο όλοι το καβαλικεύουν. Λέγεται: Για άνθρωπο ήσυχο και βολικό που τον κάνουν ότι θέλουν.
Τουζ τουζ και νε μέλ’ νε κερίν. Τουζ τουζ και ούτε μέλι ούτε κερί. Λέγεται: Για τον επιδεικτικά και με θόρυβο (όπως η μέλισσα) εργαζόμενο, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Το ’κ’ εγροικά το κιφάλ’, νεγκάζ’ τα ποδάρα. Το κεφάλι που δεν κατανοεί, κουράζει τα πόδια. Λέγεται: Γι αυτόν που αναγκάζεται να πάει κάπου για δεύτερη φορά γιατί δεν σκέφτηκε ή ξέχασε κάτι.
Το κάστανον εξήβεν ας σο κουμούσ’ κι είπεν φτου κι απόθεν εξέβα. Το κάστανο βγήκε από το περίβλημά του και είπε φτού από εκεί που βγήκα. Λέγεται: Γι αυτόν που ντρέπεται για την ταπεινή καταγωγή του.
Το καρφίν ποίος πονεί, χάν’ και το πέταλον. Όποιος πονάει (τσιγκουνεύεται) το καρφί, χάνει και το πέταλο. Λέγεται: Γι αυτόν που ζημιώνεται λόγω της τσιγκουνιάς του.
Τη χώρας έμπρα σ’ φαίν’ντανε, τ’ εσά οπίσ’ ’κ’ ελέπεις. Των ξένων (τα ελεττώματα) μπροστά σου φαίνονται, τα δικά σου πίσω (σου) δεν τα βλέπεις. Λέγεται: Γι αυτόν που κατηγορεί άλλους για ελαττώματα που κι ο ίδιος έχει.
Τ’ εσά τ’ άθα ους θα ανθούν, τ’ εμά παραδαβαίν’νε. Τα δικά σου άνθη ώσπου ν’ ανθίσουν τα δικά μου μαραίνονται. Λέγεται: Γι αυτόν που καθυστερεί υπερβολικά να κάνει μια δουλειά.
Τ’ αψύν τ’ οξίδιν το σκεύος αχτε χαλάνει. Το δυνατό το ξύδι χαλάει (φθείρει) το σκεύος του. Λέγεται: Για τον οξύθυμο που φθείρει την υγεία του.
’Σ σην σουρβάν π’ εκάεν, εφύσεσεν και ’ς σο ξύγαλαν. Αυτός που κάηκε στη σούπα φύσηξε και στο γιαούρτι. Λέγεται: Γι αυτόν που παθαίνει κάτι μια φορά και φοβάται σε παρόμοια περίπτωση μήπως το ξαναπάθει, ενώ δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος.
’Σ σ’ αλών’ν ατ’ νε βρέχ νε χονίζ’. Στ’ αλώνι του ούτε βρέχει ούτε χιονίζει. Λέγεται: Για τον παντελώς αδιάφορο.
Σίτα θ’ εποίναμε ωτίν, εχάσαμε και το μυτίν. Εκεί που θα αποκτούσαμε αυτί, χάσαμε και τη μύτη. Λέγεται: Γι αυτούς που επιδιώκουν να αποκτήσουν πολλά και χάνουν και τα λίγα.
Πρώτα ώβγασον κι επεκεί κακάντζον. Πρώτα κάνε το αυγό και μετά κακάρισε. Λέγεται: Γι αυτόν που καυχιέται για ικανότητά του πριν την αποδείξει με έργα.
Που ’κι θέλ’ να ζυμών’, εφτά ημέρας κοσκινίζ’. Όποιος δεν θέλει να ζυμώσει, εφτά μέρες κοσκινίζει. Λέγεται: Για τον απρόθυμο να εκτελέσει κάποιο έργο.
