Information File_ Dhivehi Raajje

‫އިންފޮމޭޝަން ފައިލް ‪2012/2:‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެކުލަވާލީ ؛ ޕަބްލިކް ޕްރޮގްރާމްސް ޔުނިޓް‬ ‫ޤައުމީ ކުތުބުޚާނާ‪ ،‬މާލެ‪ ،‬ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫ޖެނުއަރީ ‪2012‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފިހުރިސްތު‬ ‫ތަޢާރުފް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪6‬‬

‫ތާރީޙް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪7‬‬

‫ދިވެހީންގެ އަޞްލު ދެނެގަތުމާ މެދު ޚިޔާލެއް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪7‬‬

‫ދަރަވަންދޫގޭ ޙުސައިންދީދީގެ ޢިލްމީ ސަނަދު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪12‬‬

‫ޞަލާޙުއްދީންގެ އުފަން ދުވަސް‪ ،‬އެ މަނިކުފާނުގެ ގަލަންކޮޅުން‪. . .‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪21‬‬

‫ކުޑައިރުގެ ޚާއްޞަ ހަނދާންތަކެއް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪24‬‬

‫ހުޅުލޭ އެއަރޕޯޓް‪ :‬ރައްޔިތުން ގުޅިގެން ކުރި ޤައުމީ މަސައްކަތެއް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪29‬‬

‫އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ގެއްލިވަޑައިގަތުން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪37‬‬

‫ދަރަވަންދޫ ބިބީ ޒިޔާރަތް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪40‬‬

‫''ބޮޑުތަކުރުފާނަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖޯޖު ވޮޝިންގޓަނެވެ''‪.‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪43‬‬

‫ފުރަމާލެއަކީ ޙަޤީޤަތުގައި ވެސް‪.....‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪45‬‬

‫ނަޞްރުގެ ދުވަސް ‪ .....‬ސަބަބުގެ ދުވަސް!!‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪48‬‬

‫ދިވެހި ޤައުމަށް‪............‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪58‬‬

‫އައްސުލްޠާނު ޙަސަން ނޫރައްދީނުއްޘާނީ‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪60‬‬

‫މާ ބޮޑު ދުވަހެއް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪64‬‬

‫ފުރަތަމަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ރައީސް ހުކުރު ކުރެއްވުން‬ ‫އިސްތިޢުމާރާއި ދިވެހިންގެ މިނިވަންކަން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪65‬‬

‫ޚިދުމަތުގެ ތިލަފަތުގައި ޤައުމީ ދެ ޝަޚުޞިއްޔަތެއްގެ ބުރަދަން (‪)1‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪70‬‬

‫‪Page 2‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޚިދުމަތުގެ ތިލަފަތުގައި ޤައުމީ ދެ ޝަޚުޞިއްޔަތެއްގެ ބުރަދަން (‪)2‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪75‬‬

‫ޚިދުމަތުގެ ތިލަފަތުގައި ޤައުމީ ދެ ޝަޚުޞިއްޔަތެއްގެ ބުރަދަން (‪)2‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪80‬‬

‫އައްސުލްޠާން އިބުރާހީމް އިސްކަންދަރު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪88‬‬

‫މަލިކު ފޫހިފިއްލީގެ ތެރެއިން‪...‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪93‬‬

‫ދިވެހި ފުލޯކު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪97‬‬

‫މިލަންދޫ މާކޯބަދަވި‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪97‬‬

‫ދިވެހި އެންވެރިކަން ބަދަލުވަމުންއައި ގޮތް‪ ،‬ކުރުގޮތަކަށް‪...‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪100‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ އާއ މަލިކު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪103‬‬

‫ތައްޖެހުން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪109‬‬

‫ބަދަލުވަމުން އަންނަ ދިވެހި މަސްވެރިކަން ‪01-‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪112‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި މީހުން ވަޒަންވެރިވުން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪116‬‬

‫މަލިކު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪118‬‬

‫ދިވެހި ދައުލަތުގެ ނިޝާން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪120‬‬

‫ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ޢަޖާއިބުތައް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪122‬‬

‫ފުލުހުންގެ ނަމުގެ އުފެދުމާއި މަސައްކަތުގެ ފެށުން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪122‬‬

‫ސްކައުޓުންނާއި މިހަރަކާތުގެ މައިގަނޑު މަޤްޞަދު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪127‬‬

‫ޤައުމީ ކުތުބުޚާނާ‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪129‬‬

‫އާދަކާދަ‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪133‬‬

‫ސަގާފީ ނަޒަރަކުން ރަމަޟާން މަހުގެ ތިން ދިހަ‪ ،‬ލ‪ .‬ފޮނަދޫގައި (‪)1‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪133‬‬

‫‪Page 3‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ސަގާފީ ނަޒަރަކުން ރަމަޟާން މަހުގެ ތިން ދިހަ‪ ،‬ލ‪ .‬ފޮނަދޫގައި (‪)2‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪135‬‬

‫އައްސިޔޯ‪ :‬މުލަކަތޮޅު މުލަކުގެ ރޯދަވިއްލުމުގެ މައި ކެއުން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪137‬‬

‫ހަނދާނުގެތެރެއިން‪ : )1( ...‬މާވަށު ބޮޑު މާލޫދު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪139‬‬

‫ދިވެހީންގެ ސަގާފީ އައު އަހަރު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪145‬‬

‫ދިވެހި ސަގާފަތުން ގެއްލި އުވިފައިވާ އުފެއްދުންތެރި އަދި ފުދުންތެރި ދިރިއުޅުމުގެ ހަނދާންތަކެއް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪148‬‬

‫ވަލުހިނގުން‪ :‬ކިހިނެއް ކޮށް އުޅުނު‪ ،‬ކޮންކަމެއް؟‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪153‬‬

‫ނައްޕި ދަތުރު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪156‬‬

‫"އަޅުގަނޑަކީ ބީރައްޓެއްސެއްނޫން"!‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪158‬‬

‫އުވެމުންދާ ރާއެރިކަން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪159‬‬

‫ތާރީޚީ ފުލޯކު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪161‬‬

‫މާހެފުން ތައްޔާރުކުރުމާއި މާހެފުން އޮޑި އެޅުން އަދި މާހެފުންދުވަސް ފާހަގަކުރުނު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪165‬‬

‫ދިވެހިންގެ އިޖްތިމާޢީ މިނިވަންކަން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪170‬‬

‫ދިވެހިންގެ ރީތި އާދަކާދަ‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪172‬‬

‫ހިޔަރަކާތްވިލޭރޭ‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪174‬‬

‫ބައެއް ފަޅޯގަހުގައި ފަޅޯ ނާޅަނީ ކީއްވެ؟‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪180‬‬

‫ޢީދު ‪،‬ރޯދައަށް ހަނދުބެލުން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪181‬‬

‫ތިރީސް ހަރުބަސް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪185‬‬

‫ފުވައްމުލަކުގައި ފުޅަގިނެގުން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪187‬‬

‫ބާރަ ވިލޭރޭގެ ބޮޑު މާލޫދު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪189‬‬

‫‪Page 4‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދޮނައެރި ކަނޑޫދޫ‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪201‬‬

‫ދިގުމަސް މެރުން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪205‬‬

‫ކުރުމަހާބެހޭ ޚާއްޞަ އިތުރު މަޢުލޫމާތު‪:‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪208‬‬

‫މިއީ ފަޅުރަށެކެވެ‪ .‬ގޮތް ނޭގޭރަށެކެވެ‪.‬‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪209‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ އަޖައިބުތައް‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪211‬‬

‫ފުޅަނތްގަށް ދިޔުން‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪212‬‬

‫ދިވެހިންނާއި‪ ،‬ދިވެހި ސަންގު‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪216‬‬

‫މުޅި އޮޑީގައި ޙަސަނު ދެފައި‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪221‬‬

‫ބަހުގެ ހަމަ ‪( 1 -‬ނަންއިތުރު(‬

‫ޞަފްހާ‬

‫‪222‬‬

‫‪Page 5‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތަޢާރުފް‬ ‫މި އިންފޮރމޭޝަން ފައިލަކީ ލައިބްރަރީގެ ފޮތްތަކުން ލިބެން ހުރި މަޢުލޫމާތު ތަކުގެ އިތުރަށް ދަރިވަރުންނަށާއި ރިސަރޗް ހަދާ‬ ‫ފަރާތްތަކަށް އިތުރަށް މަޢުލޫމާތު ފޯރުކޮށްދިނުމަށްޓަކައި އެކުލަވާލެވޭ ޑޮކިޔުމަންޓެކެވެ‪ .‬މި އިންފޮރމޭޝަން ފައިލް ޝާއިޢުކުރެވޭނީ‬ ‫ސިލްސިލާ އެއްގެ ގޮތުއި ދިވެހި ބަހުންނާއި އިގިރޭސި ބަހުންނެވެ‪ .‬މި އިންފޮރމޭޝަން ފައިލަށް މާއްދާ ކަނޑައެޅެނީ ލައިބްރަރީ‬ ‫ބޭނުންކުރާ ފަރާތްތަކުގެ ބޭނުންތަކާ އެއްގޮތްވާ ގޮތުގެ މަތިންނެވެ‪.‬‬ ‫މިޑޮކިޔުމަންޓް އެކުލަވާލެވިފައި މިވަނީ ފަންވަތް ވެބްސައިޓުން ނެގިފައިވާ މަޢުލޫމާތު ތަކެއްގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬އެގޮތުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ތާރީޚާއި ޘަޤާފަތާއި އާދަކާދަ‪ ،‬ދިވެހި ފުލޯކު ފަދަ މަޢުލޫމާތު ތަކެވެ‪.‬‬ ‫މިއީ މިސިލްސިލާގެ ދެވަނަ އަދަދެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ އަދަދުގެ މާއްދާއަކީ ދުނިޔޭގެ ހަތް އަޖައިބާ ބެހޭ ގޮތުން އިނގިރޭސިބަހުން‬ ‫އެކުލަވާލެވުނު އަދަދެކެވެ‪.‬‬ ‫ކުރިއަށް ނިކުންނަން ހުރި މާއްދާތައް‪:‬‬ ‫‪Maldives, Pollution, Fishes, Global warming, Sea cucumber, Mahatma Gandhi, Birds of‬‬ ‫‪Maldives, Sea Animals, Disasters, Political parties, Provinces, Medical plants of Maldives,‬‬ ‫‪Maldivian authors.‬‬ ‫ިމ ިމ ްލ ިމ ާލ ެގ‬

‫‪Page 6‬‬

‫ައ ައ ުދ‬

‫ައ ްލ ިމ ާލ ުދ ާލ ައ ާލ ްލ ައ ުދ ްލ‬

‫ިމ ައ ައ ުދ ައ ްލ‬

‫ައ ައ ްލ ީޤ ުދ ުދ ައ ްލ‬

‫ެގ ްލ ާލ‬

‫ިމ ާލ ުދ ައ ިމ ިމ ިމ ާލ ައ ްލ‬

‫ައ ުދ ައ ާލ‬

‫ިމ ައ ެގ ެގ ‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތާރީޚް‬ ‫ދިވެހީންގެ އަޞްލު ދެނެގަތުމާ މެދު ޚިޔާލެއް‬ ‫ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު‬ ‫ދިވެހީންގެ‬

‫ޤަދީމީ ތާރީޚަކީ ނޭނގުމާއި އަނދިރިކަމުގެ ތެރެއަށް ގޮސް‬

‫އޮޅުންބޮޅުންވެފައިވާ އެއްޗެކެވެ‪ .‬ދިވެހީން މާތްވެގެންވާ އިސްލާމް ދީނަށް‬ ‫އެނބުރުމުގެ ކުރީގެ މަޢުލޫމާތެއް ހަރުދަނާ އަދި ސާބިތު ގޮތެއްގައި‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި ހުރި ޤަދީމީ އާސާރުތައް ވެސް‬

‫ފެންނާކަށް‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ މި‬

‫ޒަމާނަށް އައި އިރު ހުރީ ވީރާނާ ވެފައެވެ‪ .‬ބައެއް ތަންތަން ވަނީ މުޅިން ނެތި‬ ‫ގޮސްފައި ވެސް މެއެވެ‪ .‬ކަން މިހެން ހުރުމާއެކު ދިވެހީންގެ އަޞްލަކީ ކޮބައިތޯ‬ ‫ކުރެވޭ ބޮޑު ސުވާލަށް އަދިވެސް ވަނީ‬

‫އެކަށީގެންވާ ޖަވާބެއް ނުލިބި އެވެ‪.‬‬

‫އެހެންކަމުން މި ސުވާލުގެ ޖަވާބު ލިބިދާނެ ބައެއް ދިމަދިމާއަށް އަޅުގަނޑުމެންގެ‬ ‫ކުރެވޭތޯ މަސައްކަތެއް ކުރަމާ‬

‫ވިސްނުން މިޞްރާބު‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއަކީ އެފްރިކާ އާއި އޭސިޔާ އާ ދެމެދުގައި‬

‫ހިންގަވާށެވެ!‬ ‫އިންޑިއާ ކަނޑުގެ މުހިއްމު ނުކުތާއެއްގައި އޮންނަ ޤައުމެކެވެ‪ .‬މި‬

‫ސަބަބަށްޓަކައި‪ ،‬ބައެއް މުއައްރިޚުން ދެކެވަޑައިގަންނަވަނީ އިންޑިއާ ކަނޑު ހުރަސްކޮށް އުތުރުކަރަ(އިންޑިއާ)އަށް‬ ‫މީހުން ދަތުރުކުރާން ފެށީއްސުރެ ދިވެހި ރާއްޖޭގައި‬

‫ނާފަހަރުގައި‬

‫ދިރިއުޅެންފަށައިފައިވާނޭ ކަމުގައެވެ‪ .‬އަދި ދިވެހި ރާއްޖޭގައި މީހުން‬

‫ވަޒަންވެރިވީ ދުވަސްވަރެއް އެނގިއްޖެ ނަމަ އިންޑިއާ ކަނޑުގައި މީހުން‬

‫ދަތުރުފަތުރުކުރާން ފަށައިގަތް ދުވަސްވަރެއް ވެސް‬

‫އެނގޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫އޮޅުދޫކަރައިގެ ނުވަތަ ސިލޯނުގެ (މިހާރުގެ ނަމުންނަމަ ސްރީ ލަންކާ ގެ) އެންމެ މުހިއްމު‬ ‫"މަހަވަންސާ"ގައި ވާ ގޮތުން މީލާދީ ސަނަތުގެ‬

‫ތާރީޚީ އެއް ފޮތް ކަމުގައިވާ‬

‫‪500‬އަހަރުކުރިން އުތުރު އިންޑިއާގެ އަމީރެއް ކަމުގައިވާ ވިޖެޔާ އޮޅުދޫކަރަޔަށް‬

‫ވަޑައިގެންނެވި އިރު އެ މަނިކުފާނުގެ މީހުން ދަތުރުކުރި ނާތަކުގެ ތެރެއިން ނަމެއް ދިވެހި ރާއްޖެއަށް އައެވެ‪" .‬ފިރިހެން ކުދީންގެ‬ ‫ނާ ދަތުރުކުރީ ނަގަދީޕާ (ލަންކާ) އަށެވެ‪ .‬އަންހެންކުދީންގެ ނާ ދަތުރުކުރީ‬ ‫ފުލޯކު ވާހަކައެއް‬

‫މަހިލާވްދިވީޕިކާ (ދިވެހިރާއްޖެ) އަށެވެ‪ .‬މިއީ ތާރީޚީ‬

‫ނަމަވެސް "މަހަވަންސާ" އަކީ ސިންގަޅައިންގެ ވެއްދާއިންނާއި ބުރަހުމަނުންގެ‬

‫ރައްކާކޮށްފައިވާ (އަޅުގަނޑުމެންގެ ރާދަވަޅި ފަދަ‬

‫އަތްއަތް މަތީން ލިޔެ‬

‫ތާރީޚީ) ފޮތެކެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ މި ފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ މި ފަދަ ފުލޯކު‬

‫ވާހަކަތަކުގައި ވެސް ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ޙަޤީޤަތެއް އޮތުމަކީ ވަރަށް‬

‫އެކަށީގެންވާކަމެއްކަމަށް ނަސީމާ މުޙައްމަދު ( ‪)2007‬‬

‫ދެކެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 7‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ސިންހަޕްރަ (ގުޖްރާތު) ރަސްގެފާނުގެ ދަރިކަލުން އަމީރު ވިޖެޔާގެ ޢަމަލުތަކާމެދު އެ ރަދުން ކޯފާވެވަޑައިގެން‪ ،‬އަމީރު ވިޖެޔާ އާއި‬ ‫އެ މަނިކުފާނުގެ އެކުވެރިންގެ ތެރެއިން‬

‫‪ 700‬ވަރަކަށް ބޭފުޅުންނާއެކު ފޮނުވައިލެއްވީ ކަމަށާއި މިއީ އަމީރު އަމިއްލަފުޅަށް‬

‫ވަޑައިގަތް ވަޑައިގަތުމެއް ނޫންކަމަށް ނަސީމާ މުޙައްމަދު (‪ )2007‬ބުރަވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ‪.‬‬ ‫އެނގިވަޑައިގަންނަވާނޭ ފަދައިން‬

‫އިންޑިޔާގެ ގުޖްރާތު ސަރަހައްދަކީ އިންދޫސް ވާދީ ރަށްވެހިކަމުގެ އަސަރު‬

‫ހިސާބުގަނޑަށް ފޯރައިފައިވާ‪ ،‬ތަރައްޤީ އާއި ރަށްވެހިކަމުގެ‬

‫ނާރެހެކެވެ‪ .‬މިސަރަޙައްދުގެ ރަސްކަލުންގެ ޢިއްޒަތްތެރިކަމާއި‬

‫ހައިބަތަށް ވިސްނާއިރު ރަސްގެފާނުގެ ދަރިކަލުން ރަސްމީ ޢިއްޒަތުގައި އަރުވައިލެވޭއިރު‬ ‫ބައްސަވައިލައްވައިގެން ދަތުރުފުޅު‬

‫ވެސް އެ‬

‫‪ 700‬ބޭފުޅުން އެންމެ ‪ 2‬ނަވަށް‬ ‫އަންދާޒާކޮށްލާކަށް‬

‫އިންތިޒާމު ކުރައްވައިފައިވާތީ އެ ނާފަހަރުގެ ބޮޑުކަމާއި ފުރިހަމަކަން‬

‫އުނދަގުލެއްނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އިންޑިޔާގެ ގުޖްރާތު ސަރަޙައްދުން ފުރައިގެން ރިޔާ ނެގި އުޅަނދެއްގައި ދަތުރުކުރާ ބަޔަކަށް‬

‫އޮޅުދޫ ކަރަޔަށް ދިޔުމަށްވުރެ ދެ‬

‫މޫސުމުގައިވެސް ފަސޭހަވާނީ ރާއްޖެއަށް ދަތުރުކުރާށެވެ‪ .‬އެހެނީ ޢާއްމު ގޮތެއްގައި ވައިޖެހެނީ ހުޅަނގާއި އިރުން ކަމަށްވާތީ ކޮންމެ‬ ‫މޫސުމެއްގައި ވެސް އުތުރުން ދެކުނަށް ދަތުރުކުރުން ފަސޭހަވާނެތީ އެވެ‪.‬‬ ‫"ދިވެހި ތާރީޚަށް އައު އަލިކަމެއް" ގައި‬

‫ބަޔާންކޮށްފައި ވާ ގޮތުން މީލާދުގެ ކުރީގެ ފަސް ވަނަ ނުވަތަ ހަ ވަނަ‬

‫ސިލޯނުން (ސްރީލަންކާއިން) ރާއްޖެއަށް ފުރަތަމަ އައީ‬

‫ޤަރުނުގައި‬

‫ޢާރިޔަނުންނެވެ‪ .‬ނުވަތަ ހަމަ ސީދާ ސިންގަޅައިންނެވެ‪ .‬އެ ފޮތުގައި‬

‫ބަޔާންކޮށްފައިވެއެވެ‪" .‬ދިވެހިރާއްޖެއަށް ފުރަތަމަ އައީ ޢީސާގެފާނުގެ‬

‫ކުރީގެ ފަސްވަނަ ނުވަތަ ހަ ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި‬

‫ސިލޯނުން ޢާރިޔަނުން އައި ދުވަސްވަރު އޭގެ މީހުންނެވެ‪( .‬ޢާރިޔަނުންނަކީ ވަރަށް އިހު ޒަމާނުއްސުރެ އެއް އުޞޫލެއްގެ މައްޗަށް‬ ‫ބިނާކޮށްފައިވާ ބަސްތަކަކުން‬

‫ވާހަކަދައްކާ ބަޔެކެވެ‪ .‬މިބައިމީހުންނަކީ ދުނިޔޭގެ ވަރަށް ގިނަ‬

‫ދިމަދިމާއަށް ފެތުރިގެން ދިޔަ‬

‫ބަޔެކެވެ‪ ).‬ނުވަތަ ހަމަ ސީދާ ސިންގަޅައިންނެވެ‪ .‬މިއީ މި ޒަމާނުގައި ޝައްކުކުރަން ތަން ލިބިގެންވާ ތަނެއް‬

‫ނޫނެވެ‪( ".‬ދިވެހި‬

‫ތާރީޚަށް އައު އަލިކަމެއް ( ‪ )1990‬ޞަފުޙާ ‪ )36‬މި ވާހަކައަކީ ޚާއްޞަ ދިރާސާއެއްގެ އަލީގައި ބަޔާންކޮށްފައި އޮތް ވާހަކައަށް‬ ‫ވުރެ ބޮޑަށް ވައްތަރީ ހީއެއްގެ މައްޗަށް ފާޅުކޮށްފައިވާ‬

‫ޚިޔާލެއްކަމުގައެވެ‪ .‬އެހެނީ މި ވާހަކަ ސާބިތުކޮށްދޭނޭ ހެތްކެއް‬

‫ބަޔާންކޮށްފައެއްނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ރާއްޖެއަށް ޢާރިޔަނުން‬

‫އައިސްފައިވަނީ ސިލޯނު މަގުން ކަމަށް ވުމީ ވަރަށް އެކަށީގެން ނުވާކަމެކެވެ‬

‫އެބައިމީހުންނަކީ ކުރީ ޒަމާނުގައި ކަނަޑުދަތުރުފަތުރުކޮށް އުޅުނު‬

‫‪.‬ސަބަބަކީ‬

‫ބައެއް ކަން ތާރީޚީ ގޮތުން އެނގޭން ނެތުމެވެ‪ .‬ބޮޑަށް‬

‫ޤަބޫލުކުރެވޭ ގޮތުގައި ދިވެހިރާއްޖެއަށް ޢާރިޔަނުން އައިސްފައިވާނީ ސިލޯނަށްވެސް‬

‫ޢާރިޔަނުން ދިޔަ ދުވަސްވަރު ހަމަ އިންޑިއާ‬

‫މަގުންނެވެ‪ .‬އެހެނީ ރާއްޖެއަށް ޢާރިޔަނުން އައީ ސިލޯނު މަގުން ކަމަށް ވާނަމަ މި ވާހަކަ މަހަވަންސާގައި ބަޔާންކޮށްފައި އޮތީހެވެ‪.‬‬ ‫ނަސީމާ މުޙައްމަދު (‪ )2007‬ވެސް ބޮޑަށް ބުރަވެވަޑައިގަންނަވަނީ މި ޚިޔާލަށެވެ‪.‬‬ ‫ސްރީލަންކާގެ އާސާރީ ލިޔުމެއްކަމަށްވާ ދީޕަވަންސާ ( ‪ 400‬މކ) ގައި ވެސް ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ވާހަކަ‬

‫"ގަސްގަހާގެހި ގިނައިން‬

‫ހެދިފައިވާ 'ގިރި' ނަމަކަށް ކިޔާ ރަށެއް"ގެ ގޮތުގައި ސިފަކޮށް އެވާހަކަ ގެނެސްފައިވެއެވެ‪ .‬މިއީ ތާރީޚީ ފުލޯކު‬ ‫‪Page 8‬‬

‫ވާހަކައެއް ކަމަށް‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ވިޔަސް މީލާދީ ސަނަތުގެ ކުރިންވެސް ދިވެހިރާއްޖެއަކީ‬

‫ލިޔުންތެރީން ދަންނަ‪ ،‬މީހުންނަށް އެނގޭ ޤައުމެއްކަން މި ވާހަކައިން‬

‫ވެސްދޭހަވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ތާރީޚާ ބެހޭ މުހިއްމު ގިނަ މަޢުލޫމާތު ލިބޭ އެއް ވަސީލަތަކީ އެޗް ސީ ޕީ ބެލް ގެ މޮނޮގްރާފް (‪ )1940‬ކަމަށް ބެލެވެއެވެ‪.‬‬ ‫މި ފޮތުގައި ވެސް ދިވެހި ރާއްޖެއަށް ޢާރިޔަނުން އައިސްފައިވަނީ މީލާދީ‬

‫ސަނަތުގެ ކުރިން ކަމަށް ބަޔާންކުރައްވައިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫އެކަމަކު ޢާރިޔަނުން ރާއްޖެ އައީ ލަންކާއިން ކަމެއް ނުވަތަ އިންޑިއާއިން ކަމެއް ބެލް ކަނޑައަޅުއްވައިފައެއް ނުވެއެވެ ‪.‬‬ ‫ޢީސާއީ ސަނަތުގެ ކުރީން ދިވެހިރާއްޖެއަށް އާރިޔަނުން އައި ކަމަށާއި އެ މީހުންގެ ތެރޭގައި ޑްރެވީޑިއަނުން ހިމެނޭ ކަމަށް ޙަބީބާ‬ ‫ޙުސައިން ޙަބީބު (ތާރީޚަށް‬

‫ބެލްގެ ލިޔުއްވުމުގެ‬

‫އަވަސްކަޅިއެއް ޞަފުޙާ ‪ )2‬ގައި ބަޔާންކުރައްވައިފައިވެއެވެ‪ .‬މިއީ އެޗްސީޕީ‬

‫އަލީގައި ލިޔުއްވައިފައިވާ ލިޔުއްވުމެއްކަމަށް ވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ ‪.‬‬ ‫އަލްމަސްޢޫދީ ލިޔުއްވައިފައިވާ "މުރޫޖުއްޛަހަބް" ގައި ރާއްޖެ އިސްލާމްވުމުގެ ކުރީގެ ތާރީޚާ ބެހޭ‬

‫ވާހަކަތައް ގެންނަވައިފައި‬

‫ވިޔަސް‪ ،‬ރާއްޖޭގައި ވަޒަންވެރިވީ ކޮންދަރިކޮޅަކުން އައި ބައެއްކަމާއި‪ ،‬ރާއްޖެ އާބާދުވި ދުވަހަކާއި ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމަށް ވީ މުއްދަތު‬ ‫ފަދަ މަޢުލޫމާތުތައް އެ ފޮތުގައި ވެސް ބަޔާންކުރައްވައިފައެއް ނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫މުޙައްމަދު އަމީން ("ދިވެހި‬

‫ރާއްޖޭގެ ތަންޤީޙުކުރެވުނު ތާރީޚުގެ ތަންތަންކޮޅު"‪( ،‬‬

‫‪ ،)1978‬ޞ‬

‫‪ 22‬އަށް)‬

‫‪ 21‬ން‬

‫ބަޔާންކުރައްވައިފައިވަނީ "މިހާތަނަށް ކުރެވިފައިވާ ތަޙުޤީޤުތަކުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ޔަޤީންވާން އުޅެނީ ކޮންމެވެސް ޒަމާނެއްގައި‬ ‫ސިލޯނުން ސިންގަޅަ ބަޔަކު ދިވެހި ރާއްޖެއަށް އައިސް ރާއްޖެ ޢިމާރާތްކުރިކަމެވެ ‪.‬ޢީސާގެ ފާނު ދުނިޔެއަށް ވަޑައިގަތް ދުވަސްވަރާ‬ ‫ގާތް ދުވަސްވަރެއްގައި އެ ބަޔެއްގެ ވެރިކަން ދިވެހި ރާއްޖޭގައި ދެމި އޮތްކަމެވެ"‪.‬‬ ‫މުޙައްމަދު އަމީނުގެ މި ޚިޔާލުފުޅަކީ ސާބިތު ހެތްކެއްގެ މައްޗަށް ފާޅުކުރައްވައިފައިވާ ޚިޔާލުފުޅެއް ނޫނެވެ‪ .‬އަދި އެގޮތަށް އަމީންގެ‬ ‫ވިސްނުންފުޅު ހުރި ކަމަށް ވިޔަސް އެ ގޮތަށް އޭނާ އަށް ވެސް ސާބިތެއްނުވެއެވެ‪" .‬އަޅުގަނޑުމެނންނަށް ޔަޤީންވާން އުޅެނީ" އޭ‬ ‫ވިދާޅުވެފައިވުމުން ޔަޤީންނުވާކަމާއި އެ ގޮތަށް ސާބިތު ނުވާކަން ކަނޑައެޅިގެން ދޭހަވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ އަޞްލު ވަޒަންވެރީންނަކީ ކޮންތާކުން ކޮން އިރަކު އައި ކޮން ބަޔެއްކަން އަދި ސާބިތުވެފައި ނުވިޔަސް ގަބޫލުކުރެވޭ‬ ‫ހަގީގަތްތަކެއް ވެސް އެބަހުއްޓެވެ‬

‫‪.‬އެއީ ކޮންމެ ބަޔަކު ނަމަވެސް އެ ބަޔަކު ދިވެހިރާއްޖޭގައި ވަޒަންވެރިވުމަށް‬

‫ފަހު އެބަޔަކީ‬

‫ދީވީން(ދިވެހީން)ކަމެވެ‪ .‬އަދި އެބަޔަކީ އެހެން ޤައުމަކާ ނުގުޅި އެހެން ޤައުމެއްގެ ބަޔެއްގެ ގޮތުގައި ނުހިމެނި‪ ،‬އަމިއްލަ ވެރިކަމެއް‬ ‫ޤާއިމުކޮށްގެން އަމިއްލަވަންތަކަމާއި އަމިއްލަ ފުދުންތެރިކަމާއެކު އެޅެމުން ގެންދިޔަ ބައެއް ކަމެވެ‪ .‬މި ގޮތަށް "ދީވީން" އުޅެމުން‬ ‫އައި އިރު އެބައި މީހުންގެ ވަށައިގެންވާ އަވަށްޓެރި ގައުމުތަކުގެ ވެރީންނާއި‬ ‫ފޯރުވައިގެން އުޅުނު ދުނިޔޭގެ ބޮޑެތި‬

‫ބާރުތަކުގެ ވެރީންނާއެކު "ދީވީން"ގެ ރަސްރަސްކަލުން ވަޑައިގަތީ‬

‫ދަމަހައްޓަވަމުންނެވެ‪ .‬ފެށުނީއްސުރެ ރާއްޖޭގައި ހަރުދަނާ‬ ‫‪Page 9‬‬

‫އަދި އެ ދުވަސްވަރު އިންޑިއާ ކަނޑަށް ބާރު‬

‫ރަސްކަމެއް ފެށި އެ ރަސްކަން ދެމިގެން އައި ކަމެވެ‬

‫އެކުވެރިކަން‬ ‫‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މީލާދީން ‪ 1980‬ގެ އަހަރުތަކުގެ ކުރީކޮޅު ރާއްޖެ ވަޑައިގަތް ޕްރޮފެސަރ ތޯރ ހައިދާލް‬ ‫ޕާކިސްތާނު ހިމެނޭ ސަރަޙައްދުގައި‬

‫ލަފާކުރެއްވި ގޮތުގައި އިންޑިއާ އާއި‬

‫އިހަށް އޮތް ރަށްވެހިކަން (އިންޑަސް ވެލީ ސިވިލައިޒޭޝަން) އުވިގެން‬

‫ރާއްޖެއަށް އެ ހިސާބުން މީހުން އައިސްފައިވެދާނެއެވެ‪ .‬ތޯރ‬

‫ދިޔައިރު ދިވެހި‬

‫ހައިދާލްގެ މި ޚިޔާލަށް މި ރާއްޖޭގައި އޮތް ފޯކްލޯރއަކުން ބާރު‬

‫ލިބޭކަމަށް ނަސީމާ މުޙައްމަދު ދެކެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪(.‬ފަތްތޫރަ‪ ،306 ،‬ސެޕްޓެމްބަރ " ‪2004).‬މި ވާހަކައިގައި ބުނާ ގޮތުގައި‬ ‫ދިވެހި ރާއްޖެއަށް ފުރަތަމަ އައީ‪،‬‬

‫އިންޑަސްވާދީގެ ކޯރެއް ކަމުގައިވާ ސަރަސްވަތީ ކޯރުގެ އައްސޭރީގައި އޮތް‬ ‫ރަށްވެހިކަން އުވިގެން ދިޔައީ މީލާދީ‬

‫ނަމަކަށް ކިޔުނު ރަށެއްގެ މީހުންނެވެ‪ .‬އިންޑަސް ވާދީގެ‬

‫'ކާލީބަންގަން'‬

‫‪ 1400‬އަހަރު ކުރިންނެވެ "‪.‬‬

‫"ވާހަކައިގައި ބުނާ ގޮތުގައި ދިވެހި ރާއްޖޭގައި ރަސްކަމެއް ފުރަތަމަ އުފެއްދީ އިރުމަތީ އިންޑިއާގެ ކާލިންގާއޭ ކިޔާ ސަރަޙައްދުން‬ ‫(މިހާރުގެ އޮރިއްސާ ވަޑައިގެންނެވި ސޫރިޔަވަންޝަ އިރު ވަންހަ) ދަރިކޮޅުގެ އަމީރެކެވެ‪ .‬މި‬

‫ރަސްގެފާނުގެ ނަންފުޅުކަމަށް‬

‫ވާރިދުވެފައިވާ ވާހަކައިގައި ބުނެފައިވަނީ ސޫރުދަސަރުނަ ރަދުންނެވެ‪.‬‬ ‫މީލާދީން ‪ 1925‬ވަނަ އަހަރު ލިޔެފައިވާ‬

‫އިސްދޫ ލޯމާފާނުގައި 'ދަސަ ރަދުން' ކިޔުނު ރަސްކަލެއް ރައްޔިތުންނަށް‬

‫ދެއްވި ވާހަކަ ލިޔެފައިވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމާއެކު އެ ލޯމާފާނުގައި‬ ‫ދުވަސްވަރެއްގައި އުޅުއްވި ސޫރުދަސަރުނަ ރަދުންގެ‬

‫އެ ވަނީ އެ ޒަމާނުގައިވެސް‬

‫ބިންތަކެއް‬

‫އެވޭލާ ކަމަށް ހިމެނުނު‬

‫ވާހަކަކަމަށް ވެދާނެބާ އެވެ؟" (ނަސީމާ މުޙައްމަދު‪ ،‬ފަތްތޫރަ‪،‬‬

‫‪،306‬‬

‫ސެޕްޓެމްބަރ‪)2004‬‬ ‫"ދިވެހި ތާރީޚަށް އައު އަލިކަމެއް"ގައި ދިވެހި ބަހަކީ ސިންގަޅަބަހުން އުފެދުނު ބަހެއް ކަމަށް ނިންމައިފައި ވީނަމަވެސް‬ ‫ހޯދުންތައް މިޔާ މުޅިން ތަފާތެވެ‪ .‬މުޙައްމަދު އިބްރާހީމް ލުޠުފީ‪،‬‬ ‫ސިލްސިލާގެ ދަޑުން‬

‫ފަތްތޫރައިގައި "ދިވެހި ތާރީޚުގެ ތެރެއިން ހޯދުން" މި‬

‫ލިޔުއްވައިފައިވާ "ކޮއިމަލާކަލޯއަކީ ކާކުބާ" މި މައިގަނޑުނަމަށް‬

‫ބަޔާންކުރައްވައިފައިވެއެވެ" ‪.‬އޮޅުމެއް ނެތް ގޮތުގައި ދިވެހި ބަހުގެ މައިގަނޑަކީ‬ ‫މިކަން ގަބޫލުކުރާންޖެހެއެވެ‬

‫ލިޔުއްވައިފައިވާ ތާރީޚީ ލިޔުމެއްގައި‬

‫އެވޭލާ ސިންގަޅަ ބަހެވެ‪ .‬ތަޢައްޞުބެއް ނެތި‬

‫‪.‬އެވޭލާ ސިންގަޅަ ބަހުގެ ލަފުޒުތަކާއި އެ ބަހުގެ ހަމަތަކާއި ހަމަތައް ދިވެހި‬

‫އެނގޭއިރު ޕާލީ ބަހާއި ސާންސްކިރިތާއި ޕާކިރިތާއި ހިންދީ‬

‫މިއަދުގެ‬

‫ބަހުގައި ވާކަން‬

‫އާއި މެލޭ އާއި ފާރިސީ އާއި އުރުދޫއާއި ޢަރަތްބާއި ޕޯޗުގީޒާއި‬

‫އިނގިރޭސި މި ބަސްބަހުގެ ލަފުޒުތަކާއި ހަމަތައް ދިވެހިބަހާ އެކުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ބަހަށާއި ދިވެހި ރާއޖޭގައި ހުރި އާޘާރުތަކަށް ބަލާއިރު މީލާދީން ގާތްގަނޑަކަށް‬ ‫ސިންގަޅަ ބަހާއި ދިވެބި ބަސް ވަނީ ވަކިވެފައެވެ‪ .‬ސިންގަޅައިން އެބައި މީހުންގެ‬ ‫ދިވެހީންވެސް އެބައި މީހުންގެ‬

‫‪ 800 – 900‬ގެ ފަހުގައި އެވޭލާ‬

‫އެވޭލާ ބަސް ތަރައްޤީކުރަމުން ދިޔަ ފަދައިން‬

‫މުސްކުޅި ދިވެހި ބަސް ތަރައްޤީކުރަމުން ގެންގޮސްފައިވަނީ ލިޔެކިޔުމަށް‬

‫އަމިއްލަ އަކުރެއް‬

‫އުފައްދައިގެން ކުރީގެ ބަހަށް ބަދަލުތަކެއް ގެންނަމުންނެވެ‪ .‬މިއީ ބަސް ބަސް އުފެދި ތަރައްޤީވަމުން އަންނަ ހަމައެވެ "‪.‬‬ ‫އިސްވެ ދެންނެވުނު ތާރީޚީ ލިޔުންތަކާއި ދިވެހި ބަހުގެ އުޞޫލުތަކާއި ބަހުގެ ތާރީޚާމެދު ފުންކޮށް ވިސްނައިލުމުން ވަރަށް މުހިއްމު‬ ‫ނުކުތާއެއް އެބަ ހާމަވެއެވެ‪ .‬އެއީ ދިވެހި ރާއްޖެއަށް ފުރަތަމަ އައި ބަޔަކީ އިންޑިއާގެ‬ ‫‪Page 10‬‬

‫ނުވަތަ ލަންކާގެ ބަޔަކަށްވުމަކީ ވަރަށް‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ކައިރިކަމެއް ކަމެވެ‪ .‬އެހެން‬

‫ދުވަސްވަރެއްގައިކަން‬

‫ނަމަވެސް ދިވެހި ރާއްޖެއަށް ފުރަތަމަ މީހުން އައިސްފައިވަނީ ކޮން‬

‫ބަޔާންކުރުމަކީ އަދި ފަސޭހަކަމެއް ނޫނެވެ ‪.‬އިންދޫސްވާދީ ރަށްވެހިކަމުގެ އަހުލުވެރީންނަކީ ކަނޑުދަތުރުފަތުރު ކޮށް އުޅުނު ބަޔަކަށް‬ ‫ވާތީ ދެކުނު އިންޑިއާ އާއި ދިވެހިރާއްޖެއާ އޮންނަލެއް‬

‫ކައިރިކަމުން އިންޑިއާގެ އައްސޭރި ފަށުން މަސްވެރިން އެކި ދުވަސްވަރު‬

‫ބެހިގެންވެސް ރާއްޖެ އައިސްފައިވުމަކީ ވަރަށް އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ‪ .‬މިކަން‬ ‫ޑްރެވީޑިއަނުންކަމަށްވުމީ ވެސް ވަރަށް‬

‫މި ގޮތަށް ހިނގައިފައިވާނަމަ އެއީ‬

‫އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެނީ ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށުގެ ނަންތަކަށް ބަލާއިރު‬

‫ޑްރެވީޑިއަން‬

‫ނަންތައް ހުރިކަން އެބަ ފާހަގަކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހީންގެ އާދަކާދަތަކާއި އުޞޫލުތައް ހުރި ގޮތުން ދިވެހިންގެ ތެރެއަށް ޚާއްޞަކޮށް‬ ‫އަސަރުކޮށްފައި ވާކަން ހާމަވާން‬

‫ދިވެހި ބަހަށް އިންޑޯ ޢާރިޔަނުންގެ‬

‫އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ސަގާފަތުގައި ހިންދީ ދީނުގެ އަސަރުތަކާއި‬

‫ބުދު ދީނުގެ‬

‫އަސަރުތައް ފެނިފައިވެއެވެ‪ .‬މިކަންކަމުން ދޭހަވަނީ ދިވެހީންގެ އަޞްލަކީ އިންޑިއާއިން ނުވަތަ ލަންކާއިން އައި މީހުންކަމަށް ވުމަކީ‬ ‫އެކަށީގެންވާކަމެއްކަމެވެ‪.‬‬ ‫މިއަދުގެ ހޯދުންތަކުގެ އަލީގައި ވަކި ކޮޅަކަށް ނިންމައި ސިއްކަޖެހުމަކީ ވެވޭނޭ ކަމެއް ނޫންކަން ކަށަވަރެވެ‬

‫‪.‬ލިޔެފައި ހުރި އެކި‬

‫ލިޔުންތެރީންގެ ދިރާސާތަކަށް އެކަނި ބަރޯސާވެގެން މިފަދަ ނިންމުމެއް ނިންމޭކަށް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫އިސްވެ ދެންނެވުނު ވާހަކަތަކުގެ އަލީގައި އެއްޗެއް ދަންނަވާނަމަ‪ ،‬ދީވީންނާއި ސަރަންދީވީންނަކީ‬ ‫އައި ތިމާގެ ދެ ދަރިކޮޅު ކަމަށް‬

‫އެއް ދިމާއަކުން ދެކަފިވެގެން‬

‫ބެލިދާނެއެވެ‪ .‬އަދި މި ބަޔަކު ފުރަތަމަ އައީ އިންޑިއާއިންކަމަށް ވެސް‬

‫ދެންނެވިދާނެއެވެ ‪.‬‬

‫އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ‪ .‬މި މައުޟޫޢާމެދު ހޯދައި ބަލައި ދިރާސާކުރުމުގެ ކޮޅުތައް ފެންނާން އެބައޮތެވެ‪ .‬ދިވެހީންގެ ތެރޭގައި‬ ‫ޢާރިޔަނުންނާއި ޑްރެވީޑިއަނުންނާއި ޢަރަބީންނާއި ޢަޖަމީން (ފާރިސީން ) އުޅެފައިވާކަން އެނގެއެވެ‪ .‬އަދި ދުނިޔޭގެ އެހެން ހުރިހައި‬ ‫ނަސްލުތަކެއްގެ މަސްހުނިވުންވެސް ދިވެހީންގެތެރެއިން އެބަފެނެއެވެ‪ .‬މި ހުރިހައި‬

‫ނަސްލުތަކެއް އެކުވެގެން އުފެދިފައިވާ‬

‫ދިވެހީންނަކީ މިއަދު އެއް ބަހެއްގެ އެއް ދީނެއްގެ އަހުލުވެރިންނެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް މިއަދު‬

‫ދިވެހީންނަކީ‪ ،‬އެއްބައެއްވަންތަ‪ ،‬ބަޔެކެވެ‪ .‬އާދެ! ސައްތައިން ސައްތަ‬

‫އެހެންނަމަވެސް އަދި އަދަށް ދާންދެންވެސް‬

‫މުސްލިމު ދިވެހީންނެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހީންގެ އަޞްލު (ޔަޤީންކަމާއެކު) ކަނޑައެޅުމަކީ އަދި މާ ފަސޭހަކަމެއް‬

‫ކަމެއްކަމަކަށް ނުވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެކަން ހޯދައި ބަލައި ދިރާސާކޮށް‬

‫ދެނެގަތުމަކީ މި ޖީލުގެ ކޮޑުގައި އެޅިފައި އޮތް ވަރަށް ބޮޑު‬

‫އަމާނާތެކެވެ ‪.‬‬ ‫‪----------------------‬‬

‫‪Page 11‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދަރަވަންދޫގޭ ޙުސައިން ދީދީގެ ޢިލްމީ ސަނަދު‬ ‫ޙުސައިންޞަލާޙުއްދީން‬ ‫ބޮޑުގަލު މޫސާދީދީގެ ފުތް ދަރަވަންދޫގޭ ޙުސައިންދީދީގެ އެދުރުބެއިކަލަކީ އައްޑޫމީދޫ‬ ‫އައިސާބީގެދަރު ޙުސައިން ތަކުރުފާނުގެ ފުތް އަލްފަޤީހް އިބްރާހީމް ތަކުރުފާނު އަޚުލް‬ ‫ދޮންބެއްޔާއަކީ މި އިބްރާހީމް‬

‫ޤާޟީ މޫސާ ބަދްރުއްދީނެވެ‪ .‬އައިސާބީގެދަރު‬

‫ތަކުރުފާނެވެ‪ .‬މި ތަކުރުފާނަކީ ޤުރުއާން ހިތުދަސް ދަންނަބެއިކަލެކެވެ‪ .‬ފިޤްހު ނަޙްވު‬ ‫ރަނގަޅަށް އޮޅުން ފިލައިގެން‬

‫ހުންނެވި ބެއިކަލެކެވެ‪ .‬ޔޫނާނީ ބޭސް ދެނެލައްވާ‬

‫ޙަކީމެކެވެ‪ .‬ތިލޭރު އަތްކަމާއި‪ ،‬ކަނބުރުވެރިކަމާއި‪ ،‬ފޭރާން ކުޅައުމާއި‪ ،‬މިކަންކަމަށް‬ ‫ކުޅަދާން މަސައްކަތްތެރިއެކެވެ‪ .‬ދެބާވަތުގެ ވަޑާމަށް ކުޅަދާނަ މާވަޑިއެކެވެ ‪ .‬އާދަވެގެން‬ ‫މަހަށް ދުރުވާ ކެޔޮޅެކެވެ‪ .‬މި ތަކުރުފާނުން‬

‫ދުނިޔޭގައި ހުންނެވިހައި ދުވަހު އައްޑޫ‬

‫ގަމުގެ ގޮއި އޮތީ މި ތަކުރުފާނުންގެ މޭޒުމައްޗަށް ވަރުވާޔަކާއި ނުލައި ދެއްވައިފައެވެ‪.‬‬ ‫އެކުގައި މިތަކުރުފާނަކީ ދުނިޔޭގެ މުދައުތަކެއް‬

‫އެ ދެއްވީ ޢިމާދުއްދީން ރަދުންގެ ޒަމާނުގައެވެ‪ .‬މިފަދަ ތަނަވަސްކަމާއި‬

‫އެއްކުރައްވާކަށް ގެދޮރު ބިނާކުރައްވާކަށް‪ ،‬އަދި ޒީނަތްތެރި އުނުފޭރާމެއް ލައްވާކަށް އުޅުއްވާ‬

‫ބޭކަލެއް ނޫނެވެ‪ .‬ހުންނަވާ ގެއަކީ‬

‫މުސްކުޅިފާޑަށް އަޅައިފައި ހުންނަ އާދައިގެ ތިންބައި ގެއެކެވެ‪ .‬ފުރާޅުގައި ހުންނަނީ ތޮށައްޔެވެ‪ .‬ވަރަށް ތިރި‬ ‫ތެރެއަށް ބޭރުން އަންނަ ކާބޯތަކެތި އައިސް ވަނުމުން‬

‫ގެއެއްމެއެވެ‪ .‬ގޭގެ‬

‫އެތަކެއްޗަކާއި އެތަކުރުފާނަކާ ވާކަމެއްނޫނެވެ‪ .‬އެތަކެއްޗަށް ގޮތްގޮތް‬

‫ހެއްދެވުމާއި ގޭތެރޭގެ ހުރިހައިކަމެއް ހިންގެވުންވަނީ އެތަކުރުފާނުންގެ‬

‫އަނބިކަނބަލުންގެ އިޚްތިޔާރުގައެވެ‪ .‬މި އަނބިކަނބަލަކީ‬

‫މީދޫ ގަޑުވަރު މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނުންގެ އަޙްމަދު ދީދީގެ ދޮންދީދީއެވެ‪ .‬މި ދީދީގެ ކުރީގައި މި ތަކުރުފާނުން ކާވަނިބައްލަވައިގެން‬ ‫އުޅުއްވީ‪ ،‬ގަނޑުވަރު މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނުން‪ ،‬ކިލެގެފާނުންގެ ޢާއިޝަތު ދޮށީދީދީއަށް ފަހުގައި‬ ‫ބަނޑުން މި މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނަށް ލިބުނު‬

‫އިން ހުޅުދުމައިގެ ރަނާއެއްގެ‬

‫ދަރީންކުރެ އަންހެން ދަރިޔަކާއެވެ‪ .‬މި ބަނޑުގެ ތިން ބޭން ތިބޫ އެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫ޙުސައިން މަނިކުފާނާއި‪ ،‬ކަތްދާ މަނިކުފާނާއި‪ ،‬މަރިޔަމް މަނިކުފާނާއެވެ‪.‬‬ ‫ގަނޑުވަރު އަޙްމަދު ދީދީގެ ދޮންދީދީގެ ބަނޑުން ލިބިފައި ތިބި ބޭފުޅުންނަކީ‪،‬‬

‫އައިސާދަރު އަޙްމަދުދީދީ އާއި އާމިނާދީދީ އާއި‪،‬‬

‫ޙައްވާދީދީ އާއި ޢަލީދީދީ އާއި މުޙައްމަދުދީދީ އާއި ޙަސަންދީދީ އާއި ޒުލައިޚާދީދީއާއެވެ‪.‬‬ ‫މިތަކުރުފާނުންގެ ކެއިންބެއްލެވުން ހުންނަމަގަކީ‪ ،‬އެ ގޭގައި އެ ވަގުތަކަށް ތައްޔާރުވީ‬

‫އެއްޗެކެވެ‪ .‬ތިމަންނާޔަށް މިވެނި އެއްޗެއް‬

‫ތައްޔާރުކުރާކަށް ނުބުނުއްވާނެތެވެ‪ .‬ގިނައިން ކެއިންބައްލަވަނީ ފަލަމަޑީގެ ތަކެއްޗެވެ‬

‫‪ .‬ކެއިންބައްލަވައިގެން އަތް ދޮންނަވާނީ‬

‫ވަޅުދޮށުންނެވެ‪ .‬ތިމަން ކުރަޔާ‬

‫ލޯގަނޑާ ހިފައިގެންގޮސް ފެންދިނީމައި‪ ،‬ބޯން ޤަބޫލުނޫން މީހަކު އަތުން‬

‫ތިމަންވަކީން ބޯނޭހޭ‬

‫ބުނުއްވަޔޭ‪ .‬އެނދެގެން އުޅުއްވަނީ ހުދު ފޮށައެވެ ‪ .‬ގައިގައި ނުވަތަ ބޮލުގައި އަނެއް ފޮށާ އޮވެއެވެ‪ .‬ހުކުރަށް ދުރުވާން ނުވަތަ‬ ‫ހުޅުދުވަށް ދުރުވާންވެއްޖިއްޔާ ބަނިޔާދަން ބުގިސް ފަށުއި މުންޑު އަންނަވައެވެ‪ .‬މި މުންޑު އަންނަވައިފިއްޔާއި ބޮލުގައި‬ ‫‪Page 12‬‬

‫އޮންނާނީ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އާބުރު ރުމާލެކެވެ‪ .‬ރުމާ ހުންނާނީ ބޮލުމެދުގައި ވަށްބުރު ހަމަޔަށް‬

‫އެއްކަންގަނޑު ނަގައިފައެވެ‪ .‬މަދުމަދުން ލިބާސް ވެސް‬

‫ލައްވައެވެ‪ .‬ގިނައިން ގެންގުޅުއްވަނީ ހުދު ފޮލާލީނު ލިބާހެކެވެ‪.‬‬ ‫ފަދަ އެއްޗެއް ދެއްވައި‪ ،‬ދުފަން‬

‫ބީރައްޓެހި ބަޔަކު އަތުވެއްޖިއްޔާއި އެ ބަޔަކަށް ކޮންމެވެސް ދޮންކެޔޮވަކެއް ފަދަ‪ ،‬އާރޮހެއް‬

‫ދެއްވައި ހައްދަވާނީ އަމިއްލަ އަތުންނެވެ ‪ .‬މީހުންނާ ވާހަކަ ދެއްކެވުމުގައި ބާވަތްބާވަތުގެ މިސާލުޖެއްސެވުމާއި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތައް‬ ‫މާނަޔާ އެކުގައި ކިޔުއްވުން ގިނަ ބޭކަލެކެވެ ‪ .‬މީހުންގެ ހިތް އުފާވާނޭ ޒާތުގެ ސަމާސާ ވާހަކަދެއްކުން ވެސް ވަރަށް‬ ‫ޝަރީއަތުގެ މަގުތަކަށް ވަރަށް ވެސް ރައްކައުތެރިވެގެން‬

‫އުޅުއްވާ ބެއިކަލެކެވެ‪ .‬އައްޑޫގެ އެންމެ ރަނގަޅު މީހުންގެ ކިބައިގައި‬

‫ވެސް މީހުން ވެވުގައި ނުވަތަ ވެޔޮދޮށުގައި ތިއްބާ އެ ވެވަށް އެރި އިސްތިންޖާ‬ ‫މެދުގައި ފަރުވާކުޑަކަން‬

‫ހުރެއެވެ‪.‬‬

‫ކުޅައުމާއި‪ ،‬މި ބާވަތުގެ އައުރަ ނިވައިކުޅައުމާ‬

‫ހުރެއެވެ‪ .‬މި ކަމާ ނުރުހި ވަރަށް ވާހަކަދައްކަވައެވެ‪ .‬މި ތަކުރުފާނާއި‬

‫ބަހާއުއްދީން ފަނޑިޔާރު‬

‫ތަކުރުފާނުންގެ ދޮންމަނިކާ ދެކަލުން ނޫނީ އެ ކަމާ މެދުގައި ފަރުވާލެއް ބަހައްޓައިގެން ޝަރީޢަތުގައި އޮތް މަގަށް އުޅޭ ބަޔަކު އެ‬ ‫ވަގުތުން ވަގުތަށް އަދާ ކުރައްވާ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬ނަމާދު‬

‫ދުވަސްވަރަކު އުޅޭކަމެއް ނޭނގެއެވެ‪ .‬މި ތަކުރުފާނަކީ ފަރުޟު ކަންތައް‬

‫ކުރެއްވުން ވަރަށް ވެސް ލުއިވެފައި ކުރުމެއެވެ‪ .‬ނަމާދު ކުރެއްވުން ހަށީގައި ވެފައި ހުރި‬ ‫ވެސް މީހުން ކުޑަކޮށް ހިފަހައްޓައިގެން‬

‫ހިސާބީ‪ ،‬ނިޔައުވީ ރޭގައި އިޝާނަމާދު‬

‫އެނދުމަތީގައި ކޮޅަށް ހުންނަވައިގެން ކުރެއްވޫއެވެ‪ .‬ފަތިސްނަމާދު ވަގުތުގެ‬

‫ކުރީގައި‬

‫ނިޔައުވެއްޖެ އެވެ‪ .‬މަސްދޯނި މަތީގައި ވެސް ނަމާދު ކުރައްވަތެވެ ‪ .‬މި ތަކުރުފާނަކީ‪ ،‬އިސްކޮޅު މެދުމިން‪ ،‬އުނަގަނޑަށް ހިމަ‪،‬‬ ‫ބައިމަތިފުޅައު‪ ،‬ލޫޅާފަތި‪ ،‬ވަރަށް ހަލުއި‪ ،‬ގުނަވަންތައް ފުރިހަމަ‪ ،‬ދޮންކަމަށްވުރެ‬ ‫ތުނބުޅި ހުންނަނީ ކުރުކޮށް‬

‫ކަޅުކަމާއި ގާތް‪ ،‬މޫނު ރީތި މުސްކުޅިއެކެވެ‪.‬‬

‫ކޮއްޓަވައިފައެވެ‪ .‬ތުނބުޅި ދާދި ތުނިމެއެވެ‪ .‬އިސްތަށިމަދު މީހެކެވެ‪ .‬މި‬

‫ތަކުރުފާނުން ނިޔައުވީ‬

‫އުމުރުން އަށްޑިހަ އެތައް އަހަރެއް ވުމަށް ފަހުގައެވެ‪ .‬ލޮލުގެ އަލިކަމަކަށް‪ ،‬ކަންފަތަށް އިވުމަކަށް‪ ،‬ބުއްދިއަކަށް ޚިލާފެއްނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހަށިގަނޑު ވަރުދެރަވެއްޖެމެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢިމާދުއްދީން ރަދުން ފަސްދާނަށް ވަޑައިގަތުމަށް ފަހަކު މާލޭގެ ފަތްކޮޅަކަށް ނޫނީ މި‬ ‫ރަދުން ފަސްދާނަށް ވަޑައިގަތީ‬

‫‪1299‬މި ވަނަ އަހަރު ޞަފަރުމަހު‬

‫ދުރުވީ ހަތަރުފަހަރު އެވެ‪ .‬މީގެ ތެރެއިން ޙާޖީ‬

‫ތަކުރުފާނުން މާލެޔަކަށް ނުދުރުވެއެވެ‪ .‬އެ‬

‫‪ 25‬ދުވަހުގައެވެ‪ .‬މީގެ ފަހުގައި މި‬

‫ތަކުރުފާނުން މާލެ‬

‫އިމާދުއްދީން ރަދުންގެ ރަސްކަމުގެ ކުރީކޮޅުގައި މާލެ ދުރުވި ދަތުރު ރަށަށް‬

‫ދުރުވިއިރު މި ތަކުރުފާނާ އެކުގައި މާލޭ ބޮޑުގަލު މޫސާދީދީގެ ފުތް‬

‫ދަރަވަންދޫގޭ ޙުސައިންދީދީ ޢިލްމު ކިޔެވުމުގެ އެދުމުގައި‬

‫އައްޑުއަށް ދިޔައެވެ‪ .‬އެއީ ‪ 1311‬މި ވަނަ އަހަރުއެވެ‪ .‬މި ދަތުރު އެތަކުރުފާނުން ރަށަށް‬

‫ދުރުވެފައި‪ ،‬މި ޙުސައިންދީދީ އަށާއި‪،‬‬

‫މީދޫ އެދުރުގޭ އަޙްމަދު ދީދީ އަށާއި‪ ،‬މި ތަކުރުފާނުންގެ ފުތް އަޙްމަދު ދީދީ އަށާ ކިޔަވައިދެއްވާން ފަށްޓަވައިފިއެވެ‪ .‬މި އިރު މި‬ ‫ތިން މީހުންގެމެ އުމުރުން ‪ 13‬އަހަރުވެގެން ‪ 14‬އަހަރަށް އަޅައިގަތީއެވެ‪.‬‬ ‫މި ކިޔަވައިދެއްވުމުގެ ބާވަތަކީ ކުދި ފިޤުހު ފޮތްތަކުން ފިލާވަޅެއް ދެއްވުމާއި‪ ،‬ކޮންމެ ރެޔަކުމެ ކޮންމެވެސް ވާހަކަ ފޮތަކުން ދެތިން‬ ‫ހަތަރު ގަނޑުހައިތަން ކިޔައިދެއްވުމާއި ލަފްޒު‬

‫ފޮތްފޮތުން ލަފްޒު ބަލާނޭ މަގު ދަސްކޮށްދެއްވުމާއި‪ ،‬މީހުން ކިޔަވާން ކުރާ‬

‫މަސައްކަތުގެ ވާހަކަޔާއި‪ ،‬މަސައްކަތް ކުރީމައި ވާ މޮޅުގެ ވާހަކައާ‪،‬‬ ‫‪Page 13‬‬

‫ގިނަގިނައިން ދައްކަވައި ހިތްވަރު ދެއްވުމާ‪ ،‬މިއެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫يٍَْ جَّدَ وَجَّدَ‪ ،‬މިބަސް ކިޔައިދެއްވަނީ ވަރަށް ގިނައިންނެވެ‪ .‬މިބަހުގެ މައުނައަކީ‪" ،‬ގަދައަޅައިގެންފި މީހަކަށް ލިބޭނެއެވެ‪ ".‬މިއެވެ‪.‬‬ ‫ޒުވާން ފުރާގައި‪ ،‬ވިޔަޔާނުވާ މަގުގައި އުޅެވިފައި ފަހުން ލަފާވެ‪ ،‬ރަނގަޅުވާ މީހުންގެ‬ ‫ގިނައިންނެވެ‪ .‬މި ގޮތްމަތީން އުޅެ‬

‫ވާހަކަތައް ދައްކަވައިދެއްވަނީ ވަރަށް‬

‫ލަފްޒުތަކެއް ދަސްވީފަހުން ނަޙްވު ޢިލްމުގެ އާޖުއްރޫމިއްޔާ އެވެ ކިޔޭ ކުރު‬

‫ރަނގަޅަށް އޮޅުން ފިލަވައި ކިޔަވައިދެއްވިއެވެ‬

‫ފޮތެއް ވަރަށް‬

‫‪ .‬މިގޮތްމަތީގައި މިދެ އަޙްމަދު ދީދީއަށާއި‪ ،‬ޙުސައިންދީދީއަށް‬

‫ހަތަރުމަސްވާންދެން ކިޔަވައިދެއްވާން އުޅުއްވައިފައި‪ ،‬ޙުސައިންދީދީ މާލެ‬

‫އަހަރާއި‬

‫ފޮނުއްވައިފިއެވެ‪ .‬ފޮނުއްވަމުން އެދުރުގޭ އަޙްމަދުދީދީ‬

‫އާއި ހުސައިންދީދީއާ ދެމީހުންނަށް ބުނުއްވިޔޭ‪ ،‬ދެން ތިޔައިގެ ދެކުދީން ނާއިބު ތުއްތޫގެ އަރިހަށް ދިއުމުން ކިޔެވިދާނެޔޭ‪ .‬ކިޔަވައި‬ ‫ނުދެއްވަޔެއް ފަރަކު ވެސް‬

‫ނުޖެހޭނެމެޔޭ‪ .‬ދެން ޙުސައިންދީދީ މާލެ އަތުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ދެ އަޙްމަދުދީދީ‬

‫އައްޑޫގައި ކިޔެވުމާއިގެން‬

‫މަޝްޣޫލުވެ ތިއްބެވީ އެވެ‪.‬‬ ‫ދެން މި ޙުސައިންދީދީ މާލެ އައިސް ނާއިބު ތުއްތޫ އެ ދުވަސްވަރުގައި މާލޭގައި‬

‫ވަޒަންވެރިވެގެން ނުހުންނަވައި ގިނަގިނައިން‬

‫އުތުރު ރަށްރަށުގައި އުޅުއްވާކަމަށްޓަކައި ކިޔެވޭނެ މަގެއް ނުފެނި މާލޭގެ ކުޅިވަރުތަކާއި މަޝްޣޫލުވެގެން ހުއްޓައި ‪ 1315‬ހ‪ .‬ވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ ތެރޭގައި އެދުރުގޭ‬

‫އަޙްމަދުދީދީ‪ ،‬މި ޙުސައިންދީދީއާ ބައްދަލުކުރެއްވުމަށް މާލެ‬

‫ވެސް އަނެއްކާ އައްޑުއަށް ދިޔުމަށް‬

‫ވަޑައިގެންފިއެވެ‪ .‬ދެން ޙުސައިންދީދީ‬

‫ގަސްތުކޮށްގެން އަޙްމަދުދީދީ ވަޑައިގަތް އޮޑީން ދަނިކޮށް ހުވަދޫކަނޑުން‬

‫ޖެހިގެން ދެވުނީ އޮޅުދޫ ކަރައިގެ ކޮޅުނބަށެވެ‪ .‬މި އޮޑީން‬

‫ބެހި‪ ،‬ވިއްސާރަ‬

‫ވަޑައިގަތް ބޮޑުންނަކީ‪ ،‬އެޅަގޭ މުޙައްމަދުދީދީ‪ ،‬އެދުރުގޭ އަޙްމަދުދީދީ‪،‬‬

‫އެޅަގޭ އިބްރާހީމްދީދީ‪ ،‬ދޮންދީދީގެ ޢަލީދީދީ‪ ،‬ދަރަވަންދޫގޭ ޙުސައިންދީދީ މިއެވެ‪ .‬ކަނޑޫދޫގޭ ޙާޖީ ވެސް ދުރުވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިބައިމީހުން ކޮޅުނބުގައި ތިއްބައި އަލްޙާއްޖު އިބްރާހީމް ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނުން‬ ‫ދަތުރުފުޅުގައި‪ ،‬ޙުސައިންދީދީ‬

‫މައްކާގައި ހުންނަވާފައި‪ ،‬މާލެ ވަޑައިގަތް‬

‫އާއި ޙާޖީއާ ދެމީހުން މާލެ ގެންނަވައިފިއެވެ‪ .‬އޮޑި އާއި އޮޑީގައި ތިބި‬

‫މީހުންނާ‪ ،‬އިރުވައި‬

‫މޫސުންވުމުން މާލެ އައިސްފައި‪ ،‬އައްޑުއަށް ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫މިދަތުރަށް ފަހަކު އެޅަގޭ މުޙައްމަދުދީދީ ދަތުރެއް ނުކުރައްވައެވެ‪ .‬މިޔަށް ފަހުން ދެއަހަރަކުން ނާއިބުތުއްތޫ މާލޭގައި ވަޒަންވެރިވެ‬ ‫ހުންނަވާން ފެށުމުން ޙުސައިންދީދީ ކިޔަވާން ފަށައިފައި އައްޑުއަށް ސިޓީ ފޮނުވުމުން އެދުރުގޭ އަޙްމަދުދީދީ މާލެ ވަޑައިގެން‪ ،‬މީނާ‬ ‫ވެސް ކިޔަވައިވިދާޅުވާން ފަށްޓަވައިފިއެވެ‪ .‬ދުވަސްކޮޅަކުން ދޮންބެއްޔާގެ އަޙްމަދުދީދީ ވެސް ވަޑައިގެން‪ ،‬މީނާ ވެސް ދެ އަހަރެއް‬ ‫ވާންދެން ކިޔަވައި ވިދާޅުވާން މާލޭގައި ހުންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫މި ދުވަސްވަރުގައިމެ މަޖްދުއްދީނު ފަނޑިޔާރުތަކުރުފާނުގެ އަޙްމަދު މަނިކު ވެސް ތުއްތޫގެ އަރިހުން ފިޤްހު ކިޔަވާން ހުންނެވިއެވެ‪.‬‬ ‫މި މަނިކު ކިޔަވަނީ "ޙާޝިޔަތުލް‬

‫ބާޖޫރީ ޢަލާ ފަތްޙިލް ޤަރީބި" މި ފޮތެވެ‪ .‬ކުޑަ ޙަސަން ތަކުރުފާނުންގެ‬

‫ކިޔަވައެވެ‪ .‬ބޮޑުފެންވަޅުގޭ ނާއިބު މަނިކުފާނުން ފަރާއިޟު‬

‫ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬ކިޔަވާ ފޮތަކީ " شزح انشُشىرٌ عهً‬

‫انزحبُة "މިފޮތެވެ‪ .‬މާންދޫގޭ ދޮށީ މަނިއްޕުޅު ވެސް ފިޤްހުގެ "ފަތާވާ ޚަލީލީ" ކިޔަވާ‬ ‫އަރަބިކަލާމް ދަސްފުޅުކޮށް އެރުވީ‬

‫ދެބޭފުޅުން ވެސް‬

‫ވިދާޅުވެއެވެ‪ .‬މި މަނިއްޕުޅަށް ވެސް‬

‫ދޮންބެއްޔާއެވެ‪ .‬މި މަސައްކަތް ކުރެއްވީ ޙުސައިންދީދީ ގެންދެވި ދަތުރު‬

‫މާލޭގައި ހުންނެވި‬

‫ދުވަސްވަރުގައެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 14‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދެން ތުއްތޫގެ އަރިހުން ކިޔަވާން މިބައިމީހުން އުޅެއުޅެ ތިއްބައި ތުއްތޫއަށް ފަނޑިޔާރުކަމަށް‬ ‫އައްޑޫ އެޅަގޭ ޢަލީދީޔާއި ޙަވާލުވެ‪ ،‬ޙާޖީ‬

‫ކޮލިލައި‪ ،‬އަނެއްކާ އެކަން ނެގި‪،‬‬ ‫ފުރައިވަޑައިގަތްތާ‬

‫މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީނު ރަދުން ޙައްޖަށް ވަޑައިގަތުމަށް‬

‫އަށްވަނައަށްވީރެއި‪ ،‬ތުއްތޫ ނައިފަރަށް ދުރުވާން ފުރުއްވަވައި‪ ،‬އެ ފަހުން ހަޔެއްކަ މަސް ދުވަހުން މާލެ ދުރުވެ ކިޔަވައިދެއްވައި މި‬ ‫ވަޑައިގަންނަވާން ފުރައިވަޑައިގަތް ދުވަހު ޙުސައިންދީދީއާ ބަންޑާރަ‬

‫ގޮތްތައް ހިނގިއެވެ‪ .‬ޢިމާދުއްދީނު ޙައްޖަށް‬

‫ނާއިބުކަމާ‬

‫މަތިކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މިދުވަހަކީ ‪ 1318‬މިވަނަ އަހަރުގެ ރަމަޟާންމަހު އެއްދުވަހެވެ‪.‬‬ ‫ޢިމާދުއްދީނު މި ދަތުރުފުޅުން މާލެ ވަޑައިގަތްއިރު މި ރަދުންގެ އަރިހުގައި انشُّخ قاضٍ عهٍ حُساو انّدٍَّ بٍ عبّد انقادر‬ ‫انُسكٍ انقاهزٌ މި ކަލޭގެފާނުން މާލެޔަށް ދުރުވިއެވެ‪ .‬މި ކަލޭގެފާނަކީ ‪ 1309‬މިވަނަ އަހަރުން ފަށައިގެން‪ 1310 ،‬މިވަނަ‬ ‫އަހަރާ ދެމެދުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފަނޑިޔާރުކަމުގައި ހުންނެވި ބޭކަލެކެވެ‪ .‬ޢަރަބި‬ ‫ކަލޭގެފާނުން މި ދަތުރު މާލޭގައި‬

‫ޢިލްމަށް ވަރަށް ކުޅަދާނަ ޝާޢިރެކެވެ‪ .‬މި‬

‫ހުންނެވި ދުވަސްވަރުގައި ނާއިބުތުއްތޫ ބުނުއްވައިގެން ޙުސައިން​ް​ްދީދީ އާއި‬

‫އަޙްމަދުދީދީއާ‬

‫ދެމީހުން މި ކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހުން ޞަރްފް ޢިލްމުގެ "ޒަންޖާނީ"އެވެ ކިޔޭ ފޮތަކާއި‪ ،‬ނަޙްވު ޢިލްމުގެ "ހިދާޔަތުއްނަޙްވި" ކިޔޭ‬ ‫ފޮތަކާ‪ ،‬ދެފޮތް އެކުއެކުގައި ކިޔެވޫއެވެ‪.‬‬ ‫ކުޑަ ޙަސަން ތަކުރުފާނުންގެ ދެބޭން ވެސް ކިޔެވިއެވެ‪ .‬ދެންފަހެ‪ ،‬ޙާޖީ ޢިމާދުއްދީނު‬

‫ސުވޭހަށް ވަޑައިގެން‪ ،‬މިހާރު މިހުންނެވި‪،‬‬

‫އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީނު އިބްނު އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް ނޫރައްދީން އިސްކަންދަރު މި ރަދުން އިސްވެވަޑައިގެން‬ ‫ނާއިބުތުއްތޫ މާއެނބޫދޫއަށް އަރުވައިލެވި‪ ،‬އެޅަގޭ‬

‫ޢަލީދީދީ އަވަހާރަވެ‪ ،‬އަލްޚަޠީބު ޙުސައިން އިބްނު އަލްޤާޟީ މުޙައްމަދު‬

‫މުޙިއްބުއްދީނު މި މަނިކުފާނާ ތިންވަނަ ފަހަރަށް ފަނޑިޔާރުކަމާ ޙަވާލުވެ‬

‫މިކަންކަން ހިނގުމަށް ފަހު‪ ،‬އެދުރުގޭ އަޙްމަދުދީދީ‬

‫ރަށަށް ވަޑައިގެން‪ ،‬ރަށުގައި ވަޒަންވެރިވެގެން ހުންނަވައިފި އެވެ‪.‬‬ ‫މި ކަންކަން ހިނގިއިރު ދަރަވަންދޫގޭ ޙުސައިންދީދީ ހުރީ އޮޅުދޫކަރައިގެ ކޮޅުނބުގައެވެ ‪ .‬ބަހާއުއްދީން ފަނޑިޔާރުތަކުރުފާނުންގެ‬ ‫ދޮންމަނިކު ހުންނެވީ ކިޔަވާން ދުރުވެ މައްކާގައެވެ‪ .‬އެޅަގޭ ޢަލީދީދީ އަވަހާރަވީތާ ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނުވަނީސް ދޮންމަނިކު މާލެ‬ ‫ދުރުވެ‪ ،‬ޢަލީދީދީގެ އަނބިކަނބަލުން ބަދްރުއްދީން‬

‫ފަނޑިޔާރުތަކުރުފާނުންގެ ފާޠިމާމަނިކެޔާއި ދޮންމަނިކުގެ އަނބިކަނބަލުން‪،‬‬

‫ޢަލީދީދީގެ މަރްޔަމްދީދީއާ ދެމައިންނާގެން ރަށަށް ދުރުވެއްޖެއެވެ‪ .‬އެއީ ‪1321‬މިވަނަ އަހަރުގައެވެ‪.‬‬ ‫ޙުސައިންދީދީ އަހަރު ދުވަސްވާންދެން‬

‫ކޮޅުނބުގައި ހުރެފައި މާލެ އައިސް‪ ،‬މާލޭގައި ހުއްޓައި‬

‫ރަމަޟާންމަހު ‪ 22‬މި ދުވަހު ނާއިބުތުއްތޫ މާއެނބޫދޫގައި ހުންނަވައި‬

‫‪ 1323‬މިވަނަ އަހަރުގެ‬

‫ނިޔައުވެއްޖެއެވެ‪ .‬މި ނާއިބުތުއްތޫގެ ނަމަކީ‪ ،‬އައްޝައިޚް‬

‫އަލްފަޤީހް މުޙައްމަދު ޖަމާލުއްދީނު އިބްނު އައްނާއިބު ޢީސަލްމުލަކީ ރަޙިމަހުﷲ‪ ،‬މިއެވެ‪ .‬މީނާގެ ބައްޕާ ޢީސާ ނާއިބު ތަކުރުފާނަކީ‬ ‫އަލްޤާޟީ އިބްރާހީމް ސިރާޖުއްދީނު ފަނޑިޔާރު މަނިކުފާނުގެ ޒަމާނުގައި މާލޭގެ ބޮޑު ނާއިބު ކަމުގައި ހުންނެވި ބެއިކަލެކެވެ‪ .‬މި‬ ‫ތަކުރުފާނުންގެ ބައްޕާއަކީ މުލަކު‬

‫އެޅަތޮށިގޭ މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނެވެ‪ .‬މި ތަކުރުފާނަކީ ފުވައްމުލަކުގެ‬

‫ރަނގަޅު ދަރިކޮޅަކުން‬

‫އައިސް ހުރި މީހެކެވެ‪ .‬ޢީސާ ނާއިބު ތަކުރުފާނުން މާލޭގެ ނާއިބުކަމުގައި ހުންނަވައި މާލޭ ފުއްލާގޭ މަ ރިޔަންފުޅެވެ ކިޔޭ މީހަކާ‬ ‫‪Page 15‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަންހެންކުއްޖަކާ ލިބުނެވެ‪ .‬ތުއްތޫގެ ދާދި ޅަފުރާގައި ޢީސާ ނާއިބު‬

‫ތަކުރުފާނުން‬

‫ކާވަނި ބައްލަވައިގެން ނާއިބުތުއްތޫވާއި‪ ،‬އަދި‬

‫ނިޔައުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ދެން މި މަ ރިޔަންފުޅާ ކާވަނި ބައްލަވައިގަތީ އައްނާއިބު އަޙްމަދު އިބްނު އަލްޤާޟީ އިބްރާހީމް‬

‫ސިރާޖުއްދީން‬

‫ބަންޑާރަ ނާއިބު މަނިކުފާނެވެ‪ .‬ތުއްތޫ ބޮޑުވީ މި މަނިކުފާނުންގެ އަރިހުގައި ހުންނަވައެވެ‪ .‬ދާދި ޅަފުރާގައި އަލްޤާޟީ މުޙައްމަދު‬ ‫މުޙިއްބުއްދީންގެ އަރިހުން އަރަބި ކިޔެވުމާގެން މަޝްޣޫލުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ތުއްތޫގެ ފުރަތަމަ އެދުރު ބެއިކަލަކީ‪ ،‬އަދި ވަކީން ޚާއްޞަކޮށް‬ ‫ރައިވަރުގެ އެދުރު ބެއިކަލަކީ މި ފަނޑިޔާރު މަނިކުފާނެވެ‪ .‬ދާދި ޅައިރުއްސުރެ ހިތް އަލިކަމާއި ވިސްނުން ތޫނުކަމުގެ އަލާމާތްތައް‬ ‫ފެންނާން ފަށައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އައްނާއިބު އަޙްމަދު ބަންޑާރަ ނާއިބު މަނިކުފާނުން އަވަހާރަވީ ބޭސްވެރިކަމަކު މާއެނބޫދޫއަށް ވަޑައިގެން ހުންނަވަނިކޮށް އެރަށުގައި‬ ‫ހުންނަވައި ‪ 1281‬މިވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލްއައްޥަލު‬

‫‪ 29‬މިދުވަހުގައެވެ‪ .‬ތުއްތޫއަށް ބަފައިކަލަކު ކަމުގައި ފެނިލެއްވީ މި‬

‫މަނިކުފާނެވެ‪.‬‬ ‫‪1285‬މިވަނަ އަހަރުގެ ޖުމާދަލްއާޚިރާ މަހު ‪ 7‬މިދުވަހު ޤާޟީ މުޙައްމަދު މުޙިއްބުއްދީން ފަނޑިޔާރު މަނިކުފާނުން އަވަހާރަވެގެން‬ ‫ފަނޑިޔާރުކަމަށް ދުރުވުމަށްފަހު‪ ،‬މި ތަކުރުފާނުންގެ އަރިހުން ކިޔެވުމާ‬

‫ޤާޟީ އިބްރާހީމް މަޖްދުއްދީން‪ ،‬މި ތަކުރުފާނުން‬

‫މަޝްޣޫލުވެއްޖެ އެވެ‪ .‬މި ދުވަސްވަރުގައި ތުއްތޫއަށް ބޮޑު ނާއިބުކަން ވެސް ލިބިއްޖެ އެވެ‪.‬‬ ‫‪1287‬މިވަނަ އަހަރުގެ ޞަފަރުމަހު ‪ 6‬މި ދުވަހު ޤާޟީ އިބްރާހީމް މަޖްދުއްދީން ފަނޑިޔާރު ތަކުރުފާނުން ނިޔައުވީއިރު‪ ،‬މި‬ ‫ތުއްތޫ ހުންނެވީ ނަޙްވު ފިޤްހަށް ފާގަތިވެ ކުރި އަރައިފައެވެ‪ .‬ދެން‬ ‫ފަނޑިޔާރު ތަކުރުފާނުން‬

‫ފަނޑިޔާރުކަމަށް އިސްވި ޤާޟީ މޫސާ ބަދްރުއްދީން‬

‫އިސްވެފައި‪ ،‬ޤާޟީ އިބްރާހީމް މަޖްދުއްދީނުގެ ފުތް އިސްމާޢީލް މަނިކަށް‬

‫ދެއްވައިފޫއެވެ‪ .‬މި ފަނޑިޔާރު ތަކުރުފާނުންގެ‬

‫ބަންޑާރަ ނާއިބުކަން‬

‫ޒަމާނުގައި ދީނުގެ ކަންކަމާއި ޝަރީޢަތުގެ ކަންތައް ހިންގަވާން ތިއްބެވީ‪ ،‬މި‬

‫ނަންގަތް ނާއިބު މަނިކާއި‪ ،‬ނާއިބު ތުއްތޫ އާއި ޢަބްދުﷲ ނާއިބު‬

‫މަނިކުފާނާއި‪ ،‬ދޮން ނާއިބު މަނިކާއެވެ‪ .‬ދީނުގެ ކަންތައް‬

‫މިޔަށްވުރެން ރަނގަޅަށް ހިނގި ޒަމާނެއް މި ފަހަކުން ނާންނަކަމަށް މީހުން ބުނެ އުޅެތެވެ‪.‬‬ ‫މި މޫސާ ފަނޑިޔާރު ތަކުރުފާނުން ދެ އަހަރު ފަނޑިޔާރު ކަންތައް ކުރައްވައިފައި ރަށަށް ދުރުވެ ރަށުގައި ނިޔައުވެއްޖެއެވެ‪ .‬މިޔަށް‬ ‫ފަހު ދުވަސްކޮޅަކުން ތުއްތޫ އޮޅުދޫ ކަރަޔަށް ދުރުވެ ބޭރުވެލީގައި ހުންނެވި މަޝްހޫރު‬ ‫އައްޝައިޚް މުޞްޠަފާ ބިން ބާވާ އާދަމް‬

‫އަލްޢާލިމުލްޢައްލާމާ ޢަލްޢާރިފް ބިﷲ‬

‫ރަޙިމަހުﷲ މި ކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހުގައި ހުންނަވައިގެން ޢިލްމު‬

‫މަޝްޣޫލުވެއްޖެ އެވެ‪ .‬މި ދަތުރު އޮޅުދޫ ކަރައިގައި‬

‫އުޅުއްވައިފައި ރާއްޖެއަށް ދުރުވީ‬

‫‪1303‬މި ވަނަ އަހަރުގެ ތެރޭގައި ޙައްޖުވުމުގެ ގަސްތުގައި ޙިޖާޒު ކަރަޔަށް‬

‫އުނގެނުމާއި‬

‫‪ 1300‬މި ވަނަ އަހަރުގެ ތެރޭގައެވެ ‪.‬‬

‫ދުރުވެ މައްކާގައި އެއިރު ހުންނެވި އިމާމް‬

‫އަލްމުތައައްޚިރީނަ މުފްތިލް ޙަރަމައިނި އަލްޢާލިމުލްޢައްލާމާ އަލްޢާރިފް ބިﷲ އައްސައްޔިދު އަޙްމަދު ޒައިނީ ދަޙްލާން ރަޙިމަހުﷲ‬ ‫މިކަލޭގެފާނަށް ދަރިވަރުވުމުގެ މާތްކަން‬ ‫‪Page 16‬‬

‫ޙާޞިލުކުރެއް​ް​ްވިއެވެ‪ .‬މިދަތުރުގައި އަލްޚަޠީބު ޙުސައިން އިބްނު އަލްޤާޟީ‬

‫މުޙައްމަދު‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މުޙިއްބުއްދީން މި މަނިކުފާނާއި އައްނާއިބު އަޙްމަދު އިބްނު އަލްޤާޟީ އިބްރާހީމް ސިރާޖުއްދީން މި މަނިކުފާނުންގެ ދަރިކަނބަލުން‬ ‫ދަނބުގޭ‬

‫ފަސްދާނަށް ވަޑައިގަތްއިރު އިންނެވި‬

‫ދޮންދީދީއާ ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މި ދޮންދީދީއަކީ‪ ،‬ޢިމާދުއްދީން ރަދުން‬

‫އަނބިކަނބަލުންނެވެ‪ .‬އަދި ޢިމާދުއްދީން ރަދުންގެ ގަލޮޅު ގަނޑުވަރު ގޮމައާއި މި ގޮމާގެ ފިރިކަލުން ކަކައިގޭ‬

‫ޢަބްދުﷲ ފާށަނާ‬

‫ކިލެގެފާނާ ދެކަނބަލުން ވެސް ވަޑައިގަތެވެ ‪ .‬ކަނޑޫދޫގޭ ޙަސަން ކަލޭގެފާނުން ނިޔައުވީ‪ ،‬މި ދަތުރު މި ބޭފުޅުންގެ އަރިހުގައި‬ ‫ދުރުވެ މައްކާގައެވެ‪.‬‬ ‫މި ދަތުރުކުރައްވައިފައި ތުއްތޫ މާލެޔަށް ދުރުވިއިރު މާލެއޮތީ ތުއްތޫގެ‬

‫ރައިވަރުގައި އެކިޔުއްވާހެން ބަތާނަ ފުށުން ޖެހިފައެވެ‪.‬‬ ‫ބަހާއުއްދީން ފަނޑިޔާރު‬

‫އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް ނޫރައްދީން ރަދުން ޢަޒުލުކުރެވިފައެވެ‪ .‬ޤާޟީ އިސްމާޢީލް‬

‫ތަކުރުފާނުން‬

‫އޮންނެވީ އަރުވައިލާން އޮޑިޔަށް ލެއްވިފައި‪ ،‬އޮޑީގައެވެ‪.‬‬ ‫‪1306‬މިވަނަ އަހަރު އައްސުލްޠާން‬

‫އިބްރާހީމް ނޫރައްދީން ރަދުން ދެވަނަ ފަހަރު ތަޚްތަށް އިސްވެ‬

‫ވަޑައިގަތްތަނާ ތުއްތޫ‬

‫ފެހެންދުއަށް އަރުވައިލެވުނެވެ‪ .‬ދެން މާލެ ގެންނެވުނީ ‪ 1310‬މިވަނަ އަހަރުގައެވެ ‪.‬‬ ‫ނޫރައްދީން ރަދުން ފަސްދާނަށް ވަޑައިގެންނެވީ ‪ 1310‬މިވަނަ އަހަރު ޖުމާދަލްއޫލާ މަހު‬ ‫އަހަރުގެ ޙައްޖުމަހު ‪ 11‬މި ދުވަހު ތުއްތޫ‬

‫‪ 9‬މި ދުވަހުގައެވެ‪ 1321 .‬މިވަނަ‬

‫މާއެނބޫދޫއަށް ފޮނުވައިލެއްވުނެވެ‪ .‬މި ރަށުގައި ހުންނަވައި ނިޔައުވެ‪،‬‬

‫އައްނާއިބު‬

‫އަޙްމަދު ބަންޑާރަ ނާއިބު މަނިކުފާނުންގެ އަރިހުގައި ވަޅުލެވިއްޖެއެވެ‪ .‬ރަޙިމަހުﷲ‪.‬‬ ‫ނާއިބު ތުއްތޫއަކީ އޭނާގެ ޢުމުރުން ފަސްދޮޅަސް ދެ އަހަރުވެގެން ތިން އަހަރަށް ދަނިކޮށް ނިޔައުވީ ބެއިކަލެކެވެ ‪.‬ނިޔައުވީ ހުންކޮށި‬ ‫ދުޅަވުމުގެ ބަލީގައެވެ‪ .‬ނިޔައުވީ އިރު އަރިހުގައި ތިބީ އޭނާގެ އެއްބަނޑު ދޮންތުއްތޫ އާއި‪ ،‬ފުވައްމުލަކު އެޅަތޮށިގޭ މުޙައްމަދުދީދީގެ‬ ‫ތުއްތުދީދީ އާއި އަދި މާއެނބޫދޫގެ ދެތިން މީހަކާއެވެ‬

‫‪.‬ވަރަށް ރީތިކޮށް ހެއިހުރެގެން ވާހަކަ ދައްކަވައި‪ ،‬ވަޞިއްޔަތްކުރައްވައި‪،‬‬

‫ޝަހާދަތް ކިޔުއްވަމުން ކަމުގައި އެމީހުން ބުނޫއެވެ‪ .‬ދުނިޔޭގެ ވާހަކަޔަކުން އެންމެ ފަހުން ބުނުއްވި ބަހަކީ‪ ،‬އަހަރެން މަރުވީމައި‪،‬‬ ‫އަހަރެންގެ ލިޔާ ގަލަންދާނާއި ދަވާދާ ގެންގޮސް ދަރަވަންދޫގޭ ތުއްތުދީދީގެ އަތްޕުޅަށް‬

‫އަރުވާށޭ‪ ،‬މިހެން ކަމުގައި އެތާގައި ތިބި‬

‫މީހުން ބުނޫއެވެ‪ .‬މިހާރު މިލިޔާ އަކުރުތަކަކީ ވެސް އެދަވާދުން ލިޔެވޭ އަކުރުތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫ނާއިބުތުއްތޫއަކީ‪ ،‬ހެދިހުރި ހަށިގަނޑު މެދުމިން‪ ،‬އިސްކޮޅު ތެދު‪ ،‬އުނަގަނޑަށް ހިމަ‪ ،‬ހިމަތޮޅި‪،‬‬ ‫ކުލަދޮން‪ ،‬ކަޅިރަވަ ތޫނު‪ ،‬ތުނބުޅި ތުނި‬

‫ބައިމަތިފުޅައު‪ ،‬އަތްފައިރީތި‪،‬‬

‫މީހެކެވެ‪ .‬ތުނބުޅި ހުންނަނީ ދިގު ކުރައްވައިފައެވެ‪ .‬އުނަގަނޑު މަތީ ސާލު‬

‫ބަންނަވައިފައި ހުރެއެވެ‪ .‬އަޑު މަޚްރަޖު ރީތި މީހެކެވެ‪ .‬ވަރަށް‬

‫ރުމާލެއް‬

‫ނިދި މަދު‪ ،‬ކެއިން ބެއްލެވުން މަދު މީހެކެވެ‪ .‬ފައިސާ‬

‫އެއްކުޅައުމަކާއި‪ ،‬ގެދޮރު ބިނާ ކުޅައުމެއް ނެތެވެ‪ .‬ބަސްގަދަ‪ ،‬ޒުވާބުގަދަ‪ ،‬ބުނުއްވާންވެއްޖެ ބަހެއް ބުނުއްވުމުގައި ޖެހިލުމެއް ނެތް‪،‬‬ ‫ތޫނުފިލި މީހެކެވެ‪ .‬ދާދި ޒުވާން އިރުއްސުރެ ޚަފްޤާން ބައްޔޭ ކިޔޭ ޒާތުގެ ބައްޔެއް ހުރެއެވެ‪ .‬އެކަމެއް‬

‫ފޮށެނީ ދެތިން އަހަރުން‬

‫އެއް ފަހަރަކުގައެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 17‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތުއްތޫގެ ފިޤްހުވެރިކަމާއި ޢަރަބި ޢިލްމަށް ކުޅަދާނަކަމާއި ބޭސްވެރިކަމާއި މި‬

‫ކަންކަމަށް ހުރި ކުޅަދާނަކަމީ ތުއްތޫ ހައްދަވައިފައި‬

‫ހުރި ތަކެއްޗަށް ބަލައި ވިސްނައިލުމުން އެނގިދާންހުރި ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫ބަނޑޭރި ޙަސަން މަނިކުފާނަށް ނޫނީ އެހެން މީހަކަށް ތުއްތޫ ހެއްދެވި ވަރަކަށް ދިވެހިބަހުން‬ ‫ނުފެނެއެވެ‪ .‬ބަނޑޭރި ޙަސަން މަނިކުފާނަކީ‬

‫ރައިވަރު ކިއިފައި ހުއްޓައެއް‬

‫މުޢީނުއްދީން ރަދުންގެ ޅެންވެރިމީހާ އެވެ‪ .‬އޭނާ ނިޔައުވީތާ މި އަހަރު މިއީ‬

‫ސަތޭކަވަރަކަށް އަހަރެވެ‪.‬‬ ‫އަރަބިބަހުން ތުއްތޫ ކިޔުއްވައިފައި ހުރި ޅެންތަކީ ވެސް ބަލާޣަތްތެރިކަމުގެ ކުރީ ދަރަޖައިގައިވާ ޅެންތަކެކެވެ ‪ .‬އަރަބިބަހުން ޅެން‬ ‫ހެއްދެވުމާ މެދުގައި ތުއްތޫގެ އެދުރު ބެއިކަލަކީ‬

‫އައްސައްޔިދު ޢުމަރު ޔައުމައިނި އަލްޔަމަނީ މިކަލޭގެފާނެވެ‪ .‬މިއީ ޢަރަބި‬

‫ޅެމަށް‬

‫މަޝްހޫރު ޝާޢިރެކެވެ‪.‬‬ ‫ތުއްތޫ ނިޔައުވީ އަހަރުގެ ކުރީ އަހަރުގައި ދަރަވަންދޫގޭ ޙުސައިންދީދީ އައްޑުއަށް ގޮސް ހަމަސް ދުވަހުގައި‬

‫އައްޑޫގައި އުޅުނެވެ‪.‬‬

‫އެއީ ‪ 1324‬މިއަހަރެވެ‪ .‬މި ދަތުރު މި ދީދީ މާލެ އައިއިރު އެދުރުގޭ އަޙްމަދުދީދީ މާލެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މީގެ ފަހުން އަޙްމަދުދީދީ މާލެ‬ ‫ވަޑައިގަތީ ދެފަހަރު އެވެ‪ .‬ތިންވަނަ ފަހަރު ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށް ބެހިގެން ވަޑައިގެން މުންބާސާގައި އަވަހާރަވީ އެވެ ‪ .‬މި ދަތުރު‬ ‫މާލެވަޑައިގަތީ ވެސް ޙުސައިންދީދީއާ ބައްދަލުކުރައްވާންކަމަށް މީހުންގާތުގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަޙްމަދުދީދީގެ މަސައްކަތްޕުޅަކީ‪ ،‬ފޮތް ބެއްލެވުމާއި ކުދީންނަށް ކިޔަވައިދެއްވުމެވެ‬

‫‪.‬ދުނިޔޭގެ މަސައްކަތަކުން ކުރައްވާކަމަކީ ރުއް‬

‫އިންދެވުމެވެ‪ .‬ވަރަށް ގިނަ ރުއް އިންދަވައިފައިވެއެވެ‪ .‬އަޙްމަދުދީދީއަކީ ތާރީޚު ޢިލްމުން ވަރަށް‬ ‫ރާއްޖޭގެ މީހުންގެ ނަސަބުތަކާއި އައްޑޫގެ‬

‫ކުރިއަރައިފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬މި‬

‫ވަޤްފުތައް ބެހެވޭ މަގުތަކާއި‪ ،‬އެ ވަރަށް ދަންނާނޭ އަނެކަކު މިހާރަކު‬

‫ނުފެނެއެވެ‪.‬‬

‫އަޙްމަދުދީދީއާ ރުޅި މީހަކު‪ ،‬ޙަސަދަ މީހަކު ނުފެނެއެވެ ‪ .‬އެ އަތޮޅުގެ އެންމެންމެ އެ ދީދީއަށް ވަރަށް ކަމޭހިތައެވެ‪ .‬އުޅުއްވުން‬ ‫ވަރަށް ރިވެތިވެފައި ޚުލްޤުފުޅު ވަރަށް ހެޔޮވެފައި‪ ،‬މީހުންނަށް ވަރަށް ވެސް‬

‫ހެޔޮފުޅެވެ‪ .‬ތުއްޕުޅު އިރުއްސުރެ ފަރުޟު ކަންތައް‬

‫އަދާކުރެއްވުމާއިގެން ރަނގަޅަށް މަޝްޣޫލުވެ ހުންނެވި ބޭފުޅެކެވެ‪.‬‬ ‫އަރަބިބަހުގެ ނަޘްރަށް ވަރަށް ކުޅަދާނައެވެ‪ .‬ޅެމެއް ނުހައްދަވައެވެ‪ .‬އެއަތޮޅުގައި ތަންކޮޅެއް ވެސް‬ ‫ޖެހިއްޖިއްޔާއި އެކަމެއް ކުރައްވައި ނިންމަވަނީ‬

‫ބޮޑު ޒާތެއްގެ ސަރިޔަތެއް‬

‫އަޙްމަދުދީދީއެވެ‪ .‬އެޔަކީ ނާއިބުކަމުގެ އަމުރެއް‪ ،‬އެހެން ވެސް ވެރިކަމެއް‬

‫އޮވެގެނަކުން ނޫނެވެ‪ .‬އަތޮޅުމީހުންގެ ޤަބޫލުކަން ބޮޑުކަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫މާލެއިން ކަތީބުކަން ލިބިގެން ހުރި މީހަކު ނޫނީ ހުކުރު ކުޅައުން ހެޔޮނުވާނޭކަން‬

‫އައްޑޫގެ މީހުންނަށް އެނގުމުގެ ކުރީގައި‬

‫އަޙްމަދުދީދީ މާލޭގައި ކިޔަވާންހުންނަވައިފައި ވަޑައިގަތުމަށްފަހު‪ ،‬މީދޫގައި ހުކުރުކުރައްވަނީ އަޙްމަދުދީދީއެވެ‪ .‬އެކަން އެނގުނު‬ ‫‪Page 18‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފަހުން އެކަން ހުއްޓަވައިފިއެވެ ‪.‬އަޙްމަދުދީދީގެ ކުރީގައި ހުކުރު ކުރައްވައި އުޅުއްވީ އެޅަގޭ އިބްރާހީމްދީދީ އާއި ޢަބްދުﷲދީދީއާ މި‬ ‫ދެބޭފުޅުންނެވެ‪ .‬މިޔަކީ ވެސް ކަތީބުކަމެއް އޮތް ބަޔެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އަޙްމަދުދީދީ އަކީ ހެދިހުރި ހަށިކޮޅު މެދުމިން‪ ،‬އިސްކޮޅުން ކުޑަ‪ ،‬އިސްކޮޅު ތެދު‪ ،‬ހިމަތޮޅި‪ ،‬މޫނުގެ ކަޅިރަވަ ރީތި‪ ،‬ދެބުމަ އެއްވެ‬ ‫ހުރި‪ ،‬ތުނބުޅި އާއި ބުމައިގެ އިސްތަށި ގަދަ‪ ،‬ދޮންކަމަށްވުރެ‬

‫ކަޅުކަމާ ގާތް‪ ،‬ފައިތިލައިގެ މެދަށް އުސް‪ ،‬އަޑުގަދަ‪ ،‬ހިނގުން‬

‫އަވަސް މީހެކެވެ‪ .‬ތުނބުޅު ހުންނަނީ ކުރުކޮށް ކޮއްޓަވައިފައެވެ‪ .‬މަތީ‬ ‫ދަތަކާހުރެ‬

‫ދަތްޕިލާފުޅުގެ އެތެރޭ ފަރާތުން ފަޅައިފައި ހުންނަ ދިގު‬

‫އަނގަފުޅު ހުންނަނީ ކުޑަކޮށް ހުޅުވިފައެވެ‪ .‬މިކަމާ އެކުގައިމެ ދޫފަރިތަ‪،‬‬

‫އެނދެ ވަޑައިގަންނަވަނީ މޮޅު ހިމަ އުއި‬

‫ބަސް ފަސޭހަ މީހެކެވެ‬

‫‪.‬‬

‫މުންޑެވެ‪ .‬ލިބާސްކޮޅު ހުންނަނީ‪ ،‬މޮޅު ހުދު ފޮތީްީންނެވެ‪ .‬އިސްތަށިފުޅުގައި‬

‫ތުރުކުރައްވަނީ ފަސްރޮނގު ފަލިނާކާޓު ކަން ހުދު ރުމާލެކެވެ‪ .‬ހަރުވާޅުކޮޅު‬

‫ހުންނަނީ ޒާތްޒާތުގެ ލިބާހުގެ ފޮތީންނެވެ‪ .‬މި‬

‫އަޙްމަދުދީދީ އަވަހާރަވީ‪ ،‬އެފްރިކާއަށް ވަޑައިގެން ‪ 1340‬ވަނަ އަހަރު ޖުމާދަލްއާޚިރާ މަހު އެއް‬

‫ދުވަހުއެވެ‪ .‬އެއީ ޢުމުރުފުޅުން‬

‫ސާޅީސް ތިން އަހަރުފުޅުގައެވެ‪ .‬ރަޙިމަހުﷲ‪.‬‬ ‫އަހަރެމެންގެ ޒަމާނަށްވީއިރު މި ރާއްޖޭގައި ޢިލްމުވެރީންގެ ނަމުގައި ތިއްބެވީ‬

‫އައްޝައިޚް މުޙައްމަދު ޖަމާލުއްދީން ނާއިބު ތުއްތޫ‬

‫އާއި‪ ،‬އައްޝައިޚް އިބްރާހީމް ތަކުރުފާނު އައިސާބީގެދަރު ދޮންބެއްޔާ އާއި އައްޝައިޚް ޢަލީދީދީ އިބްނު ޙަސަންދީދީ އެޅަގޭ ޢަލީދީ‪.‬‬ ‫މީގެ ތިންކަލުންނަށްމެ އަޙްމަދުދީދީ‬

‫ހުންނެވީ ދަރިވަރުވެގެންނެވެ‪ .‬މީގެ ތިންކަލުންގެމެ އެދުރު ބެއިކަލަކީ ޤާޟީ‬

‫އިބްރާހީމް‬

‫މަޖްދުއްދީން ފަނޑިޔާރު ތަކުރުފާނެވެ‪.‬‬ ‫މި މަޖްދުއްދީނުގެ ފުރަތަމަ އެދުރު ބެއިކަލަކީ މީނާގެ ބައްޕާ‪ ،‬އަލްފަޤީހު މޫސާ މީދޫ އެދުރު‬ ‫ބެއިކަލަކީ ޤާޟީ މުޙައްމަދު މުޙިއްބުއްދީން‪،‬‬

‫ތަކުރުފާނެވެ‪ .‬ދެވަނަ އެދުރު‬

‫މި މަނިކުފާނެވެ‪ .‬މި މަނިކުފާނާއި މީދޫ އެދުރުތަކުރުފާނާ ދެކަލުންގެމެ‬

‫އެދުރު‬

‫ބެއިކަލަކީ‪ ،‬މި މަނިކުފާނުންގެ ބައްޕާފުޅު ޤާޟީ އިބްރާހީމް ސިރާޖުއްދީނު ފަނޑިޔާރު މަނިކުފާނެވެ‪.‬‬ ‫މި މަނިކުފާނުން އަވަހާރަވީ‬

‫‪1226‬މިވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬މި މަނިކުފާނުންގެ އެދުރަކީ‪ ،‬ގަމު ރަށްބޭގެ‬

‫ޙުސައިން ޢަފީފުއްދީން‬

‫ބަންޑާރަ ނާއިބު ތަކުރުފާނުންގެ ފުތް އަލްޤާޟީ މުޙައްމަދު މުޙިއްބުއްދީން ޝައިޚް އަލްއިސްލާމް މި ފަނޑިޔާރު ތަކުރުފާނެވެ ‪ .‬މި‬ ‫ތަކުރުފާނުން ނިޔައުވީ ‪1199‬ހ‪ .‬މިވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬މި ތަކުރުފާނުންގެ އެދުރުންނަކީ މި ތަކުރުފާނުންގެ ބައްޕާ އާއި ބޮޑުބޭބެ‬ ‫ޤާޟީ ޙަސަން ތާޖުއްދީން ފަނޑިޔާރު ކަލޭގެފާނާއެވެ‪ .‬މި ތާޖުއްދީން ނިޔައުވީ‬

‫‪1139‬ހ‪ .‬މިވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬ތިރީސް ހަތް‬

‫އަހަރު ފަނޑިޔާރުކަން ކުރެއްވޫ އެވެ ‪ .‬ޙުސައިން ޢަފީފުއްދީން ނިޔައުވީ ‪1159‬ހ‪ .‬މިވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬މި ތާޖުއްދީން ފަނޑިޔާރު‬ ‫ކަލޭގެފާނަކީ އެޒަމާނުގައި މައްކާގައި ތިއްބެވި ބޮޑަތިބޮޑަތި ޢާލިމުންނަށް ދަރިވަރުވެގެން ހުންނެވި ބެއިކަލެކެވެ‪ .‬އަދި އައްސުލްޠާން‬ ‫މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީން އިބްނު އައްސައްޔިދު ޢަބްދުއްރައްޒާޤު އަލްޙަމަވީ ސައްޔިދު ރަސްގެފާނުންގެ އަރިހުން ވެސް ކިޔެވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިރަސްގެފާނުން އަވަހާރަވީ ‪1103‬ހ‪ .‬މިވަނަ އަހަރުއެވެ‪ .‬އެ ތާޖުއްދީންގެ ފުރަތަމަ އެދުރު ބެއިކަލަކީ އައްޑޫމީދޫ ޤާޟީ މަޙްމޫދުގެ‬ ‫ދަރިކަލުން އަލްޚަޠީބު މުޙައްމަދު ޖަމާލުއްދީން ވަ ސިރާޖުއްދީން ފޮނަދޫ ޚަޠީބު ތަކުރުފާނެވެ‪ .‬މިއީ އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނުންގެ‬ ‫‪Page 19‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޒަމާނުގައި އެރަސްގެފާނާ އެއްކިހުނުފަން ބޭފުޅަކާ‪ ،‬ކާވަނި ބައްލަވައިގަނެގެން‬

‫ފުރަމާލޭގެ ހެންވޭރު ޚަޠީބު ކަމުގައި ހުންނެވި‬

‫ބެއިކަލެކެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަޢަވެރިކަމާއި ޒާހިދުކަން ހުރި ބެއިކަލެކެވެ‪ .‬ފޮނަދޫ ޚަޠީބެވެ ކިޔުނީ ފޮނަދޫގައި ޚަޠީބުކަން ކުރައްވައި‪ ،‬އެ ރަށުގައި ނިޔައުވެ‪،‬‬ ‫އެތާނގައި ވަޅުލެވިގެންނެވެ‬

‫‪.‬މީނާ ފޮނަދުވަށް ދުރުވީ ސައްޔިދު ރަސްގެފާނުން އަވަހާރަވީމައި‪ ،‬އެ‬

‫ދިނުމަށް މާލޭގެ މީސްތަކުން ގަސްތުކުރީމައެވެ‬

‫ކަލޭގެފާނަށް ރަސްކަން‬

‫‪.‬އެކަލޭގެފާނުން އެކަމަށް ފިލައިގެން ފޮނަދުއަށް ދުރުވުމުން އެއިރު‬

‫ފަނޑިޔާރުކަމުގައި ހުންނެވި މުޙައްމަދު އިބްނު އަލްޙާއްޖު ޢަލީ ތުއްކަލާ އިބްނު އަލްޤާޟީ އަލްކަބީރު މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީން‬ ‫މިކަލާ ރަސްކަމަށް ވެރިވެގެންފިއެވެ‪ .‬ޤާޟީ ޙަސަން ތާޖުއްދީން ފަނޑިޔާރުކަމަށް އިސްވީ‪ ،‬މި ދުވަހުއެވެ‪ .‬އެއީ ‪1103‬ހ‪ .‬މިވަނަ‬ ‫އަހަރުގެ ޝައްވާލުމަހުއެވެ‪ .‬އަލްޤާޟީ ޢަބްދުލްޙަކީމް އިބްނު މުޙައްމަދު އަލްމަޙްލީ މި ކަލޭގެފާނުން ޒަބީދަށް ކިޔަވާން ދުރުވީ މި‬ ‫ޚަޠީބުތަކުރުފާނާ ވާދަވެގެން ކަމުގައި ބުނެވެއެވެ‪ .‬މި‬

‫ޢަބްދުލްޙަކީމް ނިޔައުވީ ‪1125‬ހ‪ .‬މިވަނަ އަހަރު މުޡްހިރުއްދީން ރަދުންގެ‬

‫އަރިހުގައި ޙައްޖަށް ދުރުވެ ޙައްޖުވުމަށް ފަހު ޖިއްދާގައެވެ‪ .‬މި‬

‫ޢަބްދުލްޙަކީމްގެ ދަރިވަރުންކުރެ މަޝްހޫރުވީ މޮޅު މީހަކީ ބޮޑު‬

‫ތަރުތީބު ހެއްދެވި އައްޝައިޚް އަލްޚަޠީބު ޢަލީ އަލްމަޙްލީ މި ތަކުރުފާނެވެ‪ .‬މީނާ ނިޔައުވީ ‪1142‬ހ‪ .‬މިވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬ފޮނަދޫ‬ ‫ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުން ނިޔައުވީ ‪1106‬ހ‪ .‬މިވަނަ އަހަރުގައެވެ‪ .‬މި ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުންނަކީ‪ ،‬އުތީމު ބޮޑު ތަކުރުފާނުންގެ ޒަމާނުގައި‬ ‫މި ރާއްޖެޔަށް ޢިލްމާއިގެން ދުރުވި‬

‫އައްޝައިޚް އަލްޢާލިމް އަލްޢައްލާމާ ވަލްޙިބްރުލްފައްހާމާ ޖަމާލުއްދީން‬

‫ވާދޫ ދަންނަތަކުރުފާނުންގެ އަރިހުން ކިޔެވި‬

‫މުޙައްމަދު އަލްމަޙްލީ‬

‫ޝަމްސުއްދީން ޤާޟީ މުޙައްމަދު މިކަލޭގެފާނުންގެ ފުތް އައްނާއިބު އަޙްމަދު‬

‫ޝިހާބުއްދީން ބޮޑު އަޙްމަދު ނާއިބުތަކުރުފާނުން އަރިހުން ކިޔެވި އޭނާގެ‬

‫ދޮންދަރި ޤާޟީ މަޙްމޫދުގެ ދަރިވަރެކެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ދަރިކަލެއްމެއެވެ‬ ‫ރާއްޖެއިން ނުކުންނަވައި ޔަމަނުކަރައާއި ޙިޖާޒުކަރައިގައި‬

‫މި ވާދޫ ދަންނަ ތަކުރުފާނުންނަކީ ޢިލްމު ހޯއްދެވުމުގެ އެދުމުގައި މި‬ ‫ތިރީސް އަހަރުވާންދެން ހިންގަވައި އެ ޒަމާނުގައި ތިއްބެވި ބޮޑަތިބޮޑަތި‬

‫އިމާމުވެރީނާއި ބައްދަލުވެ ބާވަތްބާވަތުގެ ޢިލްމު‬

‫އުނގެނިގެން މި ރާއްޖެއަށް ދުރުވި މި ރާއްޖޭގެ ބެއިކަލެކެވެ‪ .‬މި ކަލޭގެފާނުންގެ ކުރީގައި‬ ‫އައްޝައިޚް އަލްފަޤީހް ސުލައިމާން އަލްމަދަނީ‬

‫މި ރާއްޖޭގައި ހިނގާފައިވަނީ‪،‬‬

‫މި ކަލޭގެފާނުންގެ ޢިލްމެވެ‪ .‬މި ޢިލްމު ހުސްވީތާ ގިނަ ދުވަހެއް ނުވަނީސް‬

‫އަނދިރިއަނދިރީން ރާއްޖެ ހިފައިފިއެވެ‪ .‬ދެން އުތީމު ބޮޑުތަކުރުފާނުން‬

‫ރަސްކަން ސަލާމަތް ކުރައްވައިގެން ޢިލްމުވެރިޔަކު‬

‫ނެތްކަމުގެ ހިތާމައިގައި ހުންނަވަނިކޮށް މިކަލޭގެފާނުން ދުރުވެންނެވުމުން އެރަސްގެފާނާއި ރާއްޖޭގެ އަހުލުވެރީން މި ކަލޭގެފާނުންގެ‬ ‫މަޛްހަބު ޚިޔާރުކޮށްފޫއެވެ‪ .‬އެއީ ޝާފިޢީ‬

‫މަޛްހަބެވެ‪ .‬އަދިއަދަށް ދާންދެން މިރާއްޖެއިން ކެނޑި ނުގޮސް ހިނގަމުން‬

‫މިއަންނަ‬

‫ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ކަންފުޅަކީ އެކަލޭގެފާނުންގެ ޢިލްމެވެ ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުން ނިޔައުވީ ‪ 990‬މިވަނަ އަހަރު ހުވަދޫ ވާދޫގައެވެ‪ .‬ނަފަޢަނާ‬ ‫ބިހީ‪ .‬މި ވާދޫ ދަންނަ ތަކުރުފާނުންގެ އަރިހުން ކިޔަވާން އުޅުނު‬

‫މީސްމީހުންކުރެ އެންމެ ކުރިޔަށް ނުކުތް މީހުންނަކީ ހުވަދޫ‬

‫އަބޫބަކުރު ފަނޑިޔާރު ކަލޭގެފާނާއި އައްޑޫ ބޮޑު ފަނޑިޔާރުތަކުރުފާނާއި މުލަކު ދޫޑިގަމު‬

‫‪Page 20‬‬

‫އެދުރުކަލޭގެފާނާއި މި ތިންކަލުންނެވެ ‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ރާއްޖެ ސަލާމަތުން އޮންނާން އޮތްހައި ދުވަހަކު އައްޑޫމީދޫގައި ފިޤްހު ޢިލްމު ލެހެއްޓެވުމަށާއި‪،‬‬

‫ފުވައްމުލަކުގައި ތަޖްވީދު ޢިލްމު‬

‫ލެހެއްޓެވުމަށް އެތަކުރުފާނުން ދުޢާކުރެއްވިކަމުގައިބުނެވެއެވެ‪.‬‬ ‫__________‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫ޞަލާޙުއްދީންގެ އުފަން ދުވަސް‪ ،‬އެ މަނިކުފާނުގެ ގަލަންކޮޅުން‬ ‫ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެ އުފެއްދި އެންމެ ކުޅަދާނަ އަދީބު އަލްޢައްލާތުލްފަޤީހިއްޝައިޚު ޙުސައިން‬ ‫ޞަލާޙުއްދީން އުފަންވެ ވަޑައިގަތް މީލާދީ ތާރީޚަށް ނިސްބަތްކޮށް އެ‬ ‫ދުވަސް" ކަމަށް ކަނޑައަޅައި އެ ދުވަސް ފާހަގަކުރަން‬ ‫ދިވެހިބަހުން ބަސްމޮށި އުޅޭ މަލިކުގައި‬ ‫ތައްޔާރީތަކެއް ވަމުން އަންނަ އިރު‬

‫ދުވަހަކީ "ދިވެހިބަހުގެ‬

‫ބަޔަކު އެބަ މަސައްކަތްކުރެ އެވެ‪.‬‬

‫މި ދުވަސް ފާހަގަކުރުމަށް ވަރަށް ބޮޑެތި‬ ‫ރާއްޖޭގެ ބަސްވާރުންތަކެއް އުފައްދަވައިފައިވާ‬

‫"ލިޔުންތެރީންގެ ގުޅުން "ވެސް މި ދުވަސް ފާހަގަކުރާނެ ކަމަށް ވަނީ އިޢުލާނުކޮށްފައެވެ‬ ‫މިކަން މި ހިސާބަށް އައި އިރު‪ ،‬ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީންގެ އުފަންދުވަހާ މެދު ބަޔަކު‬ ‫ޝައްކު އުފައްދައިފައެވެ‪ .‬އަދި ތަފާތު ދެ ގޮތަކަށް މީލާދީ ތާރީޚު‬

‫‪.‬‬ ‫ވަނީ‬

‫ޖަހައިފައި ބައެއް‬

‫ފޮތްފޮތުގައި އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު މި މަސައްކަތްކުރަނީ މި ކަމުގައި އެއްވެސް އޮޅުމެއް‬ ‫ނެތް ކަމާއި މިއީ ޝައްކެއް ނެތް ކަށަވަރު ތާރީޚެއްކަން ސާބިތުކުރުމަށެވެ‪.‬‬ ‫"ދިވެހިބަހުގެ ދުވަސް"‪ ،‬އޭޕްރީލް މަހު ‪ 14‬ގައި ފާހަގަކުރާން ބަޔަކު ނިންމީ އެއީ ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީންގެ އުފަން ދުވަސްކަން‬ ‫ކަށަވަރު ވާތީ އެ ދުވަހަށް‬

‫ނިސްބަތްކޮށެވެ‪ .‬އާދެ! އެ މަނިކުފާނު ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތީ‬

‫ހިޖުރައިން ‪ 1298‬ވަނަ‬

‫އަހަރު ޖުމާދަލްއޫލާ މަހުން ‪ 15‬ވީ ބުރާސްފަތި ދުވަހުކަމަށާއި މީލާދީ ގޮތުން އެ ދުވަސް ދިމާވަނީ ‪ 1881‬ވަނަ އަހަރު އޭޕްރީލް‬ ‫މަހުން ‪ 14‬ވަނަ ދުވާހާ ކަމީ ޝައްކެއް ނެތި ސާބިތުވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫‪Page 21‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޞަލާޙުއްދީންގެ ޢާއިލާ އަކީ ކަންކަމުގެ ތާރީޚު ބަރާބަރަށް ޖައްސަވައިގެން ބެލެހެއްޓެވި‬

‫ހަރުދަނާ ޢާއިލާ އަކަށް ވެފައި ޚުދު‬

‫ޝައިޚު ޞަލާޙުއްދީނަކީ އަމިއްލަފުޅަށް ޔައުމިއްޔާ ލިޔުއްވައި ބެލެހެއްޓެވި ކުޅަދާނަ ޢިލްމުވެރި‪ ،‬ލިޔުއްވުންތެރި‬ ‫ވުމުން އެ ޢާއިލާއަށް މިފަދަ މުހިއްމު ތާރީޚެއް‬

‫ބޭފުޅެއް ކަމަށް‬

‫އޮޅިވަޑައިގެންފައި ނޯންނާނެކަމީ ޤަބޫލުކުރަން ޖެހޭ ޙަޤީޤަތެކެވެ‪ .‬ޚުދު އެ‬

‫މަނިކުފާނަކީ ޗާޕުކުރައްވަން އަމިއްލަފުޅަށް ލިޔުއްވައި ހެއްދެވި‬

‫ޚައްޠާޠުންގެ ތެރޭގައި ހިމެނިވަޑައިގަތް ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬އާދެ! އެ‬

‫މަނިކުފާނަކީ ކުޅަދާނަ އަތުލިޔުންތެރިއެކެވެ‪( .‬ކެލިގްރާފަރެކެވެ‪ ).‬އެއީ ރާއްޖެ ދުށް‬

‫އެންމެ ކުޅަދާނަ ލިޔުންތެރިޔާ އެވެ‪ .‬އާދަޔާ‬

‫ޚިލާފު ޅެންވެރިޔެކެވެ‪ .‬ފަޤީހެކެވެ‪ .‬ޢާލިމެކެވެ‪.‬‬ ‫ޞަލާޙުއްދީންގެ އުފަން ދުވަސް އެއީ ‪ 1881‬ވަނަ އަހަރު އޭޕްރީލް މަހު ‪ 14‬ވަނަ ދުވަސްކަން މިހާ ސާބިތުކޮށް ދަންނަވަން މި‬ ‫އެނގެނީ އެ މަނިކުފާނު ހައްދަވައިފައިވާ ޅެމެއްގައި ވަރަށް ޞަރީޙަ ޢިބާރާތުން އެ ތާރީޚު ގެންނަވައިފައި ވާތީ އެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫ގާތް މިތުރެއް‬

‫މެދުވެރިވެވަޑައިގެން އެ ޢާއިލާއިން ހޯދިފައިވާ މި ދެންނެވި ޅެމުގެ‬

‫ފުރަތަމަ ދެ ބައިތު މިތާނގައި‬

‫ނަކަލުކޮށްލާނަމެވެ‪.‬‬

‫"( އޫލާ މަހުން ޖުމާދަލް ދުވަހުން ފަނަރަ ބުރާސްފަތި‬ ‫މޫސާ ގެ ފުތް ޙުސެންދީ އަވަށަހަ ވިޔޯ ވިލާދަތި‬ ‫ހިއައަހަރު ވީ އެ ޤަރުނުން ޢުމުރުން ފަނަރަ ވުމާއެކު‬ ‫މި އަހަރުގެ އެޕް މަހުން ރިލް ސައުދައިގެ ވީ މުލާޤަތި )"‬ ‫މި‬

‫‪2‬ބައިތުގައި އަޅުގަނޑު ދަށު ރޮނގު ދަމައިފައި އެ ވަނީ ޙަޤީޤަތުގައި ހިސާބު ޢަދަދުތަކެކެވެ‪ .‬ތާނަ އަކުރު އުފެދިގެން އައި‬

‫އަޞްލުކަމަށްވާ ޢަރަބި ވިޔައަކުރާ ގުޅުއްވައިގެން ވިދާޅުވާށެވެ!‬

‫‪Page 22‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފުރަތަމަ ބައިތުގައި އެ ވިދާޅުވަނީ "ޖުމާދަލްއޫލާ މަހުން ‪( 15‬ވީ) ބުރާސްފަތި (ދުވަހު) މޫސާގެ ދަރި‬ ‫ޞަލާޙުއްދީން) ވަރަށް އަވަހަށް ވިލާދަތި ވިޔޯ އެވެ‬

‫‪( .‬އުފަންވެ ވަޑައިގަތޯ އެވެ‪").‬‬

‫ޙުސެންދީ (ޙުސައިން‬

‫މިހެންނެވެ‪ .‬ޅެންބައިތުގައި އެ އޮތް‬

‫"އަވަށަހަ" ލިޔުއްވައިފައި އެވަނީ އަކުރު އޮޅުއްވައިގެން "އަވަހަށަ ( "އަވަހަށް) މި ލަފުޒެވެ‪ .‬އަޞްލު ބައިތުގައި އެ އަކުރުތައް‬ ‫ލިޔުއްވައިފައި ވަނީ "އަވަށަހަ" މި ގޮތަށް ޢަރަބި ވިޔަ އަކުރުން ތާނައިގައި ޖަހާ ގޮތަށް ފިލިޖައްސަވައިގެންނެވެ‪ .‬އ އަކީ ޢަރަބި‬ ‫ވިޔަ އަކުރު ‪ 8‬އެވެ‪ .‬ވ އަކީ ‪ 9‬އެކެވެ‪ .‬ށ އަކީ ‪ 2‬އެވެ‪ .‬ހ އަކީ ‪ 1‬އެވެ‪ .‬ނަތީޖާ އަކީ ‪ 1298‬ނޫންތޯ އެވެ‪ .‬އެ ދުވަހު‬ ‫"އަވަހަށް" އުފަންވެވަޑައިގަތްކަމަށް ވިދާޅުވެފައި އޮތުމުން‬ ‫އުފަންވެވަޑައިގަތްކަމެވެ‪" .‬ވިލާދަތި ވިޔޭ"‬ ‫މާނައެއްގައެވެ‪ .‬އެހެނީ‬

‫ދޭހަވަނީ އެ ދުވަހުގެ މެންދުރުގެ ކުރީގެ ވަގުތެއްގައި‬

‫(އުފަންވިޔޭ) ނުލިޔުއްވައި‪،‬‬

‫"ވިޔޯ" ލިޔުއްވައިފައި އެވަނީ ވެސް ވަރަށް ފުރިހަމަ‬ ‫ޞަލާޙުއްދީނަށް ދެންނެވީމާ‬

‫އެއީ ބޭކެނބިންގެ (ފޫޅުމައިންގެ) ނުވަތަ ވިހޭކަން އެނގޭ ބަޔަކު‬

‫އެނގިވަޑައިގަންނަވާނޭ ކަމެކެވެ‪ .‬އެ މަނިކުފާނަށް އެކަން އެހެން ގޮތަކުން އެނގިވަޑައެއް ނުގަންނަވާނެތާ އެވެ ‪ .‬އެހެންވީމާ މި‬ ‫ބައިތުގައި ހަމަ ކޮންމެ ލަފުޒެއް ވެސް ވަނީ މާނައިން‬

‫ފުރިފައެވެ‪ .‬މަޢުލޫމާތުން މުއްސަނދިވެފައެވެ‪ .‬އެމުނި އެތުރި‬

‫ބުގިސްވެފައެވެ‪.‬‬ ‫ދެން އޮތީ ‪ 2‬ވަނަ ބައިތެވެ‪ .‬އެ ބައިތަށް ބަލައިލަމާތޯ އެވެ! އާދެ! އެ ބައިތުގައި ވިދާޅުވަނީ " އެ ޤަރުނުގައި ހިޔައަހަރު ( ‪)96‬‬ ‫ވީ އިރު ޢުމުރުން‬

‫‪15‬އަހަރު ވީމާ އެ ދުވަސް ގޮސް މުލާޤާތިވަނީ (ބައްދަލުކުރަނީ) އޭޕްރީލް މަހު ‪ 14‬އާ އެވެ‪ ".‬މިބައިތުގައި‬

‫ވެސް "ހިއައަހަރު"ގެ ފުރަތަމަ ‪ 4‬އަކުރު ލިޔުއްވައިފައި އޮތީ ޢަރަބި ވިޔަ އަކުރުން ތާނައިގެ ފިލިޖައްސަވައިގެންނެވެ‪ .‬ހ އަކީ ‪1‬‬ ‫އެވެ‪ .‬އ އަކީ ‪ 8‬އެކެވެ‪ .‬އަނެއްކާވެސް ހަމަ އަނެއް އ އެވެ‪ 8 .‬އެވެ‪ .‬ދެން ހ އެވެ‪ 1 .‬އެވެ‪ .‬ނަތީޖާ އަކީ ‪ 1881‬ނޫންތޯ‬ ‫އެވެ؟ ކިްިހާ ފުރިހަމަ ބަޔާންކުރެއްވުމެއްތޯއެވެ! ދެން ސާބިތުވާ އަނެއް‬

‫ކަމަކީ ‪ 1881‬ގައި އުފަންވެވަޑައިގަތް ބޭފުޅަކަށް‬

‫ޢުމުރުފުރުން ‪ 15‬އަހަރު ފުރޭނީ ‪ 1896‬ގައި ކަމެވެ‪ .‬ދިވެހިން ކުރީ ޒަމާނުގައި "ހިޔަ" ކިޔަނީ‬

‫‪ 96‬އަށެވެ‪ .‬އެއީ ޢަދަދު‬

‫ކިޔުމަށް އޭރު ގެންގުޅުނު އުޞޫލެވެ ‪ .‬ދިވެހިބަސްފޮތުގައި ވެސް "ހިޔަ"އިގެ މާނައެއް ކަމަށް އޮންނަނީ " ‪ "96‬އެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ އެ‬ ‫ޤަރުނުގައި "ހިއައަހަރު" އެއީ ‪ 1896‬ނޫންތޯ އެވެ‪ .‬ދެން އެ ވިދާޅުވަނީ އުފަންދުވަސް ބައްދަލުކުރަނީ އޭޕްރީލް ‪ 14‬އާ ކަމަށެވެ ‪.‬‬ ‫އެހެންވީމާ އެ މަނިކުފާނުގެ އުފަން ތާރީޚަކީ ‪ 1881‬ވަނަ އަހަރު އޭޕްރީލް މަހު ‪ 14‬ކަން އެއްވެސް އޮޅުމެއް ނެތި އެބަ ހާމަވެ‬ ‫އެވެ‪ .‬އެ މަނިކުފާނުގެ ޢުމުރުފުޅުން ‪ 15‬ފުރުނީ ‪ 1896‬ގައި ކަމަށްވެސް އެ އޮތީ ވިދާޅުވެފައެވެ ‪ .‬އެހެންވީމާ އުފަން ތާރީޚާ މެދު‬ ‫އޮޅުމެއް އަރާނޭ އެއްވެސް ޖާގައެއް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫އާދެ !އަޅުގަނޑު މި ވާހަކަ މި ލިޔުނީ ޞަލާޙުއްދީން ގެ އުފަން ދުވަހަށް‬

‫ނިސްބަތްކޮށް "ލިޔުންތެރީންގެ ގުޅުމުގެ" ފަރާތުން‬

‫"ދިވެހިބަހުގެ ދުވަސް "ފާހަގަކުރުމަށް ނިންމުމާ ގުޅިގެން ބައެއް ބޭފުޅުން އެ ތާރީޚާމެދު ޝައްކު‬

‫ކުރައްވައި އަޅުގަނޑާ ބައެއް‬

‫ސުވާލުކުރައްވައިފައިވާތީ އެވެ‪.‬‬ ‫މި ތާރީޚަށް އޮޅުން އަރައިގެން މި އުޅެނީ ނަކަލުކުރުމާއި‪ ،‬ހިޖުރީ ތާރީޚު‬ ‫ލިޔުންތެރީންނަށް ފަރުވާކުޑަކުރެއްވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މި އޮޅުންތައް‬

‫‪Page 23‬‬

‫މީލާދީ ތާރީޚަށް ބަދަލުކުރުމުގައި ބަޔެއް‬ ‫ދޫކޮށްލައްވައި ޞަލާޙުއްދީންގެ އުފަން‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތާރީޚަކީ ‪ 1881‬ވަނަ އަހަރު އޭޕްރީލް‬

‫މަހު ‪ 14‬ކަން ޤަބޫލުފުޅުކުރެއްވުން އެދެމެވެ‪ .‬މިއީ ޚުދު ޞަލާޙުއްދީން އެ‬

‫ތާރީޚު‬

‫ބަޔާންކުރައްވައިފައިވާ ގޮތް ކަމަށް ވާތީ އެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ އަކަސް މި‪ ،‬އާދަޔާ ޚިލާފު މޮޅު ޢިލްމުވެރި އަދީބު މި ފަނާވަނިވި ދުނިޔޭގައި‬ ‫ދަތުރުފުޅުކުރެއްވީ ‪ 20‬ސެޕްޓެމްބަރ‬

‫އޮތުމުގެ ޢާލަމަށް‬

‫‪67‬އަހަރު ހޭދަކުރެއްވުމަށް ފަހު ދެމި‬

‫‪ 1948‬ގައެވެ‪ .‬ހިޖުރީ ގޮތުން‬

‫‪ 16‬ޛިލްޤަޢިދާ ‪ 1367‬ގައެވެ ‪.‬‬

‫ކީރިތިވަންތަ މާތް ﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ‪ ،‬މަރުޙޫމު ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީނަށް ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީ ނިޢުމަތް މިންވަރުކުރައްވާށި‬ ‫އެވެ!‬ ‫‪---------------------‬‬‫(ނިމުނީ)‬

‫ކުޑައިރުގެ ޚާއްޞަ ހަނދާންތަކެއް‬ ‫'' މެދު ޒިޔާރަތުގެ ދިދަތައް ފެނުމުން މޭ ތެޅެންފަށައެވެ''‪.‬‬ ‫ނަސީމާ މުޙައްމަދު‬ ‫މިއީ ވަރަށް ދުރު ހަނދާންތަކެއްގެ ތެރެއަށް ކުރެވޭ ދަތުރެކެވެ‪ .‬ކުޑައިރުގެ ހަނދާންތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑަށް ހީވާ ގޮތުގައި އެއީ ‪1946‬މ ވަނަ އަހަރުގެ ކުރީކޮޅެވެ‪ .‬އޭރު އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫އުމުރުން އޮތީ ހަތަރު އަހަރު ފުރިގެން ފަސް އަހަރަށެވެ‪.‬‬ ‫އެއްރެޔަކު އަޅުގަނޑު ހުމާ އޮއްވައި‪ ،‬މުޙައްމަދު‬

‫އަމީން އަޅުގަނޑުމެންގެ ގެޔަށް ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އަދި އަޅުގަނޑު އުނދޯލީގައި‬

‫އޮއްވައި ފެނިވަޑައިގަތުމުން‪ ،‬މަންމަމެން ކުރެން ޙާލު އައްސަވާފައި‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬މިއުޅެނީ މި އަހަރު އަމީނާ (މުޙައްމަދު‬

‫އަމީންގެ ދަރިކަނބަލުން އަމީނާ މުޙައްމަދު އަމީން) މެން ކޮޅުނބަށް ކިޔަވަން ފޮނުވާށެވެ‪ .‬ނަސީމާ ވެސް ފޮނުވާނަމެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫އަދި މާކުޑައެވެ‪ .‬ރަނގަޅުވާނީ ދެއަހަރެއްވަންދެން މާލޭގެ މަދަރުސާގައި ތަޅުވާލާފައި ފޮނުވިއްޔާއެވެ"‪.‬‬

‫‪Page 24‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ކޮޅުނބަށް ދިޔުމަކީ ކޮންތާކަށް ދިޔުމެއް ކަމެއް އެއިރު އަޅުގަނޑަކަށް ނޭނގެ އެވެ‬ ‫(ސްރީލަންކާގައި އޮންނަ‬

‫‪.‬އަޅުގަނޑުގެ ޚިޔާލުގައި ކޮޅުނބާއި ނޫރަލީ‬ ‫ކޮންމެވެސް ވާހަކައަކުން‬

‫ފަރުބަދަމަތީ ރަށް‪ ،‬ނުވަރައެލިޔަ) އޮންނަނީ ގުޅިފައެވެ‪ .‬އިވިފައިވާ‬

‫އެނގިފައިވަނީ‪ ،‬ނޫރަލީ އޮންނަނީ ވިލާތަކުގެ ތެރޭގައި ކަމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪ ،‬ކޮޅުނބު ވެސް އޮންނާނީ ވިލާތަކުގެ ތެރޭގައި އުޑުގެ‬ ‫ކޮންމެވެސް ހިސާބެއްގައި ކަމަށް އަޅުގަނޑު ހުންނަނީ ލަފާކޮށްގެންނެވެ‪ .‬އާދެ! އެނގިވަޑައިގަންނަވާނޭ ފަދައިން‪ ،‬އެ ދުވަސްވަރަކީ‬ ‫ޓެލެވިޜަންގެ ދުވަސްވަރު ނޫންކަމުން‪ ،‬މިފަދަ ކަންކަމާބެހޭ ގޮތުން އެއިރުގެ‬

‫ކުޑަކުދީންގެ ހޭލުންތެރިކަން ވަރަށް ނުހުރެއެވެ ‪.‬‬

‫މުޙައްމަދު އަމީނަކީ އަޅުގަނޑު އެއިރުވެސް ދެކޭގޮތުގައި ވަރަށް ޚާއްޞަ ބޭފުޅެކެވެ‬ ‫ލިބެއެވެ‪" .‬އަތިރީގެ" އަށް‬

‫‪.‬ގެއަށް ވަޑައިގެންފިނަމަ ޗޮކްލެޓާއި މެޓާ‬

‫އަޅުގަނޑު ގެންދިޔަޔަސް ހަމަ އެހެންނެވެ‪ .‬އަދި ހަވީރު ފެންވަރުވާ‬

‫ނަލަހައްދާފައި ދޫކޮށްލުމުން‪،‬‬

‫މުޙައްމަދު އަމީނުގެ ކާރުކޮޅު ފެނިދާނެކަމުގެ އުންމީދުގައި ދޮރޯށިދޮށުގައި ހުންނަމެވެ‪ .‬އެހެން ހުއްޓައި އެމަގުން ވަޑައިގެންފިނަމަ‪،‬‬ ‫ކާރުކޮޅު ހުއްޓަވައިލައްވައިފައި "ނަސީމާ ދުއްވާލަން‬

‫ދާން ބޭނުމިއްޔާ އަވަހަށް އަރާށޭ" ވިދާޅުވާނެއެވެ‪ .‬ދެން އަޅުގަނޑަށް‬

‫"ހަތްވަނަ އުޑަށް" އެރުނީއެވެ‪ .‬ކާރުކޮޅުގެ ދޮރު ހުޅުއްވައިލެއްވީމާ‬

‫އަޅުގަނޑު ފަހަތަށް އަރާ ހުންނަނީ ކޮޅަށެވެ‪ .‬ވަރަށް ގިނަ‬ ‫ކުޑަކުދިންނަށް ޖެހެނީ ކޮޅަށް ތިބޭށެވެ‪.‬‬

‫ދުވަސްދުވަހު‪ ،‬އަޅުގަނޑު ކަހަލަ ދެތިން ކުއްޖަކު އެކާރުކޮޅުގައި ތިބޭނެއެވެ‪ .‬އެންމެ‬

‫ނޫންނަމަ ބޭރެއް ނުފެނެއެވެ ‪ .‬އަޅުގަނޑު ހަނދާންވާ ގޮތުގައި އެދުވަސްވަރު މާލޭގައި އޮންނަނީ ދެކާރެވެ ‪ .‬އެހެންކަމުން ކާރުކޮޅަށް‬ ‫އެރުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބުމަކީ ވަރަށް ޚާއްޞަ ކަމެކެވެ‪ .‬މާލޭގެ މަގުތަކުގައި ބުރެއް ޖައްސަވާލައްވާފައި ގެއަށް ގެނެސްދެއްވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ދެން އައީ މަދަރުސާއަށް ވެއްދެވި ދުވަހެވެ ‪ .‬ހަނދާންވާ ގޮތުގައި އެދުވަހު ދާންޖެހުނީ "އެއްގަމުގެ" އަށެވެ‪ .‬މުޙައްމަދު‬ ‫އެހެން ކޮންމެވެސް ދެބޭފުޅަކު ތިއްބެވި އެވެ‪ .‬އެ ތާނގައި އުޅޭ‬

‫އަމީނާއި‬

‫ކުއްޖަކު ގާތުގައި ވިދާޅުވުމުން ގެނައީ ހަތަރު ކުލައިގެ ހަތަރު‬

‫ފޮތިގަނޑެވެ‪ .‬ފެއްސާއި‪ ،‬ނުލާއި‪ ،‬ފިޔާތޮށްޓާއި‪ ،‬އަޅިކުލައެވެ‪ .‬މަދަރުސާގެ‬

‫ހަތަރުބަޔަށް ނިސްބަތްވާ ހަތަރު ކުލައެވެ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑާއެކީގައި ހުންނެވި މުއުމިނާ ޙަލީމާއި އަޅުގަނޑަށް ޖެހުނީ‪ ،‬އެ ކުއްޖަކަށް ރީތި ފޮތިގަނޑެއް‬

‫އެތަނުން ނަގާށެވެ‪.‬‬

‫މުއުމިނާ ނެންގެވީ ނޫ ކުލައެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް ރީތިވީ ފިޔާތޮށި ކުލައެވެ‪ .‬މުއުމިނާއަށް ވަދެވަޑައިގެންނެވުނީ ނޫކުލައަށް ނިސްބަތްވާ‬ ‫ޗާންދަނީ ބަޔަށެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް ވަދެވުނީ ފިޔާތޮށި ކުލައިން ފާހަގަވާ ކަރަންކާ ބަޔަށެވެ‪.‬‬ ‫ދެން އޮތީ މަދަރުސާއަށް ދިޔުމެވެ‪ .‬މަދަރުސަތުއްސަނިއްޔާގައި އަންހެންކުދިންގެ ގޮފި އުފެއްދެވިތާ އެއިރު އަދި ވާނީ ތިން ހަތަރު‬ ‫އަހަރެއް ކަމުން‪ ،‬އިމާރާތުގެ ތަނަވަސްކަން‬

‫ވެސް ނެތުމާއެކު‪ ،‬މަދަރުސާގައި ދުވާލު ކިޔަވައިދެނީ ފިރހެންކުދިންނަށެވެ‬

‫އަންހެންކުދިންގެ ގޮފީގެ ކިޔެވުން އޮންނަނީ ރޭގަނޑު‬

‫‪.‬‬

‫‪ 7.30‬އިން ‪ 10.30‬އަށެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު މަދަރުސާއަށް ފޮނުވަން ގޭގައި‬

‫ތައްޔާރީތަކެއް ކުރިއެވެ ‪.‬ހެދުމާއި ބޮލުގައިއަޅާ ރޫޖެއްސި ތާކިހާ ތައްޔާރުކުރެވުނެވެ‪ .‬ދެންއައީ މަދަރުސާއަށް ދިޔަ ފުރަތަމަ ރެއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެވެސް ބޮޑު މީހަކާއެކީގައި‬

‫އަޅުގަނޑު މަދަރުސާއަށް ފޮނުވައިފިއެވެ‪ .‬އެތެރެއަށް ވަނުމުން‪ ،‬އެތާނގެ‬

‫ބައެއް އަންހެން ބޭފުޅުން އަޅުގަނޑު ގެންދަވާ ފުރަތަމަ‬

‫އިދާރާގައި ތިއްބެވި‬

‫ހުރި ކްލާހަށް ވެއްދެވިއެވެ‪ .‬އެތާގައި ހުއްޓައި ކޮންމެވެސް މީހަކު‬

‫އަޅުގަނޑުގެ ކަނާތުގައި ވިކައިލީމާ ބަލައިލިއިރު‪ ،‬މި ހުންނެވީ އަޅުގަނޑާ ހަމަ އެއް ޙާލުކޮޅެއް ޖެހިވަޑައިގެން ހުންނެވި މުއުމިނާ‬ ‫ޙަލީމެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 25‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ކްލާހެވެ‪ .‬އެ ކްލާހުގައި ވަރަށް ބޮޑެތި‬

‫ކަންދިމާވި ގޮތުން އަޅުގަނޑުމެން ދެކުދިންނަށް ވަދެވުނީ އެއް ކްލާހަކަށެވެ‪ .‬އެއްވަނަ‬

‫ކުދިންވެސް ތިއްބެވެ‪ .‬ދިވެހި ލިބާހުގައި ތިބި ކުދިން އަޅުގަނޑު ހަނދާން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން‬

‫ބޭތިއްބެވީ އެއްވަނައާއި‬

‫ދެވަނަ ގޮނޑީގައެވެ‪ .‬މިހެން ބައިތިއްބަވާފައި އެތާނގައި ހުންނެވި ބޭފުޅަކު ވިދާޅުވިއެވެ‪" :‬މިހާރު ތިޔަ ތިބީ އެއްވަނަ ގޮނޑިއާ‬ ‫ދެވަނަ ގޮނޑީގައެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ އިމްތިޙާނުގެ ފަހުން ވާނީ‬

‫ކިހިނެއްބާވައެވެ؟"‬

‫އިމްތިޙާނުގެ ނަތީޖާގައި ލިބޭ ވަނައަކާ އެއްގޮތަށެވެ‪ .‬އެއްވަނައަށް އައި‬

‫އޭރު ކްލާހުގައި ކުދިންނަށް ތިބެންޖެހެނީ‬

‫ކުއްޖަކު ފުރަތަމަ ގޮނޑީގައެވެ‪ .‬ދެވަނަ ކުއްޖާ ދެވަނަ‬

‫ގޮނޑީގައެވެ‪ .‬މިހެންގޮސް އެންމެ ފަހަތަށް އައި ކުއްޖާ‪ ،‬ކްލާހުގެ އެންމެ ފަހަތުގައެވެ‪.‬‬ ‫ދެން މަދަރުސާގެ ރޭތައް ފެށުނީއެވެ‪ .‬ކޮންމެ ރެޔަކު‬

‫‪ 7.30‬ވާއިރަށް މަދަރުސާއަށް‬

‫ދިޔުމަކީ ވަރަށް ބޮޑު ކަމަކަށް ވިއެވެ‪.‬‬

‫ހިނގަންޖެހޭ މަގުމަގު އަނދިރިކަމުންނެވެ‪ .‬އެއިރު މާލޭގައި ކަރަންޓު ލިބޭން ނުހުންނާތީ‪ ،‬މިހާރު ފަދައިން އިލެކްޓްރިކް ހޮޅިބުރީގެ‬ ‫އަލިކަމެއް ނުހުރެއެވެ‪ .‬ބައެއް ބޮޑެތި‬

‫ނޫނީ‬

‫މަގުގައި ހުންނަ ލަންޓަންގެ އައްޔާއި‪ ،‬ގޭގެއިން ފޭދިގެން އަންނަ އަލިކަމެއް‬

‫ނުފެނެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް މަދަރުސާއަށް ދިޔުމުގެ މަގުމަތީގައި ބިރުވެރި އެތައް ތަނެއް ކަޑައްތު ކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ބޮކަރުމާ‬ ‫ދެގޯޅިއެވެ‪ .‬މިއީ އަޅުގަނޑުމެން އެއިރު އުޅުނު ގޭގެ ކުރިމަތީގައި އޮންނަ‪ ،‬ދެފަރާތުގައި ބޮޑެތި ބިޔަ ގަސްތައް ހެދިފައިވާ‪ ،‬ވަރަށް‬ ‫އަނދިރި ގޯޅިއެކެވެ ‪ .‬އެ ގޯޅި ތެރޭގައި‪ ،‬ޖިންނިއާއި ހަންޑި އުޅޭކަމާމެދަކު‪ ،‬އޭރަކު އަޅުގަނޑު‬ ‫ހުންނަނީ މެދު ޒިޔާރަތާއި ހުކުރު މިސްކިތެވެ‬

‫ޝައްކެއް ނުކުރަމެވެ‪ .‬ދެން‬

‫‪.‬މެދު ޒިޔާރަތުގެ ދިދަތައް ފެނުމުން މޭ ތެޅެންފަށައެވެ‪ .‬އަދި‪ ،‬އަޅުގަނޑު‬

‫ގޮވައިގެންދާ މީހާގެ އަނެއް ފަރާތަށް އަރާ ނިވާވަމެވެ‪ .‬އެތާނގައި އޮންނަވާ‬

‫މާތް ބޭކަލަކު ނިކުމެވަޑައިގެންފި ނަމަ އަޅުގަނޑު‬ ‫މިސްކިތުގައި ހުރި‬

‫ފެނިވަޑައިނުގަންނަވާނޭ ހެންނެވެ‪ .‬މުންނާރާ ހަމައިން އެވީ އަނެއް ފަރާތަށް އަރާށެވެ‪ .‬އާދެ! ހުކުރު‬

‫މަހާނަފުޅުތައް ދެކެ އެހައިމެ ބިރުގަނެއެވެ‪ .‬މި ހިސާބުން ދާއިރު އަޅުގަނޑު ހުންނަނީ‪ ،‬އެކީގައިދާ މީހާގެ ވައަތްފަރާތަށް އަވަހަށް‬ ‫ގޮސް‪ ،‬އެއަތުގައި ބާރަށް ހިފަހައްޓައިގެންނެވެ‪ .‬ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑުން ގޮސް‪،‬‬

‫ބޮޑުކިބާފާލަމު ދޮރޯށިން ނިކުމެވުމުން ތަންކޮޅެއް‬

‫ހިތްހަމަޖެހެއެވެ‪ .‬މަދަރުސާ އެއިރު ހުންނަނީ‪ ،‬މާފަންނު ބަގީޗާގޭ ކުރިމަތީގައި އޮތް ގޯތި‬

‫ތެރޭގައެވެ‪ .‬އެތާނގެ ބިގަރުތަކުގެ‬

‫އަލިތައް ފެނުމުން ހާދަ އުފާވެއެވެ‪.‬‬ ‫މަދަރުސާގައި އަޅުގަނޑަށް ހޭދަކުރަން މެދުވެރިވި ތިން އަހަރު ދިޔައީ ވަރަށް އަވަހަށެވެ‬ ‫ނިމެންވާއިރު އަޅުގަނޑު އިންނަނީ‬

‫‪.‬ކުރީކޮޅުގައި ކޮންމެ ރެއަކު މަދަރުސާ‬

‫މޭޒުގައި ބޯއަޅައިގެން ނިދާފައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ފަހުން އައިސް "ރޭގަނޑު‬

‫ހޭލާހުންނަން"‬

‫އާދަވެއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫މަދަރުސާތެރޭގައި މަޖާ ކަންތައްތައް ހުރެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެންމެ މަޖާ އެއްކަމަކަށް ވެފައި‬ ‫ކަންތަކެވެ‪ .‬އޭރު މަދަރުސާގެ އިދާރާ ހުންނަނީ‪،‬‬

‫އޮންނަނީ "އިދާރާފައި" ގެ‬

‫ވަށައިގެން ތިރި ފާރުބުރިއެއްހެން ޓިނުޖަހައިފައި ހަދާފައެވެ‬

‫‪.‬އަޅުގަނޑުމެން‬

‫ކުޑަކަމުން އެތެރެއެއް ނުފެނެއެވެ‪ .‬އަދި ބޭފުޅަކު ގެންދެވިއްޔާ ނޫނީ ކައިރިވާކަށްވެސް ނުކެރެއެވެ‪ .‬މިހެން އުޅެނިކޮށް ގަޑިޖެހޭއިރު‬ ‫ފެންނަނީ‪ ،‬ކޮންމެވެސް މީހެއްގެ ދޮންދޮން ފަޔެއް‬

‫އުފުއްލާލާފައި އެތާ ކަނުގައި އެލުވާފައި ހުންނަ ބޮޑު ރަނގަބީލުގެ‬

‫ހިފައި ރަނގަބީލު ޖަހާތަނެވެ‪ .‬މި ތަނަކީ ގާތްގަނޑަކަށް ކޮންމެ‬

‫ރެޔަކު އަޅުގަނޑުމެން ބަލާ ތަނެކެވެ‪ .‬ރަނގަބީލުގެ ދަށުގައި‬

‫އޮފީސްތެރޭގައި ދިގުގޮނޑިއެއް ހުރެއެވެ‪ .‬އަދި ވަރަށް ގިނަ ރޭރޭ މުޙައްމަދު އަމީން އެ‬ ‫‪Page 26‬‬

‫ވާކޮޅުގައި‬

‫ދިގުގޮނޑީގައި އޮންނަވައެވެ‪ .‬އާދެ!‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް މިފެންނަނީ އޭނާގެ ފައިންޕުޅުން ރަނގަބީލު ޖައްސަވާ ތަނެވެ‪ .‬އިދާރީ ކަންތަކުގައި އޮފީސް‬ ‫ބޭފުޅަކު އުޅުއްވާނެއެވެ‪ .‬މިހާރު ވިސްނާލުމުން އެނގެނީ‪،‬‬

‫ތެރޭގައި ދެތިން‬

‫މުޙައްމަދު އަމީން ދުވާލުގެ ހަތަރުދަމު އަވަދިނެތި މަސައްކަތްޕުޅުގައި‬

‫އުޅުއްވާފައި‪ ،‬މަދަރުސާއަށް ވަޑައިގަންނަވާ ވަގުތު‪ ،‬ވެފައިވާ ވަރުބަލިފުޅު‬

‫ފިލުއްވާލައްވަން އެ ގޮނޑީގައި އޮންނަވައިލައްވަނީ‬

‫ކަމެވެ‪ .‬އާދެ ! މަސައްކަތްޕުޅު ކިތަންމެ ބުރަ ނަމަވެސް‪ ،‬އެމަނިކުފާނު ކޮންމެ ރެޔަކު‬

‫މަދަރުސާގެ ކަންތައް ހިނގަމުންދާ ގޮތް‬

‫ބެއްލެވުމަށް‪ ،‬އެތަނަށް ވެސް ވަޑައިގަންނަވައެވެ‪.‬‬ ‫ކްލާސްތައް ހަދާފައިވަނީ ވަރަށް‬

‫ވަގުތީ ގޮތަކަށް ކަމުން‪ ،‬އެއް ކްލާސް އަނެއް ކްލާހާ ވަކިކޮށްފައި ހުންނަނީ‬

‫ހުދުފޮތީގެ ބޯ‬

‫ފަރުދާއަކުންނެވެ‪ .‬ބިންމައްޗަށް އޮންނަނީ ކަށިވެލިލާފައެވެ ‪ .‬ބޭނުންވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ފަރުދާގެ ދަށުން އަނެއް ކްލާހަށް ދެވިދާނެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ކްލާހުގައި އަޑުގަދަ ވެއްޖެނަމަ‪ ،‬ޖެހިގެންހުރި ކްލާސްތަކަށް ލިބޭ އުނދަގޫ ވަރަށް ބޮޑެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ކްލާހާ ޖެހިގެން ހުރި‬ ‫ކްލާހުގައި ވަރަށް ރައްޓެހި ބޭފުޅުންކޮޅެއް ތިއްބަވައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪ ،‬ފަރުދާގެ ދަށުން އެ‬ ‫ކުދިކުދި ނޯޓާއި ޕާރުސަލް އާދެއެވެ‪ .‬މި‬

‫ކްލާހުން އަޅުގަނޑުމެންގެ ކްލާހަށް‬

‫ކުދި ޕާރުސަލުގައި މުޅިންވެސް ހުންނަނީ އެކި ކަހަލަ ސޫތްޕެވެ‪ .‬މަރާފައި‬

‫ހުންނަ‬

‫ތަންމަކުނާއި‪ ،‬ކޮކާލާއި‪ ،‬ބަރަވައްޔާއި‪ ،‬ކުރަފި ކަހަލަ އެއްޗިއްސެވެ ‪.‬މިފަދަ ޕާރުސަލް އައުމުން ކްލާހުގައި ވަރަށް އަޑުގަދަވެއެވެ ‪.‬‬ ‫އޮފީހަށް ގެންދަވައި ބޮޑެތިބޭފުޅުން‬

‫އެއިރު މަދަރުސާގައި ހުރި އެންމެ ކުޑަކުއްޖާއަށް އަޅުގަނޑުވީތީ‪ ،‬ބައެއް ފަހަރު‬

‫ސަމާސާކުރައްވާތަން އާދެއެވެ ‪" .‬ނަސީމާއަށް ކިތަށް އަހަރުހޭ؟" މިއީ ވަރަށް ގިނައިން ކުރައްވާ ސުވާލެކެވެ‬

‫‪" .‬ފަސްއަހަރެވެ"‬

‫އަޅުގަނޑު ކޮންމެ ފަހަރަކުވެސް ދަންނަވަމެވެ‪ .‬މިހެން ދެންނެވުމާއެކު ހުރިހާ ބޭފުޅުން ވަރަށް މަޖާކޮށް ހިނިފުޅުވަޑުއްވައެވެ ‪.‬އެހާ‬ ‫ގިނައިން އެސުވާލު ކުރައްވަނީ ކީއްވެގެންބާވައޭ އެއިރުވެސް ހިތަށް‬

‫އަރައެވެ‪ .‬އެކަން އެނގުނީ މާފަހުންނެވެ‪ .‬އާދެ! އެއިރު‬

‫އަޅުގަނޑުގެ އެންމެބޮޑު ހިތާމައަކީ މެދުދެދަތް ވެއްޓިފައިވާ ކަމެވެ‪ .‬އަދި މިދެދަތް‬

‫ފަޅާނޭ ކަމުގެ ކުޑަވެސް ޔަޤީންކަމެއް‬

‫އަޅުގަނޑުގެ ނެތެވެ‪ .‬މެދުދެދަތް ނެތްއިރު‪" ،‬ފަސްއަހަރު" މިހެން ދަންނަވާއިރު "ސ" ކިޔެނީ ވަރަށް ހެއްވާ ގޮތަކަށެވެ‪ .‬އުމުރު‬ ‫އައްސަވަނީ މިހެންވެގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ހަނދާންވާ ގޮތުގައި ކްލާހުގައި ކިޔަވައިދެއްވާ މާއްދާތަކުގެ ތެރޭގައި‪ ،‬ދިވެހި‪ ،‬ހިސާބު‪ ،‬ޢަރަބި‪ ،‬އަޚުލާޤު‪ ،‬ތާރީޚު‪ ،‬ދީނިއްޔާތު އަދި‬ ‫ޢަރަބި ތާނަ ލިޔުން ހިމެނުނެވެ‪ .‬މުދައްރިސުންގެ ތެރޭގައި ޙަސަން މޫސާދީދީ‪ ،‬ފިހާރަ ދޮންތުއްތު‪،‬‬ ‫އެހެން ބޭފުޅުން ހަނދާނެއް ނެތެވެ‪ .‬މަހަކު ދެރޭ‬

‫ހިމިތީ ތުއްތު ހިމެނުނެވެ‪.‬‬

‫ތަޤްރީރު ދެއްވުން އޮވެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ހަނދާންވާ ގޮތުގައި އަޙްމަދު‬

‫ކާމިލްދީދީ‪ ،‬އިބްރާހީމް ރުޝްދީ‪ ،‬ޢަބްދުﷲ ފަހުމީދީދީ އަދި މުޙައްމަދު އަމީން‬

‫ފަދަ ޢިލްމީ ބޭފުޅުންގެ މަޢުނަވީ ތަޤްރީރުތައް‬

‫އޮވެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ހަނދާން ހުންނަނީ މުޙައްމަދު އަމީންގެ ތަޤްރީރުތަކެވެ‪ .‬އޭނާ ތަޤްރީރު‬

‫ކުރައްވާއިރު‪ ،‬ކުޑަކުއްޖަކުވެސް‬

‫ނިދާނެ ތަންވަޅެއް ނުދެއްވައެވެ ‪ .‬ވާހަކަފުޅު ދައްކަވާއިރު‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެން ކުޑަކުދިންގެ ޝައުޤުވެރިކަން ހޯއްދަވައެވެ‪ .‬ނިދިއަންނަ‬ ‫ކަމަށް ހީފުޅުވާނަމަ‪ ،‬ކުދީންގެ ނަމުންވެސް ބައެއް ފަހަރާ ވިދާޅުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ސުމުއްވުލް އަމީރު ޢަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރިކިލެގެފާނުގެ ހަގު ދަރިކަލުން‪ ،‬އިބްރާހީމް ފަރީދުދީދީ‬

‫މިސުރުން ވަޑައިގެން‪،‬‬

‫މަދަރުސާގެ ހޯލްގައި އެގްޒިބިޝަން ޓޭބަލް ޓެނިސް މެޗެއް ކުޅުއްވިރޭ‪ ،‬ވަރަށް ކުލަގަދަ ގޮތަކަށް ހަނދާން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އެރޭ ބޯޅަ‬ ‫‪Page 27‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހޮވަން ތިބީ މަދަރުސާގެ އެންމެ ކުޑަ ހަތަރު ކުދިންނެވެ‪ .‬ކުޅުއްވި‬

‫ބޭފުޅުން ހަނދާނެއް ނެތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬ވަރަށް ފޯރީގައި‬

‫އަޅުގަނޑުމެން ބޯޅަހޮވި ހަނދާން އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫މަތީ ކްލާސްތަކުގެ ކެއްކުމުގެ އިމްތިޙާން އޮންނަ ރޭރެއަކީ ވަރަށް ޚާއްޞަ ރޭރެއެވެ‪ .‬އެފަދަ ރޭރޭ މަދަރުސާ ތެރޭގައި އަލިގަދަވެ‬ ‫ކާނިވަލްގެ ރޫޙެއް ހުންނަ ކަމަށް‬

‫ދެންނެވިދާނެއެވެ‪ .‬މަދަރުސާގެ ގޯތީގައި އޮންނަ ހުސްތަނުގައި ހުންނަނީ‬

‫ހަދާފައެވެ‪ .‬ބިގަރު ދިއްލާފައެވެ‪ .‬މިދެންނެވި‬

‫ވަގުތީ ބަދިގެތަކެއް‬ ‫ކާއެއްޗެތި‬

‫ކްލާސްތަކުގެ ކުދިން އެކި ވައްތަރުގެ ބަތާއި ރިހައާއި އަދި އެހެން‬

‫ތައްޔާރުކުރަން ހިތްވަރު ކުރާތަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދުރުން ފެނެއެވެ‪ .‬އަދި ވަރަށް މީރު ވަސްވަސް ކްލާހާ ހަމައަށް އަންނާތީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންވެސް ތިބެނީ ރަހަބަލާ ހިތުންނެވެ‪ .‬އިމްތިޙާނަށް ކަނޑައެޅުނު‬

‫ވަގުތު ހަމަވުމުން‪ ،‬ފަނޑިޔާރުން އެކި ކުދިންގެ‬

‫މަސައްކަތަށް މާކްސް ދެއްވަން ވަޑައިގަންނަވާތަން ފެންނާނެއެވެ‪ .‬ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ މީރު‬

‫ކާއެއްޗެތީގެ ރަހަބައްލަވާތަން ވެސް‬

‫ފެނެއެވެ‪.‬‬ ‫މަދަރުސާގެ ދެވަނަ ތަމްސީލުގައި އަޅުގަނޑަށް ބައިވެރިވެވުނެވެ‪ .‬ފަރިތަކުރުން އޮތީ‬

‫ނާދީގެ ޢިމާރާތުގައެވެ‪ .‬މީޢީ ބޮޑެތިބޭފުޅުން‬

‫ވަރަށް ސީރިއަސް ގޮތަކަށް މަސައްކަތް ކުރެއްވި ތަމްސީލެކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ކުޑަކުދިން‪ ،‬ބޭރުގައި ހުރި ހިރުނދު ގަސްތަކުން‬ ‫ދޮންމޫސަދޫނި ހިފަނީއެވެ‪ .‬މަންޒަރަކަށް‬

‫ގޮވާލެއްވީމާ އެވިދާޅުވި ގޮތެއް ހަދާލާފައި އަނެއްކާ ބޭރަށް‬

‫ނިކުންނަނީއެވެ‪.‬‬

‫އެހެންނަމަވެސް ހަމަ ކޮންމެ ދުވަހަކު ތަމްސީލު ފަރިތަކުރަން އަޅުގަނޑުމެން ދަމުއެވެ‪.‬‬ ‫މަދަރުސާގެ ޖަމުޢިއްޔާ "އެކުވެރިކަމުގެ ޗޭނު" ގެ ދަތުރުތަކުގައި ދިޔުމުގެ ފުރުޞަތު‬ ‫ދަތުރުތަކުގައި‪ ،‬ފަރުކޮޅުފުށްޓަށާއި‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް ލިބެއެވެ‪ .‬މި‬

‫ދޫނިދުއަށް ދިޔަ ހަނދާން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ފަރުކޮޅުފުށީގައި މޫދަށް އެރި‪،‬‬

‫ހިއްތަލަ ކޮނެ‪،‬‬

‫ޖޭމުގަހަށް އަރާ ހެދި ހަނދާން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް އެއީ ވަރަށް ޚާއްޞަ ދުވަސްތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫ކޮޅުނބަށް ކިޔަވަން ދާންވީ ދުވަސް ކައިރިވުމުން‪ ،‬މުއުމިނާއާއި އަޅުގަނޑާ ދެކުދިންނަށް‬ ‫މުޙައްމަދު އަމީން މިކަން‬

‫ހަމަޖައްސަވައިދެއްވީ އެއްގަމުގޭގައެވެ‪ .‬ކޮންމެ ދުވަހެއްގެ ހެނދުނު‬

‫އިނގިރޭސި ކިޔަވަން ޖެހިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫އެތާނގައި އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬

‫ކްލާސް އޮވެއެވެ‪ .‬އެއީ ކޮން ގަޑިއެއްގައި ކަމެއް އަޅުގަނޑު މިހާރަކު ހަނދާނެއް ނެތެވެ‪ .‬ކިޔަވައިދެއްވަނީ އެދުރު ދޮންތުއްތުދީދީ‬ ‫އެވެ‪ .‬ހަނދާންކޮށްލާ އިރު‪ ،‬މާބޮޑު އެއްޗެއް އެއިރު‬

‫ދަސްވިހެނެއް ހިޔެއް ނުވެއެވެ‪ .‬މުދައްރިސު ވަޑައިގަތުން ކުޑަކޮށްވެސް‬

‫ލަސްވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެން ދެކުދިން އެއްގަމުގޭ ދޮރޯށީގެ އެތެރޭގައި‬

‫ދެފަރާތުގައި ތިބެގެން‪ ،‬އެ ދުވަހު މުދައްރިސު‬

‫ވަޑައިނުގަންނަވާނޭ ގޮތެއްވޭތޯ އެދި‪ ،‬އަތްއުފުލާ ވަރަށް ގަދައަށް ދުޢާކުރަމެވެ‪ .‬އެހެން‬

‫ނަމަވެސް‪ ،‬ވަރަށް މަދު ދުވަހަކު މެނުވީ‬

‫މިގޮތަކަށް ދިމައެއްނުވެއެވެ ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ކިޔަވަން ތިބެނީ‪ ،‬ޕިންގޕޮންގ ގޭގައި ހުރި ބޮޑު‬ ‫އުޅެފިނަމަ‪ ،‬ދެ ގެއަށްމެ ވަރަށް އަވަހަށް‬

‫މޭޒުދޮށުގައެވެ‪ .‬ސިޔާސަކޮށް‬

‫ރިޕޯޓު ދެއެވެ‪ .‬ޓެލެފޯނު ނެތް ދުވަސްވަރެއްގައި އެހާ އަވަހަށް ޚަބަރުތައް‬

‫ދަތުރުކުރި‬

‫ގޮތެއް އަދިވެސް ނޭނގެއެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬ވަރަށް ގިނަ މައްސަލަތަކުގެ ޚަބަރު ގެއާހަމައަށް އާދެއެވެ‪ .‬ޕިންގޕޮންގ މޭޒުމައްޗަށް‬ ‫އެރުމާއި‪ ،‬ގޯތިތެރޭގައި ދުވުމާއި‪ ،‬ތާރުކު ފޯއް (އެއްގަމުގޭގައި އެއިރު ތާރުއް ހުރެއެވެ‪ ).‬ދުފުމާއި‪ ،‬މިކަހަލަ ކަންތައް ރިޕޯޓުވަމުން‬ ‫ދިޔައެވެ‪.‬‬

‫‪Page 28‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަހަރަށް އޮއްވައެވެ‪1949 .‬މ ވަނަ‬

‫މާލޭގައި އަޅުގަނޑުގެ މަދުރަސީ ދައުރު ނިމުނީ އަޅުގަނޑަށް ހަތް އަހަރު ފުރި‪ ،‬އަށް‬

‫އަހަރުގެ މެދެއްހައި ހިސާބުގައެވެ ‪ .‬މަދަރުސަތުއްސަނިއްޔާގައި ހޭދަކުރި ދުވަސްކޮޅަކީ‪ ،‬އަޅުގަނޑުގެ ކިޔެވުމުގެ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން ކުޑަކުދިން‪ ،‬ބައްޕައެއް ފަދައިން ލޯބިވާ‬

‫ފެށުމެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫މުޙައްމަދު އަމީންގެ ޚާއްޞަ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުން ކިޔެވުނު އަގުހުރި‬

‫ދުވަސްކޮޅެކެވެ‪ .‬މިހާރު ހަނދާންކޮށްލުމުން‪ ،‬އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވެނީ‪،‬‬

‫އެމަނިކުފާނު އެކިފަހަރުމަތިން ތަކުރާރުކޮށް ދެއްވައިފައިވާ‬

‫ނަސޭހަތްތަކެވެ‪ .‬ދަސްކޮށްދެއްވި ފިލާވަޅުތަކެވެ‪ .‬ޤައުމު ދެކެ ލޯބިވާށެވެ ‪ .‬ތެދުވެރިވާށެވެ‪ .‬ދީނަށް ޙުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތާށެވެ‪ .‬ޤައުމަށް‬ ‫އަގުހުރި ނަސޭހަތެއް އޮންނާނޭތޯއެވެ؟‬

‫ޚިދުމަތްކުރާށެވެ‪ .‬ހިންމަތާއެކު މަސައްކަތްކުރާށެވެ‪ .‬އާދެ! މިއަށްވުރެ‬

‫ކީރިތިވަންތަ މާތް ﷲ މުޙައްމަދު އަމީންގެ ފުރާނަފުޅަށް ސުވަރުގޭގެ މަތިވެރި ނިޢުމަތް ލައްވާށިއެވެ‪ .‬އާމީން !‬ ‫‪---------------------‬‬‫(ނިމުނީ)‬

‫ހުޅުލޭ އެއަރޕޯޓް‪ :‬ރައްޔިތުން ގުޅިގެން ކުރި ޤައުމީ‬ ‫މަސައްކަތެއް‬ ‫ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު (މާޒީ)‬ ‫ދިވެހީންނާއި މަތިންދާ ބޯޓު‪:‬‬ ‫‪1939‬ގައި ދުނިޔޭގެ ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ފެށިގެން އޭގެ އަސަރު އެތެރިވަރިއަށް‬ ‫ކުރަން ފެށުމުގެ ކުރިން މަތިންދާ ބޯޓުގެ ވާހަކަ ގިނަ ދިވެހިން އަޑެއްވެސް‬ ‫ރާއްޖޭން ބޭރަށް ދިޔުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބިފައިވި މަދު ބަޔަކަށް‬ ‫ނުވިޔަސް ގިނަ ދިވެހިންނަށް މަތިންދާ ބޯޓުގެ‬

‫ނާހައެވެ‪.‬‬

‫އެއީ ޖެހިލުންވާ އެއްޗަކަށް‬

‫ވާހަކަ ވީ ބިރުން ފިތްކެނޑޭފަދަ‬

‫ނުރައްކާތެރި ޚަބަރަކަށެވެ‪ .‬އެކުން އެކަން އެ ގޮތަށް މެދުވެރިވީ އެ ޚަބަރު ރައްޔިތުންނަށް‬ ‫ފުރަތަމަ އިވުނު ގޮތުންވެސް މެއެވެ‪ 9 .‬ޝަޢުބާން ‪ 1357‬ގައި‪ ،‬ވަޒީރުއްދާޚިލިއްޔާގެ‬ ‫ނާއިބު މުޙައްމަދު‬

‫ބިން ވެލާނާ މަނިކުފާނު ސޮއިކުރައްވައި ރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތަކުގެ‬

‫އަތޮޅުވެރިންނަށް ފޮނުއްވި "ބަހު"ގައި (ސިޓީގައި) މަތީންދާ ބޯޓުގެ ވާހަކަ‬ ‫ގެންނަވައިފައިވަނީ "‪...‬އަދި އަންގަމެވެ‪ .‬ރޭގަނޑުގައި މަތިންދާ ބޯޓެއް‬

‫އަންނަކަން‬

‫އެނގިއްޖެ ނަމަ ހުރިހާ ބައްތިއެއް ވެސް ކުޑަކޮށް‪ ،‬ބޭރަށް އަލި ނުފެންނާނޭހެން ހެދުމަށާއި‬ ‫"‪......‬މި ޢިބާރާތުންނެވެ‪ .‬އަދި ދުވާލުގެ ވަގުތުގައިވެސް މަތީންދާ ބޯޓެއް އަންނަކަން އެނގިއްޖެ ނަމަ މީހުން ތަންތަނަށް ބޮނޑި‬ ‫‪Page 29‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ނުވުމަށް ވެސް ދައުލަތުން ވަނީ ރައްޔިތުންނަށް އަންގަވައިފައެވެ‪ .‬ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ރައްޔިތުންނަށް މަތީންދާ ބޯޓު ތަޞައްވުރު‬ ‫ވެފައި ވަނީ ބިރުވެރި އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ 1940 .‬ގައިވެސް މަތީންދާ ބޯޓަކީ ދިވެހީންނާ ރައްޓެހި އެއްޗެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ރާއްޖެއަށް މަތިންދާ ބޯޓު އަންނަން ފެށުން‪:‬‬ ‫މާލޭގައި ދިރިއުޅޭ ދިވެހީންނަށް މަތީންދާ ބޯޓު ފެންނަންފެށީ ހިޖުރައިން‬

