CONTEMPORARY ART CENTER _ Córdoba _ Nieto y Sobejano by ourania andreopoulou

ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ | ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑ : ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ_ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ : XΑΤΖΗΣΑΒΒΑ ΔΗΜΗΤΡΑ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ : ΑΝΔΡΕΟΠΟΥΛΟΥ ΟΥΡΑΝΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2017-2018

ONTEMPORARY ART CENTRE NIETO Y SOBEJANO ARCHITECTS

ενότητα α _ εισαγωγικά στοιχεία α.1 εισαγωγή ....................................................................................................................................................................................................... 8 α.2 βιογραφικά στοιχεία ................................................................................................................................................................................ 12 α.3 γενικά συνθετικά χαρακτηριστικά ..................................................................................................................................................... 14 α.4 ένταξη αρχιτεκτόνων σε θεωρητικό πλαίσιο ........................................................................................................................... 22

ενότητα β _ εκτεταμένη ανάλυση του έργου β.1|1 χωροθέτηση - ένταξη στον ευρύτερο αστικό ιστό .................................................................................................................. 26 β.1|2 βασικές λειτουργικές ή άλλες απαιτήσεις του προγράμματος ............................................................................................ 28 β.1|3 περιγραφή βασικού συνθετικού προβλήματος ........................................................................................................................ 28 β.2|4 αναλυτική περιγραφή συνολικής συνθετικής αντιμετώπισης του έργου ........................................................................ 32 β.2|5 περιγραφή γενικής δομής του έργου ............................................................................................................................................ 34 β.2|6 περιγραφή και επεμβάσεις στα αρχιτεκτονικά σχέδια ........................................................................................................... 40 β.2|7 επιμέρους επιλογές ............................................................................................................................................................................. 44 β.3 σύγκριση και αντιπαράθεση ........................................................................................................................................................ 48

ενότητα γ _ συμπεράσματα ...................................................................................................................................................... 58 ενότητα δ _ βιβλιογραφία .......................................................................................................................................................... 62 ενότητα ε _ πηγές εικόνων ........................................................................................................................................................ 66 4

περιεχόμενα

ενότητα α _ εισαγωγικά στοιχεία

α.1 εισαγωγή σύντομη αναφορά στο έργο | πλήρης τίτλος μελέτης | χρόνος | τόπος | συνεργάτες αρχιτέκτονες

Στην εργασία αυτή θα αναλυθεί το Contemporary Art Centre,το οποίο βρίσκεται στην Córdoba της Νότιας Ισπανίας σε μια χερσόνησο απέναντι από την παλιά πόλη δίπλα στις όχθες του ποταμού Guadalquivir.Το οικόπεδο είναι τοποθετημένο στο Parque de Miraflores και χορηγήθηκε δωρεάν από το Δημοτικό Συμβούλιο της Ανδαλουσίας,σε συμφωνία με το Υπουργείο Οικονομίας της Ισπανίας.1 Πρόκειται για έναν χώρο ψηφιακής τέχνης αφιερωμένο στη σύγχρονη δημιουργία και παραγωγή,συνολικής έκτασης 12.287 τετραγωνικών μέτρων, ο οποίος απέσπασε το πρώτο βραβείο στον διεθνή διαγωνισμό ιδεών με τίτλο : “Espacio de Creación Artística Contemporánea”, που προκηρύχθηκε το 2006 από την κυβέρνηση της Ανδαλουσίας Η μελέτη του κτιρίου εκπονήθηκε από τους αρχιτέκτονες Fuensanta Nieto και Enrique Sobejano και το γραφείο τους Nieto Sobejano Arquitectos,που διατηρούν έως και σήμερα στην Μαδρίτη. Tην κατασκευή ανέλαβε το ίδιο το γραφείο σε συνεργασία με την γερμανική εταιρεία realities :united.Οι διαδικασίες κατασκευής ξεκίνησαν το 2008 και ολοκληρώθηκαν το 2013, ενώ ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου ήταν 28.150.799,94 ευρώ.2 Έτσι,εμπνευσμένοι από τις μαθηματικές και φιλοσοφικές ιδιότητες της παραδοσιακής ισλαμικής αρχιτεκτονικής, οι Nieto & Sobejano δημιουργούν ένα κέντρο σύγχρονης τέχνης που θα ερμηνεύσει τον χαρακτήρα του δυτικού πολιτισμού με έναν διαφορετικό τρόπο από τα κλισέ που ορίζει η πολιτισμική παγκοσμοιοποίηση.3

Πανοραμική άποψη της Córdoba | ανατολική άποψη του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης

Το αποτέλεσμα του σχεδιασμού είναι ένας μεγάλος ομοιογενής όγκος ο οποίος όμως επαναπροσδιορίζει την έννοια του ουδέτερου κτίριου-«δοχείου» και την αντικαθιστά με μια μορφή όπου ο χώρος διαμορφώνεται ξεχωριστά και μπορεί να μετασχηματιστεί και να αναπτύσσεται σε αλληλουχίες με διαφορετικές διαστάσεις,χρήσεις και χωρικές ιδιότητες. Στην ουσία πρόκειται για μια γραμμική ακολουθία διαφορετικών «δωματίων» τα οποία συνδέονται μεταξύ τους και δημιουργούν έναν ενιαίο εκθεσιακό χώρο.4Αυτή η ακολουθία χώρων βασίστηκε πάνω σε ένα σύστημα από επαναλαμβανόμενα εξαγωνικά μοτίβα-παραδοσιακό ισλαμικό μοτίβο-και ένα «παιχνίδι» συνδιασμών διάφορων παραλλαγών αυτών,τόσο στο επίπεδο της οροφής,όσο και στην πρόσοψη. Οι πολυγωνικές αυτές δομές δημιουργούν δυναμικούς χώρους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε ως εκθεσιακοί χώροι,είτε ως χώροι καλλιτεχνικής παραγωγής,άλλοτε ο καθένας ανεξάρτητα από τον άλλον και άλλοτε ως ένας ενιαίος χώρος,προσφέροντας ευελιξία ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν.5

1.Diario Córdoba. C. S.C. S.19/08/2008. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο : http://www.diariocordoba.com/noticias/cultura/urbanismo-otorga-licencia-obra-centro-creacion_425007.html [πρόσβαση : 04/01/2018] 2.Στο ίδιο 3.Στο ίδιο 4.Sumit Singhal.(May 9th, 2014).CONTEMPORARY ART CENTER Córdoba in Spain by Nieto Sobejano Arquitectos.Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο : https://www10.aeccafe.com/blogs/arch-showcase/2014/05/09/contemporary-art-center-cordoba-in-spain-by-nieto-sobejano-arquitectos/ [πρόσβαση : 19/12/2007] 5. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο : http://www.nietosobejano.com [πρόσβαση : 19/12/2017] 10

«Είμαστε πάντα θαυμαστές των κρυμμένων γεωμετρικών νόμων μέσω των οποίων οι καλλιτέχνες, οι τεχνίτες και οι αρχιτέκτονες ενός απομακρυσμένου ισλαμικού παρελθόντος δημιουργούσαν πολλαπλούς και επαναλαμβανόμενους ισότροπους μέσα στο τζαμί.Σχεδιάσαμε το έργο ξεκινώντας από ένα σύστημα, ένα νόμο που παράγεται από ένα επαναλαμβανόμενο γεωμετρικό μοτίβο, το οποίο έχει εξαγωνικό σχήμα»

_ Nieto y Sobejano Arquitectos

α.2 βιογραφικά στοιχεία

σύντομη αναφορά αξιοσημείωτων βιογραφικών στοιχείων

Ο Enrique Sobejano γεννήθηκε το 1957 στην Μαδρίτη της Ισπανίας.Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Universidad Politécnica de Madrid και συνέχισε τις σπουδές του στην Νέα Υόρκη στο Graduate School of Architecture and Planning στο Πανεπιστήμιο Columbia,απ’ όπου και αποφοίτησε το 1983. Aπό το 2008 διδάσκει ως καθηγητής στο τμήμα Πειραματικού Σχεδιασμού και Θεμελίωσης Σχεδιασμού στο Universität der Künste Berlin (UdK), ενώ έχει υπάρξει και λέκτορας σε διάφορα διεθνή πανεπιστήμια παγκοσμίως. Από το 1986 έως το 1991 ήταν διευθυντής μαζί με την Fuensanta Nieto του αρχιτεκτονικού περιοδικού ARQUITECTURA, που εξέδιδε το Colegio Oficial de Arquitectos de Madrid. Η Fuensanta Nieto de la Cierva γεννήθηκε το 1957 στην Μαδρίτη.Ακολούθησε μια κοινή πορεία με τον Enrique Sobejano καθώς και αποφοίτησε ομοίως από το Universidad Politécnica de Madrid και συνέχισε για μεταπτυχιακές σπουδές στο Graduate School of Architecture and Planning στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης.Η ίδια διδάσκει μέχρι σήμερα στην σχολή Αρχιτεκτόνων του Universidad Europea de Madrid. Ένα χρόνο αφότου αποφοίτησαν από το Πανεπιστήμιο Columbia(1985),οι Fuensanta Nieto και Enrique Sobejano ίδρυσαν το γραφείο τους Nieto Sobejano Arquitectos με έδρα την Μαδρίτη,ενώ από το 2007 διατηρούν γραφείο και στο Βερολίνο.Τα έργα τους έχουν δημοσιευθεί πολλάκις σε διεθνή περιοδικά και βιβλία και έχουν παρουσιασθεί στην Biennale της Βενετίας το 2000, το 2002, το 2006 και το 2012, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA) στη Νέα Υόρκη το 2006 και και στο Ίδρυμα MAST στη Μπολόνια το 2014.Τα σημαντικότερα έργα τους περιλαμβάνουν το μουσείο Madinat al-Zahra στην Κόρδοβα, το μουσείο Moritzburg στην Γερμανία, το Μουσείο San Telmo στον San Sebastian της Ισπανίας, το Συνεδριακό Κέντρο της Σαραγόσα, το Joanneumsviertel στο Γκρατς της Αυστρίας και το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης στην Κόρδοβα.Μετρούν πολλές βραβεύσεις και διακρίσεις στην κοινή τους αρχιτεκτονική πορεία, με σημαντικότερες στιγμές την απονομή του Εθνικού Βραβείου Διατήρησης και Αποκατάστασης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2007, του βραβείου Aga Khan το 2010, καθώς και την απονομή του “ALVAR AALTO MEDAL” και του “Μies van der Rohe”.6 6. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο : http://www.nietosobejano.com/info [πρόσβαση: 20/12/2017] 12