Ποπάς αν ’κι γίνουμαι, διάκος γίνουμαι. Παπάς αν δεν γίνομαι, διάκος γίνομαι. Λέγεται: Γι αυτόν που αναγνωρίζει στον εαυτό του κάποια αξία.
Πολλοί μαγέροι χαλάνουν το φαΐ. Πολλοί μάγειροι χαλούν το φαί. Λέγεται: Για ζημιά που προκύπτει από διαφορετικές διαταγές πολλών υπευθύνων.
Ποίος θέλ’ το καλό σ’, ευτάει σε και κλαις. Αυτός που θέλει το καλό σου, σε κάνει και κλαις. Λέγεται: Για τον ειλικρινή φίλο που δεν διστάζει να καυτηριάσει τα ελαττώματά σου, για να τα διορθώσεις.
Πέντε βούδα τρία ζευγάρα Πέντε βόδια, τρία ζευγάρια. Λέγεται: 1. Για παραλογισμό. 2. Για βλάκα που δεν διαφέρει σε νοημοσύνη από τα βόδια και προστιθέμενος κι αυτός συγκροτούνται τρία ζευγάρια.
Ούμπαν κοτζοί κι ούμπαν στραβοί ’ς σον Άεν Παντελέημον. Όπου κουτσοί και όπου στραβοί στον Άγιο Παντελεήμονα. Λέγεται: Για συρροή ανθρώπων διαφόρων κοινωνικών τάξεων σε κοινή συνάθροιση. Ούμπαν έν’ ο πόνον εκεί έν’ κι η ψη. Όπου είναι ο πόνος εκεί είναι και η ψυχή. Στο πονεμένο σημείο του σώματος επικεντρώνεται η προσοχή.
Ούμπαν ακούς πολλά κεράσα, μικρόν καλάθ’ έπαρ’ κι άμε. Όπου ακούς πολλά κεράσια κικρό καλάθι πάρε και πήγαινε. Σημασία Να μην πιστεύουμε στις υπερβολικές κουβέντες και φήμες.
Ους να ευρίκομε τον αλογάν καλκεύομε τον γαϊδουράν. Μέχρι να βρούμε τον αλογά καβαλάμε τον γαϊδουρά. Σημασία:Προσωρινά να βολευόμαστε με ότι έχουμε προσπαθώντας πάντα να βελτιώσουμε την τύχη μας.
Ονταν εφτάς με κι αρρωστώ τ’ αρρωστικά σ’ ’κι θέλω. Όταν με κάνεις και αρρωσταίνω, τα γιατρικά σου δεν τα θέλω. Λέγεται: Για άνθρωπο που προσπαθεί να μας παρηγορήσει για κακό που ο ίδιος προξένησε.
Όπ’ έχ’ πολλά πιπέρ’, ’ς ση σουρβά πα βάλ’. Όποιος έχει πολύ πιπέρι και στη σούπα βάζει. Λέγεται: Γι αυτόν που σπαταλά σε πράγματα περιττά.
Οπέρ’ς εκάεν κι οφέτος εμύριξεν. Πέρυσι κάηκε κι εφέτος μύρισε. Λέγετα: Γι αυτόν που ασχολείται μάταια με παλιές ή ξεχασμένες υποθέσεις.
Ο λύκον το μαλλίν ατ’ αλλάζει και το χούϊ’ν ατ ’κι αλλάζει. Ο λύκος το μαλλί του αλλάζει και τις συνήθειές του δεν τις αλλάζει. Λέγεται: Γι αυτόν που από τη φύση του είναι κακός και δεν αλλάζει να γίνει καλός.
Ο λεϊλέκον το στούδ’ ξαμών κι επεκεί βουκούτ’ ατο. Ο πελαργός το κόκκαλο πρώτα το μετράει και μετά το καταπίνει. Σημασία:Πριν από κάθε ενέργεια χρειάζεται πολύ σκέψη.
