JAARGANG 5
MAART T/M JUNI 2022
Anna de Bruyckere, duizendpoot
Huis van kennis, cultuur en inspiratie
Van de Perrehuis
Streekdracht in Museum Arnemuiden
Een unieke samenwerking van gezelschappen, festivals, theaters, musea en podia in Zeeland rondom het thema cultuur.
FESTIVALS
THEATER CABARET
POP
KLASSIEK
JAZZ
MUSEA
DANS KUNST
We hebben weer een heel mooi magazine voor u gemaakt. U zult versteld staan van de diversiteit die Zeeland te bieden heeft als het gaat om cultuur. De zalen en bioscopen zijn weer open zonder belemmeringen. Corona heeft ons niet klein gekregen, de komende maanden laat een volle agenda zien. Er moest wel veel afgezegd en geschoven worden. Het kan zijn dat de agenda in dit magazine soms niet meer klopt. Kijk op de website van het desbetreffende podium om te zien of er iets verschoven is. Maar het belangrijkste: We zijn er weer, omdat we het zo enorm leuk vinden. En wij hopen dat u, als publiek, ook snel komt kijken, luisteren en genieten. Er is landelijk een terugval in publieke belangselling te zien. Niet helemaal onlogisch, we moeten weer even wennen aan het ‘normale’ leven. Maar we zijn er zeker van dat het weer goed komt. U kunt toch niet zonder cultuur?! De lach, de opgetrokken wenkbrauw, de verrassing, de verwondering, het genieten…… En dan voor de artiesten ‘het applaus’, een verslaving die de adrenaline geeft om het beste te geven wat in je zit.
Rond deze mooie agenda heeft de redactie weer gezocht naar boeiende Zeeuwse zaken. Wat denkt u van het stationnetje van Kapelle, waar Annie M.G. aankwam als ze naar huis ging. Een monument inmiddels. We zijn ook buiten de Zeeuwse grenzen gegaan, want wist u dat Paleis Soestdijk tegenwoordig gerund wordt door een Zeeuw? En dan fashion van twee eeuwen geleden. Wij duiken in de details van de streekdracht. Details, die inzicht geven in afkomst, geloof en rijkdom. En in de rubriek ‘achter de gevel’ gaan we op zoek naar de wereld in het monument.
Wat vindt u van de cover? Ik was er onmiddellijk door gegrepen. Wat een indrukwekkende tekening met zoveel symboliek uit het black achievement. Dit is een project van ZB Bibliotheek van Zeeland. In het artikel ‘De ZB: huis van kennis, cultuur en inspiratie’ leest u over de human library, de samenwerking met de muziekschool en het activiteitenplein. Laagdrempelig kennismaken met cultuur.
Veel leesplezier
Rob Bakker | Hoofdredacteur
Bij het ter perse gaan van dit nummer, werd in de agenda van diverse podia nog geschoven met voorstellingen door de gevolgen van de lockdown. Bij voorbaat excuus als een agenda-item niet meer klopt. Kijk op www.zeeuwsecultuuragenda.nl en op de desbetreffende websites.
Voor het actuele aanbod abonneer u op onze wekelijkse e-mail update of volg onze Tips op Facebook of Instagram
Anna de Bruyckere
“Het moet eruit!” Paradijsvogel
De in het vorige nummer van dit blad aangekondigde voorstelling ‘Rimpelingen: brieven uit Zeeland’ bleek bij bezoek aan het theater in Goes een echte openbaring. De Zeeuwse schrijfster Anna de Bruyckere schreef en speelde het stuk in nauwe samenwerking met pianist en componist Christian Blaha. Geïnspireerd op meer dan 150 brieven die oudere Zeeuwen over hun ervaring met de eerste corona-lockdown hadden gestuurd, schreef De Bruyckere samen met Blaha een muzikaal-theatrale ode aan het ‘dorre hout’ die van begin tot eind boeiend en verrassend is.
Onder regie van Stefan Perceval bracht ze het met Blaha, die behalve als pianist ook in een klein vermakelijk rolletje te zien is, op de planken. Het is te hopen dat ‘Rimpelingen’ een reprise krijgt, want dit is niet alleen een heel mooie maar ook een belangrijke voorstelling. Een schrijfster die niet alleen acteert, maar ook nog eens een uitstekende zangeres blijkt, daar moeten we ondertussen meer van weten.
Niet dat Anna de Bruyckere een onbekende is in het Zeeuwse. Zo was ze al eerder stadsdichter van Middelburg en publiceerde ze in 2020 haar debuutbundel ‘Voor permanente bewoning’ bij uitgeverij Cossee in Amsterdam. De bundel werd genomineerd voor de Poëziedebuutprijs en de Zeeuwse Boekenprijs. Nu blijkt ze dus een soort duizendpoot. Ze vertelt graag en enthousiast over haar vele activiteiten, al moet ze toegeven dat ze soms bang is dat ze niet alles even goed kan doen.
Dat Rinus zei dat ik het ook kón, gaf me precies het duwtje dat ik nodig had.
“Ik heb sinds 2017 een aantal eenakters geschreven, met name monologen, die ik speelde op plekken als het Zeeuws Eenakterfestival en N8vdN8. Met twee vriendinnen schreef en speelde ik ook ‘Het Groeiclubje’, een satire over de al te menselijke schaduwkanten van New Age-achtige zelfzorg. Rinus Pankow deed de regie van dat stuk en zei tegen me dat ik talent had voor acteren. Dat was heel fijn om te horen, omdat ik toen zelf al een van die monologen had gemaakt en gemerkt hoe fijn ik het vond om te maken, te schrijven en het dan ook zelf te brengen. Die eerste solo-eenakter was niet geregisseerd, ik deed eigenlijk maar wat. Dat Rinus zei dat ik het ook kón, gaf me precies het duwtje dat ik nodig had. Ik ben toen bij de jeugdtheaterschool de volwassenencursus gaan doen. Daar ontmoette ik Josien de Graaf. Haar regie-ingrepen zorgden ervoor dat mijn tweede eenakter echt tot leven kwam, ook voor mezelf. Werkend met haar ontdekte ik meer en meer mogelijkheden van theater – en het verlangen om er echt in te duiken. Heerlijk om mijn verbeelding naar buiten te leren brengen, op een andere manier dan schrijven alleen. Want het moet eruit!”
En is het er inmiddels uit?
“Nee. Gelukkig niet! Het idee van ‘het moet eruit!’ klinkt eigenlijk te zeer alsof je je verbeelding als een kast of lade uitmest. Opgeruimd staat netjes. Klaar. Maar zo ervaar ik het niet. Mijn artistieke werk is eerder een cyclus van ‘het moet eruit!’ en ‘er kan weer bij!’ Want de wereld blijft binnenkomen.
Onlangs, op de roeivereniging, gebruikte mijn coach een fietsketting als metafoor. Als je roeit –inbuigen, oprijden, inpikken, uittrappen en halen, uitpikken en dan weer inbuigen, etc. – moet je net zo vloeiend en gelijkmatig bewegen als een fietsketting die maar blijft rondgaan. Anders gaat de boot schokken, raak je uit balans en in paniek. Dat had ik soms, omdat ik telkens even stilhield na het oprijden en na het uittrappen. Maar je roeit niet lekker op die manier. Je moet rust vinden ín de beweging. En belangrijker nog: als je niet ver genoeg oprijdt, kun je ook niet goed uittrappen. Dan zit je jezelf in de weg. Het beeld van die fietsketting bleef hangen, het beeld van de vloeiende beweging in twee tegengestelde richtingen die eigenlijk één rondgang is. En de noodzaak om beide richtingen van de beweging volledig uit te voeren. Ineens zag ik mijn werk en leven ook zo. Wat er van de wereld bij me binnenkomt, moet in mij vrij de ruimte krijgen en er na verloop van tijd dan ook weer uit. Mijn voorstellingen en schrijfwerk zijn geconcentreerde, gestileerde indrukken. Door te schrijven en spelen kan ik ze ook weer grondig loslaten.
Ik ben zeer introvert, al beseffen veel mensen dat niet, want ze zien me doorgaans alleen op momenten dat ik naar buiten treed. Maar wat me raakt, raakt me vaak diep. En dat moet onderzocht, beschreven, doorvoeld, vormgegeven worden. Schrijven, en liefst dus ook spelen, is daar een vehikel voor. Misschien is dit ook waarom ik filosofie ben gaan studeren. Ik weet nog goed dat
ik in de vierde klas van de middelbare school zat en hoorde dat er een studie bestond die vragen stelde als ‘wat is het goede leven?’ en ‘wat is betrouwbare kennis?’ en ‘wat is schoonheid?’ En ik dacht, wat een uitkomst: een vakgebied waarmee je helemaal aan het begin kan beginnen! Want als we antwoorden hebben op díe vragen, heb je een fundament. Ik ben er tijdens die studie achter gekomen dat dat idee van een fundament een illusie is. En dat ik die vragen immens belangrijk en aantrekkelijk vind, maar dat ik mijn leven niet wil wijden aan het formuleren van academische antwoorden. Aan theorie. Ik wil er iets mee doen.
Ik wil in de eerste plaats verhalen vertellen in plaats van nadenken over verhalen.”
“Misschien werk ik in verschillende disciplines omdat die elk hun eigen vormen hebben. En elke vorm nodigt uit tot de uitdrukking van net weer andere dingen. Mijn schrijverschap blijft de basis maar ook daarin gebruik ik verschillende vormen: poëzie, podiumtekst, korte verhalen en langer proza. Ook schrijf ik teksten in opdracht, voor zakelijke opdrachtgevers. Projectplannen, beleidsplannen, subsidieaanvragen, webteksten… of ook gedichten!”
“Jazeker. Kijk maar op mijn website. Al klopt mijn hart het sterkst in het artistieke. En zeker als ik het introverte van het schrijverschap mag complementeren met het zelf brengen. Het prikkelende van theater en ook van zingen: je moét er zijn. Als je er niet werkelijk bent, als je je adem en zintuiglijkheid niet werkelijk verbindt met wat je brengt, merk jijzelf en merkt het publiek dat meteen. Als schrijver kun je makkelijker verdwijnen in je eigen droom – hoewel Iris Murdoch (filosoof en schrijfster, red.) terecht waarschuwde dat je blik als schrijver juist eerlijk, open, complex en
Mijn schrijverschap blijft de basis maar ook daarin gebruik ik verschillende vormen: poëzie, podiumtekst, korte verhalen en langer proza.
gegrond moet blijven, omdat je je anders verliest in sentimentele, triviale fantasietjes en zo de waarheidswaarde en realiteitszin van je verbeelding verliest.
Soms lijkt het alsof ik bij spelen en zingen gemakkelijker in de flow kom, omdat het scheppen al is gedaan. Ik hoef me alleen maar open te stellen, want ‘het’ is er al. Door gewoon te beginnen zingen en spreken, en te blíjven zingen en spreken, zak je vanzelf dieper in de beleving van de woorden. Vaak is dat echter ook al ingewikkeld zat, want niks zo frustrerend als voelen dat je er nog niet bent. Schrijven vind ik soms moeilijk omdat je nog geen tekst hebt om jezelf over de drempel te helpen; je moet jezelf aan je haren uit het moeras van het witte blad omhoog schrijven. Al geldt voor schrijven eigenlijk net zo goed: gewoon blijven doorschrijven, en dan komt het vroeg of laat vanzelf.”
Ik wil weer het podium op met mijn poëzie.
In ‘Rimpelingen’ laat je jezelf voor het eerst horen als zangeres. Hoe was het om te zingen?
“Heerlijk! En spannend. Ik wilde dat graag. Vroeger zong ik in de schoolmusical, in het koor. Toen Wende Snijders met haar chansons kwam, was ik vijftien of zestien en compleet verrukt. Toen ik in 2016 afscheid nam van de universiteit en langzaamaan weer poëzie begon te schrijven, kwam opeens, als schok, het besef: ik wil weer het podium op met mijn poëzie. Dat had ik als tiener en vroege twintiger veel gedaan. Een paar seconden later de tweede schok: ik wil niet alleen maar poëzie doen op dat podium. Wat dan wel, dat wist ik nog niet. Ik had zelfs huisgenoten in Cambridge die zeiden dat ik altijd aan het zingen was –ik had geen idee waarover ze het hadden. Ik wist het niet van mezelf. Echt niet.”
Je dichtbundel ‘Voor permanente bewoning’ is voorgedragen voor twee prijzen: de Zeeuwse Boekenprijs en de Belgische poëziedebuutprijs. Het juryverslag van de laatste omschreef je bundel als volgt: Anna de Bruyckere (1987, Middelburg, Nederland) begint haar bundel ogenschijnlijk braaf. Ze verwondert zich over het kleine en alledaagse, tot ze gaandeweg de rauwe actualiteit van menselijk leed en migratie toelaat en ze haar klassieke stijl laat schuren met de onconventionele realiteit. ‘Voor permanente bewoning’ is soepel gecomponeerd: de Bruyckere speelt met taal en structuur en neemt de lezer zo ongedwongen mee, zelfs naar plekken waar het donker en ongemakkelijk wordt.
Zelfkennis
Als je een ander dan jouw eigen deel van de wereld kon zijn, wat was je dan? Als je een dier was een gewelf of grond, een ander mensen dan het verband met wie je bent.
Zou ik regen zijn? en van alles willen wassen, bewateren, gaten daveren in wat plaats moet maken, aaien wie het nodig heeft en wegspoelen wat weg. Ik zou me vragen elke druppel te herinneren want waar die valt daar horen we elkaar. Horen we te zijn, vallen we even samen. Misschien is regenen een vorm van prevelen
en hoef je je woorden maar te volgen om de wolken - hun verschijnen hun verdwijnen - te zien varen.
“Ja, daar kan ik mij zeker in vinden. Vooral de laatste opmerking over ‘ongedwongen meenemen naar waar het duister wordt’ zie ik als groot compliment. Over mijn bundel is ook wel gezegd dat mijn gedichten soms erg rationeel en reflectief zijn. Of intellectualistisch. Dat raakte een gevoelige snaar, want ik wil niet louter rationeel en reflectief schrijven – en dat doe ik volgens mij ook niet. Maar ik ben nog wel steeds op zoek naar een manier om dat analytische, intellectuele te verbinden met het laten horen van diepmenselijke, belichaamde stemmen. Vaten vol tegenstrijdigheid, vol vragen over het raadselachtige van in leven zijn, van ontstaan en vergaan tegelijkertijd. De kracht van poëzie en ook theater voor mij is juist dat je kunt zoeken naar vorm, maar het niet hoeft dicht te metselen. Dat het geen sluitend systeem hoeft te worden, zoals wetenschappelijke teksten dat wel moeten zijn – een bouwsteen in een theoretische kathedraal. Hier ligt denk ik ook een wortel van de opluchting die ik voelde toen ik mijn academische carrière vaarwel zei. Academisch proza is niet de vorm van mijn voorkeur. Poëzie is dat wel.
Ja. Ik houd erg van overdenken en theoretiseren. Maar uiteindelijk moet ik altijd terug naar de vraag wat iets hier en nu betekent, voor mij of jou of ons of hen, in de begrenzing en beperking van onze lichamelijkheid en levensgeschiedenissen.