‫‪ 1350‬ގެ ތެރޭގައެވެ‪ .‬އެއީ އިނގިރޭސި އެއަރފޯސްގެ‬

‫ބޯޓްފަހަރެވެ‪ .‬މޫދަށް ޖައްސާ ބޯޓުފަހެރެވެ‪ .‬މިފަދަ ބޯޓުފަހަރު މާލެއަށް ޖައްސައި ބަނދަރުކުރެވޭނެ‬ ‫ވެސް ނޯވެއެވެ‪ .‬މިކަމަށް ޙައްލެއް‬

‫ހޯދުމަށްޓަކައި މަތިންދާ ބޯޓު އަޅައިފައި ބާއްވާނެ ބޮޔެއް ލުމާ ބެހޭ ގޮތުން‬

‫ދައުލަތާއި ދިވެހި ދައުލަތާ ދެމެދު މަޝްވަރާކުރެވުނީ‬ ‫ގޮތުން މާލޭ‬

‫އިނގިރޭސި‬

‫‪1358‬ހ‪ .‬ރަމަޟާން މަހުގެތެރޭގައެވެ‪ .‬މި މަޝްވަރާތަކުގެ ނަތީޖާއެއްގެ‬

‫އުތުރު ފަރާތު ކަނޑިންމައިގެ ބޭރުން ފައިކަށީގެ އިރުމަތީ ފަރާތުގައި‬

‫ބޮއިގަނޑު ލުމުގެ މަސައްކަތް ނިމި‬

‫އިންތިޒާމެއް ހަމަޖެހިފައެއް‬

‫ބޮއިގަނޑެއް ލުމަށް ހަމަޖެހުނެވެ‪ .‬މި‬

‫ބޯޓު ތިރިކުރުމުގައި ފަސޭހަތަކެއް ލިބިގެން ދިޔަ ދަނޑިވަޅަކީ ދުނިޔޭގެ‬

‫ހަނގުރާމައިގެ އަސަރުތައް އެތެރެވަރީގެ ޤައުމުތަކަށް ފޯރާން ފެށި‬

‫‪ 2‬ވަނަ ބޮޑު‬

‫ވަގުތެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ދިވެހިރާއްޖެއާއި ސިލޯން‬

‫ދިފާޢުކުރުމަށްޓަކައި ރާއްޖޭގައި ޢަޝްކަރީ މަރުކަޒެއް ޤާއިމުކުރުމުގެ ވާހަކަދައްކަން އިނގިރޭސި‬

‫އޮފިޝަލަކު‪ ،‬މީލާދީން ‪1941‬‬

‫ވަނަ އަހަރު ސެޕްޓެމްބަރ މަހުގެ ‪ 30‬ވަނަ ދުވަހު މާލެ އައެވެ‪ .‬އެއީ އިސްޓް އިންޑީޒް މަނަވަރުތަކުގެ ސިފައިންގެ ވެރިޔާ ކާނަލް‬ ‫ސީޓީ ބްރައުން އޯބީއީ އެވެ‪ .‬މި ދަތުރުގެ ނަތީޖާއަކަށް ވެގެން ދިޔައީ‬ ‫ޤާއިމުކުރުމުގެ ހުއްދަ‬

‫ލިބުމެވެ‪ .‬މި ހުއްދައިގެ ދަށުން‬

‫އައްޑު އަތޮޅުގައި އިނގިރޭސި ޢަޝްކަރީ މަރުކަޒެއް‬

‫‪ 150‬އިނގިރޭސީންގެ މައްޗަށް އެކުލެވޭ‬

‫ފައުޖެއް އައްޑު އަތޮޅު‬

‫ވިލިގިއްޔަށް ފޭބީ ‪ 20‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 1941‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫މި ދުވަސްވަރު އިނގިރޭސީންގެ ބޯޓު ފަހަރު މޫދުގައި ޖެއްސުމަށް ހިތަދޫ‬

‫ފަޅުތެރެ ޚާއްޞަކުރެވުނެވެ‪ .‬އަދި މަތީންދާ ބޯޓު‬

‫ތިރިކުރާނޭ ރަންވޭއެއް ވެސް އައްޑުއަތޮޅު ގަމުގައި ތައްޔާރުކުރެވުނެވެ‪ .‬ވީމާ ރާއްޖޭގައި ފުރަތަމަ ޤާއިމްކުރެވުމު ވައިގެ ބަނދަރަކީ‬ ‫ގަން އެއަރޕޯޓް ކަމުގައި ތާރީޚުގެ‬

‫‪.‬‬

‫ތެރެއަށް ވަދެގެން ދެއެވެ‬

‫ހުޅުލޭގައި ވައިގެ ބަނދަރެއް ހެދުމުގެ ޚިޔާލު‪:‬‬ ‫ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ނިމުނުއިރު އައްޑު އަތޮޅުގެ ގަން ހިމެނޭ ސަރަޙައްދުގައި ވަނީ އިނގިރޭސީންގެ އަސަރުތަކެވެ‪ .‬ހަނގުރާމަ‬ ‫ނިމުމުންވެސް އެ މީހުން ބޭނުންވީ ގަމަކީ ރާއްޖޭގައި އޮންނަ އިނގިރޭސި ޢަޝްކަރީ މަރުކަޒު ކަމުގައި‬ ‫ފަހިކުރުމުގެ ގޮތުން ދިވެހި ސަރުކާރާ ވާހަކަ‬

‫ހަދާށެވެ‪ .‬މިކަމަށް މަގު‬

‫ދައްކައިގެން ‪ 100‬އަހަރުގެ މުއްދަތަށް އެ މީހުން ގަން ކުއްޔަށް ހިފިއެވެ ‪ .‬އެއީ‬

‫‪ 1957‬މ‪ .‬ވަނަ އަހަރެވެ‪ .‬މި ދުވަސްވަރު ރާއްޖޭގައި ބޮޑުވަޒީރެއްގެ‬

‫ގޮތުން ސަރުކާރު ހިންގަވަން ހުންނެވީ އިބްރާހީމް‬

‫ފާމުލަދޭރިކިލެގެފާނެވެ‪ .‬މި އަހަރު ނިމެމުންދަނިކޮށް (ޑިސެމްބަރު މަހުގެ ތެރޭގައި) ބޮޑުވަޒީރު ކަމުގެ މަގާމު އިބްރާހީމް ނާޞިރަށް‬ ‫ލިބިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މާލެއަތޮޅު‬

‫ހުޅުލޭގައި އެއަރޕޯޓެއް ޤާއިމުކުރުމުގެ ޚިޔާލު މި ހިސާބުން އުފެދިގެން‬

‫ރާއްޖޭގެ ބޮޑު ވަޒީރަށް މި ޚިޔާލު ހުށަހެޅީ‬

‫‪ 1960‬ވަނަ‬

‫އައިސް އިނގިރޭސީން‬

‫އަހަރުގެ ތެރޭގައެވެ‪ .‬އިނގިރޭސީންގެ މި އިސްނެގުމަށް ދިވެހި‬

‫ދައުލަތުން ދެއްވީ ފަހި ޖަވާބެކެވެ‪ .‬ބޮޑުވަޒީރު އިބްރާހީމް ނާޞިރު ސިލޯނަށް ކުރެއްވި‬

‫ދަތުރުފުޅެއްގައި ދިވެހިސަރުކާރާއި‬

‫އިނގިރޭސި ދައުލަތާ ދެމެދު ކުރެވުނު މަޝްވަރާއަކަށްފަހު ހުޅުލޭގައި އެއަރޕޯޓެއް ހެދުމުގެ ހުއްދަ ދެވިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 30‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހުޅުލޭގައި ހެދި ފުރަތަމަ އެއަރޕޯޓް‬ ‫އައިސް ހުޅުލޭގައި ރަންވޭ އެއް ހެދުމަށް‬

‫ހުޅުލޭގައި ވައިގެ ބަނދަރެއް ހެދުމުގެ ހުއްދަ ލިބުމާއެކު‪ ،‬އިނގިރޭސި ޓީމެއް ރާއްޖެ‬

‫ޓަކައި ސާރވޭ ކުރުމަށްފަހު ރަންވޭ ހެދުމުގެ ޢަމަލީ މަސައްކަތް ފަށައިގެންފިއެވެ‪ .‬ރަންވޭ ހަދާ ސަރަޙައްދުގައި‬ ‫ކަނޑައި ސާފުކޮށް ބިން ރަހަކޮށް އެއްވަރުކުރުމަށްފަހު‬

‫ހުރި ރުއްގަސް‬

‫ބިންގަނޑު ހަރުކޮށް ހެދުމަށްފަހު ރަންވޭ ހަދައި ނިންމައިލެވިއްޖެ އެވެ ‪.‬‬

‫މިއީ ދިހަވަރަކަށް ފޫޓު ދިގު ‪ 2‬ފޫޓް ފުޅާ މިނުގެ ދަގަނޑު ފިލާ އަޅާއިގެން ތައްޔާރުކުރެވުނު ވަގުތީ އިސްޓޭޝަނެކެވެ‪ .‬ހައެއްކަ‬ ‫މަސްދުވަހުގެ މަސައްކަތުން ނިންމައިލެވުނު މި އިސްޓޭޝަނުގެ ދިގު މިނަކީ ތިންހާސް ފޫޓެވެ ‪ .‬ފުޅާމިނަކީ ހަތްދިހަ ފަސް ފޫޓެވެ ‪.‬‬ ‫ހުޅުލޭގައި ޤާއިމުކުރެވުނު ރަންވޭ‬ ‫‪:‬ބޭނުންކުރަންފެށުން‬ ‫ދަގަނޑުފިލާ އަޅައިގެން ވަރަށް ވަގުތީ ގޮތެއްގައި ހުޅުލޭގައި ތައްޔާރުކުރެވުނު ރަންވޭ‬

‫އަށް ފުރަތަމަ ޖެއްސީ ނިއުޒީލޭންޑް‬

‫އެއަރފޯސް ގެ ދެ ބުރަފަތިލީ ބޯޓެކެވެ ‪ .‬މި ބޯޓު ހުޅުލޭގައި ޖެއްސި ތާރީޚީ ވަގުތަކީ ‪ 1960‬ވަނަ އަހަރު އޮކްޓޯބަރ މަހު ‪19‬‬ ‫ވަނަ ދުވަހު މެންދުރުން އަނބުރައި ‪ 1:55‬އެވެ‪ .‬މި ބޯޓުގެ ކެޕްޓަނާ ރާއްޖެއިން ފުރަތަމަ އިސްތިޤްބާލުކުރީ ރާއްޖޭގައި ހުންނެވި‬ ‫އިނގިރޭސި ސަފީރު މރ‪ .‬އާރތިންގޓަން ޑޭވީ އެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ދިވެހި ދައުލަތުގެ ފަރާތުން‬

‫ވަޑައިގެން ތިއްބެވި ޢިއްޒަތްތެރީން‬

‫ކެޕްޓަނަށް ތަޢާރަފުކޮށްދެއްވިއެވެ ‪ .‬މި ނަންބަރު ފުރިހަމަކުރެއްވީ މރ‪ .‬ޑޭވީ އެވެ‪ .‬ދިވެހި ދައުލަތުގެ‬ ‫ދައްކައިލުމަށްފަހު ކެޕްޓަން ދިޔައީ މރ‪ .‬ޑޭވީ‬

‫ޢިއްޒަތްތެރީންނަށް ބޯޓްތެރެ‬ ‫‪.‬‬

‫އާއެކު ދޫނިދޫއަށެވެ‪ .‬ބޯޓު ފުރަންވަންދެން އޭނާ މަޑުކުރީ އެރަށުގައެވެ‬

‫ދިވެހީންގެ އަމިއްލަ މަދަނީ ވައިގެ ބަނދަރެއްގެ‬ ‫ދި ‪:‬ވެޚިހިޔާލުރާއްޖޭގައި ދިވެހީންގެ ހުއްދަޔާއެކު އިގިރޭސިން ޤާއިމުކުރި ދަގަނޑު ފިލާ‬

‫އެޅި ރަންވޭ ބޭނުންކުރަން ފެށިތާ އެންމެ‬

‫‪4‬‬

‫އަހަރު ދުވަހުގެ ތެރޭގައި އެތަނުގެ ބޭނުންކުރުން ހުއްޓައިލައި އެތަން ބަންދުކުރަން ޖެހިއްޖެ އެވެ ‪.‬ދިވެހި ސަރުކާރާއި އިނގިރޭސި‬ ‫ދައުލަތާ ދެމެދު ޖެހުނު މައްސަލަތަކެއް ގެ‬

‫ސަބަބުންނެވެ‪ .‬އައްޑޫ ގަޑުބަޑާއި ( ‪ USI‬ޔުނައިޓެޑް ސުވައިދީބް އައިލެންޑްސް )ގެ‬

‫ރައީސަކަށް ހުންނެވި ޢަބްދުﷲ ޢަފީފު އިނގިރޭސީންގެ ޙިމާޔަތުގައި‬

‫ސީޝެލްސަށް ގެންދިޔުމާއި މި ކަންކަމާ ގުޅިގެން‬

‫މިނިވަންކަމަށްޓަކައި ދިވެހީންގެ ހިތްތަކުގައި ކެކެން ފެށި މިނިވަންކަން ހޯދުމުގެ ވަރުގަދަ‬

‫ރޫޙަކީ މި ދެންނެވި މައްސަލަތަކުގެ‬

‫ބައެއް ސަބަބުތަކެވެ‪.‬‬ ‫ހުޅުލޭގައި ހެދި ދަގަނޑު ފިލާއެޅި ރަންވޭ އަކީ ރާއްޖޭގައި އިނގިރޭސިން ހަދައިދިން‬

‫ތަނެކެވެ‪ .‬އެއީ އެތާނގެ މިލްކުވެރިކަން‬

‫ދިވެހީންގެ އަތުން ނިގުޅިގެންދާ ފަދަ ގޮތަކަށް ދިވެހީންގެ އަމުރުވެރިކަމުގެ ދަށުން ދޫކޮށްލެވިފައި އޮތް‬

‫ތަނެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެތަން‬

‫އެއްވެސް އިރެއްގައި އެއް ވެސް ބަޔަކަށް ކުތްޔަކަށް ވެސް ނުދެއެވެ‪ .‬ދިވެހި‪-‬އިނގިރޭސި ގުޅުމުގެ ރަމްޒެއްގެ ގޮތުން އެ ތާނގައި‬ ‫އެއަރޕޯޓެއް ހެދުމުގެ ހުއްދަ ދިވެހި ސަރުކާރުން ދެއްވީއެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ އެ‬

‫ތަން ވާނީ ދިވެހި ރާއްޖޭގެ އަދި ދިވެހީންގެ‬

‫ތަނަކަށެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ނަމަވެސް އިނގިރޭސިން ދުށީ "ހުޅުލޭގައި އޮތް އެއަރޕޯޓަކީ ހަމައެކަނި އިނގިރޭސީންގެ އެއަރޕޯޓެއްގެ ގޮތުގަ"އެވެ‪" .‬އެ‬ ‫ދުވަސްވަރު ކަންތައް ހުރި ގޮތުން‬

‫އެއަރޕޯޓްގައި ޖައްސަމުން ދިޔައީ ހަމަ އެކަނި އިނގިރޭސީންގެ ރޮޔަލް‬

‫އެއަރފޯސް‬

‫(އާރ‪.‬އޭ‪.‬އެފް) ގެ މަތީންދާ ބޯޓްފަހަރެވެ‪ .‬ނުވަތަ އެ މީހުންގެ ކޮންޓްރޯލުގެ ދަށުގައިވާ ބޯޓުފަހަރެވެ‪ .‬ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ބޭފުޅުން‬ ‫‪Page 31‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ސިލޯނަށް ވަޑައިގަންނަވަނީ ވެސް މި ބޯޓުފަހަރުގައި‪ ،‬އިނގިރޭސީންގެ އެހީތެރިކަންވެސް ލިބިގެންނެވެ‪( ".‬މާލޭ އިންޓަރނޭޝަނަލް‬ ‫އެއަރޕޯޓް‪ ،2007 ،‬ޞ‪)40-39:‬‬ ‫ދިވެހި‪-‬އިނގިރޭސި ގުޅުމަށް އައި ހީނަރުކަމުގެ ތެރޭގައި ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ވަޒީރުއްދާޚިލިއްޔާ ސިލޯނަށް ރަސްމީ ގޮތުންކުރައްވަން‬ ‫ހަމަޖެހިފައި އޮތް ދަތުރުފުޅަކަށް ހުރަސްއަޅައި ދަތުރު ހަމަޖައްސަވައި‬

‫ނުދިނެވެ‪ .‬ދެން "ދިވެހި ސަރުކާރުން ޤަޞްދުކުރެއްވީ‬

‫އިނގިރޭސީން ބޭނުންހާ ކަމެއް ކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ދިވެހި ސަރުކާރުން ނުދެއްވުމަށާއި ވަޒީރުއްދާޚިލިއްޔާގެ މި ދަތުރުފުޅަށް ދިވެހި‬ ‫ސަރުކާރުން އެއަރސިލޯންގެ މަތީންދާ ބޯޓެއް ޗާޓަރުކުރައްވާށެވެ‪( ".‬މާލޭ އިންޓަރނޭޝަނަލް އެއަރޕޯޓް‪،‬‬ ‫އިނގިރޭސީން ހުރަސް އަޅަން ފެށިއެވެ‪.‬‬

‫މި ގޮތަށް ދިވެހި ސަރުކާރުން ނިންމެވުމާއެކު މިކަމަށް‬

‫އިނގިރޭސީންގެ އެކަނި ބޭނުމަށް އޮތް އެއަރޕޯޓެއް ކަމަށާއި އެ ތާނގައި އެއަރސިލޯންގެ ބޯޓް‬ ‫ސިލޯންގައި ހުންނަވާ އިނގިރޭސި ސަފީރު‬

‫‪ ،2007‬ޞ‪)40 :‬‬ ‫ހުޅުލޭ އެއަރޕޯޓަކީ‬

‫ޖައްސައިގެން ނުވާނެ ކަމަށް‬

‫އެއަރސިލޯނަށް އެންގިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ރާއްޖެއަށް އިތުބާރުކޮށް‪ ،‬ރާއްޖެ‬

‫ފުރީއެވެ‪ .‬ދެންވެސް އެ ބޯޓް ހުޅުލޭގައި ޖެއްސިޔަ ނުދިނުމަށް‬

‫އައުމަށް‬

‫އިނގިރޭސީންނަށް ކުރެވެނުހާ މަސައްކަތެއް ކުރިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫އިނގިރޭސިން ކުރިމަތިކުރި ހުރިހާ ހުރަސްތަކެއް ގިރާ ކުރުމަށްފަހު އެ ބޯޓު ހުޅުލޭ އެއަރޕޯޓްގައި ޖެއްސިއެވެ‪.‬‬ ‫އިނގިރޭސީންގެ ފަރާތުން ދިވެހީންނަށް ކުރިމަތިވި ނޭދެވޭ ކަންތައްތަކުގެ ސަބަބުން‪" ،‬ދިވެހިންގެ ލޭ އާދަޔާ‬ ‫ގޮސްފައިވެއެވެ‪ .‬މައްސަލަތަކުގެ އަޑީގައި ތިބީ‬

‫ޚިލާފަށް ހޫނުވަމުން‬

‫އިނގިރޭސީންކަން އެނގޭތީއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ސީދާ ކޮށާއި ނުސީދާކޮށް އެކަމާ‬

‫ދެކޮޅުހެދުމުގެ ޚިޔާލުތައް ފާޅުކުރެވެމުން ދިޔައެވެ‪ .‬އަދި ޢަމަލީ‬

‫ގޮތުންވެސް އެކަން ފެންނަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬އިނގިރޭސިވިލާތުން‬

‫ރާއްޖޭގައި އެ ދުވަސްވަރު ހުންނެވި ސަފީރު މިސްޓަރ އާރތިންތަން ޑޭވީ އަށްވެސް ތަފާތު‬

‫މައްސަލަތަކާ ކުރިމަތިލައްވަން‬

‫ޖެހިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މިކަންތައްގަނޑުގެ ތެރޭގައި އެއްދުވަހަކު އިރު އެރިއިރު ހުޅުލޭ އެއަރޕޯޓް ރަންވޭ މެދުގައި ހުރީ ދިވެހި ރުކެއް‬ ‫އިންދައިފައެވެ‪( ".‬މާލޭ އިންޓަރނޭޝަނަލް އެއަރޕޯޓް‪ ،2007 ،‬ޞ‪)42 :‬‬ ‫މި ބާވަތުގެ ތަފާތު ގެއްލުންތަކާ ކުރިމަތިވާން ފެށުމުން‬

‫އިނގިރޭސި ސަފީރު ދިވެހި ސަރުކާރަށް ޝަކުވާ ހުށަހެޅުއްވިއެވެ‪ .‬މި‬

‫ޝަކުވާ އާ ގުޅިގެން އެކަން ބައްލަވާނެކަމަށް ޢާއްމު އިޢުލާނެއް ކުރެއްވިއެވެ ‪ × .‬ވުޒާރަތުއްދާޚިލިއްޔާއިން މި ގޮތަށް އިޢުލާން‬ ‫ކުރެއްވުމުންވެސް އެއަރޕޯޓަށް‬

‫ގެއްލުން ދިނުން ހުއްޓުމުގެ ބަދަލުގައި އެކަން ދޔައީ އެއްދުވަހުން އަނެއް‬

‫އިތުރުވަމުންނެވެ‪ .‬އެންމެ ފަހުން އިނގިރޭސީންނަށް އެއަރޕޯޓް‬

‫ދުވަހަށް‬

‫ހިންގުމަށް ދަތިވެގެން އެތަން ދޫކޮށްލީއެވެ‪( .‬މާލޭ‬

‫އިންޓަރނޭޝަނަލް އެއަރޕޯޓް‪ ،2007 ،‬ޞ‪)46 :‬‬ ‫އަމިއްލަ އެއަރޕޯޓެއް ހެދުމަށް ދިވެހީންގެ ކިބައިގައި އުފެދުނު ޖޯޝާއި ފޯރި‬ ‫ދިވެހި‬

‫ސަރުކާރާއި އިނގިރޭސި ދައުލަތާ ދެމެދު އުފެދުނު ނުތަނަވަސްކަމުގެ ސަބަބުން‬

‫ދިވެހީންގެ ހިތްތަކުގައިވާ‬

‫ވަޠަނިއްޔަތުގެރޫޙު ދިރިގެންދިޔައެވެ ‪.‬މިކަންތައްތަކުގެ ތެރޭން އިނގިރޭސީންގެ އަޅުވެތިކަމުން ސަލާމަތްވުމުގެ ރޫޙު‬

‫ދިވެހީންގެ‬

‫ކިބައިގައި އުފެދި އިތުރުވެ އާލާވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިދަނޑިވަޅުގައި "ހުޅުލޭ މަތީންދާ ބޯޓު ތިރިކުރާ ތަން ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ތަނެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ކުރައްވައިފިއެވެ‪ ".‬މިކަން ޢާއމުކޮށް‬ ‫‪Page 32‬‬

‫އެންގުމަށްޓަކައި ވުޒާރަތުއްދާޚިލިއްޔާ (ހ) އިން‬

‫ހެދުމަށް ދައުލަތުން ޤަޞްދު‬ ‫‪ 27.04.1964‬ގައި ކުރެއްވި‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އިޢުލާންގައިވަނީ "މިކަމުގައި ދައުލަތުން ޤަޞްތުކުރައްވައިފައިވަނީ‬

‫ރައްޔިތުންގެ އެހީޔާވެސް އެކު އެތަން ހެދުމަށް" ކަމަށާއި‬

‫"ފައިސާގެ ގޮތުންނާއި މަސައްކަތުގެ ގޮތުން އެހީވުމުގެ ދޮރު ވަނީ ޢާއްމުކޮށް ދެ‬ ‫އިންޓަރނޭޝަނަލް އެއަރޕޯޓް‪ ،2007 ،‬ޞ‬

‫ޖިންސަށް ހުޅުވިފައި"ކަމަށެވެ‪( .‬މާލޭ‬

‫)‪: 47‬މި އިޢުލާނާ ގުޅިގެން ފުރަތަމަ ދެދުވަހުގެ ތެރޭގައި‬

‫ލިބުނެވެ‪ .‬ހިލޭސާބަހަށް މަސައްކަތްކުރުމަށް އެދި‬

‫‪ 80‬އަށްވުރެ ގިން މީހުން‬

‫‪ 5447.37‬ރުފިޔާ‬

‫ނަން ނޯޓު ކުރިއެވެ‪ .‬އަދި ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ‬

‫ކަންކޮޅަކުން މިކަމުގައި ޖާނާއި މާލުން ބައިވެރިވުމަށް އެދި ނަންނޯޓުކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫އެއަރޕޯޓްގެ ޢަމަލީ މަސައްކަތް ފެށުން‬ ‫ލަސްތަކެއް ނުވެ މަސައްކަތް ފަށައިގަނެވިއްޖެ އެވެ‪.‬‬

‫‪ 1‬މެއި ‪ 1964‬ގައި މިކަމުގެ ޢަމަލީ‬

‫މަސައްކަތް ފަށައިގަތީ ‪150‬‬

‫މީހުންނާއެކުގައެވެ‪ .‬މަސައްކަތުގެ ‪ 3‬ވަނަ ދުވަހު އިތުރު ‪ 200‬މީހުން މަސައްކަތާ ގުޅުނެވެ‪ .‬ޖެހިގެން އައި ދުވަހު މި‬ ‫‪ 400‬އަށް އަރައިފިއެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތަކުން މި މަސައްކަތާ ގުޅެން‬ ‫ކުދީންނާއި‬

‫ފެށީއެވެ‪ .‬އަދި ލަންކާގައި ކިޔަވަންތިބި ދިވެހި ކިޔަވާ‬

‫މަޖީދިއްޔާއާއި އަމީނިއްޔާގެ ދަރިވަރުންވެސް ޢަމަލީ ގޮތުން މި‬

‫މަސައްކަތުގެ ގޮތުން ފުރަތަމަ‬

‫ޢަދަދު‬

‫މަސައްކަތުގައި ބައިވެރިވެއްޖެއެވެ ‪.‬‬

‫ކުރަންޖެހުނީ ހުޅުލޭ ރަންވޭގައި އިނގިރޭސީން އަޅައިފައި ހުރި ދަގަނޑު‬

‫ފިލާތައް ނެއްޓުމުގެ‬

‫މަސައްކަތެވެ‪ .‬މި މަސައްކަތް ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 5‬ދުވަހުގެ ތެރޭގައި މުޅިން ނިމިއްޖެއެވެ‪ .‬އެޔަށްފަހު ރަންވޭ ހެދުމަށް ބޭނުންވާ‬ ‫‪.‬މި މަސައްކަތް ފަށައިގަތީ ވަރަށް ފޯރިގަދަވާނެހެން‬

‫ސަރަޙައްދު ބޮޑުކޮށް ބިން ސާފުކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފަށައިގަނެވިއްޖެއެވެ‬

‫ގްރޫޕްގްރޫޕަށް ބަހައިލައިގެންނެވެ‪ .‬އަދި މި މަސައްކަތަކީ ސީދާ ވަޒީރުލްއަޢުޒަމުގެ‬ ‫ކަނޑައަޅުއްވައި މި މަސައްކަތަށް‬

‫އޮފީހުން ކުރައްވާ މަސައްކަތެއް ކަމުގައި‬

‫ޚާއްޞަ ކުރައްވައިގެން "ވަޒީރުލްއަޢުޒަމު އޮފީސް ޔުނިޓް‬

‫‪ "2‬ގެ ނަމުގައި‬

‫ޔުނިޓެއް‬

‫އުފައަދަވައިފިއެވެ‬ ‫މި ޔުނިޓް އުފެދުމާއެކު މަސައްކަތުގެ‬

‫‪.‬‬ ‫ފޯރީ އިތުރުވާނޭ އިންތިޒާމުތައް ކުރެވެން ފަށައިފި އެވެ‪ .‬ހުޅުލޭގައި ކުރެވޭ‬

‫މަސައްކަތް‬

‫އަމިއްލަޔަށް ކުރަން ބޭނުން ފަރާތްތަކަށް އެ ފުރުޞަތު ހުޅުވައިލެއްވީއެވެ‪ .‬މަސައްކަތް ކުރާނެ ދުވަހާއި ވަގުތާއި އެ ބަޔަކު ނުވަތަ‬ ‫އެ މީހަކު މަސައްކަތަށް ނަގާނެ ގޮޅީގެ ޢަދަދު ކަނޑައެޅުމަކީ އެ މީހެއްގެ‬ ‫ހަމަޖެއްސެވިއެވެ‪ .‬ކޮއްތާއި އުޖޫރަ ދެއްވާ ގޮތަށެވެ‪ .‬މީހަކަށް ދުވާލަކަށް‬

‫ނުވަތަ އެ ބަޔެއްގެ ކަމެއް ކަމުގައި ވެސް‬ ‫‪ 1‬ލާހި ހަނޑުލާއި ‪ 1‬ގައު ހަކުރާއި ‪ 2 /-‬ރުފިޔާގެ‬

‫އުޖޫރައެކެވެ‪ .‬އަދި މިޔާއެކު އިތުރު ހިއްވަރެއްގެ ގޮތުން އިނާމުވެސް ހުށަހެޅިއްޖެއެވެ‪ .‬އެއީ ގްރޫޕެއްގެ ގޮތުން މަސައްކަތްކޮށްގެން‬ ‫އެންމެ އަވަހަށް ގޮޅިއެއް ނިންމި ބަޔަކަށް ‪ 1000 /-‬ރުފިޔާ އާއި ވަކި ފަރުދަކު މަސައްކަތްކޮށްގެން އެންމެ އަވަހަށް ގޮޅިއެއް‬ ‫ނިންމި މީހަކަށް ‪ 300 /-‬ރުފިޔާގެ ފައިސާގެ އިނާމެކެވެ‪ .‬ދައުލަތުން ހުށަހެޅި‬

‫މި އިނާމު އެންމެ ފުރަތަމަ ހޯދީ‬

‫‪ 26‬މިނިޓުން‬

‫މަސައްކަތް ނިންމައިލައިގެން ހެންވޭރު ރައްޔިތުންނެވެ‪ .‬އެކަނި އެކަކު މަސައްކަތް ނިންމައިލައިގެން މި އިނާމު ފުރަތަމަ ހޯދީ ‪3‬‬ ‫ދުވަހުން މަސައްކަތް ނިންމައިލި ހދ‪ .‬ކުޅުދުއްފުށީ އާދަމް މޫސާއެވެ‪ .‬މި ދެ މަސައްކަތަކީވެސް ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި މިނެއްގެ‬ ‫ސަރަޙައްދު ކަނޑައެޅިފައިވާ މިންވަރަށް ކޮނެ ނިންމުމެވެ)‪. (www.airports.com.mv‬‬

‫‪Page 33‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫މަސައްކަތްކުރަމުން ގެންދިޔަ ގޮތް‬ ‫މި މަސައްކަތް ފެށިގެން ދިޔައިރު ފުރަތަމަ ކަމަކަށް އޮތީ ކުރިންވެސް ދެންނެވި ފަދައިން "ދަގަނޑު ފިލާ ނައްޓައި ބިން ސާފުކޮށް‬ ‫ވަށައިގެން ވާ ގަސްތައް ކަނޑައި‪ ،‬ސަރަހައްދު ބޮޑުކޮށް ރަންވޭއަށްވާ ބައި ކޮނެ‪ ،‬އެތަނަށް އަޅާނެ ގާ‬ ‫ކުރުމެވެ‪ .‬މި މަސައްކަތް ހިނގަމުން ދިޔައީ ވަރަށް‬

‫ނެގުމުގެ މަސައްކަތް‬

‫ބާރަށެވެ‪ .‬ގާ ނަގައި ވަކި ތަނެއްގައި ގާ ގޮޅިތައް ޖަހަމުން ދިޔައިރު އޭގެ‬

‫ތެރެއިން ވަކި ވަރަކަށް ތަޅަން ޖެހޭ ގައު ތެޅުމުގެ މަސައްކަތް ދިޔައީ‬

‫ހިނގަމުންނެވެ‪( ".‬މާލޭ އިންޓަރނޭޝަނަލް އެއަރޕޯޓް‪،‬‬

‫‪ ،2007‬ޞ‪)46 :‬‬ ‫މިހާ ހިސާބުން ރަންވޭހެދުމުގެ މަސައްކަތުގެ ދެވަނަ މަރުޙަލާ ފެށުނީއެވެ‪ 10 .‬އޮގަސްޓް ‪ 1965‬ގައި ވަޒީރުލްއަޢުޒަމު އޮފީހުގެ‬ ‫ޔުނިޓް ‪ 2‬ން ކުރެއްވި އިޢުލާނެއްގައި ވަނީ [ހުޅުލޭ އެއަރޕޯރޓް ނިންމުމުގެ މަސައްކަތް މިހާރުވަނީ ފެށިފައި ކަމަށާއި އަވަހަށް‬ ‫މަސައްކަތް ނިންމުމަށް ވީހައި ގިނަ ބަޔެއްގެ‬

‫އެހީތެރިކަމާއި އެއްބާރުލުން ބޭނުންފުޅުވާ ކަމުގައެވެ‪(].‬މާލޭ‬

‫އިންޓަރނޭޝަނަލް‬

‫އެއަރޕޯޓް‪ ،2007 ،‬ޞ‪)56 :‬‬ ‫ސަރުކާރުން ކޮށްލައްވާ ކޮންމެ އިޝާރާތަކަށް ރައްޔިތުން އިޖާބަދެނީ އާދަޔާ ޚިލާފު ޖޯޝަކާއި ފޯރިއަކާ އެކީގައެވެ‪ 17 .‬އޮގަސްޓް‬ ‫‪ 1965‬ގައި އަލުން މަސައްކަތް ފެށުނު އިރު މަސައްކަތް ރާވައިލެވިފައިވަނީ ‪ 30‬މީހުންގެ ‪ 17‬ގްރޫޕަކަށެވެ‪ .‬ކޮންމެ ގްރޫޕެއްގައި‬ ‫އިސް ބޭފުޅަކު ވެރިޔަކަށް ހުންނަވައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫އެއަރޕޯރޓްގެ‬

‫ޙައިރާންވުން އެކަށީގެންވާފަދަ‬

‫މަސައްކަތުގައި ހިލޭސާބަހަށް ބައިވެރިވުމުގެ ފޯރީ އިތުރުވަމުން ދިޔައީ‬

‫މިންވަރަކަށެވެ‪ .‬އަދި މަސައްކަތް ކުރެވެމުން އައީވެސް އާދަޔާ ޚިލާފު ބާރު ދުވެއްޔެއްގައެވެ‪X100 1800 .‬ފޫޓްގެ ގޮޅިގޮޅި‬

‫‪26‬‬

‫މިނިޓުން ‪ 27‬މިނިޓުން ކޮނެ ނިންމައިލައެވެ‪ 1964 " .‬ވަނަ އަހަރު ޖުލައި ‪ 30‬ވަނަ ދުވަހު ވިޔަފާރިވެރިން ކޮނުނު ގޮޅިއެއް‬ ‫‪ 27‬މިނިޓުން ނިންމައިލިއެވެ‬

‫‪.‬މި ބައިގެ މަސައްކަތް ފެށީ ހަވީރު‬

‫މީހުންވެސް ކޮނުމުގެ މަސައްކަތުގައި ބައިވެރިވިއެވެ‪ .‬ފަތިހު‬

‫‪ 4‬ޖެހި އިރު އެވެ‪ .‬ނިމުނީ‬

‫‪ 5:02‬ގައި ފެއްޓި މަސައްކަތް‬

‫‪ 4:27‬ގައެވެ‬

‫"‪.‬ހެންވޭރު‬

‫‪ 26‬މިނިޓުން ނިންމައިލިއެވެ‪".‬‬

‫(ނިމުނީ ‪ 5:28‬ގައެވެ‪"( ).‬ވިޔަފާރިމިއަދު" ‪ 2،‬ޖުލައި ‪)1966‬‬ ‫މަސައްކަތުގެ ފޯރިގަދަކަން‬ ‫އެއަރޕޯޓގެ މަސައްކަތުގައި މުޅި ރާއްޖޭގެ ކުދިބޮޑު އެންމެން ޝާމިލުވާ ގޮތަށް ހުރިހާ ފަންތިޔެއްގެ ހުރިހާ ގިންތިއެއްގެ އަންހެން‬ ‫ފިރިހެން ކުދިބޮޑު އެންމެން‬

‫ބައިވެރިވަމުން މަސައްކަތުގެ ފޯރީ އިތުރުވަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬އެކި އަވަށް‬

‫މާލޭގެ ޒުވާނުންނެވެ‪ .‬މި މަސައްކަތް ކުރަމުން‬

‫ގެންދިޔައީ ކަށިން ހިއްވަރު ނަގައިގެންނެވެ‬

‫އެ ދުވަސްވަރު ވުޒާރަތުއްދާޚިލިއްޔާ (ބ) ގައި ޙަރަކާތްތެރި ޒުވާނެއްގެ ގޮތުން‬

‫‪.‬‬

‫މަސައްކަތްކުރެއްވި އފ‪ .‬ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤު އެ‬

‫މަސައްކަތުގެ ބަޔެއް ތަފްޞީލުދެއްވަމުން ވިދާޅުވަނީ [އޭރު އެ ހުރި ރޫޙަކާއި އެ ހުރި ފޯރިއެއް‬ ‫ނޭނގޭނެ‪ .‬މަސައްކަތުގައި އުޅޭއިރު އެހެރަ ކިޔާ‬

‫އަވަށުގެޒުވާނުންނާއި މުޅި‬

‫އަޅުގަނޑަށް ބުނެދޭކަށް ވެސް‬

‫އަނބާ ކިޔައިލީމާ ތިބެވޭ ތަންވެސް ނޭނގެ‪ .‬ކައިރީގައި ތިބީ ކޮން ބަޔެއްތޯ‬

‫ބަލާކަށްވެސް ބޭނުމެއް ނުވޭ‪ .‬މީހެއްގެ މޫނަކަށް ނުބަލައި އެހެރަ ފަށާ‬

‫އަންބާގައި ފޯރި ގަދަވަމުން ގަދަވަމުން ދާއިރު ހީވަނީ‬

‫އެހެންފަދަ ކަމެއް ހެން‪ .‬އިންޖީނުލީ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނެތި އެހެރަ ކޮނެލާ ފުން ވަޅުގަނޑު ‪...‬ކޮންނަ ގޮޅިތައް‪ ....‬ފިސާރިތެދެއް‬ ‫‪Page 34‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ވަރުބަލީގެ ކަންފުޅެއްވެސް ނުހުރޭ [ ]އެހެން އުޅެއުޅެ އަޅުގަނޑުމެން މި ތިބަ ދޮންކޮށް ތިބޭ މީހުންވެސް ތިބެނީ‬

‫މާބުރެއްހެން‬

‫ކަޅުވެފައެވެ‪( ].‬ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤު‪)2009 ،‬‬ ‫ތާކަށް އަމަންޢާއްމުގެ އިސް ބޭފުޅަކު‬

‫އެއް ފަހަރަކު ނައިފަރު މީހުން މަސައްކަތުގެ ފޯރީގައި ބެރެކި އަންބާ ކިޔަމުން ގެންދިޔަ‬

‫ޢާއިލާ ގޮވައިގެން ވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެ މީހުން ކިޔާ އެއްޗެއް ހުއްޓައެއް ނުލައެވެ‪ .‬ފޯރީ ގަދަކަމުންނެވެ‪ .‬މިކަމާ‬ ‫ޝަކުވާ ދާޚިލއްޔާއަށްވެސް ހުށަހެޅުއްވިއެވެ‪ .‬އެ‬

‫ކޯފާވެގެން މިކަމުގެ‬

‫ޝަކުވާއަށް ޖަވާބުދެއްވަމުން އޭރުގެ ވަޒީރުއްދާޚިލިއްޔާ އިބްރާހީމް ރަޝީދު‬

‫ވިދާޅުވީ [މިއަދު ރައްޔިތުން އެތިބަ ފޯރީގައި މަސައްކަތްކުރަން ތިއްބައި އެއަށް އެއްވެސް ކަހަލަ ހުރަހެއް އަޅުއްވާކަށް ގަސްދެއް‬ ‫ނުކުރައްވަމެވެ‪ .‬އެ މީހުން ކިޔާ އެއްޗެއް ކިޔަ ދޭށެވެ‪ .‬އެމީހުން މެޝިނަކުން ނޫނޭ މަސައްކަތް ކުރަނީ‪ ،‬ހަމަ އާދަމުގެ ދަރީންކުރާ‬ ‫މަސައްކަތޭ‪ ،‬ތިޔަ ބޭފުޅުންނަށް ހުތުރުވާ ކަމަށް ވަނީ ނަމަ‪ ،‬ތިޔަ ބޭފުޅުން އެތަނަށް ވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ ‪.‬އަޅުގަނޑުގެ އެދުމަކީ‬ ‫މިއެވެ‪ .‬އެ މީހުންނަކަށް އެއްވެސް އަމުރެއް މިއަދަކު‬

‫ނުކުރާނަމެވެ‪ .‬ހިތުން ރުހުމުން ހިލޭ ސާބަހަށް އެ މީހުން ކޮށްދޭ‬

‫މަސައްކަތެކެވެ‪( ".‬މާލޭ އިންޓަރނޭޝަނަލް އެއަރޕޯޓް‪ ،2007 ،‬ޞ‪)64 :‬‬ ‫މަސައްކަތުގައި ރައްޔިތުން ބައިވެރިވެ މަސައްކަތް ކުރަމުން ގެންދިޔަ ޖޯޝާއި ފޯރީ‬ ‫ޞާދިޤު ވިދާޅުވެދެއްވި ބަޔެއް‬

‫ދައްކުވައިދެއްވުމަށް އަލްފާޟިލު ޢަބްދުﷲ‬ ‫ވާހަކަތައް ނަކަލުކޮށްލާނަމެވެ‬

‫[އެ ދުވަހަކު ބިން ސާފުކޮށް ނިމުނީމާ ދެން އޮންނަނީ ކޮނުން‪ .‬ވަކި ފުންމިނަކަށް ކޮނެފައި އެކި ފަށަލަޔަށް އެކި‬

‫‪.‬‬ ‫ސައިޒުގެ ގާ‬

‫އެޅުމާއި ފަސް އެޅުމާ މިހެން ގޮސް އެއޮއް ބޮޑު އެއަރޕޯޓް‪ ،‬ހާދަ މަސައްކަތެކޭ ކޮށްފައި އެ އޮތީ‪ .‬އަތޮޅުތަކުން ވެސް ހަމަ އެހާ‬ ‫ފޯރީގައި މަސައްކަތް ކުރޭ‪ .‬އަނެއް ކޮޅުން މަސައްކަތް ހިނގަމުން ދަނިކޮށް ކޮންމެވެސް‬

‫އަވަށަކުން ފަނި ހިފައިގެން ވެސް‬

‫އަތުވެދާނެ‪[ ].‬އެހެރަ ދިގު ބޮޑެތި ރުއްތައްވެސް ވާނުވާއެއް ނޭނގި ބިމަށް ތިރިވަމުންދޭ‪ .‬ކަނޑާ މީހުން ކަނޑަމުން ގެންދޭ‪ .‬ރުއް‬ ‫ކަނޑައިލައިފައި އަތުންނާއި އުދެލިން ކޮނެގެން ރުކުގެ ބުޑުގަނޑުވެސް ނަގައި ސާފުކުރޭ‪ .‬ރާސްލައިފައި ރުއްތައް ވެރެމުންދާއިރު‬ ‫ހީވަނީ ޠޫފާނެއް އަރައިގެން އުޅޭހެން‪ .‬އެއޮއް ބޯކޮށް ގަހާއި ރުއް އޮތް ތަން‪ ،‬ފިސާރި ތެދެއް މި ބުނީ ހަވީރު ‪ 3‬ޖެހިއިރު މުޅިން‬ ‫ސާފުވެއްޖެ‪( ]...‬ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤު‪)2009 ،‬‬

‫އެއަރޕޯޓްގެ މަސައްކަތް ފުރިހަމަވުން‬ ‫އިސްވެ ބަޔާންކުރެވުނު ފަދާ ފޯރީއާއި ޖޯޝްގައި އެއަރޕޯޓްގެ ރަންވޭ ގެ މަސައްކަތް ނިމުމުން އެންމެ މުހިއްމު ދެ މަސައްކަތަށް‬ ‫ފެށުނީއެވެ‪ ،‬އެއީ ޓަރމިނަލް ގެ‬

‫މަސައްކަތާއި ޓަވަރުގެ މަސައްކަތެވެ‪.‬‬

‫ޙަވާލުކުރެވުނީ ސިފައިންނާއެވެ‪ .‬ޓަވަރުގެ މަސައްކަތުގައި‬

‫‪ 1966‬ގައި ބިނަގާއެޅުނު ޓަރމިނަލްގެ‬

‫މަސައްކަތް‬

‫ޝާމިލުވީ މުޅިންހެން ބިދޭސީންނެވެ‪ .‬ޓަވަރުގެ ކެބް ހެދުމުގެ‬

‫މަސައްކަތުގައި އެންމެ ދިވެއްސަކު ބައިވެރިވިއެވެ‪ .‬އެއީ އަލްފާޟިލް ޢަބްދުﷲ ވަޙީދެވެ‪.‬‬

‫‪Page 35‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫އެއަރޕޯޓް ހުޅުވުން‬ ‫‪1966‬ވަނަ އަހަރު އޭޕްލީލުން‬ ‫ބަނދަރު] ހުޅުވުނު ދުވަހެވެ‪ .‬މި‬

‫‪ 12‬ވަނަ ދުވަހަކީ [ދިވެހީންގެ އަމިއްލަ އަތުން‬

‫ތައްޔާރުކުރި ދިވެހީންގެ އަމިއްލަ ވައިގެ‬

‫ދުވަހުގެ މި ޙާދިސާ ސިފަކޮށްދެއްވަމުން މަރުޙޫމް އިބްރާހީމް ޝިހާބު‬

‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬

‫[‪....‬އިރުމަތީ ފަރާތުގެ އުދަރެހުން އައި ރަޙުމަތުގެ ވާރޭވިލާ އަކަށްފަހު އެންމެންގެ ލޯތައް އެ ދިމާއަށް ހުއްޓުވައިލި މަތީންދާބޯޓު‬ ‫ފެންނާން] ފަށައިފިއެވެ‪[ .‬އަޅުގަނޑުމެން ކޮށްކޮށް ތިބި‬

‫އިންތިޒާރު އޭގެ މަތިވެރި އުންމީދުތަކާއެކުގައި މިއޮއް ފުދެނީއެވެ‬

‫ހުޅުލެމަތިން އިޞްޠިލާޢުގެ ހަމަ އެންމެ ބުރެއް ޖަހައިލުމަށްފަހު ރަންވޭގެ‬

‫‪.‬‬

‫އުތުރުކޮޅުން ވަރަށް ކުޑަ ތަންކޮޅެއްގެ ބޭނުންކޮށްގެން‬

‫ނުހަނު އޮމާންކަމާއެކު ބިމަށް އެ ތިރިކޮށްލީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ބިން ހުޅުވައިދިން‬

‫މަތިންދާ ބޯޓެވެ‪ .‬އެ ބިން އިފްތިތާޙުކޮށްދެއްވި‬

‫ވެރިޔާ ދިވެހި ޤައުމުގެ ލޮބުވެތި ޒަޢީމް ދިވެހިރާއްޖެއަށް ވަޑައިގަތުމުގެ ޝަރަފު ލިބުނު އެއަރސިލޯން މަތިންދާ ބޯޓެވެ‪( ].‬މަލަސް‬ ‫‪،49‬ޞ‪)61-60 :‬‬ ‫ކުރުކޮށް‬ ‫‪ 1964‬ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪[ .‬އެކަން ފެށިގެން ދިޔައީ ދިވެހީން‬

‫ހުޅުލޭ އެއަރޕޯޓް ހެދުމަށް އެޅުނު ފުރަތަމަ ބިންގާ އެޅުނީ‬

‫އިނގރޭސީންގެ އަތް ދަށުން މިނިވަންވުމަށް މަސައްކަތް ފެށުމާއި އައްޑޫ މައްސަލައިގައި އިގިރޭސީން ދެކެ‬ ‫ކަންތަކާ ގުޅިގެންނެވެ]‪[ .‬ދިވެހިން އަމިއްލަޔަށް‬

‫ރުޅިއައުމާ މި ދެ‬

‫ދިވެހީންގެ ދާ އޮހޮރުވައިގެން ސްޓޭޝަން ހެދުމަށް އޭރުގެ ވަޒީރުލްއަޢުޡަމް‬

‫އިބްރާހީމް ނާޞިރު ނިންމެވީއެވެ‪ ].‬މިކަން ފެއްޓެވީ [ރާއްޖޭގެ އަމިއްލަ ފައިސާއިންނާއި ރައްޔިތުންގެ އެހީއާއި މަސައްކަތުންނެވެ‪.‬‬ ‫[އެއަރޕޯޓް ހެދުމުގެ މަސައްކަތް ދިވެހީންކުރީ ވަރަށްވެސް އާދަޔާ ޚިލާފު‬

‫ފޯރިޔަކާއެކުގައެވެ‪ ].‬ކުދިބޮޑު އެންމެންގެ ބައިވެރިވުން‬

‫އާދަޔާ ޚިލާފަށް ލިބިގެންނެވެ‪[ .‬އެކި ބޭބޭފުޅުން އިސްކޮށް ތިއްބަވައިގެން ބައިބައި‬

‫އުފައްދަވައިގެން ބައިބައިގެ މެދުގައި ވާދައިގެ‬

‫ރޫޙާވެސް އެކުގައެވެ [ ]‪.‬އަތޮޅުތަކުގެ ނަމުގަޔާއި ރަށްރަށުގެ ނަމުގައިވެސް ހުޅުލޭ ސްޓޭޝަން‬

‫ހެދުމުގެ މަސައްކަތް ފޯރިޔާއެކު‬

‫ކޮށްފައިވެއެވެ‪ ].‬މިކަމުގައި ދިވެހީންގެ ހުރިހާ ފަންތިއެއްގެ ހުރިހާ ގިންތިއެއްގެ ހުރިހާ ޖިންސެއްގެ ހުރިހާ ޢުމުރެއްގެ އެންމެންގެ‬ ‫‪.‬‬

‫ޙިއްސާވެއެވެ‬

‫[ދިވެހީންގެ މި ބޮޑު ޤުރުބާނީ އެކުވެގެން ހެދުނު މަދަނީ ވައިގެ ބަނދަރު ހުޅުވުނީ ‪ 1966‬އޭޕްރިލް މަހު ‪ 12‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪.‬‬ ‫އެ ދުވަހަކީ ދިވެހީންނަށް ވަރަށްވެސް އުފާވެރި‬

‫އިޙުސާސްތަކެއް ކުރެވުނު ދުވަހެކެވެ‪ .‬އެ ދުވަހު ދިވެހީން އުފާކުރިއެވެ‬

‫ބަޔެއްގެ ނުފޫޒެއް ނެތި އަމިއްލަ މަސައްކަތުން ދުނިޔޭގެ‬

‫‪.‬އެހެން‬

‫ޤައުމުތަކަށް ދިވެހީން މުސްތަޤްބަލުގައި އުދުހޭނޭ ވައިގެ ބަނދަރެއް‬

‫ހުޅުވުނީތީއެވެ]‪.‬‬ ‫އެއްވެސް ޝައްކެއް ނެތެވެ‪ .‬ހުޅުލޭ އެއަރޕޯޓްއަކީ މިހާޜުގެ ގޮތަށް ދަންނަވާނަމަ މާލޭ އިންޓަރނޭޝަނަލް އެއަރޕޯޓަކީ ދިވެހީންގެ‬ ‫އެންމެން ގުޅިގެން ކުރި‪ ،‬ވަރަށް ބޮޑު ޤައުމީ މަސައްކަތެކެވެ‪.‬‬ ‫‪-------------------------‬‬‫(ނިމުނީ)‬

‫‪Page 36‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ގެއްލިވަޑައިގަތުން‬ ‫މި ޚަބަރު ލިބުމާއެކު‪ ،‬މުޅި މާލެއަށާއި ރާއްޖެއަށް ޢާއްމު ވެގެން ދިޔައީ ބަޔާން ނުކުރެވޭފަދަ ފުން ހިތާމައެކެ‪.‬ވެ‬

‫ނަސީމާ_މުޙަންމަދު‬ ‫އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ދީދީ ގެއްލިވަޑައިގެންނެވި ޚަބަރު މާލެއަށް ލިބުނީ‪ ،‬އެ‬ ‫ހިނގުމުގެ ހަތަރު ދުވަސް ފަހުންނެވެ‪ .‬މި ޚަބަރު ލިބިވަޑައިގަތީ‬ ‫އިނގިރޭސީންގެ ޗީފް ސެކްރެޓަރީ‪ ،‬އަންނަބީލް‬

‫ހާދިސާ‬

‫ކޮޅުނބުގައި ހުންނެވި‬

‫މުޙައްމަދު އަމީނަށް ފޮނުއްވި‪ ،‬ތިރީގައި‬

‫މިދަންނަވާ ވައިރުލެސް މެސެޖުންނެވެ‪.‬‬ ‫"ޗީފް ސެކެޓްރީގެ ކިބައިން އަމީން ދީދީއަށް ‪.‬އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދުދީދީ ދަތުރުކުރެއްވި‬ ‫މަނަވަރު ދުޝްމިނުންގެ ހަރަކާތުން ފެތިއްޖެކަމުގައި ޤަބޫލުކުރެވިއްޖެ ވާހަކަ‪ ،‬ވަރަށް ބޮޑު‬ ‫ހިތާމައާއި އެކުގައި އަންގަމެވެ‪ .‬ސިޓީއެއް މީގެ ފަހަތުން އެބަ ފޮނުވަމެވެ‬

‫"މިދެންނެވީ‬

‫ހިޖުރީ ސަނަތުން ‪ 1363‬ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލްއާޚިރު މަހުގެ ‪ 6‬ވީ ހުކުރު ދުވަހު ( ‪31‬‬ ‫މާޗް ‪ )1944‬ވައިރުލެހުން މާލެއަށް ލިބުނު ހިތާމަވެރި ޚަބަރެވެ‪.‬‬ ‫އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދުދީދީ ދެވަނަ‬ ‫ވަރަށް ބޮޑު ހިތާމައެކެވެ‪ .‬އެއާއެކުގައި‪،‬‬

‫ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި ގެއްލިވަޑައިގަތުމަކީ‪ ،‬އެދުވަސްވަރު‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ލިބުނު‬

‫އެމަނިކުފާނަށް ވީ ގޮތެއް ނޭނގުމަކީ ދިވެހީންނަށް އެކަން ޤަބޫލުކުރަންވެސް‬

‫ދަތިވީ‬

‫ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމާއެކު‪ ،‬ނުވެނުދާނޭ ފަދައިން‪ ،‬މިކަމާ ގުޅިގެން ވަރަށް ގިނަ ވާހަކަތަކެއް އެއިރުއްސުރެން ރާއްޖޭގައި ދެކެވެމުން‬ ‫އައިސްފައިވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬މިހާރު މި ހާދިސާއާ ބެހޭ މަޢުލޫމާތުތައް‬ ‫އެނގެން އޮތުމާއެކު‪ ،‬މި‬

‫ލިބެން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަދި އެކަން ހިނގައިދިޔަ ގޮތް‬

‫ކަމާބެހޭ ގޮތުން އުފެދިފައިވާ އޮޅުންތައް ފިލުވާލުމުގެ ގޮތުން‪ ،‬މި‬

‫ހާދިސާއާ ބެހޭގޮތުން ހޯދިފައިވާ‬

‫މަޢުލޫމާތު ޢާއްމުކުރުމަކީ ބޭނުންތެރި ކަމެއް ކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވެއެވެ ‪.‬‬ ‫އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދުދީދީ އަކީ ސުމުއްވުލްއަމީރު ޢަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު ގެ‬ ‫ދެވަނަ ދަރިކަލުންނެވެ‪ .‬މަންމާފުޅަކީ އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް ނޫރައްދީންގެ ދަރިކަނބަލުން ކާށިދޫގޭ‬ ‫ދޮންގޮމައެވެ‪ .‬އެއްބަނޑު އެއްބައްޕާ ބޭބޭފުޅަކީ‪ ،‬އަލްއަމީރު މުޙައްމަދު ފަރީދުދީދީއެވެ‪ .‬އެއްބައްޕާ‬ ‫ބޭފުޅަކީ އަންނަބީލު އިބްރާހީމް ފަރީދު ދީދީއެވެ‪ .‬ޙަސަން ފަރީދު ދީދީ‬ ‫ކިޔަވައިވިދާޅުވެގެން އެނބުރި މާލެ ވަޑައިގަތީއްސުރެ‪،‬‬

‫ރާއްޖެއިން ބޭރުން‬

‫އެމަނިކުފާނު އުޅުއްވައިފައިވަނީ‪ ،‬ޤައުމަށް‬

‫ޚިދުމަތް ކުރެއްވުމުގައެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 37‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދުދީދީ ގެއްލުނު ދަތުރުފުޅުގައި ކޮޅުނބަށް ފުރާވަޑައިގަތީ‪،‬‬ ‫އަވަދިނެތި އުޅުއްވުމަށް‬

‫ވަރަށް ގިނަ ކަންތައްތަކެއްގެ ތެރޭގައި‬

‫ފަހުގައެވެ‪ .‬އެންމެ ފަހުން އުޅުއްވައިފައިވަނީ އައްޑޫގައި އެއިރު‬

‫އުފެދިގެން އުޅުނު ގަޑުބަޑު‬

‫ހަމަޖެއްސެވުމުގައެވެ‪1363 .‬ހ ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލްއައްވަލު މަހުގެ ފަހުކޮޅުގައި‪ ،‬އެމަނިކުފާނު އައްޑު އަތޮޅަށް‬

‫ވަޑައިގަތެވެ‪.‬‬

‫އައްޑު އަތޮޅުގައި ހުރި މައްސަލަތަކެއް ހަމަޖެއްސެވުމަށް ފަހު‪ ،‬އެއަތޮޅުގެ ކަންތައްތައް ބަލަހައްޓާ ވެރިއެއްކަމުގައި ސިއްކަ ޢަލީ‬ ‫މަނިކުފާނު އެތާގައި ބަހައްޓަވާފައި‪ ،‬އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދުދީދީ‬

‫ކޮޅުނބަށް ވަޑައިގެންނެވުމުގެ ދަތުރުފުޅު އިނގިރޭސީންގެ‬

‫ބޯޓެއް ކަމަށްވާ އެޗް‪.‬އެމް‪.‬އެސް‪ .‬މާލޮއީގައި ފެށްޓެވިއެވެ‪ .‬މި ބޯޓަކީ އޭގެ ކުރީގައި‬

‫"ގްލޯބް‪ "6-‬ނަމަކަށް ކިޔުނު ކުޑަ ބޯޓެކެވެ‪.‬‬

‫އިނގިރޭސީން މިބޯޓު ހޯދުމުގެ ކުރިން‪ ،‬މިއީ ނޯވޭގައި ބޮޑުމަސް ހިފަން ގެންގުޅުނު "ވޭލަރު" ބޯޓެކެވެ‬

‫‪.‬ހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި‬

‫މިބޯޓު ވަނީ "މައިންސްވީޕަރު" އަކަށް އިނގިރޭސީން ހަދާފައެވެ‪ .‬މިއީ ކަނޑުގައި އަޅާފައި ހުންނަ މައިން ފަދަ‪ ،‬ގޮވާ އެއްޗެތި‬ ‫ނެގުމަށް ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ ބޯޓެކެވެ‪ .‬އެޗް‪ .‬އެމް‪ .‬އެސް‪ .‬މާލޮއީގައި‬

‫އެޗް ‪.‬އެމް‪ .‬އެސް‪ .‬މާލޮއީގައި އައްޑު އަތޮޅުން‪ ،‬ބުޗާ ޙަސަންކަލޭގެފާނާއި‬

‫ފަޅުވެރިންނަށް ތިބީ ނޯވޭގެ މީހުންނެވެ‬

‫‪.‬‬

‫މައުލަވީ މުޙައްމަދު ޙަސަން ގޮވައިގެން‬

‫ފުރާވަޑައިގަންނަވައިގެން ޙަސަން ފަރީދު ދަތުރުފުޅުކުރެއްވީ ހައްދުންމައްޗަށެވެ‪ .‬އެއަތޮޅުން ކޮޅުމަޑުލަށް ވަޑައިގެން‪ ،‬އައްޑުއަތޮޅުން‬ ‫ގެންނެވި ދިވެހީން މާލެއައުމަށްޓަކައި އެއަތޮޅުގައި ބައިތިއްބަވާފައި‪ 1 ،‬ރަބީޢުލްއާޚިރު ‪ 26 ( 1363‬މާޗް ‪ )1944‬ވީ އާދީއްތަ‬ ‫ދުވަހު‪ ،‬އެ އަތޮޅުން އެބޯޓުގައި ފުރާވަޑައިގަތީ ކޮޅުނބަށް‬

‫ވަޑައިގަތުމަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެމަނިކުފާނަށް ކޮޅުނބަކަށް ވަޑައެއް‬

‫ނުގެންނެވުނެވެ‪ 2 .‬ރަބީޢުލްއާޚިރު ‪ 27 ( 1363‬މާޗް ‪ )1944‬ވީ ހޯމަ ދުވަހު‪ ،‬އިނގިރޭސީން ހިމެނޭ އިއްތިހާދުގެ ބޯޓުފަހަރު‬ ‫ހަލާކުކުރުމުގެ ނިޔަތުގައި އިންޑިޔާކަނޑުގައި އުޅުނު ޖަރުމަން ސަބްމެރީނެއްގެ ޝިކާރައަކަށް މާލޮއީ ވެއްޖެއެވެ ‪.‬ޓޮރުޕިޓޯކޮށްގެން‬ ‫‪Page 38‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެޗް‪ .‬އެމް‪ .‬އެސް މާލޮއީ ފައްތާލި މި ސަބްމެރީންއަކީ‪ ،‬ޔޫ‪-‬‬

‫‪ (U-510) 510‬މި ނަމްބަރު ދީފައިވާ ޖަރުމަނު ސަބްމެރީނެވެ‪.‬‬

‫ސަބްމެރީންގެ ވެރިޔަކަށް ހުރީ ޖަރުމަން ކެޕްޓަން ލެފްޓަނަންޓް އަލްފްރަޑް އައިކް އެވެ ‪.‬ޓޮރުޕިޓޯ ކުރިއިރު ސަބްމެރީނުގައި ތިބި‬ ‫މީހުންނަށް ހީވެފައިއޮތީ‪ ،‬މާލޮއީއަކީ މުދާ‬

‫އުފުލާ‪ 5000 ،‬ޓަނުގެ ބޯޓެއް ކަމަށެވެ‪ .‬މި ހާދިސާ ހިނގީ‪ ،‬އިންޑިޔާގެ ކޭޕް‬

‫ކޮމޯރިންގެ (ކުމެރީގެ) ‪ 160‬ނޯޓިކަލް މޭލު ދެކުނުން‪،‬‬ ‫މާލޮއީ ހަލާކުވެ އަޑިޔަށް‬

‫‪ ، E 77.32 ، N 05.25‬މި ހިސާބުގައެވެ‪ .‬އެޗް‪ .‬އެމް‪ .‬އެސް‪.‬‬ ‫‪ 16‬މެމްބަރުންނާއި‪ ،‬ދެ‬

‫ދިޔަދިޔުމުގައި‪ ،‬އެބޯޓުގެ ކޮމާންޑަރާއި‪ ،‬ކުރޫގެ‬

‫ފަސިންޖަރުން ކަމަށްވާ‬

‫އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދުދީދީ އާއި ފްލައިޓް ލެފްޓަނަންޓް ވޯކަރު‪ ،‬ޣަރަޤުވެ ގެއްލުނީއެވެ‪.‬‬ ‫އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ދީދީ ގެއްލިވަޑައިގަތް ޚަބަރު މާލެއަށް ލިބިވަޑައިގަތީ‬ ‫އެއިރު އޮތް ވަލީ ކޮމިޓީގެ‬

‫މެންދުރު ދޭއްޖަހާ އެހައިކަށްހާ އިރުއެވެ‪ .‬ދެން‬

‫ބައްދަލުވުމަކަށް ފަހު‪ ،‬ރަޢިއްޔަތުންގެ ޚާއްޞަ މަޖިލީހުގެ ބައްދަލުވުމެއް‬

‫އަވަހަށް ބޭއްވުނެވެ‪.‬‬

‫އެއަށްފަހު މިޚަބަރުގެ އިޢުލާނެއް ހަތަރު އަވަށުގެ މައިޒާންދޮށުގައި ބެހެއްޓެވިއެވެ‪ .‬އެރޭގެ ޢިޝާނަމާދަށް ފަހު‪ ،‬އަލްއަމީރު ޙަސަން‬ ‫ފަރީދުދީދީއަށް ރަޙްމަތްލެއްވުން އެދި‪ ،‬ހުކުރު މިސްކިތުގައި ދުޢާކުރެވުނެވެ‪.‬‬ ‫މި ޚަބަރު ލިބުމާއެކު‪ ،‬މުޅި މާލެއަށާއި ރާއްޖެއަށް ޢާއްމު ވެގެން ދިޔައީ‬ ‫ބަޔާން ނުކުރެވޭފަދަ ފުން ހިތާމައެކެވެ‪ .‬އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދުދީދީ‬ ‫އަކީ‪ ،‬އެތަކެއް އަހަރުވަންދެން ދިވެހިރާއްޖެއަށް ޚިދުމަތް ކުރައްވަމުން‬ ‫ގެންދަވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރަކީ ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ‬ ‫އެންމެ ދަތި ދުވަސްވަރެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންނަށް ދިރިތިބުމަށްޓަކައި‬ ‫ބޭނުންވާ ކާޑު ފޮނުއްވުމާއެކު‪ ،‬ސަރުކާރު ހިންގެވުމުގެ މަސައްކަތްތައް‬ ‫ކުރައްވަމުން ގެންދެވި އެންމެ މުހިންމު އެއް ލީޑަރަކީ އެމަނިކުފާނެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއަށްޓަކައި އެމަނިކުފާނު ކުރައްވަމުން ގެންދެވި މަސައްކަތްޕުޅުގެ‬ ‫ތެރޭގައި‪ ،‬ދުޝްމިނުންގެ ސަބްމެރީންތަކުންނާއި‬

‫ހަނގުރާމަވެރި‬

‫މަނަވަރުތަކުގެ ނުރައްކަލުން ބިރުވެރި މަސްރަޙަކަށް ހަދައިފައިވާ އިންޑިޔާ‬ ‫ކަނޑުގެ ތެރެއިން އެތައް ދަތުރުފުޅެއް ކުރެއްވިއެވެ ‪.‬ދިވެހިރާއްޖެއަށްޓަކައި‬ ‫އެމަނިކުފާނު ކުރެއްވި މަސައްކަތްޕުޅުގައި‪،‬‬

‫ކުރެއްވި ކޮންމެ‬

‫ދަތުރުފުޅެއްގައި ކުރިމަތިލެއްވި ނުރައްކާތެރިކަން‪ ،‬ދިވެހީންނަށް ރަނގަޅަށް‬ ‫ފަހުމްވީ‪ ،‬އެމަނިކުފާނު ނެތުމުންނޭވެސް‬

‫ދެންނެވިދާނެއެވެ‪ .‬ކުއްލިއަކަށް‬

‫މިލިބުނު ޚަބަރުން އައި ސިހުމާއެކު‪ ،‬ރައްޔިތުންނަށް އެނގުނީ‪ ،‬އަލްއަމީރު‬ ‫ޙަސަން ފަރީދުދީދީގެ ވަފާތެރި‬ ‫މަޙުރޫމްވެއްޖެ ކަމެވެ‪ .‬އެކަން‬

‫ޚިދުމަތުން ދިވެހިރާއްޖެ އަބަދަށް‬ ‫ޤަބޫލުކުރަން ދަތިވުމާއެކު‪ ،‬ޢާއްމުވަމުންދިޔައީ‪ ،‬އެމަނިކުފާނު‬

‫ދުށުމަށްޓަކައި ދިވެހީން އަދިވެސް‬

‫ކުރަމުންދިޔަ އުންމީދުތަކުން އުފެދުނު ޙަޤީޤަތެއް ނެތް ވާހަކަތަކެވެ‪ .‬އެތަކެއް އަހަރުވަންދެން މިފަދަ ވާހަކަތައް ދެކެވެމުންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 39‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޖަރުމަން ސަބްމެރީނަކުން ފައްތާލި‬

‫މަނަވަރު އެޗް‪ .‬އެމް‪ .‬އެސް‪ .‬މާލޮއީ އަކީ ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ‬

‫ހަލާކުވެގެންދިޔަ ކުޑަކުޑަ މަނަވަރެކެވެ‪ .‬އެ މަނަވަރަކީ ކިތަންމެ‬

‫ކުޑަ އުޅަނދެއް ނަމަވެސް‪ ،‬އެމަނަވަރު ހަލާކުވެ ދިޔުމުން‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ގެއްލުނީ އޭގައި އެވަގުތު ހުންނެވި ނުހަނު އަގުހުރި ދިވެހި ދަރިއެކެވެ‬ ‫ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ‬

‫‪.‬އަލްއަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ދީދީއެވެ‪.‬‬

‫ނުރައްކާތެރި ދަތި ދުވަސްވަރުގައި‪ ،‬ދިވެހި ދައުލަތަށާއި ރައްޔިތުންނަށް‬

‫ޚިދުމަތްތަކަކީ‪ ،‬ދިވެހި ތާރީޚުގައި ބިންވަޅުނެގިފައިވާ‬

‫ތެރޭގައި‬

‫އޭނާ ކޮށްދެއްވި‬

‫ޚިދުމަތްތަކެކެވެ‪ .‬ސުމުއްވުލް އަމީރު މުޙައްމަދު އަމީން ލިޔުއްވައިފައިވާ‬

‫ގޮތުގައި‪" ،‬އޭނާ ކުރެއްވި ޚިދުމަތްތަކުގެ ދިގުމިން ބަލާނެ ފީތާއެއް‪،‬‬

‫ފުންމިން ބަލާނެ މުޑުތެއް‪ ،‬ބަރުމިން ބަލާނޭ ތިލަފަތެއް‬

‫ނުވެއެވެ"‪.‬‬ ‫ކީރިތިވަންތަ މާތް ﷲ އެމަނިކުފާނުގެ ފުރާނަފުޅަށް ސުވަރުގޭގެ މަތިވެރި ނިޢުމަތް ލައްވާށިއެވެ‪ .‬އާމީން!‬ ‫‪----------------‬‬‫(ނިމުނީ)‬

‫ދަރަވަންދޫ ބިބީ ޒިޔާރަތް‬ ‫އަޙްމަދު ނާފިޢު‪ ،‬ބ‪.‬ދަރަވަންދޫ‬ ‫މާޅޮސްމަޑުލު ދެކުނުބުރީ ދަރަވަންދޫގައި ހުންނަ ބިބީ ޒިޔާރަތަކީ ދަރަވަންދޫގެ‬ ‫ދުވަސްވީ މީހުންނަށް ވެސް އަދި މިހާތަނަށް އޭގެ ހަޤީޤަތް ހޯދިފައިނުވާ‬ ‫އާސާރީ ބިނާއެކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ގިނަ މީހުންގެ ދޫދޫމަތިން ކިޔޭ ފުލޯކް‬ ‫ވާހަކައެއްގެ ގޮތުގައި މި ވާހަކަ އައިސްފައިވާ ގޮތް (ކަމަށް އަޅުގަނޑަށް‬ ‫މަޢުލޫމާތު ލިބިފައިވާ ގޮތަށް) ލިޔެލެވޭތޯ މަސައްކަތްކޮށްލާނަމެވެ‪ .‬ބިބީންނަކީ‬ ‫ކޮން ބައެއްކަން ތިޔައިން ބޭފުޅަކަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވަނީ ކިހާ ވަރަކަށް‬ ‫ބާވައެވެ !އަޅުގަނޑަށް އެނގިފައިވާ ގޮތުގައި ބިބީންނަކީ ކުރީ ޒަމާނުގައި‬ ‫ރާއްޖޭގައި ރަސްކަން ކުރެއްވި ރަސްކަލުންގެ އަބިނކަބަލުންނަށް (ރާނީންނަށް)‬ ‫ކީ ނަމެކެވެ‪ .‬ނިކަން ތާސްބަޔަށް ވިސްނައިވަޑައިގެން ބައްލަވާށެވެ! އެންމެ‬

‫ފުރަތަމަ މަންނަ އެވެ‪ .‬އެއީ ރަސްގެފާނެއެވެ‪ .‬ދެން‬

‫ބައިސާ އެވެ‪ .‬އެއީ ވަޒީރެވެ‪( .‬ނުވަތަ ޕްރިންސެވެ‪ ).‬ދެން ބިބީ އެވެ‪ .‬އެއީ ރާނީ އެވެ‬

‫‪.‬އެއަށްފަހު ގުލާމެވެ‪ .‬ނުވަތަ ޣުލާމެވެ‪.‬‬

‫އެއީ ޚާދިމުންނެވެ‪(.‬ނުވަތަ އަޅުންނެވެ‪).‬‬ ‫ދިވެހި ތާރީޚީ ފޮތްތަކުން‬

‫އެނގޭ ގޮތުގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ރާއްޖޭގައި ވެރިކަން ކޮށްފައި ވަނީ‬

‫ރ‪.‬އަތޮޅު ރަސްގެތީމުގައެވެ‪.‬‬

‫ރަސްގެތީމަކީ ރަސްގެފާނު ހުންނަވާ ރަށެވެ‪ .‬އަދި އަނގޮޅިތީމަކީ (އަޅުގެތީމު) ރަސްގެފާނުގެ އަޅުން ބޭއިތިއްބި ރަށެވެ ‪.‬ނަމަވެސް‬ ‫އޭރު ރަސްގެތީމުގައި މީހަކު އޮޅުކޮށްގެން ގެންގުޅުނު ބޮއް ދޫންޏެއް (މިހާރު ރާއްޖެއިން ވަރަށް މަދުންނޫނީ ނުފެންނަ އައިން މަތީ‬ ‫‪Page 40‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދޫނީގެ ބާވަތެއް ކަމުގައިވާ މި ދޫންޏަކީ ބޯ ކުޑަ ކަޅު ވައްތަރެްެއްގެ ދޫންޏެކެވެ‪ .‬މިދޫނީ)ގެ ފަރާތުން އާދަޔާ ޚިލާފު ކަންތައްތަކެއް‬ ‫ރަސްގެފާނަށް ފާހަގަކުރެއްވިގެން‪ ،‬މި ދޫންޏާ ރަސްގެފާނު މާބޮޑަށް ހިތްޕުޅާހަމަކުރައްވައިގެން މިދޫނި ބައްލަވައިގަތެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު‬ ‫މި ދޫނި ދައްކާ‬

‫ރަސްގެފާނުގެ ހިތްޕުޅަށް އެރީްީ ރަސްކަން ކުރެއްވުމަށް އެންމެ ރަނގަޅުވާނީ‬

‫ރަށެއްގައި ކަމަށެވެ ‪.‬‬

‫މި ޚިޔާލުފުޅުގައި ރަސްގެފާނު ފެއްޓެވި ދަތުރުފުޅުގައި އޮޑިކޮޅުން މި ބޮއް ދޫނި އުދުއްސައިލެއްވުމަށް ފަހު އެ ދޫނި ދަތުރުކޮށްފައި‬ ‫ދާ މަގަށް އޮޑިކޮޅު މިޞްރާބުޖެހި އެވެ‪ .‬މި ދޫނި އުދުހެމުން ގޮސް ތިރިކުރީ ކ‪.‬އަތޮޅުގެ މެދުތެރޭގައި އޮތް ބޮޑު ފިނޮޅަކަށް ކަމަށް‬ ‫ބުނެ އުޅެއެވެ‪( .‬އެއީ މިހާރު މި އޮތް ފުރަމާލެ އެވެ‪ ).‬އޭރު އެ ފިނޮޅަކީ (މާލެއަކީ) ގިރާވަރު މީހުން މަސްވެރިކަމަށް ބޭނުންކޮށް‬ ‫އުޅޭ ބޮޑު ފިނޮޅެއް ކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ރަސްގެފާނު ނިންމެވީ މި ފިނޮޅުގައި ރަސްކަން‬ ‫މީހުން އެ ފިނޮޅުގައި މަސްވެރިކަން ކުރާތީ‬

‫ކުރައްވާށެވެ‪ .‬އެހެނަސް ގިރާވަރު‬

‫އެ ފިނޮޅާއި ފަޅުތެރެ ލެއިން ތަތްތެޅިފައި ހުރުމުން އެފިނޮޅަށް ''މާލެ‬

‫''މި ނަން‬

‫ދެވުނުކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬އަދި މާލެއާ ޖެހިގެން އޮންނަ ފިނޮޅަށް ހުޅުލޭގެ ނަންދެއްވައި ހުޅުލޭގައި ރަސްގެފާނުގެ އަޅުން ތިބޭ ރަށެއް‬ ‫ކަމުގައި ހަމަޖެއްސެވީކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬މިއީ ކުރުގޮތަކަށް ދަންނަވަނީ ނަމަ‬ ‫ތާރީޚީ ފުލޯކު‬

‫މާލެއަށް ވެރިކަން އައި ގޮތްކަމަށް ބެލެވެއެވެ‬

‫ވާހަކައަކުން ނަމަވެސް އެނގޭ ގޮތުގައި ރަސްގެފާނުގެ ވެރިކަން މާލެއަށް‬

‫‪.‬‬

‫ބަދަލުވީ ހިސާބުން ރަސްގެފާނުގެ‬

‫އަނބިކަނބަލުން ރާނީ (ބިބީ) އާއި އެ ކަމަނާގެ ‪ 40‬ބޭފުޅުން (އެޒަމާނުގައި ކޮންމެ މީހަކުވެސް ކުދިން ހޯދާ ހޯދުމުގެ އުޞޫލުން‬ ‫މި ރާނީއަށް ވެސް ލިބިވަޑައިގަތް ‪ 40‬ބޭފުޅުން) މާލެއަށް ބަދަލުވެވަޑައިގަތުމަށް ނިންމެވީ އެވެ‪ .‬ދެން​ް​ް ރާނީ އާއި އެ ކަމަނާގެ‬ ‫‪ 40‬ބޭފުޅުން ރަސްގެތީމުން ފުރައިވަޑައިގެން މާލެ ވަޑައިގަތުމުގެ މަގުމަތީގައި‬

‫މާޅޮސްމަޑުލު ދަރަވަންދޫ އަށް ބަނދަރުކުރެއްވީ‬

‫އެވެ‪( .‬އެޒަމާނުގައިވެސް އަދި މިހާރު ވެސް ދަރަވަންދޫ އަކީ އުތުރުގެ ބައެއް ރަށްރަށުން އެކި‬ ‫އިރު ދަތުރު ދެބައިކުރާ ބަނދަރަކަށް‬ ‫ބުނެވޭގޮތުގައި އޭރު ދަރަވަންދޫ އަކީ‬

‫ބަލައި އުޅޭ ރަށެކެވެ‪ .‬އެއީ އޭރުގެ މީހުން ކިޔާ‬ ‫ވެސް ފަޅުރަށެކެވެ‪ .‬ރާނީ އެ ކަމަނާގެ‬

‫ދަރަވަންދޫގެ ހުޅަނގު ދެކުނު ފަރާތުން (މިހާރު) ބިބީ‬

‫އުޅަނދުފަހަރު މާލެ ދަތުރުކުރާ‬

‫ގޮތުން ނަމަ ކަނޑުމޫނު ރަށެކެވެ‪).‬‬

‫‪ 40‬ބޭފުޅުންނާއެކު އޮޑިކޮޅު‬

‫ބަނދަރުކުރެއްވީ‬

‫ޒިޔާރަތް ހުންނަ (ބަނޑަހަ) މަގާ ދިމާ އަށް ކަމަށްވެއެވެ‪ .‬އެ މަގަށް‬

‫ބަނޑަހަ މަގު ކިޔުނީ ކުރީ ޒަމާނުގައި މަސްވެރިކަން ކުރަން އައިސް ތިބޭ މީހުން‬

‫ބަނޑަހަ ޖަހައިގެން ތިބެނީ އެ މަގުގައި‬

‫ކަމަށްވާތީ_ކަމަށްބުނެއުޅެއެވެ‪.‬‬ ‫ރާނީ އެ ކަމަނާގެ‬

‫ކަނޑުދަތުރު ކުރެވޭ ވަރަށް ވުރެ‬

‫‪ 40‬ބޭފުޅުންނާ އެކު މި ރަށުގައި މަޑުކުރެއްވީ މޫސުން ގޯސްވެ‬

‫ކަނޑުގަދަވީމައެވެ‪ .‬އެ މަޑުކުރެއްވުމުގެ ތެރޭގައި ރާނީގެ ބޭފުޅުންނަށް ބަލިމަޑުކަމެއް ލައިގަތްކަމަށްވެއެވެ ‪.‬ކާބޯތަކެތި ހުސްވުމާއެކު‬ ‫މި ބަލިމަޑުކަމުގެ ތެރޭގައި ރާނީގެ ބޭފުޅުންކޮޅު‬

‫އަވަހާރަވާން ފެށިއެވެ‪ .‬ބޭފުޅުން އަވަހާރަވަމުން ގޮސް އެންމެ‬

‫ބޭފުޅަކަށްވުމުން‬

‫ރާނީ އޮޑިކޮޅާއިގެން މި އަތޮޅުން ދަރަވަންދޫގެ ހުޅަނގު އުތުރުން އޮންނަ ފަޅު ރަށެއް ކަމުގައިވާ މުއްދޫ (މިހާރު ހަދަމުން އަންނަ‬ ‫ރިސޯޓެއް) އަށް ވަޑައިގަތީ ކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬މުއްދުއަށް ވަޑައިގަތް މި‬ ‫އަވަހާރަވުމުން ގަބުރުން‬

‫ކުނިވަސްދުވާތީ އެ ވަސް ކެނޑުވުމަށްޓަކައި މުއްދޫން ދޮން ކަށިކެޔޮ‬

‫އެރުވިކަމަށްވެއެވެ‪ .‬އަދި އޮޑިކޮޅަްަށް‬ ‫‪Page 41‬‬

‫ދަތުރުފުޅު މަތީގައިްި އެންމެ ފަހު ބޭފުޅާ ވެސް‬ ‫ކަނޑުއްވައިގެން އޮޑިކޮޅަށް‬

‫ކަށިކެޔޮތައް ލައްވައިގެން ދަރަވަންދުއަށް މި އޮޑިކޮޅު އެނބުރި އައެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދަރަވަންދުއަށް ވަޑައިގެން އަވަހާރަވެފައިވާ އެންމެ ފަހު ދަރިކަލުންނާއެކު ރާނީގެ‬ ‫(މިހާރު ބިބީ ޒިޔާރަތް އެ ހުރި‬

‫‪ 40‬ބޭފުޅުން ދަރަވަންދޫ ބަނޑަހަ މަގުގައި‬

‫ތަނުގައި) ވަޅުލެއްވީ އެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ ފަހުން އެ ތާނގައި އޮންނަވައި ރާނީ‬

‫ކަމަށްވެއެވެ‪ .‬މި ތަނަށް ބިބީ ޒިޔާރަތޭ ކިޔުނީ އެހެންވެގެން ކަމަށް ބެލެވެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ވެސް އަވަހާރަވީ‬

‫މިތަނަކީ އީޓު ޖަހައިގެން ހިޔާ ކޮށްފައިވާ‬

‫ކުޑަކުޑަ ގެއެވެ‪ .‬ދިގުމިނުގައި ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 5‬ފޫޓް‪ ،‬ފުޅާމިނުގައި ( ‪ )2 1/2‬ދެފޫޓުބައި ހުރެފައި މެދަށް އުސްކޮށް ދެފުރާޅަށް‬ ‫‪ 3‬ފޫޓު ހުންނަ‬

‫ހިޔާކޮށްފައި ހުންނައިރު އުސް ދިމާ ގައި‬

‫ވަރުގެ ކުޑަކުޑަ ގެއެކެވެ‪ .‬މި ތަން ހުންނަނީ ދަރަވަންދޫ‬

‫ޤަބުރުސްތާނުގެ ހުޅަނގުގައެވެ‪ .‬ޤަބުރުސްތާނު (ސަހަރާ) ހުންނަ މަގުގައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިހާރު‬ ‫އީޓުތަކެއް ވެސް ފެންނާކަށްނެތެވެ‪ .‬އަދި‬

‫މިތަން ހިޔާކުރުމަށް ޖަހައިފައިވާ‬

‫މިތަން މިހާރު ހުންނަނީ ވަރަށް ހާމަޔަށް ފެންނާށެވެ‪ .‬ވީރާނާވެފައެވެ‬

‫ދަރަވަންދޫގެ ދުވަސްވީ މީސްމީހުންގެ ދޫދޫމަތިން އެނގޭ ގޮތުގައި އޭގެ ފަހުން‬

‫‪.‬‬

‫ބ‪.‬މުއްދޫގައި ހުންނަ ކަށިކޭލުން (ފާވާ ވަރަްަށް‬

‫ދޮންވިޔަސް) ދޮންވަސް ނުދުވާކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬ވަރަށް ފަހުން ވެސް ދަރަވަންދޫ ބަޔަކު މުއްދުއަށް ގޮސް އެ ރަށު ކަށިކޭލުން ވަސް‬ ‫ބެލިކަމަށް ބުނެއުޅެއެވެ‪ .‬އަދި މިހާރުވެސް‬

‫އެރަށުގެ ކަށިކޭލުން ދޮންވަހެއް ނުދުވާކަމަށް ބުނެއުޅެއެވެ‬

‫މިއީ ތުންތުން މަތިން ދެކެވޭ ވާހަކަ އެވެ‪ .‬މި ކަމުގެ ޙަޤީޤަތް ތާރީޚީ ލިޔުމަކުން‬ ‫ކޮން ތަނެއްގައި ހުންނަ ކޮން‬

‫އެނގޭކަށް ނެތެވެ‪ .‬އަދި ''ބިބީ ޒިޔާރަތް'' މީ‬

‫ކަހަލަ ޒިޔާރަތެްެއް ކަމެއް ވެސް ދިވެހި ތާރީޚީ ހޯދުންތަކުން‬

‫ހޯދިފައެއްނެތެވެ‪ .‬މިއީ ޔޯލަޔޯލަ‬

‫ވާހަކައެއްގެ ގޮތުގައި ކުރީ ޒަމާނުއްސުރެން ފެށިގެން ދެކެވެމުން އަންނަ ވާހަކައެކެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‬ ‫ސިފައެއްގައި އަދިވެސް މި ރަށުން ފެންނަން‬

‫‪.‬‬

‫މި ޒިޔާރަތް ކޮންމެވެސް‬

‫އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަދި އެ ތަނުގައި މަހާނަތަކެްެއް(ގެ ނިޝާންތައް) ވެސް‬

‫ފެންނާން‬

‫އެބަ ހުއްޓެވެ‪ .‬ތާރީޚީ ގޮތުން އަދި މި ޒިޔާރަތް ޙިމާޔަތްކުރާނެ ފަރާތެއް ނެތެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ އޭގެ ޙަޤީޤަތް އަދި މިހާތަނަށް ހޯދިފައި‬ ‫ނުވާތީކަމަށް ވެދާނެ އެވެ‪ .‬މިއީ ވެސް ކޮންމެވެސް ޒަމާނެއްގައި‬

‫ހިނގައިފައިވާ ހާދިސާއެއް ކަމަށްވުން އެކަށީގެން ވެއެވެ‪.‬‬

‫ދިރިއުޅުނު ބަޔަކަށް ވެސް ވެދާނެ އެވެ‪ .‬މިހާރުގެ މީހުންނަށް ނޭނގުނު ނަމަވެސް ކޮންމެވެސް އިރެއްގައި އެ ތަނުގައި‪" ،‬ކަމެއް"‬ ‫ހިނގައިފައި ވާކަން އެ ތަނުން‬

‫ވެސް ރަމްޒުކޮށްދެއެވެ‪ .‬އެ ޒިޔާރަތަކީ އެ ކަމުގެ ހެތްކަކަށް ފުދެއެވެ‬

‫އެހެންނަމަވެސް ރާއްޖޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި ހުންނަ މި ފަދަ ޤަދީމީ އާސާރީ ބިނާތައް‬ ‫ރަމްޒީގޮތުން ނަމަވެސް ރައްކާތެރިކޮށް‬

‫ބެލެހެއްޓުމަކީ މިއަދު ހަމަ ކޮންމެ ދިވެހި ފަރުދެއްގެ‬

‫‪.‬‬

‫ތާރީޚަށްޓަކައި ދަމަހައްޓައި‪،‬‬ ‫މަސްއޫލިއްޔަތެއްކަމުގައި‬

‫ނުވާނެތޯއެވެ؟‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫‪Page 42‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫'' ބޮޑުތަކުރުފާނަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖޯޖު ވޮޝިންގޓަނެވެ''‪.‬‬ ‫އަޙުމަދު_ޖަދުޢާން‬ ‫"ބޮޑުތަކުރުފާނަކީ‪ ،‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖޯޖް ވޮޝިންގްޓަނެވެ‪ .‬ބޮޑުތަކުރުފާނަކީ‬ ‫ދިވެހި‬

‫ގައުމުގެމަހާތުމާ ގާނދީއެވެ‪ .‬ބޮޑުތަކުރުފާނަކީ ދިވެހި‬

‫އުންމަތުގެސަލާހުއްދީނުލް އައްޔޫބީއެވެ‪ ".‬އާދެ‪ ،‬އަޅުގަނޑުމެން މިފަދަ‬ ‫ކިތަންމެ ބޭފުޅެއްގެ ނަންފުޅު‪ ،‬އެތަކުރުފާނަށް ނިސްބަތްކުރިއަސް‬ ‫ޝައްކެއް އޮތްކަމެއް‬

‫އެތަކުރުފާނަށް ހައްޤު ތާރީފް ނުދެންނެވޭނެ ކަމީ‬ ‫ނޫނެވެ‪.‬‬

‫"ހިނގާށެ‪ ،‬މަށާއެކީ ހިޖުރީގޮތުން ދިހަވަނަ ޤަރުނު ތެރެއަށް‪،‬‬ ‫ހިނގާގޮސް ދީބުގައި ކަންތައް އެނގޭނީ ގޮސް ބެލީމާތާ "‬ ‫ހިޖުރައިން‬

‫‪965‬ވަނަ އަހަރުގެ ޝަޢުބާން މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަސް ވެގެންދިޔައީ‪ ،‬އެތައް ޒަމާނެއްވަންދެން އަމިއްލަ މިނިވަންކަމާ‬

‫އުފާފާގަތިކަމުގައި ދިރިއުޅެމުން‬

‫ގެންދިޔަ ދިވެހިންގެ ކަރުގައި އަޅުވެތިކަމުގެ ހިތިރަހަ ލައްވައިލި‬

‫ދިވެހިންގެ މިނިވަންކަމާއި އިސްތިޤުލާލު ގެއްލި‬

‫ދުވަހަކަށެވެ‪ .‬އެދުވަހަކީ‬

‫ޕޯޗްގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމުގެ ދަށަށް ރާއްޖެ ދިޔަ ދުވަހެވެ‬

‫އެދުވަހު ޕޯޗުގީޒުން ދިވެހިންނާ ހަނގުރާމަކޮށް‪ ،‬އޭރު ދިވެހި ތަޚުތުގައި އިންނެވި‬

‫‪.‬‬

‫އައްސުލްޠާން ޢަލީ (ހަވަނަ) ސިރީ އައުދަ‬

‫ސިއާކަ ކައްތިރި މަހާރަދުން‪ ،‬އާދެ !މަޝްހޫރު ޢަލީ ރަސްގެފާނު‪ ،‬ޝަހީދު ކޮށްލިއެވެ‪ .‬އެ ރަސްގެފާނު ޝަހީދުވުމުން އެ ދުވަހުން‬ ‫ފެށިގެން ހިޖުރައިން ‪ 981‬ވަނަ އަހަރުގެ ރަބީޢުލްއައްވަލު މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހު ބޮޑުތަކުރުފާނު މި ޤައުމު މިނިވަން ކޮށްދެއްވުމާ‬ ‫އަނިޔާވެރިކަމުގެ ދަށުގައެވެ‪ .‬އެ އަޅުވެތިކަން ފަނަރަ އަހަރަށް ވުރެ‬

‫ހަމައަށް ރާއްޖެ އޮތީ ޕޯޗުގީޒުންގެ އަޅުވެތިކަމާއި‬ ‫ގިނަ_ދުވަސްތަކަކަށް_ދިގުދެމިގެންދިޔައެވެ‪.‬‬

‫ޕޯޗުގީޒުން ރާއްޖޭގައި އަނިޔާވެރި ބޮޑެތި އެތައް ޖަރީމާއެއް ހިންގަމުން ދިޔައިރު‪ ،‬ރާއްޖޭގައި‬ ‫ފަނޑުވަމުންނެވެ‪ .‬ދިވެހި އެތައް ދަރިންނެއްގެ‬

‫ލެއިން މި ބިމާއި ކަނޑުތައް ރަތްވަމުންދިޔައެވެ‪ .‬ދިވެހިން އީސާއީ ދީނަށް‬

‫ވެއްދުމަށް ފާޅުގައި އެބައިމީހުން މަސައްކަތްކުރަމުންދިޔައެވެ‪ .‬އެކަމަށް‬ ‫މުއައްރިޚުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ބޮޑު‬

‫މަޖުބޫރު ކުރުވަމުންދިޔައެވެ‬

‫ތަކުރުފާނު އެސަރަހައްދަކަށް ނިސްބަތްވާ ބޮޑުތިލަދުންމައްޗަކީ އޭރު‬

‫މުހިންމު ސަރަހައްދެވެ‪ .‬އަނދިރިއަނދިރިން‪ ،‬ވެރިރަށް‬ ‫‪Page 43‬‬

‫އިސްލާމީ ނޫރުގެ އަލި ދިޔައީ‬ ‫‪.‬‬

‫ރާއްޖޭގެ އެންމެ‬

‫މާލޭގައި ވެރިކަން ހިންގަމުން ދިޔައިރު ބޮޑު ތިލަދުންމަތީގެ‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ވެރިއެއްކަމުގައި_ޢައްޔަނު_ކޮށްފައިވަނީ_ވިޔަޒޯރެވެ‪.‬‬ ‫އަލިތަކުރުފާނާއި މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނާއި ޙަސަންތަކުރުފާނު‪ ،‬ބާރަށުގައި ބޮޑުތިލަދުންމަތީގެ‬ ‫ވިޔަޒޯރާ ގާތް ގުޅުމެއް ބޭއްވެވިއެވެ‬

‫ވެރިކަން ހިންގަވަމުން ގެންދެވި‬

‫‪.‬އަދި ޙިކުމަތްތެރިކަމާއި‪ ،‬ހަނގުރާމައިގެ ހުނަރުން ފުރިފައިވާ ގޮތެއްގައި‬

‫ހޯއްދަވައިގެން ބާރަށުގައި" ކަޅުއޮށްފުންމި" ބެންނެވިއެވެ‪ .‬އެ‬

‫އޭނާގެ އެހީ‬

‫އޮޑި ބެންނެވުމަށްފަހު އެބޭފުޅުން ޤައުމީ ޖިހާދު‪ ،‬ޢަމަލީގޮތުން‬

‫ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬އަދި ޕޯޗުގީޒުންގެ ފަރާތުން ލިބިވަޑައިގެންފާނެ ގެއްލުމަކަށްޓަކައި މަލިކަށް އެބޭފުޅުންގެ ޢާއިލާތަކުގެ ދިރިއުޅުއްވުން‬ ‫ބަދަލުކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޕޯޗުގީޒުންގެ އަތްދަށުން ދިވެހި ޤައުމު‬

‫ސަލާމްތަކުރެއްވުމަށް އުތީމު ތިންބެއިން ފެއްޓެވި ޖިހާދުގައި ތިމަރަފުށީ‬

‫އަލިޙާޖީ އާއި‬

‫ޙަސަން_ޙާޖީ_އާއި_ދުވާފަރު_ދަންޑެހެލު_ޢަމަލީގޮތުން_ބައިވެރިވެލެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އެ ބޭފުޅުން ފުރަތަމަ ޕޯޗުގީޒުންނާ ދެކޮޅަށް ޙަމަލާތައް ދެއްވަމުން ގެންދެވީ ރޭގަނޑު ދަންވަރު‪ ،‬ރަށްރަށަށް އަރައިވަޑައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫އަދި އަލިވިލުމުގެ ކުރިން ރާއްޖޭގެ ރަށްތަކުގެ މަލަ‬

‫ނުފެންނަހާ ބޭރަށް އެ ބޭފުޅުން ކަޅުއޮއްފުންމީގައި ވަޑައިގަންނަވައެވެ‬

‫އެގޮތަށް ދުވަސްތައް ވޭތުވަމުން ދިޔައިރު މާލޭގެ ޙާލަތު އައީ ގޯސްވަމުންނެވެ‬ ‫އިތުރުވަމުންނެވެ‪ .‬ތާރީޚީ‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬ޕޯޗުގީޒުންގެ އަނިޔާވެރިކަން އިންތިހާއަށް‬

‫އިލުމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އުތީމު ތިންބެއިން މާލެއަރައި ‪،‬‬

‫އަނދިރިއަނދިރިން މަރުއްވައި‬

‫ޕޯޗުގީޒުންގެ ވެރިކަން ނިންމައިލެއްވީ‪ ،‬އެ ވެރިކަމުގެ ފަރާތުން އޭގެ އަނެއް ދުވަހު ދިވެހިން ޢީސާއީ ދީނަށް ވެއްދުމަށް އަނިޔާވެރި‬ ‫އެތައް_ޖަރީމާއެއް_ހިންގުމަށް_ރާވައިފައިވަނިކޮށެވެ‪.‬‬ ‫"ދިވެހި އުންމަތުގެ އަތްފައިން އަޅުވެތިކަމުގެ ކަސްތޮޅު" މުޅިން‬

‫ނައްޓަވައިލއްވައި‪ ،‬ޙަޤީޤީ ނޫރު އަލި ދަންމަރު އަލުން‬

‫ރޯކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްތިޢުމާރީ އަޅުވެތިކަމަކުން ދިވެހިންނާއި ދިވެހި ޤައުމު މިނިވަން ކޮށްދެއްވި ޤައުމީ‬

‫ބަޠަލު އައްސުލްތާނުލް ޣާޒީ މުހައްމަދު‬

‫ތަކުރުފާނު ސިރީސަވާދީއްތަ މަހާރަދުން ރައްޔިތުންގެ އެދުމުގެމަތިން ‪ 1‬ރަބީއުލްއައްވަލް ‪ 981‬އިން ‪ 1‬ރަމަޟާން ‪ 993‬އަށް‬ ‫ރާއްޖޭގެ_ރަސްކަން_ކުރެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫ބޮޑު ތަކުރުފާނުގެ ރަސްކަމުގައި އެތައް ރޮނގަކުން ޤައުމަށް އަގުހުރި‬

‫ޚިދުމަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވިއެވެ‪ .‬ސިޔާސީ‪ ،‬އިޖްތިމާއީ‪ ،‬އަދި‬

‫އިޤްތިޞާދީ ގޮތުން‪ ،‬އޭގެ ކުރިން ދުވަހަކުވެސް ޤައުމު ނުދެކޭފަދަ ތަރައްޤީއެއް‬

‫ގެންނެވިއެވެ‪ .‬ދިވެހި ސިފައިންގެ ލަޝްކަރެއް‬

‫އުފެއްދެވިއެވެ‪ .‬މުއައްރިޚުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި މިއީ ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ރާއްޖޭގެ އުފެދުނު ސިފައިންގެ‬ ‫ދިވެހި ފައިސާ ކަމުގައިވާ ގެންގުޅުނު‬

‫ބޮލީގެބަދަލުގައި ފައިސާ ޖެއްސެވިއެވެ‪ .‬އަދި ރާއްޖޭގައި އިސްލާމީ އަޤީދާ‬

‫ކުރައްވައި މިސްކިތްތައް ބިނާކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ބުނެވޭ ގޮތުގަ‬ ‫‪Page 44‬‬

‫ލަޝްކަރެވެ‪ .‬އަދި އޭރު‬ ‫ވަރުގަދަ‬

‫ދިވެހިން މިހާރު ލިޔެކިޔުމަށް ބޭނުންކުރާ ތާނަ އަކުރު އުފެދިގެން‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އައީވެސް_އެދުވަސްވަރުއެވެ‪.‬‬ ‫ޤައުމީ ދުވަސް ފާހަގަކޮށް‪ ،‬އެދުވަހުގެ އުފަލުގައި ޖަލްސާތައްބާވައި‪ ،‬ސަޔާއި މުނިފޫހި ފިލުވުމުގެ ޙަފުލާތައް ބާއްވަމުންގެންދާ މި‬ ‫ޒަމާނުގައި‪ ،‬ޤައުމާއި ދީނުގެ ޙައްޤުގައި‬

‫ބޮޑުތަކުރުފާނު ކުރެއްވި އިޚްލާޞްތެރި މަތިވެރި ޖިހާދުން ފިލާވަޅު‬

‫ލިބިގަންނަންތިބީ‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ކިތައް މީހުންތޯ އެވެ؟‬ ‫‪.................‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫ފުރަމާލެއަކީ ޙަޤީޤަތުގައި ވެސް‪.....‬‬ ‫ފުރަމާލެއަކީ ޙަޤީޤަތުގައި ވެސް ގިރާވަރުމީހުން ހޮވި ރަށެއް ހެއްޔެވެ؟‬

‫ޙުސައިން_ޝާކިރު‬ ‫މާއިހު‬

‫އެވޭލާ‬

‫ޒަމާނުއްސުރެ ކިޔެމުން އަންނަ ގޮތުގައި މާލެއަކީ‬

‫ގިރާވަރުމީހުން މަހަށް‬

‫ނުކުމެ އުޅުމުގައި ހޮވިރަށެކެވެ‪" .‬ދަ މާލްޑިވް‬

‫އައިލެންޑާރސް‪ ،‬އަ ސްޓަޑީ އޮފް ޕޮޕިއުލަރ ކަލްޗަރ އޮފް އޭން އެންޝަންޓް‬ ‫ކިންގްޑަމް" ގައި ޒޭވިއަރ‬ ‫ރާއްޖޭގެ ތާރީޚުން ނަން‬

‫ރޮމޭރޮ‪-‬ފްރިއާސް ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ ގޮތުގައި‬ ‫އެނގޭ ފުރަތަމަ ރަސްގެފާނު "މަލެއްފަދަ ކޮއި"‬

‫ކޮއިމަލާ ކަލޯ އަކީ އިންޑިއާ މީހެކެވެ‪ .‬ކޮއިމަލާ ކަލޯ ރާއްޖެއައިސް މާލޭގައި‬ ‫ވަޒަންވެރިވީ ގިރާވަރުމީހުންގެ އަތުން ހުއްދަ ހޯއްދަވައިގެންނެވެ‬

‫‪.‬އޭނާ މި‬

‫ވާހަކަ ބަޔާން ކުރައްވާފައިވަނީ ދޫދޫމަތިން ކިޔެމުން އައިގޮތަށް‬

‫އޭނާ އަޑު‬

‫އެއްސެވިގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫ސްރީ ލަންކާގެ "މަހަވަންސާ" ގައި ސްރީ ލަންކާގައާއި ދިވެހިރާއްޖޭގައި ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިވި ބައެއްކަމަށް ލިޔެފައިވަނީ ހުޅަނގު‬ ‫އިންޑިޔާއިން ފޮނުވާލި ބަޔަކު ދަތުރުކުރި ދެ ނަވުން‬ ‫ވަޒަންވެރިވީކަމުގަ އެވެ‪ .‬އަދި އަނެއް ނަވަށް ދެވުނީ ސްރީ‬

‫‪Page 45‬‬

‫އެއްނަވުގެ މީހުންނަށް ރާއްޖެ އާދެވި އެނަވުގެ މީހުން ރާއްޖޭގައި‬ ‫ލަންކާއަށްކަމަށާއި އެ ނަވުގެ މީހުން ސްރީލަންކާގައި ވަޒަންވެރިވީ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ކަމުގަ އެވެ‪ .‬މިހާދިސާއެއް ހިނގާފައިވަނީ ގާތްގަނޑަކަށް ބީސީގެ (ސަލާމްލެއްވި‬

‫ޢީސާގެފާނުގެ) ‪ 300‬އަހަރު ކުރީން ކަމުގަ‬

‫އެވެ ‪.‬‬ ‫އަދިވެސް ތަކުރާކޮށް ދަންނަވަމެވެ‪ .‬ފަހަރުގައި‪ ،‬ދޫދޫމަތިން ކިޔެމުން މިއަންނަ ކޮއިމަލާ ކަލޯ‬ ‫ގައި މިބުނާ ނަވެއް ރާއްޖެ އައިވާހަކަ‬

‫ވާހަކައިގެ ފެށުމަކީ "މަހަވަންސާ"‬

‫ކަމުގައިވެދާނެ އެވެ‪ .‬އަދި އެހެންކަމުގައިވަނީނަމަ އޭރު މި ރާއްޖޭގައި‬

‫ނޫޅޭނެ އެވެ‪ .‬އެހެންމިދެންނެވީ ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިވި‬

‫އެއްވެސް ބަޔަކު‬

‫ބަޔަކީ އެ ނަވުން ދަތުރުކުރި ދަތުރުވެރިން ކަމުގައި "މަހަވަންސާ" ގައި‬

‫ލިޔެފައިވާ ކަމަށް ތާރީޚު ދިރާސާ ކުރައްވާ ބޭފުޅުން ލިޔުއްވާފައި ހުންނަ‬

‫ލިޔުންތަކަށް ބުރަވެހުރެ އެވެ‪ .‬ވީމާ‪ ،‬ވަކި ރަށެއްގައި‬

‫ވަޒަންވެރިވުމަށް ވަކިބައެއްގެ އަތުން ހުއްދަހޯދަންޖެހޭނެކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ގަބޫލުނުކުރެވޭތީ އެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮއިމަލާ ކަލޯ ވާހަކައިގެ ފެށުމަކީ‬

‫އުތުރުކަރައިގެ ކަލިންގާ ގެ ރަސްގެފާނު ބްރަހާމަދިއްތިޔާ އޭނާގެ ދަރިކަލުން‬

‫ސޫރުދަސަރުނަ އާދީއްތިޔަ އާ ކޮންމެ ވެސް ކަމެއްގައި‬

‫އަމީރު ސްރީ‬

‫ހިތްޕުޅުހަމަޖެހިވަޑައިނުގެން ފޮނުއްވާލެއްވި ފޮނުއްވާލުންކަމުގައި ވުމަކީ‬

‫ވެސް އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުގައި ވަނީނަމަ އޭރު މި ރާއްޖޭގައި‬

‫މީހުން ވަޒަންވެރިވެ އުޅޭނެ އެވެ‬

‫‪.‬‬

‫މ‪.‬ޕޮންޕިޔާ ޢަލީ ޙުސައިންގެ ތަޞްނީފެއްކަމުގަވާ "ފުރަމާލޭގެ ބޮޑުފާރުން އެއްގަން" ފޮތުގައި ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ ‪.‬‬ ‫"އިހުޒަމާނުގައިވެސް ގިރާވަރުމީހުން ބުނެއުޅެޔޯލަ އެވެ‪ .‬ފުރަމާލެއަކީ އަފުރެމެންގެ ރަށެކޭ އެއީ‬

‫އަފުރެމެން އެންހިފަން‬

‫ނުކުމެއުޅުމުގައި ހޯދިރަށެކެވެ‪ .‬ގިރާވަރު ރައްޔިތުންނަށް މަހަށްދާން ދޯނިފަހަރު ދެއްވައި ރިއާކަނޑާފޮތިދެއްވައި އެކިއެކިބޭނުންތައް‬ ‫ފުއްދާދެއްވަ އެވެ‪ .‬އަލްއަމީރު މުޙަންމަދު ފަރީދުގެ‬

‫ރަސްކަން ނިމެންދެން ގިރާވަރުގެ ރައްޔިތުންނަށް ކޮންމެ މަހަކު ފައިސާގެ‬

‫އެހީދެއްވުމާއި އެމީހުންގެ މުހުތާދުތައް ފުއްދައިދެއްވަ އެވެ‪".‬‬ ‫ކިޔެމުން އަންނަ މިބާވަތުގެ ވާހަކަތަކަށް ބަލާއިރު މި ވާހަކަ ކިޔުމުގައި‬

‫ކުދިކުދިތަފާތުހުރިނަމަ ވެސް އަސްލަކީ އެއްވާހަކައެއް‬

‫ކަމަށް ހީކުރެވެ އެވެ‪ .‬އެހެނީ‪ ،‬އެއިން އެއްވެސް ވާހަކައެއް ކޮއިމަލާ ކަލޯއަށްވުރެ ދުރަށް ނުދާކަމެވެ ‪.‬‬ ‫ދިވެހިން އިސްލާމް ދީން ރަސްމީގޮތުން ޚިޔާރުކުރިކަމަށް ފެންނަންހުރި ތާރީޚުތަކުން ދައްކާކަމަށް ތާރީޚް ދިރާސާކުރައްވާ‬ ‫މުއައްރިޚުން ލިޔުއްވަނީ ‪ 1153‬ވަނަ އަހަރުގައި ކަމަށެވެ‪ .‬ދިވެހިރާއްޖެ އިސްލާމް ދީން ރަސްމީގޮތުން ގަބޫލުކުރި އިރު ރާއްޖޭގެ‬ ‫ރަސްކަމުގައި އޭރު އިންނެވި‬

‫ބޭފުޅަކީ ކޮއިމަލާ ކަމަށާއި އެ ރަދުން ޣައިރު ދީނަށާއި އިސްލާމްދީނަށް‬

‫ޢަދުލުވެރި ވެރިކަމެއް‬

‫ކުރެއްވިކަމަށާއި އެ އަށްފަހު އެ ރަދުން ޙައްޖު ދަތުރުފުޅެއްގައި ފުރާވަޑައިގަތުމާއެކު ދިވެހިންގެ ލޯތަކުން ޣާއިބުވެގެން ދިޔައީކަމަށް‬ ‫މުއައްރިޚުން ބަޔާންކުރައްވަ އެވެ‪.‬‬

‫އެހެންނަމަ ވެސް މި ޒަމާނުގެ ހޯދުންތަކުގެ އަލީގައި ތާރީޚުގެ ޢިލްމުވެރިން‬ ‫‪Page 46‬‬

‫ހާމަކުރައްވާގޮތުގައި ދިވެހިރާއްޖެ އިސްލާމް ދީން‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޚިޔާރުކުރި އިރު ރާއްޖޭގެ ރަސްކަމުގައި އިންނެވި ރަސްގެފާނުގެ ނަންފުޅަކީ ތްރިބުވަނަ އާދީއްތިޔަ އެވެ‪ .‬މިއީ‪ ،‬ތީމުގޭ ދަރިކޮޅުގެ‬ ‫ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުގައި ވަނީނަމަ މިރަދުންނަކީ ދޫދޫމަތިން ކިޔެމުން އެ އަންނަ ފަދައިން ރާއްޖެއިން ބޭރުން ވަޑައިގަތް ބޭފުޅެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް ގަބޫލުކުރެވޭގޮތުގައި މި‬ ‫ރަށަކަށް މަތިފުށުން ނިސްބަތްވެ ވަޑައިގަންނަވާ‬

‫ބޭފުޅަކުވާނީ ހަމަ ސާފު ދިވެހި ނަސްލުން އުފަންވެ ވަޑައިގެން‬ ‫ބޭފުޅަކަށެވެ‪ .‬މި ރަދުން ރާއްޖޭގެ ރަސްކަންކުރެއްވުމަށް މާލޭގައި‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ހުންނެވުމަށް‬

‫ގިރާވަރުމީހުންގެ ރުހުން ހޯއްދަވަން ޖެހިވަޑައިގަންނަވާނެކަމަށް ގަބޫލެއް ނުކުރެވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫އުތުރުކަރައިން އައި ބަޔަކު ރާއްޖޭގެ އުތުރުގެ ރަށްފުށުގައި ވަޒަންވެރިވިފަހުން އިންޑިއާގެ ކަލިންގާގެ ރަސްގެފާނު ބްރަހާމަދިއްތިޔާ‬ ‫ގެ ދަރިކަލުން ބްރަހަމަދައްތާ ދެކެ ހިތްޕުޅާހަމަ ނުކުރައްވައި‪ ،‬ދީވާ މާރީ (ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫ރާއްޖޭގައި ފުރަތަމަ ރަސްކަމެއް‬

‫)އަށް ފޮނުވާލެއްވުމުން އެ މަނިކުފާނު‬

‫ގާއިމުކުރެއްވީކަމަށް ޝިހާބުއްދީން ‪ 1658-1658‬އޭ ޑީ ހަވާލާދެއްވާ ނަސީމާ‬

‫"އެސޭ އޮން އާރލީ މޯލްޑިވްސް" ގައި ލިޔުއްވާފައިވެ އެވެ‪ .‬އަދި‬

‫މުހަންމަދު‬

‫ބުރަހަމާދިއްތިޔާ އާ ބުރަހަމަދައްތާ އާ މި ދެނަމަކީ އެއް‬

‫ރަސްކަލަކަށް ކިޔާފައިވާ ދެ ނަންފުޅަކަށް ވެދާނެކަމަށް ވެސް ލިޔުއްވާފައިވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫ކަލިންގާގެ އަމީރު ސްރީ ސޫރުދަސަރުނަ އާދީއްތިޔާ މިރާއްޖޭގައި އާދީއްތާ ޑައިނިސިޓީގެ‬ ‫އެހެން ޕެރެގްރާފެއްގައި ލިޔުއްވާފައިވެ‬

‫ވެރިކަން ރަސްކަން ފެއްޓެވި ކަމަށް‬

‫އެވެ‪ .‬އުތުރުކަރައިގެ އަމީރަކު ރާއްޖެ ވަޑައިގެން ރާއްޖޭގައި ވެރިކަމެއް‬

‫އުތުރުކަރައިގެ ބަޔަކު މިރާއްޖޭގައި ތިބިނަމަ އެބައެއްގެ‬

‫ފައްޓަވާއިރު‬

‫އެހީތެރިކަން ލިބުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެހެންނަނަމަ ވެސް މި‬

‫ފުރަމާލޭގައި ރަސްކަމުގެ ކިއްލާ ބިނާކުރުމަށް އެމީހުންގެ ހުއްދަ ހޯދަންޖެހޭނެ ކަމަކަށް ގަބޫލެއް ނުކުރެވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫ނޮޅިވަރަމް‪ ،‬ކުރުހިންނަވަރަމް އަދި‬

‫އުތުރުކަރައިން އައިސް ރާއްޖޭގައި ވަޒަންވެރިވީމީހުން ރަށްރަށަށް "ވަރަމް" ލައިގެން‬

‫ގިރާވަރަމް ފަދައިން ކިޔާއުޅުނުކަމަށާއި މިހާރު ތިލަދުންމަތި އަދި ފާދިއްޕޮޅުގައި ނޮޅިވަރަމު ހިންނަވަރު އަދި ގިރާވަރު ވާކަމަށާއި‬ ‫އެތައް ޤަރުނެއްގެ ފަހުން މިހާރު އެރަށްރަށުގެ‬

‫ނަންކިޔާގޮތަށް އެ ނަންތައް ބަދަލުވެގެން ދިއައީ ކަމުގައި ވުމަކީ‬

‫އެކަށީގެންވާ‬

‫ކަމެއްކަމުގައި ލިޔުއްވާފައިވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫ނޭޝަނަލް ސެންޓަރ ފޮރ ލިންގްއިސްޓިކް އެންޑް ހިސްޓޮރިކަލް ރިސާރޗު (ދިވެހިބަހާއި‬

‫ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ‬

‫މަރުކަޒުން) ކުރެއްވި މަސައްކަތްޕުޅުން ޢީސާ ޢަލައިހިއްސަލާމުގެ ކުރީގެ ވާހަކަތަކާއި ފަހުގެ ތެދު ޙަޤީޤީ މަޢުލޫމާތުތައް ރާއްޖޭގެ‬ ‫ޤަދީމީ ތާރީޚާއި ބެހޭގޮތުން ހޯއްދަވާ ހާމަކުރައްވާފައި ވެ އެވެ ‪.‬މި މަޢުލޫމާތުތަކުތެރޭގައި ރާއްޖެއަށް މާއިހު އެވޭލާގައި ކިޔާފައިވާ‬ ‫ނަންނަމާއި މާލެއަށް ކިޔާފައިވާ ތަފާތު ނަންނަން ހާމަކުރައްވާފައި ވެ އެވެ‪ .‬މި ދެންނެވި މަޢުލޫމާތުގެ އަލީގައި ފިކުރު ހިންގާއިރު‬ ‫"ތާއަބަދު ދުނިޔެ ފެށުނީއްސުރެ އަދާޖެހެންދެން" މާލެއަށް‬

‫ކިޔާއުޅުނު ނަމަކީ "މާލެ" ނޫންކަން އެނގެ އެވެ‪ .‬މާލެ މި ނަމަކީ‬

‫ޒަމާންތަކަކުން އިވޯލްވް ވެގެން އައި ނަމެއްކަމުގައި ވެދާނެ އެވެ‬

‫‪.‬އެހެންކަމުގައިވީނަމަ ވެސް މާލެ މި ނަމަކީ "އަބަންބާ"‬

‫"އެމްބްރިޔާ" މިއިން ނަމަކާ އެއްވެސް ގުޅުމެއް ނެތް ނަމެއްކަން އަޑު އެހުމުން ވެސް އެނގޭވަރުވެ‬ ‫ނަމަކީ ވެސް ‪ 11‬ވަނަ ޤަރުނުގައި ރާއްޖޭގެ ތާރީޚު‬

‫އެވެ‪ .‬އިސްވެ ދެންނެވި ދެ‬

‫ލިޔުއްވި ބޭރުގެ މުއައްރިޚުން ރާއްޖޭގެ ވެރިކަންކުރާރަށަށް އާދެ‪ ،‬މި‬

‫ފުރަމާލެއަށް ކިޔާކަމަށް ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ ދެ ނަމެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 47‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މި ހުރިހާ ވާހަކައަކަށް ފަހުވެސް އުފެދޭ ސުވާލަކީ‪ ،‬ފުރަމާލެއަކީ ހަމަ‬

‫ޙަޤީޤަތުގައި ވެސް ގިރާވަރުމީހުން ހޮވިރަށެއް ހެއްޔެވެ؟‬

‫އެބުނުމުގެ ތާރީޚީ އެއް ވެސް ބުރަދަނެއް އެބަވޭހެއްޔެވެ؟‬ ‫‪----------------‬‬‫(ނިމުނީ)‬

‫ނަޞްރުގެ ދުވަސް ‪ .....‬ސަބަބުގެ ދުވަސް!!‬ ‫އާދަމް_ނަޞީރު_އިބްރާހީމް‪/‬ތޮއްޑޫ_(‪)2010‬‬ ‫މެދު ގޭތެރެ ވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް ތައްޔާރު‬

‫ކުރެވިފަ އެވެ‪ .‬ބިތްތަކާއި‪،‬‬

‫ފަންގިފިލާ ވަނީ މާފަތިތައް ދަމައި ޒީނަތްތެރި ކުރެވިފަ އެވެ‪ .‬އެކި ކުލަ‬ ‫ކުލައިގެ ފުއްޕާހަންތައް އެލުވިފައިވަނީ ކޯނިކޯންޏަށެވެ‪ .‬މުޅި ގޯތިތެރެއަށް‬ ‫ލިބިފައިވަނީ ފަޅުކަމެއް ނެތް ހޭލަ މޭލަ ކަމެވެ‪ .‬ބަދިގެ ފަރާތުގައި އޮތީ ހަވާދު‬ ‫ދެވުމާއި ކެއްކުމެވެ ‪.‬ގިފިލި ފަރާތުގައި ހުރި މޭޒެއްގެ ދޮށުގައި ރަށުގެ އިސް‬ ‫ދެތިން މީހަކު ޙަރަކާތްތެރިވަމުންދެ އެވެ‪.‬‬

‫އަރައިގެން އައި‬

‫އިރާ އެކު އެ‬

‫މީހުން ތައްޔާރުވަމުން އެ ދަނީ އުމުރުން އަށެއްކަ އަހަރުގެ ފިރިހެން ކުއްޖަކު‬ ‫ނަކަތްގެ ލެވުމަށެވެ ‪.‬ގޭތެރޭގައި ހުރި ބޮޑު އަށީގައި ތަންމަތި އަޅައިފައި އެހެރީ އެ ކުއްޖާ ގެނެވުނީމާ އޭނާ‬

‫ބާއްވާށެވެ‪ .‬ދޭތެރެ‬

‫ދޭތެރޭން މީހަކު ބުނެލަ އެވެ‪ .‬މި އަދަކު މާލޭ ރޭޑިޔޯ އެއް ނުލިބެ އެވެ‪'' .‬އެހެން ދޯ'' އޭ ބުނެލުން ފިޔަވައި އެކަމާ ކަންބޮޑުވެގެން‬ ‫އުޅޭ ހަމަ އެކަކު ނެތެވެ‪ .‬ދުވަހުގެ އުފާވެރިކަން އެ އަށްވުރެ މާ ބޮޑެވެ‪.‬‬

‫ޚިތާނު ކުރެވުނު ކުއްޖާ ގޭތެރެއަށް ގެނެސް ބޮޑުއަށީގައި ބާއްވައިފި އެވެ‪ .‬ގޭތެރޭ ހުރި މޭޒުމަތީގައި ކެސެޓު ރޭޑިޔޯއެއް ހުއްޓެވެ‪.‬‬ ‫އަވަށްޓެރިގެޔަކުން ގެނައި ރޭޑިޔޯ އެކެވެ ‪.‬ކޮއްކޮ ގެނެސް ބޭއްވުމުން ''ޚިތާނުގެ އީދު'' ފެށުނީކަމުގެ އިޙްސާސް‬ ‫އުފަލުން ލަވައެއް ޖަހަން ވެގެން ގޮސް ކެސެޓެ ރޭޑިޔޯ ހުރި‬

‫ކުރެވުނެވެ‪ .‬ވީ‬

‫އެ މޭޒުކައިރީ ހުއްޓިލި މީހަކީ މި މަޒުމޫނު ލިޔަމުން މިދާ‪،‬‬

‫އަޅުގަނޑެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 48‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެއްފުރައިގެ ކުއްޖަކު ވައިއަޑަކުން އަޅުގަނޑުގެ‬

‫''އޭތް !މާލެ އަށް ބަޔަކު އަރައިފިޔޯ!'' ރަށު އޮފީސް ދޮށުން އައި އަޅުގަނޑާ‬

‫ކަންފަތްދޮށުގައި ބުނެލި އެވެ‪ .‬ލަވައަކާއި ލަވަ އެކެވެ‪ .‬ކެސެޓަކާއި ކެސެޓެކެވެ‪ .‬މިހާ ބޮޑު އާ ޚަބަރެއް ލިބުނީމާ އެންމެ ފުރަތަމަ‬ ‫އެ ވާހަކަ ބުނާ މީހަކީ ''މަ'' ކަމަށް ވާހިތް ވެއްޖެ އެވެ‪ .‬ދުވެފައި ދިޔައީ ބަދިގެ ފަރާތަށެވެ‪ .‬ބަދިގޭ އޮޅިއާ އަރާ ހަމަވެވުމާއެކު މި‬ ‫ޚަބަރު އުދުއްސާލައިފީމެވެ‪'' .‬އޭތް މާލެ އަށް‬

‫ބަޑިޖަހާ ބަޔަކު އަރައިފިޔޯ!''‬

‫ކައްކަން ތިބި‬

‫އަންހެނުންތަކަށް މި ހޫނު ޚަބަރު‬

‫ލިބުމުން‪ ،‬ކަންތައް ވެގެން ދިޔައީ‪ ،‬މީދާ ހަރަކަށް ހޫނުފެން އެޅީމައި ކަންވާ ގޮތަށެވެ‪ .‬އެކި މީހުން އެކި އަޑުން ރޮމުން ހޭރެމުން‬ ‫އެކި ދިމާއަށް ދުވެގެންފި އެވެ‪ .‬ހަނޑޫފޮޅަން އިން މީހަކު ނަމަ‪،‬‬

‫ބިންމައްޗަށް ބަތްޕޮޅި އެއްލައިލައިފަ އެވެ‪ .‬ހަވާދު ފުނޑަން‬

‫އިންމީހަކު ނަމަ‪ ،‬ދާ މައްޗަށް ފޮއި ދޫކޮށްލައިފަ އެވެ‪ .‬އޭރު ރަށުގެ ކަރަންޓުގެ ހާލަތު އޮތް ގޮތުން ކަރަންޓު ލިބެނީ އިރު އޮއްސި‬ ‫ހަޔަކުން‪ ،‬ރޭގަނޑު އެގާރަ‬

‫އަށެވެ‪ .‬އޭގެ ފަސް ވޭތުކުރަންޖެހެނީ ފުޅިބައްތި އަލީގަ އެވެ‪ .‬ޚިތާނު‬

‫ކުރުންފަދަ ބޮޑުކަމެއްގައި‬

‫ކަމަށްވަނީ ނަމަ‪ ،‬ގެއެއްގައި ހުންނަ ބައިކިލޯ ޖަނަރޭޓަރެއް ކުއްޔަށް ހިފަނީ އެވެ‪ .‬މި ދެންނެވި ޖަނަރޭޓަރު ގެނެސްގެން އެ އަށް‬ ‫ޕެޓުރޯލު އަޅަން އަޅުގަނޑުގެ ބޭބެޔަކު އުޅުނީ މި ވަގުތު އެވެ‪ .‬އެ‬

‫ކަމަކު އެ ޚަބަރު ލިބުމާއެކު އޭނާ އަށް ވެސް ކުރެވޭ ނުކުރޭ‬

‫ކަމެއް ނޭނގުނެވެ‪ .‬އެންމެ ފަހުން އެކަން ވެސް ހުއްޓާލައިފި އެވެ‪ .‬އަވާރާއެއްހެން ތެދުވެ ހުއްޓެވެ‪ .‬އެ އެއްޗަކާ އެ އެއްޗެކެވެ ‪.‬‬ ‫އެމީހަކާ_އެމީހެކެވެ ‪.‬‬ ‫އިސާހިތަކު ފެނުނީ ރަށު އޮފީހު ޕިޔޯނު‬

‫އައިތަނެވެ ‪.‬އެނާ ބުނީ ގޭ ފިހާރައި ތަޅުދަނޑި ތިމަންނަ އާ ހަވާލު ކުރުމަށް ކަތީބު‬

‫ބުނުއްވި ވާހަކަ އެވެ‪ .‬ރަށު އޮފީހުގެ ހުއްދައާ ނުލައި ފިހާރައިން އެއްވެސް‬

‫އެއްޗެއް ވިއްކައިގެން ނުވާނެ ކަމުގަ އެވެ‪ .‬އަދި‬

‫އަމިއްލަ ބޭނުމަކަށް ވެސް އެއްޗެއް ނަގައިގެން ނުވާނެ ކަމުގަ އެވެ‪ .‬އިތުރު ސުވާލެއް ކުރުމެއް ނެތެވެ‬

‫‪.‬ބައްޕަ ނިކުންނަވައި‪،‬‬

‫ވަގުތުން އޭނާ އާ ތަޅުދަނޑި ހަވާލު ކުރައްވައިފި އެވެ ‪.‬‬ ‫މުޅި ރަށް ނުތަނަވަސް ވެއްޖެ އެވެ‪ .‬ހާސްކަމާއި ކަންބޮޑުވުން‬

‫އާންމުވެއްޖެ އެވެ‪ .‬މާލޭގައި ތިބި މަގޭ ދަރިންކޮޅޭ‪ ،‬ޑަކުޓަރަށް‬

‫ދައްކަން ގެންދިޔަ މަގޭ މާމައޭ‪ ،‬ކަނޑުމަތީގައިވީ މަގޭ ފިރިމީހާއޭ ކިޔައި އެކި މީހުން ރޮއި އުޅޭ އަޑު އިވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މިހާރު ގިނަ ބަޔަކު ގޮސް އެ ތިބީ އަތިރިމަތީގަ އެވެ‪ .‬މާލެ އާ ދިމާއިން ދުމެއް އަރައި‪ ،‬އަލިފާނެއް ފެނި‪ ،‬މި ކަހަލަ ކަމެއް ވޭތޯ‬ ‫އެވެ‪ .‬ފޯނުގެ ޒަމާނެއް ނޫނެވެ‪ .‬ރޭޑިޔޯ ނުލިބެންޏާ ޚަބަރެއް ފިލާނެ ހަމަ އެއްގޮތެއް ނޯވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މެންދުރުވާން ވުމުން ރަށު އޮފީހުގެ ފަރާތުން ރަށު ތެރޭގައި ގޮވާލުމެއް ގޮވާލެވުނެވެ‬

‫‪.‬ރަށުގެ ކުދިބޮޑު އެންމެހާ ފިރިހެނުން‬

‫މެންދުރު ނަމާދަށް މާ މިސްކިތަށް ހާޒިރުވާންވީ އެވެ‪ .‬ނަމާދަށް ފަހު‪ ،‬ހިނގައިގެން މި އުޅޭ ހާދިސާއާ ބެހޭ‬

‫ބައެއް މަޢުލޫމަތު‬

‫ރަށު ކަތީބު އަލްފާޟިލް ޢަލީ އާދަމް އޮޅުންފިލުއްވައިދެއްވި އެވެ‪ .‬އަދި ވަރަށް އަސަރާއެކު ރައްޔިތުންނައިގެން ދުޢާ އެއް ކުރެއްވި‬ ‫‪.‬‬

‫އެވެ‬

‫އޮލިމްޕިކް ކޮމިޓީގެ އޭރުގެ ޗެއަރމަން‪ ،‬އަލްފާޟިލް މުޙަންމަދު ޒާހިރު ނަޞީރު އެ ދުވަހު ހުންނެވީ ތޮއްޑޫގަ އެވެ ‪.‬މާލޭން އައި‬ ‫ރަށު ދެ ދޯންޏެއްގެ މީހުން ގެންދަވައިގެން އެ މީހުންނަށް‬

‫ފެނުނު ކަންތައްތައް އަޑުގަދަ ކުރާއިން މުޅިރަށަށް އިއްވަވަ އެވެ‪ .‬އެ‬

‫މީހުން ދުށްތަން އެމީހުން ކިޔައިދެ އެވެ‪ .‬ބަޑި ހިފައިގެން ދުވަނި ކޮށް ދުށްވާހަކަ‬ ‫‪Page 49‬‬

‫އެވެ‪ .‬ސަލާމަތްވާން ދުވާ ދިވެހިންނާއި ދިމާވި‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ވާހަކަ އެވެ‪ .‬ފަޅު އޮޑިފަހަރުގައި ތިބި ބައެއް ދަތުރު ވެރިން ވަރަށް އަނިޔާވެރި ގޮތަކަށް ދަމާބޭލި މަންޒަރު ފެނުނު ވާހަކަ އެވެ‪.‬‬ ‫ބައެއް އޮޑި ފަހަރަށް ފިލައިގެން ނެރުން ނުކުމެވުނު ވާހަކަ އެވެ ‪.‬‬ ‫މިހާރު މުޅި ރަށުތެރޭގައި އޮތީ ހަމަ ހިމޭންކަމެވެ‪ .‬ހީވަނީ ކަށުނަމާދަކަށް ތައްޔާރުވެފައި އޮތްހެންނެވެ‬

‫‪.‬ޖަދަލެއްކޮށް ޝަކުވާއެއް‬

‫ކުރާމީހަކު ނެތެވެ‪ .‬އަނގައިންބުނެ ބާރަށް ވާހަކަ ދައްކައި އުޅޭ މީހަކު މަދެވެ‪ .‬ހަމަ ކޮންމެ މީހަކު ވެސް އިންތިޒާރު ކުރަނީ ރަށު‬ ‫އޮފީހުން ބުނުއްވައިފާނެ އެއްޗަކަށެވެ ‪.‬ކުރައްވައިފާނެ އަމުރަކަށެވެ‪ .‬އަޑު ގަދަ ކުރާއިން ދީފާނެ ޚަބަރަކަށެވެ‬

‫‪.‬ކިޔަމަންތެރިކަމާއި‬

‫ކެތްތެރިކަމާއި ގުޅުންތެރިކަން ފިޔަވައި ފެނިގެނެއް ނުދެ އެވެ ‪.‬‬ ‫ވީކަމެއްވެ ރާއްޖެ ސަލާމަތްވެއްޖެ އެވެ‪ .‬ރޭޑިޔޯގެ ޚިދުމަތް އަލުން ލިބެން ފަށައިފި އެވެ‪ .‬އެ ދުވަހަކީ ނޮވެމްބަރު މަހުގެ ‪ 3‬ވަނަ‬ ‫ދުވަސްކަމާއި‪ ،‬އެއީ ‪1988‬ވަނަ އަހަރުކަން ވެސް އެނގުނީ އޭގެ‬

‫ފަހުންނެވެ‪ .‬ކަން ހިނގި އިރު އަޅުގަނޑަކީ ވެސް ކުޑަ‬

‫ކުއްޖަކަށްވީތީ އެވެ‪.‬‬

‫ޢުދުވާނީ ޙަމަލާ ހިނގައި ދިޔަތާ ވަރަށް ކައިރި ތާރީޚެއްގައި މާލެ އާދެވުނެވެ ‪.‬ސިފައިންގޭ ފާރުން ގޮއްވާލައިފައި ހުރި ތަން އަދި‬ ‫ނުބައްދައި ހުއްޓާ ދުށް ހަނދާނެއްވެ އެވެ‪ .‬ޕޯސްޓު ބިލްޑިންގ ގެ މައިދޮރުގެ ތަޅަށް ބަޑިޖަހައި އެ ތަޅު ހަލާކު ކޮށްލައިފައި ހުއްޓާ‬ ‫އެ މަންޒަރު ވެސް ދުށީމެވެ‪ .‬ހިނގައިދިޔަ‬

‫ތަޙުޤީޤުތައް ރޭޑިޔޯގެ ޒަރީޢާ އިން‪ ،‬އަޑު އިވިފައިވެ އެވެ‪ .‬ޓީވީން ބައެއް މަންޒަރު‬

‫ފެނިފައިވެއެވެ ‪.‬‬

‫މި ހަމަލާ ރޭވުނީ ކިހިނެއް؟‬ ‫މި ހަމަލާގެ މުހިންމު ބޮޑެތި ރޭވުންތައް ހިނގައިފައިވަނީ ޝްރީ ލަންކާގަ އެވެ‬

‫‪.‬ބައެއް ރޭވުންތައް ލަންކާގެ ހޮޓާހޮޓަލުގަ އެވެ‪.‬‬

‫ބައެއް ރޭވުންތައް ޕްލޮޓު ޖަމާޢަތުގެ ކޭމްޕްތަކުގަ އެވެ‪ .‬ޚާއްޞަ ކޮށް މުއްލި ކުލަމު ކޭމްޕްގަ އެވެ‬

‫‪.‬ޙަމަލާގައި ބައިވެރިވި ތަފާތު‬

‫މީހުން ތަމްރީނުވެފައިވަނީ ވެސް މުއްލި ކުލަމު ކޭމްޕުގަ އެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި ބަޑިޖަހާ މީހުން ހިމެނެ އެވެ‬

‫‪.‬ތަންތަން ގޮއްވާނެ‬

‫މީހަކު_ވެސް_ތައްޔާރު_ކުރެވުނެވެ ‪.‬‬ ‫ލަންކާގައި ހިނގި ރޭވުންތަކުގެ އެއްބައި މާލޭގައި ވެސް ހިންގާފައިވެ އެވެ‪ .‬ދިވެހި ސިފައިން އަތުގައި އޭރު ހުރީ ކޮންފެންވަރެއްގެ‬ ‫ކޮންކަހަލަ ހަތިޔާރެއްތޯ ބެލިފައިވެ އެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ މައިމަރުކަޒުގެ އެތެރެ އޮންނަ ގޮތުގެ ކުރެހުމެއް އެމީހުން ހޯދައިފައިވެ އެވެ‪.‬‬ ‫މައިމަރުކަޒު ތެރެއަށް އެންމެ ފަސޭހައިން ވަދެގަނެވޭނެ ގޮތަކީ ކޮބައިތޯ ބަލައިފައި ވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މި ކަންކަން ބެލީ އޭގެތެރޭން މީހަކު މާލެ އައިސް މާލޭގައި ހުރެގެންނެވެ ‪.‬އީދުގައި ސިފައިން ބޭންޖެހި ދުވަހެއްގައި ސިފައިން‬ ‫އަތުގައި ހުރީ ކޮންކަހަލަ ބަޑިއެއްތޯ ބެލީ އެވެ‪ .‬މައްސަލައެއް ހުށަހެޅުމުގެ ނަމުގައި ސިފައިންގޭގެ ކަމާބެހޭ ބަޔަށް ވަދެ އެ ތާނގެ‬ ‫އެތެރެ ވެސް އޮތް ނެތް ގޮތް ބެލީ އެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 50‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތަޙްޤީޤަށް އެނގިފައިވާ ގޮތުގައި މީގެ ތެރޭން ގިނަ މީހުން މާލެ އައި އިރު‪ ،‬މި އާދެވެނީ‬ ‫ވެސް އެނގިފަ އެއް ނެތެވެ‬

‫ކޮންތަނަކަށްކަން ޚޮދު އެމީހުންނަކަށް‬

‫‪.‬އެމީހުންނަށް ލިބިފައިވަނީ މަދު މަޢުލޫމާތު ކޮޅެކެވެ‪ .‬ކުޑަ ކާ އެތި‬ ‫ރޭވިފައިވާ ވަރަށްވުރެ ދަތުރު ދިގުލާގޮތްވި އެވެ‪.‬‬

‫ފެންފޮދެކެވެ‪ .‬މޫސުން ނުބައިވުމުގެ ސަބަބުން‬

‫ކޮޅެކެވެ‪ .‬އެހާމެ ކުޑަ‬ ‫ވަކި ހިސާބަކުން ކާއެތިކޮޅާއި‬

‫ފެންފޮދު_ހުސްވެއްޖެއެވެ‪_.‬ހާލުގައި_ޖެހިއްޖެއެވެ‬ ‫މި ވެރިން ދަތުރު ކުރީ ލަންކާގެ މަސްވެރިން ދަތުރު ކުރާ އާދައިގެ އަނގަމަތީ‬ ‫ވަޑައިގަތް ބޭފުޅަކު‬

‫ދެތިން އޮޑިއެއްގަ އެވެ‪ .‬ތަޙުޤީޤުގައި ބައިވެރިވެ‬

‫ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އެމީހުން އައި އުޅަނދު ފަހަރަކީ އޭގައި މަހަށް ނިކުމެ‬

‫ތިބި މަސްވެރިން މަރައި‬

‫ކަނޑުފެއްތުމަށްފަހު‪ ،‬ފޭރިގަތް އުޅަނދު ފަހަރުކަމަށް ވުން ވަރަށް ގާތެވެ ‪.‬‬

‫އަމާޒުތައް_ކަނޑައެޅިފައިވަނީ_ކިހިނެއް؟‬ ‫ޢަދުއްވުންގެ ލަޝްކަރު ބަހައިލެވިފައިވަނީ މައިގަނޑު ތިންބަޔަކަށެވެ‪ .‬މި ތިންބައި މީހުންގެ ވާޖިބުތައް ތަފާތެވެ‪ .‬އަދާ ކުރަންޖެހޭ‬ ‫ދައުރު ވެސް ތަފާތެވެ‪ .‬ހަމަލާދީ ކާމިޔާބު ކުރަންވީ އަމާޒުތައް ތަފާތެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬އެއް ދެ އުޅަނދު މާލެ ވަނީ މައި ކަނޑިންމައިންނެވެ‪ .‬އަނެއް އުޅަނދު މާލެ ވަނީ ކަސްޓަމާދިމާއިންނެވެ‪ .‬ވިޔާފާރި‬ ‫ބަނދަރާ ދިމާއިންނެވެ‪ .‬މައިކަނޑިންމައިން‬

‫ވަން އެއް އުޅަނދުގެ ވާޖިބަކީ ސިފައިންގެ ހިފުމެވެ‪ .‬އަނެއް އުޅަނދުގެ‬

‫ސިފައިންގެވެރިޔާގެ ނައިބު އަތުލައިގަތުމެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެއް‬

‫ވާޖިބަކީ‬

‫އުޅަނދު ގާތްކުރީ މިހާރުގެ ޖުމްހޫރީ މައިދާނާ ދިމާއިން ބޮޑު‬

‫ފާލަން އެ ހުރި ދިމާއަށެވެ‪ .‬އަނެއް އުޅަނދު ގާތްކުރީ ޗާންދަނީ މަގު އުތުރު ކޮޅާ‬

‫ދިމާއަށެވެ‪ .‬މި އުޅަނދުގައި ތިބި މީހުން‬

‫އަރައިގެން ދިޔައީ ނައިބު އަތުލައި ގަތުމަށެވެ‪ .‬އޭރު ވިޔާފާރިބަނދަރާ ދިމާއިން ވަން އުޅަނދު އެ ދިމާއިން‬

‫އެއްގަމަށް އަރައިފި‬

‫އެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ ވާޖިބަކީ ތީމުގެ އަށް ހަމަލާދީ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަވަހާރަ ކޮށްލުމެވެ ‪.‬‬

‫ޖުމްހޫރީ މައިދާން މި އޮތް ތާނގައި އޭރު ބޮޑު އިމާރާތެއް ހުރެ އެވެ ‪.‬ނަމަކީ ދޮށި މޭނާ ބިލްޑިންގެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ފަޅުތެރޭން‬ ‫ބަޔަކު އައިސް އެއްގަމަށް އަރާއިރު އެ ބަޔަކު ފެނުމީ ވަރަށް ވެސް ނާދިރު ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ކޮންމެއަކަސް ބަނޑޭރިގެ ހިފުމަށް އައި އުޅަނދުގެ މީހުން އެއްގަމަށް އަރަން އުޅުނީ‬

‫ދޮށިމޭނާ ބިލްޑިންގުން ނެއްޓި ސިފައިންގޭ‬

‫ދޮރާ ދިމާ ކުރިމަތިން މޫދަށް ފޫވެއްޓިފައި އެ އޮތް މަގާދިމާއިންނެވެ‪ .‬މިހާރު ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމް‬

‫ބިލްޑިންގ ގެ ކުރީމަތީ‬

‫އޮތް މަގުންނެވެ‪.‬‬

‫ހައިހޫނުކަމުގައި ކަނޑުމަތީ ތެޅިތެޅި ލޮޑުވެފައި ތިބި ހަނގުރާމަވެރިން‪ ،‬މި ދިމާއިން އެއްގަމަށް އަރަން‬ ‫‪Page 51‬‬

‫އުޅުނީ ފަތިހުގެ އެންމެ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހަމަހިމޭން މަގުތު އެވެ‪ .‬ގާތްގަނޑަކަށް ހަތަރެއް ޖަހާލިހައި އިރު އެވެ‪ .‬އޭރު އެ ހިސާބުގެ އެއްގަމު ތޮށިގަނޑު ލުމުގެ މަސައްކަތް‬ ‫އޮތީ ފެށިފަ އެވެ‪ .‬ޝީޓު ޕައިލް ކޮށް‬

‫ނިންމައިފައި ވިޔަސް އަދި ފަސްއަޅައިފަ އެއް ނުވެ އެވެ‪ .‬މާތް ﷲގެ‬

‫ކިތަންމެހާ ވެސް ތަނަވަހެވެ‪ .‬ދުޝްމަނުން ހީކުރީ އޮޑިން‬

‫ރަޙްމަތްފުޅު‬

‫ފުންމާލެވޭނީ ތޮށިގަނޑު މައްޗަށް ކަމުގަ އެވެ ‪" .‬ޣަނީމާ ފުނީގެ''‬

‫މެދަށްކަމުގަ އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ފުންމާލެވުނީ ޝީޓްޕައިލް ކޮށް ޖަހާފައިވާ ދަގަނޑުތައް ކައިރިން ކޮނެފައިވާ ވަޅުގަނޑުގެ ތެރެއަށެވެ‪.‬‬ ‫މި ތަނުން އަރަން އުޅުމުގެ ތެރޭގައި އެ ތަނުން ކޮންމެ ވެސް އެކެއްގެ އަތުން ވަޒަނެއް ގޮވައިފި އެވެ ‪.‬‬ ‫ފަތިހުގެ ފިނިވައިރޯޅީގެ އެހީގައި ހާލާއި ކާޅާއި‪ ،‬އަދި މުޅި ދިވެހި އުންމަތް އަރާމުގެ ތަންމަތީގައި ނިދާފައި އޮތަސް‪ ،‬ކަލާނގެ‬ ‫ރަސްކަންފުޅު ގަންދީ ކުރިހުވާގެ މައްޗަށް ތެދުވެރިވެ ހޭލާ ހުރި އެކަކު އެބަހުއްޓެވެ‬

‫‪.‬މާފު ކުރައްވާށެވެ‪ .‬ހޭފުޅުލައްވައި ހުންނެވި‬

‫އެއް ބޭފުޅަކު އެބަ ހުންނެވި އެވެ‪ .‬ތުނބުޅި މަތިމަސް ވެސް އަދި ފުރިހަމަޔަށް ނުފަޅާ‪ ،‬ޅަ ޒުވާނެކެވެ‪ .‬އުމުރުން އަދި ވިއްސަކަށް‬ ‫އަހަރުވެސް ނުވެ އެވެ‪ .‬އާދެ މުޅި މި ދިވެހި އުންމަތުގެ ފަހުގެ‬

‫ތާރީޚުގެ ބަޠަލުކަމުގައިވާ ހދ‪ .‬ކުޅުއްފުއްޓަށް އުފަން ޝަހީދު‬

‫ޙުސައިން އާދަމެވެ‪ .‬ފަތިހުގެ ފިނީގައި ދުޝްމަނާގެ ބަޑި މި އެޅި ''ފީ ކިނބިއްސަށް‬

‫''ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމް ރައްދު ޖަވާބު‬

‫ދެއްވީ ވިދާލި ވިދުވަރެއް ފަދައިންނެވެ ‪.‬ޤައުމަށް ވަފާތެރިވުމާއި‪ ،‬ދީނަށް ތެދުވެރިވުމާއި‪ ،‬ޒުވާންކަމުގެ އަމާނާތް‬

‫އަދާކުރެއްވުމުގެ‬

‫މިސާލެއް ނެތް ފަދަ ނަމޫނާއެއްގެ ގޮތުންނެވެ ‪.‬‬ ‫ޝަހީދު ޙުސައިން އާދަމްގެ މި ސާބިތު ރައްދު ފިޔަވަޅުގެ އަޑަށް‬

‫މުޅި ސިފައިންގެ ތެރެ ކޮޅަށްޖެހިއްޖެ އެވެ‪ .‬ނިދިފިލުވައިލައި‬

‫ހޭލައްވައިލައިފި އެވެ‪ .‬އެ ހިނދު ހުޝިޔާރުކަންމަތީ‪ ،‬ދިފާޢުގެ ކަމަރު ބަނދެލައި‪ ،‬ހަތިޔާރާއެކު‬ ‫އެވެ‪ .‬އިސްވެރީންގެ ފުރިހަމަ ރޭވުމާއެކު ހިތްވަރުގަދަ ދިވެހި‬

‫ދިވެހި ލަޝްކަރު އެތުރިލައިފި‬

‫ސިފައިންގެ ބަދަހި ސަފުތައް އިންތިޒާމުވެލީ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގަ‬

‫އެވެ ‪.‬ފިސާރި އަޒުމާއި ކެރުމާއި ހިތްވަރާއެކު އެކު އެ ފެށީ ރައްދު ހަމަލާ އަށެވެ ‪.‬ޖިހާދީ ނަޣުރާ އަށެވެ ‪.‬‬ ‫ޗާނދަނީ މަގާ ދިމާއިން އެއްގަމަށް އަރައިގެން ދިޔަ މީހުން މިހާރު ކޮބައިބާ އެވެ؟‬

‫އެ މީހުން އެ ދިޔަ ގޮތަށް‬

‫ދިޔައީ ނައިބުގެ‬

‫ގެކޮޅަށެވެ‪ .‬އެ ގެއަށް ވަނީ ދޮރުމަތީ ފާރައަށް ސިފައިންގެ ބޭކަލަކު ހުންނެވީތީ‪ ،‬އޭނާ ޝަހީދުކޮށްލައިފަ އެވެ ‪.‬‬ ‫ސިފައިންގެވެރިޔާގެ ނައިބުގެ ގެއިން‪ ،‬އެ މީހުންނާ ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވީ ސީދާ ނައިބެވެ‪ .‬އެ މީހުން އައީ މި ވެނި މީހަކު‬

‫ހޯދަން‬

‫ކަމަށާއި‪ ،‬އޭނާ ކޮބައިތޯ ކުރި ސުވާލުގެ ޖަވާބުގައި ވިދާޅުވި ކަމަށްވަނީ ''އެބަ ބަލައިލަން'' މިހެންނެވެ‪ .‬އެހެން ވިދާޅުވެފައި އެތެރެ‬ ‫އަށް ވެދެވަޑައިގަތް ގޮތަށް ޖެހިގެން ހުރިގޭ ފާރުމަތިން އަނެއް ފަރާތަށް ފުންމާލައްވައިގެން ސަލާމަތްވެވަޑައިގެންފި އެވެ ‪.‬‬ ‫މިހާރު ސިފައިންގެ ދޮށުގައި އެބަ ވަރު ގަދަ ޔަށް ހަމާލާ ބަދަލު ކުރެވެ އެވެ‪ .‬އޭކޭ‬

‫ސާޅީސް ހަތެއްގެ އެންމެ ޒަމާނީ‬

‫ރައިފަލުތަކުންނެވެ‪ .‬ޤައުމީ ދިފާޢީ މަރުކަޒުގެ ރީތި ހުދުފާރުތަކާއި އެ ހެރަ ޗާލު އިސްލާމި މަރުކަޒުގެ މޫނުމަތި ހީވަނީ ކަށިވިދުރި‬ ‫ޖެހިފައި ހުރި ވިލާތު ދޮންމީހެއްގެ މޫނު‬

‫ހެންނެވެ‪ .‬ލަކުނުތައްލައި ފުރިއްޖެ އެވެ‪ .‬އަރަމުންދާ އުންޑައިގެ އެތި ފަހަރުތަކުން‬

‫ތޮރުފެމުން‪ ،‬ރޫޅެމުން ސުންނާފަތިވަމުން އެހެރަގެން ދަނީ އެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 52‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހެނދުނުގެ އިރު އަނދިރި ކަމުގެ ފަރުދާ ކަޝްފުކުރަން ފަށައިފި އެވެ‪ .‬އެކެއް‬

‫އަނެކެއްގެ މޫނު ވަކި ވާވަރު އަލިކަމެއް ދިވެހި‬ ‫މީހުންނާއި ޒަޚަމްތައް ލިބިގެން ވެއްޓިފައި‬

‫ޖައްވުގެ ތެރެއަށް ފެތުރެން ފަށައިފި އެވެ‪ .‬އާންމު މަގުމަގު މަތިން މަރުވެފައި ތިބި‬

‫ތިބޭ މީހުންތައް ފެންނަން ފަށައިފި އެވެ‪ .‬އެހެން ރޭރެއެކޭ އެއްގޮތަށް ފަތިހަށް ދޮންކޮށްލާ އިރާއެކު ގަސްގަހުން ލަވަކިޔަން ފަށަން‬ ‫ތައްޔާރުވެގެން ތިބި ދޫނިތައް މި ނާމާން ވެށީ‬

‫ދޫކޮށް ހިނގައްޖެ އެވެ‪ .‬މޫނު އަލިކަން ވަމުން އަންނަ އިރު އިވެމުން މި‬

‫އިންސާނީ ރުއިމާއި ގިސްލުމާއި ކެކުޅުމުގެ ވޭނީ އަޑެވެ‪ .‬ފުރާނައިގެ‬ ‫ދިވެހި ދަރީން‬

‫ދަނީ‬

‫ދިފާޢުގައި ސަލާމަތަށް އެދި ދިވެހިންގެ އަމިއްލަ ވަޠަނުގައި‬

‫ރޮއި އާދޭސް ކުރާ އަޑެވެ‪ .‬ހޮނު ގުގުރީގެ އަޑުހެން ޖައްވުގައި އެކީ އެކައްޗަކަށް‬

‫ހިފައިފައިވަނީ އޭކޭ‬

‫ސާޅީސްހަކެއްގެ ބަޑިތަކުގެ ބިރުވެރި އަޑެވެ ‪.‬އަރައިގެން އައި ހެނދުނުގެ އިރުގެ ދޯދިތައް ދުށީ‪ ،‬ދިވެހި ދޮންވެލި ހިމޭން ބިމުގައި‬ ‫ދިވެހި ޠާހިރު ލޭގެ ރަތް ކޯރުތައް ދެމެންމުންދާ ރަޙުމުކުޑަ މަންޒަރެވެ ‪.‬‬ ‫މި މައިދާނުގައި އަނިޔާވާ‬

‫މީހުން މަރަށް ބިރުން ރޮއި އާދޭސް ކުރާ އިރު‪،‬‬

‫ސަލާމަތުން ތިބި މީހުން ހީވަނީ މަރު ނުވެވިގެން‬ ‫އެހީވަނީ އެވެ‪ .‬ކާނާއާއި ބޯފެން‬

‫އުޅޭހެންނެވެ‪ .‬ޝަހީދު ނުވެވިގެން ހިތާމަ ކުރާހެނެވެ‪ .‬ބިރެއް ސިހުމެއް ނެތި ބަލި މީހުންނަށް‬

‫ފޯރުކޮށް ދެނީ އެވެ‪ .‬ކާރުތަކާއި އަތްގާދިޔާތަކުގައި ވެސް ހޮސްޕިޓަލަށް މީހުން އުފުލަނީ އެވެ‪ .‬ދެމެމުންދާ ލޭގެ ރަތް ކޯރުތަކުގެ‬ ‫މަތީންނެވެ‪ .‬މި ޙަރަކާތްތައް ސާބިތުކޮށްދެނީ އޭރު ދިވެހިންގެ މެދުގައި އޮތް އަޖާބުވާފަދަ ގުޅުންތެރިކަމެވެ‪ .‬ހިތްވަރާއި ޢަޒުމެވެ‪.‬‬ ‫އިސްލާމީ އަޚްވަންތަކާމާއި ދިވެހި ލޭގެ ކުލުނާއި އަގަލެވެ‪ .‬ރަޙްމާއި ހަމްދަރުދީ އެވެ ‪.‬‬ ‫ކަސްޓަމާދިމާއިން އެއްގަމަށް އެރި މީހުން އެ މީހުންގެ ވާޖިބު ހަނދާންނައްތައެއް ނުލަ އެވެ‬ ‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ ހުންނަވާ ގެކޮޅަށް‬

‫‪.‬ފަތިސް ވަގުތާ ދިމާކޮށް އެމީހުން‬

‫ހަމާލާ ދިނެވެ‪ .‬އެތައް އުންޑައެއް ފޮނުވައިލި އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެމީހުންނަށް‬

‫ދިވެހިންނަށް ހުރި ނަސީބު މާގަދަ އެވެ‪.‬‬

‫ރަސްމީ ގެކޮޅު ދޫކުރައްވައި‬

‫ރައްކާތެރި ތަނަކަށް ރައީސް ވަޑައިގަތީ އެމީހުން އެ‬

‫''ހުވަފެނުގައި ''ދުވެދުވެ ތިއްބަ އެވެ‪ .‬ގިނިކަންޏާ ނިކުމެވަޑައިގެން ފައިމަގުގަ އެވެ‬ ‫ގުޅުއްވައިގެން އެހީހޯއްދެވުމުގެ މަސައްކަތްޕުޅު‬

‫ވުރެ‬

‫‪.‬އެއަށް ފަހު އިންޑިޔާ ސަރުކާރާ‬

‫ފެށްޓެވި އެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ އަށް ބޭނުންވާ އިރުޝާދުތައް ދެއްވަމުންނެވެ‬

‫ކުއްލިޔަކަށް ދުޝްމަނުން އެ ދިނީ ވަރަށް ނުރައްކާތެރި ހަމަލަ އެކެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ‬

‫‪.‬‬

‫މައިމަރުކަޒުގެ ބޭރު ފާރު ގޮއްވައިލީ އެވެ‪.‬‬

‫ތިން ހަތަރު މީހުންނަށް ވަދެގަނެވޭ ވަރުގެ ބާގަނޑެއް މިހާރު އެހެރީ އެ ފާރުގައި ހެދިފަ އެވެ‪ .‬އަދި އެ ބާގަނޑާ ދިމާޔަށް މިހާރު‬ ‫އެހެރީ މެޝިންބަޑިއެއް ބެހެއްޓިފަ އެވެ ‪.‬އެކަމަކު އެ ބަޑިން ކުރާނީ ކޮންފައިދާއެއްހެއްޔެވެ؟ ފުރަތަމަ ވަޒަން ގޮއްވައި ނުލެވިގެން‬ ‫އުޅެނިކޮށް‪ ،‬ދިވެހި ޢަސްކަރިއްޔާއިން އެ ބަހައްޓާލީ‬

‫ހަމަ އެއަށް ދޫ ނުކުރާ ވަރުގަދަ ބަޑި އެކެވެ‪ .‬ސީދާ އެ ދިމާގަ އެވެ‪ .‬އެ‬

‫ވެރިންގެ ބަޑިޔާ ދިމާއަށެވެ‪ .‬މިހާރު މި ދެބަޑީގެ ހަމަލާތައް ވެސް ފުލުފުލުން އެހެރަ ދަނީ އެވެ ‪.‬‬ ‫ފާރު ގޮއްވައިލި މީހާ ދެވަނަ ގޮއްވުމަކަށް ތައްޔާރުވާން ފަށައިފި އެވެ‪ .‬އެ‬

‫ގޮއްވުން ގޮއްވައިލައިފިއްޔާ ދެނެއް ދިވެހި‬

‫ސިފައިންނަކަށް އޮތްބެއް ނޯންނާނެ އެވެ‪ .‬ދުޝްމަނުންނަށް ރާސްލައިފައި ސިފައިންގޭ އެތެރެއަށް‬ ‫ކިހައިވަރަކުން ދާނެ ބާވަ އެވެ؟ ގޮއްވާ މީހާ‬

‫‪Page 53‬‬

‫ވަދެގަނެވޭނެ އެވެ‪ .‬މި ކަން‬

‫ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ ކުއްލިޔަކަށް އަޑެއް އެ ނެރެލީ މި ފަހަރު އޭނާގެ އަމިއްލަ‬

‫އަރު‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތެރޭންނެވެ‪ .‬މިހާރު އެ އޮތީ ވެއްޓި ތަންޑާވެފަ އެވެ‪ .‬ބިންމަތީގައި ހަރުދަނޑިވެފަ އެވެ‪ .‬ސިފައިންގެ މައިމަރުކަޒުން މަތިން ދިން‬ ‫ހަމަލާއެއްގައި އެކަލޭގެ ނިމިދިޔައީ އެވެ ‪.‬ދެނެއް އިތުރަށް ގޮއްވަން ދަންނަ މީހަކު ވެސް ނެތެވެ ‪.‬‬ ‫ދުޝްމަނުންގެ ޙަމަލާތައް މިހެން ހިނގަމުން ދާއިރު‪ ،‬އިސްކޮށް ތިބި ދިވެހި ދެ ޣައްދާރުން މި ހާރު އެ އުޅެނީ ރަށުތެރޭގަ އެވެ‪.‬‬ ‫އާއިލާގެ ބައެއް ގޭގެ އަށް އެބަ ވަދެ‬

‫އެވެ‪ .‬މިސްތްތަކުގެ ޙުރުމަތް އެބަ ކަނޑަ އެވެ‪ .‬ކުރުސޯޓުބުރީގައި ބަރު‬

‫ހަތިޔާރާއެކު‬

‫މިސްކިތްތަކަށް ބޫޓާއެކު އަރާ‪ ،‬އަޑު ގަދަ ކުރާއިން ރައްޔިތުންނަށް އެކި އެންގުންތައް އަންގަނީ އެވެ‪ .‬އެމީހުންނާ ބައިވެރިވުމަށެވެ‪.‬‬ ‫އެހީތެރިވުމަށެވެ‪ .‬އެކަމަކު އެ ދުވަހަކީ ބާޣީންނާއި‬

‫ޣާޒީންގެ ތަފާތު ހަމަ ކޮންމެ ދިވެއްސަކު ވެސް ދެނެގެން ތިބި ދުވަހެވެ‬

‫އެހެންކަމުން އެކިހާ އެއްޗެއް ހަމަ އެންމެ ދިވެއްސެއްގެ ވެސް ކަންފަތާ‬

‫‪.‬‬

‫ހަމަޔަށް ފޯރިކަމަކަށް ނުހެދި އެވެ‪ .‬އަދި ކިޔެއްތަ؟‬ ‫މީހަކު ކުޅެގެން ވާނެ އެއްޗެއް ނޫންކަން‬

‫ދިވެހިން ތިބީ ދިވެހިންގެ ދީނާއި ޤައުމާއި ޤައުމީ އެއްބައިވަންތަކަން އެއީ އެއްވެސް‬ ‫ފިސާރިޔަކަށް ގަބޫލުކޮށްގެން އެ ގޮތުގަ އެވެ ‪.‬‬ ‫އަސްތާ އެވެ! ވަރަށް ނުރައްކާ ހާލަތަކަށް ސިފައިންގެ އަތުވެއްޖެ އެވެ‬

‫‪.‬ދުޝްމަނުންގެ އުންޑަތައް ގޮށްފުޅަނގީގެ ޠޫފާނެއް ފަދަ‬ ‫އެވެ‪ .‬މިހާރު މި ވަނީ ވަޒަން ހުސްވާން‬

‫އެވެ‪ .‬އެ އަށް ރައްދުދޭން ސިފައިން މަސައްކަތް ކުޅައީ އެހާ ވެސް ''ދީލަތި'' ގޮތެއްގަ‬

‫ކައިރިވެފަ އެވެ‪ .‬ހަތިޔާރު ގުދަނު ދޮރުހުޅުވޭނެ ގޮތެއް ނެތެވެ‪ .‬ގުދަން ނުހުޅުވިއްޖެއްޔާ ‪ ....‬ދުވަސް ދިޔައީ އެވެ‪ .‬ގުދަން ހުޅުވޭނީ‬ ‫ނައިބު އަތްޕުޅުން ތަޅުދަނޑި ލިބިގެންނެވެ‪ .‬ނައިބުވީ ކޮންތާކު ހެއްޔެވެ؟ ދޭތެރެ ދޭތެރޭން އެބަ ގުޅުއްވަ އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ހުންނެވި‬ ‫ހިސާބަކަށް ވާޞިލުވެވޭނެ ގޮތެއް‪ ،‬ނައިބަށް މި މަރުކަޒަށް ވަޑައިގެންނެވޭނެ ގޮތެއް‪ ،‬މި އަދަކު ނެތެވެ‪.‬‬ ‫ގައުމުން ކަހަލަ ގޮތަކަށް ކެނޑިފަ އެވެ‪ .‬ގުޅޭ ބޭފުޅަކާ ގުޅޭނީ އެއްހާސް‬

‫މުވާޞަލާތު އޮތީ މުޅި‬

‫ހިންމަތުންނެވެ‪ .‬ބުރަ މަސައްކަތުންނެވެ‪ .‬މަސްއޫލުވެރި‬

‫ފަރާތްތައް އެހެންނަމަ ވެސް އެ ބޭފުޅުންގެ ޖިހާދުގައި އަވަދިނެތިފައިވަނީ ވެސް‬

‫ފަޚުރުވެރިވުން ޙައްޤު ދަރަޖަ އަކަށެވެ‪ .‬މި‬

‫ލިސްޓުން ނައިބު ވެސް ސިފައިންގެ ވެރިޔާ ވެސް ބަރީއައެއް ނުކުރެވޭނެ އެވެ‪ .‬އެ ބޭފުޅުން ހޯއްދަވައިފައިވަނީ އެންމެ ކުރި އެވެ ‪.‬‬ ‫ބަދުރު ހަނގުރާމައިގައި އެއްހާސް އެތައް މުޝްރިކުންނެއްގެ މައްޗަށް އެންމެ‬

‫ތިންސަތޭކައެއްހައި މުސްލިމުންނަށް ކާމިޔާބާއި‬

‫ފަލާޙު ދެއްވި ކަލާނގެ ކުޅަދުންވަންތަ ކަމާ އެވެ‪ .‬ފަހުގެ ދާރުލް އާސާރުގައި މިހާރު ޤައުމީ‬

‫ކުތުބުޚާނާ ހަދައިފައިވާ ދިމާ އެ‬

‫ދުވަހު އޮތީ އިމާރާތެއް ނެތި ހުހަށެވެ‪ .‬އީ ‪.‬ޕީ‪ .‬އެސް‪.‬އެސް ގެ މަދުރަސީ ޔުނީފޯމެއްގައި އެހަރަ ދުރުވަނީ އާދަޔާ ޚިލާފު ހިތްވަރެއް‬ ‫ދެއްކެވި ސިފައިންގެ ބޭކަލެކެވެ‪ .‬އޭނާގެ އަތުގައި އެ އޮތް‬ ‫ތަޅުގަނޑި‬

‫ދަޅުގައި އެ އޮތީ ބަޑި ގުދަނު ތަޅުދަނޑި އެވެ‪ .‬އެ ކަމަކު އެ‬

‫ސިފައިންނަށް ފޯރުކޮށްދޭނީ ކޮން ގޮތަކުންހެއްޔެވެ؟ ސިފައިންގެ ތެރެޔަށް އެ‬

‫ކިހިނެއްހެއްޔެވެ؟ އެ ކަލާނގެ އާ‬

‫ތަޅުދަނޑި އެތެރެކުރެވޭނީ‬

‫ވަކީލުކުރައްވައި ތުއްޕުޅު މޫސާގެފާނު ވަށިގަނޑެއްގައި ނީލަ ކޯރާ ހަވާލު‬

‫ކަލޭގެފާނާ ހަވާލުވެވޮޑިގެންނެވި ކުޅަދުންވަންތަ ކަލާނގެއާ‬

‫ވަކީލުކޮށް‬

‫ކުރުމުން‪ ،‬އެ‬

‫ސިފައިންގޭ ފުރާޅު މައްޗަށް މި ދަޅު ވެސް އެއްލުން‬

‫ފިޔަވައި ދެވަނަ ގޮތެއް އެބަ އޮތްހެއްޔެވެ؟ ނެތެވެ‪ .‬އެހެނީ ޖުމްހޫރީ ބިނާ އެހެރަ ތަނުގައި ބަހައްޓާފައިހުރި މެޝިންބަޑީގެ މަތިން‬ ‫ތިބާ ވެސް ހަނދުމަފުޅު އެބަ ހުރި ނޫންތޯ އެވެ؟‬

‫‪Page 54‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއެކު މާތް ﷲ އަށް ދުޢާ ދަންނަވައި‪ ،‬އެކަލާނގެ އާ‬

‫ތަޅުދަނޑި ހިފައިގެން އައި ހިތްވަރު ގަދަ ޒުވާނާ‬

‫ވަކީލުކޮށްފައި އެ ދަޅު އެއްލި އެވެ‪ .‬އެ އޮތް ފުޅާ މަގު ހުރަސްކޮށް‬ ‫ވިސްނަވާށެވެ! މީކީ ޑާޓު ކުޅުމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫އެ އޮތް އުސްފާރުމަތިން ސިފައިންގެ ފުރާޅާ ދިމާއަށެވެ‪.‬‬

‫އަމާޒަށް ބަޑި ޖެހުމެއް ވެސް ނޫނެވެ‪ .‬އަމާޒު‬

‫ފަތްގަނޑު ކައްސާލީމާ އަލުން އެ‬ ‫ނެތެވެ‪ .‬މި‬

‫ގެނެސް އަމާޒަށް އެއްލުމުގެ ފުރުޞަތު ދެވަނަ ފަހަރަށް އޮތީހީ އެހެން ނަމަތާ އެވެ‪ .‬އެ ފުރުޞަތެއް ހަމަ ހިލައި‬

‫ނުރައްކާތެރި ދަނޑިވަޅުގައި‪ ،‬މި ޚުޠޫރަތްތެރި ފުރުޞަތުގައި ހަރުދަނާ އީމާނާއެކު އެ ދަޅު އެއްލެވި ސިފައިންގެ ބޭކަލަކީ‪ ،‬ކީރިތި‬ ‫ޤުރުއާން ހިތްޕުޅުން ދަސްފުޅު ކުރައްވައިގެން ހުންނެވި ޙާފިޡެއް ވެސް މެ އެވެ ‪.‬‬ ‫ސުބުޙާނަﷲ އެވެ‪ .‬އޭނާގެ ހިތުގައި މާތް ﷲގެ ކަލާމްފުޅު ޙިފުޡުކޮށްފައިވާ ފަދައިން‪ ،‬މި ލޮބުވެތި ޤައުމާއި‪ ،‬މާތްވެގެންވާ ދީނުގެ‬ ‫ދިފާޢުގައި އޭނާ އެއްލި ''ކާމިޔާބުގެ ތަޅުދަނޑި'' ދީލަތިވަންތަ ﷲ ހިފާޒާތްތެރި ކުރައްވައިފި އެވެ‪ .‬ރައްކާތެރިކުރައްވައިފި އެވެ‪.‬‬ ‫އެ ދަޅު ގޮސް އެ ވެއްޓުނީ ސިފައިންގެ‬

‫ފުރާޅާއި އިންފާރާ ދެމެދުން އޮތް ހަނިހަނި ޖާގައިން ލައިފައި ސީދާ‬

‫ސިފައިންގެ އެތެރެއަށެވެ‪ .‬ބިމުގައި ޖެހުނު އިރު އެތެރޭން‬ ‫ޤައުމުގެ‬

‫ޢަދާވާތްތެރިންނާ ދެކޮޅަށް ޖިހާދުކުރާ‬

‫މީހަކަށް އެ ދަޅު ފެނިއްޖެ ވެސް މެ އެވެ‪ .‬ދެނަކާ ދެނެއް ނެތެވެ‪.‬‬

‫ހިތްވަރުގަދަ ދިވެހި ސިފައިންގެ‬

‫ލަޝްކަރަށް ލިބުނީ‪ ،‬ހުލިވަމުންދާ‬

‫އަލިފާންގަނޑަކަށް ޕެޓުރޯލު އެޅީމާ އެ ހުޅުގަނޑަށް ލިބޭ ފަދަ ވަރުގަދަ ޖޯޝެކެވެ‪ .‬ހިތްވަރާއި ބުންވަރު ކެކި‬ ‫ފުނުންނެވެ‪ .‬ކަށީގެ މަދުންނެވެ‪ .‬މިހާރު ހަތިޔާރު ގުދަން‬