Οι παλαλοί εχόρευαν ’ς σου παλαλού τον γάμον. Οι τρελοί χόρευαν στου τρελού τον γάμο. Λέγεται: Για ανθρώπους του ίδιου χαρακτήρα.
Ο θεός σκάλας χτίζ’, άλλ’ ανηβαίν’νε κι άλλ’ κατηβαίν’νε. Ο θεός σκάλες φτιάχνει, άλλοι ανεβαίνουν και άλλοι κατεβαίνουν. Σημασία:Τίποτα δεν είναι σταθερό, όλα αλλάζουν. Εύκολα μπορεί να γίνει κάποιος από ευτυχισμένος δυστυχισμένος και το αντίθετο.
Όθεν λαγγεύ τ’ αιγίδ’ λαγγεύ και το κορίτ’. Όπου πηδά η κατσίκα, πηδά και το κατσικάκι. Σημασία: Τα παιδιά μιμούνται και μαθαίνουν αντιγράφοντας τους γονείς
Ο δάβολον δουλείαν ’κ’ είχεν κι εσυνεσέβεν τα παιδία ’τ’. Ο διάβολος δουλειά δεν είχα και τα έβαζε με τα παιδιά του. Λέγεται: Για άνεργο που ασχολείται με πράγματα απρεπή και ενοχλητικά.
Ντο έβρεξεν ο ουρανόν η γη να μη ’κ’ εδέχτεν. Τι έβρεξε ο ουρανός κι η γη δεν το δέχτηκε. Λέγεται: Γι αυτόν που υπομένει τις συμφορές της μοίρας.
Η κοσσάρα πρώτα ωβγάζει κι επεκεί κακανίζει. Η κότα πρώτα γεννάει το αβγό και μετά κακαρίζει. Λέγεται: Γι αυτόν που καυχιέται για μελλοντικό κατόρθωμα χωρίς να είναι βέβαιη η επιτυχία.
Η μαμή σύρ’ τ’ ανάγκας κι ο ποπάς τρώει το φούστρον. Η μαμή τραβάει τα ζόρια κι ο παπάς τρώει την ομελέτα. Λέγεται: Όταν άλλος κοπιάζει και άλλος απολαμβάνει.
Ήνταν θρύβ’ς ’ς σο πινάκι σ’, θα έρται ’ς σο χουλάρι σ’. Ότι τρίβεις στο πιάτο σου θα έρθει στο κουτάλι σου. Σημασία: Ότι κάνεις θα το βρεις μπροστά σου.
Τον κολυμπετήν ’ς σην έμπαν ’κι τερούν ατον, ’ς σην έβγαν τερούν ατον. Τον κολυμβητή όταν μπαίνει δεν τον κοιτούν, όταν βγαίνει τον κοιτούν. Σημασία: Η ικανότητα κάποιου φαίνεται όχι όταν αρχίζει ένα έργο αλλά όταν το τελειώνει.
Με τη χώρας τα κοκκία ευτάει τον κύρ’ν ατ’ ψαλμόν Με ξένα σιτάρια (κόλλυβα) κάνει στον πατέρα του μνημόσυνο. Λέγεται γι’ αυτόν που επιδεικνύεται με ξένα χρήματα (δανεικά).
Μη κλαις κιφάλ’, ντ’ εδέβασες, κλάψον ντο θα δεβά’εις. Μην κλαις κεφάλι γι αυτά που πέρασες, κλάψε γι αυτά που θα περάσεις. Λέγεται γι’ αυτόν που στεναχωριέται για κακό που έπαθε, ενώ ενδέχεται να πάθει ακόμα μεγαλύτερο κακό
Ντο έν’ τη καμελί ορθόν να έν’ κι η γούλα ’θε; Τι είναι της καμήλας ίσιο για να είναι και ο λαιμός της; Όταν οι πράξεις ενός ανθρώπου είναι στο σύνολο κακές, και κάθε επί μέρους πράξη είναι κακή
Όποιον δάχτυλον κόφτ’ς, πονείς. Όποιο δάχτυλα κόψεις, πονάς. Σημασία: Ο γονιός πονάει το ίδιο όλα τα παιδιά του.
