Energia Elektryczna wrzesień 2018 by PTPiREE

PRZESYŁ

Elektryczna

9/2018

DYSTRYBUCJA

ISSN 1897-3833 Biuletyn Branżowy

KLIENT

Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej Rynek i regulacje

Technika i technologie

Wydarzenia w branży

Nie tylko poprawa

niezawodności pracy sieci

ENERGETAB 2018

ciekawostki z targów energetycznych

Energetyczna Krynica

Partnerstwo innowacyjne Rozmowa z prof. dr. hab. inż. Maciejem Chorowskim

W NUMERZE

Spis treści INFORMACJE ZE SPÓŁEK

ROZMOWA MIESIĄCA

Partnerstwo innowacyjne

Z DZIAŁALNOŚCI PTPIREE

RYNEK I REGULACJE

10 Nie tylko poprawa niezawodności

pracy sieci

12 Koncepcja nowego

Prawa zamówień publicznych

14 RAPORT Z DZIAŁAŃ LEGISLACYJNYCH 15 PARAGRAF W SIECI

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

17 Nominalne nn fazowe 19 ,,Elektryki" coraz bardziej popularne 20 Ograniczenie wzrostu napięcia

spowodowane intensywnym rozwojem fotowoltaiki w sieci nn

WYDARZENIA

24 ENERGETAB 2018

Co ciekawego można było zobaczyć i usłyszeć na targach energetycznych

26 Energetyczna Krynica 28 Wydarzenia w branży 30 FELIETON KLIENT

Biuletyn Branżowy „Energia Elektryczna” – miesięcznik Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej Redaguje zespół: Wojciech Tabiś (redaktor naczelny), Małgorzata Władczyk (zastępca redaktora naczelnego), Sebastian Brzozowski, Mirosław Derengowski, Olga Fasiecka, Wojciech Kozubiński, Lucyna Mazurek, Stanisława Teszner, Katarzyna Zalewska-Wojtuś. Adres redakcji: ul. Wołyńska 22, 60-637 Poznań, tel. 61 84-60-200, faks 61 84-60-209, www.e-elektryczna.pl Wydawca: Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej, ul. Wołyńska 22, 60-637 Poznań, tel. 61 84-60-200, faks 61 84-60-209, e-mail: ptpiree@ptpiree.pl, www.ptpiree.pl ISSN 1897-3833 Opracowanie graficzne, skład, łamanie i druk: Media i Rynek, ul. K. Pułaskiego 41, 62-800 Kalisz Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Redakcja nie zwraca nadesłanych materiałów oraz zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmianę ich tytułów. Nakład: 1000 egzemplarzy Data zamknięcia numeru: 20 września 2018 r.

DYSTRYBUCJA

PRZESYŁ

Elektryczna

9/2018

Wojciech Tabiś

ISSN 1897-3833 Biuletyn Branżowy

Witamy po wakacjach. Czas pourlopowy cechuje się zazwyczaj pewną świeżością spojrzenia, a więc sprzyja poszukiwaniom nowych rozwiązań, idei i odnawianiu sieci kontaktów. Przeglądając bieżącą „Energię Elektryczną” widzimy, że aktualne wydanie może się stać cennym uzupełnieniem tego typu aktywności, inspirować i służyć pomocą profesjonalistom naszej branży. Rozpoczynamy Rozmową miesiąca. Zaproszenie do spotkania z naszymi Czytelnikami przyjął profesor Maciej Chorowski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Mówi na temat różnych modeli współpracy biznesu i nauki oraz – rzecz jasna – o projektach energetycznych i okołoenergetycznych, które otrzymały wsparcie lub mają szansę na dofinansowanie w ramach programów NCBR. O skali tego zaangażowania świadczy choćby kwota wsparcia, jaką instytucja przeznaczyła na projekty badawcze związane z energetyką. Dotychczas jest to około miliarda złotych. Podczas rozmowy poruszamy również zagadnienie współpracy biznesu z nauką, zaangażowania firm naszego sektora w przedsięwzięcia start-upowe, przyglądamy się ponadto kwestiom związanym z elektromobilnością. Nowe wyzwania, przed którymi stoi rodzima energetyka w zglobalizowanej gospodarce, były także przedmiotem wielu debat, dyskusji panelowych i kuluarowych podczas wrześniowego Forum Ekonomicznego w Krynicy. Przedstawiciele rządu, spółek energetycznych i biznesu rozmawiali o kierunkach rozwoju polskiej energetyki, zwłaszcza w kontekście bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej. Relację z tego znaczącego wydarzenia zamieszczamy na naszych łamach w dziale Wydarzenia. Inną wrześniową imprezą branżową, na stałe wpisaną do energetycznego kalendarza, był oczywiście ENERGETAB w Bielsku-Białej. Doroczne spotkanie profesjonalistów naszej branży, jak co roku, stanowi okazję do zaprezentowania innowacyjnych urządzeń, które nagrodzono w konkursach. Puchar Prezesa PTPiREE zdobyła firma RELPOL SA za „Sterownik polowy nowej generacji CZIP-PRO”. Ogółem do rywalizacji o targowe wyróżnienia zgłoszono 50 innowacyjnych produktów. Pod Szyndzielnią nie zabrakło seminariów tematycznych i innych interesujących wydarzeń, które relacjonujemy na naszych łamach. Tyle na temat wrześniowych wydarzeń. Natomiast w dziale Rynek i regulacje pragniemy zwrócić uwagę naszych Czytelników na imponujące nakłady inwestycyjne, ponoszone przez spółki sektora przesyłu i dystrybucji energii na innowacje. Natomiast w dziale Technika i technologie prezentujemy wyniki analiz związanych z ograniczeniem wzrostu napięcia w sieciach o dużym nasyceniu mikroinstalacjami OZE. Mając nadzieję, że powakacyjna „Energia Elektryczna” będzie dla Państwa źródłem wiedzy i inspiracji na dalsze miesiące roku – zapraszam do lektury!

Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej Rynek i regulacje

Technika i technologie

Wydarzenia w branży

Nie tylko poprawa

niezawodności pracy sieci

ENERGETAB 2018

ciekawostki z targów energetycznych

Energetyczna Krynica

Zdjęcie: NCBR

Zdjęcie: Katarzyna Piwecka

Szanowni Państwo

Partnerstwo innowacyjne Rozmowa z prof. dr. hab. inż. Maciejem Chorowskim

wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l

INFORMACJE ZE SPÓŁEK

»»Energa-Operator

Na terenie Energa-Operator trwają oględziny linii WN i SN z powietrza. Obecnie obloty wykonywane są na obszarze oddziałów kaliskiego i płockiego. Następnie realizowane będą w olsztyńskim, koszalińskim, gdańskim i toruńskim. Łącznie Energa-Operator planuje w 2018 roku poddać inspekcji 19 tys. km sieci. Oględziny realizowane są przy wykorzystaniu dwóch śmigłowców. Dzięki zastosowaniu specjalistycznego sprzętu fotogrametrycznego do oddziałów trafi komplet danych, obejmujący m.in.: zdjęcia inspekcyjne, termowizyjne, ortofotomapę czy cyfrowy oraz przestrzenny model słupów i przewodów. Dodatkowo pozyskane informacje pozwolą na utworzenie raportów oceniających stan techniczny sieci. W oparciu o wszystkie zebrane dane spółka zaplanuje niezbędne prace naprawcze oraz bieżące i przyszłe działania służące utrzymaniu sieci. W ramach dostarczanego przez wykonawcę oblotów oprogramowania pracownicy komórek merytorycznych oddziałów spółki mają możliwość samodzielnego przeglądu dostarczonych danych oraz wykonywania analiz i symulacji. n

»»Enea Operator

Algorytm dla transformatorów Spółka Enea Operator podpisała umowę z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na dofinansowanie programu, który ma ograniczyć straty energii w sieci niskiego napięcia. Jego partnerem naukowym została Politechnika Poznańska. Głównym celem przedsięwzięcia jest opracowanie algorytmu, który na podstawie wcześniej wykonanych pomiarów będzie optymalizował proces doboru transformatorów w zależności od warunków obciążenia w stacjach średniego napięcia na niskie. W oparciu o przeprowadzoną analizę obciążeń przedstawiona będzie rekomendacja doboru transformatora. Pozwoli ona wybrać urządzenia dopasowane do wolumenu wielkości dystrybuowanej energii w określonej lokalizacji. Przyczyni się to do redukcji strat oraz zmniejszenia awaryjności sieci. Dodatkowym atutem jest korzystny wpływ na środowisko, m.in. poprzez zmniejszenie poziomu szkodliwych emisji do atmosfery. W wyniku przeprowadzonego przez Enea Operator postępowania partnerem programu wybrano Politechnikę Poznańską, która pełnić będzie rolę podwykonawcy. Uczelnia zapewni wiedzę, laboratoria oraz odpowiedni sprzęt do badań. n

l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

Zdjęcie: Energa-Operator

Sieci z lotu ptaka

Pozyskane informacje pozwolą na przygotowanie raportów oceniających stan techniczny sieci

»»PGE Dystrybucja

31 milionów na Budzyń Lubelski oddział PGE Dystrybucja gruntownie przebuduje stację 110/30/15 GPZ Budzyń. Powstała w latach 50., po dwóch dekadach doczekała się modernizacji. Obecnie pracuje z rozdzielniami: dwusystemową 110 kV, 30 kV, stanowiącą wyłącznie rezerwowe zasilanie dla stacji GPZ Annopol, oraz 15 kV. Na decyzję o przebudowie stacji GPZ Budzyń miało wpływ kilka czynników: konieczność zasilenia projektowanej nowej linii 110 kV Annopol - Budzyń, układ pracy rozdzielni 110 kV uniemożliwiający wymianę wyeksploatowanych urządzeń oraz likwidacja napięcia 30 kV (po wybudowaniu wspomnianej linii w kierunku Annopola). W rozdzielni 15 kV należało również zapewnić miejsce dla wydawania nowych warunków przyłączeniowych. Dodatkowo, ze względu na pracę sieci koordynowanej, przebudowa stacji musi być realizowana z ciągłą pracą rozdzielni 110 i 15 kV. Nowa stacja powstanie m.in. w oparciu o nowoczesną rozdzielnię 110 kV typu GIS w układzie z podwójnym sekcjonowanym

systemem szyn zbiorczych wraz ze sprzęgłem poprzeczno-podłużnym oraz miejscem na cztery dodatkowe pola liniowe 110 kV oraz dwusekcyjną 44-polową rozdzielnią 15 kV zasilaną z dwóch transformatorów 110/15 kV. Przebudowa stacji GPZ Budzyń zwiększy techniczną możliwość przyłączania kolejnych źródeł czystej energii na obsługiwanym obszarze, a tym samym przyczyni się do redukcji emisji dwutlenku węgla. Całkowita wartość inwestycji wynosi 31 127 500 zł, z czego 17 537 050 zł to dofinansowanie. Pieniądze będą przekazane w ramach działania 1.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, poddziałania 1.1.2 Wspieranie projektów dotyczących budowy oraz przebudowy sieci umożliwiających przyłączanie jednostek wytwarzania energii z OZE Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020. Projekt realizuje PGE Dystrybucja Oddział Lublin. Jego zakończenie planowane jest na grudzień 2019 roku. n

INFORMACJE ZE SPÓŁEK

»»PGE Dystrybucja

Centrum Łodzi, zasilane obecnie z dwóch linii napowietrzno-kablowych wychodzących ze stacji energetycznych Janów i Milionowa, zyska nowe połączenie kablowe 110 kV Śródmieście – Drewnowska. Jego długość wynosi prawie 3,5 km i biegnie pod ulicami: Kilińskiego, Traugutta, Wschodnią, Parkiem Staromiejskim oraz Zachodnią i Drewnowską. Trasę podzielono na sześć odcinków o długościach od 500 do 650 m każdy. Będą one połączone za pomocą trzech kompletów przelotowych muf kablowych oraz dwóch z przeplotem żył powrotnych (tzw. mufy cross-bondingowe), co wpłynie na ograniczenie strat sieciowych. Wraz z linią kablową układany jest również trakt światłowodowy. Ze względu na mocno zurbanizowany teren budowa wymaga użycia osłony rurowej z każdą fazą znajdującą się w oddzielnej rurze. Zastosowano również nowoczesną technologię z wykorzystaniem tzw. przewiertów sterowanych. Metoda ta ogranicza ryzyko uszkodzenia obiektów infrastrukturalnych znajdujących się na trasie, np. kabli energetycznych, teletechnicznych, instalacji wodno-kanalizacyjnych, gazowych, jak również cieków wodnych (linia w trzech

Zdjęcie: PGE Dystrybucja

Linia kablowa w centrum Łodzi

Linia ma prawie 3,5 km i będzie przebiegać pod ulicami: Kilińskiego, Traugutta, Wschodnią, Parkiem Staromiejskim oraz Zachodnią i Drewnowską

miejscach krzyżuje się z podziemnym korytem rzeki Łódki). Wyjątkowo, nowa linia kablowa układana jest nie w chodniku lecz w pasie jezdni. Zastosowana technologia przewiertów sterowanych nie powoduje wyłączenia z ruchu pasa drogowego ani poważnych utrudnień komunikacyjnych. Część trasy linii Śródmieście – Drewnowska przechodzi przez Park Staromiejski. Ze względu na konieczność ochrony drzew trasa linii przebiega po jego obrzeżach, a kable układane są na głębokościach

znacznie większych niż standardowe, aby nie uszkodzić systemów korzeniowych. Budowa realizowana jest we współpracy z miastem, które na części trasy nowej linii prowadzi również inwestycje drogowe oraz infrastrukturalne. Zakończenie prac kablowych zaplanowano na listopad 2018 roku. Równolegle trwa budowa pola liniowego w RPZ Drewnowska, co umożliwi podłączenie kabla bezpośrednio po zakończeniu robót ziemnych. n

»»PKP Energetyka i UTK

Nowe technologie w kolejnictwie Działania na rzecz bezpieczeństwa sieci trakcyjnej oraz ruchu kolejowego, w tym digitalizacja pracy elektromonterów, automatyczny system ostrzegania maszynistów i szkolenia z wykorzystaniem najnowszych technologii, to tematy poruszane podczas spotkania pracowników Urzędu Transportu Kolejowego (UTK) z przedstawicielami PKP Energetyka. Reprezentanci UTK przyjechali do Zakładu Robót Energetycznych, gdzie ma powstać multimedialne centrum edukacyjne dla pracowników kolei. Przetestowali mobilną wersję aplikacji E-Tabor (narzędzia IT wspierającego systemy zarządzania bezpieczeństwem ruchu kolejowego SMS oraz utrzymaniem pojazdów kolejowych MMS), obejrzeli pociąg sieciowy i poznali jego możliwości, a także przećwiczyli moduł szkoleniowy na mobilnym symulatorze wykorzystującym technologię Virtual Reality (VR). Multimedialny poligon szkoleniowy to miejsce, w którym pracownicy w bezpiecznych warunkach będą mogli poznać i przećwiczyć wszelkie czynności związane z utrzymaniem kolejowej sieci trakcyjnej, w tym sprawdzanie jej stanu, a także konserwację oraz wymianę niezbędnych elementów. Inwestycja przewiduje budowę 517 m sieci jezdnej na bocznicy kolejowej oraz pełne zaplecze

dydaktyczne i socjalne. Poligon umożliwi przećwiczenie 40 czynności związanych z utrzymaniem sieci trakcyjnej. Program szkoleniowy opracowany na potrzeby projektu składa się z części teoretycznej oraz praktycznej. W pierwszej wykorzystane będą m.in.: e-learning, multimedialna sala z filmami instruktażowymi oraz technologia VR, dzięki której można bezpiecznie przećwiczyć niebezpieczne sytuacje, które zdarzają się w świecie realnym. Część druga odbywać się ma na rzeczywistym stanowisku szkoleniowym, z wykorzystaniem wybudowanej w tym celu infrastruktury, obejmującej sieć trakcyjną. Umożliwi to ćwiczenie prac z użyciem pociągu technicznego, wraz z podstawowymi czynnościami montażu, konserwacji i naprawy sieci trakcyjnej. W ramach poligonu stworzona zostanie ścieżka certyfikacji dla pracowników, a sam program szkoleń ma objąć docelowo ponad 2400 pracowników spółki (na poligonie szkoleniowym oraz w symulatorze pojazdu szynowego). n

Informacje ze spółek opracowała Marzanna Kierzkowska

wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l

ROZMOWA MIESIĄCA

Partnerstwo innowacyjne Wywiad z prof. dr. hab. inż. Maciejem Chorowskim, dyrektorem Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

»»

Pełni Pan Profesor funkcję dyrektora Centrum od ponad dwóch lat. Jakie cele stawia Pan przed NCBR? Przede wszystkim, żeby środki wydawane przez NCBR, czyli około miliarda euro rocznie, charakteryzowały się dużą stopą zwrotu, a także, by w przyszłości przełożyły się na wpływy podatkowe państwa. Mam świadomość, że szczególnie w takich sektorach jak energetyka, żeby coś zaczęło przysparzać korzyści, musi minąć około dekady. Ponieważ jednak nie możemy z rozliczeniem projektów czekać dziesięć czy dwadzieścia lat, stawiamy sobie cele krótkoterminowe i chcemy, żeby były one mierzalne. Chciałbym również wprowadzić nowe mechanizmy finansowania prac badawczo-rozwojowych. Odejść od systemu dotacyjnego, gdzie rozlicza się projekt przede wszystkim ze względu na staranność wydawania środków, do takiego, który już w kilku programach wprowadziliśmy. To tzw. partnerstwo innowacyjne lub zamówienia przedkomercyjne. Opierają się one na formule problem driven research. System ten wzorowany jest na metodach, jakie Amerykanie stosują w swoich agencjach finansujących naukę. Charakteryzuje się tym, że definiujemy pewien cel, którego osiągnięcie wymaga wykonania prac badawczo-rozwojowych. Na początku duża grupa podmiotów próbuje zrealizować postawione zadanie. Spośród nich wybieramy najlepsze projekty. Zapraszamy ich autorów do realizacji kolejnego etapu. Po czym znów wybieramy najlepszych. Stopniowo, wraz ze spadkiem liczby uczestników, zwiększamy finansowanie. Jeżeli najlepsze zespoły badawcze osiągną postawiony cel, np. dojdą do prototypu urządzenia, w nagrodę mogą wejść z produktem na zagwarantowany przez nas rynek. Jest to taka, powiedzmy, moja ambicja, żeby tego typu mechanizm stał się rzeczywistością i był szeroko stosowany w Polsce. Oczywiście nie wszystkie środki NCBR chciałbym w ten sposób wydawać, bo to 6 l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

by z kolei znaczyło, że popadliśmy w samozadowolenie. Trzeba utrzymać jednocześnie inicjatywy oddolne: ludzie przychodzą do nas z własnymi pomysłami, a my oceniamy je pod względem szans na realizację.