‫ބިންމައްޗަށެވެ‪.‬‬

‫އުތުރިގަތީ އެންމެ‬

‫ހުޅުވައިލައިފި އެވެ‪ .‬ވަޒަންތައް ބަހާލައިފި އެވެ‪ .‬ހަތިޔާރުތައް އަލުން‬

‫ރުކުރާލައިފި އެވެ‪ .‬ސަފުތައް އަލުން އިންތިޒާމުވެލައިފި އެވެ‪ .‬ވަރަށް ''ކެރިފޯރުމާއެކު'' ބާރުހުރި ހަމަލަތަކެއް ފުލުފުލުން އެތިބަގެން‬ ‫ދޭންފެށީ އެވެ‪ .‬އަލްޙަމްދު ލިﷲ އެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ސިފައިންގެ އަޖައިބު ކުރުވަނިވި އަނެއް ޙަރަކާތަކީ މި އެވެ‪ .‬ދިވެހި‬ ‫ހުންނަވައިގެން ފުރިހަމަ ހަތިޔާރާއެކު‪ ،‬ސިފައިންގެ ތެރޭން ދިހަ‬

‫ސިފައިންގެ ތެރޭން ޤާބިލް ވެރިޔަކު އިސްވެ‬

‫ބޭކަލުންނައިގެން ބޭރަށް ނިކުމެ ވަޑައިގެންފި އެވެ‪ .‬ހުއްޓުމެއް‬

‫ނެތި ބަޑީގެ ޙަމަލާތައް ދެ ފަރާތުން ބަދަލުކުރެވެމުންދާ ހާލުގަ އެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޖެހިލުންވާންވީ ބިރުގަންނަންވީ ކޮންކަމަކާހެއްޔެވެ؟‬ ‫އެހެންނާ ކާމީޔާބީގެ ނިޢުމަތެވެ‪ .‬އެހެންނާ ސުވަރުގޭގެ ރަޙްމަތެވެ ‪.‬‬ ‫މި ފައުޖާ ދުޝްމަނުންނާ ދެމެދު ބަދަލު ކުރެވުނު ހަމަލާތަކުގައި ތިން ބޭކަލަކު ޝަހީދުވެގެން މާތް ﷲގެ ރަޙްމަތަށް‬ ‫ކުރައްވައިފި އެވެ‪ .‬ދެންތިއްބެވި ބޭކަލުންނާއިގެން ސިފައިންގެ‬ ‫ހައިރާންވެ ފަސްޖެހިފަ އެވެ‪ .‬ނުތަނަވަސްވެ ކޮންބޮޑުވެ ފަ އެވެ‪.‬‬

‫ދަތުރު‬

‫މައިމަރުކަޒުގެ ތެރެއަށް ވެދެވަޑައިގަތް އިރު‪،‬ދުޝްމަނުން ތިބީ‬ ‫ހަނގުރާމައިގެ ކަންތައްތައް ދިޔައިރު‬

‫މި ހިސާބަށް‬

‫ދުޝްމަނުންގެ ވެރިޔަކަށް ހުރި ވަސަންތީ މަރުވިތާ ވެސް ކިތަންމެ އިރެއް ވެއްޖެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މެންދުރު ވެގެން އައި އިރު ދުޝްމަނުންނަށް ގޮތް ހުސްވަމުން ދާކަމުގެ ސާފު އަލާމަތްތައް ފެންނަން ފަށައިފި އެވެ‪ .‬ބަނދަރުގައި‬ ‫އޮޑި ދޯނި ފަހަރުގައި ތިބި މީސްމީހުން ގެނެސް އިންސާނީ އައްޑަނައިގެ ގޮތުގައި އަތުރަން ފަށައިފި‬

‫އެވެ‪ .‬ފިހާރަތައް ފަޅައިގެން‬

‫މުދާ ލޫޓުވައިގެން ކައިބޮއި ހަދަން ފަށައިފި އެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 55‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މުޅީން މަންޒަރު ބަދަލުވެއްޖެ އެވެ‪ .‬ދުޝްމަނުންގެ ފުނި ރޫޅިއްޖެ އެވެ‬

‫‪.‬ބައިބައިވެއްޖެ އެވެ‪ .‬އެމީހުން ކިޔަމަންވާ ވެރިޔަކު‬

‫ނެތިއްޖެ އެވެ ‪.‬ހަނގުރާމަ ރޭވިފައި އޮތީ މި ވެނި ވެރިޔަކު މަރުވެއްޖެ ނަމަ މިވެނި މީހެއް‪ ،‬އޭނާއަށް ކަމެއް ވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އެވެނި‬ ‫މީހެއް މި ކަހަލަ ގޮތަކަށެވެ‪ .‬އެތައް ކޮމާންޑަރުންނެއް ހިމެނޭ ގޮތަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެ ލިސްޓުގައި ހިމެނުނު އެންމެންހެން ދިވެހި‬ ‫ހުރިވެރިޔަކީ‪ ،‬ހަނގުރާމަވެރިއެއް ނޫނެވެ‪ .‬އޭނާއަކީ‪ ،‬ވަޒަންވެރިއެކެވެ‬

‫ބިމުގައި މަރުވެ ހަނާވެ ނިމިއްޖެ އެވެ‪ .‬ދެން‬

‫އެކަނިވެރިއެކެވެ‪ .‬އޭނާ އާ މެދު އިތުބާރެއް ނެތެވެ‪ .‬މި ހިސާބަށް ދިޔުމުން‬ ‫ތިމަންނަމެން އޮޅު ނާޅާނެ ބާއޭ‪،‬‬

‫‪.‬‬

‫އޭނާ އޭނާގެ ވަޒަނުގެ މީހުންނަށް އަމާންދީ‪،‬‬

‫ބޯތައް ބުރިކޮށް ޤަތުލު ނުކުރާނެބާއޭ މިހިރީ ހައްތާ ވެސް މިހާރު‬

‫ދުޝްމަނުންގެ ފިކުރުގައި‬

‫ދެބައްޖަހާ ސުވާލުތަކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެކަކު އަނެކަކަށް ފާރަލާން ފެށިއްޖެ އެވެ‪ .‬ވަހުމާ ޝައްކުގެ އޮއިވަރެއްގައި މުޅިން ވަކިވަކި‬ ‫ވެއްޖެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މި ހާލެއްގައި ތިއްބާ އެ އިވެނީ އިންޑިޔާގެ ހަނގުރާމަމަތީ މަތިންދާ ބޯޓުތަކުގެ އަޑެވެ‪ .‬ފެނިގެން ދިޔައީ މި‬

‫ސަރަހައްދުގެ ބާރު‬

‫ހުރި ގައުމެއްގެ އެހީގެ އަތް ދިއްކޮށްލާ ތަނެވެ‪ .‬މި ކަހަލަ ބައެއްގެ އަތް ފޯރާ ފަށުގައި ތިބުމަށްވުރެ އަވަހަށް ބަޗައިގެން ދިޔުން‬ ‫މާބުއްދިވެރި އެވެ ‪.‬‬ ‫އާދެ! މި ފަދަ ފިކުރު ތަކަކަށް ފަހު‬

‫ބަނދަރުގައި އޮތް އާގު ބޯޓެއްގައި ފިލައިފި އެވެ‪ .‬ދިވެހިންގެ ތެރޭން އެތައް‬

‫ގޮވައިގެންނެވެ‪ .‬މި ބޯޓަށް ކިޔަނީ ''ޕްރޮގްރެސް ލައިޓް‬

‫ބަޔަކު ވެސް‬

‫''އެވެ‪ .‬މި ބޯޓު އަތުލައި ގަތުމަށް އުދުއްސައިގަތީ އިންޑިޔާގެ‬

‫ހަނގުރާމަމަތީ އުޅަނދު ފަހަރެވެ‪ .‬ވައިގެ މަގުންނާއި ކަނޑުމަގުންނެވެ‪ .‬މި ހަރަކާތް‬

‫ކާމިޔާބު ވި އެވެ‪ .‬ދިވެހި ލަޝްކަރުގެ‬

‫ފަރާތުން ވެސް މި ޙަރަކާތުގައި އިސް ބޭފުޅަކު ބައިވެރިވެވަޑައިގަތެވެ ‪.‬‬ ‫މިހާރު އިންޑިޔާގެ ބާރުތަކުން ދުޝްމަނުންގެ ބޯޓު ފަހަނީ އެވެ‪ .‬ހުއްޓެން އަންގަނީ އެވެ‪ .‬ހުއްޓާ ފިކުރެއް‬

‫ނުކުރެ އެވެ‪ .‬ހައްތާ‬

‫ދުވެލި ބާރު ކުރަނީ އެވެ‪ .‬ނަސޭހަތަކަށް‪ ،‬އިރުޝާދަކަށް‪ ،‬އިންޒާރަކަށް ތަބައެއް ނުވި އެވެ‪ .‬އެންމެ ފަހުން މި އަނިޔާވެރި ބާޣީން‪،‬‬ ‫ދިވެހިންގެ ބައެއް މީހުންގެ އަތްފައި ބަނދެގެން ތައްޓު މައްޗަށް ނެރެ‪ ،‬ބޮލަށް ބަޑިޖަހައި މަރައިފައި މޫދަށް އުކަން ފަށައިފި އެވެ‪.‬‬ ‫އެއްލައިލަނީ ލައިފް ޖެކެޓް ވެސް އަޅުވައިފަ އެވެ‪ .‬ބޭނުމަކީ ފެންމަތީގައި ބޭއްވުން‬

‫އެކަންޏެއް ނޫނެވެ‪ .‬ފަހަތުން އަންނަ‬

‫މަނަވަރުގެ މީހުންނަށް ދެއްކުމެވެ ‪.‬ބިރުދެއްކުމެވެ ‪.‬‬ ‫ދުޝްމަނުން ''ހަދާނެ އެޗެއް ހަދަން'' ދޫކޮށްގެން ތިބެންވީ ކިހާ އިރެއް ވަންދެންހެއްޔެވެ؟ މިހާރު ލަންކާގެ ކަނޑުގެ ސަރަހައްދަށް‬ ‫ވަންނަން ވަރަށް ގާތްވަނީ އެވެ‪ .‬އެ ސަރަހައްދަށް ވަދެއްޖެއްޔާ ދެނެއް ކުރެވޭނެ ކަމެއް ނޯންނާނެ އެވެ‪ .‬ދިވެހިން މަރައިފާނެތީ އޭ‬ ‫ދިވެހީންގެ ލޯބޯ ކޮނެ އަތްފައިގެ ނިޔަފަތި އުފުރާފާނެތީއޭ ކިޔާފައި އެކަމަށް ބިރުން ކައިރި ނުކޮށް ތިއްބާ އެމީހުން ލަންކާ އަށް‬ ‫ވަދެއްޖެއްޔާ‬

‫ދެން އެ ދިވެހިންނަށް ހަދާނެ ގޮތަކާ މެދު ތިބާޔަށް ހީވަނީ‬

‫ކުއްލިއްޔަކަށް އިންޑިޔާގެ އުޅަނދުގެ ދުވެލި‬

‫ކިހިނަކުންހެއްޔެވެ؟‬

‫ބާރު ކޮށްލައިފި އެވެ‪ .‬މިހާރު އެ ދަތުރު ކުރަނީ ދެ އެތިން އެކައްޗަށެވެ‪ .‬ކޮންމެ‬

‫ގޮތެއް ވިޔަސް ދުޝްމަނުން ފިލައި ރައްކާވިޔަކަ ނުދޭނެ އެވެ‪ .‬މި ކަން އެނގުމުން ދުޝްމަނުންގެ ބޯޓުގެ އެތެރެ ވެސް ހައިޖާނު‬ ‫ވެއްޖެ އެވެ‪ .‬އެމީހުން ނިންމީ އޭގައި އޮތް ކުޑަ ލާންޗެއް ކަނޑަށް ބައިލައިގެން އޭގައި ހަލުއި ދުވެލީގައި ގޮސް ޖާނު ބަޗާށެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 56‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މި ވިސްނުމުގައި ބޯޓުގެ ސޭލާގައި ލާންޗު ޖަހައި ކުޑަ ތަންކޮޅަކަށް ހިއްލާލެވުނުތަނާ ހީވީ މަތިން ހޮނު ގުގުރިއެއް ޖެހިހެންނެވެ‪.‬‬ ‫އިންޑިޔާ ސިފައިންގެ އުޅަނދުން ދިން ބޮޑުބަޑީގެ ވަރުގަދަ‬

‫ހަމަލާއެއްގައި މި ހާރު ސޭލާ އެ އޮތީ‪ ،‬މުޑަހަންޖެއް ގަނެގެން‬ ‫ތޯއްޗެކެވެ! މި މަންޒަރު ފެނުމާއެކު‬

‫ބިންދައިލި ކޮރަކަލި ދޮއްޓެއްހެން ވެފަ އެވެ‪ .‬މެދުން ދެބުރި ވެފަ އެވެ‪ .‬ގޮތް ހުސްވީ‬

‫ދުޝްމަނުންގެ އުޅަނދު ދުއްވަން ހުރި ކައްޕިކަލޭގެ އޭނާގެ އަޖަލު އޭނާ އަމިއްލަޔަށް ކަނޑަ އަޅައިފި އެވެ‪ .‬ބަޑީ‬

‫ތުން ދަތްދޮޅީ‬

‫ދަށުން ލަގޮނޑިވަޅުގައި ވިއްދާލައިފައި އުޑުފައިން އިށީނދެލުމާއެކު‪ ،‬ރަތްލޭގެ ގަނޑަކާއެކު ބޮލުގެ މެންކަފާޅައިން ބުރުއްސައިގެން‬ ‫އެ ދިޔައީ އޭނާގެ ސިކުނޑި އެވެ‪ .‬އާދެ‬

‫!އަމިއްލައަށް މަރުވެގެން‪ ،‬އެ ދިޔަ ތަނަކަށް ގޮސް ނިމިއްޖެ އެވެ‬

‫ހިތާމައިގައި އެންމެން ބައިވެރިވެ އެކަތި ގަނޑަކަށް ވީފަދައިން އުފަލުގައިވެސް އެންމެން‬

‫‪.‬‬

‫ބައިވެރިވީ އެކަތި ގަނޑެއްގެ ގޮތުގަ‬

‫އެވެ‪ .‬ދުޝްމަނުން އަތުލައިގަނެގެން މާލެ ގެނައި ދުވަހަކީ އުފަލުން ލޯތައް ފެންކަޅިވި ދުވަހެކެވެ‬

‫‪.‬ޝުކުރުން ހިތްތައް ފުރުނު‬

‫ދުވަހެކެވެ‪ .‬އެ ޒިކުރާ ތައް މި އަދު އާކުރުން ކިތަންމެހާ ވެސް މުހިންމެވެ‪ .‬އޭރުގެ ދިވެހިންގެ ކުރިމަތީގައި އެ ދުވަހަކީ އުފަލުގެ‬ ‫ދުވަހެކެވެ‪ .‬ޙަމްދުގެ ދުވަހެކެވެ‪ .‬އެއީ އެއްބަނޑު އެއްބަފައިކަމުގެ ދުވަހެވެ‪ .‬ޤާނޫނާއި ވެރިންނަށް ކިޔަމަންވެ ކަލާނގެ ހަޒުރަތަށް‬ ‫އިބްތިހާލު ވުމުގެ ދުވަހެވެ‪ .‬ދަނޑިވަޅުގެ ނާޖާއިރު ފައިދާ‬

‫ނަގައި ގޭގެއިން ވައްކަން ކުރާ މީހުންނެއް އެ ދުވަހަކު ނެތެވެ‪.‬‬

‫ފިހާރަތައް ފަޅާ މީހުންނެއް ވެސް ނެތެވެ‪ .‬އަދި ކިއެއްތަ ''މަށަކާ ބެހޭކަމެއް ނޫނޭ ''ސަރުކާރުގައި ތިބީ ކަލޭމެން ނޫންހެއްޔޭ ބުނެ‬ ‫ތުން ފުރޮޅައިލި ބަޔަކު ވެސް ނެތެވެ‪ .‬އެ ދުވަސްވީ ދިވެހި ޤައުމުގެ ދުވަސްކަމުގަ އެވެ‪ .‬އެއީ ހިލޭ‬

‫ސާބަހަށް ޚިދުމަތް ކުރުމުގެ‬

‫ދުވަހެވެ‪ .‬އެހީތެރިކަމާއި މަދަދުގެ ދުވަހެވެ ‪.‬ޤައުމީ އެއްބައިވަންތަކަމާއި ޤައުމީ ވަޙްދަތުގެ ދުވަހެވެ‪ .‬މަޒުހަބީ އަރާރުންތަކެއް ނެތި‬ ‫މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނަށާއި ޤައުމަށް ވަފާތެރި‬

‫ވެރީންނަށް‪ ،‬އެންމެހާ ދިވެހިން އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ހެޔޮ ހިތުން ނަޞްރު‬

‫ދިން ދުވަހެވެ‪ .‬އެ ނަޞްރުގެ ސަބަބާ މެދު ޚިޔާލު ކޮށްލުމުން ހިތަށް އަރަ‬

‫އެވެ‪ .‬އެއް އަކުރަކުން ލިޔާ‪ ،‬އެއްބަހަކުން ވާހަކަ‬

‫ދައްކާ‪ ،‬އެއްދީނަކަށް ތަބާވާ‪ ،‬އެއް މަޒުހަބަކަށް ޢަމަލުކުރާ‪ ،‬އެއްސަގާފަތެއް ހިއްސާކުރާ‪ ،‬އެއް‬

‫އުންމަތެއްގެވެރި‪ ،‬ދިވެހިންގެ‬

‫އެއްބައިވަންތަކަން ފިޔަވައި އެހެން ސަބަބެއް އެ ކާމިޔާބީގެ ފަހަތުގައި ފެންނާން އެބަ އޮތްބާ އެވެ؟‬ ‫‪-------------------‬‬‫(ނިމުނީ)‬

‫‪Page 57‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިވެހި ޤައުމަށް‬ ‫ލިޔުއްވީ_ސުމުއްވުލްއަމީރު_އަލްމަރުޙޫމު_މުޙަންމަދު_އަމީނު‬ ‫ފޮނުއްވީ_މުޙައްމަދު_ޢަބުދުއްޞަމަދު‪/‬އިހަވަންދޫ‬ ‫މިއީ ސުމުއްވުލްއަމީރު މުޙައްމަދު އަމީން ވަރަށް އާލާސް ކަންފުޅާ އުޅުއްވާ‬ ‫ޙާލުކޮޅެއްގައި‪،‬‬

‫ފަރުވާކުރެއްވުމަށްޓަކައި ކޮޅުބަށް ފުރާވަޑައިގަންވަމުން‪،‬‬

‫އޭނާގެ ލޯބިފުޅުވާ ދިވެހި ރަޢިއްޔިތުންނާ މުޚާޠަބުކުރައްވައި ޝާއިޢުކުރެއްވި‬ ‫ލިޔުމެކެވެ‪ .‬މި ލިޔުން ނަގާފައިމިވަނީ ސަރުކާރުގެ ޚަބަރު‬

‫‪ 117‬ވަނަ‬

‫ނަންބަރުންނެވެ‪ 1( .‬ރަޖަބު ‪) 1372‬‬ ‫ތިޔަ އެންމެ‬

‫ބޭފުޅުންނަށާއި‪ ،‬އެންމެ ކަނބަލުންނަށާއި‪ ،‬ކަލުންނަށްވެސް‬

‫މިހާރު އެނގިވަޑައިގެންފައި ވާނޭ ފަދައިން‪ ،‬ވަރަށް ބަލި ހާލެއްގައި‬ ‫އުޅެމުން‪ ،‬އަޅުގަނޑު މި އަދު ސިލޯނަށް ދިއުމަށް މި ފުރަނީ އެވެ‪.‬‬ ‫އާދޭހެވެ !މާތް ރަސްކަނލާގެ އިރާދަފުޅު ކުރެއްވިޔާ ބޭސްކުޅައުމަށްޓަކައެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި އުއްމަތުގެ ހެޔޮ ދުޢާ ތަކާއި އެކުގައެވެ ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް ‪...........‬ޝައްކަކަށް ވަސްވާހަކަށް ތަނެއްނެތެވެ‪ .‬ދުނިޔެއަކީ ދުނިޔެއެވެ‬

‫‪.‬އިންސާނުންނަކީ އިންސާނުންނެވެ‪ .‬ދުނިޔެވީ‬

‫ޙަޔާތަކީ ޤަރާރުކަމެއްނެތް ޙަޔާތެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އަޅުގަނޑުގެ ލޮބުވެތި ވަޠަނަށް ދެން އެނބުރި‬

‫ނާދެވުން އެއީ ވަރަށްވެސް‬

‫އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬މިދެންނެވި ފަދަ ގޮތުގެ މަތިން‪ ،‬މާތްރަސްކަނލާގެ މިންވަރު ކުރައްވައިފި ނަމަ‪ ،‬އަޅުގަނޑުގެ އެންމެ ފަހު‬ ‫ނަސޭހަތަކީ މިއީ ކަމުގައި ގަބޫލުފުޅު ކުރެއްވުން ވަރަށްވެސް އެދެމެވެ‪.‬‬ ‫ހަނދުމަފުޅު ކުރައްވާށެވެ‪ .‬ދެދުނިޔޭގެ ސަލާމަތީ‪،‬‬

‫ޙަޤީޤީ ސިއްރުކަމުގައިވާ މާތް އިސްލާމް‬

‫ދުނިޔޭގެ ތަހުޒީބާއި ތަމަށްދުންގެ‬

‫ދީނެވެ‪ .‬އެދީނުގެ އަޞްލު އުޞޫލުތަކުގައު ހިފަހައްޓައިފި މީހަކީ‪ ،‬މިއުއްމަތުގެ މާތް ނަބިއްޔާގެ‬

‫މަތިވެރި އުޅުއްވުންފުޅު ތަކަށް‬

‫ތަބަޢަވެއްޖެ މީހަކީ ސަލާމަތްވެއްޖެ މީހެކެވެ‪ .‬މި ދެންނެވި ގޮތުން އެއްކިބާވެއްޖެ މީހަކީ ގެއްލި ހަލާކުވެއްޖެ‬ ‫ފަރުޟުތައް ހަނދުމަކުރައްވާށެވެ ‪.‬ޚާއްޞަކޮށް އިސްލާމުދީނުގެ ތަނބުކަމުގައިވާ ނަމާދާއި‬

‫މީހެކެވެ‪ .‬ދީނުގެ‬

‫ގައިގޯޅިވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪ .‬ގައުމުގެ‬

‫ދިފާޢީ އައްޑަނަތަކަކީ ތެދުވެރި ދުޢާކަމުގައި ހައްދަވާށެވެ‪.‬‬ ‫ދެން އަޅުގަނޑު އެއްޗެއް ދަންނަވާނީ‬

‫ސިޔާސީ ރޮނގުންނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ ވާހަކަ ކުރުވެފައި ސާދާ އެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް‬

‫ޔަގީންވާގޮތުގައި މި ޤައުމު މާތްރަސްކަނލާގެ ވާގިފުޅާލައިގެންސަލާމަތްވާނެ އޮތީ ހަމަ އެންމެ ގޮތެކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ނައިބު‬ ‫‪Page 58‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ރައީސް ޞާހިބުލްމަޖުދު އަލްފާޟިލް އިބްރާހީމް މުޙައްމަދު ދީދީގެ ފަހަތްޕުޅުން ދިވެހި އުއްމަތުގެ‬

‫އެންމެ ދަރިން ބިރެއްނެތި‬

‫ސިހުމެއްނެތި_ހިނަގަމުން_ދިއުމެވެ‪.‬‬ ‫ޝައްކުކުރުމަކީ ހިތަށްވަސްވާސް ވެއްދުމަކީ ވަރަށް ގިނަފަހަރަށް އުއްމަތުގެ އެއްހަލާކެވެ ‪.‬އިއްތިޙާދަކީ‪ ،‬ވެރިއެއްގެ މައްޗަށް ހިތަށް‬ ‫ގެނެވޭ ޔަގީން ކަމަކީ‪،‬‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް ކޮންމެ ފަހަރަކުމެ އުއްމަތުގެ ސަލާމަތެކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު‬

‫އަޅުގަނޑު ނެތިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އުއްމަތުގެ‬

‫ތަކުރާރުކޮށް ދަންނަވަމެވެ‪.‬‬

‫ބަހުސެއްނެތް ވެރިއަކީ އަލްފާޟިލް އިބްރާހިމް މުޙައްމަދު ދީދީ ކަމުގައި‬

‫ކުރައްވާށެވެ‪ .‬އޭނާއަށް އުއްމަތު ހަމްދަރުދީއާއި‪،‬‬

‫އެހީތެރިކަމާއި‪ ،‬މަދަދުވެރިކަން ދެއްވާށެވެ‪ .‬މާތްރަސްކަނލާގެ‬

‫ނާއިބުރައީސަށާއި‪ ،‬ދިވެހި ދަރީންނަށް ގައުމުގެ އެންމެހައި‬

‫ގަބޫލުފުޅު‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫ކަންތައްތައް ހެޔޮގޮތުގެމަތިން ގެންދެވުމުގެ ތައުފީޤު ދެއްވާށިއެވެ‬

‫‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑު ދެން އެއްޗެއް ދަންނަވާލާހިތް އޮތީ ޤައުމުގެ ވެރިންނާއި މުޚާޠަބުކޮށެވެ ‪.‬ވެރިންނަކީ ރައްޔިތުންގެ ޚާއްޞަކޮށް ނިކަމެތި‬ ‫ފަޤީރު ރައްޔިތުންގެ ހާލު‬

‫އަހުވާލު ބެލުމަށްޓަކައި މާތްރަސްކަނލާގެ އިސްކުރައްވާ ބަޔެކެވެ‬

‫އަދާކުރަންވެފައިވާ ޙައްޤުތައް ގިނަގުނަވެފައި‬

‫‪.‬ރައްޔިތުންނާއި މެދު ވެރީން‬

‫ތަފާތެވެ‪ .‬އެ ޙައްޤުތަކާ މެދު ޚިޔާނާތްތެރިވެއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އެކަމަށްޓަކައި‬

‫އާޚިރަތްދުވަހުން ޖަވާބުދޭން ޖެހޭނޭކަމާމެދަކު ޝައްކެއް ނެތެވެ‬

‫‪.‬ޚިޔާނާތްތެރިވެރީންގެ މަގާމަށް އެހެންވެރީން‬

‫އިސްކުރައްވާނޭކަމުގައި އަޅުގަނޑުމެންގެ މާތް ދީން ވަރުގަދައަށް އަންގައިދެއެވެ‪ .‬އާދޭހެވެ‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް ބާރެއް އާރެއްނެތް‬

‫!ރައްޔިތުންގެ ހާލު ބައްލަވާށެވެ‪.‬‬

‫ނިކަމެތީންގެ ހާލު އިޞްލާޙު ކުރެވޭތޯ މަސައްކަތްކުރައްވާށެވެ‪ .‬އެކަމުގެ‬

‫ހެޔޮ ޘަވާބު‬

‫މާތްރަސްކަނލާގެ_ތިޔަބޭފުޅުންނަށް_ދެއްވާށިއެވެ‪.‬‬ ‫މިނިވަންކަމަށް‪ ،‬އަމިއްލަ ފުރާނަފުޅަށްވުރެ‬

‫އަޅުގަނޑު ލޯބިވާ އަޚުންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! ދިވެހިންގެ މާތް ދީނަށާއި ފަޚުރުވެރި‬ ‫ބޮޑަށް ރައްކައުތެރިވެ ވަޑައިގަންނަވާށެވެ‪ .‬ވިދާހައި އެއްޗަކީ ރަނެއްނޫން އިނގޭތޯ އެވެ!‬ ‫އަޅުގަނޑު މަރުވެ‪ ،‬ފަނާވެދިއުމަށްފަހު އަޅުގަނޑާ މެދު ދިވެހި އުއްމަތް ހީކުރުން‬ ‫އަޅުގަނޑު ގައިހުރި ހުރިހައި‬

‫އަޅުގަނޑު އެދެނީ އެންމެ އެއްޗެކެވެ‪.‬‬

‫އުނިކަމަކާއެކުވެސް ދައުލަތަށާއި ރައްޔިތުންނަށް ތެދުވެރިކަމާއި‬

‫އިޚުލާޞްތެރިކަމާއިއެކު ޚިދުމަތް‬

‫ކުރެވޭތޯ މަސައްކަތްކުރި‪ ،‬ވަފާތެރި ދިވެހި ދަރިއެއްކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ ލޯބިވާ އަޚުންނާއި އުޚުތުންނަށް‪،‬‬

‫އަލްވަދާޢު ކިޔަނީ ޝުކުރުވެރި ހިތަކާއެކުގައެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ‬

‫މިދިގުބަލީގައި‬

‫އުއްމަތުގެ ފަރާތުން ފެންނަމުންދިޔަ ހަމްދަރުދީގެ ނިޝާންތަކަށް ޓަކައެވެ‪ .‬ލިބެމުންދިޔަ ބަޔާންނުކުރެވޭ ފަދަ އެހީތެރިކަމަށްޓަކައެވެ ‪.‬‬ ‫މާތްރަސްކަނލާގެ ރުއްސެވިއްޔާ އަލްފާޟިލް އިބްރާހިމް މުޙައްމަދު ދީދީ ނިޔަމިކަމުގެ ދަށުގައި ދިވެހި އުއްމަތް‬ ‫ކުރިއަށެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ އަމިއްލަ ދަރިފުޅާއި‪ ،‬އަޅުގަނޑުގެ‬

‫ލޯބިވާ ބޭފުޅުންކޮޅާއި‬

‫އުއްމަތުގެ ދަރީން ނުގުޑާ ފަދަ އީމާނަކާއި ހިތްހަމަ ޖެހުމާކާއިއެކު އަޅުގަނޑު ވަކީލް‬

‫ހިނގަމުންދާނީ‬

‫އަޅުގަނޑުގެ ދަރީންކަމުގައިވާ ދިވެހި‬ ‫ކުރަނީ އިންސާފުވަންތަ ރަޙީމުވަންތަ‬

‫ރަސްކަނލާގެއާއެވެ‪ .‬މާތްރަސްކަނލާގެ އެ ކުދީންނަށާއި ދިވެހި އުއްމަތަށް އަބަދަށް ހެޔޮ ރަޙުމަތްފުޅު ލައްވާށިއެވެ‪. .............‬‬ ‫‪Page 59‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޝުކުރިއްޔާ އަދި އަލްވަދާޢު!‬ ‫‪23‬ޖުމާދިލްއޫލާ ‪1372‬‬ ‫ޤައުމަށް ޚިދުމަތްކުރެވޭތޯ މަސައްކަތްކުރާ‬ ‫މުޙައްމަދު އަމީން‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫އައްސުލްޠާނު ޙަސަން ނޫރައްދީނުއްޘާނީ‬ ‫އިސްކަންދަރު ކުލަސުންދުރަ ކައްތިރި ބަވަނަ މަހާރަދުން‬

‫ޙަބީބާ ޙުސައިން ޙަބީބު‬ ‫ތަޢާރުފު‬

‫އައްސުލްޠާނު ޙަސަން ރޫރައްދީނަކީ ރާއްޖޭގައި އެންމެ ފަހުން ރަސްކަން‬ ‫ކުރެއްވި ހުރަވީ ދަރިކޮޅުން ރަސްކަން ވާރުތަވީ ރަސްކަލެކެވެ‪ .‬މި ރަދުންގެ‬ ‫ކޮޅީނަންފުޅަކީ ކުލަ ސުންދުރަ ކައްތިރި ވަބަވަ މަހާރަދުންނެވެ‪ .‬މި ރަދުންގެ‬ ‫ބައްޕާފުޅަކީ އައްސުލްޠާނު މުޙަންމަދު މުޢީނުއްދީން (ކުޑަބަންޑާރަ) އެވެ‪ .‬މި‬ ‫ރަދުންގެ މަންމާފުޅަކީ ދަނޑިކޮށީގޭ ޒުލައިޚާދީދީ އެވެ‪.‬‬ ‫މީލާދީން ‪1887‬ވަނަ އަހަރު މާޖޭހިގޭގައި ދުނިޔެއަށް‬

‫ވަޑައިގެންނެވި މި‬

‫ރަދުންނަށް މާޖެހިގޭ މަނިއްޕުޅު ނުވަތަ އެއްގަމުގޭ މަނިއްޕުޅު އަދި ދަނޑިކޮށީގޭ މަނިއްޕު މިހެން ކިޔައި އުޅެ އެވެ‪ .‬މި ރަދުން‬ ‫ރަސްކަން ކުރެއްވީ ‪ 1353‬ން ‪1362‬ހ‪ .‬އަށެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 60‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ރަސްކަން_ލިބިވަޑައިގަތުން؛‬ ‫މި ރަދުންނަށް ވާރުތައިން ރަސްކަން ލިބިވަޑައިގަތްކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬މި ރަދުންނަށް ރަސްކަން ލިބިވަޑައިގެންނެވި ސަބަބުތަކާމެދު‪،‬‬ ‫ސިޔާސީ ނަޒަރަކުން ބަލައިލަން ޖެހެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މީލާދީން ‪19‬ވަނަ ޤަރުނާ ހަމަޔަށް އައި‬

‫ބާރެއްގެ‬

‫އިރު‪ ،‬ރާއްޖޭގައި ރަސްކަމުގެ ނުފޫޒާއި ބާރުތައް ބެހެމުން ދިޔައީ ޚާންދާނީ‬

‫ގޮތުގަ އެވެ‪ .‬އެ ދުވަސްވަރު އާއިލީ ބާރާއި ނުފޫޒު އެންމެ ގަދަ ދެ ޕާޓީގެ ގޮތުގައި އޮތީ އަތިރީގޭ ޕާޓީއާއި ކަކާގޭ ޕާޓީ އެވެ‪ .‬މި‬ ‫ދެ އާއިލާ އަކީ ވެސް ރަސްކަމުގެ ޚާންދާނު ކަމުގައިވާ ހުރަވީ ދަރިކޮޅާއި ގުޅިފައިވާ ދެ އާއިލާ އެވެ ‪.‬‬ ‫ނޫރައްދީނު ރަދުންގެ ބައްޕާފުޅު‪،‬‬

‫ކުޑަބަންޑާރައިންނަކީ ސިޔާސީ ގޮތުން ވަރަށް ބޮޑެތި މައްސަލަތަކާ‬

‫ޖެހިވަޑައިގެންނެވި ރަސްކަލެކެވެ‪ .‬މި ގޮތުން ދިވެހިރާއްޖެ‬ ‫އުފުއްލަވަން ޖެހިވަޑައިގަންނަވަނީ މި ރަދުންނަށެވެ‪.‬‬ ‫ވެވުނު ޙިމާޔަތުގެ ސޮއި‬

‫އިނގިރޭސީންގެ ޙިމާޔަތުގެ އަޅުވެތިކަމުގެ ދަށަށް ދިޔުމުގެ ޒިންމާ‬

‫‪1887‬ވަނަ އަހަރު ދިވެހިރާއްޖެ އާއި އިނގިރޭސި ސަރުކާރާއި ދެމެދުގައި‬

‫ކުރެއްވީ ކުޑަ ބަންޑާރައިންނެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން އޭރު ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ‬

‫ކަމުގައިވާ އަތިރީގޭ އާއިލާގެ އެންމެ އިސް ތަނބު‬

‫އެންމެ ނުފޫޒު ގަދަ ޕާޓީ‬

‫ކަމުގައިވާ އިބްރާހީމް ދޮށިމޭނާ ކިލެގެފާނާ ދެމެދު އުފެދުނު ޚިޔާލު‬

‫ތަފާތުވުންތަކުގެ ސަބަބުން ޖެހިވަޑައިގަތީ ރަސްކަމުން އިސްތިޢުފާ‬ ‫ކުޑަބަންޑާރައިންގެ ދަރިކަލުން ޙަސަން‬

‫ކުރިމަތިލައްވަން‬

‫ދެއްވާށެވެ‪.‬‬

‫ނޫރައްދީނަށް ރަސްކަން ލިބިވަޑައިގަތުމުގައި އެ ދުވަސްވަރުގެ ރާއްޖޭގެ‬

‫ޙާލަތު އެހީތެރިވެދީފައި ވެ އެވެ‪ .‬މި ގޮތުން ބޮޑުންގެ އާރާއި ބާރާއި‬ ‫ކުރެއްވި އައްސުލްޠާނު މުޙަންމަދު ޝަމްދުއްދީނުގެ ސިޔާސީ‬

‫ސިޔާސީ‬

‫އެހީތެރިކަމުގެ ސަބަބުން ދިގު މުއްދަތެއްގައި ރަސްކަން‬

‫ތަރި އޮއްސުމާއި ގުޅިގެން ހުސްވި ޖާގަ ފުރާނޭ ފަރާތެއްކަމުގައި‬

‫ވެވަޑައިގަތީ ޙަސަން ނޫރައްދީނެވެ‪.‬‬ ‫ދެވަނަ_ބޮޑު_ހަނގުރާމަ؛‬ ‫ޙަސަން ނޫރައްދީނު ރަދުންގެ ދައުރަކީ‪ ،‬ތާރީޚީ ގޮތުން ވަރަށް ފާހަގަ ކުރެވޭ‬ ‫އެންމެ ބޮޑަށް ފާހަގަ ކުރެވުނީ ދުނިޔޭގެ ދެ ވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ އެވެ‪.‬‬ ‫ރަދުންގެ ދައުރު ވެގެން ދިޔައީ‪ ،‬ރައްޔިތުންނަށް‬

‫ކަންތައްތަކެއް ހިނގައިދިޔަ ދައުރެކެވެ‪ .‬މި ގޮތުން‬ ‫‪1939‬ގައި ފެށުނު މި ހަނގުރާމައިގެ ސަބަބުން މި‬

‫ތަދުމަޑުކަމާ ކުރިމަތިލާންޖެހުނު ދައުރެއްކަމުގަ އެވެ‪ .‬ބަނޑުހައި‬

‫ފަގީރުކަން ރާއްޖެ އަށް ފެތުރިގެން ދިޔުމުގެ ސަބަބުން ގައުމުގެ‬

‫ހޫނުކަމާއި‪،‬‬

‫އިޤުތިޞާދީ ދުވެލި ހުއްޓިގެން ދިޔަ އެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ‬

‫ކާބޯތަކެތި ނުލިބުމުގެ ސަބަބުން ހައިހޫނުކަމުގައި ރައްޔިތުން މަރުވަމުން ދިޔަ އެވެ‬

‫‪.‬ދަނޑުވެރިކަން ނެތް ސަރަހައްދުތަކުގައި‬

‫ކާނޭއެއްޗެއް ނެތިގެން މަގޫފަތާއި‪ ،‬ފަޅޯގަސްގަހުގެ އެތެރެޔާއި‪ ،‬ކެޔޮ ދަޅި ވެސް ކެއިކަމަށް ވެ އެވެ‪ .‬ދިވެހި ތާރީޚުގައި ބޮޑުތަދުގެ‬ ‫ނަމުގައި ފާހަގަ ކުރެވިގެން ދިޔަ މި ތަދުމަޑުކަމުގެ‬ ‫‪Page 61‬‬

‫ސަބަބުން ރާއްޖޭގެ އާބާދީގެ ގާތްގަނޑަކަށް ހަތަރުބައިކުޅަ އެއްބައި ނެތި‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިޔަކަމުގައި ތާރީޚު ދިރާސާ ކުރައްވާ ބޭފުޅުން ވިދާޅުވި އެވެ‪ .‬މި މައްސަލަ ހައްލުކުރުމުގެ ޤާބިލިއްޔަތު ސަރުކާރަށް ފުރިހަމަޔަށް‬ ‫ލިބިފައި ނެތަސް‪ ،‬ވީ އެންމެ ފުރިހަމަޔަކަށް ސަރުކާރުގެ އެހީތެރިކަން ފޯރުކޮށްދެވޭތޯ ސަރުކާރުން‬

‫މަސައްކަތް ކުރައްވާފައިވާކަން‬

‫ވެސް_ފާހަގަ_ކުރެވެ_އެވެ‪.‬‬ ‫އިޤުތިޞާދީ_ސިޔާސަތު؛‬ ‫ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ތަދުމަޑުކަމުގެ ސަބަބުން ގައުމަށް‬

‫ކުރިމަތިވެފައިވާ އިޤުތިޞާދީ މައްސަލަތައް ހައްލުކުރުމަށް‬

‫ވަރަށް ހަރުދަނާ ފިޔަވަޅުތަކެއް ޙަސަން ނޫރައްދީނު ރަދުންގެ ދައުރުގައި އެޅިފައިވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫‪ 19‬ވަނަ ޤަރުނުއްސުރެ ރާއްޖޭގެ އިޤުތިޞާދު އޮތީ‪ ،‬ރާއްޖެ އަށް ވިޔަފާރި‬

‫ކުރަން އުތުރުކަރައިން އައިސްތިބި ވޯރާ ވިޔަފާރި‬

‫ވެރިންގެ އަތްމަތީގަ އެވެ ‪.‬ޤައުމުގެ އުފެއްދުންތެރިކަމާއި‪ ،‬ވިޔަފާރިއާއި‪ ،‬އިންޕޯޓު އެކްސްޕޯޓު ފާހަގަކުރެވޭ ދަރަޖައަށް ކަންޓުރޯލު‬ ‫ކުރަމުން ދިޔައީ ވޯރާއިންނެވެ‬

‫‪.‬އެބައިމީހުންގެ އިޤުތިޞާދީ މަކަރުވެރި ރޭވުންތަކުގެ ސަބަބުން ދިވެހި‬

‫އަބަދުވެސް ތިބެންޖެހެނީ އެބައިމީހުންނަށް‬

‫ސަރުކާރާއި ރައްޔިތުން‬

‫ދަރަނިވެރިވެފަ އެވެ‪ .‬އެކަމުގެ ނާޖާއިޒު ފައިދާ ނެގުމުގެ ގޮތުން ރާއްޖޭގައި‬

‫އެ‬

‫ދުވަސްވަރު ހިނގާ ސިޔާސީ ހުރިހައި ގަޑުބަޑެއްގައި އެންމެ ފިތުނަވެރި ދައުރު ކުޅޭބައެއްކަމުގައި ވެސް ވެފައިވަނީ ވޯރާއިންނެވެ ‪.‬‬ ‫ވަރަށް ގިނަ ހަރުދަނާ ފިޔަވަޅުތަކެއް‬

‫ޙަސަން ނޫރައްދީނު ރަދުންގެ ދައުރުގައި ރާއްޖޭގެ އިޤުތިޞާދު މިނިވަން ކުރައްވަން‬

‫އެޅިފައިވާކަން ފާހަގަ ކުރަންޖެހެ އެވެ‪ .‬މި ގޮތުން ދިވެހި ވިޔަފާރި އާއި އިޤުތިޞާދު މިނިވަން ކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން ‪ 9‬ޑިސެމްބަރު‬ ‫‪1942‬ގައި ދިވެހި ރައްޔިތުންގެ ބޮޑު އިސްޓޯރު އުފެއްދެވި އެވެ‪ .‬އަދި ދިވެހިންގެ އުފެއްދުންތައް ކަމުގައިވާ މަހާއި ރޯނާއި‪ ،‬ބޮލި‬ ‫ފަދަ ތަކެތި ގަނެ އެކްސްޕޯޓު ކުރާ ދައުލަތުގެ‬

‫އިދާރާއެއްކަމުގައި މި ތަން ވެގެން ދިޔަ އެވެ‪ .‬ނަތީޖާއަކަށްވީ‪ ،‬ދިވެހިންގެ‬

‫އުފެއްދުންތަކުގެ ފައިދާ ލިބިގަތުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބުމެވެ‪ .‬އޭގެ ކުރިން ދިވެހި މަސްވެރިން ގަދަ އަވީގައި ލޯބޯ ފިއްސައިގެން ބާނާ‬ ‫މަސްކޮޅު ވޯރާއިންނަށް ނުއަގުގައި ވިއްކައިގެން އޭގެ މައްޗަށް ބަރޯސާވެގެން ތިބުން ނޫން އެހެން ގޮތެއް ނެތެވެ‪ .‬ބޮޑު އިސްޓޯރު‬ ‫އުފެއްދެވުމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ‬

‫ގޮތުން ދިވެހިންގެ ވިޔަފާރި ތަނަވަސްވެ ޤައުމުގެ އިޤުތިޞާދު ދުވަހެއް‬

‫ދުވަހަކަށް ތަރައްޤީވެ‬

‫ކުރިއަރަންފެށިއެވެ‪.‬‬ ‫ވާރުކަނޑާލުން؛‬ ‫ވާރަކީ ވަރަށް ކުރީޒަމާނުއްސުރެ ދިވެހިރައްޔިތުންގެ ކިބައިން‪ ،‬ސަރުކާރަށް‬

‫ނަގަމުން ދިޔަ ޓެކުހަކަށް ކިޔާ ނަމެކެވެ‪ .‬ތާރީޚީ‬

‫އަލީގައި ބަލާއިރު‪ ،‬ބޮޑުތަކުރުފާނުގެ ޒަމާނުގެ ކުރިން ވެސް ވާރު ނަގަ އެވެ‪ .‬ވާރަކީ‪ ،‬މި‬

‫ޒަމާނުގައި ބައެއް ޤައުމުތަކުގައި‬

‫އިމްކަމްޓެކްސް ނަގާފަދައިން އެ ޒަމާނުގައި ރައްޔިތުންގެ އާމްދަނީން ދައުލަތަށް ދައްކަންޖެހޭ ޓެހުކެވެ ‪.‬ރައްޔިތުން ބާނާ މަހާއި‪،‬‬ ‫ހިލާ ބޮއްޔާއި‪ ،‬ވަށާ ރޯނުން ވާރު ނަގަ އެވެ‪ .‬އަދި މީގެ އިތުރަށް ރައްޔިތުންގެ އާމްދަނީ އާއި ގުޅިފައިވާ ހުރިހާ އެއްޗަކުން ވެސް‬ ‫ވާރު ނަގަ އެވެ‪ .‬ކޮންމެ އަތޮޅެއްގައި ވެސް ވާރުވެރިޔާގެ ނަމުގައި ވާރުގެ ކަންތައްތައް ބެލެހެއްޓުމަށް ވެރިޔަކު ޢައްޔަން ކޮށްފައި‬ ‫‪Page 62‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހުރެ އެވެ ‪.‬އަތޮޅުގެ އަތޮޅުވެރިޔާއަކީ‪ ،‬ވާރުވެރިޔާ ވެސް މެ އެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން‬

‫ބައެއް އަތޮޅުތަކަށް ވާރު ނެގުމަށް‪ ،‬ދައުލަތުގެ‬

‫ވަރަށް ޚާއްޞަ ވަފުދުތަކެއް ފޮނުއްވާކަމަށް ވެސް ވެ އެވެ‪ .‬އެ ޒަމާނުގައި ދައުލަތުގެ ޚަރަދުތައް‬

‫ފޫބެއްދުމަށް ލިބޭ އެންމެ ބޮޑު‬

‫އާމްދަނީއެއްކަމުގައި ވެފައިވަނީ ވާރެވެ ‪.‬‬ ‫އައްސުލްޠާނު ޙަސަން ނޫރައްދީނުގެ ދައުރާ ހަމަޔަށް އައި އިރު‪،‬‬ ‫ކުރިމަތިވެފައިވާ ހައިހޫނުކަމުގެ ސަބަބުން ވާރުފަދަ ބޮޑު ޓެކުހެއް‬

‫ދިވެހީންނަށް ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ސަބަބުން‬ ‫ދެއްކުމަށް ރައްޔިތުން ތިބީ ނުކުޅެދިފަ އެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެ‬

‫ދުވަސްވަރު ދައުލަތަށް ފެނިވަޑައިގަތީ ވާރުކަނޑާލުން އެއީ ޝަރުޢީ ކަމެއްކަމުގަ އެވެ‪ .‬މި ގޮތުން ވާރުކަނޑާލެވުނީ‬

‫‪1939‬ގަ‬

‫އެވެ ‪.‬‬ ‫އުތުރުގަޑުބަޑު؛‬ ‫ނޫރައްދީނު ބަންޑާރައިންގެ ރަސްކަމުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގައި ވަރަށް ނުރައްކާތެރި ސިޔާސީ‬

‫ގަޑުބަޑެއް ހިނގި އެވެ‪.‬‬

‫‪1943‬ގައި ހިނގި މަޝްހޫރު ''އުތުރުގަޑުބަޑު'' ގެ ނަންދެވޭ މި ގަޑުބަޑަށް ވަރަށް ގިނަ ނަންތައް ތާރީޚު‬ ‫މި ގަޑުބަޑަކީ މާލެއިން އެންމެ އުތުރު‬

‫ޢިލްމުވެރިން ދެ އެވެ‪.‬‬

‫ތިލަދުންމަތީގެ ރައްޔިތުން‪ ،‬އިސްވެ ޙަރަކާތްތެރިވެފައިވާ ޙަރަކާތަކަށްވާތީ‬

‫އައުން'' މި ފަދައިން ވެސް ކިޔަ އެވެ‪ .‬ހައިހޫނުކަމާއި‬

‫‪ 4‬މާޗު‬

‫''ތިލަދުންމަތީ‬

‫ފަގީރުކަމުގެ ސަބަބުން ދައުލަތާ ނުރުހިގެން އުފެދުނު މި ފިތުނަ‬

‫ބެލެވިފައިވަނީ ރާއްޖޭގެ ފަހުގެ ތާރީޚުގައި ހިނގައިދިޔަ އެންމެ ނުރައްކާތެރި ފިތުނަ ކަމުގަ އެވެ‪ .‬ގާތްގަނޑަކަށް ހަތަރު ހާހަށްވުރެ‬ ‫ގިނަ މީހުން އެތައް ސަތޭކަ އުޅަނދެއްގައި މާލެ އައެވެ‪ .‬މި ކަން ނިމުނު ގޮތް ދައްކައިދެނީ މިއީ އޭގެ ޒާތަށް ބަލާއިރު‪ ،‬ކިތަންމެ‬ ‫ބޮޑުކަމެއް ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬އޭރު ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ ނަވުގައި ތިއްބެވި އިސް މާލިމީންގެ ވިސްނުންތެރިކަމާއި ޙިކުމަތްތެރިކަމުން‬ ‫މި ކަން މައިތިރިކުރެއްވި ކަމީ ދައުލަތުގެ އޭރުގެ ދާޚިލީ ސިޔާސަތުގެ ހަރުދަނާކަން ހުރި ވަރެވެ ‪.‬‬ ‫ޚާރިޖީ_ސިޔާސަތު؛‬ ‫ހަސަން ނޫރައްދީނުގެ ދައުރަކީ އިނގިރޭސީންގެ ދިދަޔަށް އިރެއް ނުއޮއްސޭނެ ކަމަށް‬

‫އެ މީހުން ބުނެ އުޅުނު ޒަމާނެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ އެ ދުވަސްވަރު އިނގިރޭސިންގެ ސިޔާސީ ޙިމާޔަތް ލިބިފައިވާ ޤައުމެއްގެ ގޮތުގައި އޮތްކަމުން އެ ދުވަސްވަރު ދިވެހި‬ ‫ސަރުކާރުން އެންމެ ބޮޑަށް އިސްކަން ދެއްވާފައިވަނީ އިނގިރޭސި‬

‫ދައުލަތާ ދެމެދުގައިވާ ގުޅުންތައް އޮމާންކޮށް ބޭއްވުމަށެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޙަސަން ނޫރައްދީނު ރަދުންގެ ދައުރަކީ ރާއްޖޭގެ ދުކުނުން އައްޑު އަތޮޅު ގަމުގައި އިނގިރޭސިންގެ ރޯޔަލް ނެވީންގެ ބޭހެއް ޤާއިމު‬ ‫ކުރެވުނު ދައުރެވެ‪1940 .‬ގައި ޤާއިމު ކުރެވުނު މި ބޭސް ވެގެން ދިޔައީ ދިވެހި ދައުލަތާއި އިނގިރޭސި‬

‫ދައުލަތާ ދެމެދު‬

‫ސިޔާސީގޮތުން އެކުވެރި ގުޅުމަކަށް އިތުރަށް އެޅުނު ފިޔަވަޅެއްކަމުގަ އެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 63‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އިސްތިޢުފާ_ދެއްވުން؛‬ ‫އައްސުލްޠާނު ޙަސަން ނޫރައްދީނު ރަދުންގެ ރަސްކަމުގެ ފަހުކޮޅުގައި ދިމާވި ސިޔާސީ‬ ‫އިސްތިޢުފާ ހުށަހެޅުއްވުން ވަރަށް‬

‫މައްސަލަތަކެއްގެ ސަބަބުން ރަދުންގެ‬

‫މުހިންމުކަމަށް ވެގެން ދިޔަ އެވެ‪ .‬ވުމާއެކު މި ރަދުން ރަސްކަމުން‬

‫ރަބީޢުލްއާޚިރު ‪8 ( 1362‬އޭޕްރީލު ‪)1943‬ގަ އެވެ‬

‫އިސްތިޢުފާ ދެއްވީ ‪2‬‬

‫‪.‬ނަމަވެސް އޭގެ ފަހުން ދައުލަތް ހިންގުމަށް އުފެދުނު ވަލީ ކޮމިޓީގެ‬ ‫އޮތުމުގެ ޢާލަމަށް ދަތުރުކުރެއްވީ‬

‫ރައީސްކަމުގައި ވެސް ހުންނެވީ އެ މަނިކުފާނެވެ‪ .‬ޙަސަން ނޫރައްދީނު ދެމި‬

‫‪ 15‬އޭޕްރީލް‬

‫‪ 5 ،1967‬މުޙައްރަމް ‪1387‬ގަ އެވެ ‪.‬‬ ‫ނިމުނީ‬

‫މާ ބޮޑު ދުވަހެއް‬ ‫ފުރަތަމަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ރައީސް ހުކުރު ކުރެއްވުން‬

‫އަލްމަރުޙޫމު_ޢަބްދުލްޙަކީމު_ޙުސައިން_މަނިކު_(‪)2004‬‬ ‫އެހެން ދުވަހެކޭ ވެސް އެއްގޮތަށް ހުކުރަށް ދާން ނަލަހެދިގެން ނިކުތީމެވެ‬ ‫އިރު އެތާ ހުންނެވި ބޭކަލަކު ބުނުއްވީ މަޑު‬

‫‪.‬މުންނާރާއި ހަމަވި‬

‫ކުރައްވާށެވެ‪ .‬އޭރު މެދުޒިޔާރަތުގެ އިރުމަތީކަނާ‬

‫ހިސާބުގައި ވެސް ވަރަށް ގިނަ ބަޔަކު ތިއްބާ ފެނިއްޖެ އެވެ‪ .‬ދެން ހަމަ ދެކޮޅަށް ވެސް ހަމަ‬ ‫ވަނީ_ގިނަ_އެވެ‪.‬‬ ‫ހުކުރު މިސްކިތު އުތުރު ދޮރާށިން ވަންނަން އައި މީހުން ވެސް ތިބީ‬ ‫މީހުން މަޑުމަޑުން ބުނަނީ މި އަދު މީ ރައީސް ހުކުރު‬ ‫މުލީއާގޭން މި އޮއް ނިކުމެވަޑައިގަތީ‬

‫ބަންދު ވެފަ އެވެ‪.‬‬

‫ކުރައްވާ ދުވަހެވެ‪ .‬އިރުކޮޅަކުން‬

‫މުޙަންމަދު އަމީނު‪ ،‬މާބޮޑު ޖުއްބާއެއް‬

‫ތުރުކުރައްވައިގެންނެވެ ‪.‬ފަހަތްޕުޅުގައި ހުންނެވީ ޢަބްދުﷲ ފަހުމީ ދީދީ އެވެ‪ .‬އޭރު ހުންނެވީ‬ ‫ޝައިޚުލްއިސްލާމްކަމުގެ ޢިއްޒަތް ވެސް ލިބިވަޑައިގެންފަ އެވެ‪ .‬ސީދާ‬ ‫ދިމާ އަށެވެ‪ .‬ޝައިޚުލްއިސްލާމް ޢަބްދުﷲ‬

‫ވަޑައިގަތީ މެދުޒިޔާރަތާ‬

‫ޖަލާލުއްދީނު ފާތިޙާ ވިދާޅުވެއްޖެ އެވެ‪ .‬ދެން ވަޑައިގަތީ ހުކުރު‬

‫މިސްކިތަށެވެ‪ .‬ހަމަ‬

‫ސީދާ މިހުރާބު ގެއަށެވެ‪ .‬އެންމެންނަށް ވެސް ހުއްދަ ލިބިގެން އަރާ މިސްކިތް ފުރާލައިފި އެވެ ‪.‬‬ ‫ވާގޮތް ބަލާހިތުން މިހުރާބުގޭ ދޮރުކައިރީގައި އިށީނދެއްޖައީމެވެ‪ .‬މާ އަވަހަށް ފޮށާ‬

‫އޮޅައިލައިފި އެވެ‪ .‬މި ކަންކުރީ މާ މުދިން‬

‫ކަލޭފާނެވެ‪ .‬އަމީން ދީދީ އިމާމަކަށް މެންބަރަށް އަރާވަޑައިގެންފި އެވެ‪ .‬ހުކުރު ބަންގި ގޮވައިފި އެވެ‪ .‬ދެން ފެށްޓެވީ ލިޔެފައި އޮތް‬ ‫‪Page 64‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ކަރުދާސް ގަނޑަކުން ޚުޠުބާ ވިދާޅުވާށެވެ‪ .‬އެއީ ފުރަތަމަ ހުކުރު ޙަދީޘް ނުކީ ދުވަހެވެ‪ .‬ވަރަށް ރީތި ޚުޠުބާއެއް ވިދާޅުވެއްޖެ އެވެ‪.‬‬ ‫އެ ދުވަސްވަރުގެ ގޮތުން އަރަބިންނާއި ދިވެހިންނެވެ‪ .‬ވަރަށް ވެސް ރީއްޗެވެ‪.‬‬ ‫މަޑު ޖައްސަވާ ލައްވާފައި ފަހު ޚުޠުބާ ފަށްޓަވައިފި އެވެ‬

‫ދެ ޚުޠުބާ ދޭތެރޭގައި މުއާލާތް ނުކެނޑޭ ގޮތަށް‪،‬‬

‫‪.‬ފަހު ޚުޠުބާގައި އޮންނަ ތާނިޔާ ވިދާޅެއް ނުވެ އެވެ‪ .‬ވަރަށް ރީއްޗަށް‬

‫ޚުޠުބާ ނިންމަވައިފައި ގަމަތް ދިނީމާ‪ ،‬އިމާމުވެ ހުކުރު ނަމާދު ކުރައްވައިފި އެވެ ‪.‬ވިދާޅުވީ قم هى اهلل އާއި‪ ،‬ފަހު ރަކުޢަތުގައި‬ ‫إَاأعطُ​ُا އެވެ‪ .‬ހަމަ‬

‫ސަލާން ދެއްވުމާ އެކީ ފައިބައިވަޑައިގަތީ އެވެ‪ .‬ވަރަށް ކުރުކޮށް ޞަލަވާތް‬

‫ވިދާޅުވި އެވެ ‪.‬‬

‫އިމާމަކަށް ވަނީ ޢަބްދުﷲ ޖަލާލުއްދީނެވެ ‪.‬އަމީންދީދީގެ މޮޅުކަމާއި ނަސްލީ އިމްތިޔާޒަށް ކަމޭ ހިތްތަވާ ވަރު ވަރަށް ވެސް ބޮޑެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެ ބޮޑު ކަމަކީ އެމަނިކުފާނު އަރާވަޑައިނުގަންނަވަނީސް‬

‫އެއް ވެސް މީހަކު މިސްކިތަށް އެރިޔަ ނުދެއްވުމެވެ‪ .‬އަޑު މަޚުރަޖު‬

‫ވަރަށް_ރީއްޗެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް ބޮޑެތި ދުވަސް ދުވަހާ ބައްދަލުވި އެވެ‬

‫‪.‬ބޮޑުވިއްސާރަ ދުވަހެވެ‪ .‬މޮޓަރުބޯޓު ގަޑުބަޑު ފެށުނު ދުވަހެވެ‪ .‬ބޮޑު‬

‫ބުރާސްފަތި ދުވަހެވެ‪ .‬އަމީން ދީދީ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާކަމަށް އިސްކުރެއްވި ދުވަހަކީ‪ 1953 ،‬ޖަނަވަރީ ‪01‬ވަނަ ދުވަހެވެ‪ .‬ހުކުރު‬ ‫ކުރައްވާނީ މި އާ ވަރަށް ގާތް ދުވަހެއްގައި ކަމަށް ލަފާކުރެވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫އިސްތިޢުމާރާއި ދިވެހިންގެ މިނިވަންކަން‬ ‫މުޙައްމަދު_ޢަޠީފު_މަސްތަކާގެ_‪_/‬ގދ‪_.‬ފިޔޯރީ‬ ‫އަޅުވެތިކުރުމަކީ ދުރުޒަމާނުން ފެށިގެން އައި އިސްތިޢުމާރީ ހަރަކާތެކެވެ‪.‬‬ ‫އިސްތިޢުމާރުގެ‬

‫ލަފުޒީ މާނަ ކޮންމެ ގޮތަކަށް އޮތަސް‪ ،‬އޭގެ ނަތީޖާއަށް‬

‫ބަލާއިރު އެއީ‪ ،‬އަތްގަދަކުރުމާއި ބާރުފޯރުވުމާއި ބޮޑެތި ބާރުގަދަ ދައުލަތްތަކުގެ‬ ‫ބާރުގެ ދަށަށް ނިކަމެތި ދައުލަތްތައް ވެއްދުމަށް ކުރެވެމުންދާ މަސައްކަތެވެ‬

‫‪.‬‬

‫މިކަމުގެ ލަނޑުދަނޑިއަކީ ބޮޑެތި ބާރުގަދަ ދައުލަތްތަކުގެ މަޞްލަޙަތުތަކަށް‬ ‫ބާރުދީ ރައްކާތެރިކުރުމެވެ‪ .‬އަދި އެގައުމުތަކުގެ ސިޔާސީ ނުފޫޒު އެހެން‬ ‫ގައުމުތަކުގެ މައްޗަށް‬ ‫ބާރުތައްކަމުގައިވާ‬ ‫‪Page 65‬‬

‫ފުޅާދާއިރާއެއްގައި ކުރުވުމެވެ‪ .‬ޔޫރަޕްގެ ގަދަ‬ ‫ޕޯޗުގީޒުންނާއި‪ ،‬އިނގިރޭސީން‪ ،‬ޑަޗުންނާއި‪،‬‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފަރަންސޭސީން މިބާރުގަދަ ހަރަކާތް މެކުހައްޖެހީ ދެގަރުނު ވަންދެން އިސްލާމީ ދައުތާއި ދެމެދުކުރަމުން ދިޔަ ސަލީބީ ހަނގުރާމަ‬ ‫ނާކާމިޔާބުވުމަށް_ފަހުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެގޮތުން ޖޯގުރަފީގޮތުން އާހޯދުންތަކެއް ހޯދުމުގެ ނަމުގައިފެށި މަސައްކަތް ބަދަލުކޮށްލީ އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ އަފްރާދުން ހޭލުމުގެ‬ ‫ކުރިން ހުޅަނގުގެ ހުކުމްތައް ގަބޫލުކުރާނެގޮތް ހޯދުމަށެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ އާރާއި ބާރުގެ‬ ‫އަދި މުޅިދުނިޔޭގެ‬

‫ދަށުގައި އިސްލާމީ އުއްމަތް ބޭއްވުމަށެވެ‪.‬‬

‫އެކިކަންކޮޅުތަކުގައި އިސްތިޢުމާރުގެ އާވައްތަރުތައް ތަޢާރުފު ކުރުމަށެވެ‬

‫‪.‬މިވައްތަރު ތަކުގެތެރޭގައި‬

‫ވަޒަންވެރިކުރުވުމާއި ޢަސްކަރީ އިސްތިޢުމާރު ފާހަގަކޮށްލަމެވެ‪ .‬ވަޒަންވެރިކުވުމުގެ އިސްތިޢުމާރަކީ ދައުލަތަކުން ދައުލަތެއް ނުވަތަ‬ ‫ދައުލަތެއްގެ ބައެއް ހިފައި މިލްކުކުރުން އަދި‬

‫އެހެންބައެއް އެއަޅުވެތިކުރި ބިމުގައި ވަޒަންވެރި ކުރުވުމެވެ‪ .‬މިކަމުގެ‬

‫މިސާލަކަށް‬

‫އަލްޖަޒާއިރާއި_ފަލަސްޠީނު_ފުދެއެވެ‪.‬‬ ‫ޢަސްކަރީ އިސްތިޢުމާރަކީ ބާރުގަދަ ދައުލަތަކުން އެދައުލަތުގެ ސިޔާސީ އަދި ޢަސްކަރީ‬

‫ނުފޫޒު ދުނިޔޭގެ އެކިކަންކޮޅުތަކަށް‬

‫ފެތުރުމަށް ކުރަމުންދިޔަ މަސައްކަތެވެ ‪.‬މިކަމުގެ ލަނޑުދަނޑިއަކީ ގައުމުތަކުގެ ޤުދުރަތީ މުއްސަނދިކަން ފޭރުމެވެ ‪.‬އަދި ބިންފުޅާ‬ ‫ކުރުމެވެ‪ .‬މިގޮތަށް މަސައްކަތްކުރަންފެށީ ތަފާތު‬

‫ކުންފުނިތައް މެދުވެރިކޮށް ވިޔަފާރީގެ ތެރެއިންލާފައެވެ‪ .‬މިކަމުގެ‬

‫މިސާލަކަށް‬

‫އިންޑިޔާ ސްރީލަންކާ ފުދޭނެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ދިވެހި ތާރީޚުގެ އެންމެ އަނދިރި ޞަފްޙާތަކުން‪ ،‬އަނިޔާވެރި އަޅުވެތިކަމެއް ފެނިގެން‬ ‫ދިޔައީ ޕޯޗްގީޒުންގެ ފަރާތުންނެވެ‪ .‬މިކަންވެސް ކޮށްފައިވަނީ ޢަސްކަރީ‬

‫އިސްތިޢުމާރުގެ ތެރެއިން އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ ވިޔަފާރި‬

‫ފުޅާކުރުމަށް_އަތްގަދަ_ކުރުމުގެ_ތެރެއިންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިތާރީޚަށް އަވަސް ނަޒަރަކުން‬

‫ކަޅިއުކާއިރު ފެންނަންހުރި ހެކިތަކާއި ލިޔުންތަކުގެ މައްޗަށް ބުރަވެލާއިރު‬

‫މިނިވަންކަމާއި އިސްތިޤުލާލަށް ދިމާވެފައިވާ ކޮންމެ‬

‫ބަދުނަސީބެއްގެ ބައިވެރިއެއްގެ ނުވަތަ އެހީތެރިއެއްގެ ބައިކުޅެފައިވަނީ‬

‫ކޮންމެވެސް ދިވެއްސެކެވެ‪ .‬ނުވަތަ ދިވެހިންގެ ބައެކެވެ‪ .‬އެގޮތުން ރާއްޖެ‬

‫އިސްލާމްވުމަށްފަހު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ދިވެހިންގެ‬

‫މިނިވަންކަން ބީވެގެންދިޔައީ ‪ 1512‬މ‪ .‬ވަނައަހަރުގައި ވެރިކަމުން ދުރުކުރެވިފައިވާ ކަޅު‬ ‫ޕޯޗްގީޒުންނާއި ގުޅިގެން ރަސްކަން ހޯދުމަށް ކުރި‬

‫ދިވެހިންގެ‬

‫މުޙައްމަދު މަލާބާރީންނާއި‬

‫މަސައްކަތްތަކުގެ ތެރެއިން ނެވެ‪ .‬މިއީ މިރަދުންގެ ދަގަނޑު އަތްޕުޅުން‬

‫ރަސްކަން_ހޯއްދެވި_‪_3‬ވަނަ_ފަހަރެވެ‪.‬‬ ‫މިއަށްފަހު ދިވެހިންގެ މިނިވަންކަން ވެރިކަމުގެ ދަހިވެތިކަމުގައި ވިއްކާލެއްވީ މިކަޅުމުހައްމަދަށް ކާފަވިދާޅުވާ އައްސުލްޠާނު ޙަސަން‬ ‫‪ 9‬ވަނައެވެ‪ .‬އާދެ! މަޝްހޫރު ކާފަރުވި‬

‫ހަސަންރަސްގެފާނެވެ‪ 1552 .‬މ‪ .‬ގައި ރަސްކަމުން ދުރުކުރުމުން ގޯވާއަށް‬

‫ވަޑައިގެން‬

‫ނަޞާރާދީނަށް ވަދެ ވަޑައިގެން ދިވެހި ތަޚުތު ހޯދުމަށް ޕޯޗްގީޒުންނާއި ގުޅިގެން ‪ 2‬ފަހަރު މަސައްކަތް ކުރައްވައިގެން ނާކާމިޔާބުވި‬ ‫އެވެ‪ .‬މިދެފަހަރުވެސް މަޝްހޫރު އަލިރަސްގެފާނާއި އަބޫބަކުރުކު ރަސްގެފާނުގެ‬

‫ހިކުމަތްތެރިކަމާއި ކުޅަދާނަކަން ފާހަގަވެގެން‬

‫ދިޔައެވެ‪ .‬މިދެފަހަރު އިންޑިޔާ ކަނޑުގައި އޮތް ކުޑަކުޑަ ދައުލަތެއްގެ އަތްދަށުން ދުނިޔޭގެ ކަނޑުގެ ބާޒު ބަލިވުމުން އެރޭވުންތަކާއި‬ ‫އާ ކޮމާންޑަރެއްގެ ހުނަރާއި ކުޅަދާނަކަމާއި‪ ،‬ހަތިޔާރުގެ ބާރުގައި ކޮންމެގޮތަކުން ނަމަވެސް ރާއްޖެ ހިފުމަށް ޕޯޗްގީޒު ގުރާބުތަކުގެ‬ ‫ދުވެލި އޭގެ އެންމެ މަތީ ސްޕީޑަށް އުފުލާ މެކުހަށް ޖެހިއެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 66‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަނދިރި އަނދިރިންނާއި ވިޔަޒޯރުގެ ކޮމާންޑަރ ކަމުގެ ދަށުގައި އައި މިލަޝްކަރު‬ ‫ރޭވުންތެރިކަމާއެކު މާލޭގެ‬

‫މާލެއާއި ދިމާކުރީ ފުރަމެންދަމެއްގައެވެ‪.‬‬

‫އެކިދިމަދިމާއިން ހަނގުރާމަކުރަމުން ކުރިއަރަންފެށިއެވެ‪ .‬އޭރު ދިވެހި‬

‫އައްސުލްޠާނު ޢަލީ ‪ 6‬ވަނަ މަޝްހޫރު އަލި‬

‫ރަސްގެފާނެވެ‪ .‬ފަތިސްނަމާދުފުޅު ކުރެއްވުމަށްފަހު ނުކުމެވަޑައިގަތްތަނާ‬

‫ލިބިވަޑައިގަތުމާއެކު ހަގުރާމައަށް މީހުންއެއްކުރައްވަން‬ ‫އީދުމިސްކިތާ ދިމާޔަށް އަތިރިމައްޗަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ‪.‬‬

‫އެޚަބަރު‬

‫ބެރުޖެއްސެވިއެވެ‪ .‬އެއްވި މަދުމީސްކޮޅަކާއެކު ހަތިޔާރު ހިއްޕަވައިގެން‬ ‫އިރެއްނާރައެވެ‪ .‬ފަރަންޖީންތައް‬

‫އޭރު އަދި‬

‫ދެބައިކުޅައެއްބައި ތެމިގެން އަތިރިމަތީގައި އުޅެމުންދެ އެވެ‪ .‬ރަސްގެފާނު ގިނިކަންޏާ‬ ‫ލަޝްކަރާ ހަނގުރާމަކުރަމުން ގޮސް‬

‫ސިންގާސަނާގައި އިންނެވީ‬

‫ހަށިގަނޑުގެ‬

‫މަދުމީސްކޮޅާކާއެކު އަނދިރިއަނދިރިންގެ‬

‫ދެގަޑިއެއްހާ އިރުގެތެރޭގައި ރަސްގެފާނު ޝަހީދުވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މީގެ ފަހުން‬

‫ހޭދަކުރަމުން ގެންދިޔައީ ދިވެހި ޤައުމިއްޔަތުގެ ރޫޙެއް‬

‫ދިވެހިން‬

‫ހުރިލޯތަކުން ފެންހިކުމެއްނެތި ކަރުނައަޅަން ޖެހޭ ފަދަ ސަތާރަވަރަކަށް‬

‫އަހަރުގެ އަޅުވެތިކަމެކެވެ ‪.‬‬ ‫ރަސްގެފާނަށް (ކާފިރު ހަސަނަށް) ރަސްކަން ހަވާލުކުރުމުގެ ބަދަލުގައި‬

‫ހަނގުރާމައަށް ފަހު ‪ 9‬ވަނަ ހަސަން‬

‫ވަރުގަދަ ލަޝަކަރެއް މާލޭގައި ބާއްވައިގެން ބައިތުލްމާލު‬

‫ޕޯޗްގީޒުންގެ‬

‫ކަހައިލައިގެން‪ ،‬ލިބެންއޮތްހައި އާމްދަނީއެއް ފޭރިގެން ނިކަންރަނގަޅަށް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ އެމީހުންގެ ބާރުގެ ދަށުގައި ތަމްކީން ކުރިއެވެ‪ .‬މާލެއާއި‬

‫އަތޮޅުތަކުގައި އިސްލާމީ އުސޫލުތަކާއި ޝަރުޢީ ހަމަތައް‬

‫އުވާލައި ރާއްޖޭގައި ދީނީ އިސްތިޤްލާލު ނެތިކުރަމުންދިޔައީ ފާންކަން އެކުލެވިފައިވާ ކަނޑުތަކުގެ ޒަލްޒަލާއެއް ގާއިމުވާގޮތަށެވެ ‪.‬‬ ‫މިދިވެހި ގައުމުގެ ހިތުން‪ ،‬ހާލުގެ ދުލުން އެދިއެދި އޮތީ އަދި ގޮވޮނުހާ‬

‫ބާރެއްލާފައި ގޮވަމުންދިޔައީ ދިވެހިގައުމު އެލާއިންސާނީ‬

‫ވަކިތަކުން އަދި ލާދީނީ އުސޫލުތަކުން މިލޮބުވެތި ވަޠަން ސަލާމަތްކޮށްދޭނޭ ތެދުވެރި ދިވެހި‬ ‫ދީނުގެ ކަރާމާތް އަދި އިސްތިޤުލާލާއި‬

‫ދަރިންތަކަކަށެވެ‪ .‬ގައުމާއި އުއްމަތް‪،‬‬

‫ޘަޤާފަތް ނިގުޅައިގަނެވިފައިވާ އަށެއްކަ އަހަރަށްފަހު އުދަރެސް‬

‫އާކުލަތަކަކަށް ތަންދޭން‬

‫ތައްޔާރުވިއެވެ‪ .‬ތިލަދުންމަތީ އުތީމު ޙުސައިން ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުގެ ތިންބެއިން‪ ،‬މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނު އިސްވެ ހުންނަވައިގެން ފެށި‬ ‫ޖިހާދު ވެގެންދިޔައީ ގައުމުގެ ކަރާމާތާއި އިސްތިޤުލާލު އަތުލައިދެއްވި ނިމުމެއް ނުވާ ގުރުބާނީއަކަށެވެ ‪.‬‬ ‫ދެހާޖީންނާއި ދަންޑަހެލާއެކުގައި ޕޯޗްގީޒުންގެ އަތްދަށުން ދިވެހިގައުމު‬

‫ސަލާމަތްކުރެއްވުމުގެ ހަނގުރާމަ ނުވަތަ ޤައުމީ ޖިހާދު‬

‫މެދުކެނޑުމެއްނެތި ‪ 8‬އަހަރަށް ދެމިގެން ދިޔަ އެވެ‪ .‬ވެހޭހާ ވާރެއަކާއި ދޭހާ އަތްވެއްގައި‬ ‫ވާގިފުޅާއެކު މާތްﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރާ‬

‫ކުރަމުން ދިޔަ ޖިހާދަކީ މާތްﷲގެ‬

‫މުޖާހިދުންނަށް ލިބުނު ފުރިހަމަ ނަޞްރަކާއި ކާމިޔާބެކެވެ‪ .‬ފަރުތައް ކަޑައި‬

‫ދަތުރުކުރުމާއި ތިލަކުޅިތަކާއި މާސިންގާ ކަނޑުތަކުގައި ކަޅުއޮށްފުންމިން ކުރި ދަތުރުތަކަކީ ޕޯޗްގީޒުން ސިއްސުވަމުން ދުވަހަކުވެސް‬ ‫ނުދެކޭފަދަ އަޖާއިބުތައް ފެންނަމުން ދިޔަ ދަތުރުތަކެވެ‪ .‬ފާޅުގައާއި ސިއްރުގައި‬ ‫އިސްލާމުންނަށް ދީން ދޫ‬

‫ރަށްރަށަށް އަރުއްވައި ކާފިރުން ގަތުލުކުރައްވައި‪،‬‬

‫ނު ކުރުމަށް ހިތްވަރު ދެއްވައި ހަގުރާމަ ކުރައްވަނިކޮށް އަލީ ތަކުރުފާން‬

‫މިލިބިވަޑައިގަތް ފުން ހިތާމައަށް ފަސްޖެހިވަޑައިގަތުމެއް‬

‫ޝަހީދުވި އެވެ‪.‬‬

‫ނެތި ގައުމު ސަލާމަތްކުރުމުގެ ޖިހާދު މެކުހަށް ޖެއްސުމަށްފަހު މާލެ‬

‫މަންޒިލަކަށް_ބެއްލެވިއެވެ‪.‬‬ ‫ޕޯޗްގީޒުންވެސް އެމީހުންގެ އަނިޔާވެރިކަން އިތުރުކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ ސިފައިން‬

‫ބޭނުންބަޔަކު‪ ،‬ބޭނުން އިރަކު‬

‫ހިފާ ހައްޔަރުކުރަމުން ދިވެހިން ޝަހީދުކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ‪ .‬ކުރުކޮށް ބުނާނަމަ އެމީހުން ބޭނުން ކަމެއް ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 67‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މިމަގުން ކަންކަން ހިނގަމުންދަނިކޮށް ހިޖުރައިން‬

‫‪981‬ވަނަ އަހަރުގެ ޞަފަރުމަހުގެ ‪ 30‬ވަނަ ދުވަހު ރުހުމުގައި ދީންބަދަލުކޮށް‬ ‫ދެކޮޅުހަދާ ބައެއްނަމަ ޖެހިގެން އަންނަދުވަހު‬

‫ޞަލީބަށް އަޅުކަންކުރުމަށް އަނދިރިއަނދިރިން އަމުރު ނެރުނެވެ‪ .‬މިކަމާއި‬ ‫އިރުއޮއްސޭއިރު_ދުނިޔޭގައި_ނުތިބޭނޭކަމަށް_ވެސް_އެންގުނެވެ‪.‬‬

‫މިކަމާއި ގުޅިގެން އިސްލާމްދީންމަތީ ޝަހާދަތްކިޔައި ތިބެ މަރުވުމަށް ގަސްދުކުޅަ އޮނަސާޅީސް‬ ‫ހަތިޔާރެއް ހިފައިގެން މެދުޒިޔާރަތްދޮށަށް‬ ‫ސަލާމަތްކޮށް ދެއްވާތޯ މާތްރަސްކަލާން‬

‫މީހުން އެމީހުންނަށް ލިބުނު‬

‫އެއްވެ ޞަލަވާތް ފާތިޙާ ކިޔުމަށްފަހު ބޮޑުތަކުރުފާނު މާލެއަރާ މި‬ ‫ހަޟްރަތުގައި ދުޢާ‬

‫މުޞީބާތުން‬

‫ދެންނެވިއެވެ‪ .‬ބުނެވޭގޮތުގައި މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނާއި‬

‫ހަސަންތަކުރުފާނު މިދުޢާގައި ބައިވެރިވެލެއްވިއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު މާލޭގައި ޕޯޗްގީޒުންނާއި‬

‫ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަކުރަން ފެށުނެވެ‪ .‬އަދި‬

‫މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނުގެ ޙިކުމަތްތެރި ރޭވުން މާތްﷲގެ އިރާދަފުޅުން ކާމިޔާބުވީ އެތަކުރުފާނު ޖެއްސެވިއުންޑަ އަނދިރިއަނދިރިންގެ‬ ‫ގަޔަށް_އަމާޒުވުމުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިހާހިސާބުން ދިވެހިންނަށް އާރޯ މުސްތަގުބަލަކަށް އަލިވިލުނެވެ‪ 8 .‬އަހަރުގެ ދިގު‪ ،‬ވަރުގަދަ ޖިހާދަކަށް ފަހު ‪ 981‬ވަނަ އަހަރުގެ‬ ‫ރަބީޢުލްއައްވަލު މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހު ދިވެހިންނަށް ދިވެހިންގެ ދީނާއި‬

‫މިނިވަންކަން ( ‪ 17‬އަހަރަށް ފަހު) ލިބިގެންދިޔަ އެވެ‪.‬‬

‫މީގެ އެތައް ހާސް އަހަރެއްގެ ކުރިން އުތީމު ބޮޑުތަކުރުފާނު ދިވެހިންނަށް ހޯއްދަވައިދެއްވި‬

‫ނަޞްރަކީ ދިވެހިންގެ މި ލޮބުވެތި‬

‫ވަޠަން_ދެމިއޮތްހާ_ހިނދަކު_އާވެއާލާވަމުންދާނޭ_ޒިކުރާއެކެވެ‪.‬‬ ‫އާދެ! މިދުވަހުގެ ބަޠަލަކީ‬

‫ދިވެހިންގެ އެއްވަނަ ބަޠަލެވެ‪ .‬އަލްޣާޒީ މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނެވެ‬

‫‪.‬ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޙުސައިން‬

‫ޞަލާޙުއްދީނު ލިޔުއްވާފައިވާގޮތުގައި ދުނިޔޭގެ ތަންތާގައި އުފެދުނު ބޮޑެތި ބަޠަލުންގެ ގިނަސިފަތައް އެއްކުރައްވައިގެން‬ ‫އެންމެ މާތް އެންމެބޮޑު ބޭކަލަކީ އަލްޣާޒީ މުޙައްމަދު‬

‫ހުންނެވި‬

‫ބޮޑުތަކުރުފާނެވެ‪ .‬މީގެ ސަބަބެއްކަމުގައި ޞަލާހުއްދީން ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬

‫ދުނިޔޭގައި އެހިނދަށް ހުރި ފަރަންޖީ ދައުލަތްތަކުގެ ތެރެއިން ބާރުހުރި‬

‫ބޮޑުދައުލަތެއް ފިސާރި ރަނގަޅަށް އަތްދަށުލައި‬

‫ތަމްކީންވެގެންއޮތް މިރާއްޖެ ފަދަ ކުޑަކުޑަތަނެއްގެ ބީރައްޓެހި ރަށެއްގައި އުފެދުނު ޒުވާނަކު ތިމާގެ‬

‫ދީނަށް ނަޞްރުދިނުމަށް‪،‬‬

‫ތިމާގެ ވަޒަން ބޭރުބައެއްގެ އަތުން ސަލާމަތްކުރުމަށް ކަމަރުބަދެގެން ޤުރުބާންވެގަތުމަށް އެކުރެއްވި ހިތްވަރީ‬

‫ޤިޔާމަތަށް ދާންދެން‬

‫ނަޞްރުދޭންޖެހޭ ވަރުގެ ކަމެއްކަމުގައެވެ‪ .‬މާތްﷲ އެކަން ހިއްމަވައި ނަޞްރުދެއްވައިފިއެވެ‪ .‬އެކަލާނގެ ޤުރުއާނުގައި ވަޙީކުރެއްވި‬ ‫ފަދައިންނެވެ‪ .‬ޙައްޤުގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރައްވާ ބޭކަލުންނަށް ނަޞްރުދެއްވައިފިއެވެ‪.‬‬ ‫އިސްވެ މިދެންނެވީ އިސްތިޢުމާރުގެ‬

‫ތެރެއިން ގަދަބާރުން ތަންތަން ލޫޓުވާ ފޭރިގަނެގެން ކުރާ އިސްތިޢުމާރެވެ‬

‫‪.‬ނަމަވެސް‬

‫މިހާރުކުރިއަށްމިދަނީ މުޅިން ތަފާތު އިސްތިޢުމާރެކެވެ‪ .‬އާދެ !ފިކުރީ އިސްތިޢުމާރެވެ‪ .‬މިކަން ޚާއްޞަކުރެވިފައިވަނީ ތަރައްޤީވަމުން‬ ‫އަންނަ ގައުމުތަކަށެވެ‪ .‬މިއީ ރޭވިގެން ހިނގާ ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬މިއިސްތިޢުމާރުގެ އަމާޒަކީ މުސްލިމުން ދީނާއި ބީރައްޓެހިކުރުވުމާއި‪،‬‬ ‫ހުޅަނގުގެ ސަގާފަތް‬

‫މުސްލިމުންގެ ތެރެއަށް ފެތުރުމާއި‪ ،‬އަމިއްލަ ސަގާފަތަށް‬

‫ބީރައްޓެހިކުރުވުމެވެ‪ .‬އަދި މުސްލިމުން‬

‫ނަޞާރާކުރުމާއި‪ ،‬ދީނާއި ދައުލަތް ވަކިކުރުމާއި ގައުމިއްޔަތަށް ހިތްވަރުދީ ގައުމު ބައިބައިކުރުވައި‬

‫‪Page 68‬‬

‫އެތެރޭގައި ހަމަނުޖެހުންތަކަށް‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފުރުސަތު ހޯދައިދިނުމެވެ‪ .‬ޙައްޤުތައް‬

‫ހޯދައިދިނުމުގެ ނަމުގައެވެ‪ .‬ކުރުކޮށްދަންނަވާކަމުގައި ވާނަމަ މިއީ ފިކުރީ‬

‫ހަނގުރާމައެވެ‪.‬‬

‫މިހަނގުރާމަ ކުރެވެމުންދަނީ މީޑިއާގެ ވަސީލަތްތައް ބޭނުންކޮށްގެންނެވެ‪.‬‬ ‫މިދަނީ ފެތުރެމުންނެވެ‪ .‬އިޞްލާހުކުރުމުގެ ނަމުގައެވެ‪ .‬ދީނަށްވުރެ‬

‫މީގެހެކި މިކުޑަކުޑަ ގައުމުން މިހާރުވެސް‬

‫ކުޅިވަރަށް‬

‫ޝައުޤުވެރިކުރުވުމާއެކު‪ ،‬އެކަމުގެ ތެރެއަށް ކުދިން ޣަރަގުކޮށްގެންނެވެ‪ .‬ޤައުމީ މަންހަޖަށް ދީނީ ޢިލްމުގެބައި އިތުރުކޮށް ގިނަކުރި‬ ‫ނަމަވެސް އަމަލުކުރެވޭ ތަނެއް ނުފެނެ އެވެ‪ .‬ދީނީތަޢުލީމު ދެމުންދާ ތަންތަން މަދުވެގެން ދާކަމީ މީގެ އަލިގަދަ ހެއްކެކެވެ‪ .‬މީހުން‬ ‫ޓީވީ ޑުރާމާތަކަށް‪ ،‬ފިލްމުތަކަށް އަދި ލަވަތަކަށް މިތިބީގެއްލި ހުސްވެފައެވެ ‪.‬މީގެއިތުރަށް އިޤުތިސާދީ އިސްތިޢުމާރަކީ ވެސް ޒަމާނީ‬ ‫ފިޔަވަޅުތައް އެޅުމަކީ މިފަދަ‬

‫އިސްތިޢުމާރެކެވެ ‪.‬ގައުމުގެ އިޤުތިޞާދުތައް ފުންވަޅުގަނޑަކަށް ވައްޓާލުމާއި ދަތިކުރުމުގެ‬

‫އިސްތިޢުމާރަކުން ނުސީދާކޮށް ފެންނަކަންތައްތަކެވެ‪ .‬މިދެންނެވި އިސްތިޢުމާރުތައް ހުޅަނގުގެ ގައުމުތަކުން‬

‫ވަނީ ކާމިޔާބު ހޯދާފަ‬

‫އެވެ‪_ .‬ވިސްނާލަމާތޯއެވެ؟‬ ‫މިފަދަކަންކަމުން ސަލާމަތްވުމަށް ދީނީ އުސްތާޒުންގެ މަސައްކަތްމިވަނީ ފުޅާކުރަންޖެހިފައެވެ‬ ‫މަޢުލޫމާތު މަދުކަމުން ދީނާއި ބީރައްޓެހި‬

‫‪.‬ދީނަށް ލޯބިކުރާ އެހެނަސް ދީނުގެ‬

‫މި މުޖުތަމަޢު މިފުންވަޅުގަނޑުން ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށެވެ‪ .‬ހަމައެގޮތަށް‬

‫ފުރިހަމަ އެއްބާރުލުމާއި ތަރުބިއްޔަތުކުރައްވާ‬

‫ބެލެނިވެރިންގެ‬

‫މުދައްރިސުންގެ އެހީތެރިކަމާއެކުގައި ހުޅަނގުގެ ތަހުޒީބަށް ކުދިން ނުފޮނުވާ‬

‫އީމާންތެރި ދީނީކަންކަމަށް ފަރުވާތެރި އަދި ދީނީ ތަރުބިއްޔަތު‬

‫ލިބިފައިތިބި ދަރިންތަކެއް އުފައްދަން މިއަދު މިވަނީޖެހިފައެވެ‬

‫ބޮޑުތަކުރުފާނާއި ދޮންބަންޑާރައިން ފަދަ ފަހުލަވާނުނުންތަކެއް‬

‫އުފައްދުމަށެވެ‪ .‬އަލިރަސްގެފާނާއި އަލިތަކުރުފާނު ފަދަ ދީނުގެ‬

‫ދިފާޢުގައި ޖިހާދުކޮށް ޝާހީދުވާން ފަސްނުޖެހޭ ޚުލްޤުހެޔޮ ގައުމުދެކެ ލޯބިވާ ދަރިންތަކެއް ތަރުބިއްޔަތު‬

‫‪.‬‬

‫ކުރުމަށެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ދިވެހިންގެ މިނިވަން މުސްތަޤިއްލު މިލޮބުވެތި ގައުމު އިސްލާމީ ދަންމަރުންނާއި ގައުމިއްޔަތުގެ ބާރުން ގައުމު މިފަދައިސްތިޢުމާރު‬ ‫ތަކުން ސަލާމަތްކޮށްދޭނޭ ފަޅުވެރިންތަކެއް އުފެއްދުމަށް މިއަދުމިވަނީ‬

‫އިސްނަގަންޖެހިފައެވެ‪ .‬ފަރާތްފަރާތުން ޖެހޭވައިން‬

‫ސަލާމަތްވެފައިވާ އަމާންކަމާއި ޞުލްހަމަސަލަސް ކަންކަމާއި އެކުގައި އުޅެވޭނެފަދަ‬ ‫އިސްތިޢުމާރުގެ ވައްތަރުތައް‬

‫މުޖުތަމަޢެއް ހޯދުމަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬

‫ދެނެތިބެގެން މަސައްކަތްކުރަމާ ހިންގަވާށެވެ‪ .‬ވިސްނުންތެރިކަމާއި‬

‫ހިކުމަތްތެރިކަމާއެކުގައެވެ‪.‬‬

‫ކުލަކުލައިގެ ރޯގާތަކުން ސަލާމަތްވެ ތިބެ ދީންދެކެ ލޯބިވެ ހެޔޮ ޢަމަލުތައް ކޮށްގެންނެވެ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫‪Page 69‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޚިދުމަތުގެ ތިލަފަތުގައި ޤައުމީ ދެ ޝަޚުޞިއްޔަތެއްގެ ބުރަދަން ‪1‬‬ ‫ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު (މާޒީ)‬ ‫މި‬

‫ލިޔުމަކީ އެންމެފަހުން‪ ،‬ރާއްޖޭގެ އެންމެ އިސް މަޤާމު ފުރުއްވި‬

‫ދެޝަޚްޞިއްޔަތުގެ ޤައުމީ ޚިދުމަތުގެ މައްޗަށް އެކުލަވައިލެވިފައިވާ ތާރީޚީ‪،‬‬ ‫ޢިލްމީ_ދިރާސާއެކެވެ‪.‬‬

‫‪ .1‬ފެށުން‪:‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬ ‫ރައީސަކީ ދިވެހި‬

‫‪2‬ވަނަ ޖުމްހޫރިއްޔަތުގެ ފުރަތަމަ ރައީސާއި‬

‫‪ 2‬ވަނަ‬

‫ޤައުމަށް ވަރަށް އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކެއް‬

‫ކޮށްދެއްވައިފައިވާ ‪ 2‬ޒަޢީމުންނެވެ‬

‫އެހެންނަމަވެސް ސުމުއްވުލްއަމީރުލްމަރުޙޫމް އިބްރާހީމް ނާޞިރު‬ ‫ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު‪ ،‬ނިޝާން ޣާޒީގެ ޢިއްޒަތްތެރި ވެރިޔާ‪،‬‬ ‫ކޭސީއެމްޖީ އާއި އަލްއުސްތާޛު މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމަކީ ވަރަށް ތަފާތު‬ ‫ދެ ޝަޚުޞިއްޔަތުކަން އަޅުގަނޑު ފާހަގަކުރަމެވެ‪.‬‬ ‫ރައީސް ނާޞިރަކީ ބަސްފުޅު މަދު‪ ،‬ކަނޑައެޅުއްވި ކޮންމެ ގޮތެއް އަވަހަށް ތަންފީޒު ކުރެއްވުމަށް އިސްކަންދެއްވާ ބޭފުޅެކެވެ‪.‬‬ ‫އެޔާ ޚިލާފަށް ރައީސް މައުމޫނަކީ އެ މަނިކުފާނުގެ ޚިޔާލުފުޅުތައް އެހެން މީހުންނާ ޙިއްޞާކުރައްވައިގެން އަވަސްވެވަޑައިނުގެން‬ ‫ފެންވަރަށް އިސްކަންދެއްވައިގެން ކަންކަން ނިންމަވާ‬

‫ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬މިކަމުގެ އެއް މިސާލަކީ ރައީސް ނާޞިރުގެ އަމުރުފުޅަށް‬

‫‪ 1975‬ވަނަ އަހަރު ތަރުޖަމާކުރެއްވި [ކީރިތި قزاٌ ގެ ދިވެހި تزجًة ] އާއި ރައީސް މައުމޫންގެ އެންގެވުމަށް ތަރުޖަމާ‬ ‫ކުރެވުނު [انقزاٌ انكزَى ގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާ] އެވެ‪ .‬މި ދެންނެވި ދެ މަސައްކަތުގައިވެސް ޢަމަލީ ގޮތުން ބައިވެރިވެވަޑައިގަތް‬ ‫ޢިލްމުވެރިޔެއް ކަމަށްވާ ފަޟީލަތުއްދުކްތޫރު‬

‫މުޙައްމަދު ޒާހިރު ޙުސައިން ( ‪ )2009‬ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ތަރުޖަމާ ކުރުމުގެ‬

‫މަސައްކަތް ރައީސް ނާޞިރު ޙަވާލުކުރެއްވީ އެކި ޢިލްމުވެރިންނަށް އެކި‬

‫ބައިބައި ވަރަށް ކުރުމުއްދަތެއްގައި (ތިން ހަފުތާގެ‬

‫ތެރޭގައި) ނިންމެވުމަށް އަންގަވައިފައެވެ‪ .‬އެޔާ ޚިލާފަށް ރައީސް މައުމޫން ޢިލްމުވެރީންގެ ކޮމިޓީއާ އެ މަސައްކަތްޙަވާލުކުރެއްވީ‬ ‫ވަކި މުއްދަތެއް ކަނޑައެޅުއްވުމަކާ ނުލައި‬

‫ވެވަޑައިގަތް އެންމެ ފުރިހަމަޔަށް މޮޅަށް ތަރުޖަމާކުރައްވައި‬

‫ނިންމެވުމަށެވެ‪.‬‬

‫(ލިޔުންތެރިޔާ ގާތު ވިދާޅުވި ވާހަކަފުޅެއް)‬ ‫‪Page 70‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މި ފަދަ އަނެއް މިސާލަކީ ދިވެހިބަސް އިނގިރޭސި (ލެޓިން) އަކުރުން ލިޔާ ގޮތަށް‬

‫ރައީސް ނާޞިރު ނިންމަވައި ‪ 3‬މަސް‬

‫ދުވަހުގެތެރޭގައި ލެޓިންއަކުރުން ލިޔަންކިޔަން ދަސްކުރުމަށާއި މިކަމުގެ ސަނަދު ނެގުމަށާއި މިކަން މިމަގަށް‬

‫ނުކުޅަ މީހެއްގެ‬

‫މުސާރައިން ‪ 1/3‬އުނިކުރާނެކަމަށް ސަރުކާރުގެ މުވައްޒިފުންނަށް އަންގަވައި މިކަން މި މަގަށް ތަންފީޒުކުރެއްވި ކަމެވެ‬ ‫‪ 2007‬ވަނަ އަހަރު ނިމުމުގެ ކުރިން ޤައުމީ‬

‫އަނެއްކޮޅުން ދިވެހިރާއްޖޭގައި‬

‫އިޢުލާންކުރައްވައި ރައީސްގެ ޤަރާރަކުން‬

‫ޔުނިވަރސިޓީއެއް އުފައްދަވާނެކަން‬

‫އެކަން ކުރެއްވެން އޮތްއިރުވެސް‪ ،‬ބައިނަލްއަޤްވާމީ މިންގަނޑުތަކަށް ފޭތޭ‬

‫ނޫނީ އެކަން ކުރައްވަން ރައީސް މައުމޫން ބޭނުންފުޅު ނުވާތީ އަދި‬

‫ފާހަގަކުރަމެވެ‪ .‬އަދި އެ ބިލު ފާސްވެ‬

‫ގޮތަށް‬

‫އަދަށްދާންދެންވެސް އެކަން ލަސްވެފައި އޮތްކަމެވެ‪.‬‬

‫އެކަމާބެހޭ ޤާނޫނެއް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ފާސްވެގެން ނޫނީ މުސްތަޤިއްލު ގޮތެއްގައި‬ ‫(ރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ޔުނިވަރސިޓީއާ ބެހޭ ބިލު‬

‫‪.‬‬

‫ޔުނިވަރސިޓީ ނުހިންގޭނެތީއެވެ‪.‬‬

‫މިހާރު މަޖިލީހުގެ ތަޅުމަށް އައިސްފައި އޮތްކަން އަޅުގަނޑު މި ފުރުޞަތުގައި‬

‫‪ 2010‬ވަނަ އަހަރު އެ ޔުނިވަރސިޓީ‬

‫ވުޖޫދަށް އަންނާނެކަމުގެ ޔަޤީންކަން ވަރަށް‬

‫ބޮޑެވެ‪).‬‬ ‫މިކަންކަން އަޅުގަނޑު މި ފާހަގަކޮށްލީ‪،‬‬

‫سًىّاأليُزإبزاهُى َاصز އާއި األستاذ يأيىٌ عبّدانقُّىو ގެ ޚިދުމަތްތައް‬ ‫އެ ދެބޭފުޅުންގެ ޚިދުމަތުގެ ދިގު ތާރީޚުގައި މިކަމުގެ އަސަރު ވަރަށް ބޮޑަށް‬

‫އަޅައިބަލައި ކިރައި‪ ،‬ވަޒަންކުރަމުން ދާއިރު‪،‬‬ ‫ހުންނާނެތީއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް ޚިދުމަތްތެރި‬

‫‪ 2‬ޒަޢީމެއްގެ‬

‫ޚިދުމަތްތައް ތިލަފަތަކަށް ލައި ކިރައި ވަޒަންކޮށް ވަކި ގޮތެއް ނެރުމަކީ‬

‫އުނދަގޫކަމެއްކަން ދެނެހުރެ މާތްﷲ ގެ ވާގިފުޅާއެކު މި މަސައްކަތް ފަށައިގަންނަމެވެ‪.‬‬ ‫‪ .2‬މާނަކުރުން‬ ‫މި މަޒުމޫނުގައި އަޅުގަނޑު ބަލައިލާނީ ރައީސް މައުމޫނަށްވުރެ [ދިވެހި ޤައުމަށް [ ]ފައިދާހުރި] [މާ ގިނަ ޚިދުމަތްތަކެއް]‬ ‫ރައީސް ނާޞިރު‬

‫ކޮށްދެއްވައިފައިވޭތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ އާއި އެ ދެ ޒަޢީމުންގެ ޤައުމީ ބަޔެއް‬

‫އެހެންކަމުން ދިވެހި ޤައުމަކީ ކޮބައިކަމާއި‬

‫ޚިދުމަތްތަކުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬

‫[ފައިދާހުރި] އާއި [މާ ގިނަ] އާއި [ޚިދުމަތްތައް] އަޅުގަނޑު މާނަކުރާ ގޮތް‬

‫ދަންނަވައިލުމަކީ ކުރަންޖެހޭނެކަމެއްކަމަށް ދެކެވެ‬ ‫ދިވެހިބަސްފޮތް‬

‫‪.‬‬

‫)‪(2006‬ބަޔާންކުރާ ގޮތުގައި [ދިވެހި] މި ނަންއިތުރުގެ މާނައަކީ [ދިވެހި ގޮތްހުރި] ނުވަތަ [ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬

‫މީހުންނާ ނިސްބަތްވާ] އެވެ‪[ .‬ޤައުމު]ގެ މާނައަކީ [ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި ސަރަޙައްދެއްގައި އެއް ވެރިކަމެއްގެ ދަށުގައި އުޅޭ‬ ‫ބަޔެކެވެ‪[ ].‬ރާއްޖޭ] ގެ މާނައިގައިވެސް [ޤައުމު‬

‫]ބޭނުންކުރެއެވެ‪ .‬މި މާނަޔަށް ބަލާއިރު [ދިވެހި ޤައުމަކީ] ސިޔާސީ‬

‫ގޮތުންނާއި ޖުޣުރާފީ ގޮތުން ދިވެހިރާއްޖެއަށް ނިސްބަތްވާ ސަރަޙައްދުގައި ދިރިއުޅޭ‬ ‫އެންމެހައި މީސްތަކުންނާއި މުޅި‬

‫ނުވަތަ ދިވެހިރާއްޖެއަށް ނިސްބަތްވާ‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސަރަޙައްދެވެ‪[ .‬ފައިދާ] އަކީ [ނަފާ] އާއި [ލާބަ] އާއި‬

‫[މަންފާ]އެވެ‪.‬‬

‫[ހުރުމަކީ] [އެއްޗެއް ކޮންމެވެސް ތަނެއްގައި ވުމެވެ‪[ ].‬ގިނަ ]މި ނަން އިތުރުގެ މާނައަކީ [ޢަދަދުގެ ގޮތުން އިތުރު]ވުމެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 71‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ގޮތުން] ކަމަށް ދިވެހިބަސްފޮތް( ‪)2006‬‬

‫[މާ ]ބޭނުންކުރަނީ [ހުންނަ ތަފާތު ބެލުމުގެ ގޮތުން ނުވަތަ އަޖުމަ ބެލުމުގެ‬ ‫ބަޔާންކުރެއެވެ‪.‬‬

‫މި މާނަތަކަށް ބަލައިގެން އަޅުގަނޑު މި މަސައްކަތްކުރަނީ ރައީސް މައުމޫން ދިވެހީންނަށް‪،‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ކޮށްދެއްވި‬

‫ލާބަޔާއި މަންފާހުރި ކަންތައްތަކަށްވުރެ އެތައް ގުނައެއް ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ރައީސް ނާސިރު ކޮށްދެއްވިކަމަށް‬

‫ބުނެވިދާނެތޯ‬

‫ނުވަތަ ނޫންތޯ ބެލުމަށެވެ‪ .‬އަދި އެ ދެ ބޭފުޅުން ކޮށްދެއްވި މުހިއްމު ޤައުމީ ބައެއް ޚިދުމަތްތައް ފާހަގަކޮށްލުމަށެވެ‪ .‬މި ގޮތުން‬ ‫دانقٍوو އަށްވުރެ سًىّاأليُزإبزاهُى َاصز ދިވެހި ޤައުމަށް ފައިދާހުރި‬ ‫عب ـّ‬ ‫ބަލާއިރު ހަމަ ޙަޤީޤަތުގައިވެސް [ األستاذيأيىٌ ــ‬ ‫މާގިނަ ޚިދުމަތްތަކެއް‬ ‫‪.3‬‬

‫‪.‬‬

‫ކޮށްދެއްވައިފައި ވާކަމަށް ބުނެވިދާނެހެއްޔެވެ؟] މިއީ އުފެދޭ ސުވާލެކެވެ‬

‫ســــموّاألمـــيرإبراهيم ناصر ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު‬

‫ރައީސް ނާޞިރު ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގެން ތުއްޕުޅު އިރުގެ ޙަޔާތްޕުޅު‬

‫ވޭތުކުރެއްވީ ޏ‪ .‬ފުވައްމުލަކު ގައެވެ‪.‬‬

‫[ދުނިޔޭގެ އަލިކަމަށް ވަޑައިގަތީ ‪ 2‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 24 ( 1926‬ޞަފަރު ‪ )1345‬ދުވަހު އެވެ‪( ].‬މުޙައްމަދު ނަޞީރު‪،‬‬ ‫ޛާތީ ބައެއް މަޢުލޫމާތު‬ ‫ލކު ކަރިއްޔާ ގަނޑުވަރު މޫސާ ދީދީގެ‬ ‫ފުވައްމު ަ‬ ‫މފުޅަކީ‬ ‫)‪2008‬ބައްޕާފުޅަކީ ވެލާނާގޭ އަޙުމަދު ދީދީ އެވެ‪ .‬މަން ާ‬ ‫‪.‬‬

‫ޢާއިޝަތު ދީދީއެވެ‬ ‫އިބްރާހީމް އަޙުމަދާއި އަޙުމަދު ޖަދުޢާން ( ‪ ،)2008‬އާފަތިސް ނޫހުގައި ލިޔުއްވައިފައިވާ‬ ‫ތުއްޕުޅުއިރު އުޅުއްވީ ވަރަށް ދަތި‬

‫ގޮތުގައި އިބްރާހީމް ނާޞިރު‬

‫ޙާލުކޮޅުގައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ފަހުން އެ މަނިކުފާނު ގެންގުޅުއްވައި‬

‫ގެންގުޅުއްވީ އެ މަނިކުފާނުގެ ބޮޑުބޭބޭފުޅު ވެލާނާގޭ‬ ‫ނާޞިރުގެ ހޮބީއަކީ ރިޔަލުދޯނި ދުއްވުމާއި‬

‫ބޮޑުފުޅުވަންދެން‬

‫އިބްރާހީމްދީދީ އެވެ‬

‫)‪(sailing‬ރޭގަނޑުގެ މަސްވެރިކަމާއި‬

‫ގަސްހެއްދުން )‪ (home gardening‬ކަމަށް އަޙުމަދު ޖަދުޢާނާއި އިބްރާހީމް‬

‫‪.‬‬

‫)‪(night fishing‬ގޯތިތެރޭގައި‬

‫އަޙުމަދު ( ‪ )2008‬ހާމަކުރައްވައެވެ ‪.‬‬

‫‪ 4‬ތަޢުލީމީ ފެންވަރު‬ ‫އަލްމަރުޙޫމް އިބްރާހީމް ނާޞިރުގެ ތަޢުލީމީ ޙަޔާތުގެ ފެށުން ގުޅިފައިވަނީ އެ މަނިކުފާނުގެ މަންމާފުޅު ފަރާތުގެ ޢާއިލާގެ‬ ‫ތަޢުލީމީ އެކިއެކި‬

‫ބޭބޭފުޅުންނާއެވެ‪ .‬ފަހުން މާލެވަޑައިގެން މަޖީދިއްޔާ ސްކޫލާ‬

‫ގުޅިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެއީ ކުރީގެ‬

‫މަދްރަސަތުއްސަނިއްޔާ އެވެ‪ .‬މަޖީދިއްޔާއިން ތަޢުލީމު ޙާޞިލުކުރެއްވުމަށްފަހު ސަރުކާރުގެ ސްކޮލާރޝިޕެއްގައި ވަޑައިގަތީ‬ ‫ސިލޯނަށެވެ‪ .‬އެއީ މީލާދީ ސަނަތުން‬

‫‪Page 72‬‬

‫‪ 1945‬ވަނަ އަހަރު މާރޗް މަހު‬

‫‪ 23‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪ .‬ސިލޯނުގައި އެތާނގެ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ވަރަކަށް ތަޢުލީމު ޙާޞިލުކުރައްވައިގެން‬

‫ސެންޓް ލޯރެންސް ސްކޫލުން އެކަށީގެންވާ‬

‫‪ 4‬ވަރަކަށް އަހަރަށްފަހު މާލެ‬

‫ވަޑައިގަތީ ‪ 18‬ޖެނުއަރީ ‪ 1949‬ގައެވެ‪.‬‬

‫ރައީސް ނާޞިރު އިނގިރޭސިބަހުން ތަޢުލީމު ޙާޞިލުކުރެއްވިޔަސް އެ މަނިކުފާނު ފުރިހަމަކުރެއްވި އިމްތިޙާނެއް އެއްވެސް‬ ‫ލިޔުމަކުން އަޅުގަނޑަކަށް ނުފެނުނެވެ‪ .‬އަދި މަތީ ތަޢުލިމު‬

‫ޙާޞިލުކުރެއްވިކަން އެނގޭކަށްވެސް ނެތެވެ‪ .‬މިކަމާ ބެހޭ‬

‫އެއްވެސް މަޢުލޫމާތެއް އެއްވެސް ބޭފުޅެއްގެ އަރިހުން ލިބޭ ގޮތެއްވެސް ނުވި އެވެ ‪.‬‬

‫‪4.1‬އިނގިރޭސި_ތަޢުލީމު_ތަޢާރުފްކުރެއްވުން‪:‬‬ ‫[ރާއްޖޭގައި ޒަމާނުއްސުރެ ދެވެމުން އައި ތަޢުލީމީ ޚިދުމަތް‪ ،‬އެދުރުގެތަކުން‪ ،‬މަކުތަބުތަކުން މަދަރުސާތަކަށް ބަދަލުވެ މި‬ ‫ޒަމާނުގެ އިނގިރޭސި ތަޢުލީމާ ދިމާއަށް މިޞްރާބު ޖެހީ މީލާދީ ގޮތުން ‪ 1957‬ވަނަ އަހަރުގެ ތެރޭގައެވެ ‪.‬ސަރުކާރުގެ‬ ‫ފަރާތުން ބިދޭސީ ޓީޗަރަކު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ރާއްޖެ ގެންނެވުމާ‬

‫ގުޅިގެންނެވެ‪ .‬މރ‪ .‬އެތަލް ރީޑިއަސް އާއި މިސިޒް‬

‫އޭ‪.‬އެމް ފެނާންޑޯއާއި މިސް ރާމް އާއި މިސް އެމް‪.‬އެލް ނަމަތުންގަ ރާއްޖެ ގެނެވުނީ ހިޖްރީ ގޮތުން ‪ 1377‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ޝަޢުބާން މަހު ‪ 4‬ވަނަ ދުވަހު ( ‪ 23‬ފެބްރުއަރީ ‪ 1958‬ގައި) އެވެ ‪.‬ސިލޯނުން ގެނެވުނު މި ހުރިހާ ޓީޗަރުންވެސް‬ ‫ކިޔަވައިދެއްވީ މަދުރަސަތުލް މަޖީދިއްޔާ އާއި މަދުރަސަތުލް އަމީނިއްޔާގައެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ އިސް މަސްއޫލުވެރިން ތަޢުލީމީ ކަންކަމަށް‬

‫‪ 1960‬ގެ އަހަރުތަކަށް‬

‫ވިސްނެވުމަށްފަހު ރާއްޖޭގެ އޭރުގެ ބޮޑުވަޒީރު ސުމުއްވުލްއަމީރު‬

‫އިބްރާހީމް ނާޞިރު ނިންމެވީ ރާއްޖޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމު ހުޅަނގުގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމަށް‬ ‫މީޑިއަމަށް ކިޔަވައިދެއްވަން ފެއްޓެވުމަށެވެ‬

‫އަޅައިގަތްއިރު‬

‫ބަދަލުކުރައްވައި އިނގިރޭސި‬

‫‪.‬އެއީ ސަރުކާރު ހިންގުމަށް ބޭނުންވާ ޤާބިލު ހުނަރުވެރިން އުފެއްދެވުމުގެ‬

‫މަޤްޞަދުގައި އެޅުއްވި ފިޔަވަޅެއްކަމަށް ބައެއް މުއައްރިޚުން ދެކެވަޑައިގަންނަވައެވެ‪ .‬މި ގޮތުން ސަރުކާރުގެ ‪ 2‬މަދުރަސާ‬ ‫ކަމަށްވާ މަދުރަސަތުލްމަޖީދިއްޔާ އާއި މަދުރަސަތުލްއަމީނިއްޔާގައި އިނގިރޭސި‬

‫މީޑިއަމަށް ކިޔަވައިދެއްވުމަށްޓަކައި‬

‫ބޭނުންވާ އިންތިޒާމުތައް ހަމަޖައްސަވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬އަދި ‪ 1961‬ވަނަ އަހަރު ޖެނުއަރީ މަހުން ފެށިގެން ސްރީލަންކާގެ‬ ‫މރ‪ .‬ޖޭ‪.‬ވީ ހިލް މަޖީދިއްޔާގެ ނާޒިރެއްގެ ގޮތުގައި‬

‫މަސައްކަތްކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ފެށިގެން ޢަމަލީ ގޮތުން ރާއްޖޭގައި އިނގިރޭސި މީޑިއަމަށް ކިޔަވައިދޭން ފެށުނެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ‬ ‫ތަޢުލީމު ތަޢާރުފުކުރެއްވި މޭސްތިރިއަކީ‬

‫‪ 21‬މާޗް ‪ 1961‬ން‬ ‫ރާއްޖެއަށް އިނގިރޭސި‬

‫ސުމުއްވުލްއަމީރު އިބްރާހީމް ނާޞިރުކަމުގައި ދެންނެވުމަކީ ތާރީޚަށްޓަކައި‬

‫ފާހަގަކުރާންޖެހޭނެ ކަމެކެވެ‪(].‬މިނިސްޓްރީ އޮފް އެޑިޔުކޭޝަން)‬

‫‪Page 73‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ން‬ ‫‪ 4.2‬އައްޑު އަތޮޅު ގަން ސަތޭކަ އަހަރަށް ކުއްޔަށް ދީފައި އޮތް އޮތުން އުވައިލެއްވު ‪:‬‬

‫ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށްވެސް އެނގުމަކާ ނުލައި ވަރަށް ސިއްރުވެރި‬ ‫އެއްބަސް ވުމެއްގެ ދަށުން ސ‪ .‬ގަން‬

‫ގޮތެއްގައި ސިލޯނުގައި އެއްބަސްވެވުނު‬

‫‪100‬އަހަރަށް އިނގިރޭސީންނަށް ކުއްޔަށް ދިނުމަށް އެމްއޯޔޫއެއްގައި ސޮއިކުރެވުނީ‬

‫‪ 1956‬ވަނަ އަހަރުގައި ކަމަށް [ ‪ 20‬ވަނަ ޤަރުނުގައި ދިވެހިރާއްޖެ ‪ )2006 ( ]4‬މި ފޮތުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިކަމާބެހޭ ރަސްމީ އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއިކޮށް ކީރިތި މަހާރަދުން ތަޞްދީޤުކުރެއްވުމުގެ ކަންކަން ނިންމެވުމަށްޓަކައި މި‬ ‫މައްސަލަ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ހުށަހެޅުނީ މާފަހުންނެވެ‪.‬‬

‫ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި މިކަމާ‬

‫ދެކޮޅަށް ފިސާރި ކެރި ހުންނަވައިގެން ވަކާލާތުކުރައްވަންފެއްޓެވީ‬

‫އިބްރާހީމް‬

‫ނާޞިރުކަން ފާހަކަކޮށްލެވެއެވެ‪ .‬އެ އެގްރީމެންޓަކީ އެއް ގޮތަކަށްވެސް ކުރެވިގެންވާނޭ އެގްރީމެންޓެއް ނޫންކަމަށާއި އެކަން‬ ‫އެ ގޮތަށް ކުރެވިގެން ނުވާނޭކަމަށާއި އެ އެމް‪.‬އޯ‪.‬ޔޫ‪ .‬ގެ ކޮޕީއެއް ލިބިގެންނޫނީ‬

‫މަޖްލިސްގައި އެވާހަކަ ދެކެވިގެންވެސް‬

‫ނުވާނޭކަމަށް އަޑު އުފުއްލަވައި އެކަން ނާކާމިޔާބުކޮށްލެއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 4.3‬ރާއްޖެއަށް ސިޔާސީ މިނިވަންކަން ހޯއްދެވުން‬ ‫ދިވެހި ތަޢުލީމީ ޒުވާނުންތަކެއްގެ ހިތުގައި އިނގިރޭސީންގެ ޙިމާޔަތާމެދު އުފެދުނު‬

‫އާ ވިސްނުމެއްގެ ސަބަބުން‬

‫އިނގިރޭސީންގެ ޙިމާޔަތުންވަކިވެ މިނިވަން ޤައުމަކަށްވުމުގެ ޙަރަކަތްތައް ފެށިގެން ދިޔައެވެ‪ .‬އިބްރާހީމް ނާޞިރު އިސްވެ‬ ‫ހުންނަވައިގެން ރަސްމީ ގޮތެއްގައި ފެއްޓެވި މި މަސައްކަތުގެ‬

‫ނަތީޖާއަކަށްވީ ދިވެހި ރާއްޖެއަށް ސިޔާސީ މިނިވަންކަން‬

‫ލިބުމެވެ‪ .‬އިނގިރޭސި ދައުލަތާއި ދިވެހި ސަރުކާރާ ދެމެދު ވެވުނު މި ތާރީޚީ އެއްބަސްވުމުގައި‬

‫ދިވެހި ސަރުކާރުގެ‬

‫ފަރާތުން ސޮއިކުރެއްވީ ދިވެހި ދައުލަތުގެ (އޭރުގެ )ވަޒީރުލްއަޢުޡަމް ޞާޙިބުއްދައުލާ އިބްރާހީމް ނާޞިރެވެ‪ .‬އިނގިރޭސި‬ ‫ދައުލަތުގެ ފަރާތުން މި އެގްރީމެންޓްގައި ސޮއިކުރެއްވީ ސިލޯނުގައި ހުންނެވި‬

‫އިނގިރޭސި ހައިކޮމިޝަނަރ ސަރ‬

‫މައިކަލް ވޯކަރ އެވެ‪ .‬ހައިކޮމިޝަނަރ ގެ ގެކޮޅުގައި އޮތް މި ތާރީޚީ ރަސްމިއްޔާތު ބޭއްވުނީ ‪ 1965‬ވަނަ އަހަރު ޖުލައި‬ ‫މަހުގެ ‪ 26‬ވަނަ ދުވަހު ‪ 10:00‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫(ނުނިމޭ)‬

‫‪Page 74‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޚިދުމަތުގެ ތިލަފަތުގައި ޤައުމީ ދެ ޝަޚުޞިއްޔަތެއްގެ ބުރަދަން ‪2‬‬ ‫އިންޑިއާގެ ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރީންގެ އަތްދަށުން ދިވެހި އިޤްތިޞާދު ސަލާމަތްކުރެއްވު ‪:‬ން‬

‫ޢަބްދުލްޢަޒީޒު_ޖަމާލު‪-‬އަބޫބަކުރު_(މާޒީ)‬ ‫ޢަބްދުލްޙަކީމް ޙުސައިން މަނިކު ( ‪ )1997‬ލިޔުއްވައިފައިވާ ގޮތުގައި ވޯރާ‬ ‫ވިޔަފާރިވެރިން މާލެ އައީ އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން‬

‫‪ IV‬ގެ‬

‫ރަސްކަމުގައެވެ ‪.‬މީލާދީން ‪ 1857‬ވަނަ އަހަރުގެ މެދުތެރޭގައެވެ‪[ .‬ވޯރާއިން‬ ‫މާލެއަށް ގަދަކުރުވީ ކަކާގޭ ޢަލީ ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނެވެ‪] .‬އެ މީހުން‬ ‫ރާއްޖެ އައިސް ކުރީ "ފޭރި ކާ ވިޔަފާރި" އެވެ‪.‬ދިވެހީންނަށް ދެމުން ދިޔައީ‬ ‫ބޮޑު ގެއްލުމެވެ‪ .‬މި ގޮތަށް މިކަން ހިނގަމުން ދަނިކޮށް‬

‫‪ 1959‬ވަނައަހަރު‬

‫ވޯރާއިންގެ ވިޔަފާރި ހުއްޓާލުމަށް ނާޞިރު ކުރިމަތިލައްވައިފިއެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 105‬އަހަރަށް ދެމިގެން ދިޔަ މި ވިޔަފާރި‪ ،‬ވޯރާއިންނަށް‬ ‫ތަފާތު ދަތިތައް ކުރައްވައި‪،‬‬

‫‪ 1‬އޮގަސްޓް ‪ 1962‬ގައި ނާޞިރު މުޅިން‬

‫ހުއްޓުވައިލިއެވެ]‪.‬‬

‫‪ 4 . 4‬ކެޑެޓް ކޯ އާއި ގަރލް ގައިޑް‪:‬‬ ‫ރާއްޖޭގައި ފުރަތަމަ‬

‫ފަހަރަށް ކެޑޭޓް ޙަރަކާތާއި ގަރލްގައިޑް ޙަރަކާތް ފެއްޓެވީވެސް އިބްރާހީމް‬

‫ނާޞިރުގެ ބޮޑުވަޒީރުކަމުގެ‬

‫ދައުރުގައެވެ‪ 1962 .‬ގައި ފެއްޓުނު މި ‪ 2‬ޙަރަކާތުގައި ފުރަތަމަ ކެޑޭޓުންނަށް ބަޑި ޙަވާލުކުރެއްވީ ދައުލަތުގެ‬ ‫ޖަލާލަތުލްމަލިކު މުޙައްމަދު ފަރީދުލްއަޢުޡަމެވެ ‪.‬ގައިޑުންގެ ފުރަތަމަ ކޭމްޕް ބޭއްވުނީ ހުޅުލޭގައި‬ ‫މަހު‬

‫‪ 11‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‪ .‬މި‬

‫‪ 2‬ޙަރަކާތުގެވެސް އިސްވެރިޔަކީ‬

‫ވެރިޔާގެ ގޮތުން‬

‫‪ 1964‬ވަނަ އަހަރު ނޮވެމްބަރ‬

‫ބޮޑުވަޒީރު އިބްރާހީމް ނާޞިރެވެ‬

‫‪.‬‬

‫‪ 4 . 5‬ސްޓޭޓް ޓްރޭޑިން އޯގަނައިޒޭޝަން (އެސް‪.‬ޓީ‪.‬އޯ)‬ ‫ރާޢްޖޭގެ ވިޔަފާރީގައި ވަކި ހިއްޕައިލައިގެން ޤަރުނަކަށްވުރެ ގިނަ ދުވަހު ތިބި‬

‫ވޯރާވިޔަފާރިވެރިން ރާއްޖެއިން ފައްސައިލުމަށްފަހު‬

‫ރާއްޖޭގެ ވިޔަފާރި ހަރުދަނާ ކުރުމަށްޓަކައި އެކި ގޮތްގޮތަށް ބަދަލުވަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬މި ގޮތުން‬ ‫ސްޓޯރ )‪ (MGBS‬އާ ގުޅުން ހުރިތަނެއްގެ‬ ‫‪Page 75‬‬

‫މޯލްޑިވްސް ގަވރންމެންޓް ބޮޑު‬

‫ގޮތުގައި ވަކި ވިޔަފާރި ގޮތްޕެއް ނާޞިރު ހެއްދެވިއެވެ‪ .‬އަތިރީ މާފަންނުގޭ‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޓްރޭޑިންގ އޭޖެންސީ )‪ (ATA‬ގެ ނަމުގައި ވަކި ވިޔަފާރި އެކައުންޓެއްގެ ގޮތުގައި މި ވިޔަފާރި ފައްޓަވައި ފުޅާކުރެއްވި އެވެ‪.‬‬ ‫ނާސިރުގެ ސީދާ ބެއްލެވުމުގެ ދަށުން ހިންގެވި މިޙަރަކާތަކީ މިއަދު ރާއްޖޭގެ ވިޔަފާރީގައި‬

‫ބޮޑު ޙިއްޞާއެއް އަދާކުރާ ސްޓޭޓް‬

‫ޓްރޭޑިންގ_އޮގަނައިޒޭޝަން)‪(STO‬އެވެ‪. .‬‬

‫‪4.3.7‬ފަތުރުވެރިކަން‪:‬‬ ‫ދައުލަތަށް އެއްވެސް އާމްދަނީއެއް ނުލިބޭ ވިޔަފާރިއެއްގެ ގޮތުގައި ނަމަވެސް‬

‫ރާއްޖޭގައި ފަތުރުވެރިކަން ތަޢާރުފު ވެގެން އައީ‬

‫އިބްރާހީމް ނާޞިރުގެ ރައީސްކަމުގެ ދައުރުގައެވެ‪ .‬އިޓަލީގެ ރައްޔިތެއް ކަމުގައިވާ ޖޯޖް ކޯބިން ދިން ޚިޔާލަކާ ގުޅިގެން މަސް އޮޑި‬ ‫އަޙުމަދު ނަސީމާއި ކޮލި މުޙައްމަދު ޢުމަރު މަނިކުގެ އިސްނެންގެވުމުގެ މަތީން ފުރަތަމަ ހެދި ރިޒޯޓަކީ ކުރުނބާ ވިލެޖް (ވިހަމަނާ‬ ‫ފުށި )އެވެ‪ .‬އަދި ނާޞިރު‪ ،‬ޤާނޫނެއްގެ ދަށުން‪ ،‬ބިން މިލްކު ކުރައްވައިގެން ބޮޑު‬

‫ބަނޑޮހުގައި ރިސޯޓެއް ހުޅުވައިފިއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫އަޙުމަދު ޙިލްމީ ދީދީ އަތްޕުޅުން "ފަރުކޮޅު ފުށި "ކުތްޔަށް ހިއްޕަވައިގެން އެރަށުގައި "ކުލަބް ނޭޗަރ" (ހެއްދެވިހާލަށް‬ ‫އުޅޭ ރަށެއް)ގެ ގޮތުގައި ނާޞިރު އެރަށް ތަރައްޤީކުރައްވައިފިއެވެ‬

‫މީހުން‬

‫‪.‬ފަރުކޮޅުފުށީގައި ވަޒީފާ އަދާކުރުމުގެ ފުރުޞަތު (ފަހުން) މި‬

‫މަޒުމޫނުގެ ލިޔުންތެރިޔާ އަށްވެސް ލިބުނުކަން މިތާނގައި ފާހަގަކޮށްލަމެވެ‪.‬‬

‫‪ 4.8‬ފިނިކުރިމަސް އެކްސްޕޯޓްކުރުން‬ ‫އެ ޒަމާނުގައި ދިވެހިރާއްޖެއަށް ޢާމްދަނީ ލިބޭ މައިގަނޑު ވަސީލަތަކީ ހިކި‬

‫ކަނޑުމަހެވެ‪ .‬މަހުގެ ބާޒާރަކީ ހަމައެކަނި ސިލޯނެވެ‪.‬‬

‫އެހެންކަމުން ލަންކާގެ ފަރާތުން އަޅަ ކޮންމެ ފިޔަވަޅަކުން ރާއްޖޭގެ އިޤްތިޞާދަށް ލޮޅުން އަރައެވެ [ ‪.‬މި ހިސާޞުން ދެން ޢަޒުމް‬ ‫ވަރުގަދަ ނާޞިރު ކުރިމަތިލެއްވީ ދިވެހީންގެ‬

‫އަމިއްލަ ފައިމައްޗަށް ތެދުވާށެވެ‪ .‬މަސް ވިއްކާނެ ބާޒާރެއް ހޯދާށެވެ‪ .‬މި‬

‫ކުރެވުނު މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ޖަޕާނުގެ މަރުބޭނީ‬

‫ގޮތުން‬

‫ކޯރޕަރޭޝަނާއެކު މަސްގަތުމުގެ އެގްރީމެންޓެއްގައި ‪ 7‬އޭޕްރިލް‬

‫‪ 1972‬ގައި ސޮއިކޮށްފިއެވެ‪ .‬ދިވެހި މަސްވެރިން ބާނާ މަސް އެ ކުންފުނީގެ ބޯޓުތަކަށް‬

‫ގަނެ އެ މަސް ފިނިކޮށްގެން ބޭރަށް‬

‫ގެންދާށެވެ‪ .‬އެކްސްޕޯޓް ކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫‪ 4.9‬ފެލިވަރު ކޭނިންގ ފެކްޓްރީ‪:‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ބޭރު ފައިސާ ލިބޭ މައިގަނޑު ވަސީލަތަކީ ހިކިކަނޑުމަސް ކަމަށް ވެފައި އެ މަސް ގަންނަ ހަމަ އެކަނި ޤައުމަކީ‬ ‫ސިލޯން ކަމަށްވާތީ ދިވެހި އިޤްތިޞާދު އޮތީ ސިލޯން ގެ ކޮންޓްރޯލްގެ ދަށުގައި ކަމަށް ދެންނެވިދާނެއެވެ‪ .‬މިހެން މިކަން އޮއްވައި‬ ‫‪ 1970‬ގެ އަހަރުތަކުގެ ކުރީކޮޅު‪ ،‬ވަރަށް ކުއްލި ގޮތެއްގައި ރާއްޖޭގެ ހިކި މަސް ލަންކާއަށް ނުގަންނަ ގޮތަށް އެ ޤައުމުން ނިންމި‬ ‫އެވެ ‪.‬ދިވެހި ޤައުމަށް ކުރިމަތިވި މި ޚުޠޫރަތްތެރި ދަނޑިވަޅުގައި ޢަޒުމް ވަރުގަދަ‬

‫ނާޞިރު‪ ،‬ހިތްވަރާއެކު މަސައްކަތް ފެއްޓެވީ‬

‫އެހެން މަގެއް ފެނޭތޯއެވެ ‪.‬ރާއްޖޭގެ މަހުގެ އުފެއްދުންތަކަށް އެހެން ބާޒާރެއް ލިބޭތޯ މަސައްކަތް‬ ‫‪Page 76‬‬

‫ފެއްޓެވި އެވެ‪ .‬އަދި ރާއްޖޭގައި‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ރޯމަސްގަނެ ބޭރުކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ބޭރުގެ‬

‫ކުންފުނިތަކަށް ހުޅުވައިލެއްވި އެވެ‪ .‬މި ދަޢުވަތަށް އިޖާބަދީ ރާއްޖެ އައި‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫ކުންފުންޏަކީ ޖަޕާނުގެ މަރުބޭނީ ކޯޕަރޭޝަނެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔޭގެ ބާޒާރުގައި ރޯމަހުގެ ވާދަވެރިކަން އިތުރުވި ދަނޑިވަޅުގައި މާތް ﷲ ގެ‬

‫ރަޙުމަތްފުޅުން ރާއްޖެއަށް ބާނާ މަހުގެ‬

‫ޢަދަދުވެސް އިތުރުވިއެވެ ‪.‬އެހެންކަމުން ރާއްޖޭގައި އުފައްދާ މަސްވެރިކަމުގެ އުފެއްދުންތައް‬ ‫ބޭނުންވިއެވެ‪ .‬މިކަމަށްޓަކައި ދިވެހި‬

‫އިތުރުކޮށް ފެންވަރު މަތިކުރުމަށް‬

‫ސަރުކާރާއި ރައްޔިތުން ގުޅިގެން ކުރެވުނު މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން‬

‫ފެލިވަރުގައި ދަޅުގައި މަސް ބަންދުކުރާ ކާރުޚާނާއެއް‬

‫ފާދިއްޕޮޅު‬

‫‪ (Tuna Processing Plant) 2‬ފެބްރުއަރީ ‪ 1978‬ގައި‬

‫ޤާއިމުކުރެވުނެވެ‪ .‬މިއީ ޖަޕާނުގެ [ނިޕޮނ ސުއިޒާން ކައިޝާ ލިމިޓެޑާއި] ދިވެހި ސަރުކާރު ބައިވެރިވެގެން‬

‫(ޖޮއިންޓް ވެންޗަރ‬

‫އުޞޫލުން) ހުޅުވި ކާރުޚާނާއެކެވެ‪.‬‬

‫‪4.3.10‬ހުޅުލޭ އެއަރޕޯޓް‪:‬‬ ‫ދިވެހި‬

‫ސަރުކާރާއި އިނގިރޭސި ދައުލަތާ ދެމެދު އުފެދުނު ނުތަނަވަސްކަމެއްގެ‬

‫ސަބަބުން ދިވެހީންގެ ހިތްތަކުގައިވާ‬

‫ވަޠަނިއްޔަތުގެރޫޙު ދިރިގެންދިޔައެވެ ‪.‬މިކަންތައްތަކުގެ ތެރޭން އިނގިރޭސީންގެ އަޅުވެތިކަމުން ސަލާމަތްވުމުގެ ރޫޙު‬

‫ދިވެހީންގެ‬

‫ކިބައިގައި އުފެދި އިތުރުވެ އާލާވިއެވެ‪.‬‬ ‫މިދަނޑިވަޅުގައި ޞާޙިބުއްދައުލާ އަލްފާޟިލް އިބްރާހީމް ނާޞިރުގެ ދުރުވިސްނިވަޑައިގަތުމާއެކު "ހުޅުލޭ މަތީންދާ ބޯޓު ތިރިކުރާ‬ ‫ތަން ދިވެހި ސަރުކާރުގެ ތަނެއްގެ ގޮތުގައި ހެދުމަށް ދައުލަތުން ޤަޞްދު ކުރައްވައިފިއެވެ‪( ".‬މާލޭ އިންޓަރނޭޝަނަލް އެއަރޕޯޓް‪،‬‬ ‫‪ ،2007‬ޞ‪)47 :‬‬

‫‪ 1966‬ވަނަ އަހަރު އޭޕްލީލުން‬ ‫ބަނދަރު] ހުޅުވުނު ދުވަހެވެ‪ .‬މި‬

‫‪ 12‬ވަނަ ދުވަހަކީ [ދިވެހީންގެ އަމިއްލަ އަތުން‬

‫ތައްޔާރުކުރި ދިވެހީންގެ އަމިއްލަ ވައިގެ‬

‫ދުވަހުގެ މި ޙާދިސާ ސިފަކޮށްދެއްވަމުން މަރުޙޫމް އިބްރާހީމް ޝިހާބު‬

‫ވިދާޅުވެފައިވަނީ‬

‫[‪....‬އިރުމަތީ ފަރާތުގެ އުދަރެހުން އައި ރަޙުމަތުގެ ވާރޭވިލާ އަކަށްފަހު އެންމެންގެ ލޯތައް އެ ދިމާއަށް ހުއްޓުވައިލި މަތީންދާބޯޓު‬ ‫ފެންނާން] ފަށައިފިއެވެ‪[ .‬އަޅުގަނޑުމެން ކޮށްކޮށް ތިބި‬

‫އިންތިޒާރު އޭގެ މަތިވެރި އުންމީދުތަކާއެކުގައި މިއޮއް ފުދެނީއެވެ‬

‫ހުޅުލެމަތިން އިޞްޠިލާޢުގެ ހަމަ އެންމެ ބުރެއް ޖަހައިލުމަށްފަހު ރަންވޭގެ‬

‫‪.‬‬

‫އުތުރުކޮޅުން ވަރަށް ކުޑަ ތަންކޮޅެއްގެ ބޭނުންކޮށްގެން‬

‫ނުހަނު އޮމާންކަމާއެކު ބިމަށް އެ ތިރިކޮށްލީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ބިން ހުޅުވައިދިން‬

‫މަތިންދާ ބޯޓެވެ‪ .‬އެ ބިން އިފްތިތާޙުކޮށްދެއްވި‬

‫ވެރިޔާ ދިވެހި ޤައުމުގެ ލޮބުވެތި ޒަޢީމް ދިވެހިރާއްޖެއަށް ވަޑައިގަތުމުގެ ޝަރަފު ލިބުނު އެއަރސިލޯން މަތިންދާ ބޯޓެވެ‪( ].‬މަލަސް‬ ‫‪ ،49‬ޞ‪)61-60 :‬‬

‫‪Page 77‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪ 4.11‬ރާއްޖޭގެ އެއަރލައިން‪:‬‬ ‫ރާޢްޖޭގައި އަމިއްލަ ވައިގެ ބަނދަރެއް އުފެދުމާއެކު‪ ،‬ވައިގެ ދަތުރުފަތުރުގެ ޚިދުމަތްފުޅާކުރެއްވުމަކީ އިޖްތިމާޢީގޮތުން ލިބޭ ފައިދާގެ‬ ‫އިތުރުން ދިވެހި ޤައުމަށް އިޤްތިޞާދީ ކުރިއެރުންތަކެއް އަންނާނޭ ކަމެއްކަމަށް ރައީސް ނާޞިރަށް ފެނިވަޑައިގެން ‪ 1966‬ގައި ‪2‬‬ ‫މަތީންދާ ބޯޓެއް ރާއްޖެއަށް ބައްލަވައިގަތެވެ‪[ .‬އެއަރ މޯލްޑިވްސް] ގެ ނަމުގައި ރާއްޖޭގައި ވައިގެ‬ ‫ކުންފުންޏެއް އުފައްދަވައިފި އެވެ‪ .‬މިކަމުގައި‬

‫ދަތުރުފަތުރުގެ ޚިދުމަތް ދޭ‬

‫އިސްކޮށް ޙަރަކަތްތެރިވުމަށް ޙަވާލުކުރެވިފައިވަނީ އެ ދާއިރާގެ‬

‫ކަމުގައިވާ އަދި ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ކޯޕައިލޮޓް މުޙައްމަދު‬

‫ނަޢީމާއެވެ‪( .‬ޢަބްދުލްޙަކީމް ޙުސައިން މަނިކު‪،‬‬

‫ތަޖްރިބާކާރެއް‬ ‫‪)1997‬‬

‫‪ 4.12‬މަސްދޯނިފަހަރުގައި އިންޖީނުއެޅުން‬ ‫މަސްވެރިކަމުގެ މުޅިން އާ ޖީލެއް ޤާއިމު ކުރުމަށްޓަކައި ދޯނި ފަހަރުގައި އިންޖީނު‬

‫އެޅުމުގެ ޚިޔާލު ފާޅުކުރައްވައި މިކަމަށް އެހީ‬

‫ހޯދުމަށް އޭރުގް މިނިސްޓަރ އޮފް ފިޝަރީޒް އަޙުމަދު ޙިލްމީ ދީ ޖަޕާނަށް ފޮނުއްވިއެވެ‪ .‬ޖަޕާނުގެ ދީލަތި އެހީގައި ‪ 200‬އިންޖީނު‬ ‫ހޯއްދަވައިގެން‪ ،‬އަމިއްލަ މީސް މީހުންގެ މަސްދޯނި ފަހަރުގައި އިންޖީނު އަޅައިދޭން ފެށީ ‪ 16‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 1974‬ގައެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ޚިދުމަތެކެވެ‪.‬‬

‫ދިގު މުއްދަތެއްގެ ތެރޭގައި އަގުއަދާކުރާ ގޮތަށް ސަރުކާރުން ދެއްވި‬ ‫‪ 4.13‬މޯލްޑިވްސް ޝިޕިންގ ލިމިޓެޑް‬ ‫އާދަމް ޙަލީމް ( ‪ )2008‬ބަޔާންކުރައްވާ ގޮތުގައި ރައީސް ނާޞިރުގެ ދައުރުގައި އެންމެ‬

‫ބޮޑަށް ކުރިއަރައިގެން ދިޔަ ޚިދުމަތަކީ‬

‫ބޯޓުފަހަރު ދުއްވުމުގެ ޞިނާޢަތެވެ ‪. (shipping industry) .‬މޯލްޑިވްސް ޝިޕިންގ ލިމިޓެޑް ގެ ނަމުގައި ހިންގެވި‪،‬‬ ‫ޝިޕިންގ ލައިނަކީ އެ ދުވަސްވަރު މުޅި އޭޝިޔާގެ އެންމެ ވަރުގަދަ އެއް‬ ‫ބައްލަވައިގަތް [މޯލްޑިވް ސްޓާރ‬

‫މި‬

‫ޝިޕިންގ ލައިނެވެ‪ 1958 .‬ގައި ސަރުކާރުން‬

‫]އިން ފަށައިގަނެ ނާޞިރުގެ ވެރިކަމުގައި‬

‫‪ 34‬އާގުބޯޓު މި ކުންފުންޏަށް‬

‫ހޯދިއެވެ‪.‬‬

‫‪ 4.14‬ރޭޑިއޯ ސްޓޭޝަން‬ ‫އާދައިގެ [މާކޯނީ ]ރޭޑިޔޯޓެލެފޯން ސެޓަކުން [މާލޭރޭޑިއޯ]ގެ ނަމުގައި ރޭޑިއޯގެ ޚިދުމަތް‬ ‫ޑިސެމްބަރ މަހުގެ ތެރޭގައެވެ‪[ .‬ސިނަކޯ‬

‫ވުޖޫދަށް އައީ ‪ 1962‬ވަނަ އަހަރު‬

‫ރޭޑިއޯ]‪[ ،‬އެމްއައިބީސީ]‪[ ،‬ރޭޑިއޯމޯލްޑިވްސް] ފަދަ ތަފާތު ނަން ނަމުގައި‬

‫ތަރައްޤީވަމުން އައި‪ ،‬މިއަދުގެ [ދިވެހިރާއްޖޭގެ އަޑު] ގެ ބާނީއަކީ ވެސް‬

‫ހަމަ ރައީސް ނާޞިރެވެ‪( .‬ޢަބްދުލްޙަކީމް ޙުސައިން‬

‫މަނިކު‪)1997 ،‬‬

‫‪Page 78‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪4.15‬ޓެލެޥިޜަން މޯލްޑިވްސް‬ ‫ޢަބްދުލްޙަކީމް ޙުސައިން މަނިކު ( ‪ )1997‬ބަޔާންކުރައްވާ ގޮތުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގައި ޓީވީގެ‬

‫ޚިދުމަތް ފެއްޓެވުމުގެ ބާނީއަކީވެސް‬

‫ރައީސް ނާޞިރެވެ‪ 1978 .‬މާރޗް ‪ 29‬ގައި އިފްތިތާޙުކުރެވުނު [ޓެލެވިޜަން މޯލްޑިވްސް] މާ ބޮޑަށް ކުރިއަރުވައި ނުލެއްވެނީސް‬ ‫ވެރިކަން ދޫކޮށްލައްވަން ނިންމެވީކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪.‬‬

‫‪ 4.16‬މުއާޞަލާތީ ޚިދުމަތް‪:‬‬ ‫ރާއްޖޭގައި މުވާޞަލާތުގެ ކަންތައް ދާދި ފަހަކާ ޖެހެންދެން ބިނާވެފައި އޮތީ‬ ‫އޮއްވައި މާލެއާއި‬

‫ދަތުރުފަތުރުގެ މައްޗަށް އެކަންޏެވެ‪ .‬މިހެން މިކަން‬

‫އަތޮޅުތަކާ ދެމެދު ރޭޑިއޯޓެލެޕޯންގެ ޚިދުމަތް ޤާއިމުކުރެވުނީ‬

‫ރޭޑިއޯޓެލެފޯންގެ ޛަރީޢާއިން ދައްކާ ވާހަކަ ރޭޑިއޯއިން‬

‫އަޑު އެހުމުގެ ފުރުޞަތު އޮންނާނެތީ‪ ،‬ދައުލަތުގެ ސިއްރު‬

‫ހިފެހެއްޓުމަށްޓަކައި‪ ،‬ވަޔަރލެސް ޓެލެޕޯންގެ ޚިދުމަތް ޤައިމުކުރުމަށް ސީދާ‬

‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުން [މޯސްކޯޑް] ކޯހެއް‬

‫ހިންގަވައި އަތޮޅުތަކަށް ވައިރލެސް އޮޕަރޭޓަރުން ތަމްރީނުކޮށް އެ ކުދީންނަށް އަތޮޅު‬ ‫އެވެ‪ .‬މި ގޮތުން ވަޒީފާ ހަމަޖެހުނު‬

‫‪ 21‬ނޮވެމްބަރ‬

‫‪1962‬ގައެވެ‪.‬‬

‫އޮފީސްތަކުން ‪ 1976‬ގައި ވަޒީފާދެއްވި‬

‫ކުދީންގެ ތެރޭގައި މި ޤަލަމުގެ ވެރިޔާ ވެސް ހިމެނެއެވެ‬

‫ޓެލެފޯންގެ ޛަރީޢާއިން ރާއްޖެއިން ބޭރާ ގުޅޭނެ އިންތިޒާމު‬

‫ހަމަޖެއްސުމަށްޓަކައިއިނގިރޭސި ވިލާތުގެ ކޭބަލް‬

‫‪.‬‬ ‫&ވައިރލެސް‬

‫ކުންފުނި މެދުވެރިކޮށް މި ޚިދުމަތް ޤާއިމުކުރީ ‪ 17‬މެއި ‪ 1977‬ގައެވެ ‪.‬‬

‫‪4.17‬ބޭންކިންގ‬ ‫އިންޑިޔާ ސަރުކާރާއެކު ވެވުނު އެއްބަސްވުމެއްގެ ދަށުން ‪ 4‬ފެބްރުއަރީ ‪ 1974‬ގައި ސްޓޭޓް ބޭންކް އޮފް އިންޑިޔާ ގެ ގޮތްޕެއް‬ ‫މާލޭގައި ހުޅުވުނެވެ‪ .‬މިހާރު މޯލްޑިވްސް މަނިޓަރީ އޮތޯރިޓީގެ އާ ޢިމާރާތް އެހުރި ތާނގައި މި ބޭންކް ހުޅުވުނުތާ މާ ގިނަ ދުވަހެއް‬ ‫ނުވަނީ ޙަބީބު ބޭންކް ލިމިޓެޑަށްވެސް‬

‫ރާއްޖެއިން ޖާގަ ލިބިއްޖެއެވެ‪ .‬މިއީ ރާއްޖޭގެ ވިޔަފާރިއާއި އިޤްތިޞާދަށް‬

‫ވަރަށް ބޮޑު‬

‫ފައިދާތަކެއް ލިބިގެންދިޔަ ޚިދުމަތެކެވެ‬ ‫ރައީސް ނާޞިރު‬

‫ބޮޑުވަޒީރެއްގެ ގޮތުން ނާއި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ ގޮތުން ދިވެހި‬

‫ކުރެއްވި ކަންކަން ވަރަށް ގިނައެވެ‬ ‫‪Page 79‬‬

‫‪.‬‬ ‫ޤައުމަށް ޚިދުމަތްކުރެއްވި ދުވަސްވަރު‬

‫‪.‬އެ ހުރިހައި ކަމަކީ [ޚިދުމަތް] ކަމަކަށް އަޅުގަނޑު ޤަބޫލެއް ނުކުރަމެވެ‬

‫‪.‬މިސާލަކަށް‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫[ދިވެހިބަސް އިންގިރޭސި(ލެޓިން) އަކުރުން] ލިޔުން މަޖްބޫރުކުރެއްވުމާއި ރާއްޖޭގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް އަންހެނުންގެ މުޒާހަރާއެއް‬ ‫ހިނގައިފައި ހުރި ކަންކަން ނަމަވެސް އެ ފަދަ [ޙަރަކާތް] ތަކަށް‬

‫ބޭއްވުން ފަދަ ޙަރަކާތްތަކަކީ އެ މަނިކުފާނުގެ ދައުރުގައި‬

‫[ޚިދުމަތޭ ]ކިޔަން އަޅުގަނޑަށް ފަސޭހައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެއީ މި ދިރާސާ ފަށައިގަތުމުގައި‬ ‫ބަލާއިރު އެ މިންގަނޑަށް‬

‫އަޅުގަނޑު ގެނެސްދީފައިވާ މާނަކުރުމަށް‬

‫ނުފެތޭތީއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ބަލައިލައިފައި މިވަނީ ރައީސް ނާޞިރު ކުރެއްވި‬

‫ޚިދުމަތަކަށް ވާކަހަލަ‬

‫ޚިދުމަތްތަކުގެ ތެރެއިން ވެސް މުހިއްމު ބައެއް ޚިދުމަތްތަކަށެވެ‪.‬‬ ‫(ނުނިމޭ)‬

‫ޚިދުމަތުގެ ތިލަފަތުގައި ޤައުމީ ދެ ޝަޚުޞިއްޔަތެއްގެ ބުރަދަން ‪3‬‬ ‫ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު (މާޒީ)‬

‫ޤައުމެއްގެ ތާރީޚަކީ‪ ،‬އެ ޤައުމެއްގެ މޫނު ބަލާ ލޯގަނޑެވެ‪ .‬ޤައުމެއްގެ‬ ‫މުސްތަޤުބަލު ބިނާކުރަނީ އެ ލޯގަނޑަށް ބަލައިގެންނެވެ‪ .‬ޤައުމު‬ ‫ބިނާވެގެން އަްައިގޮތާއި‪،‬‬

‫ޤައުމީ ޙަޔާތުގެ ތަފާތު މަރުޙަލާތަކުގައި‬

‫ކުރިމަތިލައިފައިވާ ދައްޗާ ތުރާތައް‪ ،‬އެކަންކަމުން އެ ޤައުމެއްގެ ދަރީން‬ ‫މިންޖުކުރުމަށް އުފުލިފައިވާ ބުރަތަކާއި އޭގެ ނަތީޖާތައް‬

‫ބަޔާންކޮށްދޭ‬

‫ދުލަކީ ޤައުމުގެ ތާރީޚެވެ ‪.‬ޒަމާނުގެ އަތުން ވަޅުލައިފައިވާ ޙަޤީޤަތްތައް‬ ‫ޒުވާން ޖީލަށް ނެރެ ހާމަ‬

‫ކޮށްދޭ މޭސްތިރިއަކީ ވެސް ކޮންމެ‬

‫ޤައުމެއްގައިމެ ހަމަ އެ ޤައުމެއްގެ ތާރީޚެވެ‪ .‬އިސްވެ ދަންނަވައިލެވުނީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ޙަޔާތުގައި ފެނިދިޔަ ޤައުމީ އެއް ޝަޚުޞިއްޔަތެއްގެ‬ ‫ބައެއް ޚިދުމަތްތަކެވެ‪ .‬ދެން އޮތީ މި ދިރާސާގެ ދެވަނަ ފިޔަވައްސެވެ ‪.‬‬ ‫‪5‬އަލްއުސްތާޛު މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމް‬ ‫‪ 5.1‬ޛާތީ ބައެއް މަޢުލޫމާތު‪:‬‬ ‫ރައީސް މައުމޫން ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތީ‬

‫‪ 1937‬ވަނަ އަހަރު ޑިސެންބަރު‬

‫މަހު ‪ 29‬ވަނަ ދުވަހު އެވެ‪ .‬މައްޗަންގޮޅީ‬

‫ކާމިނީގޭގައެވެ‪ .‬ޅަފަތުގެ ދުވަސްވަރާއި ތުއްޕުޅުއިރުގެ ޙަޔާތްޕުޅު ހޭދަކުރެއްވީ މަންމާފުޅާއި ބައްޕާފުޅުގެ އޯގާތެރި ބެއްލެވުމުގެ ދަށުގައި މއ‪.‬‬ ‫‪Page 80‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ކާމިނީގޭގައެވެ‪ .‬އެ މަނިކުފާނުގެ އަޞްލު ނަންފުޅަކީ ޢަބްދުﷲ މައުމޫން ޚައިރީ އެވެ‪ .‬ގޭތެރޭގެ‬ ‫ޅަސީދީ އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މަދްރަސީ‬

‫ނަންފުޅެއްގެ ގޮތުން މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ‬

‫ދައުރުގައި ކިޔައި އުޅުނީ ޢަބްދުﷲ މައުމޫން ކަމަށް [ރައީސް ގެ ތިންވަނަ‬

‫ފަސް އަހަރުގެ ކުލަގަދަ‬

‫ޚިދުމަތްތައް] (‪ )1993‬މި ފޮތުން ހާމަވެއެވެ( ‪.‬މޫންލައިޓް‪1978 ،‬‬ ‫މައުމޫންގެ ބައްޕާފުޅަކީ އިބްރާހީމް މާފަތް ތަކުރުފާނުގެ އައްޝައިޚު ޢަބްދުލްޤައްޔޫމް‬

‫ސީދީ އެވެ‪ .‬މަންމާފުޅަކީ‪ ،‬ބޮއިގަސްދޮށުގޭ މޫސާ‬

‫ކަލޭފާނުގެ ކަތްދައިދީ (ޚަދީޖާ މޫސާ) އެވެ‪( .‬މުޙައްމަދު ނަޞީރު‪)2009 ،‬‬ ‫ޢަބްދުﷲ މައުމޫން‬

‫ޚައިރީ ގެ ނަންފުޅު މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމަށް ބަދަލުވި ކަމަށް‬

‫މަޢުލޫމާތު ލިބިފައިވަނީ އެ މަނިކުފާނު ތަޢުލީމު‬

‫ޙާޞިލުކުރެއްވުމަށް ރާއްޖެއިން ބޭރަށް ވަޑައިގަތުމަށް ޕާސްޕޯޓް ހެއްދެވުމުގައި އިސްވެ އުޅުއްވި‬ ‫ޢާއްމުކޮށް ކިޔައި އުޅުނީ‬

‫ބޭފުޅަކަށް އެރި އޮޅުމެއްގެ ސަބަބުންނެވެ‪.‬‬

‫[މައުމޫން] ކަމަށް ވުމުން ފުރިހަމަ ނަންފުޅު ފޯމުގައި ލިޔުނު މީހަކު‬

‫ބައްޕާފުޅުގެ ނަންފުޅު‬

‫[މައުމޫން] މި ނަންފުޅާ ގުޅުވައިގެން‬ ‫ހެއްދެވީއެވެ‪.‬‬

‫އިތުރުކުރައްވައި [މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމް]ގެ ގޮތުގައި ޕާސްޕޯޓް‬

‫‪ 5.2‬ތަޢުލީމީ ފެންވަރު‬ ‫ރައީސް މައުމޫންގެ ތަޢުލީމުގެ ބިންގާ އަޅުއްވައި ޅަފަތުގެ ތަޢުލީމު ޙާޞިލުކުރެއްވީ އެ‬

‫މަނިކުފާނުގެ ޢިލްމުވެރި ބައްޕާފުޅުގެ އަރިހުންނެވެ‪.‬‬

‫އެޔަށްފަހު މަދްރަސަތުމް މަޖީދިއްޔާއިން ތަޢުލީމު ޙާޞިލުކުރައްވަން އުޅުއްވުމަށްފަހު‬

‫ސިލޯނަށް ވަޑައިގެން ކުޑަ ދުވަސްކޮޅަކު ކިޔަވައި‬

‫ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އެޔަށްފަހު‬

‫މިޞްރަށް ވަޑައިގެން އަލްޖާމިޢުލްއަޒްހަރުން މަތީ ތަޢުލީމު‬

‫ޙާޞިލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އެ ޔުނިވަރސިޓީގެ‬

‫[ކުއްލިއްޔަތުއްޝަރީޢާ ވަލްޤާނޫން ] ގައި އިސްލާމީ ޝަރީޢާ އާއި ޤާނޫންގެ ރޮނގުން ފުރަތަމަ ޑިގްރީއާއި މާސްޓަރސް‬ ‫ކުރެއްވި އެވެ‪ .‬އަދި އެ ދާއިރާއިން ޕީއެޗްޑީ‬

‫ޑިގްރީ ފުރިހަމަ‬

‫ޙާޞިލުކުރެއްވުމަށްޓަކައި ތީސިސް ލިޔުއްވާނެ ދާއިރާ ކަނޑައަޅުއްވައި ޕްލޭން‬

‫ހައްދަވައި‬

‫އެޕްލޭން ޔުނިވަރސިޓީއަށް ހުށަހެޅުއްވިއެވެ‪ .‬މި ޕްލޭން އަޒުހަރުން ޤަބޫލުކުރައްވައި ޕީއެޗްޑީ ދަރިވަރެއްގެ ގޮތުގައި ރަޖިސްޓްރީކުރެއްވި އެވެ‪.‬‬ ‫މިހާތަނުން ކޮންމެވެސް ސިޔާސީ ނުވަތަ‬

‫ޑިޕްލޮމެޓިކް މައްސަލައަކާހުރެ އެކަން ކުރިޔަށް ގެންދެވޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ‬

‫މިޞްރުގައި ހުންނެވި ދުވަސްވަރު [އެމެރިކަން ކޮލެޖް] ގައި އިނގިރޭސިބަސް ކިޔަވައި‬ ‫ޢިލްމުވެރިންނާ ޚިލާފަށް‪،‬‬

‫‪.‬‬

‫ވިދާޅުވުމުގެ ސަބަބުން އެހެނިހެން ދީނީ‬

‫މައުމޫނަކީ އިނގިރޭސިބަހުންވެސް ފަސޭހަފުޅުކަމާއެކު މުޢާމަލާތުކުރައްވަން‬

‫ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅެކެވެ ‪.‬‬

‫‪ 5.3‬މައުމޫންގެ މުހިއްމު ބައެއް ޚިދުމަތްތައް‪:‬‬ ‫‪ 5.3.1‬އަދަބީ ޚިދުމަތްތައް‪:‬‬ ‫މައުމޫންގެ އަދަބީ ޚިދުމަތުގެ ފެށުން ގުޅިފައިވަނީ މަދްރަސީ ދައުރާއެވެ‪ .‬ސިލޯނުގައި ކިޔަވައިވިދާޅުވަމުން ގެންދެވިއިރުވެސް ތަފާތު އެކިއެކި‬ ‫އަދަބީ ޙަރަކާތްތަކުގައި ބައިވެރިވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬މިޞްރުގައި ކިޔަވައިވިދާޅުވަން ހުންނެވިއިރު ދަރިވަރުން ނެރުއްވި މަޖައްލާއަށް ލިޔުއްވި އަދަބީ‬ ‫އިޖްތިމާޢީ ލިޔުއްވުންތަކަކީ ފާހަގަކޮށްލެވޭފަދަ މުހިއްމު ލިޔުއްވުންތަކެކެވެ‪.‬‬

‫‪Page 81‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތަޢުލީމީ ދައުރު ނިންމަވައިލެއްވުމަށްފަހު މާލެވަޑައިގެންވެސް އަދަބީ ޙަރަކާތްތަކުގައި ބައިވެރިވެވަޑައިގަތީ ވަރަށް މުރާލިފުޅުކަމާއެކީގައެވެ ‪. 70‬‬ ‫ވަރަށް "ދީލަތި"ގޮތެއްގައި ލިޔުއްވަމުން ގެންދެވިއެވެ‪ .‬އެ‬

‫ގެ އަހަރުތަކުގައި މަޝްހޫރުވި [އަމާޒު] މަޖައްލާއަށާއި [ހަފުތާ] ނޫހަށް‬

‫ދާއިރާގެ ތެރޭގައެވެ‪ .‬އަދި ދީނީ ރޮނުންވެސް ތަފާތު‬

‫މަނިކުފާނުގެ ގިނަ ލިޔުއްވުންތައް ހުރީ ބަހާއި ބަހުގެ އަދަބިއްޔާތާއި އިޖްތިމާޢީ‬ ‫ލިޔުއްވުންތައް ލިޔުއްވައިފައިވެއެވެ ‪.‬‬

‫މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމަކީ ވާހަކަދެއްކުންތެރިކަމުގެ އުސްލޫބަށް ބޮޑު އިންޤިލާބެއް ގެންނެވި‬ ‫ފާހަގަކުރެވޭ ގޮތަށް ސަލާމާއި‬

‫ޙަމްދު ޞަލަވާތާއި މުޚާޠަބުކުރެއްވުމުގެ ފޯމެޓް‬

‫މުޤައްރިރެކެވެ‪ .‬މިހާރު އަޅުގަނޑުމެންނަށް މި‬

‫ވާހަކަދެއްކުންތެރިކަމުގެތެރޭގައި ވައިގައި ހިއްޕުވައިލެއްވީ‬

‫އެމަނިކުފާނެވެ‪.‬‬ ‫އެ މަނިކުފާނަށް ‪ 11‬ނޮވެމްބަރ ‪ 1978‬ގައި ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާކަން ލިބިވަޑައިގަތުމާއެކު [ދިވެހިބަހާއި އަދަބަށް ޚިދުމަތްކުރާ މަޖްލިސް]ގެ‬ ‫ނަމުގައި ވަކި މުއައްސަސާއެއް އުފައްދަވައި އެއީ‬

‫ދައުލަތުން ކުރައްވާ ޚާއްޞަ މަސައްކަތްޕުޅެއް ކަމުގައި ހަމަޖެއްސެވިއެވެ‬

‫‪.‬އަދި [ދިވެހި‬

‫ތާރީޚާއި ސަގާފަތަށް ޚިދުމަތްކުރާ މަޖްލިސް] ގެ ނަމުގައި އެހެން މުއައްސަސާއެއް އުފެއްދެވިއެވެ‪ .‬ފަހުން މި ދެ މުއައްސަސާ އެއްކޮށްލައްވައި‬ ‫[ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު]ގެ ނަމަށް ބަދަލުކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މިދެންނެވި މަރުކަޒުން ނެރުއްވަން ފައްޓަވައިގެން ކުރިޔަށް‬ ‫ގެންދަވާ [ފަތްތޫރަ] މަޖައްލާއަށް [ފަހުބަސް] ގެ‬

‫ނަމުގައި ލިޔުއްވި އަދަބީ ލިޔުންތަކަކީ މިއަދުގެ ދަރިވަރުން އަދަބީ‬

‫މުތްތަކެއްކަމުގައި‬

‫ބަލަމުން ގެންދާ މަޒުމޫނުތަކެކެވެ‪.‬‬ ‫‪5.3.2‬އަސާސީ ތަޢުލީމް‪:‬‬ ‫މައުމޫންގެ ރައީސްކަމުގައި ސިޔާސަތަށް ގެންނެވި އެންމެ ބޮޑު ބަދަލަކީ [އިންސާނުންނަށް ފެނާއި ކާބޯތަކެތި ލިބުމަކީ އެބައިމީހުންގެ ޙައްޤެއް‬ ‫ޙައްޤެއް] ކަމުގައި ސަރުކާރުން ޤަބޫލުކުރެއްވުމެވެ‬

‫ކަމުގައި ވާ ފަދައި ތަޢުލީމު ލިބުމަކީވެސް އެބައި މީހުންގެ‬ ‫މައުމޫންގެ ސަރުކާރުގެ ވަރަށް ކުރީކޮޅު ރާއްޖޭގެ މީހުންގެ ލިޔަންކިޔަން ދަތުމުގެ‬ ‫ދިރާސާގެ ނަތީޖާއިން އެނގުނީ ‪ 1979‬ގައި ރާއްޖޭގެ އޭރުގެ އާބާދީގެ ‪%‬‬

‫ނިސްބަސް ހޯއްދެވުމަށް ދިރާސާއެއް ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މި‬

‫‪ 24.77‬މީހުންނަށް ލިޔަންކިޔަން ނޭނގޭކަމެވެ‪( .‬ފުރަދާނަ‪،‬‬

‫އޮކްޓޯބަރ ‪ .)2003‬އެހެންކަމުން ދިވެހި ޤައުމުން ލިޔަންކިޔަން ނުދަތުން މުޅިން ފޮހެލެއްވުމުގެ މަޤްޞަދުގައި‬ ‫[އަސާސީ ތަޢުލީމުގެ މަޝްރޫޢު] ސަރުކާރުން‬

‫އިޢުލާންކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މި މަޝްރޫޢުގެ ދަށުން ޢަމަލީ މަސައްކަތް‬

‫ފެބްރުއަރީ ‪ 1980‬ގައި ޚުދު މައުމޫން އަސާސީ ތަޢުލީމުގެ‬

‫‪.‬‬

‫‪1‬ޖެނުއަރީ ‪ 1980‬ގައި‬ ‫ފަށައިގަނެވުނީ ‪24‬‬

‫ކްލާސްތަކަށް ކިޔަވައިދެއްވަން ފެއްޓެވުމުންނެވެ‪ .‬މި ގޮތުގެ މަތީން ވަރަށް‬

‫ފޯރިޔާއެކު މި މަޝްރޫޢު ދިޔައީ ކުރިޔަށެވެ‪ .‬މި މަޝްރޫޢުގެ ސަބަބުން‬

‫‪ 1999‬ގެ ނިޔަލަށް ރާއްޖޭގެ ލިޔަންކިޔަން ނުދަތުމުގެ ނިސްބަތް‬

‫‪ 1.06%‬އަށް ތިރިކުރެވުނެވެ ‪.‬‬ ‫‪ 5.3.3‬ރަސްމީ ތަޢުލީމް ފުޅާކުރެއްވުން‪:‬‬ ‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާކަމުގެ މަޤާމާ މައުމޫން ޙަވާލުވެވަޑައިގަތްއިރުވެސް ރާއްޖޭގައި ނިޒާމީ‬

‫‪Page 82‬‬

‫ތަޢުލީމުވަނީ ތަޢާރުފުކުރެވިފައެވެ‪ .‬މައިގަނޑު‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ގޮތެއްގައި ތަޢުލީމު ދެވެނީ މާލޭގައި އެކަންޏެވެ‪ .‬ފަށާ ތަޢުލީމުދޭ މޮންޓެސޫރީ ސްކޫލުން ޖާގަލިބެނީ‬

‫ނަސީބުގަދަ ކުއްޖަކަށެވެ‪ .‬އޭރު މުޅި‬

‫ރާއްޖޭގައިވެސް ސަރުކާރުގެ ޚަރަދުގައި ހިންގާ ހުރީ އެންމެ ‪ 4‬ސްކޫލެވެ ‪.‬‬ ‫މައުމޫންގެ ވެރިކަމުގައި ފުރަތަމަ‬ ‫އުފައްދަވައި ހިންގަވާން ފެއްޓެވުމެވެ‬

‫އެޅުއްވި ފިޔަވަޅަކީ ރާއްޖޭގެ ކޮންމެ އަތޮޅެއްގައި ވަރަށް ކުއްލި‬ ‫‪.‬ކޮންމެ ސްކޫލަކަށް އަތޮޅުން ހޯދާ‬

‫ހަމަޖައްސަވައިގެންނެވެ‪ .‬މިނިސްޓްރީ އޮފް ޕްރޮވިންޝަލް‬

‫ގޮތެއްގައި [ޕްރައިމަރީ ސްކޫލެއް]‬

‫‪ 2‬މުދައްރިސަކާއި ސަރުކާރުން ފޮނުވާ‬

‫ޓީޗަރަކާއި ނާޒިރެއް‬

‫އެފެއަރޒްގެ ދަށުން ހިންގަވަން ފެއްޓެވި މި ސްކޫލްތައް ވަގުތީ ގޮތުން‬

‫ހިންގަވަންފެއްޓެވީ ވަގުތީ ޢިމާރާތްތަކުގައެވެ‪( .‬ފަހުން ޖަޕާނު ސަރުކާރުގެ‬

‫އެހީގައި ޢިމާރާތްކުރެވުނު [އަތޮޅު މަދަރުސާ]ގެ އާޢިމާރާތްތަކަށް‬

‫މިތަންތަން ބަދަލުކުރެވުނެވެ‪ ).‬ދެން އެޅުއްވި މުހިއްމު އަނެއް ފިޔަވަޅަކީ‬

‫‪10‬އަހަރަށްވުރެ ދިގު މުއްދަތުގައި މެދު ނުކެނޑި ހިނގަމުން އައި‬

‫އަމިއްލަ މަދްރަސާ މަކްތަބުފަދަ ތަންތަނަށް ސަރުކާރުން ދާއިމީ އެހީ ދެއްވަން ފެއްޓެވުމާއެކު‪ ،‬ޢުމުރު ހަމަވާ ހުރިހާ ކުދީންނަށް މޮންޓެސޫރީ‬ ‫ސްކޫލުން (މިހާރުގެ އިސްކަންދަރު ސްކޫލުން) ޖާގަ ހުޅުވައިލެއްވުމެވެ‪( .‬ފުރަދާނަ‪ ،‬ޖެނުއަރީ ‪ .)2003‬އަދި ‪ 2000‬ވަނަ އަހަރުގެ ނިޔަލަށް‬ ‫މުޅިރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ރަށަކަށް ފަށާތަޢުލީމާއި މެދުމަދުރަސީ ތަޢުލީމު ޢާއްމު ކުރެއްވިއެވެ ( ‪.‬އެޑިޔުކޭޝަން‪ 2008 . )2008 ،‬ވަނަ އަހަރު‬ ‫ނިމުނު އިރު ރާއްޖޭގައި ސީދާ ސަރުކާރުން ހިންގަވާ ‪ 221‬ސްކޫލް ހުއްޓެވެ‪. (Statistical year book 2009) .‬‬ ‫ން‬ ‫‪ 5.3.4‬ސާނަވީ ތަޢުލީމު ފުޅާކުރެއްވުމާއި މަތީސާނަވީ ތަޢާރަފުކުރެއްވު ‪:‬‬ ‫މައުމޫން ރައީސްކަމާ ޙަވާލުވެވަޑައިގެންނެވިއިރު ސާނަވީއަށް ކިޔަވައިދެނީ‬ ‫މަނިކުފާނު‬

‫ހަމައެކަނި އަމީނިއްޔާ އާއި މަޖީދިއްޔާގައި ކަމަށް ވިޔަސް އެ‬

‫ވެރިކަމުން ވަޑައިގެންނެވިއިރު‪ ،‬ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ އަތޮޅަކަށް ވަނީ ސާނަވީ‬

‫މަތީތަޢުލީމަށް މަގުފަހިކުރެއްވުމަށްޓަކައި ‪ 3‬ޖުލައި ‪ 1979‬ގައި ސައެންސް އެޑިޔުކޭޝަން‬

‫ތަޢުލީމު ތަޢާރަފުކުރައްވައިފައެވެ ‪.‬‬ ‫ސެންޓަރ (މިހާރުގެ ސެންޓަރ ފޮރ ހަޔަރ‬

‫ސެކަންޑަރީ އެޑިޔުކޭޝަން )އުފެއްދެވިއެވެ‪ .‬އަދި އައްޑުއަތޮޅު ހިތަދޫގައި [މުޙިއްބުއްދީން ސްކޫލް‬