De filosofen die ik nog steeds graag lees, zijn denkers die daarin een aanzet geven: Lorraine Daston, Laurie Paul, Iris Murdoch, Miranda Fricker, fenomenologen… Maar in de filosofie blijft de focus liggen bij interpretatie en argumentatie. Terwijl mijn liefde ligt bij articulatie: iets beschrijven om iets uit te lichten, om iets ervaarbaar te maken. Of dat nu om een bijzonder gevoel gaat of om maatschappelijke structuren of om wat dan ook, klein of groot. Je moet iets namen geven en in verhalen inpassen vooraleer je goed kunt gaan argumenteren en interpreteren – al gaat dat in de praktijk vaak gelijktijdig en verander je door argumentatie en interpretatie ook de betekenis van de concepten en relaties die je denken al tot zijn beschikking had.”
Hoe lang doe je over een gedicht?
“Vaak staat het binnen tien minuten op papier. Sommige dingen herwerk ik wel vaak. Gedichten moeten eigenlijk wel vanzelf komen, al gaat er onbewust natuurlijk van alles aan vooraf. Dat ongrijpbare proces vooraf kost veel meer tijd.”
In het gedicht ‘365’ schrijf je: ‘… poëzie maakt alles zacht. Stroopt af, uiteindelijk / als je haar laat. Schopt het wankelen / onder je vandaan ...’. Dat laatste is een prachtig beeld.
Heb je aan zo’n zin gewerkt, of was die er meteen?
“Ik zou de eerste versie erbij moeten pakken. Dit gedicht, dat is wel grappig om te vertellen, is het resultaat van een afspraak met een vriendin om elke dag een gedicht te schrijven. Op dag 365 wilde ik terugblikken op dat jaar en dat werd de basis voor het ontstaan van dit gedicht. Uiteindelijk schreven we 500 dagen lang een gedicht. Even zoeken naar de eerste versie… hier: ‘de poëzie maakt alle korsten zacht en stroopt ze af, uiteindelijk, als je haar laat, schopt onder je vandaan je wankelen...’ Het stond er blijkbaar dus al meteen, min of meer.
Voor mij is dat een cadeau, zo’n regel, want ik schreef hem op en wist: nu heb ik iets kunnen uitdrukken wat voor mij belangrijk is en wat ik eerder niet kon uitdrukken. Namelijk, dat je soms met enig geweld tegen de vlakte moet gaan en dat kunst dat met je kan doen. Poëzie kan je pijnlijk (en heerlijk) pootje lichten. Stel dat je verdrietig bent maar flink doet en gewoon doorgaat. Prima, dat is functioneel als je boodschappen moet doen of een werkklus moet afmaken. Maar eigenlijk sta je niet stevig, eigenlijk wankel je. Een goed gemikt gedicht kan je vloeren en je in dat verdriet duwen. Niet fijn, maar zoals ik in de regels erna schrijf: ‘… zodat je valt / met open knieën op kunt staan.’ Het doet misschien pijn maar erna ben je vaak minder wankel. In deze regels kan ikzelf (en hopelijk de lezer ook) die complexiteit ervaren: de weigerachtigheid én heilzaamheid van vallen, het gewelddadige én troostende van dat wat jou doet vallen. Ik hoef tijdens het lezen niet te functioneren of iets te vinden of doen; ik mag het gezegde gewoon ervaren en zijn werk laten doen. Dat heb ik vaak als ik Kopland lees, bijvoorbeeld, of Ester Naomi Perquin, en nog zoveel anderen.
Dit tekent ook mijn passie voor theater, als ik speel maar ook als ik in het publiek zit. In het theater mag wie in het donker zit, de gebeurtenissen gewoon over
zich heen laten komen. Door zich heen laten stromen. Je hoeft eens even niét te reageren of handelen –waarbij je vaak in de groefjes van je eigen patronen en valkuilen terechtkomt. Je hoeft op het podium of in de zaal, in je leesstoel of achter je schrijftafel, alleen maar getuige te zijn van de ervaring en dat geeft een enorme vrijheid.”
‘Vrijheid’. Het is voor het eerst dat je dat woord gebruikt en het klinkt opeens heel luid.
“Terecht, want ik denk eigenlijk dat dat is wat ik zoek in alles wat ik maak. Voor mezelf en voor mijn publiek. Wie iets uitlegt, doodt een vrijheid om het te ervaren, want bij uitleg kom je tot een conclusie: dit is dit en klaar. Terwijl je in kunst iets niet begrijpt en tegelijk wél, en je kunt blijven tasten naar het ongezegde.
Het bleef misschien ongezegd, maar werd wel aangewezen. Zo wordt iets langzaam ervaarbaar.”
“Mijn blik richt zich de komende tijd op mijn eerste roman, met werktitel ‘Ceremonie’. En daarbij vallen zoveel kruimels van mijn schrijftafel dat er volgens mij ook weer een voorstelling in zit… Wordt vervolgd!”
Frank Blaakmeer
Foto’s Bo de Jong
In januari 2022 begon De Baaierd: een podium voor Zeeuwse woordkunstenaars in brede zin. Droom je ervan om een verhaal, gedicht of artikel te publiceren, heb je een geweldig idee voor een graphic novel, ben je een fenomenale vertaler of rapper in de dop? Misschien word je door onze deskundige commissie gekozen voor één van de programma’s van De Baaierd: een mentorsessie met een in je genre gevestigd schrijver, een vertelopdracht en/of een publicatie in ons gloednieuwe tijdschrift.
Stuur één of meerdere van je teksten naar info@debaaierd.nl. Het maximale aantal woorden is 2500; daarnaast zijn ook bijlagen met video-, audio- of fotomateriaal welkom. De eerste deadline was 8 januari, maar ook na die tijd maak je nog kans, want we gaan het hele jaar door met programmeren. We vragen om teksten van beginnende schrijvers. Daaronder verstaan we: woordkunstenaars in brede zin en van alle leeftijden, die niet eerder iets hebben gepubliceerd in het betreffende genre. Heb je vragen over de procedures en richtlijnen? Stuur ons gerust een e-mail. Joyce Pijnenburg
t/m 20
maart ‘22
t/m 24
april ‘22
t/m 15
mei ‘22
t/m 6
juni ‘22
t/m 19
juni ‘22
t/m 4
sept ‘22
26 nov t/m
11 sept ‘22
Johnny Beerens - Axel - Het Warenhuis - www.hetwarenhuis.nl
Vivian Suter - Worm in a Water Glass - Middelburg - Vleeshal www.vleeshal.nl
Kerkmeester Karin van Dam Middelburg, Grote Kerk - www.grotekerkveere.nl
Dichterbij Jan Heyse Middelburg, Zeeuws Museum - www.zeeuwsmuseum.nl
De Onthulling Domburg, Marie Tak Museum - www.marietakmuseum.nl
Bert Frijns - Glaskunst - Zierikzee - Stadhuismuseum - www.stadhuismuseum.nl
t/m 8
jan. ‘23
t/m 13
nov. ‘22
26 nov 2021 t/m 11 sept 2022
Met wetenschappers, textiel- en modeontwerpers onderzoekt het Zeeuws Museum de herkomst én toekomst van 18de en 19de eeuws gebrocheerde damast uit de eigen en andermans collecties. De research naar stalenboeken, origineel textiel en kleuranalyses van garens is een ‘work in progress’ dat leidt tot een nieuw hedendaags textielontwerp én een tentoonstelling. www.zeeuwsmuseum.nl
Vanuit de diepte Middelburg - Zeeuws Museum - www.zeeuwsmuseum.nl
Arnoldus van Anthonissen, een Zeeuwse meester uit de Gouden Eeuw Zierikzee - Stadhuismuseum - www.stadhuismuseum.nl
Walcheren Het verdronken land Vlissingen - Maritiem MuZeeum - www.muzeeum.nl
De bezetting verbeeld Vlissingen - Maritiem MuZeeum - www.muzeeum.nl
SHREK | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Diederik van
| Middelburg,
| www.zeelandtheaters.nl
SHREK | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Huisvrouwen bestaan niet | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Max van den Burg | Ritthem, theater de Verwachting | www.theatersaanzee.com
The Best of Britain | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
|
5
5
6
| www.zeelandtheaters.nl
JP de Klerk & Band + Banty Holler | Vlissingen, De Piek | www.depiek.nl
Hans Visser & Irena Filippova | Rilland, Dorpshuis | www.podiumreimerswaal.nl
Rosine bluegrass Family | Terneuzen, Porgy en Bess | www.porgyenbess.nl
André Kuipers en Sander Koenen | Domburg | www.jazzbythesea.nl
Veldhuis & Kemper | Rilland, Dorpshuis | www.podiumreimerswaal.nl
Kilian van Rooij en Yukiko Hasegawa | Vlissingen, St. Jacobskerk | www.concertenvlissingen.nl
Kunst- en Cultuurroute Middelburg Middelburg, van 13.00 tot 17.00 uur
Iedere eerste zondag van de maand openen 35 ateliers, galeries en musea hun deuren voor u in de historische binnenstad van Middelburg. Stap vrijblijvend binnen en laat u rondleiden en inspireren. Tijdens de route kunt u op een laagdrempelige manier kennis maken met kunst en cultuur. U bent van harte welkom. www.kunstroutemiddelburg.nl
Ragazze Quartet en Martijn Cornet - ‘Winterreise’ | Terneuzen, Porgy en Bess | www.porgyenbess.nl
De Andersons | Zaamslag, podium van Zaamslag | www.podiumvanzaamslag.nl
Light Blue - Edenwood Duo | Middelburg, Zeeuwse Concertzaal | www.zeeuwseconcertzaal.nl
Danny Vera | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
In het licht | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Micha Molthoff, a fiddler | Oostburg, Ledeltheater | www.ledeltheater.nl
Simone Kleinsma | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Meiden van LOS | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Pip Utton | Ritthem, theater de Verwachting | www.theatersaanzee.com
Opening Goes-Europajaar 2022 | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Terneuzen On Fire III | Terneuzen, de Pit | www.podiuminterneuzen.nl
Remmel, Muus, Femke | theater de Wegwijzer | www.theaterdewegwijzer.nl
U2 by 3JS | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Willem Vermandere | Oostburg, Ledeltheater | www.ledeltheater.nl
Undercover Stones tribute | Vlissingen, de Piek | www.depiek.nl Brandweerman Sam | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Apollo ensemble met German Delight Vlissingen, St. Jacobskerk, 15.30 uur | Werken van Bach, Händel en Telemann
Deze keer bestaat het Apollo ensemble uit David Rabinovich & Daphne van Oltheten (1ste en 2de viool) Thomas Oltheten (fagot) en Marion Boshuizen (klavecimbel). Tijdens de Coronaperiode trokken de musici van het Apollo Ensemble zich terug in huis en speelden samen muziek, muziek waar ze vrolijk van werden. Dat resulteerde in dit programma met Triosonates en Kwartetten, heerlijke muziek, die het hart raakt en de toehoorder gelukkig maakt. www.muziekpodiumzeeland.nl
Les Apaches - Ellen Valkenburg & Maurice Lammerts van Bueren | Middelburg | www.zeeuwseconcertzaal.nl
Hans Visser & Irena Filippova | Nw. en St. Joosland, theater De Wegwijzer | www.theaterdewegwijzer.nl
Eliane Rodrigues, een toppianiste met een lange carrière, samen met trompettist, Floris Onstwedder, aan het begin van een eveneens veel belovende carrière. Het Zeeuws Orkest brengt deze twee grote talenten bijeen in een programma waar zij in twee composities samen optreden.
Marco Pütz Conversations voor piano, trompet en strijkers
Shostakovich Pianoconcert nr. 1 voor piano, trompet en strijkers
De Braziliaanse pianiste Eliane Rodrigues was een ‘wonderkind’. Als 3-jarige kleuter begon ze al met componeren nog voor ze noten kon lezen en schrijven. Tegen de tijd dat ze 7 jaar was, waren er twee pianomethodes verschenen met haar composities. Ze speelde haar eerste recital op 5-jarige leeftijd en het eerste TV-optreden volgde een jaar later waar ze het pianoconcerto in D van Haydn speelde met Orquestra Sinfonica Nacional. Vanaf dat moment behaalde ze prijzen bij talrijke wedstrijden - zowel regionaal als nationaalom dan als 18-jarige in de Verenigde Staten de “special prize” op het Van Cliburn Concours te ontvangen. De kroon op haar carrière was haar 5e plaats bij de laureaten van het Koningin Elisabeth Concours, waar de toptalenten uit de hele wereld aan mee doen.
De inmiddels naar België verhuisde Rodrigues kreeg na dit concours vele uitnodigingen. Ze trad op in het Concertgebouw Amsterdam, het Berliner Schauspielhaus, en het Leipzigs Gewandhaus. Een
greep uit haar concertsteden: Antwerpen, Brussel, Den Haag, Moskou, New York, Rio de Janeiro, Parijs, Hamburg, St. Petersburg, Volgograd en Zürich.
Hilarische beelden
In De Doelen in Rotterdam wordt zij al 20 jaar lang uitgenodigd om op tweede kerstdag een Chopinrecital te brengen. Toen Eliane Rodrigues in 2016 begon aan haar optreden in De Doelen merkte ze dat er iets mis was met de pedalen van haar piano. Het vervangen ervan zou voor een lange pauze zorgen, en dat wilde ze absoluut vermijden. Ze speelde gewoon verder, met een brede glimlach, terwijl de technici de piano onder handen namen, en dat leverde hilarische beelden op! Op YouTube is te zien hoe ze al spelend met piano en al naar beneden zakt en even later weer al spelend naar boven komt. Ze kreeg een ovatie van het publiek.
Rodrigues is al ruim 20 jaar docent aan het Koninklijk Conservatorium in Antwerpen. Daarnaast maakte ze meer dan 25 cd’s met zowel liveconcerten als studio-opnames.
De grote Amerikaanse Jazztrompettist, Wynton Marsalis zag het al in Floris 15 jaar geleden: “You can play, little brother." Niets was te gek voor de jonge trompettist en geen afstand te ver. Al op jonge leeftijd verkende Floris de wereld met zijn trompet onder de arm.
Floris, geboren in 1992 in Eindhoven, groeide op in een muzikale familie en kreeg op zijn vierde verjaardag zijn eerste trompet, afkomstig uit de collectie van zijn grootvader. Na het succesvol afronden van zijn bacheloren masterstudie in Amsterdam, Maastricht en Zürich, richt Floris zich vol enthousiasme op het stimuleren van de klassieke muziek wereldwijd. Volgens hem zijn de beleving van muziek en het behoud en doorgeven van cultuur en kunst van cruciaal belang. “Het zorgt voor harmonie, tolerantie, wederzijds respect en het verbindt mensen in tijden van haast en hectiek.”
Floris won prijzen bij internationale competities, toerde met groot succes door Europa, China en Noord-Amerika. Inmiddels is hij een gevierd musicus en wordt hij internationaal geprezen vanwege zijn fabuleuze techniek, zijn romantische spel en muzikaliteit.