’Σ σ’ οσπίτ’ν ατ’ πεντικός ’κι αλευρούται. Στο σπίτι του ποντικός δεν αλευρώνεται. Λέγεται για άνθρωπο πάμφτωχο που ούτε αλεύρι υπάρχει στο σπίτι του.
Τα λάχανα ελέπ’ και την φραχτήν ’κ’ ελέπ’. Τα λάχανα τα βλέπει, αλλά τον φράχτη δεν τον βλέπει. Λέγεται γι’ αυτόν που δεν βλέπει τις δυσκολίες που ενδεχομένως θα συναντήσει στην επίτευξη του σκοπού του.
Το φιδ’ έβγαλλτσα το α’ σο τρυπίν με το γλυκόν την γλώσσαν. Το φίδι το βγάζεις από την τρύπα, με τη γλυκιά τη γλώσσα. Σημασία:Αποτελέσματα φέρνει ο ήρεμος και συνετός λόγος και όχι οι απειλές και οι αγριάδες.
Ήντζαν γίνεται πρόβατον, τρώει ατον ο λύκον. Όποιος γίνεται πρόβατο, τον τρώει ο λύκος. Λέγεται: Για όποιον ταπεινώνεται ή φέρεται ήρεμα και έτσι κινδυνεύει να περιφρονηθεί ή να αδικηθεί.
ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ 1. Απάνου ’ς σα στεγάδα μου ένα γραστίν τζιλίδα. Επάνω στη στέγη μου μια γλάστρα αναμμένα κάρβουνα. 2. Απέμπρ’ έχ’ την ράχαν, αποπίσ’ την κοιλίαν. Μπροστά έχει την ράχη και πίσω την κοιλιά. 3. Άσπρα βούδα αλωνίζουν, η μαϊμάνα κλώθει τ’ αλώνιν, και ο γέρων σακουλαζει Άσπρα βόδια αλωνίζουν, η μαϊμάνα γυρίζει τ’ αλώνι και ο γέρος σακουλιάζει. 4. Ασπροκάτζ’κον αελάδ’ σκίζ’ τ’ ορμάν και κατηβαίν’. Ασπρομέτωπη αγελάδα σκίζει το δάσος και κατεβαίνει. 5. Την ημέραν τύλι τύλι και τη νύχταν αποτύλι. Την ημέρα τύλιγμα, τύλιγμα και τη νύχτα ξετύλιγμα. 6. Άχνα, πούχνα, πού θα πας; Τρυπεμέντζα ντο ρωτάς; Άχνη πάχνη που θα πας; Τρυπημένη τι ρωτάς; 7. Τρίποδον, τετράποδον, ’κι πορπατεί καμίαν Τρίποδο, τετράποδο, δεν περπατά ποτέ. 8. Γύρω γύρω μάρμαρον κι απέσ’ κείται ασλάνης. Γύρω γύρω μάρμαρο και μέσα κοιμάται λιοντάρι. 9. Εγβαίνω ας σην ξυλίτζαν και λαγγεύω ’ς σην πετρίτζαν. Βγαίνω απ’ την ξυλίτσα και πηδάω στην πετρίτσα. 10. Τεντζερέ χαλαεμένον τα τζιλίδα φορτωμένον Τέντζερης κασσιτερωμένος φορτωμένος αναμμένα κάρβουνα