‫]ގެނަމުގައި‪ ،‬ހދ‪ .‬ކުޅުދުއްފުށީގައި‬

‫[ޖަލާލުއްދީން ސްކޫލް] ގެ ނަމުގައި ފެންވަރު ރަނގަޅު ދެ ސާނަވީ ސްކޫލް ބިނާކުރައްވައި މި ދެ ސްކޫލްގައިވެސް ސާނަވީއާއި މަތީ ސާނަވީ‬ ‫ތަޢުލީމު ދޭން ފެއްޓެވިއެވެ ‪.‬‬ ‫‪5.3.5‬ޢަރަބި އިސްލާމީ ތަޢުލީމް‪:‬‬ ‫ރާއްޖޭގައި ދީނި ތަޢުލީމު ފުޅާކުރެއްވުމުގެ މަޤްޞަދުގައި [މަޢުހަދުއްދިރާސާތިލްއިސްލާމިއްޔާ]ގެ ނަމުގައި ‪ 9‬ފެބްރުއަރީ‬ ‫މަރުކަޒެއް ބިނާކުރައްވައި ޤުރްއާނުގެ ޢިލްމާއި ދީނީ‬

‫ޢިލްމު ފަތުރުއްވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬މިއަދު މިތަން ވަނީ ކޮލެޖެއްގެ‬

‫‪1980‬ގައި ޢިލްމީ‬ ‫ފެންވަރަށް‬

‫ތަރައްޤީކުރައްވައި [ކުއްލިއްޔަތުއްދިރާސާތިލްއިސްލާމިއްޔާ]ގެ ނަމަށް ބަދަލުކުރައްވައިފައެވެ‪ .‬އަދި މައުހަދަށް ބޭނުވާ ކުދީން ހޯއްދެވުމަށްޓަކައި‬ ‫ފީޑަރ ސްކޫލެއްގެ ގޮތުން ‪ 8‬ފެބްރުއަރީ ‪ 1987‬ގައި [އަލްމަދްރަސަތުލްޢަރަބިއްޔަތުލްއިސްލާމިއްޔާ] ގެ ނަމުގައި ޢަރަބި ބަހުން ކިޔަވައިދޭ‬ ‫ފަށާތަޢުލީމުގެ މަދްރަސާއެއް ޤާއިމުކުރެއްވިއެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 83‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪5.3.6‬މަތީ ތަޢުލީމް‬ ‫‪1978‬ގައި ރައީސްކަމާ މައުމޫން ޙަވާލުވެވަޑައިގަތް‬

‫‪65‬‬

‫އިރު‪ ،‬ޔުނިވަރސިޓީ ގުރެޖުއޭޓުންގެ ގޮތުގައި ރާއްޖޭގައި ތިއްބެވީ އެންމެ‬

‫ބޭފުޅުންނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މައުމޫންގެ ސަރުކާރުން ބޭރު ޤައުމުތަކުގެ އެހީ ހޯއްދަވައިގެންނާއި ދިވެހި ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުން ޚަރަދުކުރައްވައިގެން‬ ‫ރާއްޖެއިން ބޭރުން މަތީ ތައުލީމް ޙާޞިލުކުރެއްވުމުގެ ފުރުޞަތު ހުޅުވައިލެއްވިއެވެ‪ .‬ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ޔުނިވަރސިޓީ ގުރެޖުއޭޓުންގެ ޢަދަދު‬ ‫‪ 2008‬ނިމުނު އިރު ‪ 3000‬އަށްވުރެ މައްޗަށް ވަނީ އަރައިފައެވެ ‪ (.‬ޑީ‪.‬އާރ‪.‬ޕީ‪ .‬ގެ މެނި ފެސްޓޯ‪ .)2008 -‬މީގެ އިތުރުން ރާއްޖޭގައި‬ ‫ތިބެގެން މަތީ‬

‫ތަޢުލީމު ޙާޞިލުކުރެވޭނެ މަގު ފަހިކުރުމަށްޓަކައި‬

‫‪ 1998‬ވަނަ އަހަރު‬

‫މޯލްޑިވްސް ކޮލެޖް އޮފް ހަޔަރއެޑިޔުކޭޝަން‬

‫ސަރުކާރުން އުފެއްދެވިއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 5.3.7‬ޞިއްޙީ ޚިދުމަތް‪:‬‬ ‫މައުމޫން ރައީސް ކަމާ ޙަވާލުވެ ވަޑައިގަތް އިރު މުޅި ރާއްޖޭގައި ހުރީ އެންމެ ހޮސްޕިޓަލެކެވެ‪ .‬މުޅި ރާއްޖޭގައި ޚިދުމަތްކުރައްވަނީ އެންމެ ‪7‬‬ ‫ޑޮކްޓަރުންނެވެ‪ .‬އޭރު ބައެއް އަތޮޅުތަކުގައި‬

‫ހެލްތު ސެންޓަރ ޤާއިމުކުރެވިފައި ވިޔަސް އެއިން ކޮންމެ ތަނެއްގައި‬

‫އެންމެ ހެލްތު އެސިސްޓެންޓެކެވެ‪ .‬މިއަދު ކޮންމެ‬

‫އަތޮޅެއްގައި ހޮސްޕިޓަލެއް އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ކޮންމެ ރަށެއްގައި ޞިއްޙީ‬

‫ހޮސްޕޓަލެއް ނުވަތަ ޞިއްޙީ މަރުކަޒެއް ނުވަތަ ހެލްތު ޕޯސްޓެއް‬ ‫ޑޮކްޓަރުންނާއި‬

‫‪1200‬ނަރުހުންނާއި‬

‫މަސައްކަތް ކުރައްވަނީ‬ ‫ޚިދުމަތްދޭނެ‬

‫އެބަހުއްޓެވެ‪ 2008 .‬ނިމުނުއިރު ޞިއްޙީ ޚިދުމަތުގައި‬

‫‪ 800‬ކޮމިޔުނިޓީ ހެލްތުވަރކަރުން ރާއްޖޭގެ‬

‫‪550‬‬

‫ކަންކޮޅުތަކުގައި ޙަރަކާތްތެރިވެއެވެ ‪.‬‬

‫ރައީސް މައުމޫން ޞިއްޙީ ދާއިރާއިން ކޮށްދެއްވި ޚިދުމަތުގެ ތަފްޞީލަށް ބަލައިލުމަކީ މިފަދަ ކުރު‬

‫މަޒުމޫނެއްގައި ކުރެވޭނެ ކަމެއް ކަމަށް‬

‫ނުވާތީ‪ ،‬މި ދާއިރާއިން ކޮށްދެއްވި މުހިއްމު ބައެއް ކަންކަން ފާހަގަކޮށްލުމުން ފުއްދައިލާނަމެވެ‪.‬‬ ‫ޅަފަތުގައި މަރުވާ ކުދީންގެ ނިސްބަތް ކޮންމެ‬ ‫‪5‬އަހަރުގެ ދަށުގެ‬

‫ކުޑަކުދީން މަރުވާ ރޭޓް ކޮންމެ‬

‫‪ 1000‬އަކުން‬ ‫‪ 1000‬އަކުން‬

‫‪ 120‬އަށް‬

‫އޮއްވައި އެ ޢަދަދު‬

‫‪ 180‬ގައި އޮއްވައި އެ ޢަދަދު‬

‫‪ 10‬އަށް ދަށްކުރެއްވުން ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ އެއހާހަކުން‬

‫‪ 18‬އަށް‬

‫ތިރިކުރެއްވުން‬ ‫މީހަކު ދިރިހުންނާނެ އެވްރެޖް ޢުމުރު ‪ 48‬އަހަރުން ‪ 73‬އަހަރަށް މަތިކުރެއްވުން‬ ‫ރާއްޖޭގައި ހުރި ހޮސްޕިޓަލުގެ ޢަދަދު ‪ 1‬ން ‪ 22‬އަށް އިތުރުކުރެއްވުން‬ ‫ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ކުޑަކުދީންނަށް ވެކްސިން ދިނުމުގެ މަޝްރޫޢު ކާމިޔާބުކަމާއެކު ހިންގެވުން‪.‬‬ ‫ރާއްޖެއިން ޖުޒާމްބަލި ނައްތައިލެއްވުން‬ ‫ޕޯލިޔޯ ނައްތައިލެއްވުން (‪ 1997‬ގައި)‬ ‫‪Page 84‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މަލޭރިޔާ ނައްތައިލެއްވުން (‪ 1984‬ގައި)‬ ‫ފައިލޭރިޔާ ނައްތައިލެއްވުން‬ ‫ޓީބީ (ކެއްސުންބަލި‪ ،‬މައިތިރިކުރެއްވުން‪ ، .‬މިހާރުގެ ނިސްބަތަކީ ކޮންމެ ‪ 1000‬މީހަކުން ‪ 0.01‬މީހުންނެވެ‪).‬‬ ‫‪ 5.3.8‬މަސްވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތު‬ ‫މައުމޫން ރައީސްކަމާ ޙަވާލުވެވަޑައިގަތް އިރު ލަންކާ ސަރުކާރުނަ ވަނީ ރާއްޖޭގެ ހިކިކަނޑުމަސް ގަތުން މުޅިން ހުއްޓައިލައިފައެވެ‪ .‬މިކަމަށް‬ ‫ޙައްލެއް ހޯއްދެވުމުގެ ގޮތުން ‪ 22‬އޭޕްރިލް ‪ 1979‬ގައި ލަންކާ ސަރުކާރާ ވާހަކަދައްކަވައިގެން ‪ 27‬އޭޕްރިލް ‪ 1979‬ން ފެށިގެން އަލުން‬ ‫ހިކިކަނޑުމަސް‬

‫ކުރިޔަށް އެބަދެއެވެ ‪.‬‬

‫ލަންކާ އަށް ގަންނަ ގޮތަށް ހަމަޖެހި އަދި އަދަށް ދާންދެންވެސް އެކަން‬

‫މަސްވެރިންނަށް ލުއި ފަސޭހަކަން ހޯއްދަވައިދެއްވުމުގެ ގޮތުން ‪ 1980‬ގައި ފެއްޓެވި އޮއިވާލި ކަނދުފަތި‬

‫ހަރުކުރުމުގެ މަޝްރޫޢުގެ ދަށުން‬

‫ރާއްޖޭގެ އެކި ސަރަޙައްދުގައި ‪ 272‬ށްވުރެ ގިނަ ކަނދުފަތި ވަނީ ހަރުކޮށްދެއްވައިފައެވެ‪.‬‬ ‫ޖޮއިންޓް ވެންޗަރ އުޞޫލުން ފެލިވަރުގައި ހިނގަމުންއައި ކޭނިންފެކްޓްރީ އަކީ ސައްތައިން‬

‫ސައްތަ ސަރުކާރުގެ ކުންފުންޏެއް ކަމުގައި‬

‫ހަމަޖެއްސެވިއެވެ‪.‬‬ ‫‪1982‬ން ފެށިގެން ‪ 2‬ވަނަ ޖީލުގެ މަސްދޯނި ފަހަރު ސަރުކާރުގެ ޚަރަދުގައި ބަނދެ‪ ،‬ދިގުމުއްދަތުން އަގު އަދާކުރާ ގޮތަށް މަސްވެރީންނަށް‬ ‫ލިބޭ ގޮތް ހަމަޖެއްސެވިއެވެ‪.‬‬ ‫މަސްވެރީންނަށް މުޖްތަމަޢުގައި ދެވޭ ޤަދަރު އިތުރުކޮށްދެއްވުމަށްޓަކައި ‪ 10‬ޑިސެމްބަރ އަކީ މަސްވެރިންގެ ދުވަސް ކަމުގައި ކަނޑައަޅުއްވައި‬ ‫‪ 1981‬ންފެށިގެން މިދުވަސް ޤައުމީ ފެންވަރުގައި ފާހަގަކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ‪ .‬މަސްވެރިކަމުގެ ޞިނާޢަތު ވާދަވެރި ވިޔަފާރީގެ އުޞޫލުން‬ ‫ހުޅުވައިލައްވައި ބޮޑެތި އިންވެސްޓްމަންޓްތައް ކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ފަހިކޮށްދެއްވިއެވެ‪( .‬މިނިސްޓްރީ އޮފް ފިޝަރީޒް‬

‫އެގްރިކަލްޗަރ އެންޑް‬

‫މެރިން ރިސޯސަސް ‪)2008‬‬ ‫‪ 5.3.9‬ފަތުރުވެރިކަން‪:‬‬ ‫‪1972‬ގައި ރާއްޖެއަށް ފަތުރުވެރިކަން ތަޢާރުފު ވީނަމަވެސް ‪ 1978‬ގެ ނިޔަލަށް ފަތުރުވެރިކަމުން ދައުލަތަށް ލިބޭ އާމްދަނީއެއް ނެތެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ވަކި ބަޔެއްގެ ޖީބަށް ވަންނަ ފައިސާއެއް ކަމުގައި އޮތީވެފައެވެ‪ .‬ފަންނީ އެއްވެސް ބަޔެއް‬ ‫މަސައްކަތް އެއީ ޤައުމީ‬

‫އިޤްތިޞާތުގެ އެންމެ ވަރުގަދަ ތަނބުކަމުގައި ހެއްދެވިއެވެ‪.‬‬

‫ތަމްރީނު ކުރުމަށްޓަކައި [ސްކޫލް އޮފް‬

‫‪Page 85‬‬

‫މުޅި ދާއިރާގައިވެސް ނެތި‪ ،‬ކުރެވެމުން އައި‬ ‫‪ 1987‬ގައި ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާއަށް މީހުން‬

‫ހޮޓެލް އެންޑް ކޭޓަރިންގ] ގެނަމުގައި މަރުކަޒެއް ޤައިމުކުރެއްވި އެވެ‬

‫‪.‬ވިސްނުންތެރިކަމާއި‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ރޭއްވެވުމާއެކު ތިމާވެއްޓާ ރައްޓެހި‪ ،‬ދެމެހެއްޓެނިވި‬

‫ގޮތެއްގައި މިމަސައްކަތް ތަރައްޤީ ކުރައްވައި މުޅި ދުނިޔޭގެ ރަންވަނަތައް‬

‫ޙާޞިލުކުރެއްވިއެވެ‪( .‬މިނިސްޓްރީ އޮފް ޓޫރިޒަމް ‪)2008‬‬ ‫‪ 5.3.10‬ރާއްޖެތެރެ ތަރައްޤީކުރުމުގެ މަޝްރޫޢު‪:‬‬ ‫މައުމޫން ރައީސްކަމާ ޙަވާލުވެވަޑައިގަތްއިރު‪ ،‬ރަށްރަށުގެ މިސްކިތްތަކާއި ރަށު އޮފީސްތަކަކީ ސަރުކާރުން ޢިމާރާތް ކުރައްވާ ތަންތަނެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫އެއީ ރައްޔިތުން އަމިއްލަޔަށް އެމީހުންގެ ޚަރަދުގައި ބިނާކޮށްފައި ހުރި ދެރަވަރުގެ‬

‫ތަންތަނެވެ‪ .‬ފުރާޅުގައި ފަންލައި ބިތުގައި ގޯނިދަމައިފައި‬

‫ނުވަތަ ރާނައި ސިމެންތި ނުޖަހައި ހުންނަނ އޮފީސްތައް ބައިވަރެވެ‪ .‬މިސްކިތުގައި‬

‫ބައްތިދިއްލައި ކުނާ އަޅައި ހެދުމަކީ ސަރުކާރަކާ ބެހޭ‬

‫ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ރަށު އޮފީސްތަކަކީ ސަރުކާރުގެ ތަނަތަނަށް ނުވާތީ އެތަންތާނގައި ޤައުމީ ދިދަ‬

‫ނެގުމެއްވެސް ނޯވެއެވެ‪ .‬ރަށު އޮފީހުގައި‬

‫ތިއްބަވަނީ ކަތީބަކާއި ކުޑަކަތީބަކު އެކަންޏެވެ ‪.‬‬ ‫މިކަން މިހެން އޮއްވައި މިއަދު މިފެންނަ‬

‫މިންވަރަށް ރަށު އޮފީސްތަކާއި މިސްކިތްތައް ރާއްޖެތެރެ ތަރައްޤީކުރުމުގެ‬

‫ތަރައްޤީކުރެއްވިއެވެ‪ .‬މުވައްޒިފުން ލައްވައި ޤައުމީ‬

‫މަޝްރޫޢުގެ ދަށުން‬ ‫‪.‬‬

‫ދިދަ ނަގައި ޒަމާނީކުރެއްވިއެވެ‬

‫‪5.3.11‬އެހެނިހެން ބައެއް ކަންކަން‪:‬‬ ‫ރައީސް މައުމޫންގެ ޒަޢާމަތުގައި ދިވެހި ޤައުމަށް ކުރެއްވި‬

‫ޚިދުމަތްތައް ބަޔާންކުރުމަށް މަދު ޞަފުޙާތަކެއް ނުފުދެއެވެ‪ .‬ބޭނުންވަނީ‬

‫އެއްތަ‬

‫ބައިވަރު ފޮތްތަކެކެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން އެ އުނދަގޫ މަސައްކަތްކުރުމަށް ޢުޛުރުވެރިވުމާއެކު އެ މަނިކުފާނުގެ މުހިއްމު އެހެން ބައެއް ޚިދުމަތްތައް‬ ‫ލިސްޓުކޮށްލުމުން ފުއްދައިލާނަމެވެ‬

‫‪.‬‬

‫މާލޭ ބިންހިއްކުމުގެ މަޝްރޫޢު‬ ‫މާލޭ މަގުހެދުމުގެ މަޝްރޫޢު‬ ‫ރަށްރަށުގެ ބަނދަރުހެދުމާއި ލަފައިފުރުމުގެ ދަތިކަން ޙައްލުކޮށްދެއްވުން‬ ‫އިސްލާމީ މަރުކަޒު ބިނާކުރުން‬ ‫އިލެކްޓްރިކް އަލިން ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅުތައް ދިއލައިލެއްވުން‬ ‫ރައީސް އޮފީހާއި ތީމުގެ ޒަމާނީ ފެންވަރަށް ޢިމާރާތްކުރުން‬

‫‪Page 86‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އާސާރީ ތަރިކާ ޙމާޔަތްކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން ހުކުރުމިސްކިތާއި ޢީދުމިސްކިތާއި މިފަދަ އެހެން މިސްކިތަތައް ދިގުމުއްދަތަކަށް ހުންނާނެ ގޮތަށް‬ ‫ސައެންޓިފިކް ގޮތުން ރައްކާތެރިކުރުން‪.‬‬ ‫ނޫސްވެރިކަން ތަރައްޤީކުރައްވައި ޒަމާނީކުރެއްވުން‪.‬‬ ‫އިޖްތިމާޢީ ޚިދުމަތްތެރީންނަށް ހިތްވަރު ދެއްވުމަށްޓަކައި ޤައުމީ އިނާމް ތަޢާރުފުކުރެއްވުން‪.‬‬ ‫ސިފައިން ތަރައްޤީކުރައްވައި ޒަމާނީކުރެއްވުމާއެކު ފުލުހުންނަކީ މަދަނީ ބަޔެއްގެ ގޮތުގައި ހަމަޖެއްސެވުން‪.‬‬ ‫އަތޮޅުތަކަށް ވައިގެ ދަތުރުފަތުރުގެ ޚިދުމަތް ތަޢާރުފްކުރެއްވުމަށްޓަކައި ސަރަޙައްދީ ވައިގެ ބަނދަރުތައް ޤާއިމުކުރެއްވުން‪.‬‬ ‫ސިފައިންނާއި ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތް އަތޮޅުތަކަށް ފުޅާކުރެއްވުން‪.‬‬ ‫ޗާޕުގެ ޚިދުމަތް ތަރައްޤީކުރައްވައި ފުޅާކުރެއްވުން‪.‬‬ ‫އިންފޮރމޭޝަން ކޮމިޔުނިކޭޝަން ޓެކްނޮލޮޖީ ރާއްޖެއަށް ތަޢާރުފްކުރައްވައި ޢާއްމުކުރެއްވުން‪.‬‬ ‫މޯލްޑިވްސް މަނިޓަރީ އޮތޯރިޓީ އުފެއްދެވުން ‪.‬‬ ‫މަލްޓިޕާޓީ ޑިމޮކްރެސީ ތަޢާރަފްކުރެއްވުން‪.‬‬ ‫ރަށުކޯޓުތައް އުފެއްދެވުން‪.‬‬ ‫ހައިކޯޓާއި ސުޕްރީމް ކޯޓް އުފެއްދެވުން‪.‬‬ ‫މި މަޒުމޫނަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ދިގުމިން ހަމަވުމާއެކު ތިޔަ ބޭފުޅުންގެ އަރިހުން މަޢާފަށް އެދެމުން މި ހިސާބަށް ކުރުކޮށްލާނީ ބަލައިލި ކޮންމެ‬ ‫ދިމާއަކުންވެސް ފެންނާނީ މައުމޫންގެ ޚިދުމަތްތައްކަމުގައި ދަންނަވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ފަހުބަސް‪:‬‬ ‫ރައީސް ނާޞިރާއި ރައީސް މައުމޫންގެ ޚިދުމަތުގެ ސިލްސިލާއަށް ބަލައިލާއިރު ދެ‬ ‫ދަންނަވަން ޖެހެއެވެ‪ .‬ޚިދުމަތްދެއްވި ގޮތާއި ފުޅާމިނާއި ޚިދުމަތުގެ ޒަމާނުގައި‬ ‫‪Page 87‬‬

‫ބޭފުޅުންނަކީވެސް ވަރަށް ޚިދުމަތްތެރި ދެ ޒަޢީމުންކަމަށް‬

‫ތަފާތުތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ވިސްނުންފުޅު ގެންގުޅުއްވި ގޮތުގެ‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތަފާތުތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އެހެން ނަމަވެސް ޤަބޫލުކުރަންޖެހޭ ޙަޤީޤަތަކީ މި ދެ‬

‫ޒަޢީމުންވެސް ޤައުމަށް ފައިދާހުރި އާކަންތައްތަކެއް‬

‫ތަޢާރުފުކުރައްވައިފައި ވާކަމެވެ‪ .‬ގިނަގުނަ ޚިދުމަތްތަކެއް ޤައުމަށް ކޮށްދެއްވައިފައިވާކަމެވެ‪ .‬މި‬ ‫ކިރައި އަޅައި ބެލުމަކީ މިފަދަ‬

‫ދެ ޒަޢީމުންގެ ޚިދުމަތްތައް ތިލަފަތަށްލައި‬

‫ކުރު ދިރާސާއެއްގައި ކުރެވޭނެ ކަމެއްވެސް ނޫނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މި‬

‫ދިރާސާގެ ސުވާލުގެ ޖަވާބުގައި‬ ‫ޚިދުމަތްތަކެއް‬

‫دانقٍوو އަށްވުރެ سًىّاأليُزإبزاهُى َاصز ދިވެހި ޤައުމަށް ފައިދާހުރި މާގިނަ‬ ‫عب ّـ‬ ‫ــ‬ ‫ދަންނަވަންޖެހެނީ األستاذيأيىٌ‬ ‫ކޮށްދެއްވައިފައި ވާކަމަށް ދެންނެވޭކަށް ނެތް ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫އައްސުލްޠާން އިބުރާހީމް އިސްކަންދަރު‬ ‫ޝާކިރު‬ ‫އައްސުލްޠާން އިބުރާހީމް އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނަކީ‪ ،‬މި ދީނާ މި ގައުމާ ހުރެ‬ ‫ޝަހީދުވެ ވަޑައިގެންނެވި އަގުހުރި ދިވެހި ދަރިއެއްގެ ލޭފޮދުން ދެމިގެން އައި‬ ‫ދަރިކޮޅަކުން އުފެދިވަޑައިގެންނެވި އަގުހުރި ދިވެހި ބައްޕަކަށް އުފަންވެ ވަޑައިގެންނެވި‬ ‫ފިސާރިކެރޭ ދިވެހި ފިރިހެން ދަރިއެކެވެ‪ .‬އެ ރަދުންނަކީ‬ ‫ތަކުރުފާނުންގެ ޝަހީދު ޢަލީ ޚަޠީބު ތަކުރުފާނުގެ‬ ‫ދަރިކަބަލުން އައިމިނާ މާވާކިލެގެ ގެ‬

‫އުތީމު ކަޅު ޢަލީ ޚަޠީބު‬

‫މަރިޔަމް ކަނބައިދި ކިލެގެ ގެ‬

‫އަގުހުރި ދަރިކަލުން ކަޅުތުއްކަލާއަށް‪ ،‬ފަހުން‬

‫އައްސުލްޠާން މުހަންމަދު ޢިމާދުއްދީން އަށް ބައްޕަ ވިދާޅުވާ ބޭފުޅެކެވެ‬ ‫އިސްކަންދަރު މަހާ ރަދުން އުފަންވެ ވަޑައިގެންނެވީ ‪ 1041‬ވަނަ އަހަރުއެވެ‪ .‬އެއީ‪،‬‬ ‫ދިވެހި ޝާހީ ލެއިން އުފެދިގެން އައި‪ ،‬ޝާހީ ޚާންދާނުގެ ފަޚުރެއްކަމުގައިވި އަދި ކީއްތޯއެވެ‪ .‬މުޅި ދިވެހި އުންމަތުގެ‬ ‫ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬މި ރަދުންނަކީ ދިވެހި ތާރީޚުގައި‬

‫ރަސްކަލަކު އެންމެ ފުރަތަމަ އިސްކަންދަރުގެ ލަޤަބު ބޭނުންކުރެއްވި‬

‫ރަދުންނެވެ‪.‬‬

‫ހެދިހުރި ސަމައްތަރު ހެޔޮ އެޒަމާނުގައި އެފަދަ އަނެކަކުނެތް ފަދަ‬

‫ހިތްވަރުފުޅު ގަދަ‬

‫ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ރައިއްޔަތުންގެ ރުހުމާއި ލޯބިލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި‬

‫ރަސްކަލެކެވެ‪.‬‬

‫މި ރަދުންނަކީ އިސްކޮޅުފުޅު ދިގު ގައިގެ ކުލަ ދޮން‬ ‫ވިސްނުންފުޅު ތޫނު ޙިކުމަތްތެރި ކޯފާމަޑު ކެތްތެރި‬ ‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނަކީ‪ ،‬ޢިލްމުވެރި ޢިލްމު‬

‫ފަޚުރެއް ކަމުގައިވި‬

‫ފަތުރުއްވަން ނުހަނު ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއްކުރެއްވި ޢިލްމުވެރިންނަށް‬

‫ރައިއްޔަތުންނަށް އޯގާވެރި ރަސްކަލެކެވެ‪ .‬އިސްކަންދަރު‬ ‫ކަނޑިއާއި ބަޑީގެ ހެވިކަމާއި ދުނި އުކުމާއި އޮޅުލަން‬

‫ކަމޭ ހިތްތެވި‬

‫ރަދުންނަކީ އެ ޒަމާނުގައި ހެވިކަމުގައި އަރާހުންނެވި މުދައްރިބެކެވެ‬

‫‪.‬މީހުނަށް‬

‫ދަސްކޮސްދެއްވި އިސް އެދުރު ބޭކަލެކެވެ‪ .‬މީހުންކުރާ ރަނގަޅު ކަންތައް‬

‫ބަލައިގަނެ‬

‫އެކަންކަމަށް ތަޢުރީފުކުރައްވާ މީހުނަށް ރަނގަޅު މަގަށް ހިތްވަރުދެއްވައި ރާއްޖޭގެ އާދަކާދަތައް އުފައްދަވައި‪ ،‬ވެރިކަން ހިންގުމުގެ ކަންކަމުގައި‬ ‫މީހުންގެ ލަފައާއި މަޝްވަރާ ހޯއްދަވާ އެކަންކަން‬

‫‪Page 88‬‬

‫ގަބޫލުކުރެއްވި މެނޭޖަރެކެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އިސްކަންދަރު ރަދުންގެ ޒަމާނަކީ‬ ‫ތަރައްޤީގެ މަގުގައި އަދި ކީއްތޯއެވެ‬

‫‪.‬ޢުމްރާނީގޮތުންނާއި ތަހުޒީބާއި‬

‫ދިވެހިން ދުށް ރަންޒަމާންތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ އުޖާލާ އެއްޒަމާނެވެ‬

‫‪ .‬ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ރޮނގުންވެސް އެއިން ޒަމާނެއްގައިވެސް ދިވެހިން ނުދެކޭފަދަ‬

‫ކުރިއެރުން ލިބިފައިވާ‬

‫ދުވަސް ވަރެކެވެ‪ .‬ފަގީރެއް މުއްސަންޖެއް ނެތި އެންމެން އެއްވަރަށް އުފާ ހިއްސާކުރި ޒަމާނެކެވެ‪ .‬ރައްޓެއްސެއް ބީރައްޓެއްސެއްނެތި އެންމެން‬ ‫އެއްވަރަށް ހިނިތުންވެތިބި ޒަމާނެކެވެ‪ .‬ދޭސީ ބިދޭސީ ފަރުދޭސީން އަތާއަތްގުޅައިގެން ތިބެ އުފާ ފާޅުކުރަމުންދިއަ ދުވަސްވަރެކެވެ ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު މިއަދު ބަލައިލަން ގަސްދުކޮށްފައިވަނީ އިސްކަންދަރު ރަދުންގެ ގައިކޮޅުގައި ހުރި މި ދެންނެވި އެންމެހާ ރަނގަޅު‬

‫ސިފަތަކަކަށް‬

‫ނޫނެވެ‪ .‬ނޫނީ އެރަދުންގެ ރަސްކަމުގަ ރާއްޖެ ހޯދި ޢުމްރާނީ ތަރައްގީ އަކަށްވެސް ނޫނެވެ‪ .‬ޢިލްމީ ކުރިއެރުމާ އިގުތިޞާދީ ފުއްދުންތެރިކަމުގެ‬ ‫މައްޗކަށްވެސް ނޫނެވެ ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު މި އަދު ބަލާލަން ގަސްދުކުރަނީ އިސްކަންދަރު މަހާރަދުން ދިވެހި ލަސްކަރުގެ ކޮމާންޑަރ އިން ޗީފް ގެ މަގާމުގައި ހުންނަވައިގެން‬ ‫ދިވެހި ގައުމަށް ހޯއްދަވާ ދެއްވާފައިވާ ނަސްރުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬ޚުދު އެރަދުން ހަނގުރާމައިގެ ލަސްކަރުގައި ބައިވެރިވެ ވަޑައިގެން ހުންނަވައިގެން‬ ‫ކުރައްވާފައިވާ ހަނގުރާމަތަކުގައި ހޯއްދަވާފައިވާ ނަޞްރުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬ދިމާވެދާނެ ކޮންމެ ނުރައްކަލަކާ ކުރިމަތިލެއްވުމަށް ކެރިހުންނަވައިގެން‬ ‫ތަކުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬އެތަކެއް ގަރުނުތަކެއްގައި‬

‫ދިވެހިންނަށް ހޯއްދަވާ ދެއްވާފައިވާ މިނިވަން ކަމުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬ކަނޑުއްވާ ލައްވާފައިވާ ޖިޒީ‬

‫ދިވެހިން ބިރުގަންނަވައި‪ ،‬ދިވެހިން ފޭރެމުން އައި ބޭރުގެ ބާރުތައް ސިއްސުވާލާ އިދަ ޖައްސުވާލާ‬ ‫ދިވެހި ތާރީޚުން ފެންނަން‬

‫އޮތްގޮތުން ބުރަކިރަނިންނާއި ކަޅު މުޙަންމަދު މަނިކުފާނުގެ ލޯބިގެ‬

‫ގިއްގަޅުވާ ލެއްވިގޮތުގެ މައްޗަށެވެ ‪.‬‬ ‫ކުޅިގަނޑުގެ ތެރެއިން ކަޅުމުހަންމަދު‬

‫މަނިކުފާނަށް ރަސްކަން ހޯދާ ދެއްވުމަށްޓަކައި ނޫނީ ބުރަކިރަނިން ރަސްކަމުގެ ސަންދާނަށް ހުރި ދަހިވެތިކަމެއްގައި ގޯވާގައި ހުންނަ ޕޯޗްގީޒް‬ ‫ވައިސްރޯ އަށް ދިވެހި ރާއްޖޭގެ އަމްދަނީގެބޮޑު ބައެއް ދެއްވުމަށް ވަޢުދުވެ ވަޑައިގެން ޕޯޗްގީޒް‬ ‫ދޮންބުޅާ ފާށަނާކިލެގެ ޝަހީދުކޮށް ވެރިކަން އަތުލެއްވިކަން ސާބިތުވެއެވެ‪ .‬އަދި ބުރަކިރަނިންނާއި‬

‫ގުރާބެއްގައި ވަޑައިގެން އޭނާގެ ކޮއްކޯފުޅު‬ ‫އެކަމަނާގެ ލޯބިވެރިޔާ އަދި ފިރިކަލުން‬

‫ރަސްކަމަށް އަތްގަދަކުރެއްވުމުން ދެންކަންތައް ހިނގާ ދިއަގޮތާއި ކަޅު މުޙަންމަދު މަނިކުފާނު‪ ،‬އައްސުލްޠާން‬ ‫ބަވަނަ މަހާރަދުން ތިންވަނަ ފަހަރަށް ރާއްޖޭގެ‬

‫ރަސްކަން ހޯއްދެވުމަށްޓަކައި‬

‫މިނިވަންކަމަށްވުރެ އަޅުވެތިކަން އިސްކުރައްވައި ކަންނަންނޫރު‬

‫މުހަންމަދު ސިރީ ދަންމަރު‬

‫‪ 918‬ހ ވަނަ އަހަރު މަލާބާރުކަރައަށް‬

‫ވަޑައިގެން‬

‫ޢަލީ ރާޖާއަށް ޖިޒީދީގެން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްކަމުގައި ހުރުމަށް ރުހި‬

‫ގަބޫލުވެގެން އަލީ ރާޖާގެ ނައުފަހަރުގައި އަމިއްލަ ގައުމާ ހަނގުރާމައަށް ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށް ކަނޑުމަތިން ޕޯޗްގީޒުންގެ ނައުތަކަކާއި ދިމާވެ‬ ‫އެމީހުންގެ ދަށަށް އަލީ ރާޖާގެ ހަގުރާމަތީ ނައުފަހަރުގޮސް އެދެބައިމީހުންގެ‬

‫މެދުގައި ރާއްޖޭގެ ފައިދާބެހެވި އެއްބަސްވުމަކަށް އާދެވިގެން އެ‬

‫ދެބައިމީހުން ގޮވައިގެން ކަޅުމުހަންމަދު ރަސްގެފާނު ވަޑައިގެން ރާއްޖެއާތޮޅެ ހަނގުރާމަކޮށް އައްސުލްޠާނު ޢަލީ (ފަސްވަނަ) ސިރީ އާނާންދަ‬ ‫މަހާރަދުންގެ އަތްޕުޅުން ވެރިކަން ފޭރިގަތް ގޮތުގެ ވާހަކަތަކަކީ ތާރީޚީ މުހިންމު ވާޤިޢާ ތަކެކެވެ ‪.‬‬ ‫އައްސުލްޠާން މުޙަންމަދު ސިރީ ދަންމަރު ބަވަނަ މަހާރަދުންގެ ކާފަ ދަރިކަލުން އައްސުލްޠާނު ޙަސަން (ނުވަ ވަނަ) ސިރީ ދިރި ކުސަ ލޯކަ‬ ‫މަހާރަދުން އޭނާގެ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ބޭބެ އައްސުލްޠާނު‬

‫މުޙަންމަދު ސިރީ ސިންގާ ބަވަނަ މަހާރަދުން ޤަތުލުކޮށް ރަސްކަން ފޭރިގަނެ‬

‫ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގެން ފާޅުކުރެއްވި ޢައްޔާޝީ ދިރިއުޅުއްވުމުގެ ވާހަކައާއި އަދި އެންމެފަހުން އޭނާއަށް ހުންނެވުނު މި މާތް އިސްލާމް‬ ‫ދީންވެސް ކަމުނުގޮސްގެން ރާއްޖެ ދޫކުރައްވައި ކޮއްޗެއަށް ވަޑައިގެން ޢީސާއީ‬

‫ދީނުގެ މަޝްހޫރު ފާދިރީ ސެންޓް ފްރެޝިސް ސޭވިއަރ‬

‫ގެއަތްމައްޗަށް ޢީސާއީ ދީނަށް ވަންނަވާ އެއަށްފަހު ގޯވާއަށް ވަޑައިގެން އެރަށުން ޢީސާއީ މާތް‬

‫މަތިކޮޅެއްގެ ދޮން ފަރަންޖީ އަންހެނަކާ‬

‫ކައިވެނިކޮށް‪ ،‬އެވަރުންވެސް ހިތްޕުޅު ހަމަޖެހި ވަޑައިނުގެން ދިވެހިން ނަޞާރާކުރުމަށާއި ދިވެހި ރާއްޖެގެ ރަސްކަމަށް ދަހިވެތިވީލެއް ބޮޑުކަމުން‬ ‫‪Page 89‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ވަޑައިގެން ޕޯޗްގީޒްގެ ހަނގުރާމަމަތީ ބޮޑެތި‬

‫ދިވެހި ރާއްޖޭގެ އާމްދަނީގެ އެތައްބައިކުޅަ އެއްބައި ޕޯޗްގީޒުގެ ވެރިންނަށް ދެއްވުމަށް ވަޢުދުވެ‬

‫ތާރީޚުގެ ތެރެއިން ކިޔާހިތްވާ ނުހަނު‬

‫ފްލީޓްތައް ފޮނުއްވައިގެން ރާއްޖެއާއި ދެކޮޅަށް ކުރެއްވި ބޮޑެތި ހަގުރާމަތަކުގެ ވާހަކަތަކަކީ ދިވެހި‬ ‫ދިލްޗަޝްޕް ވާހަކަތަކެކެވެ ‪.‬‬ ‫ނުވަވަނަ ޙަސަން ރަސްގެފާނަށް ނުކުރެއްވުނު ކަންތައް ކުރެއްވުމަށް އޭނާގެ ކާފަ ދެ‬

‫ދަރިކަލުން ކަމަށްވާ ދޮން ލަ ވީޒް އާއި ދޮން މާ ލަ‬

‫ވީޒް އާ ދެބެން ‪ 1059‬ވަނަ އަހަރު ޕޯޗްގީޒްގެ ކަނޑުމަތީގެ ބޮޑު ފްލީޓެއްގައި ރާއްޖެ ހިފަން އަތުވެއް ޖެއެވެ‪ .‬އޭރު ރާއްޖޭގެ ރަސްކަމުގައި‬ ‫‪.‬އިސްކަންދަރު ރަސްގެ ފާނުގެ ގާއިދު ކަމުގައި‬

‫ރެދަލިކުރައްވަމުން ގެންދަވަނީ އަޅުގަނޑުގެ މިއަދުގެ ބަޠަލް އިސްކަންދަރު ރަދުންނެވެ‬

‫އައީ މާކަ ބޮޑު އުދަގުލަކާއި ނުލައެވެ‪.‬‬

‫މިކުރެވުނު ފުރަތަމަ ހަނގުރާމައިގައި ﷲ ގެ މަތިވެރި ނަޞްރު ދިވެހިނާ ދިމާއަށް ހިނިތުންވެގެން‬

‫މިހަނގުރާމައިގައި ދޮން ލަ ވީޒް މަރުވެ ދޮން މާ ލަވީޒް އަށްވެސް ބޮޑެތި އަނިޔާތަކެއްވެ‪ ،‬ޕޯޗްގީޒްގެ ފްލީޓް‬

‫ބަލިވެގެން އެނބުރި ގޯވާއަށް‬

‫ހިނގައްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ދޮން ލަ ވީޒް އާއި ދޮން މާ ލަވީޒް އިސްވެ ތިބިގެން ޕޯޗްގީޒުން ދިވެހިންނާއި މިކުރި ނާކާމިޔާބު‬ ‫ދިވެހި ލަސްކަރުގެ އަތުން ބަލިވުމުގެ ލަދުވެތިކަމާއި ކުރިމަތި ލާންޖެހުމުގެ އިތުރުން‬ ‫މަރިޔަބުވެސް ގެއްލުނީއެވެ‪ .‬އާދެ‪ ،‬އެހާތަނާޖެހެންދެން ދިވެހިން ޕޯޗްގީޒްއަށާއި‬ ‫އައި ޖިޒީ‬

‫ހަގުރާމައިން ހަމަ އެކަނި ޕޯޗްގީޒުމީހުން‬

‫މިހަގުރާމައަށްފަހު އެމީހުންނަށް ކޮށި ދަނޑު ގެއްލި‬

‫ކަންނަންނޫރު އަލީރާޖާގެ އަޅުވެތިކަން ގަބޫލުކޮށްގެން ދެމުން‬

‫ފިސާރި ކެރިހުންނަވައިގެން އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު ކަޑާލެއްވީއެވެ‬

‫‪.‬ދެއްވުން ހުއްޓާލެއްވީއެވެ‪ .‬އަމިއްލަ މިނިވަންކަން‬

‫އިޢުލާންކުރެއްވީއެވެ ‪.‬ދިވެހިންގެ ކެރި ފޯރުންތެރިކަން ހާމަކުރެއްވީއެވެ‪ .‬ނަތީޖާއަކަށްވީ ޕޯޗްގީޒު ބަލި ގަބޫލުކޮށްގެން ތިބުމެވެ‪ .‬އަދި އެއަށްފަހު‬ ‫ޕޯޗްގީޒު ދިވެހިންނާއި ތޮޅެ ހަނގުރާމަކޮށް ދިވެހި ކަނޑުތަކުގެ އަޑީގައި ވަޅުލެވުމަށް ކަފުން‬

‫ބަދެގެން ދަތުރުހަދައިގެން އައިސް އެމީހުންގެ‬

‫އަނބިން ހުވަފަތްކޮށް ދަރިން ޔަތީމުކުރަން ދިވެހިންނާއި ކުރިމަތިލުން ހުއްޓާލުމެވެ ‪.‬‬ ‫ދަހިވެތި ކަންނަންނޫރު އަލީ ރާޖާ‬

‫އުނުފޮށައިން އިތުރު އެއްދަރުޖަހައި‬

‫ކަންނަންނޫރުގެ ގަދަފަދަ ކިއްލާތެރޭ ފިލާހުރެގެން އޭނާގެ ނިކަމެތި‬

‫މަލާބާރު ސިފައިންގެ ބޮޑު ފްލީޓެއް ގުރާބުތައް ފުރެންދެން ހަތިޔާރުލާ ބަރާކޮށްފައި ދިވެހިންނާއި ތޮޅެ މަރުވުމަށް ނޫނީ‬

‫ދިވެހިންނަށް ބިރު‬

‫ދައްކާ ރަށްރަށް ލޫޓުވާ މީހުން ފޭރުމަށް ފޮނުވިއެވެ ‪.‬އެމީހުންގެ މަޤުޞަދަކަށްވީ ބޯހަރު ދިވެހިންނަށް ބޮޑުއަދަބުން އަދަބުދިނުމެވެ‪ .‬އަލީ ރާޖާގެ‬ ‫މި ބޮޑު ލަސްކަރު ރާއްޖެ ވަން ޚަބަރު ލިބިވަޑައިގަތުމާއެކު އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު ޚުދު ރަދުން ލަސްކަރުގައި ހިމެނިވަޑައިގެން މިޒަމާނުގެ‬ ‫ބަހުރުވައިން ބުނެއުޅޭ ލީޑް ބައި އެގްޒާމްޕަލް އިޢުލާންކުރައްވަމުން ދިވެހި ލަސްކަރުގޮވައިގެން ވަޑައިގެން މަލާބާރުގެ ހަނގުރާމަވެރި ފްލީޓްއާއި‬ ‫ބައްދަލުކޮށް ހަގުރާމަ ފެއްޓުމުން އެމީހުން ބަލިވެ ފިލައިގެން ދިއައީއެވެ ‪.‬‬ ‫މި ބަލިވި ބަލިވުމަކުން‬

‫ކަންނަންނޫރު އަލީ ރާޖާ ބަލި ގަބޫލުކުރާގޮތެއްނުވިއެވެ‪ .‬ދެވަނަ‬

‫މަލާބާރުގެ ހަނގުރާމަވެރިން‬

‫ފަހަރަށްވެސް އަލީ ރާޖާ ހަރުގައި ފިލާހުރެފައި‬

‫ރާއްޖެއާ ތޮޅެ ދިވެހިންނަށް ބިރުދައްކާ ރަށްރަށް ލޫޓުވާ މީހުން ފޭރުމަށް‬

‫ފޮނުއްވިއެވެ‪ .‬މިފަހަރުވެސް‬

‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު ފޮނުއްވި ލަސްކަރުގޮސް ހަނގުރާމަފެށުމުން ފިނޑި މަލާބާރީން ބިރުން ފިލައިގެން ދިއައީއެވެ‪ .‬ދެ ބަލިވުމަކުންވެސް‬ ‫އަލީރާޖާއަކަށް އިބުރަތެއް ޙާސިލްއެއް ނުކުރެވުނެވެ‪ .‬ބަލި‬ ‫ނުވެވުނެވެ‪ .‬އަލީ ރާޖާ ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން މަލާބާރުންގެ‬

‫ގަބޫލެއް ނުކުރެވުނެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ ދުއްތުރާތަކަކުން ރާއްޖެއަކަށް‬

‫ސަލާމަތެއް‬

‫ފްލީޓްތައް ފޮނުވައި ދިވެހިންނަށް ބިރުދައްކައި ރަށްރަށް ލޫޓުވުން‬

‫ހުއްޓުމަކަށް‬

‫ނުގެނައެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 90‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ލޯބިކުރާ ބައެކެވެ‪ .‬ހަމަނުޖެހުމާއި ހަނގުރާމައާ ތަޅާފޮޅުމަށް ލޯބިކުރާ‬

‫ދިވެހިންނަކީ އަބަދުވެސް ސުލްހައަށް‬

‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު ގައިކޮޅުގައި މިދެންނެވި‬

‫ބައެއް ނޫނެވެ‪ .‬ޢަމުދުން‬

‫ސިފަ އެއްގޮތަކަށްވެސް އެކުވެފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް‪،‬‬

‫އެންމެފަހުން‬

‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނަށް ޖެހިވަޑައިގަތީ މަލާބާރުންގެ ދުއްތުރާތަކަށް ހުއްޓުވުމެއް ގެނައުމަށްޓަކައި ކަންނަންނޫރު އަލީ ރަޖާއަށް ފިލާވަޅެއް‬ ‫އުގަންނާދޭށެވެ‪ .‬މިކަމަށްޓަކައި އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު‪،‬‬

‫އެރަދުންގެ ހަނގުރާމަވެރިންގެ ލަސްކަރެއް ތައްޔާރުކުރައްވާ އަލީރާޖާއާ‬

‫ހަނގުރާމައަށް ފޮނުއްވީއެވެ‪ .‬މި ލަސްކަރުގެ މީހުންގޮސް "ދީވަންދުރޯ ގެ‬

‫ރަށްރަށަށް ކަނޑި ބަޑި ހިފައިގެން ފައިބައި އެތާގެ އަހުލުވެރިން‬

‫ބިރުގަންނަވައި އެތާގައި ތިބި އަލީ ރާޖާގެ ލަސްކަރީން ފައްސައި މީހުންގެ‬

‫މުދައު ފޭރި ގޭގެ އަންދައި އަލީ ރާޖާގެ ލަސްކަރީން ދިވެހި‬

‫ރާއްޖެއައިސް ކަންތައްކުރާ ފަދައިން އެމީހުން އެތާގައި ކުރާނެހާ ކަމެއްކޮށްފައި‬ ‫ރަސްގެފާނު މި ހޯއްދެވި‬

‫ނަޞްރުލިބިގެން" މާލެ އަތުވެއްޖެއެވެ‪ .‬އިސްކަންދަރު‬

‫މަތިވެރި ނަސްރައްފަހު އަލީ ރާޖާގެ އަތްދަށުގައި އޮތް މަލިކަށް ލަސްކަރު‬

‫ހައްޔަރުކުރައްވައިގެން މާލެގެން​ްެނަވައި ''އެތައް ދުވަހަކު މާލޭގައި ބޭތިއްބެވުމަށްފަހު މަލިކުގެ ވެރީން ރަށަށް‬

‫ފޮނުއްވައި މަލިކުގެ ވެރިން‬ ‫ފޮނުއްވެވީ މަލިކުން ދިވެހި‬

‫ރާއްޖޭގެ ރަދުންނަށް އަހަރަކު ބާރަ ލާރިމަގުން ވާރުދިނުމަށް ޤަރާރު ކުރައްވާފައެވެ "‪.‬‬ ‫ލިޔަމުން ދިއައިރު އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނާއި އެހެން ރަސްރަސް ކައުކަލުން‬

‫އަޅުގަނޑު މި މަޒުމޫނު‬

‫ވަނިކޮށް ފެނުނުއެންމެ ބޮޑު ތަފާތަކީ‬

‫ހަނގުރާމާގައި އަމަލުކުރައްވާފައި‬

‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު އޭނާ ކުރެއްވި އެއްވެސް ހަނގުރާމައެއްގައި ބޭރުގެ‬

‫އެއްވެސް ފަރާތެއްގެ‬

‫އެހީތެރިކަމަށް އެދިވަޑައިގެންފަ ނެތުމެވެ‪ .‬އަމިއްލަ ނަފުސަށް ކުރެއްވި އިއުތިމާދާއި ޔަގީންކަމާއި އޭނާގެ ލަސްކަރަށް ކުރެއްވި ބޮޑު އިތުބާރާއި‬ ‫ދެއްވި ޔަގީން ކަމެވެ‪ .‬އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު އޭނާގެ‬

‫ލަސްކަރު ތަމްރީކުރެއްވުމަށް ކުރައްވާފައިވާ މަތިވެރި މަސައްކަތްޕުޅެވެ‪ .‬އެ‬

‫ރަދުންނާއި ރަދުންގެ ލަސްކަރާއި ދެމެދު އުފައްދަވާފައި އޮތް ގާތްގުޅުމެވެ ‪.‬‬ ‫އައްސުލްޠާން މުޙަންމަދު ތަކުރުފާނުލް އަޢުޡަމް‬ ‫ކަންނަންނޫރު އަލީ ރަޖާގެ އަސްކަރީ މަދަދަށް‬

‫ޕޯޗްގީޒުމީހުންނާއި ކުރެއްވި ހަނގުރާމައިގައި މާލެއަށް‬

‫އަރާވަޑައިގަންނަވަން ވީވަގުތު‬

‫އެދިވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އަދި މާލެ އަރައިވަޑައިގަތީ އެތަކުރުފާނާއެކު ޢަލީ ރާޖާ‬

‫ފޮނުއްވި މަލާބާރީ‬

‫ލަސްކަރު ގޮވައިގެންނެވެ ‪.‬‬ ‫އައްސުލްޠާން އަލްޢާޒީ ހަސަން އިއްޒައްދީނު ދޮންބަންޑާރައިން ކަނައްކަފޫޅު މަރުއްވައި‬ ‫ރާއްޖޭގެ ދިފާޢުގައި‬

‫މަލަބާރު ހޮޅިން އަތުން ރާއްޖެ‬

‫ފަރަންސޭސި ހަނގުރާމަވެރިންގެ ބަޔަކު ކުއްޔަށް ހިއްޕަވައި މާލޭގައި ނާނޭ‬ ‫ދިވެހިންގެ މަދުބަޔަކާއި ސިލޯނުގެ ތަމަޅަ ޓެރަރިސްޓް ބަޔަކާއި‬

‫‪# 1988‬ނޮވެމްބަރ ‪ 03‬ވަނަ ދުވަހު‬

‫ސަލާމަތްކުރައްވައި‬

‫ބުރުޒުގައި ބޭތިއްބެވިއެވެ ‪.‬‬ ‫ބައިވެރިވެގެން އައިސް ރާއްޖޭގެ‬

‫ވެރިކަން ވައްޓާލުމަށް ހިންގި އުދުވާނުގައި އޭރުގެ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަދި ސިފައިންގެ ވެރިޔާ އިންޑިއާއިން ޢަސްކަރީ އެހީ ހޯއްދެވިއެވެ ‪.‬‬ ‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނަކީ ހުރިހާ‬

‫ގޮތަކުން ބަލާއިރުވެސް ޣާޒީގެ ލަޤަބު އެރުން ޙައްޤު ރަސްކަލެކެވެ‬

‫ރަސްގެފާނަށް ޣާޒީގެ ޢިއްޒަތްތެރި ލަޤަބު‬

‫‪.‬އަޅުގަނޑު އިސްކަންދަރު‬

‫އަރުވަމެވެ‪ .‬އެ ރަދުންނަށް ސެލިއުޓް ކުރަމެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬ދިވެހިންގެ ތެރެއިން‬

‫ޣާޒީގެ ލަގަބު‬

‫އެރުވިފައިވާ މަދު ބޭފުޅުންގެ ލިސްޓަށް އިތުރުވެގެންދާނޭ ނަންފުޅެކެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬އައްސުލްޠާނު އަލްޣާޒީ އިބުރާހީމް އިސްކަންދަރު ސިރީ‬ ‫ރަންމީބަ ކައްތިރި ބަވަނަ މަހާރަދުން ނެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬މި ރާއްޖޭގެ‬

‫ކުލަ‬

‫ތާރީޚުން ނަންއެނގޭ ‪ 67‬ވަނަ ރަސްގެފާނެވެ‪ .‬އައްސުލްޠާން އަލްޣާޒީ‬

‫އިބުރާހީމް އިސްކަންދަރު ސިރީ ކުލަ ރަންމީބަ ކައްތިރި ބަވަނަ މަހާރަދުން‬

‫ރަސްކަންކުރެއްވީ ‪ 1648‬މ އިން‬

‫‪ 1687‬މ އަށެވެ‪.‬‬

‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު އަވާހަރަވީ ނޫނީ ޝަހީދު ކުޅައީ ‪ 1098‬ހ‪ .‬ޖުމާދިލްއާޚިރު ‪ 15‬ވީ ހުކުރު ވިލޭރެއެވެ‪ .‬ފަސްދާނު ލެވިފައިވަނީ‬ ‫‪Page 91‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މާލޭ ހުކުރު މިސްކިތުގައެވެ‪" .‬ބަހުގައި ބުނެވެޔޭ އެމަނިކުފާނުންގެ ދަރިކަލުންގެ މައި މަރިޔަމް ކަބާފާނު އެ‬

‫ރަސްގެފާނު އަލާސްކަންފުޅުގައި‬

‫އޮންނަވަނިކޮށް ވިހަޔެއް ލާފައިހުރި ޝަރުބަތެއް ހިއްޕަވާން އެރުވީއެވެ "‪.‬‬ ‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ ‪ 1058‬ހ‪ .‬ގައެވެ‪ .‬އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު‬ ‫ކަމަށް ތަންޤީޙު ކުރެވުނު ދިވެހި ރާއްޖޭގެ‬

‫ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގެން‬

‫ތާރީޚުގެ ތަންތަންކޮޅު ގައި މުޙަންމަދު އަމީންބަޔާން ކުރައްވަނީ "އޭރު‬

‫އަހަރު ފުޅަށެވެ"‪ .‬ދިވެހި ތާރީޚު ފޮތުގައި ވަނީ "މި‬

‫ޢުމުރުފުޅުން އޮތީ ‪18‬‬

‫ރަދުން ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގެންނެވިއިރު އުމުރުފުޅުން އަށާވީސް އަހަރު‬

‫ފުޅެވެ‪.‬‬

‫ރަސްކަން ކުރެއްވީ ‪ 39‬އަހަރާ ‪ 6‬މަހާ ‪ 10‬ދުވަހުއެވެ"‪( .‬އަޅުގަނޑު މި މަޒުމޫނުގައި އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު އުފަންވެ ވަޑައިގެން‬ ‫އަހަރަކީ‬

‫‪1041‬ހ‪ .‬ކަމަށް ނިންމާފައިވަނީ މުހަންމަދު އަމީނުގެ ލިޔުއްވުމަށް‬

‫ބަލައިގެން އޭރު އެރަދުންގެ އުމުރުފުޅުން ފުރާފުރިހަމަވެފައި‬

‫ވާނީ ‪ 17‬އަހަރުކަމަށް ބަލައި‪ ،‬ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގެންނެވި ތާރީޚުން ‪ 17‬އަހަރު އުނިކޮށްގެންނެވެ‪ .‬ދިވެހި ތާރީޚު ފޮތުގައި އޮތްގޮތަށް‬ ‫‪ 28‬އަހަރު ކަމަށް‬

‫ބަލާނަމަ އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު ދުނިޔެއަށް އުފަންވެ ވަޑައިގެންފަވާނީ‬

‫‪1030‬ހ‪ .‬ވަނަ އަހަރުއެވެ ‪).‬‬

‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު ކުރައްވާފަހުރި ހަނގުރާމަތަކާއި އެ ރަދުންގެ އަމަލުފުޅުތަކާ މެދު މިއަދު އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫ސިފައިން ވިސްނައި‬

‫ސްޓްރެޓަޖީތަކާއި މެދު ވިސްނައި ފިކުރުކޮށް ފިލާވަޅުތަކެއް ތައްޔާރުކޮށް‬

‫މިއަދު ޢަސްކަރީ‬

‫ދިރާސާ ކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬ގެންގުޅުއްވާފައިވާ‬

‫ދަރިވަރުންގެ ކޯސް ސިލަބަސްތެރޭގައި ހިމަނަން ފެނެއެވެ ‪.‬ހަމައެކަނި އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނުގެ ޒަމާނުގައި ހިނގާފައިވާ ހަނގުރާމަތަކެއް‬ ‫ނޫނެވެ‪ .‬ދިވެހި ތާރީޚުން ފެންނަން ހުރި ދިވެހިން އެހަގުރާމައެއް ކޮށްފައިވާ ކޮންމެ ހަގުރާމައަކާ ގުޅޭގޮތުން މިދެންނެވިފަދަ ހޯދުންތަކެއް ހޯދާ‬ ‫މިޒަމާނުގެ ވިސްނުމަކުން ވިސްނައި ދިރާސާކުރަން‬

‫އެބަޖެހެއެވެ‪ .‬ކަމެއް ދިމާވާނީ ބުނެފައެއް ނޫނެވެ‪ .‬ބުނެއުޅޭ ދިވެހި ބޯދާ‬

‫އެބަހުން ޢިބުރަތް ޙާޞިލުކުރަން ޖެހެއެވެ‪ .‬މާދަމާ ދިމާވެދާނެ‬

‫ބަހެއްވެއެވެ‪.‬‬

‫ކަމަކަށް ތައްޔާރުވުމުގެ ގޮތުން އަޅުގަނޑުމެންގެ މާހައުލު އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫ޓަރޭން އެންމެ ރަނގަޅަށް ދަންނަބަޔަކަށް އަޅުގަނޑުމެން ވާންޖެހޭނެއެވެ‬

‫‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑުގެ ހިތުގެ ޚާލިސް ހެޔޮ ދުޢާވަނީ އަމަން ބަލަހައްޓާ ބާރުތަކާއެކުގައެވެ‪ .‬ކުރިއަށް ދިވެހި ގައުމު! ކުރިއަށް ދިވެހި ސިފައިން‬

‫!‬

‫(ނިމުނީ)‬

‫‪Page 92‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މަލިކު ފޫހިފިއްލީގެ ތެރެއިން‬ ‫ޢަބްދުﷲ ނަޢީމު އިބްރާހީމް‬ ‫ލަކްޝަދްވީޕަކީ އިންޑިއާގެ ޔުނިއަން ޓެރިޓަރީއެކެވެ‪ .‬ވާހަކަ ދައްކައިއުޅޭ މައިގަނޑު‬ ‫ބަހަކީ މަލަޔާޅަމެވެ‪ .‬އެކަމަކު ދިވެހިބަހުން ވާހަކަ ދައްކާ މީހުން ވަރަށް‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް ލަކްޝަދްވީޕްގެ މިނިކޮއި އޭ ކިޔާ ރަށުގެ މައިގަނޑު‬ ‫އެމީހުން މި ބަހަށް ކިޔަނީ މަހަލް އެވެ‬ ‫އެއް އަތޮޅެވެ‪ .‬މި އަތޮޅުގައި‬

‫ގިނައެވެ‪.‬‬

‫ބަހަކީ ދިވެހި ބަހެވެ‪.‬‬

‫‪.‬އަޅުގަނޑުމެން ކިޔާ މަލިކަކީ ލަކްޝަދްވީޕްގެ‬

‫މީހުން ދިރިއުޅެނީ އެންމެ ރަށެއްގައެވެ‪ .‬އެއީ މިނިކޮއި‬

‫އައިލެންޑެވެ‪.‬‬ ‫މަލިކު މީހުން ދިވެހި ބަހުން ވާހަކަ ދެއްކި ނަމަވެސް އަޅުގަނޑުމެން ވާހަކަ ދައްކައިއުޅޭ‬ ‫ބަހާ ކުޑަކޮށް ތަފާތެވެ‪ .‬މައިގަނޑު ސަބަބެއް ކަމަށް‬

‫ފެންނަނީ އިންޑިއާގެ ބައެއް ބަހާ‪،‬‬

‫އެމީހުންގެ ބަހާ އެކުވެ މަސްހުނިވުމެވެ‪.‬‬ ‫މިނިކޮއިގެ މަލިކު ޑެވެލޮޕްމެންޓް ސޮސަތްޓި (ސޮސައިޓީ) ގެ ފަރާތުން ނެރެފައިވާ "ހަލޯ‬ ‫ލިބުނެވެ‪ .‬މިއީ ޓެލެފޯން‬

‫"‪2000‬ނަމަކަށް ކިޔާ ފޮތެއް އަޅުގަނޑަށް‬

‫ޑިރެކްޓަރީއެއް ކަހަލަ ފޮތެކެވެ‪ .‬ފޮތުގައި ހުރީ ފޯނު ނަންބަރުތަކާއި‪،‬‬

‫އިޝްތިހާރެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރަށް ބައެއް‬

‫މަޢުލޫމާތާއި‪ ،‬ފޫހިފިއްލި ހުއްޓެވެ ‪.‬‬ ‫ފޫހިފިއްލި އަކީ ޖޯކަށް މަލިކު ބަހުން ކިޔާ ނަމެވެ‪.‬‬ ‫މި ފޮތުގައި ހުރި ބައެއް ޢިބާރާތްތައް އަޅުގަނޑު ނަކަލު ކޮށްލާނަމެވެ ‪.‬ބޭރުގަނޑުގެ އެތެރޭ ޞަފްޙާގައި އޮތީ އެއިޑްސް ބަލިން ސަލާމަތްވާން‬ ‫އިރުޝާދުދީފައިވާ އިޝްތިހާރެވެ‪ .‬އެ އިޝްތިހާރުގައި ވަނީ މިފަދައިންނެވެ ‪.‬އާދެ‪ ،‬ޅެމެކެވެ‪.‬‬ ‫ކައިރިވާނދޭ ނުމެހިލައި މީހަކައި އަދު ދެން ހިލޭ‬ ‫ހެން އެދެން ނުމެވީތަ ކަލެއަށް ކޯންޑަމެއް ފަހެ ގެންގުލޭ‬ ‫ކޮށްބަލައި ފަހުން ކަށަވަރަށް ނެތްކަމަށް ފަނިރޯގަލޭ‬ ‫ލާންޖެހިއްޖެތަ ކޮންމެހެން ހަށިގަނޑަށް ލާނދޭ ކަލޭ‬

‫‪Page 93‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ކަށިއޮނީފަދަ ތަކެތި ގައިމަށް އެންމެ ފަހަރަކު ގެންގުލޭ‬ ‫ނުވަތަ ކައްކައި މަރުވުމަށްފަހު ރޯގަފަނި ހުރިހާ ދަނޭ‬ ‫ސާފުތާހިރުކޮށް އެކަނިފަހު ތޫނު އެއްޗެތި ގެންގުލޭ‬ ‫ނާހިލައިވެސް އުނގުލަ ދަތް މީހަކު ބުރޫޖިންނަމަ ކަލޭ‬

‫ފުންކޮށް ވިސްނާވަޑައިގަތީމާ މި ޅެމުގެ މާނަ އަޅުގަނޑު ނުދެންނެވިޔަސް އެނގިވަޑައިގަންނަވާނެއެވެ‪ .‬މި ޅެމުގައި ކަށިއޮނީ ކަމަށް އެ ބުނަނީ‬ ‫ބުރުސް (ދަތްއުނގުޅާ) ކަމަށް ފެނެއެވެ‬

‫އިންޖެކްޝަން ކަށީގެ ވާހަކައެވެ‪ .‬ރޯގަފަނި އެއީ ޖަރާސީމެވެ‪ .‬ބުރޫޖު އެއީ‬

‫‪.‬‬

‫މި ޅެމުގެ ފަހަތުގައި އޮތީ މި ދަންނަވާ ޢިބާރާތެވެ‪.‬‬ ‫ގުލުމުންނެވެ‪ .‬ދިރިއުލުމުގައި އާޕަހުގެ ބަހރޯސަވެތި‬

‫"އަށްޑިހަ ފީސަދީ މީހުނަށް އެއިޑްސް ބަލި ޖެހެނީ ރޯގަފަނި ހުރި މީހަކާ ކުރާ ޖިންސީ‬

‫އަނބިފިރީންނަށްވެ އުޅޭށެވެ‪ ".‬ފީސަދީ އަކީ އިންސައްތައެވެ‪ .‬އާހޕަހުގެ ބަރޯސަވެތި މިބަހުގެ‬ ‫އެވެ‪ .‬މާނައަކީ އެކަކު‬

‫މާނައަކީ އެކަކު އަނެކަކަށް އިތުބާރު ކުރެވޭ‬

‫އަނެކަކަށް އިތުބާރުކޮށްގެން‪ ،‬ވަފާތެރިކަންމަތީ އުޅޭށެވެ‬

‫އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަ ކުރެވުނު ގޮތުގައި އަލިފުގައި އިބިފިލި ޖެހޭ ތަންތާގައި ބޭނުން‬

‫‪.‬‬

‫ކުރަނީ ތާ ސުކުނެކެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ސޮސަތްޓި މިއީ‬

‫ސޮސައިޓީ އެވެ‪ .‬ބޮތް މީގެ މާނައަކީ ބޮއި އެވެ‪.‬‬ ‫މަލިކުގައި މީހުންގެ ބައިތައް (ނަންތައް‬

‫)ބެހެނީ ތިން ބަޔަކަށެވެ‪ .‬އެއީ އަންހެން‪ ،‬ފިރިހެން‪ ،‬މަސައްކަތް މިތިން‬

‫ބަޔަށެވެ‪ .‬އަންހެން‬

‫ނަންތަކަކީ ދަރަޖައިގެ ތަރުތީބުން މަނިކަ‪ ،‬ބީފާނުން‪ ،‬ބިބީ‪ ،‬ކަނބިލޯ‪ ،‬މަންޖަ އެވެ‪ .‬ފިރިހެން ނަންތަކަކީ ދަރަޖައިގެ ތަރުތީބުން މަނިކުފާނު‪،‬‬ ‫ތަކުރުފާނު‪ ،‬ތަކުރު‪ ،‬ކަލޯ އެވެ ‪.‬‬ ‫މަސައްކަތުގެ ގޮތުން ބަލާއިރު ދަރަޖަ ކުރެވޭ ގޮތަކީ ބޮޑުން‪ ،‬ރަށްވެރީން‪ ،‬ނިޔަމީން‪ ،‬ނެވީން‪ ،‬ދަތުރުވެރީން‪ ،‬ރާވެރީން މިއެވެ‪.‬‬ ‫ހަލޯ ‪ 2000‬ފޮތުގައި މި ބައިތައް ތަރުތީބު ކުރުމަށްފަހު ތިރީގައި އޮތް ލިޔުމުގައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫"މަލިކުގައި ދަރީން ދުވަނީ އަމޯ ބަފޯމެންގެ ތެރެއިން މޮޅު ކޮޅަކަށެވެ‪ .‬މަނިކަ އަކަށް‬ ‫މަނިކުފާނެއް ނުވަތަ މަނިކަ އެކެވެ‪ .‬މިތެރޭގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަދުންކޮޅުން އެހެން ބައަކު‬ ‫ތަކުރުކޮޅުގައި އިނދެގެން އުޅުނު‬

‫ތަކުރުފާނެއްގެ ދަރިއެއް އުލިއްޖެނަމަ އެދަރިއަކީ‬ ‫ނުވަތަ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ބޭރު ބައަކު މަލިކު‬

‫މެދުވެރި ދަރިކޮޅެއް ވެއެވެ‪ .‬އެއީ މަނިކުފާނަމެންނަށް ތަކުރުމެންނާއި‬

‫ބިބީމެންނެވެ‪ .‬އަދި އޭގެ ދަށު‬

‫ބައިތަކަށް ބޭބެމެންނާއި ދާތަމެންނެވެ"‪.‬‬ ‫‪Page 94‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މީގެ މާނައަކީ މަލިކުގައި ދަރިންގެ ނަސްލު ދެމިގެން ދަނީ މަންމަޔާއި ބައްޕަޔާ‬

‫ދެމީހުންކުރެ ދަރަޖައިގެ ގޮތުން މޮޅު މީހެއްގެ ކޮޅަށެވެ‪.‬‬

‫މަނިކަ އަކާއި ތަރުކުރުފާނަކާ އިނދެގެން ލިބޭ ދަރިން ވާނީ މަނިކުފާނަކަށް ނުވަތަ މަނިކަ އަކަށެވެ‪( .‬ތަކުރުފާނަކަށް ނުވާނެއެވެ‪ .‬އެއީ މަނިކަ‬ ‫އަކީ އަންހެން ދަރަޖައަށް ބަލާއިރު އެންމެ މަތީ ދަރަޖައަށްވެފައި ތަކުރުފާނަކީ ފިރިހެނުންނަށް ބަލާއިރު ދެވަނަ ދަރަޖައަށް ވާތީއެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ‬ ‫އެ ދަރިންގެ ނަސްލު ދާނީ މަންމަގެ ކޮޅަށެވެ‪ ).‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ ބަޔަކު މަލިކު‬ ‫އަށެވެ‪ .‬އޭގެ‬

‫ތަކުރަކާ އިނދެގެން ލިބިފައިވާ ދަރިން ވަނީ ތަކުރާއި ބިބީ‬

‫ފަހުން ބޭބެއާއި ދައްތައެވެ ‪ .‬މި ފޮތުގައި ވަރަށް ގިނަ އަރަތް ހުއްޓެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރެއިން އަރަތެއް ލިޔެލާނަމެވެ‬

‫‪.‬‬

‫" ހިމަ ލޫލި ނަރޮސް ގޮއްޔެއް މަ ދުށިން‪ ،‬ރާގު ކިޔައި ކަށި ވިއްދާތި ދުށިން‪ ".‬މިއީ މަދިރިއެވެ‪.‬‬ ‫ދެން މި ލިޔެލަނީ ފޫހިފިއްލިއެކެވެ‪ .‬ބްރެކެޓްގެ ތެރޭގައި އެވަނީ އަޅުގަނޑު އިތުރުކޮށްފައިވާ ލަފްޒެވެ‪.‬‬ ‫އެއްވަނަމީހާ ‪:‬އަފާ (އަހަރެންގެ) ކާފޯގެ (ކާފަގެ) ގަޑި ވަލަށް (ވަޅަށް) ވެއްޓިގެން ތިން އަހަރު ފަހުން ނެގި އިރުވެސް ހިނގަހިނގައި އޮތް‪.‬‬ ‫‪.‬‬

‫ދެވަނަމީހާ‪ :‬އަފާ ކާފޯ ވަލަށް ވެއްޓިގެން ތިން އަހަރު ފަހުން ނެގި އިރުވެސް ނުމަރުވެ ހުރޫ‬ ‫ތިންވަނަމީހާ‪ :‬ތިބާގެ ކާފޯ އެހައި ދުވަސްވާނދެން ވަލުގައި ކޭކުރީތެ‪.‬‬ ‫ދެވަނަމީހާ‪ :‬މީނާގެ ކާފޯގެ ގަޑިޔަށް ޗާބި ދީދީ ހުރީ‪.‬‬ ‫ފޮތުގެ އެއް ޞަފްޙާގައި ކަލަންޑަރާ ބެހޭ މަޢުލޫމާތު ކޮޅެއް ހިމަނާފައި ވެއެވެ‪ .‬ވިދާޅުވެލައްވާށެވެ‪.‬‬ ‫‪1.‬އެއްވެސް ސަދީއެއް (ޤަރުނެއް) ބުދަ‪ ،‬ހުކުރު‪ ،‬އަދި އާދީއްތަޔަކުން ނުފެށޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 2.‬ކޮންމެ ކަލަންޑަރެއްމެ ވިހި އަހަރު ފަހުން އެގޮތަށްމެ ގެންގުލިވޭނެއެވެ‪ .‬ދުވަހެއް‪ ،‬މަހެއް‪ ،‬ތާރީކެއް ތަފާތަކާއި ނުލައި އެވެ‪.‬‬ ‫‪3.‬ކޮންމެ އަހަރަކުމެ ފެބްރުއަރި‪ ،‬މާރްޗް‪ ،‬ނަވެމްބަރް ފެށެނީ އެދުވަހުމެއެވެ‪( .‬އެއް ދުވަހަކުއެވެ‪).‬‬ ‫‪ 4.‬ކޮންމެ އަހަރެއްގެ ޑިސެންބަރް ފެށޭނީ އެ އަހަރެއްގެ ސެޕްޓެންބަރް ފެށުނު ދުވަހަކުއެވެ‪.‬‬ ‫‪ 5.‬ކޮންމެ އަހަރެއްގެމެ އެޕްރޭލް އެކަކާއި ޖުލާއި އެކެއް ވަނީ އެއް ދުވަހުއެވެ‪.‬‬ ‫‪6.‬ޖަނަވަރީގެ އެކެއްވީ ކޮން ދުވަހަކުތޯ އެއީ އޮކްޓޯބަރުގެ އެކެއްވާ ދުވަހެވެ‪.‬‬ ‫‪7.‬މޭއި‪ ،‬ޖޫން‪ ،‬އޯގަސްޓް‪ ،‬ހިލައިވެސް އެއް ދުވަހަކު ނުފެށޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 95‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މި ފޮތުގައިވާ ގޮތުން މަލިކު ބަހުރުވައިގައި ބޭނުން ކުރާ ދެބަހެއް އަޅުގަނޑަށް އައްޑު އަތޮޅުގައި ބޭނުންކުރާތީ އިވިފައި ވެއެވެ‪ .‬އެއް ބަހަކީ‬ ‫އަސްފަތާލެވެ‪ .‬މަލިކުގައިވެސް އަދި އައްޑު އަތޮޅުގައިވެސް ހޮސްޕިޓަލަށް‬

‫ކިޔަނީ އަސްފަތާލެވެ‪ .‬އަނެއް ބަހަކީ ބައްޕަޑަ އެވެ‪ .‬މިއީ‬

‫މަލިކުގައިވެސް އަދި އައްޑު އަތޮޅުގައިވެސް ޕާޕަރަށް ކިޔާ ނަމެވެ‪.‬‬ ‫އަނެއްކާވެސް ފޫހިފިއްލިއެކެވެ‪ .‬ސުރުޚީއަކީ "އަގަޑަން ބަގަޑަން" އެވެ‪.‬‬ ‫ދެމަފިރީން ޖެއްސިގެން އެކެއް އަނެކެއް މޮށުން (ވާހަކަދެއްކުން) ދޫކޮށްލާފު ‪.‬އެއްދުވަހު ރޭގަނޑު ފިރިހެންމީހާ ގޯއްޗަށް އާސް އަންހެންމީހާ‬ ‫ގާތު ކަރުދާސްކޮލެއް ބޭއްވީ‪ .‬އޭގައި ލިޔެފައި އޮތީ "މާދަން ފަތިހު ހައެއްގައި‬

‫އަހަރެން ހޭޖައްސައިލަން ވާނެ‪ ".‬ހެނދުނު ފިރިހެންމީހާ‬

‫ހޭޖެހުނުއިރު އަށެއް ޖަހާފައި އޮތީ‪ .‬ތެދުވެ ބަލާލިއިރު ކައިރީގައި ކަރުދާސްކޮލެއް އޮތީތީ‬

‫ފެނުނީ‪ .‬އޭގައި ލިޔެފައި އޮތީ "ހައެއް ޖަހާފި‪.‬‬

‫ތެދުވައު"‪.‬‬ ‫މަލިކު މީހަކާ އަޅުގަނޑަށް އެންމެ ފުރަތަމަ ބައްދަލުވީ ދުވަހުގެ ވާހަކަ ދަންނަވައިލާނަމެވެ‪.‬‬ ‫އެއްދުވަހަކު ޢައްބާސް އިބްރާހީމް އޮފީހުގައި (ދިވެހި ބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތް ކުރާ‬

‫ޤައުމީ މަރުކަޒުގައި) އިންނަވާފައި އަޅުގަނޑަށް ފޯނު‬

‫ކުރައްވާފައި ވިދާޅުވިއެވެ‪" .‬އަހަންނާ ބައްދަލުކުރަން މަލިކު ދެމީހަކު މިއަދު އައެވެ ‪.‬އެމީހުން ބޭނުންވަނީ ރާއްޖޭގެ ކޮންމެވެސް ލިޔުންތެރިއަކާ‬ ‫ވެސް ވާހަކަ ދައްކައިލާށެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ ނަޢީމު ގާތަށް އެދެމީހުން ފޮނުވައިފީމެވެ"‪.‬‬ ‫މާ ގިނަ އިރުތަކެއް ނުވެ ރިސެޕްޝަނުން ގުޅާފައި އަޅުގަނޑާ ބައްދަލު ކުރަން ދެމީހަކު އައިސް ތިބި ވާހަކަ ބުނެފިއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ބޭރަށް‬ ‫ނުކުމެ އެ ދެމީހުންނާ ސަލާންކޮށްލީމާ އެތަނުން އެކަކު ބުންޏެވެ‪" .‬އަލުގަނޑުމެން‬

‫މިއައީ މަރުކަޒަށް ގޮސް ޢައްބާސް އިބްރާހީމާ ‪..‬ލާފައި‪.‬‬

‫(ވާހަކަ ދައްކާލާފައި)‪ .‬ޢައްބާސް ވިދާލުވީ ނަޢީމާ ‪..‬ލާން (ވާހަކަ ދައްކާލަން) ރަނގަލު ވާނޭ"‪.‬‬ ‫މި ތާނގައި އަޅުގަނޑު ތިކި ޖަހާފައި އެވާ ތަނަށް‬

‫މަލިކު މީހުން ވާހަކަދައްކާށޭ ބުނަން ބޭނުން ކުރާ ބަސް ލައްވައިގެން‬

‫ވިދާޅުވާށެވެ‪.‬‬

‫މަތީގައި އަޅުގަނޑު ލިޔުނު ފޫހިފިއްލީގައި އެބަސް އޮންނާނެއެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހި ފުލޯކު؛‬ ‫‪Page 96‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިވެހި ފުލޯކު‬ ‫މިލަންދޫ މާކޯބަދަވި‬ ‫މުޚްތާރު ޢަބްދުއްރަޙުމާނު ‪ -‬ނޫރާނީގެ ށ‪ .‬މިލަންދޫ‬ ‫ށ ‪.‬މިލަންދުއަކީ ތަންކޮޅެއް ކުރީޒަމާނެއްގައި މީހުން އުޅެފައިވާރަށެކެވެ ‪.‬ލަފާކުރެވޭގޮތުގައި މިލަންދޫ ފަޅުވެފައިވަނީ ހޮޅިންގެމީހުން‬ ‫ރާއްޖޭގެ އުތުރުގެ ރަށްރަށަށް އަރައި ފޭރި މީހުންމަރައި އުޅެންފެށުމުން‪ ،‬ފަޅު ހުންނަ‬ ‫އުނދަގޫ ރައްރަށަށް މީހުންގެ‬

‫ފަސޭހަރަށްރަށް ދޫކޮށް ‪ ،‬ލަފައި ފުރަން‬

‫ދިރިއުޅުން ބަދަލު ކުރުމުގެ‬

‫ތެރޭންކަމަށެވެ ‪.‬‬

‫މިލަންދޫ މާކޯބަދަވީގެ‬

‫ވާހަކައަކީ އެކިމީހުންގެ ކިޔުމުގައި‬

‫ތަފާތުހުރި ނަމަވެސް އަސްލުގައި‬

‫ހަމައެއް ވާހަކައެކެވެ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑު އަޑުއަހާފައިވާ އެންމެ މަޤްބޫލު ގޮތަށް އަޅުގަނޑު‬ ‫މިވާހަކަ މިލިޔަނީއެވެ‪.‬‬ ‫އަޚްބާރުންގެ ކިބައިން މަޢުލޫމާތު ލިބިފައިވާގޮތުގައި މިލަންދޫ‬ ‫ފަޅުވުމުގެ ސަބަބު ގުޅިފައިވަނީ މާކޯބަދަވި އެރުމާއެވެ‪ .‬މާކޯބަދަވި އަރަނީ‬

‫ރޭގަނޑު މެންދަމުކަމަށް ބުނެވެ އެވެ‪ .‬މިލަންދޫގައި‬

‫މީހުން އުޅުނުއިރު ރާއްޖޭގެ އާބާދީ ބޮޑެތި ރަށްރަށުގެ ތެރޭގައި މިލަންދޫ ހިމެނެ އެވެ‪ .‬އޭރު‬

‫މިލަންދޫގެ އާބާދީ އާއި ފުނަދޫގެ‬

‫އާބާދީ ދާދި އެއްވަރެވެ‪ .‬މިއިން ކޮންމެ ރަށެއްގައި ވެސް މަހަށް ފުރާ ވިހިބާވިސް ދޯނި އޮވެ އެވެ‪ .‬ކޮޅުނބު އޮޑިފަރު ދުއްވައެވެ‪.‬‬ ‫މިލަންދޫގައި މީހުން އުޅުނުއިރު އޮންނަނީ ދެއަވަށެވެ‪ .‬ރަށުގެ‬

‫އުތުރުކޮޅަށް ކިޔަނީ މާކޯއަވަށެވެ‪ .‬ރަށުގެ އޭރުގެ ނަން‬

‫ނިސްބަތްވެގެންވަނީ މިއަވަށުގެ ނަމާއި ގުޅުވައިގެންނެވެ‪ .‬އޭރު ކިޔަނީ [މާކޯމިލަންދޫ] އެވެ‬ ‫އަށިމަގުއަވަށެވެ‪ .‬މީހުން ގިނަވެފައި‬

‫‪.‬ރަށުގެ ދެކުނުއަވަށަށް ކިޔަނީ‬

‫ރަށުގައި ބާރުހުރި ބަޔަކީ މާކޯއަވަށެވެ‪ .‬މިލަންދުއަށް މާކޯމިލަންދޫ‬

‫މާކޯއަވަށުގެ މީހުންގެ އާރާއި ބާރު އިޢުލާން‬

‫ކުރުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬މާކޯމިލަންދޫ ކިޔުމުން މިލަންދުއަކީ މާކޯކަން‬

‫ކިޔައިފައި ވަނީވެސް‬ ‫އެންގުން އެމީހުން‬

‫ގަސްތުކޮށްފައި ވަނީއެވެ ‪.‬‬ ‫އެޒަމާނަކީ ކޮންމެ ރަށެއްގައި ވެސް އަވަށު ވާދަވެރިކަން ނުހިނދޭ ކުޅިގަނޑަކަށް ވެފައިއޮތް ޒަމާނެކެވެ‬ ‫ދުވަސްތައް ތަކުރާރުވަމުން ދެއެވެ‪ .‬މާކޯއަވަށުގައި‬

‫ހަމަ އެމީހުން އެމީހުންގެ މެދުގައިވެސް ކަންނެތްކަމާއި ބޮޑާކަމުގެ ވަބާ‬

‫ބަލިމަޑުކަން ފެތުރިއްޖެއެވެ‪ .‬ނަތީޖާއަކީ ތަޑުމަޑުކަމާއި ބަނޑުހައި‬

‫‪Page 97‬‬

‫‪.‬ޒަމާންތައް ދިގުވަމުން‬

‫ހޫނުކަން މަޑުމަޑުންނަމަވެސް ފެތުރެމުންދިއުމެވެ‪ .‬އިޤުތިޞާދީ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދަތިތައް އޮންނަނީ ކަންނެތްކަމުގެ ތަންމަތީގައި ފައިދަމަދަމާފައި ނިދާބައަކަށް‬

‫އަބަދުވެސް އެންމެގާތް ތިމާގެ ރަހުމަތް‬

‫ތެރިޔާކަމުގައި ވެފައެވެ ‪.‬‬ ‫އެންމެފަހުން މާކޯއަވަށު މީހުންނަށް މަލާމާތުގެ ބަސްތައް ރައްދުވާންފަށައިފި އެވެ‪[ .‬މާކޮލު ބަދަވީން ހިތި‬ ‫މަރުވަނީއޭ! ] މިކަހަލަ ބަސްތައް ފެތުރެން ފަށައިފިއެވެ‬

‫ކަނޑޫ ކައިގެން‬

‫‪.‬މިކަހަލަ ބައަކަށް ދެންކުރެވުން އެންމެ ގާތްކަމަކަށް ވެފައި އޮންނަނީ‬

‫ސިކުނޑީގެ ބާރު ނުފޯރާވަރަށް ރުޅިއައުމާއި އަތްފައިން ގޯސްހެދުމެވެ ‪.‬‬ ‫ފަރުދާގެ އަނެއް ފަރާތް ބަލައިލާއިރު ފެންނަނީ މުޅިން އެހެން މަންޒަރެކެވެ‪ .‬ރަށުގެ‬

‫ދެކުނުކޮޅު ނުވަތަ އަށިމަގުއަވަށުގައި ތިބި‬

‫އާރެއް ބާރެއް​ް​ް ނެތް ނަމެއް ކަމެއްނެތް މަދު މީހުންކޮޅު ތެރޭގައި އިޖުތިމާޢީ އެކުވެރިކަމާއި އިސްލާމީ އުޚުއްވަތްތެރިކަމުގެ ރޫޙް‬ ‫ފެތުރި އާލާވާތަނެވެ‪ .‬އެންމެން އެކުވެރިވެ‬

‫އެކަތިގަނޑަކަށްވެގެން ތިބެ ލިބިހުރި މީހާ ނުލިބޭމީހާއަށް ދީފޯރުވައިގެން‬

‫އެކުވެރިކަމުގައި މަސައްކަތް ކުރާތަނެވެ‪ .‬ތަނަވަސްކަމާއި‬

‫ތިޔާގިކަންވީ އެމީހުގެ ގާތްތިމާގެ ރަޙްމަތްތެރިއަކަށެވެ‪ .‬މިމީހުންގެ‬

‫ތެރޭގައި ފޯރުންތެރި އަތްމަތި ތަނަވަސް މީހުން ގިނަވެއްޖެ އެވެ‪ .‬މަހަށް‬ ‫ކުރާމީހުން ދިޔައީ‬

‫އެންމެން‬

‫ފަރަށް ދިއުމާއި އަތްތެރި މަސައްކަތާއި އަތުމަސައްކަތް‬ ‫‪.‬ދަތުރުން ގެންނަ ބައެއްމުދާ‬

‫އިތުރުވަމުން ނެވެ‪ .‬ކޮޅުނބު އޮޑި ކޮންމެ އަހަރަކު ބޭރުދަތުރު ކުރެއެވެ‬

‫(އާންމުކޮށް މުށިކަންވާރު) ބައިލަނީ ނަން މަޝްހޫރު މުށިގެއަށެވެ ‪.‬‬ ‫މިހެންވަމުން ދިޔަދިޔަހެން ރަށުންބޭރު‬

‫ރައްޓެހިންގެ އެކުވެރިކަންދިއައީ އަށިމަގު މީހުންނާއި ގުޅެމުންނެވެ‬

‫ފެންބޮޑުތާގައޭ! ބުނާހެންނެވެ‪ .‬އަށިމަގު އަވަށުގައި ހުރި ބައެއް‬

‫‪.‬މަސްއުޅޭނީ‬

‫އާޘާރީ ތަކެތި މިއަދާއިހަމައަށް ވެސް ފެންނަން ހުރިކަމުގައިވަނީ‬

‫އެމީހުންގެ މަސައްކަތްތެރިކަމުގެ އަޘަރުތަކުންނެވެ‪ .‬ކަށްޕަލް (ޤަބުރުސްތާން) އާއި ކަށްޕަލް ދެވަޅާއި މިސްކިތު ތަރަހަގަނޑެވެ‬

‫‪.‬‬

‫މާކޯއަވަށުގައި ވެސް ކުޑަވަރެއްގެ މިސްކިތު ތަރަހަގަނޑެއް އޮތްކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އިޖުތިމާޢީ ބޭނުންތަކަށް ރައްޔިތުން‬ ‫އެއްވާ ހުކުރުމިސްކިތްފަދަ ގަބުރުސްތާންފަދަ ވިޔަފާރީގެ މުދާ ރައްކާކުރެވިފައިވާ‬

‫މަޝްހޫރު މުށިގެފަދަ ތަންތަން ވަނީ އަށިމަގު‬

‫އަވަށުގައެވެ‪ .‬ދެން މިހެން ވުމުންނާއި އެހެންވުމުން ގަދަރު ބޮޑު މާކޯއަވަށުގެ މީހުންގެ އަގުވެއްޓި ދެރަވާގޮތް ދިމާވެ އިޤްތިޞާދީ‬ ‫ދަތިތައް ކުރިމަތިވެ ‪ ،‬ކުރިންބުނިހެން‬

‫މާކޯބަދަވިން ހިތި ކަނޑޫކައިގެން މަރުވަނީއޭ! މިކަހަލަ ހުތުރު ބަސްތަކާއި ގުޅިގެންނާ‬

‫ވެސް އެކުގައި އަވަށުވާދަވެރިކަމާއި ރުޅިއާއި ހުޅިއާއި ހަސަދައިގެ ތެރެއިންލާފައި‬

‫އިޤްތިޞާދީ ދަތިތަކުގެ ބަނޑުހައިހޫނުކަމުގެ‬

‫މަގުން މާކޯބަދަވި އަރަންފެށީއެވެ‪ .‬މާކޯބަދަވި އަރަނީ ރޭގަނޑު މީހުން ނިދައި ދިޔައީމެވެ‬ ‫ހަދަންފަށައިފި އެވެ‪ .‬މާކޯބަދަވި‬

‫‪.‬މާކޯބަދަވި އަރައި ތަންތަން ލޫޓްވައި‬

‫އަރަނީ އަށިމަގު އަވަށަށެވެ‪ .‬މާކޯބަދަވި އަރައި ގޭގައި ބަދިގޭގައި‬

‫ގުދަން ގުދަނުގައި ހުންނަ‬

‫ކާބޯތަކެއްޗާއި ހިފައިގެންގުޅޭ ތަކެތި މާކޯބަދަވިދަނީ ހިފައިގެން ނެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ފެށުނީ އާދައިގެ ވައްކަންކުރާގޮތުގައި މަދުބައެކެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެފަހުން މާކޯއަވަށުގެ ވަރަށްގިނަ މީހުންނެވެ‪ .‬އެންމެ‬

‫ވަހުޝީގޮތުގައި ރޭގަނޑު ދަންވަރު އަރައި ތަންތަން ލޫޓްވައި މީހުން‬

‫މަރައި އުޅުނުކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪ .‬މާކޯބަދަވި މިނަން ކިޔިފައިވަނީ އެބައެއްގެ ނުބައި ވަޚްޝީ ޢަމަލްތަކުގެ ޒިކުރާ އަބަދުގެ އަބަދަށް‬ ‫ތަމްސީލްކޮށްދޭ ނަމެއްގެ ގޮތުންނެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 98‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދެން ދެއަވަށުގެ މީހުންގެމެދުގައިވެސް‬

‫އަނިޔާވެރިކަމާއި ޢުދުވާންގެ އަލިފާންގަނޑު ހުޅުފަޅައިގެން ހިނގައްޖެއެވެ‬

‫މިލަންދޫ މީހުން މިކަހަލަ ހާޖާނުގަނޑެއްގެ ތެރޭގައި އުޅެނިކޮށް‬

‫‪.‬ބުނެވެނީ‬

‫ޤުދުރަތުގެ ކޯފާއެއްގައި އެންމެން މަރުވެ މިލަންދޫ‬ ‫ޞަޙްފްތައް ހެކިދޭގޮތުގައި އަނިޔާވެރި‬

‫ފަޅުވީކަމުގައެވެ ‪.‬ވަކިމިވެނި ކަމެއްވެގެންނޭ ބުނާމީހަކާއި ދިމައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ސަމާވީ‬

‫ނުލަފާބައެއްގެ ނިމުމުގެ ސިއްކަޖެހެވިގެން ދާއިރު އޭގެތެރޭގައި ތިބޭ ހެޔޮލަފާމީހުންވެސް އޭގެތެރޭގައި ހިނގައިދެއެވެ‪ .‬ޝުޢައިބްގެ‬ ‫ޤައުމާއި ލޫޠު‪ ،‬ޢާދު‪ ،‬ޘަމޫދު މިފަދަ ޤައުމުތަކުގެ ސިއްކަ ޖެއްސެވި ރަސްކަލާނގެ މާކޯބަދަވިންގެ ނިމުން ގެންނެވީތާއެވެ ‪.‬‬

‫މާކޯމިލަންދޫ މީހުންތައް ކުއްލިއަކަށް މަރުވެ ރަށް‬

‫ފަޅުވާންޖެހުނު ގޮތެއް ނޭނގުނު ނަމަވެސް ޚަބީރުންގެ ވާހަކަތަކުން‬

‫ކޮންމެވެސްވަރެއްގެ ވާހަކައިގެ ޤަރީނާއަކުން ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ އަލިކަމެއް ލިބެއެވެ‪ .‬ބުނެވޭގޮތުގައި ފުނަދުއަކީ މިލަންދުއަށްވުރެ‬ ‫ފަހުން ފަޅުވިރަށެކެވެ‪ .‬ފުނަދޫ ފަޅުވިކަމަށް ބުނާތީ އަޅުގަނޑު އަޑުއެހިގޮތަކީ ‪ :‬ފުނަދޫގައި ބޭރުދަތުރުކުރާ އޮޑި (ބަންގާޅުއޮޑި) އެއް‬ ‫ގެންގުޅެއެވެ‪ .‬އެއޮޑި ކަރައަށް ގޮސްފައި އައިއިރު ރާއްޖެވަދެވުނީ ފުނަދުވާކައިރިންކަމަށް ވުމާއި އެކު‬

‫ރަށުގައި އެރޭ ރޭކޮށްލަން‬

‫ޖެއްސީއެވެ‪ .‬އޭރުގެ ޤަވާޢިދު ހަމަޖެހިފައިވާ ގޮތުން ރާއްޖެއިންބޭރުން އަންނަ ރާއްޖޭގެ އޮޑިފަހަރުނަމަވެސް ރަށަށް މީހުންފައިބައި‬ ‫ތަކެތި ބޭލޭނީ މާލެގޮސް ކަރަންޓީނުގެ މުއްދަތު ހަމަވުމަށް‬

‫ފަހުގައެވެ‪ .‬ސަރުކާރުން ބައްލަވައި އަމުރުދެއްވީމައެވެ‪ .‬ޤަވާޢިދާ‬

‫ޚިލާފަށް ކަންތައް ކުރަންޏާ ބައެްެއްފަހަރު ލަނޑުވެސް އަޅާނެއެވެ‪ .‬ސަރުކާރުން އެކި‬ ‫ހުންނަނީވެސް އެންމެންގެ ސަލާމަތަށް‬

‫ކަންކަމާ މެދު ވަކިވަކި ޤަވާޢިދުތަކެއް‬

‫ޓަކައެވެ‪ .‬ފުނަދޫ އޮޑި ފުނަދޫގައި ޖައްސާފައި ވީގޮތަކީ [ނަރަކަވެލިދޫ‬

‫ދިޔަމީހުންނަށްވެސް ވީގޮތެވެ‪ ( ].‬ނަރަކަވެދުއަށް ކުނބު‬

‫ކުރިންވެސް ނުބަލާށޭ ) ވަރަށް މަދުމީހަކުމެނުވީ އަމިއްލަރަށަށް‬

‫އާދެވުނީމައި ރަށަށްފައިބައި އަނބިދަރިންކައިރީ އެރޭ ނިދައި ރަށުމީހުން‬

‫އޮޑިއަށް އަރައި ފައިބައި ހެދިއެވެ‪ .‬އޮޑީގައި އޮތް ބޮޑު‬

‫ބޭރަށްހިންގުން (ޠާޢޫން) ޖެހިފައިވާ މީހާ އޭނާގެ ގެއަށް ބޭލިއެވެ‪ .‬އަލިވިލެންވީއިރު އޮޑީގެ‬ ‫އެތައްބަޔަކަށް އޮތް ބޮޑު ބޭރަށްހިންގުން‬

‫ކުނބު ބަލަން‬

‫ބައެއް މީހުންނަށާއި ރަށުގެ‬

‫(ޠާޢޫން) ޖެހިއްޖެއެވެ‪ .‬ރަށުގެ ގޮނޑުދޮޑުގައި ރީނދޫ ދިދަ ނަގައިފިއެވެ‬

‫ތިންހަތްދުވަސް ވެގެން ވެސް އެދިދަ ތިރިނުކޮށް ގިނަދުވަސްވެގެން ކައިރީ ރަށްރަށު މީހުން‬

‫‪.‬‬

‫އައިސް ބެލިއިރު އެންމެން ވަނީ އެ‬

‫ބޭރަށްހިންގުން ޖެހިގެން މަރުވެފައެވެ ‪.‬ދިރިހުރިކަމަށް ބުނެވެނީ ދިހަބާރަ އަހަރުގެ ފިރިހެން ކުއްޖެއް އެކަންޏެވެ ‪.‬އެކުއްޖާގެނެވުނީ‬ ‫މާ ކަނޑޫދުއަށެވެ‪ .‬އޭގެ ދަރިފަސްކޮޅަށް ފުނަދޫގެ ނަމުން ނަންކިޔެމުން އާދެއެވެ‪ .‬މިކަމުން އެނގެނީ އެރަށަށް އެންމެ ފުރަތަމަ‬ ‫ދިޔައީވެސް މާ ކަނޑޫދޫ ބައެއްކަމެވެ‪ .‬ވީމައި މިލަންދޫ ފަޅުވުމުގައި މިކަލަ ކަމެއް ހިނގާފައި ވުމަކީ އެކަށީގެންނުވާކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫واهلل اعهى‬ ‫މިލަންދޫ ދެކުނު އަވަށަށް ބުނުންތަކުން ދޭހަވާގޮތުގައި ތިންނަމެއް ކިޔާކަމަށް ފެނެއެވެ‪ .‬އަޑިމަގު އަވަށް ހަޑިމަގު އަވަށް އަށިމަގު‬ ‫އަވަށް މިއެވެ ‪.‬ލަފާކުރެވޭގޮތުގައި ދެކުނު އަވަށު އަސްލުނަމަކީ އަޑިމަގު އަވަށެވެ‪ .‬އަޑު އެއްގޮތްވުމާއިއެކު އަޑި ހަޑިއަށް ބަދަލުކޮށް‬ ‫މަލާމާތުގެ ގޮތުން ކޮންމެވެސް ބަޔަކު ހަޑިމަގު އަވަށް ކިޔުމުން އެއަވަށު މީހުން އެކަމާއި ނުރުހިގެން [އަށިމަގު އަވަށް] މިގޮތަށް‬ ‫ބަދަލުކޮށްގެން ކިޔައި އެނަން ހަރުލެއްވީއެވެ‬

‫‪.‬މިނަން އަށިމަގު އަވަށަށް ނިސްބަތް ކުރެވެނީ ހުކުރު މިސްކިތް ހުންނަ އަވަށޭ‬

‫ބުނުމުގެ މާނާގައެވެ‪ .‬އެގޮތަކީ ކުރީޒަމާނުގައި ރާއްޖޭގެ ގިނަ މިސްކިތް ހުންނަނީ ބޮޑެތި ގާމަތީގައި ބަހައްޓާފައި ހުންނަ މަޅުއެޅި‬ ‫އަށްޓެއްގެ ގޮތުގައެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 99‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މިވާހަކަ މިއަށްވުރެން ރަނގަޅަށް އެނގޭ ބޭފުޅަކު‬

‫އެބޭފުޅެއްގެ ގަލަމުން ލިޔުއްވާފައި ވާތަން ދުށުމަކީ އަޑުގަނޑުގެވެސް‬

‫އެދުމެކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު މިވާހަކަ ލިޔުނީ ބުނުންތަކުގައި ހުންނަ މިބާވަތުގެ ވާހަކަތަކާއިމެދު ޚިޔާލުކޮށް އަހައި އޮޅުންފިލުވާ މީހުން‬ ‫މަދުވެ ނެތެމުންދާ އަވަސްކަމުން ނޭނގުމުގެ ތެރެއަށް މުޅިން ގެއްލިދާނެތީއެވެ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫ދިވެހި އެންވެރިކަން ބަދަލުވަމުންއައި ގޮތް‪ ،‬ކުރުގޮތަކަށް‬ ‫އަޙްމަދު އަރުޝަދު މުޙައްމަދު ޕެންޒީމާގެ ހއ‪ .‬މޮޅަދޫ‬ ‫މަސްވެރިކަމުގެ‬

‫ސިނާޢަތަށް އައި ސައެންސީ ކުރިއެރުމާއެކު‪ ،‬މިއަދު‬

‫އަޅުގަނޑުމެން މިވަނީ މަސްވެރިކަމުގެ ތަފާތު ގޮތްތައް އުނގެނި އެގޮތްގޮތަށް‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ މި ދިވެހި ސިނާޢަތު ތަރައްޤީ ކޮށްފައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ލިބޭ‬ ‫ކުރިއެރުންތަކާއި ގެނެވޭ ބަދަލުތަކަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ފަސްމަގު ހަނދާން‬ ‫ނައްތާލުމަށް އޮތް‬

‫ބަހާއެއް ކަމަށް އަޅުގަނޑު ނުދެކެމެވެ‪ .‬އެގޮތުން މިއަދު‬

‫ތަފާތު ކުރިއެރުންތަކާއެކު‪ ،‬ދިވެހި މަސްވެރިން ހިތްހަމަޖައްސާލައިގެން މިތިބީ‬ ‫އެންވެރިކަންފަދަ މަސްވެރިކަމުގެ އަސާސީ ބައެއް ކަންތައްތަކަށް‬

‫ލިބިގެންދިޔަ‬

‫ފަސޭހަތަކެއްގައި ހިފައިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ކާބފައިންގެ ޒަމާން އަޅުގަނޑު އިސްކޮޅުކާ ހިސާބުން ފެށިއިރު‪،‬‬

‫އެންވެރިކަމުގެ އެހާރާއި މިހާރު ފެންނަން އޮތީ ވަރަށް ބޮޑު‬

‫ފަރަޤެއް ދެމެދުގައި އެކުލެވޭ ގޮތެއްގައެވެ‪ .‬އާދެ! ހާހަކާއި ސުމަކާ ދެމެދު ހުރި‬

‫ތަފާތު ހުންނާނޭކަން ޔަޤީނެވެ‪ .‬ކަންމިހެން‬

‫ހުރުމާއެކު‪ ،‬ކުޑަގޮތަކަށް ނަމަވެސް އަލިއަޅުވާލެވޭތޯ އަޅުގަނޑު މިމަސައްކަތް ފަށަނީ މިދެންނެވި‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިންގެ ކޮންމެ‬

‫ތަފާތު ޙިއްޞާ ކޮށްލުމަށެވެ ‪.‬‬

‫ކަމަކަށް ވިސްނާލެއްވިޔަސް ފެންނާނެ‪ ،‬އެންމެ ރިވެތި އުޞޫލަކީ ވަކި‬

‫ޘާބިތުވެ‪ ،‬ރޭވުންތެރި ގޮތެއްގައި ކަންކަން ކުރިއަށް‬

‫ހަމަތަކެއްގައި‬

‫ގެންގޮސްފައިވާތަނެވެ‪ .‬މިގޮތުން ކާބަފައިންގެ ޒަމާނުގައި އެންވެރިކަން‬

‫ކުރިގޮތް‪ ،‬ކާބަފައިންގެ ދުލުން އަތުރާލާއިރު މިދެންނެވި ހަމަތައް ހިފެހެއްޓިފައިވާކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ ‪.‬‬ ‫އެޒަމާނަކީ ފައްޔާއި ރިޔާ‬

‫އިންޖީނެއްގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރި ޒަމާނެވެ‪ .‬ފަތިސް ނަމާދަށްފަހު‪ ،‬އިރުގެ‬

‫އަލިކަން ދުނިޔެއަށް‬

‫ފެތުރުމުގެ ކުރިން އޮޑި ފަހަރު ނެރުން ނުކުމެ‪ ،‬ގައުގަލާއި ހައުހަލު ބަލަމުންގޮސް‪" ،‬ހާވިނާ" އާ އަރާ ހަމަކުރާނެއެވެ ‪.‬މިހިސާބަށް‬ ‫އޮޑި ހުއްޓާ ފަނާލާން ވެއްޖެކަމަށް އިސްކެޔޮޅު އަމުރު‬ ‫‪Page 100‬‬

‫ނެރެންވާއިރު‪ ،‬އެންބެލުމުގެ ފަތްކޮޅު ދެއްވާފައި ހުންނަ ކެޔޮޅު‪،‬‬

‫(‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެންކެޔޮޅު ) އެންހޯދާ‪ ،‬އިސްކެޔޮޅު މީހާއަށް އިޝާރާތްކުރާނެއެވެ‬ ‫އެންއޮތް ގަލުގެ‬

‫‪.‬އެހިސާބުން ދޯނީގެ މިސްރާބު އޮއިވަރަށް ބަލައި ކެޔޮޅުމީހާ‬ ‫ދެކެޔޮޅުންނަށް ފަނާ ލުމަށް‬

‫މަގަތަށް ދޯނި ހަދާލާނެއެވެ‪ .‬އަދި ދޯނީގެ ކޮޅުފަސްކޮޅާއި ދިރުނބާ ކޮޅުގެ‬

‫އަންގާނެއެވެ‪ .‬ދޯނި އެން އެޅުމަށްޓަކައި ހައްޔަރު ކުރަންވާއިރަށް ދެންތިއްބަވާ ކެޔޮޅުން އެން އެޅުމަށްޓަކައި ވާންޖެހޭ ތައްޔާރީތައް‬ ‫ވަމުންދާނެއެވެ ‪.‬‬ ‫ދޯނި އެންގަލުގައި ބަނދަރު ޖެހުމާއެކު‪ ،‬ދޯނީގެ ދިރުނބަލަށް ޚާއްޞަ ކޮށްފައި ހުންނަ ކެޔޮޅު ދަލުގެ އަރާމަތީ ދަނޑި ލާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ކޮޅުފަސް ކޮޅަށް އައްޔަންކޮށްފައި ހުންނަ ކެޔޮޅު ކޮޅުފަސްކޮޅު އަރާމަތީ ދަނޑި ލާނެއެވެ‪ .‬ހަމައެއާއެކު ދަލުގެ މެދުންއޮޑިދަށު‬ ‫ދަނޑިލުމަށް އަވަސްވެގަނެގެން އޮޑި މެދަށް ޚާއްޞަ ކޮށްފައިވާކެޔޮޅު އުޅޭނެއެވެ‪ .‬އޮޑީގެ ތިން ހިސާބުން ދަނޑި ލުމާއެކު އޮޑީގައި‬ ‫ހުސްކޮށްތިބޭ ކެޔޮޅުން މި ދަނޑިތައް އޮބުމަށްޓަކައި ޙަރަކާތްތެރިވަމުން ދާނެއެވެ‪ .‬އެއީ ދަލަށް‬ ‫ފިލި އުކަންވާއިރަށް އެންދާ ވީހާވެސް‬

‫އެންއެރުވުމަށްޓަކައި އެން ކެޔޮޅު‬ ‫ދިއުމާއެކު އެންކެޔޮޅު‬

‫އަޑިއަކަށް ގެންދިއުމަށް ފަސޭހައަކަށެވެ‪ .‬ދައު ފުދޭވަރަށް އަޑިއަށް‬

‫ފިލި އުކާ އެން ބައިގަނޑު ދަލުގެ ތެރެއަށް ތިލަކޮށް‪ ،‬ދަލުގެ ތެރެއަށް އެންބައި ހާނާލުމާއެކު ދަނޑިތަކުގައި ތިބި ކެޔޮޅުން‪ ،‬ރީތި‬ ‫އަންބާއެއްގައި ވަރަށް ހިތްވަރުކޮށް ދޯންޏަށް އެން ހުރަސްކޮށްލާނެއެވެ‬

‫‪.‬ދޯންޏަށް އެން ހުރަސްކުރާއިރު‪ ،‬އޮޑިދަށު ދަނޑިއަކީ‬

‫އެންމެ މުޙިއްމު ދަނޑިއެވެ‪ .‬ކާބަފައިން މިގޮތަށް ކުރަމުންއައި އެންވެރިކަމަކީ ވަރަށް އިތުބާރު އެންވެރިކަމެއްކަމަށް ހެކިދައްކައެވެ‪.‬‬ ‫"އޭރު އެމަށް ނުކުމެ‪ ،‬އެން‬

‫ނުލިބި މަހަށް ނުފުރަ ތިބެންޖެހޭ ދުވަހެއް ލައްވައެއް ނުލައެވެ‪ .‬އަދި‬

‫މުޅިންކަހަލަ ގޮތަކަށް އެން‬

‫ހިފަނީވެސް ރަށުގެ މައި ފަރުންނެވެ‪ ".‬މިއީ ކާބަފައިންގެ ބުނުމެކެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް މަސްވެރިކަމުގެ‬

‫މިސިނާޢަތަށް ލިބުނު ކުރިއެރުމާއެކު‪ ،‬އެންވެރިކަން މިވަނީ ދަށަށް‬

‫ޤަބޫލުކުރަންޖެހއެވެ‪ .‬ފަޅުފަޅުންނާއި ފަރުފަރުން އެމުގެ‬

‫ބާވަތްތައް ގިނަ ދުވަހު ލިބެން ނުހުންނަ ވާހަކައާއި އެން މިދެންނެވި‬

‫ތަންތަނަށް އަރާލެއް މަދުކަމުގެ ވާހަކައަކީ މި އަދު ދެކެވޭ ވާހަކަތަކެވެ‬

‫‪.‬މަސްވެރިކަން ހުއްޓިފައި ތިބެނީ އެންވެރިކަން ނެތީމައޭ‬

‫ބުނާއަޑު މިއަދު ދަނީ އިވެމުންނެވެ‪ .‬މިކަމުގައި ސަބަބުތަކެއް ފެންމަތިވެފައިވާކަންވެސް‬ ‫ބޭފުޅުން ދަންނަވާ ގޮތުގައި ފަރު‬

‫ގޮސްފައިކަން‬

‫ދަންނަވަންޖެހެއެވެ‪ .‬ދިރާސާ ކުރައްވާ‬

‫ފަޅުތަކުން ގައު ނެގުމާއި މުރަކަތަކަށްދިމާވަމުންދާ އަދަދު ނުކުރެވޭ‬

‫ގެއްލުންތަކުގެ ސަބަބުން‬

‫އެންވެރިކަމަށް މިވަނީ އަސަރުކޮށްފައެވެ‪ .‬އަދި މިޔަރު މަސްވެރިކަމަށް ދިއްކޮށްލި އަތްތަކުގެ ޙިއްޞާއެއްވެސް މިކަމުގައި ވާކަމަށް‬ ‫ބަޔާންކުރައްވައެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް ދެން އަލިއަޅުވާލެވޭތޯ އަޅުގަނޑު މަސައްކަތް ފަށާނީ‪ ،‬މިއަދުގެ އެންވެރިކަމަށް އިޝާރާތްކޮށެވެ‬ ‫މަސްވެރިކަމުގެ ފުޅާ ސިނާޢަތެއް ޤާއިމުވެފައިވާއިރު‪،‬‬

‫މިއަދުގެ އެންވެރިކަމަށްވެސް މިވަނީ ޒަމާނީ ޓެކްނޮލޮޖީއާއި ދާއިރާއިން‬

‫ކުރެވޭ ދިރާސާ ތަޙުލީލުތަކުގެ ޞަފްޙާތަކުން އައު ގޮތްތަކެއް ތަޢާރަފްވެ‪،‬‬ ‫މުޙިއްމު މަޢުލޫމާތުތަކަކީ‪ ،‬ދޯނިފަހަރުގެ ވަތުގައި އެން ދިރުވާފައި ގިނަ އިރު‬ ‫ދަނދުފަތި ފަދައިން އެން‬

‫‪.‬ޒަމާން ބަދަލުވެ‪،‬‬

‫ލިޔެވިފައެވެ‪ .‬އެގޮތުން ފަލައަކުރުން ލިޔެވިފައިވާ‬ ‫ބެހެއްޓޭނެ ގޮތްތަކެއް ތަޢާރަފްކުރުމާއި‪ ،‬މަސް‬

‫ކަނދުފަތިތަކެއް ޤާއިމްކޮށް މިއީ ކާމިޔާބު މަސައްކަތް ތަކަކަށް ހެދުމަށް‬

‫ކުރައްވަމުން ގެންދާ‬

‫މަސައްކަތްތަކެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 101‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ނަމަވެސް މިއަދުގެ ސައެންސީ ހޯދުންތަކުން އެނގިގެން ގޮސްފައިވަނީ އެމަކީ މޫސުމީ އެއްޗެއްކަމާއި‪،‬‬ ‫އަންނަ ބަދަލާ ގުޅިގެން ރަނގަޅުވެ‪ ،‬ގޯސްވަމުންދާ‬

‫ކަމެއްކަމެވެ‪ .‬މިއަދުގެ މަސްވެރިން އެން އެޅުމަށްޓަކައި މިހާރު ބޭނުން‬

‫ކުރަމުން ގެންދާ ޢާންމު ގޮތަކީވެސް ކާމިޔާބު ގޮތެއްކަމަށް މިއަދުގެ‬ ‫ޢާންމު ގޮތެއްގައި‬

‫އެންވެރިކަމަކީ މޫސުމަށް‬

‫މަސްވެރިން މަޢުލޫމާތު ދެއްވައެވެ‪ .‬މިއަދުގެ މަސްވެރިން‬ ‫‪.‬ކަނޑުތަކުގެ އެކި ހިސާބުގައި‬

‫އެން ހޯދުމަށް ކަނޑަށް ނުކުމެ އުޅެނީ ރޭގަނޑުގެ ވަގުތު ތަކުގައެވެ‬

‫މަސްވެރިން ފާހަގަކޮށްފައިވާ ސަރަޙައްދުތަކުގައި ދޯނިފަހަރު ބަނދަރުކޮށް‪ ،‬ތަފާތު ކުލަ ކުލައިގެ އަލި ކަނޑަށް އަޅުވައިގެން އެން‬ ‫ތިލަކޮށް ދައުޖަހައިގެން އެން ހިފުމުގެ‬

‫މަސައްކަތް ކުރިއަށް ގެންދެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން މަސްވެރިން ފާހަގަކުރައްވާ‬

‫ގޮތުގައި ރެހި‬

‫ހިފުމަށް އާދައިގެ އައްޔެއް ކަނޑައެޅުވުމުން ފަސޭހަކަމާއެކު އެއަށްޔަށް ޝައުޤުވެރިވެ‪ ،‬ދަލަށް އަރައެވެ‪ .‬ޢާންމު ގޮތެއްގައި ގިނަ‬ ‫ބާވަތްތަކުގެ އެން ހިފުމަށް އެންމެ ކަމުދަނީ ރަތްކުލައިގެ އައްޔެވެ‪ .‬އެމުގެ‬

‫ޝައުޤުވެރިކަން އިތުރު ކުރުމަށްޓަކައި އައްޔަށް އެކި‬

‫ބަދަލުތައް ( އަލި ފަނޑުކޮށް‪ ،‬އަލިގަދަކޮށް ) ގެނެވެއެވެ‪ .‬މިގޮތަށް އެން ތިލަވުމުން ދައު‬

‫ޖެހުމަށް ތައްޔާރުވެ‪ ،‬ލައިޓްގެ އަލި‬

‫ފަނޑުކޮށްލުމަށް ފަހު‪ ،‬ދައު ޖަހާ އެންނަގަނީ ކަމަށް އަޅުގަނޑު މަޢުލޫމާތު ސާފުކުރި ގިނަފަރާތްތަކަކުން އަޅުގަނޑަށް މަޢުލޫމާތު‬ ‫ދީފައި އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަދި ބައެއް މަސްވެރިންނާ ޚިޔާލު ބަދަލު ކޮށްލުމުން އެނގިގެން ދިޔައީ ތަފާތު ކުލަ ކުލައިގެ އައްޔަށް އެން‬ ‫ޝައުޤުވެރިކޮށް‪ ،‬ތިލަކޮށް އަތުލުމަކީ ވަރަށް ފަސޭހަކަމެއް ކަމެވެ‬

‫‪.‬އަދި ކާމިޔާބުވެސް ގޮތެއްކަމެވެ‬

‫‪.‬‬

‫މިއަދު މިސިނާއަތަށް އައިސްފައި މިވާ‪ ،‬ސައެންސީ ހޯދުންތަކުގެ ގޮތްތަކަކީ އަޅުގަނޑުމެން ދިވެހިން މިއަދު އުފަލާއެކީ ޤަބޫލުކުރި‬ ‫ފަސޭހައެކެވެ‪ .‬މިސިނާޢަތަށް މިއަށްވުރެ ފަހި‪،‬‬

‫ހުޅުވާލުންތަކެއް ފެނިގެންދާނެކަމަށް ކުރެވޭ އުއްމީދަކީ މިއަދު‬

‫އަޅުގަނޑުވެސް‬

‫ދިވެހި ދަރިއެއްގެ ހައިޞިއްޔަތުން ދެކެން ބޭނުން ހުޅުވާލުމެކެވެ ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫‪Page 102‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ އާއި މަލިކު‬ ‫އިސްބަހެއް‬ ‫ޑރ‪ .‬މުނީރު (މަލިކު)‬ ‫އަލްފާޟިލްމޫސާ‬

‫އަންވަރަކީ މާލެ އިސްދޫގޭ މޫސާމަނިކުގެ‬

‫(އަތިރިގަނޑުވަރުގޭ‬

‫ބާގޭދޮންމަނިކުފާނު) ގެ ބޭފުޅެކެވެ‪.‬މިޢާއިލާއިން‬

‫‪1948‬‬

‫އާއި ހަމައަށް މަލިކުގައި ވެރިކަންކުރިއެވެ‪ .‬އފ‪.‬މޫސާ އަންވަރު ނިސްބަތް‬ ‫ވެގެންވަނީ ‪ ،‬މާލޭ މަޑުފެހި ޢާއިލާއަށެވެ‪.‬‬ ‫އފ‪.‬މޫސާ އަންވަރު ތަޢުލީމު‬

‫ޙާޞިލުކުރެއްވީ‪ ،‬ވެއްލޫރުގެ ބާގިޔާތުއްޞާލިހާތުންނެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬ޖަވާހަރްލާލު‬

‫ދުވަސްވަރެވެ‪ .‬އިންޑިޔާ‪ ،‬އިނގިރޭސީންގެ އަތްދަށުން‬

‫ނެހުރޫމެންގެ‬

‫މިނިވަންވުމުގެ ހަރަކާތްތައް އެންމެ ވަރުގަދައަށް ހިނގަމުން‬

‫އައިދުވަސްވަރެވެ ‪.‬‬

‫‪1964‬ގައި މޫސާ އަންވަރު ލަކްޝަދީބުގެ ސަރުކާރުން ޖަލަށްލެއްވިއެވެ ‪.‬އެއީ އިންޑިއާގެ މިނިވަންކަމުގެ ހަރަކާތަކާ ގުޅިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ޖަލުގައި ‪ 3‬އަހަރު ހޭދަ ކުރެއްވިއެވެ‪ .‬އޭނާއަކީ ރަނގަޅު ނިޔަންމެކެވެ‪ .‬ނިޔަމިކަން‬

‫ދަސްކުރެއްވީ އޭނާގެ ބައްޕަގެ އޮޑީގައި‬

‫ދަތުރުކުރެއްވުމުގެ ތެރޭގައެވެ ‪.‬އޭނާގެރަނގަޅު ދަތުރު ފެށުނީ އިންޑިއާ މިނިވަންވި ހިސާބުންނެވެ‪ .‬ފަހުން ބޯޓުދަތުރުކުރާ މީހެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައިވެސް އުޅުއްވިއެވެ‪ .‬ބޮމްބޭ މިނިކޮއި‬

‫ސީމެނުންގެ ޖަމުއިއްޔާގެ ކަންތައް ބަލަހައްޓަވަންވެސް އޭނާ ހުންނެވިއެވެ‬

‫‪.‬‬

‫އުމުރުގެ ފަހުބައި ހޭދަކުރެއްވީ ގަޑިހެއްދެވުމާއި ކުދިބޯޓުގެ މޮޑެލް ހެއްދެވުމާއި‪ ،‬އިލެކްޓުރޯނިކު ބައެއްތަކެތި ހެއްދެވުމާއި ފަހާފޮށީގެ‬ ‫ޓެކްނިކަލް ކަންތަކުގައެވެ ‪.‬‬

‫ލިބިވަޑައިގަންނަވާ ހުސްވަގުތު ހޭދަކުރައްވަނީ ދީނީ ފޮތްތައް މުޠާލިއާކުރެއްވުމުގައެވެ‪ .‬ކުދި ބޯޓު މޮޑެލް ހެއްދެވިއިރު އޭނާ ‪1943‬‬ ‫ގައި ފުރަތަމަ މާލެ ވަޑައިގެންނެވި ބޯޓުގެ މޮޑެލްވެސް އެގޭގައި އެބަހުއްޓެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 103‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފެށުން‬ ‫މަރުޙޫމު މޫސާ އަންވަރު ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤަށް ދެއްވި ބަސްދީގަތުމުގައި އޭނާގެ ބައްޕަގެ ދުވަސްވަރު‬

‫ކަންތައް ހުރިގޮތާއި އަދި‬

‫އޭނާގެ ދުވަސްވަރުގެ ވާހަކަތަކާއި‪ ،‬އެދުވަސްވަރު މަލިކާއި ދިވެހިރާއްޖެއާއި ދެމެދުގައި އޮންނަ ގުޅުމާއި އަދި ދަތުރުފަތުރު އޮންނަ‬ ‫ގޮތާއިމެދު ވަރަްަށް ތަފުސީލުކޮށް ވިދާޅުވެދެއްވިއެވެ ‪.‬މިވާހަކަތަކުގެ ތެރޭގައި ދިވެހިރާއްޖޭގައި ރަސްކަންކުރެއްވި‬

‫އައްސުލްތާނުލް‬

‫މުކައްރަމު މުޙައްމަދު އިމާދުއްދީން ‪( 3‬ކޮރު ބަންޑާރައިން ) ހައްޔަރުކޮށްގެން މަލިކަށް ގެންދިޔަ ވާހަކައާއި އަދި އޭނާ މަލިކުން‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެޔަށް ގެންނެވުމަށް ދިވެހި ސަރުކާރުން މަލިކު މީހެއްގެ އެހީއާއި‬

‫އެކު ބައެއް ފޮނުވައިގެންކުރެއްވި މަސައްކަތްތައް‬

‫ނާކާމިޔާބުވެގެން ދިޔަގޮތާމެދުވެސް ވަރަށް ތަފުސީލުކޮށް ވިދާޅުވެދެއްވާފައިވެއެވެ ‪.‬‬ ‫މޫސާ އަންވަރު ވިދާޅުވިގޮތުގައި އޭނާގެ ބައްޕަގެ ފަރާތުން‬

‫އެނގިވަޑައިގެންފައިވާގޮތުން އިހު އެޒަމާނުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬

‫ސަރަހައްދެއް ކަމަށް ބުނެވެނީ "މަލިކައްޑޫ މިދެމެދު " މިހެންނެވެ‪ .‬އެއީ ލޯމާފާނުތަކުގައި އެގޮތަށް ލިޔުއްވާފައިވާކަމަށް ބުނާވާހަކަ‬ ‫އޭނާގެ ބައްޕަ އަޑުއައްސަވާފައިވާ ކަމަށް މޫސާ އަންވަރު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މޫސާ އަންވަރުވެސް‬ ‫މަލިކާއި‪ ،‬އިންޑިޔާއާއި އަދި ދިވެހިރާއްޖެޔާ‬

‫ވަނީ އޭނާގެ ބައްޕަގެ ނަވުގައި‬

‫ދެމެދުގައި ދަތުރުކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރަކީ ‪1940‬ގެ ދުވަސްވަރެވެ ‪.‬މަލިކާއި‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއާ ދެމެދުގައި އާދަކާދަތަކުގެ ގޮތުންނާއި އަދި‬

‫ދިރިއުޅުމުގެ އެހެނިހެން ކަންކަމުގައި އޮންނަ ގުޅުމުން މަލިކަކީ‬

‫ކޮންމެވެސް ދުވަސްވަރެއްގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަށެއްކަން ހުރިހާގޮތަކުންވެސް ވަރަށް ސާފުކޮށް އެނގެން އޮތްނަމަވެސް ވެރިކަމުގެ‬ ‫ގޮތުން އޮންނަ ހުރިހާ ގުޅުންތަކެއްވެސް‪ ،‬އެދުވަސްވަރު ވަނީ ކެނޑިފައެވެ‪ .‬މިގުޅުންތައް‬

‫ކެނޑިފާވަނީ ކޮންގޮތަކަށްކަމާއި އަދި‬

‫ކޮން ދުވަސްވަރެއްކަމެއް ތާރީޚަކުން އެހައި ސާފުކޮށް އެނގޭކަށެއްނެތެވެ ‪.‬‬ ‫މޫސާއަންވަރު‬

‫ވިދާޅުވިގޮތުގައި ލިބެންހުރި މައުލޫމާތުތަކަށް ބަލާއިރު މަލިކުމީހުންވަނީ‬

‫ހުކުމަށްކިޔަމަން ނުވާ ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ‬

‫‪.‬އޭނާ ވިދާޅުވީ އޭނާ ސިކުނޑި ގަބޫލުކުރާގޮތުގައި އެގޮތަށްއެކަންވުން‬

‫ކަމުގައެވެ‪ .‬މޫސާ އަންވަރަކީ ވިޔަފާރި ކުރެއްވުމަށްޓަކައި‬

‫އެކަށީގެންވާ‬

‫އޭނާގެ ބައްޕަ އަރިހުގައި އިންޑިއާގެ އެކި ސަރަޙައްދުތަްަކަށް‬

‫ދަތުރުކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬އަދި އިންޑިޔާގެ ދަތުރުވެރިންނާއެކު‬

‫މާލެއަށްވެސް ވަނީ ދަތުރުކުރައްވާފައެވެ‪ .‬އޭނާގެ ބައްޕަގެ‬

‫ނަވުގައި ބޮމްބާ ( އިންޑިޔާގެ މިހާްުރުގެ މުމްބާއީ) ގެ ވިޔަފާރިވެރިން ކަންނަންނޫރުން ހަނޑޫ‬ ‫އުޅެއެވެ‪ .‬އެމީހުން ވިޔަފާރިކުރާއިރަށް‬

‫އަބަދުވެސް ދިވެހި ސަރުކާރުގެ‬

‫ހިފައިގެން މާލެއަށް ދަތުރުކޮށް‬

‫ހަދާމަކަރުތަކާ މެދު އޭނާ ވިދާޅުވެދެއްވިއެވެ‪ .‬އެބައިމީހުން ކައްޓާއިން‬

‫ތަކެތި ކިރާއިރު‬

‫އަނެއްފަރާތުގެ ދަށުން މަރަވަޅީގެ ކޮޅުން ގާތްގަނޑަކަށް ފަސްވަރަްަކަށް އިންޗި ހިއްލާލާނެއެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ހެދުމުން ތަކެތި ގަންނަ‬ ‫މީހާއަށް އެލިބެންވާ ވަރަކަށް ނުލިބެއެވެ‪ .‬މީގެ ސަބަބުންވިޔަފާރި ވެރިންނަށް ވާ ފައިދާ ވަރަށްބޮޑެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރު މާލޭގައިވެސް‬ ‫މިކަންތައް ހިނގައެވެ‪ .‬އަދި މިފަދަ ކަންތައް މާލޭގައި ހިނގާކަން މަލިކު މީހުންވެސް ދަނެއެވެ ‪.‬‬ ‫ދެވަނަ ސަބަބަކަށް މޫސާ އަންވަރު ދެކެވަޑައިގަތީ‬

‫އެދުވަސްވަރު ދަތުރުފަތުރުގައި އޮންނަ ދަތިކަމެވެ‪ .‬މަލިކުން ކަންނަންނޫރަށް‬

‫ދަތުރުކުރުމާއި މަލިކުން މާލެއަށް ދަތުރުކުރުމުގައި އޮންނަ ދުރުމިން ދާދިއެއްވަރެވެ‪ .‬އަދި އެއްވެސް ނޫނެވެ‪ .‬ކަންނަނޫރަށް ގޮސް‬ ‫ވިޔަފާރިކޮށްފިނަމަ އެއްޗެތިވެސް މާލެއަށްވުރެ އަގުހެޔޮކޮށް ލިބެއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫އެއިންވާ ފައިދާވެސް މާ ބޮޑެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬

‫މަލިކުމީހުން ވިޔަފާރީގެ މުދާ ގެނައުމަށް މާލެއަށްވުރެ ބޮޑަށް އިސްކަންދެނީ ކަންނަނޫރަށެވެ‬ ‫‪Page 104‬‬

‫‪.‬ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން މާލެމީހުން‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މަލިކު މީހުންނާއި މެދު ދެކެނީ ނުބައި‬

‫ބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މޫސާ‬

‫ކަހަލަ ޙަޤީޤަތެއްނެތެވެ‪ .‬އޭނާ ވިދާޅުވިގޮތުގައި‬

‫އަންވަރު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އެކަމުގައި އެއްވެސް‬

‫މަލިކުމީހުން ދުވަހަކުވެސް ކެއްސެއްވެސް އަދި ބޮނޑިއެއްވެސް‬

‫އެމީހުން ކަންތައް ކުރާނީ ރޭވިފާ އޮންނަ ގޮތަށެވެ‪ .‬ޙަޤީޤަތުގެ‬

‫ނުދޭނެއެވެ ‪.‬‬

‫ގޮތްމަތިންނެވެ‪ .‬އަދި އެކަމެއްފުރިހަމަކުރުމަށް ޖެހުނު އެއްޗެއް‬

‫ފުނޑު ފުނޑު ކޮށްފައިވެސް އެކަމެއް ކުރެވޭތޯ މަސައްކަތްކުރާނެއެވެ‪ .‬މިހުރިހާ ކަމަކަށްބަލާއިރު މަލިކުމީހުން ދިވެހި ސަރުކާރުގެ‬ ‫ޙުކުމަށްކިޔަމަން ނުވެއޭ‬

‫ބުނާ ބުނުމަކީ ހަމަތެދު ކަމަށް ވެދާނެކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ‬

‫‪.‬އެދުވަސްވަރު ދެފަރާތް ދެފަރާތް‬ ‫ދެބައިވަގުން ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫ބަދުނާމުކޮށް ބުނެވޭ ދެބުނުމެއް އޮންނަކަމަށްވެސް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މާލޭ މީހުންބުނަނީ މަލިކުމީހުންނަކީ‬ ‫މަލިކު މީހުން ބުނަނީ "ދިވެއްސެއްތަ؟ ދޭނީ ކެއްސެއް" މިހެންނެވެ ‪.‬‬ ‫މޫސާއަންވަރު ވިދާޅުވިގޮތުގައި އިހުޒަމާނުއްސުރެ ވިޔަފާރީގެ ގޮތުން މަލިކާއި ކަންނަނޫރާއި ދެމެދުގައި‬ ‫ބޮޑެވެ‪ .‬ކަންނަންނޫރުގެ އަލީރާޖާ މަހަލްދީބުގެ‬ ‫ކަމަށްބުނެވެއެވެ‪ .‬އޭނާގެ ބައްޕަގެ ފަރާތުން‬

‫އޮންނަ ގުޅުން ވަރަށް‬

‫ވާހަކަތައް އަޑުއަހައި މަޢުލޫމާތުތައް ސާފުކުރީ މަލިކުމީހުންނާއި‬

‫ބައްދަލުކޮށްގެން‬

‫އެނގިވަޑައިގެންފައިވާ ގޮތުގައި ދިވެހިރާއްޖެއަށާއި އަދި ރާއްޖޭގެ‬

‫އަތޮޅުތެރޭގައި‬

‫ދަތުރުކުރުމަށް ކަންނަނޫރު އަލީރާޖާގެ ލަޝްކަްަރަށް‬

‫މަލިކުބޮޑުވެރިންނާއި އަދި މަލިކު ރައްޔިތުން ވަނީ ވަރަށް ބޮޑަށް‬

‫އެހީވެދެއްވާފައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ހަދިޔާއެއްގެ ގޮތުން ކަންނަނޫރުގެ ގަނޑުވަރުތެރޭގައި މަލިކުވެރިންގެ ނަމުގައި ބޮޑު ގެއެއްވެސް‬ ‫ޢަރަބިއަކުރުން " ވަލިޔަ އާމިން މަނިކުފާން" މިހެން‬

‫އަޅުއްވައިދެއްވިއެވެ‪ .‬އެތަްަނަށްޒިޔާރަތް ކުރެއްވިއިރު އެގެތެރޭގައި‬ ‫ލިޔުއްވާފައިވާތަން ފެނުނުކަމަށް މޫސާ އަންވަރު ވިދާޅުވިއެވެ ‪.‬‬ ‫މިސާލުބަހެއް‬

‫މަލިކުމީހުންނަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތެރޭގައި އޮޑިފަހަރު ދުއްވަން ފަރިތަބައެކެވެ‬

‫‪.‬އަލީރާޖާ މަލިކަށް ފޮނުވި ކޮންމެ އޮޑިޔަކަށް‬

‫މަލިކުން މާލިމީއެއް އެހީވެދިނެވެ‪ .‬އެފަތޭމާރިތައް ރާއްޖެތެރޭ ރަށްރަށަށް ގޮސް ކޮންމެ ރަށަކަށް‬

‫އެރުމަށްފަހު އަލިފާންޖެހިއެވެ‪.‬‬

‫މިހެންހެދީ އެމީހުން އެރަށަށް އެރިކަން އެހެން މީހުންނަށް އަންގައިދިނުމަށާއި‪ ،‬އަދި އެރަށަށް ނާރާ އެހެން‬

‫ރަށްރަށާއި ދިމާއަށް‬

‫އަވަސްކޮށްލުމަށްޓަކައެވެ‪ .‬މޫސާ އަންވަރުގެ ދުވަސްވަރުގައިވެސް މަލިކުގައި މިހާދިސާއާއި ގުޅުވާލައިގެން މިސާލުބަހެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫"ހީވަކިމައިދާތަ ހޮޅިންނަށް އަވަސްކޮށްލިހެން އަވަސްކޮށްލިޔޭ‬

‫"މިހެން ކިޔާ އުޅޭކިޔާކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬މިކަންތައް‬

‫ހިނގައިދިޔަގޮތްވެސް އޭނާ ތަފުސީލު ކުރެއްވިއެވެ ‪.‬‬ ‫ހޮޅިން އަތޮޅުތެރޭގެ ރަށްރަށަށް އަރާފައި އަލިފާންރޯކުރަންފެށީމާ ހީވަކިމައިދާތަ‬

‫އެރަށުގެ ކުދީންނަށް ގޮވާފައި ހޮޅިން އެގޮތަށް‬

‫އަލިފާންރޯކުރާކަމާ މެދު ވިސްނައިދީ އަވަސްގޮތަކަްަށް އެރަށު ގޮނޑު ދޮށުގައި އަލިފާން ރޯކުރުމަށް‬ ‫ގޮތުން ހޮޅިން އެރަށަށްނާރައި އަވަސްކޮށްލާފައި‬

‫އެންގިއެވެ‪ .‬ނަތީޖާއެއްގެ‬

‫ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ކޮންމެ ކަމެއްވެސް އަވަސްކޮށްލައިފިނަމަ ނޫނީ‬

‫ރަނގަޅަށް ނުކޮށް މަތިއޮމާންކޮއްލައިފިނަމަ މިސާލުބަހެއްގެ ގޮތުގައި‬

‫"ހީވަކި މައިދާތަ ހޮޅިންނަށް އަވަސްކޮށްލިހެން‬

‫އަވަސްކޮށްލީޔޭ" މިހެން ކިޔާއުޅެއެވެ‪.‬‬

‫‪Page 105‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހޮޅީން ރާއްޖެތެރެ އަތޮޅުތަކުގައި ހުރި ރަށްތަކަށް އަރަމުން ގޮސް މާލެއަށް އަރައި ހަނގުރާމަކޮށް ދިވެހި ލަޝްކަރުބަލިކުރިއެވެ ‪.‬‬ ‫ދެން މާލޭގައި ކަންތައް ބެލެހެއްޓުމަށް ކަނަކުފޫޅާ އަދި ދިހަވަރަކަްަށް ހޮޅިން ބައިތިއްބާފައި އެދުވަސްވަރު ރަސްކަމުގައި އިންނެވި‬ ‫އައްސުލްތާން މުކައްރަމު މުޙައްމަދު އިމާދުއްދީން ‪ 3‬ނުވަތަ ކޮރުބަންޑާރައިން‬

‫ހައްޔަރުކުރައްވައިގެން ދެންތިބި މީހުން ދިޔައީ‬

‫ކަންނަންނޫރަށެވެ ‪.‬ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުން ކޮރު ބަންޑާރައިން މަލިކަށް ފޮނުވާލެއްވިއެވެ‬ ‫ދެމެދުގައި ހިނގި‬

‫‪.‬މާލޭގައި ހޮޅީންނާއި ދިވެހި ލަޝްކަރާއި‬ ‫ހަނދުމަކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ފެށޭ ބަސް‬

‫ހަނގުރާމަޔާގުޅިގެން ކިޔައިއުޅޭ ރައިވަރެއްވެސް މޫސާ އަންވަރު‬

‫ހަނދުމަނެތްކަމަށް އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ ‪.‬‬

‫"ގޮސް އުންޑަ ލައިގަތީއްޔެ "‬ ‫ހޮޅިންގެ ގުރާބު ތުނޑުގައްޔެ "‬ ‫މުލީގެ ދޮން ހަސަން މަނިކުފާނު‬ ‫އަދި ތިންމަހާއި ވިހިދުވަސް ފަހުން‬

‫ހޮޅިން ރާއްޖެ ހިފުމަށްފަހު އެދުވަސްވަރު މާލޭގައި ކަންތައް ހިނގައިދިޔަ ގޮތާއި‬

‫ހަމައެއަހަރުގެ ޖުމާދުލްއާޚިރާ ތިނެއްވީ އާދިއްތަ ވިލޭރޭ‪ ،‬މަޝްހޫރު މުލީގެ ދޮންހަސަންމަނިކުފާނު ގެ‬ ‫ޖެހިއިރު ގަނޑުވަރު ދޮރޯށި ހުޅުއްވައިގެން‬

‫އިސްވެރިކަމުގައި އެރޭ ‪9‬‬

‫ވަދެވަޑައިގެން މަލަބާރިންނަށް ހަމަލާދެއްވައި ރާއްޖޭގެ މިނިވަންކަން‬

‫ދިވެހިންގެ‬

‫މައްޗަށް އަނބުރާ ގެނެސްދެއްވި ވާހަކަވެސް މޫސާ އަންވަރު ތަފުސީލުކުރެއްވިއެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮރު ބަންޑާރައިން މަލިކުގައި‬ ‫ދޮންހަސަން މަނިކުފާނު ރާއްޖޭގެ ރަސްކަމާއި ހަވާލުވެވަޑައިގެން ދުވަސްތަކެއް‬

‫ހޭދަކުރެއްވުމަށްފަހު ކޮރުބަންޑާރައިން މަލިކުގައި‬

‫ބަހައްޓަވާފައިހުންނެވި ޚަބަރުލިބުނެވެ‪ .‬ދެންއޭނާ ވިސްނާ ވަޑައިގަންނަވަން ފެއްޓެވީ މަލިކުން އެރަދުން މާލެއަށްގެންނަވާނެ ގޮތަކާއި‬ ‫މެދުގައެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރު ކަޅުދާގޯތި މުޙައްމަދު ބޭބެ ކިޔާ މީހަކު މާލޭގައިއުޅުނެވެ‪ .‬ވިޔަފާރިކުރުމަށްޓަކައި މުޙައްމަދުބޭބެ މާލޭގައި‬ ‫އުޅޭތާ ވަނީ ގިނަ އަހަރުތަކެއް ވެފައެވެ‬

‫‪.‬މަލިކުމީހަކު މާލޭގައި އުޅޭ ޚަބަރުލިބިވަޑައިގަތުމުން އެމީހާޔާއި‬

‫ބައްދަލުކުރައްވައި ކޮރު ބަންޑާްެރައިން މަލިކުން މާލެއަށް‬

‫ގެންނެވުމަށް އެހީވެދިނުމާއި ބެހޭގޮތުން ވާހަކަފުޅުދެއްކެވިއެވެ‬

‫މުހައްމަދުބޭބެ މިކަމަށް އެއްބަސްވުމާއެކު ޙަސަންމަނިކުފާނު އޮޑިޔަކާއި‬ ‫އިތުރުން މުޙައްމަދު‬

‫ޙަސަންމަނިކުފާން‬ ‫‪.‬‬

‫މީހުންނާ އަދި އެއްޗިހިވެސް ދެއްވިއެވެ‪ .‬އަދި މީގެ‬

‫ބޭބެއަށް ވަކިން ހަދިޔާއެއްވެސް ދެއްވިއެވެ‪ .‬އެއޮޑީގައި ދިވެހިންނާއި އެކު‬

‫އެމީހުންނަށް އެހީވެދިނުމަށް‬

‫ރަސްގެފާނަށް ޙާއްޞަކޮށް އެފްރިކާއިން ގެންނަވާފައިވާ ދެތިން މީހުންވެސް ފޮނުއްވިއެވެ ‪.‬‬ ‫މުޙައްމަދުބޭބެ އިސްވެރިކަމުގައި މާލެއިން ފުރި މިއޮޑި މަލިކާއި ހަމައަށް ހިނގައްޖެއެވެ ‪.‬ނަމަވެސް ސިއްރުންކުރާކަމަކަށް ވުމާއެކު‬ ‫ރަށާ ކައިރިކުރީ ރޭވެ އަނދިރިވީމައެވެ‪ .‬ރަށްމެދު އަވަށު ފުރުވަށުގައި ކަނޑުފަނައެއް ޖައްސާފައި‬

‫އެތާނގައިހުރި ރަނިކަގަހަކަށް‬

‫ފުށުވަލެއް އަޅާފައި އޮޑީގައި ތިބިމީހުން އެވަލުގައި އެލެމުން އެލެމުން ރަށަށްފޭބީއެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 106‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މޫސާ އަންވަރު ވިދާޅުވިގޮތުގައި އެއްގަމަށް ފޭބިއިރު ގާތްގަނޑަކަށް ގަޑިން ރޭގަނޑު‬

‫ބާރަޖަހާފާނެއެވެ‪ .‬ދެން މުޙައްމަދު ބޭބެ‬

‫އަވަސްވެގަތީ އެމީހުން ގޮވައިގެން ބޮޑުކަނބޯގޯއްޗާ ދިމާއަށް ދިޔުމަށެވެ‪ .‬އެއީ ކޮރު ބަންޑާރައިން ބަހައްޓާފައިވާ ގެއެވެ‪ .‬އެތަނަށް‬ ‫ބޭނުންވާކަމަށް ބުނެ‬

‫ދެވުމުން ދެން އެމީހުންނާއިކަންތައް ހަވާލުކޮށްފައި މުޙައްމަދުބޭބެއަށް އޭނާގެ ގޭގެ މީހުންގެ ހާލު ބަލާލަން‬

‫ވަރަށް އަވަސްކޮށްލާފައި ގެޔާދިމާއަށްދިޔައެވެ ‪.‬ނަމަވެސްދެން ކަންތައް ހިނގީ އެހެން ގޮތަކަށެވެ‪ .‬މުޙައްމަދުބޭބެ ދިޔައީ‬

‫ގޭތެރެ‬

‫ޙާލުބަލާކަށް ނޫނެވެ‪ .‬ބޭބެ ދިޔައީ މަލިކުގައި ހުރި ނުވަ އަވަށު ބޮޑުކާކަމެންނާ (އަވަށުވެރީންނާ) ބައްދަލުކުރާށެވެ ‪.‬‬ ‫އެވެރީންނާއި ބައްދަލުކޮށް ކޮރު ބަންޑާރައިން މާލެއަށް ގެންދިޔުމަށް މާލެއިން ބަޔަކު‬

‫އައިސްގެންއުޅޭ ޚަބަރުދިނެވެ‪ .‬ދެން އިވުނީ‬

‫ކޮއިލަމަށް ކަށިގަނޑު ގޮއްވާލި އަޑެވެ‪( .‬ރަށު އެންމެން އެއްކުރުމަށް އަންގާ އެންގުމެއް )‪ .‬އެ އަޑަށް‬ ‫އެތަނަށް އެއްވެއްޖެއެވެ‪ .‬ދެން އެ ހުރިހާ މީހުން‬

‫ވީހާވެސް އަވަހަކަށް ދާންފެށީ ރަށްމެދު ފުރުވަރާ ދިމާއަށެވެ‪ .‬އެމީހުންނަށް‬

‫ކޮރުބަންޑާރައިންނާއި އަދި އެކީގައި ތިބި މީހުން އަތުގައިޖެހުނީ ރަށްމެދު‬ ‫ފެންބޯވަޅުކައިރިންނެވެ‪ .‬މީހުންތައް‬

‫ރަށުހުރިހާ އެންމެންތައް‬

‫ފުރުވަށަށް ފައިބާ މަގުގައި އޮންނަކުޑަ‬ ‫އެކީގައި ތިބި‬

‫ފެނުމާއެކު އެކަމުގެ ނުރައްކާ ވިސްނާފައި ކޮރުބަންޑާރައިން ދޫކޮށްލާފައި‬

‫މީހުންދުވީ ފުރުވަށު ގޮނޑުދޮށުގައި ބަނދެފައި އޮތް އޮޑިޔަށް އަރާށެވެ‪ .‬ކޮރުބަންޑާރައިން އަތުގައި ޖެހުމުން އެމީހުންތައްވެސް ތިބީ‬ ‫ހިތްހަމަ ޖެހިފައެވެ‪ .‬އެތަނުންސަލާމަތްވެގެން ދިޔަ މީހުންތައް ލަސްނުކޮށް އެއޮޑީގައިމެ މާލެއަށް ފުރައިފިއެވެ ‪.‬‬ ‫މުހައްމަދު ބޭބެ އޭނާ‬

‫ކޮށްދިން މޮޅުކަމަށް މަލިކުމީހުން އަތުންވެސް އެތިކޮޅެއް އަތުލައިފިއެވެ‬

‫މަލިކުންލިބުނު ލާރިކޮޅާއި ވީއިރު ބޭބެޔަށް‬

‫‪.‬މާލެއިން ލިބުނު ހަދިޔާކޮޅާއި‬

‫މާލެއަށް ނުގޮސް އުޅެވޭވަރުވެއްޖެއެވެ‪ .‬ދެން އެހެން ހުންނަވައި ކޮރު‬

‫ބަންޑާރައިން‬

‫އަވަހާރަވީ މަލިކުގައެވެ‪ .‬އެއީ ހ ‪ 1170‬ޝައްވާލު މަހު ‪ 7‬ކެވެ‪( .‬މ ‪)1757‬‬ ‫މޫސާ އަންވަރަކީ މަލިކުގައި ޚަތީބުކަން ކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬އޭނާ ޚަތީބަކަށް ހުންނެވި ދުވަސްވަރުވެސް ކޮރުބަންޑާރައިންގެ‬ ‫ކަކާގޭ އަޙުމަދު ޙިލްމީ މަލިކަށް ވަޑައިގެންނެވި‬

‫މަހާނަގާ މަލިކުގައި ހުރިކަމަށް މޫސާ އަންވަރު ވިދާޅުވިއެވެ‪ .‬އަދި މާލެ‬

‫ދުވަސްވަރުވެސް އެމަހާނަގާ ހުރިކަމަށްވެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިހާރު ކޮރުބަންޑާރައިންގެ މަހާނަގާ ފެންނާކަށެއް ނެތެވެ‪ .‬މޫސާ އަންވަރު‬ ‫ވިދާޅުވިގޮތުގައި ޚަތީބަކަށް ހުންނެވި ޢަލީ އިސްމާޢީލް ކުރެން އެކަމާ ބެހޭގޮތުން މަޢުލޫމާތު ސާފުކުރެއްވުމުން‬

‫އެނގުނީ މަލިކު‬

‫މާމިސްކިތް ބޮޑުކުރުމަށް އެތަނުން އެގާނެގި ކަމަށެވެ ‪.‬ދެންއެވީ ނުވީއެއް ނޭންގުނެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮރު ބަންޑާރައިންގެ ރަސްކަމުގެ ދުވަސްވަރުގައި ކަންނަންނޫރު އަލީރާޖާ ދިވެހިރާއްޖެއަށް ދިންހަމަލާގައި‬

‫މަލިކުމީހުންވަނީ އަލީ‬

‫ރާޖާއަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އެހީވެދީފައެވެ ‪.‬މަލިކަކީދިވެހިރާއްޖޭގެ އުތުރު އަތޮޅުތަކާއި ތަންކޮޅެއް ފޭގައި އޮންނަ ރަށަކަށް ވުމުންނާއި‬ ‫އަދި އެދުވަސްވަރު ދަތުރުފަތުރުގައި އޮންނަ ދަތިކަމުގެ‬

‫ސަބަބުން ދިވެހި ސަރުކާްުރުގެ ބާރުގެ ދަށުގައި މަލިކު ބާއްވަން ދިވެހި‬

‫ސަރުކާރަކަށް މާފަސޭހައެއްނުވިއެވެ‪.‬މަލިކު މީހުންވަނީ މިކަމާއި ވަރަށް‬

‫ބޮޑަށް ހިތްހަމަނުޖެހިފައެވެ‪ .‬އަދި މީގެ އިތުރުން‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ހަމަލާދޭ ކަންނަންނޫރު އަލީރާޖާމެންވެސް މަލިކު އެތައްފަހަރަކު‬

‫އަތުލައިގަތެވެ‪ .‬މިހެން ކަމުން މަލިކުވަނީ‬

‫އަބަދުވެސް ދެފަރާތަށް ކިރި ކިރި އޮންނަރަށެއްގެ ގޮތުގައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ތާރީޚުން ފެންނަ ގޮތުގައި މަލިކުމީހުން އަބަދުވެސް ދިވެހި‬ ‫ސަރުކާރަށް އިހުތިރާމްކުރެއެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 107‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތާރީޚަށް ބަލާއިރު ދިވެހި ރަސްކަމަށް‬

‫ކަންމިހެންހުރި އިރު މަލިކު މީހުން އަލީރާޖާއަށް އެހީވެ ދިނީކީއްވެ ބާވައެވެ؟ ދިވެހި‬

‫އަބަދުވެސް ވަނީ ކަންނަންނޫރު އަލީރާޖާމެންގެ އުނދަގޫ ބޮޑުވެފައެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ އުނދަގޫތައް ބޮޑުވަމުން‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަދުން‬

‫އައްސުލްތާން އިބްރާޙިމްއިސްކަންދަރު ‪ ( 1‬ހ ‪ – 1098 : 1058‬މ ‪ ) 1687 – 1648‬އެދުވަސްވަރު ކަންނަންނޫރު‬ ‫އެރަށްރަށުގެ ވެރިންނާއިއެކު މަލިކު‬

‫އަލީރާޖާގެ ރަސްކަމުގެ ދަށުގައި އޮތް މަލިކަށާއި އަދި ލެކެޑިވުސްއަށް ލަޝްކަރު ފޮނުއްވައި‬

‫ބޮޑުވެރިންވެސް ހައްޔަރުކުރައްވައިގެން މާލެގެންނެވިއެވެ‪ .‬އަދި މަލިކާއި ލެކެޑިވުސް (ލަކުޑި ދީބު ) ދިވެހި‬ ‫ގެންނެވި ކަމުގެ އިއުލާނެއްގެ ގޮތުން އަހަރެއްގެ މަތިން‬

‫ރަސްކަމުގެ ދަށަށް‬

‫‪12‬ރިހިލާރި ދިވެހި ސަރުކާރަށް ދައްކާ ގޮތަށްވެސް ހަމަޖެއްސެވިއެވެ‪.‬‬

‫އަދި އެއަށްފަހު މަލިކުވެރިން މަލިކަށް ފޮނުއްވާލެވުނެވެ ‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް މަލިކު ބޮޑުވެރިން ހައްޔަރުކޮށްގެން މާލެއަށް ގެންދިޔުމާއި ގުޅިގެން‬ ‫އެކަމަށް ބަދަލުވެސް ހިފަން‬

‫މަލިކުމީހުން ތިބީ ވަރަށް ހިތްހަމަނުޖެހުމާއެކު‬

‫ބޭނުންވެފައެވެ‪ .‬މަރުޙޫމް މޫސާ އަންވަރުގެ ބަސްދީގަތުމުންވެސް‬

‫މަލިކުމީހުންނަކީ އެމީހުން ކުރަން ބޭނުންވާ‬

‫އެނގިވަޑައިގަންނަވާނޭފަދައިން‬

‫ކަމެއް ކިތަންމެ މުސީބާތްތަކަކާ ކުރިމަތިލައިގެންވެސް ކުރާނެބައެކެވެ‪ .‬އަދި‬

‫މަލިކު‬

‫މީހުންނަކީ އިހުޒަމާނުއްސުރެ ދަތުރުފަތުރު ކުރުމުގައްޔާއި އަދި ނިޔަމިކަމުގައި މުޅި ދުނިޔޭގައިވެސް މަޝްހޫރުވެފައިވާ ބަޔެކެވެ ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ތަޢާރަފުކޮށްދިނީ މަލިކުމީހުންކަމަށްވެސް ބައެއްލިޔުންތަކުން ފެންނަން އެބައޮތެވެ ‪.‬‬ ‫ވިޔަފާރީގެ ގޮތުން މަލިކުމީހުންނަށް މާލެޔާ އޮންނަ ގުޅުމަށްވުރެން ކަންނަންނޫރާ އޮންނަ ގުޅުން‬

‫މާ ބޮޑެވެ‪ .‬އަލީރާޖާ ވަނީ‬

‫އެމީހުންނަކީ ނިޔަމިކަމުގައި މަޝްހޫރު ބައެއްކަމަށާއި އަދި ދިވެހިރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތަކުގެ ތެރޭގައި ފަރިތަކަމާއިއެކު އޮޑިފަހަރު ދުއްވާ‬ ‫އުޅޭ ބައެއްކަމަށްވެސް އަޑު‬

‫އައްސަވާފައެވެ‪ .‬މިވާހަކަތަކުގެ އިތުރުން މަލިކުބޮޑުވެރިން‬

‫ގުޅިގެން މަލިކުމީހުންހިތްހަމަނުޖެހިފައިވާކަމާއި އަދި އެކަމަށް‬

‫ހައްޔަރުކޮށްގެން މާލެގެޔެސްދިޔުމާއި‬

‫ބަދަލުހިފަންބޭނުންވެފައިވާކަން އެނގުމުން އެފުރުސަތު ނިކަން‬

‫ރަނގަޅު ގޮތުގައި ބޭނުންކުރެއްވިއެވެ‪ .‬ލަފާކުރެވޭގޮތުގައި މަލިކުމީހުން‬

‫އަލީރާޖާއަށް އެހީވެ ދިނުމަށްއެއްބަސްވީ މަލިކުވެރިން‬

‫ހައްޔަރުކޮށްގެން މާލެއަށް ގެންދިޔަ ހާދިސާއަށް ބަދަލުހިފުމުގެ ބޭނުމުގައެވެ‪ .‬ކޮރު‬

‫ބަންޑާރައިން މަލިކަށް ގެނެސް ބެހެއްޓީވެސް‬

‫ހަމަ މި ސަބަބާ ހުރެއެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް މަލިކުގައި ތާރީޚުގެ ފަތްފުތްތަކަށް މާ ބޮޑު ސަމާލުކަމެއް ނުދިނުމުގެ ސަބަބުން މިފަދަ އެތައްކަމެއް ވަނީ ޒަމާނާއެކު‬ ‫އަނދިރީތެރެއަށް ގެއްލިފައެވެ‪ .‬ކޮރުބަންޑާރައިންގެ ވާހަކަވެސް ވަނީ ހަމަ މިފަދައިން ޒަމާނާއެކު އަނދިރީ ތެރެއަށް ގެއްލިފައެވެ ‪.‬‬ ‫ނޯޓު ‪ :‬މަލިކަކީ އިހު‬

‫ޒަމާނުއްސުރެ ތާރީޚީގޮތުންނާއި އާދަކާދައިގެ ގޮތުން ދިވެހިރާއްޖެއާ‬

‫ގުޅިފައިވާ ރަށެކެވެ‪ .‬މަލިކުގައި‬

‫ވާހަކަދައްކާ ބަހަކީ ހަމަ ދިވެހިރާއްޖޭގައި ވާހަކަދައްކާ ދިވެހިބަހެވެ‪ .‬މޫސާ އަންވަރުގެ ބަސްދީގަތުމުން ލިބޭ މަޢުލޫމާތަށް ބަލާއިރު‬ ‫އެނގެނީ މަލިކުމީހުންވަނީ އަބަދުވެސް ދިވެހި ސަރުކާރުގެ އަމުރަށް ތަބާ ނުވެފައި ކަމަށެވެ ‪.‬‬ ‫ނިމުނީ‬

‫‪Page 108‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތައްޖެހުން‬ ‫ޢަލީ މޫސާ ދީދީ (‪)2003‬‬

‫އާދަކާދަ ނިޔާކުރަމުން އައިގޮތުން ރާއްޖޭގެ ޤާނޫނީ ޙުކޫމާތެއް‬ ‫ޤާއިމުވުމުގެ ކުރިންނާއި އަދި އޭގެ ފަހުން ދުވަސްތަކެއްގައި‬ ‫ލަކުޑީގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ (ލަކުޑީގެ‬

‫ވެސް ރާއްޖޭގައި ހެދޭ‬ ‫ގޮތުގައި ލަކުޑިއަށް ހިމެނޭ‬

‫)ވައްތަރުތައް ހިމެނުނީ ބަންޑާރަ‬

‫(ސަރުކާރުގެ) ލަކުޑި ކަމުގައެވެ‪ .‬އަދި‬

‫އޭގެއިތުރުން‬

‫އަމިއްލަޔަށް ހެދިފަޔާއި މީސްމީހުން އިންދާހައްދާ ލަކުޑީގެ‬ ‫އިތުރަށް ދިވެހިރުއް‪ ،‬ބަނބުކެޔޮ‪ ،‬އަދި ކަށިކެޔޮ ފަދަ‬ ‫ގަސްރުކުން ބަޔެއް‬

‫ސަރުކާރަށް ލިބިދެވޭ އުސޫލެއްވެސް‬

‫ހަމަޖެހިފައިވިއެވެ‪ .‬މިއުސޫލުން ކޯޑެއްގެ ގޮތުގައި އެ ޒަމާނުގައި‬ ‫ބޭނުންކޮށް ހެދީ " ތައްކަށި " ނުވަތަ‬

‫" ތައްޖެހުމެވެ‪" .‬‬

‫ނަމަވެސް މި " ހަމަ " ނުވަތަ އާދަކާދަ ނޫނީ ޤަވާޢިދު‬

‫ނަވާރަސަތޭކަ ތިރީސް އަށްވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ހުއްޓިފައިވެއެވެ ‪.‬‬

‫ތައްޖެހުމަކީ އަށެއްކަ އިންޗިވަރުގެ ދިގު ދަނގަޑު ހޮޅިބުރިޔެއް‬

‫އެއްކޮޅު ތޫނުކޮށް ތައްޖަހަންވީ ގަހެއްގެ ބުޑުދޮށުން ފެށިގެން‬

‫(ބިމާއި ގުޅޭ ހިސާބުން ފެށިގެން މައްޗަށް ) ހަތަރުފޫޓުގެ އުސްމިނުގައި ހޮޅިބުރީގެ‬ ‫މުގުރަކުން ނުވަތަ މަރުތޭލަކުން‬

‫ތޫނުކޮށްފައިވާ ކޮޅުޖައްސާ އަނެއްކޮޅުގައި‬

‫ޖަހައި ތޮށިގަނޑުގެ ތެރެޔަށް ހޮޅިބުރި ރަނގަޅަށް ވައްދާ ފާހަގަ‬

‫ވާވަރުކުރުމެވެ‪ .‬މި ގޮތުން‬

‫ތައްކަށި ނުވަތަ ތައްޖަހާ ހޮޅިބުރީގެ މިނަކީ ފަލަމިން ދެއިންޗިއެވެ‪ .‬ތައްޖަހާ އުޅުނީ އެރަށެއްގެ ނުވަތަ އެހިންނައެއްގެ (ނޫންނަމަ‬ ‫ތައްޖެހުމަށް ހަމަޖެހިފައިވާ ސަރަޙައްދެއްގައިވާ)ގަސްތައް ވަކި ހަމަޔަކުން ބަހައި ބައިކުރެވިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫ތައްޖަހާ އުސޫލަކީ‪:-‬‬ ‫އެއްތައް‪:‬‬ ‫ގަހެއް ރުކެއްގައި ޖަހާފައިވަނީ އެންމެތަކެއް ނަމަ އެގެ މާނައަކީ އެއެއްޗަކީ އެއިންދާ ހެއްދިމީހާގެ އަމިއްލަ މިލްކު އެއްޗެއް ކަމެވެ‪.‬‬ ‫ދެތައް‪:‬‬ ‫ދެތައް ޖަހާފައިވާނަމަ އެރަށެއްގެ ރައްޔިތުންނަށް ޙައްޤު އެއްޗެއް ކަމެވެ‪.‬‬ ‫ތިންތައް‪:‬‬ ‫ތިންތައް ޖަހާފައި ވަނީނަމަ އެއީ ބަންޑާރަ (ސަރުކާރުގެ ) މިލްކު މުދަލެވެ‪.‬‬ ‫ހަތަރުތައް‪:‬‬ ‫‪Page 109‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މި ޢަދަދަށް ތައްޖަހާފައިވާނަމަ އެ ގަހެއް ނުވަތަ ރުކެއްގައި ގަންނަ‪ ،‬އަޅާ‪ ،‬ތަކެތީގެ ތެރެއިން ދެބައިކުޅަ އެއްބަޔަކީ ބަންޑާރައެވެ‪.‬‬ ‫އަނެއްބަޔަކީ އިންދާ ހެއްދި މީހެއްގެ ނުވަތަ އެ ރަށެއް‪ ،‬ހިންނައެއް‪ ،‬ނުވަތަ ގޮއިފާލަބައްޔެއް ލިޔުއްވައިގެން އުޅޭ މީހެއްގެ ބަޔެވެ‪.‬‬ ‫މިފަދަ ގަސްރުކަށް "ދެބައި" މިހެން ކިޔައި އުޅެއެވެ‪.‬‬ ‫ފަސްތައް‪:‬‬ ‫ގަހެއް ރުކެއްގައި ފަސްތައް ޖަހާފައިވަނީނަމަ އެއީ ތައްކަށްޓަށް ހަމަޖެހިފައިވާ‬

‫އެއްޗެކެވެ‪ .‬ތިންތައް ޖެހުމެކޭ ފަސްތައް ޖެހުމެކޭ‬

‫މިއީ އެއް އުޞޫލެއްގެ ގޮތުގައި ބެލެވޭ ކަމެކެވެ‪ .‬ތައްޖަހަމުން ދާއިރު " ތައްކަށްޓަށް‬

‫" މިނަމުގައި ހޮވޭ ރުއްގަހުގައި ޖަހާނީ‬

‫ފަސްތަކެވެ‪ .‬ކުރީޒަމާނުގައި އެކިއެކި ނަދުރު ބުނެގެންނާއި އަދި އެ ނޫންވެސް ގޮތްގޮތުން މީހުން މިސްކިތް‬

‫މިސްކިތަށް ދީހަދާ‬

‫ރުއްގަހުގައި ފަސްތައްޖަހައެވެ‪ .‬މިފަދަ ރުއްގަހަށް މިސްކިތު ރުއް ކިޔައެވެ‪ .‬އާދައިގެ ގޮތުގައި ނަދުރު ބުނެގެންނާއި ޞަދަޤާތުގެ‬ ‫ގޮތުގައި މީހުން ދީހަދަނީ ރުއްކަމަށްވާތީ މި ގޮތުން ނަންދެވިފައިވަނީ ކަމަށް ހީވެއެވެ‪ .‬ތައްޖަހާނީ ދިވެހިރުއް‪ ،‬ކަށިކެޔޮ (މާކަށިކެޔޮ‬ ‫) އަދި ބަނބުކެޔޮ ގަހުގައެވެ ‪.‬‬ ‫ޤާނުނީ ޙުކޫމަތެއް ރާއްޖެގައި ޤާއިމުވީތާ ކުޑަ ދުވަސްކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އެއިރު ރާއްޖޭގައި ހުރި ފުރަބަންޑާރަ‬ ‫ބައެއްލަކުޑި ރައްޔިތުންނަށް ދޫކުރައްވާ އަދި ބަޔެއް‬

‫ލަކުޑި ބަންޑާރަ ލަކުޑިގެ ގޮތުގައި ހަމަޖެއްސެވުމާމެދު ޤާނޫނޫ ހަދާ‬

‫މަޖިލީހުގައި ބަޙުސްކުރެއްވުމަށްފަހު ލަކުޑިޔާއި ބެހޭގޮތުން ޤާނޫނެއް‬ ‫އިންނެވި އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީން‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި ހިންގަވަން ފެއްޓެވި ޤާނޫނުގެ‬

‫ލަކުޑީގެ ތެރެއިން‬

‫ހައްދަވައި އެއިރު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައި‬

‫‪ 3‬ތަޞްދީޤުކުރައްވައި ‪ 29‬ޛުލްޙިއްޖާ‬

‫‪2351‬ހ‪ .‬ދުވަހުން ފެށިގެން‬

‫ދަށުން ރާއްޖޭގައި ރުއްވަކަރާއި ގަސްވަކަރުގެ ބޭނުން ކުރަމުން މި އަންނަނީ‬

‫ޤާނޫނެއްގެ ދަށުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިދެންނެވީ ޤާނޫނުގައި "ފުރަބަންޑާރަ ފަޅުރަށްރަށުގައި ހުރި ފަނަރަ ބާވަތުގެ ފުރަބަންޑާރަ ލަކުޑިޔަކީ ބަންޑާރަ ލަކުޑިޔެވެ‪ .‬އެއީ ‪:-‬‬ ‫ކައުނި (ކާނީ)‬ ‫ފުނަ‬ ‫ހިރުދު (ހިރުނދު)‬ ‫ދަބު (ދަނބު)‬ ‫ކަޑޫ ( ކަނޑޫ)‬ ‫ކިބި (ކިނބި)‬ ‫ބުރެވި‬ ‫މަދޮށި‬ ‫ހެލެބެލި (ހެލެބެނލި)‬ ‫ތަކަފަތި‬ ‫މޫނިމާ‬ ‫‪Page 110‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހިތި‬ ‫ބޮޑަވަކި‬ ‫ނިކައަޅޯ‬ ‫ކުރެދި‬ ‫މި ފަނަރަ ބާވަތުގެ ލަކުޑި‪ ،‬ޅިސްކުރެއްޖާއި‪ ،‬އިލިކުރެއްޖާއި‪ ،‬ދެކޮޅު ދެމައްޔަލާއި‪ ،‬ކުނބުވައްގަނޑު‪ ،‬ފިޔަވައި ގަންނާން މެނުވީ‬ ‫ދައުލަތުގެ ފަރާތުން ނުލިބޭނެއެވެ" ‪.‬‬ ‫މި ޤާނޫނު ހިމެނިގެންވަނީ ‪ 16‬މާއްދާއެއް ގެ (ނުވަތަ ސޯޅަ ނަންބަރެއްގެ) މައްޗަށެވެ‪ .‬އެއިގެ ތެރޭ މީހުން އުޅޭ‬ ‫ރަށްރަށާއި‪ ،‬މިސްކިތް މިސްކިތަށް ދެއްވައިފައިވާ ފުރަބަންޑާރަ‬

‫ފަޅު ރަށްރަށާއި‪ ،‬މީހުން އުޅޭ ރަށްރަށާއި‪ ،‬މުސާރައިގެ ގޮތުން‬

‫ދެއްވާފައި ހުންނަ ފަޅު ރަށްރަށާއި‪ ،‬އަދި ވަޤުފު ރަށްރަށާއި‪ ،‬ބަންޑާރަ ގޯތި ގޯއްޗާއި‪،‬‬

‫ވަޤުފު ގޯތި ގޯއްޗާއި އަމިއްލަ‬

‫ގޯތިގޯތީގައިވާ ލަކުޑިޔާއި (ރުއްގަހާއި )ބެހޭ މާއްދާތައް ހިމެނެއެވެ‪ .‬ކަށިކޭލާއި މެދުކޭލުގައި ތައްނުޖެހުމަށާއި‬ ‫ހައްދާ މީހެއްގެ މިލްކެއް ކަމަށާއި‪ ،‬މީހުން އުޅޭ‬

‫ފުރަބަންޑާރަ‬

‫މިދެބާވަތަކީ އިންދާ‬

‫ރަށްރަށުގައި އަމިއްލަޔަށް ހެދިފައިވާނަމަ އެރަށެއްގެ ރައްޔިތުންނަށް‬

‫ފަޅު ރަށެއްގައި ހުރިނަމަ އެރަށަކަށް އަރާ މީހަކަށް ކަމަށްވެސް‬

‫ކަމަށާއި‪،‬‬

‫ވެއެވެ‪ .‬އަދި ލަކުޑި ދޫކުރެވޭނެ ހަމަތަކަކާއި އަދި‬

‫އުޞޫލުތަކެއްވެސް ހިމެނެއެވެ‪ .‬އަދި މިނޫނަސް ރުއްގަހާއި ބެހޭ އިތުރު ޤާނޫނު ހެދި ފާސްވެ‬