Floris beheerst het complete trompetrepertoire. Hij trad meermaals op voor de Koninklijke familie, schitterde in spraakmakende optredens met internationale topartiesten, soleerde met orkest in de grote zaal van het Concertgebouw in Amsterdam en maakte indruk met zijn transcriptie van Mendelssohns Vioolconcert in Los Angeles. Ook in het Residentieorkest en in Rotterdam Philharmonisch Orkest
Niets was te gek voor de jonge trompettist en geen afstand te ver.
speelt hij met grote regelmaat eerste trompet. Na zijn studie in Zürich weer terug in Eindhoven, krijgt hij een prachtig aanbod: Vanaf januari 2022 speelt Floris bij het London Symphony Orchestra als Principal Trumpet. Hij gaat dan met dit orkest op tournee.
Naast de muziek sport hij graag: hardlopen, fietsen, voetballen en zelfs af en toe thaiboksen. Maar dat boksen moet wel heel voorzichtig en alleen tegen bokszakken, zodat gebit, lippen en handen geen gevaar lopen. Ook koken doet Floris erg graag. “Tijdens het covid-tijdperk, toen muzikale uitvoeringen ondenkbaar waren, heb ik een carrière-switch naar sushi-chef overwogen. Zelfs mijn Aziatische vrienden ondersteunden dat idee, maar gelukkig ben ik met beide benen op de grond gebleven en maak ik inmiddels weer muziek op volle toeren. Ik kijk enorm uit naar de optredens met het geliefde Zeeuws
Orkest en als het goed gaat en de regels laten het toe, zal ik enkele vrienden uit het orkest bij mij thuis uitnodigen voor een sushi-avond.”
"Delen, inspireren en koesteren, maar ook en bovenal, genieten van schitterende muziek."
- De missie van Floris
Te horen op:
vr. 18 maart Terneuzen, Scheldetheater, 20:00 uur
za.19 maart Goes, De Mythe, 20:00 uur
za. 26 maart Middelburg, Zeeuwse Concertzaal, 20:00 uur
Programma:
Dvorák Serenade voor strijkers
Marco Pütz Conversations voor trompet, piano en strijkers
Elgar Serenade voor strijkers
Shostakovich Pianoconcert nr.1 voor trompet, piano en strijkers
Salomon Kroonenberg - Kantelpunt | Terneuzen, Porgy en Bess | www.porgyenbess.nl
John Denver, The Tribute | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Pip Utton met ‘Einstein’ | Oostburg, Ledeltheater | www.ledeltheater.nl
Zeeuws Klankboek. Literatuur en muziek | Ossenisse, podium Schallemaaj | www.schallemaaj.nl
Koefnoen | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Plien & Bianca | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Off the Wall - Michael Jackson Tribute | Oostburg, Ledeltheater | www.ledeltheater.nl
Het Doppler Trio - Nederlands/Duits modern jazz trio Goes, Podium ’t Beest, 20.30 uur | Presentatie album Archean
Het Doppler Trio is een modern jazz trio bestaande uit twee Nederlandse- en een Duitse muzikant: Daniël van der Duim (piano/keyboards/geluidseffecten), FlorisJan van den Berg (contrabas/zang) en Hendrik Eichler (drums/geluidseffecten). De setting van dit Trio is traditioneel, maar verder is alles anders. Hun debuutalbum ‘Nebula’ kwam uit in 2019. Dit jaar presenteren de muzikanten het overtuigende album ‘Archean’. In een krachtige dramatische curve in de muziek wordt het verhaal verteld over de geologische periode waarin de aarde haar korst ontwikkelde. www.muziekpodiumzeeland.nl
Toneelgroep Het Volk | Rilland, Dorpshuis | www.podiumreimerswaal.nl
ForEverly Brothers | Ritthem, theater de Verwachting | www.theatersaanzee.com
Zeeuws Orkest met Eliane Rodrigues en Floris Onstwedder
Terneuzen, Scheldetheater, 20.00 uur
Twee topmusici spelen samen met de strijkers van Het Zeeuws Orkest. Eliane Rodrigues was laureaat bij het befaamde Elisabeth Concours en trad over de hele wereld op, en Floris Onstwedder is een groot aanstormend talent. Zij spelen samen in het pianoconcert nr. 1 van Shostakovich en in Conversations van Pütz, voor trompet, piano en strijkers. Samen met de serenade voor strijkers van Dvorák en van Elgar een bijzonder mooi programma. www.zeeuwsorkest.nl
Het Forellenkwintet - Van Swieten Society | Middelburg, Zeeuwse Concertzaal | www.zeeuwseconcertzaal.nl
Hannes Minnaar | Noordgouwe, Driekoningenkerk | www.kmsd.nl
The Wanderers play Elvis | Renesse, Dorpshuis | www.theatersaanzee.com
Metal Battle + Xeno | Terneuzen, de Pit | www.podiuminterneuzen.nl
Kees van Amstel | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Zeeuws Orkest met Eliane Rodrigues en Floris Onstwedder Goes, de Mythe, 20.00 uur
Twee topmusici spelen samen met de strijkers van Het Zeeuws Orkest. Eliane Rodrigues was laureaat bij het befaamde Elisabeth Concours en trad over de hele wereld op, en Floris Onstwedder is een groot aanstormend talent. Zij spelen samen in het pianoconcert nr. 1 van Shostakovich en in Conversations van Pütz, voor trompet, piano en strijkers. Samen met de serenade voor strijkers van Dvorák en van Elgar een bijzonder mooi programma. www.zeeuwsorkest.nl
Maria Yin-Lian Hu en Natalia Pavlova | Vlissingen, St. Jacobskerk | www.concertenvlissingen.nl
Antje de Boeck en Thomas Boodts | Terneuzen, Porgy en Bess | www.porgyenbess.nl
Antje de Boeck en Thomas Boodts
Terneuzen, Porgy en Bess, aanvang 15.00 uur
Een concert in samenwerking met Porgy & Bess in de serie L’ Esprit Français. Frédéric Chopin, werkte jaren in Parijs. Hij voelde hij zich eenzaam en had heimwee naar zijn geboorteland Polen. Hij kreeg veel steun van George Sand, een Franse schrijfster van grote naam. Actrice Antje de Boeck vertelt het verhaal van George Sand en haar relatie met Chopin. Pianist Thomas Boodts vertolkt composities van Chopin. Hij bespeelt een Pleyel vleugelpiano uit 1846, gelijkwaardig aan het laatste instrument dat Chopin bespeelde. www.muziekpodiumzeeland.nl
Lecture-recital Bach - André Poortvliet & Wim Thijs | Middelburg | www.zeeuwseconcertzaal.nl
Dolfje Weerwolfje 6+ | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
‘Mensenkind’ Renee van Bavel zingt Herman van Veen | Oostburg, Ledeltheater | www.ledeltheater.nl
Wim Kieft en Eddy van der Ley | Heinkenszand, De Stenge | www.theatersaanzee.com
Jon van Eerd | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Fred van Leer | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Martijn Kardol | Rilland, Dorpshuis | www.podiumreimerswaal.nl
Soy de Cuba | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl 25 maart
Het Festival van Zeeuwsch-Vlaanderen rangschikt zich al vele jaren met trots tussen de bekende klassieke muziekevenementen in West-Europa en geniet een grote reputatie in binnen-en buitenland.
Tevens is het festival van vaste waarde op de Zeeuwse Culturele agenda en plaats het wereldtop orkesten, ensembles en solisten op haar festivalpodium.
Hiervoor creëren we in de hele regio Zeeuws-Vlaanderen concertzalen achter de dijken waar u kunt ontdekken hoe modern klassieke muziek kan zijn. In oktober 2022 bent u weer van harte welkom!
Dit wordt mede mogelijk gemaakt door subsidie van de provincie Zeeland, de gemeenten Terneuzen, Hulst en Sluis. Door Hoofdsponsor North Sea Port en de overige gewaardeerde sponsors.
Met dit vertrouwen zijn wij in staat een hoogwaardig festivalprogramma samen te stellen en indirect een positieve bijdrage te leveren aan de naamsbekendheid van de regio waar Wonen-Werken en Recreëren met het Festival als cultureel boegbeeld het behouden waard is.
ONZE HARTELIJKE DANK !
Jazzconcert Anton Goudsmit’s Ton Petit Middelburg, Poppodium De Spot, 20.30 uur
“De gitaar, dat simpele plankje met wat snaren, is voor mij de redding geweest,” zegt Goudsmit. Goudsmit gooide zich volledig op de jazz, de gitaar en het conservatorium. Het ruige leven bleef, maar nu begeleid op gitaar. Over zijn nieuwe project zegt hij: ‘Allesbehalve saai’. Elk concert is een ware happening voor het publiek, zijn collega’s en vooral voor hemzelf. Vanavond presenteert Anton Goudsmit splinternieuw eigen materiaal met de Amerikaanse bassist Sean Fasciani en drummer Tim Hennekes. www.muziekpodiumzeeland.nl
JW Roy - Hier is het Goed Tour 2022 | Groede, Grote Kerk | www.grotekerkgroede.nl
Ernst Jansz en Band | Oostburg, Ledeltheater | www.ledeltheater.nl
Zeeuws Orkest met Eliane Rodrigues en Floris Onstwedder
Middelburg, Zeeuwse Concertzaal, 20.00 uur
Twee topmusici spelen samen met de strijkers van Het Zeeuws Orkest. Eliane Rodrigues was laureaat bij het befaamde Elisabeth Concours en trad over de hele wereld op, en Floris Onstwedder is een groot aanstormend talent. Zij spelen samen in het pianoconcert nr. 1 van Shostakovich en in Conversations van Pütz, voor trompet, piano en strijkers. Samen met de serenade voor strijkers van Dvorák en van Elgar een bijzonder mooi programma. www.zeeuwsorkest.nl
Back to the Country | Zaamslag, Podium van Zaamslag | www.podiumvanzaamslag.nl
Fred dFelfgaauw & Ida van Dril | Rilland, Dorpshuis | www.podiumreimerswaal.nl
Woezel & Pip | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Legendary Albums Live | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Nick & Simon | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Woezel & Pip | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Nick & Simon | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Parkconcerten In de Zeeuwse Concertzaal | Middelburg | www.zeeuwseconcertzaal.nl
Artur Jaschke, lezing | Middelburg | www.zeeuwseconcertzaal.nl
Theatercollege William Rutten | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Fred delfgauw en Ida van Dril met King Lear | Oostburg, Ledeltheater | www.ledeltheater.nl
GIF | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Nu in de landelijke pers berichten doorklinken over bibliotheken die boeken afstoten om ruimte te maken voor andere activiteiten, wordt duidelijk wat al een tijd aan de gang is, maar nog niet algemeen bekend: de bibliotheek is veel meer dan een verzameling, archief en uitleenoganisatie van boeken. Zoals onlangs in de wet is vastgelegd, is ZB Bibliotheek van Zeeland in Middelburg en Vlissingen niet alleen een bibliotheek maar speelt ze ook een belangrijke rol als culturele organisatie voor iedereen in Zeeland, of men nu lid is of niet. Eén van de wettelijke taken van de bibliotheek is mensen laten kennismaken met kunst en cultuur.
Mensen ontmoeten elkaar thuis en op hun werk of school. Maar mensen kunnen elkaar ook ontmoeten in de bibliotheek, een plaats die daarom een third place, een derde plaats, wordt genoemd.
De ZB wil fysiek de faciliteit bieden waar allerlei activiteiten kunnen plaatsvinden voor jong en oud. Een fysiek nieuw ontwerp is gemaakt met o.a. een activiteitenplein met een laagdrempelig podium in samenwerking met bijvoorbeeld de muziekschool en de jeugdtheaterschool. Naast optredens zijn er natuurlijk veel meer mogelijkheden voor mensen om elkaar te ontmoeten en om ervaringen uit te wisselen op diverse terreinen die met kunst en cultuur te maken hebben. Overdag komen mensen bij elkaar in studiegroepen om hun expertise met elkaar te delen. In de avonduren kunnen jongeren het activiteitenplein gebruiken voor experimenten met muziek. De fusies van de afgelopen jaren hebben ervoor gezorgd dat er veel kennis
in huis is met initiatieven als: Kunstbende, Popaanzee, DanZee, en Artist in Residence. Deze projecten worden breed in de provincie uitgezet en vinden hun weg naar de jongeren in Zeeland via VO-scholen, podia en Zeeuwse festivals.
Nu is dat fysiek allemaal nog gekoppeld aan Middelburg, maar de bibliotheek is bezig om te onderzoeken hoe deze activiteiten uitgebreid kunnen worden naar andere plaatsen in de provincie. Het ideaal is om in elke bibliotheek in de provincie een activiteitenplein te realiseren. Er gebeurt al veel. Praktische voorbeelden zijn er al wel, in Goes is er bijvoorbeeld al een samenwerking tussen de bibliotheek en de muziekschool en we zien
dat in Terneuzen ook op korte termijn gebeuren. Vervolgens wordt er gekeken op welke manier dat kan vertakken naar kleinere bibliotheken. In Zierikzee wordt de bibliotheek veel gebruikt door de school die er naast ligt. En in Vlissingen is er een koppeling met de cinema.
De opzet moet vooral laagdrempelig zijn en technisch beperkt anders wordt het kostenplaatje te hoog. In coronatijd kunnen er fysiek geen mensen uitgenodigd worden, dus het kost meer. Een voordeel daarbij is dat door online-streaming het bereik landelijk is. Dat wordt vanuit de organisatie en in het gebouw van ZB met NTRKlokhuis gedaan voor kinderen voor het lager onderwijs en VPRO Tegenlicht Future Stories voor scholieren van het middelbaar onderwijs. Er kijken nu veel meer mensen naar dan fysiek in de bieb met publiek.
Wat vindt er plaats op het activiteitenplein:
• De Klokhuis, Future Stories en Tegenlicht Meet Ups i.s.m. met de landelijke omroepen VPRO en NTR
• Nationale voorleesdagen
• Kinderkunstweek
• Kinderboekenweek
• Zeeuwse Boekenweek, uitreiking Zeeuwse Boekenprijs
• Boekverkoopdagen
• De Wetenschapsdag
• Sinterklaas- en kerstactiviteiten met jeugd en muziek
• Boekstart-ochtenden voor babies, (sabbelen en knisperen)
• Standplaats Zeeland
• De Zeeuwse Voorleesprijs
• Human Library
• Ketikoti-tafel
• Dialogen over cultuur (inclusiviteit, diversiteit)
Imke Elstak, die in een volgend artikel vertelt over het project ‘Artist in Residence’, organiseert ook de ‘Black Achievement Month’, fraai afgekort als BAM. Hiervoor werkt ZB samen met Keti Koti Zeeland en de werkgroep de Four Freedoms door het jaar heen.
En het maakt indruk! “BAM is een jaarlijks
Nederlands evenement in oktober dat ‘Black Achievers’ (zwarte Nederlanders) en hun bijdrage aan de Nederlandse samenleving bij een breed publiek onder de aandacht brengt.
Samen willen we ook in Zeeland gekleurd talent en ‘nieuwe’ verhalen voor het voetlicht brengen.