α.3 γενικά συνθετικά χαρακτηριστικά

παρουσίαση γενικών συνθετικών χαρακτηριστικών | ενδεικτική αναφορά σε άλλα σημαντικά έργα

Oι Nieto και Sobejano αποτελούν μέρος μιας γενιάς Iσπανών αρχιτεκτόνων οι οποίοι, μετά τη δεκαετία του ’90 απέκτησαν μεγάλη εθνική και διεθνή απήχηση, λαμβάνοντας μέρος σε δημόσιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς με πολλές διακρίσεις και βραβεία. Για την ακρίβεια σχεδόν το 80% των έργων του studio Nieto Sobejano Arquitectos είναι αποτέλεσμα διαγωνισμού. Αξιοσημείωτο είναι επίσης πως τα πιο αντιπροσωπευτικά,αλλά και απαιτητικά έργα τους αφορούν την αρχιτεκτονική μουσείων.Το γεγονός αυτό έφερε αντιμέτωπους τους αρχιτέκτονες τόσο με τη δημιουργία νέων κτιρίων για την στέγαση πολιτιστικών ιδρυμάτων,όσο και με ζητήματα αποκατάστασης και ανάδειξης ιστορικών κτιρίων,αποδεικνύοντας και στις δύο περιπτώσεις τις εξαιρετικές σχεδιαστικές τους δεξιότητες.7 H αποκατάσταση του Castillo de la Luz στο Λας Πάλμας (1999-2004), το Μουσείο Madinat al-Zahra (1999-2009) και το Centro de Creación Contemporánea στην Κόρδοβα (2005-2011) καθώς και το Μουσείο San Telmo στο Σαν Σεμπαστιάν (2005-2011), αποτελούν μια σειρά έργων των Nieto και Sobejano στα οποία ξεδιπλώνεται η ιδιαιτερότητα και πρωτοτυπία στον σχεδιασμό τους, χωρίς όμως να γίνονται εμμονικοί με την εικόνα του ίδιου τους του έργου. Η αρχιτεκτονική φιλοσοφία των Nieto και Sobejano έχει τις ρίζες της στην κουλτούρα και την πολυεπίπεδη ιστορία της πατρίδας τους.Τα έργα τους μιλάνε μια σιωπηρή γλώσσα, αποδεικνύοντας ότι η προϋπόθεση της ουσιαστικής αρχιτεκτονικής είναι μια εις βάθος κατανόηση του τοπικού πολιτισμού και του ζητούμενου αυτού που σχεδιάζουν.8

7.Fuensanta Nieto e Enrique Sobejano, “Architetture”, εκδ. Mondadori Electa, Bologna, 24 σεπτεμβρίου-25 οκτωβρίου 2014,σελ. 246 8. Από την ομιλία « Current Work of Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano | Nieto Sobejano Arquitectos» Architectural League of New York, Ηχογράφηση: October 28, 2015. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο : http://archleague.org/2016/05/nieto-sobejano-arquitectos-current-work/ [πρόσβαση: 7/1/2018] 14

SAN TELMO MUSEUM, San Sebastian, Spain 2005-2011

Η-χωρίς προκαταλήψεις-σχέση τους με την ιστορία και την αρχιτεκτονική του λαού της Μαδρίτης αποτελεί πηγή έμπνευσης για διαφορετικές παρεμβάσεις σε ιστορικά κτίρια και περιβάλλοντα. Ζητήματα όπως ο διάλογος με την ιστορία και η σύνδεση με το τοπίο, η εφαρμογή διάφορων γεωμετρικών συστημάτων, o πειραματισμός στην χρήση των υλικών είναι μερικά εργαλεία-κλειδιά για να ερμηνεύσει έργα τους, όπως το Μadinat al Zahra στην Κόρδοβα,το Μουσείο San Telmo στο San Sebastian και το Kέντρο Σύγχρονης Τέχνης στην Κόρδοβα και να ανακαλύψει τους απροσδόκητους και ασυνείδητους δεσμούς που αναπτύσσονται μεταξύ τους.9 Αυτές οι “αναπάντεχες” σχέσεις που μπορεί να προκύψουν από τα παραπάνω ενισχύουν την άποψη που έχουν οι Νieto και Sobejano για την αρχιτεκτονική διαδικασία,την οποία θεωρούν ένα κράμα ιδεών,εμπειριών,εικόνων,ήχων και μνήμης τα οποία σε κάποια φάση ενώνονται και δημιουργούν την απαρχή του κάθε έργου τους.10 Βασικές συνθετικές αρχές τους που αποτελούν παραδοσιακές και ευρέως αναγνωρισμένες αξίες της αρχιτεκτονικής,είναι η χρήση του φωτός,η δημιουργία καθαρών και απροσδιόριστων αλληλουχιών χώρων, η απογύμνωση των χώρων από όλα τα περιττά στοιχεία που αποσπούν την προσοχή και ο έξυπνος χειρισμός καινοτόμων δομών.11 Οι δραστικές προτάσεις τους σε ότι αφορά τις δομές και τις μορφές διακρίνονται από μια εκλεπτισμένη βία και μια ποιότητα που μοιάζει σχεδόν απίθανο να είναι συμβατή με τον μαεστρικό τρόπο οργάνωσης των χρήσεων και την αρμονική παρέμβαση στο τοπίο.Ωστόσο,το τελικό αποτέλεσμα της πρότασης δεν υπολείπεται ισορροπημένης αισθητικής γεγονός που τους έχει φέρει νικητές σε πολλούς αρχιτεκτονικούς 9. Nieto Sobejano, “Memory and Invention”, Hatje Cantz Verlag, Ostfildern, 2013, σελ.260 10.Από την ομιλία « Current Work of Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano | Nieto Sobejano Arquitectos» Architectural League of New York, Ηχογράφηση: October 28, 2015. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο : http://archleague.org/2016/05/nieto-sobejano-arquitectos-current-work/ [πρόσβαση: 7/1/2018] 11.Bustler Editors, “Fuensanta Nieto + Enrique Sobejano win 2015 Alvar Aalto Medal”, 3 Φεβρουαρίου 2015. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο : http://bustler.net/news/tags/nieto-sobejano-arquitectos/23570/4174/fuensanta-nieto-enrique-sobejano-win-2015-alvar-aalto-medal [πρόσβαση: 8/1/2018] 12. Luis Fernández-Galiano, AV Monographs :“Nieto & Sobejano 1999-2011”, Arquitectura Viva SL, 2010, σελ.146 16

ARAGON CONVENTION CENTRE, Zaragoza, Spain 2005-2008

Θέλοντας να συνοψίσουν τα βασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία στο έργο τους,οι Νieto και Sobejano αναφέρονται σε πέντε σημεία που χαρακτηρίζουν τα έργα τους, στην διάλεξή τους με τίτλο “Five Themes” στην Architectural League of New York τον Οκτώβριο του 2015. 1.GROUND – Έδαφος/Τοπίο (φυσικό ή αστικό) Με την πεποίθηση ότι η αρχιτεκτονική οφείλει να επηρεάζει πάντοτε το περιβάλλον της, οι Nieto και Sobejano θεωρούν το έδαφος και κατά συνέπεια το τοπίο γενικά βασικό στοιχείο στην συνθετική διαδικασία. Αν και η συσχέτιση με το τοπίο έχει γίνει συνηθισμένη στη σύγχρονη θεωρία και πρακτική και μοιάζει ίσως αναγκασμένη η αρχιτεκτονική να αφομοιώνεται στο τοπίο, οι ίδιοι επιθυμούν να ερμηνεύσουν την σχέση μεταξύ αυτών των δύο ως κάτι βαθύτερο.13 Στο Μουσείο Ιστορίας που σχεδίασαν για την πόλη Lugo της Ισπανίας θα αποφευχθεί η δημιουργία ενός μεγάλου όγκου στην επιφάνεια του εδάφους με την απόκρυψη του κτιρίου κάτω από ένα στρώμα πρασίνου και τον σχεδιασμό τελικά ενός μουσείου-πάρκου, ως μέρος μιας σειράς πρασίνων μέσα στην πόλη.Έτσι, οι κάτοικοι της περιοχής απέκτησαν την δυνατότητα ενός νέου περιπάτου μέσα στην πόλη, με τα όρια του αστικού και του φυσικού τοπίου να αποκτούν μη ορατά όρια να τα χωρίζουν, δημιουρώντας νέες περιοχές παρεμβολής της αρχιτεκτονικής με το τοπίο. Ομοίως, και στην επέκταση του Μουσείου Joanneum στο Graz της Αυστρίας,προσφέρεται ένας νέος δημόσιος χώρος στην πόλη, με την τοποθέτηση του νέου τμήματος του μουσείου υπογείως,ώστε να ανακτηθεί μια πλατεία που μέσα από κάποιες οπές στην επιφάνειά της επιτρέπει την άμεση οπτική επαφή με τους χώρους του μουσείου.14 18

HISTORY MUSEUM, Lugo, Spain 2007-2011

JOANNEUMSVIERTEL,Graz, Austria 2006-2011

2.ROOF

MORITZBURG MUSEUM,Halle, Germany 2004-2008

Η 5η όψη των κτιρίων που το μοντέρνο κίνημα απαρνήθηκε είναι ζωτικής σημασίας για τους δύο αρχιτέκτονες. Καλλιεργούν μια στρατηγική που προσπαθεί να αναδειξει την οροφή ως σημείο εκκίνησης για τον σχεδιασμό και να μην είναι απλά μια χειρονομία. Σύμφωνα με αυτούς,το να σχεδιάζεις με γνώμονα την οροφή ενός κτιρίου είναι στην ουσία σαν να σχεδιάζεις με γνώμονα το φυσικό φως15. Στο Moritzburg Museum στο Halle, το υφιστάμενο κέλυφος έλαβε μια νέα στέγη σχεδιασμένη ως μια μεγάλη αναδιπλωμένη πλατφόρμα,από την οποία αναρτώνται δύο νέοι εκθεσιακοί χώροι,επιτρέποντας την δημιουργία ενός νέου χώρου μεγάλης κλίμακας μέσα στο υπάρχον κτίριο. Διαμορφώνεται έτσι ένα νέο τοπίο οροφής που επαναπροσδιορίζει την σχέση του κτιρίου με τον ορίζοντα και την ακανόνιστη γεωμετρία του να συνδιαλέγεται με τις κεκλιμένες στέγες των γειτονικών κτιρίων. 3.VOID Πολλά από τα έργα τους επαναπροσδιορίζουν τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ πλήρους και κενού.Το κενό,ο ενδιάμεσος χώρος ισχυροποιείται στον σχεδιασμό τους και πολλές φορές αποκτά σημαντικότερο ρόλο από τους βασικούς κλειστούς χώρους.Αυτό συμβαίνει και σε ένα από τα σημαντικότερα έργα τους, το Madinat al-Zahra στην Córdoba,όπου όλο το κτίριο δομείται στην ουσία με βάση τους κενούς-ενδιάμεσους χώρους, οι οποίοι παρεμβάλλονται στους χώρους κύριας λειτουργίας και οργανώνουν στην ουσία όλο το κτίριο .