»»

Kto może liczyć na dofinansowanie z NCBR? Na dofinansowanie z NCBR może liczyć każda firma, która jest zdecydowana, żeby prowadzić prace badawczo-rozwojowe (B+R) i gotowa współfinansować je z własnych środków. To jest właściwie pełna odpowiedź. Firmy z reguły nie posiadają wszystkich kompetencji, które są niezbędne do realizacji prac B+R, więc muszą sięgać po te, które są obecnie na uczelniach, w instytucjach, instytutach badawczych, nieraz w firmach technologicznych. W ofercie mamy także programy umożliwiające aplikację o środki finansowe konsorcjom naukowo-przemysłowym. Innym celem strategicznym jest wprowadzenie do produktów NCBR mechanizmów zwrotnych. Oferujemy kapitał o charakterze publicznym. Wymagamy, aby beneficjenci potrafili go spożytkować tak, żeby stał się kapitałem inwestycyjnym, połączonym z prywatnym, by dał wzrost wartości.

»»

Jakie projekty energetyczne zyskały już wsparcie NCBR? W zaawansowane metody wytwarzania energii, poprawę efektywności, magazyny energii i inne prace badawcze dotyczące energetyki w szeregu programów NCBR – m.in. IUSER, PBSE, ZB 1-4 – zainwestowano około miliarda złotych. Skala wsparcia sektora wynika z racji tego, że energetyka była jednym z pierwszych obszarów objętych programem strategicznym. Zagadnienia ,,okołoenergetyczne'', czy też stricte energetyczne opracowywane były także w innego rodzaju konkursach, np. w tzw. szybkiej ścieżce. Naszymi beneficjentami są zarówno duże

przedsiębiorstwa, takie jak PGE, Tauron czy KGHM, jak i zupełnie rozproszeni odbiorcy, którzy w obszarze gospodarki energią postrzegają możliwość poprawy własnych warunków gospodarowania. Według mnie, pierwszym, który zmierza do konkretnego celu w sektorze energetycznym, jest nasz nowy program Bloki 200+. Postanowiliśmy utrzymać jeszcze przez co najmniej dekadę lub dwie mniej więcej 10 GW mocy elektrycznej zainstalowanej w blokach węglowych 200 MW. Chcemy, aby odbyło się to nie poprzez ich wymianę na nowe, tylko żeby nastąpiły działania modernizacyjne.

»»

Czy w przyszłym roku planowane jest ogłoszenie naboru w ramach PBSE lub innego z zakresu dystrybucji energii elektrycznej? Teraz poddajemy ewaluacji programy sektorowe. Decyzje o tym, czy i kiedy będziemy wznawiać nabór zapadną we wrześniu lub październiku. Jesteśmy natomiast nadal otwarci na propozycje przychodzące w ramach szybkiej ścieżki, gdzie nie ma żadnych ograniczeń. Z kolei w formule partnerstwa innowacyjnego czy zamówienia przedkomercyjnego możemy przeprowadzić konkurs na rozwiązanie konkretnego problemu, tylko on musi zostać zidentyfikowany: przyjść do nas, zapukać do drzwi, powiedzieć, że jest. Obecnie mamy uruchomione trzy postępowania w formule problem driven research – jedno partnerstwo innowacyjne i dwa zamówienia przedkomercyjne.

»»

Czy przewidują Państwo w przyszłych naborach, w ramach szybkiej ścieżki dla dużych przedsiębiorstw i konsorcjów, obniżenie progu minimalnej wartości kosztów kwalifikowalnych? Nie, dlatego że już to zrobiliśmy, obniżając progi o połowę. Realizujemy konkursy na poziomie narodowym. Nie chcemy konkurować z funduszami dystrybuowanymi w ramach Regionalnych Programów

ROZMOWA MIESIĄCA Operacyjnych. W RPO są niższe progi. To dla nich przeznaczony jest limit „set” tysięcy złotych.

»»

Na co zwracają Państwo uwagę, podejmując decyzję o wsparciu? Czy liczy się bardziej wymiar naukowy, innowacyjność, mocno perspektywiczne patrzenie w przyszłość, czy natychmiastowa wręcz przydatność danego projektu dla gospodarki? Przy ocenie projektów zawsze bierzemy pod uwagę zarówno wartość naukową badań, jak i ich sens gospodarczy. Te oba komponenty muszą pojawić się w projekcie, żeby miał on szansę na dofinansowanie z NCBR.

»»

Jak firmy, zwłaszcza energetyczne, radzą sobie z przygotowaniem wniosków? Przygotowanie wniosku ma zawsze dwa aspekty, tj. merytoryczny i ekonomiczny. Uważam, że najlepsze wnioski pod względem merytorycznym to te, które firmy dobrze przemyślą i same napiszą, a najgorsze – pisane przez kogoś z zewnątrz. Te bywają bardzo trudne do interpretacji, bo z jednej strony nie można założyć, że za nim nic nie ma, a z drugiej – powstaje pytanie, jak go ocenić, ponieważ często charakteryzuje się określeniami typu „kopiuj i wklej”. Jeżeli chodzi o część ekonomiczną, to już zależy od firmy, czy woli zatrudnić kogoś z zewnątrz, czy kogoś do tego przeszkolić.

»» Zatem, jaka jest różnica

między naszym, polskim modelem współpracy biznes – nauka a tym wdrażanym od lat w Europie i na świecie? Można wskazać na przykłady bardzo dobre, można też wskazać na przykłady złe. Myślę, że jak się czyta opracowania pochodzące z Francji czy z Niemiec,

Zdjęcie: NCBR

»»

Czy polskie uczelnie są przygotowane do współpracy z przedsiębiorcami? Kierunek przepływu pieniędzy niejako zmusza uczelnie, żeby dostosowywały się do potrzeb przedsiębiorstw czy końcowego użytkownika. To jest już trwała tendencja, ponieważ na uczelniach pojawia się nowe pokolenie, które nie boi się tego zjawiska, nie odczuwa dyskomfortu, że schodzi z drogi mocno wypreparowanej ze świata rzeczywistego biznesu.

prof. dr. hab. inż. Maciej Chorowski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju

to wynika z nich, że środowiska naukowe się separują. Problem widać szczególnie w obszarze nowych technologii, jak na przykład IT. Nie ma możliwości, żeby uczelnie płaciły tak dobrze, jak firmy komercyjne. A firmy komercyjne chcą mieć tak dobrych ludzi jak uczelnie. Ale np. w Stanach Zjednoczonych znaleziono rozwiązanie – można mieć jedno i drugie. Jeśli ktoś chce zatrudnić np. profesora ze Stanford do pracy, dajmy na to, na rzecz firmy technologicznej, to akceptuje, że ten człowiek pozostaje profesorem renomowanej uczelni, zachowując m.in. prawo do własnych badań, publikacji pod swoim

nazwiskiem, swobody wypowiedzi. Z kolei Stanford musi się zgodzić, że nie ma takiego naukowca na wyłączność, tylko np. ma do dyspozycji połowę jego czasu.

»»

Firmy energetyczne angażują się ostatnio w projekty start-upowe, siłą rzeczy opatrzone dużym ryzykiem. Czy to dobry kierunek? Chyba tak. Samo pojęcie start-up jest trochę nadużywane, modne. Kiedyś się mówiło „młoda firma”, „nowa firma”. Zresztą w projekty start-upowe angażują się nie tylko firmy energetyczne, ale generalnie duże przedsiębiorstwa. One wcale wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l

ROZMOWA MIESIĄCA nie muszą być chętne, żeby do swojego środka, co ma poukładane przepływy, ludzi, hierarchię, wpuszczać takie działania, które się spod tego wymykają. Wszystkie prace badawczo-rozwojowe bardzo szybko chcą się rozpychać po całym środowisku, jakie jest im dane do pracy w takim systemie. Dlatego, aby to miało sens, start-up powinien mieć gwarancję, że jeśli zrealizuje swoje zadanie, to firma rzeczywiście efekt takich działań od niego kupi. Jeżeli firma energetyczna ma mieć np. system szybkiego reagowania na katastrofy, to musi dopuścić świeże myślenie. Musi się też pogodzić z tym, że start-upy są mniej sterowalne. Np. firma energetyczna może utworzyć fundusz, który znajdzie spółkę, w jaką będzie inwestował – mamy już takie przedsięwzięcia realizowane przez spółki energetyczne dzięki wsparciu funduszu PFR NCBR CVC. Zespół inwestujący musi mieć własną politykę i być niezależny. Natomiast spółki, w które się inwestuje powinny posiadać perspektywę i rynek zbytu. Firma energetyczna, chcąc rozwiązać np. problem związany z inteligentnymi licznikami, oczekuje korzystnego rozwiązania. Start-upy z kolei powinny mieć perspektywę, że jeżeli zrealizują zadanie, to stworzony produkt będzie od nich odkupiony. Zarząd funduszu jednak nie może zostać do tego zmuszony, jeżeli ryzyko jest zbyt duże.

»»

Energetyka wspiera także rozwój elektromobilności. Jak Pan Profesor ocenia perspektywy rozwoju tego obszaru? Trudno powiedzieć, czy idziemy już pełną parą w kierunku elektromobilności. Potrafimy w NCBR zdefiniować problem i wyznaczyć cel – rozwiązanie tego problemu, dlatego m.in. realizujemy program Bezemisyjny Transport Publiczny, związany z autobusami. Szukamy zasobnika wodoru; całość uzupełni program dotyczący systemów ładowania, podpisaliśmy listy intencyjne dotyczące prac B+R nad opracowaniem niskoemisyjnych specjalistycznych pojazdów dla energetyki. Odpowiadamy w nich na konkretne zdefiniowane problemy, jak np. wyprowadzenie emisji z miast. Jeżeli jednak mielibyśmy za cel postawić odejście od paliw płynnych, to możemy napotkać jeszcze wiele zawirowań. Wdrażając elektromobilność w Polsce, warto skorzystać z doświadczeń inny krajów. Np. w Paryżu system carsharingu 8 l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

musiał być wycofywany, bo był źle przemyślany. Samochód miał być francuski, w miarę tani, mało złożony, taki łatwy do obsługi, trudno dający się zepsuć. Auta można było pobierać tylko w centrum i oddawać w specjalnych punktach. Jak ktoś jechał do centrum i nie mógł zostawić pojazdu tam, gdzie chciał, to musiał odjeżdżać dalej, czyli w sumie i tak tracił tę przebytą drogę. Auta były porzucane poza centrum i zaczęły przynosić takie straty, że system się załamał. Mając to na uwadze, powiedziałbym: szansa na pewno istnieje, natomiast to nie jest jeszcze determinizm.

Realizujemy program Bezemisyjny Transport Publiczny, związany z autobusami. Szukamy zasobnika wodoru; całość uzupełni program dotyczący systemów ładowania, podpisaliśmy listy intencyjne dotyczące prac B+R nad opracowaniem niskoemisyjnych specjalistycznych pojazdów dla energetyki. Odpowiadamy w nich na konkretne zdefiniowane problemy, jak np. wyprowadzenie emisji z miast.

»»

Pod koniec czerwca podpisano list intencyjny dotyczący wspólnej realizacji programu „e-VAN” mającego na celu stworzenie innowacyjnych bezemisyjnych pojazdów dostawczych do 3,5 tony. Czy uważa Pan, że jest to początek wielkiej ery aut elektrycznych w spółkach energetycznych? Dlaczego sygnatariuszem porozumienia zostały

właśnie spółki z obszaru przesyłu i dystrybucji? Liczymy na to, że rzeczywiście jest to szansa, gdyż mieścimy się zarówno w segmencie tego samochodu, jak i jego dobrze zdefiniowanej grupy użytkowników. W NCBR mamy kilka programów finansowych, w ramach których mogą powstawać takie rozwiązania. W związku z tym chcielibyśmy najpierw zobaczyć, czy już nie jest finansowane coś, co później można byłoby jedynie dostosować do potrzeb tego programu. Jeżeli nie znajdziemy takiego projektu, to wtedy można uruchomić program pozwalający na stymulowanie projektów, które są w trakcie realizacji, a mogłyby prowadzić do rozwiązania tego zagadnienia.

»»

W jednym z wywiadów postawił Pan Profesor tezę, że ta gospodarka odniesie globalny sukces, która będzie miała dwie równie silne nogi. Jedną zajmującą się przetwarzaniem danych, drugą zapewniającą wystarczającą ilość energii. Proszę rozwinąć to zagadnienie. Jeżeli chodzi o zdolność posługiwania się dużą ilością danych, ich obróbką i zapamiętywaniem, to właściwie jednostką finansującą staje się energia. Tutaj widać, że nie można wytworzyć gospodarki cyfrowej, która jest wolna od elektrowni. A jeśli już się posiada zdolność wytwarzania, czy też konwersji dużej ilości energii, to warto pomyśleć również o części cyfrowej. Dla mnie inspirujące było doświadczenie, kiedy przejrzałem lokalizacje serwerów Google i przeczytałem, że jest to największy na świecie producent serwerów, który nie sprzedał żadnego. Konkursy o charakterze otwartym ogłaszane przez tę firmę dotyczą np. problemu chłodzenia serwerowni. Dąży w tym do obniżenia parametru określającego stosunek ilości energii koniecznej na chłodzenie do tej, którą pobiera na zasilanie. To jest dobry przykład na potwierdzenie tezy, że jak się wchodzi w nową gospodarkę, którą możemy nazwać gospodarką 4.0, to komponent energetyczny musi być tym bardziej hołubiony. W innej sytuacji wpadamy w dwa uzależnienia: od czyjejś energii i od czyichś danych.

»» Dziękujemy za rozmowę. Rozmawiali Olga Fasiecka, Wojciech Tabiś

Z DZIAŁALNOŚCI PTPIREE

Poznań w biegu

Zespołowo o cyberbezpieczeństwie 8 i 9 sierpnia obradował Zespół PTPiREE ds. Cyberbezpieczeństwa. Zidentyfikował listę zagadnień wynikających z ustawy o Krajowym Systemie Cyberbezpieczeństwa istotnych dla OSP i OSD, m.in. kryteria dotyczące raportowania incydentów. Debatowano również nad obszarami możliwej standaryzacji dla operatorów w zakresie infrastruktury technicznej oraz systemów IT. Prace nad tą tematyką będą kontynuowane podczas zaplanowanych, cyklicznych spotkań warsztatowych.

Nowoczesne technologie w energetyce 2 września dwie drużyny pracowników PTPiREE wzięły po raz kolejny udział w poznańskiej edycji Poland Business Run. W tegorocznej wystartowało kilka tysięcy biegaczy. Najliczniejszą reprezentację wystwiała Enea – 25 drużyn, która była sponsorem głównym wydarzenia. W biegu uczestniczyli również pracownicy PSE. Jest to największy charytatywny bieg biznesowy. Pomaga osobom niepełnosprawnym sfinansować protezy i rehabilitację. Ma charakter sztafety, w której bierze udział pięciu zawodników – i odbywa się co roku jednocześnie w największych miastach naszego kraju. W stolicy Wielkopolski bieg odbył się po raz pierwszy pięć lat temu.

Liczniki energii – konsultacje Trzykrotnie (1-2 i 21-22 sierpnia oraz 1-2 września) obradowało gremium złożone z członków zespołów PTPiREE ds. AMI oraz ds. Liczników. Przeanalizowano uwagi, jakie wpłynęły podczas konsultacji „Projektu wymagań technicznych dla statycznych bezpośrednich liczników energii elektrycznej”. Zgłosiło je 14 podmiotów. Zasadne uwzględniono w wersji końcowej dokumentu. Opracowane wymagania techniczne w całości lub części służyć mogą przyszłym postępowaniom na zakup bezpośrednich liczników statycznych zdalnego odczytu, a w szczególności dla potrzeb liczników, jakie powinny zostać zainstalowane w celu spełnienia wymagań wynikających z ustawy o rynku mocy. Projekt po konsultacjach powinien zostać w najbliższym czasie opublikowany na stronie internetowej PTPiREE.

10 września, podczas Targów Energetycznych ENERGETAB w Bielsku-Białej, odbyły się organizowane cyklicznie przez PTPiREE warsztaty Nowoczesne Technologie w Energetyce. W tym roku poświęcone rozwiązaniom typizacyjnym dla linii napowietrznych SN. Przedstawiono nowy ,,Album linii napowietrznych jednotorowych średniego napięcia z przewodami w osłonie 50-120 mm² na żerdziach wirowanych – układ przewodów płaski, pierwszy opracowany na podstawie norm PN-EN 503411:2013-03 oraz PN-EN 50341-2-22:2016-04.

Spotkania rad dyrektorów i zespołów PTPiREE Tegoroczne Targi Energetyczne Energetab były, jak co roku, okazją do spotkania większości rad dyrektorów i kilku zespołów działających w ramach PTPiREE. W Wiśle od 10 do 11 września odbyły się spotkania Rady Dyrektorów ds. Dystrybucji, Rady Dyrektorów ds. Zarządzania Majątkiem Sieciowym, Rady Dyrektorów ds. Planowania i Rozwoju oraz Rady Dyrektorów ds. Systemu Elektroenergetycznego. Odbyło się także wspólne spotkanie Rady Dyrektorów ds. Prawa i Zespołu ds. Służebności, poświęcone w szczególności omówieniu kwestii opodatkowania gruntów rolnych i leśnych pod liniami elektroenergetycznymi zarówno w aktualnym, jak i nowym stanie prawnym – od 1stycznia 2019 roku. Obradował także Zespół ds. Ruchu. W środę, 13 września, odbyło się posiedzenie Zarządu PTPiREE. n

wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l

RYNEK I REGULACJE

Nie tylko poprawa niezawodności pracy sieci Sektor dystrybucji nie tylko stosuje coraz nowocześniejsze technologie, ale także sam coraz więcej na nie wydaje. W 2017 pięciu największych operatorów systemów dystrybucyjnych (OSD) zainwestowało w innowacje ponad 420 mln zł i było to o ponad 135 mln zł więcej niż rok wcześniej. IRENEUSZ CHOJNACKI

Segment dystrybucji energii elektrycznej to bardzo techniczny biznes. Może właśnie z tego powodu zwykle mało kto wgłębia się w to, na czym w warstwie technicznej polegają inwestycje OSD, jakie technologie są stosowane w związku z ich wykonawstwem i czemu faktycznie służy realizacja konkretnych zadań. Sprawy mają się tak, że w sektorze stosowane są coraz nowsze technologie, prowadzone są innowacyjne projekty i nie zawsze chodzi tylko o poprawę niezawodności zasilania odbiorców, ale m.in. także o przygotowanie sieci na rozwój odnawialnych źródeł energii, ograniczanie strat sieciowych, zwiększenie mocy przyłączeniowych dla już działających podmiotów gospodarczych, czy o ograniczenie powierzchni zajmowanych przez urządzenia energetyczne. Taki właśnie wielowymiarowy charakter pod względem celów ma ogłoszony na początku tego roku przez Energę-Operator program rozwoju sieci wysokich napięć (WN) na lata 2018-2027, obejmujący 318 zadań inwestycyjnych o łącznej wartości blisko 3 mld zł. Głównym celem inwestycji Energi-Operator w sieć wysokiego napięcia jest wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego oraz nowe przyłącza dla powstających firm i odnawialnych źródeł energii (OZE) lub zwiększenie mocy przyłączeniowych dla istniejących podmiotów. – W wielu liniach planuje się zastosowanie przewodów w technologii małozwisowej (o planowanej łącznej długość 350 km), 10 l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

Nakłady inwestycyjne na innowacje w sektorze dystrybucji *

203,5

147,2

2016 r. 94,7

2017 r.