Kunst en Cultuur is daarin een van de belangrijke pijlers. Vorig jaar hebben we bewust gekozen voor het benaderen van jongeren, zowel binnenals buitenschools. Zo hebben we bijvoorbeeld in samenwerking met Stichting DanZee de voorstelling TINTEN van dansgezelschap Aya naar Zeeland gehaald. Dat resulteerde in dertig zeer intieme dansvoorstellingen in de klas door zwarte dansers. De intimiteit ontstond doordat de dansers zelf reflecteerden op de persoonlijke ontwikkeling die ze hebben doorgemaakt sinds de opkomst van
‘Black Lives Matter’. In dans, maar ook in gesprek na afloop. De deelnemende scholen, zowel docenten als leerlingen, waren hierover zeer enthousiast. Daarnaast vond dit jaar ook de Literaire Tocht plaats tijdens de BAM. Met dit project nodigt de ZB een auteur uit om een novelle te schrijven over vrijheid en verdraagzaamheid. In oktober werd dat de Vlaamse auteur en journalist Dalilla Hermans. In haar werk strijdt ze tegen ongelijkheid, discriminatie en racisme. Haar gastlessen werden door scholen zeer positief beoordeeld. Dit is wat jongeren bezighoudt. En het gaat niet over stellingname maar we hopen dat het thema van inclusie een persoonlijk verhaal van iedereen wordt.”
Over het project dat in januari 2022 werd gepresenteerd in het kader van het programma ‘Artist in Residence’ spreken we Imke Elstak, consulent cultuur: “ZB geeft tweejaarlijks aan een Zeeuwse kunstenaar een podium.”
“Deze keer is de erfgoedcollectie van de ZB het vertrekpunt voor het creëren van nieuw werk. Samen met muzikant en kunstenaar Broeder Dieleman werkt ZB aan zijn onderzoek ‘Archief Johan de Vries’. Broeder Dieleman heeft zich de afgelopen tijd verdiept in het werk van de Terneuzense folklorist Johan de Vries, auteur van het boek ‘Het spookte in Zeeuws Vlaanderen’, waarin hij een keur aan oude volksverhalen verzamelde.
Met zijn onderzoek naar Johan de Vries wil Dieleman het Zeeuwse publiek kennis laten maken met het Zeeuwse erfgoed met de beelden en verhalen die er opgeslagen liggen. En hoopt
Dieleman antwoord te vinden op wie we zijn als gemeenschap en wat onze geschiedenis ons nu nog kan vertellen.
In het nieuwe jaar maakte Dieleman van de ZB zijn tijdelijke werkplek en werkte hij aan een tentoonstelling en een lezing met verhalen en liedjes. Het project is wederkerig. Dieleman nodigt Zeeuwen uit meer verhalen, beelden en materialen aan te leveren. Al met al is Broeder Dieleman eigenlijk een ambassadeur geworden van het belang van die collectie op het gebied van Zeeuws erfgoed voor de dag van vandaag. Dat delen we graag met onze bezoekers en we gaan kijken of we op tour kunnen met dit project, want dit is voor de hele provincie interessant.”
Levende boeken, verhalen van mensen met wie je in gesprek gaat. Verhalen die je op een andere manier leest. Ook verhalen die niet zo makkelijk liggen of waarover vooroordelen bestaan. Uitsluiting speelt ook vaak een belangrijke rol.
“Je moet het ook niet zien als een boekenkast, maar veel meer als een evenement, dat past in de functie van de bibliotheek als ontmoetingscentrum”, zegt Amanda Dietrich, projectleider. Dit concept vindt zijn oorsprong in een Deens jongereninitiatief ‘Stop the Violence’. Het succes daar was zo groot dat het is uitgewaaierd over meerdere Europese landen, waarbij Europa met subsidies een belangrijke stimulans geweest is.
Voor Zeeland wordt dit evenement één keer per jaar door de ZB georganiseerd. Op zo’n dag, waarvoor met publiciteit mensen geworven worden, zijn een tiental ‘boektitels’, lees mensen aanwezig.
In feite zou je dat ook onderwerpen of verhaallijnen kunnen noemen. Deze titels omschrijven een stigma bijvoorbeeld ‘gehandicapt’, ‘activist’, ‘boa’ en zijn daarmee direct onderwerp van gesprek.
Mensen die hun verhaal willen delen als levend boek melden zich vooraf aan of worden gevraagd. Via een intake leren de persoon en de projectleider van de ZB elkaar kennen en wordt hij/zij geïnformeerd over wat de spelregels en reacties kunnen zijn.
Tijdens het evenement krijgt de bezoeker, of de lener van het boek, de gelegenheid om in gesprek te gaan. Dit is een één op één gesprek van ongeveer 20 a 30 minuten. Daar kan alles aan de orde komen, maar het moet wel met respect gebeuren. Hoewel de ervaring is dat het publiek dat op deze evenementen afkomt oprecht geïnteresseerd en zorgvuldig is, zijn er toch vrijwilligers en begeleiders aanwezig om het gesprek een beetje te bewaken. Soms kan het plotseling toch te confronterend zijn.
Tijdens het laatste evenement voor Corona, waren er 10 levende boeken aanwezig en ieder boek had twee lezers. Ook in Coronatijd is het evenement doorgegaan en digitaal opgezet. Dat ging iets anders maar was ook succesvol. De lezers gaven hun ervaring een cijfer tussen een 8 en een 10. Zoals een lezer zei: ‘Ik vond het mooi om te ervaren hoe in korte tijd echt contact ontstaat door oprechte interesse in elkaar’.”
Muziekschool Zeeland en de ZB zijn in het najaar van 2021 een driejarige samenwerking aangegaan om elkaar te versterken. We spreken erover met Jenny van Kampen, die vanuit de ZB aan dit programma is verbonden. Jenny is al langer actief geweest binnen de ZB op het terrein van educatie en leidt sinds kort de afdeling muziek. Ze vertelt hoe de vanouds omvangrijke collectie die in Middelburg is gehuisvest voor de hele provincie betekenis
krijgt: “Iedereen met een bibliotheekabonnement kan bladmuziek, boeken over muziek, cd’s of DVD’s lenen en via de website of het eigen filiaal reserveren en daar ook ophalen. We hebben de collectie popmuziek afgestoten. Dat wordt tegenwoordig steeds meer gestreamd. De nadruk ligt nu op jazz, klassieke en wereldmuziek. Ik zoek daarin naast populaire juist ook bijzondere dingen. Het plan is om die pareltjes in de toekomst met een blog en/of vlog onder de aandacht te brengen. Ook verschijnt er binnenkort een blog waarin mensen zelf over hun favoriete muziek vertellen. Zeeuwse bladmuziek en cd’s worden meestal wel aangeschaft. Zo hebben we nieuwe cd’s van Douwe Eisenga en duo Knuijt/Dellebeke in huis.
Iedereen met een bibliotheekabonnement kan bijvoorbeeld bladmuziek of boeken over muziek lenen
Maar er is natuurlijk meer dan de collectie. Dankzij de samenwerking met de muziekschool ontstaat de mogelijkheid om ook aan de uitvoeringskant nieuwe en belangrijke dingen te doen, zoals muziek in de zorg brengen bijvoorbeeld voor mensen die lijden aan dementie. Maar denk ook aan een jonge violiste die dankzij de ZB de kans krijgt om met haar viool voor bezoekers te spelen en zo ervaring op te doen met optreden voor publiek. Van straatmuzikant naar biebmuzikant!”
JOHANNES PASSION – J.S.BACH
Koninklijke Oratorium Vereniging Middelburg o.l.v. Pim Overduin Middelburg, Zeeuwse Concertzaal, 19.30 uur
J.S.Bach schreef dit oratorium in 1724 ( drie jaar vóór de Mattheus Passion ) met als onderwerp het lijden en sterven van Jezus volgens het evangelie van Johannes. Het werd in dat jaar voor het eerst uitgevoerd op Goede Vrijdag in de Nicolaikirche te Leipzig. Het is inmiddels een traditie geworden dat dit prachtige werk tweejaarlijks door de Koninklijke Oratoriumvereniging van Middelburg in de Zeeuwse Concertzaal ten gehore wordt gebracht. Deze avond bijgestaan door het Nationaal Symfonisch Kamerorkest. www.oratorium.nl
Etty Hillesum door Julika Marijn | Ritthem, de Verwachting | www.theatersaanzee.com
The Billy Joel Experience met Elton John | Heinkenszand, De Stenge | www.theatersaanzee.com 1 april
april
1 april 2 april
Paulien Cornelisse | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Pater Moeskroen | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
FADOpelos2 | Oostburg, Ledelteater | www.ledeltheater.nl
Wax Machine + Frankie | Vlissingen, de Piek | www.depiek.nl
Lisse Knaapen met ‘In het licht’ Rilland, Luctor et Emergo, 20.00 uur | Solo Stories
“In het licht “ is een muzikale solovoorstelling gebaseerd op het indrukwekkende boek van Karin Bloemen. Gespeeld door Lisse Knaapen, bekend van o.a. ‘Emma wil leven’, ‘Soldaat van Oranje’ en ‘SKY’, met nieuwe muziek van Ellen ten Damme. Indrukwekkend! www.podiumreimerswaal.nl
Dire Straits - Love over Gold and more | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Crazy Piano’s | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Matthieu Idmtal piano solo | Vlissingen, St. Jacobskerk | www.concertenvlissingen.nl
Minidisco en het Feest van Tante Rita(4+) | Oostburg, Ledelteater | www.ledeltheater.nl
3 april
3 april
6
7 april
8 april
8 april
8 april
8 april
8 april
Kunst- en Cultuurroute Middelburg Middelburg, van 13.00 tot 17.00 uur
Iedere eerste zondag van de maand openen 35 ateliers, galeries en musea hun deuren voor u in de historische binnenstad van Middelburg. Stap vrijblijvend binnen en laat u rondleiden en inspireren. Tijdens de route kunt u op een laagdrempelige manier kennis maken met kunst en cultuur. U bent van harte welkom. www.kunstroutemiddelburg.nl
The Hague String Trio - Celebrating Women! | Middelburg, Zeeuwse Concertzaal | www.zeeuwseconcertzaal.nl
Martijn Kardol met De Situatie | Oostburg, Ledelteater | www.ledeltheater.nl
Conny Janssen Danst | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Tineke Schouten | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Kommil Foo | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Clannad - Farewell Tour 2022 | Vlissingen, CCXL Theater | www.ccxl.nl
Pieternel en Dick van Altena | Oostburg, Ledelteater | www.ledeltheater.nl
Jazzconcert, Rembrandt Frerichs Trio Goes, Podium ‘t Beest, 20.30 uur
Jazz mix van Europese- en Arabische muziek. De nu 35-jarige pianist debuteerde al op 22-jarige leeftijd op het North Sea Jazz Festival. In 2007 werd zijn debuutalbum genomineerd voor de Edison publieksprijs. Geselecteerd als Music X Port Artist, toert hij over de hele wereld. Rembrandt wordt in de Nederlandse media erkend als een ‘avonturier op de toetsen’ en ‘meester op zijn instrument’. Hij speelt ‘toekomstmuziek waarbij grenzen uit het oor verdwijnen.’ Met Rembrandt Frerichs (piano), Tony Overwater (bas) en Vinsent Planier (drums). www.muziekpodiumzeeland.nl
The Comedy Parade met Tobi Kooiman en Fuad Hassen | Renesse, Dorsphuis | www.theatersaanzee.com
Frank Boeijen | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Mijn oom uit Ambon | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Balletstudio Free | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
IS ER VANDAAG, MORGEN, VOLGENDE MAAND TE DOEN IN ZEELAND? Altijd actueel en volledig met een wekelijkse nieuwsbrief. Zeeuwse Cultuur Agenda online. www.zeeuwsecultuuragenda.nl
De NACHT van NIEUWLAND Middelburg, Zeeuwse Concertzaal, 19.30 uur
De NACHT van Nieuwland is een productie van Muziekvereniging ONDA uit Nieuw- en Sint Joosland. De NACHT is inmiddels een begrip in de regio en dat is niet voor niets. Onder leiding van dirigent Cora Dellebeke verzorgt ONDA een avondvullend programma vol muziek, show en entertainment. De muziekkeuze is zeer divers, voor elk wat wils. Een niet te missen evenement! reserveringenonda@hotmail.com | www.muziekverenigingonda.nl
Orgelconcert Arjan Breukhoven mmv Anna Majchrzak | podium van Zaamslag | www.podiumvanzaamslag.nl
The Billy Joel Experience met Elton John | Zierikzee, Nieuwe Kerk | www.theatersaanzee.com
QUEEN The Music | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Balletstudio Free | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Teleruptor Trio, Improvisaties en Filmmuziek
‘’s Heer Arendskerke, een Bunder Kunst, 15.00 uur
Elke filmvoorstelling begint met de intro van de filmmaatschappij. Het Teleruptor Trio: David Kweksilber (klarinet/saxofoon), Rob Verdurmen (slagwerk) en VJ Martijn Grootendorst, brengen de contouren van een sprookjeskasteel van Walt Disney, de dame met een lichtende toorts in haar rechterhand van Columbia Pictures, de in het universum ronddraaiende aardbol van Universal, de boven de wolken uitstekende besneeuwde bergtoppen van Paramount en de lichtbundels die de hemel aftasten van 20th Century Fox, tot leven. Spannende muzikaal vertaalde filmaankondigingen. www.muziekpodiumzeeland.nl
Une belle histoire | Middelburg, de Oostkerk | www.deoostkerk.nl
Paasconcert | Ritthem, Kerkje | www.theatersaanzee.com
Free | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
april
Marjolijn van Kooten - Ongestoord | Heinkenszand, De Stenge | www.theatersaanzee.com
Een meeuw | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
De Vreemde Kostgangers doen het weer | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
april
april 15 april
15 april
Giants of Progrock | Terneuzen, De PIT | www.podiuminterneuzen.nl
The Crucifixion (Passieconcert) | Zaamslag, podium van Zaamslag | www.podiumvanzaamslag.nl
Marjolijn van Kooten met Ongestoord | Renesse, Dorsphuis | www.theatersaanzee.com
Pieter Derks | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Bruce & Wij | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
The Celtic Tenors | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
OG3NE | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Ya, dat is iets Indisch | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Marieke Vos en Camiel Boomsma | Vlissingen, St. Jacobskerk | www.concertenvlissingen.nl
Orgelconcert | Middelburg, de Oostkerk | www.deoostkerk.nl
ABBA Gold - The Concert Show | Zierikzee, Nieuwe Kerk | www.theatersaanzee.com
20 april
Xclusiv Company Behind The Mask | Oostburg, Ledelteater | www.ledeltheater.nl
Lisa Ostermann | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
The Bootleg Sixties | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Zeeuws Klankboek. Literatuur en muziek | Ossenisse, Schallemaaj | www.schallemaaj.nl
De Gestampte Meisjes | Zierikzee, De Weverij | www.theatersaanzee.com
The Five Great Guitars | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
RUMAG. | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Foto: Alwin Baart
Geboren in Rilland-Bath (1963)
RSG Bergen op Zoom: atheneum (1981)
Reinwardt Academy Leiden (1984)
Rijksmuseum Amsterdam (1989-2002)
Manager Nieuwe Kerk / Hermitage Amsterdam (2002-2011)
Directeur Amsterdam Partners (20112012)
CEO Amsterdam marketing (2012-2019)
Directeur Paleis Soestdijk (sinds 2019)
Sinds 2019 is Frans van der Avert directeur van Paleis Soestdijk, het paleis waar tot hun overlijden in 2004 prinses Juliana en prins Bernhard woonden. Zijn taak: de komende jaren van het paleis een nieuwe, zinvolle plek maken waar bezoekers de geschiedenis ondergaan en waar innoverende Nederlanders elkaar kunnen ontmoeten.