MADINAT AL-ZAHRA MUSEUM,Córdoba,Spain 1999-2009 19

4.FRAGMENT Ένα από τα πιο βασικά στοιχεία στην αρχιτεκτονική των Nieto και Sobejano είναι ο τρόπος που χειρίζονται στα έργα του την σχέση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής με την ιστορία και την μνήμη του παρελθόντος. Εμβαθύνουν πολύ στην μελέτη της ιστορίας του εκάστοτε τόπου και προσπαθούν να ισορροπήσουν ανάμεσα σε αυτό που προϋπάρχει (μια προηγούμενη εμπειρία-απόσπασμα) και στην καινοτομία.Τα νέα στοιχεία προσπαθούν να συνομιλήσουν με τα υπάρχοντα και να εναρμονιστούν με αυτά. 5.PATTERN Τέλος,οι δύο Ισπανοί αρχιτέκτονες συνηθιζουν να δουλεύουν μέσω μιας συνδιαστικής σχέσης μοτίβων που υπακούουν σε διαφορετικούς κάθε φορά γεωμετρικούς κανόνες.Η ποικιλία στους συνδιασμούς μιας όμοιας μορφής μπορεί να προσδώσει πολυπλοκότητα και την ίδια στιγμή απόλυτη απλότητα λόγω της επαναληψιμότητας των στοιχείων που χρησιμοποιούν.Φανερά επηρεασμένοι από τον αραβικό πολιτισμό,καθώς η ισλαμική κουλτούρα υπάρχει έντονη σε πολλές ισπανικές πόλεις χρησιμοποιούν ως απαρχή της έμπνευσής τους τα μοτίβα που έχει να παρουσιάσει η ισλαμική αρχιτεκτονική.Θεωρούν πως η σύγχρονη αρχιτεκτονική μπορεί να ερμηνευθεί μέσω των γεωμετρικών νόμων του ισλαμικού πολιτισμού οι οποίοι είναι συνδιαστικές σχέσεις που προκύπτουν από τον ορισμό τριων,τεσσάρων παραμέτρων και όλα τα υπόλοιπα προέρχονται από αυτές,κάτι σαν αλγόριθμος,που αν μη τι άλλο θεωρούν πως αποτελεί έναν βαθιά σύγχρονο τρόπο σκέψης.16

13. Tiia Ettala και Francesc Palomeras,μετάφραση: Gareth Griffiths και Kristina Kölhi, “Interview with Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano: Architects and the secret hidden agenda”, Finnish in Arkkitehtiuutiset,3/2015. Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: https://www.finnisharchitecture.fi/2015/03/interview-with-fuensanta-nieto-and-enrique-sobejano-architects-and-the-secret-hidden-agenda/ [πρόσβαση : 10/1/2018] 14.Από τον δικτυακό τόπο : http://www.nietosobejano.com [ πρόσβαση: 22/1/2018] 15,16. Στο ίδιο 20

Î&#x153;artin Chirino Foundation,Las Palmas

San Telmo,San Sebastian,2005-2011

MORITZBURG MUSEUM,Halle,2004-2008

de Gran Canaria,1998-2013

α.4 ένταξη αρχιτεκτόνων σε θεωρητικό πλαίσιο

παρουσίαση κύριων γνωρισμάτων αυτού του πλαισίου | συνδέσεις με την αρχιτεκτονική

«…η αρχιτεκτονική είναι πάντοτε αποτέλεσμα ενός διαλόγου με τον τόπο,μια ισορροπία ανάμεσα στην μνήμη και την παρέμβαση…» Αυτά τα λεγόμενα των Nieto και Sobejano αποτελούν τη βάση της αρχιτεκτονικής φιλοσοφίας των έργων τους. Ο τρόπος που χειρίζονται την σχέση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής με την μνήμη του παρελθόντος και η εμβάθυνση στην ιστορία του εκάστοτε τόπου αποδεικνύουν ότι η προϋπόθεση μιας ουσιαστικής αρχιτεκτονικής είναι μια εις βάθος κατανόηση του τοπικού πολιτισμού.Οι συνθετικές στρατηγικές τους εστιάζουν στην ισορροπία μεταξύ αυτού που προϋπάρχει,δηλαδή στην πολιτιστική κληρονομιά που φέρει ο εκάστοτε τόπος και στην καινοτομία. Βέβαια,οι όποιες επιρροές αντλούνται από τα εκάστοτε πολιτισμικά περιβάλλοντα δεν μεταφράζονται με μιμητική διάθεση αλλά με προσπάθεια απόδοσης του πολιτισμικού φορτίου με έναν διαφορετικό πιο σύγχρονο τρόπο.Με αυτόν τον τρόπο προσπαθούν στα περισσότερα έργα τους να καθιερώσουν έναν μόνιμο διάλογο με τον τόπο,είτε ως φυσικό περιβάλλον,είτε ως τοπογραφία,είτε ως μνήμη του τόπου.Αυτός ο τρόπος σκέψης, ο οποίος είναι έντονος στον κριτικό τοπικισμό, έχει σαφώς διαμορφωθεί και λόγω της κουλτούρας τους και της πολυεπίπεδης ιστορίας της πατρίδας τους. Ο αρχιτεκτονικός πλούτος που άφησε ο ισλαμικός πολιτισμός στην Ισπανία αποτελεί έμπνευση για τον σχεδιασμό τους και πρόκληση για τον τρόπο που αυτός θα καταφέρει να αναδειχθεί και να ενσωματωθεί στην σύγχρονη εποχή. Ωστόσο,σαν ιδιαίτερο στοιχείο του κριτικού τοπικισμού οι ίδιοι χρησιμοποιούν την αστικότητα,όχι σε ότι αφορά τυπολογίες αλλά ως μεταγραφή ενός αστικού στοιχείου στη θέση της μορφής και αποτελεί τυπικό μεσογειακό χαρακτηριστικό. 22

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής των Nieto και Sobejano είναι πως συνηθιζουν να δουλεύουν μέσω μιας συνδιαστικής σχέσης μοτίβων που μεταφράζονται σε δομές που υπακούουν σε διαφορετικούς κάθε φορά γεωμετρικούς κανόνες.Η ποικιλία στους συνδιασμούς μιας όμοιας μορφής,η επαναληψιμότητα στοιχείων και ο τρόπος που αυτά συμπλέκονται και αρθρώνονται είναι πολύ σημαντικά στοιχεία στους χώρους που δημιουργούν.Σύμφωνα με τους ίδιους ο τρόπος που όλα κινούνται στην ζωή είναι βασισμένος σε άτομα –κύτταρα-modules τα οποία συνδιάζονταισυμπλέκονται-συνεργούν. Τόσο τα ίδια αυτά στοιχεία όσο και ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται είναι σχεδιασμένα για να διευκολύνουν πολλαπλές χρήσεις και μελλοντική ανάπτυξη και αλλαγή. Η δουλειά τους παρουσιάζει πολλές ομοιότητες τον Δανέζικο Στρουκτουραλισμό, όπως εφαρμόσθηκε από τον Aldo van Eyck (λαβυρινθώδης καθαρότητα-ανθρώπινη κλίμακα) και τον Louis Kahn(components που αρθρώνονται-σχεδιασμός με βάση το φως).17 Τέλος, ίσως το βασικότερο στοιχείο που αναγνωρίζει κανείς στα έργα των Nieto και Sobejano είναι η λογική του να μην «υπερ-σχεδιάζουν» τα πράγματα.Προτιμούν να σχεδιάζουν σύμφωνα με ένα concept που βασίζεται σε πολύ λίγα στοιχεία,τα οποία μέσω της επαναληψιμότητας τους και των διαφορετικών συνδιασμών τους να δίνουν πολλές διαφορετικές σχεδιαστικές δυνατότητες.Αυτή η σχεδιαστική λογική πιστεύουν πως μπορει να προσδώσει πολυπλοκότητα και την ίδια στιγμή απόλυτη απλότητα λόγω της επανάληψης των στοιχείων που χρησιμοποιούν.Οι ίδιοι δεν αυτοτοποθετούνται ωστόσο στο κίνημα του μινιμαλισμού,το οποίο ασπάζεται έναν τρόπο σκέψης όπου ο σχεδιασμός χρησιμοποιεί τον ελάχιστο αριθμό στοιχείων,αλλά η λογική τους ταυτίζεται πιο πολύ με την έννοια των “ιδεών που λείπουν” (missing ideas).Όπως ακριβώς οι ρωγμές σε ένα ξανακολλημένο βάζο ή τα ερείπια μια ιστορικής πόλης είναι εκεί για να υπενθυμίζουν ότι κάτι λείπει αλλά παρόλαυτα γίνεται αντιληπτή η εικόνα και το νόημα τους,έτσι και ο σχεδιασμός τους γίνεται κατανοητός παρότι πολλές φορές απουσιάζουν κάποια στοιχεία από αυτόν.18 17. Rafael Gomez-Moriana,”Quietly Brilliant: Nieto Sobejano Arquitectos“, 2012/01/26, Συνέντευξη στον δικτυακό τόπο : https://criticalista. com/2012/01/26/quietly-brilliant-nieto-sobejano-arquitectos/ [πρόσβαση : 19/01/2018] 18. “Current Work of Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano | Nieto Sobejano Arquitectos”, Architectural League of New York, 28 Oκτωβρίου 2015 Ηχογράφηση από τον δικτυακό τόπο: http://archleague.org/2016/05/nieto-sobejano-arquitectos-current-work/ [πρόσβαση: 7/1/2018] 23