60,5

62,2

56,3

40,8 30 6,5 Enea Operator

Energa Operator PGE Dystrybucja

Tauron Dystrybucja

3,4

innogy Stoen Operator

Źródło: Raporty PTPiREE,* dane w mln zł

Źródło: Raporty PTPiREE, * dane w mln zł, rok 2017 – kwota inwestycji przeznaczonych na innowacje, rok 2016 – kwota inwestycji traktowanych jako inwestycje w innowacje

które w porównaniu z przewodami konwencjonalnymi pozwalają w stanach awaryjnej pracy sieci przesyłać o wiele większe moce. Charakteryzują się przy tym znacznie mniejszą rezystancją jednostkową, co z kolei ma wpływ na ograniczenie strat sieciowych w normalnym układzie pracy – poinformowała spółka, wskazując także, iż w wielu projektach stacji zastosowane zostaną technologie GIS oraz HIS (w rozdzielniach WN), które pozwalają znacznie

ograniczyć powierzchnię terenu, na którym będą one zlokalizowane. Realizowano wiele inwestycji jednostkowych, których celem jest zwiększenie możliwości przyłączania OZE. Temu służy m.in. realizowana przez PGE Dystrybucja przebudowa linii 110 kV Poniatowa – Nałęczów. Dzięki niej zwiększy się możliwość przyłączania OZE m.in. poprzez zwiększenie obciążalności linii, zmniejszenie strat przesyłowych oraz poprawę jakości

Zdjęcie: Adobe Stock

RYNEK I REGULACJE

W sektorze przesyłu i dystrybucji stosowane są coraz nowsze technologie i prowadzone są innowacyjne projekty

zasilania odbiorców. Zakończenie inwestycji planowane jest na grudzień tego roku. Nie zawsze inicjatywy OSD mają charakter, można powiedzieć, twardych projektów technicznych. W sierpniu Enea Operator podpisała umowę z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) na dofinansowanie programu, który ma ograniczyć straty w transformatorach średniego napięcia na niskie. (O czym piszemy na str. 4 w Informacjach ze spółek – przyp. red.). – Ważnym aspektem rozwoju spółki na rynku energetycznym jest nie tylko udoskonalanie swoich usług, ale także optymalizacja kosztów. Staje się to możliwe m.in. poprzez opracowanie i wdrożenie innowacyjnych rozwiązań dotyczących stacji transformatorowych, na których oparty jest przesył i dystrybucja energii elektrycznej. Realizacja projektu pomoże ograniczyć również emisję szkodliwych substancji do atmosfery – powiedział Wojciech Drożdż, wiceprezes Enei Operator ds. innowacji i logistyki. Operatorzy wdrażają też FDIR (Fault Detection Isolation and Restoration), czyli system automatycznej detekcji i izolacji miejsca zwarcia, co skraca czas przywracania zasilania odbiorców. Inny przykład dbałości o niezawodność dostaw energii to zbudowane przez energetyków z Taurona Dystrybucja mobilne urządzenie, które w przypadku poważnych awarii sieci średniego napięcia lub prowadzenia prac modernizacyjnych czy inwestycyjnych jest w stanie w bardzo krótkim czasie zasilić

około tysiąca gospodarstw domowych. (O czym szerzej na str. 28 w dziale Wydarzenia – przyp. red.). Nowoczesne technologie stosowane są przez OSD także podczas oględzin linii elektroenergetycznych, co jest jednym z podstawowych zabiegów eksploatacyjnych i stanowi główny element oceny stanu technicznego sieci. W Enerdze-Operator oględziny dokonywane są zarówno przez zespoły piesze, jak i przy wykorzystaniu śmigłowców wyposażonych w specjalistyczny sprzęt fotogrametryczny. Jak już o nich mowa to dodajmy, że stołeczny oddział jako pierwszy w PGE Dystrybucja testuje wykorzystywanie helikopterów również do wycinek drzew i gałęzi wzdłuż linii wysokiego i średniego napięcia. Śmigłowiec wyposażony jest w specjalną piłę posiadającą dziewięć ostrzy i ważącą prawie 400 kilogramów. Dzięki tej metodzie w sprzyjających warunkach pogodowych można w ciągu jednego dnia wykonać pracę, która tradycyjnym ekipom zajęłaby cały tydzień. Przy tym PGE Dystrybucja utrzymuje, że w niektórych przypadkach możliwe będzie prowadzenie takiej wycinki bez wyłączania linii elektroenergetycznych, czyli bez przerw w dostawie energii elektrycznej dla odbiorców. Tauron Dystrybucja realizuje we Wrocławiu przedsięwzięcie nowatorskie na skalę europejską. Spółka zbudowała w stolicy Dolnego Śląska system

inteligentnego opomiarowania AMI, w którym zostaną zastosowane liczniki od trzech producentów w standardzie OSGP (Otwarty Protokół Smart Grid) z zachowaniem najwyższych norm bezpieczeństwa komunikacji PLC. Jak utrzymuje Tauron, to pierwsze tego typu rozwiązanie na Starym Kontynencie. Najpierw w aglomeracji wrocławskiej spółka zainstalowała około 368 tys. liczników w ramach projektu AMIPlus Smart City Wrocław, a były to w pełni interoperacyjne, czyli współdziałające i komunikujące się ze sobą w sieci elektroenergetycznej, liczniki dwóch różnych producentów – Nes i Apator. W tym roku firma zdecydowała się na liczniki trzeciego – Mitsubishi Electric, który debiutuje na rynku krajowym i europejskim. To urządzenie trójfazowe, zgodne ze standardem OSGP w technologii PLC. Wcześniej zbadano je pod kątem interoperacyjności i zgodności ze specyfikacją AMI. Obecnie liczniki AMI nowego producenta są instalowane w sieci Tauron Dystrybucja, głównie dla nowo przyłączanych klientów. Na koniec przypomnijmy, że w 2016 roku Enea Operator, Energa-Operator, PGE Dystrybucja, Tauron Dystrybucja oraz innogy Stoen Operator zainwestowało łącznie w innowacje ok. 285 mln zł, a w 2017 roku kwota ta sięgnęła 420,1 mln zł.

Autor jest dziennikarzem Magazynu Gospodarczego ,,Nowy Przemysł’’ oraz portalu wnp.pl wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l 11

RYNEK I REGULACJE

Koncepcja nowego Prawa zamówień publicznych 6 czerwca 2018 roku na stronie internetowej Urzędu Zamówień Publicznych (UZP) udostępniono ,,Koncepcję nowego Prawa zamówień publicznych''. Przygotowało ją Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii oraz UZP. Obecnie trwają konsultacje społeczne propozycji zmian zaprezentowanych w dokumencie, po których rozpoczną się prace nad projektem nowego Prawa zamówień publicznych (Pzp). EWA ROSTKOWSKA GJW Gramza Jenerowicz Wspólnicy, Kancelaria Radców Prawnych Sp.p.

Intencją autorów koncepcji jest stworzenie warunków do realizacji celów Polityki Zakupowej Państwa – spójnej i kompleksowej strategii zamówień publicznych, uwzględniającej aspekty innowacyjne, środowiskowe i społeczne oraz bardziej efektywne wydatkowanie środków publicznych, czemu służyć ma wprowadzenie zasady efektywności, rozumianej jako najlepszy stosunek nakładów do rezultatów uzyskanych zamówień. Realizacji tych priorytetów podporządkowano cele szczegółowe, w tym: zwiększenie konkurencyjności, poprawa dostępu do rynku małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), lepsze zarządzanie procesem oraz realizacją zamówienia, podniesienie roli współpracy zamawiających z wykonawcami, sprawny i dostępny tryb odwoławczy, większa transparentność postępowań, usprawnienia proceduralne i systemu kontroli, identyfikacja zamówień strategicznych, zwiększenie liczby zamówień innowacyjnych, zielonych i społecznych. Według autorów dokumentu, dla zwiększenia efektywności wydatkowania środków publicznych, uzasadnione jest wprowadzenie zmian na wszystkich etapach procesu zakupowego, od planowania po przygotowanie i przeprowadzenie postępowania, jak również wykonywania umowy w sprawie zamówienia. W koncepcji proponuje się zwiększenie roli planowania w zamówieniach publicznych, m.in. poprzez wprowadzenie obowiązku dla centralnych organów administracji rządowej określenia strategii 12 l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

zarządzania poszczególnych kategorii zakupowych oraz wskazania zamówień stanowiących realizację polityki państwa. W odniesieniu do planów zamówień przewiduje się obowiązek ich kwartalnej aktualizacji. W przypadku zamówień o wartości przekraczającej 20 mln euro dla robót budowlanych oraz 10 mln euro dla dostaw lub usług, kolejnym krokiem poprzedzającym wszczęcie postępowania miałoby być obowiązkowe rozeznanie rynku, mające na celu ustalenie dostępnych opcji realizacji zamówienia oraz wstępne oszacowanie jego wartości. Autorzy dokumentu podkreślają rolę konsultacji rynkowych oraz wymiany informacji pomiędzy zamawiającym a wykonawcami na etapie planowania i przygotowywania postępowania. Nowa ustawa Pzp ma zachęcać zamawiających do szerszego niż dotychczas korzystania z doradztwa wykonawców w zakresie planowania i przygotowania postępowania, sporządzenia opisu przedmiotu zamówienia, specyfikacji jego istotnych warunków lub określenia wymagań umowy. Dodatkowo pod rozwagę poddaje się wprowadzenie możliwości zorganizowania spotkania informacyjnego z wykonawcami na etapie przygotowania postępowania. Mogłoby ono obejmować zagadnienia związane z planowaniem i przedstawioną charakterystyką zamówienia. Byłoby możliwe także po upublicznieniu wstępnego ogłoszenia informacyjnego. Dla ułatwienia dostępu potencjalnym wykonawcom do informacji

o zamówieniach rekomenduje się wprowadzenie zasady zamieszczania ogłoszeń o zamówieniu w oficjalnym publikatorze – Biuletynie Zamówień Publicznych dla zamówień poniżej progów unijnych oraz w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej dla tych o wartości równej i wyższej niż progi unijne. Ich publikacja na stronie internetowej zamawiającego będzie mogła nastąpić jedynie pomocniczo. W zakresie szacowania wartości zamówienia rozważa się wskazanie w nowej ustawie Pzp przesłanek uzasadniających łączne szacowanie wartości przedmiotu zamówień, które dotychczas wynikały z doktryny (tożsamość podmiotowa, czasowa i przedmiotowa). Proponuje się przy tym wprowadzenie normy stanowiącej, że te same reguły szacowania wartości dotyczyłyby zamówień, co do których nie stosuje się ustawy w związku z obowiązującymi włączeniami oraz takich, jakich udziela się w oparciu o szczególne procedury. Zgodnie z analizowaną koncepcją, nowe Prawo zamówień publicznych miałoby również zawierać uproszczone zasady podmiotowej kwalifikacji wykonawców. Proponowane jest uporządkowanie i doprecyzowanie przepisów dotyczących warunków udziału w postępowaniu oraz ograniczenie obligatoryjnych i fakultatywnych przesłanek wykluczenia. Ponadto planuje się wyraźne rozróżnienie oświadczeń wykonawcy od dokumentów służących wykazaniu spełnienia warunków udziału w postępowaniu lub braku podstaw do wykluczenia, w tym dokumentów uzupełnianych, a także uszczegółowienie kwestii aktualności dokumentów

RYNEK I REGULACJE potwierdzających spełnienie warunków udziału w postępowaniu. Z nowych regulacji ma jasno wynikać, że pojęcia aktualności dokumentów nie należy utożsamiać z datą ich wystawienia. Planowane jest również wprowadzenie do ustawy zakazu powoływania się na potencjał podmiotu trzeciego, jeżeli na etapie składania ofert wykonawca wykazywał samodzielne spełnienie warunku udziału w postępowaniu. Ograniczenie to jest zgodne z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 4 maja 2017 roku w sprawie C-387/14. Znaczącą zmianą byłoby obniżenie progu, po przekroczeniu którego istnieje obowiązek stosowania reżimu ustawy Pzp, z 30 tys. euro do 14 tys. euro, co powodować ma zwiększenie dostępu do zamówień dla przedsiębiorców z sektora MŚP. Wraz z obniżeniem progu bagatelności, planuje się wprowadzenie do ustawy procedury uproszczonej dla zamówień o wartości poniżej progów unijnych, pozwalającej na elastyczne sformułowanie warunków udziału w postępowaniu, zastosowanie uproszczonego opisu przedmiotu zamówienia, prowadzenie negocjacji i ustną komunikację z wykonawcami, pominięcie wykazywania w protokole postępowania, w jaki sposób uwzględniono koszty cyklu życia oraz uproszczone tryby udzielenia zamówienia. Autorzy dokumentu wskazują, że likwidacja wyłączeń od stosowania ustawy Pzp w przypadku zamówień o wartości poniżej progów UE umożliwiłaby zastosowanie dla nich jednolitej procedury uproszczonej i ograniczenie wydatkowania środków z pominięciem ustawy. Zasady dotyczące wyboru oferty najkorzystniejszej zasadniczo mają nie zmienić się. Mając na uwadze zasadę efektywności, rekomendowane jest pozostawienie dotychczasowych regulacji dopuszczających przypisanie kryterium ceny wagi przekraczającej 60 proc., jeżeli zamawiający określi w opisie przedmiotu zamówienia standardy jakościowe odnoszące się do wszystkich istotnych cech przedmiotu zamówienia. Pozytywnie należy ocenić inicjatywę rozstrzygnięcia wątpliwości związanych ze skutkami prawnymi upływu terminu związania ofertą oraz relacją terminu związania ofertą i wadium. Proponuje się jednoznaczne wskazanie w nowej ustawie Pzp, że wadium powinno być wniesione na okres tożsamy z terminem związania ofertą i przez cały ten czas winna być ona zabezpieczona wadium, a także dodanie reguły, zgodnie

z którą upływ terminu związania ofertą po wyborze najkorzystniejszej nie powodowałby automatycznego odrzucenia oferty. W odniesieniu do umów w sprawie zamówienia publicznego autorzy dokumentu zawracają uwagę, że dotychczasowa praktyka pokazała zdecydowany brak równowagi pozycji stron umowy, ujawniający się w przerzuceniu większości ryzyk na wykonawców, stosowaniu restrykcyjnych kar umownych, nieproporcjonalnych do wartości przedmiotu zamówienia i nieuwzględnianiu – co do zasady – wniosków wykonawcy o zmianę wzoru umowy. Takie działania skutkują często podniesieniem ceny ofertowej, w której wykonawcy starają się uwzględnić ryzyka narzucone przez zamawiającego. W związku z powyższym proponuje się wprowadzenie zasady proporcjonalności, którą zamawiający powinni kierować się formułując prawa i obowiązki stron umowy w sprawie zamówienia, a także utworzenie otwartego katalogu klauzul niedozwolonych. Nowe Prawo zamówień publicznych miałoby przewidywać uprawnienie do zaskarżenia postanowień umownych niezgodnych z prawem lub naruszających zasadę proporcjonalności. W określonych przypadkach obowiązkiem zamawiającego stałoby się przygotowywanie raportu z realizacji zamówienia. Rozszerzenie dostępu MŚP do rynku zamówień publicznych miałoby nastąpić poprzez dopuszczenie przez zamawiającego do udziału w danym postępowaniu jedynie wykonawców należących do sektora MŚP albo przyznanie określonej puli zamówień udzielanych przez poszczególnych zamawiających na poziomie poniżej progów unijnych tylko dla MŚP. W ocenie autorów koncepcji taka praktyka nie jest dyskryminująca dla wykonawców, ponieważ uprzywilejowanie dotyczy rozmiaru działalności wykonawcy, a nie jego przynależności państwowej. Rozwiązanie to zmuszałoby zamawiających do takiego planowania i przygotowywania zamówień, aby uwzględnić możliwości podmiotów należących do kategorii MŚP. Ponadto, zgodnie z zasadą dzielenia zamówienia na części, zamawiający zobowiązany byłby do zamieszczenia w opisie przedmiotu zamówienia informacji, czy zamówienie podlega podziałowi na części oraz uzasadnienia braku podziału. W przypadku umów zawieranych na okres przekraczający 12 miesięcy planuje się wprowadzenie obowiązku dokonywania płatności częściowych lub udzielania zaliczek, według wyboru zamawiającego.

W celu usprawnienia kontroli nad zamówieniami publicznymi, proponuje się obniżenie opłat sądowych od skarg na orzeczenia KIO do trzykrotności opłaty od odwołania. Obecnie stosowane stawki są zaporowe dla wykonawców, przez co ograniczają ich uprawnienia i kontrolę instancyjną orzecznictwa KIO. Jednocześnie sugeruje się dodanie do nowej ustawy Pzp możliwości zorganizowania przez zamawiającego na wniosek wykonawcy spotkania informacyjnego, w trakcie którego wykonawcy mogliby uzyskać wiedzę na temat sposobu organizacji zamówień publicznych i zebrać wskazówki, jak przygotować się do przyszłych postępowań. Takie rozwiązanie mogłoby zmniejszyć liczbę odwołań do KIO. Kolejnym ułatwieniem, jakie proponują twórcy koncepcji, jest stworzenie jednego, zintegrowanego rejestru, w którym wykonawca mógłby uzyskać stosowne dokumenty potwierdzające spełnianie warunków udziału w postępowaniu i brak podstaw do wykluczenia, np. zaświadczenia o niekaralności, o niezaleganiu ze składkami na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne czy podatkami. Obecnie, aby zdobyć wszystkie wymagane dokumenty, wykonawca musi się udać do kilku odrębnych organów. Weryfikacja potencjału podmiotowego oraz braku podstaw do wykluczenia wykonawców mogłaby następować także przez jednostkę certyfikującą. Certyfikat wystawiony przez nią zastępowałaby obowiązek przedstawienia dokumentów na potwierdzenie spełniania warunków udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia. System certyfikacji miałby być prowadzony przez jednostkę publiczną i bezpłatny. Inne propozycje zawarte w omawianym dokumencie dotyczą m.in. zmian w zakresie procedur szczególnych w zamówieniach publicznych, udzielania zamówień sektorowych, zamówień innowacyjnych i zrównoważonych, a także środków ochrony prawnej, statusu KIO, rozwiązań mających na celu ujednolicenie orzecznictwa, usprawnienie procesu odwoławczego, uregulowania postępowania skargowego, przyznawania ryczałtowego odszkodowania wykonawcy, którego oferty nie wybrano, a uzyskał korzystne dla siebie orzeczenie sądu w sytuacji, gdy umowa w sprawie zamówienia została już zawarta z innym wykonawcą. n Opracowano na podstawie „Koncepcji nowego Prawa zamówień publicznych”: https://www.uzp.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0029/36875/ Koncepcja_nowego_prawa_zamowien_publicznych.pdf

wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l 13

PTPIREE I LEGISLACJA

Działania PTPiREE w obszarze regulacji prawnych w sierpniu 2018 r. L.p.