We spreken af in het kantoor van Van der Avert in de voormalige woning van de intendant tegenover het paleis. Een heel andere omgeving dan Rilland, het dorp in de Zeeuwse polder waar hij zijn jeugd heeft doorgebracht.
Iemand die opgroeit in een grote stad is omringd door kunst. Dat is wat minder het geval in Rilland. Hoe komt iemand uit Rilland terecht in de top van Nederlandse kunstinstellingen?
“Dat is heel eenvoudig. Ik ben opgegroeid in een familie met een grote liefde voor kunst. Zo sleurde mijn moeder ons mee naar de Toetanchamontentoonstelling in Aken. In de zomer gingen we altijd drie weken naar Italië om bijvoorbeeld Pompeï te bezoeken. Daar is wel mijn liefde voor de kunst en cultuur geboren. De oorsprong zit in die opvoeding, maar ook natuurlijk in mijn eigen belangstelling. Toen ik ging studeren had ik kunnen kiezen voor de studie kunstgeschiedenis, maar ik koos voor de Reinwardt Academie, een opleiding voor management in musea.”
Het gesprek gaat verder over het bijzondere dorp. “Ik moet altijd uitleggen waar het ligt. Een marechaussee op Schiphol dacht een keer dat ik in Engeland was geboren: Rilland-Bath. Er woonden naast Zeeuwen
en wat Brabanders ook mensen uit de rest van Nederland die bij de vliegbasis in Woensdrecht werkten. Het dorp was enorm verzuild. Je had de protestante, katholieke en de openbare kleuterschool. Ik behoorde tot een mini-katholieke enclave in het dorp met een sterke verbintenis met Bergen op Zoom waar mijn hele familie vandaan komt. In Antwerpen ging je naar de film en naar het theater. Op het dorp hadden we natuurlijk het dorpshuis, maar daar waren in die tijd bijna alleen nog maar fanfares. En er was de jaarlijkse kermis die bestond uit: de rups.”
Al snel besluiten we verder te praten in het paleis zelf. We lopen langs de enige groene brievenbus van de Posterijen in Nederland (“Koningin Emma vond zo’n rode vlek aan de overkant van de weg een verstoring van haar uitzicht.”) en steken de drukke Amsterdamsestraatweg met vier rijstroken over.
“Omdat het paleis ten tijde van koningin Juliana ook het werkpaleis was, moest de weg erg breed zijn voor
Toen ik hier kwam werken vond ik het wel heel spannend om de sleutel te hebben en overal naar binnen te kunnen.
als er bijvoorbeeld staatsbezoeken waren,” legt Van der Avert uit. Wat opvalt is dat twee ramen aan de voorkant van het paleis geen vitrages hebben. Het was de werkkamer van koningin Juliana die vond dat ze niets te verbergen had als ze aan het werk was.
Toen het paleis nog in gebruik was, stonden er altijd marechaussees bij de ingang. Achter het hek kon je niet komen tenzij je een uitnodiging had of er werkte. Het is dan ook een vreemde gewaarwording als Van der Avert het hangslot aan het gesloten hek naast
het wachthuisje los maakt. Het paleis is verlaten, er zijn slechts enkele bewakers aanwezig. Van der Avert: “Toen ik hier kwam werken vond ik het wel heel spannend om de sleutel te hebben en overal naar binnen te kunnen. De stijlkamers zijn allemaal prachtig, maar juist ook de ‘achterkant’, met de linnenkamer, de servieskamer en de wijnkelder is heel interessant.”
De kern van het paleis stamt uit de 17e eeuw toen de Amsterdamse burgemeester Cornelis de Graaf het als buitenverblijf liet bouwen. In 1674 werd het huis verkocht aan Stadhouder Willem III (ook bekend als William) en werd het paleis uitgebreid. Dat zou in de eeuwen daarna nog een aantal keren gebeuren. De opvallende vleugels aan weerszijden van het hoofdgebouw zijn aangebracht tussen 1815 en 1821 toen koning Willem II met Anna Paulowna het als zomerpaleis gebruikten. Van der Avert: “Ik vind het interessant dat dit huis een opeenstapeling is van bewoners. Je hebt eerst het burgerlijke verhaal van de burgemeester, daarna William en Mary en nog later
Anna Paulowna. Als de restaurateurs in het souterrain wat verf wegkrabben, kan je wel 12 lagen verf zien, terwijl je in het 19e eeuwse deel vier lagen hebt.”
Delen van het paleis worden gerestaureerd. Het is dan natuurlijk de vraag welke laag verf het bij een restauratie moet worden. “Dat is een interessante restauratievraag. Je hebt restauratiescholen die alles spiksplinternieuw nieuw maken (de Russen zijn daar goed in). Je kan er ook voor kiezen om alleen schoon te maken en te herstellen.”
Van der Avert toont me upstairs en downstairs. Downstairs de keuken, de kluis en de telefooncentrale. Upstairs beginnen we in het privégedeelte van Juliana en Bernard. Toen zij in 1937 in het paleis gingen wonen hebben zij een deel ingrijpend laten verbouwen. De sobere modernistische stijl was toen heel vooruitstrevend en de privévertrekken waren voor die tijd enorm luxe met een filmzaal en aan het eind van de rechtergalerij een turnzaal. “In Amerikaanse films uit die tijd zie je die stijl en sfeer voorbij komen,” vertelt hij.
We lopen door de privéwerkkamers van Juliana en Bernard met enorme ramen die geheel elektrisch in de vloer kunnen verzinken zodat je direct op het terras komt met uitzicht op het park, aangelegd door Zocher in de Engelse landschapsstijl. In de werkkamer van Bernard, bekend van de honderden
In de werkkamer van Bernard, bekend van de honderden kleine olifantjes, was het altijd enorm warm, zo’n 27 graden, terwijl Juliana juist van frisse kamers hield.
kleine olifantjes, was het altijd enorm warm, zo’n 27 graden, terwijl Juliana juist van frisse kamers hield. In de nieuwste plannen zullen deze werkkamers een café met terras worden. Ook in de eetkamer en de bibliotheek, die als huiskamer fungeerde, is de jaren 30-stijl nog te zien.
Zou je de Juliana- en Bernardvleugel niet in de 18e-eeuwse stijl terug willen brengen?
“Nee, die werkkamers van Juliana en Bernard waren ooit een balzaal toen Anna Paulowna hier kwam en die is vervolgens weer door Emma verbouwd in een soort neogotische omgeving. Waarom zou je er voor kiezen wat het oorspronkelijk was? De 1937-informatie is net zo belangrijk als die van 1675. Het is allemaal een teken van bewoning. Maar het is een moeilijke keuze. We hebben gelukkig hele goede restauratiearchitecten die daar veel goede opvattingen over hebben. Wat hier het meest ingewikkeld is dat wat je niet ziet: de elektriciteit, de luchtbehandeling, het water. Dat is allemaal zeer gedateerd en ook niet duurzaam. Als je dit paleis duurzaam wilt maken, dan is dat een spannende opgave, zowel financieel als technisch. Het is bijvoorbeeld allemaal monumentaal glas, je kan dat niet zo maar vervangen door dubbel glas.”
In de grote blauwe hal met de bekende blauwe trap openen we een dubbele deur. “Nu komen we van privé in werk,” vertelt Van der Avert. We komen in de Waterloozaal. Zo stel je je een paleis voor: grote schilderijen, kroonluchters, een rood tapijt en stoelen in de empirestijl.
Was je altijd al geboeid door royalty?
“Ik heb me er wel voor geïnteresseerd. Ik ben veel met de Romanovs bezig geweest doordat ik tien jaar voor de Hermitage in Amsterdam heb gewerkt. Ook keek ik met mijn moeder wel naar bijvoorbeeld de inhuldiging van Beatrix of het huwelijk van Charles en Diana. We hadden dan altijd wel leuke commentaren. Wat heeft die nou weer aan? Of: wat een rare hoed. Ik ben erg gefascineerd door de Bonapartes, ook al heeft Napoleon zich zelf gekroond.”
ben erg gefascineerd door de Bonapartes, ook al heeft Napoleon zich zelf gekroond.
Met welke voormalige bewoner heb je de sterkste band?
“Eigenlijk twee: Anna Paulowna vind ik heel fascinerend. Zo’n Russische prinses die denkt: Mijn God, waar word ik nou toch wakker? Dit paleis is namelijk wel van een heel ander level dan de paleizen in Rusland. Hoewel ze het hier heel erg leuk vond. En degene die ik heel interessant vind, is Emma. Omdat ze hier heel lang heeft gezeten en enorm veel aan het paleis heeft gedaan. De galerijen waren vol met planten. Je hoort nooit zoveel over Emma, maar ze is hier wel tot aan haar dood iedere zomer geweest.”
Scan de QR code en lees meer op onze website
deeltwee is een sfeervolle tweedehands- en vintage kledingwinkel met liefde voor kleding en elkaar. De vólledige opbrengst gaat naar 3 prachtige goede doelen: IJM, Sheltersuit en Het Vergeten Kind. We kunnen dames-, heren- en kinderkleding gebruiken, maar ook schoenen, tassen en accessoires. Doneren? Dat kan in de winkel of bij een van de inleverpunten. Tot ziens in hartje Goes!
Gasthuisstraat 16, Goes | Tel 06-19729933 | www.deeltweegoes.nl
Geopend op dinsdag t/m zaterdag van 10.00 - 17.00 uur
Hedendaagse kunst, vrij toegankelijk voor iedereen op circa 35 locaties tijdens de Kunstschouw Schouwen Duiveland Zeeland.
Van Brijdorpe tot het puntje van Westenschouwen, van Kerkwerve tot Renesse is tijdens deze 27e Kunstschouw met als thema “Water” zeer gevarieerde kunst te bezichtigen in gastvrije kerken, boerenschuren, hotels en bij prachtige particuliere locaties en tuinen, in een wisselwerking met natuur,
boerenland en omringd door de zee.
Schilderijen, beelden, installaties, muziek, videokunst, performances en meer worden getoond. Vaak is de kunstenaar zelf ook aanwezig. Een overzicht van de kunstenaars en locaties is te vinden in de Kunstschouw Catalogus, aan te schaffen bij de verschillende locaties.
Van 11 juni t/m 19 juni staat Kunstschouw 2022 gepland. Zie voor meer info www.kunstschouw.nl
MIDDELBURG 0118 - 62 37 19
TERNEUZEN 0115 - 61 31 75
ROTTERDAM 010 - 440 31 00
BREDA 076 - 209 09 00
220 kamers
Nadat het paleis na het overlijden van Juliana en Bernard de woonfunctie had verloren, kon het een aantal jaren bezichtigd worden. Ondertussen dacht het Rijk lang na over een nieuwe bestemming voor het paleis, het park en de verschillende gebouwen die bij het paleis horen. 120 partijen dienden plannen in en uiteindelijk werd de MeyerBergman Erfgoed Groep uitgekozen die in 2017 de nieuwe eigenaar werd. De plannen die het bedrijf met het landgoed heeft, zijn zeer divers. Vanaf eind 2024 kan het publiek de monumentale zalen van het paleis opnieuw bezoeken. Verder kunnen bezoekers zien hoe Nederlandse bedrijven en instellingen als universiteiten vernieuwend bezig zijn op het gebied van water, landbouw en voedsel, energie en gezondheid. Nederlandse innovators zullen elkaar op het landgoed kunnen ontmoeten om elkaar te stimuleren en hun ideeën verder uit te werken.
Van der Avert: “De MeyerBergman Erfgoed Groep wil erfgoed herbestemmen. Het is niet de bedoeling dat je erop verliest en als er een beetje winst uit komt: super, maar dat is geen doel op zich. Het moet zich zelf kunnen bedruipen. Het beginsel is historisch erfgoed restaureren maar ook een nieuwe functie geven. Het lijkt een heel groot paleis, maar dat is het helemaal niet. Het heeft 220 kamers, maar het zijn allemaal kleine kamertjes. Je kan ook niet de hele boel doorbreken. Het is voor ons fascinerend om te kijken hoe we dit gebouw gebruiksvriendelijk krijgen. En laagdrempelig, zodat iedereen hier kan genieten van een fijne lunch, een mooie tentoonstelling en een wandeling door het park. Je hebt hier namelijk ook nog eens 180 ha. natuur. Hoe je met de natuur omgaat is hier eigenlijk het meest ingewikkeld. Een gebouw restaureren is heel lastig maar al die natuur beheren en ontlasten in combinatie met de publieke functie, is echt een uitdaging.”
De plannen die het bedrijf met het landgoed heeft zijn zeer divers. Vanaf eind 2024 kan het publiek de monumentale zalen van het paleis opnieuw bezoeken.
En komen er nog hotelkamers in het paleis?
In het oorspronkelijk plan stonden hotelkamers in de bovenste verdieping getekend. In het huidige plan is de hotelfunctie aan de overkant van de weg gepland. Maar we zitten nog middenin het bestemmingsplanproces, we houden een slag om de arm. Er staan veel dingen vast, maar soms is er voortschrijdend inzicht.”
En wat dacht je van de Rillandse kermisrups op het gazon?
Van der Avert: “Uhhh, nou dat dacht ik niet.”