ενότητα β _ εκτεταμένη ανάλυση του έργου

β.1|1 χωροθέτηση-ένταξη στον ευρύτερο αστικό ιστό

To Kέντρο Σύγχρονης Τέχνης τοποθετείται στο Parque de Miraflores στην Cordoba δίπλα στις όχθες του ποταμού Guadalquivir. Η τοποθεσία που δόθηκε από τους όρους του διαγωνισμού βρίσκεται μόλις 5,3 χιλιόμετρα από το ιστορικό κέντρο της πόλης19, ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από την ανάμιξη των πολιτισμών και των θρησκειών που χαρακτήρισαν την περιοχή κατά τη διάρκεια των αιώνων, με το αραβικό στοιχείο να είναι έντονο και να συνυπάρχει με την πιο σύγχρονη εικόνα της πόλης. Στο οικόπεδο λοιπόν τοποθετείται ένας μεγάλος λευκός ορθογωνικός όγκος συνολικής έκτασης 12.287 τετραγωνικών μέτρων.Το κτίριο έχει «αποτραβηχτεί» από το δυτικό όριο του οικοπέδου,αφήνοντας αρκετό χώρο μεταξύ του αστικού ιστού και του ίδιου,ενώ ανατολικά γειτνιάζει με τον ποταμό,όπου δεσπόζει επιβλητικά μπροστά στην όχθη του. Η περιοχή προσεγγίζεται εύκολα τόσο από το κέντρο της πόλης μέσω του οδικού άξονα Carmen Olmedo Checa, όσο και από γειτονικές μεγάλες πόλεις,όπως η Σεβίλλη, μέσω της Λεωφόρου Campo de la Verdad.Η πρόσβαση οδικώς στο οικόπεδο πραγματοποείται από την δυτική πλευρά όπου δίνεται η δυνατότητα μεταφοράς σε υπόγειο χώρο χώρο στάθμευσης,ενώ η κύρια είσοδος στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης πραγματοποιείται από την βόρεια πλευρά του κτιρίου. Καθώς η κατασκευή του περιβάλλοντος χώρου του κτιρίου δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί,λόγω της οικονομικής κρίσης που επηρέασε και την Ισπανία,σε συνδιασμό και με τα γειτονικά κτίρια που βρίσκονται σε αρκετή απόσταση από αυτό, δίνεται η αίσθηση ενός κτιρίου αρκετά αποκομμένου από τον υπόλοιπο αστικό ιστό,με έντονη εσωστρέφεια λόγω και του στιβαρού όγκου του.

19. Το ιστορικό κέντρο της πόλης ανακηρύχθηκε ρο 1984 Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO.Το πιο σημαντικό μνημείο της είναι ο καθεδρικός ναός της Μεθκίτα (στα αραβικά σημαίνει τζαμί), αρχαίο μουσουλμανικό τέμενος που χτίστηκε το 785 και μέχρι σήμερα αποτελεί δείγμα “ένωσης” του χριστιανικού στοιχείου με το ισλαμικό.Πρόκειται για τιο μεγαλύτερο ισλαμικό τέμενος της Ευρώπης και του κόσμου.Το ιστορικό κέντρο της Cordoba αντανακλά χιλιάδες χρόνια κατοχής από διάφορους πολιτισμούς(Ρωμαίους,Βησιγότθους,Ισλαμιστές,Χριστιανούς), που όλοι άφησαν το στίγμα τους και δημιουργεί το τέλειο αστικό τοπίο για την ανάδειξη του Τζαμιού.Αυτή η περιοχή αντανακλά την αστική και αρχιτεκτονική πολυπλοκότητα που επιτεύχθηκε κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής εποχής και ταυτόχρονα το μεγαλείο του ισλαμικού πολιτισμού. 26

είσοδοι στο κτίριο οδική πρόσβαση

Xάρτης της πόλης της Cordoba | θέση Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης

β.1|2 βασικές λειτουργικές ή άλλες απαιτήσεις του προγράμματος Το ζητούμενο του διαγωνισμού που προκυρήχθηκε το 2006 με τίτλο : “Espacio de Creación Artística Contemporánea”,ήταν η δημιουργία ενός χώρου αφιερωμένου στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία της Cordoba που θα ενσωματώνει και θα φιλοξενεί όλο το δίκτυο καλλιτεχνών της Αυτόνομης Κοινότητας της Ανδαλουσίας.20 Σύμφωνα με τους όρους του διαγωνισμού ήταν σημαντικό αυτός ο χώρος Σύγχρονης Τέχνης να ανταποκρίνεται σε «μια αρχιτεκτονική πρόταση που να τροφοδοτείται από τον απόηχο του ισπανο-μουσουλμανικού πολιτισμού που βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση στην πόλη της Córdoba».21 Η πρόταση λοιπόν θα έπρεπε να συνδιάζει τις σύγχρονες απαιτήσεις του συγκεκριμένου κτιριολογικού προγράμματος και τις μνήμες ενός απομακρυσμένου ισλαμικού παρελθόντος, μεταφρασμένη σε εγκαταστάσεις που να διατηρούν ταυτόχρονα και μια στενή σχέση με τον ποταμό Guadalquivir,σημαντικότατο παράγοντα από άποψη φυσική και πολιτιστική για τη ζωή της πόλης.

β.1|3 περιγραφή βασικού συνθετικού προβλήματος κυρίαρχη ιδέα | ερμηνεία απαιτήσεων από πλευράς συνθέτη

Οι Nieto και Sobjano πιστεύουν έντονα πως η αρχιτεκτονική τρέφεται από εικόνες που βρίσκονται κρυμμένες στην μνήμη και κάποια στιγμή μετατρέπονται απροσδόκητα σε ιδέες σαφείς και ξεκάθαρες σηματοδοτώντας την αρχή του κάθε έργου. Η ισπανική καταγωγή και των δύο αρχιτεκτόνων ίσως να αποτελεί και τον λόγο που οι επιρροές του ισπανο-μουσουλμανικού πολιτισμού υποσυνείδητα καθρεπτίζονται στο συγκεκριμένο έργο τους.22

Σκεπτικό του σχεδιασμού τους ήταν να δημιουργηθεί ένα κτίριο στενά συνδεδεμένο με μια μακρινή μνήμη.Ο θαυμασμός τους για την απλότητα των μυστικών γεωμετρικών κανόνων μέσω των οποίων οι αρχιτέκτονες,οι τεχνήτες και οι καλλιτέχνες του παρελθόντος δημιούργησαν τους πολλαπλούς και ισότροπους χώρους του Τζαμιού της Cordoba, με το πολύπλευρο συγκρότημα των θόλων, τα muqarnas23 και τα διακοσμητικά μοτίβα, αποτέλεσαν έμπνευση για τους Nieto και Sobejano.Ακόμη, οι κανόνες και οι ρυθμοί που συναντώνται στα διηγήματα της Ισλαμικής παράδοσης,αυτές οι λογοτεχνικές δομές που περιλαμβάνουν μια ιστορία μέσα σε μια άλλη-μια ατέρμονη αφήγηση-υπήρξαν το σημείο εκκίνησης στον σχεδιασμό τους.

Συγκεκριμένα, δημιούργησαν ένα σύστημα-έναν κανόνα από ένα επαναλαμβανόμενο γεωμετρικό μοτίβο,που προέκυψε από μια εξαγωνική μορφή.Διαφορετικές παραλλαγές αυτών των εξαγωνικών μορφών συνδιάζονται και δημιουργούν αλληλουχίες από διαφορετικές αίθουσες και επιφάνειες που τελικά συνθέτουν έναν ενιαίο χώρο εκθέσεων.Ο κάθε χώρος διαμορφώνεται ξεχωριστά,αλλά μπορεί να μεταμορφωθεί και να επεκταθεί σε αλληλουχίες με διαφορετικές διαστάσεις,χρήσεις και χωρικές ενότητες.24 Στην ουσία πρόκειται για μια γραμμική ακολουθία χώρων στους οποίους συναντώνται οι διάφορες λειτουργίες του κτιρίου,με τον κάθε χώρο να μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε ως εκθεσιακός χώρος, είτε ως χώρος καλλιτεχνικής παραγωγής.Έτσι, το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης δεν έχει ένα συγκεκριμένο κέντρο-πυρήνα,καθώς αυτό μετακινείται από τον ένα χώρο στον άλλο,είναι παντού.