Obszar działań

Dokumenty i efekty prac

Ustawa o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa – projekty aktów wykonawczych

• Pismo MC - zaproszenie na konferencję uzgodnieniową 10 sierpnia 2018 roku

Projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw

• Projekt nowelizacji ustawy Pe z 14 sierpnia 2018 roku • Stanowisko PTPiREE do projektu nowelizacji ustawy Pe – z 20 sierpnia 2018 roku

Projekty rozporządzeń Ministra Cyfryzacji w sprawie naruszenia bezpieczeństwa lub integralności sieci lub usług telekomunikacyjnych

• Projekt rozporządzenia MC w sprawie kryteriów uznania naruszenia bezpieczeństwa lub integralności sieci lub usług telekomunikacyjnych za naruszenie o istotnym wpływie na funkcjonowanie sieci lub usług • Projekt rozporządzenia MC w sprawie wzoru formularza do przekazywania informacji o naruszeniu bezpieczeństwa lub integralności sieci lub usług telekomunikacyjnych, które miało istotny wpływ na funkcjonowanie sieci lub usług

Projekt rozporządzenia Ministra Energii w sprawie wymagań • Projekt rozporządzenia z 26 czerwca 2018 roku technicznych dla stacji i punktów ładowania, stanowiących element • Uwagi PTPiREE do projektu rozporządzenia infrastruktury ładowania drogowego transportu publicznego

Ustawa o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa – projekty aktów wykonawczych Kontynuowane są prace na szczeblu ministerialnym nad projektami aktów wykonawczych do ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa. W ślad za uwagami w ramach konsultacji publicznych do projektów rozporządzeń: • Rady Ministrów w sprawie dokumentacji cyberbezpieczeństwa systemów informacyjnych wykorzystywanych do świadczenia usług kluczowych (nr RD 387), • Ministra Cyfryzacji w sprawie warunków organizacyjnych i technicznych dla podmiotów świadczących usługi z zakresu cyberbezpieczeństwa oraz wewnętrznych struktur organizacyjnych operatorów usług kluczowych odpowiedzialnych za cyberbezpieczeństwo (MC nr 111), 10 sierpnia zorganizowano konferencję uzgodnieniową, która odbyła się w siedzibie Ministerstwa Cyfryzacji. Podczas spotkania omawiano wszystkie zgłoszone uwagi, konsultacje i opinie dotyczące obu rozporządzeń. Przedstawicielka PTPiREE postulowała m.in. doprecyzowanie, jak wyglądać ma kwestia odniesienia w rozporządzeniach do normy PN ISO/IEC 27001 (normy międzynarodowej, standaryzującej systemy zarządzania bezpieczeństwem informacji): nie będzie wymagana certyfikacja, jednak istotne jest, aby w efekcie końcowym spełnione były wszystkie jej wymagania. 14

l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

Projekt nowelizacji ustawy Prawo energetyczne Do uzgodnień międzyresortowych oraz do konsultacji publicznych skierowano projekt ME nowelizacji ustawy Prawo energetyczne. Wynika ona z konieczności wdrożenia do polskiego porządku prawnego przyjmowanych na gruncie Unii Europejskiej kodeksów sieci i wytycznych, stanowiących środki mające na celu budowę wspólnego, jednolitego rynku energii elektrycznej. Projekt obejmuje też propozycję uregulowania instytucji sprzedaży rezerwowej oraz zmianę w ustawie o gospodarce nieruchomościami, poprzez nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji o udostępnieniu nieruchomości na potrzeby prac. Propozycje PTPiREE dotyczyły przede wszystkim doprecyzowań i postulatów uzupełnień w zapisach dotyczących sprzedaży rezerwowej, m.in. dodania definicji rezerwowej usługi kompleksowej i rezerwowej umowy kompleksowej.

Projekty rozporządzeń Ministra Cyfryzacji W ostatnich dniach sierpnia Ministerstwo Energii udostępniło do wiadomości PTPiREE i ewentualnego zaopiniowania projekty dwóch rozporządzeń Ministra Cyfryzacji (wersje z 28 sierpnia 2018 roku): • w sprawie kryteriów uznania naruszenia bezpieczeństwa lub integralności sieci lub usług telekomunikacyjnych za naruszenie o istotnym wpływie na funkcjonowanie sieci lub usług,

• w sprawie wzoru formularza do przekazywania informacji o naruszeniu bezpieczeństwa lub integralności sieci lub usług telekomunikacyjnych, które miało istotny wpływ na funkcjonowanie sieci lub usług. Co do zasady, rozporządzenia wprost nie dotyczą spółek elektroenergetycznych, jednak ich zapisy są analizowane w ramach PTPiREE pod kątem wpływu na działalność telekomunikacyjną (wewnętrzną) prowadzoną przez spółki.

Projekt rozporządzenia Ministra Energii w sprawie wymagań technicznych dla stacji i punktów ładowania PTPiREE uczestniczyło w konsultacjach publicznych opublikowanego 19 lipca na stronach RCL projektu rozporządzenia Ministra Energii w sprawie wymagań technicznych dla stacji i punktów ładowania, stanowiących element infrastruktury ładowania drogowego transportu publicznego. Przekazane w sierpniu uwagi dotyczyły głównie doprecyzowania zapisów zawartych w rozporządzeniu, np. zaproponowano dodanie zapisu wskazującego, że przyłączane do sieci dystrybucyjnych urządzenia i instalacje podmiotów ubiegających się o przyłączenie muszą spełniać wymagania techniczne i eksploatacyjne zapewniające bezpieczeństwo funkcjonowania systemu elektroenergetycznego.

Biuro PTPiREE, Poznań, 31 sierpnia 2018 roku

PARAGRAF W SIECI

Rubrykę, poświęconą zagadnieniom prawnym w energetyce, redagują: mec. Katarzyna Zalewska-Wojtuś z Biura PTPiREE i mec. Przemysław Kałek z Kancelarii Radzikowski, Szubielska i Wspólnicy sp.k. Projekt zmian ustawy Prawo energetyczne – kodeksy sieci oraz sprzedaż rezerwowa Ministerstwo Energii opublikowało i przekazało do konsultacji publicznych projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw. Zmiany odnoszą się do trzech aspektów funkcjonowania rynku energetycznego.

Sprzedaż rezerwowa W projekcie zaproponowano szczegółowe regulacje dotyczące sprzedaży rezerwowej, jako mechanizmu chroniącego ciągłość dostaw energii elektrycznej do odbiorców końcowych. Ustawa definiuje „sprzedaż rezerwową” oraz „sprzedawcę rezerwowego”; pod pojęciem sprzedaży rezerwowej rozumiana będzie sprzedaż energii elektrycznej odbiorcy końcowemu przyłączonemu do sieci dystrybucyjnej, dokonywana przez sprzedawcę rezerwowego w przypadku zaprzestania sprzedaży energii elektrycznej przez dotychczasowego sprzedawcę, natomiast sprzedawcą rezerwowym będzie przedsiębiorstwo energetyczne posiadające koncesję na obrót energią elektryczną, wskazane przez odbiorcę końcowego, zapewniające mu sprzedaż rezerwową. Ustawodawca zdecydował się zatem na objęcie sprzedażą rezerwową nie tylko odbiorców w gospodarstwach domowych, ale wszystkich zużywających energię elektryczną na własne potrzeby. Odbiorca, zawierając umowę o świadczenie usług dystrybucji bądź umowę kompleksową, będzie wskazywał sprzedawcę rezerwowego i upoważni operatora systemu dystrybucyjnego do zawarcia umowy sprzedaży rezerwowej albo rezerwowej umowy kompleksowej na jego rzecz w razie zaprzestania sprzedaży energii elektrycznej przez dotychczasowego

sprzedawcę. Zgodnie z proponowaną procedurą, umowa sprzedaży rezerwowej lub rezerwowa umowa kompleksowa zawierana przez operatora systemu dystrybucyjnego będzie obowiązywała przez okres nie dłuższy niż sześć miesięcy od dnia zaprzestania sprzedaży przez dotychczasowego sprzedawcę, o ile odbiorca nie poinformuje operatora o zawarciu umowy sprzedaży lub umowy kompleksowej z innym sprzedawcą w ramach procedury zmiany sprzedawcy albo o zawarciu samodzielnie przez odbiorcę umowy rezerwowej ze sprzedawcą rezerwowym. Odbiorca będzie miał prawo do wypowiedzenia umowy rezerwowej w każdym czasie z zachowaniem dwutygodniowego okresu wypowiedzenia. Projekt przewiduje również zabezpieczenie dostaw energii elektrycznej do odbiorcy, jeśli nie wskaże on sprzedawcy rezerwowego albo wybrany przez niego sprzedawca awaryjny odmówi lub nie będzie mógł podjąć sprzedaży rezerwowej. W takiej sytuacji operator systemu dystrybucyjnego zawrze umowę rezerwową ze sprzedawcą z urzędu. Jak widać, jest to w dużej części powielenie modelu, który operatorzy z sukcesem wdrożyli przed kilku laty w swoich instrukcjach ruchu i eksploatacji sieci dystrybucyjnych, wychodząc naprzeciw interesowi odbiorców konfrontowanych coraz częściej z problemami sprzedawców. Podobnie jak przyjmowali to dotychczas operatorzy, zgodnie ze swoim celem, sprzedaż rezerwowa nie będzie chroniła odbiorców zalegających z płatnościami za dostawy energii elektrycznej oraz tych, którzy odmawiają zainstalowania układu przedpłatowego, a także, u których stwierdzono nielegalny pobór energii bądź ich instalacja zagraża życiu, zdrowiu lub środowisku.

Wdrożenie kodeksów sieci UE Projekt ustawy wprowadza do Prawa energetycznego przepisy uwzględniające

stosowanie kodeksów sieci, tj. rozporządzenia Komisji (UE) nr 2016/631 z dnia 14 kwietnia 2016 roku ustanawiającego kodeks sieci dotyczący wymogów w zakresie przyłączenia jednostek wytwórczych do sieci (Dz. Urz. UE L 112/1 – 68 z 27.04.2016), rozporządzenia Komisji (UE) 2016/1388 z dnia 17 sierpnia 2016 roku ustanawiającego kodeks sieci dotyczący przyłączenia odbioru (Dz. Urz. UE L 223/10 – 54 z 18.08.2016) oraz rozporządzenia Komisji (UE) 2016/1447 z dnia 26 sierpnia 2016 roku ustanawiającego kodeks sieci określający wymogi dotyczące przyłączenia do sieci systemów wysokiego napięcia prądu stałego oraz modułów parku energii z podłączeniem prądu stałego (Dz. Urz. UE L 241/1 – 65 z 8.09.2016). Uregulowany zostanie proces uzgadniania i przyjmowania tzw. wymogów ogólnego stosowania, jak również procedura umożliwiająca operatorom systemów wystąpienie z wnioskiem do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki o rozstrzygnięcie, czy urządzenia, instalacje lub sieci spełniają wymogi uznania je za nowe, czy też istniejące; ta druga okoliczność – co do zasady – zwalnia podmiot przyłączony z obowiązku stosowania kodeksów sieci.

Obligo giełdowe Mniej dotykająca bieżącej działalności operatorów systemów elektroenergetycznych, lecz doniosła dla całego rynku energii elektrycznej, jest propozycja objęcia całości energii elektrycznej wytwarzanej w Polsce tzw. obligo giełdowym. Oznacza to, że każdy wytwórca energii elektrycznej będzie musiał sprzedawać całość wyprodukowanej w swojej instalacji energii elektrycznej na rynku giełdowym. Z obowiązku tego zwolniona zostanie m.in. energia elektryczna ze źródeł odnawialnych oraz ta niezbędna do wykonywania przez operatorów systemów elektroenergetycznych ich zadań określonych w ustawie Prawo energetyczne. wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l 15

Zdjęcie: Adobe Stock © Didier Doceux

PARAGRAF W SIECI

W myśl projektu, rygor natychmiastowej wykonalności będą miały decyzje zobowiązujące właścicieli do udostępnienia swoich nieruchomości w celu konserwacji, remontów oraz usuwania awarii przewodów i urządzeń elektroenergetycznych

Pozostałe zmiany W projekcie znalazła się również korzystna dla operatorów systemów elektroenergetycznych propozycja zmiany ustawy o gospodarce nieruchomościami, przewidująca nadawanie z mocy ustawy rygoru natychmiastowej wykonalności decyzjom, o których mowa w art. 124b tej ustawy, tj. decyzjom zobowiązującym właścicieli do udostępnienia swoich nieruchomości w celu wykonania czynności związanych z konserwacją, remontami oraz usuwaniem awarii przewodów i urządzeń służących do przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej, a także innych podziemnych, naziemnych lub nadziemnych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń, a także usuwaniem z gruntu ciągów, przewodów, urządzeń i obiektów.

Dobra wiara przedsiębiorstwa sieciowego 7 września 2018 roku do Sądu Najwyższego (sygn. akt III CZP 81/18) trafiło następujące zagadnienie prawne: „Czy można uznać, że przedsiębiorstwo państwowe będące właścicielem urządzeń przesyłowych, które były posadowione na gruncie Skarbu Państwa niebędącym w jego zarządzie, w dniu 5 lutego 1990 roku wszedł 16 l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

w posiadanie w dobrej wierze służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu oraz czy dobrą wiarę właściciela urządzeń przesyłowych należy rozpatrywać na dzień posadowienia urządzenia przesyłowego na swoim gruncie, czy też należy rozpatrywać na dzień rozdzielenia prawa własności nieruchomości od prawa własności urządzeń przesyłowych i rozpoczęcia biegu zasiedzenia służebności?”. Jeśli Sąd Najwyższy udzieli odpowiedzi na to pytanie, rozstrzygnie o tym, jak należy liczyć czas zasiedzenia, a w szczególności, czy przedsiębiorstwo sieciowe może powołać się na dobrą wiarę, co automatycznie skróci okres zasiedzenia, zwiększając szansę na obronę przed roszczeniami obecnych właścicieli nieruchomości. Jest to kolejne pytanie kierowane do Sądu Najwyższego dotyczące tym razem kwestii korzystania z nieruchomości, które należały do Skarbu Państwa zanim 31 stycznia 1989 roku zlikwidowano jednolity fundusz własności państwowej, zgodnie z którym własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługiwała niepodzielnie państwu, a państwowe osoby prawne wykonywały w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej (tzw. zasada jedności mienia ogólnonarodowego). Znaczenie ewentualnego rozstrzygnięcia jest tym

istotniejsze, że Sąd Najwyższy w uchwale z 5 czerwca 2018 roku (sygn. akt III CZP 50/17) zanegował nabycie z mocy prawa służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu jednocześnie z uzyskaniem własności urządzeń sieciowych na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 roku nr 2, poz. 6). 28 sierpnia do Sądu Najwyższego trafiło również inne pytanie prawne związane z dobrą wiarą przedsiębiorstwa sieciowego (sygn. akt III CZP 77/18): „Czy można uznać, że właściciel urządzeń przesyłowych, będący jednocześnie właścicielem nieruchomości, na których są one posadowione, a który sprzedaje nieruchomość i nie zastrzega sobie w żaden sposób prawa do korzystania z nieruchomości w zakresie urządzeń przesyłowych, był posiadaczem w dobrej wierze służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu oraz czy dobrą wiarę właściciela urządzeń przesyłowych należy rozpatrywać na dzień posadowienia urządzeń przesyłowych na swoim gruncie, czy też należy rozpatrywać na dzień rozdzielenia prawa własności nieruchomości od prawa własności urządzeń przesyłowych i rozpoczęcia biegu zasiedzenia służebności?”. n