11. Έχω έναν μαντρόπον κι έν’ γομάτον ρουτζακόπα. Έχω μια μαντρούλα κι είναι γεμάτη κοχυλάκια. 12. Εγκλεσίτσα μαρμαρίτζα, κι αποθεδέν ’κ’ έχει τρυπίτζα. Εκκλησίτσα μαρμαρένια κι από πουθενά δεν έχει τρυπούλα (είσοδο). 13. Είναι δύο βουδόπα, δέν’ ατα τρέχ’νε, λύν’ ατα στέκ’νε. Είναι δύο βοδάκια, τα δένω τρέχουν, τα λύνω στέκονται. 14. Εμπροπάει η Μαυρουλίτζα κι αποπίσ’ η Ασπρουλίτζα. Μπροστά πάει η μαυρουλίτσα και ακολουθεί η ασπρουλίτσα. 15. Έχω έναν βούδ’, πάει πίν’ και πατέαν ’κ’ εφτάει. Έχω ένα βόδι πάει πίνει και πατημασιά δεν κάνει. 16. Έχω ένα γεργανόπον και σκεπάζ’ όλεν την γην. Έχω ένα παπλωματάκι και σκεπάζει όλη τη γη. 17. Φούντα ’δω, φούντα ’κει φούντα ’ς την πόρτα πίσω. 18. Έχω έναν τζιλιδόπον, πάντα βρέχεται και καμίαν ’κι στεγνούται. Έχω ένα καρβουνάκι, πάντα βρέχεται και ποτέ δεν στεγνώνει. 19. Η νυφίτζα κρύφκεται το κιφάλ’ν ατ’ς φαίνεται. Η νυφούλα κρύβεται το κεφάλι της φαίνεται. 20. Κόκκινον σανίδ’, απάν’ αφκά άσπρα περιστέρα Κόκκινο σανίδι επάνω και κάτω άσπρα περιστέρια 21. Μακρύς μακρύς καλόερος και στούδα πολλά ’κ’ έχει. Μακρύς μακρύς καλόγερος και κόκαλα πολλά δεν έχει. 22. Μικρά μικρά παιδίτζες, φορούνε καλπακίτζες. Μικρά μικρά παιδάκια, φοράνε σκουφάκια.
23. Ντο έν’ εκείνο ντο λέει πάντα την τογρίαν. Ποιο είναι εκείνο που λέει πάντα την αλήθεια. 24. Ο πάππο μ’ ασπρογεννάτες κατακέφαλα θαμμένος. Ο παππούς μου ο ασπρογέννης με το κεφάλι θαμμένος. 25. Ο πάππο μ’ ασπροκέφαλος κείται κατακέφαλος. Ο παππούς μου λευκοκέφαλος κοιμάται με το κεφάλι κάτω.
ΛΥΣΕΙΣ 1. Ο ουρανός με τ’ άστρα. 2. Η κνήμη. 3. Τα δόντια, η γλώσσα και το στομάχι. 4. Το ξυράφι. 5. Το στρώμα 6. Ο καπνός και η καπνοδόχος. 7. Το τραπέζι 8. Η σκάφη με το ζυμάρι. 9. Το ψωμί απ’ τη σκάφη της ζύμης στο φούρνο. 10. Ο ουρανός με τ’ άστρα. 11. Το στόμα και τα δόντια. 12. Το αυγό.
13. Τα τσαρούχια. 14. Ο καπνός που προηγείται της φωτιάς. 15. Η μέλισσα. 16. Ο ουρανός. 17. Η σκούπα. 18. Η γλώσσα. 19. Το καρφί. 20. Η γλώσσα και τα δόντια. 21. Ο καπνός 22. Τα σπίρτ 23. Η ζυγαριά. 24. Το σκόρδο. 25. Το πράσσο.
ΠΟΝΤΙΑΚΕΣ ΕΥΧΕΣ Ασέα (ας έν’ για)τον Παράδεισο σ’. Ας είναι για τον παράδεισό σου. Ασέα (ας έν’ για) την ψη σ’. Ας είναι για την ψυχή σου. Δέδ’ και κακόν να μη ευρήκ’ σε. Κακή τύχη και κακό να μη σε βρει. Είπα τον αρεσυίαν. Αρεσυίαν=’Αρα ας έεις υίαν Του είπα να έχεις υγεία.(Ευχή αποχαιρετισμού.) Η Παναγία να δίγει σε την ’λάφρυσή σου. Η Παναγία να δώσει την ελάφρυνσή σου. (Ελάφρυνση = Ίαση από νόσο.)