20. Espacio de creacion astistica contemporanea, ES Cordoba, 12/2005. Από τον διαδικτιακό τόπο: https://www.competitiononline.com/en/results/3417/true [πρόσβαση: 18/12/2017] 21. Contemporary Arts Center Córdoba / Nieto Sobejano Arquitectos, 3 Απριλίου 2013. Από τον δικτυακό τόπο : https://www.archdaily.com/354500/contemporary-arts-center-cordoba-nieto-sobejano-arquitectos [πρόσβαση: 15/1/2018] 22. CONTEMPORARY ART CENTRE CÓRDOBA, 22 Μαρτίου 2013. Από τον δικτυακό τόπο: https://lemay.com/en/collective/contemporary-art-centre-cordoba [πρόσβαση:15/1/2018] 23. Μορφή διακοσμημένης καμάρας στην ισλαμική αρχιτεκτονική,γεωμετρική υποδιαίρεση ενός θόλου σε μεγάλο αριθμό μικροσκοπικών τμημάτων που δημιουργεί ένα είδος κυψελοειδούς δομής.Χρησιμοποιείται σε θόλους και ιδιαίτερα σε ημι-θόλους σε εισόδους και αψίδες κυρίως στην παραδοσιακή περσική αρχιτεκτονική Από τον διαδικτιακό τόπο: https://en.wikipedia.org/wiki/Muqarnas [ πρόσβαση: 16/1/2018] 24. Contemporary Arts Center Córdoba / Nieto Sobejano Arquitectos, 3 Απριλίου 2013. Από τον δικτυακό τόπο : https://www.archdaily.com/354500/contemporary-arts-center-cordoba-nieto-sobejano-arquitectos [πρόσβαση: 15/1/2018] 30

“Είναι όλα μέρος μιας συνδυαστικής σκέψης, στην οποία όλα σε αυτό το έργο φαίνονται να είναι παρόμοια και διαφορετικά την ίδια στιγμή”. _ Nieto y Sobejano Arquitectos

β.2|4 αναλυτική περιγραφή συνολικής συνθετικής αντιμετώπισης του έργου Η στρατηγική που ακολούθησαν οι Νieto και Sobejano κατά την συνθετική διαδικασία έχει την βάση της σε ένα από τα σημεία που χαρακτηρίζουν γενικά την αρχιτεκτονική τους και σχετίζεται με τον όρο roofscape, όπως οι ίδιοι αναφέρουν.Η οροφή αποτελεί το σημείο εκκίνησης στον σχεδιασμό τους για το Κέντρο Τέχνης της Cordoba και όχι απλά μια χειρονομία.Τα εξαγωνικά σχήματα που χρησιμοποιούν,υπενθυμίζοντας τις μαθηματικές και φιλοσοφικές ιδιότητες του πρώην αραβικού οικισμού μέσα στην σύγχρονη πόλη εκτείνονται από την οροφή και σχηματίζουν μια σειρά από φεγγίτες, που άλλοτε είναι χαμηλοί,ψηλοί,άλλοτε συμπιεσμένοι,παράγοντας μια μεταβαλλόμενη χωρική ακολουθία στο εσωτερικό του κτιρίου.Επίσης, λειτουργούν ως χοάνες που κατευθύνουν το φυσικό φως σε συγκεκριμένους χώρους μέσα στο κτίριο. Τα διακριτά αυτά εξάγωνα που συναντώνται σε τρία διαφορετικά μεγέθη συνδιάζονται χωρίς μία προφανή χωρική ιεραρχία και δημιουργούν δυναμικούς χώρους οι οποίοι φιλοξενούν τις διάφορες χρήσεις και δραστηριότητες του κτιρίου.Το ενδιαφέρον σε αυτό το παιχνίδι συνδιασμών είναι οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ αυτών των εξαγωνικών δομών και ο τρόπος που αντιμετωπίζονται οι μεταξύ τους αρθρώσεις,όχι μόνο ως αρχιτεκτονικά στοιχεία,αλλά και ως σχέσεις μεταξύ των χρήσεων που αυτές παραλαμβάνουν. Τόσο στο ισόγειο, όσο και στον όροφο τοποθετούνται τα εργαστήρια των καλλιτεχνών τα οποία όμως βρίσκονται δίπλα στους διάφορους εκθεσιακούς χώρους του Κέντρου Τέχνης,με τα όρια μεταξύ τους να μην είναι ιδιαίτερα διακριτά.25 Έτσι, τα διάφορα καλλιτεχνικά έργα μπορούν να εκτίθενται ταυτόχρονα και στους χώρους των εργαστηρίων, ενώ και οι εκθεσιακοί χώροι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως χώροι καλλιτεχνικής παραγωγής.Αυτή η συγχώνευση των λειτουργιών δίνει την εικόνα στους επισκέπτες ενός σύγχρονου πολιτιστικού παζαριού σαν τις αγορές που συναντά κανείς στην βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή.26 Στρατηγική του σχεδιασμού είναι το Κέντρο αυτό να αποτελέσει ένα χώρο καλλιτεχνικής δημιουργίας που θα συνδέσει στενά τον χώρο της τέχνης με το κοινό: ένα ανοιχτό εργαστήριο,όπου η αρχιτεκτονική σκοπεύει να ενθαρρύνει νέες μορφές έκφρασης.27 25.Sumit Singhal.(May 9th, 2014).CONTEMPORARY ART CENTER Córdoba in Spain by Nieto Sobejano Arquitectos.Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο : https://www10.aeccafe.com/blogs/arch-showcase/2014/05/09/contemporary-art-center-cordoba-in-spain-by-nieto-sobejano-arquitectos/ [πρόσβαση : 19/12/2007]

26+27. Sumit Singhal.(9 Μαϊου 2014).CONTEMPORARY ART CENTER Cordoba in Spain by Nieto Sobejano Arquitectos.Από τον διαδικτιακό τόπο: https:// www10.aeccafe.com/blogs/arch-showcase/2014/05/09/contemporary-art-center-cordoba-in-spain-by-nieto-sobejano-arquitectos [πρόσβαση: 18/1/2018] 32

Μακέτα του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης από τους Nieto και Sobejano

β.2 | 5 περιγραφή γενικής δομής του έργου γεωμετρική | συντακτική |λειτουργική | κατασκευαστική

Σε ότι αφορά την γεωμετρική δομή του κτιρίου, αυτή προκύπτει από τον συνδιασμό ενός επαναλαμβανόμενου εξαγωνικού μοτίβου. Στην ουσία πρόκειται για μια υποδιαίρεση ενός κανονικού εξαγώνου σε τρία ακανόνιστα εξάγωνα, 150, 90 και 60 τετραγωνικών μέτρων τα οποία συνδιάζονται, και καθεμία από τις τριπλέτες που δημιουργούνται αποτελεί την βασική μονάδα μιας γκαλερί.Οι συστάδες αυτές επαναλαμβάνονται τρεις φορές με αλλαγή στον προσανατολισμό τους κάθε φορά και δημιουργούν μια γραμμική ακολουθία.Στο τέλος της ακολουθίας αυτής βρίσκεται το μεγαλύτερο από αυτά τα δωμάτια που ξεχωρίζει και σε ύψος και σε εμβαδόν από τα υπόλοιπα.28 Η ακολουθία αυτή πλαισιώνεται από ορθογωνικά τμήματα τα οποία δίνουν την αίσθηση ότι το κτίριο αποτελεί έναν σχεδόν κλειστό ορθογωνικό όγκο.Η γεωμετρική καθαρότητα που χαρακτηρίζει το κτίριο εξωτερικά παραμένει ξεκάθαρη παρότι έχουν αφαιρεθεί από τον συνολικό όγκο κάποια τμήματα (με τη μορφή εξαγώνων και αυτά). Τα εξαγωνικά μοτίβα που συναντώνται στην οροφή χρησιμοποιούνται και στην πρόσοψη του κτιρίου,δημιουργώντας μια δυναμική δομή αποτέλεσμα συνδιασμού των διαφορετικών κλιμακώσεων των μεγεθών αυτών των μορφών. 34

Συντακτικά, οι τρεις αυτές παραλλαγές των εξαγωνικών δομών ενώνονται μεταξύ τους ως ένα συνδιαστικό παιχνίδι που δίνει την αίσθηση μιας κεντρικής ραχοκοκαλιάς.Συγκεκριμένα,η κάθε συστάδα ενώνεται με την διπλανή της ακουμπώντας την σε μία κάθε φορά πλευρά της. Οι δομές αυτές δεν συμπλέκονται,ούτε διεισδύουν η μία στην άλλη, αλλά ενώνονται πλευρικά δημιουργώντας έτσι έναν χώρο ενιαίο, ροϊκό και ταυτόχρονα ευέλικτο καθώς η κάθε μία μπορεί να απομονωθεί από την πλευρική της και να αποτελέσει μια ανεξάρτητη μονάδα.Ο ίδιος τρόπος άρθρωσης επαναλαμβάνεται και στις σχέσεις αυτών των συστάδων με τέσσερις μεμονωμένες εξαγωνικές δομές οι οποίες αποτελούν κενά που συμπληρώνουν αυτή την ακολουθία πλήρων ισχυροποιώντας την μεταξύ τους σχέση. Όσον αφορά τη λειτουργική δομή του έργου, το κτίριο διαμορφώθηκε ως μια ακολουθία εξαγωνικών περιβλημάτων που συνδέονται με έναν κοινό διάδρομο κίνησης,στον οποίο συγκλίνουν οι διάφορες λειτουργίες.Τόσο στο επίπεδο του ισογείου, όσο και στον όροφο βρίσκονται τα εργαστήρια των καλλιτεχνών, σε άμεση γειτνίαση και επαφή με τους εκθεσιακούς χώρους, με τα όρια μεταξύ τους να μην είναι ορατά και σαφή. Έτσι,εν δυνάμει ο κάθε χώρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως,με τα εργαστήρια καλλιτεχνικής παραγωγής να μπορούν να φιλοξενήσουν μια έκθεση και οι χώροι εκθέσεων να μπορούν να λειτουργήσουν και σαν χώροι παραγωγής,προσφέροντας στον επισκέπτη την δυνατότητα πολλαπλών διαδρομών μέσα στο κτίριο.Μεταξύ αυτών των χώρων τοποθετούνται διάσπαρτα μικρά αίθρια,μικρά κενά σε άμεσο διάλογο με τους πιο κλειστούς χώρους.29 Η μεγαλύτερη σε εμβαδόν και ύψος εξαγωνική δομή που είναι τοποθετημένη στο βορειοανατολικό άκρο του κτιρίο -το “black box”- πρόκειται για ένα αμφιθέατρο,στο οποίο φιλοξενούνται παραστάσεις,συνέδρια και διάφορες οπτικοακουστικές εκθέσεις. Στην βόρεια πλευρά του Κέντρου Τέχνης βρίσκεται η κύρια είσοδος με ένα μικρό χώρο υποδοχής,ενώ στην ανατολική και δυτική πλευρά του κτιρίου έχουν τοποθετηθεί συμπληρωματικοί χώροι,όπως τουαλέτες,κλιμακοστάσια και χώροι κίνησης. 36