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Nominalne nn fazowe Podany tytuĹ&#x201A; niniejszego felietonu wyglÄ&#x2026;da na nielogiczny. Ale Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czy trzy pojÄ&#x2122;cia, wokĂłĹ&#x201A; ktĂłrych istniejÄ&#x2026; robocze 226 V to ciÄ&#x2026;gle nie jest nn? Jest â&#x20AC;&#x201C; nieporozumienia. nie czepiajmy siÄ&#x2122; tego jednego sĹ&#x201A;Ăłwka: wiadomo, Ĺźe niskie DR INĹť. WITOLD HOPPEL napiÄ&#x2122;cie oznacza siÄ&#x2122; nn. Podawana juĹź wczeĹ&#x203A;niej napiÄ&#x2122;cie Wdefinicja cytowanej- definicji jest niskie, dowĂłd, Ĺźe Ĺ&#x161;rodkowy wyraz nn jest akronimem pow normie PN-EN-50160 nie przestrzega jÄ&#x2122;cia niskie napiÄ&#x2122;cie. Jaka jest jego prawinn, napiÄ&#x2122;cie, ktĂłrego skuteczna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; znamionowa siÄ&#x2122; od strony merytorycznej innej normy. dĹ&#x201A;owa pisownia: nn, nN czy moĹźe n.N.? Unâ&#x2030;¤ 1 kV literowym, - nie jest oryginalnym z normy zUnâ&#x20AC;?. OtĂłĹź napisano:cytatem â&#x20AC;&#x17E;wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; znamionowa WyraĹźenie towynosi jest skrĂłtowcem czyli zĹ&#x201A;oĹźonym z pierwszych liter skracaA w normie PN-EN-60027-7 [2] w punkcie zachowaniem formatowania, lecz nieco nego wyraĹźenia. Litery skrĂłtowca sÄ&#x2026; wy159 rozdziaĹ&#x201A;u 3 podano sformuĹ&#x201A;owanie: đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;? đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x203A; nie jest nn? Jest â&#x20AC;&#x201C; nie czepiajmy 226 V to mawianerobocze osobno, czyli â&#x20AC;&#x17E;en-enâ&#x20AC;?. nominal voltage Un, czylisiÄ&#x2122; symbol Un oznađ??źđ??źđ??źđ??źđ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;â&#x20AC;˛â&#x20AC;˛ =mĂłwimy zmodyfikowanym. Bo w PN nie przestrzega zasad â&#x2C6;&#x161;3đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC; Spory, jaksiÄ&#x2122; siÄ&#x2122; tego pisze ,,en-enâ&#x20AC;? trwajÄ&#x2026; od kilkucza napiÄ&#x2122;cie nominalne. Do tego w punkjednego sĹ&#x201A;Ăłwka: wiadomo, Ĺźe niskie przez a zasad ustanowionych dziesiÄ&#x2122;ciu lat.jÄ&#x2122;zyka ByĹ&#x201A; czas,polskiego, kiedy za poprawne cie 161 podano: Ur â&#x20AC;&#x201C; rated voltage, czyli nasiÄ&#x2122; nn. uwaĹźanonapiÄ&#x2122;cie nn. Potemoznacza nadeszĹ&#x201A;y czasy, kiepiÄ&#x2122;cie znamionowe. CENELEC. Oryginalny zapis w polskiej normie brzmi dy pisano gĹ&#x201A;Ăłwnie nN â&#x20AC;&#x201C; np. stacja SN/nN. SprĂłbujmy wiÄ&#x2122;c dowiedzieÄ&#x2021; siÄ&#x2122;, co juĹź wczeĹ&#x203A;niej napiÄ&#x2122;cie niskie,a co napiÄ&#x2122;cie ObecniePodawana prawidĹ&#x201A;owa forma to â&#x20AC;&#x17E;nnâ&#x20AC;? iÂ regu-definicja to jest -napiÄ&#x2122;cie nominalne, nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;co: đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;% â&#x2C6;&#x2122; đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;2 luje to norma PN-EN-50160 [1]. OtĂłĹź punkt wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; znamionowe? đ?&#x2018;&#x2039;đ?&#x2018;&#x2039;đ?&#x2018;&#x2039;đ?&#x2018;&#x2039;ktĂłrego đ?&#x2018;&#x2021;đ?&#x2018;&#x2021;đ?&#x2018;&#x2021;đ?&#x2018;&#x2021; = nn, napiÄ&#x2122;cie, znamionowa 100 â&#x2C6;&#x2122; đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2020;skuteczna (Do Redaktora: nastÄ&#x2122;pneMiÄ&#x2122;dzynarodowy 4 wiersze proszÄ&#x2122; napisaÄ&#x2021; đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x; 3.9 tej normy brzmi: NapiÄ&#x2122;cie niskie, nn, sĹ&#x201A;ownik elektroU â&#x2030;¤ 1 kV nie jest oryginalnym cytatem z normy z wynosi n napiÄ&#x2122;cie, ktĂłrego skuteczna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; techniczny (IEV), punkt 601-01-21, dokĹ&#x201A;adnie tak, jak podaĹ&#x201A;em, moĹźna zmieniÄ&#x2021; odstÄ&#x2122;p podaznamionowa wynosiUn. â&#x2030;¤Czy je: nominal voltage of a system, a suitable 1 kV mamy prozachowaniem formatowania, lecz nieco miÄ&#x2122;dzy i rodzaj czcionki) value of voltage used to desiblem z gĹ&#x201A;owy? Nie dowierszami koĹ&#x201E;ca. Dlaczego approximate definicja dotyczy tylko napiÄ&#x2122;cia gnate or identify system, czyli napiÄ&#x2122;cie zmodyfikowanym. Bo w znamioPN nie przestrzega siÄ&#x2122;azasad 3.9 nowego, a nie roboczego? A napiÄ&#x2122;cie ronominalne sieci â&#x20AC;&#x201C; odpowiednia przyjÄ&#x2122;zyka a Jest zasad przeznapiÄ&#x2122;cia identyfikujÄ&#x2026;ca bocze 226 Vpolskiego, to nie jest nn? â&#x20AC;&#x201C; nieustanowionych czebliĹźona wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; napiÄ&#x2122;cie niskie piajmy siÄ&#x2122; tego jednego sĹ&#x201A;Ăłwka: wiadomo, sieÄ&#x2021; (elektroenergetycznÄ&#x2026;). CENELEC. Oryginalny zapis w polskiej normie brzmi PewnÄ&#x2026; kwenn oznacza Ĺźe niskie napiÄ&#x2122;cie siÄ&#x2122; nn. stiÄ&#x2026; jest, jak przetĹ&#x201A;umaczyÄ&#x2021; sĹ&#x201A;owo system. nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;co: Podawana juĹź wczeĹ&#x203A;niej definicja â&#x20AC;&#x201C; naDosĹ&#x201A;ownie po polsku to jest takĹźe system, napiÄ&#x2122;cie, ktĂłrego skuteczna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; znamionowa piÄ&#x2122;cie niskie, nn, napiÄ&#x2122;cie, ktĂłrego skuteczna ale w Polsce system elektroenergetyczny (Do Redaktora: 4 wiersze proszÄ&#x2122; napisaÄ&#x2021; wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; znamionowa wynosi UnastÄ&#x2122;pne to zbiĂłr sieci o rĂłĹźnych napiÄ&#x2122;ciach nomiâ&#x2030;¤ 1 nie kV jest wynosi nâ&#x20AC;&#x201C; oryginalnym cytatem z normy zÂ zachowanalnych. StÄ&#x2026;dodstÄ&#x2122;p uwaĹźam, Ĺźe w tĹ&#x201A;umaczeniu dokĹ&#x201A;adnie tak, jak podaĹ&#x201A;em, moĹźna zmieniÄ&#x2021; niem formatowania, lecz nieco zmodyfikolepiej zastosowaÄ&#x2021; â&#x20AC;&#x17E;sieÄ&#x2021;â&#x20AC;?. Jeszcze w dwĂłch miÄ&#x2122;dzy i rodzaj czcionki) wanym. Bo wwierszami PN nie przestrzega siÄ&#x2122; zasad w IEV jest podobna definicja W stosunku do zasadmiejscach jÄ&#x2122;zyka polskiego zapis nie ma jÄ&#x2122;zyka polskiego, a zasad ustanowionych dotyczÄ&#x2026;ca pojÄ&#x2122;cia napiÄ&#x2122;cie nominalne 3.9 interpunkcji, zdanie zaczyna siÄ&#x2122; z maĹ&#x201A;ej litery, Taka po sama deprzez CENELEC. Oryginalny zapis w polo podobnej interpretacji. skiej normie brzmi nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;co: finicja jest w PN-EN-5115 [4]: wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; nonapiÄ&#x2122;cie niskie numeracji porzÄ&#x2026;dkowej punktu 3.9 brak kropki. Dla PKN 3.9 minalna â&#x20AC;&#x201C; odpowiednia przybliĹźona warnn niskie napiÄ&#x2122;cie toĹ&#x203A;Ä&#x2021; liczbowa stosowana dosÄ&#x2026;oznaczenia zasady pisania norm wydane przez CENELEC nnnapiÄ&#x2122;cie, ktĂłrego skuteczna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; lub wyrĂłĹźnienia elementu, przyrzÄ&#x2026;du lub znamionowa napiÄ&#x2122;cie, ktĂłrego skuteczna wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; znaurzÄ&#x2026;dzenia. Czyli prawidĹ&#x201A;owo naleĹźy powynosi mionowa wynosi Unâ&#x2030;¤ 1 kV wiedzieÄ&#x2021;: â&#x20AC;&#x17E;sieÄ&#x2021; o napiÄ&#x2122;ciu nominalnym W stosunku do zasad jÄ&#x2122;zyka polskiego 15Â kVâ&#x20AC;?, a nie â&#x20AC;&#x17E;sieÄ&#x2021; o napiÄ&#x2122;ciu znamionozapis nie ma interpunkcji, zdanie zaczyna wym 15 kVâ&#x20AC;?. W sieci o napiÄ&#x2122;ciu nominalsiÄ&#x2122; z maĹ&#x201A;ej po numeracji porzÄ&#x2026;dkowej 15 kV mogÄ&#x2026; Wlitery, stosunku do zasad jÄ&#x2122;zyka nym polskiego zapispracowaÄ&#x2021; nie ma urzÄ&#x2026;dzenia punktu 3.9 brak kropki. Dla PKN zasady pio rĂłĹźnych napiÄ&#x2122;ciach znamionowych, np. interpunkcji, zaczyna siÄ&#x2122; zkable maĹ&#x201A;ejo litery, sania norm wydanezdanie przez CENELEC sÄ&#x2026; waĹźnapiÄ&#x2122;ciupoznamionowym 15 kV, niejsze niĹź zasady jÄ&#x2122;zyka polskiego i trudale takĹźe kable o napiÄ&#x2122;ciu znamionowym numeracji porzÄ&#x2026;dkowej punktu 3.9 brak kropki. Dla PKN no oceniÄ&#x2021;, czy to jest zasada prawidĹ&#x201A;owa. 20Â kV, transformatory o napiÄ&#x2122;ciu znamioDysponujÄ&#x2122; tym opiniÄ&#x2026; JÄ&#x2122;zykaprzez nowym 15,75 kV. sÄ&#x2026; zasadyprzy pisania normRady wydane CENELEC Polskiego, Ĺźe we wszelkich tĹ&#x201A;umaczeniach Definicja pojÄ&#x2122;cia â&#x20AC;&#x17E;znamionoweâ&#x20AC;? wenaleĹźy przestrzegaÄ&#x2021; zasad jÄ&#x2122;zyka polskiego. dĹ&#x201A;ug PN-EN-5115 [4] jest nastÄ&#x2122;pujÄ&#x2026;ca:

â&#x20AC;&#x17E;WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; znamionowa â&#x20AC;&#x201C; wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; wielkoĹ&#x203A;ci przypisana, zasadniczo przez wytwĂłrcÄ&#x2122;, dla okreĹ&#x203A;lonych warunkĂłw pracy elementowi, przyrzÄ&#x2026;dowi lub urzÄ&#x2026;dzeniuâ&#x20AC;?. Tak wiÄ&#x2122;c wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; napiÄ&#x2122;cia znamionowego (zapamiÄ&#x2122;tajmy oznaczenie â&#x20AC;&#x201C; Ur) nadaje urzÄ&#x2026;dzeniu producent i do niego odnosi wiÄ&#x2122;kszoĹ&#x203A;Ä&#x2021; innych parametrĂłw. Parametry znamionowe sÄ&#x2026; cechami konkretnego urzÄ&#x2026;dzenia. Mylenie napiÄ&#x2122;cia nominalnego i znamionowego moĹźna zauwaĹźyÄ&#x2021; w dwĂłch wzorach, ktĂłre tutaj zostanÄ&#x2026; podane prawidĹ&#x201A;owo: â&#x20AC;&#x201C; wzĂłr na wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; prÄ&#x2026;du zwarcia trĂłjfazowego (dokĹ&#x201A;adnie: skĹ&#x201A;adowej poczÄ&#x2026;tkowej prÄ&#x2026;du zwarciowego)

đ??źđ??źđ??źđ??źđ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;â&#x20AC;˛â&#x20AC;˛ =

đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x203A;

â&#x2C6;&#x161;3đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;

w ktĂłrym: c â&#x20AC;&#x201C; wspĂłĹ&#x201A;czynnik napiÄ&#x2122;ciowy (od 0,95 do 1,1), Ik"â&#x20AC;&#x201C; skĹ&#x201A;adowa poczÄ&#x2026;tkowa zwarciowego, đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?prÄ&#x2026;du đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x203A; đ??źđ??źđ??źđ??źđ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;â&#x20AC;˛â&#x20AC;˛ = Zk â&#x20AC;&#x201C; impedancja pÄ&#x2122;tli zwarciowej, â&#x2C6;&#x161;3đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC; sieci. Un â&#x20AC;&#x201C; napiÄ&#x2122;cie nominalne

đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;% â&#x2C6;&#x2122; đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;2 â&#x20AC;&#x201C; wzĂłr na đ?&#x2018;&#x2039;đ?&#x2018;&#x2039;đ?&#x2018;&#x2039;đ?&#x2018;&#x2039; wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; đ?&#x2018;&#x2021;đ?&#x2018;&#x2021;đ?&#x2018;&#x2021;đ?&#x2018;&#x2021; = prÄ&#x2026;du zwarcia trĂłjfazoâ&#x2C6;&#x2122; đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x; poczÄ&#x2026;tkowej wego (dokĹ&#x201A;adnie: 100 skĹ&#x201A;adowej prÄ&#x2026;du zwarciowego)

Unâ&#x2030;¤đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;˘đ?&#x2018;˘1 kVâ&#x2C6;&#x2122; đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;?đ?&#x2018;? 2 đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;đ?&#x2018;&#x2DC;% đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x; đ?&#x2018;&#x2039;đ?&#x2018;&#x2039;đ?&#x2018;&#x2039;đ?&#x2018;&#x2039;đ?&#x2018;&#x2021;đ?&#x2018;&#x2021;đ?&#x2018;&#x2021;đ?&#x2018;&#x2021; = 100 â&#x2C6;&#x2122; đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x2020;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;đ?&#x2018;&#x;

w ktĂłrym: uk% â&#x20AC;&#x201C; napiÄ&#x2122;cie zwarcia transformatora, Unâ&#x2030;¤ 1 kV Sr â&#x20AC;&#x201C; moc znamionowa transformatora, Ur, â&#x20AC;&#x201C; napiÄ&#x2122;cie znamionowe transformatora. Przy okazji dyskusji o tym, co to jest nn, objaĹ&#x203A;niÄ&#x2122;. co to jest Ĺ&#x203A;rednie napiÄ&#x2122;cie, wedĹ&#x201A;ug normy [1]. OtĂłĹź: NapiÄ&#x2122;cie Ĺ&#x203A;rednie, SN, napiÄ&#x2122;cie, ktĂłrego wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; skuteczna znamionowa wynosi 1 kV<Un<36 kV. SkrĂłtowiec jest SN, w Ĺźadnym przypadku Ĺ&#x161;N, jak to czasem piszÄ&#x2026; niektĂłrzy specjaliĹ&#x203A;ci. ZnĂłw w definicji pojawia siÄ&#x2122;â&#x20AC;&#x17E;napiÄ&#x2122;cie znamionoweâ&#x20AC;?, a nie dowolne wrzesieĹ&#x201E; 2018 ENERGIA elektryczna l 17

napięcie, np. robocze. Składnia tej definicji także nie jest zbyt zgrabna. Lepiej byłoby napisać: Napięcie średnie, SN, napięcie międzyprzewodowe, którego znamionowa wartość skuteczna spełnia warunek 1 kV<Un<36 kV. W obu definicjach – tak nn, jak i SN – brakuje słowa „międzyprzewodowe”. Przy tym należy zauważyć, że nie „przewodowe”. Musi to być uściślone dla definicji nn i SN, ponieważ napięcie fazowe ma zupełnie inną wartość. Swoją drogą, dlaczego „międzyprzewodowe”, jeśli dla opisu przewodów w linii trójfazowej używa się pojęć „linia” lub „faza”, a nie „przewód”. Przewód „N” jest też przewodem, czyli można rozumować, że międzyprzewodowe będzie także dotyczyć przewodu N, jeśli definicja ma być uniwersalna dla wszystkich poziomów napięć. Moim zdaniem, lepiej byłoby używać „międzyfazowe”, ale słowo „fazowe” przestało się w normach podobać; można uważać, że wyszło z mody, na szczęście jest dopuszczone warunkowo. Tym sposobem doszedłem do trzeciej wątpliwości z tytułu felietonu: napięcie fazowe. Według normy PN-EN-60027-7 [2] oznaczenia są następujące: ʱʱ pozycja 153 rozdział 3: line-to-earth voltage, co bym przetłumaczył ,,napięcie fazy względem ziemi'': symbol podstawowy ULi, symbol rezerwowy ULiE. Przykłady: UL1, UL2 lub UL1E, UL2E, ʱʱ pozycja 155: line-to-neutral voltage, co można tłumaczyć ,,napięcie pomiędzy fazą a przewodem neutralnym'', oznaczenie ULiN, przykład: UL1N. W polskiej wersji IEV [3], normie PN-IEC-60050-195, konsekwentnie jest: Napięcie fazowe – napięcie pomiędzy przewodem liniowym a przewodem neutralnym w danym punkcie obwodu prądu przemiennego. Ponieważ sieci o napięciu nominalnym powyżej 1 kV nie mają przewodu neutralnego, to w definicji można dopisać dwa słowa: Napięcie fazowe – napięcie pomiędzy przewodem liniowym a przewodem lub punktem neutralnym w danym punkcie obwodu prądu przemiennego. W definicji brak konsekwencji – jeśli mówimy „a przewodem liniowym”, to może trzeba by nazywać to napięcie „liniowe”? Brzmi to fatalnie. Stąd moje uprzedzenie do nazywania trzech głównych przewodów linii ,,przewodami liniowymi'', a nie ,,przewodami fazowymi''. Bo termin „przewód liniowy” bardzo jest bliski pojęciu „przewód linii” w sensie konstrukcyjnym. Zgodnie z obecną nomenklaturą szyny zbiorcze mają trzy przewody liniowe i oznacza się je: L1 – linia 1, L2 – linia 2 itd. Można też zauważyć, że zmierzenie napięcia fazowego w sieciach 18 l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

Zdjęcie: Adobe Stock © Natee Meepian

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

W normach tak polskich, jak i europejskich, panuje niezły bałagan i pełno jest niejednoznaczności

oraz instalacjach nn jest proste i możliwe prawie w każdym punkcie, natomiast w sieciach o napięciu powyżej 1 kV tylko, jeśli jest dostępny punkt neutralny, czyli praktycznie w stacji zasilającej. Co w takim razie wskazują woltomierze w polach pomiaru napięcia stacji elektroenergetycznej? Wskazują napięcia faz względem ziemi, a nie napięcia fazowe, jak mówi większość osób. Przy tym oznaczenia w terminalach polowych lub przy przełącznikach są prawidłowe, bo są dopuszczalne tak UL1, UL2, UL3, jak i UL1E, UL2E, UL3E. Trywialne stwierdzenie z zakresu teorii zwarć doziemnych w sieci z izolowanym punktem neutralnym lub skompensowanej: w czasie zwarcia doziemnego zmieniają się napięcia faz względem ziemi (w fazie doziemionej maleją, w fazach zdrowych rosną), a napięcia fazowe mają stałą wartość. Ponieważ moje wywody są nadzwyczaj skomplikowane i wprost nazwał bym je ,,filozoficznymi'', na koniec podsumowanie, jak należy nazywać i oznaczać omawiane w felietonie wielkości elektryczne. 1. Skrótem pojęcia „niskie napięcie” są literki nn pisane bez kropek. Ten brak kropek w skrótowcu jest zgodny z zasadami języka polskiego [5]. 2. Oznaczenie Un odnosi się do pojęcia„napięcie nominalne” i oznacza przybliżoną wartość napięcia międzyprzewodowego identyfikującą sieć, urządzenie, przyrząd lub element. W Polsce szereg napięć nominalnych sieci to 0,4, 6, 15, 20, 30, 110, 220 i 400 kV. Jeszcze gdzieniegdzie 10,5 kV. 3. Oznaczenie Ur odnosi się do pojęcia „napięcie znamionowe” (ang. rated), jego wartość nadaje wytwórca urządzenia i określa warunki jego pracy.

4. Uważam, że w praktyce można używać zamiast „napięcie międzyprzewodowe”, „napięcie międzyfazowe”, które oznacza się UL1L2, UL1L3, UL1L3. 5. Należy rozróżniać pojęcia „napięcie fazowe” i „napięcie fazy względem ziemi”. Napięcie fazy względem ziemi ma symbol podstawowy ULi, symbol rezerwowy ULiE. Przykłady: UL1, UL2, lub UL1E, UL2E. Napięcia fazowe zapisuje się UL1N, UL2N, UL2N i oznaczają napięcie pomiędzy przewodem fazowym a przewodem (punktem) neutralnym sieci. Z tego tekstu wynika także inny wniosek: w normach tak polskich, jak i europejskich, panuje niezły bałagan i pełno jest niejednoznaczności. Dopiero analiza kilku norm i nałożenie na to polskiej logiki oraz tradycji prowadzi do prawidłowych definicji i oznaczeń. Na koniec westchnienie i tęsknota za dawnymi dobrymi czasami – czy najlepsze nie były oznaczenia dla poszczególnych faz R, S i T? Faza R brzmi o wiele lepiej niż „przewód liniowy L1”. Zauważam, że w niektórych systemach nadzoru dalej używa się tych oznaczeń. Niezgodnie z normami, ale jakże to jest przejrzyste! n

Literatura 1. PN-EN-50160: 2010. Parametry napięcia zasilającego w publicznych sieciach elektroenergetycznych, 2. PN-EN-60027-7: 2010. Oznaczenia wielkości i jednostek miar do stosowania w elektryce. Część 7. Wytwarzanie i przesyłanie energii elektrycznej (ang.), 3. PN-IED 60050-195: 2001. Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Uziemienia i ochrona przeciwporażeniowa, 4. PN-E-05115: 2002. Instalacje elektroenergetyczne prądu przemiennego o napięciu wyższym od 1 kV, 5. Wielki słownik ortograficzny PWN. Program komputerowy opracowany na podstawie Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod redakcją prof. Edwarda Polańskiego, wydanie IV, zmienione, 2016 r.