Alwin Baart
22 april
Guitar Heroes | Oostburg, Ledelteater | www.ledeltheater.nl
| www.podiumreimerswaal.nl
Wouter Planteijdt met Bulhorn The Prequel | Ritthem, de Verwachting | www.theatersaanzee.com
Anne Stegemann en Ensemble Odyssee | Middelburg Zeeuwse Concertzaal | www.zeeuwseconcertzaal.nl
Guido Weijers | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Sprienge Kamermuziek Festival Vlissingen, drie dagen lang muziek
Een sprong in de tijd van Bach tot Say. Klassiek, jazz en folk voor jong en oud van 0 tot 99 jaar. Het Festival van 22 t/m 24 april in de Sint Jacobskerk, het muZEEum, Podium de Piek en boekhandel ’t Spui. De focus ligt op klassieke kamermuziek, maar ook jazz, folk en crossovers. Elf evenementen: waarvan negen concerten (klassiek, jazz, folk, kids), een masterclass voor jong lokaal talent en een open podium voor amateurmusici. Artistiek leider Lestari Scholtes. www.concertenvlissingen.nl
Sprienge, Kamermuziek Festival | Vlissingen, St. Jacobskerk | www.concertenvlissingen.nl
Sprienge, Kamermuziek Festival, Salon de Paris | Vlissingen, Boekhandel ‘t Spui | www.concertenvlissingen.nl
Sprienge, Kamermuziek Festival, masterclass | Vlissingen, MuZeeUm | www.concertenvlissingen.nl
Sprienge, Kamermuziek Festival, babyconcert | Vlissingen, Boekhandel ‘t Spui | www.concertenvlissingen.nl
Sprienge, Kamermuziek Festival | Vlissingen, Boekhandel ‘t Spui | www.concertenvlissingen.nl
Sprienge, Kamermuziek Festival | Vlissingen, Boekhandel ‘t Spui | www.concertenvlissingen.nl
Sprienge, Kamermuziek Festival, de neven Alexander | Vlissingen, de Piek | www.concertenvlissingen.nl
Gina Martina
23 april
VIJF ! Kapelle, de Vroone, 20.00 uur
Vijf bevlogen vrouwen, vijf unieke instrumenten, vijf muzikale harten: dat is VIJF! VIJF! speelt klassieke muziek op nét een andere wijze. De gouden combinatie van harp, fluit, fagot, hobo en viool maakt VIJF! tot een uniek ensemble. www.kapellecultureel.nl
Kamerkoor Musica Cordis | Kloetinge, Geerteskerk | www.musicacordis.nl
ForEverly Brothers | Renesse, Dorsphuis | www.theatersaanzee.com
Wie slaapt er op de bank? | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Marc-Marie Huybregts | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Lavalu – Earthbound
Middelburg, Zeeuwse Concertzaal, 20.00 uur
Na deel I en deel II ‘Solitary High’ en ‘Midair’ sluit componist en zangeres LAVALU haar drieluik af met: ‘Earthbound’. Een album over accepteren dat je soms met je voeten in de modder staat, en niet altijd hoog kan vliegen. In deze roerige tijd kennen we allemaal dat gevoel van stilstand, van vastzitten. Maar wat nou als je juist dát omarmt? En daar vrede mee kan hebben? Misschien, heel misschien, zit daar wel het element van pure rust. www.zeeuwseconcertzaal.nl
Tim Franssen | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
24 april
24 april
24 april 24 april 28 april 26 april
23 april 29 april
Sprienge, Kamermuziek Festival, Bach | Vlissingen, MuZeeUm | www.concertenvlissingen.nl
Sprienge, Kamermuziek Festival, Peter en de Wolf | Vlissingen, St. Jacobskerk | www.concertenvlissingen.nl
Sprienge, Kamermuziek Festival, Chieko Donker Duyvis | Vlissingen, de Piek | www.concertenvlissingen.nl
Willem Vermandere | Heinkenszand, De Stenge | www.theatersaanzee.com
Patricia Beysens - Parkconcerten in de Zeeuwse Concertzaal | Middelburg | www.zeeuwseconcertzaal.nl
ABBA GOLD | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Zeeuws Klankboek. Literatuur en muziek | Ossenisse, Schallemaaj | www.schallemaaj.nl
Gogol en Mäx | Oostburg, Ledelteater | www.ledeltheater.nl
Bob Reynolds Group, Funky Jazz Middelburg, Poppodium De Spot, 20.30 uur
MuziekPodium Zeeland is heel blij dat het eindelijk gelukt is om The Bob Reynolds Group naar De Spot in Middelburg te halen! Bob Reynolds is een veelgevraagde Amerikaanse jazz saxofonist en bandlid van de bekende Amerikaanse band Snarky Puppy. Hij wordt in de Amerikaanse media een geweldige saxofonist genoemd. Inmiddels heeft hij 9 soloalbums uitgebracht waarvan 4 albums de top-10 haalden in de Billboard Jazz Top-10. Bob Reynolds heeft in 2016 een Grammy Award gewonnen en heeft meer dan 65000 volgers op YouTube. www.muziekpodiumzeeland.nl
Lotte Velvet met ‘Ondergrond’ | Ritthem, de
Roué Verveer | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
MoshPIT | Terneuzen, De PIT | www.podiuminterneuzen.nl
30
Johannette Zomer en Mike Boddé Vlissingen, St. Jacobskerk, 20.00 uur
De Grote Oversteek: een muzikale cruise van Europa naar Amerika Johannette Zomer is een barokspecialist bij uitstek, maar zij maakt ook graag uitstapjes naar hedendaags repertoire. Zij voelt zich ook thuis in het lichtere genre: Ierse folksongs, luisterliedjes en jazzy muziek van Gershwin en swingende songs van Sinatra. Samen met Mike Boddé begint zij aan een muzikaal avontuur. Medewerking verlenen de muzikanten Marcel Booij (contrabas/accordeon), Angelo van den Berg (percussie). www.muziekpodiumzeeland.nl
Marjolein Wijers | Hansweert, Dorpshuis | www.podiumreimerswaal.nl
Wim Helsen | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Nederpop All Stars | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Het Muziekconcours voor de Zeeuwse Jeugd wordt verplaatst van maart 2022 naar 24 september en 8 oktober 2022.
Ben je jonger dan 20 en speel je een klassiek muziekinstrument of zing je klassieke werken? Wil je ervaring opdoen met het deelnemen aan een concours en het optreden op een muziekpodium? Meld je dan aan voor het Muziekconcours voor de Zeeuwse Jeugd (voorheen het Eastman Muziekconcours). Het concours wordt in het najaar van 2022 voor de 15e keer georganiseerd door de Vereniging van Vrienden van Het Zeeuws Orkest. De voorrondes zijn op 24 september 2022 in Middelburg. Een deskundige jury, bestaande uit bekende mensen uit de klassieke wereld, kijkt welke deelnemers door kunnen naar de finale. Deze wordt twee weken later (8 oktober) gehouden in de Zeeuwse Concertzaal in Middelburg. De precieze data volgen nog. Wil je meer informatie of wil je je aanmelden? Mail dan naar: vriendenhzo@outlook.com. Zie ook: www.zeeuwsorkest.nl/vrienden
Misschien heeft u haar gezien en gehoord. Fluitiste Anna May van der Feen, solist tijdens de Nieuwjaarsserie van Het Zeeuws Orkest in 2019. Als winnares van het Eastman Muziekconcours voor de Zeeuwse Jeugd nodigde Het Zeeuws Orkest het toenmalige 15-jarige talent uit voor deze Nieuwjaarsserie.
Inmiddels studeert Anna May aan het Conservatorium van Amsterdam bij Kersten McCall,
Concertgebouworkest. Anna May zit alweer in het vierde jaar van de bachelor. Nu al wordt ze regelmatig uitgenodigd om op te treden met orkesten, zoals het Jeugd Orkest Nederland en het Nederlands Kamerorkest. En we zagen en hoorden haar weer in Zeeland tijdens het Festival Zeeland Klassiek 2021.
Sanna van Vliet is een fantastische zangeres/ pianiste
Als trouwe kijker naar Podium Witteman zag ik verrast dat zij in de uitzending “Pauls jonge held” was. In die uitzending liet ze horen dat ze ook prachtig jazz zingt. Met recht een jong talent. Haar grote voorbeeld is Ella Fitzgerald. Tja, en dan komt de vraag: wordt het zingen of fluit spelen? Anna May probeert het allebei te doen. Ze studeert als bijvak zang. Sinds anderhalf jaar krijgt ze les van Sanna van Vliet.
“Sanna van Vliet is een fantastische zangeres/pianiste,” vertelt Anna May. “Ze heeft me enorm geholpen mijn zelfvertrouwen in het zingen te vinden, zoals ik dat in het fluitspelen heb. Mijn toekomst zie ik graag met een breed georiënteerde en unieke carrière waarin ik de muziek kan maken die ik het liefst beoefen. Ik probeer daarom duidelijke doelen te stellen, voor de lange en korte termijn. Sinds ik bij het televisieprogramma Podium Witteman heb mogen optreden, zowel op fluit als zingend, heb ik steeds vaker de mogelijkheid gekregen meer ervaring op te doen als uitvoerend zangeres. Mijn passie ligt zowel bij de wereld van de klassieke muziek als bij jazz.
Ik heb het geluk gehad al vanaf jongs af aan enorm veel muziek in mijn omgeving te hebben gehad. Mijn vader is een jazzdrummer met een gigantisch brede interesse in verschillende muziekgenres. Over de speakers in de huiskamer klonk elk uur van de dag muziek van Louis Armstrong tot Arnold Schönberg.”
Vorig jaar zomer soleerde Anna May bij het Nederlands Kamerorkest. Het eerste concert in Bloemendaal was een groot succes. En daarna naar Almere…
“Het beloofde een prachtige avond te worden tijdens het buitenconcert in Almere. De orkestmusici zaten klaar, en ik stond op het punt het podium op te gaan, toen ineens het weer omsloeg en de regen met bakken uit de hemel viel. De bladmuziek waaide alle kanten op. Paniek. De musici renden het podium af om hun kostbare instrumenten tegen de regen te beschermen. Uiteindelijk werd het concert afgelast. Maar ondanks de regen in Almere heb ik fantastische ervaringen mogen opdoen tijdens mijn concerten met het Nederlands Kamerorkest. Wat was het ontzettend bijzonder om onderdeel te mogen zijn van zo’n geweldig orkest!”
We zullen zeker nog veel van Anna May horen.
Wietske Lelie
Foto: Kaphoed
In de serie ‘kleine musea’, staan deze keer Wim en Liza van der Heijden centraal. Zij zijn de bedenkers en uitvoerders van de vier taferelen met Arnemuidse Streekdracht in het Museum Arnemuiden.
Onder een van de taferelen in het museum staat dit geschreven: “De vrouw draagt een ondermuts van broderie. Over de ondermuts wordt een klein blauw tussenmutsje gedragen. De bovenmuts is gemaakt van broderie, slechts zelden van kant, en heeft de vorm van een dubbele schelp. Aan het oorijzer, vastgespeld in de ondermuts met gouden mutsenspelden, zijn gouden krullen bevestigd”.
Blunders
Bij binnenkomst thuis bij Wim en Liza van der Heijden, maak ik al direct twee blunders. Ik heb het over Zeeuwse kappen en klederdracht. Fout, fout, het zijn mutsen, geen kappen en het is streekdracht die verschilt van gebied tot gebied. Klederdracht is een term voor beroepskleding,
zoals de witte jas van de dokter en de overall van de boer. In totaal waren er zestien verschillende streekdrachten in Zeeland. Daar zijn er nu alleen op Walcheren nog maar twee van over. Nog geen tien vrouwen, van over de 90 jaar, dragen hun streekdracht nog elke dag.
“Mussen zijn namelijk mutsen, en mossen zijn mussen. Er is wel een Kaphoed (zie foto linker pagina): het mus’oetje. En pas op, het ‘paeremes’ dat elke man in zijn boerendracht bij zich draagt, is niet uit perenhout gesneden. Het woord slaat op de prachtige afbeelding van paarden.”, aldus Liza.
Wim en Liza zijn experts op het gebied van de Streekdracht en hebben samen met Susan Bakx, Jeanine Dekker en Jolien Sturm de geschiedenis van de Zeeuwse streekdracht van 1800 tot 2000 vastgelegd in drie prachtige boeken. Het derde boek ‘Goed Gemutst’ stond op de shortlist van de Zeeuwse Boekenprijs 2021 en heeft de prijs voor het beste erfgoedboek gekregen.
Aan deze driedelige serie hebben de auteurs 25 jaar gewerkt. De uitgave van het eerste boek kon gerealiseerd worden door de stimuleringsprijs in 2000 van het Prins Bernhard Cultuur Fonds. In dat jaar is ook de Stichting Streekdrachten opgericht.
Liza kwam in 1970 naar Zeeland om les te geven. Ze stond versteld dat er nog zoveel vrouwen en kinderen in hun prachtige streekdracht rondliepen. Door Liza’s achtergrond, afgestudeerd in naaldvakken en handwerken, weet zij de met de handgemaakte kostuums naar waarde te schatten. De rijke stoffen die uit de hele wereld naar Zeeland kwamen, waren natuurlijk een lust voor het oog. Op elk eiland een eigen kenmerk in de gangbare kleding en de muts, en dan ook nog per streek verschillend. Op folkloristische dagen worden Wim en Liza soms ingezet als jurylid bij het sjeesjesrijden.
De prachtig versierde wagens en paarden met hun families op de bok worden streng beoordeeld op het voldoen aan alle vastgestelde eisen.
Natuurlijk waren de mannen, vrouwen en kinderen die elke week in dracht naar de markt gingen, een prachtig gezicht. Maar de toeristen maakten daar een eind aan door hun maniakale wil om hen te fotograferen. De kinderen bleven wel ‘op money’ gaan om door de toerist voor geld gefotografeerd te worden.
Oorspronkelijk is de streekdracht ontstaan vanuit de burgerdracht. Net zoals de mode blijft ook de dracht niet stilstaan. Het zijn de jongvolwassenen die telkens iets aanpassen aan hun dracht zodat zij er op hun mooist uitzien. Na hun achttiende jaar verandert hun eigen dracht bijna niet meer. Maar bij de volgende generatie gebeurt precies hetzelfde. En zo gaat het in de burgermode ook. Het zijn de jongeren die het straatbeeld veranderen met hun eigen smaak voor kleding en uitdossing.
Op de foto (pagina 50 onderaan) is goed te zien hoe de dracht door de jaren heen in een familie veranderde. Rechts de betovergrootmoeder van Wim, waarschijnlijk in de rouw, alles zwart. Links de grootmoeder en in het midden de moeder met de zus van Wim op schoot. Zij ziet er al veel kleurrijker uit. De dracht van zijn moeder is nog steeds in zijn bezit. Hij herinnert zich nog hoe zij elke dag na het werk om vier uur haar werkkleding verwisselde om zich te gaan ‘strêêken’, opknappen. De krul boven op het voorhoofd en achter in de nek onder de muts heet dan ook ‘strêêksel’. Het haar was lang, het moet over de rol naar achteren gekamd worden en onder de kap met een rol weer terug. “Je moet tussen de achterrol door, de krant kunnen lezen,” zegt Wim. Het blauwe schort werd verwisseld met het bonte schort. Maar op zondag werd het zwarte schort gedragen dat bijna nooit gewassen werd. De stof was te duur en te kwetsbaar.
Toen Wims moeder één keer in haar leven haar dracht verwisselde met een japon van haar schoonzuster, was zij dood- en doodongelukkig. Zij, die zelfs nooit zonder muts uit huis was gegaan. Bijna geboren met een muts. Maar de schoonzuster straalde in de prachtige streekdracht. Het is wonderbaarlijk, maar de dracht doet iets met je! Ook de sieraden: de gitten, de bloedkoralen, de krullen, de strikken, de gouden spelden, de voorhoofdnaald, wat een opsmuk en vooral ook een teken en kenmerk van rijkdom en welstand. Van verre kan je zien waar iemand vandaan komt en op ZuidBeveland kan je zien of iemand katholiek of protestant is.
Het is een hele kunst om je vroeg in de ochtend aan te kleden met al die spelden, rokken, schorten, plooien, mutsen, het jak op de schouder van de beuk en de doek, zeker als je niet weet hoe het moet. De Zeeuwse vrouwen wisten niet beter en waren in een mum van tijd klaar. Nergens een knoop met knoopsgat, een enkele keer een haak en oog, alles zit vast met lange spelden. Wat moet een stevige omhelzing gevaarlijk geweest zijn!