Διαγράμματα κατά την συνθετική διαδικασία των αρχιτεκτόνων 37

Τέλος, αναφορικά με την κατασκευαστική δομή, ο στατικός φορέας του κτιρίου είναι από οπλισμένο σκυρόδεμα.Για τις εξαγωνικές μορφές χρησιμοποιήθηκαν ξύλινα καλούπια, όπου χυτεύθηκε το σκυρόδεμα,ενώ για την συγκέντρωση των βρόχινων υδάτων σε αυτές δημιουργήθηκαν περιμετρικές υδρορρόες για να αποστραγγίζονται μέσα στο κτίριο με την βοήθεια οδηγών. Το εξωτερικό του κτιρίου εκφράζεται από ένα μόνο υλικό : από προκατασκευασμένα πανέλα fiber glass ή GRC, τόσο στις αδιαφανείς και διάτρητες όψεις,όσο και στις κεκλιμένες και επίπεδες στέγες πάνω από τις αίθουσες του κτιρίου.30 28+29. Contemporary Arts Center Córdoba / Nieto Sobejano Arquitectos, 3 Απριλίου 2013. Από τον δικτυακό τόπο : https://www.archdaily.com/354500/contemporary-arts-center-cordoba-nieto-sobejano-arquitectos [πρόσβαση: 15/1/2018] 30. Από τον δικτυακό τόπο: http://www.nietosobejano.com/default.aspx[πρόσβαση: 17/1/2018] 38

β.2| 6 περιγραφή και επεμβάσεις στα αρχιτεκτονικά σχέδια Το κτιριολογικό πρόγραμμα αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα : στο ισόγειο και τον όροφο που περιλαμβάνουν κύριες και δευτερεύουσες λειτουργίες και σε ένα υπόγειο επίπεδο που διαθέτει χώρο στάθμευσης και κάποιες βοηθητικές χρήσεις που εξυπηρετούν το κέντρο τέχνης.Πιο συγκεκριμένα, η πρόσβαση στον περιβάλλοντα χώρο του κτιρίου, όσο και η είσοδος σε αυτό πραγματοποιείται από την βόρεια πλευρά,ενώ η πρόσβαση των αυτοκινήτων στον υπόγειο χώρο στάθμευσης είναι δυνατή από την νοτιοδυτική πλευρά του οικοπέδου.Για να σηματοδοτηθεί η κεντρική είσοδος,ο συμπαγής όγκος του κτιρίου μοιάζει να έχει «σκαφτεί», καθώς έχουν αφαιρεθεί από αυτόν τμήματα όμοιου εξαγωνικού σχήματος με τις δομές που χρησιμοποιούνται για την δημιουργία των κεντρικών χώρων του κτιρίου.Έτσι, αυτή η υποχώρηση του συμπαγούς στερεού στο σημείο αυτό παραλαμβάνει τον επισκέπτη που προσεγγίζει το κτίριο από την είσοδο του οικοπέδου και τον εισάγει ομαλά στο εσωτερικό του κτιρίου.Αυτό το «σκάψιμο» του όγκου του κτιρίου παρατηρείται βέβαια και στην βόρεια και στην ανατολική όψη με την δημιουργία δευτερευουσών εκτονώσεων από και προς το κτίριο. Αναλυτικότερα, μετά την είσοδο στο εσωτερικό του κτιρίου ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να ακολουθήσει την ελεύθερη διαδρομή που δημιουργείται από το σύμπλεγμα των πολυγωνικών αιθουσών.Η πρώτη συστάδα-3πλέτα ακριβώς δίπλα στην είσοδο φιλοξενεί ένα café, με τις υπόλοιπες να αποτελούν τους βασικούς εκθεσιακούς χώρους του κέντρου τέχνης και να καταλήγουν στο μεγαλύτερο σύμπλεγμα αυτών των δομώντο black box- το οποίο στην ουσία είναι ένα αμφιθέατρο-χώρος πολλαπλών χρήσεων. Κάθε μια από αυτές τις κυψέλες μπορεί να απομονωθεί μέσω μηχανοκίνητων θυρών που κατεβαίνουν από το πάνω μέρος του τοίχου και έτσι να λειτουρήσει ως μεμονωμένος εκθεσιακός χώρος,ανάλογα με τις ανάγκες των καλλιτεχνών. Κατά την διαδρομή αυτή ανάμεσα στους εκθεσιακούς χώρους,ο επισκέπτης έχει την εποπτεία τεσσάρων μεμονωμένων κυψελών που αποτελούν τέσσερα αίθρια, τα οποία λειτουργούν ως χώροι εκτόνωσης των εκθεσιακών χώρων και ταυτόχρονα ως αρθρώσεις των δομών τους με ομαλό και όμοιο τρόπο. 40

Στην ανατολική πλευρά του κτιρίου που είναι παρακείμενη στον ποταμό μια ορθογωνική γκαλερί παρέχει ανεξάρτητη πρόσβαση σε κάθε εκθεσιακό χώρο και καταλήγει στο νότο σε έναν ορθοκανονικό χώρο που φιλοξενεί τη βιβλιοθήκη πολυμέσων.Αντίστοιχα στην δυτική πλευρά του κτιρίου ο επισκέπτης συναντά τα εργαστήρια και τα γραφεία των καλλιτεχνών.Στις άκρες αυτού του δυτικού χώρου είναι τοποθετημένα δύο από τα βασικά κλιμακοστάσια του κτιρίου,μαζί με τις κοινόχρηστες τουαλέτες. Το δεύτερο επίπεδο του κτιρίου ακολουθεί παρόμοια οργάνωση με το ισόγειο,καθώς οι εξαγωνικές δομές αναπτύσσονται καθύψος και καταλήγουν στην οροφή.Αποτελούν και στον όροφο τους βασικούς εκθεσιακούς χώρους με την δυνατότητα να ανοίγονται απευθείας και προς τα εργαστήρια των καλλιτεχνών που επίσης συναντώνται στον όροφο και βρίσκονται ακριβώς από πάνω από τα εργαστήρια του ισογείου.

β.2| 3 επιμέρους επιλογές (υλικά – φως)

Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης επιλέχθηκαν έτσι ώστε να δημιουργούν την αίσθηση ενός εργοστασίου τέχνης (art factory). Τρία ήταν τα βασικά υλικά που χειρίστηκαν οι αρχιτέκτονες : σκυρόδεμα για τα δομικά τοιχώματα και την πλάκα, λευκά προκατασκευασμένα πάνελ από σκυρόδεμα ενισχυμένα με ίνες γυαλιού για την οροφή και την εξωτερική επιδερμίδα και γαλβανισμένο χάλυβα για τα εσωτερικά στοιχεία, όπως οι πόρτες. Στο εσωτερικό,οι τοίχοι και οι οροφές από εμφανές σκυρόδεμα,τα βιομηχανικά δάπεδα με επίστρωση αδρανών υλικών και ρητίνης προσδίδουν την αίσθηση της μνημειακότητας, ενώ παράλληλα δημιουργούν μια χωρική δομή ικανή να μεταβάλλεται και να μεταλλάσεται μεμονωμένα μέσα από διάφορες μορφές παρέμβασης.31 Το εξωτερικό του κτιρίου εκφράζεται από ένα μόνο υλικό : από προκατασκευασμένα πανέλα fiber glass ή GRC, τόσο στις αδιαφανείς και διάτρητες όψεις,όσο και στις κεκλιμένες και επίπεδες στέγες πάνω από τις αίθουσες του κτιρίου. Η βιομηχανική σύλληψη του συστήματος του κτιρίου,όσο και οι στεγανωτικές και μονωτικές ιδιότητές του,καθώς και η ελαφρότητα του υλικού συμβάλλουν στην ακρίβεια και στον εξορθολογισμό της κατασκευής και αποτελούν μέρος της συνδιαστικής λογικής που διέπει ολόκληρο το έργο.32

31. Centro de Creación Contemporánea de CórdobaFuensanta Nieto, Enrique Sobejano, Nieto Sobejano Arquitectos.(1.8.2007). Από τον δικτυακό τόπο : https://www.arqa.com/arquitectura/centro-de-creacion-contemporanea-de-coroba.html [πρόσβαση: 15/1/2018] 32. Από τον δικτυακό τόπο: http://www.c3a.es/c3a. [πρόσβαση: 22/1/2018] 44

Απόψεις του εσωτερικού χώρου 45

Η πρόσοψη προς τον ποταμό Guadalquivir,μήκους 100 μέτρων, λειτουργεί σαν μια πραγματική μάσκα που ενεργοποιεί την εξωτερική όψη του κτιρίου και είναι σχεδιασμένη ως μια οθόνη διάτρητη,αποτελούμενη από πολλά εξαγωνικά «κελιά»(1319 για την ακρίβεια!). Κάθε κόγχη διαθέτει μια ενσωματωμένη τεχνητή πηγή φωτός (μονοχρωματικούς χάρτες τύπου-LED).Η ένταση κάθε λαμπτήρα μπορεί να ρυθμιστεί ξεχωριστά και να σχηματίσει μια ακανόνιστου σχήματος οθόνη-μέσο προβολής ψηφιακών πληροφοριών.33 Κατά την διάρκεια της ημέρας η προσοψη αυτή μοιάζει με ένα πολύπλοκο ψηφιδωτό(χωρίς τα σημάδια της τεχνολογίας),όπου η τεκτονική και τοπογραφική διαμόρφωση της επιφάνειάς της προσφέρει μια παιχνιδιάρικη σύνθεση φωτός-σκιάς που αλλάζει καθώς ο ήλιος κινείται στον ουρανό.Ταυτόχρονα,το φως της ημέρας διαρρέει μέσα από τις διάτρητες πολυγωνικές δομές και λούζει με φως τους εσωτερικούς διαδρόμους.33 Κατά την διάρκεια της νύχτας η πρόσοψη αυτή μετατρέπεται σε ένα μοναδικό δυναμικό τοίχο όπου μέσω video-σημάτων παράγονται εικόνες και κείμενο τα οποία αντικατοπτρίζονται στην επιφάνεια του ποταμού και επιτρέπουν την προβολή installations ειδικά σχεδιασμένες για τον τόπο.