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

,,Elektryki'' coraz bardziej popularne

Zwiększa się popularność samochodów elektrycznych. Ich kierowcy zyskują coraz więcej przywilejów. 22 lutego 2018 roku weszły w życie nowe przepisy. Od tego dnia ,,elektrykiem'' można parkować w strefach płatnych za darmo. Ponadto do 2025 roku pojazdy te dostały przywilej poruszania się po ,,buspasie''. 1 lipca gminne wydziały komunikacji rozpoczęły wydawanie nalepek na auta elektryczne. Takie znakowanie ma zwiększyć ich rozpoznawalność, aby uniknąć bezpodstawnych mandatów na parkingach. Obecnie coraz więcej producentów samochodów skłania się ku ,,elektrykom''. Przykładem mogą być BMW, Renault czy Nissan. Zajmijmy się tym ostatnim.

Nissan 2.ZERO

„Elektrykiem” można już

W 2018 roku Nissan wprowadził drugą generację elektrycznego samochodu. Nowszy Leaf 2.ZERO oferuje baterię 40 kWh i według producenta zasięg do 378 km (dane z katalogu) i 270 km według WLTP. Przyspiesza do 100 km/h w 7,9 sekundy, a jego maksymalna prędkość wynosi 144 km/h. Auto można nabyć w trzech wersjach: ACENTA, N-CONNECTA, TEKNA, które różnią się wyposażeniem. dstawnych mandatów na parkingach. W przypadku nowego Nissana Leaf naładowanie akumulatora od 20 do 80 proc. może trwać godzinę, ale tylko z wykorzystaniem szybkiej ładowarki CHAdeMO. W warunkach domowych, po zainstalowaniu WALLBOX 7 kW, pojazd można naładować w mniej niż sześć godzin.

Czym wyróżnia się Leaf? Nissana Leafa na różnia systemem wszystkie pojazdy lania mają system

Nissan 2.ZERO

tle konkurencji wyePedal. Co prawda o takim rodzaju zasiodzyskiwania energii

parkować w strefach płatnych za darmo. Ponadto do 2025 roku pojazdy te dostały przywilej poruszania się po ,,buspasie''. po puszczeniu pedału gazu. Tutaj jednak producent mówi o możliwości jazdy z wykorzystaniem tylko jednego pedału, który umożliwia przyspieszenie, hamowanie i zatrzymanie pojazdu. Poza tym wprowadzono ProPILOT. System pilnuje, aby samochód utrzymywał się na swoim pasie ruchu, a także sam przyspieszał i zatrzymywał się w korku. ProPILOT PARK oferuje również wygodne, automatyczne parkowanie auta.

Samochód podróżnika Elektryczny pojazd daje nam sporo możliwości. Ciekawostką może być fakt, że bezemisyjnym Nissanem Arkady Paweł Fiedler przejechał Afrykę. Potomek słynnego podróżnika pokonał trasę od Kapsztadu po Maroko. Napęd elektryczny stanowił wyzwanie przez utrudniony dostęp do infrastruktury. Na trasie ponad 15 tysięcy kilometrów potrzebnych było aż 100 ładowań. Mimo że samochód świetnie sobie poradził w tak trudnych warunkach, to warto zwrócić uwagę, iż napełnienie akumulatora od ,,rezerwy'' do 100 proc. z domowego gniazdka 230 V zajmie ponad 20 godzin.

Monika Marek

Bibliografia 1. http://electric-explorer.com/index.php#news, 2. https://imagazine.pl/2018/04/20/pierwsze-jazdytestowe-nowym-nissanem-leaf/, 3. https://www.nissan.pl/pojazdy/nowe-pojazdy/leaf/ zasieg-ladowania.html, 4. http://www.auto-swiat.pl/wiadomosci/elektrycznynissan-leaf-2-generacji/dkdqw9 wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l 19

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Ograniczenie wzrostu napięcia spowodowane intensywnym rozwojem fotowoltaiki w sieci nn Rozwój fotowoltaiki postępuje w Polsce powoli. Moc jej zainstalowanych układów przekracza dopiero 200-300 MW, co w porównaniu do takich krajów jak: Niemcy, Wielka Brytania czy Dania jest wartością znikomą [2]. Najwięcej instalacji przybywa w sieciach niskiego napięcia (mikroinstalacje). Jednak ich koszt (na dachu, powyżej 3500 euro/kWp) oraz brak systemu wsparcia FIT ogranicza ten wzrost [3]. PIOTR KACEJKO, PAWEŁ PIJARSKI Politechnika Lubelska

W niektórych gminach istnieją lokalne fundusze wsparcia, które przyczyniają się do bardzo dużej koncentracji układów PV w pojedynczych miejscowościach i stacjach MV/LV. Jedna z takich miejscowości była przedmiotem badań prowadzonych przez Politechnikę Lubelską. Wybór sieci testowej wynikał z faktu występowania w tej wsi instalacji fotowoltaicznych o bardzo dużej łącznej mocy znamionowej. Przy mocy transformatora SN/nn 63 kVA sumaryczna moc znamionowa instalacji PV (według nazewnictwa ustawy o OZE zwanych dalej mikroinstalacjami) wynosi 103 kW. Model sieci obejmuje topologię dwóch rozpatrywanych obwodów, parametry poszczególnych odcinków linii, wartości mocy odbieranych na przyłączach oraz lokalizację i wartości mocy zainstalowanych mikroinstalacji. Opracowano model matematyczny rozpatrywanej sieci LV. Dane sieci oraz inwerterów odpowiadają stanowi rzeczywistemu. Na rysunkach przedstawiono schematy rozważanych obwodów. Widoczna na rysunku 2 roczna krzywa produkcji energii z instalacji PV o mocy 110 kW oraz roczna krzywa zapotrzebowania

Rys. 1. Badana stacja transformatorowa oraz obwody niskiego napięcia

wskazują, że szczególnie w latem moc generowana przewyższa zapotrzebowanie – rysunek 3. Przepływ mocy w kierunku stacji transformatorowej powoduje wzrost wartości napięcia na końcach obydwu obwodów. Na rysunku 4 przedstawiono przebieg rocznych wartości napięć dla obwodu nr 3 (średnie z 15 minut).

W artykule przedstawiono rozważania dotyczące

Na podstawie przeprowadzonych analiz udowod-

warunków napięciowych w sieci niskiego napięcia

niono, że właściwy dobór parametrów charaktery-

o dużym nasyceniu mikroinstalacjami w obrębie jed-

styk P(U) i Q(U) stosowanych do wszystkich instala-

nej stacji transformatorowej. Przy sumarycznej mocy

cji fotowoltaicznych związanych z rozważaną stacją

źródeł większej od mocy transformatora pojawiają

MV/LV może znacznie poprawić warunki napięcia

się przekroczenia napięciowe, które są niekorzystne

i spowodować zmniejszenie jego nieakceptowane-

dla odbiorców. Można je złagodzić, wykorzystując

go wzrostu, co potwierdza celowość zmian propo-

możliwości regulacji mocy czynnej i biernej źródeł

nowanych do wprowadzenia w IRiESD.

zgodnie z wymaganiami normy EN 50438 [1].

20 l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Ocena możliwości redukcji negatywnego oddziaływania napięciowego mikroinstalacji w sieciach niskiego napięcia Możliwości redukcji negatywnego oddziaływania napięciowego mikroinstalacji wynikają wprost z podstawowych relacji przedstawionych poniżej w syntetycznej formie [5, 6, 7].

Rys. 2. Przebieg rocznych zmian mocy obciążenia badanej stacji transformatorowej (SnT = 63 kVA) oraz mocy generowanej w mikroinstalacjach PV o całkowitej mocy znamionowej 110 kW przyłączonych do obwodów zasilanych z tej stacji; pomimo pozornie dużej generacji PV energia konsumowana jest dwukrotnie większa od generowanej

Rys. 5. Ogólna charakterystyka warunków napięciowych w sieciach nn – podstawy

Rys. 3. Przebieg rocznej nadwyżki mocy generowanej dla badanej stacji transformatorowej (SnT = 63 kVA) w mikroinstalacjach PV o całkowitej mocy znamionowej 110 kW przyłączonych do obwodów zasilanych z tej stacji

Rys. 4. Przebieg rocznych zmian napięcia na końcu jednego z dwóch obwodów zasilanych z badanej stacji transformatorowej (SnT = 63 kVA) oraz mocy generowanej w mikroinstalacjach PV o całkowitej mocy znamionowej 110 kW; dla porównania zamieszczono przebiegi napięć dla zerowej generacji mocy

W porównaniu ze stanem z zerową generacją dla 15 proc. kwadransów w roku (łączna ich liczba to 35 040) napięcie przekracza wartość dopuszczalną, czyli 1,1 Un (Un = 400 V) [4]. Odbiorcy skarżą się na zbyt wysokie wartości napięć (ponad 440 V albo 253 V dla obwodów jednofazowych). Doraźne działania operatora sieci to ręczna zmiana przekładni transformatora MV/LV; odnotowywane są także wyłączenia instalacji przez zabezpieczenia podnapięciowe. Dalszy rozwój mikroinstalacji PV wymaga podjęcia kompleksowych działań zapewniających opanowanie wzrostów napięcia na obszarach o dużym nasyceniu mikroinstalacjami.

Tak więc, patrząc na rysunek 5, żeby zredukować efekt podbicia napięcia można zastosować poniższe rozwiązania. Zmniejszenie trwale rezystancji i reaktancji elementów tworzących tor przesyłowy (transformator SN/nn i linia niskiego napięcia od stacji do miejsca zainstalowania mikroźródeł), poprzez ich modernizację – zwiększenie mocy transformatora oraz zwiększenie przekroju przewodów linii. Zmniejszać wartość mocy generowanej w mikroinstalacjach i przesyłanej w kierunku stacji transformatorowej albo w sposób trwały, poprzez ograniczenia przyłączeniowe, albo przejściowo, poprzez sterowanie mikroinstalacją ograniczające wartość tej mocy. Sterować mikroinstalacjami tak, aby pobierały moc bierną przy równoczesnej generacji mocy czynnej (według nazewnictwa stosowanego dla generatorów synchronicznych jest to praca pojemnościowa, praca z niedowzbudzeniem); według wskazań licznika czterokwadrantowego A-R+. Biorąc pod uwagę przewody i kable stosowane w sieciach niskiego napięcia, można oszacować wpływ ograniczenia podskoku napięcia powodowanego przepływem mocy biernej. Rozpatrywano źródło PV o mocy 50 kW oraz przyjęto tryb generacji mocy biernej odpowiadający współczynnikowi mocy cosφ (pobór) = 0,935, czyli tgφ = – 0,4; przy tak ustawionym (zadanym na falowniku, według trybu określonego jako stały współczynnik mocy) źródło pobiera z sieci moc bierną równą 20 kvar. Z przeprowadzonych obliczeń najkorzystniejszy wpływ kompensujący podbicie napięcia osiąga się dla linii napowietrznych o dużych przekrojach; dla odcinka wykonanego linią AFL 70 mm² podskok napięcia w wysokości 25,5 V byłby kompensowany spadkiem na reaktancji w wysokości 7,5 V (sumaryczny podskok wyniósłby 18 V). W niektórych sytuacjach ta redukcja miałaby istotne znaczenie dla utrzymania napięcia poniżej wartości dopuszczalnej 1,1Un. Dla odcinka wykonanego linią kablową o takim samym przekroju kompensacyjny wpływ reaktancji i przepływu mocy biernej ograniczyłby się do 2 V – trudno nadać mu istotne znaczenie. Dopasować przekładnię transformatora SN/nn tak, żeby obniżać napięcie na szynach do granicy akceptowalnej dla odbiorców w stanie bez generacji (np. do wartości Un), ale równocześnie ograniczać skutki podbicia (co najwyżej do wartości 1,1 Un) w stanie pełnej generacji mikroinstalacji (najczęściej byłby to zaczep +2,5 proc.). wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l 21

TECHNIKA I TECHNOLOGIE Zainstalować transformatory SN/nn z podobciążeniową regulacją przekładni, dotychczas niestosowane w praktyce krajowej, ale dostępne na rynku. Zastosować szeregowy transformator specjalny zwiększający reaktancję linii w warunkach narastania napięcia, przy równoczesnym poborze mocy biernej przez mikroinstalacje (układy te noszą generalnie nazwę LVR – Line Voltage Regulator, np. urządzenie o nazwie ,,AEG – Thyrobox'', czy podobne firm ABB oraz Schneider Elecric).

Wymagania dla falowników kluczem do rozwiązania problemu Analiza wyposażenia zastosowanego w mikroinstalacjach badanej wsi wykazały, że przy 22 z nich wykorzystano falowniki od 11 różnych producentów. Wszyscy dostawcy złożyli deklaracje zgodności urządzeń z wymaganiami normy EN 50438. Niestety, były to deklaracje częściowo fałszywe. Dla wszystkich jednostek generację mocy biernej ustawiono jako zerową, ustawiając na stałe cosφ=1. Tylko dwóch producentów falowników szeroko ustosunkowało się do listu Politechniki Lubelskiej, wyjaśniając, że „dla wygody” blokują inne opcje pracy związane z mocą bierną. Co więcej, jeden producent przyznał, że jego falownik ma możliwość ustawienia charakterystyki P (U), tak jak wymaga tego norma Nowej Zelandii AS/NZS 4777.2:2015) [8]. Przeprowadzone badania wskazują, że zastosowanie falowników, dla których uaktywniono obydwie charakterystyki (widoczne na rys. 6 i rys. 7) pozwala na opanowanie problemu wzrostu napięć, przy niewielkim ograniczeniu energii produkowanej w mikroinstalacji [9, 10, 11].

Wyniki symulacyjnej oceny skuteczności wykorzystania charakterystyk Q(U) oraz P(U) Dla obwodu z mocą Pgmax = 50 kW zbadano symulacyjnie skuteczność zastosowania charakterystyki P(U) oraz Q(U) (zgodnie z rysunkami 6 i 7). Zastosowano każdą charakterystykę osobno oraz obydwie razem. W przypadku charakterystyki Q(U) analityczne wyznaczanie punktu pracy polegało na rozwiązaniu równania nieliniowego, dla każdego i-tego kwadransa symulacji gdzie: (1)

Ui = U SLV +

α i Pg max Un

R+

Qi (U i ) X Un

αi – współczynnik generacji dla i-tego kwadransa USLV – napięcie na szynach LV (przyjęto stałą wartość) = α i tgγ U − U SLV Qi(Ui) – moc bierna wg charakterystyki z rys. 6 Na rysunkach 8 i 9 przedstawiono wyniki symulacji dla tygodnia (w sierpniu 2017 roku). Dla mocy instalacji fotowoltaicznej Pgi = αi Pgmax przy napięciu USLV = 420V przekroczenia dopuszczalnej 1 wartościtg napięcia γ = wystąpią przez 25 proc. kwadransów tygodnia (Ui > 440 V), o ile P Qgi max = const = 0. Zastosowanie charakterystyki Q(U) R 1 + tgϕ tgϕ L (nastawienia: Ud1=400V, U n Ud2=410V, US=420V, Ud3=430V, Ud1=440V) poprawia istotnie jakość napięcia (przekroczenia zredukowane do 10 proc.).

(

)

(

)

Rys. 8. Tygodniowe zmiany mocy generowanej w instalacji fotowoltaicznej Pgmax = 50 kW

Rys. 6. Charakterystyka Q(U), wymagana dla falowników

Rys. 9. Tygodniowe zmiany napięcia w miejscu przyłączenia instalacji PV, przy założeniu cos φ = 1 oraz po zastosowaniu charakterystyki Q(U)

Qi (U i ) X W przypadku zastosowania charakterystyki P(U), punkt Un U n pracy Ui = U SLV +

α i Pg max

R+

(Uiαi) znajduje się w miejscu przecięcia prostej o równaniu

= α i tgγ (U − U SLV ) Rys. 7. Charakterystyka P(U), wymagana dla falowników 22 l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

tgγ =

Pg max Un

1 R (1 + tgϕ tgϕ L )

(2)

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

= α i tgγ (U − U SLV ) z charakterystyką opisaną jako α=g(U) – rysunek 7, przy czym

tgγ =

Pg max Un

(3)

R (1 + tgϕ tgϕ L )

Przy odpowiednim doborze parametrów charakterystyki g(U), czyli Ug, Ud and αlim napięcie zostaje skutecznie ograniczone do 440 V (wskaźnik przekroczeń równy zeru). Wskaźnik niewykorzystanej energii z instalacji wynosi ΔEPV /EPV=26%, co jest wartością możliwą do zaakceptowania, aczkolwiek znaczącą. Efekt skutecznego zastosowania charakterystyki P(U) falownika fotowoltaicznego pokazano na rysunkach 10 i 11.

Rys. 12. Tygodniowe zmiany mocy w miejscu przyłączenia instalacji fotowoltaicznej przy zastosowanych charakterystykach P(U) i Q(U), (UL=435V, UH=440V)

Rys. 13. Tygodniowe zmiany napięcia w miejscu przyłączenia instalacji fotowoltaicznej przy zastosowanych charakterystykach P(U) i Q(U), (UL=435V, UH=440V)

Rys. 10. Tygodniowe zmiany mocy generowane w instalacji fotowoltaicznej Pgmax = 50 kW przed i po wykorzystaniu charakterystyki P(U)

Rys. 11. Tygodniowe zmiany napięcia w miejscu przyłączenia instalacji PV, przy założeniu cos φ = 1 oraz po zastosowaniu charakterystyki P(U)

Dzięki łącznemu zastosowaniu obydwu charakterystyk P(U) i Q(U) można osiągnąć znaczną redukcję wskaźnika niewykorzystanej energii z instalacji. Wartość napięcia również utrzymywana jest poniżej 440 V. Najskuteczniejsze wyniki ograniczenia wzrostu napięcia osiąga się, gdy UL jest bliskie UH. Na rysunkach 12 i 13 przedstawiono efekty łączenia działania obydwu charakterystyk P(U) i Q(U) inwertera dla UL = 435 V i UH = 440 V. Wskaźnik niewykorzystanej energii został zredukowany o ponad cztery razy, do wartości 6 proc.