Λαφρόν η νύχτα ’τ’. Ελαφριά η νύχτα του. (Ευχή για πεθαμένο που μνημονεύεται. ) Να μη ’ματάσκεται. Να μη ματιαστεί. (Ευχή κατά της βασκανίας. ) Ν’ αναπάουνταν τη κυρού σ’ τα στούδα Ν’ αναπαυθούν του πατέρα σου τα κόκαλα. Να πάγω σα δρόμα σ’. Να πάω στους δρόμους σου.(Δηλαδή να πεθάνω εγώ για σένα.) Ογουρλίν και γατεμλίν. Γουρλίδικο και καλορίζικο.(Ευχή για νεόνυμφους.) Ο Θεόν δεξά να φέρ’ ατο. Ο Θεός δεξιά να το φέρει. (Δηλαδή να βοηθήσει ο Θεός να τακτοποιηθεί.) Ο Θεός να παιδώνει και να κλαδώνει σε. Ο Θεός να σου δίνει παιδιά και κλώνους.(Ευχή προς νεόνυμφους.)
Ο θεόν να πλεθύν’ ατα ’ς σο σπίτι σ’. Ο θεός να τα πληθύνει στο σπίτι σου. Ο θεός να σου χαρίζει αφθονία. Ο Θεόν να χαρί’ει σε το μοναχό σ’. Ο Θεός να σου χαρίσει το μοναχό (μονάκριβό) σου. Ο Χριστόν να πλεροφορεί σε. Ο Χριστός να σε πληροφορήσει. (Ο Χριστός να ικανοποιήσει τους πόθους σου. ) ’Σ σ’ άγρα ’ς σα βουνά και ’ς σα ξεριζωμένα δέντρα. Στα άγρια τα βουνά και στα ξεριζωμένα δέντρα. (Απευχή). Υίαν κι έριξιν. Υγεία και όρεξη.
(Ευχή επισκέπτη την ώρα του φαγητού)
Χαλάλ’ . Χαλάλι σου ( χάρισμά σου, ας είναι, δεν πειράζει). Λέγεται και σε όποιον στραβοκαταπιεί και αρχίσει να βήχει. Το ποδάρι σ' σο λιθάρ' να μη παιρ'. Να μην σκοντάψει το πόδι σου σε πέτρα) Χαλάλ να είν' ταμακά μ'. Χαλάλι να είναι οι κόποι μου. Πολλά καλά να ελέπ'ς. Υείαν και ευλογίαν και καλόν χρονίαν. Ο Θεόν να κόφτ' τα χρόνα μ' και να δί' ατα εσέν. Ο Θεόν να δί' σε ντο θέλτς και ντ' αγαπάς.
ΓΝΩΜΙΚΑ Αβάπτιστον στούδιν ’ς σον παράδεισον ’κι πάγει. Αβάπτιστο κόκκαλο στον παράδεισο δεν πάει. Αυτός που δεν βαπτίζεται όσο καλός άνθρωπος κι αν είναι δεν πάει στον παράδεισο .
Αβάσταος άνθρωπος η ψη ατ’ απάν’ ατ’ ’κ’ εχωρεί. Ο ασυγκράτητος άνθρωπος η ψυχή επάνω του δεν χωράει.
Αβάφτιστον κόκαλον ’ς σον παράδεισον ’κι πάει. Αβάπτιστο κόκαλο στον παράδεισο δεν πάει. Ο μη Χριστιανός όσο καλός άνθρωπος κι αν είναι δεν πάει στον παράδεισο.
Άβουλα του θεού φύλλον ’κι λαΐσκεται. Χωρίς τη θέληση του θεού φύλλο δεν κουνιέται.