33. Από τον δικτυακό τόπο: http://realities-united.de/#PROJECT,77,1 [πρόσβαση: 28/1/2018]

Η πρόσοψη του Κέντρου Τέχνης από την μεριά του ποταμού Guadalquivir

β.3 σύγκριση και αντιπαράθεση Το κτίριο που επιλέχθηκε να συγκριθεί με το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης της Cordoba, είναι το Mουσείο Madinat al-Zahra επίσης των Nieto και Sobejano.Πρόκειται για ένα μουσείο και χώρο επισκεπτών στον αρχαιολογικό χώρο Madinat al-Zahra, που βρίσκεται λίγο πιο έξω από στην πόλη της Cordoba.Και αυτό το project των δύο αρχιτεκτόνων απέσπασε το 1ο βραβείο σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό το 1999 και αποτελεί για τους ίδιους ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά και παραδειγματικά έργα στην αρχιτεκτονική τους πορεία,έργο που έχει αποσπάσει και το βραβείο Aga Khan το 2010. Ο λόγος επιλογής του συγκεκριμένου κτιρίου τους για περαιτέρω ανάλυση και σύγκριση με το Κέντρο Τέχνης της Codoba έγκειται στην διερεύνηση του διαφορετικού τρόπου που οι Nieto και Sobejano χειρίστηκαν δύο παρόμοια έργα στην ίδια πόλη ως αποτέλεσμα αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και στις δυο περιπτώσεις.Τα σημεία σύγκρισης αφορούν τις βασικές αρχές στον σχεδιασμό τους, στον τρόπο που αντιμετώπισαν τα τοπικιστικά-πολιτιστικά χαρακτηριστικά μια ισπανο-μουσουλμανικής κουλτούρας που συναντά κανείς στην περιοχή και στον τρόπο με τον οποίον χειρίζονται γενικά την αρχιτεκτονική μουσείων στην σύγχρονη εποχή. Η γοητεία που αποπνέουν τα ερείπια μια παλιάς, εξαφανισμένης ισπανο-μουσουλμανικής πόλης και η λαχτάρα για ένα απομακρυσμένο παρελθόν που όφειλε να ανακαλυφθεί ήταν τα βασικά συναισθήματα των Nieto και Sobejano όταν αντίκρυσαν τον αρχαιολογικό χώρο της Madinat al-Zahra,όπως οι ίδιοι αναφέρουν.H δυνατή αίσθηση της ισλαμικής τέχνης,της αρχιτεκτονικής και του αστικού σχεδιασμού ενός από τους σημαντικότερους πρώιμους Ισλαμικούς αρχαιολογικούς χώρους στον κόσμο επέβαλλε την σωστή ερμηνεία του χώρου και του τόπου για την δημιουργία ενός μουσειακού χώρου παρουσίασης των αρχαιολογικών ευρυμάτων.Σε μια τεράστια έκταση γης, που ακόμα περιμένει να ανασκαφεί, αποφασίσανε να ενεργήσουνε ως αρχαιολόγοι και να μην οικοδομήσουν μια νέα δομή, αλλά να την αποκαλύψουμε κάτω από το έδαφος,σεβόμενη απόλυτα την σημαντικότητα του αρχαιολογικού αυτού χώρου.34

Ο αρχαιολογικός χώρος Madinat al-Zahra,λίγο πιο έξω από την πόλη της Corodoba 49

Το νέο μουσείο Madinat al Zahra είναι ένα εσωστρεφές κτίριο που δεν αποκαλύπτεται εξωτερικά,αλλά βυθίζεται σιωπηλά στο έδαφος. Οι αρχιτέκτονες χρησιμοποίησαν σαν σημείο εκκίνησης του σχεδιασμού τους κάποια αρχικά ευρύματα κτρίων που προυπήρχαν στην περιοχή και με βάση μιας σειρά από σχέσεις πλήρους –κενού δόμησαν τον νέο μουσείο. Συγκεκριμένα το κενό εδώ φαίνεται να παίζει τον κυρίαρχο ρόλο στην στρατηγική του σχεδιασμού τους.Δημιούργησαν ορισμένους κενούς χώρους,άλλοτε στενούς και επιμήκεις,άλλοτε μεγάλους και ανοιχτούς οι οποίοι καθοδηγούν τους επισκέπτες και ορίζουν την διαδρομή τους μέσα στους χώρους του μουσείου.Οι κύριες δημόσιες λειτουργίες (ένα αμφιθέατρο, ένας εκθεσιακός χώρος, ένα βιβλιοπωλείο και ένα καφέ ) οργανώνονται σε ένα περίβολο γύρω από ένα μεγάλο τετράγωνο αίθριο με έντονο το στοιχείο του νερού, το οποίο εμπλουτίζει τον περιβάλλοντα χώρο με έντονες αντανακλάσεις. Μια άλλη μεγάλη αυλή με έντονη βλάστηση αρθρώνει τα εργαστήρια διαχείρισης, συντήρησης και έρευνας και άλλους ιδιωτικούς χώρους,ενώ ένα τελευταίο αίθριο αντανακλά το χρυσό φως του ήλιου και φιλοξενεί διάφορα αρχαιολογικά ευρύματα αποτελώντας την εξωτερική επέκταση του εκθεσιακού χώρου του.35 Το κατώτερο επίπεδο του υπογείου περιλαμβάνει περισσότερους εκθεσιακούς χώρους μαζί με χώρους εργασίας και πολλές ζώνες αποθήκευσης και εξοπλισμού του μουσείου.Ο τρόπος που έχει σχεδιαστεί το κτίριο επιτρέπει την μελλοντική ανάπτυξή του με νέα υπόγεια περίπτερα που μπορεί να χρειασθεί να προστεθούν σαν μια συνεχιζόμενη ανασκαφή.

34. “Arquitectos Nieto Sobejano”, El croquis: Practicas Arquitectonicas|Architectural Practices Nο 142, σελ.5-23, εκδ. Medianex Exclusivas, Μαδρίτη, 2008 35. Από την ομιλία τους “ Current Work of Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano | Nieto Sobejano Arquitectos” Architectural League of New York, Hxoγράφηση : 28 Οκτωβρίου 2015 50

To Moυσείο Madinat al-Zahra από ψηλά

Ο τρόπος με τον οποίο οι Nieto και Sobejano αντιμετώπισαν αυτά τα δύο έργα τους επιβεβαιώνει τις στρατηγικές που ακολουθούν στον σχεδιασμό τους όλα αυτά τα χρόνια και αναλύθηκαν στην προηγούμενη ενότητα.Τόσο στο Madinat al-Zahra, όσο και στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης ο σχεδιασμός προσπαθεί να καθιερώσει έναν μόνιμο διάλογο με την αρχιτεκτονική και το τοπίο του πρώην ισλαμικού πολιτισμού.Για την ακρίβεια,το πρώτο αποτέλεσε σημείο στροφής στην αρχιτεκτονική τους πορεία, καθώς η μελέτη της πλούσιας ισλαμικής παράδοσης και κουλτούρας στιγμάτισε τον τρόπο σκέψης τους,γεγονός που φανερώνεται και σε μετέπειτα έργα τους και κυρίως στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης μιας και τα δύο αυτά έργα βρίσκονται στην περιοχή της Cordoba.H Cordoba γι’αυτούς είναι η πόλη της επαναληψιμότητας,των γεωμετρικών μορφών,του άπλετου φωτός και της συνδιαστικής σκέψης.36 Παρότι, λοιπόν και στις δύο περιπτώσεις οι αρχιτέκτονες ενήργησαν με γνώμονα την σχέση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής με την ιστορία και την μνήμη, τα δύο αυτά κτίρια παρουσιάζουν πολλές διαφορές. Στο Madinat al-Zahra,το κτίριο προσπαθεί να συνομιλήσει με μια αρχιτεκτονική του παρελθόντος και με την ιστορία,προφανώς όχι μιμούμενο μορφές και δομές ,αλλά με προοπτικές χώρων,υλικών και αισθήσεων που επιτρέπουν σε μια πιο σύγχρονη αρχιτεκτονική να συνδιαλεγεί με μια βαριά πολιτιστική κληρονομιά. Ο εκλεπτυσμένος σχεδιασμός στο συγκρότημα του μουσείου συνδιάζεται άψογα με την γύρω περιοχή που διαθέτει γεωργικές εκτάσεις , με το κτίριο να μοιάζει παραδομένο στο τοπίο. Από ψηλά, φαίνεται σαν ένα χαλί που αποτελείται από λευκό σκυρόδεμα και cortain που στέκουν διακριτικά στην περιοχή.

36. Από την ομιλία τους “ Current Work of Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano | Nieto Sobejano Arquitectos” Architectural League of New York, Hxoγράφηση : 28 Οκτωβρίου 2015 Διαθέσιμο στον διακτυακό τόπο : http://archleague.org./2016/05/nieto-sobejano-arquitectos-current-work/ [ πρόσβαση : 7/1/2018]

Αντίθετα, το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης πρόκειται για μια πιο επιβλητική δομή και ως προς το μέγεθος της και ως προς την σχέση της με το έδαφος και τον περιβάλλοντα αστικό ιστό. Η στιβαρή εσωστρεφής μάζα του κτιρίου στέκει επιβλητικά απέναντι από το μεγαλοπρεπές τζαμί της πόλης και προκαλεί έναν άμεσο διάλογο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής με την ιστορία,ενώ το μουσείο Madinat al Zahra υποχωρεί κάτω από το έδαφος επισημαίνοντας έτσι την σημασία του αρχαιολογικού χώρου και λειτουργώντας συμπληρωματικά σε αυτό. Ακόμη, στην περίπτωση του Κέντρου Τέχνης,οι δύο αρχιτέκτονες αναδεικνύουν με τον σχεδιασμό τους την οροφή του κτιρίου και ξεκινούν από αυτήν τον σχεδιασμό τους,σε αντίθεση με τον μουσείο Madinat al-Zahra όπου οι ίδιοι ισχυροποιούν το έδαφος και το αξιοποιούν με τρόπο τέτοιο που δείχνουν το σεβασμό τους στο φυσικό τοπίο.Επίσης το συγκεκριμένο κτίριο δομήθηκε εξαρχής με βάση την σχέση πλήρων και κενών χώρων, με τα κενά να διαδραματίζουν τον πρώτο ρόλο. Είναι εμφανές ωστόσο,πως παρά τις ορισμένες διαφορές που παρουσιάζουν τα κτίρια αυτά μεταξύ τους η λογική πίσω από την σχεδιαστική διαδικασία είναι παρόμοια και προέρχεται από την αγάπη των δύο αρχιτεκτόνων για την ιστορία του τόπου τους και την απόδοσή της με έναν πολύ σύγχρονο τρόπο.