Wnioski Instalowanie w sieciach LV dużej liczby mikroinstalacji PV może doprowadzić do niekorzystnego wzrostu napięcia ponad wartość dopuszczalną (Umax = 440, Umaxp = 253 V). Spośród kilku sposobów ograniczenia tych wartości w godzinach największego nasłonecznienia na uwagę zasługuje odpowiedni dobór charakterystyk falowników – Q(U) i P(U). Wymaga to jednak zaangażowania operatorów, tak aby certyfikaty przedstawione przez producentów i instalatorów były rzeczywiste, a nie fikcyjne oraz żeby operatorzy potrafili wymusić uaktywnienie tych charakterystyk oraz dobór parametrów zgodnie z zaleceniami.

To rozwiązanie pozwoli w wielu przypadkach na uniknięcie dodatkowych wydatków na przebudowę sieci i kosztowne urządzenia regulacyjne – transformatory z OLTC oraz transformatory szeregowe. Operatorzy w karcie zmian dokumentu IRiESD z 2018 roku wprowadzili obowiązek stosowania charakterystyki Q(U) i zalecili uaktywnianie charakterystyki P(U). Jest to krok w dobrym kierunku. Zdziwienie budzi jednak fakt, że operatorzy nie znajdują formalnoprawnego sposobu, żeby obowiązki w zakresie odpowiedniego kształtu i nastawienia tych charakterystyk były adresowane do producentów falowników wprowadzanych na polski rynek, tak jak skutecznie jest egzekwowany obowiązek dopasowania podstawowych właściwości różnego rodzaju urządzeń powszechnego użytku (samochody, silniki, źródła światła) do krajowych aktów prawnych i norm. Kierowanie wymagań w stosunku do inwestorów może okazać się nieskuteczne. n

Bibliografia 1. EN 50438, “Requirements for the connection of micro-generators in parallel with public low-voltage distribution networks ”, 2. M. Vandenbergh and et al.: “Evaluation oftechnical solutions for large scale integration of PV in European distribution grids”. 3rd International Workshop on Integration of Solar Power into Power Systems, London, United Kingdom, 2013, 3. P. Kacejko, P. Pijarski.: “Mangement of microgenerations of renewable energy sources – technical chalange or the marketing impuls?” ,,Rynek Energii'' 1/2016, vol. 122, pp. 41-45, 4. EN 50160, “Voltage characteristics of electricity supplied by public distribution systems” 5. T. Ackermann, G. Anderson, L. Soder: “Distributed Generation”, Electric Power System Research, Vol. 57, 2001, pp. 195 – 204, 6. N. Jenkins and et al.: “Embedded Generation”, IEE 2000, 7. H. Saadat “Power systems analysis”, PSA Publishing, 3rd edition, 2011, 8. AS/NZS 4777.2 : 2015 – “Grid Connection of Energy Systems via Inverters”, Part 2 – Inverter Requirements, 9. VDE_AR_N 4105:2011-08, “Power generation systems connected to the low-voltage distribution network”, 10. P. Lund and et al.: “Connection of distribution – effect on Power system”. Technical report. SINTEF Energy Research Norway 2003, 11. Network Code Requirements for grid connection on Generators, (EU) 2016/631, 14.04.2016. wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l 23

WYDARZENIA

ENERGETAB 2018

Międzynarodowe Targi Energetyczne ENERGETAB, których 31. edycja odbyła się od 11 do 13 września, organizowane są od ponad trzech dekad przez ZIAD BielskoBiała SA. To największa w Polsce impreza wystawiennicza nowoczesnych urządzeń i technologii dla energetyki. Zakres prezentowanych wyrobów i technologii jest bardzo obszerny. Jak co roku, tak i tym razem przeważały urządzenia i aparatura związana z wytwarzaniem, przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej od niskiego po najwyższe napięcia. Ale nie tylko. Na stoiskach plenerowych łatwo można było dostrzec maszyny, urządzenia i pojazdy stosowane podczas budowy lub inspekcji linii napowietrznych czy kablowych. Silnie prezentowaną branżą była też automatyka i elektronika przemysłowa – dostawcy aparatury pomiarowej, elementów elektromechanicznych (np. przekaźników, złącz, obudów) i indukcyjnych, transformatorków, zasilaczy itp. Od lat na bielskich targach pojawia się wielu producentów i dostawców z branży oświetleniowej, zarówno źródeł światła (tutaj zdecydowanie przeważają LED-y), jak i opraw czy słupów. Wśród wystawców tej branży okazałe stoisko miał Philips Lighting, który od kilku miesięcy „świeci” nową nazwą Signify. Nie brakowało też przedstawicieli branży OZE, w której przeważali dostawcy paneli fotowoltaicznych oraz niezbędnych układów sterowania czy zabezpieczeń. Pojawiły się także firmy oferujące systemy magazynujące energię, jak wyróżniona w konkursie targowym Brązowym Medalem PGE Energii Odnawialnej TRAKCJA PRKiI SA. Chociaż na polskich drogach rzadko spotkać można samochody elektryczne, na 24

Zdjęcia (2x): ZIAD Bielsko-Biała SA

Co ciekawego można było zobaczyć i usłyszeć na targach energetycznych

l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

Prezes Robert Zasina wita Prezydenta Bielska-Białej Jacka Krywulta na stoisku Tauron Dystrybucji

targach pojawiło się kilku dostawców całkiem pomysłowych kiosków czy słupków do zasilania tych pojazdów (np. PRE Biel czy Energopomiar – Elektryka), a także kilka modeli bezemisyjnych aut. Bielskie targi ENERGETAB to z pewnością dojrzała impreza wystawiennicza, mająca liczne grono stałych sympatyków i odwiedzających gości, zatem jest to też doskonałe miejsce promocji i budowy wizerunku firmy. Kilkanaście przedsiębiorstw zaznaczyło na targach obchodzone w 2018 roku swoje jubileusze, jak na przykład RELPOL SA, któremu „stuknęła” sześćdziesiątka. 50-lecie działalności obchodził Elektromontaż Rzeszów, a z młodszych należy wspomnieć długoletnich wystawców, jak MIKRONIKA (35-lecie) czy ZPUE (30-lecie). Firmy te otrzymały okolicznościowe

gratulacje od organizatora targów – spółki ZIAD Bielsko-Biała SA. Większość wystawców dokłada starań, aby właśnie na w Bielsku-Białej pokazać swoje najnowsze produkty, a nawet rozwiązania prototypowe, żeby rozeznać, czy spotkają się one z zainteresowaniem rynku. Sprzyja temu uznanie przez Prezesa Urzędu Patentowego RP targów ENERGETAB 2018 za wystawę, dającą pierwszeństwo do uzyskania prawa ochronnego albo prawa z rejestracji, w przypadku wystawienia na niej wzoru użytkowego czy wzoru przemysłowego. Ponad 50 firm zgłosiło swoje wyroby do konkursu na szczególnie wyróżniający się produkt prezentowany na targach. Jury, któremu przewodził dyrektor Instytutu Energetyki w Warszawie

WYDARZENIA – dr hab. inż. Tomasz Gałka, postanowiło nagrodzić Pucharem Ministra Energii „Zintegrowany system zasilania w oparciu o rozdzielnicę górniczą e2ALPHA-G i sterownik e2TANGO”, zgłoszony przez spółkę ELEKTROMETAL ENERGETYKA SA. Puchar Prezesa PTPiREE zdobył „Sterownik polowy nowej generacji CZIP®-PRO” produkcji RELPOL SA, a Złotym Medalem PSE SA wyróżniono „Kompleksowe rozwiązanie rozdzielnic WN w izolacji gazowej” ELEKTROBUDOWY SA. „Złoty Lew” im. Kazimierza Szpotańskiego przypadł poznańskiej MIKRONICE za „Elementy systemu automatyzacji sieci SN/nn DALI-box”, w których szczególną uwagę konstruktorzy zwrócili na odporność na coraz groźniejsze, także w Polsce, cyberataki. Zachęcamy do zapoznania się z pełną listą nagrodzonych produktów na stronie internetowej targów. Imprezie wystawienniczej towarzyszyły konferencje i seminaria, organizowane przez izby oraz stowarzyszenia branżowe, a także firmowe prezentacje. Tematem głównej konferencji pierwszego dnia targów był „Rozwój partnerskich relacji pomiędzy inwestorem a wykonawcą w energetyce”. Moderatorem rzeczowej i otwartej dyskusji był Jerzy Kurella – przewodniczący Rady Firm Przemysłu Elektrotechnicznego i Energetyki SEP. Wykonawców reprezentowali prezesi i członkowie zarządów kilkudziesięciu czołowych dostawców oraz realizatorów inwestycji energetycznych, natomiast inwestorów – dyrektor Andrzej Cząstkiewicz z Centralnej Jednostki Inwestycyjnej PSE SA. Po tej konferencji można było usłyszeć wiele pochlebnych opinii

o jej wysokim poziomie merytorycznym i wzajemnym poszukiwaniu sposobów optymalnego doboru wykonawców, a także partnerskiego udziału obu stron w rozwiązywaniu występujących problemów, zarówno na etapie przygotowania, jak i w trakcie realizacji tak istotnych dla infrastruktury energetycznej inwestycji czy modernizacji. Prawie osiemdziesięciu specjalistów energetyki zawodowej z całego kraju zgromadziły warsztaty „Nowoczesne technologie w energetyce”, organizowane przez PTPiREE, na których głównym tematem były nowe rozwiązania typizacyjne dla linii napowietrznych SN. Spore zainteresowanie wzbudziła konferencja Sekcji Producentów Aparatury Elektrycznej (SPAE) przy Krajowej Izbie Gospodarczej Elektroniki i Telekomunikacji (KIGEiT) zatytułowana „Bezpieczna aparatura elektryczna niskiego napięcia”. Jej celem było zwrócenie uwagi uczestników rynku na zagrożenia dla zdrowia i mienia użytkowników instalacji elektrycznych (czyli nas wszystkich) wynikające z instalowania aparatów, które nie spełniają norm, wymogów technicznych i deklarowanych parametrów. Jest to tym groźniejsze, że poprzez nieuczciwą konkurencję (niską cenę) wypierają one z rynku aparaty bezpieczne i pełnowartościowe. Podczas debaty zwrócono uwagę na odpowiedzialność poszczególnych uczestników rynku za wprowadzanie takich produktów na rynek. Zaprezentowane wyniki badań wybranych losowo w sklepach wyłączników i zabezpieczeń potwierdziły znaczne prawdopodobieństwo nieświadomego

Prezentacja mobilnego urządzenia zasilającego MUZ na targach ENERGETAB

instalowania przez wykonawców tych wadliwych aparatów. Odbyło się też wiele ciekawych prezentacji organizowanych przez wystawców, które miały na celu przedstawienie najnowszych aparatów do badań ochronnych czy diagnostyki sieci, metod podnoszenia efektywności energetycznej, inteligentnego oświetlenia miast itp. Tauron Dystrybucja SA, partner strategiczny targów zademonstrował swoje nowatorskie rozwiązanie w postaci zestawu MUZ – mobilnego urządzenia zasilającego, pozwalającego na utrzymanie zasilania rozległego terenu i jego mieszkańców podczas prowadzonych prac na sieci średniego napięcia, np. wymiany słupa. Ograniczone miejsce na publikację nie pozwala na szersze zaprezentowanie produktów 712 wystawców z 23 krajów europejskich i azjatyckich, których stoiska zajęły prawie 4 ha terenów ekspozycyjnych urokliwie położonych u stóp Dębowca i Szyndzielni. Zwiedzanie targów ułatwiały rozdawane plany sytuacyjne przygotowane przez organizatora targów, jak i niektóre redakcje czasopism branżowych, np. ,,Elektroinfo'' czy ,,Elektronik'', oraz ponadtrzystustronicowy katalog sprzedawany w punktach informacyjnych targów. W dniu otwarcia tegorocznych targów, w trakcie wieczornej gali organizator ENERGETAB – spółka ZIAD Bielsko-Biała została wyróżniona Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego. Z rąk przedstawicieli Sejmiku Śląskiego oraz Marszałka Województwa Śląskiego odebrał ją w imieniu władz spółki prezes Janusz Kisiel. W liście gratulacyjnym marszałek podkreślił prestiż targów ENERGETAB oraz renomę spółki i jej wkład w rozwój gospodarczy regionu. Dziękując wszystkim uczestnikom za tak liczny udział w udanych tegorocznych targach, ZIAD Bielsko-Biała zaprasza wystawców i zwiedzających do udziału w kolejnej, już 32. edycji od 17 do19 września 2019 roku. Więcej szczegółowych informacji o targach ENERGETAB 2018, w tym pełny wykaz produktów i firm wyróżnionych przez komisję konkursową oraz galeria zdjęć, są dostępne na stronie www.energetab.pl

Organizatorzy targów ENERGETAB 2018 wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l 25

WYDARZENIA

Energetyczna Krynica Odbywające się na początku września Forum Ekonomiczne w Krynicy-Zdroju jest miejscem debaty ludzi świata polityki i gospodarki. W tegorocznej imprezie uczestniczyło ponad cztery tysiące gości z Europy, Azji i USA. Pojawił się polski premier, ministrowie, parlamentarzyści, szefowie wielkich firm, eksperci, ludzie kultury i nauki. Tematyka krynickich paneli jest zawsze bogata, jednak niezmiennie energetyka stanowi ważny obszar dyskusji. Podobnie było i tym razem. Polska węglem stoi Minister energii Krzysztof Tchórzewski poinformował w Krynicy, że polska energetyka płaci obecnie o 30 proc. mniej za węgiel na rynku krajowym niż musiałaby płacić za drożejący surowiec za granicą. Wszystko przez zaangażowanie kapitałowe firm energetycznych w Polską Grupę Górniczą. – Ci, którzy pomogli finansowano w ratowaniu górnictwa i powstaniu PGG, zrobili na tym dobry interes w takim aspekcie, że w 2016 roku podpisali długoterminowe kontrakty na sprzedaż węgla i te ceny [międzynarodowe] na nich specjalnie nie odbijają się – powiedział minister Tchórzewski podczas jednego z paneli 28. Forum Ekonomicznego. W Krynicy sporo mówiono o perspektywach węgla, zwłaszcza w kontekście coraz ostrzejszych norm emisji, które kreuje Unia Europejska, a także polityki antysmogowej wdrażanej przez rząd i samorządy. Paneliści i słuchacze zastanawiali się, czy inwestycje w bloki węglowe mają jeszcze sens i jakie warunki należy spełnić, by tak było.

Elektryzujące ceny Tematem, który wywoływał ożywioną dyskusję były rosnące ceny energii. Sygnały dobiegające z rynku wskazują, że w przyszłym roku będzie drożej – i to zarówno dla klientów biznesowych, jak i indywidualnych. Minister Krzysztof Tchórzewski uspokajał twierdząc, że jego resort pracuje nad przepisami wprowadzającymi stuprocentowe obligo giełdowe dotyczące sprzedaży energii. Mówił, że energetyka w większości ustaliła już warunki bezpośrednich kontraktów z odbiorcami na przyszły rok. 26

l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

Minister energii przytoczył ciekawe dane: W 2015 płaca minimalna w naszym kraju wystarczała na pokrycie rachunków za prąd przez rok, zaś obecnie – przez 14 miesięcy. Za średnią krajową można teraz opłacać rachunki przez 30 miesięcy, podczas gdy w 2015 roku – przez 27. Podczas panelu „Europejski rynek energii elektrycznej a ceny dla konsumentów” prezes spółki Tauron Polska Energia, Filip Grzegorczyk dzielił się swoimi wątpliwościami: Czy płacąc za pozwolenia na emisję dwutlenku węgla ponosimy koszty transformacji ekologicznej, czy może płacimy za funkcjonowanie rynku finansowego, który wytworzył się w związku z handlem nimi? – Jeżeli instytucje europejskie wskazują na konieczność modernizacji energetyki w kierunku wzrostu produkcji energii z OZE, to sztuczne ,,podkręcanie" cen pozwoleń na emisję dwutlenku węgla jest sprzeczne z celami ekologicznymi – deklarował. Przedstawiciel Tauronu z aprobatą odniósł się do propozycji legislacyjnej dotyczącej stuprocentowego obliga giełdowego. Jego zdaniem, dotychczasowe niewielkie obroty na giełdzie generowały wysokie ceny energii. Obligo może to zmienić.

Bezpieczeństwo energetyczne zawsze ważne Prezes Enei Mirosław Kowalik stwierdził podczas jednego z paneli, że rodzima energetyka jest w fazie budowy solidnej podstawy i stabilizacji systemu elektroenergetycznego. – Bez tej stabilizacji Polska nie będzie mogła zagwarantować bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej, a transformacja energetyki kosztuje – mówił. Podkreślił

znaczenie budowy bloków energetycznych w Opolu, Jaworznie i Ostrołęce. Jego zdaniem, rynek mocy da szansę nowym inwestycjom i dywersyfikacji. Prezes Kowalik zwracał też uwagę, że polska energetyka jest modernizowana od trzydziestu lat, co jest rezultatem pogoni za zmieniającymi się regulacjami. – Megatrendy są następstwem regulacji, np. polityki klimatycznej, pakietu zimowego i ETS. Wszystkie te instrumenty wpływają na energetykę po to, by energia elektryczna była wytwarzana w bardziej efektywny sposób, przyjaźnie dla środowiska i po akceptowalnej cenie – wyjaśniał. Jego zdaniem, technologia coraz bardziej pomaga w dostosowaniu się polskiej energetyki do panujących regulacji. Natomiast Henryk Baranowski, prezes Polskiej Grupy Energetycznej, kreślił trzy scenariusze kształtowania polskiego miksu energetycznego: zrównoważony, rosnący import oraz OZE – gaz. Zdaniem szefa największej w Polsce grupy energetycznej, najbardziej racjonalny i interesujący jest scenariusz zrównoważony. Polega on na budowie zdywersyfikowanego miksu energetycznego. W efekcie Polska osiągnie kilka podstawowych celów istotnych z punktu widzenia Unii Europejskiej i potrzeb wewnętrznych. Scenariusz pozwoli na realizację celu OZE, minimalizację kosztów związanych z ETS oraz zapewni konkurencyjności krajowej gospodarki. Minister Krzysztof Tchórzewski potwierdził, że na razie nie ma w naszym kraju obaw o bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej. Przypomniał, że w 2019 roku rusza wiele nowych bloków węglowych, które zapewnią odpowiednią ilość energii. Alicja Barbara Klimiuk, pełniąca obowiązki prezesa Energi, akcentowała znaczenie współpracy nauki z przemysłem

Zdjęcie: Grupa Enea

WYDARZENIA

W Krynicy padły deklaracje spółek energetycznych dotyczące wsparcia dla samorządów w walce ze smogiem

oraz zaangażowanie grup energetycznych w szkolnictwie branżowym. – Energetyka musi być kompletna w sensie systemu i zapewnienia bezpieczeństwa. Ważne są zarówno infrastruktura, innowacyjność, jak i człowiek, który rozumie procesy, wyzwania i zagrożenia – mówiła.