Άκ’σον κι αγόρασον ντο λέγ’νε οι μειζετέρ’. Άκουσε κι αγόρασε τι λένε οι μεγαλύτεροι. Άκουσε με προσοχή τα λόγια των μεγαλυτέρων.
Άνθρωπος με τα έργατά του αγαπίεται και μισίεται. Κάθε άνθρωπος με τις πράξεις του αγαπιέται και μισείται.
Αν ’κι παθάντζ, ’κι μαθάντζ. Αν δεν πάθεις δεν μαθαίνεις.
Απουβραδής γιόρτασέ με και την αυγή κατέλυσέ με. Από το βράδυ γιόρτασέ με και το πρωί κατάργησέ με. Οφείλουμε να διακόπτουμε την εργασία μας από το απόγευμα της παραμονής της γιορτής.
Ας σο γαλελόν το ποτάμ’ να φογάσαι. Από το ήσυχο ποτάμι να φοβάσαι.
Ας σον άχρηστον τον άνθρωπον αγόρασε την χρήση σου. Απ’ τον άχρηστο άνθρωπο αγόρασε την χρήση σου. Οι κακοί γίνονται παράδειγμα για τους καλούς.
Ατζαμής κι ο παλαλόν έναν είν’. Ο ατζαμής κι ο τρελός ένα είναι (το ίδιο είναι). Ο αμαθής δεν ενεργεί λόγω άγνοιας κι ο τρελός από έλλειψη κρίσεως.
Αυτοκράτορας γίνεσαι, στομοκράτορας ’κι γίνεσαι. Αυτοκράτορας γίνεσαι, στομοκράτορας δεν γίνεσαι. Είναι πιο εύκολο να γίνεις αυτοκράτορας από το να κρατήσεις κλειστό το στόμα σου.
Αχαριστία ’ς σον ουρανόν κράζ’ και πάει. Η αχαριστία στον ουρανό φωνάζει και πάει. Την ακούει αμέσως ο θεός.
Για τον οκνέαν πάντα έξεργος έν’. Για τον τεμπέλη πάντα αργία (γιορτή) είναι.
Δέκα φοράς νούντζον και μίαν καλάτσεψον. Δέκα φορές σκέψου και μια φορά μίλα.
Εκείνος ’πη θέλ’ το καλό σ’ ευτάει σε και κλαις. Εκεί που θέλει το καλό σου σε κάνει και κλαις.
Ζαρωτά κάθκα και ίσα κρίνον. Στραβά κάτσε και ίσια (σωστά) κρίνε.
Και τη πεντικού το κατούρεμαν, ’ς σην θάλασσαν σύμφερον έν’. Και του ποντικού το κατούρημα στη θάλασσα συμφέρον είναι. Και η μικρότερη συμβολή στην παραγωγή μεγάλου έργου έχει αξία.
Νεγκασμένα γόνατα κι αναπαυτικόν καρδίαν. Κουρασμένα γόνατα κι ήσυχη καρδιά. Προτιμότερο κουρασμένο σώμα και ήσυχος νους παρά το αντίθετο.
Ο Θεόν δί’ το τέρτ’, δί’ και το τερμάν’. Ο Θεός δίνει το βάσανο, δίνει και την ψυχική δύναμη.
Οψεζ’νοί είμες κι οσημερ’νοί ’κ’ είμες. Χθεσινοί είμαστε και σημερινοί δεν είμαστε. Άδηλη η ζωή
Ουντάν έν’ αίχτρα, φοέθετε, οπίσ’ βρεχή έν’, ουντάν έν’ λίβος, μη φογάσαι, οπίσ’ αίχτρα έν’. Όταν είναι αιθρία να φοβάσαι, κατόπιν είναι βροχή, όταν είναι συννεφιά μη φοβάσαι, κατόπιν είναι αιθρία.
Πολλά που νουνίζει, πολλά παθάνει Όποιος σκέφτεται πολύ, παθαίνει πολλά.