‫ތަޞްދީޤު ކުރެވި އަމަލުކުރަމުން‬

‫ގޮސްފައިވެއެވެ ‪.‬‬ ‫ނިމުނީ‬

‫‪Page 111‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ބަދަލުވަމުން އަންނަ ދިވެހި މަސްވެރިކަން ‪01-‬‬ ‫ޘަޤާފަތުގެ ތެރެއިން‬ ‫އުތީމު އާދަމް ޢަބްދުއްރަހުމާނު (‪)2003‬‬

‫އާދަކާދައާއި ޘަޤާފަތު ބަދަލުވަމުން ދެއެވެ‪ .‬ކަންކަމުގެ މައްޗަށް ލޯހުޅުވި އެ‬ ‫ކަންކަމާބެހޭ ގިނަގޮތްތައް ފެންނަމުންދާ ވަރަކުންނެވެ‪ .‬ތަރައްޤީގެ‬ ‫ކުރިޔަށް ފިޔަވަޅު އެޅޭ މިންވަރަކުންނެވެ‪ .‬ތިމާމެންކުރާ‬

‫ފާލަމުގައި‬ ‫މަސައްކަތެއް‬

‫ކަމަށްވިޔަސް އެކަމެއް އެހެންމީހުން ކޮށްއުޅޭގޮތަށް ފެނި‬

‫ތަޢާރަފުވެ އެކަމެއްގެ‬

‫ތެރެއަށް ވަދެވެމުންދާ ނިސްބަތުންނެވެ‪ .‬ކަމާބެހޭ‬

‫އައު އުފެއްދުންތަކާ‬

‫ވަޞީލަތްތައް ލިބި އަތްމަތިވާ ފެންވަރަކުން ވެސް‬ ‫ދިވެހިންނަކީ މަސްވެރި ބައެކެވެ‪ .‬ދިވެހިރާއްޖޭގައި ގިނަވާނީ‬ ‫ޒަމާނުއްސުރެ އާމްދަނީ ހޯދުމަށް ކުރަމުން އައި އެންމެ‬

‫މެއެވެ‪.‬‬ ‫މަސްވެރިންނެވެ‪.‬‬ ‫މައިގަނޑު މަސަތްކަތަކީ މަސްވެރިކަމެވެ‪ .‬މިއަދުވެސް ރާއްޖޭގެ‬ ‫‪.‬ނަމަވެސް ދިވެހިންގެ މަސްވެރިކަމާބެހޭ‬

‫އިޤްތިޞާދުގެ ވަރަށްބޮޑު ޙިއްސާއެއް ބިނާވެފައި އޮތީ މަސްވެރިކަމުގެ މައްޗަށެވެ‬

‫ވަރަށްގިނަ ކަންތައްތަކެއް މިހާރު މިވަނީ ބަދަލުވެފައެވެ‪ .‬މީގެ ސާޅިހަކަށް އަހަރު ކުރިއަށް ބަލައިލާއިރު އެ ދުވަހާ މިއަދާ ދެމެދު‬ ‫މިވަނީ ވަރަށްބޮޑެތި ތަފާތުތަކެއް އައިސްފައެވެ ‪.‬‬ ‫‪ 1‬މަސްވެރިންނަށެވެ‪.‬‬‫‪ 2‬މަސްވެރިކަންކުރާ އުޅަނދުފަހަރަށެވެ‪.‬‬‫‪ 3‬މަސްވެރިކަންކޮށް އުޅުނު ގޮތަށެވެ‪.‬‬‫މީގެއިތުރުން ބާނާ މަހުގެ އަދަދާ‪ ،‬މަސްބޭނުންކުރަމުން އައިސްފައިވާ ގޮތާ މަހުން ލިބޭ‬

‫އާމްދަނީގެ އެކި ދައުރަށް ވަނީ ކިތަންމެ‬

‫ބަދަލުތަކެއް އައިސްފައެވެ‪.‬‬ ‫މިފަހަރު އަޅުގަނޑު މިގަސްދުކުރަނީ‪ ،‬މަސްވެރިކަމާބެހޭ ހުރިހާ ކަންކަމަށް‬ ‫ދަންނަވައި އެބަދަލުތައް‬

‫ގެނެސްފައިވާ ތަފާތުތައް ވަޒަންކުރާކަށް ނޫނެވެ‪ .‬ބޭނުންވަނީ ދިވެހި‬

‫ބަދަލުތަކުގެ ތެރެއިން އިސްވެ ފާހަގަކުރި‬ ‫‪Page 112‬‬

‫އައިސްފައިވާ ހުރިހާ ބަދަލުތަކެއްގެ ތަފްޞީލު‬ ‫މަސްވެރިކަމަށް އަންނަމުންދާ‬

‫ދެތިން ނުކުތާގެ މައްޗަށް އަވަސް ނަޒަރަކުން ބަލައިލާ އެކަންކަމާމެދު‬

‫އެއްޗެއް‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދަންނަވާލާށެވެ‪.‬‬ ‫– ‪1‬މަސްވެރިކަން‪:‬‬ ‫ނެތުމާއެކީގައިވެސް މަސްވެރިންނަކީ‬

‫އެ ދުވަސްވަރު މަސްވެރިކަމާ އަޅާކިޔޭނެ އެހެން އެއްވެސް އިޤްތިޞާދީ ޙަރަކާތެއް‬

‫މުޖުތަމަޢުގައި އަގެއްހުރި ބައެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެމީހުންކުރާ މަސައްކަތުގެ އަގު ވަޒަންކުރެވޭ ބައެއް ނޫނެވެ ‪.‬ބަދުނާމު ލިބިފައިވާ ބައެކޭ‬ ‫ދެންނެވިއަސް އެންމެ ރަނގަޅުވާނެއެވެ‪ .‬މިހެނީ‪،‬‬

‫މީހަކު ދެރަކޮށްލުމަށްޓަކައި ތިޔައީ މަސްވެރިއެކޭ ނުވަތަ އެއީ‬

‫މަސްވެރިއެއްގެ‬

‫ދަރިއެކޭ ބުނެއުޅެއެވެ‪ .‬ފިތުރީގޮތުން އިންސާނަކަށް ލިބުން ޙައްޤުވާ ބައެއްކަހަލަ އުފަލާ ހިތްހިމަޖެހުންތަކަށް އެދުމަކީވެސް އެމީހުން‬ ‫ކޮށްގެންވާނޭކަމެއް ނޫންކަމުގައި އެމީހުންނަށް ވެސް ޤަބޫލުކުރވިފައިވާ‬

‫ކަހަލައެވެ‪ .‬އަމިއްލަ ސަލާމަތާ ރައްކައުތެރިކަމަށްޓަކައި‬

‫ބޭނުންވާ ބައެއް ބާވަތުގެ ކަންތައްތަކަކީ މަސްވެރިންގެ ފެންވަރުކަމަށް ނުވާތީ އެފަދަ‬ ‫ވެފައެވެ‪ .‬ޢާންމުގޮތެއްގައި‬

‫އެތައްކަމަކުންވެސް ތިބެންޖެހެނީ މަޙުރޫމު‬ ‫ކޮށްގެންވާކަހަލަ ކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ގަމީހެއް ގަންޖުފަރާހެއްފަދަ އެއްޗެއް ގަޔަށްލުމަކީވެސް އެމީހުން‬

‫އިރުވައި މޫސުމުގެ ގަދައަތްވާ ހޫނު‪ ،‬އަދި ހުޅަނގު ނޫސުމުގެ ތެތްފިނި ނުވަތަ ބޯވާރޭ ދިފާޢުކުރަނީ އެމީހުންގެ ގައިގެ ހަމުންނެވެ ‪.‬‬ ‫އޮރިޔާން ނިވައިވުމުން އެނިމުނީއެވެ‪ .‬އިތުރު ދާފަރާއެއް އޮންނާކަށް ނުޖެހެއެވެ ‪.‬‬ ‫‪.‬އިރުވައި މޫސުމުގައި ލައިގެން ކާއެއްޗަކީ މަހާ‬

‫ކެއިން ބުއިމުގައިވެސް މަސްވެރިންގެ މިންވަރަކީ ވަރަށްލުއި މިންވަރެކެވެ‬

‫ގަރުދިޔައެވެ ‪.‬ހުޅަނގުމޫސުމުގައި ޢާންމުކޮށް ރިހާކުރެވެ‪ .‬މަހަށްގޮސް އުޅޭއިރު މުޅި‬

‫ދުވަހުގެ ކެއުމަކީ ވަޑިގޮނެއްގައި ގެންދާ‬

‫ފަތަފޮޅިއެކެވެ‪ .‬ނުވަތަ ރޮށްޓެކެވެ‪ .‬ނޫންނަމަ މައްޗަށް ހާރިހާކުރުކޮޅެއް އަޅާލައި ހިކިމިރުހެއް‬ ‫ގެންދާ ރޭ ކެއްކި ބަތްކޮޅެކެވެ‪ .‬މީގެ‬

‫ވައްޓައިލައިގެން ގޮނުތެއްޔެއްގައި‬

‫އިތުރުން މަސްކަނޑުމަތީ އުޅޭއިރު ލިބޭނެ ކާބޯއެއްޗަކީ ހަމައެކަނި ފެން‬

‫އުނބެކެވެ‪ .‬މަޅު‬

‫ފޮއްޗަކުން ނުވަތަ ފިލާކޮޅަކުން މަތި ނިވާކޮށްލާފައި ކަފިބުޑުގައި ހުންނަ ކަފިރުނބާ ހުސްވަންދެނެވެ ‪.‬‬ ‫ރެއެއް ދުވާލެއްނެތި ހޫނެއް ފިންޏެއް ނުބަލައި މި ބުރަ މަސައްކަތްކުރާ‬

‫މަސްވެރިންނަށް ހަފުތާތެރޭގައި ލިބޭ ޗުއްޓީ ދުވަހަކީ‬

‫ހުކުރުދުވަހެވެ ‪.‬ހުކުރު ދުވަހަކީ މަހަށްނުދާ ދުވަހެކެވެ‪ .‬ހަފުތާގެ ޢީދު ދުވަހެވެ‪.‬‬

‫މި‬

‫ދުވަސް ފެށެނީ އޮޑި އެހެލުމުގެ‬

‫މަސައްކަތާއެކުގައެވެ‪ .‬އެޑި އެހެލުމަށްފަހު އޮޑީގެ ފެހިކަހާ އޮޑިދޮވެ ނިމިގެން ގެއަށް އައިސް ކޮންމެވެސް ނާސްތާއެއް ކޮށްލައިގެން‬ ‫ދެން ފަށާނީ ގޯތިގެދޮރުގައި ހުންނަ އާބާތުރަ ފިލުވުމުގެ‬

‫މަސައްކަތެވެ‪ .‬ބައެއްފަހަރު ކުދި މަސައްކަތެވެ‪ .‬އަނެއްބައި ފަހަރު‬

‫ތަންކޮޅެއް ބޮޑެތި މަސައްކަތެވެ‪ .‬ގިނަ ދުވަސް ދުވަހަށް މިހެން ހުންނަ‬

‫މަސައްކަތް ހުކުރު ކުރިން ނިމޭނީ ހަމަކިރިޔާއެވެ‪.‬‬

‫ބައެއްދުވަސްދުވަހު ހުކުރުގެ ފަހުން ކޮށްލާނެ ކަންތައް ހުންނާނެއެވެ‪ .‬ބައެއް ހަފުތާގައި އަނެއް‬

‫ހަފުތާއަށް ލަސްކޮށްލައިފައި‬

‫ބަހައްޓަންޖެހޭ މަސައްކަތްތައް ވެސް ހުރެދާނެއެވެ‪ .‬މީގެ ފަހުން ހުކުރުގެ ފަހުން ކުރާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި މަހަށްދާ ދޯންޏާއި‬ ‫ބެހޭގޮތުން ކުރަންޖެހޭ މަސައްކަތްވެސް ހުރެއެވެ‬

‫‪.‬ދޯނީގައި ބޭނުންކުރާ ތަކެތީގެ ތެރެއިން މަރާމާތުކުރަންވެފައި ހުންނަ ތަކެތި‬

‫މަރާމާތުކުރުމާއި ހަލާކުވެފައި ހުންނަ ތަކެތި ހެދުމާ އިތުރަށް ބޭނުންވާ‬

‫ތަކެތި ހޯދުމުގެ މަސައްކަތްފަދަ އެތަކެއް ކަމެއް ނޯންނަ‬

‫ދުވަހެއް ހަމަ މަދުވާނެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ވީދިފައި ހުންނަ ރިޔާފަހާލުން‪ ،‬ކުރެވި ކެނޑިފައި އޮވެއްޖެނަމަ ކުރެވި ޖަހާލުން‪ ،‬ދިއްސެއް‬ ‫މަދުވެފައި ހުރެއްޖެނަމަ އެދިއްސެއްލުން‪ ،‬ފަޅައިގެން ގޮސްފައި‬ ‫ޖަހާލުން‪ ،‬ފަނާގަލެއްގައި ދަނޑިލުން‪ ،‬ފަލީގެ‬ ‫‪Page 113‬‬

‫އޮންނަ އެންދަމާ ދައު ހެދުން‪،‬‬

‫ދޮއްޓެއް ހާނާލައި ބަދަމަތި‬

‫ޅާނބު ބަންނަ މާރު އެޅުންފަދަ މަސައްކަތްތަކަކީ ވަރަށް ޢާންމު ގޮތެއްގައި‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ބޭލުމުގެ މަސައްކަތާއެކުގައެވެ‪ .‬މިއީ " ޗުއްޓީ "‬

‫ކުރަމުންދާ މަސައްކަތްތަކެވެ‪ .‬ދުވަސް ނިމިގެންދާނީ ހެނދުނު އެހެލި ދޯނި‬ ‫ދުވަސް ހޭދަކޮށްލާ ގޮތެވެ ‪.‬‬ ‫މޫސުން ނުބައިވުން ނުވަތަ އެހެންވެސް ސަބަބެއް‬

‫މެދުވެރިވެގެން މަހަށް ނުގޮސް ރަށުގައި ތިބެން ޖެހިއްޖެނަމަ‪ ،‬ވަކަ‬

‫ކަނޑައިގެން ވަކަ ހަދައި‪ ،‬ވައުވެލާވެލި އެޅުންފަދަ ކޮންމެވެސް‬

‫މަސައްކަތެއްކުރާނެއެވެ‪ .‬ތިމާ މަހަށްދާ ދޯނީގެ މިބާވަތުގެ‬

‫މަސައްކަތްކޮށް އުޅެނީ މުސާރައަކަށް ނުވަތަ އުޖޫރައަކަށް ނޫނެވެ ‪.‬‬ ‫ކުރިން މިގޮތުގައި ތިބި މަސްވެރިންނަކީ މިއަދު މުޅިން ހާލަތުބަދަލުވެފައިވާ ބައެކެވެ‬ ‫ބަޔެކެވެ‪ .‬ކުރާ މަސައްކަތުގެ އަގު‬

‫‪.‬މުޖުތަމަޢުގައި ޙައްޤު މަޤާމު ޙިއްޞާކުރާ‬

‫ކުރިން ވަޒަން ނުކުރިޔަސް މިއަދު އެމަސައްކަތުގެ އަގު ވަޒަންކުރެވޭ‬

‫ބައެކެވެ‪ .‬ޢިއްޒަތްތެރިންގެ ތަޤުރީރުތަކާއި‬

‫ވާހަކަފުޅުތަކުންނެވެ‪ .‬ޚަބަރުފަތުރާ ވަސީލަތްތަކުންނެވެ‪ .‬ޚާއްޞަކޮށް‬

‫މަސައްކަތެއްކުރާ‬ ‫"ދިވެހިރާއްޖޭގެ‬

‫އަޑާ" "ޓެލެވިޜަން މޯލްޑިވުސް" އިންނެވެ‪ .‬ކޮންމެ ދުވަހެއްގެ ޕުރޮގުރާމުތަކުގައި އެމީހުންނަށް ޚާއްޞަ ޕުރޮގުރާމެއް ފޮނުވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަހަރަކު އެއްފަހަރު އެބައިމީހުންގެ ނަމުން ނަންކިޔޭ "މަސްވެރިންގެ ދުވަހެއް" ފާހަގަކުރެވެއެވެ‪ .‬ޤައުމީ ފެންވަރުގައެވެ ‪.‬ރާއްޖޭގެ‬ ‫ތަފާތުކަންކޮޅުތަކުގައި ދިރިއުޅޭ ކުދިބޮޑު އެންމެން ތިބެނީ އެދުވަހަށްޓަކައި ބަލަ ބަލައެވެ‪ .‬އިންތިޒާރުކޮށްކޮށެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ އެންމެމަތީ‬ ‫ވަލީއާއި ހަމައިން އެ ދުވަހު މަސްވެރިންގެ ޙައްޤުގައި ވަގުތުތައް ޤުރުބާންކުރައްވަ އެވެ‪ .‬ސަރުކާރުން ބޮޑެތި ހޭދަތައްކުރައްވައެވެ‪.‬‬ ‫ފާހަގަކުރެވޭ ރޮނގުރޮނގުން އިނާމު ތަޝްރީފުދެއްވަ އެވެ‪ .‬ހިތްވަރުދިނުމުގެ އިނާމެވެ‪ .‬ކަމާބެހޭ މަސައްކަތްތަކުގައި ޙަރަކާތްތެރިވާ‬ ‫ފަރާތްތައް އެކި ގޮތްގޮތުން ޝަރަފުވެރި މަޤާމުތަކަށް‬

‫އުފުއްލަވައެވެ‪ .‬ކަމާބެހޭ މަޢުލޫމާތު އިތުރުކޮށް ފެތުރުގެ މަޤުޞަދުގައި‬

‫ލިޔުންތައް ލިޔެވެއެވެ‪ .‬ފޮތްތައް ޝާއިޢުކުރެވެއެވެ‪ .‬އުފެއްދޭ ލަވަތަކާއި‬

‫ރާގުތައް ޖައްވު ގުގުމަމުން ދެއެވެ‪ .‬މަސްވެރިކަމުގެ‬

‫މައުޟޫޢުގައި ޢިލްމީ ހޯދުންތައް ހޯދައި ޓެކްނޮލޮޖީގެ އައު އުފެއްދުންތައް ތަޢާރަފުކުރެއްވުމަށް‬

‫މަސައްކަތްކުރެވެއެވެ‪ .‬އުނގޭނެ‬

‫ދަރިވަރުންނަށް ވަކި މާއްދާއެއްގެ ގޮތުގައި ސުކޫލުތަކުގައި މަސްވެރިކަމާބެހޭ ފިލާވަޅުތައް ދެވެއެވެ ‪.‬‬ ‫އެހެން މީހުންނެކޭ އެއްފަދައިން މަސްވެރިންނަށްވެސް އެމީހުން ބޭނުން ކޮންމެ‬

‫އުފަލެއް ލިބިގަނެވިދާނެއެވެ‪ .‬ހައިބަތުބޮޑުކަމާއި‬

‫އުސްކަމުން ނުވަދެވޭނެ ގެއެއް ޢިމާރާތެއް ނެތެވެ‪ .‬އަގުބޮޑުކަމުން ނުލެވޭނެ ހެދުމެއް ނުހުރެއެވެ‬ ‫ނޯވެއެވެ‪ .‬މަސްވެރިކަމުގެ މަސައްކަތުގައި‬

‫‪.‬މީރުވެގެން ނުކެވޭނެކެއުމެއް‬

‫ކަނޑުމަތީގައި އުޅޭ ވަގުތު ތަކުގައިވެސް ހޫނު ކޮފީއާއި ފިނިޖޫސްފަދަ‬

‫ބުއިންތައް‬

‫ލިބެއެވެ‪ .‬ގިތެޔޮރޮއްޓާ ހަނާކުރިމަސްފަދަ ކެއުންތައް ކައިއުޅެނީ ތާޒާކަންމަތީގައެވެ‪ .‬ކޯލާއާ ނޫޑުލުސްއަކީ‪ ،‬މަސްވެރިން ކިޔައިއުޅޭ‬ ‫ކެއުމުގެ ލަވައިގެ އެންމެއިސް އެއްކަޑިއެވެ‪ .‬ނުވަތަ މައިގަނޑެވެ‪ .‬މިއަދު މަސްވެރިންގެ ނިސްބަތުގައި އެބައިމީހުންނޭ ކިޔުމަށްވުރެ‬ ‫ހިތްހަމަޖެހެނީ އަހަރެމެންނޭ ކިޔުމުންނެވެ ‪.‬‬

‫‪ 2‬މަސްވެރިކަން ކުރާ އުޅަނދު ފަހަރު‬‫ފަށާނީ ކޮންހިސާބަކުންތޯއެވެ؟ ފަންރިޔަލުގެ ތާރީޚު ތަންކޮޅެއް ކުރީގެދުރު‬

‫މާޒީއެއްގެ ގޮތުގައި ނިވާކޮށްލާނީއެވެ‪ .‬ކަތިރިޔަލުގައި‬

‫ދަތުރުފެށިޔަ ދެއްވާށެވެ‪ .‬އަނގަމަތީ މަސްދޯނިފަހަރެވެ‪ .‬ދިގުމިނުގައި ހުންނާނީ ސޯޅަ‬ ‫‪Page 114‬‬

‫ސަތާރަ ރިޔަނެވެ‪ .‬ފޫޓުން ބަލާނަމަ‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް ތިރީސް ފަސްފޫޓާއި ސާޅީސް‬

‫ފަސްފޫޓާއި ދެމެދުގެ ދޯނިފަހަރެވެ‪ .‬އައު ދޯނިފަހަރަށްވުރެ ގިނަވާނީ‬

‫ފަހަރެވެ‪ .‬ބައުވަނީ އައުވުމުގެ ފަހުގައިކަމަށްވިޔަސް ބައުކަންމަތީ‬

‫ބައުދޯނި‬

‫ހޭދަކުރާ މުއްދަތު ދިގީއެވެ‪ .‬އައުކުރެވޭލެއް ލަހީއެވެ‪ .‬ބައުދޯނި‬

‫ފަހަރު‪ ،‬ދުއްވާ ވަގުތުތަކުގައި ގަޑިޔަކު ދިޔަގަނޑެއްހެން ދިޔަހިއްކަންޖެހޭނެއެވެ ‪.‬ދިޔަހިއްކާނީ ދިޔަހިއްކާފައިން ނުވަތަ ކުދިވަރުގެ‬ ‫ބާލިދީންނެވެ‪ .‬ދިޔަގަނޑު‬

‫ހިއްކާލެވޭއިރު ހުންނާނީ ދެކޮނޑުވެއްޓޭވަރުވެފައެވެ‪ .‬އޮޑިގަނޑުގެ ހާލު‬

‫މިފެންވަރުގައި ހުންނައިރު‬

‫އޮޑީގައި ގެންގުޅޭ ސާމާނުގެ ހާޅުވެސް ވަކި ސަހަލެއްނޫނެވެ‪ .‬ރިޔަލުގެ ބައުކަމެވެ‪ .‬ފޮތިލިބުން ދަތިކަމެވެ‪ .‬ލިބުނަސް ނިސްބަތުން‬ ‫އަގުބޮޑުކަމެވެ‪ .‬ރިޔާފަހާނޭ ފޮށި (ފަހާފޮށި) މަދުކަމެވެ‪ .‬ފޮށިން‬

‫ފަހަންވެސް ދަންނަމީހުން މަދުކަމެވެ‪ .‬ރޭގަނޑު ފުޅިބައްތިއެއް‬

‫ނުވަތަ އަތްބައްތިއެއް ދިއްލައިގެން އަތުން ފަހާ ތިނޯހުން ރިޔާފަހާ އުޅުނު‬

‫މަންޒަރު އަޅުގަނޑުވެސް ދުށީމެވެ‪ .‬ބަޔެއް ފަހަރު‬

‫ރިޔާތެމިފައި އޮވެގެން ނުފެހިގެން އުޅެން ޖެހެއެވެ‪ .‬އެންދަމަން ގެންގުޅެނީ އުއިން ރޮދިއަޅައިގެން‬ ‫އުއިދަލެވެ‪ .‬މަޝްހޫރު ބުރެކިދަލެވެ‪ .‬ދަލަކީ އެންމެ‬

‫އަތުން ބަނދެފައި ހުންނަ‬

‫އައުދުވަސްވަރުވެސް މަރާމާތުކޮށް ހަދަންޖެހޭ އެއްޗެކެވެ ‪.‬ދޮށިބޮނޑިއަކީވެސް‬

‫ސިފަކޮށްލަން ޖެހޭއެއްޗެކެވެ‪ .‬މުޅީންހެން ހުންނާނީ ރާއްޖޭގައި ހައްދާ އޮނު ދޮށްޓެވެ‪ .‬ބަންގާޅުކުރެހި ދޮށި ވަރަށް‬ ‫ކިރިއްޔަކީ ސަރަކައިން ނުވަތަ އަތުން އުއި އަނބުރައިގެން‬

‫މަދުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫އަޅާފައި ހުންނަ އެއްޗެކެވެ‪ .‬މިޔަވާލި ހުންނަނީ ރުވާގަހުން‬

‫ރުވާނަގައިގެން އަތުން ވަށާފައެވެ‪ .‬މަސްބާނާ ބުޅިޖަހަނީ އެކިވަރަށް ހުންނަ ދަގަނޑު‬

‫ތަޅައިގެންނެވެ‪ .‬ކަނބުރުންނެވެ‪ .‬ބުޅި‬

‫ބޭނުންކުރެވެނީ ހުތަށް އަޅައި ސާފުކޮށްގެން ތިމަރަލައިގެންނެވެ ‪.‬‬ ‫މިޒަމާނުގައި މަހަށްދާ ދޯނިފަހަރު މިވަނީ މިނުގެ ގޮތުން ވަރަށް ތަފާތުވެފައެވެ‪ .‬ސޯޅަ ސަތާރަ ރިޔަނުގެ ދިގުމިނުގައި ކުރިން ހުރި‬ ‫ދޯނިފަހަރުގެ ބަދަލުގައި މިހާރު ގެންގުޅެނީ ފަސްދޮޅަސް ފޫޓު ނުވަތަ އައްޑިހަ ފޫޓުގެ ބޮޑެތި ދޯނި ފަހަރެވެ ‪.‬ވައްތަރާ ސިފަވެސް‬ ‫ބަދަލުވެފައެވެ‪ .‬ދިގުމޮލަށް ނުވަތަ ކުރުމޮލަށްޖެހި‬

‫މަސްދޯނި ފަހަރު މަދުވެ ތައްޓުއެޅި ޔާޑުދޯނި ފަހަރަށްވެފައެވެ‪ .‬ސެކަންޑު‬

‫ޖެނެރޭޝަންގެ ދޯނި ފަހަރެވެ‪ .‬މިހާރަކު މަހަށްދާކަށް ބައުދޯނި ފަހަރެއް ނުގެންގުޅެއެވެ‪ .‬ރިޔަލުގައި ދުއްވި ދުއްވުންތަށް އިންޖީނަށް‬ ‫މުޅިން ބަދަލުވެފައެވެ‪ .‬ޔަންމާ ޓޫ‪ .‬ޓީ އިން ފެށުނު ފެށުން ހަތަރު ސިލިންޑަރ ނުވަތަ‬ ‫ބަދަލުވަނީއެވެ‪ .‬އަދި މިއަށްވުރެ ވެސް‬

‫ހަ ސިލިންޑަރުގެ ބޮޑެތި އިންޖީނަށް‬

‫ބޮޑެތި އިންޖީނަށާއި ދޯނި ފަހަރަށް ހިތްއެދެއެވެ‪ .‬ޔަންމާ ފިޔަވާ ތަފާތު‬

‫ބުރޭންޑުތަކުގެ‬

‫އިންޖީނު ތަޢާރަފުވަމުންވެސް އެބަދެއެވެ ‪.‬‬ ‫އެންދަމާ ދަލަށް ބަލައިލާއިރު ކުރިން ގެންގުޅުނު ސޯޅަމުށުގެ އުއިދަލުގެ ބަދަލުގައި‬ ‫ބޮޑެތި ނައިލޯނު ދަލެވެ‪ .‬އޮނު‬

‫މިހާރު ގެންގުޅެނީ މީގެ އެތައް ގުނައަކަށް‬

‫ދޮށިން ހެދިފައި އޮތް ދޮށިބޮނޑި ބަންގާޅުކުރެހިދޮށި ފަހަނައަޅައި ފައިބަރު‬

‫ކުރީގެ އުއިކަންވާރާ ރުވާމިޔަވާލި ދޫކޮށްލައި ބޭނުން‬

‫ދޮއްޓަށްވެއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ފަލަމިނެއްގެ ނައިލޯނު ކަންވާރު މުޅިން ޢާންމުވެފައެވެ‪ .‬ތަޅައި މަރައިގެން‬

‫ހެދި ބުޅީގެ ބަދަލުގައި ފަތްލީ ޖަޕާނު ބުޅިއެވެ ‪.‬‬ ‫(ނުނިމޭ)‬

‫‪Page 115‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި މީހުން ވަޒަންވެރިވުން‬ ‫ނަސީމާ މުޙައްމަދު (‪)2004‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ މީހުން ވަޒަންވެރިވީ ދުވަސްވަރެއް ކަނޑައެޅިގެން‬ ‫އެނގޭކަށް ނެތެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‪ ،‬ބޭރުގެ ލިޔުންތަކުންނާއި އަދި ތުންތުންމަތިން‬ ‫‪ 2500‬އަހަރަށްވުރެ‬

‫އައިސްފައިވާ ވާހަކަތަކުން‪ ،‬މިރާއްޖޭގައި މީހުން އުޅޭތާ‬

‫ގިނަދުވަސް ވެދާނެ ކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ‪ .‬ޖޯގްރަފިކަލް ގޮތުން އިންޑިޔާ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެ އޮންނަ މަޤާމުން‪ ،‬ކައިރީގައިވާ ޤައުމުތަކުން‪،‬‬

‫ކަނޑުގައި‬

‫ޚާއްޞަކޮށް އިންޑިޔާއިން‪،‬‬

‫އެޒަމާނުގައި ރާއްޖެއަށް މީހުން އައިސްފައިވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ‬ ‫ހުޅަނގު ދެކުނު ސަރަހައްދުގެ މަސްވެރިން‪ ،‬އެމީހުން އެއިރަކު‬

‫‪.‬އިނޑިޔާ‬

‫ގެންގުޅުނު އުޅަނދު‬

‫ފަހަރެއްގައި ރާއްޖެއަށް އައުމަކީވެސް ހިނގައިފާނެ ކަމެއްކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ ‪.‬‬ ‫ޝައްކެއްނެތްގޮތުގައި‪ ،‬މިލާދީގެ ކުރީގެ ޤަރުނުތަކުގެ ތެރޭގައިވެސް ދިވެހިރާއްޖޭގައި މީހުން އުޅެފައިވެ އެވެ‪ .‬މިކަން އެނގެނީ ބޭރުގެ މަދު‬ ‫ލިޔުންތަކުންނާއި އަދި ބައެއް ފޯކްލޯރ‪،‬‬

‫ނުވަތަ ތުންތުން މަތިން އައިސްފައިވާ ވާހަކަތަކުންނެވެ‪ .‬ޢާންމުގޮތެއްގައި‬

‫ބިނާކުރެވިފައި ހުންނަނީ ކޮންމެވެސް ހާދިސާއެއްގެ‬

‫މިފަދަ ވާހަކަތައް‬ ‫ވާހަކަތައް‬

‫މައްޗަށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިފަދައިން ކިޔައިއުޅޭ ވާހަކަތައް ހުންނަނީ އެ‬

‫ކިޔައިދިނުމުގައި ޚިޔާލީބައިތަކެއް އިތުރުކޮށްފައެވެ ‪.‬‬ ‫މިލާދީން‬

‫‪ 1980‬ގެ އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި ރާއްޖެއަށް ވަޑައިގެންނެވި ޕުރޮފެސަރ ތޯރ‬

‫ހަޔަރޑާލް ލަފާކުރެއްވި ގޮތުގައި‪ ،‬އިންޑިޔާއާއި‬

‫ޕާކިސްތާނު މިހާރު ހިމެނޭ ސަރަހައްދުގައި އިހަށް އޮތް އިންޑަސްވާދީގެ ރަށްވެހިކަން ( އިންޑެސް ވެލީ ސިވިލައިޒޭޝަން) އުވިގެން ދިޔައިރު‪،‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް އެހިސާބުން މީހުން‬

‫އައިސްފައިވެދާނެއެވެ‪ .‬މި ޚިޔާލުފުޅަށް ބާރު ލިބެނީ މިރާއްޖޭގައި އޮތް‬

‫ވާހަކައިގައި ބުނާގޮތުން ދިވެހިރާއްޖެއަށް ފުރަތަމަ‬

‫ފޯކްލޯރ އަކުންނެވެ‪ .‬މި‬

‫އައީ‪ ،‬އިންޑަސްވާދީގެ ކޯރެއްކަމަށްވާ ސަރަސްވަތީގެ ކޯރުގެ އައްސޭރިގައި‬

‫"ކާލީބަންގަން" ނަމަކަށް ކިޔުނު ރަށެއްގެ މީހުންނެވެ‪ .‬އިންޑަސްވާދީގެ‬

‫އޮތް‬

‫ރަށްވެހިކަން އުވިގެންދިޔައީ މީލާދީ ‪ 1400‬އަހަރުކުރިންނެވެ‪ .‬އެ‬

‫ސަރަހައްދުގައި އުޅުނު މީހުން އެދުވަސްވަރު އެކި ހިސާބުތަކަށް ހިޖުރަކުރީއެވެ ‪.‬‬ ‫އިންޑަސްވާދީގެ އެ ސަރަހައްދަކީ ދިވެހިރާއްޖެއާ ދުރުހިސާބެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިހާރުގެ ގުޖުރާތަކީ އެ ސަރަހައްދުގެ ދެކުނުގައި‬ ‫އަދި ގުޖުރާތުގެ ސަރަހައްދުގައި އެބައިމީހުންގެ މަޝްހޫރު‬ ‫އެނގެނީ އެބައިމީހުންނަކީ ކަނޑުމަތީ ދަތުރުފަތުރުކޮށް‬

‫ބަނދަރެއްކަމުގައިވާ ލޯތާލް ބަނދަރު އޮތެވެ‪ .‬މިހެންކަމުން‬

‫ހިމެނޭ ރަށެކެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬

‫އެކި ޤައުމުތަކާއި ވިޔަފާރިކޮށް އުޅުނު ބައެއް ކަމެވެ‪ .‬ލޯތާލް އޮތް ހިސާބާ‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއަކާ މާ ދުރެއް ނޫނެވެ ‪.‬‬ ‫ވާހަކައިގައި ބުނާގޮތުގައި‪ ،‬ދިވެހިރާއްޖޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިވީ "ދީވީން" ގެ ނަމުން‬

‫ނިސްބަތްވީ ބަޔަކަށެވެ‪ .‬މީލާދީން ‪ 4‬ވަނަ‬

‫ޤަރުނުގައިވެސް‪ ،‬އިޓަލީގެ ރޯމްގައި ލިޔުމެއްގައި‪ ،‬ދިވެހީންނަށް "ދިވީން" މިފަދައިން ލިޔެފައި އޮއްވައި‬ ‫‪Page 116‬‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް ފެނިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދީވީން ފުރަތަމަ ވަޒަންވެރިވީ ފުރަތަމަ ހައްދުންމަތީގައި ކަމަށާއި‪ ،‬ފަހުން ރާއްޖޭގެ އެހެން ރަށްރަށަށް ދިޔަކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪ .‬ދީވިން އައުމުގެ‬ ‫ދުވަސްތަކެއް ފަހުން ދެންއައީ "ރެދިން" ކިޔުނު‬

‫ބަޔެކެވެ‪ .‬މިއީވެސް އިންޑިޔާއިން އައި ބަޔެއް ކަމަށްބުނެވެ އެވެ‪ .‬މިއީވެސް‬

‫އައި ބައެއްކަމަށް ބުނެވެއެވެ‪ .‬ދިވެހިންގެ ފޯކްލޯރގައި މިބައިމީހުންގެ ވާހަކަތައް ކިޔުމުގެ ތެރޭގައި މިބައިމީހުން ބޮޑެތި‬ ‫ދަތުރުކޮށް އުޅުނު ކަމަށް ކިޔައިއުޅުނެވެ‪.‬‬

‫އުޅުނު ކަމަށާއި‪ ،‬ކަނޑުމަތީގައި ވަރަށް ބާރަށް‬

‫އިންޑިޔާއިން‬

‫އިމާރާތްތައް ހަދައި‬

‫މިބައިމީހުންގެ ނަމަކީ އަސްލަކީ "ރެދީ" ކަމަށް‬

‫ލަފާކުރެވިފައިވެ އެވެ‪ .‬ރެދިންއައުމުގެ ފަހުން "ކުންބީން " ކިޔުނު ޤަބީލާއެއްގެ މީހުންވެސް ރާއްޖެއަށް އައި ކަމަށް ބުނެވުނެވެ‪ .‬މީގެ ފަހުން‬ ‫ސަރަންދީބުން (ސުރީލަންކާއިން) ވެސް މީހުން އައިސް ހުވަދުއަތޮޅުގައި ވަޒަންވެރިވި ކަމަށްވެއެވެ‪ .‬އަދި ރާއްޖޭގެ އުތުރުބައެއް އަތޮޅުތަކުގައި‬ ‫އިންޑިޔާއިން ހިޖުރަކުރި ބަޔަކު ވަޒަންވެރިވެފައި ވާކަމަށްވެސް ބުނެވެއެވެ‬ ‫ބަޔަކު ރާއްޖެއަށް އައިކަމަށް ވާހަކައިގައި ބުނެފައިވެއެވެ‪ .‬މިދުވަސްވަރު‬ ‫ދަރިކަލަކާއި އޭނަގެ އަރިހުގައި ދަތުރުކުރި ބައެއް‬

‫‪.‬މީލާދީގެ ފަސްސަތޭކަ އަހަރުކުރީން "އާރިޔާ" (އާރިޔަނުން) ގެ‬ ‫ރާއްޖެއަށާއި ސުރީލަންކާއަށް އާ‬

‫ރިޔަން ދަރިކޮޅުގެ ނަސްލުގެ‬

‫އައިކަމަށް ސުރީލަންކާގެ ގަދީމީ ލިޔުމެއްގައިވެސް ލިޔެވިފައިވެއެވެ‬

‫‪.‬މިދެވާހަކައިގައި‬

‫ބަޔާންކުރަނީ އެއްހާދިސާއެއްކަމުގައިވުމާއެކު‪ ،‬އެ ދުވަސްވަރު އާ ރިޔަންގެ ބަޔަކު ރާއްޖެއަށް އައިސްފައިވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ވަޒަންވެރިވުމަށް އެންމެ ފުރަތަމަ އައި މީހުން އަޅުކަންކޮށް އުޅުނީ‬

‫ޤުދުރަތީ އެކި ކަންކަމަށެވެ‪ .‬މިބައިމީހުންގެ ރަސްކަލެއް‬

‫ނެތް ނަމަވެސް އެމީހުން ވެރިޔަކަށް ހަދައިގެން އުޅުނީ ދީނީގޮތުން އެއިރަކު އިސްކޮށްހުރި‬ ‫މީލާދީން ގާތްގަނޑަކަށް‬

‫މީހެކެވެ‪ .‬މި ފަދައިން ދުވަސްތައް ވޭތުވިޔެވެ‪،‬‬

‫ފަސްސަތޭކަ އަހަރުކުރީން އާރިޔާއިން‪ ،‬ނުވަތަ އާރިޔަނުން އައި އިރު ހިންދޫ‬

‫ދީން ރާއްޖެއަށް ގެނައިކަމަށް‬

‫ބުނެވެއެވެ‪ .‬ރާއްޖެއިން މަދު އަދަދަކަށްނަމަވެސް‪ ،‬ހިންދޫ ދީނަށް ނިސްބަތްވާ ތަކެތި ފެނިފައިވުމާއެކު‪،‬‬

‫މިވާހަކައިގައި ހަޤީގަތެއް ވާކަމަށް‬

‫ލަފާކުރެވެއެވެ ‪.‬‬ ‫ވާހަކައިގައި ބުނާގޮތުގައި ދިވެހިރާއްޖެގައި ރަސްކަމެއް ފުރަތަމަ އުފެއްދެވީ‪ ،‬އިރުމަތީ އިންޑިޔާގެ ކާލިންގާއެވެ‪ ،‬ކިޔާ ސަރަހައްދުން (މިހާރުގެ‬ ‫އޮރިއްސާ) ވަޑައިގެންނެވި ސޫރިޔަވަންޝަ (އިރުވަންހަ) ދަރިކޮޅުގެ އަމީރެކެވެ ‪.‬މިރަސްގެފާނުގެ ނަންފުޅު ކަމަށް ވާރިދުވެފައިވާ ވާހަކައިގައި‬ ‫ބުނެފައިވަނީ ސުރޫދަސަރުނަ ރަދުންނެވެ ‪.‬‬ ‫ލޯމާފާނުގައި‪" ،‬ދަސަ ރަދުން" ކިޔުނު ރަސްކަލެއް ރައްޔިތުންނަށް ބިންތަކެއް‬

‫‪1295‬މ‪ .‬ވަނަ އަހަރު ލިޔެފައިވާ އިސްދޫ‬

‫ލިޔެފައިވެއެވެ‪ .‬އެހެން ކަމާއެކު‪ ،‬އެލޯމާފާނުގައި އެވަނީ‬

‫ދިން ވާހަކަ‬

‫އެޒަމާނުގައިވެސް އެވޭލާކަމަށް ހިމެނުނު ދުވަސްވަރެއްގައި އުޅުނު ސޫރުދަސަރުނަ‬

‫ރަދުންގެ ވާހަކަކަމަށް ވެދާނެ ބާވައެވެ؟ އާދެ! މިއީ މުހިންމު ސުވާލެކެވެ ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖެއަށް ބުޑިސްޓުދީން ގެނައި ކަމަށްވަނީ މީލާދުގެ ކުރީގެ ދެވަނަ ޤަރުނުގައެވެ ‪.‬އިންޑިޔާގެ މަޝްހޫރު މޯރިޔާ ރަސްގެފާނު އަޝޯކާގެ‬ ‫ވެރިކަމުގައި ދެކުނު އޭޝިޔާ ސަރަހައްދުގެ ހުރިހާ ޤައުމުތަކަށް އެދީން ފެތުރުއްވުމުގެ ތެރޭގައި‬

‫ދިވެހިރާއްޖެއަށްވެސް އެދީނުގެ އިސްބަޔަކު‬

‫ފޮނުއްވިއެވެ‪ .‬މިމީހުން އައީ އަޝޯކާ ރަސްގެފާނު ވެރިކަން ކުރެއްވި ރަށް‪ ،‬ޕަތާލިފުތުރާގެ ހުޅަނގުގައި އޮތް ރަށެއް ކަމަށްވާ ބައިރާތުންނެވެ‪.‬‬ ‫މާލެ އަތޮޅު ކާށިދޫ ކުރުހިންނަ ތަރާގަނޑުން މިލާދީގެ ސަތޭކަވަރަކަށް އަހަރު ކުރީގެ ސަންގެއްގެ ތަންކޮޅެއް ފެނިފައިވެއެވެ‪ .‬އެހެން ކަމާއެކު‬ ‫އާދެ! ރާއްޖެއަށް ބުޑިސްޓުދީން ގެނައުމުގެ‬

‫ސަތޭކަވަރަކަށް އަހަރުފަހުން ކާށިދޫގައި އެދީނުގެ ބިނާ ހަދާފައިހުރި‬

‫ރޭޑިޔޯކާބަންޑޭޓް ކުރުމުންވެސް މީލާދީގެ ދެވަނަ‬ ‫ދިރާސާނުކުރެވި ހުރި ފަށަލަތަކެއް އެސަރަހައްދުގައި‬

‫ކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ‪.‬‬

‫ޤަރުނާއި ހަތަރުވަނަ ޤަރުނުގެ ތަކެތި ކާށިދޫން ފެނިފައިވެއެވެ‪ ،‬އަދި‬

‫މިހާތަނަށް ކޮނެ‬

‫އަޑީގައިވުމާއެކު‪ ،‬މިހާރު ފެނުނުތަކެއްޗަށްވުރެ ކުރީގެ ތަކެތި‬

‫އެސަރަހައްދުން‬

‫ފެނުމަކީވެސް އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 117‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި ހުރި މިފަދަ ޤަދީމީ ތަންތަނުގެ ތެރޭން ދިރާސާކޮށް ބެލިފައިވަނި ވަރަށް މަދު ތަނެކެވެ‪ .‬މިފަދަ އިތުރު ތަންތަން ސައިންޓިފިކް‬ ‫ގޮތުން ބަލައި‬

‫ތާރީޚެއްގައި ބިނާކޮށްފައިވާ ތަންތަން ފެނުމަކީ‬

‫ދިރާސާކުރެވިއްޖެނަމަ މިހާރު ފެނިފައިވާ ތަންތަނަށްވުރެ ކުރީގެ‬

‫އެކަށީގެންވާނުވާކަމެއްނޫނެވެ ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫މަލިކު‬ ‫މައުލަވީ ޢަލީ އިސްމާޢީލް ޢުމަރީ (މަލިކު)‬

‫ލަކްޝަދީބަކީ‪ ،‬އިންޑިޔާގެ މަރުކަޒީ ސަރުކާރުގެ ރަސްކަން ހިނގާ އަތޮޅެކެވެ‪ .‬މި‬ ‫ދީބުތަކެއް އެބަ‬

‫އަތޮޅުގައި މީހުން ދިރިއުޅޭ ދިހަ ދީބާއި މީހުން ނޫޅޭ ކިތައްމެހައި‬ ‫ހުއްޓެވެ‪ .‬މި އަތޮޅުގެ އާބާދުވެފައިވާ ދިހަ ދީބު ތެރެއިން‬

‫މަލިކަކީ އެއްދީބެވެ‪.‬‬

‫އިންޑިޔާގެ ހުޅަނގު ދެކުނު އިމަކީ މިއެވެ‪ .‬މަލިކާއި‬

‫އެއްމެ ކައިރީގައިވާ‬

‫ކަލްޕޭންޏާއި‪ ،‬ލަކްޝަދީބުގެ މައިދީބު ކަވަރައްތިއާއި‬ ‫ތަރުތީބަށް‬

‫‪ 114‬މޭލު‪،‬‬

‫‪ 136‬މޭލު‪،‬‬

‫އަދި ކޮޗިން މަލިކު އޮތީ‬

‫‪ 215‬މޭލު ފޭގައި‬

‫އަރެބިއަން ކަނޑުމެދުގައި އޮތް އަހަރެމެންގެ ދީބު ވަށައިލައިގެން‬

‫އެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޤުދުރަތީ ގޮތުން‬

‫އޮތް ތޮއްޓެއް އެބޯތެވެ‪ .‬މި އަކީ މާތް ރަސްކަލާނގެ އަހަރުމެންގެ މަލިކު‪ ،‬މިކަނޑުގެ‬ ‫ބޮޑެތި ރާޅުތަކުގެ ސަބަބުން ގިރައިގެން ދިޔަކަ ނުދިނުމަށް ހައްދަވާފައިވާ ކުދުރަތީ‬ ‫ބާޑި އެކެވެ‪ .‬މަލިކު ފަޅުގެ ރިވެތިކަން އޮތީވެސް މި ތޮށީގެ ސަބަބުންނޯ އެވެ‪ .‬މި‬ ‫ފަޅުގައި ވައްތަރު ވައްތަރުގެ މަސްތަކާއި ވަރަށް ރީތި މުރަކަތަކާއި އަދި ބޮޑެތި‬ ‫ތަރަތައްވެސް (ހަތާ) އެބަ ހުއްޓެވެ‪ .‬ތޮށިމަތިން ލިބޭ ބޮލި ފާތްކައްލަ (ރާކަނި) އަދި‬ ‫ދޯޅަ ( ގާހަކަ) އަކީ ވަރަށް އަގުހުރި އެއްޗެއްސެވެ‪.‬‬

‫ސާލުމަގު ‪ ،‬ކަނޑިއްމަ‪،‬‬

‫ނެރުމަގު‪ ،‬ޗޯރުމަގު މއީ މި ތޮށިން ކަނޑަށް ނިކުންނަން ހުރި މަގު ތަކެކެވެ‬ ‫ޗޯރުމަގާއި ނެރުމަގަކީ ވަރަށް ފެން ތިލަ ދެމަގެވެ‪ .‬މި މަގުތަކުން ދަތުރު‬ ‫ބާރޖު (މުދާ އުފުލަން ދަގަނަޑުން ހަދާފައިވާ އިންޖީނުލީ އުޅަނދެއް‬ ‫ފެންފުން އެއްޗަކަށް ނުނިކުމެވޭނެ އެވެ‪ .‬ބޮޑެތި ނައު ނަވަކަށް ފަޅު‬

‫‪.‬‬ ‫އޮޑި‪،‬‬

‫) މި ފަދަ‬ ‫އަޑިޔަކަށް ނުވަދެވެ އެވެ‪ .‬މި ފަދަ ނައުނައު ހުންނަނީ ތޮށީން ބޭރުގަ‬

‫އެވެ ‪ .‬މި ނައުނަވުން ފައިސިންޖޯރުންނާއި‪( ،‬ފަސިންޖަރުން) މުދައު އުފުލަނީ ލާންޗުގައެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 118‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ރުކެވެ‪ .‬ރުކަކީ ބޮޑު ނިޢުމަތެކެވެ‪ .‬އަދި ކިއެއްތަ‪ ،‬ރުކުން ލިބޭ ރާ‪ ،‬އަދި‬

‫މަލިކުގައި އެންމެ މުހިންމު ބިމު އުފެއްދުމަކީ‬

‫އެއިން ހައްދާ‬

‫ހަކުރާއި ރާހުތަކީ ހަށިގަން (ހަށިގަނޑު) ތާޒާކޮށް ބެހެއްޓުމަށް ބޭނުންވާ ކިތަންމެހައި އެއްޗެއް އެކުލެވިގެންވާ އެއްޗެކެވެ ‪.‬ރާޔާއި އަދި ކާށި‬ ‫ބޮނބި ‪ -‬ކާރުބާރުން (ވިއްކައިގެން) ދިރިއުޅޭ މީހުން ވެސް‬

‫މަލިކުގައި ތިބޫ އެވެ‪ .‬އިހުގޭގޭ ފުރާޅު ހެއްދުމަށް ރުކުގެ ފާނާއި އޮށި ވެސް‬

‫ގެންގުޅފައިވެ އެވެ‪ .‬މި ޒަމާނު ވެސް ގޭގެ ގެއުގަނޑު (މަތިވަޑާންގަނޑުގެ ) ހައްދަނީ ރުއް ކީހައިގެންނެވެ‪ .‬އަހަރެމެންގެ ރަށުގައި މީހުން‬ ‫އުޅެނީ ރަށުގެ މެދުގަނޑުގައި ކައިރިގަނޑަކަށް ދެމޭލު އަޑީގަ އެވެ‪ .‬މި އެލާކާގައި (ސަރަހައްދުގައި) ދިހަ އަވަށާއި ސަރުކާރު ހަފީސްތަކާއި‬ ‫(އޮފީސްތަކާއި) އަދި މީހުން އުޅެން ގެތައް ވެސް އަޅާފައި އެބަހުއްޓެވެ‪.‬‬

‫މަލިކު ދިހަ އަވަށަކީ‬

‫އުތުރުން ފެށިގެން ދެކުނަށް‪ ،‬ކެނޑި‪،‬‬

‫ފަލެއްސޭރި‪ ،‬ކުދެހި‪ ،‬ފުންހިލޯލު‪ ،‬އަލޫޑި‪ ،‬ސޭޑިވަޅު‪ ،‬ރަށްމެދު‪ ،‬ބޮޑުއަތިރި‪ ،‬އައުމަގު‪ ،‬އަދި ބާޑަ އެވެ‪ .‬މި‬ ‫ސަތޭކަ ދިހަ އޭކަރު ތެރޭގައި ސަރުކާރު‬

‫ދިހަ އަވަށުގެ ދެކުނުގައި އޮތް‬

‫އޮފީސްތަކާއި މަޙުކަމަތުގެ އިމާރާތްތަކާއި‪ ،‬އަދި އެ ތަންތާ މަސައްކަތްކުރާ‬

‫ކޯޓޭސްތައް ވެސް އެބަ ހުއްޓެވެ‪ .‬މަލިކުގެ ދެކުނު ކޮޅުގައި‬

‫މީހުނަނށް ހުރި‬

‫އޭޝިޔާގެ އެންމެ ދިގުވެގެންވާ ބައްތިޔާއި އަދި ހެލިކޮޕިޓަރު އިއްތާ‬

‫(ޖައްސާ)‬

‫ފެލިޕޭޑު ވެސް އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ކަޗޭރިން ފެށިގެން ބައްތިޔާއި ޖެހޭނދެން އޮތް ގާންދި ރޯޑަކީ‪ ،‬މަލިކުގެ އެންމެ މުހިންމު މަ ގެވެ‪ .‬މީގެ‬

‫ދިގު‬

‫މިނަކީ‪ ،‬ފަސްކިލޯ މީޓަރެވެ ‪.‬‬ ‫އަވަށުތެރޭގައި ގޯތިތައް ހުރީ‬

‫ވަރަށް ގަޓާ ކޮށެވެ‪( .‬ކައިރީ ކައިރީގަ އެވެ‪ ).‬އެއް ގޯއްޗާއި އެނެއް ގޯތި‬

‫ޖެހިޖެހިގެން ފާލި ފާއްޔަށް‬

‫(ސަފުސަފަށް) ހުރި މި އެލާކާގައި މަގުތައް ހުރީ ވަރަށް ހަނިކޮށެވެ‪ .‬އަވަށް ތެރޭގައި އެއްމެ މުހިއްމު މަގުތަކަކީ މައިމަގާއި ލޭނު މަގެވެ‪ .‬އެކި‬ ‫އެކި އަވަށުގައި ބައިމެދު ގޮވުމަށާއި‪ ،‬އަވަށު އެއްޗެތިތައް ބެހެއްޓުމަށް އަވަށުގެ ގެތައް އެ ބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަވަށު ގޭގެ ހަވާލުވެރިއަކީ އަވަށު ބޮޑު‬ ‫ކާކަ އެވެ‪ .‬އަންހެނުންގެ ކަންތައް ބެލެހެއްޓުމަށް އަވަށެއްގައި ބޮޑު ދައިތަ އެއްވެސް އެބަ ހުއްޓެވެ‪ .‬އަވަށް އަވަށުގައި މީހުން އުމުރުގެ ގޮތުން‬ ‫ބައިބަޔަށް ބެހިފައިވެ އެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫ކުދީން އަތިރިކުދީން‪ ،‬ކުޑަމެދު‪ ،‬ބޮޑުމެދު‪ ،‬މި އެކި އެކި ބައިބައިގައި‬

‫އެކިއެކި މީހުންނަނަށް އެކި އެކި‬

‫މަސައްކަތް އެބަ ހުރެ އެވެ‪ .‬އަވަށް ކަހައި ސާފުކުރުމާއި ބައިމެދަށް‪ ،‬ގޮވުމަކީ އަތިރިކުދީންގެ ކަމެކެވެ ‪.‬އަވަށުގައި ކޮންމެ މުހިއްމަ ކަމެއްގައި‬ ‫ފައިޞިލާޔެއް ނަގަނީ ބޮޑު މެދެވެ ‪.‬ބޮޑުކާކަްަޔަށް ބޯލެނބުމީ އަވަށު އެއްމެންގެ ވާޖިބެކެވެ ‪.‬‬ ‫މަލިކު މީހުންގެ މައިދަރި ބަހަކީ މަހަލް ބަހެވެ‪( .‬ދިވެހި ބަހެވެ‪ ).‬މިޔަކީ އިންޑިޔާގެ އެއްތާކު ވެސް މޮށި ހަދައި އުޅޭ ބަހެއް ނޫނެވެ‪ .‬މަހަލަކީ‬ ‫އިންޑިޔާގެ ހުރި ޓްރައިބަލް ބަސްތަކުގެ ތެރޭގައިވާ ބަހެކެވެ‪ .‬މަރުކަޒީ‬

‫ސަރުކާރު މިބަސް ތަރައްޤީ ކުރުމައިހުރެ ކިތައްމެހައި ފިޔަވަޅުތަކެއް‬

‫އަޅަމުން އެބަ ދެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މަލިކު މީހުންނަކީ‪ ،‬ނައުފަހަރުތަކުގައި ދަތުރުކޮށް ހަދައިއުޅޭ ބައެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު މަސްވެރީންގެ އަދަދުވެސް މަލިކުގައި މަދެއެ ނޫނެވެ‪ .‬އާދާގައި‬ ‫އަންހެނުން ކޮށް ހަދައި އުޅެނީ ގޯތި މަސައްކަތެވެ‪ .‬މަސްވެރިންގެ ގޯތީގެ އަންހެނުން މަސް ކެއްކުމާއި ހިއްކުމުގެ މަސައްކަތް ވެސް ކުރެތެވެ ‪.‬‬ ‫‪1956‬ވަނަ އަހަރު މަރުކަޒީ ސަރުކާރު ހަވާލު ވުމަށްފަހު ތަޢުލީމުގެ މައިދާނުގައި މަލިކު އަންނަނީ ދުވަހަކަށްވުރެ ދުވަހެއް ކުރި އަރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫މަލިކު ދަރީންނަށް ޢިލްމު އުނގެނުމަށް އަންގަނަވާޑީތައް‪ ،‬ނެރްސަރީ އިސްކޯލު‪ ،‬ޖޭބި އިސްކޯ‪ ،‬އެސް ބީ އިސްކޯލު‪،‬‬ ‫އިސްކޯލުތަކާއި އެކު ނަވޯދަޔާ އިސްކޯލެއް ވެސް‬

‫އެބޯތެވެ‪ .‬ޢިލްމުގެ މައިދާނުގައި ކުރިޔަށް އރުމުގެ ސަބަބުން މިހާރު‬

‫ހާއިސްކޯލު‪ ،‬އަދި މި‬ ‫އިންޖިނިޔަރުންނާއި‪،‬‬

‫ޑަކުޓަރުންނާއި‪ ،‬އުސްތާދުންނާއި‪ ،‬އަދި އެހެނިހެން މަތިވެރި މަސައްކަތްތަކުގައި ވެސް މަލިކު މީހުން އަބަ ހުރޫ އެވެ‪ .‬މި އަކީ‪،‬‬

‫ތަޢުލީމުގެ‬

‫މައިދާނުގައި ތަރައްކީވީ ކަމުގެ ސަބޫތެވެ‪.‬‬

‫‪Page 119‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިވެހިދައުލަތުގެ ނިޝާން‬ ‫ޢަބްދުﷲ ޒަމީރު‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި ދައުލަތުގެ ނިޝާން ނުވަތަ އެހެން ދައުލަތްތައް ފަދައިން ”‪“Court of Arms‬‬ ‫އެއް ބޭނުން ކުރަން ފުރަތަމަ ފަށާފައިވަނީ‬

‫‪ 16‬ޖުލައި ‪ 1934‬ގައެވެ ‪.‬މިދެންނެވި ނިޝާނަކީ‬

‫މައްޗަށް ހުޅުވިފައިވާ ހަނދުފަޅިއެއްގެ ތެރޭގައި ޖަހާފައިވާ ފަސްފިޔަ މަލެކެވެ ‪.‬ތަރިއެކެވެ ‪.‬ހަނދުފަޅި‬ ‫ތެރޭގައި ޢަރަބިއަކުރުން "އައްދައުލަތުލް މަޙްމިއްޔަތުލް މަޙަލްދީބިއްޔާ‬

‫"އޭ ލިޔެވިފައިވެއެވެ‪ .‬އޭގެ‬

‫މާނައަކީ ޙިމާޔަތް ލިބިގެންވާ ދިވެހިދައުލަތެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގައި ދައުލަތުގެ ނިޝާނެއް ހެއްދެވުމުގެ ޚިޔާލުފުޅު ދެއްވައި‬ ‫ރާއްޖޭގައި ޤާނޫނު އަސާސީއެއް ލިޔެވެންފެށި‬

‫މިކަމަށް ޢަމަލީ ސިފަ ގެންނެވީ‬

‫ދުވަސްވަރު ވަޒީރުލްއަޢުޡަމްގެ މަޤާމުގައި ހުންނެވި‬

‫ސުމުއްވުލް އަމީރު ޢަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރިކިލެގެފާނެވެ‪ 2004 ( .‬ޑިސެމްބަރ ‪ 11‬ވަނަ ދުވަހު އައްނަބީލާ ފާޠިމަތު އިބްރާހީމް ދީދީ‪،‬‬ ‫ވާހަކައެއް) ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޤާނޫނު އަސާސީ ވީދާލި ހަމަނުޖެހުމަށްފަހު‪،‬‬

‫ލިޔުންތެރިޔާ ގާތު ވިދާޅުވި‬

‫ރައްޔިތުންގެ އެދުމަށް‪ ،‬ޤާނޫނު‬

‫އަސާސީ އިޞްލާޙްކޮށްދެއްވުމަށް ކިލެގެފާނު މިޞްރުގައި ހުންނަވާފައި ރާއްޖެއަށް ވަޑައިގެން ހުންނެވި ހުންނެވުމުގެ ތެރޭގައެވެ ‪.‬‬ ‫ޚިޔާލުކުރެވުނީ އޮޅުދޫކަރައިގައި ރާއްޖޭގެ ޝޯވް ރޫމެއް‬ ‫ތެރޭގައެވެ‪ .‬އޭރު އެކަމަށް ހެއްދެވި ނިޝާނަކީ‬

‫ހުޅުވަން މަސައްކަތް ކުރެވުނު ދުވަސްވަރުއެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫ހަނދުފަޅިއަކާއި ފަސްފިޔަމަލެއް‪،‬‬

‫‪ 1949‬ވަނަ އަހަރުގެ‬

‫ތަރިއެއްގެ ތިރީގައި "އައްދައުލަތުލް މަޙްމިއްޔަތުލް‬

‫މަޙަލްދީބިއްޔާ "މިގޮތަށްފުރަތަމަ ބޭނުންކުރައްވަން ފެއްޓެވި ދައުލަތުގެ ނިޝާނަށް ބަދަލެއް ނައިސް ގިނަ ދުވަސްތަކެއްވުމަށްފަހު‪ ،‬ދައުލަތުގެ‬ ‫ނިޝާނަށް ބަދަލެއް‬

‫ގެންނެވުމުގަ ލިޔުއްވާފައެވެ‪ .‬އެހެންގޮތަކަށް ދަންނަވާނަމަ‪ ،‬ކުރީގެ ނިޝާނަށް ކޮންމެވެސް‬

‫މިންވަރެއްގެ ބަދަލެއް‬

‫ގެންނެވީއެވެ‪ .‬އެއީ ލިޔުންކޮޅު އޮންނަތަނާއި ހަނދުފަޅީގެ މިޞްރާބު ފަދަ ކަންކަމަށެވެ‪ .‬އޭގެ އިތުރަށް‬ ‫ނިޝާނުގެ ދެފަރާތުގައި‬

‫ކަތްތިރިކޮށްފައިވާ ދިވެހި ޤައުމީ ދެދިދަ ބެހެއްޓެވިއެވެ‪ .‬އަދި ފަހަތުގައި‬

‫ގަސްމުށި ގަނޑެއް ބެހެއްޓެވިމެއެވެ‪ .‬މިދެންނެވި ނިޝާނާއި‬

‫ކަތްތިރިކޮށްފައިވާ ޤައުމީ ދެދިދަ އާއި‬

‫ގަސްމުށިގަނޑާއެކު އޮޅުދޫކަރައިގެ ކޮޅުނބުގެ ޔޯރކްސްޓްރީޓް ގައި ‪ 21‬ޖުލައި ‪ 1949‬ގައި ހުޅުވުނު‬ ‫މޯލްޑިވިއަން ޝޯވް ރޫމް (ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޝޯ ރޫމް) ގެ މަތީގައި ބަހައްޓާފައި ހުއްޓެވެ ‪.‬މީގެ ފޮޓޯތައް‬ ‫މިހާރު ވެސް ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬މިތަނުގައި ރާއްޖޭގެ‬ ‫އެދުވަސްވަރު ސަރުކާރު ހިންގެވުމުގެ‬

‫ރަމްޒަކަށް ބަހައްޓާފައި ހުރި ނިޝާނަކީ‬

‫އިސްވެރިޔަކަށް ހުންނެވި ވަޒީރުއްދާޚިލިއްޔާ ސުމުއްވުލްއަމީރު‬

‫މުޙައްމަދު އަމީން ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނު ވަރަށް ޤަބޫލުފުޅުވެވަޑައިގަތް އެއްޗެއްކަން‬ ‫އަރިސްބޭފުޅުންނަށް ވަނީ އެނގިވަޑައިގެންފައެވެ‬

‫އެމަނިކުފާނުންގެ‬

‫‪.‬މީގެނަތީޖާއަކަށްވީ‪ ،‬އޮޅުދޫކަރައިގެ ޓްރާންސްޕޯޓް‬

‫މިނިސްޓަރ ސަރ ޖޯން ކޮތަލާވާލާ ރާއްޖެއަށް ރަސްމީ ޒިޔާރަތެއް ކުރެއްވުމަށް ހަމަޖެހުމާގުޅިގެން‬ ‫އެއްގޮތަށް ނިޝާނެއް ހަދައި‬ ‫‪Page 120‬‬

‫ތައްޔާރުކުރެވުނު ގިޑިގޭގައި އެނިޝާނާ‬

‫ހަރުކުރުމަށް ނިންމުމެވެ‪ .‬މިނިޝާންތައްޔާރުކުރުމުގައި ވަޒީރުއްދާޚިލިއްޔާގެ‬

‫ފަރާތްޕުޅުން އިސްކޮށް އުޅުއްވީ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަލްފާޟިލް އާދަމް ނަޞީރު މަނިކެވެ‬

‫‪ .‬ނިޝާން ތައްޔާރުކޮށްފައިހުރީ ކުރަހައި ކުލަޖައްސައި ކަފައިގެންނެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ގަސްހުރިތަނުގައި ބޭނުންކޮށްފައިހުރީ ދިވެހިރުކެއްގެ ކުރެހުމެއް ޓިނުން ކަފައިފައެވެ‪ .‬މިކަމުގައި އިސް ޙަރަކާތްތެރިއަކަށް‬ ‫ހުންނެވީ ރާއްޖޭގެ މަޝްހޫރު ކުރެހުމުގެ ފަންނާނެއްކަމަށްވާ އަލްފާޟިލް ސަރުދާރު ދޮންމަނިކުއެވެ‪ 2005 ( .‬އޯގަސްޓް‬ ‫‪ 05‬ވަނަ ދުވަހު އަލްފާޟިލް ސަރުދާރު‬

‫ދޮންމަނިކު‪ ،‬ލިޔުންތެރިޔާ ގާތު ވިދާޅުވި ވާހަކައެއް) މިނިޝާނާއެކު ގިޑިގެ‬

‫ބެހެއްޓުނީ ސަރ ޖޯން ކޮތަލާވާލާ ރައްޖެއަށް ޒިޔާރަތްކުރެއްވި‬

‫ދުވަސްކަމުގައިވި ‪ 30‬ރަޖަބު ‪ 1370‬ގައެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫މީލާދީގޮތުން ‪ 07‬މެއި ‪ 1951‬އެވެ ‪.‬‬

‫ސަރުކާރުގެ ރަސްމީލިޔެކިޔުންތަކުގައި ޢާންމުންނަށް ފެންނަގޮތަށް ކުރިން ބޭނުންކުރަމުން އައި ދައުލަތުގެ ނިޝާން ބޭނުންކޮށްފައި‬

‫ހުއްޓައި‬

‫އެންމެފަހުން ފެނިފައިވަނީ ‪ 27‬ޝަޢުބާން ‪ 13 ( 1369‬ޖޫން ‪ )1950‬ގެ ތާރީޚްގައި ސަރުކާރުން ނެރުއްވާފައިވާ އިޢުލާނެއްގައި ހުއްޓާ‬ ‫ސަރުކާރުގެ ޚަބަރުގެ ޢަދަދަކުންނެވެ‪ .‬އޭރު އާނިޝާނެއް ފަރުމާކުރެވެމުން ގޮސް ‪ 24‬ރަޖަބު‬

‫‪1370 (01‬މެއި ‪ )1951‬ގައި ސަރުކާރުގެ‬

‫ރަސްމީލިޔުންތަކުގައި އާ ނިޝާން ބޭނުން ކުރައްވަން ފަށްޓަވައިފިއެވެ‪ .‬މިދެންނެވި އާ ނިޝާން ޢާންމުކޮށް‬

‫ފެނުނީ ޢިއްޒަތްތެރި މެހުމާނުގެ‬

‫ޝަރަފުގައި ބެހެއްޓުނު ގިޑިގޭގައި ހުއްޓައެވެ ‪.‬‬ ‫‪1951‬މެއި ‪ 1‬ގައި ބޭނުންކުރަން ފެށި ރާއްޖޭގެ ދައުލަތުގެ ނިޝާނަށް މައިގަނޑު ބަދަލެއް ނުގެނެސް އޮތުމަށްފަހު‪ ،‬ރާއްޖެއަށް ‪ 26‬ޖުލައި‬ ‫‪ 1965‬ގައި ފުރިހަމަ ސިޔާސީ މިނިވަންކަން ލިބުމާއެކު‪ ،‬ނިޝާނުގެ ތިރީގައި އޮތް ޢަރަބި ޢިބާރާތުން އަލްމަޙްމިއްޔާ އުނިކޮށް "އައްދައުލަތުލް‬ ‫މަޙަލްދީބިއްޔާ" އަށް ބަދަލުކުރެވުނެވެ‪ .‬އަދި ދައުލަތުގެ ނިޝާން‪ ،‬ސަރުކާރުގެ ތަންތަނުން‬ ‫ކުރައްސަވާ ކުރެއްސެވުމުގައި އެކިގޮތްގޮތަށް ހުންނާތީ އެކަން އެގޮތަށް ނުވާނެގޮތެއްގެ‬

‫ޗާޕްކުރެއްވުމުގައްޔާއި‪ ،‬ތައްގަޑު ހެއްދެވުމަށް‬

‫މަތީން ހަމަޖެއްސެވުމަށް ސަރުކާރުގެ އިދާރާތަކަށް‬

‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުން ‪ 20‬ފެބްރުއަރީ ‪ 1969‬ގައި އަމުރެއް‪ ،‬ދެންނެވުމެއް ފޮނުއްވިއެވެ‬ ‫ދައުލަތުގެ ނިޝާނާބެހޭ ގޮތުން‬

‫އެއްވެސް ސިފައެއްގައި ސަރުކާރުން ނެރުއްވާފައިވާ އަމުރެވެ‪ .‬މިހާރު‬

‫‪.‬މިއީ މިހާތަނަށް އެނގިފައިވާގޮތުގައި‬ ‫ސަރުކާރުގެ ރަސްމީ ނިޝާނެއް‪،‬‬

‫”‪ “Court of Arms‬ގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރެވޭ މިނިޝާނަށް ފަންސާސް އެތައް އަހަރެއްވެފައިވާއިރު‪ ،‬ނިޝާން‬

‫ފުޅާދާއިރާއެއްގައި‬

‫ބޭނުންކުރެވޭކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫‪Page 121‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ޢަޖާއިބުތައް‬ ‫ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީން (‪)1933‬‬

‫އޭދަފުށީ މިސްކިތުގެ ދެކުނު ފަރާތުން މިސްކިތުގެ ތަންކޮޅެއް ދުރުގައި‬ ‫ރުކެއް އެބަ ހުރެ އެވެ‪ .‬އެރުކަކީ މިހައިރު‬

‫އަޖާބެއްކަހަލަ ދިވެހި‬

‫މެދުފަންތީގެ ރުކެކެވެ‪ .‬އެރުކުގެ ކޮންމެ އެތެއް‬

‫އައިސް އެތް ފަޅައިގެން ދާއިރު‪ ،‬އެތުގެ ތެރޭގައި ހުންނަނީ ކުޑަ ކުޑަ ދިވެހި ރުކެކެވެ‪ .‬ދެން މި‬ ‫ކުޑަ ރުކުގެ ފަންތައް ވެސް ރީތިކޮށް ފޮޅެމުން‪ ،‬ހެދެމުން ގޮސްފައި‪ ،‬އެ އެ އެތް‬

‫ހިކިގެން‬

‫ވެއްޓޭއިރު އެތާއި އެކުގައި ވެއްޓި ދެއެވެ‪.‬‬ ‫މި ނޫސް ކިޔުއްވާ ބެއިކަލުންތެރޭގައި‪ ،‬މި ރާއްޖޭގެ މިކަހަލަ އަޖައިބެއް‬

‫ދެނެހުންނެވި ބެއިކަލަކު ވާނަމަ‪ ،‬އެ ވާހަކައެއް މި ނޫހަށް‬

‫ލިޔުއްވައިފިއްޔާއި‪ ،‬މި ޢުންވާނުގެ ދަށުގައި ލިޔުނުމަށް އަޅުގަނޑުމެން އެދިތިބީމު އެވެ ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު މެންނީ އެޑިޓަރުން ‪.‬‬ ‫މަޢުލޫމާތު ‪:‬‬ ‫ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީން(‪). 1933‬އަލްއިޞްލާޙު (ފުރަތަމަ ޢަދަދު‪):‬‬

‫ފުލުހުންގެ ނަމުގެ އުފެދުމާއި މަސައްކަތުގެ ފެށުން‬ ‫ފުލުސް‬ ‫ޝާކިރު‬ ‫ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތީ އިންސާނީ ތާރީޚުހާ ދޮށީ ޚިދުމަތެކެވެ‪ .‬މި ބިމުގައި‬ ‫އިންސާނާ ގާއިމުވެ އުޅެން ފެށިދުވަހުން ފެށިގެންވެސް އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި‬ ‫އަމާންކަން ދެމިއޮންނަން ބޭނުންވާނެކަން ގަބޫލުކުރާބަޔަކު އުޅޭނެކަން‬ ‫ކަށަވަރެވެ‪ .‬މި ބިމުގައި އިންސާނުންގެ އާބާދީ ބޮޑުވެ ގަބީލާތަކަށް ބައިވެ‬ ‫އެބައިމީހުން ބިމުގެ ކަންކޮޅުތަކަށް ފެތުރިގެން ދިއުމުން މި ދެންނެވި‬ ‫އަމާންކަން އޮންނަންޖެހޭ މިންވަރު އިތުރުވެ އެކަމުގައި އެ ގަބީލާއެއްގެ‬ ‫ވެރިއަކަށް ހުންނަ މީހަކަށް އެހީތެރިވާނެ ބަޔަކު އެބައެއްގެ ތެރެއިން‬ ‫‪Page 122‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ނުކުންނާނެކަމީ ޝައްކެތްނެތި އެނގޭ ކަމެކެވެ ‪.‬‬ ‫ފަސްވަނަ ޤަރުނުގައި ފުލުހުންގެ މަސައްކަތަކީ ގަބީލާތަކުގެ ވެރިންނާއި ގައުމުތަކުގެ ވެރިންގެ މަސައްކަތެކެވެ‬ ‫އެވޭލާ ޔޫނާނީންގެ މެޖިސްޓްރޭޓްން އަސީރުން ފުލުހުންގެ ގޮތުގައި ގެންގުޅެފައި‬

‫‪.‬‬

‫ވެއެވެ‪ .‬މިމީހުން ލައްވާ ޕަބްލިކް މީޓިންގ‬

‫ތަކުގައި ކުރައުޑް ކޮންޓްރޯލުކުރުވާ ކުށްވެރިންނާ ކުރިމަތިކުރުވާ ގައިދީން ބެލެހެއްޓުވުމުގެ‬

‫މަސައްކަތްކުރުވައި މީހުން ހައްޔަރު‬

‫ކުރުވާފައިވެއެވެ ‪.‬‬ ‫އެވޭލާ ޗައިނާގެ ޕްރިފެކްޓް ނިޒާމް ތަރައްގީކުރެވި ސިވިލް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަން‬ ‫މައްސަލަތައް ޖަޖަށް ރިޕޯޓްކުރަމުން ގެންދާ އުސޫލުން ޕްރިފެކްޓް‬

‫ގާއިމު ކުރެވިފައިވެއެވެ‪ .‬މިޒަމާނުގައި ފުލުހުން‬

‫އިން މައްސަލަތައް ލޯކަލް‬

‫މެޖިސްޓްރޭޓަށް ހުށައަޅަމުން‬

‫ގެންގޮސްފައިވެއެވެ‪.‬‬ ‫މި ކޮންސެޕްޓްގެ‬

‫ތަރައްގީވެގެން އައިސް އެހެނިހެން‬

‫ދަށުން މަޑުމަޑުން ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތުގައި ޕްރިފެކްޗަރ ސިސްޓަމް‬

‫ސަގާފަތުގެ ތެރެއަށް ވަދެގެން ދިއައީއެވެ ‪.‬‬ ‫އޮގަސްޓަސް ގެ ވެރިކަމުގައި ރޯމްގެ ވެރިކަންކުރާ ރަށުގައި ދިރިއުޅޭ މިލިއަނެއްހާ މީހުން‪ ،‬އޮގަސްޓަސް ‪ 14‬ބިސީއަށް ބަހާލިއެވެ‪.‬‬ ‫ބަހާލައި އެމީހުނަށް ‪ vigiles‬ކިޔާ ނަންދިނެވެ‪ .‬މިމީހުނާއި‬

‫މި ބިސީތައް ބެލެހެއްޓުމަށް އެއްހާސް މީހުންގެ ހަތް ގެމައަށް‬

‫ހަވާލުވެފައިވަނީ އަލިފާނުގެ ހާދިސާ ތަކުން މީހުން ސަލާމަތްކުރުމާއި ރޭގަނޑު ރަށުތެރެ‬

‫ބެލެހެއްޓުމެވެ‪ .‬ބޭނުން ޖެހިއްޖެ‬

‫ހާލަތެއްގައި މިމީހުން ‪ Praetorian Guard‬ޕްރެޓޯރިއަން ގާރޑަށް އެހީތެރިވުމަށް ނެރެއެވެ ‪.‬‬ ‫އެންގަލޯ ސެކްސަން ސިސްޓަމްގައި އިޖުތިމާއީ ހަމަޖެހުމަކީ ނޯމަން އިން އެތަން‬ ‫ތަނުގެ އަމަން ބެލެހެއްޓުމާއި‬

‫ހިފުމާއިހަމައަށް ގާނޫނުގައިވާ ގޮތުގެމަތިން‬

‫ކްރިސްތިއަން ދީނުގެ ރާހިބުންނަށް އާންމުންގެ އަތުންލިބެންޖެހޭ ތަކެތި‬

‫މަތިކޮށްފައި ހުންނަ މީހަކުކުރަމުން އައިކަމެކެވެ‬

‫އަތުލުމަށް ރައިއްޔަތުން‬

‫‪.‬ތަނުގެ އަމަން ގާއިމުކޮށް ބެލެހެއްޓުމަކީ އެންމެ އާންމުގޮތެއްގައި‬

‫މާތްމީހުންނާއި އިއްޒަތްތެރިންގެ ޒިންމާއެކެވެ‪ .‬ގިނަފަހަރަށް‬

‫އެމީހުންގެ‬

‫ގާނޫނު ތަންފީޒުކުރުމަށް ހަވާލުކޮށްފައި ހުންނަމީހަކީ މުސާރައެއް‬

‫ދެވޭމީހެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ލަންޑަންގައި އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ގާނޫނު ތަންފީޒުކުރާ އިދާރާއެއްގެ ގޮތުން މުސާރައެއް ދީގެން މަސައްކަތްކުރީ "ނައިޓްވޮޗްމޭން"‬ ‫އެވެ‪ .‬މިމީހުނަށް އެހީތެރިވުމަށް މުސާރައެއް ނުލިބޭ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ކޮންސްޓަބަލް އިން މަސައްކަތްކުރިއެވެ‪ .‬މިމީހުން‬

‫‪1663‬‬

‫އަހަރާ ޖެހެންދެން މަގުތައް ބެލެހެއްޓުމުގައި މަސައްކަތްކުރިއެވެ ‪.‬‬ ‫މިޒަމާނުގެ ގޮތަށް ފުރަތަމަ ފުލުހުންގެ ލަސްކަރެއް އުފެއްދީ‬ ‫‪Page 123‬‬

‫‪ 1667‬ވަނަ އަހަރު ޕެރިސް ގައި ‪ King Louis XIV‬އެވެ‪.‬‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މެޓްރޯޕޮލިޓަން ޕޮލިސް އެކްޓް ފާސްކުރީ‬ ‫އިންޑިއާގެ ގަދީމުތާރީޚުން ފެންނަގޮތުގައި‬

‫‪ 29‬ވަނަ ދުވަހުއެވެ‬

‫‪ 1829‬ވަނަ އަހަރު ސެޕްޓެމްބަރ‬

‫‪.‬‬

‫‪ Vedic‬ޒަމާނުއްސުރެ ފެށިގެންވެސް ގާނޫނު ތަންފީޒުކުރާ މުއައްސަސާތައް ހުރިކަން‬

‫އެނގެއެވެ‪.‬‬ ‫މުޣަލްގެ ވެރިކަން އިންޑިއާގައި އޮތް ދުވަސްވަރުވެސް ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތް ދީފައިވެއެވެ‬ ‫އިންޑިއާގެ މިޒަމާނުގެ ޕޮލިސިން ކޮންސެޕްޓްގެ ބައްޕައަކީ‬ ‫އެޑްމިނިސްޓްރޭޓިވް އިންސްޓިޓިއުޝަންއެއްގެ ގޮތުގައި‬

‫‪ Kautilya‬އެވެ‬

‫‪.‬‬ ‫‪. Mauryan Epire‬ގެ ދުވަސް ވަރު‬

‫ޕޮލިސް ޑިޕާޓްމަންޓް ފުރިހަމައަށް މަސައްކަތް ކުރަން ފަށާފައި ވެއެވެ‬

‫‪.‬‬

‫އިނގިރޭސީންގެ އަޅުވެތިކަމުން ‪ 1948‬ވަނަ އަހަރު މިނިވަންކަން ލިބެދެން އިންޑިއާގައި އިސްތިޢުމާރީ ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތްއޮތެވެ‪.‬‬ ‫ނުވަތަ އޮތީ އިމްޕީރިއަލް ޕޮލިސް‬

‫ސާރވީސް އެވެ‪ .‬އިންޑިއާއަށް މިނިވަންކަން ލިބުމާއެކު އިންޑިއާގައި‬

‫ބަދަލުގައި ބަހާރަތިޔާ ޕޮލިސް ސޭވާ (އިންޑިއަން‬ ‫ސިރީ ލަންކާގައި ޕޮލިސްގެ‬

‫ޕޮލިސް ނުވަތަ‬

‫އުފެދިގެން ދިއައެވެ‬

‫ޚިދުމަތް ފެށުނީ ‪ 1602-1658‬ވަނަ އަހަރު ޑަޗް މީހުން ސިރީ ލަންކާގެ ޖަފަނާ‬

‫އިސްތިއުމާރުކޮށްގެން ތިބި ދުވަސްވަރުއެވެ‪ .‬ކޮލަމްބޯގެ ޑިސާވާ‬ ‫ގައި ޑަޗް އޮފިޝިއަލުން‬

‫‪0‬‬

‫‪)IPS‬‬

‫އިމްޕީރިއަލް ޕޮލިސްގެ‬

‫‪ 1659‬ވަނަ އަހަރު‬

‫‪ 1797‬ވަނަ އަހަރު‬

‫ބެލުމުގެ ދަށުން ފުލުހުންގެ މަސައްކަތް ކުރަންފެށިއެވެ‪.‬‬

‫އަހަރު ފުލުހުންގެ މަސައްކަތްތައް ސާފުކޮށް ކަނޑައެޅި ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތް‬

‫‪.‬‬

‫‪1796‬ފެބުރުއަރީ ‪ 16‬ގައެވެ‪ .‬އެއަށް ފަހު‬

‫ދުވަސްކޮޅެއްވަންދެން އިނގިރޭސި އަސްކަރީ ބާރުތަކުން ސިލޯނުގައި ލޯ އެންޑް އޯޑަރ ބެލެހެއްޓުމަށްފަހު‬

‫‪ 15‬ޑިވިޝަން ބަހާލެވި‬

‫ކޮލަމްބޯ މުނިސިޕަލް‬

‫މުސާރަ ދިނެވެ‪ .‬މިއީ ފުލުހުން ގެ ފެށުންކަމުގައި ބެލިދާނެއެވެ‬

‫ޑަޗް އިސްތިޢުމާރު ބަލިކޮށް އިނގިރޭސި އިސްތިޢުމާރު ސްރީލަންކާއަށް ވެރިވެގަތީ‬ ‫އޮފީސް އޮފް ދަ ފިސްކަލް އުފެއްދުމަށްފަހު އެ އޮފީހުގެ‬

‫ޕެނިސިއުލާ‬

‫‪Disawa of Colombo‬ގައި ‪ Hulfsdorp‬ހަލްފްޓްސްޑޯޕް‬

‫އެސަރަހައްދުގައި ޕޮލިސް ސްޓޭޝަންތައް ހިންގިއެވެ‪.‬‬

‫ކައުންސިލުން ރޭގަނޑު ރަށުތެރެ ބަލަހައްޓާ މީހުންނަށް‬

‫‪.‬‬

‫‪ 1805‬ވަނަ‬

‫ދޭންފެށުނެވެ‪ .‬އަދި ‪ 1806‬އަހަރު ކޮލަންބޯ ސިޓީ‬ ‫‪.‬‬

‫އެޑިވިޝަންތަކަށް ކޮންސްޓެބަލް އައްޔަން ކުރެވުނެވެ‬

‫ސްރީލަންކާގައި މިޒަމާނުގެ ފުލުހުންގެ ފެށުނު ތާރީޚެއް ކަމުގައި ބަލަނީ ‪ 1866‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 3‬ވަނަ ދުވަހެވެ ‪.‬‬ ‫ސިލޯނުގައި ފުރަތަމަ ޕޮލިސް ސްޓޭޝަންއެއް ހެދީ ޑަޗް މީހުންނެވެ‪ .‬އެމީހުން ޕޮލިސް‬ ‫ވަދެވެން ހުންނަ މަގުގައާއި ފޯޓާއި‬

‫ޕެޓާއާ ގުޅޭ ހިސާބުގައާއި އަދި ޕެޓާގެ‬

‫‪ Kayman’s Gate‬ކޭމަންސް ގޭޓް ގައެވެ ‪.‬‬

‫ދުނިޔޭގެ އެހެން ގައުމުތަކުގައިވެސް އެގައުމުތަކުގެ އަމަން ބަލަހައްޓާނެ ބަޔަކު‬ ‫ތެރޭގައިވެސް އަމަން‬

‫ސްޓޭޝަން ހުޅުވީ ފޯޓަށް އުތުރުފަރާތުން‬

‫ހުރިހާ ޒަމާނެއްގައިވެސް ތިބިހެން ދިވެހިން‬

‫ބަލަހައްޓާނެ ބަޔަކު ތިބޭނެކަމީ ކަށަވަރުވެ އެނގޭކަމެކެވެ‪ .‬އެކި ދުވަސްވަރު‬

‫އެކިނަމުގައެވެ‪ .‬އެކި‬

‫ސިފަސިފައިގައެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރަކާއި އެދުވަސްވަރެއްގެ ޙާލަތާއި ގުޅޭ ގޮތުންނެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 124‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަޅުގަނޑުމެން ތެރޭގައި ކުރީޒަމާނުގެ ތާރީޚަކީ އަދި ނޭގުމުގެ ތެރޭގައިވާ އެއްޗެކެވެ ‪.‬ކަމެއް ފެށިގެން އައިގޮތް އެނގެން އޮތުމުގެ‬ ‫އިތުރުން ރާއްޖެ އުފެދިގެން އައި ދުވަސްވަރަކާއި އިންސާނުން މިބިމުގައި ދިރިއުޅެން ފެށި ދުވަސްވަރަކާއި‬ ‫ވަޒަންވެރިވި ބަޔަކާއި މިބިމުގައި ދިރިއުޅެމުން‬

‫މިބިމުގައި ފުރަތަމަ‬

‫އަންނަ އެންމެހާ ކަތުންނަށް ދިވެހިންނޭ ކިޔާ ނަންދިން ދުވަސްވަރަކާއި‬ ‫މަޢުރޫފުކޮށް ވެރިކަންހިންގާ އުޅުނުބަޔަކާއި އެބައިމީހުން‬

‫ނަންދެވުނުގޮތަކާއި މިބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އެކިދުވަސްވަރު އަމުރު‬

‫ވެރިކަން ކޮށް އުޅުނުގޮތަކާއި އެމީހުނަށް އެހީތެރިވެ ދިން މީހުނަށް ކިޔާ އުޅުނު‬

‫ނަންނަމާއި މިފަދަ ގިނަކަންތައް އަދި ވަނީ‬

‫ތަޙުގީގުގެ މަރުޙަލާގައެވެ ‪.‬‬ ‫އައިސް ގޮޑުވި ގޮތަކާއި އެދުވަސްވަރަކާއި‬

‫އަޅުގަނޑު މިމަޒުމޫނުގައި މަސައްކަތްމިކުރަނީ ދިވެހިންތެރެއަށް "ފުލުހުން" މިބަސް‬

‫މިބަހުގެ އަސްލު އުފެދިގެން އައި ބަހަކާއި މިބަހުން މާނަކުރެވޭ އެއްޗެކާއި މިކަންކަމުގެ މައްޗަށް "އަޅުގަނޑުގެ ހަމަ އިސްކޮޅުން"‬ ‫ބަލާ ލެވޭތޯއެވެ‪ .‬މި މަޒުމޫނުގެ އަލީގައި މި‬

‫ކޮންމެވެސް‬

‫މައުޟޫޢުގައި އަޅުގަނޑުގެ ފަހުން މަސައްކަތްކުރައްވާ ބޭފުޅަކަށް‬

‫ވަރެއްގެ ކުރިމަގެއް ފެނިގެން ހިގާދާނެ ކަމުގެ ޔަގީންކަމާއި އުންމީދުގެ އަލިކަމުގެ ތެރޭގައެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިންތެރޭގައި ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތް ފެށިގެންއައީ ‪ 1933‬މާޗް ‪ 29‬ވަނަ ދުވަހު ރައިއްޔަތުންގެ މަޖުލިސް‬ ‫ގާނޫނަކުންނެވެ‪ .‬މާލޭގައި ފުލުހު މީހުން ބޭތިއްބުމާބެހޭ‬

‫ގާނޫން އެވެ‪ .‬ގާނޫނުގެ ނަމުންވެސް ކަނޑައެޅި އެނގޭފަދައިން‬

‫ވަނަ އަހަރު އުފެދިގެން މިއައި ގާނޫނަކީ ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ރަށްތަކަކަށް‬ ‫ވެރިކަންކުރާ ރަށް‬

‫އިން ފާސްކުރި‬ ‫‪1933‬‬

‫ޢާންމުވެފައިވާ ގާނޫނެއް ނޫނެވެ‪ .‬ހަމައެކަނި ރާއްޖޭގެ‬

‫ކަމުގައިވާ ފުރަ މާލެއަށް ޚާއްސަވެ ކަނޑައެޅުނު ގާނޫނަކުން އުފެދިގެން އައި‬

‫ބައެކެވެ‪.‬‬

‫މިހިސާބުން އަޅުގަނޑުގެ ހިތުގައި އުފެދުނު ސުވާލަކީ އެހެންވެއްޖިއްޔާ އޭގެ ކުރިގައި މާލޭގައި އަމަން ގާއިމު ކުރުމުގެ މަސައްކަތް‬ ‫ކުރި ބާވައެވެ‪ .‬ނުވަތަ އެމަސައްކަތް ކުރީ ކޮންބަޔަކު ކިހިނެއް ބާވައެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ ރަށްތަކުގައި އަމަން ބެލެހެއްޓުމުގެ މަސައްކަތް‬ ‫ކުރީ ކޮންބައެއް ކިހިނެތްބާވައެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖޭގެ އެވޭލާ ތާރީޚުން އެނގޭގޮތުގައި އުތީމު ރަދުން ޕޯޗްގީޒު މީހުންގެ އަތްދަށުން‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ ސަލާމަތްކުރެއްވުމުގެ‬

‫ކުރިންވެސް ރާއްޖޭގެ ވެރިކަން ރަމަތަކުރެއްވުމުގައި "ހަވަރު" ވެއެވެ‪ .‬މި ހަވަރު ދަރަޖަތަކަކަށް ބަހައި އެކި ވަރު ތަކަށް ވަކިވަކި‬ ‫ނަން ދެއްވާ ކަންކަން ހަވާލުކޮށްފައިވެއެވެ ‪.‬މިވިސްނުމުން ވިސްނައިފިނަމަ ރާއްޖޭގައި ފުރަތަމަ ފުލުހުންގެ މަސައްކަތްކޮށްފައިވާނީ‬ ‫ހަވަރު ބެހޭ ވަރުތަކުގެ ތެރެއިން އެވަގުތަކަށް‬

‫އެކަމާއި ވެރިކަމުގެ ފަރާތުން މަތިކުރައްވާފައިވާ ވަރެކެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގެ‬

‫އަމަން ބަލަހައްޓަވާފައިވާނީވެސް މިދެންނެވި ހަވަރުގެ ތެރެއިން‬

‫ރައްތަކުގެ‬

‫ކަންގަތިކޮއްޔަކުން ނުވަތަ އެނޫންވެސް ދަރަޖައަކުން ދަރަޖަ‬

‫ދެއްވައިފައިވާ މީހަކު ކަނޑައަޅާ ބައެކެވެ‪ .‬ނުވަތަ މަޖުލީހަށް އަރުވައި ކަލޭފާނުކަމެއް ނުވަތަ ކަލޭގެ ކަމެއް ނޫނީ ތައްކާނު ނޫނީ‬ ‫ތައްޚާނު ކަމެއް ދެއްވާފައިވާ ބައެކެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު އަޑުއަހާފައިވާ ގޮތުގައި ނަވާރަސަތޭކަ ތިރީގެ‬

‫އަހަރުތަކުގައާއި ސާޅީހުގެ އަހަރުތަކުގައިވެސް މާލޭގެ އަވަށް ތަކުގައި‬

‫"ހިނގާމީހުން" ނޭ ކިޔާ ބަޔަކު ސަރުކާރުން ލައްވާފައި ތިބެއެވެ‪ .‬މާއިހު އެވޭލާ ޒަމާނުގައި ރޯމުގައި ވިޖިލް އުފެދިފައިވާ ގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 125‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަދި ‪ 1663‬އަހަރާއި ޖެހެންދެން ލަންޑަން ގައި "ނައިޓް ވޮޗް" އުފައްދާފައިވާ ގޮތަށެވެ‪ .‬ނޫނީ‬

‫‪1659‬ވަނަ އަހަރު ކޮލަމްބޯ‬

‫މުނިސިޕަލް ކައުންސިލުން ރޭގަނޑު ރަށުތެރެ ބަލަހައްޓާ މީހުންނަށް މުސާރަ ދީގެން ގެންގުޅުނު ގޮތަށެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު އަޑުއަހާގޮތުގައި މާލޭގެ އަވަށްތަކުގައި ހިނގާމީހުން ތިބިއިރު އެމީހުންގެ‬ ‫މީހުން އެއަވަށެއްގެ އަވަށު‬

‫ހޮޓަލުން ސައިބޮއިގެން ނުކުމެ ފަތިސްނަމާދު ބަންގިގޮވަންދެން ރަށުތެރޭގައި‬

‫އެއަވަށެއްގައި ހިނގުމެވެ‪ .‬މިމީހުންގެ މަސައްކަތަކީ‬

‫އެއަވަށެއްގެ ބަޔަކު‬

‫އެއް އަވަށެއްގެ ބަޔަކު އަނެއް އަވަށަކަށް ރޭގަނޑުގެ ދަންވަރުގެ‬

‫ވަގުތުތަކުގައި ގޮސްއުޅޭތޯ ބެލުމާއި ގޭގެއިން ވައްކަންކުރޭތޯ ބެލުމާއި ހިލޭ‬ ‫ދެމީހަކު ބައްދަލުކޮށް‬

‫މަސައްކަތަކީ ރޭގަނޑު އެގާރަޖެހުމުން އެ‬

‫އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން ނޫނީ އެއްޖިންސުގެ‬ ‫ފެނިއްޖެނަމަ އެބައެއްގެ ރިޕޯޓް‬

‫ނަހަމަ ގުޅުން ހިންގާތޯ ބެލުންފަދަ ކަންކަން ބަލައި އެފަދަކަމެއް‬

‫އަވަށުވެރިގެއަށް ފޮނުވުމެވެ‪ .‬ރޭގަނޑު ދަންވަރަކު މީހަކު ވިހަން ތަނަށް އަރައިގެން ފޫޅުމަޔަކު ހޯދަންވިއަސް ނުވަތަ އެދުރުބޭކަލަކު‬ ‫ހޯދަންވިއަސް ނޫނީ މީހަކު މަރަށް ހާޟިރުވެގެން‬

‫އަނެކަކަށް އަންގާލަންވިއަސް ގެއިން ބޭރަށް ނުކުމެވޭނެ ގޮތެއް ނޯވެއެވެ‬

‫ކޮންމެހެން ނުކުންނަން ޖެހިއްޖެ ހާލަތެއް އަތުވެއްޖެނަމަ އެމީހަކު‬

‫ނުކުންނަންޖެހޭނީ އަލިކަމެއް ހިފައިގެންނެވެ‪ .‬އެޒަމާނަކީ‬

‫މިޒަމާންފަދައިން އެލެކްޓަރިކް ޓޯޗް ގެންގުޅޭ ޒަމާނެއްނޫނެވެ‪ .‬ގޭދޮރު ހިއްލާލާފައި ޖެހިގެން‬ ‫ދާންޖެހޭނީ އަތްބައްތިއެއް‪،‬‬

‫ހުންނަގޭގެ މީހަކަށް ގޮވާލަންވިއަސް‬

‫ފުޅިބައްތިއެއް ފަސްލޭނު ބައްތިއެއް​ް​ް ނޫނީ ފާނޫޒެއްފަދަ އެއްޗެއްގެ‬

‫އެންމެ ފުރަތަމަ ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތް‬

‫‪.‬‬

‫އަލިކަންހިފައިގެންނެވެ‪.‬‬

‫މިރާއްޖޭގައި ފެށިގެން އައި ދުވަސްވަރަކާއި ޚިދުމަތް ދެމުން އައި އުސޫލެއް‬

‫ތާރީޚުން‬

‫ސާފުކޮށް ފެންނަން ނެތްނަމަވެސް މިދެންނެވުނީ މިޒަމާނުގެ ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތް ފެށިގެން އައި ގޮތްކަމުގައި ވުމަކީ އެކަށީގެންވާ‬ ‫ކަމެކެވެ ‪.‬‬ ‫ފުލުހުންގެ ޚިދުމަތުގެ ދޮށިކަން ފުލުހުންގެ ނަމުގެ ސިލްސިލާ ދެމެމުން އައިސްފައިވާ ގޮތަށް ބަލާލުމުން އިހުސާސް ކުރެވެއެވެ‬ ‫މިދިގު ޒަމާންވެގެން ދިއައިރުވެސް އަދި މިނަން އެއްބަހުން އަނެއްބަހަށް‬

‫‪.‬‬

‫ނަގުލުވަމުން ދިއުމުގައިވެސް މިނަމަށް ނުވަތަ‬

‫މިޚިދުމަތުގެ ބާވަތަށް ބޮޑު ބަދަލުތަކެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ‪ .‬ފުލުހުންނަކީ އަބަދުވެސް އާންމުންނަށް ޚިދުމަތްކުރުމަށާއި ގާނޫނީ‬ ‫ބާރު ދެމެހެއްޓުމަށާއި ކުށްކުރާ މީހުން ހިފާ ހައްޔަރުކޮށް އެކަން ޙައްލުކުރުމަށް ތިބޭ ބަޔެކެވެ‪.‬‬ ‫"ޕޮލިސް" މިބަސް އިނގިރޭސި ބަހަށް އައިސްފައިވަނީ ފްރެންޗް ބަހުންނެވެ‪ .‬ފްރެންޗް ބަހަށް‬

‫މިލަފުޒު އައިސްފައިވަނީ ލެޓިން‬

‫ބަހުގައި ބޭނުންކުރާ ‪ politia‬މި ލަފުޒުންނެވެ‪ .‬ޕޮލިޝިއާ މި ލަފުޒު ލެޓިނަށް އައިސްފައިވަނީ އެވޭލާ ޔޫނާނީ ލަފުޒެއްކަމުގައިވާ‬ ‫‪polis‬އިންނެވެ‪ .‬ދިވެހި ބަހަށް ފުލުސް މިބަސް އައިސްފައިވާ ކަމަށް ގަބޫލުކުރެވެނީ އުރުދޫ ބަހުން ނުވަތަ ހިންދީ‬

‫ބަހުންނެވެ‪.‬‬

‫ހިންދީ ބަހުން ނުވަތަ އުރުދޫ ބަހުން (پىنُس ) ‪ पुलिस‬ފުލުހުންނަށް ކިއާކަމަށް އަޅުގަނޑަށް އެގިފައިވަނީ ޕުލިސް މިހެންނެވެ ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ބަހަށް މިބަސް އައުމުން ދިވެހިންގެ އަޑުތަކާ ގުޅޭގޮތަށް ޕަވިޔަނި ފާފުއަކަށް ބަދަލުވުމުން ފުލުސް ކިޔުނީއެވެ‪ .‬އަދި ފުލުސް‬ ‫މިނަން އެކަހަރި ނަމަކަށް ބަދަލުކުރުމަށްޓަކައި ސުކުން ކުރެވިގެން އަންނަ ސީނު ހ އަށް ބަދަލުކުރެވުނީއެވެ‪ .‬ރަސް ރަހެއް މީސް‬ ‫‪Page 126‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މީހެއް ކިއާ އުސޫލުންނެވެ‪ .‬އަދި މިނަން ގިނަކުރުމަށްޓަކައި ހ ގައި އުބުފިލި ޖަހާ ނ ގައި ސުކުންކޮށް‬

‫ފުލުހުން ކިއުނީއެވެ‪.‬‬

‫ރަހުން‪ ،‬މީހުން ކިޔާ އުސޫލުންނެވެ‪.‬‬ ‫ބެލެހެއްޓުމުގެ މަސައްކަތަށް ކިޔާ ނަމެވެ‪.‬‬

‫އެހެންގޮތަކަށް ދަންނަވަނީނަމަ "ފުލުސް" މިއީ މަސައްކަތުގެ ނަމެކެވެ‪ .‬އެއީ އަމަން‬

‫އެމަސައްކަތްކުރާމީހަކީ ފުލުހެކެވެ‪ .‬ފުލުހުންނަކީ އަމަން ބެލެހެއްޓުމުގެ މަސައްކތްކުރާ މީހުންގެ‬

‫ޖަމާއަތެކެވެ‪ .‬ނުވަތަ އަމަން‬

‫ބެލެހެއްޓުމުގެ މަސައްކަތްކުރާ ޖަމާއަތެއްގެ މީހުނަށް ކިޔާނަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މިރޮގުން ވިސްނާއިރު ހިތުގައި އުފެދޭ‬

‫ސުވާލެއް ވެއެވެ‪ .‬އެއީ‪ ،‬ދިވެހިންތެރޭގައި ކޮންމެވެސް ސިފައެއްގައި އަދި‬

‫ނަމެއްގައި އަމަން ބަލަހައްޓެމުގެ މަސައްކަތް ކުރެވެމުން އައިސް‬

‫ކޮންމެވެސް‬

‫އައިސްވަނިކޮށް އެމަސައކްތުގައި ގާނޫނީ ސިފަޖެހެމަށް ދިމާވި‬

‫ވަގުތު އެއްވެސް ސިފައެއްގައި ދިވެހިންނާ ގުޅުމެއްނެތް ނަމެއް މިމަސައްކަތައް ޚިޔާރުކުރީ ކީއްވެތޯ ކުރެވޭ ސުވާލެވެ‪ .‬އެސުވާލުގެ‬ ‫ޖަވާބުގައި އަޅުގަނޑަށް‬

‫ދެންނެވެންއޮތީ‪ ،‬އިންސާނާގެ ޠަބީޢަތުގައި ހުންނަ ކޮންމެ އައުކަމެއް‬

‫ދިވެހިންވެސް އެއްކިބާ ވެގެންނުވާ ވާހަކައެވެ‬

‫ބަލައިގަތުމުގެ ސިފައިން‬

‫‪.‬ދިވެހިން ގާނޫނުގެ ތެރެއަށް ވަދެގެން ދިއަ ދުވަސްވަރަކީ ދިވެހިންނަށް‬

‫އިނގިރޭސީންގެ ނުފޫޒު އެންމެ ބޮޑަށް ފޯރާފައިވާ އަދި ފޯރަމުން ދިއަ‬

‫ދުވަސްވަރުކަމަށް ދެންނެވުމެވެ‪ .‬އަދި ގާނޫނު އެކުލަވާލި‬

‫ކޮމެޓީގައި ހިމެނިވަޑައިގެންނެވި ގިނަ ބޭފުޅުންނަކީ ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް އިނގިރޭސި ތާއުލީމު ހާސިލުކުރައްވައިގެން ތިއްބެވި‬ ‫ބޭފުޅުންނަށްވެފައި އެބޭފުޅުންނަށް މިޚިދުމަތްދެވެމުން އަންނަނިކޮށް ފެނިވަޑައިގެންފައިވާ‬ ‫ނަމުން ކިއެމުން އަންނަ އަޑު‬

‫ތަންތަނުގައި މިޚިދުމަތަށް "ޕޮލިސް" ގެ‬

‫އިވިވަޑައިގެންފައި ވުމެވެ‪ .‬އެބޭފުޅުންނަކީ އެދުވަސްވަރުގެ ސިލޯނާއި‬

‫އިންޑިއާއަށް ފަރިތަ‬

‫ބޭފުޅުންނަށް ވުމާއި އިނގިރޭސީންގެ ނުފޫޒު އެތެރެވަރިއަށް ފޯރާފައިވާލެއް ބޮޑުކަމެވެ‪.‬‬

‫ސްކައުޓުންނާއި މިހަރަކާތުގެ މައިގަނޑު މަޤްޞަދު‬ ‫މުޙައްމަދު ޒަޔާން ޢަބްދުﷲ‬ ‫ދުނިޔޭގައި އިންސާނުން ދިރިއުޅުން ބިނާކުރުމަށް ތަފާތު އެކިކަހަލަ ހުނަރު ތަކާއި‬ ‫ޙަރަކާތްތައް ދަސްކުރުމަކީ ވަރަށް ބޭނުންތެރިކަމެކެވެ‪ .‬ސަބަބަކަށް ވަނީ‬ ‫ހުނަރުތަކާއި ގޮތްތައް ނޭނގުމުގެ ސަބަބުން ދިރިއުޅުމުގައި ތަފާތު‬ ‫އުނދަގޫތަކާއި ކުރިމަތިލާންޖެހުމެވެ‪ .‬މި ޙަޤީޤަތް މިވަނީ‬

‫މިފަދަ‬ ‫އެކި ގޮތްގޮތުން‬

‫ޚުދު އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫މުޖުތަމަޢުންވެސް ފެންނަން ފަށަފައެވެ‪ .‬މި ކަމުގެ ސަބަބުން އަޅުގަނޑުމެން އާދަކާދަޔާއި‬ ‫ސަޤާފަތަށް ސީދާ ގޮތުންނާއި ނުސީދާ‬

‫ގޮތުން ބުރޫ އެރުމަކީ އެތައް މާހިރުންނެއް‬

‫އެއްބަސްވެލައްވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 127‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިންނަކީ ކުރީން ދުނިޔޭގެ އެތައް ޤައުމަކުން‬

‫ޒިޔާރަތްކުރެއްވި ތާރީޚު ދިރާސާކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅުން އެ ބޭފުޅުންގެ‬

‫ގަލަންތަކުން ލިޔުއްވަމުން ގެންދެވީ ދިވެހީންގެ އުފެއްދުންތެރިކަމާއި ހުނަރުވެރިކަމުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬ވީމާ އަޅުގަނޑުމެން އެ ޝަރަފާއި ނަސީބު‬ ‫ދެމިއޮތުމަށް ބޭނުންނަމަ މިފަދަ ހުނަރުތައް ދަސްކުރުމަކީ ވަރަށް ބޭނުންތެރިކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫މިގޮތުން ދެންމެ ދެންނެވިފަދައިން މި ހުނަރުތައް ދަސްކުރުމަށް އެންމެ ބޮޑަށް ބާރުއަޅާ އަދި އެހީތެރިވެދެއްވާ‬

‫ބައިނަލްއަޤްވާމީ ޖަމިއްޔާއަކީ‬

‫ސްކައުޓް ޖަމިއްޔާއެވެ‪ .‬މި ޖަމިއްޔާގެ ބާނީއަކީ ރޮބަރޓް ސްޓެޕެންސަން ސްމިތު ބޭޑެން ޕަވަލް ނުވަތަ ) ‪ ( BP‬އެވެ ‪.‬ސްކައުޓްގެ ޙަރަކާތް‬ ‫މީގެ ޤަރުނެއްހާ ކުރިން ފެށިފައިވިޔަސް މި ޙަރަކާތް‬

‫ރާއްޖެއަށް ތަޢާރުފްކުރެވުނީ މީގެ ބައިޤަރުނެއްހައި ދުވަސްކުރިން‬

‫‪ 1950‬ގައެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް ރަސްމީގޮތުން ރަޖިސްޓްރީ ކުރެވުނީ ‪ 30‬މެއި ‪ 12 ( 1956‬ޝައްވާލް ‪ ) 1375‬ވަނަ އަހަރުގައެވެ‪.‬‬ ‫މި ޙަރަކާތް ދިވެހިރާއްޖެއަށް‬

‫ޝަރަފްލިބިލެއްވީ ޙަސަން‬

‫ތަޢާރަފް ކުރެއްވުމަށް ފަހު އެންމެ ފުރަތަމަ ކޮމިޝަނަރ އެއްގެ މަތިވެރި‬

‫އަލިދީދީއަށެވެ‪ .‬އަދި އެންމެ ފުރަތަމަ ގުރޫޕަކީ މަޖީދިއްޔާ ސްކޫލެވެ‪ .‬އެންމެ ފުރަތަމަ ކޭމްޕެއް ބޭއްވުނީ ‪ 4‬ދުވަހުގެ މުއްދަތަކަށް ‪ 28‬އެޕްރީލް‬ ‫‪ 1965‬ގައެވެ‪ .‬ސްކައުޓް ޙަރަކާތުގެ އެންމެ‬

‫ފުރަތަމަ މަރުޙަލާ ކަމުގައިވާ ކަބްސްކައުޓް ކުދިން އެންމެ ފުރަތަމަ‬

‫ފަހަރަށް ހުވާ ކުރުމުގެ‬

‫ޖަލްސާއެއް ބޭއްވިފައިވަނީ ‪ 18‬ޖޫން ‪ 1963‬ގައެވެ‪.‬‬ ‫ސްކައުޓުންގެ ޙަރަކާތް ބަޢިނަލްއަޤްވާމީ މުޖުތަމައަށް ފެތުރިގެން ގޮސް ވަނީ ދުނިޔޭގައި‬

‫އޮތް އެންމެ މެމްބަރުން ގިނަ އެއް ޖަމިއްޔާއަށް‬

‫ވެފައެވެ‪ .‬މީގެ ހެތްކެއްގެ ގޮތުން އަޅުގަނޑުމެންގެ މި ކުޑަކުޑަ މި ދިވެހިރާއްޖެވެސް ފުދެއެވެ‪ .‬އެތައް‬

‫ސަތޭކަ ގްރޫޕެއްގައި އެތައް ހާސް‬

‫ސްކައުޓުންނެއް ދަނީ ހަރަކާތްތެރިވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ސްކައުޓު ޙަރަކާތުގެ އެންމެ ބޮޑު މަޤްޞަދަކީ ކުދިން ޅަފަތުގައި‪ ،‬އެކުދިންގެ މުސްތަޤްބަލް ބިނާކުރުމަށް ކޮންމެހެން އެނގެންޖެހޭ ހުނަރުތަކާއި‬ ‫މަސައްކަތްތައް ދަސްކޮށްދީ އެ ކަންތައްތަކަށް ހޭލުންތެރިކުރުވުމެވެ‪ .‬ސްކައުޓް ހަރަކާތް ޙަޤީޤަތުގައި ތަޢާރަފް ކުރުމުގެ ބޭނުމަކީވެސް މީއެވެ‪.‬‬ ‫ވީމާ މި ޙަރަކާތް ވެގެންދިޔައީ އެތައް ކުދިންނެއްގެ ލޯތްބާއި ޝަޢުގުވެރިކަން ދަމައިގަތް ޙަރަކާތެއްގެ ގޮތުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގައި ޗީފް އޮފް ސްކައުޓް ނުވަތަ ސްކައުޓުންގެ އެންމެ އިސްވެރިޔާގެ މަޤާމުގައި ހުންނަވާނީ ދައުލަތުގެ އެންމެ‬ ‫ނުވަތަ އެހެންގޮތަކަށް ބުނަނީ ނަމަ ރައީސެވެ‪ .‬މި ގޮތުން‬

‫އިސްވެރިޔާއެވެ‪.‬‬

‫ކޮންމެ ފަހަރަކު ރާއްޖޭގެ ވެރިޔަކަށް ހުންނަވާ ބޭފުޅެއް ބަދަލުވެއްޖެނަމަ‬

‫މި‬

‫މަޤާމްވެސް ދާނީ ބަދަލުވެގެންނެވެ‪ .‬ސްކައުޓަކަށް ދިވެހިރާއްޖެއިން އެންމެ މަތީ ލަޤަބެއް ނުވަތަ ބެޖެއްގެ ގޮތުން އެރުވެނީ އެއިރަކު ރާއްޖޭގެ‬ ‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ މަޤާމުގައި ހުންނަވާ ބޭފުޅަކު ދެއްވާ ޕެރެޒިޑެންޓް ސްކައުޓް ބެޖެވެ‪.‬‬ ‫މިޔަދު ސްކައުޓުންނަކީ ބައިނަލްއަޤްވާމީ ގޮތުން‬

‫އެތައް މަތީ ވަނަތަކެއް ހޯދާފައިވާ ބައެކެވެ‪ .‬މިގޮތުން ރާއްޖޭގައި ކުޅަދާނަ‬

‫ސްކައުޓުންނެއް ވަނީ އުފެދިފައެވެ‪ .‬ގެލެންޓްރީ އެވޯޑް ފަދަ‬

‫ހިތްވަރުގަދަ‬

‫މަތީ އެވޯޑް ތަކެވެ‪ .‬މިހިރަ މިހިރަ ކަންކަމުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދޭހަވަނީ‬

‫ސްކައުޓުންގެ ބޭނުންތެރިކަމެވެ‪.‬‬ ‫ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ ސްކައުޓުންނަށް ތި‬

‫އަޒުމުގައި ކުރިޔަށް ދިޔުމަށް އަޒުމްކަނޑައެޅުމަށް ގޮވާލަން އަދި އިތުރު‬

‫ކާމިޔާބީއާއި އުފާވެރި‬

‫ދުވަސްތަކަކަށް އެދެމެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 128‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޤައުމީ ކުތުބުޚާނާ‬ ‫އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް (‪)2007‬‬ ‫ދިވެހި ރާއްޖޭގައި ރަސްމީ ހައިސިއްޔަތެއް ލިބިދޭ‬ ‫ހުޅުވުނީ‬

‫ގޮތުގައި ކުތުބުޚާނާއެއް‬

‫‪1945‬ވަނަ‬

‫އަހަރުއެވެ‪ .‬މި ކުތުބު ޚާނާ ހުޅުވިފައިވަނީ‬ ‫ސްޓޭޓް ލައިބްރަރީ''ގެ ނަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫ވުޖޫދަށްގެންނެވީ‬

‫''‬

‫ކުތުބުޚާނާ‬

‫ސުމުއްވުލްއަމީރު މުޙަންމަދު‬

‫އަމީން ދޮށިމޭނާކިލެގެފާނެވެ‪.‬‬

‫އޭރު އެކިލެގެފާނު‪،‬‬

‫ހުންނެވީ ޑިޕާޓްމަންޓް އޮފް އެޑިޔުކޭޝަންގެ‬ ‫އެންމެ އިސްވެރިއެއްގެ ގޮތުގައެވެ ‪.‬‬ ‫ތިން އަހަރު ފަހުން‪،‬‬

‫‪1948‬ވަނަ އަހަރު‬

‫ސްޓޭޓް ލައިބްރަރީ''ގެ ނަން‬

‫''‬

‫މަޖީދީ ލައިބްރަރީގެ‬

‫ނަމަށް ބަދަލު ކުރެއްވި އެވެ‪ .‬މަޖީދީ ލައިބްރަރީ ކިޔުމުން މި ލައިބްރަރީގެ ނަން އެ‬

‫ނިސްބަތްވަނީ އަލްއަމީރު ޢަބްދުލްމަޖީދު‬

‫ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނުގެ ނަންފުޅަށެވެ ‪.‬‬

‫‪1948‬ން ފެށިގެން ގާތްގަނޑަކަށް ތިރީހަކަށް އަހަރުގެ ދިގު ޒަމާންތަކެއްގައި‪ ،‬ލައިބްރަރީ ހިނގަމުންދިޔައީ ދާދި އެއް ކަހަލަ‪،‬‬ ‫ފިޔަޅުތަކެއްގެ މަތީގައެވެ ‪.‬‬

‫އެއަށް ފަހު މަޑުމަޑުން ޒަމާނީ ލައިބްރަރީއެއްގެ ސޫރަ މި ލައިބްރަރީން ފެންނަން ފެށިއެވެ‪ .‬ކުރިޔަށް‬ ‫އެވެ‪ .‬ދިރުމެއް ހަރަކާތްތެރިކަމެއް ދައްކަން ފެށި އެވެ‪ .‬ތަނުގެ ވަސީލަތްތައް ތަރައްޤީ ކުރުމެވެ‪.‬‬

‫ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަންފެށި‬

‫ޢިމާރާތް ތަނަވަސް ކުރުމެވެ‪.‬‬

‫މީހުންތަމްރީނު ކުރުމެވެ‪ .‬ތަފާތު ޢިލްމީ އަދަބީ ތާރީޚީ ފޮތްތައް ލައިބްރަރީއަށް ހޯދުމެވެ‪ .‬ލައިބްރަރީ މުއްސަނދި ކުރުމަށްޓައެވެ ‪.‬‬ ‫މި މަސައްކަތްތައް ވަރަށް ހަލުއިކޮށް ކުރިޔަށް ގެންދަން ފެށުނެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 129‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪1982‬ވަނަ އަހަރު ޖޫން އެކަކުން ފެށިގެން ސަރުކާރުން‬

‫މަޖީދީ ލައިބްރަރީގެ ނަން ޤައުމީ ކުތުބުޚާނާގެ ނަމަށް ބަދަލު ކުރެއްވި‬

‫އެވެ‪ .‬ދިވެހި ޤައުމުގެ ނަމަށް ނިސްބަތްވާ‪ ،‬ޤައުމުވަންތަކަމުގެ ނިޝާނެއްގެ ގޮތުގައި މި ކުތުބުޚާނާ ހިމެނުއްވިއެވެ‪.‬‬ ‫‪2000‬ވަނަ އަހަރަކީ ޤައުމީ ކުތުބުޚާނާގެ ހަޔާތުގައި ވަރަށް‬

‫ތާރީޚީ އަހަރެކެވެ‪.‬‬

‫ޢިމާރާތުގެ ގޮތުންނާއި ވަސީލަތުގެ ގޮތުން‪،‬‬

‫ޒަމާނީ އާމޫނަކާއެކު ޤައުމީ ކުތުބުޚާްާނާ ޚިދުމަތަށްޓަކާ ‪2000‬ވަނަ އަހަރު އަލުން ހުޅުވިގެން ދިޔައީތީ އެވެ ‪.‬‬

‫މި ބަދަލާއެކު‪ ،‬އިންޓަނެޓުގެ ޚިދުމަތް ދެވެން ފެށުނެވެ‪.‬‬

‫ދުނިޔޭގެ ތަފާތު ސަގާފަތްތަކާ‪ ،‬ޢިލްމާ ފަންނުގެ ފޮތްތައް އިތުރުކޮށް‬

‫ކުތުބުޚާނާ މުއްސަނދިކުރެވުނެވެ‪ .‬މީގެ ތެރޭގައި ޚާއްޞަކޮށް ޢަރަބި‪ ،‬އިނގިރޭސި‪ ،‬އުރުދޫ‪ ،‬ފޮތްތައް ފާހަގަ ކޮށްލެވެއެވެ‪ .‬ހަމަ‬ ‫އެހެންމެ ދިވެހި ބަހުގެ ފޮތްތަކަށް ވަކި ބައެއް ކަނޑައެޅިގެން ދިޔައެވެ ‪.‬‬

‫އިނގިރޭސި ހަރުތަކުގައި ގާތްގަނޑަކަށް‬

‫‪ 30000‬އަށް ވުރެ ގިނަ ފޮތް އެބަހުއްޓެވެ‬

‫‪.‬ދިވެހި ޢަރަބި އުރުދޫ ފޮތްތަކަށް‬

‫ބަލާއިރު‪ ،‬ޢަދަދުތައް ހުރީ ‪ - 950 1540 - 9740‬މި ޢަދަދު ތަކުންނެވެ ‪.‬‬

‫ޤައުމީ ކުތުބުޚާނާގެ ޝިޢާރަކީ ''އަމިއްލަ އަށް އުނގެނޭށެވެ'' މި ޝިޢާރެވެ‪.‬‬ ‫ފަރުދަކަށް ވެސް މިވަނީ ފަހި ކުރެވިފައެވެ‬

‫މުރާދަކީ‪ ،‬އުނގެނުމުގެ ފުރުޞަތު ހަމަ ކޮންމެ‬

‫‪.‬ހުޅުވާލެވިފައެވެ‪ .‬ކޮންމެ މީހަކީ ވެސް‪ ،‬ޚާއްޞަކޮށް ކޮންމެ ދިވެއްސަކީ ވެސް‬

‫ދުނިޔެއާ ރާއްޖެއާމެދު ލޯހުޅުވިފައިވާ މަޢުލޫމާތު ހުރި ހަރުދަނާ މީހެއްކަމުގައި ވާށެވެ !‬

‫‪12‬ޖުލައި ‪2004‬ގައި އެމެރިކަން‬

‫ކޯނަރުގެ ނަމުގައި ކުތުބުޚާނާގައި‬

‫ކަނެއްސެއް ހުޅުވުނެވެ‪.‬‬

‫މިއީ އެމެރިކާގެ އަދަބިއްޔާތާ‬

‫ރަށްވެރިކަމާބެހޭ ޢިލްމީ ފޮތްތައް ހިމެނޭ ކަނެއްސެްެވެ‪ .‬އެމެރިކާ ކަނެހިން މަޢުލޫމަތުގެ ތަފާތު މައްޖައްލާތަކާ‬

‫ކުޅިވަރާ ފަންނާ‬

‫ގުޅުންހުރި ތަފާތު ފޮތްތައް ލިބެން އެބަހުއްޓެވެ ‪.‬‬

‫މި ކަނެހިން ޚިދުމަތް ހޯއްދަވާ ފަރާތްތަކަށް ފޮޓޯކޮޕީ ނަގައިދިނުމާ‪،‬‬

‫ސްކޭންކޮށްދިނުމާއި އަދި އިންޓަނެޓްގެ ޚިދުމަތް ހިލޭ‬

‫ލިބިދެވެއެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ އެކި ދާއިރާއިން މަޢުލޫމާތު ހިމެނޭ ވީސީޑީ‪ ،‬ޑީވީޑީގެ ޚިދުމަތް‬

‫ލިބެން ހުރެއެވެ‪ .‬އެމެރިކާގެ‬

‫ކޮލެޖުތަކާ ތަޢުލީމީ ފުރުޞަތުތަކުގެ މަޢުލޫމާތު ވަގުތުން ވަގުތަށް ލިބެން ހުރެއެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 130‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޤައުމީ ކުތުބު ޚާނާގައި ހިމެނޭ ޤައުމީ ތަރިކައިގެ ބައި ނުވަތަ ނެޝަނަލް ކަލެކްޝަންގެ ބަޔަކީ ވެސް މުހިންމު މަޢުލޫމާތު ތަކެއް‬ ‫ރައްކާކުރެވި ޚިދުމަތްތަކެއް ދެމުންދާ ތަނެކެވެ‪ .‬ގައުމީ ތަރިކައިގެ ޚަޒާނާއެކެވެ ‪.‬‬

‫ބޭރުޚަބަރުތަކާބެހޭ ބައި ނުވަްަތަ ކަރަންޓް އެފެއަރޒް ޔުނިޓްގެ ޚިދުމަތަކީ ކިޔަވާކުދިންނާއި‬

‫އެކި އެކި ދިރާސާތައް ކުރައްވާ‬

‫ފަރާތްތަކަށް ޚިދުމަތް ފޯރުކޮށްދިނުމުގައި އިސްދައުރެއް އަދާކުރާ ޔުނިޓެކެވެ ‪.‬‬

‫ކުތުބުޚާނާގެ‬

‫ކަސްޓަމަރ ކެޔަރ ޔުނިޓުގެ‬

‫ޚިދުމަތްލިބިގަންނަފަރާތްތަކާ މުވާޞަލާތު ކުރުމުގައި އިސްވެ ހަރަކާތްތެރިވާ‬

‫ޚިދުމަތްތަކުގެ ތެރޭން ބައެއް ކަންތައްތައް ވެސް ފާހަގަ ކޮށްލާނަމެވެ‪ .‬ޚިދުމަތް ލިބިގަންނަ ފަރާތްތަކަށް މަޢުމޫލާތު ފޯރުކޮށްދިނުމާ‬ ‫ގިްިންތި ކުރެވިފައިވާ ފޮތްތައް ތަރުތީބުކޮށް‬

‫އިންޓަރނެޓް‬

‫ބެލެހެއްޓުމާއި‪ ،‬ގެންދާ ފޮތްތަކުގެ މުއްދަތު ހަމަވާނުވާ ބެލެހެއްޓުމާއި‬

‫ޚިދުމަތް ލިބިގަންނަ ފަރާތްތަކާ ބެހޭ ކަންތައްތަކަކީ މި ޔުނިޓުން ބަލަހައްޓާ ބައެއް ކަންތައްތަކެވެ ‪.‬‬ ‫‪2005‬ވަނަ އަހަރު ޤައުމީ ކުތުބު ޚާނާގައި އައިޓީ ޔުނިޓެއް ޤާއިމް ކުރެވުނެވެ‪.‬‬

‫ކުތުބުޚާނާގެ އޯޑިއޯ ވިޜްއަލް ސެކްޝަން ރާވާ‬

‫ތަރައްޤީ ކުރުންފަދަ ކަންކަން ކުރިޔަށް ގެންދަނީ މި ޔުނިޓުންނެވެ ‪.‬‬

‫ޤައުމީ ކުތުބުޚާނާ އެކުލެވިގެންވާ‬

‫މައިގަނޑު ‪ 6‬ޔުނިޓުގެ ތެރޭގައި ޕަބްލިކޭޝަން ޔުނިޓަކީ ވެސް މުހިންމު‬

‫ފޯރުކޮށްދެމުންދާ ޔުނިޓެކެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި ޗާޕްކުރެވިގެން‬

‫ނެރޭ ދިވެހި‪ ،‬އިނގިރޭސި‬

‫ޚިދުމަތްތަކެއް‬

‫ހުރިހާ ލިޔުންތަކެއް ދުވަހުން ދުވަހަށް މި‬

‫ޔުނިޓުގެ ފަރާތުން ޖަމާކުރާނެ އެވެ ‪.‬‬

‫ކުތުބުޚާނާގެ ޓެކްނިކަލް ޑިޕާޓުމަންޓަކީ ވެސް ވަރަށް އަވަދިނެތް ޑިޕާޓްމަންޓެކެވެ‪.‬‬ ‫މަންޓުގެ މަސައްކަތްތައް‪ ،‬މައިގަނޑު ހަބަޔަކަށް‬ ‫މަސައްކަތްތައް ހިންގަނީ މި ޑިޕާޓްމަންޓުންނެވެ‪.‬‬

‫ބަހާލެވިފައިވެއެވެ‪.‬‬

‫‪2001‬ވަނަ އަހަރު އުފެދުނު މި ޑިޕާޓް‬

‫ކުތުބުޚާނާ ހިންގުމާބެހޭ ޒަމާނީ ޢިލްމީ ގޮތުގައި މި‬

‫ފޮތްތަކުގެ ނަންބަރު ޖެހުމާ ރެކޯޑް ބެލެހެއްޓުމާ ހަލާކުވާފޮތް‪،‬‬

‫ރައްކާކުރުމާއި‪ ،‬ޤައުމީ ބިބިލިއޮގްރަފީތައްޔާރު ކުރުންފަދަ ކަންތައްތައް މި ޑިޕާޓްމަންޓުން‬ ‫ކުރުންފަދަ ކަންކަން ކުރިޔަށް ގެންދެވެނީ‪ ،‬ކެޓަލޮގު ކުރުމުގެ އެމެރިކާ ނިޒާމާ އެއްގޮތަށެވެ‪.‬‬

‫ހަރުން ނަގައި‬

‫ކުރިޔަށްގެންދެ އެވެ‪.‬‬

‫ކެޓަލޮގް‬

‫އޭގެ އިތުރަށް މުވައްޒަފުންތަމްރީނު‬

‫ކުރުންފަދަ ކަންކަންވެސް ކުރާނީ މި ޑިޕާޓު މަންޓުންނެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 131‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪1‬ޑިސެމްބަރު ‪ 2005‬ގައި ކުޑަ ކުދިންގެ މަލްޓިމީޑިޔާ ލައިބްރަރީ ހުޅުވުނެވެ‪ .‬މި ލައިބްރަރީ އަކީ ‪ 12‬އަހަރުން ފެށިގެން ހަގު‬ ‫އުމުރުފުރާތަކަށް ޚާއްޞަ ކުރެވިފައިވާ ތަނެކެވެ ‪.‬މިތަނުގައި‪ ،‬ކުޑަ ކުދިންނަށްޓަކައި‪ ،‬މަލްޓިމީޑިޔާ ތިއޭޓަރަކާ‪ ،‬އިންޓަނެޓްޚިދުމަތް‬ ‫ފަދަ ޚިދުމަތްތައް ފަހިކުރެވިފައިހުރެއެވެ‪ .‬މި ތަނުގައި ވެސް ދިވެހި ބަހުން ލިޔެވިފައިހުރި ފޮތްތަކާ‪ ،‬އިނގިރޭސި ބަހުގެ ފޮތްތައް‬ ‫ހުރެއެވެ ‪.‬‬

‫މި ބިނާއަކީ ދިވެހި ރާއްޖޭ ޤައުމީ ކުތުބުޚާނާ ކަމަށްވީތީ‪ ،‬ކުތުބުޚާނާގެ‬

‫ނަން މިގޮތަށް އޮތްކަމުގައި ވިޔަސް ފަހަކަށް އައިސް‬

‫ކުތުބުޚާނާއަށް ގެނެވުނު ބަދަލުތަކުގައި ކުތުބު ޚާނާގެ އެތެރެ އަށް ބަލައިލުމުން އުފެދޭ ހިތާމަވެރި‬

‫ސުވާލެއް އެބަ އޮތެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫ހުރިހާ ހަރުތަކެއްގެ ނަންތަކަށް ދާންދެން ދިވެހި ބަސް ނޫން އެހެން ބަހަކުން ލިޔެވިފައި ހުރިހުރުމެވެ ‪.‬‬ ‫‪-----------------------------‬‬‫‪Page 132‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ނޯޓު ‪:‬މިއީ ގައުމީ ކުތުބު ޚާނާއަށް ‪ 61‬އަހަރު ފުރުމުގެ މުނާ ސަބަތުގައި ޓީވީ‬

‫އެމުން ދުރަށް ދެއްކި ޑޮކިޔުމަންޓްރީ އެއްގެ‬

‫ސްކްރިޕްޓެވެ‪ .‬ނުވަތަ ރިޕޯޓެވެ‪ .‬ކުދި ކުދި ބަދަލު ތަކާއެކު‪ ،‬ތާރީޚަށް ޓަކައި ފަންވަތުގައި‬

‫ހިމަނާލީއެވެ‪ .‬ރިޕޯޓުގެ އަސްލު‬

‫އެކުލަވައިލި ތާރީޚު ތިރީގައި އެވަނީ އެވެ‪ .‬މި ލިޔުމުގައިވާ މަޢުލޫމާތުތައް ދެއްވީ ޤައުމީ ކުތުބުޚާނާއިންނެވެ‪.‬‬

‫އާދަކާދަ‬ ‫ސަގާފީ ނަޒަރަކުން ރަމަޟާން މަހުގެ ތިން ދިހަ‪ ،‬ލ‪ .‬ފޮނަދޫގައި ‪1‬‬ ‫އަޙުމަދު ރަޝީދު‪ ،‬ލ‪ .‬ފޮނަދޫ‬ ‫ރަމަޟާން‬

‫މަހަކީ އަޅުކަމާއި ތަޤުވާގެ މައްސަރެވެ‪ .‬ދިވެހިންނަކީ‬

‫ޒަމާނުއްސުރެން އަޅުކަންކުރުމުގައި ވެސް ނަމޫނާ ދައްކަމުން އަންނަ ބަޔެކެވެ‪.‬‬ ‫ޚާއްޞަކޮށް‬

‫ރަމަޟާން މަހުގައެވެ‪ .‬ފަރުޟު ފަސްނަމާދާއި ސުންނަތް‬

‫ނަމާދުތަކާއި ސުންނަތްކަން ގަދަވެގެންވާ ތަރާވީޙް ނަމާދު ކުރުމާއި ކީރިތި‬ ‫ޤުރުއާން ކިޔެވުން ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫މި ދެންނެވި އަޅުކަމުގެ އިތުރުން ރޯދަމަހަށް‬ ‫ހުރިހައި ކަންކޮޅެއްގައިވެސް ކުޅެމުން‬

‫ޚާއްޞަ ކުޅިވަރުތައް ރާއްޖޭގެ‬ ‫އާދެއެވެ‬

‫‪.‬މިދެންނެވިފަދަ ގިނަ‬

‫ކުޅިވަރުތަކަކީ އަޅުގަނޑަށް އެނގިހުރި މަޢުލޫމާތު ކުށް ނޫންނަމަ ދީނީ ގޮތުންވެސް ފުށު އެރުންތަކެއް ހުރި ކުޅިވަރުތަކެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫މިދެންނެވި ކުޅިވަރުތަކުގެ ތެރޭގައި އޮށްވަޅު ކުޅުން‪ ،‬ފަސްއޮށް‬

‫ކުޅުން‪ ،‬ތިންމުގޯލި ކުޅުން‪ ،‬ރާޒުވާ‪ ،‬ތިންހަމަ އާއި ވަގުފުލުސް‬

‫ފަދަ ކުޅިވަރުތައް ހިމެނެއެވެ ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ މި މަޒުމޫނުގައި‬

‫އަލިއަޅުވައިލެވޭތޯ މަސައްކަތް ކޮށްލާނީ ރަމަޟާން މަހުގެ ތިން ދިހަ‪،‬‬

‫ހައްދުންމަތީ ފޮނަދޫގައި‬

‫ސަގާފީގޮތުން ފާހަގަ ކުރަމުން އައިސްފައިވާ ގޮތުގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬އެ ގޮތުން މި މަޒުމޫނުގައި އަމާޒު ކުރެވޭ ކަންތައްތައް‬ ‫‪Page 133‬‬

‫އަތޮޅުގެ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެހެން ރަށްރަށުގައި ކޮށްއުޅޭތޯ ބަލައިލުމަށް ކުރެވުނު މަސައްކަތުން އެނގިގެން ދިޔައީ މިފަދަ ކަންކަން އަތޮޅުގެ އެހެން އެއްވެސް‬ ‫ރަށެއްގައި ވަކި ރަމަޟާން މަހުގެ ދިހަތަކަށް ޚާއްޞަކޮށްގެން ކޮށްފައި‬

‫ނުވާކަމެވެ‪ .‬ފޮނަދޫގެވެސް ތިން އަވަށް އޮންނައިރު ރޯދަ‬

‫މަހަށް ޚާއްޞަކޮށްގެން މިކަންކަން ކޮށް އުޅުނީ ހަމައެކަނި ބަރާސިލު އަވަށުގައެވެ‪.‬‬ ‫ރަމަޟާންމަހުގެ ތިން ދިހަ ބަހައިލެވިފައި އޮންނަނީ ވައިބަޑި ދިހަ އާއި ބުރަފަތި ދިހަ އާއި‬ ‫ގޮތުގެ މަތީން ރަމަޟާން މަހުގެ ތިން‬

‫އަޑަސަރަކަ ދިހައިގެ މައްޗަށެވެ‪ .‬މި‬

‫ދިހައަށް ނަން ދީފައި މިވަނީ ހުނަރުވެރި‪ ،‬އުފެއްދުންތެރި‬

‫‪ 3‬ކުޅިވަރެއްގެ މައްޗަށް‬

‫ބިނާކޮށެވެ‪ .‬އާދެ! ވައިބަޑި‪ ،‬ބުރަފަތި އަދި އަޑަސަރަކައިގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬ ‫ފުރަތަމަ ދިހަ ‪ :‬ވައިބަޑި ދިހަ‬ ‫ރޯދަމަހުގެ ފުރަތަމަ‬

‫ދިހައަކީ ވައިބަޑި ދިހައެވެ‪ .‬ވައިބަޑި ދިހައިގައި ކޮންމެ މީހަކުވެސް‬

‫ކުރާނެއެވެ‪ .‬އަދި ވައިބަޑި ހެދުމަށްފަހު‬

‫ވައިބަޑިއެއް ހެދޭތޯ މަސައްކަތް‬

‫ބަޑިއަށް އެންމެ އެކަށޭނަ އުންޑަ ނުވަތަ ވަޒަން ހޯދައިގެން ބާރަށް ގޮއްވޭތޯ‬

‫ވެސް‬

‫މަސައްކަތް ކުރާނެއެވެ ‪.‬‬

‫ވައިބަޑި ތައްޔާރުކުރުމަށް އެންމެން ގޮސް އުޅެނީ ރަށުގެ ހޭޅިމަތިން ގޮސް‬ ‫ރަށުގެ ގޮނޑުދޮށުގައި މިހާރުވެސް ފެންނާން އޮންނަ ދަށޭ މިސްކިތުގެ‬ ‫ޤަބުރުސްތާނާއި އަވަށުގެ މީހުން ދިރިއުޅޭ ސަރަޙައްދާއި ދެމެދު އޮންނަ‬ ‫'ގާކޮޅު' ކިޔާ‬

‫ސަރަޙައްދަކަށެވެ‪ .‬މި ހިސާބަށް ގާކޮޅު ކިޔައިއުޅެނީ ކުރީ‬

‫ޒަމާނުގައި ބަދިގޭގައި އުނދުން ޖެހުމަށް ގޮނޑުދޮށުން ކަނޑައިގެން ނަގާ‬ ‫މަށީގެ އާނު ގައު (އޮޅު ގައު) ކަނޑައި އުޅޭ ސަރަޙައްދަކީ އެ ހިސާބުގަނޑު‬ ‫ކަމަށްވާތީ ކަމަށް ބެލެވެއެވެ‪.‬‬ ‫ގާކޮޅޭ ކިޔައި އުޅޭ ސަރަޙައްދުގެ ހޭޅިތެރެ‬

‫އޮންނަނީ ރީތިކޮށް ނޮޅައި ސާފުކޮށްފައެވެ‪ .‬އެހިސާބު މެދުގައި ހިކިފަނުން‬

‫ފަންފުންޏެއް ޖަހައިފައި ހުންނާނެއެވެ‪ .‬ގައުކޮޅަށް ގޮސް ވައިބަޑި‬

‫ބޮޑު‬

‫ތައްޔާރު ކުރުމަށް ބޭނުންވާ މައިގަނޑު ސާމާނު އެހިސާބުން‬

‫ފަސޭހަކަމާއެކު ލިބެން ހުރެއެވެ‪ .‬ބަޑީގެ ހޮޅިއަށް ބޭނުންކުރަނީ ހިކިފައި ހުންނަ މަގޫ‬

‫ގަހުން ކަނޑައިލާ މަގޫ ދަނޑީގެ މަދު‬

‫ނަގައިގެންނެވެ‪ .‬ނުވަތަ ހެޔޮވަރުގެ އޮނުބަދައެކެވެ‪ .‬ބަޑީގެ ފޮލިސާއަކަށް ނުވަތަ ޕިސްޓަނަކަށް ބޭނުންކުރަނީ ދަކަނދާ ގަހުގެ ލަކުޑި‬ ‫އެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬ރަނގަޅު ފޮލިސާއަކާއި ރަނގަޅު އޮނުކޮޅެއް ހޯދުމަށްފަހު އޭގެއިން ވައިބަޑި އެއް ތައްޔާރުކޮށް އެއަށް ވަޒަން‬ ‫ހޯދަނީ ކުރިން ބުނިހެން ގޮބޮޅި އާއި މިރީގެ ކިހާއް ގަނޑުން ނުވަތަ‬ ‫‪Page 134‬‬

‫ވަނދު ބަނބުކެޔޮ‪ ،‬ފަޅޯ ފަދަ ތަކެތިންނެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޒަމާނަށް އަންނަމުންދާ ބަދަލާއި އެކު ވައިބަޑިއަށް ވެސް ތަރައްޤީގެ ކުލަވަރު‬ ‫ޖެހި‪ ،‬ބަޑި ހަދާން ބޭނުންކުރާ ތަކެތި ތަފާތުވާންފެށިއެވެ‪ .‬ވައިބަޑި ހެދުމަށް‬ ‫ބޭނުންކުރުމަށް އެކަށޭނަ ހޮޅިއެއްގެ ގޮތުގައި ދިވެހިންނަށް އޭރު މަޝްހޫރުވި‬ ‫'ރެޑްލީފް' ގަލަމުގެ މައިގަނޑު ބޭނުން ކުރަން ފެށުނެވެ‪ .‬މިދެންނެވި ހޮޅިން‬ ‫ގަލަމުގެ ބައިން ހަދާ ބަޑިއަށް އެންމެ އެކަށޭނަ ވަޒަނެއްގެ ގޮތުގައި ބޯށި‬ ‫ގަހުގެ މޭވާ ކަމަށްވާ ބޯށި އޮށް ބޭނުންކޮށް އުޅުނެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ ޅަ‬

‫ފަޅޯ‬

‫ވެސް މިވައްތަރު ވައިބަޑިއަށް ވަރަށް އެކަށީގެންވާ އެއްޗަކަށް ވެގެން ދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫ވައިބަޑީގެ ވަޒަން ގޮބޮޅިން ނުވަތަ ވަނދު ބަނބުކޭލުން ހަދައި އުޅުނީ ދޯރިއެއް (ކޯންއެއް) ގެ ސިފައިގައެވެ‪ .‬ވަޒަން ހެދުމަށްފަހު‬ ‫ބަޑީގެ ހޮޅިގަނޑަށް ވަޒަން ޖެހުމަށްފަހު ފޮލިސާ ބޭނުންކޮށްގެން ގަދަބާރުން‬

‫އެ ވަޒަން‪ ،‬ބަޑީގެ ފޮލިސާއާއި ވީކޮޅުން‬

‫ކޮއްޕާލުމަސްފަހު ހޮޅިގަނޑުގެ ކޮޅުން ކުޑަތަންކޮޅެއް ނެރެލައެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އަނެއްކާ ވެސް އެހެން ވަޒަނެއް ބަޑީގެ ތެރެއަށް އިހު‬ ‫ބުނިފަދައިން ލައްވައެވެ‪ .‬މިފަހަރު ވަޒަން‬

‫ލައްވަނީ ބަޑީގެ ހޮޅިގަނޑުގެ ތެރެއަށް އަނގައިން ފުމެ‪ ،‬ވައިކޮޅެއް‬

‫ފޮނުވައިލުމަށް‬

‫ފަހުގައެވެ‪ .‬މި ވަޒަން ލެއްވުމަށްފަހު ފޮލިސާއިން ބާރަށް ކޮއްޕައިލުމުން 'ޕޮއް' ކިޔައިފައި އަޑެއް އިވުމާއެކު ބަޑީގެ ކޮޅުން ފުރަތަމަ‬ ‫ލެއްވި ވަޒަން ނިކުމެގެން ދެއެވެ‪.‬‬

‫ސަގާފީ ނަޒަރަކުން ރަމަޟާން މަހުގެ ތިން ދިހަ‪ ،‬ލ‪ .‬ފޮނަދޫގައި ‪2‬‬ ‫އަޙުމަދު ރަޝީދު‪ ،‬ލ‪ .‬ފޮނަދޫ‬

‫ދެވަނަ ދިހަ ‪ :‬ބުރަފަތި ދިހަ‬ ‫ވައިބަޑި ދިހަ ނިމުމުން ދެން ފެށޭނީ ބުރަފަތި ދިހައެވެ‪ .‬ބުރަފަތި ހެދުމަށް‬ ‫ވެސް މަގޫގަހުގެ އޮނުގެ ބޭނުން ހިފައެވެ‪ .‬ދިއްގާ ދަނޑިން ނުވަތަ‬ ‫ދަކަނދާ ދަނޑިން‬

‫ހަދާފައިވާ ބުރަފައްޗެއްގެ ޝާފްޓް މަހާލުމަށް‬

‫ބޭނުންކުރަނީ މަގޫ ގަހުގެ‬

‫‪Page 135‬‬

‫ދަނޑިކޮޅެއްގެ އެތެރޭ މަދު ނަގައިގެން‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހަދާފައިވާ އޮނުކޮޅެކެވެ‪.‬‬ ‫ބުރަފަތި ހެދުމަށްޓަކައި ދިއްގާ ދަނޑިން ނުވަތަ މަގޫ ދަނޑިން ދެ ސޫތެއްހައި ތުނިކޮށް‪ ،‬ބައިފޫޓް ދިގު މިނުގައި މަށާލާފައިވާ ދެ‬ ‫ފަތިކޮޅެއް ހުރަސް ވާގޮތަށް މަލަރުކޮށްލައިފައި ހުންނާނީ ހިމަކޮށް‪ ،‬ވަށްކޮށް‪ ،‬ބައިފޫޓް ދިގުމިނުގައި މަށާލާފައި ދަނޑިކޮޅަކުންނެވެ‪.‬‬ ‫ހުރަސްކޮށްފައިވާ ބުރަފަތީގެ‬

‫ހަތަރު ފިޔައިގައި ހުންނާނީ ކުލަޖައްސައިފައެވެ‬

‫‪.‬ކުލަޖެއްސުމަށް ބޭނުންކޮށް އުޅެނީ ޤުދުރަތީ‬

‫ވަސީލަތްތަކެވެ‪ .‬އެގޮތުން ރީނދޫކުލަ ޖެއްސުމަށް ބޭނުންކުރަނީ ރޯ ހިރުނދުގެ ކިރެވެ‪ .‬އޮރެންޖްކުލަ‬ ‫ގޮބޮޅީގެ ކިހާއް ކަހައިގެން ދުފާ ހުނި (އުވަ)އާ‬

‫ޖެއްސުމަށް ބޭނުންކުރަނީ‬

‫އެއްކޮށްގެންނެވެ‪ .‬ހަމަ އެފަދައިން އަހިގަހުގެ މޫ (އަހިމޫ) ވެސް‬

‫ރަތްކުލަޖެއްސުމުގައި ބޭނުންކޮށް އުޅެއެވެ‪.‬‬

‫ބުރަފަތީގެ ޝާފްޓް ގެ މެދުގައި ދާބަންނަށް ބޭނުންކުރާ ބަރަނިން ރަނގަޅަށް‬ ‫އައްސާލުމަށްފަހު‪ ،‬ބުރަފަތީގެ ޝާފްޓް ހޮޅިކޮޅުގެ ތެރެއަށް ކޮއްޕާލަނީއެވެ‬

‫‪.‬‬

‫އެއަށްފަހު މަގޫ އޮނުކޮޅުގެ މެދުގައި ކަނޑާފައި ހުންނަ ކަކަކުން ރޮދިފަށުގެ‬ ‫ކޮޅު ނެރެލަނީއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ރޮދިފަށުގެ ކޮޅުގައި ހިފަހައްޓައިގެން ހުރެ‬ ‫ބުރަފަތީގެ ޝާފްޓް އަނބުރައި ޝާފްޓްގައި ރޮދިފަށް އޮޅަނީއެވެ‪ .‬ރޮދިފަށުގެ‬ ‫އަތު އޮންނަ ކޮޅުގައި ހިފެހެއްޓުމަށް ފަސޭހަ ކުރުމަށް ދަނޑިކޮޅެއް‬ ‫އައްސައިލައިފައި ހުންނާނެއެވެ‪.‬‬

‫ބުރަފަތީގެ މަގޫ އޮނުގައި ވާތުން‬

‫ހިފަހައްޓާފައި ކަނާތުން ވާކޮޅުގެ ކޮޅުގައި އައްސާފައިވާ ދަނޑިކޮޅަށް‬

‫ބާރަށް ދަމަލުމަށްފަހު‬

‫ވާންވުމުން ކުޑަދުލެއް ދިނުމަށްފަހު އަނެއްކާވެސް ދަމާލަނީއެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ދަމަމުން ދޫދެމުން އަންނަ ވަގުތު ބުރަފަތި އެނބުރެމުން‬ ‫ދާނެއެވެ‪ .‬ބުރަފަތި އެނބުރޭއިރު އޭގެ ފިޔަތަކުގައި ޖައްސާފައި‬ ‫ފިޒިކްސްގައި‬

‫‪Page 136‬‬

‫ހުންނަ ކުލަތަކުން ރީތި މަންޒަރެއް ސިފަވަމުން ދާނެއެވެ‪.‬‬

‫އައްޔާއި ކުލަ ކިޔަވައިދިނުމުގައި ބޭނުންކުރާ ކަލަރ ސްޕެކްޓަރަމް ވީލް އާއި‬

‫އެއްގޮތަށެވެ‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ވައިބަޑިއާއި ބުރަފަތި އަދި އަޑުސަރަކަ އަކީ ޒުވާނުން ފިރިހެނުން‪ ،‬ޒުވާން އަންހެން‬ ‫ހަދިޔާކުރުމަށްވެސް ހަދައި އުޅުނު އެއްޗެއްކަމަށް އަޅުގަނޑަށް‬ ‫ލިބިފައިވެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން ތިމާ‬

‫ކުދިންނަށް‬

‫ބައެއް ބޭފުޅުންގެ ފަރާތުން މަޢުލޫމާތު‬

‫ހިތާވާ އަންހެން ކުދިންނަށް ފެންވަރު ރަނގަޅު‪ ،‬ރީތި ބުރަފައްޗާއި‬

‫އަޑުސަރަކަ ހަދިޔާކޮށް އުޅުނުކަން އެނގެން އެބައޮތެވެ‪.‬‬

‫ައ ްލ ިމ‬ ‫ައ ައ‬

‫ްލ‬

‫ުދ ައ ުދ ެގ‬

‫ޯޔ ‪ު :‬ދ ައ ައ ޮތ ުދ‬

‫ޯޔ ައ ިމ ްލ ުދ ުދ ެގ‬

‫ައ ިމ‬

‫ެގ ުދ ްލ‬

‫ައ ީޤ ްލ‬

‫ާލ ްލ ައ ައ ީޤ ައ‬ ‫ައ‬ ‫ޯޔ ައ ައ ުދ ެގ‬ ‫ައ‬ ‫ާލ ްލ ައ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ައ ެގ ްލ ެގ ިމ‬ ‫ާލ ްލ ައ ައ ުދ ްލ ެގ‬ ‫ައ ްލ ިމ ޯޔ ެގ‬ ‫ޮތ ްލ ެގ ުދ ްލ ައ ްލ ައ ިމ ުދ ޯޔ ައ ިމ‬ ‫ުދ ުދ ްލ ާލ ެގ ޭޔ ުދ‬

‫ުދ ައ ުދ ެގ ައ ްލ ިމ ުދ‬ ‫ައ ުދ ިމ ުދ ައ ިމ ައ ޭޔ‬ ‫ެގ ުދ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ޯޔ ާލ‬

‫ުދ ައ ީޤ ޮތ ައ ައ ްލ ުދ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ާލ ްލ ައ ެގ ުދ ައ ީޤ ‪ަ .‬އ ޮތ ުދ‬ ‫ްލ ާލ ުދ ިމ ައ ިމ ެގ ިމ ައ ިމ ާލ ެގ ުދ ެގ ެގ ެގ ‪ޯ .‬ޔ ައ ިމ ްލ ުދ ުދ ެގ ުދ ުދ ާލ‬ ‫ާލ ްލ ައ ްލ ާލ ާލ ޮތ ްލ ޭޔ‬ ‫ާލ ްލ ައ ެގ ުދ ެގ ެގ ‪ު .‬ދ ައ ުދ ެގ ާލ ީޤ ީޤ ައ‬

‫ައ ްލ ިމ‬ ‫ެގ ިމ ޮތ ީޤ ީޤ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ްލ ިމ ޯޔ ެގ ާލ ީޤ‬ ‫ައ ިމ ްލ ައ ިމ ާލ ެގ ުދ ެގ ްލ ައ ްލ ުދ ެގ‬ ‫ެގ ްލ ުދ ައ ައ ޮތ ުދ ުދ ައ ައ ްލ ާލ ްލ‬ ‫ީޤ ްލ ެގ ެގ ްލ ‪،‬‬

‫ެގ ޭޔ ޮތ ުދ ްލ‬

‫ޮތ ްލ‬

‫ައ ުދ ެގ ްލ ުދ ައ ްލ ައ ާލ ުދ ިމ ައ ިމ ާލ‬ ‫ެގ ްލ ޫނ ެގ ެގ ‪ޯ .‬ޔ ައ ައ ާލ ުދ ިމ ެގ ްލ ައ ްލ ާލ ުދ ުދ ާލ‬ ‫ެގ ‪ޯ .‬ޔ ައ ައ ުދ ެގ ޮތ ްލ ެގ ުދ ައ ެގ ްލ ެގ ިމ ުދ‬ ‫ްލ ުދ ައ ްލ ައ ްލ ިމ ޯޔ ުދ ައ ާލ ެގ ެގ ްލ ައ ުދ ައ ިމ‬

‫ާލ ޮތ ުދ‬

‫ޯޔ ުދ ްލ ައ ެގ ްލ‬

‫ޯޔ ާލ ައ ްލ‬

‫ާލ ިމ ާލ ީޤ ެގ ްލ‬ ‫ޭޔ ްލ ައ ުދ ެގ‬

‫ެގ‬

‫ޭޔ‬ ‫ުދ ައ ްލ‬

‫ައ ‪ޯ ،‬ޔ ައ ިމ ްލ ުދ ުދ ެގ ައ ިމ‬ ‫ޮތ ައ ުދ ްލ ައ ެގ ްލ ެގ ީޤ ުދ ްލ ައ ްލ ެގ ްލ ުދ‬ ‫ެގ ްލ‬

‫ެގ ްލ ޮތ ީޤ ިމ ައ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ްލ ިމ ޯޔ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ީޤ‬ ‫ޯޔ ައ ައ ާލ ިމ ައ ްލ ިމ ޯޔ ާލ ައ ިމ ުދ ުދ ެގ ޭޔ ައ ެގ ެގ ‪ު .‬ދ ައ ުދ ެގ‬ ‫‪Page 137‬‬

‫ުދ ައ ުދ ައ‬

‫ުދ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ިމ ެގ ައ ުދ ެގ ްލ ިމ ައ ްލ ާލ ެގ ! ެގ ާލ ައ ާލ ައ‬ ‫ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ‬ ‫ޮތ ްލ ުދ ައ ްލ ައ ެގ ްލ ައ ިމ ‪ި ،‬މ‬ ‫ޭޔ ައ ައ ީޤ ިމ ީޤ‬ ‫ޭޔ ައ ެގ ެގ ‪ު .‬ދ ްލ ުދ ިމ ްލ ުދ ެގ ުދ ްލ ައ ުދ‬ ‫ޭޔ‬ ‫ީޤ ީޤ ުދ ައ ްލ ެގ ްލ‬ ‫ެގ ުދ ައ ީޤ ިމ ީޤ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ްލ ިމ ޯޔ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ ްލ ައ ައ ެގ ްލ ިމ ެގ ުދ‬ ‫ެގ ޭޔ ައ ެގ ްލ ޭޔ ެގ ެގ‪ެ .‬ގ‬

‫ޮތ ްލ ޮތ ައ ުދ ްލ‬ ‫ޮތ ްލ ެގ‬

‫ިމ ައ ައ ެގ ޮތ ުދ ައ ިމ‬ ‫ެގ ްލ ެގ ިމ ެގ ްލ‬ ‫ްލ ެގ‬ ‫ޭޔ ޮތ ުދ ައ ިމ‬ ‫ްލ ެގ ިމ ެގ ްލ ައ ީޤ‬

‫ިމ ެގ ުދ ައ ްލ ެގ ިމ ައ ިމ ާލ ައ ެގ ްލ ައ ެގ ްލ ޭޔ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ‬ ‫ޭޔ ައ ައ ީޤ‬ ‫ެގ ެގ ްލ ެގ ޯޔ ައ ީޤ ްލ ުދ ުދ ެގ ުދ ުދ ާލ ައ ިމ ައ ްލ ިމ ޯޔ ެގ ްލ ައ ައ ‪ެ ،‬ގ ީޤ‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ައ ުދ ައ ައ ައ ްލ ާލ ައ ެގ ެގ ‪ޯ .‬ޔ ައ ިމ ްލ ުދ ުދ ެގ‬ ‫ިމ ްލ ެގ ެގ ޭޔ ައ ާލ ެގ ްލ ެގ ެގ ެގ‪.‬‬

‫ުދ ުދ ާލ ިމ ްލ‬

‫ައ ްލ ިމ‬

‫ޯޔ ައ ްލ‬

‫ޯޔ ައ ްލ ާލ ުދ ުދ ުދ‬

‫ައ ްލ ިމ‬ ‫ައ ިމ ައ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ ްލ ައ‬ ‫ުދ ައ ައ ޮތ ުދ ޮތ ައ ްލ‬ ‫ައ ްލ ެގ ިމ ައ ެގ‬

‫ާލ ްލ ައ‬

‫ޮތ ްލ ުދ ާލ ެގ ުދ‬

‫ުދ ޮތ ުދ ްލ ެގ ްލ‬

‫ޮތ‬

‫ައ ްލ ައ ްލ‬

‫ާލ ްލ ައ‬

‫ައ ްލ ިމ ެގ ާލ ެގ ައ ުދ ައ ެގ ްލ ޯޔ ުދ ައ ީޤ ުދ ިމ ްލ ުދ ައ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ީޤ ައ ްލ ިމ‬ ‫ުދ ްލ ައ ްލ ޮތ ިމ ައ ައ ުދ ައ ުދ ުދ ްލ ޮތ ޮތ ުދ ައ ިމ ެގ ްލ ައ ުދ ެގ ައ ުދ ޭޔ ައ ްލ‬ ‫ެގ ިމ ެގ ްލ ައ ައ ެގ ްލ ިމ ެގ ާލ ެގ ައ ެގ ްލ ޯޔ ުދ ްލ ުދ ިމ ްލ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ީޤ ެގ ްލ‬ ‫ެގ ެގ‪.‬‬

‫ައ ުދ ެގ‬

‫ައ‬

‫ިމ ުދ‬ ‫ުދ ެގ ިމ ައ‬ ‫ޮތ ުދ ްލ‬ ‫ުދ ުދ ައ ީޤ‬ ‫ިމ ިމ ައ ްލ ައ ައ ައ ާލ ުދ ައ ްލ ައ ްލ ައ‬

‫ުދ ައ‬

‫ުދ ޭޔ ައ ްލ ުދ ިމ‬ ‫ިމ ާލ ޮތ ުދ ްލ ެގ ްލ ާލ ައ‬ ‫ޭޔ ައ ައ ާލ ެގ ުދ ޭޔ ެގ ެގ ެގ ‪.‬‬

‫ޭޔ ައ ުދ ެގ ައ ްލ ެގ ިމ ައ ުދ ައ‬ ‫ިމ ުދ ައ ިމ ައ ިމ ައ ައ ްލ ާލ ޮތ ްލ ެގ‬ ‫ިމ ުދ ައ ިމ ައ ިމ ައ ްލ ެގ ެގ ްލ ުދ ެގ‬ ‫ައ ުދ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ުދ ެގ ައ ްލ ިމ ުދ‬ ‫ޭޔ ުދ ްލ ެގ ައ ިމ ާލ ީޤ ުދ ްލ ައ ްލ ިމ ައ ައ ައ ައ ްލ ޭޔ ިމ ައ ްލ ައ ްލ ައ ައ ައ ައ ުދ ޫނ ުދ‬ ‫ިމ ާލ ުދ ައ ްލ ިމ ްލ ައ ިމ ައ ައ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ ްލ ައ ައ ެގ ްލ ާލ ޮތ ުދ ައ ައ ައ ްލ ޫނ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ޮތ ްލ ިމ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ުދ ެގ ައ ާލ ްލ ީޤ ާލ ައ ާލ ައ ެގ ޮތ ުދ ައ ިމ ޭޔ ްލ ުދ ައ ްލ ޭޔ ުދ ްލ ާލ‬

‫ާލ ެގ‬

‫ެގ ެގ ‪ަ .‬އ‬

‫ޯޔ ެގ ުދ ައ ައ ައ ައ ުދ ައ ާލ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ްލ ޮތ ީޤ ައ ްލ ިމ ުދ‬ ‫ޮތ ްލ ެގ ެގ ެގ ްލ ައ ިމ ެގ ްލ ިމ ުދ ޮތ ްލ ެގ ުދ ްލ ައ ްލ‬ ‫ިމ ިމ ާލ ްލ ައ ްލ ާލ ުދ ުދ ުދ ާލ ިމ ާލ ިމ ުދ ުދ ުދ ްލ ެގ ްލ‬ ‫ުދ ްލ ުދ ާލ ައ ްލ ައ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ްލ ޮތ ީޤ ައ ްލ ިމ ޯޔ ެގ‬ ‫ުދ ިމ ައ ައ ައ ްލ ިމ ޯޔ ެގ ްލ ައ ައ ޭޔ ައ ިމ ިމ ެގ ޭޔ ައ ިމ‬

‫ޭޔ ޭޔ ައ ިމ ިމ ިމ ެގ‬ ‫ެގ ީޤ ެގ ުދ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ައ ާލ ިމ ިމ ާލ ާލ ިމ ާލ ްލ ެގ ެގ‪.‬‬ ‫ައ ްލ ިމ‬ ‫ައ ްލ ިމ‬

‫ޯޔ ައ ްލ ައ ްލ ާލ ުދ ުދ ާލ ިމ ުދ ުދ ައ ްލ‬ ‫ޯޔ ެގ ުދ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ީޤ ޯޔ ިމ ައ ައ‬

‫ޮތ ްލ ެގ ައ ައ ްލ ައ ުދ ައ‬ ‫‪Page 138‬‬

‫ައ ްލ‬

‫ައ ައ ްލ‬

‫ެގ ިމ ައ ިމ ާލ ައ ެގ ެގ ‪ި .‬މ‬

‫ޯޔ ެގ‬

‫ިމ ެގ ްލ ައ ްލ ޭޔ ުދ ައ ްލ ައ ުދ ައ ްލ ައ ްލ ައ ައ ީޤ‬ ‫ެގ)‪ޭ .‬ޔ ުދ ައ ީޤ ައ ެގ ްލ ުދ ައ ައ ްލ ިމ ުދ ައ ިމ ައ ިމ ައ ްލ‬ ‫ެގ ‪ޮ .‬ތ ްލ ެގ ުދ ައ ެގ ްލ ެގ ައ ުދ ުދ ްލ ޭޔ ުދ ާލ ެގ ުދ ެގ‬ ‫ްލ ައ ީޤ ެގ ުދ ެގ ިމ ‪ު ،‬ދ ުދ ްލ ައ ައ ުދ ައ ެގ ްލ ައ‬

‫ިމ ީޤ ައ ްލ ިމ ްލ‬ ‫ުދ ާލ ައ ެގ ެގ ެގ ‪.‬‬

‫ާލ ައ ެގ ްލ‬

‫ައ ުދ ައ ިމ‬

‫ިމ ައ ެގ ޭޔ‬

‫ައ ައ ްލ ުދ ުދ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ައ ީޤ‬ ‫ުދ ުދ ިމ ައ ިމ ާލ ައ ެގ ްލ ައ ުދ ްލ‬

‫ުދ ައ ުދ ައ ިމ‬ ‫ައ ައ ްލ‬

‫ެގ ްލ ައ ( ެގ‪ެ .‬ގ ެގ ްލ ައ ީޤ ައ ްލ ިމ ާލ ޮތ ްލ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ެގ ެގ ްލ ުދ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ްލ ިމ ޯޔ ައ ޯޔ ްލ ުދ ުދ ައ ްލ ާލ ާލ ައ ާލ ެގ ުދ‬ ‫ޯޔ ިމ ައ ައ‬ ‫ިމ ައ ްލ ެގ ްލ ައ ައ ްލ ައ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ީޤ ެގ ްލ‬ ‫ްލ ައ ްލ ައ ިމ ޭޔ ައ ުދ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ްލ ިމ ޯޔ ެގ ުދ ައ ްލ ައ ްލ‬ ‫ްލ ައ ައ ިމ ައ ‪ެ .‬ގ ައ ެގ ާލ ައ ްލ‬ ‫ޮތ ްލ ެގ ެގ ެގ ްލ ައ ިމ ެގ ްލ‬

‫ީޤ ެގ ެގ‪.‬‬

‫ައ ިމ‬

‫ައ ައ ާލ ެގ ުދ‬

‫ައ ްލ ިމ‬

‫ުދ ައ ައ‬

‫ައ ްލ‬

‫ައ ެގ ްލ‬

‫ީޤ ުދ ްލ‬ ‫ައ ުދ‬

‫ޯޔ ައ ައ ިމ ެގ ޭޔ ެގ‬

‫ޯޔ ިމ ާލ ެގ ުދ‬ ‫ެގ ެގ ‪ި .‬މ ީޤ ެގ ްލ‬ ‫ައ ިމ ުދ ައ ްލ ިމ ުދ ްލ ުދ ިމ ައ ްލ‬ ‫ުދ ިމ ައ ްލ ެގ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ީޤ ިމ ައ‬ ‫ެގ ްލ ެގ ާލ ްލ ައ ައ ްލ ައ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ައ ުދ ‪ާ 3‬ލ ައ ައ ީޤ ިމ ުދ ުދ‬

‫ައ ިމ ާލ ްލ ައ ިމ ްލ ައ ާލ ީޤ ިމ ުދ ޮތ ްލ ިމ ައ ްލ ިމ ޮތ ުދ ުދ ްލ ެގ‪ެ .‬ގ ޭޔ ުދ ައ ީޤ ާލ ާލ ައ ާލ ެގ ުދ‬ ‫ައ ުދ ެގ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ައ ައ ައ ައ ްލ ެގ ުދ ްލ ެގ ްލ ެގ ޯޔ ިމ ައ ާލ ިމ ުދ ައ ްލ ުދ ްލ ާލ ެގ ެގ ެގ‬ ‫ުދ ުދ ޮތ ްލ‬ ‫ިމ‬

‫ައ ްލ ައ ައ ިމ ެގ ުދ ީޤ‬

‫ައ ުދ ައ‬

‫ުދ ެގ ްލ ައ ެގ ުދ ައ ިމ ( ާލ ެގ ! ‪ު .‬ދ ައ ުދ ައ ިމ )‬

‫ޫނ ުދ ޮތ ްލ‬ ‫‪.‬‬

‫ޯޔ ައ ިމ ްލ ުދ ައ ްލ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޯޔ ައ ިމ ްލ ުދ ައ ައ ްލ‬ ‫ައ ްލ ާލ ުދ ުދ ާލ ާލ ްލ ައ ެގ ުދ ުދ ެގ ާލ ައ ައ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ީޤ ުދ ައ ައ ްލ ިމ ްލ ައ ްލ ާލ ޮތ ްލ ެގ ީޤ ެގ ްލ ެގ ެގ ްލ ާލ ްލ ައ‬ ‫ޭޔ‪ެ ،‬ގ ްލ ައ ެގ ްލ ެގ ައ ޮތ ެގ ެގ ‪ޯ .‬ޔ ައ ައ ުދ‬ ‫ިމ ައ ޭޔ ުދ ުދ ްލ ެގ ޮތ ެގ ްލ ައ ުދ ައ ައ ައ ްލ ޭޔ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ ްލ ައ ައ ެގ ްލ ެގ‬ ‫ިމ ާލ ައ ްލ ުދ ައ ްލ ާލ ެގ ުދ ާލ ުދ ްލ ެގ ްލ ައ ްލ ިމ ޯޔ ެގ ައ ައ ިމ ައ ިމ ެގ ޭޔ ައ ެގ ެގ ‪.‬‬

‫ައ‬ ‫ައ ްލ ުދ ްލ ައ ީޤ ުދ‬

‫ައ ާލ ުދ‬

‫‪ާ : (1‬ލ ައ ުދ‬ ‫ާލ ުދ ެގ ެގ ެގ ިމ ްލ ‪) ...‬‬

‫ޮތ ުދ‬

‫ާލ ެގ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ުދ ައ ައ ްލ‬

‫ާލ ޫނ ުދ‬

‫ައ ޫނ ައ ުދ ުދ‬

‫ެގ ުދ ްލ‪:‬‬ ‫ޮތ ުދ‬

‫ާލ ޫނ ައ‬

‫ުދ ިމ ްލ ުދ‬ ‫ެގ ްލ ާލ ްލ‬ ‫ިމ‬

‫ީޤ ާލ ްލ ޭޔ ެގ ުދ ިމ ާލ ައ ްލ ޮތ ެގ ްލ‬ ‫ްލ ިމ ާލ ީޤ ީޤ ެގ ެގ ެގ ‪ޮ .‬ތ ުދ ާލ ޫނ ުދ‬ ‫ިމ ޭޔ ެގ ެގ ެގ ‪ި ( ".‬މ ީޤ ައ ްލ ުދ ްލ‬ ‫ްލ ެގ ާލ ައ ިމ ެގ ީޤ ާލ ައ ްލ ެގ ްލ‬