Spółki zapowiadają nowe produkty i inicjatywy Tysiące ludzi biznesu, polityki i mediów zgromadzone w małej Krynicy są doskonałą publicznością do prezentacji nowych produktów oraz biznesowych planów. Spółki często wykorzystują do tego Forum Ekonomiczne. Podpisano tam niejeden ważny kontrakt i ogłoszono wiele strategii biznesowych. Nie inaczej było w tym roku. Polska Grupa Energetyczna poinformowała, że wchodzi na rynek ładowania samochodów elektrycznych w miastach średniej wielkości oraz regionach uzdrowiskowych. Stacja ładowania firmowana przez PGE działa już w Łodzi, kolejną uruchomiono w Krynicy, wkrótce powstaną punkty w Siedlcach, Rzeszowie i LądkuZdroju. Do końca września PGE będzie mieć 25 punktów ładowania o mocy 344 kW. Również Tauron poinformował, że grupa planuje na szerszą skalę usługi

komercyjne związane z infrastrukturą do ładowania. Obecnie trwają prace nad stworzeniem modeli biznesowych, które wesprą carsharing. Tauron będzie współpracował w tej kwestii z samorządami na południu kraju; w ofercie grupy znajdą się samochody elektryczne. Podczas Forum Ekonomicznego przedstawiciele spółki podpisali także list intencyjny z Portem Lotniczym Kraków w sprawie współpracy w zakresie elektromobilności. W Balicach powstanie stacja szybkiego ładowania samochodów elektrycznych o mocy powyżej 50 kW. Prezes Energii Alicja Barbara Klimiuk zapowiedziała, że jeszcze w tym roku zakończą się prace nad strategiczną agendą badawczą, w ramach której prowadzone były badania łączące dystrybucję i wytwarzanie energii elektrycznej z OZE. – Chcemy postawić na sprawy digitalizacji, rozwój badań w kierunku sieci inteligentnych, ich bilansowania oraz nowy sposób zarządzania siecią – obiecała. Prezes Klimiuk przypomniała również, że Energa zaangażowała się w budowę bloku 1000 MW w Elektrowni Ostrołęka. – Ta inwestycja już się rozpoczęła. Blok spełni wszystkie restrykcyjne normy emisyjne, a zastosowane w nim technologie współgrają ze środowiskiem naturalnym – powiedziała.

Smog elektryzuje i mobilizuje do działania W Krynicy padły też deklaracje spółek energetycznych dotyczące wsparcia dla samorządów w walce ze smogiem. Podczas panelu „Biznes wobec energetycznych wyzwań polskich miast” zapewniano o pomocy w wysiłkach na rzecz poprawy jakości życia i stanu środowiska. Henryk Mucha, prezesa PGNiG Obrót Detaliczny, mówił, że walka z zanieczyszczeniem powietrza wymaga ścisłej współpracy rządu, samorządów i firm energetycznych. W ciągu dwóch lat takie miasta jak Tychy, Warszawa, Tarnów, Rzeszów i Sanok kupiły 250 autobusów zasilanych gazem sprężonym. – W 2016 roku, gdy zaczynaliśmy przygodę z CNG, autobus gazowy był średnio droższy od napędzanego olejem napędowym o 30 do 40 proc. Dziś ta cena jest na podobnym poziomie – dowodził Mucha. Jego zdaniem, obok elektromobilności funkcjonuje dojrzała, sprawdzona i ekologiczna technologia – gazomobilność. Ciekawe, jakie tematy energetyczne przyniesie przyszłoroczne Forum Ekonomiczne. Już czekamy z niecierpliwością.

Anna Kowalska wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l 27

WYDARZENIA

Wydarzenia w branży

Podczas targów ENERGETAB 2018 Tauron Dystrybucja zademonstrował swoje nowatorskie rozwiązanie w postaci zestawu MUZ (Mobilne Urządzenie Zasilające). W przypadku poważnych awarii sieci średniego napięcia lub prowadzenia prac modernizacyjnych czy inwestycyjnych MUZ jest w stanie w bardzo krótkim czasie zasilić około tysiąca gospodarstw domowych. Jego podłączenie może odbywać się bez wyłączania linii energetycznej, czyli w technologii prac pod napięciem. MUZ to autorski projekt pracowników krakowskiego oddziału spółki. W polskiej elektroenergetyce nie stosowano dotychczas zasilania sieci średniego napięcia z mobilnych agregatów prądotwórczych, głównie z powodu trudności w rozwiązaniu problemów ochrony przeciwporażeniowej. Rozwiązanie zastosowane przez Tauron Dystrybucja opiera się na wykorzystaniu agregatu niskiego napięcia, który podłączony do MUZ transformującego niskie napięcie, umożliwia zasilenie fragmentu sieci średniego napięcia. Urządzenie jest stosowane przede wszystkim na terenach wiejskich do zapewnienia zasilania na końcowych odcinkach linii średnich napięć. Z reguły do odcinków tych przyłączonych jest kilka lub kilkanaście stacji z transformatorami o małej mocy, zasilających około tysiąca gospodarstw domowych. Do tej pory jedynym sposobem zapewnienia energii w takich miejscach było zastosowanie jednego generatora przy każdej stacji pozbawionej napięcia. Wymagało to zapewnienia odpowiedniej liczby agregatów prądotwórczych, pracowników do ich obsługi, środków transportu i przede wszystkim czasu. Do niektórych stacji w rejonach górskich przywiezienie generatora byłoby bardzo trudne, bądź wręcz niemożliwe. – Głównym celem wykorzystania urządzenia jest przede wszystkim skrócenie czasu przerwy w dostawach energii elektrycznej w przypadku prowadzenia prac planowanych, jak i przy usuwaniu awarii sieci średniego napięcia. Zaangażowanych jest także mniej pracowników i sprzętu. MUZ zapewnia przy tym pełną ochronę przed porażeniem, 28

Zdjęcie: Tauron Dystrybucja SA

Mobilne urządzenie zasilające Taurona

l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

Mobilne urządzenie zasilające to nowatorskie rozwiązanie zaproponowane przez Tauron Dystrybucja SA

co dotychczas było główną trudnością techniczną i powodem niestosowania takiego rozwiązania w Polsce – mówi Jerzy Topolski, wiceprezes Tauron Dystrybucja. Konstrukcja urządzenia zapewnia także dużą elastyczność wyboru miejsca przyłączenia. Chodzi przede wszystkim o to, żeby było niekłopotliwe dla otoczenia. Ponadto wykorzystanie jednego generatora dużej mocy zamiast kilku mniejszych jest efektywniejsze energetycznie i ekonomiczne oraz korzystniejsze dla środowiska naturalnego. Istotnym parametrem jest również bardzo krótki czas niezbędny do podłączenia urządzenia wraz z agregatem do sieci. Od momentu przyjazdu zestawu do jego podłączenia wystarczy około 40 minut i dwuosobowy zespół elektromonterów. Prace nad MUZ rozpoczęły się w 2016 roku, a następnie przystąpiono do rocznych testów. Urządzenie zbadali i pozytywnie zaopiniowali również naukowcy z Politechniki Śląskiej. To nowatorskie rozwiązanie zaprojektowane i wykonane przez inżynierów i techników z Tauron Dystrybucja zgłoszono do urzędu patentowego. Zespól projektowy, który zbudował,

a następnie udoskonalił MUZ, pracował w składzie: Ryszard Stolarczyk, Wojciech Gałda, Janusz Baracz, Tadeusz Kąkol oraz Marcin Klamiński. – Plany są takie, że każdy z 11 oddziałów spółki będzie posiadał co najmniej jeden własny MUZ. Rozpoczęła się już budowa dwóch urządzeń dla oddziałów w BielskuBiałej i Jeleniej Górze, w których ze względu na linie energetyczne prowadzone w terenach górskich i zalesionych tego typu urządzenia są najbardziej potrzebne. Jedna z wersji MUZ będzie wykonana jako kontener montowany na podwoziu samochodu z napędem 4x4. Pojazd ten zostanie dodatkowo wyposażony w hydraulicznie wysuwany maszt ze zdalnym sterowaniem ułatwiający podłączenie urządzenia do sieci energetycznej – wyjaśnia Ryszard Stolarczyk, zastępca dyrektora ds. serwisu sieciowego krakowskiego oddziału Tauron Dystrybucja. To kolejne nowatorskie rozwiązanie po mobilnej linii serwisowej, którego zadaniem jest skrócenie realizacji prac w sieci średniego napięcia oraz wyeliminowanie bądź skrócenie przerw w dostawie energii elektrycznej spowodowanych awariami czy realizacją prac planowanych.

WYDARZENIA

Celem Programu Czyste Powietrze jest zdecydowane zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery z domów jednorodzinnych

Elektryczny autobus testowany w Estonii Jak czytamy na portalu Cire od 3 września w estońskim Tartu rozpoczęły się testy wyprodukowanego w Polsce autobusu elektrycznego Solaris Urbino 12 Electric. Mają one potrwać aż rok. To pierwszy tak długi projekt w ramach programu elektromobilności w Estonii. Solaris do testów przystąpił wspólnie z miejscowym przewoźnikiem, firmą AS SEBE. Wygrała ona przetarg na obsługę linii, którą stworzono z myślą o długoterminowych testach autobusu elektrycznego. Pojazd Solarisa w ubiegłym roku pomyślnie odbył testy w Tallinie. Do tej pory do Estonii trafiło ponad 50 autobusów marki Solaris; wszystkie to trolejbusy jeżdżące po stołecznych ulicach Tallina. W oparciu o wyniki testów, które zakończą się 31 sierpnia 2019, samorząd Tartu będzie opracowywał długoterminową strategię transportową dla miasta.

Minister Tchórzewski w Kopenhadze 9 i 10 września minister energii Krzysztof Tchórzewski przebywał w Kopenhadze. Spotkał się z duńskim ministrem ds. klimatu i energii Larsem Christianem Lilleholtem oraz wziął udział w konferencji energetycznej. Omawiano wspólne projekty w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, ze szczególnym uwzględnieniem Baltic Pipe. – Jesteśmy zainteresowani współpracą polsko-duńską, poznaniem duńskich doświadczeń w tworzeniu nowoczesnego sektora energetycznego oraz z obszaru energii odnawialnej – powiedział Krzysztof Tchórzewski podczas spotkania z Larsem Christianem Lilleholtem. Podczas wizyty w Danii szef resortu energii wziął również udział w konferencji „Ensuring Security of Supply and Green Energy Transition Denmark and Poland in the European

Energy Union”, podczas której wygłosił przemówienie „Polska – gaz i zielona transformacja na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa dostaw”. – Współpraca energetyczna naszych krajów jest kwestią priorytetową. Projekt Baltic Pipe to obopólna korzyść – oznacza wzrost bezpieczeństwa dostaw, korzyści ekonomiczne dla odbiorców gazu, a także umożliwia Polsce rozpoczęcie procesu transformacji energetycznej – deklarował minister Tchórzewski. Szef resortu podkreślił, że obok działań realizowanych w sektorze gazu, Ministerstwo Energii podejmuje też wysiłki na rzecz rozwoju OZE. Dzięki temu w polskim systemie energetycznym będzie więcej przestrzeni dla źródeł odnawialnych. – Chciałbym, aby w nieodległej przyszłości w polskim systemie elektroenergetycznym pojawiła się farma wiatrowa na Morzu Bałtyckim – dodał.

Program Czyste Powietrze Jak informuje resort środowiska, we wrześniu zapoczątkowano spotkania w gminach dotyczące realizacji Programu Priorytetowego Czyste Powietrze. Będą one prowadzone na terenie całego kraju. Ministerstwo Środowiska chce poinformować jak prawidłowo ubiegać się o dofinansowanie na termomodernizację budynku oraz wymianę przestarzałych źródeł ciepła. Podstawowym celem Programu Priorytetowego Czyste Powietrze jest poprawa efektywności energetycznej oraz zdecydowane zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery z istniejących i nowo budowanych domów jednorodzinnych. Program będzie realizowany w latach 2018 – 2029. Jego budżet wynosi 103 mld zł, z czego finansowanie w formie dotacji to 63,3 mld zł, a pożyczek – 39,7 mld zł. Zakłada się, że w ramach programu termomodernizacja obejmie ponad 3 mln domów.

Opracowała Małgorzata Władczyk wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l 29

FELIETON

Z umiarem

Kraina Gigantów

Słupy elektroenergetyczne nie należą do zbyt urokliwych elementów krajobrazu. Rzadko komu pasuje widzieć je z okien swojego domu. Są jednak niezbędne. Jak godzić takie sprzeczności? Ostatnio trafiłem na niezwykły projekt – Kraina Gigantów. Nie byłem w stanie powstrzymać się przed ,,zacytowaniem'' z niego chociażby jednego zdjęcia. Dwójka architektów Choi i Shine przedstawili całkowicie nowe podejście do budowy słupów elektroenergetycznych. Pomysł zaprezentowano 10 lat temu. Jak dotychczas, niestety, nie doczekał się jeszcze realizacji. Zamiast niemiłych dla oczu typowych kratownic, zaproponowano zamianę geometrycznych konstrukcji na ludzkie sylwetki, nadające życie smutnemu pejzażowi wulkanicznej Islandii. Postacie składają się ze standardowych segmentów odpowiadających poszczególnym częściom ciała. Dzięki nim można je dowolnie konfigurować. W zależności od ukształtowania terenu mogą stwarzać wrażenie majestatycznego pozostawania bez ruchu, bądź dynamicznego przemieszczania się w grupie. Moduły pozwalają jednocześnie uwzględnić podział funkcjonalny słupów na mocne i przelotowe. Niesamowity pomysł. Zamienia szpecące elementy infrastruktury w dzieła sztuki. Niektórzy kojarzą je wręcz z monumentami z Wysp Wielkanocnych, władcami krajobrazu niosącymi ludziom niezbędną do życia energię. Być może tędy droga. Przecież wszyscy chcemy atrakcyjnie upiększać nasze najbliższe otoczenie. Pomimo oczywistych, nieco wyższych, kosztów, być

»»» » Wszystkich linii elektroenergetycznych, zwłaszcza tych najwyższych napięć, nie da się ukryć pod ziemią. Pozostaną na zawsze dominantą krajobrazową. Dla wielu niezmiernie trudną do zaakceptowania. Tym bardziej więc projektując je nie koncentrujmy się wyłącznie na aspektach technicznych. Zacznijmy coraz większą wagę przywiązywać do odbioru społecznego tych monstrualnych konstrukcji.

Wizualizacje projektu „The Land of Giants” oraz inne intrygujące prace twórców – Jin Choi i Thomasa Shine'a można oglądać na stronie studia architektonicznego Choishine pod adresem http://choishine.com/Giants.html

może warto podjąć starania w tym zakresie. Wywołać nawet snobizm społeczny na rzecz wizualnego uatrakcyjnienia okolicy. Nic nowego. Znamy już funkcjonujące przykłady znacznie bliżej naszych granic. Na południe od Budapesztu da się zauważyć przy autostradzie słupy elektroenergetyczne w postaci klaunów. Może czasem wyglądają one nieco pokracznie, ale od razu uśmiech pojawia się na twarzy. Wszelkie takie próby przekształcania elementów infrastruktury z mało atrakcyjnych w ciekawe i piękne warte są aprobaty oraz upowszechniania. Ongiś urządzaliśmy biuro firmy konsultingowej. W wynajętych pomieszczeniach na ścianach zastaliśmy niezbyt atrakcyjne, podniszczone listwy drewniane. Nie mogliśmy ich zlikwidować. Wówczas szef zarządził pomalowanie ich na czarno. Skoro nie można ich ukryć, to trzeba je wyeksponować. Wówczas nikogo nie będą dziwić. Na tle białych ścian, przy odpowiednio dobranym kolorystycznie, jasnoszarym wyposażeniu z kolorowymi dodatkami, cudownie budowały atmosferę. Nadawały siedzibie firmy elegancji i uroku. Jakże niewielka zmiana potrafi wpłynąć na ogólne postrzeganie. Wszystkich linii elektroenergetycznych, zwłaszcza tych najwyższych napięć, nie da się ukryć pod ziemią. Pozostaną na zawsze dominantą krajobrazową. Dla wielu niezmiernie trudną do zaakceptowania. Tym bardziej więc projektując je nie koncentrujmy się wyłącznie na aspektach technicznych. Zacznijmy coraz większą wagę przywiązywać do odbioru społecznego tych monstrualnych konstrukcji w pobliżu domostw. Nadając im piękną formę, możemy doprowadzić do tego, że niektóre z nich mogą stać się nawet lokalną atrakcją turystyczną. Na kształt Krainy Gigantów.

dr inż. Andrzej Nehrebecki 30 l ENERGIA elektryczna wrzesień 2018

TERMINARZ

}}26-28 września 2018 r. KATOWICE

}}2-3 października 2018 r. WARSZAWA

}}9-12 października 2018 r. SOBIENIE JEZIORY

Nowy Przemysł Expo

RadioEXPO 2018, Konferencja radiokomunikacji profesjonalnej

Mistrzostwa udzielania pierwszej pomocy dla branży energetycznej

Polskie Towarzystwo »»Org.: Wspierania Przedsiębiorczości SA

Inf.: Anna Spilkowska tel. 32 356 76 68 wew. 7668 anna.spilkowska@ptwp.pl www.npexpo.pl

Telecom Consulting »»Org.: Mariusz Waruszewski

Inf.: tel. +48 602 723 262 mariusz.waruszewski@ radiotech.pl www.radioexpo.pl

PSE SA »»Org.: Inf.: tel.+ 48 22 242 16 59

malgorzata.tarka-ibel haupt@pse.pl

}}17-18 października 2018 r. WISŁA

}}18 października 2018 r. SIEDLCE

}}6-7 listopada 2018 r. KOŁOBRZEG

Konferencja Elektroenergetyczne linie napowietrzne i kablowe niskich i średnich napięć

Ogólnopolski Szczyt Gospodarczy

Konferencja Magazyny energii

PTPiREE »»Org.: Inf.: Karolina Nowińska

tel. 61 846-02-15 nowinska@ptpiree.pl linie.ptpiree.pl

Europejskie Centrum »»Org.: Biznesu

Inf.: Tomasz Sieduszewski tel. 81 747 65 10 tsieduszewski@ecb.biz.pl info@ecb.biz.pl osg2018.pl

}}13-15 listopada 2018 r. LUBLIN

}}20-23 listopada 2018 r. WISŁA

ENERGETICS Lubelskie Targi Energetyczne

XVII Konferencja Systemy Informatyczne w Energetyce SIwE’18

»»

Org.: Targi Lublin SA Inf.: Klaudia Stęplewska tel. 81 458-15-50 k.steplewska@targi.lublin.pl

PTPiREE »»Org.: Inf.: Karolina Nowińska

tel. 61 846-02-15 nowinska@ptpiree.pl siwe.ptpiree.pl

PTPiREE »»Org.: Inf.: Justyna

Dylińska-Chojnacka tel. 61 846-02-32 dylinska@ptpiree.pl magazyny.ptpiree.pl

Więcej informacji w terminarzu na www.ptpiree.pl Dział Szkoleń: Sebastian Brzozowski, tel. 61 846-02-31, brzozowski@ptpiree.pl Biuro PTPiREE, ul. Wołyńska 22, 60-637 Poznań tel. 61 846-02-00, fax 61 846-02-09; ptpiree@ptpiree.pl

wrzesień 2018 ENERGIA elektryczna l 31