Het jonge meisje is de moeder van Wim van der Heijden, samen met haar vader, moeder en broer. Foto 1915
Harnas
In deze tijd is het toch een harnas, een keurslijf met steeds strengere regels en sociale controle. De mannen verlaten als eersten de dracht en de klepbroek met de zilveren knopen wordt een broek met gulp en rits. De vrouwen bouwen in sommige delen van Zeeland de dracht langzaam af, ze gaan modejaponnen dragen maar wel nog met de muts.
Gelukkig konden we lang genieten van de Zeeuwse dracht op de Nieuwjaarsreceptie met destijds Karla Peijs, Commissaris van de Koningin. Zij nodigde jaar na jaar alle mannen en vrouwen in streekdracht uit in de Nieuwe Kerk in Middelburg. Zij gaf daarmee een slinger aan het bewustzijn van de eigenheid van de Zeeuwen en toonde daarmee haar trots op die prachtige Streekdracht die eeuwenlang dagelijks werd gedragen.
Het levend erfgoed zal over vijf jaar verdwenen zijn uit het straatbeeld in Zeeland. De belangstelling vervaagt, nieuwe generaties zijn er niet mee opgegroeid. De trots op dit erfgoed wordt nu zichtbaar door de prachtige foto’s van Rem van den Bosch die een ander doel hebben. Het Zeeuws meisje met een eigentijdse twist. Streekdracht met een boodschap in het project: ‘Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap’. Wordt dit de hobbydracht voor de nieuwe generatie Zeeuwen als karikatuur voor de Walcherse dracht?
Gelukkig is de geschiedenis van de streekdracht in Zeeland vastgelegd door Wim en Liza van der Heijden, met hulp van vele anderen. Door de bestudering en het namaken en beschrijven van de oude kledingstukken is een prachtig patronenboek ontstaan. In het boek zijn de patronen van de dracht van mannen en vrouwen zorgvuldig getekend. Het laatste boek ‘Goed Gemutst’ geeft inzicht in het maken van de verschillende mutsen met voorbeelden van verschillende patronen.
Deze boeken zijn een waardevolle aanvulling op het bestaande tentoongestelde museummateriaal. Hoe goed bedoeld ook, de voorstelling van hoe de Zeeuwen leefden, hoe zij eruitzagen, zou in deze tijd een eigentijdse aanpak verdienen. Juist nu, nu we weten en zien dat deze cultuur over vijf jaar verleden tijd gaat worden. Het brede scala aan kenmerken zal zeker wel voortleven in de prachtige sieraden die ooit gedragen werden door de Zeeuwse vrouwen en mannen en de sieraden die met herinnering aan die tijd opnieuw gemaakt worden.
Cisca van Dijk
Met dank aan Wim van der Heijden, Beeldbank - Zeeland
Boeken :
1. De Zeeuwse Streekdrachten, 1800-2000, uitg. Waanders in (2005) (uitverkocht)
2. De Zeeuwse Streekdrachten, handboek voor het maken van kleding, uitg. WBooks in (2018)
3. De Zeeuwse Streekdrachten, goed gemutst, uitg. WBooks in (2020)
Te zien: Omroep Zeeland: de Passie van Peijs, Piet Minderhout, 2016
Kunst- en Cultuurroute Middelburg Middelburg, van 13.00 tot 17.00 uur | Boeken en Grafiek
Tijdens de Kunst- en Cultuurroute Middelburg staat de eerste zondag van mei in het teken van boeken en grafiek. De routedeelnemers sluiten daarmee aan bij de grote boekenbeurs die deze zondag op de Markt gehouden wordt. Daarnaast vinden bij de deelnemers ‘scenes aan de voordeur” plaats. Er wordt voorgelezen uit eigen werk of dat van anderen. www.kunstroutemiddelburg.nl
Herdenkingsconcert - Marianne Boer & Peter Brunt | Middelburg | www.zeeuwseconcertzaal.nl
HERDENKINGSCONCERT
werken van W.A. Mozart en Arvo Pärt
4 mei 2022 | 20.45 uur (kerk open 20.15 u) Nieuwe Kerk Middelburg - vrije zit -
Lauren Armishaw sopraan | Fanny Alofs alt-mezzosopraan
Stichting Bijzondere Koorprojecten SBKHerdenkingsconcert Nieuwe Kerk te Middelburg wo 4 mei 20.45 uur
Met het Requiem van W.A. Mozart en werk van Arvo Pärt. Lauren Armishaw | Fanny Alofs | Sebastian Brouwer | Pieter Hendriks | RBO Sinfonia | Jos Vogel orgel | het SBKprojectkoor | o.l.v. dirigent Pim Overduin. meer info: www.bijzonderekoorprojecten.nl entreekaarten: info@bijzonderekoorprojecten.nl
7 mei
Guido Weijers - Masterclass Geluk | Renesse, Dorsphuis | www.theatersaanzee.com
Sebastian Brouwer tenor | Pieter Hendriks bas-bariton Jos Vogel orgel RBO SINFONIA SBK-projectkoor dirigent Pim Overduin
Peter Pannekoek | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Stichting Bijzondere Koorprojecten info: www.bijzonderekoorprojecten.nl entreekaarten: info@bijzonderekoorprojecten.nl
Hilaria | Kapelle, De Vroone | www.kapellecultureel.nl
Aznavour, mon Amour | Ritthem, De Verwachting | www.theatersaanzee.com
Belle en het Beest de musical 4+ | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Michael | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Dana Winner met One Moment | Oostburg, Leleltheater | www.ledeltheater.nl
Cappella Amsterdam, Berlage Saxofoonkwartet en Jan Brokken – De Rechtvaardigen Middelburg, Zeeuwse Concertzaal, 15.30 uur
Met De rechtvaardigen, gebaseerd op het gelijknamige boek van Jan Brokken (1949), brengen we het verhaal van de Nederlandse consul Jan Zwartendijk die zijn leven op het spel zette voor de vrijheid van anderen. Zwartendijk is redder van duizenden levens, van Pools Joodse mannen, vrouwen en kinderen die naar Litouwen vluchtten en wanhopig een manier zochten om Europa te verlaten. www.zeeuwseconcertzaal.nl
Thijs Kemperink & Erwin Nyhoff | Renesse, Dorsphuis | www.theatersaanzee.com
Patrick Laureij | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
The Devils (ITA) + the Mole People | Terneuzen, De Pit | www.podiuminterneuzen.nl
Meiden van LOS | Kapelle, De Vroone | www.kapellecultureel.nl
Back to Coda | Zaamslag, Podium van Zaamslag | www.podiumvanzaamslag.nl
Kirsten van Teijn | Rilland, Dorpshuis | www.podiumreimerswaal.nl
Zeeuwse Sien | Heinkenszand, de Stenge | www.theatersaanzee.com
Johan Derksen | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
Bert van den Brink & Philip Catherine | Terneuzen, Porgy en Bess | www.porgyenbess.nl
Eric Vaarzon Morel, Parkconcerten Zeeuwse Concertzaal | Middelburg | www.zeeuwseconcertzaal.nl
Soy de Cuba | Terneuzen, Scheldetheater | www.zeelandtheaters.nl
The Elvis Concert 2022 | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Een avond met Michael Ignatieff | Middelburg, Oostkerk | www.deoostkerk.nl
The 70’s Unplugged | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Hang Youth | Terneuzen, De Pit | www.podiuminterneuzen.nl
Popkoor XING | Oostburg, Leleltheater | www.ledeltheater.nl
Sinfonietta String Festival Zeeland 2022 | Veere, Grote Kerk | www.grotekerkveere.nl
Bumba op reis | Goes, Theater de Mythe | www.zeelandtheaters.nl
Harrie Jekkers | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
WAT IS ER VANDAAG, MORGEN, VOLGENDE MAAND TE DOEN IN ZEELAND? Altijd actueel en volledig met een wekelijkse nieuwsbrief. Zeeuwse Cultuur Agenda online. www.zeeuwsecultuuragenda.nl
Eddy & The Ethiopians, West-Afrikaanse Afrobeat, jazz en funk Middelburg, Poppodium De Spot, 20.30 uur
De band ontstond in 2013. De Eindhovense saxofonist en bandleider Edward ‘Eddy’ Capel hield sessies met Ethiopische muzikanten, aangevuld met muzikanten uit Burkina Faso, Suriname, Frankrijk en België, die hij ontmoet had tijdens tournees. De band is dus heel gemêleerd. In 2017 komt de Eritrese zanger en krar-speler, Bereket Behre Akitu erbij. Zijn inbreng van melodieën en ritmes uit zijn geboorteland verrijken het repertoire. Deze nummers staan op de tweede cd E&Ell. www.muziekpodiumzeeland.nl
Domestica Rotterdam en Raoul Steffani - Bruid van de wind Middelburg, Zeeuwse Concertzaal, 20.00 uur
De liefdesgeschiedenis van Alma Mahler vertolkt door muziekensemble
Domestica Rotterdam, bariton Raoul Steffani en verteller
Oskar Kokoschka was gek op Alma Mahler. Op het schilderij Bruid van de wind zijn de twee innig verliefd door hem geschilderd. Alma beantwoordde Oskars liefde echter niet volledig. Waren het haar andere minnaars? Of toch haar man Gustav? www.zeeuwseconcertzaal.nl
Een station van Lego
In de loop van de ochtend sta ik te wachten op de trein. Een viertal andere reizigers heeft zich drentelend verspreid over het lange perron. Een knikje, op afstand en zwijgzaam, het mondkapje in de aanslag. De Jip en Janneke-tunnel met de tekeningen van Fiep Westerdorp verdwijnt aan de andere kant uit het gezichtsveld. Inderdaad oplettende lezer, we zijn in Kapelle. Of beter, we staan op het tweede perron van het NS Station Kapelle-Biezelinge en zijn dus strikt genomen in Biezelinge. Hier zal Annie M.G. Schmidt ook gestaan hebben, bedenk ik nu. Haar vader was predikant in Kapelle en bleef daar tot zijn emeritaat, toen Annie allang was uitgevlogen. Ging ze met de trein naar Amsterdam? Keek ze net als ik met aandacht naar het statige stationsgebouwtje? Of stond dat daar nog niet? Wacht, Wikipedia weet alles: zeker stond het daar!
Het elegante gebouwtje stamt uit 1868 en is dus ruim 150 jaar oud. Het maakt deel uit van wat je een productielijn van stations zou kunnen noemen. Tussen 1860 en 1873 werden
er in Nederland 96 stations gebouwd, allemaal ontworpen door de spoorwegingenieur Karel Hendrik van Brederode, die leefde van 1827 tot 1897. De stations zijn naar formaat ingedeeld in vijf klassen, werden gebouwd door Rijkswaterstaat en worden dan ook wel ‘waterstaatstations’ genoemd. Het kleine station van Kapelle-Biezelinge behoort bij de kleinste klasse (met de inmiddels onheilspellende naam ‘Type SS vijfde klasse’) waarvan er in deze oude vorm nog negen in Nederland te vinden zijn. De stations van Krabbendijke en KruiningenYerseke, eveneens gebouwd in 1868, behoren tot hetzelfde type. In Arnemuiden staat nog een ‘gewijzigde uitvoering “vijfde klasse” (type Zaltbommel)’ uit 1871. Wat spreekt me zo aan in dit kleinoodje uit vervlogen tijden? De vorm is simpel: aan een haaks op de spoorrichting staand hoog middendeel zijn twee inspringende zijvleugels toegevoegd. Ook de ornamentiek is eenvoudig, zoals je verwacht bij een gebouw dat uit een standaardmal komt, maar het is juist die eenvoud die het gebouw charmant maakt. Waarom vinden we dingen eigenlijk mooi? Misschien is het antwoord in dit geval te vinden in de Legodoos. Ik zie het ineens: dit is het soort gebouw dat ik als jongetje qua technisch vernuft aankon met de mij gegeven verzameling rode en witte Lego. De manier waarop die zijgevels aansluiten op het hoofddeel van het station. Dat deed ik ook!
Frank Blaakmeer
Aflevering 1: Het Van de Perrehuis, een stadspaleis in Middelburg
Trompe l’oeils boven de schouw en de deur.
Welke interieurs verschuilen zich achter de gevels van bekende gebouwen?
Aan het Hofplein in Middelburg staat één van de mooiste monumenten van Middelburg: het Van de Perrehuis. Velen kennen het gebouw door zijn gebogen voorkant met aan beide zijden de grote deuren van de koetshuizen. Maar hoe ziet dit herenhuis er van binnen uit?
Tussen 1840 en 1995 diende het Van de Perrehuis als rechtbank. Na een restauratie en uitbreiding kwam in 2000 het Zeeuws Archief in het pand. Maar voordat het een overheidsgebouw werd, had het een woonfunctie.
In 1762 kregen de rijke Middelburger Johan Adriaen van de Perre en zijn vrouw Jacoba van den Brande als twintigers een huis in hun bezit dat eerder op deze plaats stond. Ze lieten het grondig verbouwen en zo ontstond het huidige herenhuis dat met recht een klein stadspaleis genoemd mag worden. In het pand zien we bewerkt hout, behangschilderingen, versierde plafonds, wandtapijten, marmeren vloeren en boven de sierlijke schouwen en deuren vaak een trompe l’oeil, een schildering die ‘je oog voor de gek houdt’. Deze kunstwerken worden ook wel witjes genoemd, naar de schilderingen van Johan de Wit, de schilder uit de 18e eeuw die een meester was in het maken van dergelijke werken. De witjes in het Van de Perrehuis zal hij waarschijnlijk niet gemaakt hebben, want De Wit overleed in 1754.
De bewoner Johan van de Perre hield zich bezig met wetenschap en letterkunde en binnen is dat nog steeds te zien aan het schitterende planetarium in de hal. Dat hij voor zijn tijd vooruitstrevend was, blijkt ook uit feit dat hij de oprichter was van het eerste natuurkundige genootschap voor dames.
Het stadspaleis werd in 2020 als decor gebruikt in de film De Slag om de Schelde. In de film is het te zien als het hoofdkwartier van de Wehrmacht. In werkelijkheid echter zat het Ortskommandantur op de Dam in Middelburg. Toch speelde het gebouw wel degelijk een rol in de Tweede Wereldoorlog. Toen Koningin Wilhelmina in maart 1945 een tocht maakte door het bevrijde zuidelijke deel van Nederland bezocht ze Middelburg, waarbij ze verscheen op het balkon van het gerechtsgebouw. De kamer die toegang geeft tot het balkon wordt dan ook door de medewerkers van het Zeeuws Archief de Wilhelminakamer genoemd.
Fotografie & tekst: Alwin Baart
Het oude deel van het Van de Perrehuis is te bezichtigen tijdens een rondleiding op de jaarlijkse Open Monumentendag. Als mensen trouwfoto’s willen maken in het dit deel van het Zeeuws Archief, dan is dat mogelijk op afspraak.