‫ައ ިމ ެގ ްލ " ާލ ްލ ައ ުދ ްލ " ައ ިމ ައ ައ ްލ‬ ‫ެގ ައ ައ ުދ ްލ " ުދ ްލ ުދ ިމ ާލ ައ ްލ‬ ‫ައ ީޤ ައ ިމ ޭޔ ުދ ްލ ުދ ާލ ޯޔ ާލ ައ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ‬ ‫ޮތ ުދ ެގ ުދ ްލ ިމ ޭޔ ެގ ާލ ައ ައ ެގ ެގ )‪.‬‬ ‫ެގ ެގ ުދ ެގ ިމ ައ ްލ ައ ައ ިމ ެގ ެގ ެގ‬ ‫‪.‬‬

‫ާލ ައ ައ ީޤ ެގ‬ ‫ިމ ައ ުދ ެގ ައ ައ ުދ ްލ ިމ ުދ ިމ ާލ ީޤ ޫނ ުދ ާލ ާލ‬ ‫ައ ްލ ެގ ައ ިމ ުދ ްލ ައ ައ ައ ްލ ިމ ައ ުދ ައ ުދ ައ ިމ ައ ޮތ ްލ ުދ ުދ ެގ‬ ‫ައ ިމ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ައ ައ ުދ ިމ ްލ ިމ ާލ ީޤ ޮތ ުދ ްލ ެގ ްލ ުދ ްލ ައ ެގ ްލ ެގ ްލ‬

‫ުދ ުދ ައ ުދ‬

‫ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ިމ‬ ‫ޭޔ ެގ ޭޔ ައ ެގ ްލ ައ ްލ ައ ްލ ިމ ުދ ައ ްލ ުދ ުދ ައ ުދ ައ ިމ ެގ ްލ ެގ ެގ ެގ ‪ޮ .‬ތ ްލ ެގ‬ ‫ުދ ައ ައ ުދ‬ ‫ައ ެގ ްލ ައ ިމ ެގ ްލ ެގ ައ ުދ ްލ ޯޔ ާލ ެގ ެގ ޮތ ައ ައ ުދ ައ ައ ާލ ިމ‬ ‫ެގ ުދ ެގ ިމ ައ ިމ ާލ ެގ‬ ‫ައ ައ ުދ ުދ ްލ ައ ައ ައ ިމ ްލ ޮތ ުދ ާލ ޫނ ުދ ައ ިމ ެގ ްލ ިމ ެގ ައ ިމ‬

‫ައ ުދ ައ‬

‫ުދ ެގ‬

‫ިމ ާލ ުދ ެގ ިމ‬ ‫ެގ ޯޔ ްލ ޮތ ްލ ުދ‬ ‫ުދ ްލ ީޤ ުދ ުދ ައ‬

‫ައ ުދ ޫނ ައ ީޤ ޮތ ުދ ާލ ޫނ ުދ ެގ ައ ިމ ާލ‬ ‫ައ ައ ައ ްލ ާލ ީޤ ިމ ައ ުދ ެގ ައ ުދ‬ ‫ައ ިމ ާލ‬ ‫ައ ްލ ައ ައ ިމ ިމ ާލ ިމ ުދ ެގ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ިމ ުދ‬ ‫ެގ ެގ‪.‬‬

‫ާލ‬

‫ައ ާލ ެގ ައ ުދ‬

‫ައ ްލ ެގ ްލ‬

‫ެގ ެގ ެގ‬

‫‪.‬‬ ‫ައ ާލ ައ ުދ ްލ‬

‫ިމ ެގ ްލ ުދ ްލ ައ ުދ ެގ ައ ްލ ައ ްލ ާލ ައ ައ ެގ ްލ ުދ ެގ ްލ ޫނ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ީޤ ިމ ެގ ީޤ ްލ ެގ‬ ‫ައ ުދ ޫނ ާލ ުދ ައ ްލ ާލ ީޤ ައ ްލ ައ ައ ިމ‬ ‫ޫނ ާލ ުދ ިމ ްލ ާލ ޮތ ްލ ުދ ައ ްލ ައ ައ ިމ ައ ިމ ިމ‬ ‫ްލ ިމ ާލ ުދ ާލ ޭޔ ުދ ުދ ްލ ިމ ައ ައ ުދ ްލ ިމ ިމ ުދ ައ ްލ ިމ ްލ ާލ ުދ ޮތ ްލ ެގ ްލ ާލ ެގ ައ ައ ްލ‬

‫ުދ ްލ ައ ުދ ‪:‬‬ ‫ައ ްލ ުދ ްލ ައ ީޤ ޮތ ުދ ާލ ޫނ ައ ީޤ ުދ ީޤ ައ ާލ ުދ ައ ިމ ައ ައ ައ ުދ ެގ ްލ ައ ައ ުދ ޮތ ްލ ައ ެގ ްލ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ައ ައ ްލ ައ ީޤ ްލ ެގ ެގ ‪ު .‬ދ ީޤ ައ ައ ުދ ްލ ‪1‬‬ ‫ައ ައ ުދ ައ ެގ ްލ ައ ައ ުދ " ޮތ ޭޔ ުދ " ( ޮތ ުދ ެގ ުދ ) ައ ައ ުދ ްލ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ޮތ ައ ްލ ޮތ ުދ ާލ ޫނ ުދ ެގ ައ ުދ ައ ުދ ެގ ީޤ ޮތ ްލ ެގ ައ ައ ުދ ެގ ްލ ައ ެގ ްލ‬ ‫‪Page 139‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ައ ައ ުދ ެގ‬ ‫ައ ިމ ާލ‬

‫ައ ްލ ިމ ުދ‬ ‫ޯޔ ާލ‬

‫ިމ ިމ ެގ ުދ ްލ ައ ެގ ެގ ‪.‬‬

‫ޮތ ޭޔ ުދ‬

‫ައ ްލ ިމ ުދ ްލ ެގ‬

‫ޮތ ުދ‬

‫ައ ުދ ައ ުދ ޭޔ ީޤ‬

‫ާލ ޫނ ުދ ައ ިމ‬

‫ައ ެގ ްލ‬

‫ައ ައ ައ ެގ ެގ‬

‫‪.‬‬

‫ޮތ ްލ‪:‬‬ ‫ައ ައ ުދ ްލ‬

‫ޮތ ުދ ާލ ޫނ ައ ްލ ައ ިމ ާލ ޯޔ ައ ީޤ ައ ްލ ޯޔ ިމ‬ ‫ައ ިމ ެގ ެގ ިމ ެގ ްލ ޮތ ްލ ޮތ ުދ ްލ ެގ ްލ ައ ްލ ިމ ުދ ްލ ެގ ައ‬ ‫ައ ްލ ޯޔ ްލ ައ ުދ ްލ ެގ ްލ ެގ ާލ ޫނ ުދ ައ ެގ ްލ ައ ައ ެގ ެގ‪ެ .‬ގ‬ ‫‪ަ 1‬އ ައ ުދ ުދ ައ ައ‬ ‫ޯޔ ިމ ައ ައ ުދ ެގ ެގ ިމ ްލ ައ ައ ައ ުދ‬

‫ައ‬

‫ައ ާލ ައ ްލ ައ ިމ‬ ‫ުދ ައ ިމ ިމ ޭޔ ައ ިމ‬ ‫ީޤ ޯޔ ިމ ާލ ޫނ ުދ ައ‬ ‫ެގ ައ ީޤ ެގ ްލ‬

‫ައ ިމ‬

‫ްލ ައ ިމ ިމ ްލ ައ ިމ ެގ ްލ ެގ ައ ައ ްލ ިމ ޭޔ‬ ‫ާލ ެގ ްލ ިމ ައ ައ ްލ ައ ައ ުދ ުދ ުދ ުދ ައ ިމ ިމ ެގ ިމ‬ ‫ާލ ިމ ައ ްލ ިމ ުދ ްލ ެގ ޮތ ުދ ާލ ޫނ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ޯ .‬ޔ‬ ‫ާލ ައ ައ ްލ ައ ިމ ާލ ިމ ުދ ުދ ްލ ާލ ްލ ާލ ައ ެގ‬

‫ާލ ިމ ައ ޮތ ްލ ެގ ްލ ެގ ‪.‬‬ ‫ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ޮ .‬ތ ްލ ެގ‬ ‫ިމ ާލ ޫނ ައ ީޤ ެގ ްލ ެގ‬ ‫ެގ ެގ‬ ‫‪.‬‬

‫ައ ްލ ާލ ުދ ުދ ްލ‪:‬‬ ‫ާލ ޫނ ުދ‬

‫ައ ައ ްލ‬

‫ެގ ައ‬

‫ާލ ެގ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ާ .‬ލ ެގ‬ ‫ިމ ައ ެގ ްލ ެގ ްލ ައ ައ ިމ ެގ‬ ‫ައ ްލ ާލ ީޤ ައ ްލ‬

‫ައ ްލ ައ ްލ‬

‫ިމ ެގ ްލ ާލ ައ ައ ްލ ައ ިމ ާލ ިމ ުދ ުދ ްލ ( ިމ ައ ައ ައ ައ ްލ ައ ައ ައ ުދ‪ަ 1‬އ ައ ުދ ) ެގ ައ ިމ ާލ ައ ްލ ައ ެގ ިމ‬ ‫ާލ ީޤ ެގ ްލ‬ ‫ައ ްލ ޯޔ ިމ ައ ައ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ޯ .‬ޔ ިމ ުދ ްލ ޮތ ްލ ުދ ައ ްލ ައ ައ ިމ ައ ްލ ައ ެގ ްލ ( ުދ ްލ ިމ ައ ެގ ްލ ) ައ ައ ިމ‬ ‫ުދ ިމ ާލ ައ ްލ ިމ ުދ ްލ ެގ ްލ ިމ ައ ުދ ެގ ައ ްލ ާލ ީޤ ައ ްލ ާލ ައ ައ ައ ެގ ެގ‬ ‫ްލ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ާލ ިމ ާލ ުދ ްލ ައ ުދ ެގ‬ ‫‪.‬‬

‫ުދ ިމ ައ ްލ‬

‫ޮތ ްލ ެގ ައ ައ ެގ ްލ ައ ިމ ެގ ްލ‬ ‫ައ ްލ ާލ ީޤ ައ ްލ ުދ ުދ ެގ ޮތ ުދ‬ ‫ޮތ ުދ ައ ްލ ޮތ ެގ ުދ ައ ައ ައ ީޤ‬

‫ާލ ‪ޮ :‬ތ ްލ‬ ‫ިމ ައ ައ ްލ ައ ްލ ިމ ުދ ްލ ުދ ީޤ ްލ ުދ ެގ‬ ‫ާލ ޫނ ުދ ައ ުދ ެގ ޮތ ެގ ާލ ިމ ުދ ުދ ާލ ެގ‬ ‫ްލ‬ ‫ައ ިމ ައ ާލ ާލ ުދ ޮތ ްލ ައ ްލ ާލ ުދ ުދ ާލ ެގ ެގ ‪ެ.‬ގ‬

‫ާލ ެގ ިމ ައ ޯޔ ިމ ައ ައ ުދ ުދ ާލ ިމ ައ ިމ ެގ ްލ‬ ‫ައ ައ ިމ ެގ ްލ ައ ްލ ައ ުދ ެގ ައ ައ ުދ ައ ައ ައ‬ ‫ައ ައ ައ ާލ ެގ ްލ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ުދ ެގ ެގ ްލ ‪ަ 3‬އ‬ ‫ައ ްލ ައ ްލ ެގ ްލ ިމ ާލ ައ ިމ ާލ ައ ައ ޮތ ްލ ާލ‬ ‫‪ި 1‬މ ާލ ައ ްލ ‪ި ( :‬މ ީޤ ުދ‬‫ެގ ޭޔ ައ ިމ ިމ ެގ ޭޔ ުދ ިމ ްލ ުދ‬ ‫ޮތ ުދ ައ ާލ ައ ( ައ ޯޔ ައ ައ‬ ‫ާލ ޮތ ްލ ެގ ޮތ ުދ ައ ައ ިމ ައ ައ‬

‫‪Page 140‬‬

‫ިމ ާލ ޮތ ްލ ައ ިމ ުދ ްލ ާލ ައ ޫނ ުދ ައ ުދ ެގ ެގ ްލ ުދ ެގ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ިމ ައ‬ ‫ިމ ައ ާލ ިމ ައ ައ ިމ ެގ ްލ ައ ާލ ްލ ައ ައ ިމ ައ ިމ‬

‫ައ ުދ ާލ ެގ ުދ ‪ޮ ،‬ތ ުދ ާލ ޫނ ުދ ެގ ައ ައ ާލ ްލ ެގ ިމ ައ ްލ‬ ‫ައ ިމ ާލ ޫނ ުދ ެގ ާލ ީޤ ުދ ެގ ްލ ައ ައ ައ ާލ ެގ ެގ‪ެ .‬ގ ައ ައ ީޤ‬ ‫ްލ ުދ ައ ައ ިމ ައ ެގ ެގ ްލ ‪ަ 10‬އ ްލ ޭޔ ައ ައ ްލ ެގ ެގ‬ ‫ެގ ެގ‪ެ .‬ގ‬

‫ައ ައ ައ ާލ ްލ ާލ ައ ެގ ެގ ‪ި .‬މ‬ ‫ައ ެގ ްލ ައ ީޤ؛ ޯޔ ާލ ައ ުދ ުދ‬ ‫ިމ )‪ޮ ،‬ތ ިމ ައ ާލ ައ ( ާލ‬ ‫ޮތ ްލ ެގ ެގ ްލ ެގ ްލ ެގ ްލ )‪،‬‬ ‫ެގ ިމ ައ ްލ )‪ަ ،‬އ ުދ ުދ ުދ‬

‫ިމ ުދ ުދ ައ ްލ ( ޮތ ުދ ިމ ުދ ްލ‬ ‫ައ ުދ ުދ ެގ ައ ްލ ިމ ައ ިމ ައ ިމ ) ައ ައ‬

‫ޮތ ުދ‬

‫ައ ެގ ްލ ެގ ެގ‬

‫ިމ ުދ‬

‫ޭޔ ައ‬

‫ައ ްލ ޮތ ްލ ާލ ީޤ‬ ‫ައ ްލ ‪ޮ ،‬ތ ިމ ޮތ ިމ ‪،‬‬ ‫ައ ިމ ައ ޯޔ ިމ ޮތ ްލ ައ ިމ ުދ ްލ‬ ‫ުދ ައ ިމ ައ ‪ަ ،‬އ ިމ ެގ ްލ‬ ‫ުދ ( ުދ ައ ައ ުދ ައ ްލ ާލ)‪،‬‬

‫ާލ ޫނ ުދ ެގ‬ ‫ުދ ްލ ައ‬

‫ުދ ީޤ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ުދ ުދ ުދ ައ ުދ ެގ ިމ ްލ ައ ައ ްލ‬ ‫ެގ ިމ ިމ ުދ ައ ުދ ެގ ެގ ުދ ައ ްލ ިމ ްލ ައ ްލ ޮތ ްލ‬ ‫ެގ ‪ި .‬މ ޮތ ުދ ްލ ާލ ްލ ާލ ައ ްލ ައ ައ ްލ ިމ ާލ‬

‫ައ ުދ‬

‫ުދ ިމ ާލ ައ ާލ ައ ްލ‬ ‫ުދ ިމ ޮތ ިމ ‪ި ،‬މ ްލ ޮތ ިމ ‪،‬‬ ‫ައ ައ ޯޔ)‪ެ ،‬ގ ާލ ައ ުދ (‬ ‫ައ ާލ ުދ ިމ ައ ައ ްލ ‪ަ ،‬އ ާލ ުދ‬

‫ެގ ެގ ‪ި ).‬މ ާލ ައ ުދ ެގ‬ ‫ިމ ްލ ައ ުދ ‪،‬‬ ‫ައ ައ ‪ު ،‬ދ ައ ައ ‪ަ ،‬އ‬ ‫ިމ ުދ ައ ައ ޯޔ ްލ‬

‫ޮތ ްލ ެގ ޮތ ‪ަ ،‬އ ުދ ުދ ‪ަ ،‬އ ިމ ( ުދ‬

‫ޯޔ ުދ ުދ‬

‫ޮތ ުދ ެގ ިމ ުދ ެގ‬ ‫ުދ ިމ ޮތ ިމ ‪،‬‬ ‫ިމ ެގ ޮތ ‪ު ،‬ދ ައ ައ ‪،‬‬ ‫ުދ ިމ ުދ ުދ ުދ ‪،‬‬ ‫ައ ިމ ުދ ައ ައ‬ ‫‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪ޮ 2‬ތ ިމ ައ ްލ ‪ި ( :‬މ ައ ްލ ާލ ްލ ުދ ޮތ ްލ ޮތ ްލ ާލ ީޤ ެގ ްލ ުދ ުދ ައ ުދ ުދ ެގ ްލ ުދ ުދ‬‫ައ ާލ ައ ްލ ައ ުދ ެގ ައ ުދ ެގ ްލ ައ ެގ ެގ ‪ި ).‬މ ައ ުދ ައ ިމ‬ ‫ުދ ްލ ާލ ީޤ ެގ ްލ ޮތ ިމ ާލ ިމ ޮތ ިމ ިމ ާލ ިމ ( ާލ ައ ުދ ައ ުދ ުދ ައ ިމ ްލ " ޮތ ިމ ިމ ައ ") ުދ ިމ ިމ ައ ާލ ިމ ‪ި ،‬މ ިމ ިމ ައ‬ ‫ާލ ިމ ައ ާލ ިމ ުދ ުދ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ައ ްލ‬

‫‪ި 3‬މ ައ ައ ްލ ައ ްލ ‪ި :‬މ‬‫ިމ ައ ުދ ައ ިމ ާލ ިމ ައ ާލ ާލ ެގ ްލ‬ ‫ައ‬

‫ުދ‬

‫‪ޮ 4‬ތ ައ‬‫ޮތ ްލ ެގ ެގ ްލ‬

‫ައ ައ ައ‬

‫ުދ ާލ ްލ ާލ ިމ‬

‫ޮތ ިމ ޮތ ިމ‬

‫ެގ ްލ ޮތ ްލ ައ ެގ ީޤ ްލ ުދ ުދ‬ ‫ުދ ުދ ްލ ާލ ެގ ެގ‪ެ .‬ގ‬

‫ްލ ‪ި :‬މ ީޤ ެގ ިމ ާލ ެގ ައ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ްލ ައ ާލ ިމ ިމ ައ ުދ ެގ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ާލ ިމ ުދ ުދ ާލ ިމ ިމ ޫނ ައ ްލ ެގ‬

‫ައ ުދ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ައ ުދ ައ ިމ‬

‫ާލ ްލ ުދ‬

‫ޮތ ެގ ްލ‬

‫ައ ިމ ުދ ްލ ާލ ީޤ‬

‫ައ ާލ ިމ ިމ ައ ެގ ެގ ‪.‬‬

‫ެގ ްލ ުދ ުދ ައ ުދ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ައ ުދ ައ ިމ ެގ ްލ‬ ‫ިމ ައ ްލ ާލ ްލ ުދ ޮތ ްލ ޮތ ްލ ާލ ީޤ ެގ ްލ‬ ‫ިމ ައ ުދ ައ ިމ ުދ ްލ ައ ެގ ިމ ާލ ައ ުދ ެގ ެގ ޭޔ ައ ިމ ައ ިމ ާލ ައ ާލ ިމ ެގ ައ ާލ ިމ ިމ ިމ ައ ްލ ައޕ ާލ ިމ‬ ‫ައ ައ ައ ްލ ެގ ުދ ުދ ާލ ޮތ ިމ ެގ ިމ ާލ ައ ެގ ްލ ައ ައ ިމ ައ ިމ ުދ ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ‬ ‫ޮތ ްލ ެގ‬

‫‪ި 5‬މ ުދ ުދ ައ ްލ ‪ި :‬މ ުދ ުދ ައ ައ ީޤ ާލ ޫނ ުދ ެގ ެގ ްލ ެގ ައ ުދ ައ ެގ ެގ ‪.‬‬‫ިމ ާލ ީޤ " ިމ ުދ ެގ ެގ ‪ެ ".‬ގ ީޤ " ައ ާލ ިމ ުދ ްލ ިމ ުދ ުދ " ިމ ާލ ައ ައ ިމ ެގ ްލ ައ ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ‬

‫ައ ެގ ްލ ިމ ިމ ެގ ްލ‬

‫ާލ ޫނ ުދ ީޤ ައ ުދ ައ ިމ ިމ ައ ްލ‬

‫ިމ ުދ ުދ ައ ުދ ައ ިމ‬

‫ައ ްލ‬

‫ާލ ްލ ުދ ޮތ ެގ ްލ ައ ިމ ިމ ައ ްލ ައ ައ ިމ ެގ ުދ ީޤ ‪ަ 5‬އ ްލ ޮތ ްލ ައ ާލ ޫނ ެގ ްލ ައ ިމ ައ ްލ ައ ްލ ެގ ިމ ައ ިމ ާލ ޮތ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ެގ ްލ ާލ ޫނ ުދ ައ ިމ ‪8‬‬ ‫ުދ ައ ައ ‪ަ 10‬އ ްލ ެގ ްލ ޮތ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ިމ ‪ަ 3‬އ ްލ ެގ ްލ ޮތ ެގ ެގ ެގ ‪ާ .‬ލ ޫނ ުދ ެގ ައ ްލ ައ ުދ ެގ ައ ައ ުދ ައ ައ ެގ ުދ ްލ ިމ ާލ ެގ ައ ިމ ޮތ ްލ ައ ީޤ‬ ‫ާލ ޫނ ައ ްލ ައ ާލ ެގ ައ ިމ ުދ ްލ ައ ައ ިމ ާލ ެގ ިމ ައ ައ ުދ ިމ ުދ ެގ ިމ ްލ ައ ުދ ައ ެގ ްލ ައ ެގ ެގ‪.‬‬ ‫ައ ްލ ައ ްލ ައ ައ ެގ ( ައ ްލ‬ ‫ޮތ ުދ ާލ ޫނ ައ ްލ ައ ެގ ިމ‬

‫ާލ ައ ުދ ެގ ) ެގ ުދ‪ް :‬ލ‬ ‫ައ ައ ިމ ޯޔ ިމ ައ ައ ުދ ާލ ެގ ުދ ުދ ާލ ެގ ުދ ާލ‬ ‫ެގ ްލ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ީޤ ާލ ިމ ައ ައ ެގ ިމ‬ ‫ިމ ުދ ްލ ުދ ައ ައ ައ ުދ ްލ ުދ ާލ ުދ ިމ ާލ ުދ‬ ‫ުދ ުދ ްލ ައ ައ ްލ ާލ ީޤ ައ ިމ ާލ ުދ ެގ‬

‫ައ ައ ިމ ެގ ްލ ުދ ިމ ައ ްލ‬ ‫ުދ ިމ ައ ައ ިމ ައ ްލ ައ ައ ިމ‬ ‫ުދ ިމ ްލ ެގ ްލ ައ ުދ ުދ‬ ‫ައ ައ ްލ ައ ިމ ެގ ްލ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ްލ ުދ ައ ްލ‬ ‫ޭޔ ައ ްލ‬

‫ޭޔ ުދ ްލ ާލ ޭޔ‬

‫ައ ެގ ިމ‬

‫ޫނ ައ‬ ‫ާލ‬ ‫ުދ‬ ‫ުދ‬

‫ައ ައ ޮތ ްލ‬

‫ެގ ްލ‬

‫ްލ ެގ ްލ ުދ ައ ްލ ައ ައ ިމ ައ ުދ ީޤ ައ ުދ ެގ‬ ‫ުދ ާލ ާލ ިމ ާލ ެގ ްލ ައ ިމ ެގ ްލ ުދ ުދ ެގ ައ ައ ްލ ައ ްލ ުދ ާލ ްލ ެގ ޭޔ ީޤ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ައ ްލ ައ ުދ ުދ ުދ ްލ ައ ްލ ެގ ްލ‬ ‫ްލ ާލ ުދ ުދ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ްލ ައ ީޤ‬ ‫ައ ްލ ައ ުދ ްލ ައ ާލ ައ ްލ ުދ ުދ ެގ ިމ ައ ައ ުދ ައ ާލ ެގ ުދ ެގ ްލ ިމ ްލ ުދ ްލ‬

‫ައ ުދ ެގ ްލ‬

‫ޯޔ ައ ިމ‬

‫ެގ ުދ ުދ ެގ‬

‫ައ ްލ ާލ ުދ ުދ ާލ ެގ‬

‫ައ ައ ްލ ައ ްލ‬

‫ެގ ެގ‬

‫‪.‬‬

‫ިމ ުދ ‪ް :‬ލ‬ ‫ެގ ްލ‬

‫ުދ ީޤ ްލ ެގ ްލ‬ ‫ައ ްލ ާލ ެގ ާލ ީޤ ުދ ައ‬ ‫ައ ުދ ައ ްލ ައ ްލ ޯޔ ިމ‬ ‫ާލ ްލ " ޮތ ްލ ެގ ޮތ ެގ‬

‫ެގ ިމ ައ ައ ިމ ްލ ާލ ޫނ ައ ްލ ާލ ެގ ިމ ައ ޯޔ ިމ ައ ައ‬ ‫ައ ައ ާލ ެގ ެގ ެގ‪ެ .‬ގ ައ ްލ ައ ުދ ެގ ްލ ޮތ ްލ ާލ ީޤ‬ ‫ައ ައ ުދ ައ ިމ ައ ޮތ ުދ ެގ ޭޔ ެގ ައ ްލ ައ ައ ިމ ުދ ްލ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ‬ ‫ެގ ްލ ުދ ައ ީޤ ާލ ައ ާލ ައ ިމ ެގ ޮތ ުދ ްލ ިމ ްލ ައ ުދ ައްލ‬

‫ާލ ޫނ ައ ްލ‬

‫ުދ ައ ުދ ުދ ްލ ާލ ޫނ ުދ ެގ ައ ްލ ައ ުދ ެގ ައ ައ ުދ ައ ައ ައ ައ ިމ‬ ‫ޭޔ ައ ްލ ިމ ުދ ެގ ެގ ‪ޭ .‬ޔ ައ ްލ ިމ ުދ ައ ީޤ ޮތ ުދ ާލ ޫނ ައ ޭޔ ްލ ުދ ްލ ާލ ޮތ ްލ ެގ ޮތ‬ ‫ީޤ ާލ ޫނ ައ ްލ ައ ްލ ާލ ުދ ާލ ްލ ައ ާލ ިމ ާލ ުދ ްލ ެގ ިމ ެގ" ާލްލ ެގ ައ ައ ައ ްލ‬ ‫ްލ ައ ައ ެގ ްލ ައ ައ ްލ ެގ ައ ިމ ާލ ީޤ ާލ ައ ުދ ްލ ެގ ައ ިމ ެގ ިމ ްލ ައ ައ ްލ‬

‫ޮތ ްލ ުދ ާލ ެގ ެގ ޮތ ުދ ިމ ޭޔ ެގ ީޤ ެގ ެގ ‪ާ .‬ލ ައ ުދ ްލ ިމ ޮތ ައ ްލ ުދ ައ ިމ ެގ ްލ ައ ިމ ައީޤ ުދ ާލ ްލ ޫނ ( ިމ ައ ޫނ ާލ ިމ ުދ ައ ައ ްލ ޫނ ) ައ ާލ ިމ‬ ‫( ޮތ ައ ޫނ ާލ ިމ ާލ ޫނ ) ައ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ައ ެގ ްލ ިމ ްލ ޫނ ައ ައ ިމ ޫނ ާލ ިމ ައ ިމ ޫނ ާލ ިމ ައ ްލ ައ ައ ެގ ެގ ްލ ައ ްލ ައ ައ ްލ ެގ ްލ ައ ެގ ްލ ީޤ ުދ ްލ ާލ ެގ‬ ‫‪Page 141‬‬

‫ޮތ ައ ާލ ޫނ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ެގ ޭޔ ައ ިމ ައ ްލ ެގ ިމ ްލ ެގ ައ ާލ ުދ ްލ ިމ ޭޔ ިމ ޭޔ ޭޔ ެގ ްލ ެގ ްލ ައ ެގ ްލ ޫނ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ިމ ޭޔ ާލ ިމ ާލ ެގ‬ ‫ެގ ެގ ‪ި .‬މ ައ ުދ ުދ ައ ިމ ެގ ޮތ ައ ުދ ުދ ެގ‬ ‫ުދ ުދ ުދ ާލ ައ ައ ެގ ެގ ްލ ެގ ީޤ ައ ްލ ެގ ްލ ިމ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ިމ ޮތ ުދ ާލ ޫނ ުދ‬ ‫ައ ައ ާލ ިމ ައ ިމ ައ ުދ ިމ ައ ައ ައ ާލ ުދ ާލ ައ ްލ ާލ ައ ުދ ެގ ައ ެގ ްލ ާލ ިމ‬ ‫ެގ ްލ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ެގ ްލ ުދ ުދ ައ ިމ ައ ިމ ެގ ިމ ުދ ައ ްލ ޭޔ ުދ ްލ ާލ ައ ްލ ެގ ިމ ްލ ެގ ްލ ިމ ައ ައ ައ ުދ ުދ ައ ިމ‬

‫ޮތ ްލ ެގ ައ ައ ްލ ޭޔ ައ ްލ ޮތ ްލ ައ ިމ‬ ‫ައ ައ ްލ ާލ ިމ ުދ ައ ިމ ިމ ައ ިމ ެގ ްލ‬ ‫ެގ ޮތ‬

‫ޮތ ްލ ުދ ާލ ްލ‬

‫ޯޔ ިމ ައ ައ ުދ ައ ުދ ައ ައ ިމ ައ ްލ ާލ ީޤ ޯޔ ިމ ައ ްލ‬ ‫ައ ުދ ެގ ައ ްލ ެގ ްލ ެގ ީޤ ްލ ައ ިމ ިމ ައ ްލ ުދ ައ ުދ ްލ ެގ ިމ ޭޔ ެގ‬

‫ެގ ‪ެ .‬ގ‬

‫ައ ުދ ުދ‬

‫ުދ‪ް :‬ލ‬ ‫ައ ުދ ައ ްލ‬

‫ޭޔ ައ ްލ ޮތ ްލ ައ ިމ‬ ‫ޮތ ްލ ެގ ައ ިމ ެގ ްލ ުދ ެގ‬ ‫ައ ީޤ ައ ްލ ާލ ިމ ައ ިމ ައ ިމ‬ ‫( ެގ ޮތ ައ ުދ ައ ުދ ައ ިމ‬ ‫ައ ާލ ީޤ‬

‫ޭޔ ުދ ްލ‬

‫ުދ ާލ ައ ިމ ެގ ްލ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ޮތ‬

‫ިމ ްލ ައ ިމ ައ ިމ‬

‫ައ ުދ‬

‫ެގ ޮތ‬

‫ެގ‬

‫ެގ ެގ ‪ި .‬މ ައ ައ‬ ‫ައ ީޤ ައ ިމ ެގ ޮތ‬ ‫ެގ ިމ ެގ ެގ ޭޔ ޮތ‬

‫ާލ ޫނ ުދ ެގ ުދ ައ ައ ައ‬

‫ައ‬

‫ައ ްލ ( ިމ‬

‫ޮތ ްލ ުދ ާލ‬

‫ްލ ެގ ްލ ެގ ައ ައ ްލ ެގ ައ ްލ ައ ީޤ‬ ‫ެގ ިމ ައ ްލ ާލ ައ ުދ ޭޔ ައ ިމ ެގ ުދ ާލ ީޤ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ ްލ (‬ ‫ާލ ިމ ިމ ޮތ ައ ިމ ައ ިމ ެގ ުދ ައ ްލ‬ ‫ައ ްލ ައ ައ ިމ ުދ ުދ‬ ‫ައ ްލ ) ައ ްލ ައ ްލ ައ ްލ ައ ައ ިމ ައ ުދ ައ ިމ ައ ްލ ުދ ުދ ާލ‬ ‫ާލ ައ ްލ ) ައ ްލ ާލ ުދ ައ ުދ ެގ ‪ެ .‬ގ‬

‫ައ ެގ ްލ‬

‫ްލ‬ ‫ުދ ައ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ޮތ ްލ ުދ ާލ) ެގ ޮތ ައ ުދ ައ‬ ‫ައ ުދ ައ ީޤ ައ ިމ ައ ެގ ްލ ާލ ެގ‬ ‫ީޤ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ްލ ުދ ައ ްލ ައ ުދ‬

‫ެގ ޮތ ައ‬

‫ުދ‬

‫ުދ ައ‬

‫ްލ ިމ ުދ ައ ިމ ައ ުދ ޮތ ެގ‬ ‫ޮތ ައ ްލ ެގ ުދ ައ ްލ ައ ުދ‬ ‫ްލ‬

‫ެގ ޮތ ައ ްލ ައ ުދ ްލ‬

‫ައ ުދ ައ ުދ ިމ ުދ ްލ‪:‬‬ ‫ުދ ެގ ިމ ައ ްލ) ިމ ުދ ައ ްލ ައ ައ‬ ‫ްލ ައ ައ ްލ ( ައ ައ ްލ ) ައ‬ ‫ުދ ައ ްލ ައ ައ ްލ ައ ައ‬

‫ާލ‬ ‫ާލ‬ ‫ައ‬ ‫ައ‬ ‫ެގ‬ ‫ިމ‬ ‫ައ‬

‫ިމ ައ ުދ ައ ުދ ިމ ުދ ްލ ޮތ ެގ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ުދ ައ ުދ ޭޔ ީޤ ައ ުދ ުދ ައ ާލ ުދ ްލ‬ ‫ިމ ާލ ީޤ ެގ ްލ ުދ ުދ ުދ ިމ ްލ ‪10‬‬ ‫ައ ިމ ާލ ްލ ައ ެގ ެގ ްލ ޮތ ްލ ާލ ެގ‬

‫ޫނ ުދ ައ ްލ ައ ީޤ ެގ ްލ ެގ ްލ ައ ްލ ެގ ިމ ެގ ްލ ައ ައ ްލ ިމ ައ ްލ ައ ުދ ެގ ައ ްލ ( ޮތ‬ ‫ައ ުދ ައ ިމ ިމ ައ ްލ ުދ ައ ީޤ ައ ައ ްލ ައ ާލ ުދ ޮތ ައ ައ ެގ ެގ ‪ޭ .‬ޔ ައ ުދ ޮތ ްލ ައ ެގ ިމ‬ ‫ެގ ައ ުދ ްލ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ްލ ުދ‬ ‫ިމ ައ ިމ ެގ ްލ ައ ުދ ައ ުދ ައ ިމ ައ ުދ ައ ުދ ޮތ ްލ ިމ ާލ ީޤ ިމ‬ ‫ާލ ާލ ާލ ިމ ުދ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ައ ައ ްލ ައ ައ ިމ ާލ ްލ ައ ( ައ ުދ ީޤ ިމ ) ީޤ ެގ ްލ ޮތ ްލ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ޮ .‬ތ ްލ ެގ ައ ައ ައ ްލ‬ ‫ެގ ‪ެ .‬ގ ިމ ާލ ުދ ައ ައ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ެގ ުދ ައ ިމ ޮތ ްލ ާލ ީޤ ާލ ްލ ﷲ ައ ްލ ައ ްލ ުދ ައ ާލ ެގ ައ ްލ ައ ައ ާލ ިމ ައ ިމ ްލ ާލ ައ ްލ ައ‬ ‫ާލ ާލ ްލ ައ ާލ ިމ ާލ ުދ ައ ްލ ާލ ުދ ްލ ައ ްލ ުދ ްލ ުދ ްލ ެގ ްލ ުދ ްލ ެގ ިމ ުދ ެގ ޭޔ ުދ ާލ ެގ ައ ްލ ައ ައ ްލ ައ ުދ ުދ ެގ ައ ްލ ިމ ުދ ައ ްލ‬ ‫ާލ ްލ ޮތ ްލ ައ ިމ ޮތ ްލ ައ ައ ްލ ައ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ިމ ާލ ިމ ައ ްލ ެގ ްލ ައ ާލ ްލ ޮތ ްލ ައ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ީޤ ާލ ްލ ުދ ޮތ ްލ ެގ ޭޔ ައ ުދ ައ ެގ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ްލ ެގ ައ ެގ ްލ ައ ިމ ެގ ްލ ާލ ްލ ައ ައ ުދ ައ ެގ ްލ ޮތ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ީޤ ާލ ޫނ ުދ ިމ ާލ ީޤ ުދ ްލ ައ ްލ ެގ ޭޔ ައ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ައ ުދ ައ‬

‫ައ ާލ ުދ ެގ‬

‫ައ ާލ ާލ ިމ‬ ‫ައ ުދ ައ ުދ ޭޔ ައ ައ ްލ‬

‫ީޤ ެގ‬

‫ިމ ުދ ުދ ްލ‬

‫ޮތ‬ ‫ުދ ޭޔ ީޤ‬ ‫ީޤ ްލ ީޤ ުދ ްލ ެގ ެގ ައ ްލ ޮތ ްލ ެގ ީޤ ުދ ްލ ައ ްލ ެގ ޭޔ ައ ްލ ާލ ިމ ެގ ިމ ިމ ައ ުދ ްލ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ްލ ައ ީޤ ެގ ުދ ައ ިމ ޮތ ިމ ައ ައ ޮތ ްލ ައ ުދ ުދ ިމ ައ ިމ ެގ ްލ‬ ‫ުދ ައ ައ ައ ެގ ްލ ައ ައ ުދ ުދ‬ ‫ޯޔ ުދ ްލ ިމ ައ ިމ ެގ ްލ ިމ ައ ިމ ައ ިމ ުދ ްލ ައ ެގ ްލ ެގ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ައ ުދ ައ ުދ ިމ ުދ ައ ީޤ ައ ައ ްލ ޮތ ުދ ައ ުދ ެގ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ުދ ުދ ައ ައ ުދ ައ ިމ ުދ ައ ައ ްލ ުދ ިމ ައ ައ ައ ްލ ެގ ައ ިމ ީޤ ުދ ްލ ާލ ީޤ ‪ެ .‬ގ ެގ‬

‫‪Page 142‬‬

‫ެގ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ާލ ޫނ ުދ‬

‫ޮތ ުދ ެގ ިމ ްލ‬

‫ައ ުދ ެގ ައ ްލ‬

‫ެގ ްލ ިމ ‪ު :‬ދ ްލ‬ ‫ައ ައ ްލ‬

‫ެގ ިމ ްލ ައ ުދ ެގ ައ ްލ ެގ ްލ ާލ ީޤ ައ ައ ްލ‬ ‫ައ ައ ްލ ައ ިމ ެގ ޮތ ައ ައ ްލ ައ ްލ ައ ައ ިމ ޮތ ްލ ާލ ިމ ެގ ެގ ިމ ެގ ްލ ައ ެގ ިމ‬ ‫ައ ައ ިމ ެގ ްލ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ީޤ ައ ިމ ެގ ޮތ ޮތ ްލ ައ ެގ ްލ ައ ައ ިމ ައ ުދ ިމ ައ ިމ ައ ުދ‬ ‫ެގ ެގ ްލ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ޮތ ިމ ައ ައ ީޤ ެގ ްލ ‪ި ،‬މ ައ ައ ްލ ާލ ްލ ައ ޮތ ްލ ައ ައ‬ ‫ައ‬ ‫ުދ ުދ ިމ ާލ ޮތ ީޤ ްލ ެގ ެގ‪.‬‬ ‫ެގ ިމ ްލ‬ ‫ެގ ެގ ްލ‬ ‫ޮތ ްލ‬ ‫ައ ައ ީޤ‬

‫ައ ުދ ެގ ައ ްލ‬

‫ެގ ްލ ާލ‬

‫ާލ ައ ުދ ައ ްލ‬

‫ެގ ެގ ްލ‬

‫ައ ައ ެގ ްލ‬ ‫ާލ ްލ ައ‬

‫ައ ައ‬

‫ެގ ިމ ްލ‬ ‫ުދ ުދ ުދ ައ‬

‫ައ ައ ްލ‬

‫ައ‬

‫ައ ްލ ާލ ުދ‬

‫ޮތ ްލ ެގ ްލ ‪ެ .‬ގ ައ ެގ ުދ ިމ ައ ާލ ައ ެގ ްލ ެގ‬ ‫ައ ައ ެގ ިމ ައ ިމ ާލ ުދ ޫނ ައ ުދ ްލ ައ‬ ‫ައ ައ ިމ ެގ ްލ ެގ ެގ ‪ޭ .‬ޔ ެގ ޭޔ ުދ ްލ‬ ‫ިމ ައ ިމ ާލ ޮތ ިމ ައ ެގ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ޮތ ިމ‬

‫ޮތ ައ‬

‫ެގ ްލ‬

‫ެގ ޭޔ ައ ިމ ިމ ްލ ުދ‬ ‫ުދ ެގ ައ ީޤ ައ ިމ ައ ައ ިމ ައ ުދ ައ ިމ‬ ‫ެގ ިމ ްލ ައ ްލ ައ ޮތ ިމ ައ ައ ުދ ްލ‬ ‫ައ ުދ ައ ައ ިމ ައ ިމ ުދ ްލ ައ ީޤ‬

‫ީޤ ެގ ިމ ްލ ައ ައ ިމ ެގ ިމ ްލ ައ ުދ ެގ ައ ްލ ެގ ްލ ިމ ުދ ައ ްލ ައ ުދ ެގ ޭޔ ައ ިމ ޮތ ައ ިމ ެގ ޭޔ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ިމ ްލ ެގ ްލ ާލ ިމ ުދ‬ ‫ެގ ްލ ެގ ީޤ ައ ިމ ައ‬ ‫ުދ ޮތ ްލ ެގ ްލ ެގ ްލ ާލ ެގ ެގ‪ަ .‬އ ުދ ުދ ައ ިމ ޮތ ިމ ުދ ައ ައ ާލ ްލ ިމ ުދ ައ ައ ައ ްލ ިމ ައ ައ ިމ ައ ިމ‬ ‫ްލ ާލ ައ ައ ައ ްލ ުދ ައ ިމ ުދ ާލ ައ ައ ްލ ުދ ާލ ެގ ްލ ާލ ެގ ‪ި .‬މ ެގ ެގ ްލ‬ ‫ައ ުދ ެގ ެގ ިމ ްލ ައ ްލ ައ ައ ްލ ާލ ައ ާލ ައ ިމ‬ ‫ެގ ެގ‬

‫‪.‬‬ ‫ެގ ިމ ެގ ިމ ްލ ައ ްލ‬ ‫ޭޔ ިމ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ްލ‬ ‫ުދ ައ ުދ ޮތ ުދ‬

‫ައ ައ‬

‫ައ ުދ ޭޔ ައ ިމ ައ ުދ ާލ ީޤ ެގ ްލ‬ ‫ައ ުދ ެގ ިމ ައ ީޤ ެގ ްލ ެގ ިމ ްލ ީޤ ުދ‬ ‫ެގ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ެގ ްލ ައ ިމ ުދ ްލ ާލ ީޤ‬ ‫ާލ ީޤ ައ ުދ ެގ ިމ ެގ ެގ ‪ު .‬ދ ައ ުދ ުދ ުދ‬ ‫ެގ ިމ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ‪ެ 3‬ގ ިމ ްލ ައ ްލ ައ ްލ‬

‫ައ ާލ ުދ ައ ިމ ުދ ްލ‬ ‫ައ ައ ުދ ެގ ިމ ‪3‬‬ ‫ެގ ްލ ައ ުދ ެގ ޭޔ ެގ ައ ެގ ‪ެ .‬ގ‬ ‫ެގ ިމ ްލ‬

‫ެގ ުދ ާލ ިމ‬

‫ޭޔ ިމ ްލ‬

‫ްލ ައ ުދ ީޤ ުދ ްލ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ްލ ( ައ ައ ުދ ެގ ީޤ ްލ )‬ ‫‪ެ 3‬ގ ިމ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ްލ‬ ‫ުދ ައ ުދ ައ ްލ ާލ ިމ ުދ‬

‫ާލ ާލ ުދ ޮތ ްލ ައ ިމ ުދ ްލ‬

‫ައ ުދ‬

‫ިމ ްލ‬ ‫ައ ުދ ެގ ިމ ާލ ިމ‬ ‫ިމ ްލ ައ ާލ ެގ ިމ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ެގ ިމ ްލ ުދ‬ ‫ައ ުދ ެގ ިމ ްލ ުދ ްލ ާލ ީޤ ިމ ްލ‬ ‫ައ ުދ ެގ ުދ ުދ ައ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ި .‬މެގ ްލ‬ ‫ައ ީޤ ެގ ްލ ައ ިމ ްލ ައ ައ ްލ ައ ައ ުދ ޮތ ްލ ެގ ްލ‬

‫ުދ ިމ ައ ައ ުދ ެގ ޭޔ‬

‫ޭޔ ުދ‪ް :‬ލ‬ ‫ުދ‬

‫ައ ުދ ެގ ިމ ުދ ައ ިމ ިމ ީޤ ްލ ެގ ުދ ާލ ެގ ުދ ‪ޮ ،‬ތ ިމ ުދ ައ ާލ ޯޔ ިމ ައ‬ ‫ައ ީޤ ުދ ައ ުދ ެގ ައ ްލ ުދ ުދ ެގ ިމ ްލ‬ ‫ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ިމ ައ ިމ ައ ައ ައ ްލ ާލ ްލ ިމ ޭޔ ީޤ ުދ ްލ ެގ ިމ ުދ ެގ ައ ިމ ައ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ުދ ާލ ެގ ުދ ައ ުދ ައ ުދ‬ ‫ިމ ުދ ްލ ުދ ާލ ެގ ުދ ޭޔ ިމ ްލ ުދ ައ ިމ ައ ިމ ްލ ެގ ިމ ްލ‬ ‫ައ ްލ ައ ައ ްލ ައ ްލ ައ ާލ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ެގ ުދ‬

‫ެގ ުދ ުދ ެގ ޯޔ ިމ ެގ ްލ ެގ ައ ައ ާލ ައ ުދ ުދ " ުދ ުދ ުދ‬ ‫ައ ާލ ުދ ިމ ) ުދ ުދ ުދ ައ ިމ ައ ިމ ުދ ިމ ެގ ްލ ައ ުދ ްލ ުދ ުދ‬ ‫ައ ިމ ުދ ޮތ ްލ ައ ްލ ޮތ ައ ިމ ައ ާލ ުދ ައ ިމ ޯޔ ްލ ޮތ ްލ ައ‪ެ .‬ގ‬ ‫‪Page 143‬‬

‫ެގ ިމ‬

‫ައ ީޤ ެގ ްލ ެގ ައ ައ ުދ ެގ ިމ‬ ‫ްލ ާލ ީޤ ައ ުދ ޭޔ ެގ ެގ ްލ ެގ‬ ‫ައ ުދ ެގ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ‬ ‫ެގ ިމ ‪ެ 3‬ގ ިމ ައ ީޤ ެގ ްލ ެގ‬

‫ޮތ ްލ‬

‫ިމ ައ ިމ ެގ ްލ‬ ‫ްލ " ިމ ްލ ިމ ﷲ‬ ‫ެގ ިމ ްލ ެގ ުދ ީޤ‬

‫ެގ ްލ ެގ ްލ‬

‫ައ ްލ ޮތ ްލ ާލ ެގ‬

‫ައ ްލ ައ ުދ ާލ ުދ ްލ ައ ީޤ ްލ "‬ ‫ެގ ެގ‬ ‫‪.‬‬ ‫ުދ ައ ައ‬

‫ްލ " ޮތ ްލ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ު .‬ދ ުދ ުދ ެގ ުދ ައ ީޤ‪ަ ،‬އ ްލ ާލ ުދ ޮތ ްލ ައ ިމ ޮތ ްލ ( ޯޔ ްލ ުދ ިމ‬ ‫ުދ ައ ައ ިމ ެގ ްލ ެގ ުދ ުދ ެގ ައ ީޤ ައ ިމ ެގ ެގ ްލ ުދ ައ ެގ ެގ ‪ު .‬ދ ުދ ުދ ޮތ ްލ ާލ ީޤ ުދ ައ ައ ްލ ައ ްލ‬ ‫ެގ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ުދ ުދ ުދ‬

‫ެގ ުދ ާލ‬

‫ެގ ެގ ‪ު .‬ދ‬ ‫ައ ައ ްލ ުދ ައ‬

‫ޮތ‬

‫ެގ ުދ ައ ިމ ިމ ުދ ްލ‬ ‫ުދ ުދ ައ ާލ ިމ ައ ައ ާލ ިމ‬ ‫ިމ ްލ ައ ެގ ްލ ޫނ ީޤ ެގ ެގ‬ ‫ުދ ެގ ައ ިމ ައ ައ ިމ ެގ ިމ ްލ‬

‫ޯޔ‬

‫ެގ ިމ‬

‫ައ ްލ ާލ‬

‫ިމ ެގ ްލ‬ ‫ްލ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ‬ ‫ައ ްލ ާލ ިމ ޭޔ ުދ ައ ިމ ައ ައ ައ ިމ ައ ްލ ިމ ައ‬ ‫ައ ެގ ްލ ުދ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ިމ ިމ ުދ ުދ‬ ‫ިމ ުދ‬ ‫ެގ ެގ ްލ ެގ ިމ ްލ ާލ ައ ިމ ެގ ްލ ޭޔ ެގ ައ ްލ ެގ‬ ‫ައ‬

‫ައ ުދ ައ ިމ‬ ‫ާލ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ިމ ެގ ްލ ުދ ުދ ައ ިމ ައ ައ ާލ ްލ ެގ ިމ ީޤ ީޤ ުދ ްލ ެގ‬ ‫ާލ ޫނ ުދ‬

‫ިމ ުދ ްލ‪:‬‬

‫ެގ ިމ ްލ‬

‫ާލ ައ ިމ‬

‫ައ ައ ައ ްލ‬

‫جاءكى رسىل‬ ‫ައ ައ ެގ ިމ ައ ިމ‬ ‫ައ ައ ިމ ެގ ްލ‬

‫ޭޔ ެގ ައ ްލ‬

‫ިމ‬

‫ައ ައ ެގ ުދ ާލ ެގ ުދ ިމ ާލ ުދ ީޤ ާލ ‪ި ( ،‬މ ައ‬ ‫يٍ أَفسكى "‪ި .........‬މ ާލ ައ ުދ ްލ ައ ައ ިމ‬ ‫ިމ ިމ ެގ ެގ ެގ ްލ ިމ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ުދ ެގ ައ ްލ ައ ިމ‬ ‫ޭޔ ެގ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ައ ިމ ުދ ޭޔ ިމ ައ ީޤ ާލ ޫނ ުދ ައ ިމ ައ‬

‫ެގ ައ ުދ ައ ްލ ްލ ާލ ުދ ުދ ާލ‬

‫ާލ ައ ެގ ިމ‬

‫ެގ ްލ ެގ‬

‫ޮތ ައ ައ ްލ‬

‫ައ‬

‫ިމ ައ ިމ ުދ ެގ ެގ ެގ‪ަ .‬އ ިމ ިމ ޭޔ ިމ ުދ ެގ‬ ‫ްލ ުދ ިމ ްލ ެގ ްލ ުދ ިމ ޮތ ައ ްލ ެގ‬ ‫ްލ ާލ ީޤ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ިމ ްލ ޭޔ ީޤ ާލ ެގ‬ ‫ެގ ްލ ާލ ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ‬

‫ައ ީޤ ުދ ުދ ައ ައ ުދ ިމ ުދ ) ިމ ްލ ިމ‬ ‫ެގ ްލ ުދ ިމ ައ ްލ ެގ ްލ ާލ ީޤ ެގ ެގ ‪.‬‬ ‫ިމ ައ ީޤ ުދ ްލ ާލ ޫނ ުދ ެގ ައ ިމ ައ ްލ‬ ‫ުދ ިމ ެގ ައ ްލ ައ ައ ިމ ައ ްލ ާލ ައ‬ ‫ޫނ ާލ‬

‫ައ‬

‫ިމ ިމ ައ ިމ ައ ިމ ުދ ެގ‬ ‫ްލ ިމ ައ ައ ައ ައ ްލ‬ ‫ިމ ުދ ައ ިމ ައ ެގ ިމ‬ ‫ީޤ ައ ްލ ެގ ްލ ެގ ީޤ ްލ‬

‫ައ ާލ ްލ ާލ ިމ ާލ ިމ ެގ ުދ ައ ްލ ައ ުދ "نقّد‬ ‫ޭޔ ާލ ެގ ައ ުދ ައ ުދ ްލ ާލ ޫނ ުދ ިމ ުދ ައ ްލ‬ ‫ެގ ްލ ޮތ ުދ ައ ިމ ާލ ިމ ާލ ުދ ައ ައ ުދ ާލ‬ ‫ައ ައ ާލ ްލ ުދ ާލ ާލ ޫނ ުދ ުދ ިމ ައ ެގ ެގ‪.‬‬

‫ާލ ޫނ ުދ ެގ ައ ިމ ުދ ައ ްލ ައ ުދ ާލ ޫނ ުދ ިމ ާލ ީޤ ުދ ިމ ެގ ައ ިމ ެގ ެގ ްލ ީޤ ުދ ްލ ާލ ީޤ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ްލ ިމ ޭޔ ީޤ ައ ިމ ިމ ުދ ައ ްލ ާލ ްލ ައ ޮތ ްލ ައ ިމ‬ ‫ައ ިމ ައ ްލ ާލ ައ ްލ ުދ ްލ ާލ ެގ ެގ ެގ ‪ާ .‬ލ ޫނ ުދ ިމ ައ ްލ ިމ ްލ ައ ާލ ޭޔ ައ ުދ ްލ ޭޔ ުދ ްލ ެގ ައ ްލ ާލ ޮތ ްލ ެގ ައ ުދ ައ ުދ‬ ‫ެގ ީޤ ެގ ީޤ ްލ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ައ ުދ ެގ ްލ‬ ‫ައ ިމ ިމ ިމ ައ ްލ ައ ްލ ުދ ްލ ާލ ެގ ެގ‪ެ .‬ގ‬

‫ިމ ޭޔ‬

‫ިމ ްލ ުދ ްލ‪:‬‬ ‫ާލ ޫނ ުދ ެގ‬ ‫ިމ ުދ ުދ ައ ްލ‬ ‫ައ ްލ ާލ ޮތ ްލ‬ ‫ޯޔ ުދ ައ ްލ‬

‫ުދ ިމ ާލ‬

‫ިމ ުދ‬

‫ިމ ޭޔ‬

‫ުދ ާލ ުދ‬

‫ައ ްލ ައ ްލ ެގ ްލ ިމ ާލ ީޤ‬ ‫ީޤ ާލ ެގ ިމ ުދ ީޤ ެގ ެގ ‪ާ .‬ލ ޫނ‬ ‫ިމ ުދ ައ ައ ްލ ޮތ ްލ ާލ ީޤ‬ ‫ިމ ާލ ައ ައ ްލ ައ ްލ ައ ެގ ްލ ުދ ްލ‬

‫ައ ައ ްލ ައ ްލ ޮތ ްލ ައ ުދ ްލ‬

‫ާލ ްލ ުދ‬

‫ޮތ ުދ‬

‫ިމ‬ ‫ައ‬ ‫ާލ‬ ‫ެގ‬

‫ާލ ައ ައ ްލ‬

‫ާލ ޫނ ުދ ެގ‬

‫ާލ ައ ައ‬

‫‪Page 144‬‬

‫ިމ ައ ީޤ‬

‫ައ ްލ ައ ްލ‬

‫ިމ ައ ައ ޮތ ައ ައ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ޮތ ުދ ެގ ައ ީޤ ްލ‬ ‫ުދ ުދ ުދ ުދ ްލ ުދ ައ ްލ ުދ ިމ ައ ްލ ައ ްލ ޮތ ްލ ެގ ިމ ައ ިމ‬ ‫ިމ ްލ ިމ ާލ ީޤ ޮތ ުދ ްލ ައ ައ ްލ ޮތ ައ ްލ ައ ައ ްލ ޮތ ްލ ައ ެގ‬ ‫ިމ ައ ިމ ިމ ައ ުދ ައ ްލ ައ ެގ ްލ ޭޔ ައ ެގ ައ ިމ ާލ ީޤ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ައ‬ ‫ްލ ައ ައ ައ ްލ ެގ ެގ ޭޔ ެގ ެގ‪ެ .‬ގ‬

‫ައ ްލ ައ ައ ިމ ެގ ުދ ީޤ‬ ‫ާލ ުދ ައ ިމ ާލ ައ ުދ ައ ިމ ެގ ްލ ީޤ ެގ ޮތ ުދ ާލ ޫނ ެގ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ‬ ‫ޫނ ުދ ައ ުދ ެގ ޮތ ުދ ުދ ައ ައ ްލ ައ ްލ ައޕ ާލ ެގ ުދ ިމ ައ ައ‬ ‫ާލ ޫނ ައ ީޤ ައ ުދ ައ ައ ްލ ެގ‬ ‫ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ ްލ ައ ުދ ްލ ިމ ެގ‬ ‫ިމ ެގ ައ ިމ‬

‫ާލ ޫނ ުދ ެގ‬

‫ައ ައ‬

‫ާލ ޫނ ައ ްލ‬

‫ައ ުދ ައ‬

‫ައ ްލ‬

‫ާލ ައ ުދ ައ‬

‫ައ‬

‫ައ ުދ ައ ްލ‬

‫ައ ެގ ިމ ައ ިމ ާލ ެގ ްލ ެގ‬ ‫ޮތ ެގ ައ ްލ ާލ ުދ ައ ްލ ުދ ިމ ައ ެގ ިމ‬ ‫ެގ ‪ަ .‬އ ައ ައ ީޤ ައ ުދ ައ ިމ ާލ ްލ ައ ީޤ‬ ‫ެގ ްލ ައ ްލ ިމ ުދ ްލ ިމ ްލ ާލ ާލ ެގ ުދ‬

‫ުދ ެގ‬

‫ުދ ެގ ައ ުދ ިމ ާލ ިމ ްލ ެގ ިމ ައ ިމ ާލ ޮތ ެގ ެގ ‪ަ .‬އ ުދ ައ‬ ‫ިމ ިމ ިމ ައ ައ ްލ ައ ުދ‬ ‫ާލ ައ ީޤ ެގ ްލ ޮތ ުދ ެގ ުދ ައ ައ ުދ ޮތ ުދ ާލ ޫނ ައ ްލ‬ ‫ުދ ައ ުދ ެގ ެގ ްލ ެގ ުދ ުދ ައ‬ ‫ާލ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ްލ ައ ުދ ައ ައ ުދ ެގ ާލ ުދ ައ ިމ ުދ ީޤ ައ ައ ުދ ޮތ ުދ ާލ ޫނ ެގ ްލ ެގ ްލ ިމ‬ ‫ާލ ޫނ ުދ ެގ ައ ްލ ައ ްލ ޮތ ައ ްލ ެގ ިމ ައ ިމ ާލ ެގ ާލ ޫނ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ ްލ ައ ުދ ްލ ިމ ެގ‬

‫ައ ުދ ިމ ާލ ުދ ެގ ިމ ައ ިމ ާލ‬

‫ޮތ ައ ެގ ެގ ‪ި .‬މ ައ ްލ ައ ްލ‬

‫ައ ައ ްލ‬

‫ައ ިމ ިމ ްލ‬

‫ެގ ުދ ުދ ެގ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ައ ީޤ ުދ ައ ުދ ައ ައ ްލ ިމ ިމ ައ ިމ ާލ ީޤ ‪ެ ،‬ގ ިމ ައ ިމ ާލ ޮތ ައ ްލ ިމ ުދ ީޤ ެގ ‪ެ .‬ގ ިމ ްލ ާލ ުދ ޮތ ްލ ައ ްލ ެގ ޭޔ ެގ ްލ ެގ ްލ‬ ‫ައ ުދ ިމ ާލ ުދ ައ ްލ ައ ިމ ައ ިމ ާލ ޭޔ ުދ ައ ުދ ިމ ިމ ުދ ައ ްލ ިމ ާލ ުދ ުދ ައ ައ ުދ ްލ ައ ިމ ެގ ްލ ުދ ްލ ައ ައ ްލ ޮތ ައ ްލ ެގ ެގ ‪ެ .‬ގ ެގ‬

‫ައ ްލ ޮތ ެގ ްލ‬

‫ޮތ ްލ ައ ައ ‪ި ،‬މ ައ ްލ‬

‫ދިވެހީންގެ ސަގާފީ އައު އަހަރު‬ ‫އިބްރާހީމް ސަޢީދު‬ ‫ގައުމު ކުޑަޔަކަސް‪ ،‬މީސްކޮޅު މަދަކަސް‪ ،‬ދިވެހީންނަކީ ވެސް މުއްސަނދި‬ ‫ސަގާފަތަކާއި ދިގު ތާރީޚެއް އޮތް ބައެކެވެ‪ .‬އަމިއްލަ ބަހަކާއި‪ ،‬އެބަސް ލިޔާނޭ‬ ‫އަމިއްލަ އަކުރެއް ލިބި ތިބި ފަޚުރުވެރިބައެކެވެ‪ .‬ދިވެހިންގެ މާްާހައުލުގައިވާ‬ ‫‪.‬‬

‫ތަކެއްޗަށާއި ދިވެހިންނާ ގުޅުން ހުރި ކަންކަމަށް ހޭލައި ތިބި ބައެކެވެ‬ ‫މޫސުމާއި އަހަރުގެ ދުވަސްތައް ރަނގަޅަށް ދެނެތިބެ‪ ،‬ދިރިއުޅުމުގެ ކަންތައް‬

‫އެރޮނގުން ބައްޓަންކުރަމުން ދިޔަ ތަހުޒީބު ބައެކެވެ‪ .‬މިއަދު ދިވެހިތަކެއްޗަށް‬ ‫ދިވެހީން ބީރައްޓެހިވެ‪ ،‬ބޭރު ތަކެއްޗަށް ރޭރުވަމުން ދަނީ ދިވެހި ޒުވާނުންނަށް‬ ‫ދިވެހީންގެ މުއްސަނދި ސަގާފަތާއި ތާރީޚުގެ ތެރެއަށް ލޯހުޅުވައި ނުދެވޭކަމުންނެވެ ‪.‬‬ ‫ދިވެހީންގެ މުއްސަނދި ސަގާފަތުގެ ތެރެއިން ސަގާފީ އައު އަހަރަށް‬

‫ބަލަމާ ހިނގާށެވެ‪ .‬މިއީ ވެސް ދިވެހީންގެ ގޮތްހުރި ކަމާއި‬

‫އަޚުލާޤު ކިތަންމެ ރަނގަޅަކަށް ވެސް ދައްކައިދޭ މުނާސަބަތެކެވެ ‪.‬‬ ‫ދިވެހީންގެ ސަގާފީ އައު އަހަރު ނުވަތަ މުލަބައިސާގު ދުވަސް އަންނަނީ އައްސިދައިގައެވެ‪ .‬އެ‬

‫ދުވަހަކީ އައްސިދައިގެ ހަތްވަނަ‬

‫ދުވަހެވެ‪ .‬މި ދުވަހަކީ ދިވެހީންގެ ގަމު ރޯދި ދުވަހެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ މި ދުވަހަށް މޭސަ ސަމަކުރަންދިއޭ ވެސް‬

‫ކިޔައެވެ‪ .‬މިއީ‬

‫އިހު ޒަމާނުގައި ދިވެހީންގެ [ނައުރޯޒު] ދުވަހެވެ ‪.‬‬ ‫އިހުގައި ދިވެހި ނަކަތްތެރީން ބުނާގޮތުގައި ދުނިޔެއަށް ހަމަކޮށް އިރު ހިނގާނީ‬ ‫ސަންގުރަމަނަ އަދި ތުލަ‬

‫އަހަރެއްގައި ދެ ފަހަރަކުއެވެ‪ .‬އެއީ މޭސަ‬

‫ސަންގުރަމަނައިގައެވެ‪ .‬މިދެ ސަންގުރަމަނައިގައިމެ ދުވާލާއި ރޭގަނޑު‬

‫އައްސިދަ ލައިގަތުމުން އޮޑިދޯނި ފަހަރު‬

‫އެއްވަރުކަމަށް ބުނެވެއެވެ ‪.‬‬

‫އެހެލައި‪ ،‬ދަނޑުފަނގުގެ މަސައްކަތަށް ފަށައިގަންނަންވީއެވެ‪ .‬އައްސިދައިގެ‬

‫ފުރަތަމަ‬

‫ދުވަހުން ފެށިގެން ހަވަނަ ދުވަހާ ހަމަޔަށް އޮންނާނީ ދަނޑު އެންދުމެވެ‪ .‬ހަތްވަނަ ދުވަހަކީ މުލަބައިސާގު ދުވަހެވެ‪ .‬މިއީ ސަލަވާތް‬ ‫ފާތިހާ ކިޔަވައި ދަނޑަށް ފެންޖަހައި ހަދާ ދުވަހެވެ‪ .‬މިހައިރުގެ ގޮތުން‬

‫ބަލާއިރު މިދުވަހަކީ އެޕްރީލު މަހުގެ ‪ 14‬ވަނަ ދުވަހެވެ ‪.‬‬

‫އައްސިދައިގެ ހަވަނަ ދުވަހު އޮންނާނީ ގެދޮރުގައި ހިފައި ގެންގުޅޭ ސާމާނު ދޮވެ‪ ،‬ގެއާއި ބަދިގެ ދޮވެ ސައުފުކޮށް ހެދުމާއި ގެދޮރު‬ ‫‪Page 145‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޒީނަތްކުރުމެވެ‪ .‬މިގޮތުން ގޭގެ‬

‫މެދުގޯއްޗަށް ކަށިވެލިލުމަކީ ވަރަށް ޚާއްޞަކަމެކެވެ‪ .‬ހަމަ އެފަދައިން‬

‫މަހާނަތަކަށް ދޮންވެލިލައި ހެދުން ވެސް އޮވެއެވެ‬

‫ގާތްތިމާގެ މީހުންގެ‬

‫‪.‬މިކަންކަން ނިމިގެން ދެން އޮންނާނީ ވެވަށް އެރި ހިނައިތާހިރުވުން ނުވަތަ‬

‫މޫދަށް ގޮސް ހިނައިތާހިރުވުމެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ އިތުރުން ކޮންމެ އަވަށެއްގެ‬

‫ކުދީން އެވަށެއްގެ މިސްކިތްތައް ދޮވެ ތާހިރުކުރާނެއެވެ‪ .‬މިކަމުގައި އުޅޭނީ‬

‫މިފަދަ‬

‫މަސައްކަތްކުރެވޭވަރުގެ އެހެނަސް ބާލިޣުނުވާ ފިރިހެންކުދީންނެވެ ‪.‬‬ ‫ބައެއް މީހުން ގޭގައި ގެންގުޅޭ ކުކުޅުހައު ފަދަ ތަކެތި ވެސް ފެންވަރުވައި‬

‫ހަދާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ސަމާސާގެ ގޮތުން ކޮށްއުޅޭ ކަމެއް‬

‫ކަމަށް ފެނެއެވެ ‪.‬‬ ‫މުލަބައިސާގު ވިލޭރޭ‪ ،‬ގޭގައި މީރުވަސްދުވާތަކެތީން ދުން ބުރުވުން އޮވެއެވެ‪ .‬އަދި‬ ‫ކުރަންޖެހޭ ތައްޔާރީތައް‬

‫މުލަބައިސާގުގައި ސަލަވާތް ފާތިހާ ކިޔެވުމަށް‬

‫ފުރިހަމަކޮށް ހަދާނެއެވެ‪ .‬މިތައްޔާރީތައް ކުރާނީ ގޭގައި އެންމެ އިސްކޮށް‬

‫ހުންނަ އަންހެނެކެވެ ‪.‬‬

‫އައްސިދައިގެ ހަތްވަނަ ދުވަހުގެ ހަރަކާތްތައް ފެށޭނީ ފަޖުރުލުމާއެކުގައެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ އޮންނާނީ ނައިބުމީހާ ނުވަތަ އެންމެ އިސްކޮށް‬ ‫ހުރި ކަތީބަކު ނުވަތަ މުދިމު ވުޟޫކޮށްގެން މިސްކިތަށް އަރައި‪،‬‬

‫މާމިސްކިތުގެ ވޮށްދިއްލުމެވެ‪ .‬އޭގެ ފަހުގައި ފަތިސް ނަމާދުގެ‬ ‫ފާތިހާ ކިޔެވުމެވެ‪ .‬މިސްކިތުން ފައިބައި‬

‫ބަންގި ގޮވައި‪ ،‬އިހު ސުންނަތްކޮށް ފަތިސް ނަމާދުކޮށްގެން‪ ،‬ދެން އޮންނާނީ ޞަލަވާތް‬

‫ރަށުގެ ބޮޑުން ސަލާންގަލާންކޮށް ހެދުމަށް ފަހު‪ ،‬އޮންނާނީ މިސްކިތު ވަޅުން ފެންނަގައި‪ ،‬ރިޒުގުގެ އާޔަތްތަކުން އެފެން މެތުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ދެން އެފެން ހިފައިގެން ދާނީ ރަށުގެ‬

‫ދަނޑުވެރިކަންކުރާ ސަރަހައްދަށެވެ‪ .‬ރަށުގެ ދަނޑުބިމުގެ ހަތަރު ކަނަށާއި‬

‫ދަނޑުބިމުގެ‬

‫މެދަށް މިފެން އަޅާނީ ރިޒުގުގެ އާޔަތްތައް ކިޔަވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫މިކަމުން ނިމިގެން ރަށުގެ ބޮޑުން ދާނީ ކޭން ކެއުމަށް ބޮޑު ހަރުގެއަށެވެ‪ .‬ކޭން ކައިގެން ދެން އޮންނާނީ ގޭގެއަށް ޒިޔާރަތްކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫ގޭގައި ތިބޭ އަންހެންވެރީންނާއި ކުދީން‪ ،‬ގެދޮރު ސައުފުކޮށް ހެދުމަށް ފަހު ފެންވަރައިގެން ރީތި ހެދުމާއި‪ ،‬ހުވަނދުލައިގެން ތިމާގެ‬ ‫މީސްމީހުންނާއި ރަހުމަތްތެރިންނާއި އަވަށްޓެރިންގެ ގޭގެއަށް ޒިޔާރަތްކުރާނެއެވެ‪ .‬އާއިލާގެ‬

‫ކުޑަކުދީންގެ މުޅި ގޭތެރޭގައި ކުޅެ‬

‫ސަކަރާތް ޖަހާނެއެވެ‪ .‬މިކަމަކަށް އެކަކު ވެސް އެއްޗެކޭ ނުބުނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ ގެއެއްގައި ވެސް އާއިލާގެ ދުޅަހެޔޮކަމަށް އަދައި ސަލަވާތް ފާތިހާ ކިޔުއްވުން އޮވެއެވެ‪ .‬ކޮންމެ މީހަކު‬

‫ވެސް އެމީހެއްގެ‬

‫ފެންވަރު ހުރިވަރަކުން ހަދިޔާ ބަހައި ހަދާނެއެވެ ‪.‬ކުޑަކުދީންނާއި އަނބީންނަށް އައު ފޭރާން ހޯދައިދިނުމަކީ ކޮންމެހެން ކުރަންޖެހޭ‬ ‫ކަމެކެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ ގޭގައި ގެންގުޅޭ ކުދީންނަށް ވެސް އައު ފޭރާން ހޯދައިދިނުން އޮވެއެވެ‪ .‬ގޭގައި ތިބޭ ނޯކަރުންނާއި ބޮޑުން‬ ‫ވެސް މިދުވަހު އެއްތަށިމަތިން ކައިހަދާނެއެވެ‪ .‬ރަށުގެ ބޮޑުންނަށް ހަދިޔާ‬

‫ދިނުމަކީ ވެސް އާއްމުން ވަރަށް އުފަލާއެކު‬

‫ފަރުވާބަހައްޓައިގެން ކުރާކަމެކެވެ‪ .‬ގޭގައި މީރު ކާނާ ތައްޔާރުކޮށް ގެއަށް އަންނަ މެހެމާނުންނަށް‬

‫ދިނުމަކީ ވަރަށް ޚާއްޞަ‬

‫ގޮތެއްގައި ކުރެވޭކަމެކެވެ‪.‬‬

‫‪Page 146‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޝުޢޫރުތައް ފައުޅުކުރާނެއެވެ‪ .‬ދެމީހަކު‬

‫މަގުމަތީން ބައްދަލުވާއިރު‪ ،‬އެކަކު އަނެކަކާ ސަލާމްކޮށް ހެޔޮ އަދި އުފައުވެރިކަމުގެ‬ ‫ކިތަންމެ ގިނައިން ދިމާވިޔަސް‪ ،‬އުފަލާއި ހިނިތުންވުމާއެކު ސަލާންގަލާންކޮށް ހަދާނެއެވެ‪.‬‬

‫ދުވަހުގެ ހުރިހައި ވަގުތެއްގައިމެ‪ ،‬ކުޅިވަރުކުޅުން ކުރިޔަށްދާނެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން ނާޑުކަތާއޭ ކިޔޭ ޒާތުގެ ހުރިހައި ކަމެއް އޮންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ ތެރޭގައި ބެރުތާރަ ޖެހުމާއި‪ ،‬ތާރީޚީ ވާހަކަ ކިޔުމާއި‪ ،‬ހަރުބަސް ކިޔުމާއި‪،‬‬

‫ޖޯކުކިޔުމާއި‪ ،‬ރަށާ ގުޅުންހުރި އެކިބާވަތްތަކުގެ‬

‫ވާހަކަ ކިޔުމާއި‪ ،‬ފުލޯކު ޒާތުގެ ވާހަކަ ކިޔުމާއި‪ ،‬މިފަދަ ހުރިހައި ކަމެއް އޮންނާނެއެވެ ‪.‬‬ ‫ރައިވަރު ކިޔުމަށް ކުޅަދާނަ މީހުން އަތިރިމަތީގައި ހަދައިފައި ހުންނަ‬ ‫ރައިވަރު ހޮޅު‬

‫ހޮޅުއަށިތަކުގައި ރައިވަރުކިޔަން ތިބޭނެއެވެ‪ .‬އަންހެނުންގެ‬

‫އަށްޓާއި‪ ،‬ފިރިހެނުންގެ ރައިވަރު ހޮޅުއަށި ހުންނާނީ ވަކިންނެވެ‪ .‬އެތައް‬

‫ތިބޭނެއެވެ‪ .‬މީހުންނާ ނުއިނދެ ތިބޭ‬

‫ބަޔަކު މިރައިވަރުތައް އަޑުއަހަން‬

‫ޒުވާން ކުދީން ލޯބީގެ ރައިވަރު ފަންވަތުގައި ލިޔެފައި‪ ،‬އެކުދީން ހިތާވާ‬

‫މީހުންނަށް‬

‫ފޮނުވައިހަދާނެއެވެ ‪.‬‬ ‫ބޮޑުމަސް ބޭނުންފަދަ ސަގާފީކަންތަކާއި ފެންކުޅީގެ ކުޅިވަރު ހަވީރު އޮންނަ އިރު‪ ،‬އިރު އޮއްސުމުން އޮންނާނީ‪ ،‬ތާރަ‬

‫އާއި ބެރު‬

‫ޖަހައި ނެށުންފަދަ ކުޅިވަރުގެ ހަރަކާތްތަކެވެ‪.‬‬ ‫އައްސިދަ ބުރުނު ކެތި‪ ،‬މިއީ ދިވެހީންގެ އަލަތު ކައިވެނީގެ މޫސުމެވެ‪ .‬އެއިރުގެ‬

‫މީހުންގެ ގާތުގައި ދިރިއުޅުމަށް މަސައްކަތްތައް‬

‫ފެށުމަށް އެންމެ ހެޔޮ ދުވަސްވަރަކީ ވެސް މިއީއެވެ ‪.‬‬ ‫(ނޯޓު‪ :‬މިއީ‬

‫‪1996‬ވަނަ އަހަރު ސަދަން ސެކަންޑަރީ ސްކޫލުގެ ދަރިވަރުން ނެރުނު‬

‫މަޖައްލާއެއް ކަމުގައިވާ "ބިންވަރުނަ"އިގެ‬

‫ހަތަރުވަނަ އަދަދުގައި ޝާއިޢުކުރައްވާފައިވާ ލިޔުމެކެވެ‪).‬‬ ‫______________‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫‪Page 147‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިވެހި ސަގާފަތުން ގެއްލި އުވިފައިވާ އުފެއްދުންތެރި އަދި‬ ‫ފުދުންތެރި ދިރިއުޅުމުގެ ހަނދާންތަކެއް‬ ‫ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޖަމާލު އަބޫބަކުރު‬ ‫އިއްޔެ ދިވެހީންނަކީ ވަރަށް‬

‫ސާދާ ދިރިއުޅުމެއް އުޅެމުން އައި އަބުރުވެރި‬

‫ބަޔެކެވެ‪ .‬މަސައްކަތްތެރި މުރާލި ބަޔެކެވެ‪ .‬އުފެއްދުންތެރި ފުދުންތެރި‬ ‫ބޭރު ތަކެއްޗަށް ރޭރު ނުވެ‪ ،‬އޭރު ލިބުނު އެއްޗަކުން ބޭނުންތައް‬ ‫އުޅުނު ބަޔެކެވެ‪ .‬ކާބޯތަކެތީގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކޮށް އުޅުނީ‬

‫ބަޔެކެވެ‪.‬‬ ‫ފުއްދައިގެން‬

‫ކަނޑުފަޅުންނާއި‬

‫ދަނޑުފަނގުން ލިބޭ ތަކެއްޗެވެ‪ .‬ބޭނުންކޮށް އުޅުނު ސާމާނާއި އާލާތަކީ އަމިއްލަ‬ ‫އުފެއްދުންތެކެވެ‪ .‬އޮޑިދޯނިފަހަރު ބަނުމަށާއި‬

‫ގެދޮރުއެޅުމަށް ބޭނުންކުރަނީ އަދި‬

‫ހިފައިގެންގުޅޭ ސާމާނު ތައްޔާރުކުރަނީ ވެސް އަމިއްލަޔަށް އަމިއްލަ ތަކެތީންނެވެ‪.‬‬ ‫މި ހުރިހައި ކަމަކަށް ބޭނުންވާ މައިގަނޑު ވަސީލަތް (އަޞްލު މާއްދާ) ހޯދަނީވެސް ދިވެހި މާޙައުލުންނެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ކާބަފައިން އެބައި މީހުންގެ އަބުރުވެރި ދިރިއުޅުން ވޭތުކުރުމުގައި‬

‫ބޭނުންވާ ސާމާނު ހޯދުމުގެ އެންމެ މުހިއްމު ވަސީލަތެއް ކަމުގައި‬

‫ދިވެހި ރުއް ހިމެނިފައިވި އެވެ ‪.‬ރުކުގެ މޭވާއިން ކާނާގެ ތަފާތު ބާވަތްތައް އުފައްދައި ބޭނުންކުރި އެވެ‬

‫‪.‬ބައެއް ތަކެތި ބޭރަށް ފޮނުވައިގެން‬

‫ވިއްކައި ހެދި އެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ކުފުރާ އާއި ދިޔާ ހަކުރެވެ‪ .‬ކާށި ތެލެވެ‪ .‬އެ ތެލުން ތެލުލައިފައިވާ ތެއްލި ބަނބުކޭލެވެ‪ .‬ބޮނޑިއެވެ‪ .‬ފަތުލި‬ ‫ހަކުރެވެ‪ .‬ރާހުތެވެ‪.‬‬ ‫އެކި ބޭނުންތަކަށް ބޭނުންވާ ސާމާނު އެ ރުްުކުން ލިބެ އެވެ‪ .‬ރުކުގެ ތައްޗެވެ‬

‫‪.‬ރުއްވަކަރެވެ‪( .‬ނިރޮޅެވެ‪ ).‬އެ ރުކުގެ ފަނެވެ‪ .‬ދޮން ފަނެވެ‪.‬‬

‫ހިކި ފަނެވެ‪ .‬ރޯ ފަނެވެ‪ .‬ބޮންތި ފަނެވެ‪ .‬ފަން ތޮއްޓެވެ‪( .‬އޮއްޓެވެ‪ ).‬ފަންވަތުގެ އިލޮއްޓެވެ‪ .‬އިލައެވެ‪ .‬ފުޅަތްޕެވެ‪ .‬އިހަލެވެ‪ .‬އިހާ ގޮނޑި އެވެ‪.‬‬ ‫ބޮތްނބެވެ ‪.‬ބޮނބި ނަރެވެ‪ .‬ބޮނބި ކުނޑިއެވެ‪.‬‬

‫އެ ރުކުގެ މޭވާގެ ތޮށިން (ކާށީގެ ބޮނބިން‬

‫ރުކަކީ އިހުގެ ދިވެހި ދިރިއުޅުމުގެ މައިގަނޑު ވަސީލަތްކަމަށްވެފައިވާތީ ރުކުން ލިބޭ ތަކެތީން‬

‫) ތައްޔާރުކުރި އެކި ވައްތަރުގެ ރޯނެވެ‬

‫‪.‬‬

‫(ރުކުގެ ބައިތަކުން) ކުރާ ބޭނުންތަކަށް ކުރު‬

‫ގޮތެއްގައި ބަލައިލާނަމެވެ‪.‬‬

‫‪1‬ވަކަރު (ނިރޮޅު‪):‬‬‫އޮޑިވަޑާމަށާއި ގެދޮރު އެޅުމުގައި މުޑި ޖެހުމަށާއި‬ ‫‪Page 148‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ގޭގެ މަތިވަޑާންގަނޑު ހެދުމާއި‬ ‫ނިދަން ބޭނުންކުރާ އެނދު‪ ،‬އަށި ޖެހުމަށް‬ ‫‪2‬ދޮން (ނުވަތަ ކުޑަކޮށް ހިކި) ފަން ‪:‬‬‫މަސްވެރީން އަތްދަބަހެއްގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރާ ވަޑިގޮނާއި ކުނިއުކައިލުމަށާއި މޭވާ ތަރުކާރީފަދަ ތަކެތި އުފުލުމަށް ގެންގުޅޭ‬ ‫"އަތްގަނޑު"‪ ،‬މުޅޯށި ފަދަ ތަކެތި ވިޔުމަށާއި މިފަދަ ކިތަންމެ ބޭނުމަކަށް ‪.‬‬ ‫ގެ ހިޔާކުރުމަށް ބޭނުންކުރާ "ފަންގި" ވިނުމަށް‬ ‫‪3‬ހިކި ފަން ‪:‬‬‫މަސްހިފަން ރޭގަނޑު އަލިފާނުން އަލިކޮށްގެން (ރޭހުޅާ) ދާއިރު އަލިކުރަން ގެންގުޅޭ އާލާތެއްގެ ގޮތުގައި ‪.‬‬ ‫އޮޑިހަރުގެ ހިޔާކުރުމަށް‪.‬‬ ‫ފުޅަށް އަޅާއިރު‪" ،‬ކޮޅުވަން" ޖެހުމަށް (ބެއްދުމަށް)‬ ‫އަލިފާން ރޯްޯކުރުމަށް‬ ‫‪5‬ރޯ ފަން‪:‬‬‫ދޯނީގެ ރިޔާ ވިޔުމަށް‬ ‫މުޅޯށި‪ ،‬ގޮށި‪ ،‬ވަށި‪ ،‬މުޅި ފަދަ ހިފައި ގެންގުޅޭ ތަކެތި އުފެއްދުމަށް‬ ‫ކުޅިވަރުގައި ބޭނުންކުރާ ތަފާތުވައްތަރުގެ ތަކެތި އުފެއްދުމަށް‬ ‫އާދައިގެ ގެ ހިޔާކުރާން ނުވަތަ ބިތް ބައްދާއް ތޮށަލި ވިޔުމަށް‬ ‫މަސްކަނޑާ ތޮށަލި ވިޔުމަށް‬ ‫އިލޮށި މެށުމަށް (އިލޮށިފަތި ހެދުމަށް)‬ ‫ފަންކާ ހެދުމަށް‬ ‫ތޮފިހެދުމަށް‬ ‫ކަނޑިފާރު ބޭހަށް (ފަންވަތު ގުއި ނުވަތަ ފަންވަތުން ކަހާކުނޑި އަކީ ވަރަށް މޮޅު ކަނޑިފާރު ބޭހެކެވެ‪).‬‬ ‫‪6‬ބޮންތި (ޅަ ފަން‪).‬‬‫ކުރުވިލި‪ ،‬ގޮން ފަދަ ހިފައިގެންގުޅޭ ސާމާނު ވިޔުމަށް‬ ‫ކުޅޭ ސާމާނު (މިޒަމާނުގެ މީހުން ކިޔާ ގޮތަށް ޓޯއީޒް) ހެދުމަށް‬ ‫ކުޅިވަރުކުޅޭ ބަށި‪ ،‬ސުވާ ވިޔުމަށް‪،‬‬ ‫‪Page 149‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފަންކާ ހެދުމަށް‬ ‫‪7‬ރުކުފަތި (އޮށީގެ ބުރަކަށިފަރާތުންނާއި ދަށްފަރާތުން ނަގާ ހަރު އަދި މަޑު ފަތި‪).‬‬‫މުކައްބަ‪ ،‬ގޮށި‪ ،‬ބަތްޕޮޅި (ހަނޑުފޮޅަން ގެންގުޅޭ)‪ ،‬އެކި ފާޑުގެ ދަޅާއި އެކިއެކި ފެހާމާނު (ހިފައިގެންގުޅޭ ތަކެތި) ހެދުމަށް‬ ‫‪8‬ފަންތޮށި (ނުވަތަ އޮށި)‬‫ގެ ހިޔާކުރާއިރު ފުރާޅުގައި ފަތި އެޅުމަށް‬ ‫ކެއްކުމަށް ބޭނުންކުރާ ދަރަށް‬ ‫ގޭގޭގެ ބިތް ގެތުމަށް‬ ‫ފުޅަށް އެޅުމަށް‬ ‫ދޮރުފަތް ހެދުމަށް‬ ‫ފުޅަލިގަނޑު ހެދުމަށް‬ ‫‪9‬އިލޮށި‪:‬‬‫ކާތަކެތީގެ މަތީގައި ޖަހާ )މުކައްބަ ވިޔުމަށް)‬ ‫ކުނިކަހަން ބޭނުންކުރާ އިލޮށިފަތި ހެދުމަށް‬ ‫ދަތްކޮއްޓުމަށް‬ ‫ދަތް އުނގުޅާ ބުރުހަކަށް‬ ‫ކުނިކަހާ ދަތި ހެދުމަށް‬ ‫‪10‬އިލާ‪:‬‬‫ގަރުދިޔަ‪ ،‬ރިހާކުރު‪ ،‬ކިރު‪ ،‬ތެޔޮ ފަދަ ތަކެތި ފުރާނާ ފުރޭންޏަކަށް‬ ‫އަތްތެރި މަސައްކަތުގެ ބައެއް ބާވަތްތައް ހެދުމަށް‬ ‫‪11‬ފުޅަފި‪:‬‬‫ގޭގޭ ބަދިގެއިން އަލިފާން (އަނގުރު) ގެނައުމަށް‬ ‫އަލިފާން ރޯކުރުމަށް‬ ‫ތަންތަން ކޮނުމަށް‬ ‫ކުނިނަގަން ބޭނުންކުރުމަށް‬ ‫‪Page 150‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ކަޅުބިލަމަސް ބާނާއިރު ފެން އެއްލުމަށް (އައިނަށް ލޮނު ވިއްސުމަށް)‬ ‫އެދުރުގޭގޭގައި ކިޔަވާ ފިލާތައް ލާން ގެންގުޅޭ ހަރަކަށް‬ ‫އެއްޗިހި އަޅާ ކަންވާރަކަށް‬ ‫‪12‬އިހާ‪:‬‬‫ކުނިކެހުމަށް (ބޮޑެތި ކުނި)‬ ‫އަތްތެރި މަސައްކަތަށް‬ ‫‪13‬އިހާގޮނޑި‪:‬‬‫އެއްޗިހި އުނގުޅާ އަދި ކަޑ‪ ،‬ދެލި ފަދަ ތަކެތި (ދަވާދު) ލާ ފިއްސަކަށް (ބުރުހަކަށް)‬ ‫‪14‬ވައްޕާ (އިހަލުގެ އެންމެ އެތިކޮޅެއް)‬‫ދަތްއުނގުޅާ ބުރުހަކަށް‬ ‫އެކިކަންކަމަށް ބޭނުންކުރާ ބުރުހަކަށް (ނުވަތަ ފިއްސަކަށް)‬ ‫‪15‬ހިކި ބޮނބި‪:‬‬‫ދަރަށް‪:‬‬ ‫ގަސްކާނާ އަށް‬ ‫ތަކެތި އުނގުޅައި ސާފުކުރުމަށް‬ ‫އަތްތެރި މަސައްކަތުގެ ތަފާތު އެއްޗެހި އުފެއްދުމަށް‬ ‫‪16‬ރޯ ބޮނބި‪:‬‬‫ރޯނުވެށުމަށް ބޭނުންވާ ނަރު ލިބުމަށް‬ ‫‪17‬ބޮނބި ކުނޑި‪:‬‬‫ގަސްކާނާ އަށް‬

‫‪Page 151‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪18‬ބޮނބިނަރު‪:‬‬‫ރޯނުވެށުމަށް‬ ‫ބައެއް ތަކެތި ފުރޭނުމަށް‬ ‫‪19‬ރޯނު‪:‬‬‫ފަންގިވިނުމަށް‬ ‫ދޯނިބަނުމަށް‬ ‫ދޯނިފަހަރުގެ ވާވެލާވެލި އެޅުމަށް‬ ‫ފައިފުހި‪ ،‬ކުނިކަހާ ފިހިގަނޑު ފަދަ ތަކެތި ހެދުމަށް‬ ‫ދިރިއުޅުމުގައި ބޭނުންވާ ގިނަ އެއްސުނަތްކާއި ބަނުންތަކަށް‬ ‫އަތްތެރި މަސައްކަތަށް‬ ‫‪20‬ކާށި‪:‬‬‫ކެއުމުގައި ބޭނުންކުރާ މައިގަނޑު އެއްޗަކަށް‬ ‫ސިހުރުހާހޫރަ ހެދުމަށް‬ ‫‪21‬ނާށި‪:‬‬‫ބަދިގޭގައި ގެންގުޅޭ އުނދުޅި ފަދަ ގިނަ ކަންވާރުތައް ގެދުމަށް‬ ‫ފެން ނަގަން ބޭނުންވާ ތުޅާ‪ ،‬ދާނި ފަދަ ތަކެތި ހެދުމަށް‬ ‫މަސްވެރިކަމުގައި ބޭނުންކުރާ "ފެން އެއްލި" ހެދުމަށް‬ ‫ދަރަށް‬ ‫އަތްތެރި މަސައްކަތަށް‬ ‫މި ދަންނަވައިލެވުނީ ދިވެހީން ރުކުގެ ބައިތަކުން ކޮށްއުޅުނު ބޭނުންތަކުގެ ތެރެއިން ހަމަ ކުއްލިޔަކަށް ހިތަށް އައި ބޭނުންތަކާއި ތަކެއްޗެވެ‪.‬‬ ‫ބައެއް ތަކެއްޗާއި ބޭނުންތަކެވެ‪ .‬މިޔަށްވުރެ މި ދާއިރާ މާ ފުޅާވާނެކަން ކަށަވަރެވެ‪ .‬އޮޑި ދޯނި ފަހަރުގެ ރިޔަލާއި ދޯނި ބަނުން ފިޔަވައި އެހެން‬ ‫ކަންކަމާއި ތަކެއްޗަކީ އަޅުގަނޑު ވެސް ދެކެ ތަޖުރިބާކޮށްފައިވާ ތަކެއްޗެވެ ‪.‬އެހެންކަމުން ދިވެހި ސަގާފަތުގައި ހިމެނިފައިވި މިދެންނެވި ފަދަ‬ ‫އުފެއްދުންތެރިކަމާއި ފުދުންތެރިކަމުގެ މަޢުލޫމާތު މި ޖީލުގެ ދަރީންނަށް ވާޞިލުކޮށްދިނުމަށް ޓަކައި އަޅުގަނޑަށްވެސް ލިބި ހުރި މަޢުލޫމާތެއް‬ ‫ޙިއްޞާކޮށްލީއެވެ‪ .‬މި ދާއިރާއިން އިތުރު ލިޔުންތައް ތަޖުރިބާކާރު ލިޔުންތެރީން ލިޔުއްވުމަށް ދަޢުވަތު އަރުވަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 152‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ވަލުހިނގުން‪ :‬ކިހިނެއް ކޮށް އުޅުނު‪ ،‬ކޮންކަމެއް؟‬ ‫އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް (‪)2011‬‬ ‫ފޮޓޯ އިން ތިޔަ ފެ ނިވަޑައިގަންނަވާ ކާށި‪ ،‬ތިބާ އަށް ވަރަށް ގިނަ ވާހަކަ އެބަ‬ ‫ކިޔައިދެ އެވެ‪ .‬ތިބާގެ ކާބަފައިންގެ މުރާލި ކަމުގެ ވާހަކަ އެވެ‪ .‬ދަމަކަށް އިރު‬ ‫އަރަން ދެން ދެފައި ދަމަދަމާފައި ނިދަން ނުތިބެ‪ ،‬ރިޒުޤު‬

‫ހޯދުމަށްޓަކައި‬

‫އެމީހުން މަސައްކަތު ނިކުންނަ ވާހަކަ އެވެ‪ .‬ތިބާގެ ކާބަފައިންގެ ހެޔޮލަފާކަމުގެ‬ ‫ވާހަކަ އެވެ‪ .‬އަނެކާގެ ޙައްޤުތަކަށް ޙުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތި މިންވަރެވެ‪ .‬ތިބާގެ‬ ‫ކާބަފައިންގެ މަޖާ މިޒާޖެވެ‬

‫‪.‬އުފަލާއި މަޖަލުގައި ނިޔަނެތިކަމާއެކު ވޭތުކުރި‬

‫ދިވެހިންގެ ހިތްގައިމު‬

‫ދިރިއުޅުމެވެ‪ .‬ތަފުޞީލު ހޯދައިލުމަށްޓަކައި‬

‫ވަލުހިނގުމަކީ ކޮބައިތޯ‬

‫ބަލައިލަމާ ހިންގަވާށެވެ‬

‫!‬

‫ދިވެހިބަހުގެ ބަސްފޮތް (‪ )2006‬ބުނާ ގޮތުން ވަލު ހިނގުމަކީ‪ ،‬ވަލުން އެތިކޮޅު ހޯދައިގެން ކައިބޮއި އުޅުމެވެ ‪.‬‬ ‫ބުނުމަކީ‪ ،‬ދިގު ޖުމުލަޔަކުން ކުރުކޮށްލެވިފައިވާ‬

‫މި ނަން އުފެދިފައިވާ ގޮތަށް ވިސްނައިލުމުން‪ ،‬ވަލުހިނގުމޭ މި ބުނެވޭ‬

‫ކުރުބުނުމެއްކަމަށް ފެނެ އެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ ހުރިހައި ޒަމާނެއްގައި ވެސް ބަސްމޮށެ އުޅުމުގައި ވީ އެންމެ‬

‫ލުއިކޮށް‪ ،‬އެންމެ މަދުން‬

‫ހަކަތަ ބޭނުން ކޮށްގެން ބަސް ބޭނުން ކުރުމަކީ ކޮންމެ ބަހެއްގެ އަހުލުވެރީންގެ ވެސް ޠަބީޢަތްކަމަށްވާތީ އެވެ ‪.‬‬ ‫ވަލުހިނގުމޭ ބުނެވެނީ ވަލުތެރޭގައި ނުވަތަ ވަލުގެ އެތެރޭގައި ހިނގުމޭ ބުނުމުގެ‬

‫މާނައިގައިކަމަށް ބެލެވެ އެވެ‪ .‬މަޠުލަބަކީ‪،‬‬

‫ވަލުގައި ހުންނަ ބޭނުން ހިފޭތަކެތި ހޯދައި އެއްކުރުމަށް ހިނގޭ ހިނގުމެވެ‪ .‬ރުއްރުކުން ވެއްޓޭ‬

‫ކާށްޓެވެ‪ .‬ފަނެވެ ‪.‬އިހާގޮނޑި‪،‬‬

‫ފުޅަފި‪ ،‬އުނބު‪ ،‬ހުހި ފަދަ ތަކެއްޗެވެ ‪.‬‬ ‫ރުއްބޯ‪ ،‬ވާބޯ‪ ،‬ރަށްރަށުގައި ހަމަ ކޮންމެ ގެއެއްގައިހެން ވަލުހިނގާ އެކެއް‬ ‫ދެމީހަކު އުޅޭކަމަށްވެ އެވެ‪ .‬މި މީސްމީހުން ފަތިހު މޫނު އަނދިރިކަން‬ ‫އޮއްވައި‬

‫ހޭލައިގެން ވަލާ ދިމާޔަށް މިސްރާބު ޖަހާނެ އެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ކޮންމެ މަސައްކަތަކަށް ވެސް އަހުލުވެރިވީމާ އެކަމަކަށް ފަންނުވެރިވާ ފަދައިން‬ ‫ވަލުހިނގުމަކީ ވެސް އުކުޅުތަކަކާއި‪ ،‬ހުނަރުތަކެއް ވެސް ގެންގުޅޭ ކަމެކެވެ‬

‫‪.‬‬

‫އަނދިރީގައި ހިނގައިފައި ވަލުތެރެއަށް ދާމީހާ ފާހަގަ ކުރާ ވަކި ރުއްރުއް‬ ‫ހުންނާނެ އެވެ‪ .‬އެއީ އެކި ދުވަސްވަރަށް އެކި ރުއްރުކެވެ‪ .‬ހަމަ އެކަނި ރުއް‬ ‫ނޫނަސް‪ ،‬ކަށިކެޔޮ ގަސްވެސް ފާހަގަ ކޮށްފައި ހުރެދާނެ އެވެ‪ .‬ކަށިކެޔޮ‬ ‫‪Page 153‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪.‬ވަލުހިނގާ މީހާއަށް ދުވާނެ އެވެ‪ .‬ކާށި‬

‫ފަލަކުން ކަށިކެޔޮ ދޮންވާ ވަސް‪ ،‬އެ ހިސާބުގައި އުޅޭ މެހި މާބުރަށް ވުރެ މާ އަވަހަށް‬

‫އިހާ ހަރުވެ ކާށިވެރެންފެށުމުގެ ކުރިން އެފަދަ ރުއް ރުއް އޭނާ އަށް ހުވަފެނުން ވެސް ފެންނާނެ އެވެ‪ .‬ހަވީރު‬ ‫ނިކުމެލާ ނިކުމެލުމުގައި‪ ،‬ނުވަތަ މެންދުރު ރަށުގެ ދުރު‬

‫އަތިރިމައްޗަށް‬

‫ހިސާބުތަކުގައި ބުރުޖަހައިލާ ބުރުޖަހައިލުމުގައި‪ ،‬އެތައް ރުކަކުން އެތައް‬

‫ކަމެއް އޭނާ ފާހަގަ ކުރާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫މަސައްކަތަކީ އެއީ އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫ވަލުހިނގާ މީހާ އަކީ‪ ،‬އާންމުގޮތެއްގައި ރުއްރުކުން ކާށި ހޮވާ މީހާ އެވެ‪ .‬އޭނާގެ އާންމު‬

‫މިހެން އުޅޭ އުޅުމުގައި އެހެން މީހުންގެ ބަދުނަސީބު އޭނާގެ ނަސީބުކަމުގައި ވަނީ އެތައް ފަހަރަކު އެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް ވިއްސާރަވެ‬ ‫ވައިގަދަވާ ރޭރޭ‪ ،‬މާ ފަތިހާ އޭނާ ތެދުވާނެ އެވެ‪ .‬ތެދުވެ އޭނާގެ‬

‫ޚިޔާލުގެ ދުރުމީން ފާހަގަ ކޮށްފައި ހުންނަ ތަންތަން ބަލާއިރު‪،‬‬

‫ބައެއް ފަހަރަށް ރުއްރުއް މުލުންލައިފައި ވެސް ހުރެދާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫މިހެން ވެއްޖެ ނަމަ‬

‫އެރުކަކީ އޭނާ ހޮވި ރުކަކަށް ވެދެ އެވެ‪.‬‬

‫ރުކުގެ ދެބައިކުޅަ އެއްގައި‬

‫އެހިނދުން ފެށިގެން އޭނާގެ‬

‫މިލްކަކަށްވެ ނިމުނީ އެވެ‪.‬‬ ‫ވަލުހިނގުމުގައި އުސޫލުތަކެއް ހުރެ އެވެ‪ .‬ހަމަތަކެއް ހުރެ އެވެ‪.‬‬ ‫އެންމެން ކަމޭހިތާ‬

‫ގޮތްތަކެކެވެ‪ .‬އިސްވެދެންނެވުނު ފަދައިން‪،‬‬

‫ވެއްޓިފައި އޮންނަ ރުކެއް އެންމެ ފުރަތަމަ ފެނުނު މީހާ އެއީ އެ‬ ‫ރުއް ހޮވި މީހާކަމުގައި ވެދެ އެވެ‪ .‬މި‬

‫ހާލަތުގައި އެ ރުކުގައި ގެންފައިހުރި ތަކެއްޗާއި‪ ،‬ރުއްކުރިޔަށް ދަންދެން‬

‫އޭގެ ދެބައިކުޅަ‬

‫އެއްބަޔަކީ ރައް ހޮވި މީހާއަށް ލިބޭ ތަކެއްޗެވެ‪ .‬ނިރޮޅު ފިޔަވައެވެ ‪.‬‬ ‫ވަލުހިނގައިގެން ހޮވޭ ފަން ވަލުން ނެރެ މަގުމަތީ އެކި‬

‫ދިމަދިމާގައި ބަހައްޓައިފާނެ އެވެ‪ .‬ވަލުހިނގައި ނިމިގެން ހުރިހައިފަން‬

‫އެއްތަނަކަށް އެއްކޮށްފައި އެ ގެންދަން ބޭނުންވާ ތަނަކަށް ގެންދިޔުމަށެވެ‬

‫‪.‬މިހެން ބަހައްޓާ ބެހެއްޓުމުގައި ފަނުގެ ބުޑުގަނޑާވީ‬ ‫ފަނެއްކަން އަންގައި ދިނުމެވެ‪ .‬މި‬

‫ކޮޅުގައި ދެތިން ފަންވަތުން ގޮށެއް ޖަހާނެ އެވެ‪ .‬ބޭނުމަކީ‪ ،‬މި ފަނަކީ މިހާރު މީހެއްގެ‬

‫ގޮށްޖަހައިފިއްޔާ ކިތަންމެހައި ދުވަހެއް ވިޔަސް‪ ،‬ނާދިރު ޙާލަތެއްގައި މެނުވީ އެ ފަން އެ އޮތް ގޮތަށް އޮންނާނެ އެވެ‬ ‫މީހަކު އެ ނުނަގާނެ އެވެ‪ .‬ކުޑަ ކުއްޖަކު ވެސް އެއިން‬

‫ފަންވަތެއްހައި ހިސާބު ވެސް ލުއްސައެއް ނުލާނެ އެވެ‬

‫ވަލުހިނގައިގެން ހޮވޭ ކާށި ހަމަ އެފަދަ އެވެ‪ .‬ކާށީގެ ވަށައިގެން ފައިގެ ބޮޑުވައި އިނގިލީ‬ ‫އެ އޮތީ ތިޖޫރީއަށްލައި ތަޅުލެވިފަ‬

‫‪.‬އެހެން‬ ‫‪.‬‬

‫ކުރިން ވަށްރޮނގެއް އަޅައިލީމާ‪ ،‬ކާށި‬

‫އެވެ‪ .‬ދަމަކަށް އިރު އަރައިގެން އަންނަ އިރު‪ ،‬ވަލު ތެރޭން މައިރަށަށް‬

‫ނިކުމެވެން އޮންނަ‬

‫ތަނަވަސް މަގުމަގުގައި މި ގޮތަށް ބޮޅު އެޅި ކާށިތައް ހުންނާނެ އެވެ‪ .‬ދެން ފެންނާނީ ވަރަށް އުފާވެރި މަންޒަރެކެވެ‪ .‬މަސްވެރިން‬ ‫މަހުން ލަފައިގެން އެމީހުން ބޭ މަހުގެ ގިނަކަމުގެ މައްޗަށް ފަޚުރުވެރިވާ‬

‫ފަދައިން‪ ،‬ވަލުހިނގި މީހުން ވެސް މަގުމަގަށް ނިކުމެ‬

‫އެމީހުންނަށް އެރޭ ހޮވުނު ތަކެތި އެއްކޮށް ފުނިޖަހައިލައިގެން އުޅޭ މަންޒަރެވެ‪ .‬ބައެއް މީހުން‬

‫ބައިއަޅައިލާނެ އެވެ‪ .‬ގަބުޅި‬

‫ވަކިންނެވެ‪ .‬ކާށި ވަކިންނެވެ‪ .‬ކުރޮޅި ވަކިންނެވެ‪ .‬ދެން ކާށި‪ ،‬ގަބުޅި‪ ،‬ފަދަ ތަކެތި ކޮންމެ ދޭތި ދޭއްޗަކަށް‬ ‫‪Page 154‬‬

‫ކޭލިޖަހައިލާނެ އެވެ‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫''މަސްވެރިކަން މާރަނގަޅިއްޔާ‬

‫''ތަންޑިޔާގަނެއް ހަދައިލައިފާނެ އެވެ‪ .‬އެކަނި އުފުލޭވަރު ނުވަންޏާ އެހެންމީހެއްގެ އެހީގައި‬

‫ތަންޑިޔާލައިގެން ކޮނޑުގައި މި ސާމާނު ގެޔަށް އުފުލީމާ‪ ،‬އެ ދުވަހުގެ ވަލުހިނގުން ނިމުނީ އެވެ ‪.‬‬ ‫ވަލުހިނގައިގެން އެއްކުރެވޭ ކާށި މާލެ ގެންދެ އެވެ‪ .‬މިކަމަށް ތިންމަހުން އެއްމަހު ކަހަލަ‬

‫ގޮތަކަށް ކާށި ހެހުން އޮންނާނެ އެވެ‪.‬‬

‫ކާށި ހިފައިގެން މާލެ ދަތުރުކޮށް‪ ،‬މާލޭ މާރުކޭޓަށް ކާށި ވިއްކުން އޮންނާނެ އެވެ‪ .‬ކާށި އެކަންޏެއް ނޫނެވެ‪ .‬މި‬ ‫ވިއްޔާ ކާށީގެ އިތުރަށް‪ ،‬ކަށިކެޔޮ‪ ،‬ދޮންކެޔޮ‪ ،‬ދޮންފަން‪،‬‬

‫ފަދަ ދަތުރެއްގައި‬

‫ވިނދެފައިހުރި ފަން‪ ،‬އުނދުނު ޖައްސާ ދަރު ފަދަ އެތައް އެއްޗެއް‬

‫ގެންނާނެ އެވެ ‪.‬‬ ‫ވަލުހިނގުމުގެ ވާހަކަ ދައްކާ އިރު ކޮންމެހެން ދަންނަވައިލަން ޖެހޭ އެހެންވާހަކައެއް އެބަ އޮތެވެ‪ .‬ދެވި ހިފުމަކީ ހަމަ އެކަނީ ވަކި‬ ‫އެއްޗެއް ވަކިވަރަކަށް ބުއިމާ ވާކަމެއް ނޫން އިނގޭތޯ އެވެ‪ .‬ވަލުހިނގުމަކީ‬

‫ވެސް ހަމަ ގަދަޔަށް ދެވި ހިފާ ކަމެކެވެ‪.‬‬

‫ވަލުހިނގައިގެން‪ ،‬ގިނަގިނައިން ކާށި ހޮވެންފަށައިފިނަމަ ދެން ހީވާނީ އަބަދުވެސް ކޮންމެ ވެސް ރުކަކުން‬

‫ކާށްޓެއް ވެއްޓޭ އަޑު‬

‫އިވޭހެންނެވެ‪ .‬ދެން ''ގަހަކުން ފަތެއް ހެލިލިޔަސް ''ހީވާނެ އެވެ‪ .‬އެހަނދާނުގައި މޭތެޅޭ ގޮތްވާނެ އެވެ ‪.‬‬ ‫ޙަޤީޤީ ހާދިސާއެކެވެ‪ .‬ކަނޑުމަޑު ހަނދުވަރު ރީތި ރެއެކެވެ‪ .‬ވަލުހިނގައިގެން ހޮވިކާށި މާލޭ މާރުކޭޓަށް ވިއްކައިފައި‪،‬‬ ‫ދަތުރުމައްޗެވެ‪ .‬ރިޔަލުގައި ދުއްވައިފައިދާ ދޯނި ފަހި‬

‫ދުވެލީގައި ދެ އެވެ‪ .‬ވަލުހިނގާ މީހާ އޮތީ‬

‫ރަށަށްއައި‬

‫ހަނދުވަރުގެ ރިހިއަލީގައި‪،‬‬

‫ރޭގަނޑުގެ ގަދަ ފިނީގައި‪ ،‬ދަންވަރުގެ ފޮނި ނިދީގަ އެވެ‪ .‬މި ހެން އޮވެފައި ކުއްލިޔަކަށް ''އަނހާނ އަނހާނ! ބޮޑުރުކު ކާށްޓެއް''‬ ‫މިހެން ކިޔައި ހަޅޭލަވައިގެންފައި ފުންމައިގެން ތެދުވެގަތުމާއެކު‪ ،‬ދުވެގޮސް‬ ‫މޯހިރުތެރެއަށް އެ ފުންމާލީ މާ ކަނޑަށެވެ‪ .‬ދޯނީ އެންމެން ފުންމަ ފުންމައިގެން‬

‫ކޮޅުފަސްކޮޅު މަސްފިލާގަނޑުމަތިން ހުންގާނު‬ ‫ތެދުވެގެންފި އެވެ‪ .‬ހަޅޭއް ފަޅޭއް‬

‫ލަވައިގަތުމާއެކު‪ ،‬އަވަސް ހަރަކާތުގައި ނެވިމީހާ އޮޑި ދީލައިލި އެވެ‪ .‬މާތްކަލާނގެ ރަޙްމަތްފުޅު ބޮޑުކަމުން‪ ،‬ނިދީގައި ކަނޑަށް‬ ‫ފުންމާލެވުނު މީހާ މަރުން މިންޖު ކުރެވިއްޖެ އެވެ‪ .‬ދަމާ އޮޑިޔަށް‬

‫އެރުވިއްޖެ އެވެ‪ .‬ވީގޮތް އެނގުނީ ދެނެވެ‪ .‬ހުވަފެނުން ފެނުނީ‬

‫ގޭ ދޮރުމަތީގައި ހުރި ބޮޑުރުކުން ބޮޑުކާށްޓެއް ވެއްޓުނުތަނެވެ‪ .‬އޭރު އެ ހިސާބުގަނޑުގައި އެތައް ބަޔަކު ތިއްބެވެ‪ .‬އެންމެންނަށްވުރެ‬ ‫ކުރިން ގޮސް އެ‬

‫ކާށި ހޮވަންވެގެން ދެފަޔަށް ބާރުލައި ހަރުގަންނަވައިފައި އަޅައި‬

‫ދުއްވައިގަތީ އެވެ‪ .‬ކަނޑުވުމަކީ އަދި‬

‫އެހެންކަމެއްތާ އެވެ!!!‬ ‫‪-------------‬‬‫(ނިމުނީ)‬

‫‪Page 155‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ނައްޕި ދަތުރު‬ ‫ޙަސަން ޝާކިރު މުޙަންމަދު‬ ‫އަޅުގަނޑަށް ބޮޑު ތިލަދުންމައްޗަށް ކުރެވުނު ދަތުރަކީ‪ ،‬ވަރަށް ތަފާތު‬ ‫ތަޖުރިބާ ތަކެއްގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ ދަތުރެކެވެ‪ .‬އެދަތުރުގެ ހަނދާން‬ ‫‪.‬‬

‫ތަކުގެތެރެއިން ނައްޕި ދަތުރަކީވެސް ފާހަގަ ކޮށްލަންޖެހޭ ކަމެކެވެ‬ ‫އަތޮޅުތަކުގެ އާދަކާދަތަކުގެ ތެރެއިން ކައިރި ރަށްރަށަށާއި ތަންކޮޅެއް‬ ‫ދުރުގައިވާ ރަށްރަށަށްވެސް ދަރުދަތުރު ކުރުމަކީ‪ ،‬ޒަމާނުއްސުރެ ހިނގަމުންދާ‬ ‫ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑަށްވެސް އެފަދަ ދަތުރެއްގައި ބައިވެރިވުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބުނެވެ‪.‬‬

‫ކުޅުދުއް ފުށިން ފުރައިގެން ކުޑަ ރިޔަލު ދޯންޏެއްގައި ކައިރީގައި އޮތް އަތޮޅެއްގެ ރަށަކަށް‬

‫ކުރި ދަރުދަތުރެއްގައެވެ‪ .‬އެރަށުގެ‬

‫ނަމާއި އަތޮޅު ދަންނަވަން ތަންކޮޅެއް ދައްޗެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬ހަނދުވަރުމަތީ ރެއެއްގެ ދަންވަރު ބޮޑު ދެމީހުންނާއި އަޅުގަނޑުގެ ޢުމުރުގެ ތިން ކުދިންނާއެކު ކުޅުދުއް‬ ‫ފުރައިގެން ވަރަށް ނިޔާމަ ދަތުރެއްގައި އިރު އެރިތަނާ އެރަށަށް‬

‫ފުށިން‬

‫ދެވިއްޖެވެ‪ .‬ކުރިންވެސް ދެންނެވި ފަދައިން ބޭނުމަކީ‪" ،‬ދަރު"‬

‫ހޯދުމެވެ ‪.‬ރަށުގެ ގޮނޑު ދޮށަށް ދޯނި ކައިރިކޮށް‪ ،‬އަރުވާ ޖަހައިލައިގެން އެންމެން‬

‫ރަށަށް ފައިބައްޖައީމެވެ‪.‬އެންމެ ފުރަތަމަވެސް‬

‫ދިޔައީ ދަތުރުގެ އިސް މީހުންގެ ގާތް ބަޔަކު ދޯނި ބަންނަ ހަރުގެ އަކަށެވެ‪ .‬ގެންދިޔަ ބައެއް ގޯނިތަކަށް ކޮޅުދާލި ލަކުޑި ކޮޅުކޮޅާއި‬ ‫ބޮޑެތި ދާލި ކުނޑި އަޅައި ފުރައިލުމަށްފަހު ދޯނި އޮތް ދިމާއިން އަތިރިމައްޗަށް ނެރެފީމެވެ‪.‬‬ ‫މިމަސައްކަތަށްފަހު‪ ،‬ދެން އޮތީ ހެނދުނުގެ އެންމެ މުހިންމު ވަގުތު ކޮޅެވެ‪ .‬ނާސްތާގެ‬ ‫ނުކެރޭވަރުގެ ހޫނު ރޮއްޓާއި ހަމަ‬

‫ވަގުތުކޮޅެވެ‪ .‬ހޫނުކަމުން އަތް ލާންވެސް‬

‫އެހާ ތާޒާ "ނައްޕި" ރިހައެވެ‪ .‬ބަނޑުހައި ހޫނުކަން އިޙްސާސްވެފައި ތިބި‬

‫މީހަކުވެސް ތިން ހަތަރު ރޮށި ފުނޑުކޮށްލައިފިއެވެ‪ .‬އެއާއި‬

‫ވަރުން ކޮންމެ‬

‫ވާނޭ ވަރަށް ރިހަވެސް އަޅައި ރަނގަޅަށް މޮޑެލައިފިއެވެ‪ .‬އެކަމަކު‪،‬‬

‫އެކަކަށްވެސް ރަނގަޅަށް ކުރިޔަށް ގެންދެވޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ‪ .‬ގޭގެ ވެރިޔާ ވަރަށް މަޖާކޮށް ހަމަ އެއްވެސް ޖެހިލުމެއްނެތި އޭނާގެ‬ ‫ރޮށިތަށި ހުސްކޮށްލައިފިއެވެ‪ .‬ރަށު މީދާ ރަށަށް ގަދަވާ އުޞޫލުން އެގޭގައި ކެއުމަށްވެސް އޭނާ އެކަތަ ވާނެތާއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން‬ ‫އެކަކު އަނެކަކުގެ މޫނަށް ބަލަބަލައި ހިތި ބޭހެއް ކާ ފަދައިން އެތިކޮޅުކޮޅުން ކެވޭތޯ ބަލަމުން ގެންދިޔައިމެވެ‪ .‬ބައެއް މީހުން ވަރަށް‬ ‫ހިތްވަރުގަދަ އެވެ ‪.‬މާގިނައިރުތަކެއް ނުކޮށް "ލޯމަރައިގެންތިބެ" ހުސްކޮށްލައިފިއެވެ ‪.‬އަޅުގަނޑަށް ހުސްކޮށްލެވުނީ ހަމަ ކިރިޔާއެވެ‪.‬‬ ‫ހޮޑު ލެވޭނެކަމުގެ ޔަގީން ކަމާއެކުގައެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ހިތްވަރު ކޮށްލައިފައި "ނައްޕި" ސައިތަށިވެސް އެއްނޭވާއިން ދަމައިލައިފީމެވެ‪.‬‬ ‫ވަރަށް އަވަހަށް ކަރަންފުލެއްގެ އެހީ‬ ‫‪Page 156‬‬

‫ނުލިބުނު ނަމަ އަދިވެސް ދަރު ހޯދުމަށް ރަށުތެރޭގައި‬

‫ބުރެއް އޮތުމުން އެގެއިން ދިން‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެގެއިން ނުކުމެއްޖައީމެވެ‪ .‬ހަމަ ނުކުމެވުމާއެކު‪ ،‬ކުރާހިތުން ކެތް‬

‫"ސަޔަށް" ޝުކުރު އަދާކޮށްފައި އަޅުގަނޑުމެން‬

‫މަދުވެފައިވާ‬

‫ސުވާލު ކޮށްލައިފީމެވެ‪ .‬އެއީ ކޮންކަހަލަ ރިހައެއްތޯއާއި ސައެއްތޯ އޮޅުން ފިލުވައި ލުމުގެ ސުވާލެވެ‪ .‬ޖަވާބު ވަރަށް އަވަހެވެ‪" .‬އެއީ‬ ‫ނައްޕި ރިހައާއި ނައްޕި ސައި" އެކަކު ޖަވާބު ދީފިއެވެ‪" .‬ހާދަ ނުބައޭ‬

‫"ބުނެލައިފައި އެގުތު ނިންމައިލީއެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް‬

‫ނައްޕީގެ ހަނދާންތައް ވަރަށް ގިނަ ދުވަހަށް ދެމި އޮތެވެ‪ .‬އަދިވެސް އެނދާނެއް ނުފިލައެވެ‪.‬‬ ‫އެހަނދާންތައް ދެމިގެން އައިނަމަވެސް ނައްޕީގެ އަސްލުމާނަ އެނގުނީ ދާދިފަހުންނެވެ‪ .‬އެއީ‪،‬‬

‫"ރިހަ ފަނިފަދަ ތަކެތި ކައްކަންވީ‬

‫ގޮތް ނޫން ގޮތަކަށް ކެކިފައި ހުރީމާ ކިޔާނަން " ކަމަށް ބަސް ފޮތުގައި އޮތަތީއެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬މެންދުރުގެ ފުދޭވަރެއްގެ ކެއުމަކަށްފަހު‪ ،‬ޢަޞުރެއްހައި އިރު‬

‫ކުޅުދުއްފުއްޓަށް ދިޔުމަށްޓަކައި ފުރައިފީމެވެ‪ .‬ވަރަށް‬

‫ނަލަ ރީތި ވައިރޯޅީގެ އެހީތެރިކަމާ އެކުގައެވެ‪ .‬ރިޔަލުގެ ހިތްގައިމު ދުވެލީގައި ދަތުރު ކުރަމުން އަންނަނިކޮށް ލަފާކުރެވޭ ގޮތުގައި‬ ‫ރޭގަނޑު އަށްގަޑި ބައި ނުވައެއް ޖަހާކަންހާއިރު އުޑުމަތި ބަނަ ކޮށްލައިފިއެވެ‪ .‬ކަޅު ބޯވިލާގަނޑެއް ބޯމަތި ވެއްޖެއެވެ‪ .‬ވާރޭ ބޮޑެތި‬ ‫ތިކިތައް އޮހޮރެން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މާތްﷲ ގެ ރަޙްމަތްފުޅުން އެހައި ވައި ބާރެއް ނޫނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ފިނިކަމުން‬

‫ހީވަނީ‬

‫އެހެންފަދަ ކަމެއް ހެންނެވެ‪ .‬ހިޔާވެލާނެ އެއްވެސް ތަންކޮޅެއް ނެތެވެ‪ .‬ދޯނީގެ ވަތްތައް އޮތީ ދަރު ބަސްތާތަކުން ފުރިފައެވެ‪ .‬ވާރޭ‬ ‫ހުއްޓައިލީމާ ލުމަށްޓަކައި ނުތެމެނީސް ގަމީސް ބާލަން ބުނުމުން ގަމީސް‬

‫ބާލައި ގުޅަކަރުވައިލައިފައި ހިޔަލަކަށް ޖަހައިފީމެވެ ‪.‬‬

‫ކޮންމެއަކަސް ކުކުޅު ހައު އެއްޗެހި ބޮނދާގޮތަށް ބަސްތާތައް ކައިރީގައި ގުޅަކެރުވިގެން ބޮނދާ އޮތް އިރު މުޅި މީހާ ތުރުއަޅާވަރުން‬ ‫ހީވަނީ‪ ،‬ހަމަ ދެންމެ ބާނައިފައި އޮތް ރޯމަހެއް ހެންނެވެ ‪.‬‬ ‫އިރުގަނޑެއް ވަންދެން ވާރޭ ވެހުމަށް ފަހު‬

‫ހުއްޓައިލިއިރު އެންމެންވެސް ހީވަނީ‪ ،‬ފެން އެއްޗަކުން ނަގައިވާ‬

‫ހެންނެވެ‪ .‬ނައްޕި ދަތުރު ނިންމާފައި ރަށަށް އާދެވުނީ‪،‬‬

‫މެންދަމު‬

‫ހިކަނދިތަކެއް‬

‫‪ 2،30‬ހާއިރުއެވެ‪ .‬ދަތުރެއްގެތެރެއިން ދަތުރެއް‬

‫ނިންމައިލެވުނީއެވެ‪ .‬އާ ތަޖުރިބާ ތަކަކާއެކުގައެވެ‪.‬‬ ‫‪----------------‬‬‫(ނިމުނީ)‬

‫‪Page 157‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫"އަޅުގަނޑަކީ ބީރައްޓެއްސެއްނޫން"!‬ ‫ހަސަން ޝާކިރު މުޙައްމަދު‬ ‫މީގެ ތިރީސް އަހަރު ކުރިން‪ ،‬މީލާދީ ސަނަތުން ހާހާ ނުވަސަތޭކަ އެކާހި ވަނަ އަހަރުގެ‬

‫ފެބުރުވަރީ މަހު‪ ،‬ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ރާއްޖެތެރޭގެ‬

‫ރަށަކަށް ދިޔުމުގެ ފުރުޞަތު އަޅުގަނޑަށް ލިބުނެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުގެ ވަރަށް ގާތް ރަޙްމަތްތެރިޔަކާއެކު ހދ‪ .‬ކުޅުދުއްފުއްޓަށެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު އެރަށުގައި އުޅުނީ "ރާއްޖެތެރޭގެ އެންމެ އާދައިގެ މީހުން"ވެސް އުޅޭނޭ‬

‫ގޮތަށެވެ‪ .‬ތަފާތު މަސައްކަތްތައް ދަސްކުރުމުގައެވެ‪.‬‬

‫ބަރުމާޕީސް މުންޑެއް އަނދެ އަރުވާޖަހާފައި ހުސްގަޔާ އަދި ހުސްފަޔާއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އަޅުގަނޑުގެ ރަޙްމަތެރި ޢާއިލާއަކީ އެރަށުގެ ޤަދަރުވެރި‬ ‫ޢާއިލާއަކަށްވާތީ‪ ،‬ކޮންމެ ވަގުތަކުގެވެސް ތަށިމަތިވަރަށް ތަނަވަހެވެ‪.‬‬ ‫އެދަތުރުގައި ތިންމަހެއްހާ ދުވަހު ކުޅުދުއްފުށީގައި ހޭދަކުރެވުނެވެ‪ .‬ވަރަށް ގިނަ ތަޖުރިބާއާއި އުނގެނުމުގެ ފުރުޞަތުތަކެއް ލިބުނު "ހަނދާން‬ ‫ނައްތާލަންދަތި "އެދަތުރުގައި އެންމެ ހިތްހަމަ ނުޖެހޭކަމަކަށް ދިމާވީ‪ ،‬އަޅުގަނޑަކީ ބީރައްޓެއްސެއްކަމަށް އަޅުގަނޑުގެ ރަޙްމަތްތެރިޔާ އެރަށުގެ‬ ‫ބައެއް މީހުން ގާތުގައި ބުނުއްވާ ބުނުއްވުމެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑަކީ‪ ،‬މާލެއަށް އުފަން މާލޭ މީހެކެވެ‪ .‬މަންމައަކީ‪ ،‬މާލެ އުފަން މާލޭ މީހެކެވެ‪ .‬މަންމަ ފަރާތު މާމައާއި‬

‫ކާފައަކީވެސް މާލެ އުފަން‬

‫މާލޭގެ ރަށްވެހިންނެވެ‪ .‬ބައްޕައަކީ‪ ،‬ރާއްޖެތެރެއަށް އުފަން މީހެއް ނަމަވެސް ވަރަށް ޒުވާން ޢުމުރުގައި މާލޭގެ ރަށްވެއްސަކަށް ވެފައިވާ މާލޭ‬ ‫މީހެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު‪ ،‬އަޅުގަނޑު މިވީ ބީރައްޓެއްސަކަށެވެ‪ .‬ވަރަށް ހިތްހަމަ ނުޖެހުނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަކީ "ބީރައްޓެހި ކުއްޖެއް " ކަމުގެ އަޑުއިވޭ‬ ‫ކޮންމެ ފަހަރަކު އެއީ ދޮގެކޭ ހިތުގެ އަޑިން ބުނެލެވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިކަން ތަކުރާރުވާން ފެށުމުން‪ ،‬އަޅުގަނޑަކީ‪ ،‬ބީރައްޓެހި ކުއްޖެއްކަމަށް ބުނުއްވަނީ ކީއްވެތޯ ސުވާލުކޮށްލީމެވެ‪ .‬އޭނާ ވަރަށް އޯގާތެރިކަމާއެކު‬ ‫" ހަސަނު މިރަށަށްވާނީ ބީރައްޓެއްސަކަށޭ "ބުނުއްވިއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އެކަން އަޅުގަނޑަކަށް އޭރު ގަބޫލެއް ނުކުރެވުނެވެ " ‪.‬އެހެނެއް ނުވާނެ!‬ ‫އަޅުގަނޑު މީ މާލޭ މީހެއް‪ ،‬މަންމަވެސް މާލޭ‪ ،‬ބައްޕަވެސް މާލެ އެހެން ވީމާ އަޅުގަނޑު ބީރައްޓެއްސަކަށް ނުވާނެ" ކަމުގައި ނަންގަތީމެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަސް އޭރު އަޅުގަނޑަށް ގަބޫލުކުރެވިފައި އޮންނަނީ ބީރައްޓެހިންނަކީ‪ ،‬ރާއްޖެތެރޭ މީހުން ކަމުގައެވެ‪ .‬މާލޭ މީހުން‬

‫ކޮންމެ ރަށަކަށް‬

‫ދިޔަޔަސް ވާނީ މާލޭ މީހަކަށް ކަމަށެވެ‪ .‬ބީރައްޓެއްސަކަށް ނުވާނޭ ކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހި ބަހުގެ ބ ގެ ރަދީފުގައި ވާގޮތުން ބީރައްޓެހިންނަކީ‪" ،‬ތިމާގެ ރަށްނޫން އެހެންއެރަށެއްގެ" މީހުންނެވެ‬ ‫އަޅުގަނޑުވެސް ބީރައްޓެއްސަކަށް ވީތާ މާގިނަ ދުވަހެއް ނުވެ "ބީރައްޓެހީންނާއި‬ ‫‪Page 158‬‬

‫‪.‬‬

‫ރާއްޖެތެރެ" "ރަށްރަށު މީހުންނާއި އަތޮޅުތެރެ" އަށް‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފެންނަން ފަށައިފިއެވެ‪ 1985 .‬ން ފެށިގެން‬

‫ބަދަލުވެއްޖެއެވެ ‪.‬މާލެއަށްވުރެ ނިސްބަތުން ބައެއް ރަށްރަށް މާ ބޮޑަށް ތަރައްޤީ ވެފައިވާތަން‬

‫‪ 2008‬އާ ދެމެދު ގއ‪.‬އަތޮޅާއި ސ‪.‬އަތޮޅު ފިޔަވައި އެހެން ހުރިހާ އަތޮޅެއްގެ މީހުން އުޅޭ ހުރިހާ‬ ‫އަންނަމުންދިޔަ ބަދަލުތައް ވަޒަން‬

‫ރަށަކަށްހެން ދެވުމުގެ ނަސީބު ލިބުމުން‬

‫ކޮށްލުމުގެ ފުރުޞަތުވެސް ލިބުނީއެވެ‪( .‬އެދެއަތޮޅުގެވެސް ބައެއް ރަށްރަށަށް‬

‫ދެވުމުގެ ނަސީބު ވަނީ‬

‫ލިބިފައެވެ‪).‬‬ ‫ޒަމާން ބަދަލުވެގެން އައިއިރު އަޅުގަނޑަކީވެސް‪ ،‬ރަށަކަށް ނިސްބަތްވާ ރަށެއްގައި އެންމެގާތް ޢާއިލާގެ‬

‫"އެއްކޮޅު" އޮތް މީހަކަށް ވީނަމައޭ‬

‫ބައެއްފަހަރަށް ހިތަށް އަރައެވެ ‪.‬ބޮޑުއީދުކަހަލަ ޗުއްޓީތަކުގައި "މާލެ ފެނުން މައްޗަށް ހިއްލޭ ވަގުތު "ޢާއިލާއެކު މާލޭގައި ހުންނަން ޖެހުމުން‬ ‫"ކީއްހޭކުރާނީ" ބުނެލެވޭތީއެވެ ‪.‬އެކަމަކު މާލޭ މީހަކަށް ވުމުން މާތްﷲ މިންވަރު ކުރެއްވި ނަސީބުވެސް ކުޑައެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫އުވެމުންދާ ރާއެރިކަން‬ ‫ފާޠިމަތު ސަޢީދު‬ ‫އެވޭލާ ޒަމާނުގައި ރާއެރިކަމަކީ ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި ތަރައްޤީވެ‬ ‫އައި ވަރަށް ބޭނުންތެރި ފައިދާ ބޮޑު މަސައްކަތެކެވެ‬

‫ކުރިއަރަމުން‬

‫‪.‬ރުކުރާއިން އުފައްދާ‬

‫ތަކެތި ބޭނުން ކުރެވެމުން އައީ ކެއުމަށާއި ރާއްޖެއިން‬

‫ބޭރަށް ގެންގޮސް‬

‫ވިއްކައިގެން އާމްދަނީ ހޯދުމަށެވެ‪ .‬މިދެންނެވި މަސައްކަތް‬

‫އެންމެ ފުޅާދާއިރާ‬

‫އެއްގައި ކުރަމުން އައީ ރާއްޖޭގެ ދެކުނުގެ އަތޮޅުތަކުގަ‬

‫އެވެ‪ .‬ޚާއްޞަ ކޮށް‬

‫ފުވައްމުލަކާއި އައްޑު އަތޮޅުގައެވެ‪.‬‬ ‫އެދުވަސްވަރުގައި ދިރިއުޅުމުގެ ފެންވަރާއި ތަނަވަސް ކަމަށްބަލާއިރު‬ ‫ރާއެރިންނަކީ އެއްވަނަ ފަންތީގައި ގުނާލެވޭ ޤަދަރު ހުރި ބައެކެވެ‪.‬‬

‫‪1922‬‬

‫ވަނައަހަރުގައި ހަމަ އެކަނި އައްޑުއަތޮޅުގައި ‪ 250‬ރާއެރީން ތިބިކަމަށް ބުނާތީ‬ ‫އަޑު އިވެ އެވެ‪ .‬މިހާރު އައްޑުއަތޮޅުގައި ތިބީ ރާއެރިކަން ރަނގަޅަށް‬

‫ދަންނަ‬

‫ހައެއްކަ މީހުންނޭ ބުންޏަސް ދޮގަކަށްނުވާނެ އެވެ‪ .‬އެހެނަސް މި‬ ‫މީހުންނަކީވެސް ރަޖަބު މަހުން ފެށިގެން ރަމަޟާން މަހުގެ ނިޔަލަށް ރާއަރާ‬ ‫މީހުންނެވެ‪ .‬އާދެ‪ ،‬ރޯދަމަހަށްޓަކަ އެވެ‪ .‬ތަނުން އުފައްދާ ފަލަމަޑިއާއި ގޮވާމާއި‬ ‫މަސްވެރިކަމާއެކުވެގެން މީހުންގެ ބަނޑު ފުރާނަ މުއްތިކުރުމުގައި އެންމެ ބޮޑު ބައެއް ކުޅެމުން އައީ ރާއެރިންނެވެ‪.‬‬

‫‪Page 159‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޚާއްޞަ ކޮށް ރާލިބޭ އެންމެންނާއި ގަނެގެން ބޭނުންކުރެވޭ ފެންވަރުން އެންމެން މެންދުރުގެ ކާނާއަށް ބޭނުންކުރަނީ ފަތުލި ހަކުރާއި‬ ‫ވަޅޯމަހާއި ކާށްޓެވެ‪ .‬ހެނދުނުގެ ނާސްތާއަކަށް ބޭނުން ކުރަމުން އައީ ދިވެހި ހަކުރުން‬

‫ތައްޔާރުކުރާ ބޯކުރި ބަނބުކޭލާއި ކާށްޓާއި‬

‫ވަޅޯމަހެވެ‪.‬‬ ‫ރާއްޖެއިން ބޭރަށް ވިއްކަން ގެންދަނީ ދިވެހި ހަކުރުން އުފައްދާ‪ ،‬އާރޮހާއި‪ ،‬ކައްޓަލަ ކަލިޔާއާއި ބޮނޑި އެވެ‪.‬‬ ‫ތަރައްޤީއަކީ‪ ،‬އެބަޔަކު އުޅޭ ތަނަކުން އުފައްދާ ތަކެތި‬

‫ހެޔޮ ވިސްނޭ ކޮންމެ މީހަކު ވެސް ގަބޫލު ކުރާނެފަދައިން ފުރިހަމަ‬

‫ބޭނުންކޮށްގެން އޭގެ އެހީގައި ހޯދޭ ތަރައްޤީ އެވެ‪ .‬ތަރައްޤީ އަކީ ފައިސާ ލިބޭނަމަ ތަނުން‬

‫އުފެއްދެން ހުރި ތަކެތި ދޫކޮށްލާފައި‬

‫ތައްޔާރީ ތަކެތި ބޭނުން ކުރުމެއް ނޫނެވެ ‪.‬‬ ‫‪.‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިންގެ ޒަމާނުގައި ފަލަމަޑީގެ‬

‫ޚިޔާލުގެ އަސް ތަނަވަސް މައިދާނަކަށް ނެރެގެން ދުއްވާލަމާތޯ އެވެ‬

‫ބާވަތްތައް ކާއިރު ރަހަ ރަނގަޅު ކުރުމަށްޓަކައި ބޭނުން ކުރަނީ ހަވާދާއި ރޯމިރުސް ބޭނުން ކޮށްގެން ކައްކާފައި ހުންނަ ރާހުތެވެ‪.‬‬ ‫ކުކުޅު މަސް ފަދަ ތަކެތި‬

‫މަޑުކުރުމަށްޓަކައި ބޭނުން ކުރަމުން އައީ ރުކުރާއިން އުފައްދާފައި ހުންނަ‬

‫ރާހުތެވެ‪ .‬މިހާރު އޭގެ‬

‫ބަދަލުގައި މި ބޭނުން ކުރަނީ އެ ރަހަ ލައްވާފައި ހަދާފައި ހުންނަ "ވިނެގާރ" ކިޔާ އެއްޗެކެވެ‪ .‬ހަގީގަތުގައި ރުކުރާގެ ރާހުތުގައި‬ ‫ދޭ ކަހަލަ މީރު ރަހައެއް އެޔަކު ނުހުރެ އެވެ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް ޒަމާނީ ތަޢުލީމު ލިބި ދުނިޔޭގެ އެތަންމިތަނަށް‬

‫ދަތުރުކުރުމުގެ ފުރުސަތު ލިބި އެތަންތަނުގެ މީހުން އުޅޭގޮތް‬

‫ފެނުމުން‪ ،‬އަމިއްލަ ކާބަފައިން ކުރަމުން އައި ރަނގަޅު ކަންތައް ދޫކޮށްލާފައި‬

‫އެތަންތަނުން ފެންނަ ކަންތައްތައް ކޮޕީކުރުމަކީ‬

‫ތަރައްޤީއެއް ނޫނެވެ ‪.‬ދުނިޔޭގެ އެހެން ޤައުމުތަކުގައި އެމީހުންގެ ސަގާފަތް ދިރުވައި ހަރުދަނާ‬

‫ކުރުމަށް ކުރާ މަސައްކަތަކީ‬

‫ވަންހަނާ ވެގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ ‪.‬އަޅުގަނޑުމެންގެ އަވަށްޓެރި ސްރީލަންކާގައި ވެސް ރާއެރުމުގެ މަސައްކަތް‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާގެ ޕޭސްޓްރީ‬

‫ކޮށް އުޅެ އެވެ‪.‬‬

‫ތަކަށް ލަންކާ އިން އެތެރެކުރާ "ޖަގްރީ" އަކީވެސް ރުކުރާއިން އުފައްދާ‬

‫އެއްޗެކެވެ‪ .‬ޒަމާން ތަރައްޤީ ވާވަރަކަށް އެމީހުން ދަނީ އެ މަސައްކަތް‬ ‫ވީއިރު އަޅުގަނޑުމެން‪ ،‬ރާއެރިކަމަކީ ހުތުރު ކަމެއް ކަމުގައި ދެކިގެން‬

‫ތަރައްޤީ ކޮށް ކުރި އަރުވަމުންނެވެ‬

‫‪.‬‬

‫އެކަމަށް ފުރަގަސް ދޭންވީ ސަބަބަކީ ކޮބައިތޯ އެވެ‪.‬‬

‫ރާއެރިކަން އަޅުގަނޑުމެންގެތެރެއިން ނެތިދިއުމަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ޤައުމިއްޔަތާމެދު‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ އަމިއްލަ ނަފުސުން ވެވޭ‬

‫ޚިޔާނާތެއް ކަމުގައި ނުވޭބާއޭ އަޅުގަނޑުގެ ހިތަށް އަރަ އެވެ ‪.‬‬ ‫ވެހިދި ހަކުރޭ މޮޅީ ހަމަ‬ ‫ވެހި ކަތުން ކައި އުޅުނުމަށް ދި‬ ‫ވެހި ހަންހާރު ކުރުމަށް ދި‬ ‫(ނިމުނީ)‬ ‫‪Page 160‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތާރީޚީ ފުލޯކު‬ ‫އަޙްމަދު ރަޝީދު ވައިޖެހޭގެ‬ ‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ އާސާރީ‬

‫ތަރިކައިގެ ތެރެއިން ފާހަގަކުރެވޭ މުހިންމު އެއް ބިނާއަކީ‪ ،‬މާލޭގައި‬

‫މިހާރުގެ މެދުޒިޔާރަތް މަގަށް ބަޔެއް އަރާގޮތަށް ހުކުރުމިސްކިތު ގޯތިތެރޭގައި ހުރި‬ ‫މިއީ އުތީމު ދަރިކޮޅުން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތަޚުތުގައި ރެނދަލި‬

‫މުންނާރެވެ‪.‬‬

‫ކުރެއްވި އައްސުލްޠާން އިބްރާހީމް‬

‫އިސްކަންދަރު ސިރީކުލަރަންމީބަ ކައްތިރި ބަވަނަ މަހާރަދުން (ތާރީޚުގައި މަޝްހޫރު އިސްކަންދަރު‬ ‫ރަސްގެފާނު‬

‫)ހިޖުރައިން‬

‫މި މުންނާރު‬

‫ބިނާކުރެވިފައި ވަނީ‪،‬‬

‫‪.‬‬

‫‪ 1085‬ވަނަ އަހަރު ބިނާކުރެއްވި ތަނެކެވެ‬ ‫ހިރިގައު ކޮށައި މަށައިގެން ދެބުރިޔަށެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ‬

‫ބަޔަށްވުރެމަތީބައި ހިމަކޮށެވެ‪ .‬ތަޅުކަނޑައި ފައްތައި އެއްވަރު ކުރެވިފައިވާ ގައުތައް ފޭވިޔަ‬ ‫ނުދިނުމަށްޓަކައި ބޭރުގައި ރޯނުއޮޅައި ގަދަކުރެވިފައެވެ‪.‬‬ ‫މީގެ ދުއިސައްތަ އެތައް އަހަރެއް ފަހުން‪ ،‬މުންނާރު ވަށައި އުވަޖެހުމުގައި‬

‫ރޯނުބަންދުގެ ބަދަލުގައި ލޮއިން ބަންދުއަޅައި މުންނާރުގައި ހުރި‬

‫ލިޔުންތައް އައުކުރެވުނެވެ‪ .‬މި ރީތި ތާރީޚީ ބިނާގެ ވަށައިގެން ލިޔެވިފައިވަނީ‪ ،‬އަރަބި‬

‫އަކުރުން ބަންގީގެ ކަލިމަތަކެވެ‪ .‬އެންމެ ފުރަތަމަ‬

‫މުންނާރު ހެދުނުއިރު ދެބައިގެވެސް މަތިން ވަށައިގެން މިހާރުވެސް ފެންނަން ހުންނަ‪ ،‬ވަށައި‬

‫ޗެންޗޭނު ހުރިކަމަކަށް ނުވެ އެވެ‪ .‬ބުނެވެނީ‬

‫މުންނާރުގެ މަތީބައިގަޔާއި ތިރީބައިގައި ވަށައި ޗެންޗޭނުޖެހީ މަޝްހޫރު ބޮޑުވިއްސާރަ ޖެހުނުދުވަހު މުންނާރު ކަލޭގެއަށް މުންނާރުގެ މަތީގައި‬ ‫ހުރެގެން ބަންގި ގޮވުމަށް ނުކުޅެދުމާ ގުޅިގެން ސަރުކާރުން އެޅުއްވި ސަލާމަތީ ފިޔަވަޅެއްގެ ގޮތުގައި ކަމަށެވެ ‪.‬‬ ‫މުންނާރު ބިނާކުރެއްވި އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނަކީ‪ ،‬ގައިކޮޅުގެ ކުލަދޮން އިސްކޮޅުފުޅުން ދިގު ބޭފުޅެކެވެ‪ .‬ކޯފާމަޑު‪ ،‬ތަޤްޞީރު މާފުކުރައްވައި‬ ‫ކުށްވެރިންނަށް ޖަޒާ ދެއްވުން އަވަސްނުކުރައްވާ ދީލަތި ވެރިއެކެވެ‪ .‬ހިތްވަރު ގަދަކަމާއި ޢަޒުމުގެ ސާބިތުކަމުގައި ދެވަނަޔެއް ނެތްފަދަ ނެތްފަދަ‬ ‫މިސާލެކެވެ‪ .‬ރަސްކަމުގެ ކަންތައްތައް ތަދުބީރު‬

‫ކުރައްވައި ޤައުމާއި ރައްޔިތުންނަށް ލާބަ ހޯއްދަވައި ދެއްވި އަގުހުރި‬

‫ކަނޑިހެވިކަމާއި‪ ،‬އޮޅުލުމާއި ދުނިދަނޑިއެއްލުމުގައި ފާހަގަ‬

‫ޒަޢީމެކެވެ‪.‬‬

‫ކުރެވިފައިވާ އެދުރެކެވެ‪ .‬ޢިލްމު އުނގެނުމުގެ މާތްކަމާއި ބަރަކާތްތެރިކަން‬

‫ހާމަކޮށްދެއްވައި‪ ،‬ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން ތަޢުލީމު އުނގަންނައިދޭނެ ތަނެއް‪ ،‬ރާއްޖޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ އުފެއްދެވި ޤައުމީ ބަޠަލެވެ‪ .‬ރާއްޖެއާ‬ ‫ދެކޮޅަށް ދެވޭ ބޭރުގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލަތައް މައިތިރިކުރައްވައި ރާއްޖޭގެ ޤައުމީ ދިފާޢުގެ ނިޒާމު ވަރުގަދަކުރެއްވި ހަރުދަނާ ޝަޚްޞިއްޔަތެކެވެ‪.‬‬ ‫ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އިސްކަނދަރު ރަސްގެފާނުގެ ދައުރު ދިވެހިން ދެކެފައި ވަނީ‪ ،‬އަމާން‪،‬‬

‫‪Page 161‬‬

‫އޮމާން ދުވަސްތަކެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މި ރަސްކަމުގެ ދުވަސްވަރު‪،‬‬

‫އަސޭކަރައިންނާއި އުތުރުކަރައިނާއި އަދިވެސް ދުނިޔޭގެ ވަރަށް ގިނަ‬

‫ތަންތަނުން ވިޔަފާރިވެރިންގެ ނައުތައް‬

‫ރާއްޖެއައިސް‪ ،‬ގޮސްއުޅުނެވެ ‪ .‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ ބަނދަރުތަކަކީ‪ ،‬މިނިވަން ބަނދަރު ތަކެއްގެ ގޮތުގައި ފާހަގަ ކުރެވިފައި ވިއެވެ ‪.‬‬ ‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނުގެ ޒަމާނުގައި‪ ،‬ސައްޔިދު ޢަބްދުއްރައްޒާޤުގެ ސައްޔިދު މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީނެވެކިޔާ‬ ‫ޒިޔާރަތް ކުރެއްވި އެވެ‪ .‬މިއީ މިޞްރުގެ‬

‫ޖާމިޢުލްއަޒުހަރުން ތަޢުލީމު ޙާޞިލުކުރެއްވި އެ ޒަމާނުގެ ޢިލްމު‬

‫ދަންނަބޭކަލަކު ރާއްޖެއަށް‬ ‫ވެރިންނަށްވުރެ‪ ،‬ޢިލްމަށް‬

‫ފާގަތިކަންބޮޑު ބޭކަލެއްކަމުގައި ބުނެވެ އެވެ ‪.‬ސައްޔިދުކަލޭފާނު ދަތުރުކުރެއްވި ނައު‪ ،‬މާލެޔާހަމައަށް ފޯރީ އެއްދުވަހެއްގެ ވަރަށް ހަވީރުވެފައި‬ ‫ވަނިކޮށް ކަމުގައި ވިޔަސް އެ ދުވަހުގެ އިރުއޮއްސުމުގެ‬

‫ކުރިން‪ ،‬މިކަލޭގެފާނު މާލެ ބާލުއްވައި ޢިއްޒަތްތެރިކޮށް ހިއްތެވި އެވެ‬

‫އަނެއް ދުވަހު ފަތިސްވެ އަލިވުމާއެކު ރަސްގެފާނު ގަނޑުވަރުން ނުކުމެވަޑައިގެން‬

‫ގުޅަކުޅޭ ތާނގައި ޢިއްޒަތުގެ ތަޚްތުގައި އިންނަވައި‪،‬‬

‫ވަޒީރުންނާއި ލަސްކަރީން ބެރުދުންމާރި ތާޅަފިލި ދެއްވައި ސައްޔިދުކަލޭފާނު ބަލައި‬

‫ފޮނުއްވި އެވެ‪ .‬މި ސައްޔިދު ކަލޭފާން‪ ،‬އިސްކަންދަރު‬

‫‪.‬‬

‫ރަސްގެފާން އަރިހަށް ވަޑައިގަތީ ތަޚްތެއްގައި އިންނަވައިގެން އެތަޚްތު ބަޔަކުމީހުން ލައްވައި އުފުލުވައިގެންނެވެ‪ .‬މި ތަޚްތު މަތީގައި ނޫކުލައިގެ‬ ‫ނޫކުލައިގެ ބޮޑު ދިދައެއް މީހަކު ހުރެއެވެ‪ .‬މި‬

‫ސަ ތަރިޔެއް ދެމިފައި ވެއެވެ‪ .‬އަދި މި ސައްޔިދުކަލޭފާނުގެ އަދި މި ސައްޔިދުކަލޭފާނުގެ‬ ‫ދިދައިގެ މެދުގައި ޢަބްދުލް ޤާދިރުގެފާނުގެ ނަން ލިޔެވިގެންވާކަމަށް ބުނެވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މިފަދަ ޢިއްޒަތުގައި ސައްޔިދުކަލޭފާނު ވަޑައިގަތުމާއެކު އެ ތަޚްތު‪ ،‬ރަސްގެފާނުގެ‬

‫ތަޚްތުގެ ކުރިމަތީގައި ބެހެއްޓުނުހިނދު‪ ،‬ދެ ބޭފުޅުން ދެ‬

‫ތަޚްތުން ތެދުވެވަޑައިގެން ކޮނޑާއި ކޮނޑުޖައްސަވައި ސަލާން ކުރެއްވުމުގެ ތެރޭގައި‬

‫ދެބޭފުޅުންގެ ދެ ފަގުޑިކޮޅު ޖެހި އިސްކަންދަރު‬

‫ރަސްގެފާނުގެ ފަގުޑިކޮޅު ބިންމައްޗަށް ވެއްޓިއްޖެ އެވެ‪ .‬މިއީ ރަނގަޅުފާލެއް ނޫންކަމުގެ އިޙްސާސްތަކެއް ރަސްގެފާނުގެ ހިތްޕުޅަށް ވަނުމާއެކު‬ ‫ސިހިވަޑައިގެން ބިރުފުޅުގެން ވަޑައިގަތް ނަމަ ވެސް ސައްޔިދުކަލޭފާނަށް މާތްކޮށް ހިއްތަވައި‬

‫ތަޝްރީފު ދެއްވި އެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނު އަރިހަށް‬

‫ޢިލްމު އުނގެނުމަށް ދިޔުމަށް އަމުރުކުރައްވައި އެތައްބަޔަކު ފޮނުއްވައި ވެސް ހެއްދެވި އެވެ ‪.‬‬ ‫މި މާތް ސައްޔިދުކަލޭފާނު‪ ،‬މީސްތަކުންނަށް ޢިލްމު އުނގަންނައިދެއްވައި ވަޢުޡު ވިދާޅުވުމާއި ނަސޭހަތް ދެއްވުމުގައި ގާތްގަނޑަކަށް ހަޔެއްކަ‬ ‫މަސްދުވަސް ވާންދެން ދިވެހިރާއްޖޭގައި އެ ފަހަރު ހުންނެވި އެވެ‪ .‬މި މުއްދަތު ތެރޭގައި‬

‫ފިރިހެނުން ތުނބުޅި ދިގުކުރާން އަންގަވައި‬

‫އަންހެނުން މޫނުބުރުގާ އަޅައިގެން ނޫނީ ގެއިން ބޭރަށް ނުކުމެ ނޫޅުމަށް އަމުރުކުރައްވައި ފިރިހެނުންގެ އުނަގަނޑުން (ގަދަކަމުން ނަމަވެސް )‬ ‫ރިހި ފައްޓަރު ބޭލުއްވި އެވެ‪.‬‬ ‫އެއްދުވަހަކު ސައްޔިދުކަލޭފާނު‪ ،‬އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނަށް‬

‫ފަތްކޮޅެއް ލިޔުއްވައި ފޮނުއްވި އެވެ‪ .‬އެ ފަތްކޮޅުގައި މާތްﷲ އިސްކަންދަރު‬

‫ރަސްގެފާނު ފިރިހެނަކުގެ ސޫރައިގައި ހައްދަވައި‪ ،‬ރަސްކަންދެއްވައި‬ ‫ކަންތައްތައް ފިޔަވައި އެހެން ކަންތައްތަކާ މަޝްޣޫލުވެވަޑައިގެންފި‬

‫އިސްލާމުންގެ ކަންތައްތަކުގެ މައްޗަށް ވެރިކުރެއްވީމާ އެމީހުންގެ‬ ‫ކަމަށާއި މީހުންގެ މުދައު އަނިޔާވެރި ގޮތުގައި ހިއްޕަވައި‪،‬‬

‫އަނިޔާކުރާމީހުންނަށް ވާގިދެއްވައި އަނިޔާ ލިބޭމީހުންގެ ޝަކުވާތައް ނާއްސަވާކަމަށާއި‪ ،‬މުހުތާދުގައި ރަސްގެފާނުގެ އަރިހަށްދާ އޮރިޔާން ޙާލު‬ ‫ނިވާނުކުރެވޭފަދަ ޙާލުގައިވާ މީހުންނަށް ވެސް‬

‫ޙިޖާބުވެޑައިގަންނަވާކަމަށާއި‪ ،‬މިސްކިތް މިސްކިތަށް ވަކިކުރެވިފައިވާ‬

‫ވަޤްފު ބިންބިމާއި‬

‫ރުއްގަސް ހިއްޕަވައި އެތަންތަން ފަޅުކުރައްވައިފި ކަމަށާއި‪ ،‬ވާރުތަމުދާ ބާޠިލު ކުރައްވައިފި ކަމަށާއި މިނިވަން އަންހެނުން‪ ،‬މީހުންނާ އިނުން‬ ‫‪Page 162‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ކުރައްވާކަމަށާއި އަދިވެސް މިފަދަ އެތައް ކަމެއްގެ ތުހުމަތު ރަސްގެފާނުގެ‬

‫މަނާކުރައްވައި އެމީހުންނާއެކު ރަސްގެފާނު ފާޙިޝް ކަންތައް‬

‫އިސްތަށިފުޅުގައި އަޅުވައިފި އެވެ‪ .‬އަދި މީގެ އިތުރަށް ކަންތައްތައް ކުރެއްވީމައި ރަސްގެފާނާ ޤިޔާމަތް ދުވަހުން ސުވާލު ކުރެވޭނެ ވާހަކަޔާއި‪،‬‬ ‫މަންފާއެއް ނުކުރާނެ ވާހަކަޔާއި‪ ،‬ނަރަކައިގެ ލަޢުނަތް‬

‫އަނިޔާވެރިންނަކަށް އެ ދުވަހަކުން އެމީހުން ދައްކާ އެއްވެސް ބަހަނާޔަކުން‪،‬‬ ‫ހުރިވާހަކަޔާއި ރަޙްމަތްތެރިޔެއް‪ ،‬ޝަފާއަތްތެރިޔެއް އެދުވަހަކުން ނުހުންނާނެ‬

‫ވާހަކަޔަށްދަންދެން ލިޔުއްވައި އިންޒާރު ކުރައްވައިފި އެވެ‬

‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު މި ފަތް ވިދާޅުވެ‪ ،‬އެރަސްގެފާނުގެ ހިތްޕުޅަށް ރަސްކަމުގެ‬

‫‪.‬‬

‫ކީރިތިކަން ވަދެ‪ ،‬ސައްޔިދުކަލޭފާނަށާއި އެކަލޭގެފާނާ‬

‫އެކުގައި އުޅޭ އެންމެންނަށް ވެސް ވަރަށްބޮޑަށް ކޯފާވެއްޖެ އެވެ‪ .‬އަދި އެކަލޭގެފާނު ހުންނަވާ ގެޔަށް މީސްތަކުން ވަދެއުޅުމަކީ ވެސް ހިތްޕުޅު‬ ‫ހަމަޖެހޭކަމެއް ނޫންކަމަށް ވެއްޖެ އެވެ ‪.‬‬ ‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނާއި‬

‫ސައްޔިދުކަލޭފާނާ ދެމެދުގައި އުފެދުނު ހަމަނުޖެހުމުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ‬

‫ސައްޔިދުކަލޭފާނު މާލެ ދޫކުރައްވައި‬

‫ވަޑައިގަތުމެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ރަސްކަމުގެ ޝާނާއި ޝައުކަތުގައި އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނުގެ ރަސްކަން ދެމިއޮތެވެ ‪.‬މީސްތަކުންގެ ހިތުގައި އެ‬ ‫ރަސްގެފާނުގެ މައްޗަށް އުފެދިފައިވާ ލޯތްބަށް އެއްވެސްކަހަލަ ބަދަލެއް ނާދެ އެވެ ‪.‬‬ ‫އިސްކަންދުރު ރަސްގެފާނު އަވަހާރަވީ ‪ 15‬ރަބީޢުލްއާޚިރު ‪ 1098‬ހ‪ .‬ވީ ހުކުރު ވިލޭރޭގަ އެވެ‪.‬‬

‫‪ 39‬އަހަރާ ‪ 6‬މަސް ދުވަސް ވަންދެން‬

‫ރަސްކަންކުރެއްވުމަށްފަހުގަ އެވެ‪ .‬އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނަށް ފަހު ދެން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތަޚްތުގައި ވެޑުވުނީ އެ‬ ‫އައްސުލްޠާނު މުޙައްމަދު ސިރީ މަނިރަންލޯކަ‬

‫މަހާރަދުންނެވެ‪ .‬މިރަދުން އަވަހާރަވުމުން ތަޚުތަށް އިސްކުރެވުނީ‬

‫އެއްބަނޑު ޙަސަން ފާށަނާ ކިލެގެފާނުގެ މުޙައްމަދު‬

‫ރަސްގެފާނުގެ ދަރިކަލުން‬ ‫އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނާ‬

‫މަނިކުފާނެވެ‪ .‬އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނު ޒަމާނުގައި މާލެވަޑައިގަތް‬

‫ސައްޔިދުކަލޭގެފާނު‬

‫ހުންނެވީ މި މުޙައްމަދު މަނިކުފާނުގެ ގޭގަ އެވެ ‪.‬މުޙައްމަދު މަނިކުފާނު ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ އައްސުލްޠާން އަލް ޢާދިލް މުޙައްމަދު‬ ‫މުޙްޔިއްދީން ސިރީނާކަރައި ސުންދުރަ ބަވަނަ މަހާރަދުންގެ‬

‫ނަންފުޅުގަ އެވެ‪ .‬ރިވާވެގެންވާ ގޮތުގައި ސައްޔިދުކަލޭފާނާއި މި މުޙައްމަދު‬

‫މަނިކުފާނަކީ‪ ،‬ވަރަށްބޮޑު ދެ ރަޙުމަތްތެރިން ނެވެ‪ .‬ސައްޔިދުކަލޭފާނު‪،‬‬

‫މާލޭގައި އެގޭގައި ހުންނެވި ދުވަސްތަކުގެ ތެރެއިން އެއްދުވަހަކު‪،‬‬

‫ސައްޔިދުކަލޭފާނު ފާތިޙާ ވިދާޅުވެފައި އޭނާގެ ފަގުޑި ނަންގަވައި މުޙައްމަދު މަނިކުފާނުގެ އިސްތަށިފުޅުގައި ބަހައްޓަވައި މުޙައްމަދު ރަސްގެފާނޭ‬ ‫ވިދާޅުވެ ރަސްކަމަށް ދުޢާކޮށްދެއްވައިފައި ވެ އެވެ‪ .‬މި މުޙައްމަދު‬ ‫ސައްޔިދުކަލޭފާނަށް ފޮނުއްވި އެވެ‪ .‬މިފަތުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ދުޢާގެ‬

‫މަނިކުފާނަށް ރަސްކަން ލިބިވަޑައިގަތުމާއެކު ފަތެއް ލިޔުއްވައި‬ ‫ބަރަކާތުން އެމަނިއްޕުޅަށް ރަސްކަން އިރާދަކުރެއްވިކަމަށް ލިޔުއްވުމުގެ‬

‫އިތުރަށް ރާއްޖެ ވަޑައިގަތުމަށް ދަޢުވަތު ވެސް ފޮނުއްވައިފައިވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫ދެން އައި އިރުވައި މޫސުމުގެ ކުރީކޮޅުގައި ސައްޔިދުކަލޭފާނު މާލެވަޑައިގަތްއިރު‬

‫ރަސްގެފާނު އުޅުއްވަނީ ވަރަށްބޮޑަށް އާލާސްކަންފުޅާ އެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނަށް މާތްކޮށް ހިއްތަވައި މާލެ ބާލުއްވައި ޢިއްޒަތް ދެއްވި އެވެ ‪.‬މިފަހުން ތިންވަނަޔަށްވީ ދުވަހު އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު‬ ‫މުޙްޔިއްދީނުލް ޢާދިލް ކީރިތިވަންތަ މާތްﷲގެ ޙަޟްރަތަށް ދަތުރު ކުރައްވައިފި އެވެ‪ .‬އެއީ ހިޖުރައިން ‪ 1103‬ވަނަ އަހަރު ޖުމާދުލްއޫލާމަހުގެ‬ ‫‪ 30‬ވަނަ ދުވަހެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 163‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަސްކަމަކީ ވިރާސީ ރަސްކަމެކެވެ‪ .‬ވީމައި އުތީމު ދަރިކޮޅަށް ނިސްބަތްކުރެވޭ ރަސްރަސްކަލުންގެ ސިލްސިލާ މިހާތަނަށް ނިމުނީ‬ ‫ތިއްބެވި ބޮޑުންނާއި ދަންނަބޭކަލުން މަޝްވަރާ‬

‫އެވެ‪ .‬ވިރާސީގޮތުން ތަޚުތުގައި ވެޑުވޭނޭ ބޭފުޅެއް ނެތި ތަޚްތު ހުސްވެއްޖެ ހިނދު‪ ،‬މާލޭގައި‬ ‫ކުރައްވައި ހަމޖެއްސީ ސައްޔިދު ބޭކަލަކު ހުންނަވަނިކޮށް ދެވަނަ ފަރާތަކަށް ރަސްކަން ޙައްޤު‬ ‫ސައްޔިދު ކަލޭފާނު އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީންގެ ނަމުގައި ހިޖުރައިން‬ ‫ދުވަހު ރަސްކަމަށް އިސްކޮށްފޫ އެވެ‪ .‬މި ރަސްގެފާނު‬

‫ނުވާނެ ކަމަށެވެ‪ .‬ވީމައި ދިވެހިން ދަންނަ‬

‫‪ 1103‬ވަނަ އަހަރު ޖުމާދިލް‬

‫އާޚިރާމަހުގެ ފުރަތަމަ‬

‫ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި މަޝްހޫރުވެފައި ވަނީ ސައްޔިދު ރަސްގެފާނުގެ‬

‫ސައްޔިދު ރަސްގެފާނަކީ ކެތްތެރި‪ ،‬ވަރަޢަވެރި‪ ،‬ޢިލްމުވެރި‪ ،‬އަދި‬

‫ބުއްދިވެރި ރަސްކަލެކެވެ‪ .‬ދީނުގެ ޝިޢާރުތައް ފާޅުކުރައްވައި‬

‫ނަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫ޝަރުޢީ‬

‫ހަމަތަކާ ޚިލާފު އާދަތައް މުގުރުއްވައި ނަމާދު ޤާއިމު ކުރުމަށް އަމުރުކުރެއްވި މާތް ވެރިއެކެވެ‬ ‫ސައްޔިދު ރަސްގެފާނުގެ ޒަމާނުގައި އެއްރެއަކު އެ ރަސްގެފާނު ހުކުރުމިސްކިތަށް‬

‫‪.‬‬

‫ނަމާދަށް ވަޑައިގަތުމަށްފަހު‪ ،‬މިސްކިތާ އިންވެގެންވާ‬

‫ގަބުރުސްތާނަށް ޒިޔާރަތް ކުރައްވައި އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނުގެ މަހާނަފުޅުގެ ކައިރީގައި‬

‫ހުއްޓިވަޑައިގެން އަތްޕުޅުގައިވާ އަސާކޮޅުން‬

‫މަހާނަފުޅުގެ ބޯލާކޮޅުގައި މަޑުމަޑުން ޖައްސަވައި '' އިސްކަންދަރު ޝައިޚާ ކޮންހާލެއްތޯ''އައްސަވައި‬

‫ސުވާލު ކުރެއްވި އެވެ‪ .‬ހަމަ އެހިނދު‬

‫ސައްޔިދު ރަސްގެފާނަށް އިވިވަޑައިގަތީ ބެރުދުންމާރި ތާޅަފިލީގެ މޫރިތި އަޑެވެ ‪.‬‬ ‫ރަސްގެފާނަށް މި އިވިވަޑައިގެންނެވި އަޑުގެސަބަބުން‪ ،‬ސައްޔިދުރަސްގެފާނާއި އިސްކަންދަރު ރަސްގެފާނާ ދެމެދު އޮތް ޒަމާންވީ ހަމަނުޖެހުމުގެ‬ ‫އަސަރު ސައްޔިދު ރަސްގެފާނުގެ ހިތްޕުޅުން މުޅިން ފިލައި ދިއުމާއެކު އިސްކަންދަރު‬

‫ރަސްގެފާނަށް ފާތިޙާ ވިދާޅުވެ ނިންމަވައި ލެއްވީ ''‬

‫اِرْحَم الَّل ُهمَ '' ކިޔާ ދުޢާއިންނެވެ‪.‬‬ ‫މީގެކުރިން ދިވެހިން '' اِرْحَم الَّل ُهمَ '' ކިޔާ ދުޢާއެއް ނުދަނެޔޯލަ އެވެ‪ .‬ދިވެހިންނަށް އެ ދުޢާ ދަސްވީ މިދެންނެވިރޭ ސައްޔިދު ރަސްގެފާނުގެ‬ ‫ފަރާތްޕުޅުން ކަމަށް ބުނެވެ އެވެ‪.‬‬

‫‪Page 164‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މާހެފުން ތައްޔާރުކުރުމާއި މާހެފުން އޮޑި އެޅުން އަދި‬ ‫މާހެފުންދުވަސް ފާހަގަކުރުން‬ ‫އަޙްމަދު ރަޝީދު އެސްޖެހިގެ ލ‪ .‬ފޮނަދޫ‬ ‫"ދުވަސްވަރަކީ‬

‫‪1990‬ގެ އަހަރުތަކުގެ ތެރެއިން އަހަރެކެވެ‪ .‬ރަމަޟާން‬

‫މަސް ކައިރިވެގެން އައިއިރު އަހަރެން ހުރީ މާލޭގައެވެ‪ .‬އަހަރެން ކިޔަވަން‬ ‫ހުންނަގެއަކީ ފަސްބުރިއަށް ނަގާފައިހުންނަ ގެއެކެވެ‪ .‬ގޭގެ އެންމެ މަތީގައި‬ ‫ޓެރަހެއް އޮވެއެވެ‪ .‬ޓެރަހުގެ ވަށައިގެން ރީތި ބަގީޗާ ގަސްތައް ހައްދާފައި‬ ‫ހުއްޓެވެ ‪.‬އެދުވަހު އަހަރަމެން އުޅުނީ ޓެރަސްމަތި ރީތިކޮށް ކެއުމެއް ތައްޔާރު‬ ‫ކުރުމަށެވެ‪ .‬އެދުވަހަކީ ރަމަޟާންމަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހުގެ ކުރިއަށް އޮންނަ‬ ‫ދުވަހެވެ‪ .‬އާދެ‪ ،‬މާހެފުން ދުވަހެވެ ‪.‬‬ ‫މާހެފުންދުވަހާއި ދިމާކޮށް މިގޭ ކޮންމެވެސް ކުއްޖެއްގެ އުފަންދުވަސް‬

‫އަންނަނީކަމަށް ހީކޮށް ހުއްޓާ އިވިގެން ދިޔައީ މާހެފުމަކަށް‬

‫ތައްޔާރުކުރަން އުޅޭ ވާހަކައެވެ‪ .‬ބަދިގެ ތެރޭގައި ކައްކަމުން ދިޔައީ ކުކުޅާއި ޕާސްތާފަދަ ޒަމާނީ ކެއުންތަކެވެ‪ .‬ދެންހުރީ ހެދިކާއާއި‬ ‫ކަދުރެވެ‪ .‬ކާން ހުރިއެއްޗެއްސާއި ކުރާން މިއުޅޭ ކަންތަކާއި އަޅާކިޔާލުމުން އަހަންނަށް ވިސްނުނު އެކައްޗެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬މާހެފުން‬ ‫ދުވަހަށް މިހުރިހައި އެއްޗެއް ތައްޔާރުކުރާކަމެއް މީގެ ކުރިން ނުދެނެހުރީމެވެ "‪.‬‬ ‫މަތީގައި ދަންނަވާލެވުލު ޙާދިސާގައި ބަޔާންކޮށްފައިއެވަނީ މާލޭ މީހުން މާހެފުން‬ ‫ތަޖްރިބާކުރެވުނު ދުވަހުގެ‬

‫ދުވަސް ފާހަގަކުރާގޮތް އަޅުގަނޑަށް ފުރަތަމަ‬

‫ކުޑަ ތަންކޮޅެކެވެ‪ .‬މިހާރު ރަށްފުށުގައިވެސް މާހެފުން ދުވަސް ފާހަގަކޮށް‬

‫ގޮތަށްކަން އަޅުގަނޑުމެން އެންމެންވެސް‬

‫އުޅެނީ މިދެންނެވިފަދަ‬

‫ދަންނަމުއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ނުވަދިހައިގެ އަހަރުތަކުގެ ކުރިން ރަށްފުށުގައި‬

‫މާހެފުން‬

‫ފާހަގަކޮށް އުޅުނީ މިގޮތަށް ބާވައެވެ؟ މި ސުވާލު އަޅުގަނޑު މިކޮށްލީ ޖަވާބުވެސް އެނގިހުރެއެވެ‪ .‬އެހެނީ އޭރު‪ ،‬މާހެފުން ދުވަސް‬ ‫ފާހަގަކުރަނީ މިހާރު މިފެންނަ ގޮތަކަށް ނޫނެވެ‪ .‬މިހާރު‬

‫މިފެންނަގޮތަށްވުރެން މާމަޖާ‪ ،‬ދިވެހިވަންތަ‪ ،‬ދިވެހިންގެ ޘަޤާފަތާއި‬

‫ދިވެހިންގެ މަސައްކަތްތެރިކަން ދައްކައިދޭ ގޮތަކަށެވެ‪ .‬މިހާރަށްވުރެން‬

‫އެކުވެރިކަން ބަދަހިކޮށްދޭ ގޮތަކަށެވެ‪ .‬މިގޮތްތައް‬

‫ހަމަގައިމުވެސް އަޅުގަނޑާއި އެއް ޢުމުރުގެ މީހުން ހަނދާން ހުންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މާހެފުން ހެދުން – ފުރަތަމަ ދުވަސް‬ ‫މާހެފުންދުހަށް އޭރު ތައްޔާރުވާގޮތް ކިޔުންތެރިންނާއި ހަމައަށް ތިލަކޮށްލެވޭތޯ މިހިސާބުން‬ ‫ތައްޔާރުވާން ފަށަނީ މާހެފުން‬