To Moυσείου Σύχρονης Τέχνης 54

To Moυσείο Madinat al-Zahra 55

ενότητα γ _ συμπεράσματα

Στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης των Nieto και Sobejano η ανατροπή της αντίληψης του κτιρίου ως ένα μεγάλο «δοχείο» με έναν κεντρικό πυρήνα αποτελεί και την βασική στρατηγική του σχεδιασμού του.Η ακολουθία των εξαγωνικών «δωματίων» χωρίς προφανή χωρική ιεραρχία υπογραμμίζει την χειρονομία αυτή και μετατρέπει το Κέντρο Τέχνης σε ένα σταυροδρόμι,έναν τόπο συνάντησης,όπου ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει μια έκθεση ή ένα installation,να περιμένει την έναρξη μιας παράστασης,να επισκεφθεί την καφετέρεια ή ακόμα και να κοιτάζει το ποτάμι.Το κέντρο γίνεται ένα χωνευτήριο για την ανταλλαγή και ανάλυση ιδεών και απόψεων. Ίσως αυτό να είναι και το σημαντικότερο συμπέρασμα του σχεδιασμού αυτού,η δημιουργία δηλαδή ενός κέντρου δημιουργικών καλλιτεχνικών διαικασιών, όπου η αρχιτεκτονική επιχειρεί να προκαλέσει νέους τρόπους έκφρασης.

Ο σεβασμός των αρχιτεκτόνων για το φυσικό,αστικό,πολιτιστικό τοπίο και η μεθοδική μελέτη της ιστορίας διέπουν τον σχεδιασμό τους και μεταφράζονται στις μορφές των κτιρίων τους.Ο εκλεπτυσμένος τρόπος που σχεδιάζουν είναι προφανής σε όλα τα έργα τους και είτε δουλεύουν με το έδαφος,είτε με την οροφή, οι Nieto και Sobejano δημιουργούν αρμονικούς και ισορροπημένους χώρους υψηλής αισθητικής.

«Το έργο των Nieto και Sobejano δείχνει πώς το πολιτιστικό υπόβαθρο ενός αρχιτέκτονα μπορεί να εμπνεύσει μιας εξαιρετικής ποιότητας αρχιτεκτονική. Οι Nieto και η Sobejano αποκαθιστούν την πίστη στην προσαρμοστικότητα της σύγχρονης δυτικής αρχιτεκτονικής, ανταποκρινόμενοι επίσης στη σύγχρονη ζήτηση για βιωσιμότητα και οικολογική ευαισθησία »

ενότητα δ _ βιβλιογραφία

Κεφάλαιο σε βιβλίο Nieto,Sobejano, “Memory and Invention”, σελ.260, εκδ.Hatje Cantz Verlag, Ostfildern, 2013

Άρθρο σε επιστημονικό περιοδικό Luis Fernández-Galiano, AV Monographs :“Nieto & Sobejano 1999-2011”, σελ.146, εκδ.Arquitectura Viva SL, 2010 Fuensanta Nieto e Enrique Sobejano, “Architetture”, σελ. 246, εκδ. Mondadori Electa, Bologna, 24 σεπτεμβρίου25 οκτωβρίου 2014 “Arquitectos Nieto Sobejano”, El croquis: Practicas Arquitectonicas|Architectural Practices Nο 142, σελ.5-23, εκδ. Medianex Exclusivas, Μαδρίτη, 2008 Miguel Ángel Alonso del Val , “WORKS NIETO & SOBEJANO“, ARQUITECTURAS DE AUTOR AUTHOR ARCHITECTURES AA28”

Διαδικτυακές πηγές “Contemporary Arts Center Córdoba / Nieto Sobejano Arquitectos”, 3 Απριλίου 2013 Στο : https://www.archdaily.com/354500/contemporary-arts-center-cordoba-nieto-sobejano-arquitectos [πρόσβαση: 15/1/2018] “CONTEMPORARY ART CENTRE CÓRDOBA”, 22 Μαρτίου 2013 Στο: https://lemay.com/en/collective/contemporary-art-centre-cordoba [πρόσβαση:15/1/2018] “Centro de Creación Contemporánea de CórdobaFuensanta Nieto, Enrique Sobejano, Nieto Sobejano Arquitectos” Στο: https://www.arqa.com/arquitectura/centro-de-creacion-contemporanea-de-coroba.html [πρόσβαση: 15/1/2018] Amy Frearson,” Contemporary Art Centre Córdoba by Nieto Sobejano Arquitectos”, 22 March 2013 Στο: https://www.dezeen.com/2013/03/22/contemporary-art-centre-cordoba-by-nieto-sobejano-arquitectos/ [πρόσβαση : 21/12/2017] 62

Tiia Ettala και Francesc Palomeras,μετάφραση: Gareth Griffiths και Kristina Kölhi, “Interview with Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano: Architects and the secret hidden agenda”, Finnish in Arkkitehtiuutiset,3/2015 Στο:https://www.finnisharchitecture.fi/2015/03/interview-with-fuensanta-nieto-and-enrique-sobejano-architects-and-the-secret-hidden-agenda/ [πρόσβαση : 10/1/2018] Sumit Singhal,”CONTEMPORARY ART CENTER Córdoba in Spain by Nieto Sobejano Arquitectos”, 9 Mαϊου 2014 Στο:https://www10.aeccafe.com/blogs/arch-showcase/2014/05/09/contemporary-art-center-cordoba-in-spain-bynieto-sobejano-arquitectos/ [πρόσβαση : 19/12/2007] Diario Córdoba, C. S.C. S.19/08/2008 Στο: http://www.diariocordoba.com/noticias/cultura/urbanismo-otorga-licencia-obra-centro-creacion_425007.html [πρόσβαση : 04/01/2018] “Current Work of Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano | Nieto Sobejano Arquitectos” Architectural League of New York, Ηχογράφηση: 28 Oκτωβρίου 2015 Στο: http://archleague.org/2016/05/nieto-sobejano-arquitectos-current-work/ [πρόσβαση: 7/1/2018] Bustler Editors, “Fuensanta Nieto + Enrique Sobejano win 2015 Alvar Aalto Medal”, 3 Φεβρουαρίου 2015. Στο: http://bustler.net/news/tags/nieto-sobejano-arquitectos/23570/4174/fuensanta-nieto-enrique-sobejano-win-2015-alvar-aalto-medal [πρόσβαση: 8/1/2018] Espacio de creacion astistica contemporanea, ES Cordoba, 12/2005 Στο: https://www.competitiononline.com/en/results/3417/true [πρόσβαση: 18/12/2017] SHONQUIS MORENO ,“Nieto Sobejano Arquitectos Create a Sculptural Museum Using Geometry and History”, 1 Aυγούστου 2013.Στο:http://www.architectmagazine.com/technology/detail/nieto-sobejano-arquitectos-create-a-sculptural-museum-using-geometry-and-history_o [πρόσβαση : 5/1/2018] < http://www.nietosobejano.com > [πρόσβαση : 19/12/2017] < http://www.c3a.es/c3a. [πρόσβαση: 22/1/2018]> < http://realities-united.de/#PROJECT,77,1 [πρόσβαση: 28/1/2018]> 63

ενότητα ε _ πηγές εικόνων

σελ. 9: < http://www.nietosobejano.com > σελ. 11: “Contemporary Arts Center Córdoba / Nieto Sobejano Arquitectos”, 3 Απριλίου 2013 Στο : https://www.archdaily.com/354500/contemporary-arts-center-cordoba-nieto-sobejano-arquitectos σελ. 13: http://bustler.net/news/tags/nieto-sobejano-arquitectos/23570/4174/fuensanta-nieto-enriquesobejano-win-2015-alvar-aalto-medal σελ. 15,17,18,19,21: < http://www.nietosobejano.com > σελ. 27: “Contemporary Arts Center Córdoba / Nieto Sobejano Arquitectos”, 3 Απριλίου 2013 Στο : https://www.archdaily.com/354500/contemporary-arts-center-cordoba-nieto-sobejano-arquitectos σελ. 29,31: “Current Work of Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano | Nieto Sobejano Arquitectos” Architectural League of New York, Ηχογράφηση: 28 Oκτωβρίου 2015 Στο: http://archleague.org/2016/05/nieto-sobejano-arquitectos-current-work/ σελ. 33: “Centro de Creación Contemporánea de CórdobaFuensanta Nieto, Enrique Sobejano, Nieto Sobejano Arquitectos” Στο: https://www.arqa.com/arquitectura/centro-de-creacion-contemporanea-de-coroba.html σελ. 34,35,37: <https://www.dezeen.com/2013/03/22/contemporary-art-centre-cordoba-by-nieto-sobejano-arquitectos/> σελ. 38: SHONQUIS MORENO ,“Nieto Sobejano Arquitectos Create a Sculptural Museum Using Geometry and History”, 1 Aυγούστου 2013.Στο:http://www.architectmagazine.com/technology/detail/nieto-sobejano-arquitectos-create-a-sculptural-museum-using-geometry-and-history_o σελ. 39: < http://www.nietosobejano.com > σελ. 41,42,43: “Contemporary Arts Center Córdoba / Nieto Sobejano Arquitectos”, 3 Απριλίου 2013 Στο : https://www.archdaily.com/354500/contemporary-arts-center-cordoba-nieto-sobejano-arquitectos 66

σελ. 45: http://www.fernandoalda.com/en/works/architecture/719/c4-centro-de-creacion-contemporanea-en-cordoba σελ. 47: <https://www.dezeen.com/2013/03/22/contemporary-art-centre-cordoba-by-nieto-sobejano-arquitectos/> σελ. 49: “Current Work of Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano | Nieto Sobejano Arquitectos” Architectural League of New York, Ηχογράφηση: 28 Oκτωβρίου 2015 Στο: http://archleague.org/2016/05/nieto-sobejano-arquitectos-current-work/ σελ. 51: < http://www.nietosobejano.com > σελ. 53: “Current Work of Fuensanta Nieto and Enrique Sobejano | Nieto Sobejano Arquitectos” Architectural League of New York, Ηχογράφηση: 28 Oκτωβρίου 2015 Στο: http://archleague.org/2016/05/nieto-sobejano-arquitectos-current-work/ σελ. 54,55,59: < http://www.nietosobejano.com >