De nieuwbouw van de Zeeuws Archief is toegankelijk voor bezoekers. In de expositieruimte in de kelder zijn wisselende exposities over historische onderwerpen te zien.
1 juni
4 juni
Kasper van der Laan | Middelburg, Schouwburg | www.zeelandtheaters.nl
Trijntje Oosterhuis | Zierikzee, Nieuwe Kerk | www.theatersaanzee.com
Kunst- en Cultuurroute Middelburg
Middelburg, van 13.00 tot 17.00 uur
Iedere eerste zondag van de maand openen 35 ateliers, galeries en musea hun deuren voor u in de historische binnenstad van Middelburg. Stap vrijblijvend binnen en laat u rondleiden en inspireren. Tijdens de route kunt u op een laagdrempelige manier kennis maken met kunst en cultuur. U bent van harte welkom. www.kunstroutemiddelburg.nl
Het Zeeuws Orkest met Francis van Broekhuizen
Bergen op Zoom, Sint-Gertrudiskerk, 20.00 uur
Opera programma met het Brabantkoor. Wie kent haar niet, de sopraan Francis Van Broekhuizen. Inmiddels een BN’er. Zij trad al tweemaal eerder op met Het Zeeuws Orkest. Nu samen met het Brabantkoor met beroemde operafragmenten van Verdi, Puccini enz. Met haar humoristische presentatie wordt het een onvergetelijke avond. Ook speelt het orkest filmmuziek, delen uit Star Wars van Williams. www.zeeuwsorkest.nl
Het Zeeuws Orkest met Francis van Broekhuizen
Zierikzee, Havenplein, 15.30 uur
Opera programma met het Brabantkoor, Sing-a-Long Een operaprogramma met de bekende sopraan Francis Van Broekhuizen. Samen met het Brabantkoor zingt zij beroemde operafragmenten van Verdi, Puccini enz. En u kunt meezingen! Op het Havenplein in de openlucht is dit concert een Sing-a-Long. Het gaat vast kriebelen bij het Slavenkoor en het Zigeunerkoor. Kom en zing mee bij deze fantastische happening. www.zeeuwsorkest.nl
Het Zeeuws Orkest met Francis van Broekhuizen Veere, Grote Kerk, 20.00 uur
Opera programma met het Brabantkoor Het Zeeuws Orkest sluit de operaserie af in de Grote Kerk in Veere. Een prachtig operaprogramma met Francis Van Broekhuizen. Samen met het Brabantkoor zingt zij beroemde operafragmenten van Verdi, Puccini enz. Met haar humoristische presentatie wordt het een onvergetelijke avond. Ook speelt het orkest filmmuziek, delen uit Star Wars van Williams. www.zeeuwsorkest.nl
Zeeland en water; onlosmakelijk met elkaar verbonden. Niet geheel onverwacht staat de programmering van Festival
Zeeland Klassiek in juli 2022 daarom in het teken van water.
Vanuit historisch oogpunt heeft water Zeeland welvaart en rijkdom gebracht en was het een van de redenen dat onze regio op de mondiale kaarten kwam. Denk hierbij natuurlijk aan de VOC, waarvan wij nu nog de sporen zien in de vorm van prachtige monumentale panden. Aan de andere kant heeft water een onstuimig karakter met een kracht die onze provincie heeft geraakt.
Water is op allerlei manieren vervlochten met het leven van en in onze provincie, zoals ook muziek in haar vele gedaantes door het leven stroomt, in wisselende gedaantes, alsmaar transformerend en tegelijkertijd herkenbaar en constant.
Het veranderende en beweeglijke van water zien we ook terug in de variëteit van muziekstijlen en composities op het festival, het cross-over element in de voorstellingen en de samenstelling van de musici. Daarbij kunt u denken aan een mix tussen internationale wereldtop en jonge aanstormende talenten, zoals bijvoorbeeld het top koper ensemble Belgian Brass, Holland Baroque, de Duitse altviolist Boris Faust, sterpianiste Laurma Skride, de artistiek leider van het festival violiste Lisa Jacobs, maar ook cellisten Harriet Krijgh en Johannes Krebs, acteur
Het veranderende en beweeglijke van water zien we ook terug in de variëteit van muziekstijlen en composities op het festival
Zoals het water stroomt door de provincie, zullen de concerten ook verspreid in de regio plaatsvinden.
David Lucieer, schrijfster Vrouwkje Tuinman, Festival Zeeland Klassiek Academy-winnaar 2021 Enzo Kok, en prijswinnaars van het Prinses Christina Concours en studenten van de Nederlandse en Belgische conservatoria.
Zoals het water stroomt door de provincie, zullen de concerten ook verspreid in de regio plaatsvinden. In de reguliere concertzalen, maar ook op unieke concertlocaties die aan het water gebonden zijn, zoals de haven van Vlissingen. Hiervoor zoekt organisator van het festival, Stichting Kamermuziek Zeeland, de samenwerking met verschillende stichtingen in de regio en lokale partners als Stichting Kamermuziek Schouwen-Duiveland, Podium Reimerswaal en organisaties zoals het Watersnood museum.
De exacte programmering wordt begin 2022 bekend gemaakt via www.festivalzeelandklassiek.nl. De artistieke leiding van het festival is ook dit jaar in handen van de bevlogen violiste Lisa Jacobs.
Een strategisch-hands-on-no-nonsense-allround-fullservice-online-offline-concepting-marketing-communicatiecreatief-reclamebureau... Juist... Hoewel we het allemaal zijn, zijn wij er voorstander van om de dingen niet complexer te maken dan nodig. Daarom kiezen wij liever voor de term ‘een reclamebureau’.
Volgens ons dekt dit de lading. Je kunt bij ons namelijk elke vraag op tafel leggen. Wij zoeken naar de onderliggende behoefte en vinden samen met jou de oplossing. Niet uitgesplitst in online en offline, maar toegespitst op wat onze klanten nodig hebben. Soms is dat een flyer, soms een website en soms een aanpak over de hele breedte van het speelveld. Dit kunnen we doen omdat we een hecht team hebben met elk een eigen specialisme. We zijn trots op de mix van denkers en doeners die er elke keer voor zorgt dat het resultaat klopt. Van planvorming tot uitvoering.
DMARC heeft een tweede vestiging in Breda, maar wortels in de Zeeuwse klei. De wat ons betreft Zeeuwse instelling kenmerkt onze samenwerking: direct, eerlijk en betrokken.
Kennismaken?
Stap gerust binnen, bel even of kijk op dmarc.nl en maak kennis met ons werk, het team, onze diensten en meer. Liever een boekje op de mat?
Ga dan vliegensvlug naar dmarc.nl/contact
Goes
Smithweg 1.04
4462 HC Goes
0113 25 83 10
Breda
Anna van Burenstraat 4
4811 BS Breda
076 20 550 14
17 t/m 19 juni
Het Zeeuws Orkest - De Muziekkoning Veere, Grote Kerk 16.00 uur – 17.00 uur
De Muziekkoning vindt een geheimzinnige kist met een sleutel. Er blijkt muziek uit de kist te komen. De Lakei is jaloers en verzint een list om zelf Muziekkoning te worden. Hij steelt de sleutel en dan moeten de kinderen in de zaal de Muziekkoning helpen om de Koning van de muziek te blijven. Hij moet 10 vragen goed beantwoorden want anders…. is hij geen Koning meer! www.zeeuwsorkest.nl
19
Combattimento
Vlissingen, St. Jacobskerk, 15.30 uur
Werken van Vivaldi, Biber, Scarlatti, Caldara, Sammartini e.a.Het programma ‘Frizzante’ vol bruisende Italiaanse barokmuziek vormt een vaste waarde in de seizoenen van Combattimento. Wel elke keer iets anders en met nieuwe accenten. Antonio Vivaldi ontbreekt nooit; deze keer spelen de strijkers, chitarrone, hobo en klavecimbel een zwierig celloconcert en de niet zolang geleden herontdekte Sonate voor een ongebruikelijke kwartetbezetting. Met een hoboconcert van Sammartine en sonates voor klavecimbel van Heinrich Biber een betoverend concert. www.muziekpodiumzeeland.nl
EEF Festival | Kortgene, Vliethoeve | www.eeffestival.nl
25
26
De
The Gents - Ik zou wel eens willen weten - Jules inzicht
Middelburg, Zeeuwse Concertzaal, 15.30 uur
Jules de Corte was een dichter die goed liedjes kon schrijven en een componist met gevoel voor taal. Met ‘Ik zou wel eens willen weten’ brengen Annemiek van der Ven en haar Gents een ode aan liedschrijver-icoon Jules de Corte, in samenwerking met pianist Bert van den Brink en jazz- en popzanger Henk Kraaijeveld. www.zeeuwseconcertzaal.nl
Het Zeeuws Orkest
De koning, de vluchteling en zijn viool – (10-15 jarigen)
Veere, Grote Kerk 15.00 uur – 16.00 uur
Acht musici en een verteller nemen je mee in een spannend verhaal vol emotie. Die emotie hoor je terug in de verschillende muziekstukken. De vluchtelingen zijn het onderwerp die op de vlucht zijn en met een bootje over de oceaan hun leven redden. Muziek kan voor iedereen een bron van inspiratie en troost zijn. Na afloop praten we met elkaar over het onderwerp. www.zeeuwsorkest.nl
De Zeeuwse Cultuur Agenda is een uitgave van een samenwerking van participerende gezelschappen, festivals, theaters, musea en podia in Zeeland rondom het thema cultuur in Zeeland. De online versie kwam mede tot stand dankzij medewerking van de Provincie Zeeland.
Hoofdredactie
Rob Bakker
Redactie
Wietske Lelie, Cisca van Dijk, Alwin Baart, Nellie Oosthoek, Frank Blaakmeer en Robin Mol
Vormgeving
Reclamebureau DMARC - Goes & Breda www.dmarc.nl
Fotografie
Met dank aan de culturele partners die fotomateriaal beschikbaar gesteld hebben Overige fotografen: Dina Furrer, Annemieke v.d. Togt, Imke Panhuijzen, Marc Driessen, ShinjiOtani, Jan de Haas, Marco Borggreve, Maaike Eijkman, Sjoerd Derine, Karine Gondim, René Zuiderveld, Hester Kraayeveld, Sudio Oostrum Mirjam Huisman, Jan Hordijk, Hélène van Domburg
Redactie-adres
Verwerijstraat 14, 4331 TC Middelburg, E-mail: redactie@zeeuwsecultuuragenda.nl
Verspreiding
De Zeeuwse Cultuur Agenda wordt door culturele partners verspreid. Ook wordt het tijdschrift uitgedeeld bij voorstellingen en concerten. Als meeneemexemplaar vindt verspreiding plaats op meer dan 500 (toeristische) locaties in Zeeland en plaatsen in de provincie waar liefhebbers van cultuur in Zeeland komen zoals; theaters en podia, wijkgebouwen, gemeentehuizen, provinciehuis, huisartsen- en fysiotherapeutenpraktijken, boekwinkels, platenzaken, lifestyle winkels, notarissen e.d. Als de magazines op een locatie niet meer voorradig zijn of wanneer u een nieuwe locatie kent waar vraag is naar het magazine, dan kunt u dit mailen naar: redactie@zeeuwsecultuuragenda.nl
Het magazine komt twee tot drie maal per jaar uit. Opzeeuwsecultuuragenda.nl kunt u zich gratis abonneren op de digitale versie en de Nieuwsbrief. U krijgt het E-magazine via de email toegezonden. Via www. zeeuwsecultuuragenda.nl houden wij de actualiteit bij.
Voor evenementen in dit magazine kunt u zich wenden tot redactie@zeeuwsecultuuragenda.nl
Achtergronden en nieuws zijn van harte welkom. De redactie behoudt zich zowel voor de agenda als artikelen het recht voor deze te weigeren zonder opgave van reden. Over een afwijzing kan niet gecorrespondeerd worden.
Disclaimer
Van al het gebruikte beeldmateriaal in de Zeeuwse Cultuur Agenda is met alle mogelijke zorgvuldigheid getracht bron of rechthebbende te achterhalen. De aard van het gebruikte beeldmateriaal brengt evenwel met zich mee, dat in sommige gevallen rechthebbenden in redelijkheid niet kunnen worden achterhaald. Indien enig (rechts) persoon meent recht te kunnen doen gelden op de content van onderhavige publicatie, gelieve zich in verbinding te stellen met de redactie.
Copyright 2022
Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de hoofdredactie. De Zeeuwse Cultuur Agenda is een multimediaal platform met een magazine dat twee tot drie maal per jaar op 500 plaatsen in Zeeland ligt en een website met audio, video, achtergronden en praktische informatie: www.zeeuwsecultuuragenda.nl
Theater en Podia
CineCity XL Theater
Cultureel Centrum De Halle de Drvkkery
Den Dullaert - Cultureel centrum
Grote Kerk van Veere
HZ-cult
Ledeltheater
Middelburgs Minitheater
Muziekpodium Razzmatazz
Oostkerk
Podium Brogum
Podium In Terneuzen - de Pit
Podium Reimerswaal
Podium ‘t Beest
Podium van Zaamslag
Popodium de Spot
Poppodium De Piek
Porgy en Bess - Terneuzen
Scheldetheater - Terneuzen
Schouwburg Middelburg
St. Jacobskerk
Theater De Mythe - Goes
Theater de Verwachting
Theater productie huis Zeelandia
Theaters aan Zee
ZB Bibliotheek van Zeeland
Een Bunder Kunst
Festivals
Onderstroom
Concert at Sea
Zeeland Nazomerfestival
Film by the Sea
Klassieke muziek
Zeeuwse Concertzaal
Festival van Zeeuwsch-Vlaanderen
Scaldis Festival voor Kamermuziek
Ty kamerorkest
Stichting Kamermuziek Zeeland
Stichting Kamermuziek SchouwenDuiveland
Zeeuwse Muziekschool
Incanto
Muziek Podium Zeeland
Zeeuws Jeugd Orkest
Concerten Vlissingen
Zeeland Nazomerfestival
Het Zeeuws Orkest
Kerk biedt podium
Beeldende kunst
Vleeshal
CBK- Zeeland
Bewaerschole
Kunst- en cultuurroute Middelburg
Musea
Bevrijdingsmuseum
Marie Tak van Poortvliet Museum
Industrieel museum
Maritiem MuZEEum
Watersnoodmuseum
Zeeuws Museum
Het Warenhuis Axel
Stadhuismuseum Zierikzee
Waar wij met onze producten en diensten zoals heiwerk een vaste waarde willen zijn voor onze opdrachtgevers, zo willen we ook een vaste bijdrage leveren aan de ondersteuning van de cultuur zoals de Zeeuwse Cultuur Agenda.
De Zeeuwse Cultuur Agenda is een prachtige uitgave van wat Zeeland te bieden heeft aan culturele evenementen. Vooraf kan een keuze gemaakt worden wat er zoal te beleven valt en kan daarna geproefd en gesnoven worden aan een scala van mogelijkheden. Wij als Pit Beton willen op dezelfde wijze onze opdrachtgevers een zo breed mogelijk pakket in het advies en uitvoering van funderingswerken bieden.