‫ބަލާލާނަމެވެ‪ .‬އޭރު މާހެފުން ދުވަހަށް‬

‫ދުވަހުގެ ހަފްތާތަކެއް ކުރިންނެވެ‪ .‬ހަނޑޫ އަވީގައިލާ ހަނޑޫ މާއެރުވުން‬

‫އޮންނާނެއެވެ‪ .‬އޭރު‬

‫ހުންނާނީ ދިޔާހަކުގެނެސް ފުޅިފުޅީގައި ރައްކާކުރެވިފައެވެ‪ .‬ހަނޑޫ މާއެރުވުމަށްފަހު ދިޔާހަކުރު އޮލަކޮށް ކައްކައި މާއެރުވި ހަނޑޫ‬ ‫‪Page 165‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެއަށް އަޅައި ހަކުރުލީބަތް ތައްޔާރުކޮށް ބޮނޑިބަތްގުޅަ ވަށާވަރަށް ނުވަތަ ހޮޓާތަކުގައި މިހުންނަ ބޮޑުގުޅަ ހުންނަވަރަށް ގުޅަވަށައި‬ ‫ހަދާފައިހުންނަ ވައިފޮޅީގައިވެސް ހަކުރުލާފައި މިގޮތަށް‬

‫ޑަބިޔާތަކަށް އަޅައި ރައްކާކުރާނެއެވެ‪ .‬ހަމަ އެހެންމެ ހިތްތަލަފުށުން‬

‫ބަހައްޓާފައި ހުންނާނެއެވެ‪ .‬މިއީ މާހެފުން ދުވަހަށް ތައްޔާރުކުރާ ހެދިކާ ނުވަތަ މާހެފުން‬

‫ތަކުގެ ތެރެއިން ދުރާލާ ތައްޔާރުކުރާ‬

‫ދެބާވަތެވެ‪ .‬މިކަމަކީ އަންހެންވެރިން ބައި ހަދާލާފައި ވަރަށް ފޯރިއާއިއެކު ކުރަމުން އައި ކަމެކެވެ ‪.‬‬ ‫މަތީގައި ދަންނަވައިލެވުނު ކަންކަން އަންހެންވެރިން ކުރަމުން ދާއިރު‬

‫ފިރިހެންވެރިންނާއި ފިރިހެންކުދީން އަތްއުރާލައިގެން‬

‫ތިބެނީއަކީ ނޫން އިނގޭތޯއެވެ‪ .‬މާހެފުންދުވަހަށް ތައްޔާރުކުރާ ޚާއްޞަ އޮޑިއެއް ކަމަށްވާ‬ ‫މިވެރިން މަސައްކަތް ފަށައިގެން އޭރު‬ ‫ބީދައިން ފިރިހެންވެރިންވެސް‬

‫"މާހެފުން އޮޑި" ތައްޔާރުކުރުމުގައި‬

‫އުޅޭނެއެވެ‪ .‬އަވައްޓެރި ގޭގޭގެ އަންހެންވެރިން ބައިހަދާފައި‬

‫ހެދިކާހެދުމުގައި ޢަމަލުކުރާ‬

‫ކުދިވެރިންގޮވައިގެން ބައިހަދާފައި ކޮންމެވެސް އެއްގެއެއްގެ ގޯތިތެރޭގައި‬

‫ބިއްދޮށްފަރާތުގައި އޮންނަ ވަލުތެރެއާއި ގޯތީގެ އިންފާރު‬

‫ނުވަތަ ގޯތީގެ‬

‫ވަކިވާހިސާބު (ފުޅަފުން ބޭރު ނުވަތަ ފޮނަދޫ މީހުން ކިޔާގޮތުންނަމަ‬

‫ފޮޅަށްދަށުގައި) ގައި މާހެފުން އޮޑިއެއް އެޅުމާއިގެން އުޅޭނެއެވެ‪ .‬މިތާގައި އޮޑިއެއް ބަންނަ ވާހަކަ ނުދައްކައި އޮޑިއެއް އަޅާ ވާހަކަ‬ ‫ދައްކަނީ ކީއްވެގެންކަން ތަންކޮޅެއް ފަހުން އެނގިގެން ދާނެއެވެ‪ .‬މިދެންނެވިހެން ގޭގޭގައި އޮޑި އެޅުމުގެ އިތުރުން ނޫކަށިފުރައިގެ‬ ‫ޒުވާނުން ނުވަތަ ޓީންއޭޖް ކުދިން އޮޑިއެއް އެޅުމުގެ މަސައްކަތް ކުރަމުންގެންދާނީ މޫދުތެރޭގައެވެ‬ ‫ރަށުގައި އަޅާ އެންމެ ބޮޑު އޮޑިޔައަށް‬

‫‪.‬އަދި މިގޮތަށް އަޅާ އޮޑިއަކީ‬

‫ހެދުމަށް ވަރަށް މަސައްކަތް ކުރާނެއެވެ‪ .‬މިކަމުގެ ބޭނުމަކީ އޮޑިބަލަން‬

‫އޮޑިއަށް އަރަން އަންނަ މީހުން އިތުރު ކުރުމަށެވެ‪ .‬މިގޮތަށް‬

‫އަންނަމީހުނާއި‬

‫ހެދުމުން އޮޑިންކުރެވޭ "ވިޔަފާރި" ރަނގަޅުވެސް ވާނެތީއެވެ‪.‬‬ ‫ދޭހަވަމުން ދާނެއެވެ‪ .‬ތިރީގައި މިބަޔާން‬

‫މިތާނގައި ވިޔަފާރިއެއްގެ ވާހަކަ އައި ސަބަބުވެސް މިލިޔުން ވިދާޅުވަމުން ދާވަރަކަށް‬ ‫ކޮށްލަނީ މާހެފުން އޮޑި އަޅާއުޅުނުގޮތުގެ ޚުލާޞާއެކެވެ‪.‬‬ ‫މާހެފުން އޮޑި އެޅުން‬ ‫މިއީ މޫދުގައި މާހެފުންއޮޑި އެޅުމަށް ނޫކަށިފުރައިގެ ޒުވާނުން‬

‫މަސައްކަތްކުރާގޮތެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންވެސް މިގޮތަށް ތިން ހަތަރު‬

‫އަހަރު މާހެފުން އޮޑި އެޅުމުގައި ޢަމަލީގޮތުން ބައިވެރިވެ ތަޖްރިބާތަކެއް ލިބިފައި ވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މާހެފުންއޮޑި އެޅުމަށްޓަކައި މާހެފުން ދުވަހުގެ‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް މަސްދުވަސްކުރިން އޮޑިއެޅުމަށްޓަކައި އެއްޗެހިކަނޑަން ވަލަށް‬

‫ދާނެއެވެ‪ .‬ވަލަށްގޮސް ވަރުގަދަ ގަސްގަހުން މުޑިއަށް ވާކަހަލަ ދަނޑި ކަނޑާންޖެހެއެވެ‪ .‬މިކަމަށްޓަކައި އެންމެ ރަނގަޅީ އުނިގަހާއި‬ ‫ދިއްގާގަހުގެ ދަނޑި ނުވަތަ މުޑިއެވެ‪ .‬މީގެ އިތުރުން އޮޑީގެ އޮނިގަނޑުގެ ވަށައިގެން‬ ‫ހުންނަ ގަސްގަހުން ދަނޑިކަނޑަން‬

‫ޖެހުމަށްޓަކައި ތަންކޮޅެއް ތަތް ލަކުޑި‬

‫ޖެހެއެވެ‪ .‬މިކަމަށް ދިއްގާގަހުގެ ދަނޑިއަކީ ވަރަށް އެކަށޭނަ ދަނޑިއެކެވެ‬

‫ދަނޑިކަނޑަނީކީ ދެތިން ހަތަރު ދަނޑިއެއް ނޫނެވެ‪ .‬މިހާރު މިފެންނަ‬

‫‪.‬މިގޮތަށް‬

‫ރެޑްމެރެންޓީ ލަނކުޑި ބޮނޑީގެ ދެތިންބޮނޑިހައި މުޑި‬

‫ނުވަތަ ދަނޑި ކަނޑާން ޖެހެއެވެ‪ .‬މީގެން ދަނޑިއެއްގެ ދިގުމިނުގައި ‪ 15‬ވަރަކަށް ފޫޓަށްވުރެން ދިގުމިން ހުންނާން ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި ޑައިމީޓަރ ނުވަތަ ވަށަމިނުގައި ކޯލާ‬

‫ދަޅެއްގެ ވަށަމިން ގާތްގަނޑަކަށް ހުންނާންޖެހެއެވެ‬

‫މިދެންނެވި ދަނޑިތައް ނުވަތަ މުޑިތައް ކެނޑުމުގެ އިތުރުން އޮޑީގެ ދެކޮޅު ދެ މައްޔަލަށް‬ ‫‪Page 166‬‬

‫‪.‬‬

‫ވަރަށް ވަރުގަދަ ދެމުޑި ކަނޑަން‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޖެހެއެވެ‪ .‬މިކަމަށްޓަކައި ފެންފޯއްރުކެއްގެ ފަލަމިން ހުންނަވަރުގެ އުނިގަހުގެ މުޑިއެއް ކަމުދާނެއެވެ‬ ‫މައިގަސްގަނޑު ކަމުދާނެއެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް‬

‫މިހުރިހާއެއްޗެއް ކަނޑަމުން ދާއިރު ދިއްގާގަހުގެ ތަންކޮޅެއް‬

‫ދަނޑި‪ ،‬ވަކައިގެ ގޮތުގައި ކަނޑާނެއެވެ‪ .‬މިވަކަ އަކީ‬

‫ވަކައެވެ‪ .‬މިދެންނެވި ހުރިހައި އެއްޗެއް ކަނޑާ‬

‫އަޅަން ޚިޔާރުކޮށްފައިވާ އަތިރިމަގާއިހަމައަށް ގެންދަނީ މޫދުތެރެއިން‬

‫ކުރީޒަމާނުގައި ދަރު ގެންދާގޮތަށް ނުވަތަ‬

‫ޅަކޮށްހުންނަވަރުގެ‬

‫އޮޑި އަޅާއިރު އޮޑީގެ ޕްލެޓްފޯމް (ތައްޓު) ހެދުމަށް ބޭނުންކުރާ އޮށިތައް‪،‬‬

‫އޮޑީގެ އޮނިގަނޑުގެ މަތިކަނަށް އިންނަ ދަނޑިއާއިލައި ގެތުމަށް ބޭނުންކުރާ‬ ‫ނިމިގެން މިތަކެތި‪ ،‬އޮޑި‬

‫‪.‬ނުވަތަ ކުދިކަށިކެޔޮ ގަހުގެ‬

‫ދަމާފައެވެ‪ .‬މިއީ ދަރުބަނދެގެން‬

‫ލަކުޑި ގެންދާގޮތަށް ކުރާ ކަމެކެވެ‪ .‬ކޮންމެއަކަސް ކަނޑާފައިހުރި ހުރިހާ‬

‫ދަނޑިތައް މީހުންއުޅޭ ހިސާބަށް ގެންގޮސް އަތިރިމަތީ ހިކިތަނަށް‬

‫މުޑިތަކާއި‬

‫އަރުވާ ނިމޭއިރު އެދުވަހުގެ އަސުރުން ތިރިވެފައި ވުމުން‪،‬‬

‫އެދުހަށް ކަނޑައެޅުނު މަސައްކަތް އެހިސާބުން ކޮށް ނިމުނީއެވެ ‪.‬‬ ‫ޖެހިގެން އަންނަދުވަހު ދިޔަވަރުހިކޭވަގުތެއް ބަލާފައި އަތިރިމަގަށް އެންމެން ޖަމާވެ‪ ،‬މަސައްކަތް ފައްޓާނެއެވެ‪ .‬މިގޮތުން މިދުވަހުގެ‬ ‫މައިގަނޑު މަސައްކަތަކީ އޮޑީގެ ދެ މައްޔާ ބިމަށް ޖެހުމެވެ‪ .‬ބިމަށް ޖެހުމޭ ދަންނަވާއިރު މިދަންނަވާ ބިމަކީ ބޮޑުދިޔައިގައި ދެތިން‬ ‫ފޫޓަށް ލޮނުގަނޑު އޮންނާނެ ހިސާބުން މޫދުގެ‬

‫ހުއިގަނޑު މައްޗެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ޖަހާ ދެމުޑިއަކީ އޮޑީގެ ބިންގާ ކަމުގައިވެސް‬

‫ދެންނެވިދާނެއެވެ‪ .‬ދިޔަވަރު ހިކިފައި އޮންނަވަގުތު ހުއިގަނޑު މަތީގައި ފާންތިލައާއި އުދަލި ބޭނުންކޮށްގެން ދޮޅު ފޫޓާއި ދެފޫޓުގެ‬ ‫ފުންމިނުގައި ހުންނަ އަދި ވަށަމިނުގައި ދެ މައްޔަލަށް ކެނޑި މުޑިއަށްވުރެން‬ ‫ނިމުމުން މައްޔާ ޖެހުނީ‬

‫ކުޑަތަންކޮޅެއް ފުޅާ ދެ ވަޅުކޮނެ ދެމުޑި ޖަހައި‬

‫އެވެ‪ .‬މިހިސާބުން މޫދުގައި އެދުވަހު ކުރަންހުރި މަސައްކަތް ނިމުނީއެވެ‬

‫‪.‬ސަބަބަކީ މިގޮތަށް މިޖަހާ‬

‫ދެމައްޔާ ރަނގަޅަށް މޫދު އަޑިން ބިމުގައި ހިފާނީ ދެތިންދުވަސް ވާންދެން ބަހައްޓާލުމުންނެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 167‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދެތިންދުވަސް ފަހުން އޮޑީގެ އޮނިގަނޑު ހެދުމަށްޓަކައި ދޯނީގެ ބައްޓަން އިންނަގޮތަށް މުޑިތަކެއް ކައިރިކައިރީގައި ޖަހަން ޖެހެއެވެ‪.‬‬ ‫އަދި މި މުޑިތައް ޖަހާނިމިގެން މިޖެހި މުޑިތަކުގެ ބޭރުފަރާތުން މުޑިތަކުގެ ހުރަހަށްވާގޮތަށް‬ ‫އޮނިގަނޑު ތައްޔާރުކުރާއިރު ހުންނާނީ‬

‫ހެޔޮވަރުގެ ދިއްގާ ދަނޑި އައްސައި‬

‫ކޮށިގަނޑެއްހެންނެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ބައްޓަން ހުންނާނީ އިހު ދެންނެވިފަދައިން‬

‫މަތިން ބަލައިލާއިރު ފެންނާން ހުންނަ ގޮތަށެވެ‪ .‬މިގޮތަށް‬

‫ދޯންޏެއްގެ‬

‫ވަށައިގެން އަޅާ ދަނޑިތައް‪ ،‬އެއް ދަނޑި އަނެއްދަނޑިއާއި ދެމެދު‬

‫ފޫޓެއް ނުވަތަ ދޮޅުފޫޓެއް ހުންނަވަރަށް ބެހެއްޓުމުން ރަނގަޅުވާނެއެވެ‪ .‬މިހެން‬

‫ދަނޑިތައް އައްސަނީ ފަލަ ރޯނުންނެވެ‪ .‬އަދި‬

‫ހުރިހައި އެއްސުންތަކެއް އައްސަނީވެސް ރޯނުންނެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ދަނޑިތައް އައްސަމުންގޮސް‬

‫ހެޔޮވަރުމިނެއްގެ އުސްމިނެއްގައި‬

‫(ދިޔަވަރު އެންމެ ބޮޑުވެފައި އޮންނައިރު ލޮނުގަނޑާއި އެއްމެ މައްތީގައި އައްސާ ދަނޑިއާއި ދެމެދު ފޫޓެއް ހުންނަވަރަށް) މަތިކަން‬ ‫ދަނޑި އައްސައެވެ‪ .‬މި ދަނޑިއަކީ ކުރިން އެއްސި ދަނޑިތަކަށްވުރެން ވަރުގަދަ ދަނޑިއަކަށް ވާންޖެހެއެވެ‪ .‬އެހެނީ މި ދަނޑީގެ‬ ‫މަތީގައި ރުކުގެ ހިކިފަނުގެ އޮށި އަތުރައި އެ އޮށިތައް ވަކަބޭނުންކޮށްގެން‬

‫މަގުލަސް ޖަހައި އައްސަން ޖެހެއެވެ‪ .‬މިގޮތަށް އަޅާ‬

‫އޮށިތައް ބަހައްޓަނީ ޖެހިފިތިފައޭ މިބުނާހާވެސް ހިންމި ހެޔޮކޮށެވެ‪ .‬ކުރެހުމުގައި އެވަނީ މިހާރު މިކިޔާދެވުނު ހިސާބަށް މާހެފުން‬ ‫އޮޑި އަޅާފައިވާތަނެވެ‪ .‬އޮށިތައް އަތުރައި ގަތާއިރު އޮޑީގެ ކޮޅުންކޮޅަށް‬

‫އަޅާފައި ހުންނަ ދަނޑިތަކުގައިވެސް މަގުލަސްޖަހައި‬

‫އައްސަންޖެހެއެވެ ‪.‬މިކަމަށް ބޭނުކުރަނީ ދިއްގާވަކައެވެ‪ .‬ކުރެހުމުގައި މި ދެންނެވި ދަނޑިތައް‬

‫ހިމަނާލެވިފައި ނުވެއެވެ‪ .‬މުޅި‬

‫އޮނިގަނޑުގެ މަތީގައި މިގޮތަށް އޮށިތައް ގަތާލުމުން އެއޮތީ އޮޑީގެ ބަހުރުވައިންނަމަ އޮޑީގައި ތައްޓުއެޅިފައެވެ‬

‫‪.‬ނުވަތަ ފްލޯއެއް‬

‫އެޅިފައެވެ‪.‬‬ ‫މިހިސާބަށް މަސައްކަތްދާއިރު ހިޔާގަނޑު ހެދުމަށް ބޭނުންވާނޭ ތޮށަލިވިޔެ އަވިގައިލާ ކުޑަކޮށް ހިއްކާފައި ހުންނާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫އެ ތޮށަލިތައް އެތުރުމަށް އަނެއްކާވެސް ފްރޭމެއް‬

‫ނުވަތަ އޮނިގަނޑެއް ހަދަން އެބަޖެހެއެވެ‪ .‬މި އޮނިގަނޑަކީ ފަނުން ގެއެއް‬

‫އެޅުމަށް ހަދާއުޅޭކަހަލަ އޮނިގަނޑެކެވެ‪ .‬މި އޮނިގަނޑު ހަ ދާނިމިގެން ފުރާޅުގެ ގެހެރި ގަނޑުމަތީގައި ތޮށަލިތައް އަތުރައި ވާރޭ‬ ‫ހިޔާވާހާވަރަށް ތޮށަލިތައް ހެޔޮވަރުކުރަމުން ވަކައިން އަސްކޮޅުޖަހައި (މަގުލަސް ޖަހައި )ގެގަނޑު ހިޔާކުރެއެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު އޮޑީގެ‬ ‫ވަށައިގެން ކޮށިގަނޑެއްހެން ހަދާފައިހުންނަ އޮނިގަނޑުގައިވެސް ތޮށަލި ޖަހާނީއެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ޖަހާ‬ ‫ދޮށަށްޔެވެ‪ .‬މި އޮޑީގައި ހުންނާނީ ދެ ވަތެވެ‬

‫ތޮޔައްޔަށް ކިޔާއުޅެނީ ބަޑި‬

‫‪.‬އެއީ ދިރުނބާކޮޅާއި ކޮޅުފަސްކޮޅުގައި ހަދާފައިންހުންނަ ދެވަތެވެ‪ .‬ދެވަތުގައިވެސް‬

‫ހުންނާނީ ފެންހެޔޮ ކުރުނބައެވެ‪.‬‬ ‫މާހެފުން ދުވަސް‬ ‫މާހެފުންދުވަހަކީ މޫދަށް އެރި މަޖާކޮށް މާހެފުން ކެއުމާއި ކުރުނބާ ބުއިމުގައި ގިނަ ވަގުތުތަކެއް ހޭދަކޮށްއުޅުނު ދުވަހެކެވެ‪ .‬މިހާރު‬ ‫މިކަންކަން ފެންނަނީ ވަރަށް މަދުންނެވެ‪ .‬އެއްގޮތަކަށްވެސް މިކަންކަން ނުފެނެޔޭ ދެންނެވުންވެސް‬

‫މިހާރު ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ‪.‬‬

‫މާހެފުން ދުވަހު ހެނދުނަކީ އަސްލު މާހެފުން ހަދާދުވަހެވެ‪.‬‬

‫‪Page 168‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މާހެފުން ހެދުން – ދެވަނަ ދުވަސް‬ ‫މާހެފުނުގެ އަސްލު ޙަޤީޤި ހެދިކާއެވެ‪ .‬މި ދެ‬

‫ކުރިން ދަންނަވައިލެވުނު މާހެފުނު ހެދިކާގެ އިތުރުން ދެން ހަދާ ހެދިކާއަކީ‬

‫މާހެފުނަށް ކިޔަނީވެސް ޚާއްސަ ދެނަމެކެވެ‪ .‬އެއީ އޮނަފޮޅިއާއި ރުއްބުޑެވެ‪ .‬މި ދެބާވަތް ތައްޔާރުކުރާގޮތް ތިރީގައި އެވަނީއެވެ‪ .‬މި‬ ‫ދެބާވަތް ތައްޔާރުކުރަނީ މާހެފުން ދުވަހުއެވެ‬

‫‪.‬ހެނދުނު ނުވައެއް ދިހައެއް ޖަހާއިރު ގޭގޭގެ ބަދިގެތަކަށް ބޯދިއްކޮށްލުމުން‬

‫އޮނަފޮޅިއާއި ރުއްބުޑެއް ކާލަން ނުލިބޭ ގެއެއް މަދުވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އޮނަފޮޅި ‪:‬މިނަމަށް ވިސްނާލާއިރު ލާމު އަތޮޅުގެ ބަހުރުވައިގައި އޮނަ އެއީ ފަޅޯގަހުގެ‬

‫ފަތުގެ އޮނު ނުވަތަ އޮނުގަހުގެ އޮނެވެ‪.‬‬

‫އޮނަފޮޅި ތައްޔާރުކުރުމަށްޓަކައި މާގިނަ ތަކެއްޗެއް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ‪ .‬އަދި ބުރަ މަސައްކަތެއް ކުރާކަށްވެސް ނުޖެހެއެވެ‪ .‬މިކަމަށް‬ ‫ބޭނުންވަނީ ހަނޑުލުފުށް ނުވަތަ އާދައިގެ ފުށެވެ‬

‫‪.‬އަސްލު ރަހަ ނިކުންނާނީ ހަނޑުލުފުށުގައެވެ‪ .‬ތައްޔާރުކުރުމަށްޓަކައި‬

‫ހިމުންކޮށްފައިވާ ހަނޑުލުފުށުގެ ތެރެއަށް ކުޑަ ރީނދޫކޮޅެއްލައި ފެންފޮދެއް‬

‫ޖަހައި މޮޑޭނީއެވެ‪ .‬ރޮށި ފިހުމަށް މޮޑޭ ފުށްގަނޑު‬ ‫އޮނުކޮޅެއް ގެ ވަށައިގެން ދަމާފައޮތް‬

‫އޮންނަ ވަރަށް މޮޑެލައި ކުދި ކުދި ގުޅަތަކެއް ހަދައި ރޮށިދަމާހެން ދަމާނީއެވެ‪ .‬އެއަށް ފަހު‬

‫ފުށްގަނޑު އޮޅާލައި ފުށްގަނޑުގެ ދެކޮޅު ތަތްކޮށްލާނީއެވެ‪ .‬އެއަށް ފަހު މަޑުމަޑުން އޮނުގަނޑު ދަމައިގަތުމަށްފަހު ތެލުލާނީއެވެ‪ .‬މި‬ ‫ތައްޔާރުކުރުމަށް ފުށްގަނޑުމޮޑޭއިރު‬ ‫ރުއްބުޑި‪ :‬ރުއްބުޑު ނުވަތަ ރުއްބުޑިއަކީ‬

‫ކަމަކުނުދާނެއެވެ‪.‬‬

‫ފުށްގަނޑަށް ލޮނާއި ތެޔޮ ނުވަތަ ބޯކިރުވިޔަސް އެއްކޮށްގެން‬

‫ރުއްކަނޑާލީމާ ރުކުގެ ބުޑުގަނޑު ހުންނަ ވައްތަރަކަށް އޭގެ ބައްޓަން ނުވަތަ‬

‫ހުންނަ އެއްޗެކެވެ‪ .‬ރުއްބުޑި ތައްޔާރުކުރުމަށްވެސް ކުރިން‬

‫ސިފަ‬

‫ބުނެވުނުފަދައިން‪ ،‬ނަމަވެސް ފުއްގަނޑުން "ފާދަ" ލެވޭވަރަށް (ކޭކް‬

‫އައިސިން ބޭގުގެ ނޮޒުލްއިން އައިސިން ނުކުންނަ ގޮތްވާވަރަށް) އޮލަކުރަން ޖެހެއެވެ‬

‫‪.‬ފުށްގަނޑު މޮޑެނިމިގެން ލޯނާއްޓެއްގެ‬

‫ތެރެއަށް ފުށްގުޅައެއްލުމަށްފަހު އިނގިލިން ފިއްތައިގެން ފާދަލާގޮތަށް އެއްދިމާއަކަށް ފުށްތައް‬

‫އޮއްސާނީއެވެ‪ .‬އޭރުން ހުންނާނީ‬

‫މިސާލުގައި ދަންނަވާލި އައިސިން ބޭގުން އައިސިންތަކެއް އެއްދިމާއަކަށް ފުންޏަކަށް ވާގޮތަށް އެޅުމުން ހުންނާނޭގޮތަށެވެ‪ .‬މިގޮތަށް‬ ‫ތައްޔާރުކުރެވުނު ފުށްގަނޑުތައް ތެލުލުމުން އެހެރީ ރުއްބުޑި ތައްޔާރުކުރެވިފައެވެ‪.‬‬ ‫މާހެފުން އޮޑިން ކުރާ ވިޔަފާރި‬ ‫މާހެފުން އޮޑީގެ ކުރުނބާވަތުގައި ހުންނަ ކުރުނބާތައް އެއީ ވިއްކަން‬

‫ބަހައްޓާފައިހުންނަ ކުރުނބައެވެ‪ .‬މި ކުރުނބާތައް ގަތުމަށް‬

‫ބޭނުންކުރާ ފައިސާފޮއްޗެއް ނުހުރެއެވެ‪ .‬މިކަމަށް ބޭނުންކުރަނީ ގޭގޭގައި ތައްޔާރުކުރި‬

‫މާހެފުނެވެ‪ .‬ދިވެހި ކާބަފައިންގެ ޒަމާނުގައި‬

‫ކޮށްއުޅުނު ބާޓާ ވިޔަފާރި ތަޖްރިބާކޮށްލަންލިބޭ ރަނގަޅު ފުރުސަތަކަށް މިކަން ވެގެން ދެއެވެ‪ .‬ކުރުނބާ‬ ‫އޮޑިއާއި ހަމައަށް ގެންދިއުމަށް ކުޑަބޮއްކުރައެއް‬

‫ގަންނަން އަންނަމީހުން‬

‫ނުވަތަ ކަނދުފައްޗެއް އޮންނާނެއެވެ‪ .‬އެމީހުން އޮޑިއަށްގޮސް އޮޑިއަށް އަރާ‬

‫އޮޑިބަލާލުމާއި ކުރުނބާ ބޮއެނިމެންދެން މަޑުކޮށްލުމުގެ ފުރުޞަތުލިބިގެންދެއެވެ‪ .‬ކުރުނބާގެ އަގުތައް ކަނޑައަޅަނީ ހަކުރުލީ ބަތް‬ ‫ގުޅައަކަށް ކުރުނބައެއް ނުވަތަ އޮނަފޮޅިއަކާއި ރުއްބުޑަކަށް‬ ‫މާހެފުން ދުވަސް ގިނަފަހަރަށް‬

‫‪Page 169‬‬

‫ކުރުނބައެއްފަދަ އަގުތަކެއްގައެވެ‬

‫ދިމާވަނީ ދިޔަވަރު ބޮޑުވާ މޫސުމުގެ އެންމެ ދިޔަވަރު ބޮޑު ދުވަހާއެވެ‪ .‬އަދި‬

‫‪.‬‬

‫ހަމަ އެހެންމެ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މިދުވަހަކީ ރަށުގެ ކުދިބޮޑު އެންމެން މޫދަށްއެރި މަޖާކުރާ‬

‫ދުވަހެކެވެ‪ .‬މަޖާކުރުމުގެ ތެރޭގައި ފެންބޮވައިގަތުމުން މާހެފުން އޮޑިން‬

‫ކުރުނބާ ބޮއެ ހަދައެވެ‪ .‬މުޅި ދުވަހު ގިނަވަގުތެއް މިގޮތުގައި މޫދުގައި ހޭދަކޮށްލެވެއެވެ ‪.‬‬ ‫ދަންނަވައިލެވުނީ ތަންކޮޅެއްކުރިން ފޮނަދޫގައި މާހެފުން ދުވަސް ފާހަގަކުރާއިރު ކޮށްއުޅުނު ބައެއް ކަންކަމުގެ ޚުލާޞާއެކެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ހަމަގައިމުވެސް ފޮނަދޫގައި ދާދި އިހަކަށްދުވަހާއި ޖެހެންދެން ކޮށް އުޅު ކަންކަމެވެ‪ .‬މިއީ ދިވެހިންގެ ރިވެތި އާދަކާދައިގެ ތެރޭގައި‬ ‫ހިމެނޭ ކަމެއް ކަމުގައި ނޫނީ ނުވާނެކަން ކަށަވަރު ކަމެކެވެ ‪.‬އެހަނަސް މިހާރު މިކަންވެސް އުވެމުން ނެތެމުން މިހިރަ ދަނީއެވެ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫ދިވެހިންގެ އިޖްތިމާޢީ މިނިވަންކަން‬ ‫އަޙްމަދު ޝަމީނު ދޮންމަނިކު (‪)2010‬‬ ‫ދިރިއުޅުމުގެ ގޮތްތަކަކީ މުޅި ދުނިޔޭގައިވެސް އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކާ ތަފާތު‬ ‫އެއްޗެއްކަން އަޅުގަނޑުމެން އެންމެންވެސް ޤަބޫލުކުރަމެވެ‪ .‬އަދި ބާރުދަގަ‬ ‫ފަރާތްތަކުގެ ގޮތްތަކާ އުސޫލުތައް އެނޫން ފަރާތްތަކުގެ އާދަކާދައާ‬ ‫ޡަޤާފަތްތަކަށް ފަސްއަޅާ ފޮރުވާލާނެކަމާއި‪ ،‬ކުދި ޘަޤާފަތްތަކުގެ އަހުލުވެރިންގެ‬ ‫އިޖްތިމާޢީ މިނިވަންކަން ގެއްލި ބާރުގަދަ ބާރުހުރި‬ ‫އަޅުވެތިކަމުގެ ދަށަށް ދާނެކަމީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެން‬

‫އަބާދީތަކުގެ އިޖްތިމާޢީ‬

‫އަދުގެ ޢިލްމީ ޙަޤީޤަތެއްކަންވެސް މިއަދު‪،‬‬

‫ޤަބޫލުކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬އާދޭހެވެ‪ .‬ބަވަނަވުމުގެ އޮއިވަރުގެ‬

‫ނުރައްކާ ދިވެހި ޘަޤާފަތާއި އާދަކާދައަށްވެސް މިވަނީ ކުރިމަތިވެފައެވެ ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ދިވެހިންގެ ތެރޭގައިވެސް ހުރި ރީތި ގޮތްތަކާއި ރީތި އާދަކާދަތަކަކީ‬ ‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ދުވަހުގެ‬

‫އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެކަންކަން އެނގެންޖެހޭ‬

‫ދިރިއުޅުމުގެ ބައެއްކަމުގައިވެސް ހެދޭތޯ ބަލަންޖެހޭ ކަންކަންކަން‬

‫ކުރުމަށްޓަކައި ޚުދު އަޅުގަނޑުމެން އެ‬

‫ކަށަވަރެވެ‪ .‬މިކަން މިހެން‬

‫އާދަކާދަތައް ދަންނަ ބަޔަކުކަމުގައި ވާންޖެހެއެވެ‪ .‬މިސަބަބުތަކަށްޓަކައި މި‬

‫އަޅުގަނޑު ބަލާލާނީ ދިވެހިންގެ ދިވެހިވަންތަކަމުގެ މުހިންމު‬

‫މަޒުމޫނުގައި‬

‫އަސާސެއް ކަމުގައި ވާ ދިވެހިންގެ ރީތި ބައެއް އާދަކާދައަށެވެ‬

‫އިޖްތިމާޢީ ކުދިބޮޑު މަސައްކަތްތަކުގައި އެއްކޮށް އެއްބައެއްގެ ގޮތުގައި‬

‫‪.‬‬

‫ހަރަކާތްތެރިވެ އުޅުން ދިވެހި ތާރީޚުން ވަރަށް ސާފުކޮށް‬

‫ފެންނަން އެބައޮތެވެ‪ .‬އެއްބައިވަންތަކަން ފަދަ ރީތި އިޖްތިމާޢީ އަގުތަކަކީ ޒަމާނުއްސުރެވެސް ދިވެހިން އާދަކާދައިން ހުނިޖަހާލާފައި‬ ‫ނަގާ ދެއްކޭ ކަންކަމެވެ‪ .‬ރަށުގެ އޮޑިއެއް ބޭލިނަމަވެސް‪ ،‬އެހެލިނަމަވެސް ރަށުގެ‬

‫އެންމެންކަހަލަ ގޮތަކަށް އަތިރިޔަށް ގޮސް‬

‫އެތަނުގައި ޢަމަލީ ގޮތުން އެ މަސައްކަތުގައި ޙަރަކާތްތެރިވެއެވެ‪ .‬މާލޫދުމާލުދަށް ތައްޔާރުވަމުންދާއިރު ފިރިހެންވެރިން އެއްކޮށްނިކުމެ‬ ‫‪Page 170‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހަރުގެ އެޅުމުގައި އުޅޭނެއެވެ‪ .‬އަންހެނުން އެކީގައި ވަލަށް ގޮސް ދަރުކޮށާ އުނބުގެތައް ފުރާލައެވެ‪ .‬މާލޫދުގެ ކޭންތައް ކެއްކުމަކީ‬ ‫ވެސް ދިވެހި އަންހެންވެރިން ޖަމާޢީ ގޮތެއްގައި ކުރަމުންއައި އިޖްތިމާޢީ އެއްބައިވަންތަކަމުގެ ރީތި ނަމޫނާ މަސައްކަތެކެވެ‪ .‬ރަށުގެ‬ ‫އާންމު ބިންތައް ކުނިކަހާ‬

‫ސާފުކުރުމުގައިވެސް އިހު މިދެންނެވި އެއްބައިވަންތަކަން ފެނިގެންދެއެވެ‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިންނަކީ ދީނަށް ލޯބިކުރި‪ ،‬ދީނީ ކަންކަމާ މުނާސަބަތުތަކަށް ބޮޑު‬ ‫ފާހަގަ ވެގެންދާނެއެވެ‪ .‬ފަތިހާތެދުވެ‬

‫‪.‬‬

‫އަހައްމިއްޔަތުކަމެއް ދިން ބައެއްކަން‬

‫ފިރިހެންވެރިން އޮޑިތަކަށް އެރުމުގެ ކުރިން‪ ،‬އަންހެންވެރިން ގޭތެރޭގެ‬

‫މަސައްކަތްތަކަށް‬

‫ނުކުތުމުގެކުރިން‪،‬ފަތިހުފަތިހާ ކުދިންހޭލައްވާ ފަތިސްނަމާދުން ދުވަސް ފެށުމަކީ އެމީހުންގެ އާދައެކެވެ‪ .‬އިރުއޮއްސި އަނދިރިޖެހިގެން‬ ‫އަންނައިރު ގޭތެރެއިން ދެނަމާދުދޭތެރޭގައި ކުޑަކުދިންތައް ހަރުއަޑުން ޤުރުއާން ކިޔަވާއަޑު އިވޭނެއެވެ‪ .‬މިއީ ދިވެހި މައިންބަފައިންގެ‬ ‫އަތްމަތިން ވާރުތަވަމުން އައިސްފައިވާ ދީނީ ތަރުބިއްޔަތުގެ ލާމަސީލު ނަމޫނާއެކެވެ‪ .‬ހުކުރުދުވަހު ހެނދުނު ދަމަކަށް އިރުނާރަނީސް‬ ‫ގޯތިތަކާއި ޚާއްޞަކޮށް މަގުތައް ކުނިކެހެއެވެ‪ .‬އެދުވަހުގެ މާތްކަމާއި ބަރަކާތަށް‬

‫މުޅިރަށް ތައްޔާރުވާ ފަދައެވެ‪ .‬ދީނީ ޢިލްމާ ދީނީ‬

‫ޢިލްމުވެރިންނަކީ އެމީހުންގެ ތެރޭގައި ޤަދަރު އުފުލިގެންވާ ކަންކަމާއި ފަރާތްތަކެވެ‬ ‫މުދިމަށްވެސް ‪ ،‬ކުޑަކުދިންނާ‬

‫ޒުވާނުންވެސް އިޙްތިރާމާއެކު މަގުން ތަންދައްކާ އެ މީހަކު ދަންދެން މަގުގެ‬

‫މަޑުކޮށްލަން ދިވެހި ކާބަފައިންވަނީ އޭރުގެ ބޮޑުވެގެން‬ ‫އެމަހަށް ދިވެހިން‬

‫އެއްފަރާތެއްގައި‬

‫އައިޖީލަށް ދަސްކޮށްދީފަ އެވެ‪ .‬ރޯދަމަހަށް ތައްޔާރުވުމުގެ ގޮތުން ގެދޮރު‬

‫މަރާމާތުކޮށް ގޭތެރެއަށް ދޮންވެލިލާ ބަދިގެ ރީތިކޮށް އެނދު އަށި ފަދަ‬ ‫ތަފާތުކަމަށްޓަކައި‬

‫‪.‬މަގުމަތިން ހިނގާފައި އަންނަ މިސްކިތު‬

‫އެއްޗެހި އަވީލާ ހަދައެވެ‪ .‬ރޯދަމަހުގެ އަޅުކަމުގެ‬ ‫ދިވެހިތާރީޚުން އެނގެއެވެ‬

‫ދީފައިވާ އަހައްމިއްޔަތުވެސް ބޮޑުކަމުގައި‬

‫‪.‬‬

‫ދިވެހިކާބަފައިންނަކީ މެހުމާނުންނަށް ކަމޭހިތާ މެހުމާން ދާރީ އަދާކުރުމުގައި ފުރިހަމަ ނަމޫނާއެކެވެ‪ .‬އޭރުގެ ހާލަތު ނިޔާކުރާ ގޮތުން‬ ‫އޮންނަނީ ރަށްރަށުގެ ފަޅުފުންކުރެވިފައެއްނޫނެވެ‬

‫‪.‬މިހާރު މިގެންގުޅޭ ދަތުރުފަތުރުގެ އާލާތްތަކެއް ވެސް ނުހުރެއެވެ‪ .‬ރަށަކަށް‬

‫ބީރައްޓެހި ނަވެއް‪ ،‬އޮޑިއެއް ނުވަތަ ބައްތެއްޔެއް އަތުވެއްޖެނަމަވެސް އެ‬

‫އޮޑިއެއް ރަށަށް ކައިރިކުރެވޭނެ މަގެއް ދައްކައިދީ‬

‫މެހުމާނުންގެ ގޮތުގައި އެބަޔަކު ރަށަށް އެރުވުމަށް އެރަށެއްގެ ފިރިހެނުން ބިލެތާއި ކުރުނބާ‬

‫ހިފައިގެން އެ އޮޑިދޮށަށް ދިއުމަކީ‬

‫އެބައިމީހުންގެ މެދުގައިވާ އާދަތަކުގެ ތެރެއިން ކަމެކެވެ‪ .‬އެ ހަދިޔާ ހިފިމީހަކު އެއީ އެ ހަދިޔާ ދިން މީހާގެ‬

‫ގެޔަށް ވިޔަފާރިމުދާ‬

‫ހިފައިގެން ފައިބާ މީހާއެވެ‪ .‬އެހިސާބުން ދަތުރުވެރިޔާ ރަށުގައި ހުރުމުގެ ހުރިހާކަމެއް އެ ހަމަޖެހުނީއެވެ‪ .‬ފޭބުމަށްފަހު އެ މީހަކީ އެ‬ ‫ގޭގެ ތިމާގެ މީހެއްފަދަ މީހެކެވެ‪ .‬އެ މީހަކު މުދާބޭލި ގެޔެއްގައި‬

‫އިންނަ އަންހެނަކު އެ މީހަކު ފުރަން ވަންދެން ޚިދުމަތް ކޮށްދީ‬

‫ދަތުރަށް ކާބޯތަކެތި ހަދައިދީ ހަދައެވެ‪ .‬ދަތުރުވެރިންގެ ތެރޭ އަންހެނުން ތިބިނަމަ އެ‬ ‫އެއްފަދައިން އެ މީހުން ނިދާތަނެއްގައި ނިންދުވައެވެ‪ .‬ރަށުބަޔަކާ ބީރައްޓެހިންނަކާ‬

‫ބަޔަކު އެގެންދެވޭގެއެއްގެ އަންހެނުންނެކޭ‬ ‫ކުޑަތަފާތެއްވެސް ނެތެވެ‪ .‬މި މެހުމާންދާރީގެ‬

‫އަސަރު‪ ،‬އެބަޔަކު އައި މުހުތާދެއްފުއްދައިގެން ފުރައިގެން ދާން ވަންދެން ވެސް ދެމި އޮވެއެވެ‪.‬‬ ‫ދިވެހިންނަކީ ހީވާގި މަސައްކަތްތެރި މަސައްކަތަށް ފަރުވާތެރި ހުނަރުވެރި ބައެއްކަންވެސް‬ ‫ފެނިގެންދެއެވެ‪ .‬މަސްވެރިކަމުގެތެރޭގައި‬

‫ދިވެހި ކާބަފައިންގެ ދިރިއުޅުމުން‬

‫މާކެޔޮޅުކަމުގެ އިތުރަށް ފަރުމަހުގެ މަސްވެރިކަންވެސް ކުރަމުންދިޔަ އެވެ‬

‫‪.‬ދިވެހި‬

‫ކާބަފައިން މިމަސައްކަތުގައިވެސް ބޭނުންކުރެވޭ ހުރިހާ ސާމާނެއްހެންވެސް އުފައްދާފައިވަނީ ދިވެހި ވެށިން ލިބެންހުރި ބާވަތްތަކުން‬ ‫ދިވެހި އަތްތަކުންނެވެ‪ .‬މިއާއެކު ދިވެހިންގެ ކާބަފައިންގެ ތެރެއިން ދެމިގެން މިއަދާހަމައަށްވެސް އައިސްފައިވާ ދޮށީގެ މަސްވެރިކަން‬ ‫‪Page 171‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފާހަގަކޮށްލަންޖެހެއެވެ ‪.‬ކިއްސަރުވަޑާމުގެ ކަވިކަމާއި‪ ،‬ތެދުއުއިޑާމުގެ އޮމާންކަމާއި‪ ،‬ގަލުވަޑާމުގެ އުނދަގޫ ބުރަ‬ ‫‪.‬ދިވެހިންގެ އާދަކާދައިގެތެރެއިން ފާހަގަ ވާންހުރި‬

‫މަސައްކަތަކީވެސް‬

‫ކަންކަމެވެ‪ .‬އޭރުގެ ދިވެހިން ކަނބުރުވެރިކަމާ ތިލޭރުކަމާއި ލިޔެލާޖެހުމުގެ‬

‫މަސައްކަތް ކުރިއެވެ‪ .‬ފޭރާންކުރިއެވެ‪ .‬ރޯނުވަށައި ފަންގިވިނެވެ ‪.‬ކުރުގޮތަކަށް ދަންނަވަނީނަމަ އެވޭލާ ދިވެހިންގެ އާދަކާދަ ބުނެދެނީ‬ ‫ދިވެހިން އޭރު ދިރިއުޅުނީ އެމީހުންކުރާ‬

‫މަސައްކަތުން އަމިއްލަވަންތަ ފުއްދުންތެރި މަސައްކަތްތެރި ދިރިއުޅުމެކެވެ‬

‫‪.‬‬

‫އިހުއުޅުނު ދިވެހި ކާބަފައިންގެ ފުށުން މިނޫންވެސް އެތަކެއް ރީތި އުޅުންތެރި އިޖްތިމާޢީ ސިފަތައްފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬ ‫ހިތާމަޔަކީ މިއަދު ދިވެހިންގެ ތެރެއިން‪ ،‬އެމީހުން ދުވަހުގެ ދިރިއުޅުމުން އިހުއުޅުނު ދިވެހިންގެ ކިބައިގައި ހުރިމިފަދަ ރީތި އާދަތައް‬ ‫ފެންނަން ނެތުމެވެ ‪.‬ޓެކްނޮލޮޖީ ކުރިއެރުން ނުވަތަ އެކަންކަމަކާމެދު ދެކޭގޮތް ބަދަލުވުން ނުވަތަ‬ ‫ބަދަލުތައްފަދަ ބަހަނާތައް އަޅުގަނޑުމެނަށް ކުރިމަތިކުރެވިދާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޙަޤީޤަތަކީ‬

‫ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް އައި‬

‫އަޅުގަނޑުމެނަށް އެ ރީތި އާދަތަކަށް‬

‫ދޭންވީ ސަމާލުކަން ކުޑަކޮށްލެވުމެވެ ‪.‬ޒަމާނާ ތަނަށް އަދި ބަދަލާއެކު އޭރުގެ ރީތި އާދަތަށް ވެސް ބަދަލުކޮށްލެވުނީއެވެ‪ .‬ދިވެހިންގެ‬ ‫ގޮތް ދެރައޭހީވެ ދިވެހިނޫން ގޮތްތަކަށް‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ ދިރިއުޅުމުން ޖާގަދެވުމެވެ‪ .‬ކަންމިހެން އޮތުމާއެކު‬

‫އަޅުގަނޑުމެންގެ‬

‫އާދަކާދަ ދެމެހެއްޓުމަށް ބޭނުންވާނަމަ ޚުދު އަޅުގަނޑުމެން މީ އެ އާދަތަކުގެ އަހުލުވެރިންކަމުގައި ވާންއެބަޖެހެއެވެ‪ .‬ޒަމާނާ ފިކުރާ‬ ‫ޙާލަތަށް ބަދަލު އައިނަމަވެސް އެރީތި އުސޫލުތަކާ ހަމަތަކުން އަޅުގަނޑުމެން‬

‫އަތް ފިރުކައިލައިގެން ނުވާނެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން‪،‬‬

‫ދިވެހިންގެ އިޖްތިމާޢީ މިނިވަންކަމަށްޓަކައެވެ‪ .‬ދިވެހިންގެ އިޖްތިމާޢީ އިސްތިޤްލާލަށްޓަކައެވެ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫ދިވެހިންގެ ރީތި އާދަކާދަ‬ ‫އިބްރާހީމް ނަޢީމު‬ ‫ދިވެހިންނަކީ ފެށުނީއްސުރެވެސް ރިވެތި އާދަ ތަކަކަށް އަހުލުވެރި‬ ‫ވެފައިވާ ބައެކެވެ ‪.‬ދިރިއުޅުމުގެ ކޮންމެދިމާއަކަށް ބަލައިލި ނަމަވެސް‬ ‫މިދެންނެވި ބަހުގެ‬

‫ތެދުކަން ސަބިތުވާނެއެވެ‪ .‬އެކަކު އަނެކަކަށް‬

‫އިޙްތިރާމު ކުރުމާއި ހެޔޮފޯރުވައި އެހީތެރިވުމަކީ ޒަމާނުއްސުރެވެސް‬ ‫ދިވެހިން ކުރަމުންއަންނަ‬

‫ކަންތައްތަކެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިދެންނެވި‬

‫ހަމަތަކާ ޚިލާފު ބައެއްކަންތައްތައް‬

‫މަދުމަދުން ނަމަވެސް ހިނގާތީ‬

‫އެބަފެނެއެވެ‪ .‬މިގޮތަށްދިމާވި ދެތިން‬

‫ހާދިސާއެއް ފަންވަތުގެ‬

‫އަހުލުވެރިންނާ ޙިއްސާކޮއްލައި‪ ،‬މިފަދަ ކަންކަމުގައި ތިޔަބޭފުޅުންގެ‬ ‫ތަޖުރިބާވެސް އޮޅުންފިލުވަލަން ބޭނުމެވެ‪.‬‬

‫‪Page 172‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ވިސްނެނީ މަގުމަތީގެ ހާލަތު އޮންނާނެ ގޮތަކާމެދުގައެވެ‪.‬‬

‫ކުޑަކޮށް ވާރޭވެހޭ ދުވަހެކެވެ‪ .‬އޮފިހަށްދާން ތައްޔާރުވަމުންވެސް‬

‫ދުއްވަމުންގޮސް އޮފީހާ ހަްަމައަށް ދެވުނުއިރު‬

‫ކޮންމެއަކަސް ސައިކަލު އިސްޓާޓުކޮށް ވަރަށް ފަރުވާތެރިކަމާއެކު މަޑުމަޑުން‬

‫ބިލްޑިންގުވަށާ ދެބުރު ޖެހިއްޖެއެވެ‪.‬‬

‫ގަޑިޖެހެން ކުޑަތަންވެއްޖެއެވެ‪ .‬ސައިކަލު ޕާކުކުރާނެ ތަންކޮޅެއް ނުފެނިގެން ހުރަވީ‬

‫ހުކުރުމިސްކިތާ ދިމާ މަގުމަތީގައި ސައިކަލު ބެހެއްޓުމަށްފަހު‪ ،‬ޕާކިން ޒޯނުގައި އޮތް ހަނިތަންކޮޅަކަށް‬ ‫ދެފަރާތުގައި ހުރި ދެސައިކަލު މަޑުމަޑުން‬

‫ސައިކަލު ވެއްދުމަށްޓަކައި‬

‫ދުރުކޮށްލައި ޖާގަ ތަނަވަސްކޮށްލުމަށްފަހު ސައިކަލަށް ރަގަޅަށް ނުއެރެނީސް‬ ‫އެތަންކޮޅަށް އޭނާގެ ސައިކަލު ގަޓުވާލުމަށްފަހު‬

‫ސިފައިންގެއާދިމާލުން މާބާރަކަށް އައި މީހަކު‪ ،‬އަޅުގަނޑަށްވުރެ ކުރިން‬

‫ފަސްއެނބުރި ބަލާވެސްނުލާ ހުރަވީ ބިލްޑިންގަށް އެހެރަ ވަދެގެން ދިޔައީއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު‬

‫ހިތައްއެރިއެވެ‪ .‬ދިވެހިންގެ ރިވެތި‬

‫އާދަކާދަތައް ޒަމާނާއެކު އެހެރަގެން ބަދަލުވަމުންދާ ގޮތެއްތާއެވެ‪ .‬އެދުވަހު އަޅުގަނޑު ސައިކަލު ޕާކުކުރީ މަޖީދިއްޔާ ކައިރީގައެވެ‪.‬‬ ‫އޮފީހަށް ވަދެވުނު އިރު ގަޑިޖެހިއްޖެއެވެ‪.‬‬ ‫ތެމިލާފައި އޮތް ދުވަހެކެވެ‪ .‬އަރަބިއްޔާ‬

‫އެހެން ދުވަހެކެވެ‪ .‬އަނެއްކާވެސް ކުޑަކޮށް ވަރޭވެހި މަގުތައް ހެޔޮވަރު ވަރަކަށް‬

‫ސްކޫލްކައިރީގައި ސައިކަލު ޕާކު ކުރުމަށްފަހު އަގޯރާއާދިމާލަށް އެނބުރިލިތަނާ ބާރުއަޑުފައްގަޑެއް އިވިގެން އަނެއްފަރާތް ބަލާލިއިރު‬ ‫ސައިކަލެއްގައި އައިމީހަކު ކަހާލައިގެން‬

‫މަގުމެދަށް އެއްޓިފައި އޮތެވެ‪ .‬އޭނާއަށް ތަދުވެސްވާނެއެވެ‪ .‬ސައިކަލުއޮތީ‬

‫ފައިމައްޗަށްވާގޮތަށްކަމުން އޭނާއޮތީ ނުތެދުވެވިފައެވެ‪ .‬ކައިރީގައި‬

‫ވަށައިގެން އެތައްބަޔަކު ތިބިއިރުވެސް އޭނާޔަށް އެހީތެރިވެ‪،‬‬

‫ސައިކަލު ނަގައިދޭނެ މީހަކު އެތާކުނެތެވެ‪ .‬ބައެއްމީހުން ހެނީއެވެ‪ .‬އަނެއްބަޔަކު‬ ‫ހުޅަނގަށް ދުއްވާފައި އައި‬

‫އޭނާގެ‬

‫ބަލަހައްޓައިގެން ތިބީއެވެ‪ .‬މަޖީދީމަގުގެ އިރުން‬

‫މިޒަމާނުގެ ޒުވާނަކު ވަރަށް ރުޅިއައިސްގެން ބަރުގޮނުއަޅަނީއެވެ‪ .‬އަހަރެން‬

‫ހިތަށްއެރިއެވެ‪ .‬މީނާ‬

‫މިބަރުގޮނު އަޅަނީ ކާކަށް އަޑުއިއްވަން ބާވައެވެ ‪.‬ހާދިސާ މިއޮތީ ލޯމަތިން ފެންނާކަށް ނޫންބާވައެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގޮސް ވެއްޓިފައިއޮތް‬ ‫މީހާގެ ފައިމަތިން ސައިކަލު ނަގައި އޭނާ ތެދުވަން‬

‫އެހީތެރިވެދީފީމެވެ‪ .‬މީނާވެސް ހަމަ ތެދުވެވުމާއެކު އެހެން އެއްވެސް މީހެއްގެ‬

‫މޫނަކަށް ބެލުމެއްނެތި ސައިކަލަށް އަރައިގެން އެހެރަ‬

‫ދުއްވާލިގޮތެއްތާއެވެ‪ .‬ދުލުކުރިން ޝުކުރިއްޔާ އަދާކޮށްނުލިތާގައި އެފަދަ‬

‫ބެލުމަކުން ވެސް ބަލާނުލައި ވިއްޖެއްދިޔަހެން ގޮސް އޮބާލައިފިއެ ވެ ‪.‬އަޅުގަނޑު ހިތައްއެރިއެވެ‪ .‬ޒަމާނާއެކު އާދަކާދަ ވެސް ދާނީ‬ ‫ބަދަލުވަމުންނެވެ‪ .‬އިހު ހުންނަ ފީކަޅާކަންތައް ދިރުވަން މިޒަމާނުގައި މަސައްކަތްކުރާ މީހުން އަބަދުވެސް ތިބެންޖެހޭނީ އަޅުގަނޑު‬ ‫ހިތަށް މިއަރާފައިބަމުންދާ ކަހަލަ ހަސަރުތަކާމެދު ވިސްނަ ވިސްނައެވެ‪.‬‬ ‫އެހެން ދުވަހެކެވެ‪ .‬އޮފީހުން ގެޔަށްއައި މަގުމަތީގައި ލާރިނަގާ މެޝިނަކާ‬ ‫ގޮސް ފިނޭންސް‬

‫ކައިރިވެލަން ކޮންމެހެންވެސްޖެހިއްޖެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު‬

‫މިނިސްޓްރީކައިރީގައި ހުރި މެޝިންކައިރިއަށް މަޑުކޮށްލައި އެތާހުރި‬

‫މީހުންގެ ހަރަކާތްތައް ބަލާލަން‬

‫ލެފިލައިފާމެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ދިޔައިރުވެސް ހައެއްކަ މީހުން އެތާ ތިއްބެވެ‪ .‬އެމީހުންވެސް ތިބީ ކިޔޫއަކަށް އެތުރިގެން‬ ‫ކުރިން އައީ ކާކުކަމެއް ފަހުންއައީ ކާކުކަމެއް ވަކިވާކަށް‬

‫ނޫންކަމުން‬

‫ނެތެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު އެތާހުރި މީހަކުކައިރީގައި ކިޔޫއެއް ހެދުމުގެ ވާހަކަ‬

‫ދައްކާލުމުން މާބޮޑު ސަމާލުކަމެއް ނުލިބުނެވެ‪ .‬އެހެން ހުއްޓައި ސައިކަލެއްގައި އައި ދެޒުވާނަކު އަޑުގަދަކުރަމުން އައިގޮތަށްއައިސް‬ ‫ދެންތިބި މީހުން އެތާތިބިކަމަށްވެސް ނުހަދާ މެޝިން ހުރި ތަނަށްވަދެ ފައިސާ‬ ‫މީހުނާމެދުވެސް ވިސްނާލައި ކިޔޫ‬

‫‪Page 173‬‬

‫ނަގައިގެން އެހެރަ ދިޔައީއެވެ‪ .‬އެހެން‬

‫ތަރުތީބުން އެކަން ކުރުން އެއީ މިޒަމާނުގެ ކަމަކަށް ނުވަނީ ބާވައެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެހެން ކަމެކެވެ‪ .‬އަމިއްލަ ގެދޮރު ނެތްމީހުން މާލޭގައި މިއުޅެްެނީ މީސްމީހުންގެ‬ ‫ކޮންމެއަކަސް‬

‫ގެއިން ތަންތަންކޮޅު ކުއްޔަށްހިފައިގެން ތާއެވެ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑުވެސް މިއުޅެނީ ހަމަ އެގޮތަށެވެ‪ .‬ބައިބަޔަށް ބަހާފައި ހުރި އެ‬

‫އަޅުގަނޑުއެކަންޏެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ އުޅޭބައި‬

‫މިހުންނަނީ ވެސް ގޯތީގެ އެންމެ އެތެރޭގައެވެ‪ .‬އެހިސަބަށް ވަދެވެނީ ހަނި‬

‫ގޯޅިގަނޑަކުންނެވެ‪ .‬ހެނދުނު އޮފީހަށްދާން ނުކުންނައިރު ގޯޅިގަނޑުގެ‬

‫ދެފަރާތުގައި ކުނިއުކާ މީހާގެ އިންތިޒާރީގައި އެހުންނަ‬

‫ކުނިކޮތަޅުތަކުން އެ ނުކުންނަ ވަހެއްތާއެވެ‪ .‬މިވެރިން ނިދާފައި ތިބޭތީ އޭގެ ވަސް އިހުސާސް‬ ‫ކޮތަޅުތަކާ ވައިވެސް އެޅިލައިފި މީހަކުގެ‬

‫ގޯތީގައި ކުށްޔަށް އުޅެނީ‬

‫ނުކުރެވުނަސް އެގަޑީގައި އެ‬

‫މުޅިދުވަސް ޚަރާބުވާހައި ވެއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް އެކަން ދަންނަ މީހަކު‬

‫އުޅޭކަމަކަށް ނުވެއެވެ‪ .‬އަނެކާއަށް ވެދާނެ އުނދަގުލަކާމެދު‬

‫އެގެގައި‬

‫ވިސްނާލައިގެން އުޅުމުގެ ރިވެތި އާދަޔަށް ހިރަފުސް އަރާފައި‬

‫އޮތީމައެވެ‪.‬‬ ‫ވޭތިކުރަމުން މިދަނީ ރޯދަމަހުގެ ދުވަސްތައް ކަމަށްވުމާއެކު މިކަހަލަ ކަންތަކާ ވިސްނާ‬ ‫ރަގަޅުކަމުގައި އަޅުގަނޑު ދެކެމެވެ‬

‫ފިކުރު ހިންގާލުން ހަމަ އެންމެ‬

‫‪.‬ރޯދައަށް ހުންނަ ހުރުމުގައިވެސް ވީވަރަކުން އަނެކާއަށް ފަސޭހަކޮށްދީ‪،‬‬

‫އަނެކުންގެ‬

‫ހިތްހަމަނުޖެހުމުން ތިމާ ސަލާމަތްވެ‪ ،‬އުޅުންތަކާއި ގުޅުންތައް އިޞްލާހުކުރަން ގަދައަޅައި މަސައްކަތްކުރަން އަޅުގަނޑުގެ އަމިއްލަ‬ ‫ނަފްސަށާއި ތިޔައެކުވެރިންނަށްވެސް ނަސޭޙަތްތެރި ވަމެވެ ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫ހިޔަރަކާތްވިލޭރޭ‬ ‫އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް (‪)2009‬‬ ‫ދިވެހި އާދަކާދައިގެ ތެރޭން އުވިގޮސްފައިވާ އެއްކަމަކީ‪ ،‬ހިޔަރަކާތްވިލޭރޭ ފާހަގަ‬ ‫ކުރުމެވެ‪ .‬ދިވެހިން ހިޔަރަކާތްވިލޭރެޔޭ ކިޔަނީ ޝަޢުބާންމަހުގެ‬ ‫އެރެޔަކީ ވަރަށް އިސްކަމެއް ދީގެން‪ ،‬ދީނީ‬

‫ފަނަރަވިލޭރެއަށެވެ‪.‬‬

‫އިޙްތިފާލެއްގެ ގޮތުގައި‬

‫ދިވެހިން‬

‫ފާހަގަކުރަމުން އައި ރެ އެކެވެ‪.‬‬ ‫މައުޟޫޢުގެ ތެރެއަށް އަޅުގަނޑު ވަންނާނީ‪ ،‬ހަމަ އެކަނި ދިވެހިންގެ ދިރިއުޅުމުން‬ ‫އަޅުގަނޑު ދުށްތަނެއް ލިޔެލާ މީހެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ‪ .‬ތާރީޚީ ޙަޤީޤަތެއް‬ ‫މީހެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ‪ .‬ކަމަކީ ދީނީކަމެއްތޯ؟ ސުންނަތެއްތޯ؟‬

‫ބަޔާންކުރާ‬

‫ބިދުޢައެއްތޯ؟ މި‬

‫ސުވާލުތަކަށް ޖަވާބު ބޭނުންފުޅުނަމަ‪ ،‬ދީނުގެ މުޢުތަބަރު ދަންނަބޭކަލުން އަރިހުން އެ‬ ‫ޖަވާބު ހޯއްދެވުން ރަނގަޅުވާނެ އެވެ‪.‬‬

‫‪Page 174‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހިޔައާއި‪ ،‬ރަކާތް‬ ‫ދިވެހި ބަސްފޮތް ބުނާ ގޮތުން ''ހިޔަ ''އަކީ‪ ،‬ހިސާބުގެ ވަކި ޢަދަދެކެވެ‪ .‬އާދެ! ‪ 96‬އެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ‪ ،‬ހިޔަރަކާތޭ ބުނާ ބުނުމުގައި އޮންނަ‬ ‫''ހިޔަ'' އަކީ ‪96‬އެވެ‪ .‬ދެން އޮތް އަނެއް ބަހަކީ ''ރަކާތް'' މި ބަހެވެ‪ .‬މި ބަހުގެ އަސްލަކީ ޢަރަބި ބަހުގެ '' الر كعة '' މި ބަހެވެ‪ .‬އެއީ‬ ‫ދިވެހިން ކިޔާ ގޮތަށް ނަމަ ''ރަކްޢަތް'' މި ބަހެވެ‬

‫‪.‬ތަޢުރީފު‪ ،‬ތާރީފަށް ބަދަލުވީ ގޮތަށް ރަކުޢަތް ''ރަކާތް'' އަށް ބަދަލުވީ އެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ‪،‬‬

‫''ހިޔަ ރަކާތް'' މި ބަހުގެ މާނައަކީ‪ 96 ،‬ރަކުޢަތްކަމަށް ބެލެވެ އެވެ ‪.‬‬

‫ބުހުތާނު‬ ‫ޝަޢުބާންމަހު ‪ 15‬ވިލޭރެއާ ގުޅުވައިގެން ދިވެހިންގެ ބައެއް މީހުން ވަރަށް ވިޔަޔާ ނުދާ ޢަޤީދާތައް ގެންގުޅެ އެވެ‪ .‬އޭގެތެރޭން ބުހުތާނު ތިން‬ ‫ދޮގެއް މަޝްހޫރުވެފައިވެ އެވެ‬

‫‪.‬އެއް ވާހަކައަކީ‪ ،‬ކައު އިތުރު ނަބިއްޔާގެ ދަނބިދަރިކަލުން ސައްޔިދިނާ‬

‫ޢަލީގެފާނާއި‪ ،‬މާތް ނަބިއްޔާގެ‬

‫ލޮބުވެތި ދަރިކަނބަލުނަވި އައްސައްޔިދާ ފާޠިމަތުގެފާނާ ބެހޭގޮތުން ދައްކާ ހުތުރުވާހަކަ އެކެވެ‪ .‬ތާރީޚާއި‪ ،‬ޢިބްރަތަށްޓަކައި‪'' ،‬ޢިފްކު''ގެ ވާހަކަ‬ ‫ވެސް ބަޔާންކުރެވިފައިވާތީ‪،‬‬

‫މި‬

‫ވާހަކަ ވެސް ހަމަ އެކަނި އެ ނިޔަތުގައި އެ މަޤުޞަދުގައި ބަޔާންކޮށްލަމެވެ‬

‫‪.‬‬

‫)‪(1‬‬

‫ދިވެހިންގެ ބައެއް މީހުން އެމީހުންގެ ދަރީންނަށް‪ ،‬ކިޔައިދޭ ގޮތުގައި‪ ،‬ޝަޢުބާންމަހު ފަނަރަ ވިލޭރޭ އައްސައްޔިދާ ފާޠިމާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހާ‪،‬‬ ‫ދަމުނަމާދުފުޅަށް ތެދުވެވަޑައިގަތެވެ‪ .‬އެ ހިނދު އެކަމަނާގެ ފިރިކަލުން‪ ،‬މާތް ﷲ‬

‫ރުއްސުއްލެއްވި ސައްޔިދިނާ ޢަލީގެފާނު އެކަމަނާއަށް‬

‫ބޭނުންފުޅުވި އެވެ ‪.‬ސުންނަތް ނަމާދަކަށްވާތީ‪ ،‬އެ ކަމަނާ ނަމާދު ދޫކޮށްލައްވައި‪ ،‬ފިރިކަލުންނަށް އިޖާބަ ދެއްވި އެވެ‪ .‬އެ އަށްފަހު‪ ،‬އަލުން‬ ‫''ޠާހިރުވެވަޑައިގެން'' ވުޟޫކުރައްވައި ނަމާފުޅަށް ހަށަންބެންނެވި އެވެ ‪.‬އަނެއްކާ ވެސް ފިރިކަލުންގެ ވިދާޅުވުން ތަކުރާރު ކުރެއްވި އެވެ‪ .‬މި‬ ‫ގޮތުގައި މި ޢަމަލު‪ 96 ،‬ފަހަރު އެރޭގައި ތަކުރާރުވި އެވެ‪.‬‬

‫ކޮންމެއަކަސް‪ ،‬އަނެއް ދުވަހު މި ކަން ކައު އިތުރު މާތް ނަބިއްޔާއަށް އެނގިވަޑައިގެންފި ކަމަށްވެއްޖެ އެވެ‪ .‬އެ ހިނދު ޢަލީގެފާނު ގެންނަވައި‬ ‫ރެވި ނާޅިއެއް އަތްޕުޅަށް ދެއްވިޔޯލަ އެވެ‪ .‬އޭގައިވަނީ ވަރަށް ކުދި ކުދި ރެތްވާއި‪ ،‬ބޮޑެތި‬

‫އޮއްޓަރުތަކެކެވެ‪ .‬ޢަލީގެފާނު ކުރައްވަންވި ކަމަކީ‪،‬‬

‫އެދެބައި ވަކިކޮށް ބައިއެޅުއްވުމެވެ‪ .‬އެ ގޮތުން އެ އުނިވެގެން ދިޔައީ‪ ،‬އެކަލޭގެފާނުގެ‬

‫ގައިކޮޅުގައިވާ އަނެއް ޖިންސަށް ބޭނުންފުޅުވުމުގެ‬

‫ޣަރީޒާގެ ބާރުން‬

‫ދެބައިކުޅަ އެއްބަޔޯލަ އެވެ‪.‬‬

‫نعوذ با هلل‬

‫އެވެ‪ .‬ކޮންފަދަ ހުތުރުވާހަކަ‬

‫އެއްތޯ އެވެ؟ ޔަޤީނެވެ‪'' .‬ދޫނިފުޅުވާހަކަ''‬

‫''މުސަޅުފުޅުވާހަކަ'' ފަދަ‪ ،‬އަސްލެއް ނެތް ބުހުތާނެކެވެ‪ .‬ކޮންމެޔަކަސް މިވާހަކަ ގަބޫލުކޮށްގެން ކިޔައި އުޅޭ މީހުންގެ ފަރާތުން އެނގިފައިވާ‬ ‫ގޮތުގައި އެރެޔަށް ހިޔަރަކާތޭ ކިޔުނީ ފާޠިމަތުގެފާނު މި ކުރެއްވި ހިޔަ ރަކުޢަތަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 175‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫)‪(2‬‬ ‫މި ވާހަކައިގައި ކިޔާ ގޮތުންނަމަ‪ ،‬ހިޔަރަކާތް ދުވަހު ނުވަތަ ހިޔަރަކާތް‬ ‫މަސައްކަތްތައް ކުރުމަކީ ދުވަހުގެ ޙުރުމަތާ ފުށުއަރާކަމެކެވެ‪ .‬މަހަށް‬

‫ވިލޭރޭގެ ކުރިޔަށް އޮންނަ ދުވަހު ދިރިއުޅުމަށް ކުރާ ނަފާލިބެނިވި‬ ‫ފަހަރަށް ދިޔުން ފަދަ ކަންކަމީ ޢަމުދުން ވެސް ކޮށްގެން ނުވާނެ‬

‫ކަންކަމެވެ ‪.‬ބޮޑެތި ކުށެވެ‪ .‬އުރެދުމެވެ‪.‬‬ ‫ކަންމިހެން އޮތް ނަމަވެސް‪ ،‬މި ދުވަހުގެ ޙުރުމަތްކަނޑައި‪ ،‬ދެމީހަކު ދިގުމަސް މަރަން ނިކުތްކަމަށްވެ އެވެ ‪.‬ދިގުމަހު ކެޔޮޅުކަން ކޮށްލާހިތުން‬ ‫ނިކުތް ދެމީހެކެވެ‪ .‬މި މީހުންނަށް‬

‫ވީގޮތް އެނގިވަޑައިގަންނަވާތޯ އެވެ؟ ރާމާމަކުނުގެ އަސްލަކީ މި‬

‫ދެމީހުންނެވެ؟ މި ދެމީހުންކުރެ އެކަކު‬

‫ބަދަލުވީ އަންހެން ރާމާމަކުނަކަށެވެ ‪.‬އަނެކަކު ބަދަލުވީ ފިރިހެން ރާމާމަކުނަކަށެވެ‪ .‬އެ ދުވަހަށްފަހު‪ ،‬ރާމާމަކުނުގެ ނައުޢު އުފެދުނީ އެވެ‪ .‬މި‬ ‫ދެމީހުންގެ ފަރާތުންނޯލަ އެވެ‪ .‬ކުޑަ ބޮއްކުރައެއްގައި ދިވެހި ރާއްޖޭގެ ރަށަކުން ދިގުމަސް މަރަން ނިކުތް ދެމީހުންގެ ނަސްލު މިހާރު‬ ‫ބާވަތަކަށް ބޯގިނަވެ‪ ،‬ދިރިއުޅުން‬

‫އެއޮތީ އެމޭޒަން ޖަންގަލީގަ‬

‫އެތައް‬

‫އެވެ‪ .‬ކިޔާނެ އެއްޗެއް ބުނާނެ ބަހެއް އެބަ އޮތްތޯ އެވެ؟‬

‫ކޮންމެޔަކަސް މިވާހަކަޔަށް ބަލާއިރު‪ ،‬ހިތްހަމަ ޖެހޭތަންކޮޅެއް ވެސް އެބަ އޮތެވެ ‪.‬ސަބަބަކީ‪ ،‬މި ތިޔަރީން މަޝްހޫރު މުލްޙިދު‪ 12 ،‬ފެބްރުއަރީ‬ ‫‪1809‬ގައި އުފަންވި ޗާލްސް ޑަރވިންގ ގެ އިވޮލިޔުޝަންތިޔަރީ އެބަ ވަތުއޮތްފުށް އުޑުތިލަމަތި ކޮށްލަ އެވެ‪ .‬ބޯކޮޅު ނަގޫކޮޅަށް އަނބުރައިލަ‬ ‫ޗާލްސް ޑަރވިންގ ފަދަ ސައިންސްވެރިން މި ބުނަނީ‪ ،‬އިންސާނާ އުފެދުނީ ރާމާމަކުނުން ކަމަށެވެ‪'' .‬ހިޔަރަކާތްވެރިން'' މި ބުނަނީ‬

‫އެވެ‪.‬‬

‫ރާމާމަކުނު އުފެދުނީ އިންސާނުންގެ ކިބައިންކަމަށެވެ‪ .‬ވަކިން ދެރައެއް ނޫންތާ އެވެ ‪.‬‬

‫)‪(3‬‬ ‫ހިޔަރަކާތާގުޅޭ ތިންވަނަ ވާހަކައެއް ވެސް އެބަ އޮވެ އެވެ‪ .‬އެ ވާހަކައިގައި ބުނާ ގޮތުން‪ ،‬ހިޔަރަކާތްވިލޭރޭ‪ ،‬މޫނުބަލާ ލޯގަނޑުން މޫނު ބެލުމަކީ‬ ‫ރަނގަޅުކަމެއް ނޫނެވެ ‪.‬ސަބަބަކީ‪ ،‬އެ އަހަރުތެރޭ މަރުވާނެ މީހުން އެރޭ ލޯގަނޑުން ފެންނައިރު‬

‫ބޮލެއް ނުހުންނާނެ ޔޯލަ އެވެ‪ .‬ފެންނާނީ‬

‫ކަރުން ތިރި އެވެ‪ .‬އެހެންވެގެން އެރޭ މީހުން ފެންވަރައި ރީތިވުމުގައި ވެސް ލޯގަނޑު ވަރަށް ބޭނުން ނުކުރާނެ އެވެ ‪.‬‬

‫ހިޔަރަކާތްވިލޭރެއަށް ތައްޔާރުވުން‬ ‫ހިޔަރަކާތްވިލޭރެއަށް ތައްޔާރުވުމުގައި ރަށެއްގައި އުޅޭ މީހުން މައިގަނޑު ތިންބަޔަކަށް ބަހައިލެވިދާނެ އެވެ‬

‫‪.‬‬

‫‪1‬ކުޑަކުދިން‬‫‪2-‬ގޭގޭގެ އިސް މީހުން‬

‫‪Page 176‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪3‬ޒިކުރުމާލޫދުކިޔާ ޅެންވެރިން‬‫ޝަޢުބާންމަހު ‪ 14‬ވަނަ ދުވަހުގެ ހެނދު ސައިބޮއިގެން‪ ،‬ކުޑަ ކުދިންގެ މަސައްކަތަކަށް އޮންނާނީ ގޭތެރޭ މަކުނުވާ ފޮޅުމާއި‪،‬‬ ‫ސާފުކޮށް ފަތްކެޔޮ ގަސްގަހުގެ ބުރިވަރުތަކާއި‪ ،‬އެނޫން ވެސް ކުނިބުނި‬

‫ގިފިލިތެރެ‬

‫ގޯތީން ބޭރު ކުރުމެވެ‪ .‬ވަލުތެރެޔަށް އެތަކެތި އުކުމެވެ‪ .‬ވަޅުދިޔަ‬

‫ހިއްކުމެވެ‪ .‬ބަދިގޭ މުކައްބައާއި ފިޔަންތައް މޫދަށް ގެންގޮސް އެ އެއްޗެހި ދޮވުމެވެ‪ .‬މި މަސައްކަތްގަނޑު އަސުރުވާންދެން ހިނގައިފާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫އޭރު ގޭގެ ބޮޑެތި މީހުންކުރެ‬

‫އަންހެންވެރިން އުޅޭނީ ކެއްކުމުގެ މަސައްކަތުގައި ބަދިގޭގަ އެވެ‪ .‬އާދައިގެ‬

‫މުސައްމާރިހަ‪ ،‬ކަނޑުކުކުޅު‪ ،‬ބިސްރިހަ‪،‬‬

‫ބަތް‪ ،‬ގަށާ ބަތް‪ ،‬ކުކުޅު ރިހަ‪،‬‬

‫ޕާޕަރު‪ ،‬މި ފަދަ އެތައް ސާމާނަކުން މޭޒުމަތި ބަރާކޮށްލެވުމަކީ‬

‫ފިރިހެނުންގެ ކަމަކަށް އޮންނާނީ ކުކުޅުކަތިލައި ނޮޅައިދިނުމާއި‪ ،‬ކާށި ހެހި ދިނުމާއި‪ ،‬ބޮޑެއްޗަށް ތިބި‬

‫އަންހެންވެރިންގެ ފަޚުރެކެވެ‪ .‬ގޭ‬

‫ފިރިހެންކުދިން ގޮވައިގެން ގޭ އެނދު‬ ‫‪.‬ދުންދަނޑިގަތުމާއި ޒިކުރު‬

‫އަށީ މަޅުތަކަށް ދާންދެން އަތްވަށްނެރެ އަވީލައި މަކުނު ފޮޅައި‪ ،‬ގެ ސާފު ކުރުމެވެ‪ .‬ގޯތިތެރެ ސާފު ކުރުމެވެ‬ ‫ކިޔާމީހުން ހޯދައި ގަޑި ހަމަޖެއްސުމެވެ ‪.‬އެކަންކަން ތައްޔާރު ކުރުމެވެ‪.‬‬ ‫އަސުރުވެގެން އަންނަ އިރު‪ ،‬މުޅި‬

‫ރަށުތެރޭގައި އޮންނާނީ ވަރަށް އާދަޔާ ޚިލާފު ފޯރިޔެއް ހިފައިފަ އެވެ‬

‫‪.‬އަތިރިމަތިން ވެލި އުފުލާ އެކި‬

‫ފުރައިގެ ޒުވާން ކުދިންނެވެ‪ .‬ބާލިދީތަކުގަ އެވެ‪ .‬ތެލިތެއްޔާއި‪ ،‬ޑަބިޔާގަ އެވެ‪ .‬ގޯންޏާއި ކޮތަޅުގަ އެވެ‪ .‬އެކުއްޖެއްގެ‬ ‫ރޫފަޔާ ގުޅޭގޮތުންނެވެ‪ .‬ހިޔަރަކާތްވިލޭރެޔަށް ގެޔާއި‬

‫އުމުރާއި އިސްކޮޅާއި‪،‬‬

‫ގޭދޮށް ތައްޔާރު ކުރުމަށެވެ‪ .‬މުޅި ރަށުތެރެ އޮންނާނީ ދޮންވެލިލައިފަ އެވެ‬

‫‪.‬އިރު‬

‫އޮއްސިގެން އަންނަ އިރު‪ ،‬ކޮންމެ ގެޔެއްގެ ދޮރުކަނިތައް ކައިރީގައި ހިމުން ދޮންވެލިން ދުންކިބާ ޖަހާފައި ހުންނާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ވަރަށް ލޮލަށް‬ ‫ރީތިކޮށް ފަންނީ ގޮތަކަށް ކޮށްފައި ހުންނަ މަސައްކަތެކެވެ‪ .‬ފިނިތަންތާނގައި ދިރިއުޅޭ މީހުން ގަނޑުފެނުން ކަނޑައިނަގައިގެން‪ ،‬ބައެއް ކަހަލަ‬ ‫ސޫރަ ބައްޓަން ކޮށްފައި ހުންނަ ފަދައިންނެވެ‪ .‬ދުންކިބާ ހުންނާނީ އެކި ގޮތްގޮތަށް ފޮފަ ނަގައިފަ އެވެ‪ .‬އެންމެ އާދައިގެ ގޮތަކަށް މިކަން ކުރާ‬ ‫މީހުން ހަދާ ގޮތަކީ ކުޑަ ބާލިދީއެއްގެ ފުލުގައި ފޫނާއްޓެއް ބާއްވަނީ އެވެ‪ .‬ދެން އެ ބާލިދީ ފުރެންދެން ތެތް ހިމުން ދޮންވެލި އަޅަނީ އެވެ‪ .‬އެ‬ ‫އަށްފަހު‪ ،‬ވަރަށް ވަޒަން ހަމަ ގޮތެއްގައި ވިސްނައިގެން އެ ބާލިދީ ގޭ ދޮރުކަނޑި ބުޑަށް‬ ‫ހިފެހެއްޓުމާއެކީގަ އެވެ‪ .‬ދެން‬

‫ބަނޑުން ޖަހަނީ އެވެ‪ .‬ދޫކޮށްލުމެއް ނެތި‬

‫މަޑުމަޑުން ބާލިދީ ދަމައިވެލިގަނޑައި ވަކި ކޮށްލާއިރު‪ ،‬ބާލިދީގެ ބައްޓަމަށް‬

‫ވެލިގަނޑު ފިސާރި ރީއްޗަށް‬

‫ތައްގަނޑު އެޅިފައި ހުންނާނެ އެވެ‪ .‬އޭގެ ތެރޭގައި އޮތް ފޫނާށި ވެސް ފަހުން ވެލިގަނޑުތެރޭން ނަގާނެ އެވެ‪ .‬އެ ޖާގަ‬ ‫ޖަހަން (އިންދަން) އޮންނަ ޖާގަ އެވެ‪ .‬އިރު އޮއްސިގެން‬

‫އަންނަ އިރު މުޅި ރަށުތެރޭން ދުވާނީ މީރު ދުންވަހެވެ‪ .‬މުޅި ރަށުތެރެ‬

‫ޒިޔާރަތެއްހެން ދޮންވެލިލފައި ޚުޝޫޢާއި ހައިބަތު އުފައްދާފައެވެ‬

‫ސޫރަތް ކިޔަވައި ޢިޝާނަމާދާ ހަމަޔަށް ޤުރުއާން ކިޔެވުމުގައި‬

‫އެވެ‪ .‬މިރެޔަށްޓަކައި ކުދި ބޮޑު އެންމެން ތިބޭނީ‪ ،‬ސާފުތާހިރުވެ‬

‫ދެން ޅެންވެރިންގެ ދައުރު ބަލައިލަމާތޯ އެވެ؟ ޅެންކިޔާ މީހުން ކޮބައިތޯ އެވެ؟‬ ‫ޑިމާންޑު ބޮޑު ބަޔަކީ އެބައި‬

‫އާހެދުންލައި ނަލަހެދިގެންނެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޒިކުރު މާލޫދު ކިޔާމީހުން ކޮބައިތޯ އެވެ؟ މި ރޭގެ އެންމެ‬

‫މީހުންނެވެ‪ .‬އެރޭގެ މަޣުރިބު ނަމާދަށް ދާއިރު ޒިކުރު ކިޔާ މީހުން ތިބޭނީ‬

‫ބައިބަޔަށް ބައިހެދި ނިމިފަ އެވެ‪.‬‬

‫ބައެއްގައި ތިން މީހުން ހަތަރު މީހުން ތިބޭނެ އެވެ‪ .‬މަދު ގެއެއް ފިޔަވައި އެކި ބައިތަކަށް އެކި ގެ އޭރު އޮންނާނީ‬ ‫‪Page 177‬‬

‫އޮންނާނީ‬

‫‪.‬އިރު އޮއްސުނީމާ ކުދިން ބޭރަކަށް ނުނިކުންނާނެ އެވެ‪ .‬ނަމާދު ކުރަން‬

‫މިސްކިތަށް ދިޔުން ފިޔަވަ އެވެ‪ .‬ނަމާދު ނިމިގެން އެކުދިން އައިސް ޔާސީން‬ ‫ހޭދަކުރަނީ‬

‫އަކީ ދުންދަނޑިތައް‬

‫ހަމަޖެހިފަ އެވެ‪ .‬ކޮންމެ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ގުރޫޕެއްގައި ވެރިޔަކު ހުންނާނެ އެވެ ‪.‬މަޣުރިބުނަމާދުން ފައިބައިގެން ޒިކުރު ގުރޫޕުތައް ''ބިމުގައި ފެތުރިގެންފާނެ'' އެވެ‪ .‬އެކި ގުރޫޕުތައް އެކި‬ ‫ގޭގޭގައި އެކި ރާގުތަކަށް ޒިކުރު ޅެންތައް ކިޔާނެ އެވެ‪ .‬ގިނައިން ކިޔައި އުޅެނީ خال صة الفكر މި ފޮތުގައި ހުންނަ ޅެންތަކެވެ‪.‬‬ ‫نبى‬

‫سالم‬

‫عليك (‬

‫يا‬

‫ر‬

‫سول‬

‫سالم‬

‫يا‬

‫حبيب‬

‫يا‬

‫سالم‬

‫އޭ ނަބީކަލޭގެފާނެވެ! ކަލޭގެފާނަށް ސަލާމް ހުއްޓެވެ‬ ‫عليك (‬

‫عليك (‬

‫)!‬

‫އޭ ރަސޫލުﷲގެފާނެވެ! ކަލޭގެފާނަށް ސަލާމްހުއްޓެވެ‬

‫އޭ ލޮބުވެތިކަމުގެވެރި ސާހިބާއެވެ! ކަލޭގެފާނަށް ސަލާމްހުއްޓެވެ‬

‫)!‬ ‫)!‬

‫صلوات اهلل عليك (ކީރިތި ﷲ ކަލޭގެފާނަށް ޞަލަވާތް ލައްވާހުއްޓެވެ)!‬ ‫މި ފަދަ ޅެންތަކެވެ‪ .‬ތަފާތު ރާގުތަކަށެވެ‪ .‬އެކި ގޭގެއަށް ދެވޭނީ އެކި‬

‫އިރަށެވެ‪ .‬ބައެއް ގޭގެ އަށް ވަރަށް ދަންވާފަހުންނެވެ‪ .‬ބައެއް ބޭގެއަށް‬ ‫‪.‬ޅެންތައް އަޑުދަށުން ކިޔާ ކުދިން ވެސް އުޅެ އެވެ‬

‫މާއިރާ އެވެ‪ .‬ޒިކުރު އަޑު އަހަން ގޭގެ ކުޑަކުދީން ހޭލައި ތިބޭނެ އެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޒިކުރު ކިޔައި ނިމޭ އިރަށް ކެއުން އޮންނާނެ އެވެ‪ .‬ބައެއް ގޭގޭގައި ސައިވެސް ހުރެދާނެ އެވެ‪ .‬ކޮންމެޔަކަސް ސައިވިއްޔާ ސައި‪ ،‬ކެއުންވިއްޔާ‬ ‫ކެއުން‪ ،‬އެ ހުރި އެއްޗަކަށް ފިސާރި އިންސާފު ކޮށްލާނެއެވެ‪ .‬އެއާ އެކު ހަމަ ކޮންމެ ގެޔަކުންހެން '' ހިތްހަލާލެއް'' ދޭނެ އެވެ‪ .‬ހިތްހަލާލުގެ‬ ‫ގޮތުގައި ދެވޭ އެއްޗަކީ‪ ،‬ޅެންވެރިންގެ ޚިދުމަތަށް ދެވޭ‬

‫ރަމްޒީ ހަދިޔާ އެކެވެ‪.‬‬

‫ފައިސާގެ އަދަދެކެވެ‪ .‬އެހެނީ މި ކަމަކީ އަގެއް ނަގައިގެން‬ ‫‪.‬‬

‫ކުރާކަމެއް ނޫނެވެ‬ ‫ކޮންމެޔަކަސް މި ގޮތުގައި މި ރެޔާއި‪ ،‬އަނެއް ދުވަހާއި އަނެއްރޭން ބައެއް ހޭދަވެދާނެ‬ ‫ތިއްބައި އަނެއްގޭން އައިސް ފޮތް ގެންދަން ފަށައިފާނެ އެވެ‪ .‬މިކަމުން ދޭހަވަނީ ދެން‬

‫އެވެ‪ .‬އޭރު އެއްގޭގައި ޒިކުރު ކިޔާފައި ސައިބޯން‬ ‫ކިޔަންޖެހޭނީ ތިމަންނަމެންގޭގައި ކަމެވެ‪ .‬އެހެން‬ ‫ނުދެވޭނެ ކަމެވެ‬

‫ގެޔަކަށް އޭގެ ކުރިން‬

‫‪.‬‬

‫ހިޔަރަކާތުގެ ހުރިހާކަމެއް ނިމޭނީ ދެފުރާޅު ޖައްސައި ހިޔާކޮށްފައި ހުރިނަމަ ފަންފިޔަފާޅި ގަނޑެއް ވެސް ދޫނުކޮށް ޒިކުރު ކިޔިގެންނެވެ‪ .‬އޮޑި‬ ‫ހަރުގެތަކާއި ހޮޅުއަށިތަކާއި އޮޑި ދޯނި ފަހަރަށްދަންދެނެވެ‪ .‬ބައެއް މީހުން ނަދުރު ޒިކުރު‪ ،‬އޮޑީ ޒިކުރު ފަދަ‬

‫ނަންނަމުގައި ދެ ޒިކުރު ތިން‬

‫ޒިކުރު ވެސް ކިޔުއްވައިފާނެތެވެ ‪ .‬ހިތްހަލާލަށް ލިބޭފައިސާއަކީ‪ ،‬ހިޔަރަކާތް ނިމުމުން‪ ،‬ބައިގެ މެދުގައި އެންމެން އެއްވަރަށް ބެހޭ އެއްޗެކެވެ ‪.‬‬

‫ދިވެހިންގެ ކުރިމަތީގައި ހިޔަރަކާތުގެ ޤަދަރު‬ ‫އިސްވެ ދަންނަވާލެވުނު ''ރާމާމަކުނު ހާދިސާ'' އިން ވެސް‬ ‫އެހެން ނޫންތޯ އެވެ؟ ކަން އެހެން އޮތުމާއެކު‪،‬‬

‫މި ރެޔާ މެދު‬

‫އިހުމީހުންގެ އިޢުތިޤާދު އޮތް ނެތް ގޮތް ސާފުވެވަޑައިގަންނަވާ‬

‫ލިޔުން ނިންމާލުމުގެ ކުރިން އަދި‬

‫އިތުރު ދެ ނުކުތާ އެއް ބަޔާން ކޮށްލާނަމެވެ‪ .‬ޑރ‪.‬‬

‫ޢަލީޖުމުޢާގެ ފަތުވާއާއި‪ ،‬ކިޔުންތެރިޔަކު އެ ލިޔުމަށް ދެއްވާފައިވާ ކޮމެންޓާއި‪ ،‬އުސްތާޛު މުޢީދު އެ‬

‫ކޮމެންޓަށް ދެއްވާފައިވާ ޖަވާބާއި‪ ،‬މި‬

‫ކަންކަން ހަނދާން ކުރަމުންނެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 178‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪ 1953‬ގައި އަލްއަމީރު މުޙަންމަދު އަމީނުގެ ޖުމްހޫރިއްޔާ ނިމި ދިޔުމާގުޅިގެން އޭރު‬ ‫ޝައިޚުލްއިސްލާމު‪ ،‬ފަޟީލަތުއްޝައިޚު‬

‫ހުންނެވި އުއްތަމަފަނޑިޔާރު މަނިކުފާނު‬

‫ޢަބްދުﷲ ޖަލާލުއްދީނުލްއަޒްހަރީ ތޮއްޑުއަށް ފޮނުވައިލެއްވުނެވެ‬

‫‪.‬އަރުވާލެއްވީއެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ރައްކާތެރިކަމުގެ ގޮތުންނެވެ‪.‬‬ ‫ކޮންމެޔަކަސް ހިޔަރަކާތްވިލޭރެއާ ބެހޭގޮތުން އެ މަނިކުފާނު އަތްޕުޅުން ލިޔުއްވާފައި އޮތް ލިޔުމެއް ކިޔާލުމުގެ ނަސީބު އަޅުގަނޑަށް ލިބުނެވެ‪.‬‬ ‫ހަގުކަމުންކަމެއް ނޭނގެ އެވެ‪.‬‬

‫އެ ލިޔުމުގައި ވާގޮތުން އެރެއަކީ ވަރަށް ޚާއްޞަ ވަރަށް މާތްރެ އެކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ އުމުރު‬ ‫އަކުރަށް ގިނަ ވާހަކަތައް ހަނދާންނެއް ނެތެވެ‪ .‬ހަމަގައިމު ވެސް '' ހިޔަރަކާތްވިލޭރެޔަކީ އުޑުތަކުގެ‬ ‫ޖުމުލަ އެ ފޮތުގައި އޮންނާނެ އެވެ‬

‫އަކުރުން‬

‫މަލާއިކަތުންގެ ޢީދުވިލޭރެ އެވެ‪ ''.‬މި‬

‫‪.‬ތޮއްޑޫގައި ޒަމާނުއްސުރެ އެހާ ހައިބަވެތި ކޮށް އެރޭ ފާހަގަ ކުރަނީ އެ‬

‫މަނިކުފާނުގެ މި ފަދަ‬

‫އިޝާރާތްތަކަށް ކަމަށްވެދާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫މިހެން މިކަން އޮއްވައި‪1987 ،‬ވަނަ އަހަރު ރާއްޖޭގެ އޭރުގެ ޢިއްޒަތްތެރި‬

‫ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަލްއުސްތާޛު މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމު‬

‫ކުރެއްވި ތަޤުރީރެއްގައި ހިޔަރަކާތްވިލޭރެއާބެހޭގޮތުން ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވި އެވެ‪ .‬އެ ތަޤުރީރާ ގުޅިގެން ދިވެހިންގެ ތެރޭން ވަރަށް ގިނަ ބަޔަކު‪،‬‬ ‫ހުއްޓައިލި އެވެ‪ .‬އެ މަނިކުފާނުގެ ތަޤުރީރުގައި އެރެޔާ‬

‫ހިޔަރަކާތް ވިލޭރޭ‪ ،‬އެމީހުން ކުރިން ފާހަގަ ކުރަމުން އައިގޮތަށް ފާހަގަ ކުރުން‬

‫ބެހޭގޮތުން ވިދާޅުވި އެއްޗެއް ސީދާ ސާފު ޢިބާރާތުން ދަންނަވާކަށް ހަނދާނެއް ނެތެވެ‬

‫‪.‬ހަމަ ގައިމުވެސް ދިވެހިން އެރޭ ފާހަގަ ކުރަމުން‬

‫އައިގޮތާ މެދު އިންކާރު ކުރެއްވި އެވެ‪ .‬އެކަމަށް އިޢުތިރާޒު ކުރައްވައި ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވި އެވެ‬ ‫ކެރެނީ އެމަނިކުފާނުގެ އެ ތަޤުރީރަށް ފަހު މާލެއަށް ދިމާވި ބޮޑު ހާދިސާއަކާ‪،‬‬

‫‪.‬މި ވާހަކަ މިހާ ބާރުލައި ދަންނަވައިލަން‬

‫އެ ތަޤުރީރާ ގުޅުވައިގެން އޭރު މާލެއާ މުޅިރާއްޖޭގައި ކަހަލަ‬

‫ގޮތަކަށް ވައިގައި ހިފި ވާހަކައެއްގެ ސަބަބުންނެވެ‪ .‬މި ދެންނެވި ހާދިސާއަކީ‪ ،‬މަޝްހޫރު ބޮޑުރާޅު ހާދިސާ އެވެ‪ .‬މާލެއަށް ބޮޑުރާޅު އެރުމުގެ‬ ‫ހާދިސާއެވެ‪ .‬މި ހާދިސާ ހިނގީ‬

‫‪1987‬ވަނަ އަހަރުގެ އެޕްރީލުމަހުގެ ތެރޭގަ އެވެ‪ .‬މީހުން ކިޔައި އުޅުނީ‬

‫މާލެއަށް ބޮޑު ރާޅު އެރީ‬

‫ހިޔަރަކާތްވިލޭރެޔަކީ އޮތް ރެޔެއް ނޫނޭ ރައީސް ވިދާޅުވީމާ‪ ،‬އެހެންވެގެން ކަމަށެވެ‪.‬‬

‫‪Page 179‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ބައެއް ފަޅޯގަހުގައި ފަޅޯ ނާޅަނީ ކީއްވެ؟‬ ‫ލިޔުންތެރިޔާ؛ އާމިނަތު ޝާފިޔާ އާދަމް‬ ‫ފޮނުވީ؛ އަޙުމަދު ސަމީޢު‬ ‫ބައެއް ފަހަރު ގޯތިތެރޭގައި ވަރަށް ރީތިކޮން ހެދިފައި ހުންނަ ފަޅޯ ގަސްގަހުގައިވެސް ފަޅޮލެއް ނާޅާއެވެ‪ .‬ނުވަތަ ފަޅޯ ހަރުނުވެ ވަކިވަރަކަށް‬ ‫ފަޅޯ ބޮޑުވުމަށްފަހު ކުއްލިއަކަށް ވެއްޓިދާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ގަސް ހެދުން‬ ‫ބޭނުންވާ ވަރަށް ކާނާ ނުލިބުމުން ނުވަތަ ގަހަށް‬

‫ދެރަވުމުން ނުވަތަ ގަހަށް‬

‫ބައްޔެއް ޖެހިގެން ނޫނަސް ދިމާވެދާނެ‬

‫މައްސަލައެކެވެ‪ .‬މިކަން މިގޮތަށް ދިމާވާ ސަބަބު ދެނެގަތުމަށްޓަކައި ފަޅޯ ގަސް އުފެދިފައި ވާގޮތުގެ‬ ‫މަޢުލޫމާތު ބޭނުންވެއެވެ ‪.‬‬ ‫ފަޅޯ ގަހުގެ ތިން ވައްތަރެއް ހުރެއެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫‪1‬ފިރިހެން ގަސް‬ ‫‪2‬އަންހެން ގަސް‬ ‫‪3‬އަންހެން ފިރިހެން ގަސް‬ ‫މިތިން ބަޔަށް ގަސް ބަހާލެވިފައި ވަނީ ގަހުގައި އަޅާ މަލުގެ ވައްތަރަށް ބަލާފައެވެ ‪.‬‬ ‫ފިރިހެން ގަސް ކިޔަނީ އެގަހުގައި ހުސް ފިރިހެން މާ އަޅާތީއެވެ‪ .‬މި މާ އިންނާނީ‬

‫އެހެން މަލަށްވުރެ ހިމަދިގުކޮށެވެ‪ .‬ދިގުކޮށް ‪،‬ދިގު‬ ‫ފިރިހެންބައި ) އަދި ވަރަށް ކުޑަ ސްޓިގްމާ‬

‫ތަނޑިއެއްގައި ހުންނަ މިމާތަށް ގަހުގައި ވަރަށް ގިނަވާނެއެވެ‪ .‬މިމަލުގައި ސްޓެމަން (މަލުގެ‬

‫އަކާއި އޯވަރީއެއް (މަލުގެ އަންހެން ބައި ) އިންނާނެ އެވެ‪ .‬ނަމަވެސް އަންހެންބައި މަސައްކަތެއް‬

‫ނުކުރާނެއެވެ‪ .‬މިހެންވީމައި ފިރިހެން‬

‫ގަހުގައި ފަޅޮލެއް ނާޅާނެއެވެ ‪.‬މާއެޅުމަށް ފަހު ހުރިހާ މާތައް ވެރި ހުސްވާނެ އެވެ‪ .‬ބައެއްފަހަރު ފިރިހެން މާބޮޑިއެއްގެ ތެރޭގައި ‪ 1‬ނުވަތަ ‪2‬‬ ‫އަންހެންމާ އުފެދިފައި ހުރެއެވެ‪ .‬މިހެން ވެއްޖެނަމަ އެގަހެއްގައި ‪ 2‬ފަޅޮލެއްވަރު އުފެދިދާނެއެވެ‪.‬‬

‫‪Page 180‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އަންހެން ފަޅޯގަހުގައި އަޅާނީ ހުސް އަންހެން މަލެވެ‪ .‬އަންހެން މަލުގައި އިންނާނީ‬

‫ހަމައެކަނި މަލުގެ‬

‫އަންހެން ބައެވެ‪ .‬އަންހެންމާ އެހެން މާތަކަށްވުރެ ބޮޑުވެފައި ފުލަށް ވައްވާނެއެވެ‪ .‬އަންހެން ގަހެއްގައި ފަޅޯ‬ ‫އަޅާނީ ކައިރި ހިސާބެއްގައި ފިރިހެންމާ އަޅާ ފަޅޯގަހެއް ހުރެއްޖެނަމަ އެވެ‪ .‬ފިރިހެން ގަހުގައިވާ ފިރިހެން‬ ‫މަލަކުން ވަޔާއެކު ނުވަތަ ދިރޭ ސޫފި ފަނިފަކުސައާއިއެކު ޕޮލަން މަލުގެ އަންހެންބަޔަށް ވާސިލުވުމުން ފަޅޯ‬ ‫އުފެދޭނެ އެވެ‪ .‬މިއާއި ޚިލާފަށް ކައިރި ހިސާބެއްގައި ފިރިހެންމާ އަޅާ‬

‫ފަޅޯގަހެއް ނެތްނަމަ އަންހެން‬

‫ފަޅޯގަހުގައިވެސް ފަޅޮލެއް ނާޅާނެއެވެ‪.‬‬ ‫އަންހެން ފިރިހެންގަސް މިގަހުގައި އަޅަނީ އަންހެން ފިރިހެން މަލާއި‪ ،‬ފިރިހެން‬ ‫ފިރިހެންމާ އަންހެން މަލަށްވުރެ ކުޑަވެފައި ފިރިހެން‬

‫މަލެވެ‪ .‬އަންހެން‬

‫މަލަކަށްވުރެ ބޮޑުވާނެއެވެ‪ .‬މިމަލުގައި ފުރިހަމައަށް‬

‫އުފެދިފައިވާ އަންހެންބަޔަކާއި ފިރިހެންބައެއް އިންނާނެއެވެ‪ .‬އަދި އަމިއްލައަށް‬

‫މާޖޯޑުވުމުގެ (ސެލްފް‬

‫ޕޮލިނޭޓް ) ގާބިލުކަން ލިބިގެން ވާތީވެ‪ ،‬މިފަދަ ގަހުގައި އަޅާ ހުރިހައި މަލަކުންވެސް ފަޅޯ އުފެދޭނެއެވެ‪ .‬ގޯތިތެރޭގައި ފަޅޯ ގަހެއް އިންދަން‬ ‫ބޭނުން ނަމަ އަންހެން ފިރިހެން ފަޅޯ ގަހުގައި އަޅާ ބޮޑު‬

‫ރަނގަނޅު ފަޅޮލަކުން އޮށް ނެގުމުން ރަނގަޅުވާނެ އެވެ‪ .‬ބައެއްފަހަރު‬

‫ގަހުގައި ފަޅޯ އެޅުން މަދުވަނީ މާބޮޑަށް ހޫނު ގަދަވެފައި ވައިގެ‬

‫މިކަހަލަ‬

‫ތެތްކަން ދައްވުމުން ނެވެ‪ .‬މިފަދަ މާހަޢުލެއްގައި ގަހުގައި އާދަޔާ ޚިލާފަށް‬

‫ގިނައިން ފިރިހެންމާ ގިނަވެފައި އަންހެން ފިރިހޔެން މަލުގެ އަންހެންބައި ނިކަމެތިވެ‪ ،‬ފިރިހެން މަލަށް ބަދަލުވާނެ އެވެ‪ .‬މިހެން ދިމާވުމުން‬ ‫ގަހުގައި ފަޅޯ އެޅުން މަދުވާނެ އެވެ‪.‬‬

‫ޢީދު ‪،‬ރޯދައަށް ހަނދުބެލުން‬ ‫އާދަމް ޢަބްދުއްރަޙްމާން‪ -‬ހއ‪ .‬އުތީމު (‪ )2006‬ފަތްތޫރަ ‪331‬‬ ‫ކިޔައިއުޅެނީ ޢީދު ރޯދައަށް ހަނދުބެލުމެވެ ‪.‬ފުރަތަމަ އޮންނަނީ ޢީދުގެ ވާހަކައެވެ‪ .‬ރޯދަ އޮންނަނީ ފަހަތުގައެވެ ‪.‬ނަމަވެސް އަހަރުގެ‬ ‫މަސްތަކާއި ދުވަސްތައް ތަރުތީބު ވެފައިއޮންނަ ގޮތުން‬

‫ފުރަތަމަ ހަނދުބަލަންޖެހެނީ ރޯދައަށެވެ‪ .‬ޢީދަށް‬

‫ހަނދުބެލުން އޮންނަނީ‬

‫ފަހުންނެވެ‪.‬‬ ‫ރޯދައަށް ހަނދުބަލާނީ ޝަޢުބާންމަހުގެ ‪ 29‬ވަނަ ދުވަހު އިރުއޮއްސޭއިރުން ފެށިގެންނެވެ‪ .‬ޢީދަށްނަމަ ރަމަޟާންމަހުގެ ‪ 29‬ވަނަ‬ ‫ދުވަހުގެ ހަމަ އެގަޑީގައެވެ‪ .‬ކޮންމެކަމަކީ ނުވަތަ‬

‫ވަރަށްގިނަ ކަންކަމަކީ އެކަމެއް ހިގަމުން އަންނަ ގޮތްތަކަށް‬

‫ޒަމާނާއެކު‬

‫ބަދަލުތަކެއް އަންނަ ކަންކަމެވެ‪ .‬ތަފާތު ސަބަބުތައް މެދުވެރިވާތީއެވެ ‪.‬މިގޮތުގެމަތިން ބަލާއިރު ޢީދު ރޯދައަށް ހަނދުބެލުމުގައިވެސް‬ ‫ކުރިން ކަންކުރަމުން އައިގޮތާ މިހާރުކަން ކުރަމުން އަންނަގޮތަށް މިވަނީ‬

‫ވަރަށްބޮޑެތި އެހާމެގިނަ ބަދަލުތަކެއް އައިސްފައެވެ‪ .‬މި‬

‫މަޒުމޫނުގައި ދަންނަވައިލެވޭތޯ ބަލާނީ ގާތްގަނޑަކަށް މީގެ ފަންސާހަކަށް އަހަރުކުރިން ކަންކުރިގޮތެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ދުށްތަނާ ބައެއް‬ ‫އެހެން ހަރުބޭފުޅުންގެ ފަރާތްޕުޅުން ލިބިފައިވާ މަޢުލޫމާތުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ‬ ‫‪Page 181‬‬

‫ރަށާ އަދި ކައިރި ބައެއް އެހެން‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ރަށްރަށުގައެވެ‪.‬‬ ‫ހަނދުބަލަނީ ރޯދައަށް ކަމަށްވިއަސް ޢީދަށް ކަމަށްވިއަސް މައިގަނޑުގޮތެއްގައި ކަންކުރަނީ ދާދި އެއްގޮތަކަށެވެ‪ .‬ތަފާތު ހުންނަނީ‬ ‫އެމުނާސަބަތާގުޅޭ ބައެއް އެހެން ކަންކަމުގައެވެ‪ .‬އެންމެފުރަތަމަ އޮންނަނީ ހަނދުބަލަން ނުކުތުމަށް ރައްޔިތުންނަށް ގޮވުމެވެ‪ .‬ގޮވާނީ‬ ‫ހަނދުބަލާދުވަހު ހަވީރު ފަސްގަޑިބަޔަށް‬

‫ގުޅިގެން‬

‫ހަނދު ބެލުމަށްޓަކައި ހުޅަނގުފަރާތު އަތިރިމައްޗަށް ނުކުތުމަށެވެ‪ .‬މިގޮވުމާ‬

‫އެންމެހާ ރައްޔިތުން އެގަޑިއަށް ރަށުގެ ހުޅަނގުފަރާތަށް ނިކުމެ ހަދައެވެ ‪.‬ހަނދު ފެންނަންދެން ނުވަތަ ޢިޝާނަމާދު ވަގުތުވަންދެން‬ ‫ހަނދުބެލުމުގެ މަސައްކަތުގައި ދެމިތިބެއެވެ‪ .‬މިތިބޭ ތިބުމުގައި މަޢުރިބް ނަމާދަށް އެއްބަޔަކުދަނީ އަނެއްބަޔަކު‬

‫ހަނދުބަލަން‬

‫ބައިތިއްބާފައެވެ‪ .‬ކުރީދިޔަމީހުން އެނބުރި އައީމާ ދެންތިބި މީހުން ދަނީއެވެ‪ .‬ޢިޝާނަމާދު ފަހުންވެސް ރަށްވަށައިގެން ހިނގާބަޔަކު‬ ‫ތިބެއެވެ ‪.‬އެއީ އެއްވެސް ރަށަކުން އަލިކަމެއް ފެނޭތޯއެވެ‪.‬‬ ‫ހަނދުފެނިއްޖެނަމަ ހަނދުލައްވާނީ (‬

‫ހަނދު ސާބިތުކުރާނީ) ނައިބުމީހާއެވެ‬

‫‪.‬ހަނދު ލެއްވުމުން ސަންގު ފުންމައެވެ‪ .‬އަދި‬

‫މާދަމާއަކީ ކޮންދުވަހެއްކަން ޢާންމުކޮށް އެންގުމަށްޓަކައި ރަށުތެރޭގައި ގޮވައެވެ‪ .‬ރޯދައަށް‬

‫ހަނދުފެނިގެން ނަމަ ގޮވާނީ މާދަމާއަކީ‬

‫ރަމަޟާންމަހުގެ އެއްވަނަ ދުވަސްކަމަށެވެ‪ .‬ނުވަތަ މިއަހަރުގެ މުލަ ރޯދަދުވަސް ކަމުގައެވެ ‪.‬ހަނދުފެނުނީ ޢީދަށްނަމަ ހަމަ މިގޮތަށް‬ ‫މާދަމާއަކީ މިއަހަރުގެ ފިޠުރުޢީދު ދުވަސް ކަމަށެވެ ‪.‬ހަނދު ސާބިތުނުވިނަމަ އެކަން އެންގުމަށްޓަކައިވެސް ގޮވުން އޮވެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު‬ ‫ހަނދު ސާބިތުވުމުން ފުންމާ ސަންގު ފުންމުމެއް ނޯވެއެވެ‪.‬‬ ‫ހަނދުބަލާރޭ ހަނދުބެލުމަށް ނުކުންނަން ގޮވާއިރު އަންގާ ވަރަށްވަރުގަދަ އެންގުމެއް އޮވެއެވެ‪ .‬އެއީ އެރެއަށް އިރުއޮއްސުމަށްފަހު‬ ‫ހަނދު ސާބިތުވެގެންނޫނީ އިރު އެރުމުގެކުރިން އެއްވެސް ގެއަކުން ބަދިގެއަކުން‬

‫އަލިކަމެއް ބޭރަށް ނުނެރުމުގެ އަމުރެވެ‪ .‬ބޭރަށް‬

‫އަލި ނުދެއްކުމަށް އަންގާ އެންގުމެވެ‪ .‬އެފަދަކަމެއް ކޮށްފިމީހަކަށް އަދަބުލިބޭނެކަމަށް ގޮވާގޮވުމެވެ‬

‫‪.‬މި އެންގުން އަންގަންޖެހެނީ‬

‫އެދުވަސްވަރު އެއްވެސް ރަށަކަށް ހަނދު ފެނިއްޖެނަމަ އެހެން ރަށްރަށަށް އެކަން އެންގުމަށްޓަކައި ކުރާ ހަނި‬ ‫އިޝާރާތަކީ ހުޅުއެޅުން ކަމަށްވާތީއެވެ‪ .‬ހުޅުއެޅުމަކީ‬

‫ހަންޏަކީ ނުވަތަ‬

‫ރަށުގެ ވަށައިގެން އަލި ފެންނަ ފަށުގައި ހުންނަ ރަށްރަށް އަލި‬

‫ދެއްކުމަށްޓަކައި ހުޅުފަން ތައްޔާރުކޮށް އޭގައިއަލިފާން ރޯކޮށްގެން މައްޗަށްނަގައި ތިރިކޮށް އަދި ފަރާތްފަރާތަށް ހުޅު ހޫރުމެވެ‪ .‬މީގެ‬ ‫އިތުރަށް އަލިފާންގަނޑުގަނޑު ރޯކޮށްގެން އަލިފާންވެސް އަންދައެވެ‪ .‬މާނައަކީ‬ ‫ފެނޭތޯ ބަލަންތިބޭ މީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކަށް ނުވަތަ‬

‫އެރަށަށް ހަނދުފެނުނީއެވެ ‪.‬މިފަދަ އަލިކަމެއް‬

‫އެނޫންވެސް މީހަކަށް މިފަދަ އަލިކަމެއް ފެނިއްޖެނަމަ ވީހާ އަވަހަކަށް‬

‫އެކަން ރަށުގެ ވެރިންނަށް އަންގަނީއެވެ‪ .‬ރަށްފުށުގެ ދިރިއުޅުމުގެ ގޮތްފޮތާއި އިޖުތިމާޢީ އާދަކާދަ ހުންނަގޮތުން ވެރިންނަށް މިކަން‬ ‫އެނގިލައްވާއިރު ޢާންމުކޮށް ރަށުގެ އެންމެންނަށް ވެސް އޮންނަނީ މިކަން‬

‫އެނގިފައެވެ‪ .‬އެހާތަނުން ރަށުގެ އެންމެން ކުދިބޮޑު‬

‫އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން އަތިރިމައްޗަށް ނިކުމެދާނެއެވެ‪ .‬ހޭލަމޭލަވާން ފަށައިފާނެއެވެ‬

‫‪.‬މީހަކަށް ނިދާފައި އޮވެވުނަސް ހޭލައި‬

‫ނިދިފިލައިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 182‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދެން އޮންނާނީ ވީހާއަވަހަކަށް އެ އަލިކަމެއް ފެނުނު ރަށަކަށް ދަތުރެއް‬

‫ފުރުވުމެވެ‪ .‬މިގޮތަށްކުރާ ދަތުރުތައް ބައެއްފަހަރަށް‬ ‫ފަލިޖަހާފައިވެސް ދަތުރުކުރަން‬

‫ކުރަންޖެހެނީ ގަދަ ވިއްސާރައާ ބާރުވައިގެ ތެރޭގައެވެ‪ .‬ހަމަ މިފަދައިން ވައިރޯޅި ހިނދިފައިވާތީ‬

‫ޖެހެއެވެ‪ .‬ކޮންމެ މޫސުމަކަށްވިޔަސް ދަތުރުފުރުވާނީ އެމޫސުމަކަށް އެންމެ ރަގަޅު ކެޔޮޅަކު (ނެތްވަކު) ގެ ވެރިކަމުގައި އެކަށީގެންވާ‬ ‫ފަޅުވެރިން ލާފައެވެ‪ .‬ރަށުގައިހުރި އެންމެ ރަގަޅު ދޯންޏެއްގައެވެ‪ .‬ދޯންޏަކީ ހަރުގޭގައި ހުރި ދޯންޏެއްކަމަށް ވިޔަސް‬ ‫ދޯނި ބާލައި ދަތުރަށް‬

‫ތައްޔާރުކޮށްލާނެއެވެ‪ .‬ރައްޔިތުންގެ‬

‫އިސާހިތަކު‬

‫ތެރެއިން ކޮންމެ މީހަކުވެސް ހުންނާނީ ދަތުރުދާން ތައްޔާރަށެވެ‬

‫އެހެންކަމުން ވެރިން އެމީހެއްގެ ނަންގޮވާއިރު ހުންނާނީ ދޯންޏަށް އަރާ‬

‫‪.‬‬

‫ދޯނީގައެވެ‪ .‬ބަސްބުނާހާ ހިނދުން ފުރައިފާނެއެވެ‪.‬‬

‫އެދުވަސްވަރު އެއްރަށުން އަނެއްރަށަށް ހަނދާބެހޭ ޚަބަރުދީ‪ ،‬ގެނެސް ހަދަނީ މިގޮތުގެ މަތިން ދަތުރުކޮށްގެންނެވެ‪ .‬މިގޮތަށް ޚަބަރު‬ ‫ސާފުކުރެވެނީވެސް އަލިފެންނަ ހިސާބުގެ ރަށަކަށް ހަނދުފެނި އެރަށަކުން އެދައްކާ އަލިކަމެއް ފެނުނިއްޔާއެވެ‪ .‬ހަނދާބެހޭ ޚަބަރު‬ ‫ގެންނަންކުރާ ދަތުރުތައް އެކި ސަބަބު މެދުވެރިވެގެން ބައެއްފަހަރު ވަރަށް‬ ‫ތިބެންޖެހުމުން ވަރަށް‬

‫ލަސްވާގޮތްވެއެވެ‪ .‬ވެގެންއުޅޭގޮތެއް ނޭގިފާ ގިނައިރު‬ ‫ފޯރިވެސް ހުންނާނެއެވެ‪ .‬ދެކެވޭނީ‬

‫ތަފާތު ވާހަކަތައް ދެކެވޭނެއެވެ‪ .‬ދެކެވޭ ވާހަކަތައް އެހާމަޖާވެފައި‬

‫ހައްތަހާވެސް ހަނދާބެހޭ ވާހަކައާއި ދަތުރާބެހޭ ވާހަކައެވެ‪ .‬ބައެއް އޮޑިވެރިން ދަތުރު ފުރުވި ދޯނި‬ ‫މާބާރަށް ދުވާނެ ވާހަކައާ ކަނޑަށް މާގަދަވާނެ‬

‫ވާހަކަ ދައްކާނެއެވެ‪ .‬ފަލީގެ ދަތުރެއްނަމަ ރަށުގައިތިބޭ ނޫކަށިފުރައިގެ‬

‫ފިރިހެން ކުދިން ދައްކާނީ ފަލިޖަހަން ލީމީހުންނަށް ފަލިނުޖެހޭ‬ ‫ރެއެއްނަމަ ވަގުތު ގެއްލުމުގެ ކުރިން ހާރުކާނެއެވެ‪ .‬ޢީދަށް‬

‫ޒުވާން‬

‫ވާހަކައެވެ‪ ..‬މިއަޑު އަހަން ނުވަތަ އިވުމަށް ބޭނުންވާނެ ބަޔަކު‬

‫އެތަނުގައި ތިބޭނެއަތީއެވެ‪ .‬ކެޔޮޅުމީހާ ދަތުރުކުރާނެ ގޮތަށް ފާޑުކިޔާނެ ކެޔޮޅުންވެސް‬ ‫ކަމަށް ހަނދާންވެއެވެ‪ .‬މިގޮތަށް‬

‫ގޯސްކުރާނެއެވެ‪ .‬އޭނާގެ ދޯނި‬

‫ހަނދުބަލާ‬

‫ރަށުގައި ތިބެއެވެ‪ .‬ރޯދައަށް‬

‫ހަނދުބަލާ ރެއެއް ނަމަވެސް ވާނެގޮތެއް ނޭގޭތީ ގިނަމީހުން ހާރުކާ‬

‫ހަނދުގެ ޚަބަރު ސާފުކުރާ އަހަރުތަކުގައިވެސް ބައެއްފަހަރު މެންދުރާ ދާދި‬

‫ކައިރިވާފަހުން‬

‫ޢީދުނަމާދު ކުރަންޖެހެއެވެ‪ .‬ބައެއް އަހަރު އަހަރަށް ޢީދުލިބެނީ ވަގުތު ފާއިތުވާ ފަހުންނެވެ‪ .‬އެއީ ޚަބަރު ނުދެވޭ ހިސާބު‬ ‫ހަނދުފެނިފައި މާފަހުން އެކަން އެނގޭގޮތް ވާތީއެވެ‪ .‬އެރަށުން ބަޔަކު އައުމުން ނުވަތަ‬

‫ރަށަކަށް‬

‫އެރަށުން ބަޔަކު ދިޔުމުންނެވެ‪ .‬މިގޮތަށް‬

‫ބައެއް އަހަރު އަހަރަށް ޛުލްޙިއްޖާ މަސް ހާތާނގައި މުލަރޯދަހިފަން ޖެހިފައިވެސް އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬މިހެން ދިމާވަނީ ދެކުނުގެ ތިން‬ ‫އަތޮޅުންކުރެ އަތޮޅަކަށް ހަމައެކަނި ހަނދު ފެންނަ ފަހަރުއެވެ‪ .‬ހުވަދޫ ކަނޑުގެ ދެކުނުގައިތިބޭ މީހުންގެ މާލެ ދަތުރުކުރުން ހުންނަ‬ ‫ގޮތުންނެވެ‪ .‬އަދި އަޅުގަނޑުމެންގެ ހިސާބު‬

‫މީހުންނަށްވެސް މާލެދަތުރުކުރެވޭލެއް ލަސްވެފައި ދޭތެރެ ދުރުކަމުންނެވެ‬

‫ޚަބަރު ގެންނަންކުރާ ދަތުރުތައް އެކި ސަބަބު މެދުވެރިވެގެން‬

‫‪.‬ހަނދާބެހޭ‬

‫ބައެއްފަހަރު ލަސްވާ ވާހަކަ ކުރިންވާނީ ދެންނެވިފައެވެ‪ .‬އެގޮތުން‬

‫މެދުވެރިވާ ބައެއްސަބަބު ދަންނަވާލުމަކީ ބޭނުންތެރި ކަމެއްކަމަށް ދެކެމެވެ‪.‬‬ ‫ބައެއްފަހަރު އެއައްޔެއް ފެނުނު ރަށަކަށް ދާއިރު ރަށުގެ އެންމެން ތިބެނީ ނިދާފައެވެ ‪.‬އެއްވެސް މީހަކާ ބައްދަލުވާނެ ގޮތެއް ނުވީމާ‬ ‫ދެންދާނީ ކަތީބަށް ނަންގަންނާށެވެ‪ .‬ކަތީބު ނިދިކުރައްވާފައި އޮއްވާ ގޮސް ނަންގަނެގެން ކަތީބު‬ ‫‪Page 183‬‬

‫ތެދުވަންނަފާއި ގޮސް ހަނދާބެހޭ‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެއްވެސް ޚަބަރެއް އެރަށަށް ލިބިފައިނުވާ ވާހަކަ ބުނުއްވަފާނެއެވެ‪ .‬އެހެންނަމަވެސް އެކަމެއް ހިނގިގޮތެއް ސާފުކުރެއްވުމަށް ކަތީބު‬ ‫ނުކުންނަވާފާނެއެވެ‪ .‬އެކިފަހަރު އެކި ގެއަށް‬

‫ދުރުވެ އެކި މީހުންނާ ތަފާތު ސުވާލުކުރައްވަމުން ދަނިކޮށް‬

‫ފުޅިބައްތިއެއް ހިފައިގެން އުޅުނުކަން އެނގިލައްވަފާނެއެވެ‪ .‬ދެން‬

‫ދުރުވަނީ އެދިމާއަށެވެ‪ .‬ދުރުވެ ޚަބަރު އައްސަވާލެއްވުމުން އެއީ‬

‫މީހަކު ބަނޑުގައި ރިއްސާތީ އަހިފަތެއް ހޯދަންދިޔައިރު ގެންދިޔަ ބައްތިއެއްކަމަށް ‪،‬‬ ‫ކަމަށްވެސް ނަންގަންނާނެއެވެ‬

‫ކޮންމެވެސް މީހަކު‬

‫‪.‬މިކަންކަން ސާފުވަނީ އެތައް އިރަކުންނެވެ‪.‬‬

‫ގެންގުޅުނީ ވަރަށްބޮޑަށް ނިވާކޮށްގެން‬

‫ސާފުވީމާ ނޫނީ ދިޔަ ދޯންޏެއް‬

‫ނުފުރާނެއެވެ‪.‬‬

‫އެހެންވީމާ ދަތުރު ލަސްނުވެ ހުންނާނެތޯއެވެ‪ .‬އަދި ބައެއްފަހަރު ހުޅުއެޅީ މިވެނި ރަށަކުން އަލިދެއްކީމާ ކަމަށާ އެރަށަށް ދިޔަދޯނި‬ ‫މެދުވެރިވެއެވެ‪ .‬ކޮންމެ އަކަސް މިއުނދަގުލުގެ ތެރެއިން‬

‫އަދި ނާންނަކަމަށް ބުނެފާނެއެވެ‪ .‬މިހެންގޮސް ތަފާތު އެތައް ސަބަބު‬

‫ހަނދު ހޯދައިގެން ރޯދަ ހިފާ ޢީދުކޮށްފައިވަނީ ކުރު މުއްދަތެއްގައެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ޢީދު ފުނިޖެހުމާ ޢީދު ފުނި ރޯކުރުން‬ ‫ވަކި ނަޒަރަކުން ބަލާއިރު ޢީދު ފުންޏާ‬

‫ހަނދުބެލުމާ ގުޅުމެއް ނެތްކަމަށް ބެލިދާނެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު ޢީދު ފުންޏާ ޢީދާ ގުޅެއެވެ‪.‬‬

‫ޢީދުފުނި ރޯކުރަނީ ހަނދު ފެނުނަސް ނުފެނުނަސް ޢީދުވިލޭރޭ ފަތިހުއެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރަކީ‬

‫މިޒަމާނުގަހެން ފާޚާނާ ބޭނުންކުރާ‬

‫ދުވަސްވަރެއްނޫނެވެ‪ .‬ފާޚާނާއެއް ނުވެސްހުރެއެވެ ‪.‬ގިފިލި ހުންނަނީވެސް ވަރަށްމަދު ގެއެއްގައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ކޮންމެ މީހަކުވެސް‬ ‫ފަތިހު ހޭލުމާއެކު އެންމެފުރަތަމަވެސް ދާނީ އަތިރިމައްޗަށެވެ‪ .‬އެދާއިރު ރަށެއްގައި ޢީދުފުނި ރޯކޮށްފައި ހުރެއްޖެނަމަ އޭގެމާނައަކީ‬ ‫އެރަށަށް ޢީދުވީއެވެ‪ .‬ތިމާގެ ރަށަށް‬

‫ހަނދުނުފެނުމާއެކު ޢީދުނުވެ އޮންނަރޭ ފަތިހު ޢީދުފުނީ ރޯކޮށްފައި ހުއްޓާ ފެނިއްޖެނަމަ‬

‫ހަނދުގެ ޚަބަރު ހޯދުމަށް ކުރާ ދަތުރު ހަމަ އެފަދައިން އެ ޢީދުފުނި ހުރިރަށަކަށް ކުރާނެއެވެ‪ .‬މިހިސާބުން ޢީދުފުންޏާ ހަނދުބެލުމާ‬ ‫ގުޅުންހުރި ކަމަށް ފެންނާތީ މިވާހަކަވެސް ދަންނަވާލީއެވެ‪.‬‬ ‫ދެންއޮތީ ޢީދުފުނި ޖަހާގޮތެވެ‪ .‬ޢީދުފުނި ޖެހުމަށްޓަކައި ފުރަތަމަ ޖަހަނީ‬ ‫ވެއްޓިފައި ހުންނަ ތެދު‬

‫މައިގަނޑެކެވެ‪ .‬އެންމެގިނައިން ބޭނުންކުރަނީ ކުރި‬

‫ދިވެހި ރުކެކެވެ‪ .‬މައިގަނޑުގެ ވަށައިގެން ފަލަ ރޯ އޮނުބުރި ތަކެއް ޖަހާފައި‬

‫ފަންބަރިއެކެވެ‪ .‬މިގޮތަށް އެތައް އޮނުބަރިތަކަކާ‬

‫އޭގެ ވަށައިގެން ހިކި‬

‫ފަންބަރިތަކެއް ޖަހާއިރު ޢީދުފުނީގެ ބުޑުދޮށުގެ ފަލަމިން ގާތްގަނޑަކަށް‬

‫މާލޭގެ‬

‫މުންނާރަށް ވުރެ ހިމައެއްނުވާނެއެވެ‪ .‬މަތިކުރި ހުންނާނީ ހިމަކޮށެވެ‪ .‬ޢީދު ފުނީގެ އުސްމިނުގައި ވިއްސަކަށް ފޫޓް ހުންނާނެ ކަމަށް‬ ‫ލަފާކުރެވެއެވެ‪ .‬ޢީދުފުނި ރޯކޮށްލާނީ އެންމެމަތީ ކުންނުގައެވެ‪ .‬އަނދަމުން‬ ‫ފަޅައިގެންދާ އަޑު ހީވާނީ‬

‫ތިރިއަށް ފޭބިވަރަކަށް އޮނުބަދަތަކަށް ހޫނުވުމުން‬

‫ބަޑިއެއްޖަހާހެންނެވެ‪ .‬ވަރަށް އަޑުގަދަވާނެއެވެ‪ .‬ގިނަ ބަޑިޖެހިވަރަކަށް‬

‫ކުދިންތިބޭނީ ޖަހާބަޑީގެ އަދަދު ގުނާށެވެ‪ .‬އެކި‬

‫އަހަރު ތަފާތު އަދަދަށް ބަޑިޖަހާތީ އެންމެ ގިނައިން ބަޑިޖެހި އަހަރުގެ‬

‫ދައްކަމުން ގުނަމުން ދެއެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރަށް ސަތޭކަ‪ ،‬ސަތޭކަ‬

‫ވާހަކަ‬

‫ފަންސާސް ބަޑިޖަހައެވެ‪ .‬ހުރިހަ ކުދިންނާ ބައެއް ބޮޑެތި‬

‫މީހުންވެސް ޢީދުފުނި އަންދަން ނިކުމެއެވެ‪ .‬ބަޑިޖަހާ އަޑަށް ގޭގޭގައި ތިބޭ މީހުންވެސް‬ ‫‪Page 184‬‬

‫މަޖާބޮޑުވާނެއެވެ‪ .‬ބައެއް‬

‫ކުޅިބަލަން އައިސް އުޅެއެވެ‪ .‬ޢީދު ފުނި‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޖަހަނީ އިމާރާތްތަކާ ވާހާ ދުރެއްގައި ވައިވަރު ހުންނަގޮތުން ރައްކައުތެރި ކަމަށް ފެންނަ‬

‫ދިމާއެއްގައެވެ‪ .‬ވީހާ ގޮނޑުދޮށެއްގައި‬

‫ކިރިޔާ ރާޅުނާރާ ހިސާބުގައެވެ‪ .‬ޢީދު ފުންޏަކީ ހުރިހާ ރަށެއްގައި ޖަހާ އެއްޗެއްނޫނެވެ‪.‬‬

‫ތިރީސް ހަރުބަސް‬ ‫ތަރުޖަމާ‪ :‬ޢަބްދުލްމުޢީދު ޙަސަން‬ ‫‪ .1‬ދާންވީ ކޮން މަގަކުންކަން ނޭގޭ މީހަކަށް ކޮންމެ‬ ‫މަގެއް ވެސް ވަރިހަމަވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .2‬މަންމަ މަރުވަންދެން ކޮންމެ މީހަކު ކުއްޖެއްގެ‬ ‫ގޮތުގައި ހުރެއެވެ‪ .‬މަންމަ މަރުވެއްޖެނަމަ‪،‬‬ ‫ވަގުތުން އޭނާ މުސްކުޅިވެދެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .3‬ފަހަތުން އައިސް ތިބާގެ ގައިގައި ޖަހައިފިނަމަ‪،‬‬ ‫ތިބާ ހުރީ އެއުރެންނަށްވުރެ މާ ކުރީގައިކަން‬ ‫ދަންނާށެވެ!‬ ‫‪ .4‬ޙައްޤުގެ ބަސް ގަދަކަން ހޯދާނީ‪ ،‬ރިވެތިކޮށް‬ ‫ދައްކާ ވާހަކައިންނެވެ‪.‬‬ ‫‪ .5‬އަހަރެމެން އެންމެންނަކީ ހަނދު ފަދަ ބަޔެކެވެ‪.‬‬ ‫އެހެނީ‪ ،‬އަހަރެމެންކުރެ ކޮންމެ މީހެއްގެ އަނދިރި ފަރާތެއް ވެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .6‬ގޮން ޖެހުމުގެ ސަބަބުން ނެތިގެން ދާނެ އެއްޗެއް ނެތް މީހަކަށް ގޮން ޖަހަން ނޫޅޭށެވެ‪.‬‬ ‫‪ .7‬ނުރޯ ލޮލަކަށް‪ ،‬ޙަޤީޤަތުގައި އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުފެންނާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .8‬ބަލިވާ މީހާ ހިނިތުން ވެއްޖެނަމަ‪ ،‬މޮޅުވުމުގެ ފޮނިކަން‪ ،‬މޮޅުވާ މީހާއަށް ގެއްލޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .9‬ވާތް ނެތްނަމަ ކަނާތުން ލިބޭނެ ފައިދާއެއް ނެތެވެ‪.‬‬ ‫‪ .10‬ހިނިތުންވުމަކީ‪ ،‬އަކުރަކާ ނުލައި ދޭހަވާ ކަލިމައެކެވެ‪.‬‬ ‫‪ .11‬މަޤާމު ދޫކޮށްފައި ދާން ޖެހޭ ދުވަހު ތިބާ ދެކެ އެހެން މީހުން ލޯބިވާނެ ފަދައިން މަސައްކަތްކުރާށެވެ‪.‬‬ ‫‪ .12‬ތިބާގެ އަނބިމީހާ މިހާރު އިޚުތިޔާރުކުރާ ތަކެއްޗަށް ފާޑު ނުކިޔާށެވެ! އޭނާ ވަނީ އޭގެ ކުރިން ތިބާ އިޚުތިޔާރުކޮށްފައެވެ!‬ ‫‪ .13‬ހިތާމައިގެ ދޫނިތައް‪ ،‬ތިބާގެ ބޯމަތީގައި އުދުހުން‪ ،‬ތިބާއަށް މަނާނުކުރެވޭނެއެވެ ‪.‬ނަމަވެސް‪ ،‬އެ ދޫނިތައް ތިބާގެ ބޮލު‬ ‫ތެރޭގައި ހާލި ހެދުން‪ ،‬ތިބާއަށް މަނާކުރެވިދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .14‬ކަނޑި އުރައިން ދަމައިގެން ހުރެ‪ ،‬މިނިކާ ވަގާ ރައްޓެހިވާށެވެ!‬ ‫‪ .15‬މާތް މީހުންގެ ކުށް ހޯދަން މަސައްކަތް ކުރުމަކީ‪ ،‬ގޮތް ކުޑަ މީހުން އުފާވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 185‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪ .16‬ރުޅި އަންނަ ކޮންމެ ފަހަރަކު‪ ،‬މުސްކުޅިކަމާ ގާތަށް ފިޔަވަޅެއް އެޅެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .17‬ވާހަކަ ދެއްކުމަކީ ފަންނެއް ކަމުގައިވާ ފަދައިން ދައްކާ ވާހަކަ އަޑުއެހުމަކީ ވެސް ފަންނެކެވެ‪.‬‬ ‫‪ .18‬ވިހާއިރު ފިރުކޭ މީހާ‪ ،‬ދުވަހަކު ވެސް ނުއުދުހޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .19‬މާޒީވެ ދިޔަ ދުވަސްތައް ދެކެ މީހުން ލޯބިވަނީ‪ ،‬މާޒީވެފައި ވާތީއެވެ‪ .‬އެދުވަސްތައް އެނބުރި އަތުވެއްޖެނަމަ‪ ،‬އެއުރެން‬ ‫އެ ދުވަސްތަކަށް ނަފުރަތުކުރާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .20‬އެހެން މީހުންނީ ކުޑަކުދިންކަން އިޙުސާސްކުރުވާ ބޮޑެތި މީހުން އުޅެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ޙަޤީޤީ ބޮޑެތި މީހުންނަކީ‪ ،‬އެހެން‬ ‫މީހުންނީ ވެސް ބޮޑެތި މީހުންކަން އިޙުސާސްކުރުވައިދޭ މީހުންނެވެ‪.‬‬ ‫‪ .21‬ދެމީދާ ފަހާ ބުޅަލަކަށް އެންމެ މީދަލެއް ވެސް ނުހިފޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .22‬ދެ ދޫނި ފަހަތުން ދުވާ މީހަކަށް އެންމެ ދޫންޏެއް ވެސް ނުހިފޭނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .23‬އަންހެނުންނީ‪ ،‬މުޖުތަމަޢުގެ އެއްބަޔެވެ‪ .‬އަނެއްބައި ވިހައި ތަރުބިއްޔަތު ކުރަނީ ވެސް އަންހެނުންނެވެ‪.‬‬ ‫‪ .24‬ކޮންމެ ބަހަކަށް ކަންފަތެއް ވެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .25‬މީހަކު މައްޗަށް އަރައިގެންދާ ވަރަކަށް‪ ،‬އޭނާގެ ވަށައިގެން ޖަމާވާ ވިލާތަކާއި އުނދަގޫތައް ގިނަވާނެއެވެ‪.‬‬ ‫‪ .26‬ޖާހިލަކާ ޖަދަލު ނުކުރާށެވެ! ތިބާ އެކަން ކުރާއިރު‪ ،‬އެހެން މީހުންނަށް ހީވާނީ‪ ،‬ޖާހިލަކީ ތިބާ ކަމުގައެވެ‪.‬‬ ‫‪ .27‬ޕްލޭން ކުރުމުގައި ނާކާމިޔަބު ވުމަކީ‪ ،‬ނާކާމިޔާބުވުމަށް ޕްލޭންކުރުވާ ކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫‪ .28‬މައްސަލައެއް ޙައްލުކުރާނެ އެތައް ސަތޭކަ ގޮތެއް ފިނޑިއަކަށް އެނގިދާނެއެވެ‪ .‬އެކަމަކު އޭގެ ތެރެއިން އޭނާ‬ ‫އިޚުތިޔާރުކުރާނީ އެންމެ ގޮތެކެވެ‪ .‬އެއީ ރެކުމެވެ‪.‬‬ ‫‪ .29‬ތިބާގެ ކުރިމަތީގައި މަގު ބަންދުކުރާ ދޮރު‪ ،‬މަރުތޭލުން ޖަހާ ފަޅާލުމަށްވުރެ‪ ،‬ހިނިތުންވުމަކުން ޖަހާ އެ ދޮރު‬ ‫ކުދިކުދިކޮށްލުން މާ ރަނގަޅެވެ‪.‬‬ ‫‪ .30‬ގިނިކާ މާދޫނި ލަޝްކަރެއްގެ ވެރިޔަކަށް ހުރުމަށްވުރެ‪ ،‬ސިންގާ ލަޝްކަރެއްގެ ފަރުދަކަށް ހުރުން މާ ރަނގަޅެވެ‪.‬‬

‫‪Page 186‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފުވައްމުލަކުގައި ފުޅަގިނެގުން‬ ‫ފާރޫޤު އަޙުމަދު ‪ /‬ސަމާ‬ ‫ފަންވަތް ކުރަހަން ވަޅީން ހޭޅިމަގުން ދޭކުދިން ‪ /‬ދޭދޭ ތޮޅި ދެމަފިރިން ޅަދޮޅުވެޔޭ‬ ‫މުސްކުޅީން‪.‬‬ ‫ބޯށީގަހުގެ ހިޔަލުގާ މަޑީފަތުގެން ސީލަރާ ‪ /‬އަޑުއިވެޔޭ ތިބެ ގޮވާ ޅިޔަނާހޭ‬ ‫ވަޅީކޮބާ‪.‬‬ ‫ހުޅައްމަހޯ ލަބާލަޔޯ ކަންނާލޯ ފުމެބަލަޔޯ ‪ /‬ހޯރަ ތިރިވެ ކާބަލަޔޯ ރާޅާ ކާބަލަޔޯ‪.‬‬ ‫ހާލިނަގާ ބޯވެދޭ ކާލި ދެއަތަކަށް ކެނޑޭ ‪ /‬ރާއަމަތިންގޮސް ވެރޭ‬ ‫ލާތޮޅިގޮނޑުދޮށްފުރޭ‪.‬‬ ‫ތިބެގެން އެކިވަރުވަރުން އަންހެނުނާފިރިހެނުން ‪ /‬ވިނަފަށުނާއި ގޮނޑުދޮށުން‬ ‫ދުވެނަގަމުންދޭހެމުން‪.‬‬ ‫އާދެ! ފުވައްމުލަކަށް ހުޅަނގު މޫސުމާއި އިރުވާއި މޫސމުގައިވެސް ފުޅަނގި އަރައެވެ‪.‬‬ ‫ފުޅަނގި އަރަނީ ބައެއްދުވަސަވަރު ވަރަށް ގިނައިންނެވެ ‪.‬ބައެއް ދުވަސަވަރު ވަރަށް މަދުންނެވެ‪ .‬އެންމެ ގިނައިން ފުނޅަގި އަރާކަމަށް‬ ‫އަތަ ހިތަ ދެނަކަތުގައި ހުޅަނގު މޫސުމުގައެވެ‪ .‬ފުޅަނގި އަރަނީ‬

‫ދެގޮތަކަށެވެ‪ .‬އެއީ ކަނޑުންފެށިގެން މަތިން އުދުހިފައި އައިސް ރަށަށް‬

‫އެރުމާއި‪ ،‬ކަނޑުންފެށިގެން މޫދުގައި ދުވަމުން އައިސް ގޮނޑު ދޮށަށް އެރުމާ‬ ‫ވިއަސް ފުޅަނގި‬

‫ވަނީ‬

‫ދެގޮތެވެ‪ .‬މިއިން ކޮންމެ ގޮތަކަށް ފުޅަނގި އެރި ކަމުގައި‬

‫ނަގަން ގޮސް ތިބޭ މީހުން އެކަމަށް ތައްޔާރުވެ ސަމާލުވެ ތިބޭނެއެވެ‪ .‬ވީހާ‬

‫ގިނައެއްކޮށް ފުޅަނގި ނެގުމަށްޓަކައި‬

‫ފިރިހެނުންނާއި‪ ،‬އަންހެނުން ހަރަކާތްތެރިވެ‪ ،‬އަދި ބައެއްފަހަރު މޫދަށް އެރި ވަރަށް ފޯރިއާއެކީ ފުޅަނގި ނަގަމުން ގެންދެއެވެ ‪.‬‬ ‫ފުޅަނގިމަހަކީ ގަރުދިޔަ ކެއްކުމަށް ވަރަށް މަޝްހޫރު ވަރަށް މީރު މަހެކެވެ‪.‬‬

‫މިމަހަކީ ހިއްކައިގެންވެސް ބޭނުންކުރެވޭ މަހެކެވެ‪ .‬މީގެބޮޑު‬

‫މިނަކީ ގާތްގަނޑަކަށް ‪ 6‬ނުވަތަ ‪ 8‬އިންޗި ވަރެވެ‪ .‬މިމަހުގެ ވަރަށް ދިގު ދެފިޔަފަތްހުރެއެވެ‬ ‫މައްޗަށް ‪ 3000‬އިން ފެށިގެން‬

‫‪5000‬އާއި ހަމަޔަށްވެސް ފުޅަނގި ނެގެއެވެ‪ .‬އެއީ އަތިރި މަތީގައި މީހުންގިނަ‬

‫މައްޗަށް ނެގޭވަރެވެ‪ .‬މިއަކީ އެއްވެސް ވަކި‬

‫ދުވަސްދުވަހު މީހެއްގެ‬

‫މިންގަނޑެއްގެ މައްޗަށް ބަޔާން ކުރެވެން އޮންނަ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ފުޅަނގި‬

‫ބައެއް ދުވަސްދުވަހު އަމުދުން ފުޅަނގި ނާރާވެސް ދެއެވެ‬ ‫‪Page 187‬‬

‫‪.‬ގިނައިންފުޅަނގި އަރާ ދުވަސްވަރު މީހެއްގެ‬ ‫މޫސުމުގައިވެސް‬

‫‪.‬އަދި އިރުވައި މޫސުމުގައިވެސް ފުޅަނގި އަރާފާނެއެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އިހުޒަމާނުގައި ހުޅަނގު ވުމުން ފުޅަނތްގަށް ފަންޑިތަ ހެދުމަކީ ކޮންމެހެންވެސް ކުރަންޖެހޭ‬

‫ކަމެކެވެ‪ .‬މިގޮތުން ހަދާ އެންމެ މުހިންމު‬

‫ފަންޑިތައަކީ ރަށުގެ ދެސްވަޅުތައްމަތީ ދެފަސް ބެދުނު ހިސާބުގައި ފުޅަނގި ވަޅުލައިގެން ހަދާ‬

‫ފަންޑިތައެވެ‪ .‬މިފަންޑިތަ ހަދަނީ އެވަގުތަކު‬

‫ރަށަށް ފަންޑިތަހަދާ މީހެކެވެ ‪.‬މިގޮތުން ކަރިއްޔާ މުޙައްމަދުދީދީ ރަށަށް ފަނޑިތަ ހައްދަވަން ޖެހުނު‬ ‫މަސްގަރުދިޔަ ތަދުވެފައި ވަނިކޮށް‬

‫އަހަރަކު މަސްވެރިކަން ވަރަށް ދެރަވެ‪،‬‬

‫ކަރިއްޔާ އޮޑި އެހެލަން ޖެހުނެވެ‪ .‬އެދުވަހު އޮޑި އެހެލަން ނިކުތީ‬

‫އެމީހުންނަކަށް އެދުވަހު އޮޑި އެހެލެވޭ‬

‫ވަރަށްވެސް މަދު މީސްކޮޅެކެވެ‪.‬‬

‫ގޮތެއް ނުވިއެވެ‪ .‬ރަށުގެ ގިނަ ރައްޔިތުން ނުނިކުތީ މަސް ނެތުމުގެ ސަބަބުން‪،‬‬

‫ނުކެވި‬

‫ބަނޑުހައިވެގެންކަން މުޙައްމަދުދީދީއަށް އެނގިވަޑައިގަތުމުން ވިދާޅުވިކަމަށް ވަނީ ފަހުދުވަހު އޮޑި އެހެލާދީފައި‪ ،‬ހުޅަނގުފަރާތު އަތިރިމައްޗަށް‬ ‫ޚަބަރު ބަލަން މީހުން ދިއުމަށެވެ‪ .‬އަނެއްދުވަހު އޮޑި އެހެލާފައި އަތިރިމައްޗަށް ފޭބިއިރު‪ ،‬ފުޅަނގިތައް މަތިންނާއި‪ ،‬ކަނޑުން އެކީ އެކައްޗަކަށް‬ ‫އަރަމުންދަނީއެވެ‪ .‬އެދުވަހު މީސްތަކުން ފުޅަނގި ނަގަމުންގޮސް‬

‫އިރު އޮއްސި އަނދިރިވުމުންވެސް މެދުނުކެނޑި ރޭގަނޑުވެސް ފުޅަނގި‬

‫އަރަމުން ދިޔައެވެ‪ .‬މީހުން އަތިރިމަތީ ހޭޅިފަށުގައި އުނދުންޖަހައިގެން ރޭގަނޑު ފުޅަނގި ކައްކަމުން‪ ،‬ހިއްކަމުން‪ ،‬ނަގަމުން މިގޮތަށް ތިންރޭ‬ ‫ތިންދުވާ ވަންދެން ހުއްޓާނުލާ ފުޅަނގި އެރިކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬މީހުން އެތައް ބައިވަރު‬

‫ފުޅަނގިތަކެއް ނަގައި‪ ،‬ހިއްކާ ރައްކާކުރިކަމަށް ވެއެވެ‪.‬‬

‫ގެއެއްގެ މައްޗަށް ‪12‬ބަސްތާ ‪ 10‬ބަސްތާ ފުޅަނގި ހިއްކާފައި ހުރިކަމަށްވެސް ވެއެވެ‪.‬‬ ‫އަލްފާޟިލު ވާރުގޭ މުޙައްމަދު ޢަލިދީދީ ވިދާޅުވިގޮތުން އޭރު އޭނާ ވަރަށް ކުޑައެވެ ‪.‬އޭނާ ވިދާޅުވަނީ އެބޭފުޅުންގެ ގޭގައިވެސް ހިއްކި ފުޅަނގި‬ ‫‪ 20‬ބަސްތާ އޮތްކަމަށެވެ‪.‬‬ ‫އިހުޒަމާނުގައި ފުޅަނގި އެރުމުގެ‬

‫އިންތިޒާރުގައި އަތިރިމަތީގައި ތިބޭއިރު ހުޅަނގުންޖެހޭ ފިނިވައިގާ‬

‫ބޯށިގަހުގެ ހިޔަލުގައި ތިބެގެން އެކިކަހަލަ ކުޅިވަރުތައް ކުޅުމާއި‪،‬‬ ‫ފަންވަތުގައްޔާއި‪ ،‬މަގޫފަތުގައި‬

‫ރައިވަރުކިޔުމާއި‪ ،‬ވާހަކަކިޔުމާއި‪ ،‬އަދި‬

‫ވަޅިން ރައިވަރުލިޔެފައި‪ ،‬އެދޭމީހުންނަށް ދިނުމާއި މިކަހަލަ‬

‫މަޖާކަންތައްތަކެއް ކުރެއެވެ‪ .‬މިކަންކަމަކީ އެކުވެރިކަން އާލާވެގެން‬

‫ދިއުމާއި‪ ،‬ގުޅުން ބަދަހިވުމާއި‪،‬‬

‫ރައްޓެހިން އިތުރުވުމާއި‪ ،‬ފެނިދެނިވުމުގެ ފުރުސަތު ލިބޭކަންކަމެވެ‪.‬‬

‫ކޮންމެއަކަސް އިހުޒަމާނުގައި ފުޅަނގި އެރިހާގިނައިން ނޭރިކަމުގައި ވިޔަސް މިހާރުވެސް ފުޅަނގިއަރައެވެ‬

‫‪.‬އެކަމަކު އެޒަމާނުގައި މިކަމުގެ‬

‫ސަބަބުން އުފެދިފައިއޮތް ޢިޖްތިމާޢީ ގުޅުން މިހާރަކު އެގޮތަކަށް ނޯވެއެވެ‪ .‬އެދުވަސްވަރުގެ މީހުން އެކަމަށް ދިން އަހަމިއްޔަތެއްވެސް މިހާރަކު‬ ‫ދެވިފައެއް ނޯވެއެވެ‪.‬‬

‫‪Page 188‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ބާރަ ވިލޭރޭގެ ބޮޑު މާލޫދު‬ ‫އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް‪/‬ތޮއްޑޫ‬ ‫ކީރިތި މާތް ރަސޫލާ ސައްޔިދިނާ މުޙަންމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި މަސައްލަމަ ދުނިޔޭގެ‬ ‫ތާރީޚު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ޚިލާފެއް ހުރިކަމަށް އެނގިފައިވެ އެވެ‪.‬‬

‫އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތް ތާރީޚަކާމެދު‬

‫އެ ރޭގެ ތާރީޚުގެ މައްޗަށް މުއައްރިޚުންގެ މެދުގައި‬

‫ޚިލާފު އުފެދުނު ފަދައިން‪ ،‬އެ ރޭގެ ޛިކުރާ އާކުރުމާއި‪ ،‬އެ ރޭ ފާހަގަ ކުރުމުގެ ގޮތުން ޚާއްޞަ އެއްވެސް ކަމެއް ކުރުމުގެ‬ ‫ޝަރުޢީ ޙުކުމާމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި ޚިލާފުތަކެއް ހުންނަކަމަށް ވެއެވެ ‪.‬އެހެންކަމުން އެ ކަންކަމުގެ ހަމަ ނަހަމަ ކަނޑަ‬ ‫އެޅުއްވުން ދީނުގެ މުޢުތަބަރު ދަންނަ ބޭކަލުންގެ މައްޗަށް ދޫކޮށްލާފައި‪ ،‬މި މައުޟޫޢުގައި‬

‫އަޅުގަނޑުގެ އިސްކޮޅުކާ ދިމާއިން‬

‫ފަށައިގަންނަމެވެ ‪.‬‬ ‫އަޅުގަނޑު ގަސްތުކޮށްގެން މި އުޅެނީ‪ ،‬ރަބީޢުލް އައްވަލު މަހުގެ ‪ 12‬ވިލޭރޭ ދިވެހިން ފާހަގަ ކުރަމުން އައިގޮތުގެ މައްޗަށް ކުޑަ‬ ‫ނަމަވެސް އެއްޗެއް ދަންނަވާލަން ކަމަށެވެ‪ .‬މުޅި ރާއްޖޭގެ މައްޗަށް އެކުލެވޭ ދިރާސާއެއްގެ ގޮތަކު ނޫނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑު ކުޑަ އިރު‬ ‫އުފަން ރަށުން‪ ،‬ފެނުނު‬

‫ފެނުމުގެ މައްޗަށެވެ‪.‬‬

‫ކަން ކޮންމެ ހެނެއް އޮތަސް މި ކަމަކީ‪ ،‬ދިވެހިންގެ‬

‫ތާރީޚާއި ސަގާފަތާއި‬

‫އާދަކައިދައިގެ ބަޔަކަށްވާތީ އެވެ ‪.‬‬ ‫ބާރަޔަށް ތައްޔާރުވުން ‪:‬‬ ‫ބާރަޔަށް ތައްޔާރު ވުމަކީ ބާރަ ވިލޭރެއަށް ތައްޔާރު ވުމެވެ‪ .‬ބޮޑު މާލޫދަށް‬

‫ތައްޔާރުވުމެވެ‪ .‬އެކަމަށްޓަކާ ވަރަށް ދުރާލައި‬

‫ތައްޔާރުވެއެވެ ‪.‬ދިރިއުޅުމަށްޓަކައި އާމްދަނީ ހޯދުމަށް ދުރު ރަށްރަށުގައި މަސައްކަތްކުރާ‬

‫މީހުން ރަބީޢުލް އައްވަލުމަހަށް‬

‫ހަނދުބަލަންވާއިރަށް‪ ،‬ރަށަށް އަންނާނެއެވެ‪ .‬މި އައުމަށް ކިޔަނީ ބާރަޔަށް ރަށަށް އައުމެވެ ‪.‬‬ ‫ދުރު ރަށްރަށުގައި ވަޒީފާ އަދާކުރަން ތިބި ފިރިހެނުން ރަށަށް އައިސް‪ ،‬ގެދޮރު ފޮޅައި ސާފުކޮށް އާބާތުރަ ފިލުވާނެއެވެ‪ .‬ހަމަ‬ ‫އެހެންމެ މާލޫދަކީ‪ ،‬ބޮޑެތި ކެއްކުންތަކެއް ކަންކަންކަން ޖެހޭ ގޮތަށް އިންތިޒާމު ކުރެވިފައިވާ‬

‫ކަމަކަށްވާތީ ކެއްކުމަށް ބޭނުންވާ‬

‫ހުރިހާ ސާމާނެއް ހޯދައި‪ ،‬ދުރާލައި ތައްޔާރު ވާނެއެވެ‪ .‬ދިރި ދަވިއްގަނދު އަސޭ މިރުހެވެ‪ .‬ކުކުޅު ހަވާދަށް‬

‫ބޭނުންވާ ތަކެއްޗެވެ‪.‬‬

‫ޕާޕަރާއި‪ ،‬ކުކުޅުބިހާއި ސަޓަނި ހަދާނެ ސާމާނެވެ ‪.‬ދޮންކޭލެވެ‪ .‬ބޮޑެތި ތެލިތަކެވެ‪ .‬މަލާފަތެވެ‪ .‬މަލާފަތް ހަލާކުވެފައި ހުރިއްޔާ ރީތި‬ ‫ކުރާނެ އެވެ‪ .‬ނުވަތަ އާ މަލާފަތެއް ލިޔުއްވާނެ އެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 189‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ބާރަޔަށް މާލެ ދިޔުން ‪:‬‬ ‫ބާރަޔަށް މާލެ ދިޔުމަކީ‪ ،‬ބާރަ މާލޫދަށް ބޭނުންވާ ތަކެތި ހޯދުމަށްޓަކައި މާލެއަށް ކުރާ ދަތުރެކެވެ‪ .‬މި ކަމަށް ދޯނި ފަހަރު ތައްޔާރު‬ ‫ވެއެވެ‪ .‬ނެވިންނާއި‬

‫ބަލަހައްޓަންޖެހިފައިވާ‪،‬‬

‫އޮޑިވެރިންނެވެ‪ .‬ފަޅުވެރިންނާއި‪ ،‬ދަތުރުވެރިންނެވެ‪ .‬ގޭގޭގެ ޚަރަދު ބަދަރު‬

‫ބަލަދުވެރިންނެވެ‪ .‬މުޅި އަހަރު ދުވަހުގެ ތެރޭގައި މީރު ކާއެއްޗެއްގެ‪ ،‬ރީތި ހެދުމެއްގެ އުފާވެރިކަން އިޙްސާސް ކުރެވޭނެ ނަސީބު‬ ‫ލިބިފައި ނުވާ ކުޑަ ކުދީންނެވެ ‪.‬‬ ‫މި ތައްޔާރީތަކުގައި ގޭތެރޭގެ ބަޔަކީ މިއެވެ‪ .‬މަންމައާއި ބައްޕަ‪ ،‬ނުވަތަ ގޭގެ މަސްއޫލުވެރީން މަސައްކަތް ކުރާނީ ވިއްކަން މާލެ‬ ‫ގެންދާނެ އެއްޗެހި އެއްތަން ކުރެވޭތޯ‬

‫އެވެ‪ .‬ކުރުނބަޔާއި‪ ،‬ކާއްޓެވެ‪ .‬ބަނބުކޭލާއި ފަތްކޭލެވެ‪ .‬ފަންތޮށްޓާއި‬

‫ފަލަމަޑީގެ ބާވަތްތަކާއި ދަނޑުފަނގުގެ ތަފާތު ނަފާ އެވެ‬

‫‪.‬ފަތްޕިލާވެްެއްޔެވެ‪ .‬މޭވާއާއި ތަރުކާރީ އެވެ‪.‬‬

‫ދަރުމާރު ކޭޓަކީ‪ ،‬އިހާ ގޮނޑިއެއް ހިކި ފަނެއް ގެނަޔަސް ވިކޭ ތަނެކެވެ‪ .‬މާލޭގެ‬

‫އުނބު ދަރެވެ‪.‬‬ ‫އެޒަމާނުގައި މާލޭގެ‬

‫މީހުންވެސް އޭރު އާންމުކޮށް ކައްކައި އުޅެނީ‬

‫ދަރުއުނދުނުގައި ކަމަށްވާތީ އެވެ ‪.‬‬

‫ފުރަން އޮންނަ ރޭގެ ރޭގަނޑު ކެއުމަށް ފަހު‪ ،‬ކޮންމެ ގެއެއްގައިހެން‪ ،‬ބޮޑު‬

‫އަށިމަތީގައި‪ ،‬ޚާއްޞަ މަޖިލީހެއް އޮވެއެވެ‪ .‬އެއީ‬

‫މާލޫދަށް ގަންނާނެ ތަކެތީގެ ލިސްޓު ފާސްކުރުމުގެ މަޖީލީހެވެ‪ .‬ކެއްކުމަށް ބޭނުންވާ ސާމާނެވެ‬

‫‪.‬ކުދީންނަށް ބޭނުންވާ ހެދުމާއި‬

‫އަންނައުނެވެ‪ .‬އެޒަމާނުގައި އާންމުކޮށް ކުއްޖަކަށް ހެދުމެއް ލިބެނީ ބޮޑު މާލޫދަށް‪ ،‬ނޫނީ ޢީދަކަށެވެ‪ .‬އެހެން ނޫނީ‬

‫ގިނަ ކުދީން‬

‫ތިބެނީ ކިރިޔާ ފިނދުމަސްގަނޑު ނިވާވާވަރުގެ ސޯޓުކޮޅަކުން ނިވާވިތަނެއް ނިވާވި ގޮތަކަށް ނިވާކޮށްގެންނެވެ‪ .‬ރަނގަޅަށް ކާންބޯން‬ ‫ނުލިބޭތީއާއި‪ ،‬ތަފާތު ވައިރަލް‬

‫ރޯގާތަކުގެ ސަބަބުން‪ ،‬ކަސްއަޅައި ގައިގެ އެތަން މިތާނގައި ތިން ހަތަރު ރޯ‬

‫ފާރުގަނޑުން‬

‫މެހިބުރަބުރައި ނެތް ކުއްޖަކު މަދުވާނެ އެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 190‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ބާރަޔަށް މާލެ ދިޔަދޯނި ލެފުން ‪:‬‬ ‫ބާރަޔަށް މާލެ ދިޔަ ދޯނި ރަށަށް ލަފާ ދުވަހަކީ ވެސް ބޮޑު ދުވަހެކެވެ‪ .‬ދޯނި އަންނާނެ‬ ‫ލަފާކުރެވި ފައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬

‫ދުވަސް އޮންނަނީ ދުރާލައި ތަޖުރިބާއިން‬

‫އެ ދުވަހަށް އިރު އެރީއްސުރެން އަތިރިމަތީގައި ކުރުކާލި ކަނޑަކަނޑާ ތިބޭ‬

‫ކުދީންނެވެ‪ .‬ދޯނި ލަފާ ވަގުތަށް މުޅި ރަށުގެ ހުރިހާ‬

‫އެއްބަޔަކީ ކުޑަ‬

‫ކުދިންހެން އެތަނަށް ޖަމާވެ ތިބެ އެވެ‪ .‬އެކުދީންނަށް މިއީ ވަރަށް ބޮޑު‬

‫ދުވަހެކެވެ‪ .‬ޢީދު ދުވަހެކެވެ‪ .‬ކުކުޅު ރިހަ ކާންލިބޭ ދުވަސް ކައިރިވާތީ‬

‫އެވެ‪ .‬އެ އޮޑިން އާ ހެދުމެއް ގެންނާތީ އެވެ‪ .‬ލަންދޭސީ‬

‫މެޓާ ލިބޭނެތީ އެވެ ‪.‬‬ ‫ހަނދާން އެބަހުއްޓެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ ބައްޕަ‬

‫މާލޭން ދުރުވި ފަހަރެކެވެ‪ .‬ހަނދާން ވާގޮތުން އޭރު އަޅުގަނޑުގެ އުމުރުން ވާނީ‪،‬‬

‫ހައެއްކަ އަށެއްކަ އަހަރެވެ‪ .‬ބޭނުންވާ އެއްޗެއް ނުލިބިއްޖެއްޔާ ބޮޑާ ހާކާ އުމުރު ދޮގެއްތޯ އެވެ؟ އެހެންކަމުން ކުރިމަތިވި މައްސަލަ‬ ‫ބައްޕަ ހައްލު ކުރެއްވި ގޮތުން އެޒަމާނުގެ ރަށްފުށު ކުއްޖެއްގެ އާންމު މައުލޫމާތު ހުންނަ ފެންވަރު‬

‫ހާމަ ވެއެވެ‪ .‬އެފަހަރު ކަން‬

‫ދިމާވި ގޮތުން ބައްޕަޔަށް މެޓާ ނުގެންނެވުނީތާ އެވެ‪ .‬މެޓާ ކޮބައިތޯ އަޅުގަނޑު ބައްޕައަށް ސުވާލެއް ނަންގަނެލީމާ ކުއްލި ގޮތަކަށް‬ ‫ބުނުއްވި އެވެ‪ .‬އަނހާނ! ދަރިފުޅާ އެވެ‪ .‬މި ފަހަރު ދިމާވީ ވަރަށް ދެރަގޮތެކެވެ‪ .‬ބައްޕަމެން މާލެ ދިޔަ ދުވަހުގެ ކުރީ ދުވަހު މެޓާ‬ ‫ހިލާ މީހާ މަރުވެއްޖެއެވެ ‪.‬‬ ‫މާލޫދަށް ބައިބެހުން ‪:‬‬ ‫ބައިބެހުމަކީ‪ ،‬މާލޫދަށްޓަކައި ވަމުންދާ ތައްޔާރީތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެވެ‬ ‫އެއްމެން އެއް ހަމަޔަކުން‬

‫ބައިވެރި ކުރުވުމަށްޓަކަ އެވެ‪.‬‬

‫‪.‬ބައިބަހަނީ‪ ،‬މާލޫދާބެހޭ އެކި އިންތިޒާމުތަކުގައި‬

‫ބައިބަހަނީ‪ ،‬މާލޫދު ކިޔުމަށް ހޭދަވާ‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް ދެތިން ދުވަހުގެ‬

‫ތެރޭގައި މާލޫދު ހަރުގެޔަށް ގެންދަންޖެހޭނެ ކަމަށް ކަނޑައަޅާ ކޭމުގެ ނިސްބަތުން މުޅި ރައްޔިތުންނެވެ ‪.‬‬ ‫މި ގޮތަށް ބައިބަހާލާއިރު‪ ،‬ކޭމެއް ތައްޔާރު ކުރުމަށް އެކުލަވައިލެވޭ ބައެއްގައި ދުރު ތަފާތު ދެތިން ގެއެއްގެ މީހުން ހިމެނިފައި އޮވެ‬ ‫އެވެ ‪.‬މިކަންކަން އެކަށަ އަޅައި ބަލަހައްޓާނީ ރަށު އޮފީހުންނެވެ ‪.‬‬ ‫މާލޫދުގެ ދުން ‪:‬‬ ‫މާލޫދު ކިޔަމުންދާ ވަގުތު‪ ،‬މާލޫދު ހަރުގެ ތެރެ އޮންނާނީ ވަރަށް ވަްަސްމީރު ކޮށްފައެވެ‪ .‬ވަސް މީރު ކުރުމަށް ކުރެވޭ އެއްކަމަކީ‪،‬‬ ‫ދުން އެޅުމެވެ‪ .‬ދުންއަޅަނީ އެކަމަށްތައްޔާރު ކުރާ ޚާއްޞަ ކުނޑިޔަކުންނެވެ‪ .‬މި ކުނޑިޔަކީ‪ ،‬ގޮށް ކުޅަނދުރާއި‪ ،‬އުނިމަލާއި‪،‬‬ ‫ކުމުންޒާންޏާއި‪ ،‬ހަބަރާއި އަދި އެނޫންވެސް ތަފާތުގެ މީރުވަސް ދުވާތަކެތި ހިމަނައިގެން‪ ،‬އުފައްދާފައިވާ ވަރަށް މީރު މާތް ވަހެއް‬ ‫ހުންނަ އެއްޗެކެވެ ‪.‬މި ތަކެތި ދަގަނޑު ވަނެއްގައި ތަޅައި ކުނޑިކޮށްގެން ކޮންމެ މާލޫދަކަށް‬

‫ވަކިން ތައްޔާރު ކުރެވެ އެވެ‪ .‬މި‬

‫ކުނޑިތައްޔާރު ކުރުމަށްފަހު‪ ،‬ދޮންކެޔޮ ނުވަތަ ހަކުރު ލައިގެން ކުނޑިތައް މޮޑެލައެވެ‪ .‬އެހެން ހަދަނީ އަލިފާނުގައި އެ ގިނަ އިރު‬ ‫އަނދަ އަނދާ ހުރުމަށްޓަކަ އެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 191‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މާލޫދު މަސައްކަތުގެ ބަހުރުވައިގައި‪ ،‬ދުމޭ ކިޔަނީ މި ތަކެތި އަންދައިގެން ބުރާ ދުމަށް އެކަންޏެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ މަފުހޫމުގައި‬ ‫ދުމަކީ‪ ،‬މި ކުނޑިތަކެވެ ‪.‬ނުވަތަ މި ކުނޑިޔާ ކޮންކޭލާ އެއްކޮށް މޮޑެގެން ގުޅަވާށާ ގުޅަވަރުތަކެވެ ‪.‬ދުންތެޅުމޭ ކިޔަނީ މި ކުނޑި‬ ‫އުފެއްދުމަށް ބޭނުންކުރާ ތަކެތި ވަނަށް‬

‫އަޅަްައިގެން ތަޅާތެޅުމަށެވެ‪ .‬ދުން އެޅުމަކީ‪ ،‬ދުންކިބަލަށް އަލިފާން‬

‫އެޅުމަށް ފަހު‪ ،‬މި‬

‫ކުނޑި ދުންކިބަލަށް އެޅުމެވެ‪ .‬ދުންކިބަލަކީ‪ ،‬ލިޔެ ލާޖަހައިގެން އޭގެ ބޭރު ލަކުޑިން ހަދާފައި ހުންނަ ވަރަށް ޒީނަތްތެރި އެއްޗެކެވެ‪.‬‬ ‫މި ބޭނުން ކުރަނީ ސިލުނބެއް ބޭނުން ކުރާ ފަދައިންނެވެ‬

‫‪.‬އަލިފާން އަޅައިގެން ގެންގުޅޭށެވެ‪.‬‬

‫އެތެރެއަށް އަލިފާން އަޅައިގެން ގެންގުޅެވޭ ގޮތަށެވެ‪ .‬ދުންއެޅުމަށްޓަކައި މި‬

‫ތައްޔާރު ކޮށްފައި ހުންނަނީ‬

‫ދުންކިބަލުގެ ތެރެޔަށް ނާށި އަނގުރު އަޅައެވެ‪.‬‬

‫އެއަށްފަހު ''ދުން ''އަޅައެވެ ‪.‬‬ ‫‪18‬ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި ރާއްޖޭގައި އުޅުނު ބުންބާ މީހުން ބުނާ ކަމަށްވެ އެވެ‪ .‬ރަޖަބު‪ ،‬ރަބީޢުލް އައްވަލު މަހުގައި ރާއްޖެއާ‬ ‫ކައިރިވާ އިރު‪ ،‬ތިމަންމެންގެ ނާފަހަރަށް ވެސް އެކަން އެނގެ އެވެ‪ .‬ކަނޑު ދަތުރު ކުރަމުން ދާއިރު‪ ،‬ވައިދަށުން ރާއްޖޭގެ ހަތަރު‬ ‫ރާއްޖެ އާކަން‪ ،‬ތިމަންމެން ދެނެގަންނަމު‬

‫ދަންފަށަށް ކައިރިވާއިރު‪ ،‬ނޭފަތުގައި ޖެހޭ މީރު ދުންވަހުން‪ ،‬މި ކައިރިވެވެނީ ދިވެހި‬ ‫އެވެ ‪.‬‬ ‫ކެޔޮ ދޮންކުރަންލުން ‪:‬‬ ‫ރަބީޢުލް އައްވަލު މަހު ‪ 8‬ވަނަ ދުވަހަކީ‪ ،‬ކެޔޮ ދޮންކުރަންލާ ދުވަހެވެ‪ .‬ކެޔޮ‬

‫ދޮންކުރުމަށްޓަކައި‪ ،‬ކޮންމެ ގެޔަކުންވެސް ކެޔޮ‬

‫ގަނޑެއް ކަނޑާނެއެވެ‪ .‬ކެޔޮ ދޮންކުރުމަށްޓަކައި‪ ،‬އުނަގަނޑާ ހަމަވާތާ ފުންމިނުގައި ބޮޑު ހަތަރެސްކަން ވަޅެއް ކޮންނާނެއެވެ‪ .‬މި‬ ‫ވަޅުގެ އެއްކޮޅުން މެދަށް ވާ ހިސާބުގައި‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް އެއްފޫޓު އެއްފޫޓުގެ ތަންކޮޅެއް ފުންކޮށްލާނެއެވެ‪ .‬މި ތަނަށް‬