Π’ αγληγορεί πολλά, αργώς απομέν’. Αυτός που βιάζεται πολύ, μένει πίσω.
’Σ σην ξερασίαν το χαλάζ’ πα καλόν έν’. Στην ξηρασία και το χαλάζι καλό είναι. Για ασήμαντο πράγμα που αποκτά μεγάλη αξία ελλείψει του κανονικού
ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ Αν έπρεπε να πάνε την νύχτα στην βρύση για νερό, κάνανε τον σταυρό τους για να οπλιστούν με θάρρος επειδή πίστευαν ότι κάθε βρύση έχει το στοιχειό της. Τα σπάργανα και τα πανιά της κούνιας του βρέφους δεν τα απλώνανε την νύχτα έξω γιατί πίστευαν ότι οι νεράιδες τα μαγαρίζουν και θα πάθει κακό το μωρό. Όταν ούρλιαζε το σκυλί στην αυλή πίστευαν πως έχει έρθει η ώρα θανάτου για κάποιον. Γύριζαν λοιπόν ανάποδα το παπούτσι για να σταματήσει το ουρλιαχτό. Στου ανεπιθύμητου επισκέπτη το κάθισμα άφηναν κρυφά αλάτι από πίσω για να μην παρατείνει την επίσκεψή του. Όταν πλένονταν με το ίδιο σαπούνι, για να το δώσει ο ένας στον άλλο το άφηνε στον καρπό και όχι στην παλάμη για να μην χαλάσουν οι φιλικές σχέσεις. Τους κρωγμούς της κουκουβάγιας τους θεωρούσαν απαίσια προμηνύματα. Αν "σφύριζε" η φωτιά στο τζάκι έλεγαν ότι κάποιος τους κουτσομπολεύει. Οι δύο κορυφές στο κεφάλι σήμαιναν διπλό γάμο. Το κριθαράκι στο βλέφαρο ήταν ένδειξη κέρδους. Πίστεύαν ότι αν κάποιος έχτιζε 7 βρύσες ή 7 γεφύρια ή βάφτιζε 7 παιδιά, γλίτωνε από όλες τις αμαρτίες του. Εκείνη που έβρισκε μαχαίρι θα γεννούσε αγόρι. Από την κατάσταση του καιρού των 12 πρώτων ημερών του Ιανουαρίου έκαναν την πρόγνωση του καιρού όλου του έτους. Δεν κουνούσαν άδεια κούνια γιατί πίστευαν ότι θα πάθει κακό το παιδί.
Όσες είχαν άνθρωπο στην ξενιτιά δεν έκλωθαν το νήμα νύχτα γιατί μπορεί να περιπλανηθεί ο ξενιτεμένος. Απαγορευόταν να μπαλώσουν το κόσκινο γιατί θα χήρευαν. Το όνειρο της Κυριακής θα βγει ή εκείνη την μέρα ή στο τέλος του χρόνου. Τα πολλά μυρμήγκια μέσα στο σπίτι ήταν πλούτος και ευτυχία. Αν έμπαιναν στο σπίτι ήταν γούρι αν έβγαιναν ήταν κακό σημάδι. Δεν πρέπει να βράζει πολύ ώρα το νερό γιατί "πλεθύνε οι Τούρκ΄". Αν μπορέσει κάποιος να περάσει κάτω από το ουράνιο τόξο θα αλλάξει φύλο. Ο άνδρας θα γίνει γυναίκα και η γυναίκα άνδρας. Όταν η κότα φώναζε σαν κόκορας την έσφαζαν αμέσως γιατί πίστευαν ότι προμήνυε κακό. Του παιδιού που αργούσε να μιλήσει του έβαζαν στο στόμα το κλειδί της εκκλησίας πριν ανοίξει ο παπάς την πόρτα.
ΠΗΓΕΣ https://mavropouloskostas.wordpress.com https://blogs.sch.gr/pontos2gymchrys https://www.lelevose.gr