‫ކިޔަނީ‬

‫ދުންވަޅެވެ ‪.‬‬ ‫ކެޔޮދޮންކުރަން ހަދާ ގޮތަކީ‪ ،‬މި ކޮނެވުނު ބޮޑު‬

‫ވަޅަށް ކެޔޮގަނޑުތައް ލަނީއެވެ‪ .‬އާންމުކޮށް ހަދާ ގޮތަކީ‪ ،‬ވަޅުގެ ހުރަހަށް‬

‫ދުމައްޓެއްގައި އޮށި ބަހައްޓާ ބީދައިން‪ ،‬ހުރަސް އޮށި ބަހައްޓާފައި‪ ،‬ކެޔޮ‬

‫ގަނޑުތައް އެ އޮށި ތަކުގައި އެލުވަނީ އެވެ‪ .‬މި ގޮތަށް‬

‫އެލުވައިފައި‪ ،‬ކުޑަ ބޮނބި ގަނޑަކަށް ކިހުޅި އަޅައިފައި‪ ،‬އެ ރޯކޮށްލައިފައި ދުންވަޅުގައި ބަހައްޓާނެއެވެ‪ .‬ދެން އެވީ ވަޅުމަތީ ކެޔޮ‬ ‫ފަތްނަމަވެސް އެއްޗެއް ފަތުރާށެވެ‪ .‬ފަސްއެޅީމައި އެތެރެޔަށް ވެލި ފޭބިޔަ ނުދިނުމަށެވެ‪.‬‬ ‫ދައުރުވިޔަ ނުދިނުމަށްޓަކަ އެވެ‪ .‬މި ގޮތަށް‬

‫ވަޅުން ބޭރަށް ވައި ނިކުމެ ވައި‬

‫ތިންދުވަސް ވަންދެން ކެޔޮ ގަނޑުތައް ވަޅުގައި ބަހައްޓާފައި‪ ،‬ނަގާއިރު‪،‬‬

‫ހުންނާނީ‬

‫ދޮންވެ ފައްކާވެފަ އެވެ‪ .‬ދޮންކެޔޮ ނަގާނީ ރަބީޢުލް އައްވަލުމަހު ‪11‬ވަނަ ދުވަހު އެވެ ‪.‬‬ ‫މާލޫދުގެ މަސައްކަތު މީހުންނާއި ޅެންވެރިން ‪:‬‬ ‫މާލޫދު މަސައްކަތްތަކުގެ ތެރޭގައި ހަރުގެ އެޅުމާއި‪ ،‬ކޭންބުއިމުގެ ކަންކަން ބެލެހެއްޓުމާއި‪ ،‬އެހެނިހެން އިންތިޒާމުތައް ހިމެނެއެވެ‪.‬‬ ‫މި ކަމަށްޓަކައި ރަށުގެ ޒުވާނުންގެތެރޭން ބަޔަކު ހޮވާލެވެއެވެ‪ .‬މި މީހުންނަށް ކިޔަނީ މަސައްކަތު މީހުންނެވެ‪ .‬މި މީހުންގެ މައްޗަށް‬ ‫ވެރިޔަކު‪ ،‬އިސްކުރެވިފައި ހުރެ އެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 192‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މާލޫދު މަސައްކަތުގެ ބަހުރުވައިގައި ޅެންވެރިންނަކީ‪ ،‬ޅެން ހަދާ މީހުނެއް ނޫނެވެ‪ .‬ޝާޢިރުންނެއް ނޫނެވެ‪ .‬ޅެންވެރިންނަކީ‪ ،‬މާލޫދު‬ ‫ކިޔާމީހުންނެވެ‪ .‬މާލޫދު ޅެންތައް ރީތި ރާގުރާގަށް އެމީހުން ކިޔާލަނީ ވަރަށް ފަންނީ ގޮތެއްގަ އެވެ‪ .‬ޖޯޝީ ގޮތެއްގަ އެވެ ‪.‬‬ ‫މާލޫދުގެ އިދާރީ އިންތިޒާމުތައް ހަމަޖައްސަމުން ދާއިރު މި ދެބައި ވެސް އޮންނާނީ ކަނޑަ އެޅި ނިމިފަ އެވެ ‪.‬‬

‫މާލޫދަށް ކައްކާ ދުވަސް ‪:‬‬ ‫ރަބީޢުލް އައްވަލުމަހުގެ އެގާރަ ވަނަ ދުވަހަކީ‪ ،‬މާލޫދަށް ކައްކާ ދުވަހެވެ‪ .‬މި‬ ‫ގެޔަކުންވެސް‪ ،‬އެގެއެއްގެ މީހުން‬

‫ދުވަހު ހެނދުނު ސައިބޮއިގެން‪ ،‬ކޮންމެ‬

‫ގުޅިފައިވާ ބައިގެ ކެއްކުން ހަމަޖެހިފައި އޮތް ގެޔަކަށް ދާނެއެވެ‪.‬‬

‫މި ގޮތަށް ބައިބަހާލީމާ‬

‫ނުފުދުންތެރިކަމުގެ ތެރޭން ފުދުންތެރިކަން ލިބެއެވެ ‪.‬ނުރައްޓެހި ކަމުގެ ތެރޭން ރައްޓެހިކަން ފަހިވެ އެވެ‪ .‬އެކަހެރި ކަމުގެ ތެރޭން‬ ‫ޖަމާޢަތުގެ ދައުރު ލިބެ އެވެ‪ .‬އެގޭގައި ނެތް ބޮޑު ތެލި މި ގޭން ލިބެއެވެ‪ .‬މި ގޭގައި ނެތް ސީނު ތަށި އެގޭން ލިބެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މަތިނަގައި ދޮންކެޔޮ ގަނޑުތައް ގޭތެރޭގައި‬

‫އަންހެންވެރިންގެ ކެއްކުމުގެ މަސައްކަތުގައި ޙަރަކާތްތެރިވާ އިރު‪ ،‬ދޮންކެޔޮ ވަޅުތައް‬

‫އެލުވުމުގެ މަސައްކަތުގައި ފިރިހެނުންކުރެ ބަޔަކު އުޅޭނެ އެވެ‪ .‬ހާ ހިފުމާއި‪ ،‬ހާކަތިލުމުގެ މަސައްކަތް ވެސް ކުރިޔަށް ދާނެއެވެ‪.‬‬ ‫މުޅި ރަށުތެރޭގައި އެއް އަޑަކަށް އޮންނާނީ ކުކުޅުހާލުގެ ކުޑާހުގެ އަޑެވެ‪ .‬ބަކަރި ނޫނަކަސް އެދުވަހަކީ‪ ،‬ހާވެސް އެއްފުޅަފަށް ވުރެ‬ ‫ގިނަ ފުޅަށް މަތިންދާ ދުވަހެކެވެ‪ .‬ތަފާތަކީ އުދުހިފައި ދާކަމެވެ‪ .‬މިޔަތޫނު މަސްވަޅިތަކަށް ފިލަން‪ ،‬ދުވާ ދުވުމެވެ‪.‬‬ ‫އުދުހޭ އުދުހުމެވެ‪ .‬އެކަމަކު‪ ،‬ކުދިވެރީންނާއި‪ ،‬ރަށުގެ އެތައް ބަޔެއްގެ‬

‫މަރަށް ބިރުން‬

‫މަސައްކަތުން‪ ،‬މި ހަނގުރާމަ ކާމިޔާބު ކުރެ އެވެ‪ .‬އެންމެ‬

‫އަސަރު ކުރާ ދަނޑިވަޅަކީ‪ ،‬ކަތިލާފައި ދޫކޮށްލާ ހާ ބައެއް ފަހަރަށް ނޭވައި ހޮޅިން ވަކި ނުވެހުރި ބައިގެ އެހީގައި އުދުހި ގަންނަ‬ ‫ވަގުތެވެ‪ .‬ފުރާނައިގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ހިފައިގެން‪ ،‬ރޮމުން ހޭރެމުން ބަޗައިގަނެވޭތޯ ދުވާ މަންޒަރެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮންމެއަކަްަސް އެންމެން އެކުވެގެން ފޯރީގައި ފަށާ މި މަސައްކަތުގެ ސަބަބުން ވަރަށް‬ ‫ކުލުވެރިކަން ދިރިފައި ވަނިކޮށް‬

‫ވަރުގަދަ އިޖުތިމާޢީ ރޫޙެއް އުފެދި‬

‫ފެނިފައި ވެއެވެ‪ .‬އެކަން ތަޖުރިބާ ކުރެވިފައިވެއެވެ‪ .‬އެއްބަޔަކު އަނެއް‬

‫ބަޔަކަށް އެނގިދެނިވެ‬

‫ފަރިތަވެގެން ދެއެވެ‪ .‬ތަޢާރުފުވެ އެވެ ‪.‬ބީރަށްޓެހިކަން ކެނޑިދެ އެވެ‪ .‬ދުރުކަން ގާތްކުރެ އެވެ‪ .‬ހިލޭމީހުންގެ ނަންތައް ތިމާގެކަމުގެ‬ ‫ނަންތަކަށް ބަދަލުވެއެވެ‪ .‬މާލޫދެއް ނިމޭއިރު‪،‬‬

‫އިތުރަށް ވަރަށްގިނަ ބޭބެމެންނާއި ދައްތަމެން ލިބެ އެވެ‪ .‬މިއީ އިޖުތިމާޢީ‬

‫ގޮތުން‬

‫އަށަގެންފައި ވަނިކޮށް ފެނުނު ކަމެކެވެ ‪.‬‬ ‫މާލޫދު ހަރުގެ އެޅުން ‪:‬‬ ‫މާލޫދަށް ކައްކާ ދުވަހަކީ‪ ،‬ނުވަތަ ރަބީޢުއް އައްވަލު މަހުގެ ‪ 11‬ވަނަ ދުވަހަކީ‪ ،‬މާލޫދު ހަރުގެ އަޅާ ދުވަހެވެ ‪.‬މާލޫދު ހަރުގެ‬ ‫އަކީ‪ ،‬މާލޫދު ކިޔުމަށް ތައްޔާރު ކުރާ ގެ އެވެ‪.‬‬

‫މި ގެ ތައްޔާރު ކުރުމަކީ‬

‫ވަރަށް ފަންނީކޮށް ވަރަށް އަބުއިކޮށް ކުރާ‬

‫މަސައްކަތެކެވެ‪ .‬މި މަސައްކަތް ކުރަނީ މާލޫދު މަސައްކަތު މީހުން​ްެނެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 193‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހަރުގެ އެޅުމަށްޓަކާ‪،‬‬

‫މަސައްކަތުގެ މީހުން ހެނދުނުގެ ވަކި ވަގުތަކަށް ރަށްމެދަށް‬

‫ޖަމާވާނެ އެވެ‬

‫‪.‬އެތަނުގައި މަޝްވަރާ‬

‫ކުރުމަށްފަހު‪ ،‬ހޯދަންވާ ތަކެތި ކަނޑަ އަޅާނެއެވެ ‪.‬އެއަށް ފަހު‪ ،‬އެކި މަސައްކަތަށް އެކި މީހުން ބައިބަހާލާނެއެވެ‪ .‬އެކި‬

‫ކަންކަން‬

‫އެކި މީހުންނާ ހަވާލު ކުރާނެއެވެ ‪.‬‬ ‫އެއްބަޔަކު ދާނީ މުޑި ކަނޑަން ވަލުތެރެއަށެވެ‪ .‬ހަރުގެ އަޅަނީ ބޯކެޔޮ މުޑިންނެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ މަސައްކަތަކީ‪ ،‬ހަރުގެއަޅަން ބޭނުންވާ‬ ‫ބޯކެޔޮ މުޑި ވަލުތެރޭން ކަނޑާ ގޮފިޖަހައި އޮމާންކޮށްގެން ގެނައުމެވެ‪ .‬އަނެއް ބަޔަކު ދާނީ‪ ،‬ފަންކަނޑާށެވެ‬ ‫ވާނީ ހަރުގެ ވަސްމީރު ކުރުމާއި‪ ،‬ކުރެހުމުގެ‬

‫‪.‬އަނެއްބަޔަކު ހަވާލު‬

‫(ޑެކަރޭޓުކުރުމުގެ) މަސައްކަތާއެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ ފުރަތަމަ މަސައްކަތަކީ‬

‫މާބިނުމެވެ‪.‬‬

‫އުނިމަލާއި ހުވަނދު މަލެވެ‪ .‬ވަރަށް ގިނަ ކަށިމާވެސް ކަނޑައިގެން ގެންނާނެއެވެ ‪.‬‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް މެންދުރުން އަނބުރާ ‪ 3‬ޖަހާއިރު‪ ،‬ހަރުގެ އެޅުމުގެ މަސައްކަތް އޮންނާނީ ކުޑަ އަޑި ވެފައެވެ‪ .‬އެހާ ހިސާބުން ދެން‬ ‫އޮންނާނީ މުޅި އެ ހިސާބު ރީތި ކުރުމުގެ މަސައްކަތެވެ‬

‫‪.‬މަގުތައް ވެސް އޮންނާނީ ކުނިކަހައި އޮމާން ކުރެވިފަ އެވެ‪ .‬ހަނި‬

‫ގޯޅިތަކަށް ދަންދެން މުޅި ރަށްވެސް ހީވާނީ‪ ،‬ރީތިކަމާ ސާފުކަމުގެ އަޖައިބެއް ހެންނެވެ‬

‫‪.‬ހަރުގެ ދޮށް ސާފުކުރަނީ މަސައްކަތު‬

‫މީހުން ކަމުގައި ވިޔަސް‪ ،‬ރަށުތެރެ ސާފު ކުރަނީ ގޭގޭ މީހުންނެވެ ‪.‬‬ ‫ހަރުގޭގެ ޒީނަތްތެރިކަން‪:‬‬ ‫‪.‬ރީތިކޮށް ކުރާ މަސައްކަތެކެވެ‪ .‬ހަރުގެއަކީ‬

‫ކުރިންވެސް ދަންނަވާލި ފަދައިން ހަރުގެ އެޅުމަކީ ވަރަށް ފަންނީ މަސައްކަތެކެވެ‬

‫ބަލައިލަން ވަރަށް ރީތި ހިތްގައިމު ބިނާ އެކެވެ‪ .‬އަޖައިބެއްފަދަ އަތުމަސައްކަތް އެތަނުން ފެންނާނެއެވެ‪ .‬ދިވެހި ރުކުގެ ރޯ ބޮންތި‬ ‫ފަނާއި‪ ،‬އާދައިގެ ފަނުން އެތަނުގެ ބޭރު ބިތްތަކުގައި އެކުލަވައިފައިވާ ވިޔުންތަކަްަކީ‪ ،‬ދިވެހި އަތްތެރި މަސައްކަތުގެ ނަމޫނާއެކެވެ ‪.‬‬ ‫އެތެރެއަށް ބަލާއިރު‪ ،‬އެތެރޭގެ‬

‫ޒީނަތްތެރިކަމުގެ އެންމެ ޚާއްޞަ އެކައްޗަކީ‪،‬‬

‫ފޮތިގަނޑުތަކެވެ‪ .‬މި ފޮތިގަނޑުތަކުގެ ދެ ބާވަތެއް‬

‫ވެއެވެ‪ .‬އެއްބާވަތަކީ‪،‬‬

‫ފޮތިގަނޑުތަކެވެ‪ .‬މި ފޮތިގަނޑަށް ކިޔަނީ‪ ،‬މާފޭލި ގަނޑެވެ‪ .‬މިއީ ވަރަށް‬

‫މުޅި ހަރުގޭގެ އެތެރޭން‬

‫ބިތްތަކުގައި ދަމާފައިވާ‬

‫ވަށައިގެން ބިތްތަކުގެ އެތެރޭގައި ދަމައިފައިވާ‬ ‫ދިގު ފޮތިގަނޑެކެވެ‪ .‬ވަރަށް ފަންނީ ކުރެހުންތަކެއް‬

‫ހުންނަ ފޮތި ގަނޑެކެވެ ‪.‬މާލޭ ހުކުރު މިސްކިތާއި ޢީދު މިސްކިތުގެ އެތެރޭ މަތިވަޑާންގަނޑުގައި އެހެރަ ފަދަ ޢަރަބި ލިޔުމަކުން‪،‬‬ ‫ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތައް މި ފޮތިގަނޑުތަކުގައި ލިޔެފައި ހުރެއެވެ‪ .‬ކީތިރި ރަސޫލާއާއި‪ ،‬ހަތަރު ޚަލީފާއިންގެ ނަންފުޅުތައް‬ ‫ވެސް ލިޔެފައި ހުރެއެވެ‪.‬‬

‫މި ފޮތިގަނޑު‬

‫ހުންނަނީ‪ ،‬ހަރުގޭގެ ސައިޒާ ގުޅޭގޮތަށް‬

‫ހަތަރުކަނަށް ފެތޭގޮތަށް‪،‬‬

‫ކުރެހުންތަކާއި‬

‫ލިޔުންތައް އަތުރާފަ އެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 194‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މާ ފޭލިގަނޑުގެ އިތުރަށް‪ ،‬ހަރުގޭން ފެންނަ އަނެއް ޒީނަތަކީ‪،‬‬ ‫ފަންގިފިލާގައި ދަމާފައި‬

‫އޮންނަ‬

‫ސަނދުވާތަކެވެ ‪.‬ސަނދުވާއަކީ‬

‫ވަރަށް ރީތި ވަކި ކަހަލަ ޒަޚްރަފީ ކުރެހުންތަކެއް ހުންނަ‬ ‫ފޮތިގަނޑުތަކެކެވެ‪ .‬މި‬

‫ސަނދުވާތައް‬

‫ދަމައިފައި ހުންނަނީ‬ ‫ހިމަ‬

‫ގާތްގަނޑަކަށް އެއްފޫޓު އެއްފޫޓުން ގޮޅި އެޅޭގޮތަށް‬ ‫ނަނުތަކެއް ދަމައިފައި އޭގެ މަތިންނެވެ‪ .‬މިއީވެސް ބަލައިލަން‬ ‫ވަރަށް ރީތި ފަންނީ މަންޒަރެކެވެ ‪.‬‬ ‫ހަރުގޭގެ ބިންމަތީގައި އޮންނާނީ ކުނާ‬

‫ފަތުރާފަ އެވެ‪.‬‬

‫އެހެންނަމަވެސް‪ ،‬މުޅި ހަރުގެ ކަހަލަ ގޮތަކަށް އޮންނަނީ‬ ‫ހުވަނދުމަލާއި‪ ،‬އުނިމަލާއި‪ ،‬ކަށިމަލުން ކުރެހުން އަޅަފައިފައެވެ‪ .‬ވަކި ތަރުތީބަކުން‪ ،‬ވަރަން ފަންނީ އެތުރުމަކުން އަތުރާފައިވާ މި‬ ‫ހުހަށެވެ‪ .‬މީހުން އަރައެއް ނޫޅޭނެ އެވެ‪.‬‬

‫މާތައް އިރު އޮއްސިގެން އަންނަ އިރު ފޮޅެން ފަށާނެއެވެ‪ .‬އޭރު ހަރުގެތެރެ އޮންނާނީ‬

‫ހަރުގޭތެރޭން ދުރަށް ފަތުރާ މީރު ވަހަކީ‪ ،‬ވަރަށް މާތް އިޙްސާސްތަކެއް އުފައްދާ ރޫޙާނީ ހުވަނދެކެވެ ‪.‬‬ ‫ހަރުގެ ދޮށަށް ދިޔުން ‪:‬‬ ‫އިރު އޮއްސެމުން ދާއިރު‪ ،‬ރަށުގެ ދުވަސްވީ ފިރިހެނުން ކާފަ ދަރިން ގޮވައިގެން‪ ،‬ހަރުގެ ދައްކާލުމަށް ހަރުގެ ދޮށަށް ދާނެ އެވެ‪.‬‬ ‫ބާރަ ތޭރަ އަހަރުގެ ކުދިން‪،‬‬

‫ފެން​ް​ްވަރާ ނަލަހެދިގެން‪ ،‬އާ ހެދުން ލައިގެން އަމިއްލަޔަށް ގޮސް ހަރުގެ‬

‫ދޮށުގައި ތިބޭނެ އެވެ‪.‬‬

‫އެކުދިންނަށް މިއީ ވަރަށް ބޮޑު އުފަލެކެވެ ‪.‬ނަމަވެސް ދިވެހިންގެ އާދަކާދަ ނިޔާ ކުރާގޮތުން‪ ،‬އަންހެނުންނަކީ‪ ،‬ހުކުރު‬

‫ދުވަހުގެ‬

‫ހުކުރުވަގުތާއި‪ ،‬އަދި ބާރަ ވިލޭރޭވެސް ގޭން ބޭރަށް ނިކުމެ އުޅޭނެ ބައެއް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫މާލޫދު ކޭން ‪:‬‬ ‫ކޭމަކީ މާލޫދު ހަރުގެޔަށް އަރާ މީހުންނަށް ކާއެއްޗެހި އަޅައިގެން ގެންދާ މަލާފަތެވެ‪ .‬މި‬ ‫ލިސްޓެއް ކުރިން އޮންނަނީ ލިބިފަ އެވެ‬

‫މަލާފަތުގައި ހުންނަންވާ ތަކެތީގެ‬

‫‪.‬ދެބާވަތެއްގެ ކޭމެއް ހުރެ އެވެ‪ .‬އެއީ ކުކުޅާ ކޭމާއި‪ ،‬ރިހަތް ބޭކެވެ‬

‫ކުކުޅުލާ ކޭމުންނެވެ‪ .‬މި ކޭމުގައި ކުކުޅު އޮންނާނީ މުޅި‬

‫‪.‬މާލޫދު ފަށަނީ‬

‫ކުކުޅަށެވެ‪ .‬މިކުކުޅު އޮންނާނީ ރުއްވަކައިން ބަނދެފައެވެ‪.‬‬

‫އަރާމީހުންގެ ތެރޭން ކޭމެއްގެ ދޮށަށް ހައެއްކަ މީހުން‪ ،‬ނުވަތަ‬

‫ހަރުގެއަށް‬

‫ހަތްމީހުންވަރު‪ ،‬ލެފޭނެ އެވެ‪ .‬އެމީހުން ކާނީ މި ކުކުޅުގެ އެއްބަ‬

‫އެވެ ‪.‬އަނެއްބައި ދޫކޮށްލާފައި އޮންނަނީ ގޭ މީހުންނަށެވެ‪ .‬އެޒަމާނުގެ ހާލަތު ހުންނަ ގޮތުން މި ބައި ނޫނީ އިތުރު ކުކުޅެއް ނުވަތަ‬ ‫މަސްކޮޅެއް ވިޔަސް ގެޔަކު ނޯންނާނެއެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 195‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ރިހަބަތް ކޭމުގައި ވެސް ތިން ހަތަރު ވައްތަރެއްގެ ރިހަ ހުންނާނެ އެވެ‪ .‬އިތުރަށް ރިހާކުރާއި‪ ،‬ތެލުލި މިރުހާއި އަސާރައާއި‪ ،‬އަދި‬ ‫އެވެ‪ .‬ދެބާވަތު ކޭމުގައިވެސް ލައްކަ ސާމާނު ހުރެއޭ ބުނަމުން މި‬

‫ބައެއް ރަށްރަށުގައި މޭޓާގަނޑު ފަދަ އެއްޗެހި ވެސް ހުރެ‬ ‫ތަފުސީލު ކުރުކޮށްލަމެވެ‪.‬‬

‫ކޭން އަޅަން ގޮވުން ‪:‬‬ ‫ބާރަވިލޭރެއަށް އިރު އޮއްސޭއިރު‪ ،‬މުޅި ރަށުތެރެވެފައި އޮންނަނީ‪ ،‬ޚުޝޫޢާއި‪،‬‬

‫ތަވާޟުޢުވެރިކަމުގެ ރޫޙާނީ މައިދާނަކަށެވެ‪ .‬ގިނަ‬

‫ގޭގޭގައި ރޭޑިޔޯ ވެސް ނުހުޅުވާނެ އެވެ‪ .‬މުޅި ރަށް އޮންނަނީ ހިމޭންވެފަ އެވެ‪ .‬ހިމުން ދޮންވެލީގެ‬ ‫ހަދިޔާ ކުރާ މީރު ހުވަނދުވަހާއި‪ ،‬އަޑެއް ބަޑެއް‬

‫ނެތް ފަޒާއިން‬

‫އިޙްސާސްތަކެކެވެ‪ .‬ބާރަށް ވާހަކަ ދައްކާލައި އުޅޭނީ ވެސް‬

‫ރީތި މަގުތަކާއި‪ ،‬ވައިރޯޅި‬

‫ނަފުސަށް ކުރުވާނީ‪ ،‬ބަރަކާތާއި‪ ،‬ކަރާމާތުގެ ފުން‬

‫މަދު މީހެކެވެ ‪.‬ރަށުގެ މުޅި ވެށި މި ގޮތަށް ބަދަލުވެފައިވާތީ‪ ،‬ކުޑަ‬

‫ކުދީންނަށްވެސް އެރޭ އިޙްސާސް ކުރެވެނީ މި ފަދަ ހިމޭންކަމާއި‪ ،‬މާތްކަމުގެ ޖަޒުބާތުތަކެކެވެ ‪.‬‬ ‫މި ދެންނެވި ހިމޭންކަން ފޫވައްޓާލާ އަޑަކީ‪ ،‬ކޭން އަޅަން ގޮވާ އަޑެވެ‪ .‬ކޭން‬

‫އަޅަން ގޮވުމަކީ‪ ،‬މަލާފަތަށް ކާއެއްޗެހި އަޅައި‬

‫ތައްޔާރު ކުރުމަށް ގޮވުމެވެ‪ .‬މި ގޮވުމަކީ‪ ،‬މަސައްކަތު މީހުން ރަށުތެރޭ ހިނގައި ކުރާ އިޢުލާނެކެވެ‪ .‬އެ ދުވަސްވަރަކީ ރަށްރަށުގައި‬ ‫ކަރަންޓުގެ އަލިކަންވެސް އޮތް‬

‫ދުވަސް ވަރެއް ނޫނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މަސައްކަތު މީހުންގެ ތެރޭން މީހަކު‬

‫މިހިނގުމުގައި ވަރަށް އަލިގަދަ ޓޯޗެއް ގެންގުޅޭނެއެވެ‪ .‬ކޭން‬

‫އިސްވެ ހިނގާ‬

‫އަޅަން ގޮވަނީ އަންނަނިވި ޢިބާރާތުންނެވެ‪ .‬ފިސާރި ގަދަ‬

‫އަޑަކުންނެވެ ‪.‬‬ ‫''ކޭން އަޅަން ގޮވަނީ‪ ..‬އަށްގަނޑު އަށްބިލެތް ހުންނަންވާނެ‪ ،‬ބިލެތުގައި ހުނި ޖަހަންވާނެ‪ ،‬ތުންފުއްސެއް އޮންނަންވާނެ ''‬ ‫މިއީ ކޭން އަޅަން ގޮވާ ޢިބާރާތެވެ‪ .‬ބައެއެް​ް ރަށްރަށުގައި ލަވަލަވައަށް ރާގު ރާގަށް ވެސް މި ފަދަ އިޢުލާނުތައް ކުރާކަމަށް ވެއެވެ ‪.‬‬ ‫ހަރުގެޔަށް ގޮވުން ‪:‬‬ ‫ދެނަމާދު ދޭތެރޭ ވަގުތުގައި ކޭން އަޅަން ގޮވުމާއެކު‪ ،‬މީހުންތައް ކޭން އަޅައި‬

‫ހަރުގެޔަށް ގެންދަން ފަށާނެއެވެ‪ .‬ކޭން އެޅުމަކީ‪،‬‬

‫މަލާފަތުގެ އެތެރޭގައިވާ ތަށީގައި ކާސާމާނު ތަރުތީބުކޮށް‪ ،‬ކޭން ތައްޔާރު ކުރުމެވެ‪ .‬މިއީވެސް ވަރަށް ފަންނީ ކަމެކެވެ‪ .‬ވަރަށް ރީތި‬ ‫ކޮށް އަތުރާ އެތުރުމެކެވެ ‪.‬‬ ‫މި ކަންތައްތައް ކުރިޔަށް ގޮސްގޮސް އޮއްވައި ހަރުގެޔަށް ދާން ގޮވާ އަޑު‬

‫އިވެންފަށައިފާނެއެވެ‪ .‬މިއީ ވެސް މަސައްކަތު މީހުން‬

‫ރަށުތެރޭގައި ހިނގައި ކުރާ އިޢުލާނެކެވެ‪ .‬މި އިޢުލާނު ތިން ފަހަރެއްގެ މަތިން ކުރާނެއެވެ‬ ‫ކުރިންނެވެ‪ .‬ދެވަނަ ފަހަރު ޢިޝާނަމާދުން‬

‫‪.‬ފުރަތަމަ ފަހަރު ޢިޝާނަމާދުގެ‬

‫ސަލާމް ދިނުމުންނެވެ‪ .‬ތިންވަނަ އިޢުލާނު ކުރާނީ‪ ،‬ޢިޝާނަމާދުން ގެޔަށް‬

‫ދެވޭހައި‬

‫އިރުވުމުން​ްެނެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 196‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހަރުގެއަށް ގޮވުމުގައި ބޭނުންކުރާ ވަކި‬

‫ޢިބާރާތެއް އޮވެއެވެ‪ .‬ފުރަތަމަ ދެ ފަހަރު މި ޢިބާރާތް ބޭނުން ކުރަނީ‬

‫''ބޭކަލުންނޭ ހަރުގެޔަށް ދުރުވަން ކިޔަނީ'' މި ގޮތަށެވެ‬

‫‪.‬ނަމަވެސް‪ ،‬ތިންވަނަ ފަހަރު ތަފާތެއް ހުރެ އެވެ‪ .‬ތިން ވަނަ ފަހަރު‬

‫އަންނަނީ މަސައްކަތު މީހުންގެ ބޮޑު ޖަމާޢަތެކެވެ‪ .‬މި ފަހަރު މީގެ ތެރޭން އިސްވެ‬ ‫ދުރުވަން ކިޔަނީ'' އޭ ގޮވާލުމުން‬

‫ހުންނަ މީހާ‪ '' ،‬ބޭކަލުންނޭ ހަރުގެޔަށް‬

‫ފަހަތުން ދެންތިބި އެންމެން‪ ،‬ކުޑަދޫ ވިއްސައިގެންދާ ފަދަ ކުއްލި ގަދަ‬

‫އައިއްސައި ދަނީ'' މިހެން ގޮވައިލައެވެ‪ .‬މިއީ ހަރުގެޔަށް‬

‫އެއްގޮތަކަށެވެ‪.‬‬

‫ދިޔުމަށް ކުރެވޭ އެންމެ ފަހުގެ އިޢުލާނެވެ‪.‬‬

‫އަޑަކުން ''ބަލައި‬ ‫މާތުރަ‪ ،‬ޅެންވެރިންނަކީ‬

‫ވަރަށް ޤަދަރުވެރި ބަޔެކެވެ‪ .‬މިތާނަގައި ބަލައި އައިސާ ދަނީއޭ މި ބުނާ ވާހަކަ ގުޅިފައިވަނީ ޅެންވެރިންނާ މެދު ހިތޭ ކަމޭ ހިތުމަކާ‬ ‫އެވެ ‪.‬އެމީހުންގެ ގާތަށް ބިލެތް ދަފި ހިފައިގެން މަސައްކަތު ހަރު މީހަކު ދާނެ‬

‫އެވެ‪ .‬ގޮސް ހަރުގެއަށް ދުރުވުމަށް ނަންގަންނާނެ‬

‫އެވެ‪ .‬މި ކަން ހިނގަނީ ތިންވަނަ އިޢުލާނުގެ ތެރޭގައެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ‪ ،‬ބަލައި އައިއްސައި ދަނީ އޭ‬

‫އެބުނާ ބުނުމުގެ މުރާދަކީ‪،‬‬

‫ޅެންވެރިން ބަލައި އައިއްސައި ދާ ދިޔުމުގެ ވާހަކަ އެވެ ‪.‬‬

‫ހަރުގެ ތެރެ ‪:‬‬ ‫ލަސްތަކެއް ނުވެ ހަރުގެއަށް މީހުން އަރައި ފުރިދާނެ އެވެ‪ .‬ހަރުގޭގެ އެއްކޮޅުގައި ޅެންވެރިންތިބޭނެ‬ ‫ގާތްގަނޑަކަށް‪10 ،‬ވަރަކަށް މީހުން ތިބެއެވެ‬

‫އެވެ‪ .‬ޅެންވެރިންގެ ގޮތުގައި‬

‫‪.‬ހަރުގެއަށް މީހުން ހަމަ ވުމަކީ‪ ،‬ރަށުގެ ބޮޑެތި ފިރިހެނުންކުރެ މި ފަދަ‬

‫މަޖިލީސްތަކަށް ހާޒިރުވެ އުޅެވޭފަދަ އެންމެން ހާޒިރުވުމެވެ‪ .‬މުދިންބެއާއި‬

‫ކަތީބާއި ކުޑަކަތީބާއި‪ ،‬އަތޮޅުވެރީން ވެސްމެ އެވެ ‪.‬‬

‫ފެނާ އެރުން ‪:‬‬ ‫ހަރުގޭ އިންތިޒާމުގެ ވެރިޔަކީ‪ ،‬މަސައްކަތު މީހުންގެ އިސްވެރިޔާ އެވެ‪ .‬ހަރުގެ‬

‫ހަރަކާތްތެރި ކުރުވާނީ އޭނާ އެވެ‪ .‬މީހުން އަރައި‬

‫ހަމަޖެހިއްޖެ ކަމަށް އޭނާ އަށް ވިސްނުމުން މަސައްކަތު މީހުންގެ ރޭވުންތެރިކަމުގެ ތެރޭން ކޭންތަކަށް‬ ‫އެއަށްފަހު‪ ،‬ލޯތަށްޓަކާ ފެންކުރައެއް ހިފައިގެން‬

‫މީހުން ހަމަޖައްސާލައެވެ‪.‬‬

‫މަސައްކަތު މީހުން ހަރުގެއަށް އަރާނެއެވެ‪ .‬މި އަރާ އެރުމަށް ކިޔަނީ ފެނާ‬

‫އެރުމެވެ‪ .‬އެންމެ އިސްކޮށް ހުންނާނީ މަސައްތަކު މީހުންގެ ވެރިޔާ އެވެ‪ .‬އޭނާ‬

‫އެންމެ ފުރަތަމަ ވެސް ގޮސް އިސް ޅެންވެރިޔާގެ‬

‫އަތް ދޮއްވާނެ އެވެ‪ .‬އެއަށް ފަހު މަސައްކަތު އެހެން މީހުން ދެނެް​ްތިބި މީހުންގެ އަތްދޮއްވާނެ އެވެ ‪.‬‬ ‫އިސްކޭމުގެ މަތިނެގުން‪:‬‬ ‫އިސްކޭމަކީ‪ ،‬ޅެންވެރީންތިބޭ ކޭމެވެ‪ .‬ޅެްެންވެރިންގެ އިސްމީހާ އެކޭމެއްގައި އިން ކޭމެވެ‬

‫‪.‬އެންމެން އަތްދޮއްވައި ނިމުމުން‪،‬‬

‫މަސައްކަތު އިސްމީހާ އިސްކޭމުގެ ތުން މޮހައިލާނެއެވެ‪ .‬އެއަށް ފަހު‪ ،‬މަތިގަނޑުގައި ދެފަރާތުން ހިފައި މަލާފަތުގެ ދެކޮލީގައި‪ ،‬ދެ‬ ‫އަތްތިލައިން ބާރަށް ޖަހާލުމާއެކު މަތިގަނޑު ނަގާނެ އެވެ ‪.‬މި އަޑަށް އެހެން ކޭންތަކުގެ ވެސް މަތިތައް ނަގަންފަށައިފާނެ އެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 197‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ބިލެތް ބެހުން ‪:‬‬ ‫ދާނެއެވެ‪ .‬ނަމަވެސް ކައި ނިމުނަސް އެއްވެސް‬

‫ހަރުގެ ތެރޭގައި ކެއުން ކުރިޔަށް ދާއިރު‪ ،‬މަސައްކަތު މީހުން ބިލެތް ބަހަމުން‬ ‫މީހަކު‪ ،‬ދުފައެއް ނުހަދާނެއެވެ ‪.‬ދުފާނީ ހަރުގެއިން ފައިބައިފަ އެވެ ‪.‬‬ ‫އަތްދޮއްވުން‪:‬‬ ‫ކައި ނިމުމުން އަނެއްކާވެސް މަސައްކަތުމީހުން ލޮއިތަށިތަކާއި‪ ،‬ފެންކުރާތައް‬

‫ހިފައިގެން ހަރުގެއަށް އަރާނެއެވެ‪ .‬ކުރީ ފަހަރުގެ‬

‫ތަރުތީބުން މި ފަހަރުވެސް އިސްސަފު އިސްވާނެ އެވެ‪ .‬އެއަށް ފަހު އެންމެން އަތްދޮއްވައި ތުންދޮވެ‪،‬‬

‫ނިމިދާނެ އެވެ‪ .‬އެއާ އެކު‬

‫މަލާފަތްތަކުގެ މަތިއަޅައި‪ ،‬ތުން ބަނދެލެވޭނެ އެވެ ‪.‬‬ ‫ޞަލަވާތް ފާތިޙާ ‪:‬‬ ‫މި ހާހިސާބުން އިސްސަފުގައި ހުރި ބައެއް މަލާފަތް ތިރިޔަށް ޖައްސައިލައި‬

‫އެއްފަރާތްކޮށްލާނެ އެވެ‪ .‬ޅެންވެރިން ތިބި ހިސާބު‬

‫ހަރުގޭ ކޮޅުން ޖާގަ ހަދައިލައިފާނެއެވެ‪ .‬އި ސާހިތަކު‪ ،‬އެމީހުންގެ ކުރިމަތީގައި ވަރަށް ކުރެހުން‬

‫ނަލަ ޒީނަތްތެރި ފޮތިގަނޑެއް‬

‫ފަތުރައި‪ ،‬އޭގެމަތީ ބާލީސްތަކެއް އަތުރައިފާނެ‪ ،‬އެވެ‪ .‬އޭގެމަތީ މާލޫދު ފޮތްތައް ބަހައްޓައިލައިފާނެ‬

‫އެވެ‪ .‬ދުންކިބާ ގެނެސް‬

‫މެދުގައި ބަހައްޓާފައިނެއެވެ‪ .‬އެހާ ހިސާބުން ޞަލަވާތް ފާތިޙާ ފެށުނީ އެވެ ‪.‬‬ ‫މާލޫދުފެށުން ‪:‬‬ ‫އިމާމާ ޞަލަވާތް ފެށުމުން ދެންތިބި އެންމެން ވެސް ޞަލަވާތުގައި ބައިވެރިވާނެ އެވެ‪ .‬ޞަލަވާތް ނިމުމުން‪ ،‬މާލޫދު ޅެންވެރިންގެ‬ ‫ބަހުން ނަމަ ދެން އޮންނާނީ [ نقّد جاء'' އެވެ‪ .‬އެ އަށް ފަހު ޅެން ޞަލަވާތް ކިޔުމެވެ‪ .‬ޅެން ޞަލަވާތަކީ‪ ،‬ޅެންބަހުން އޮންނަ‬ ‫ޞަލަވާތެކެވެ‪ .‬އެންމެ ވައްތަރީ އިބްރާހީމު ޞަލަވާތާ އެވެ‪ .‬މި އަށްފަހު‪ ،‬މާލޫދުގެ ފުރަތަމަ ބުރި ބުނުން އޮންނާނެ އެވެ‪ .‬މިއީ‬ ‫ޢަރަބި ބަހުން އޮންނަ ލިޔުމެކެވެ‪ .‬މީގައި އޮންނަނީ ކީރިތި ރަސޫލާގެ ސީރަތެވެ ‪.‬‬ ‫بشهر ފެށުން ‪:‬‬ ‫މި ހިސާބުން ދެން‬

‫އޮންނާނީ‪ ،‬بشهز ފެށުމެވެ‪ .‬މިއީ ޢަރަބި ޅެމެކެވެ‪ .‬ބާރަވިލޭރޭ ކިޔާ މާލޫދުގެ‬

‫ފުރަތަމަ ޅެމެވެ‪ .‬އިސް‬

‫ޅެންވެރިޔާ މި ޅެން ފަށަނީ‪ ،‬ވަރަށް ރީތި ރާގަކަށް ތޫނު އަޑަކުންނެވެ ‪.‬‬ ‫بشهز ربُع قّد بّد ي َىرِ األعهً‬

‫فُا حبذا بّد را بذا ك انحً​ً َجهً‬ ‫‪Page 198‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މި ބައިތުގައި އެކުލެވޭ މާނާ ‪:‬‬ ‫ރަބީޢުގެ މައްސަރެއް މަތިވެރި ފެށިއްޖެޔެ އަލިއެ ނޫރުފުޅުން‬ ‫ޙަބީބާ ހަނދު ފަދައެ‪ ،‬ލޮބުވެތިކަމާ ރަޙްމަތުގެ ޒާތުފުޅުން‬ ‫މަޑު ކޮށްލާނެއެވެ‪ .‬އަނެއް ބަޔަކު ކޭންތައް‬

‫މި ހިސާބުން މާލޫދު ފެށުނީ އެވެ‪ .‬އެއްބަޔަކު މާލޫދު އަޑު އަހަން ހަރުގޭގައި‬ ‫ހިފައިގެން ގެޔަށް ދާނެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މާލޫދު ދެބައިކުރުން‬

‫ބަޔަކާއި‪ ،‬ނަޘްރުގެ ބަޔެކެވެ‪ .‬ކޮންމެ ޅެންބައެއް‬

‫މާލޫދު ކުރިޔަށް ދަނީ މައިގަނޑު ދެ ބައެއް ހިމެނޭ ގޮތުންނެވެ‪ .‬އެއީ ޅެމުގެ‬

‫ނިމިގެން ނަޘްރުގެ ބައެއް އޮވެ އެވެ‪ .‬މި ބައި ކިޔުމަށް މާލޫދު ބުނުމޭ ކިޔައެވެ‪ .‬ކުރިންވެސް ދަންނަ‬

‫ވާލި ފަދައިން‪ ،‬މިބައިގައި‬

‫ކިޔަނީ ކީރިތި ރަސޫލާގެ މާތް ސީރަތެވެ‪ .‬އެކަލޭގެ ފާނުގެ ޠާހިރު ނަސަބުފުޅުން ފެށިގެންނެވެ‪ .‬ބައްޕާފުޅާއި މައިކަމަނާގެ ކައިވެނި‬ ‫''ونّد انُبٍ'' '' މާތް ނަބިއްޔާ ދުނިޔޭގެ އަލިކަން‬

‫ފުޅާއި‪ ،‬އާލާސްވެ އިންނެވުމާ މި ފަދަ ވާހަކަ ތަކެވެ‪ .‬މި ހެން ގޮސް‬

‫ދެކެވަޑައިގެންފި އެވެ‪ ''.‬މި ހިސާބަށް ކިޔާފައި އެންމެން ކޮޅަށް ތެދުވެ އެވެ‪ .‬އަދި އޭރު‬

‫މީރުވަސް ދުވާ ހުވަނދެއް ގެނެސްފައި‬

‫ހުރެ އެވެ‪ .‬އެންމެން މި ހުވަނދު ލައެވެ‪ .‬އެނގިފައިވާ ގޮތުގައި‪ ،‬މި ހިސާބުން ކޮށްޅަށް ތެދުވާ ތެދުވުމަކީ‪ ،‬ލޮބުވެތި ރަސޫލާއަށް‬ ‫ކަމޭ އިޙްތިރާމު އަދާކުރުމުގެ މާނައިގައި ކުރާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެކަލޭގެފާނުގެ ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެވަޑައިގަތް ވާހަކަ ޚަބަރެއްގެ ގޮތުގައި‬ ‫ލިބުމުން އެކަމާ އުފާކުރުމާއި‪ ،‬އެކަލޭގެ ފާނަށް ކަމޭ ހިތުން ރަމްޒު ކުރުމަށެވެ ‪.‬‬ ‫މާލޫދު ދެބައި ކޮށްފައި އާންމުކޮށް ކިޔަނީ އެފަދަ ވާހަކަތައް ހުންނަ ޅެމެވެ‪ .‬މި ހުރިހާ ޅެމެއްވެސް ހުންނަނީ‬ ‫މާތުރަ‪ ،‬ތޮއްޑޫގައި ފަޟީލަތުއްޝައިޚު އަލްމަރުޙޫމު‬

‫ޢަރަބި ބަހުންނެވެ‪.‬‬

‫ޢަބްދުﷲ ފަހުމީދީދީލްއަޒުހަރީ‪ ،‬ހުންނެވި އަހަރު‪ ،‬ބާރަވިލޭރޭގެ މާލޫދު‬

‫ދެބައިކުރުމުގައި ކީކަމަށްވަނީ‪ ،‬ދެބައިކުރާ ވަގުތު ކިޔުމަށް އެމަނިކުފާނު‬

‫ހެއްދެވި ޅެމެއެއްކަމަށްވެއެވެ‪ .‬އޭގެ ފަހުން ތޮއްޑޫގައި‬

‫މާލޫދު ކީހައި ދުވަހު ދެބައިކުރާ ވަގުތު ކިޔައި އުޅުނީ މި ޅެންކަމަށް ވެއެވެ ‪.‬‬ ‫''ޞަލަވާތްތަކާ ގިނަ ގުނަ ވެދުން ސަލާމޭ‬ ‫ކައު މުޞްޠަފާ ޔަށަ ފަށްފަށުން ސަލާމޭ‬ ‫ވޮޑި ތިޔަ ގަތީ ދޭހަށް އިތުރު ކަމައިގެން‪،‬‬ ‫ކޮޑިގެން‬

‫‪Page 199‬‬

‫ނުދާނޭ ސާފު ތެދުމަގައިގެން‪،‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މާލޫދުގެ ރިހި ‪:‬‬ ‫މާލޫދު ނިމުމުން ހަރުގެ ރޫޅަން ޖެހެ އެވެ‪ .‬ބިތްތައް ނައްޓަން ޖެހެއެވެ‪.‬‬

‫ކެޔޮ ކޭވަރު އެނގޭނީ ބިތުފަންގި ނެގީމާ ނޫންތޯ އެވެ‪.‬‬

‫އެކަމަކު ހަރުގެ ރޫޅެނީ ވަކި ކަމެއް ޙާސިލުވުމުންނެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮންމެ އަހެއްގެ ވެސް‪ ،‬ރަބީޢުލް އައްވަލު ‪12‬އިން ފެށިގެން ކުރިޔަށް އޮތް އަހަރުގެ ރަބީޢުލް އައްވަލު ‪ 12‬އާ ދެމެދު ރަށުގައި‬ ‫ކާވަނި ކުރި މީހުންގެ ރެކޯޑު މަސައްކަތު މީހުން ހޯދައި‬

‫ބަލަހައްޓާނެ އެވެ‪ .‬އެމީހުންގެ އަތުން ކޮންމެވެސް އުޖޫރައެއް ނުލިބި‬

‫ހަރުގެ ރޫޅުމަކީ މަސައްކަތު މީހުން ކުރާނެ ކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬މި ނަގާ އުޖޫރަޔަށް ކިޔަނީ ''ރިހ'' އެވެ‪ .‬ރިއްސަކީ ކޮންމެހެން އަދާ‬ ‫ކުރަންޖެހޭ އެއްޗެކެވެ ‪.‬އާންމުކޮށް ރިހީގެ ގޮތުގައި ނަގައި އުޅެނީ މީހަކު އަތުން ‪ 2‬ރުފިޔާ ނޫނީ ފަސް ރުފިޔާ އެވެ ‪.‬‬ ‫މާލޫދުގެ އަދަބުތައް ‪:‬‬ ‫މި ތާނގައި އަދަބޭ މި ދެންނެވީ އޭގެ އެންމެ ވޭންހުރި މާނައިގަ އެވެ ‪.‬މާލޫދައި ގުޅިގެން އަދަބު ލިބޭ ދެ ބާވަތެއް މީހުން ތިބެ‬ ‫އެވެ‪ .‬އެއް ބަޔަކީ‪ ،‬ރިހި އަދާ ކުރުމަށް އިންކާރު ކުރާ މީހުންނެވެ‪ .‬ރިހި ނުދިން މީހުންނެވެ‪ .‬މި ފަދަ މީހާގެ އަދަބަކީ‪ ،‬ވިދިގެން‬ ‫އަންނަ އަހަރުގެ މާލޫދުގައި ހަރުގެއަށް އެރީމައި‪ ،‬މަސައްކަތު މީހުން އޭނާގެ އަތް ދޮއްވައި ނުދިނުމެވެ‪ .‬އެރޭ‬

‫ހަރުގޭން ކައިގެން‬

‫އަތްދޮންނަށް އޭނާ ދާންޖެހޭނީ ގެޔަށެވެ ‪.‬‬ ‫މާލޫދުގައި އަދަބު ލިބޭ ދެވަނަ ބަޔަކީ‪ ،‬ނުވަތަ ދެވަނަ މީހަކީ‪ ،‬އަޚުލާޤީ އިންތައް‬

‫ފަހަނަ އަޅާ މަސައްކަތު މީހާ އެވެ‪.‬‬

‫ޅެންވެރީންނަށް ޚާއްޞަ ފަތިހު ކޭމެއް އޮންނާނެ އެވެ‪ .‬މި ކޭން ކައްކާ ގެޔަށް ގޮސް ކޭން ގެނައުމާއި‪ ،‬ކަންކަން‬ ‫މަސައްކަތު މީހުންގެ ކަމެކެވެ‪ .‬މި ކަމުގެ ތެރޭގައި‬

‫ބެލެހެއްޓުމަކީ‪،‬‬

‫މަސައްކަތު މީހަކު‪ ،‬އޭން ގެއެއްގެ ތެރޭން ހުއްދަ ނޫން ދިމާޔަކަށް ލޮލާއި‬

‫އަތްފައި ހިންގައިފިކަން އެނގިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬އެކަމުގެ އަދަބު އެމީހަކަށް އޮވެ‬

‫އެވެ‪ .‬މި އަދަބު ކަނޑަ އަޅަނީވެސް‪ ،‬މި ކަން‬

‫ދެނެގަންނަނީވެސް މަސައްކަތު މީހުންނެވެ‪ .‬ނުވަތަ އާދަ ކާދަ އެވެ‪ .‬މި ފަދަ މީހެއްގެ އަދަބަކީ‪ ،‬ހަރުގެ‬

‫ރޫޅާ ދުވަހު ހަރުގޭގައި‬

‫އަޅާފައިވާ ކުނާތައް އޮޅައިފައި ރަށް މެދަށްނެރެ ކުނާ ބޮނޑިން ތެޅުމެވެ ‪.‬‬ ‫އާދަޔާ ޚިލާފު އަދަބެއް ‪:‬‬ ‫އިސްވެ ދަންނަވާ ލެވުނީ އާދަކާދައިގެ ތެރޭން ވާރުތަވާ ދެކަމެކެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ ހަނދާނުގައި އަދި ވަރަށް ތަފާތު އަދަބެއް ވެސް‬ ‫މާލޫދާ ގުޅިގެން މީހަކަށް ދެވުނެވެ ‪.‬‬ ‫އެ ފަހަރަކީ‪ ،‬ބޭރު ރަށެއްގެ ބަޔަކަށް ދަޢުވަތު ދީގެން މާލޫދަށް ގެނައި ފަހަރެކެވެ‪ .‬ރަށު ފިހާރަތަކުގައި ޕާޕަރު ވަރަށް މަދެވެ‪ .‬މި‬ ‫ކަން އެނގިގެން އެއްބަޔަކު މާކުރިން އެހުރި ޕާޕަރުކޮޅު ގަނެ ހުސްކޮށްފި‬ ‫ހަނދާންނެތި ޕާޕަރު ނުލަ‬ ‫‪Page 200‬‬

‫އެވެ‪ .‬ބާރަޔަށް މާލެ ދިޔަ ދޯންޏަށްވެސް އާދެވުނީ‬

‫އެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މި ކަމުގައި މަޞްލަޙަތު އިސްކުރަންޖެހިއްޖެ އެވެ‬

‫‪.‬ކިތަންމެ ފަގީރު މީހާވެސް‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެގޭން ހަރުގެޔަށް އެރުވޭ ކޭން މޮޅު ކޭމަކަށް ހެދޭތޯ ބަލާނެ ވިއްޔާ އެވެ‪.‬‬

‫ބޭ ކޮރަސް ކޭން ކޮރު ނުވެ ވޭތޯ ބެލުމަކީ‪،‬‬

‫އެންމެ‬

‫އާދައިގެ ކޮންމެ މީހަކުވެސް ސާމާލުކަން ދޭނެ ކަމެކެވެ ‪.‬‬ ‫ކޮންމެޔަކަސް ރަށު އޮފީހުން ނިންމީ އެއް ވެސް ކޭމަކަށް ޕާޕަރު ނުލާށެވެ‪ .‬ނަމަވެސް‬

‫‪ 12‬ވިލޭރޭގެ އެއްކޭމަކު ޕާޕަރު ފެނިއްޖެ‬

‫އެވެ‪ .‬މައްސަލަ ގޯސްވީތާ އެވެ ‪.‬ވަގުތުން މި ކަންކުރި ގޭގެ އިސް މީހާ ‪ 3‬ދުވަހަށް ގޭ ބަންދު ކޮށްފިއެވެ‪ .‬މި ކަމާގުޅިގެން އަދި‬ ‫އަދަށްވެސް ޕާޕަށް ތޮއްޑޫގެ ދުވަސްވީ މީހުން ކިޔައި އުޅެނީ ގޭބަންދެވެ ‪.‬‬ ‫ނިންމާލުން ‪:‬‬ ‫އަޅުގަނޑަށް ގަބޫލު ކުރެވޭ ގޮތުގައި މި ކަހަލަ ވާހަކަތައް ލިޔެލުމުން‪ ،‬ދިވެހިންގެ އާދަ ކާދައިގެ މަޢުލޫމާތުތަކެއް އެބަ ލިބެ އެވެ‪.‬‬ ‫އުޅުމާއި ގުޅުމުގެ ހަމަތަކެއް އެބަ ފެނެ އެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިންގެ އިޖުތިމާޢީ ވެއްޓާއި ގަބޫލުކުރުންތަކާއި އުޅުންތެރިކަން‬ ‫ހުރި ނެތް ގޮތް އެބަ އެނގެ އެވެ‪ .‬މި ކަންކަމުގެ އިތުރަށް ހަމަ އެކަނި ދިވެހި ބަހުގެ ވަޅު ޖެހިފައިވާ އެވޭލާ ރީތި ބަސްތަކެއް‬ ‫ދަސްވިޔަސް އެއީ ވަކިން ކުޑަ ފައިދާއެއް ތޯ އެވެ! މި‬

‫މަޒުމޫނު ވިދާޅުވެގެން ނުވަތަ ކިޔައިގެން‪ ،‬ފަހުގެ ޖީލުގެ ކުއްޖަކަށް މި‬

‫ކަންކަން ހާސިލުވެއްޖެ ނަމަ އަޅުގަނޑުގެ މި މަސައްކަތުގެ އަގު ބަރާބަރަށް ފުރިހަމަޔަށް ލިބުނީ އެވެ !‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫ދޮނައެރި ކަނޑޫދޫ‬ ‫ދިވެހި ފޯކުލޯރ ތަކުގެތެރެއިން‬ ‫ޝަކީލާ ޙާމިދު ބިޖިލީގެ ހއ‪ .‬ކެލާ‬ ‫އިހުދިވެހިންނަކީ ބޭސްވެރިކަމުގެ ޑޮކްޓަރީ ފަރުވާ ދަންނަ ބައެއްނޫނެވެ‪ .‬ދިރިއުޅުމުގެ‬ ‫ކޮންމެ ކަމެއްގައިވެސް އެމީހުންގެ ހަތިޔާރަކީ ފަންޑިތައެވެ‪ .‬ބަލިބައްޔާއި‪،‬‬ ‫ކަމުގައާއި‪ ،‬މަސްވެރި ކަމުގައާއި‪ ،‬އަދި މިނޫނަސް ދިރިއުޅުމާއި‬ ‫މަސައްކަތެއްގައެވެ‪ .‬އެޒަމާނުގައި މީހުންދިރިއުޅޭ ކޮންމެ‬

‫ދަނޑުވެރި‬

‫ގުޅުންހުރި ހުރިހާ‬

‫ރަށެއްގައިވެސް އެކަށީގެންވާ‬

‫ޢަދަދަކަށް ކަންވެރިން ތިބެއެވެ‪ .‬އެގޮތުން ނ ‪.‬ކަނޑޫދޫގައިވެސް ކަންވެރިން ތިބެއެވެ‪.‬‬ ‫މީގެއިތުރުން ވަރަށް ކުޅަދާނަ މޮޅުކަންވެރިއަކު އެރަށާ ޖެހިގެން އޮންނަ ވެލިދޫގައި‬ ‫އުޅުނު ކަމަށްވެއެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 201‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހުންގަދަކަމުން މީހުންނަށް ވާނުވާވެސް ނޭގެއެވެ‪.‬‬

‫ދުވަސްވަރަކީ ރަށުގައި ހުމުގެރޯގާއެއް ފެތުރިގެންއުޅުނު ދުވަސްވަރެކެވެ‪ .‬އަންނަ‬ ‫މިހުންޖެހިއްޖެ އެއްވެސްމީހަކު ގަދަވާކަމަކަށް ނުވެއެވެ‪ .‬މަރުވާ މީހުންގެ ޢަދަދު ގިނަވެ‬

‫ރަށުތެރެ ނާމާންވާން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬ރަށުގައިތިބި‬

‫ކަންވެރިން ފޮތްތައްހުސްވެ އެބައިމީހުން ގޮތްހުސްވެއްޖެއެވެ‪ .‬އެއްދުވަހުން އަނެއްދުވަހަށް މަރުވާމީހުންގެ ޢަދަދުގިނަވެ‪ ،‬މަރުވާމީހުން ވަޅުލަން‬ ‫ރަށްރަށުން އެތަކެތި ގެންނަން ފަށައިފިއެވެ‪.‬‬

‫ދަތިވާހިސާބަށް ކަންތައް ހިގައްޖެއެވެ‪ .‬ރަށުން ކަފުނާ ކަފަޔާ ފިލާ ހުސްވެގެން ކައިރި‬ ‫ރަށުތެރެއިން އިވޭ އިންސާނުންގެ ރުއިމާ ޤިސްލުމުގެ އަޑުގެ އިތުރުން‪ ،‬ކާޅާ ކޮވެލީގެ ރުއިމުގެ‬ ‫އެންމެފަހުން ރަށުގެ ކަންވެރިންނަށް ހެދޭނެ އިތުރު ގޮތެއްނެތުމުން ނ‪ .‬ވެލިދޫ ކަންވެރިޔާ‬

‫އަޑުވެސް އިންތިހާއަށް އިތުރުވެއްޖެއެވެ ‪.‬‬ ‫ގެނެވިއްޖެއެވެ‪ .‬މީނާބެލިބެލުމެއް‪ ،‬ބެލުމަށްފަހު‬

‫ރަށުގައި ކުށުވެރިކަމެއް އުފެދިގެން އުޅެނީކަމުގައިބުނެ މާޅޮސްކެޔޮ ވައްތަކެއް ހޯދަން އެންގިއެވެ‬ ‫ރަށުގެ ފެންވަޅުތަކަށް މާޅޮސް‬

‫‪.‬ކަންވެރިޔާ މާޅޮސްކެޔޮ ވައްތަކުގައި ލިޔެ‬

‫ކެޔޮވައްތައް އެޅިއެވެ‪ .‬އަދި ރަށުގެ މީހުން ފެންބޮނީ ހުކުރުމިސްކިތު ވަޅުން‬

‫ދުވަސްވަންދެން ބޯނެ ފެން ނަގާ ރައްކާކުރުމަށް‬

‫ކަމަށްވާތީ‪ ،‬ސާޅީސް‬ ‫ހުކުރުމިސްކިތު‬

‫ބުންޏެވެ‪ .‬ބޯފެން ހުސްވި ކަމުގައިވިއަސް ކަންވެރިޔާ ހުއްދަ ނުދެނީސް‬

‫ވަޅުން ފެންބޭނުން ނުކުރުމަށް އިންޒާރުދިނެވެ ‪.‬‬ ‫އެއަށްފަހު ކަންވެރިޔާ ރަށުގައި ކިޔެވެއްޔެއް ކިޔަވާ ރަށުގެ ހަތަރު ކަނުގައި ހަތަރު‬ ‫ސާޅީސް ހަމަވާދުވަހު އިރުއަރަން ވާއިރަށް އެރަށަށް އަންނާނެކަމަށް ބުނެފައެވެ‬

‫ވަހުތާން ޖެހުމަށްފަހު ފުރައިގެން އޭނާގެ ރަށަށްދިޔައެވެ‪.‬‬ ‫‪.‬ކޮންމެއަކަސް ކަންވެރިޔާ މިކުރިކަމެއް ކުރިފަހުން ރަށުގެ‬

‫ޙާލަތު މަޑުމަޑުން ރަނގަޅުވާން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬ހުމުގައި ތިބި މީހުން އެއްދުވަހުން އަނެއްދުވަހަށް ރަނގަޅުވާން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬މަރުވާ މީހުންގެ‬ ‫ޢަދަދު ކުރިއާއަޅާ ވަރަށްބޮޑުތަން މަދުވާން ފަށައިފިއެވެ‪ .‬އެހެނަސް ކޮންމެވެސް‬

‫ވަރަކަށް މީހުން މަރުވެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މީސްތަކުންގެ‬

‫ހިތްތަކުން ހިސާބަކަށް ބިރުވެރިކަންފިލާ ރަށުތެރެ ކުޑަކޮށް ހަމަޔަކަށްއެޅެން ފަށައިފިއެވެ ‪.‬‬ ‫ދޮންސޮރަކީ ޢުމުރުން ނުވައަހަރުގެ ކުޑަފިރިހެން‬

‫ކުއްޖެކެވެ‪ .‬އެރަށު ދޮންޙަސަނާ ދަލޭކައަށް ލިބުނު ހަމައެކަނި ދަރިފުޅެވެ‬

‫މަންމަޔާ ބައްޕަވަނީ މިހުމުގައި ނިޔާވެގޮސްފައެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‬

‫‪.‬ދޮންސޮރުގެ‬

‫ދޮންސޮރު ބަލަހައްޓަނީ މާމަ ކަދީދާއެވެ‪ .‬މިހާރު މާމައަށްވެސް ވަނީ މި‬

‫ގަދަހުން ޖެހިފައެވެ‪ .‬އެހެނަސް ވީވަރާއަޅާބަލާ މިހާރު މާމަ ކަދީދާވެސް‬

‫ފެންނަނީ ރަނގަޅުވަމުން އަންނަ ކަމުގައެވެ‪ .‬އެކަމަކު އަދިވެސް‬

‫މުޅިން ހުންވިހެއެއް ނުލައެވެ‪ .‬ވަރުދެރަކަމުން ހިނގާބިނގާވެ އުޅެވޭވަރެއް ނުމެ ނޫންމެއެވެ ‪.‬‬ ‫އެއްދުވަހެއްގެ މެންދުރު ފަހުގެ ވަގުތެވެ‪ .‬މާމަ ބަލިއަޑަކުން އެދުނީ ފެންފޮދަކަށެވެ‪ .‬ދޮންސޮރު ފެންއަޅާ ދޯރު ބަލާލިއިރު އޭގައި އެންމެ ފެން‬ ‫ފޮދެއްވެސްނެތެވެ‪ .‬އޭނާ ދުއްވައިގަތީ ފެންހަދާ ދިމާއަށެވެ‪ .‬އޭގައިވެސް ފެނެއްނެތެވެ‪ .‬ރުނބާ ބަލާލިއިރު ރުބަޔަކުވެސް ފެނެއްނެތެވެ‪ .‬ޖާޑިއޮތީ‬ ‫އަނގަވަތަށް ބަންޑުން ބާއްވާފައެވެ‪ .‬ދޮންސޮރު ރޮއިގެންފައި މާމަގާތުގައި ގޭގައިއެންމެ ފެންފޮދެއްވެސް ނެތްވާހަކަ‬ ‫ވުރެވެސް ބަލިއަޑަކުން ބުނީ ކޮންމެވެސް ގޮތަކުން‬

‫ބުންޏެވެ‪ .‬މާމަ ކުރިޔަށް‬

‫މާމަޔަށް ފެންފޮދެއް ހޯދައިދިނުމަށެވެ‪ .‬ނޫންނަމަ މާމަފެނަށް މަރުވެދާނެ‬

‫ކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫ދޮންސޮރަށްވެސް މާމަޔަށް ވެފައިވާވަރު‪ ،‬މާމަ ވާހަކަދައްކަން އަނގަޙަރަކާތް ކުރާގޮތުންނާއި‪ ،‬ހިކިކުރޮޅި ވެފައިވާ ދެތުންފަތުން ދޭހަވެއެވެ ‪.‬‬ ‫މާމަގެ މިޙާލު ދެކޭކަށް ދޮންސޮރަކަށް ކެތެއް‬

‫ނުކުރެވުނެވެ‪ .‬ފެންއަޅާ ދޯރުހިފައިގެން އަޅާއިތިކޮށް ކުޑަކުޑަ ދޮންސޮރު‬

‫ދުއްވައިގަތީ ގޭގެ‬

‫ކުރިމަތީގައިހުރި ހުކުރުމިސްކިތު ވަޅުދޮށަށް މާމަޔަށްދޭނެ ފެންފޮދެއްބަލައެވެ‪ .‬ދޮންސޮރު ވަށައިގެން ހޯދާލުމަށްފަހު މީހަކު ފެންނަން ނެއްކަން‬ ‫‪Page 202‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ޔަޤީންވުމުން އަވަސްއަވަހަށް ވަޅުން ފެން ދާންޏެއްނަގައި އެއިންދޯރަށް ފެންއަޅައިގެން އައިސް މާމަޔަށް ފެންދިނެވެ ‪.‬މާމަފެންބޮއެ ނިމިގެން‬ ‫ހިނިތުންވެލިއެވެ‪ .‬ދޮންސޮރަށް ލިބުނު ހިންހަމަޖެހުމާއެކު ތައްޓާއި‪ ،‬ދޯރު ބޮޑުއަށިމަތީގައި ބަހަށްޓަން ދިޔައެވެ‬

‫‪.‬އޭނާ އެތަކެތި ބަހަށްޓާފައި‬

‫އައިއިރު މާމަ ދެލޯބޮޑުވެ ދެކަޅިވަނީ ހުއްޓިފައެވެ‪ .‬ދޮންސޮރު ކަންބޮޑުވެގެން މާމަގެ މޭގައި ފިރުމަންފެށިއެވެ ‪.‬އޭރު މާމަގެ ހަށިގަނޑަށް އާދަޔާ‬ ‫ޚިލާފު ބާރެއް އަރަމުންދާކަން ދޮންސޮރަށް އިޙުސާސް ކުރެވުނެވެ‪ .‬މިތަންފެނި ދޮންސޮރަށް ހަޅޭއްލަވައި ގަނެވުނެވެ‬

‫‪.‬ބާރަށް ރޮއިގަނެވުނެވެ‪.‬‬

‫ދޮންސޮރުގެ ރުއިމުގެ އަޑަށް ހިސާބުގަނޑުގެ‬

‫ބައެއްމީހުން އެގޭތެރެއަށް ޖަމާވިއެވެ‪ .‬ކުޑަކުޑަ ދޮންސޮރަށް ވާނުވާ‬

‫ނޭނގޭޙާލު މާމަގެ‬

‫ދާދިގާތުގައި މާމަޔަށް ބަލަންހުއްޓެވެ‪ .‬ދޮންސޮރު‬

‫ބަލަންހުއްޓައި މާމަގެ ހަށިގަނޑަށް އަހަމުންދިޔަ ބާރު މަޑުވަމުން‬

‫މަޑުވަމުން ގޮސް މާމަ‬

‫އެއްކޮން ހަމަހިމޭންވިއެވެ‪ .‬ފެންކަޅިވެފައިވާ‬ ‫ދޮންސޮރުގެ ބަޑިފަޅައިގެން ދިޔައެވެ‪ .‬ޤިސްލަ‬

‫ދޮންސޮރުގެ ބޮލުގައި ފިރުމާލަމުން ޢަލިބޭ ބުނީ ދޮންސޮރުގެ މާމަ‬

‫މަރުވީކަމުގައެވެ‪ .‬އެވަގުތު‬

‫ޤިސްލާފައި ރޮއެގަނެވުނެވެ‪ .‬ވާނީވެސް އެހެންތާއެވެ‪ .‬ދޮންސޮރު އެކަނިވީއެވެ‬

‫‪.‬އެހީތެރިކަމުގެ‬

‫އަތެއް ދިއްކޮށްލަންހުރި ހަމައެކަނި މީހާވެސް މިދުނިޔެ ދޫކުރީއެވެ ‪.‬‬ ‫ރަށުއޮފީހުގެ ފަރާތުން މާމަގެ ކަށުކަމާކެމީގެ ހުރިހާކަމެއް ކޮށްދިނެވެ‪ .‬ހިނަވާ ކަފުންކޮށް ކިބާފިލައެއްގައި ސަންދޯކުއެޅިއެވެ ‪.‬‬ ‫އެކަމަކު ހުރިހާކަމެއް ނިމުނުއިރު އިރުއޮއްސި އަނދިރި ވެފައިވާތީ ޖެހިގެން‬

‫އަންނަދުވަހު ހެނދުނު ވަޅުލުމަށް މާމަގެ ގަބުރު އެރޭ‬ ‫ގަސްތުކުރީ ދޮންސޮރާއެކު އެރޭ އެގޭގައި‬

‫ގޭގައިބޭއްވިއެވެ ‪.‬ދޮންސޮރަކީ ކުޑަކުއްޖަކަށްވާތީއާއި‪ ،‬ގޭގައި އިތުރު މީހަކުނެތުމުން މުދިންބެ‬

‫މަޑުކޮށްލާށެވެ‪ .‬ރަށު އެންމެންނިދާ ރަށުތެރެ ހަމަހިމޭން ވީއިރުވެސް ދޮންސޮރާ މުދިންބެތިބީ ގަބުރުކައިރިގައި ހޭލައެވެ‪ .‬މުދިންބެއިނީ ޤުރުއާން‬ ‫ކިޔަވާށެވެ‪ .‬ދޮންސޮރު އިނީ މާމަގެ ސަންދޯކާ ދިމާޔަށްކަޅިވެސް ޖަހައިނުލައި ބަލާށެވެ‪ .‬މުދިންބެ ދޮންސޮރު ކައިރީގައި ތަކުރާރުކޮށް ނިދަންދާން‬ ‫ބުނުމުންވެސް ދޮންސޮރު ނިދާކަށް ނުދިޔައެވެ‪ .‬ދޮންސޮރުގެ ލޮލަކަށް އެއްގޮތަކަށްވެސް ނިންޖެއްނާދެއެވެ ‪.‬‬ ‫މެންދަމުންއަލިވެ ދެގަޑިބައި ތިނެއް ޖަހާކަންހާއިރެވެ‪ .‬މުދިންބެބަނޑު ކައްކާލައިފައި‬

‫އަތިރިރިޔަކަށް ދާންޖެހިއްޖެއެވެ‪ .‬ދޮންސޮރު ކައިރީގައި‬

‫އަތިރިޔަކަށް ގޮސްލާފައި މިއަންނަނީ ކަމުގައިބުނެފައި މުދިންބެ ގެންގުޅުނު ޚަތިމުވެސް ހިފައިގެން ނުކުތީބޭރަށެވެ‪ .‬ދޮންސޮރުވެސް ބޭރަށްނުކުމެ‬ ‫އުޑުމަތި ބަލައިލިއެވެ‪ .‬އަނދިރީގެ ތެރެއިން‬

‫ތަރިތައްފެންނަނީ އުކާލެވިފައިވާ އަލިމަސް ތަކެއް ފަދައިންނެވެ‪ .‬އުޑަށްބަލަންހުރި ދޮންސޮރު‬

‫ސިހުނީ ކާޅުތަކާ ކޮވެލިތައް ހޭރިގަތްއަޑަށެވެ‪ .‬ވަށައިގެން ހޯދާލުމަށްފަހު ބިރުންހުރި ދޮންސޮރު އަވަސްއަވަހަށް ވަނީ ގެއަށެވެ‪ .‬އަވަސް ވެފައިވާ‬ ‫ދޮންސޮރުގެ ނޭވާ ހަމަޖައްސާލުމަށްފަހު ކުރިންވެސް އިށީދެ އިން ކުޑައަށީގައި އިށީއެކަނިވުމުން ޖެހިލުންވެ އިނދެއެވެ ‪.‬‬ ‫އެޔާއެކު ކުރިންވެސް ބިރުގެންފައިވާ ދޮންސަރަށް ފެނުނީ ކިބާފިލާ މަތީގައި ބާއްވަފައިއޮތް‬

‫ގަބުރުމަތީގައި އަޅާފައިއޮތް ފޮތިގަނޑު (ދޮނަ)‬

‫ހިއްލޭތަނެވެ‪ .‬ދޮންސޮރުގެ ޅަ ސިކުނޑި ކުޑަވަގުތު ކޮޅަކަށް ހުއްޓުނު ކަހަލައެވެ‪ .‬ހަށިގަނޑު ފިނިވެ އަތްފައި ތުރުތުރު އަޅަންފެށިއެވެ‪ .‬ގަބުރު‬ ‫މަޑުމަޑުން ޙަރަކާތް ކުރަންފެށިއެވެ‪ .‬ފައިކޮޅު އޮތްގޮތަށް އޮއްވައި އުނަގަނޑުން މަތި މަޑުމަޑުން‬ ‫ކުރާނެ ކަމެއްވެސް ނޭގުނެވެ‬

‫‪.‬ކަފަ ކަފުންކޮށް މޫނުކަފަ ނާޅާއޮތް ގަބުރު ތެދުވަނީއެވެ‪ .‬ކުޑަކުޑަ‬

‫އުފުލެން ފެށިއެވެ‪ .‬އޭނާއަށް ހަދާނެގޮތެއް‬ ‫ދޮންސޮރުގެ މޭގަނޑު އަނގަޔަށް‬

‫އައިކަހަލައެވެ‪ .‬ދޮންސޮރަށް ދުވެފައި ކަހަލަ ގޮތަކަށް ނިކުމެވުނީ ބޭރަށެވެ‪ .‬ގެއިންނުކުމެ ތަންކޮޅަކަށް ގޮސް ފަސް އެނބުރި ބަލާލިއެވެ‪ .‬އޭރު‬ ‫ޤަބުރު އޮޅިގަނޑުނެއް އެގެއިން ނުކުމެގެން ދޮންސޮރާ ދިމާއަށް އަންނަނީއެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 203‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދޮންސޮރު މިސްރާބުޖެހީ އަތިރިޔާ‬

‫ދިމާޔަށެވެ‪ .‬މުދިންބެ ފެނޭތޯއެވެ‪ .‬އެތައްތަނަކަށް ދުވުނުއިރުވެސް‬

‫ދޮންސޮރަށް އޭނާގެ ފަހަތުން ގަބުރު‬

‫އަންނަހެން ހީވިއެވެ‪ .‬ފަހަތްބަލަލިއިރު ކަމަކުދާކަށްނެތެވެ‪ .‬ޙަޤީޤަތުގައިވެސް އޭނާގެފަހަތުން ގަބުރު އަންނަނީއެވެ‬

‫‪.‬ދޮންސޮރުގެ ބިރުވެރިކަން‬

‫އިހުނަށްވުރެ އިތުރުވިއެވެ‪ .‬އޭނާއަށް ސަލާމަތެއް ނެތްކަމާ‪ ،‬މިއީ ހުކުރުމިސްކިތު ވަޅުން މާމަޔަށް ފެންދިނީމާ ވީގޮތްކަން އެނގުނެވެ‪ .‬އެހެނަސް‬ ‫ފަހުވަގުތާ ޖެހެންދެންވެސް މަސައްކަތް ކުރުމަކީ‬

‫އޮތްކަމެއްކަން ވިސްނާ ދޮންސޮރަށް ދުވެވުނުހާ ބާރަކަށް ދުވެފައި ދިޔައީ‬

‫މުދިންބެ ފެނިދާނެކަމުގެ އުންމީދުގައެވެ‪ .‬ދޮންސޮރަށް‬ ‫ދޮންސޮރު ހަޅޭއްލައިގަތެވެ‪ .‬މީހެކޭ އަހަރެން ސަލާމަތް‬

‫ގޮނޑުދޮށަށް ފޭބެވުނުވަގުތުވީ‪ ،‬ވެލިދޫ ކަންވެރިޔާގެ ދޯނި އެރަށަށް‬

‫އަތިރިޔަށެވެ‪.‬‬ ‫ލެފިވަގުތަށެވެ‪.‬‬

‫ކުރާށޭކިޔާފައެވެ‪ .‬އޭރު ދޮންސޮރު ޚަބަރު ހުސްވެގެން ވެއްޓެނީއެވެ‬

‫‪.‬ކަންވެރިޔާ‬

‫އެއްގަމަށް ބަލާލިއިރު ތަންކޮޅެއްދުރުން ފަހަތުން އަންނަ ގަބުރު ފެނުމުން ވެގެންއުޅޭގޮތް ދެނެގަންނާކަށް މާއުނދަގުލެއް ނުވިއެވެ ‪.‬ހަމަވަގުތުން‬ ‫ކުޑަކުޑަ ދޮންސޮރު އެދޯންޏަށް އަރުވައިގެން ކަންވެރިޔާގެ ދޯނި‬

‫އެރަށުން ނައްޓާލިއެވެ‪ .‬ޖެހޭނަލަ ވަޔާއި‪ ،‬ފަލިތަކުގެ އެހީގައި‬

‫ކަންވެރިޔާގެ‬

‫ދޯނި ބަސްބުނާހާ ކުޑަހިނދު ކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އެރަށުގެފަޅުން ނިކުމެއްޖެއެވެ ‪.‬‬ ‫ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުން ކަންވެރިޔާ ދޮންސޮރު ގޮވައިގެން ކަނޑޫދުއަށް ދިޔައެވެ‪ .‬ދޮންސޮރަށް ފެނުނީ ބުއްދިޔަށް ގަބޫލުކުރަން ދަތި މަންޒަރެކެވެ ‪.‬‬ ‫ރަށުގައި އެކަކުވެސް ނެތެވެ‪ .‬މިރަށުގައި ދިރިއުޅުނު މީހުންނަށްވީ‬

‫ކިހިނެއްކަމެއް ދިޔައީކޮންތާކަށް ކަމެއްވެސް ނޭގެއެވެ‪ .‬މިހާރު ރަށުގައި‬

‫ދިރިހުރި އެންމެ ފުރާނަޔެއްވެސްނެތެވެ‪ .‬ކަންވެރިޔާ ދޮންސޮރު ގޮވައިގެން އެނބުރި އޭނާގެ ރަށަށްދިޔައެވެ ‪.‬‬

‫_________________________‬

‫މިފޯކުލޯރ އާއިމެދު‬ ‫ދޮނައެރި ކަނޑޫދުއަކީ ނ‪ .‬އަތޮޅުގެ ރަށެކެވެ‪ .‬ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޗާޓުގައި މިރަށްއޮންނަނީ ނ‪ .‬އަތޮޅު ރާފުއްޓާ ވައްޓަރާ ދެމެދުގައެވެ‬ ‫ކަނޑޫދުއާއި އެންމެ ކައިރީގައި އޮންނަ މީހުން އުޅޭރަށަކީ އެރަށުގެ ހުޅަނގު އުތުރުގައި އޮންނަ ވެލިދުއެވެ‪ .‬ބުނެވޭގޮތުގައި‬ ‫ކުރިން މީހުންދިރިއުޅުނު ރަށެކެވެ‪ .‬އެކަމަށް ހެކިދެނީ މިރަށުގައިވާ‬

‫‪.‬‬ ‫ކަނޑޫދޫއަކީ‬

‫ގަބުރުސްތާނުގެ ގައުތަކެވެ‪ .‬ކުރިން އެރަށަކީ ރާއްޖޭގެ ރައްތަކުގެ‬

‫ނިސްބަތުން ފެންމީރު ރަށެއްކަމަށް މަޢުލޫމާތު ލިބިފައިވެއެވެ‪ .‬އެހެނަސް މިހާރު އެރަށުގެ ފެނަކީ މީރުފެނެކޭ ނުދެންނެވޭނެއެވެ‪ .‬މިފޯކުލޯރުގައި‬ ‫ބުއްދި ގަބޫލުނުކުރެވޭ ވާހަކަތަކެއް އެބަހުރިކަމަށް ގަބޫލުކުރަންޖެހެއެވެ‬

‫‪.‬އެހެނަސް ގަބުރުސްތާނުގެ ގައުތަކުން މިރަށުގައި ކޮންމެވެސް‬

‫ޒަމާނެއްގައި ބަޔަކު އުޅުނުކަން ދޭހަވެއެވެ‪ .‬އަދި އެންމެފަހުން އުޅުނުބަޔަކީ އިސްލާމްދީން ޤަބޫލުކޮށްގެން ތިބި ބައެއްކަމަށްވެސް ލަފާކުރެވެއެވެ ‪.‬‬ ‫އެހެންކަމުން ރަށުގެ ގަބުރުސްތާނުގެ ގައުތަކާއި‪ ،‬މިހާރުރަށަށް‬

‫ކިޔާއުޅޭނަމާއި‪ ،‬ރަށާގުޅިފައިވާ ފޯކުލޯރުގެ އެހީގައި ލަފާކުރެވެނީ‬

‫މިފޯކުލޯރަކީވެސް ދިވެހިތާރީޚަށް އައުޞަފުޙާއެއް އިތުރުކޮށްދީފާނެ ފޯކުލޯރ އެއްކަމުގައެވެ‪.‬‬

‫‪Page 204‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިގުމަސް މެރުން‬ ‫އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް (‪)2009‬‬ ‫އަޅުގަނޑު ކުޑަ އިރު‪ ،‬ރަށުން ވަރަށް ގިނައިން ދުށް މަންޒަރެކެވެ‪.‬‬ ‫ރަށުގެ ވަރަށް ގިނަ‬

‫ބަޔަކު ކޮށް އުޅޭ ކެޔޮޅުކަމެކެވެ‪ .‬އެ‬

‫ކެޔޮޅުކަމަށް އެމީހުން ކިޔައި އުޅެނީ ދިގުމަސް މެރުމެވެ‪ .‬ދިގުމަހަށް‬ ‫ދިޔުމޭ ވެސް ކިޔައި އުޅެއެވެ‪ .‬ތޮއްޑޫ‬

‫މީހުންގެ ބަސްމަގުގައި‬

‫ދިގުމަހޭ ކިޔަނީ‪ ،‬އާންމުކޮށް ރާއްޖޭގެ ގިނަ މީހުން‬

‫ކުރުމަހޭ މި‬

‫ކިޔާ މަހަށެވެ ‪.‬‬

‫ދުލަށް ކުރު‪ ،‬ލޮލަށް ދިގު މަހެއް ދޮގެއްތޯއެވެ؟‬ ‫މި މަޒުމޫނުގައި އަޅުގަނޑު ބަލައިލާނީ‪ ،‬ދިގުމަސް‪ ،‬ނުވަތަ އާންމުކޮށް‬ ‫ގޮތަށެވެ‪ .‬ޚާއްޞަކޮށް‬

‫ދިވެހިން ދަންނަ ކުރުމަސް މެރުމުގެ ކެޔޮޅުކަން ކުރާ‬

‫ތޮއްޑޫގައި މި ކެޔޮޅުކަން ކޮށް އުޅޭ ގޮތަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪ ،‬ލިޔުމުގައި‬

‫ބޭނުންކުރެވޭ މަސައްކަތު‬

‫ނަންތައްވެސް ބޭނުން ކުރާނީ‪ ،‬ރަށު މީހުން އެބަސްތައް ބޭނުން ކުރާތީ‪ ،‬އަޅުގަނޑަށް އިވިފައިވާ ގޮތަށެވެ ‪.‬‬ ‫މޫސުމާއި‪ ،‬މަސް އުޅޭ ހިސާބު ‪:‬‬ ‫އާންމުކޮށް ދިގުމަހަށް ނިކުމެ އުޅެނީ ކަނޑު މަޑު ދުވަސްވަރު އެވެ‪ .‬ކެޔޮޅުކަން އޮންނަނީ‪ ،‬ރަށުގެ ބޭރުމަތީގައެވެ‪.‬‬ ‫އޮއިމަތީގައެވެ ‪.‬އޮއިކަނު ދަނޑިފަށް‪ ،‬ފަސްދީ ކުޑަ ތަންކޮޅެއް ބޭރަށް ނެރެލައި އޮޑި ބާއްވަ އެވެ‪.‬‬ ‫މީހުންގެ ޢަދަދު‪:‬‬ ‫މި ކެޔޮޅުކަމަކީ‪ ،‬ދެމީހުން ވެގެން ކުރާ ކެޔޮޅުކަމެކެވެ‪ .‬އެކަކީ‪،‬‬ ‫އަތްދަށު ކެޔޮޅެވެ‪ .‬ފަލިޖެހައި އޮޑި ފަރާތްފަރާތަށް ގެންދިޔުމުގެ‬

‫މަހަށް ހަމަލަދޭ އިސް ކެޔޮޅެވެ‪ .‬އަނެކަކީ‪،‬‬

‫ހޭމަސް ކާއްތާ‬

‫ބައި އަދާ ކުރާނީ ވެސް އަތްދަށު ކެޔޮޅެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރަށް‬

‫ދެމީހުން އެކީ ވެސް ފަލި ޖަހާނެއެވެ ‪.‬‬ ‫ބޭނުން ކުރެވޭ ތަކެތި ‪:‬‬

‫‪Page 205‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މި ކެޔޮޅުކަން ކުރަނީ‪ ،‬ގާތްގަނޑަކަށް ހަރިޔަނު ދޯންޏެއްގައެވެ‬

‫‪.‬މަސައްކަތުގައި ބޭނުން ކުރެވޭ އާލާތްތަކުގެ އަދަދު މާގިނައެއް‬ ‫‪.‬‬

‫ނޫނެވެ‬ ‫‪1-‬ދިގުމަހު ބުޅި‬

‫‪2-‬ދިގުމަހު އޮނު‬

‫‪3-‬ހޭމަސް‬

‫‪4-‬ހޭމަސް ދަނޑި‬

‫‪5-‬ހެތުރު‬

‫‪6-‬ދެތިން ފަންވަތް‬

‫‪7-‬ފުޅަނގި ބާނާ ސާމާނު (ބައެއް ފަހަރަށް)‬

‫ކެޔޮޅުކަން ކުރާގޮތް‬ ‫ދިގުމަސް މަރާ މީހުން އެ ކެޔޮޅުކަން ކުރުމަށް އާންމުކޮށް ނިކުމެ އުޅެނީ‪ ،‬ހެނދުނު‬

‫ހަތެއް އަށެއް ޖަހާލީމައެވެ‪ .‬އެންމެ‬

‫ފުރަތަމަވެސް ދެމީހުންވެގެން ފަލި ޖަހާލާފައި ގޮސް އޮއިކަނު ގައި މަޑު ކޮށްލާނެއެވެ‪ .‬ފުޅަނގި ބޭނުމަށެވެ‪ .‬ދެ‬ ‫ބޭވުނީމާ އެ އޮތީ ހޭމަހުގެ ގޮތުގައި ބޭނުން ކުރާނެ‬

‫ފުޅަނތްގެއްވަރު‬

‫ރޯމަހެއް ލިބިފައެވެ‪ .‬ފުޅަނތްގެއް ނުބޭވިއްޖެނަމަ‪ ،‬ދެން ބޭނުން ކުރާނީ‬

‫ލަކުޑިން ހަދާފައިވާ ހޭމަހެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 206‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފުޅަނގި ބާނައިގެން މަޑު މަޑުން ފަލިޖަހާލާފައި‪ ،‬ދޯނި ގެންނާނީ އަތްދަށަށެވެ‪ .‬ރަށުގެ‬ ‫އަރަންދެންނެވެ‪ .‬ބޭނުމަކީ‪ ،‬މޭރުމަތީގެ ގަދަ އޮއިން‬

‫އުރަފަށް‪ ،‬ނުވަތަ ހޭފަށް މައްޗަށް‬

‫ސަލާމަތްވުމެވެ‪ .‬ހޭފަށުން ޖަހާލައިފައި މަޑުމަޑުން ގޮސް ދެން އޮޑި ނެރޭނީ‬

‫ރަށުގެ އޮއިމަތި ފަރާތަށެވެ‪ .‬އެތާ އޮންނަ އޮއިކަނުގެ ބޭރަށް ޖެހިލައި‪ ،‬އޮޑި ބާއްވާލާނެއެވެ ‪.‬‬ ‫މަސްމެރުމުގެ ތައްޔާރީތައް ‪:‬‬

‫މި ހާ ހިސާބުން ދެން އޮންނާނީ ފުޅަނގިވާލުމެވެ‪ .‬ދިގުމަސް އޮނުނަގައި ދިގުމަސް ބުޅި ވެއްތުން ކުރިޔަށް ދާނެއެވެ‪ .‬ފަންވަތުގެ‬ ‫ދެއަރީގެ މުއިވާ ނަގައި އެއްލައި ލުމަށްފަހު‪ ،‬ދިގުމަސް އޮނުގައި ބުޅިވައްތާނެއެވެ ‪.‬ހެތުރު ނަގައި ދިގުމަހު ބުޅީގެ ކޮސަގަނޑުން‬ ‫މަޅިބައްދައި‪ ،‬ހެތުރުގެ ދަށުކޮޅު ދޯނީގެ ކޮޅުފަސްކޮޅު އިންނަ ފަތު ދަށުން ހަތްކަކަށް އައްސާނެއެވެ ‪.‬‬ ‫މި ކަންތައްތަކަށް ފަހު‪ ،‬އިސްކެޔޮޅު ހަމަނޭވައި ލައިފާނެއެވެ‪ .‬ބިޑި ސުއްޓާ‬

‫ސިނގިރޭޓުގެ ''ދުންބުރުވައި އުޅޭ'' މީހެއްނަމަ އެ‬

‫ފަދަ އިސްތިޢުމާލެއް ކޮށްލައި ހަމަޖެހިލާނެއެވެ‪ .‬އޭރު‪ ،‬އަތްދަށުކެޔޮޅު ހޭމަސް ނަގައި‪ ،‬ފެނުގައި ކާއްތަމުން ދާނެއެވެ‪ .‬މި ހުރިހާ‬ ‫ކަމެއް ހިނގާނީ ދޯނީގެ ކޮޅުފަސްކޮޅު މަޅު މަތީގައެވެ‪.‬‬ ‫ހޭމަސް ކޭއްތުމާއި‪ ،‬އޮޑި ދަށަށް މަސް އައުން ‪:‬‬ ‫ހޭމަސް ކާއްތަން ފެށުމުން އެ ހިސާބުގައި ދިގުމަސް ތިބި ނަމަ ހޭމަހާ ދިމާޔަށް އަންނަން ފަށާނެއެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރަށް އަޑިންނެވެ‪.‬‬ ‫އަނެއްބައި ފަހަރަށް އަރިއަރިމަތިންނެވެ‪ .‬ބައެއް މަސް މަޑުމަޑުން ނަލަޔަށް ދުވެލައިފައެވެ‬

‫‪.‬އަނެއްބައި މަސް ރުޅިއައިސްގެން‬

‫ކޮތަރި ނަގައިފަ އެވެ ‪.‬‬ ‫ހޭމަސް ކޭއްތުމަކީ‪ ،‬ވަރަށް ހުނަރު ބޭނުންވާ ކަމެކެވެ‪ .‬އެއްގޮތެއްގައި ވަރަށް‬ ‫ދިގުމަހުގެ ފާޑު (ޠަބީޢަތު) ދެނެ ނުގަނެވިއްޖެއްޔާ‪ ،‬ނުވަތަ އެ ފާޑާ އެއްގޮތަށް‬

‫ނުރައްކާތެރިވެސް ކަމެކެވެ‪ .‬ސަބަބަކީ‪ ،‬އެ އަންނަ‬ ‫ހޭމަސް ބޭނުން ކޮށްގެން މަސް ކޮންޓުރޯލު‬

‫ނުކުރެއްވިޖެއްޔާ‪ ،‬އަންނަ ގޮތަށް އައިސް ދޯންނަށްވެސް އަރައިފާނެއެވެ‪ .‬މީގެ އަށެއްކަ މަސް ކުރިން‪ ،‬ތޮއްޑޫން ދިގުމަހަށް ނިކުތް‬ ‫ބައެއްގެ ދޯނި ތެރެއަށް މިގޮތުން ފުންމާފައި އައިސް ޖެހިގަތް ދިގުމަހެއްގެ ތުންގަނޑު އެއައި ގޮތަށް އައިސް ތޮރުފުނީ‬

‫އަތްދަށު‬

‫ކެޔޮޅުގެ ކޮލަށެވެ‪ .‬ނަސީބަކުން އޭނާގެ ފުރާނައަކަށް ގެއްލުމެން ނުވެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މަސްމެރުން ‪:‬‬

‫މީގެ ހައެއްކަ މަސް ކުރިން ކުރުމަހަށް ނިކުތް ބަޔަކު ބުނާ ގޮތުގައި އެމީހުން‬ ‫ވާތަށް މަސް ފިރާލި އިރު ބޮޑު‪،‬‬

‫ހޭމަސް ފެނަށް ވާޓާލާފައި ކަނާތަށް ފިރާލާފައި‪،‬‬

‫ދިގުމަހެއް ހުރީ އަރާ ހިކިފައެވެ‪ .‬އެކަމަކު ރުޅި އައިސް ރަތްވެފައެވެ‬

‫‪.‬ދެން ކުއްލިއަކަށް‬

‫ހޭމަސް ފެނުން ކަނޑުވާލަން ޖެހެއެވެ‪ .‬ހަމަ އެ ވަގުތު ފެނު ޖައްސާލަންވެސް‬

‫ޖެހެއެވެ‪ .‬މި ގޮތަށް ދެތިން ހަތަރު ފަހަރު‬

‫‪Page 207‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހަދާލުމުން‪ ،‬އެސޮރު ހަމަޔަކަށް އެޅި‪ ،‬ރުޅިމަޑުވެގެން ދާނެ އެވެ‪ .‬ދެން ހިމޭންކަމާއެކު ވާތަށް ހޭމަސް ދަމާލީއެވެ‪ .‬އޭރު ހޭމަސް‬ ‫ދަމާ މީހާ ( އަތްދަށު ކެޔޮޅު )ހުންނާނީ އިސްކެޔޮޅުގެ ފަހަތަށް ޖެހިލައެވެ‪ .‬ދެ މީހުންވެސް އެނބުރި ތިބޭނީ‪،‬‬ ‫މައްޔަލާ ދިމާއަށެވެ‪ .‬އިސްކެޔޮޅު ތައްޔާރުވަމުން ދާނީ‪ ،‬ދިގުމަސްބުޅި‬

‫ކޮޅުފަސްކޮޅު‬

‫ނަގައި އަތަށް ހެޔޮވަރު ކޮށްލާށެވެ‪ .‬ދިގުމަސް އޮނުގައި‬

‫ހިފާނީ ކަނާތްތެރިޔަކު ނަމަ ވާތް ކުރިޔަށް ވާގޮތަށެވެ‪ .‬ބުޅިޔާ ވީ ކޮޅުގައި‬

‫ހިފަހައްޓާނި ވާތުންނެވެ‪ .‬އޮނުގެ ފުލާވީ ކޮޅުގައި‬

‫ހިފަހައްޓާނީ‪ ،‬ކަނާއަތުންނެވެ‪ .‬އާންމުކޮށް މަހަށް ހަމަލާ ދޭނީ‪ ،‬ހުރަސް މައްޗަށް‬

‫އެރުމުންނެވެ‪ .‬ހުރަސް މައްޗަށް އެރުމަކީ‪،‬‬

‫އިސްވެ ދެންނެވި ގޮތަށް މަޅުމަތީގައި ދެމީހުން ތިބޭއިރު‪ ،‬ކޮޅުފަހު މައްޔަލުން ވާތަށް ހޭމަހުގެ ފުލުން ދިގުމަސް ފިރާލުމެވެ‪ .‬އޭރު‬ ‫އޮނު އޮންނާނީ ހެޔޮ އަތް މައްޗަށެވެ‪ .‬ނުއަތްމައްޗަކަށް ނޫނެވެ ‪.‬‬ ‫އަހަނ ތަކުރާ ދެންދެން !!‬

‫މިހާރު ހޭމަހު ފުލުން ދިގުމަސް މަޑުމަޑުން އެހެރަގެންގޮސް ހުރަސްމަތި ވަނީއެވެ‪ .‬ހަމަލާދޭން އެންމެ ފަސޭހަ ހިސާބާ އަރާ‬ ‫ހަމަވަނީއެވެ ‪.‬ހޭމަސް ދަމާމީހާ މަޑުމަޑުން ހޭމަސް ފެނުތެރެއަށް ހުއްޓުވާލަނީއެވެ‪ .‬މި ވަގުތު އަނހާ ހުތް‪ ،‬ކިޔާފައި އިސްކެޔޮޅު‬ ‫ދިގުމަހުގެ ކޮތަރިމަތިން މައިކަށްޓަށް ބުޅިން ހަމަލާދެއެވެ‪ .‬ގައިހުރި ބާރަށް ޖަހާ ގަޅާލައެވެ‬

‫‪.‬ހަމަލާ ދިނުމާއެކު‪ ،‬ބަޑިއަޅަްައިފައި‬

‫މަސްތެޅިފޮޅިގަންނާނެއެވެ ‪.‬ދުވެގަނެވޭތޯ އުޅޭނެއެވެ‪ .‬އެވަގުތު ދިގުމަސް އޮނުގައި ވައްތައިފައި އޮތް‬

‫ބުޅި‪ ،‬ފަންވަތްތައް‬

‫ކެނޑިކެނޑިގެން ގޮސް އޮނުން ނެއްޓިގެންދާނެއެވެ ‪.‬ކެޔޮޅުގެ ޚުޝިޔާރުކަމުން‪ ،‬އޮނު ދޯނިތެރެއަށް އެއްލާނެއެވެ‪ .‬އަނެއް ކޮޅުން‬ ‫މަސްވެސް ލަސްނުވެ ދޯނީވަތުތެރެއަށް ޖަހާ ކަހާލައިފާނެއެވެ ‪.‬‬ ‫(ނިމުނީ)‬

‫ކުރުމަހާބެހޭ ޚާއްޞަ އިތުރު މަޢުލޫމާތު‬ ‫ކުރުމަސް(އިނގިރޭސި ބަހުން ‪ ) Acanthocybium solandri‬ނުވަތަ އަކީ ދުނިޔޭގެ ހުރިހާ ހިސާބެއްގައި ވެސް އުޅޭ ގަދަ‬ ‫ނޫކުލައަކަށް ހުންނަ މަހެކެވެ‪ .‬މިއީ ދިގުކޮށް ހިމަކޮށް‬

‫އިންނަ މަހެކެވެ‪ .‬މިހާތަނަށް ފެނިފައިވާ އެންމެ ބޮޑު ކުރު މަހުގެ‬

‫ދިގުމިނުގައި ‪ 8‬ފޫޓް ބަރުދަނުގައި ‪ 83‬ކިލޯ ގްރާމް ހުރިކަމަށް ފާހަގަ ކުރެވިފައި ވެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރު މަސް ގަނޑިއަކު ‪ 47‬މޭލަށް ދަތުރުކުރާކަން ފާހަގަ ކުރެވިފައި ވެއެވެ‪ .‬ކުރު މަހަކީ ވަރަށް އަވަހަށް ބޮޑުވާ މަހެކެވެ ‪.‬އެއް‬ ‫އަހަރުގެ ތެރޭގައި ‪ 11‬ޕައުންޑް އިން މަހުގެ ބަރުދަން ‪ 33‬ޕައުންޑް އަށް އުފުލިގެން ގޮސްފައިވާ ކަމަށް ދިރާސާއެއް ހެދުމަށް‬ ‫ފާހަގަ ޖެހި ކުރުމަހަކުން ސާބިތުކުރެވިފައި ވެއެވެ‪.‬‬

‫‪Page 208‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ކުރުމަސް އަކީ އާންމު ގޮތެއްގައި އަތޮޅުން ބޭރު މާކަނޑުތަކުގައި އުޅޭ މަހެކެވެ‪ .‬މިއީ ހޫނު‬

‫ކަނޑުތަކުގައި އުޅޭ ވަރަށް ހަލުވި‬

‫މަހެކެވެ‪ .‬އެންމެ ބޮޑު ކުރުމަހެއްގެ ގޮތުގައި ދުނިޔޭގައި ރިކޯޑް ކުރެވިފައިވަނީ ‪ 2.1‬މީޓަރުގެ ދިގުމިން ހުރި‪ 80 ،‬ކިލޯ ގްރާމްގެ‬ ‫ކުރުމަހެކެވެ‪ .‬މިއީ ދިވެހިން ކެއުމަށް ބޭނުންކުރާ އަނގަޔަށް މީރު މަހެކެވެ‪.‬‬ ‫ކުރު މަހަކީ ދިގު މަހެކެވެ‪ .‬އަނގަ ވަރަށް ބޮޑެވެ‬ ‫ބުރަކަށިމަތީ ފުރަތަމަ ކޮތަރިބައިގައި‬

‫‪.‬އެއްބަރިއަށް އުފެދިފައި ހުންނަ ގަދަފަދަ ދަތްތަކެއް ހުރެއެވެ‪ .‬މަހުގެ‬

‫‪23-27‬އާއި ދެމެދުގެ އަދަދަކަށް ހަރުކަށި ހުރެއެވެ‪ .‬މަހުގެ މަތީ ބައިގަޔާއި‪ ،‬ބަނޑު‬

‫ދަށްފަރާތުގައި ވަކިވަކިން ހުންނަ ކޮތަރި ބައިގެ އަދަދަކީ ‪ 8‬ނުވަތަ ‪ 9‬އެކެވެ‪ .‬މަހުގެ މަތީބައިގެ ކުލައަކީ ގަދަ‬ ‫ފެހި ކުލައެކެވެ‪ .‬މަހުގެ ދެފަރާތުގައި‬

‫ނޫކުލައަކަށްދާ‬

‫‪24‬އާއި ‪ 30‬އާއި ދެމެދުގެ އަދަދަކަށް ކަޅުކުލައެއްގެ ރޮނގުތަކެއް ހުރަހަށް ދެމިފައި‬

‫ހުރެއެވެ‪.‬‬ ‫ކުރުމަސް ކަނޑުގެ ދެފެން ދޭތެރޭގައި މަދު އަދަދަކަށް‬

‫ބަްައިބަޔަށް އައިން ހަދައިގެން އުޅެއެވެ‪ .‬މިގޮތަށް އައިން ހަދައިގެން‬

‫އުޅެނީ އާންމުކޮށް އެއް އިސްކޮޅެއްގެ މަހެވެ‪ .‬ކުރުމަހުގެ ކާނާއަކީ‬

‫ކަނޑުމަހުގެ ކުދި ބާވަތްތަކާއި‪ ،‬ފުޅަނގި އަދި ކަނޑުގެ‬

‫މަތީބައިގައި އުޅޭ އެހެނިހެން މަސްމަހާއި‪ ،‬ބޯވަ ދިލަ މަހެވެ‪ .‬ރާއްޖޭގައި ވަދުއަޅައިގެންނާއި‪ ،‬ހޭމަސް ހަދައިގެން ކުރުމަސް ބާނައި‬ ‫އުޅެއެވެ‪.‬‬

‫މިއީ ފަޅުރަށެކެވެ‪ .‬ގޮތް ނޭގޭރަށެކެވެ‪.‬‬ ‫ލިޔުނީ‪ :‬އަޙްމަދު ނާފިޢު ބ‪.‬ދަރަވަންދޫ‬ ‫ބ‪.‬އަތޮޅު ދަރަވަންދުއާ ދިމާ އިރުން އޮންނަ ފަޅުރަށެކެވެ‪.‬‬

‫ކުޑަކުޑަ ރަށެކެވެ‬

‫‪.‬‬

‫އައިދުއޭ ބުނުމުން މިރަށް ދަންނަ މީހަކު ނަމަ ބިރުގަނެއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް‬ ‫އެނގިފައިވާގޮތުގައި ވަރަށް ކުރީ ޒަމާނުއް ސުރެންފެށިގެން ވެސް މިރަށަކީ‬ ‫ބަރަކާތްތެރި ރަށެއްގެ ގޮތުގައި ބ‪.‬އަތޮޅު މީހުން ދަނީ ފާހަގަކުރަމުންނެވެ ‪.‬ނަމަވެސް‬ ‫މިހާރުގެ ކުދިންނަށް މިކަން ނޭގި ހިނގައިދާނެއެވެ‬ ‫ބުނެވޭގޮތުގައި މިރަށުގައި ހަފްސީގެ ފާނުގެ ޒިޔާރަތެއް ހުރެ އެވެ‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫ނަމަވެސް‬

‫މިޒިޔާރަތް މިރަށުން މަޑުމަޑުން ނެތިގެން ދާކަން ފާހަގަކުރެއެވެ‪ .‬އަދި މިޒިޔާރަތުގައި ކުރިން ވަރަށް ދިގު ދިދަ ދަޑިއެއް ހުންނަކަމަށްވެއެވެ‪.‬‬ ‫މިހާރު އެދަޑި ފެންނަން‬

‫ނެތަސް ވަރަށް ފަހަކާ ޖެހެންދެންވެސް އެދަނޑި އެރަށުގައި ހުރިކަމަށް ބުނާ‬

‫މީހުން މިއަދު ބ‪.‬އަތޮޅުގައި‬

‫އެބައުޅެއެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 209‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ބ‪.‬އައިދުއަކީ ގާމަތީ ރަށެއްކަމުން އެރަށަށް އަރާ ފައިބަން ވަރަށް އުނދަގުލެވެ‪ .‬މިކަން‬

‫އަޅުގަނޑަށްވެސް ވަނީ ތަޙައްމަލް ކުރެވިފައެވެ‪.‬‬

‫އަޅުގަނޑުވެސް މިރަށަށް އެތައް ފަހަރެއްގެ މަތިން ވާނީ ޒިޔާރަތްކޮށްފައެވެ‪ .‬ނަމަވެސް މިރަށަށްގޮސް ރަށަށް ފޭބުމަށްފަހު އެންމެ ފުރަތަމަވެސް‬ ‫ކުރަންޖެހޭކަމަކީ އެޒިޔާރަތް ދޮށަށް ގޮސް ޞަލަވާތް ފާތިޙާ ކިޔެވުމެވެ‪ .‬މިއީ ޒަމާނުއްސުރެން ފެށިގެން އެރަށަށް ޒިޔާރަތްކުރާ މީހުން ކުރަމުން‬ ‫ގެންދާ ކަމެކެވެ‪ .‬އަދި މިހާރުވެސް ކަން އޮތީހަމަ މިގޮތަށެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑަށް މިރަށާ ބެހޭގޮތުން މާގިނަ ކަންތައްތަކެއް ނޭނގުނަސް ގިނަ މީހުން‬ ‫ދެކޭގޮތުގައި މިއީ ވަރަށް މާތް ރަށެކެވެ‪ .‬ރޫޙާނީ ދިރޭ މަޚްލޫޤެއް އުޅެމުންދާ ރަށެކެވެ‪ .‬ބުނެވޭގޮތުގައި މިރަށަށް އަރައި ޞަްަލަވާތް ފާތިޙާ‬ ‫ނުކިޔަވާ މިރަށުން އެއްޗެއްގައި އަތްލައިފިނަމަ އެމީހަކަށް ނުވަތަ އެބަޔަކަށް ކޮންމެވެސް ކަމަކާއި ކުރިމަތިވާނެކަމަށް ވެއެވެ‪ .‬ދޯނި އެއްގަމަށް‬ ‫އަރާ ވަޅުޖަހާގޮތް ވެފަވެސް އެބަހުއްޓެވެ ‪.‬‬ ‫ފަންވަތުގައި އަޅުގަނޑު މި ލިޔެލަނީ‬

‫އަޅުގަނޑު ކުޑައިރު އެރަށަށްގޮސް އުޅުނު ބަޔަކަށް ދިމާވިކަމެކެވެ‪ .‬ހެނދުނު ފުރައިގެން‬

‫ގޮސް އުޅުނު ބައެކެވެ‪ .‬ރަށަށް ރަށަށް ނައިސްގެން ގޭ މީހުން‬

‫ދަރުހޮވަން‬

‫ރޮނީއެވެ‪ .‬ވީނުވީއެއް ނޭނގިގެންނެވެ‪ .‬މިކަމާ ކަންބޮޑުވެގެން ރަށުގެ ގިނަ‬

‫އަދަދެއްގެ މީހުން ރަށުގެ އަތިރިމައްޗަށް ނުކުންނަމުން ދިޔައެވެ ‪.‬އަޅުގަނޑުވެސް އެމީހުންނާއެކު ނިކުތީމެވެ‪ .‬ކުއްލިއަކަށް އަޅުގަނޑުމެންނަށް‬ ‫އެރަށުގައި ކޮންމެވެސް ކަމެއް ހިނގައިގެން އުޅޭކަން ރަށު‬

‫ފެނުނީ އެރަށުން ބޮޑު އަލިފާން ގަނޑެކެވެ‪ .‬މިއަލިފާން ގަނޑު ފެނުމުން‬

‫މީހުންނަށް އެނގިއްޖެއެވެ‪ .‬އެހެންވެ ވެގެންއުޅޭގޮތެއް ބަލަން ރަށު ދޯންޏެއް އެރަށަށް‬ ‫އޮތީ އެއްގަމަށް އަރާ‬

‫ދިޔައިރު ކަމަކު ދާކަށް ނެތެވެ‪ .‬އެމީހުން ދިޔަ ދޯނި‬

‫ވަޅުޖަހާފައެވެ‪ .‬އަދި ހާލުގައި ޖެހިފައިވާ އެމީހުންނާއި ސުވާލުކުރުމުން‬

‫އެމީހުން ބުނިގޮތުގައި އެމީހުން ދަރުހޮވައި‬

‫ނިމިގެން ރަށުގެ ގޮނޑުދޮށަށް އައިއިރު ދޯނި އޮތީ އެއްގަމަށްއަރާ ވަޅުޖަހާފައެވެ‪ .‬ދޯނި އެއްކޮށް ކަހަލަ ގޮތަކަށް އޮތީ ވެލިގަނޑުގެ ތެރޭގައެވެ‪.‬‬ ‫ހީވަނީ ފުންވަޅުގަނޑަކަށް ދޯނި ލާ‬

‫ފަސްއަޅާ ފޮރުވާލާފައި އޮތް ހެނެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ހެދޭނެގޮތެއް ނެތިގެން‬

‫ބަޔަކަށް އެންގުމުގެ ގޮތުން‬

‫އަނދިރިވާން ފެށުމުން އަލިފާން ޖެހީއެވެ ‪.‬‬ ‫މިޚަބަރު ރަށުގެ ރައްޔިތުންނަށްލިބުމާއެކު ރަށު ދޯނިފަހަރުތައް އެރަށާއި ދިމާޔަށް‬

‫މިސްރާބު ޖެހިއެވެ‪ .‬ރަށުގެ ގިނަ‬

‫ފިރިހެނުންނެވެ‪ .‬އެދޯނި ފުންކުރުމުގެ ނިޔަތުގައެވެ‪ .‬ރައްޔިތުންގެ ގިނަ ބައެއްގެ އެހީތެރިކަމާއެކު އެދޯނި ފުންކޮށްގެން‬ ‫އެރޭ މެންދަމު ރަށަށް ގެނައެވެ‪ .‬އެއަށްފަހު ރަށުގެ މީހުން އެރަށަކީ ގޮތްނޭގޭ ރަށެއްކަމަށާއި‪ ،‬ރަށަށް އެރީ ޞަލަވާތް‬ ‫ފާތިޙާ ކިޔަވާފައިތޯ ސުވާލުކުރިއެވެ‪ .‬އަދި އެކަން ނުކުރާކަމަށް އެމީހުން‬

‫ބުންޏެވެ‪ .‬އެމީހުން ބިރުގަތެވެ‪ .‬ދެން‬

‫ދުވަހަކުވެސް އެރަށަށް ނާރާނެކަމަށް އެމީހުން ބުންޏެވެ‪.‬‬ ‫ހަފްސީގެ ފާނުގެ ޒިޔާރަތޭ ބުނުމުން ބައެއް މީހުންނަށް އެއީ ކޮންތަނެއްކަން ނޭނގި ހިނގައިދާނެއެވެ ‪.‬ޅ‪.‬ކުރެންދޫގައިވެސް ހަފްސީގެ ފާނުގެ‬ ‫މިފަދަ ޒިޔާރަތެއް ހުރެއެވެ ‪.‬މިޒިޔާރަތަށް ނަދުރު ބުނުމަކީ މިހާރުވެސް ބައެއް މީހުންގެ އާދައެކެވެ ‪.‬ދޮންކޭލާ އަޅާ ކިރައިގެންނާއި އެހެނިހެން‬ ‫ތަކެއްޗާ އަޅާ ކިރައިގެންނެވެ ‪.‬‬ ‫ސަމާލު !‬

‫‪Page 210‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހުރި ނެތް ގޮތް މިޒަމާނުގެ ވަރަށް ގިނަ މީހުން‬

‫ޒިޔާރަތްތަކަށް ކަމޭހިތުމާއި‪ ،‬ނަދުރުބުނުމުގެ ހަމަތައް މާތްވެގެންވާ އިސްލާމްދީނުގައި‬

‫ދަންނާނެއެވެ‪ .‬ޞައްޙަ އިސްލާމީ ޢަޤީދާއެއް އޮތްމީހެއްގެ ގަބޫލުކުރުން އޮންނަންވި ގޮތާއި‪ ،‬މި ރޮނގުން ހުއްދަ ނުހުއްދަ ކަންކަން މި އަދު‬ ‫އޮޅިފައެއް ނެތެވެ ‪.‬‬ ‫ލިޔުންތެރިޔާ ފޮނުއްވި ގޮތަށް‪ ،‬ފަންވަތުގައި މި ލިޔުން‬

‫ޝާއިޢުކުރީ ހަމަ އެކަނި މި‬

‫ލިޔުމުން ލިބޭ ތާރީޚީ ސަގާފީ މަޢުލޫމާތަށްޓަކައެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހިންގެ ދިރިއުޅުގައި ބައެއް ކަންކަމާމެދު ވިސްނުން ހުރި ނެތް ގޮތާއި ކަންކަން ކޮށް އުޅުނު ގޮތްތައް ސިފަވާލެއް ފުރިހަމަ ކަމުންނެވެ‪.‬‬

‫ދިވެހިރާއްޖޭގެ އަޖައިބުތައް‬ ‫ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީން (‪)1933‬‬ ‫އެއްވެސް ތަނެއް މި ދުނިޔޭގައި އޮތްކަމެއް‬

‫ދިވެހި ރާއްޖެއަށްވުރެ ގިނަ ފިރީނާއި އިން އެކި އެކި އަންހެނުން ތިބި ހަމަ‬ ‫ނޭނގެއެވެ ‪.‬ހޯދައިބަލައިފީވިއްޔާއި ސާޅީހަކަށް ފިރީނާއި އިން އެކިއެކި އަންހެނުން‬

‫ހީވަނީ ފެނިދާނޭ ހެނޭ މިއަކީ ވެސް ކުޑަ‬

‫އަޖައިބެއް ނޫނެވެ‪ .‬މީ ހުސް އިސްލާމުން ތިބޭ ރާއްޖެއެކޭ މިއަކީ ނާގަބާޑިއެއް އަންޒަމާނެއް ނޫނެވެ‬

‫‪.‬އިސްލާމްވެރިކަމެއް ހިނގާ‬

‫ރަނގަޅުތަނެކެވެ‪ .‬އެކަމަކު މިބުނި އަޖައިބުގެ މައްޗަށް ބަލާއިރު‪ ،‬އެ އަކީ‪ ،‬ހުސް އަންހެނުންގެ ކިބައިގައި‬

‫ހުރިކަމެއް ނޫނެވެ‪.‬‬

‫ދެބައި މީހުން ހަމަ އެއްވެގެން އުޅޭ ގޮތަކީޔޭ ‪.‬‬ ‫މިއީ ދެރަ ހުތުރު ގޮތެކޭ މީހަކު ބުންޏަށް އެހޭކަށްވެސް ނޯވެއެވެ‬ ‫ބުނެފީވިއްޔާ ވާނީ‬

‫‪.‬އެއީ މިބަސް ބުނާން އަނގަހުޅުވައިލާއިރަށް ކަލެޔޯޔޭ‬

‫އަނގަކައިލައިފައި ހިންދިރުވައިލާން ވިއްޔާޔޭ‪ ،‬އެހެންނާ މާފިލާފުށީ‬

‫މާމުދިންކަލޭގެ ފާނުންގެ ކިބައިން‬ ‫ބޮޑެއްގެ ގެޔަށް‬

‫ރިވާވެގެންވެސްވެޔޭ ތިމަންގެ އެއްބަނޑު އެއްބަފައި އައިސާފުޅުގެ އުމުރުން އެގާރަ އަހަރުގައި އައިސް މާލޭގެ‬

‫ފައިބައްޖެ އެވެ‪ .‬އޭނާގެ އުމުރުން ސައުދަ އަހަރުގައި އަހުރެން މާލެއައި ދަތުރަކު އެގޭގެ ވެރި ކާސިންކަލޭފާނުން ބުނުއްވައިފިޔޭ‪..‬‬ ‫ކަލޭގެ ކޮއިގެ ވަލީއާ މަށާ ހަވާލުކޮށްފައިދާށޭ‪ .‬އޭނާ ހީވަނީ މީހަކާއި އިންނާންވެއްޖެހެންނޭ ‪..‬‬ ‫ދެން އެބުނުއްވިފަދައިން އެކަން ކޮށްފައި ރަށަށް ހިނގައްޖައީމޭ‪ ..‬ދެން މާލެ އާދެވުނީ ދޮޅު އަހަރުފަހުންނޭ‪ ..‬އައިސް އައިސާފުޅުގެ‬ ‫ޚަބަރުބެލީމާ އެނގުނީ އެވެނިމީހަކާ އިނދެގެން މިވެނި ގެޔެއްގައި އުޅޭކަމަށެވެ‪ .‬ދެން އެގޭ ދޮށަށް ގޮސް ބެލިއިރު‬

‫ތެދެއްމެޔޭ‪.‬‬

‫އައިސާފުޅު އެބައުޅެއެވެ‪ .‬ހަޔެއްކަމަސްވީ ފިރިހެން ކުއްޖަކުވެސް ގެންގުޅެޔޭ އަދި ބަނޑުވެސް ބޮޑުމެޔޭ‪ ..‬ދެން އަހަރެން އެގޭގައި‬ ‫އިންދައި އިނދެގެންއުޅޭ މީހާވެސް އަތުވެއްޖެއެވެ‪ .‬އައިސް އުޅުނު އުޅުމުގެ‬ ‫ތިޔަހެން ތިޔަ ހަދަނީ‬

‫ތެރޭގައި އައިސާފުޅު ބުނެފިއޔޭ‪ ..‬ކަލޭ މިކުއްޖާޔަށް‬

‫މީ ކަލޭގެ ކުއްޖެއްނޫންވެތާޔޭ‪ ...‬މިސާހިތަކު ކަލޭގެ ކުއްޖެއްވެސް‬

‫ހިތުހުރި ގޮތެކޭ‪ ..‬އަހުރެން އަހައިފީމޭ‪،‬‬

‫ހުރެދާނެޔޭ‪ ..‬އޭރުން މަވެސް ހަދާނީ‬

‫މީ އަނެއްކާ ކާކުގެ ކުއްޖެއްހޭ‪ .‬އައިސާފުޅު ބުނެފިޔޭ‪ .‬މިއީ އިހަށް‬

‫އިނދެގެން އުޅުނު‬

‫ކާސިމުގެ ކުއްޖެކޭ‪ ..‬ދެން މި ދަތުރު ރަށަށް ގޮސްފައި އާދެވުނީ ވެސް ދޮޅު އަހަރު ފަހުންނޭ‪ ..‬އައިއިރު އައިސާފުޅު އިނީ އަނެއްކާ‬ ‫އެހެން މީހަކާއި އިނދެގެން އެހެން ގެޔެއްގައެވެ‪ .‬ކަންތައް‬ ‫‪Page 211‬‬

‫ހުރީ އިހަށް‬

‫ފަހަރު ހެންނޭ‪ .‬މި ގޮތަށް ކޮންމެ ދޮޅު އަހަރަކުން‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދަތުރަކު އައިސް ދިހަ‬

‫ދަތުރު ވީއިރު‪ ،‬އައިސާފުޅުގެ ނުވަކުދީން ތިއްބެވެ‪ .‬ނަސީބަކުން‬

‫މި ފަހަރު ރަށަށް ގޮސް ހުއްޓައި‬

‫އެއްބަފަޔެއްގެ ދެކުއްޖަކު ނެތެވެ‬

‫އައިސާފުޅު ވިހާން އުޅެފައި މަރުވީވާހަކަ އިވިއްޖެޔޭ‪ .‬ދެން މާލެ އައިސް‬

‫ކުދީންކޮޅު ހޯދޭތޯ އުޅެގެން ފެނުނީ އެނެް​ްމެ ދޮށީ ކުއްޖާޔެވެ‬

‫‪.‬‬

‫އައިސާފުޅުގެ‬

‫‪.‬ކޮއްކޮްޮމެން ކޮބައިހޭ އަހައިގެން ބުނާކަށެއް ނޭނގުނެވެ‪.‬‬

‫އެއްބައިކުދިން ވަކަރުގޭގައި އުޅޭވާހަކަ ބުންޏޭ‪ .‬ދެން ކޮންމެއަކަސް އެކުދީންނަކު‬

‫ހޯދާކަށެއް ނޭނގުނޭ‪ ،‬ދެން ގަދަކަމުން ކަހަލަ‬

‫ގޮތަކަށް މިކުއްޖާ ރަށަށް ގެންގޮސްގެން އުޅެނިކޮށް ދެތިންމަހެއްގެ ތެްެރޭގައި ރަށުމީހުންގެ ފޮށިފަޅައިފިކަމަށްވެގެން އަތޮޅުވެރީންގެ‬ ‫ހަވާލުގައި އޭނާގެ ޢިއްޒަތުގައި‬ ‫މާމުދިންކަލޭގެފާނުން ބުނުއްވަޔޭ‬

‫މާލެ ގެނެވިއްޖެއެވެ‪ .‬ދެން ދިޔައީ ހުވަދޫ އަތޮޅު ހޯޑެއްދުވަށޭ ބުނާތީ‬ ‫މިކަންތަކާ ތިމަން އަރާހައި‬

‫އިވުނެވެ‪.‬‬

‫ރުޅިޔެއް އަރަނީ އެގޮތަށް އެކާވަނި ކޮށްދޭމީހުންދެކެއެވެ‪.‬‬

‫މިވާހަކަޔަކީ ދޮގު ރިވާޔަތެއްކަމުގައިވިޔަސް މިއަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގައި ހިނގުން ދުރުކަމެއް ނޫނެވެ‪ .‬ނާދޮގެއްތޯ‪..‬‬

‫ފުޅަނތްގަށް ދިޔުން‬ ‫އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް (‪)2009‬‬

‫ފުޅަނތްގަށް ދިޔުމުގެ ކެޔޮޅުކަމަކީ‪ ،‬ވަރަށް ފޫހިފިލާ ޝައުޤުވެރި ކެޔޮޅުކަމެކެވެ‬ ‫ހުކުރު ހޮނިހިރު ފަދަ ބަންދު ދުވަސްތަކުގައި ވެސް މި ކެޔޮޅުކަން‬ ‫ޗުއްޓީތެރޭގައި ރަށްރަށަށް ގޮސް އުޅުމުގައި ވެސް‬

‫ކޮށްލެވިދާނެއެވެ‪.‬‬

‫ކޮށްލެވިދާނެ ރަނގަޅު‬

‫ކެޔޮޅުކަމެކެވެ‬ ‫ރަނގަޅަށް ފުޅަނގި ކޮށާ‬

‫‪.‬‬

‫‪.‬‬ ‫ދުވަހެއް ނަމަ މަޖަލާއެކު‪ ،‬ފަސް ހަ ގަޑި އިރުވެސް‬

‫ފުޅަނގި ބޭނުމުގައި ހޭދަ ކުރެވިދާނެއެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން‪ ،‬ފުޅަނގި ބޭނުމުގެ ކެޔޮޅުކަން‬ ‫ކުރެވިދާނެ‬

‫ގޮތެއް ލިޔެލާނަމެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ފުޅަނތްގަކީ‪ ،‬މީރު ލައިގެންކާނެ އެއްޗެއް ތައްޔާރު ކޮށްލަންވެސް ރަނގަޅު މަހެއް‬ ‫ވިއްޔާއެވެ !‬

‫‪Page 212‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ބޭނުންވާ ތަކެތި‬ ‫– ‪01‬ފަންސަވީހުގެ ކަންވާރެއް (ނަނެއް)‬ ‫– ‪02‬ވިހި ނަންބަރު ބުޅި (އެއްބުޅިޔަށްވުރެ ގިނަ ބުޅި ގެންދިޔުން ބުއްދިވެރި)‬ ‫– ‪03‬ދިހަ ވަރަކަށް‪ ،‬ރޯ ކަކުނި ( ގުންފޮށިގަނޑުގައި ދެއިންޗި ‪ /‬ދޮޅު އިންޗި ހުންނަވަރު)‬ ‫ ‪04‬ފިޔޮއްސެއް‬‫– ‪05‬ދެމީހަކަށް ކެޔޮޅުކަމުގެ ނިކުމެ އުޅެވޭވަރުގެ ކުޑަވަރު ބޮއްކުރައެއް (ފަލިޖަހާނެ މީހަކާއި ނަނުދަމާ މީހާ)‬

‫މަސައްކަތް ކުރިޔަށް ގެންދާނެ ގޮތް ‪:‬‬ ‫ހ – ކަކުނި ހިފުން‬ ‫އާންމު ކޮށް ކަކުނި ހިފަން ފަސޭހަ ވާނީ ރޭގަ ނޑު އެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ ރޭގަނޑު ހެޔޮވަރުވަރުގެ ‪ 10‬ވަރަކަށް ކަކުނި ހިފާށެވެ‪.‬‬ ‫ހިފައިފައި ކޮންމެ ކަކުންޏެއްގެ ފައިތައް ގުންފޮށިގަނޑު ދަށަށްލެނބި ހައްޔަރުވެފައި އޮންނާނޭހެން އުނިފަތެއްގެ ތެރެޔަށްލައި‬ ‫އޮޅައިލައި ނައިލޯނުވަކަ ކޮޅަކުން ނުވަތަ ސުތުލި ކޮޅަކުން ބަނދެލާށެވެ ‪.‬ކެޔޮޅުކަމު ނިކުންނަ އިރު ކަކުނިތައް މަރުވެފައި ހުރެގެން‬ ‫ނުވާނެއެވެ ‪.‬ދިރިދިރި ތިބެންވާނެއެވެ ‪.‬‬

‫މޫސުން‬ ‫ފުޅަނތްގަށް ދާން އެންމެ ރަނގަޅީ އިރުވައި މޫސުމެވެ‪ .‬މާބޮޑަްަށް ކަނޑު ގަދަ‬

‫ވެއްޖެއްޔާވެސް ފުޅަނގިކޮށުން ދެރަވާނެ އެވެ‪.‬‬

‫މަޑު ދުވަސް ދުވަހަށް ވަރަށް ފޯރީ ގަދަވާނެ އެވެ ‪.‬‬ ‫ށ – ކެޔޮޅުކަމު ނިކުތުން‬ ‫ފަތިހު އިރުގެ އަލިކަމަށް ދުނިޔެ ދޮންކޮށްލާ ވަގުތު ބޮއްކުރާގައި ދެމީހުން ރަށުގެ ބޭރުމައްޗަށް ނިކުންނާށެވެ ‪.‬ފަލިޖަހާފައި ގޮސް‬ ‫ރަށުގެ ދަށްފަރާތަށް މަޑު ކޮށްލާށެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 213‬‬

‫އިރުވައި މޫސުމުގައި ނަމަ އެހިސާބުގައި ރަށާގާތަށް‬

‫ވަވޮއި ދަމާފައި އޮންނާނެ އެވެ‪ .‬މި‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އޮއިވަރުގެ ބޭރުން އޮޑި ދަމާނީ ރަށާ ދުރަށެވެ‪ .‬މި‬

‫އޮއިކަނު ދަނޑިފަށް ފާހަގަ ކޮށް އެތަނުގައި މަޑު‬

‫ދެމެދުގައި އޮންނަ‬

‫ކޮށްލާށެވެ ‪.‬‬ ‫ނ – ފިލި ކުރުމާއި އެންގަނޑު ތައްޔާރު ކުރުން‬ ‫ބަނދެފައިވާ ތަނުން ކަކުންޏެއް މޮހާލާށެވެ‪ .‬އޭގެ‬

‫ގުންފޮށިގަނޑު ނައްޓާލައި‬

‫ކޮޅުފަސްކޮޅުން ބޮއްކުރާ ދޮށަށް މޫދުން ކަކުނި ދޮވެލާށެވެ ‪.‬ގުންފޮށިގަނޑު‬ ‫ފިޔޮހިން ކުދިކުދިކޮށް މަޅުމަތީ ޗިސްޖިސް ކޮށްލުމަށްފަހު‪ ،‬އެބައި މޫދަށް‬ ‫ގިރުވާލާށެވެ‪ .‬މިހާރު ހުންނާނީ ރަނގަޅަށް ފިލިވެފަ އެވެ‪.‬‬ ‫ދެން‬

‫ކަކުނީގެ ފައެއް ލުއްސާލާށެވެ‪ .‬ފައި ލުއްސާލާއިރު‪ ،‬ކަކުނީގެ‬

‫މައިހަށިގަނޑުން ވަރަށް ރީތި މަސްބޮޅެއް ފަޔާއެކީ ލުހިގެން އަންނާނެއެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ފައިގެ މެދު ހުޅުންފެށިގެން މަސްބޮޅާ ގުޅުނު ހިސާބު ބުރިކޮށްލާފައި އެބައި‬ ‫ދެން މަސްބޮޅު ބުޅީގެ‬

‫ބުޅީގެ ތަނޑިޔަށް އަމުނާލައި ތަނޑި ފޮރުވާލާށެވެ‪.‬‬

‫ގުދަށް އަމުނާލާށެވެ‪ .‬އޭރުން އެވަނީ އެންގަނޑު ފުރިހަމަޔަށް ތައްޔާރު‬

‫ކުރެވިފަ އެވެ‪ .‬ދެން ނަނު‬

‫ދޫކުރަންވީއެވެ‪ .‬ނުވަތަ ނަނު އެއްލަންވީއެވެ ‪.‬‬

‫ރ‪ -‬ފަލިޖެހުން‬ ‫ފުޅަނގި ބޭނުމުގައި ފަލިޖަހާ މީހާގެ ހުނަރެއް ބޭނުން ވެއެވެ‪ .‬އެއީ ނަނަށް ދޫލިބުނަ‬

‫ނުދީ އަބަދުވެސް އެއްވަރަކަށް ދިގުބާންޏަށް‬

‫ފަލިވަޅު އަޅަމުން ގެންދިޔުމެވެ‪ .‬އޮމާން ކޮންނެވެ‪ .‬ކުއްލި ކުއްލިޔަކަށް ނޫނެވެ‪.‬‬ ‫ބ – ފުޅަނގި ބޭނުން‬ ‫އޮއިކަނަކީ ފުޅަނގި ވަރަށް ގިނަވާނެ ތަނެކެވެ‪ .‬އެތަނަށް ފިލިކޮށް ނަނު ދޫކޮށްލާއިރަށް‬ ‫އިންނަ މީހަކަށް މި ކަން އިޙްސާސް‬

‫ފުޅަނގި ކޮށަން ފަށާނެއެވެ‪.‬‬

‫ކުރެވޭނެއެވެ‪ .‬ވަރަށް މަޑުމަޑުން އައިސް ބުޅީގައި ފުޅަނގީގެ ތުނބުން‬

‫ވާމެއް ކޮށްލާނެއެވެ‪ .‬އެކަން އިޙްސާސް ކުރެވުމުން މަޑު‬

‫ކޮށްޓާލައި މަޑު‬

‫މަޑުން މާ މުށެއްހައި ޖާގައަށް ވާވަރަށް ފުޅަނތްގާވީ ދިމާޔަށް ނަނު‬

‫ފަހަތަށް ގެންދާށެވެ‪ .‬މުށުތެރޭން ދޫކުރުމަކާ ނުލައި އަތުން އެ ޙަރަކާތް‬

‫ގެންނާށެވެ‪ .‬ނަނަށް ރަނގަޅަށް ދޫ ދޭށެވެ‪.‬‬

‫ފަލިޖަހާ މީހާއާއި ދެމީހުން އެކީގައި ކުރިޔަށް ހިފާށެވެ‪ .‬ފަލިޖަހާ މީހާ ފަލިވަޅެއް އަޅާލައި‬ ‫ނަނުގައި އިންމީހާ އެ ފަލިވަޅާ އެއްހަމަ‬

‫ނަނުގައި‬

‫ވާގޮތަށް ނަނު ދަމަންފަށާނީއެވެ‪.‬‬

‫އޭރު ފުޅަނގި‬

‫އެއާއެކު‬

‫ބޮއްކުރާ ކުރިޔަށް ފިރުކާލާނީ އެވެ‪.‬‬ ‫އިންނާނީ ރަނގަޅަށް‬

‫އެންގަނޑު‬

‫ގިލައިލައިގެންނެވެ ‪.‬‬ ‫ޅ ‪ -‬ފުޅަނގި އަމިއްލަޔަށް ބުޅިނައްޓައިލުން‬ ‫‪Page 214‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފުޅަނތްގަކީ‪ ،‬ވަރަށް ބާރަށް އުދުހޭ މަހެކެވެ‪ .‬ބައެއް ފަހަރަށް އުދުހިފައި އަންނަލެއް‬ ‫އެވަގުތުގައި އެ ސޮރު އަމިއްލަޔަށް ގެންނަ‬

‫ބާރުކަމުން ނަނަށް​ް​ް ދޫލިބެއެވެ‪.‬‬

‫ޙަރަކާތަކުން ބުޅި ނައްޓާލައެވެ‪ .‬އެހެންވިމާ ފުޅަނގި ނަނުގައި ގަތުމާއެކު‬

‫ނަނުދަމާ‬

‫މީހާއާއި‪ ،‬ފަލިޖަހާމީހާ ވަރަށް ހުޝިޔާރުވާންވާނެއެވެ‪ .‬ވަރަށް އަތްމަތި އަވަސް ވާންވާނެއެވެ‪ .‬ކޮންމެ ފަހަރަކުވެސް އަލުން ނަނު‬ ‫އެއްލަންވާނީ‪ ،‬އެންކޮޅު ހެޔޮ ކޮށްލައި ރީތި ކޮށްލައިފައެވެ ‪.‬‬

‫ރަނގަޅު މޫސުމެއްގައި ރަނގަޅު އޮއިކަނެއްގައި ގަޑިއެއްހައި އިރު ހޭދަ ކޮށްލެވުނަސް‬

‫އިރާދަ ކުރެއްވިއްޔާ ގެޔަށް ދާންޖެހޭނީ‬

‫ދެއަތަށް ކިރެމުންނެވެ ‪.‬ފުޅަނގިފަތީގެ ބޮޑުކަމުންނެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 215‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ދިވެހިންނާއި‪ ،‬ދިވެހި ސަންގު‬ ‫އާދަމް ނަޞީރު އިބްރާހީމް‪/‬ތޮއްޑޫ (‪)2008‬‬ ‫އޭގެ ސަބަބުން ރަށްރަށުގެ މުޅި ރައްޔިތުން ސަމާލުކަމަށް‬ ‫ގެނުވިއެވެ ‪.‬‬ ‫އޭގެ ސަބަބުން‪ ،‬އެންމެންގެ ހިތުގައި ބިރުވެރިކަން އުފެއްދިއެވެ ‪.‬‬ ‫އޭގެ ސަބަބުން ރޯދަވެރިންނަށް އުފާވެރިކަން ދިނެވެ ‪.‬‬ ‫އޭގެ ސަބަބުން ދިވެހި ފަރުތަކަށް ޙިމާޔަތް ލިބިގެން ދިޔައެވެ ‪.‬‬ ‫އޭގެ ސަބަބުން ބައެއް މީހުން ފަނޑިޔާރުގެޔަށް ހާޒިކޮށް އަދަބު‬ ‫ވެސް ލިބިފައި އެބަހުއްޓެވެ ‪.‬‬ ‫ސަންގަކީ‪ ،‬ދިވެހިންގެ ދިރިއުޅުމުގެ މުހިންމު ބައިވެރިއެކެވެ‬

‫‪.‬‬

‫ރާއްޖޭގައި ޒަމާނީ މުވާޞަލާތީ ނިޒާމެއް ނެތް އިރު‪ ،‬އެކަމުގައި‬ ‫އެންމެ އިސް‬

‫ދައުރެއް އަދާކުރި އެއް ވަސީލަތަކީ ސަންގެވެ‪.‬‬

‫އެޒަމާނުގައި ރަށު އޮފީހުގެ‬

‫ފަރާތުން ރައްޔިތުންނަށް އާންމުކޮށް‬

‫އެއްޗެއް އަންގަވަން ބޭނުންވެލައްވައިފިނަމަ ފުމޭނީ ސަންގެވެ‪ .‬ސަންގު ފުމެފި ނަމަ‪ ،‬އެމީހަކު‬

‫ކުރަން ހުރިކަމެއް ދޫކޮށްފައި‪،‬‬

‫އޮފީސް ދޮށަށް ހާޒިރުވާނެއެވެ ‪.‬‬

‫ސަންގު ފުމޭ މީހުންނަކީ‪ ،‬ވަރަށް ޚާއްޞަ ބައެކެވެ‪ .‬ބާރަށް ސަންގު ފުމުމަކީ އެފަދަ‬ ‫ސަންގު ފުމެން ދަތަސް‪ ،‬ސަންގު‬

‫މީހުންގައި ހުންނަ ޚާއްޞަ ހުނަރެކެވެ‪.‬‬

‫ފުމެވޭނީ ރަށުއޮފީހުގެ ހުއްދަ ލިބިގެންނެވެ‪ .‬އެނޫން ގޮްަތަކަށް ސަންގު‬

‫ފުމެފި ނަމަ‬

‫ކުށްވެރިވެސް ވާނެއެވެ ‪.‬‬

‫ސަންގުގެ ސައްޕު ކެނޑުން‬ ‫ސަންގު ފުމުމަށްޓަކައި‪ ،‬ފުރަތަމަ އޭގެ ސައްޕު ކަނޑައެވެ‪ .‬ސައްޕު ކެނޑުމަކީ‪ ،‬އޭގެ‬ ‫ބުރިކޮށްލުމެވެ‪ .‬އޭގެ އަޑު އުފެދުމާއި‬

‫ފުލުން ވަކި ގޮތަކަށް ތަންކޮޅެއް‬

‫ނުއުފެދުން‪ ،‬އަޑު ބަރުވުމާއި ތޫލިވުން ބިނާވެފައިވަނީ‬

‫މި ސައްޕު ކެނޑޭ‬

‫ގޮތެއްގެ‬

‫މައްޗަށެވެ‪ .‬އާންމުކޮށް ސަނޕު ކަނޑަނީ ދުނިކީހުންނެވެ ‪.‬އެއަށްފަހު‪ ،‬ފީރަކުން އޮމާން ކޮށް ހަދައެވެ ‪.‬‬ ‫‪Page 216‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ސަންގު އަޑުގެ މާނަ ‪:‬‬ ‫ސަންގު ފުމޭ ގޮތަށް ދެ ނަމެއް ދެވިގެންވެއެވެ‪ .‬އަވަސް ސަންގާއި‪ ،‬ލަސް ސަންގެވެ‬ ‫ބޭނުންވެލައްވާ ކޮންމެވެސް ކަމެއް‬

‫‪.‬ލަސް ސަންގަކީ‪ ،‬އޮފީހުން އަންގަވަން‬

‫އަންގަވަންވެގެން ފުމޭ އާދައިގެ ފުމުމެވެ‪ .‬މި ފުމުމުގައި އަޑު އަންނާނީ‬

‫ފުމުމުގެ އަޑު ހުންނާނީ ދިގުކޮށް ދެމިގެންދާ ގޮތަށެވެ‪ .‬މި‬

‫ލަސްލަހުންނެވެ‪.‬‬

‫ގޮތަށް ސަންގުގެ އަޑު އިވޭނަމަ އޭގެ މާނައަކީ‪ ،‬އާންމު ކަމެއްގައި‬

‫ރަށުގެ ވެރީން ރައްޔިތުންނާ ބައްދަލު ކޮށްލައްވަން ބޭނުންވެލެއްވުމެވެ ‪.‬‬ ‫އަވަސް ސަންގަކީ‪ ،‬މާބާރަކަށް ކުއްލި ކުއްލިޔަށް ފުމޭ ފުމުމެވެ‪ .‬އަވަސް ސަންގުގެ އަޑު އިވިއްޖެއްޔާ‪ ،‬ރައްޔިތުން އޮފީސް ދޮށަށް‬ ‫ދާނީ‪ ،‬ދުވަމުން ޔޯތް ބޯތް ގޮްަވަމުންނެވެ ‪.‬ފައި އިނދޭފުރަ އިން ފެށިގެން‪ ،‬މުޅި ރަށް އޮތްގޮތަށް އޮފީސް ދޮށަށް ޖަމާވާނެއެވެ ‪.‬‬ ‫އެހާވެސް ކުއްލި ސަމާލުކަމެއް ދޭނެއެވެ‪ .‬އަވަސް ސަންގުން ރަމްޒުކޮށްދެނީ ކޮންމެވެސް ނުރައްކާތެރިކަމެއް ނުވަތަ އާދަޔާ ޚިލާފު‬ ‫ބޮޑުކަމެއް މެދުވެރިވެއްޖެކަމެވެ‪ .‬އެކަމުގެ ޚަބަރު ރަށު އޮފީހުން ރައްޔިތުންނަށް‬ ‫ހަނދާނުގައި ރަށުގައި ކުޑަ‬

‫ދެއްވަން ބޭނުންވެލައްވަނީއެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުގެ‬

‫ކުއްޖަކު ގެއްލިގެން އެއް ރެއެއްގެ އިރާކޮޅު އަވަސް ސަންގު ފުމުނެވެ‪ .‬އެ‬

‫އުތުރިގަތެވެ‪ .‬ކުދި ބޮޑު އެންމެން އިސާހިތަކު ގޮސްތިބީ‬

‫އަޑަށް މުޅިރަށް‬

‫ރަށުއޮފީހު ގޯތިތެރޭގައެވެ‪ .‬އެކަމަކު އަޑުގަދަ ކުރުމެއް ނެތި‬

‫ހިމޭންކަންމަތީގައެވެ‪ .‬ލަހެއް ފަހެއްނެތި‪ ،‬ބިގަރުތަކާ ފާނޫޒުތަކާ‬

‫ހިފައިގެން އެއްބަޔަކު ވަލުތެރެއަށް އަނެއްބަޔަކު ރަށުތެރެއަށް‬

‫ނިކުމެގެންފިއެވެ‪ .‬އެޒަމާނަކީ ކަރަންޓުގެ އަލިކަން އޮތް ޒަމާނެއް ނޫނެވެ ‪.‬‬ ‫ރޯދަ ވީއްލާ ވަގުތާއި ސަންގު ‪:‬‬

‫މީގެ ތިރީހަކަށް އަހަރު ކުރިޔަށް ބަލާއިރު‪ ،‬އެޒަމާނުގައި ރޭޑިޔޯއެއް ހުންނާނީވެސް މަދު ގެއެއްގައެވެ‪ .‬އާންމުކޮށް ރާއްޖޭގެ ބައެއް‬ ‫ރަށްރަށުގައި ގަޑިއެއްވެސް ހުންނަނީ މާކިސްކިތާއި‪ ،‬ރަށު އޮފީހުގައެވެ‪ .‬ޓީވީ‪ ،‬އޭރު އަދި‬

‫ގިނަ ދިވެހިން ހަމަ ލޮލުންވެސް‬

‫ނުދެކޭނެއެވެ‪ .‬އެހެންވީމާ‪ ،‬ރޯދަ ވީއްލަންވެއްޖެކަން އަންގަނީ ރަށު އޮފީހުންނެވެ‪ .‬އަޅުގަނޑުމެން ރޯދަ ހިފަންފެށި ދުވަސްވަރު‪ ،‬މި‬ ‫ކަން އޮތްގޮތް ދަންނަވާލާނަމެވެ ‪.‬‬

‫ކޮންމެ ދުވަހަކު‪ ،‬އިރު އޮއްސެން ކައިރިވީމާ‪ ،‬ރަށުގެ މެދުތެރޭގައި ހުންނަ އެންމެ‬ ‫ހިފައިގެން އަރާނެއެވެ‪ .‬އޭނާގެ ކަމަކީ އިރު ފެނުޖެހޭތޯ‬ ‫އޮވެފައި އޭނާ ސަންގުފުމެއެވެ‪ .‬އެހިސާބުން ރަށު‬

‫ދިގު ރުކަށް ރަށު އޮފީހުގެ ޕިޔޯނު ސަންގެއް‬

‫ބެލުމެވެ‪ .‬އޮއްސިއްޖެކަން މުޅިން އޭނާއަށް‬

‫ޔަގީންވުމުން‪ ،‬ރުކުކުރީގައި‬

‫އެންމެން ރޯދަވީއްލާނެއެވެ‪ .‬މަސް ދުވަސް ވަންދެން ކޮންމެ ދުވަހަކު‪ ،‬އިރު‬

‫އޮއްސޭވަގުތު އެފަކީރު އަރާ އޮންނަންޖެހެނީ ރުކުކުރީގައެވެ‪.‬‬

‫އެ ހައިބަނޑާ އޮވެގެން މުޅި ރަށަށް އަޑު އިވޭވަރަށް ފަސްހަފަހަރު‬

‫ސަންގު ފުމޭން ކުރަންޖެހޭނެ ހިތްވަރު ހިތްޕުޅަށް ގެންނަވާށެވެ !‬

‫‪Page 217‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ތިމާވެށްޓާއި ސަންގު ‪:‬‬

‫އަޅުގަނޑަކީ ތިމާވެށްޓާބެހޭ ގޮތުން އެއްޗެއް ލިޔެވޭނެ މީހެއް ނޫނެވެ‪ .‬ތިމާވެށީގެ ޢިލްމަށް ބީރަށްޓެހިކަމުންނެވެ‪ .‬އެކަމަކު ސަންގާއި‬ ‫ދިވެހިންނާ ހުރި ގުޅުމުގެ މައްޗަށް އެއްޗެއް ދަންނަވާލާއިރު‪ ،‬މި ނުކުތާގައި ކުޑަކުޑަ ކަމެއް ހަނދާނަށް އަންނަނީއެވެ‪ .‬ތިމާވެށީގެ‬ ‫ދާއިރާގެ ބައެއް ބޭފުޅުން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ދިވެހި ފަރުތަކުގައި ކަށިބޯ އާލާވެގެން ދިޔައީ‪ ،‬ފަތުރުވެރި ވިޔަފާރިކަމު ސަންގު ނަގައި‬ ‫ހުސްކުރުމުންނެވެ‪ .‬ސަންގުގެ ކާނާއަކީ ކަށިބޮލެވެ‪ .‬ވީމާ ސަންގު ނެތްފަރެއްގައި ކަށި ބޮލަށް ރަސްކަން ނޫންތޯއެވެ !‬

‫ސަންގުފުމެގެން ފަނޑިޔާރު ގެއަށް ‪:‬‬

‫މި މަޒުމޫނުގެ ފެށުމުގައި ދަންނަވާލެވުނު ފަދައިން‪ ،‬ސަންގަކީ ވަރަށް ޚާއްޞަ އެއްޗެކެވެ‪ .‬ސަންގު ފުމެވޭނީ ވަކި ބަޔަކަށެވެ‪ .‬ވަކި‬ ‫ފަރާތެއްގެ އަމުރު ލިބިގެންނެވެ‪ .‬އެ އަމުރު ލިބުނު ގޮތެއްގެ މަތީންނެވެ‪ .‬އެޒަމާނުގައި މި ނޫން‬

‫ގޮތަކަށް ސަންގެއް ފުމުމަކީ‪ ،‬މި‬

‫ޒަމާނުގައި ކޮމާންޑިންގ ޗީފުގެ އަމުރުފުޅު ނެތި ބަޑީ ވަޒަނެއް ދުއްވާލުންފަދަ ނުރައްކާތެރި ކަމެކެވެ ‪.‬‬ ‫‪.‬އޭނާގެ އުމުރުން ފަނަރަ ސޯޅަވަރަކަށް‬

‫އަޅުގަނޑުގެ ރަޙްމަތްތެރި އަލްމަރުޙޫމު ސައިބޯނި އިސްމާޢީލުފުޅަށް ދިމާވި ކަމެކެވެ‬

‫އަހަރެވެ‪ .‬އޭރު މާލޭގެ ފަޅުތެރެއަކީ މޫދު ވިނައާއި‪ ،‬އޮޅުތައް ވެސް އޮންނަ ތަނެކެވެ‪ .‬އަންހެންވެރިން ބޮލި ހިލަން‬

‫ވެސް ގޮސް‬

‫އުޅޭތަނެކެވެ‪.‬‬ ‫އިސްމާލުފުޅު ބުނުއްވާ ގޮތުންނަމަ‪ ،‬ހެނދުނު ގޭން ސައިބޮއިގެން އެ ދުހު ގޮސް އުޅުނީ މޫދުގައެވެ‪ .‬މެންދުރެއްހައި‬ ‫ހިކި ދިޔައެވެ‪ .‬ގެޔަށް ދާންވެގެން ހިނގައިފައި ދިޔައީ މޫދާވީ‬

‫އިރު‪ ،‬އޮތީ‬

‫ހިސާބުންނެވެ‪ .‬އޮޅުތަކުތެރޭންނާއި‪ ،‬ވިނަތަކު މަތީންނެވެ‪ .‬އެހެން‬

‫ދަނިކޮށް‪ ،‬ލައްގާފައި އޮތް ސައްޕު ކެނޑި ސަންގެއް ފެނިއްޖެއެވެ‪ .‬ހަމަ ފެންނަ އިރަށް‬

‫ވަރަށް ފުމެލާ ހިތްވެއްޖެއެވެ‪ .‬ގާތުގައި‬

‫ތިބި ކުދިން ނަސޭހަތް ދިނީ އެކަން ނުކުރުމަށެވެ‪ .‬އިސްމާލުފުޅަށް ނިންމުނީ އެންމެ ފަހަރަކު ފުމެލި ކަމުގައި‬

‫ވިޔަސް ކެއްސެއް‬

‫ނުލިބި ބަޗައިގަނެވިދާނެކަމަށެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 218‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪1979‬ގައި ނަގައިފައިވާ ފޮޓޯއެއް‬

‫ސަންގު ނަގައި ތުނބުޖަހާފައި ފުމެލެވުނު ގޮތުން އަޑު އައީ ހީކުރި ވަރަށް ވުރެވެސް ބާރަށެވެ‪ .‬ގަންނާކުރެއްވި ބިރުން‪ ،‬އަވަހަށް‬ ‫އަތުކޮޅަށް ހޫރާލާފައި‪ ،‬ދުވެ‬

‫ބަޑިބަޑިޖަހާފައި ދިޔައީ‪ ،‬ގެޔާ ދިމާޔަށެވެ! އެކަމަކު‪ ،‬މަގުމަތީން ދިމާވި‬

‫އެހެން ކުދިންގެ‬

‫އަވާގައިޖެހިގެން އަނެއްކާވެސް ކުޅުމުގެ ތެރެއަށް ދެވުނެވެ ‪.‬‬

‫ބައިގަޑިއެއްހާއިރުފަހުން‪ ،‬ގެޔަސް ގޮސް ވަދެވުނުތަނާ‬

‫ބައްޕަ ވަރަށް ހައިރާންވެލައްވާފައި ބުނުއްވީ ފަނޑިޔާރުގޭން ބަލައި‬

‫އައިކަމަށެވެ‪ .‬ތިމަންނަ ހިތަށް އެރިއެވެ‪ .‬ސަހަރޯއެވެ‪ .‬ކަންތަކާ ޖެހުނީއެވެ‬

‫'' ‪.‬ދަރިފުޅު އަނެއްކާ ކުރީ ކީއްހެއްޔެވެ؟'' ފުރަތަމަ‬

‫ސަރިއަތްފެށީ ބައްޕައެވެ‪ .‬ބައްޕައަށް މާގިނަ ސުވާލު ކުރެވޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ‪ .‬ދެވަނަ‬

‫ފަހަރަށް ފަނޑިޔާރުގޭން ދޭވާނީއަކު‬

‫އަތުވެއްޖެއެވެ‪'' .‬ކޮބާ އިސްމާލުފުޅު !ކަލޭ ހަމަ މިހާރު އާދޭ ''!‬ ‫ވީގޮތެއް ހެޔޮ ގޮތޭ މާތްކަލާނގެއާ ވަކީލޭ‬

‫ހިތަށް އަރުވާލައިގެން ހިނގައިގެންފީމެވެ‪ .‬ބިރުން ތުރުތުރު އަޅައެވެ‬

‫‪.‬އެޒަމާނުގެ‬

‫ކަންތައް ހުންނަ ގޮތުން އަށިގެޔަށްލައި ހައްޔަރު ވެސް ކޮށްފާނެ ވިއްޔާއެވެ ‪.‬‬

‫‪Page 219‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ފަނޑިޔާރުގޭން ފަނޑިޔާރުން ތިއްބަވާ ބަޔަށް‬

‫ވަން އިރު‪ ،‬އެތާ ކުޑަ މޭޒެއްގެމަތީގައި އެއްކަލަ ސަންގު ބާއްވާލާފައި އޮތްވައި‬

‫ފެނިއްޖެއެވެ‪ .‬އެ ފެނުނީމާ އަދި ގަތްބިރު ބޮޑެވެ‪ .‬އޭނ އެނގެނީ މައްސަލަ‬

‫ހޫނު ވެފައި އޮތްވަރާއި‪ ،‬ތަޙުޤީޤު ކުރެވިފައިވާ‬

‫މިންވަރު ތާއެވެ‪ .‬ހެކި ވެސް އެ އޮތީ ދިމާޔަށް ފެންނަންވިއްޔާއެވެ! ދެނެއް މި ކަމުން ރެކެވޭނެ ހަމަ‬

‫އެއްގޮތެއްވެސް ނެތެވެ ‪.‬‬

‫ފަނޑިޔާރު‪ :‬މީ ކޯޗެއް؟ (ސަންގަށް އިޝާރާތް ކޮށްފަ)‬

‫އިސްމާލުފުޅު‪( :‬ޖަވާބެއް ދޭން ނުކެރިފަ)‬

‫ފަނޑިޔާރު‪:‬‬

‫ބަލަ ކަލޭގާތުގައޭ މި ބުނަނީ މީ ކޯޗެއްހޭ‬

‫އިސްމާލުފުޅު‪ :‬ތީ ސަންގެއް (މަޑުމަޑު ވައިއަޑަކުން)‬

‫ފަނޑިޔާރު‪:‬‬

‫ހޫނ! ސަންގެއްދޯ! އިސްމާލުފުޅަށް ސަންގުފުމެން އެނގޭތަ؟ (އަނ! އަޅެ ނިކަން ފުމެލަ ބަލަ)‬

‫އިސްމާލުފުޅު‪( :‬އަތުބޮމެއްގައި ފުރަތަމަ އަލަށް ހިފާ މީހަކުހެން ބިރުން ހުރެ އެ ދިއްކޮށްލި ސަންގުގައި ހިފައިފިއެވެ)‬ ‫ފަނޑިޔާރު‪:‬‬

‫ފުމެލަބަލަ !‬

‫އިސްމާލުފުޅު‪( :‬މަޑުމަޑުން އެއްފަހަރު ފުމެލައިފިއެވެ)‬

‫ފަނޑިޔާރު‪ :‬އަދި ފުމެލާބަލަ! އަދި ފުމެލާބަލަ! އަދި ވެސް! އަދި ވެސް! އަދި އަދި އަދި !‬

‫މި ހެން ގޮސް ސަންގު ފުމެ ފުމެ ފުމެ އެންމެ ފަހުން އިސްމާލުފުޅަށް‬ ‫‪Page 220‬‬

‫ރޮވިއްޖެއެވެ‪ .‬ބަނޑުހައިވެގެން ގޮސް ހާނތިވެފައި‬ ‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫ހުރީމާވެސްމެއެވެ‪ .‬އެ ހިސާބަށް ކަންތައް ދިޔުމުން ދުވަހަކު ވެސް ސަންގެއްގައި އަތްވެސް ނުލާންކަމަށް ހުވައިކޮށްފައި މި ކަމުން‬ ‫ސަލާމަތްވެއްޖެއެވެ‪ .‬ސަރިއަތް ނިމުނީއެވެ‪ .‬މަޒުމޫނުވެސް ނިމުނީއެވެ ‪.‬‬

‫މުޅި އޮޑީގައި ޙަސަނު ދެފައި‬ ‫ދިވެހި –މާދަރީބަސް‬ ‫‪ 10‬ސެޕްޓެމްބަރ ‪ 12:37 ،2011‬ހޮނިހިރު‬ ‫ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤު‬

‫ނިސްބަތްވާގޮތަށް‬

‫މިއީ މިސާލު ބަހެކެވެ‪ .‬މިސާލު ބަހޭ ކިޔަނީ ހިނގާފައި އޮތް ކަމަކަށް‬ ‫ޖަހާ މިސާލަށެވެ‪ .‬މިކަން ވީގޮތް މި ދަންނަވަނީއެވެ ‪.‬‬

‫ދަތުރު އޮޑީގެ މީހުން ރަށެއްގައި ޖައްސާފައި ފެން ބަލައި ރަށަށް ފައިބަމުން އޮޑީގައި ބޭއްވީ ޙަސަނެވެ ‪.‬ބޮއްކުރާގައި އެމީހުންނަށް އެއްގަމަށް‬ ‫ފޭބުނީ ވަރަށް ގިނައިރުވީ ފަހުންނެވެ‪ .‬އެއީ ފަޅު ބޮޑު ކަމުންނާއި ފަޅު ދަތިކަމުންނެވެ ‪.‬‬ ‫ބޮއްކުރައޭ މި ކިޔަނީ ދަތުރުވެރީން އޮޑިފަހަރަށް އަރައި ފައިބާން‬

‫ގެންގުޅޭ ކުޑަ ދޯންޏަކަށެވެ‪ .‬މި ގިނައިން ބަނދެފައި ހުންނަނީ ކޮލި‬

‫ބޮޑުކޮށެވެ‪( .‬ރަދީފު)‬ ‫ދެން މިބައިމީހުންނަށް ފެން ރުނބަޔާއި ތަންޑިޔަލާއި ހިފައިގެން ރަށުގެ އެއްގަމަށް އެރުނު އިރު ވަރަށް ލަސްވެއްޖެއެވެ‪ .‬އޮޑި ބަލަހައްޓާން މި‬ ‫ބޭއްވުނީ ޙަސަނެވެ‪ .‬އޭރު ޙަސަނަށް ނިދިއްޖެއެވެ ‪.‬‬ ‫ފެންރުނބަޔަކީ އޮޑީގެ މީހުން ބޯން ފެން އަޅާފައި‬

‫ހުންނަ ރުނބައެވެ‪ .‬މިބާވަތުގެ ރުނބާގެ ބޭރުގައި ވެހާފައި އޮންނަ‬

‫އޮންނާނެއެވެ‪ .‬މި ވެހުންގަނޑު ދެކޮޅު ގުޅުވާލާފައި ވަށްކޮށް‬ ‫ބޭނުންކުރާ‬

‫ތަންޑިޔާ‬

‫ވެހުންގަނޑެއް‬

‫އޮންނަ ވާގަނޑެއް ނުވަތަ ކުސަގަނޑެއް އޮންނާނެއެވެ‪ .‬ރުނބާ އުފުލަން‬

‫ލައްވަނީ އޭގެ ތެރެއަށެވެ‪ .‬މި ވެހުންގަނޑަށް ކިޔަނީ ވިޔަގޮވި މިހެންނެވެ‪( .‬ރަދީފު‬

‫މި ވިޔަގޮވި ބަލިވެއްޖެނަމަ ރުނބާ ދޫވެގެން ބިއްމައްޗަށް ވެއްޓިދާނެއެވެ‬

‫‪.‬ބަރުހެލި މީހުން ތަންތަނަށް އަރަން އުޅޭއިރު މަލާމާތުގެ ގޮތުން‬

‫ތިޔައީ ވިޔަގޮވި ބަލި ރުނބައެކޭ ބަލައިގެން އުޅޭށޭ ބުނެ ހަދައެވެ‬ ‫ދެން ތަންޑިޔާ ދޮގެއްތޯއެވެ‪ .‬ތަންޑިޔަލަކީ ބަރު ތަކެތި އެއްތަނުން އަނެއްތަނަށް‬ ‫ކޮނޑުމަތީގައި‬

‫‪Page 221‬‬

‫(‬

‫އުފުލުމަށް ބޭނުންކުރާ ފަލަ ދަނޑިއެކެވެ‪( .‬ރަދީފު‬

‫‪.‬‬ ‫ގެންދިޔުމަށް އެއްޗެއްގައި ވާޖަހައި އައްސައިގެން މީހުންގެ‬ ‫)‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫މިސްކިތު ވަޅުދޮށުން ފެން ހިފައިގެން އެމީހުންނަށް އޮޑިޔާ ހަމައަށް އާދެވުނުއިރު ޙަސަނު އޮތީ ގަދަ ނިދީގައެވެ‬ ‫ދިމާއަށް ދެފައި ދިއްކޮށްގެން އައްދޮށް (ރަށާ ގާތް) ފަރާތުގައެވެ‬

‫‪.‬ކޮޅުފަސްކޮޅުގައި ރަށާ‬

‫‪.‬މިއީ ފެން ރުނބާ ދޯންޏަށް އަރުވަން އެންމެ ފަސޭހަ ދިމައެވެ‪ .‬އެމީހުން‬

‫ޙަސަނަށް ގޮވާގޮވާ ހޭނުލީމާ ބޮއްކުރާގައި ކޮޅުފަސްކޮޅުގެ ގެނބުރު (ބޭރު) ފަރާތަށް ހިނގައްޖެއެވެ‪ .‬އޭރު ޙަސަނަށްވެސް ހޭލެވިގެން އަނެއްކާ‬ ‫އެފަރާތަށްގޮސް ދެފައި ދިއްކޮށްގެން މިއޮތީ ނިދާފައެވެ‪ .‬މިތާ ތިބެ‬

‫ގޮވާގޮވާ ހޭނުލީމާ ދިރުނބާ ކޮޅާ ކައިރިކޮށްލަން ދިޔައިރު އަނެއްކާ‬

‫ޙަސަނަށްވެސް ހޭލެވިގެން ފެންލާ މީހުންނަށް ފަސޭހަވާނީ ކޮޅުފަސްކޮޅު ދިނިއްޔާއޭ ހީކޮށް ގޮސް މިއޮތީ ދިރުނބާކޮޅުގައި ދެފައި ދިއްކޮށްގެން‬ ‫ނިދާފައެވެ ‪.‬‬ ‫މިތާނގައި ކޮޅުފަސްކޮޅޭ މި ކިޔެނީ ފުރާ ދުއްވާ އެއްޗެތީގެ ފަހަތު ކޮޅަށެވެ‬

‫‪.‬ދިރުނބާކޮޅޭ މި ކިޔެނީ ފުރާ ދުއްވާ ތަކެތީގެ ކުރީ ކޮޅަށެވެ‪.‬‬

‫(ރަދީފު(‬

‫ފެންލާ މީހުން ދިރުނބާކޮޅުގެ ގެނބުރު ފަރާތާ ކައިރިކޮށްލިއިރު ޙަސަނު މިއޮތީ އެދިމާއަށް ފައި ދިއްކޮށްގެންނެވެ‪ .‬ދެން ފެންލާން އުޅޭ މީހުން‬ ‫ރުޅިއަރައިގަނެގެން ބުންޏެވެ ‪.‬އަޖައިބެއްނޫންހެއްޔެވެ‪ .‬މުޅި އޮޑީގައި މިއޮތީ ޙަސަނު ދެފައެވެ‪ .‬މި މިސާލުބަސް އުފެދިފައި ވަނީ މި ހާދިސާއާ‬ ‫ގުޅިގެންނެވެ‪.‬‬ ‫މި ހާދިސާ މިހެން ހިނގާފައި އޮތްކަމުގައިވިޔަސް މިހެން ބުނެއުޅެނީ މީހުނަށް‬

‫އުނދަގޫވާގޮތަށް ތަނެއްގައި މީހެއްގެ ތަކެތި ބަހައްޓައިފައި‬

‫ހުރީމާ އެކަމާ ގުޅޭ ގޮތުންނެވެ ‪.‬‬

‫ބަހުގެ ހަމަ ‪( 1 -‬ނަންއިތުރު(‬ ‫ދިވެހި ‪-‬މާދަރީބަސް‬ ‫‪ 23‬އޮކްޓޫބަރ ‪ 12:12 ،2010‬ހޮނިހިރު‬ ‫އެއްކޮށްތައްޔާރުކުރީ‪ :‬ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤު‬

‫ދިވެހިބަހުގެ ގަވާއިދުގައި ވާގޮތުން ނަންއިތުރަކީ‪ ،‬ނަމަކަށް އިތުރު‬ ‫ބަޔާނެއް ގެނެސްދޭ ކޮންމެ ބަހެކެވެ‪ .‬ވީމާ‪ ،‬އެއީ‬ ‫ދޭހަކޮށްދޭ ބަހަކަށް އިތުރު‬

‫ސިފައެއް ނުވަތަ އިތުރު‬

‫މީހެއްކަން ތަނެއްކަން ނުވަތަ އެއްޗެއްކަން‬

‫ސިފައެއް ނުވަތަ ބަޔާނެއް ގެނެސްދޭ ކޮންމެ ލަފުޒކަކީ‪،‬‬

‫ނަންއިތުރެކެވެ‪.‬‬ ‫ކަންމިހެން ހުރުމާއެކު‪ ،‬ނަންއިތުރު ރައްދުވާ ފަރާތް ފާހަގަ ކުރުމަކީ‪ ،‬ނުހަނު ބޭނުންތެރިކަމެކެވެ‪.‬‬ ‫‪Page 222‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫އެ ފަރާތް ފާހަގަ ކުރުމުގައި ދިވެހިބަހުގެ‬

‫ހަމައިން އެއްކިބާ ވެވިއްޖެ ނަމަ‪ ،‬ބޮޑެތި އޮޅުންތައް އަރައި‪ ،‬ބުނާން އުޅޭ‬

‫ނުވަތަ ލިޔާން އުޅޭ‬

‫އެއްޗެއްގެ މުރާދު ގެއްލި ގަސްތުކުރާ މާނަ ނޫން އެހެން މާނައެއް ދޭހަވާގޮތް ވެދާނެ އެވެ ‪.‬‬ ‫މިސާލު؛‬ ‫‪1‬ސައުވީސް އިންޗި އަންހެނުންގެ ރެލީ ބައިސްކަލު ލިބެން ހުރި ވާހަކަ ބުނުމުން‪ ،‬މި ޖުމުލައިގެ ނަން އިތުރެއްކަމުގައިވާ ސައުވީސް‬‫އިންޗި ރައްދުވަނީ‪ ،‬ޖެހިގެން އޮތް ނަމަށެވެ‪ .‬އަންހެނުންނަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން މި‬

‫ޖުމުލައިގެ ނަންއިތުރު ބޭނުން ކުރެވިފައިވަނީ ރަނގަޅަކަށް‬ ‫އަންހެނުންގެ‪ ،‬ސައުވީސް އިންޗި ރެލީ ބައިސްކަލު‬

‫ނޫނެވެ ‪.‬ނަންއިތުރު ބައިސްކަލަށް ރައްދުކުރާނަމަ‪ ،‬ލިޔަންވާނީ ނުވަތަ ބުނަންވާނީ‬ ‫މިހެންނެވެ ‪.‬‬

‫‪2-‬ބޮމެއް ގޮވުމުގެ ސަބަބުން‬

‫ވަރަށް ގިނަ ސަރުކާރުގެ އިމާރާތަށް ގެއްލުން ލިބުނެވެ ‪.‬މި ޖުމުލައިގައި ސިފަ ދެވެނީ ސަރުކާރަށެވެ‪.‬‬

‫ނަމަވެސް ސިފަ ރައްދުކުރަން އުޅުނީ އިމާރާތަށެވެ‪ .‬އެހެންކަމުން ރަނގަޅުގޮތަކީ‪،‬‬

‫ބޮމެއް ގޮވުމުގެ ސަބަބުން ސަރުކާރުގެ ވަރަށް ގިނަ‬

‫އިމާރާތަށް ގެއްލުން ލިބުނެވެ ‪.‬މި އެވެ‪.‬‬

‫‪3‬މިއީ‪ ،‬އާ ސިފައިންގެ ސަރުކާރުން ކަނޑައެޅި ގޮތެވެ ‪.‬މި ޖުމުލައިގައި ނަންއިތުރު ބޭނުން ކުރެވިފައި މިވަނީ ބަހުގެ ހަމަޔާ އެއްގޮތަކަށް‬‫ނޫނެވެ ‪.‬ރަނގަޅު ގޮތަކީ‪ ،‬މިއީ ސިފައިންގެ އާ ސަރުކާރުން ކަނޑައެޅި ގޮތެވެ ‪.‬މި އެވެ‪.‬‬

‫ނަންއިތުރު ސިފަކުރެވޭ ނަމަކީ‪ ،‬ގިނަ ނަމެއް ނަމަ‪ ،‬ނަންއިތުރު އެހެން ގޮތަކަށް ބަދަލުވެދެ އެވެ‪ .‬މިސާލަކަށް؛‬

‫‪1‬ކުޑަ ޖަޒީރާއެއް‬‫ކުދި ޖަޒީރާތައް‬ ‫‪2‬ބޮޑުކަމެއް‬‫ބޮޑެތި ކަންތައް‬

‫‪Page 223‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬

‫ދިވެހިރާއްޖެ‬

‫‪3‬އޮތް އެތި‬‫ހުރިތަކެތި‬ ‫ހުރި އެއްޗިހި‬

‫‪4‬ވެއްޓިފައި އޮތް އަނބު‬‫ވެރިފައިހުރި އަނބުތައް‬

‫‪Page 224‬‬

‫ޕަބްލިކް ޕްރޮގަރާމްސް އެންޑް ޔޫނިއަން ކެޓަލޮގް‬