النفسیه الاسلامیه

‫اﻣﻮر ﺿﺮوری در ﺗﺸﮑﯿﻞ ھﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫)ﻗﺪ أﻓﻠﺢ اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن اﻟﺬﯾﻦ ھﻢ ﻓﯽ ﺻﻼﺗﮭﻢ ﺧﺎﺷﻌﻮن و اﻟﺬﯾﻦ ھﻢ ﻋﻦ‬ ‫اﻟﻠﻐﻮ ﻣﻌﺮﺿﻮن و اﻟﺬﯾﻦ ھﻢ ﻟﻠﺰﮐﺎة ﻓﺎﻋﻠﻮن و اﻟﺬﯾﻦ ھﻢ ﻟﻔﺮوﺟﮭﻢ‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻮن إﻻ ﻋﻠﯽ أزواﺟﮭﻢ أو ﻣﺎ ﻣﻠﮑﺖ أﯾﻤﺎﻧﮭﻢ إﻧﮭﻢ ﻏﯿﺮ ﻣﻠﻮﻣﯿﻦ‬ ‫ﻓﻤﻦ اﺑﺘﻐﯽ وراء ذﻟﮏ ﻓﺄﻟﺌﮏ ھﻢ اﻟﻌﺎدون واﻟﺬﯾﻦ ھﻢ ﻷﻣﺎﻧﺎﺗﮭﻢ و‬ ‫ﻋﮭﺪھﻢ راﻋﻮن واﻟﺬﯾﻦ ھﻢ ﻋﻠﯽ ﺻﻠﻮاﺗﮭﻢ ﯾﺤﺎﻓﻈﻮن أوﻟﺌﮏ ھﻢ‬ ‫اﻟﻮارﺛﻮن اﻟﺬﯾﻦ ﯾﺮﺛﻮن اﻟﻔﺮدوس ھﻢ ﻓﯿﮭﺎ ﺧﺎﻟﺪون( )اﻟﻤﻮﻣﻨﻮن‪.(١١ - ١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻤﺎﻧﺎ اھﻞ اﯾﻤﺎن ﺑﮫ ﭘﯿﺮوزی ورﺳﺘﮕﺎری رﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎﻧﮑﮫ‬ ‫درﻧﻤﺎزﺧﻮد ﺧﺎﺷﻊ و ﺣﺎﺿﻊ اﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﺎﻧﮑﮫ از ﻟﻐﻮ وﺳﺨﻦ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫اﻋﺮاض واﺣﺘﺮاز ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ .‬و آﻧﺎﻧﮑﮫ زﮐﺎة ﻣﺎل ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﯿﺪھﻨﺪ و‬ ‫آﻧﺎﻧﮑﮫ ﻓﺮج اﻧﺪام ﺧﻮﯾﺶ را از ﻋﻤﻞ ﺣﺮام ﻧﮕﺎه ﻣﯿﺪارﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﮫ‬ ‫زوﺟﮫ ھﺎی ﺷﺎن و ﯾﺎ ﮐﻨﯿﺰﮐﺎن ﻣﻠﮑﯽ ﺷﺎن ﮐﮫ ھﯿﭻ ﻣﻼﻣﺘﯽ در‬ ‫ﻣﺒﺎﺷﺮت اﯾﻦ زﻧﺎن ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬وﮐﺴﯿﮑﮫ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ زﻧﺎن ﺣﻼل‬ ‫را ﺑﮫ ﻣﺒﺎﺷﺮت ﻃﻠﺒﺪ اﻟﺒﺘﮫ ﺳﺘﻤﮑﺎر و ﻣﺘﻌﺪی ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬و آﻧﺎﻧﮑﮫ ﺑﮫ‬ ‫اﻣﺎﻧﺖ و ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺎﻣﻼّ وﻓﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و آﻧﺎﻧﮑﮫ ﺑﺮ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺷﺎن ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ وارث ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﯽ ﺑﮭﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﮫ‬ ‫ﺑﮭﺸﺖ ﻓﺮدوس را ﺑﮫ ارث ﮔﺮﻓﺘﮫ در آن ﺟﺎوﯾﺪان ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد"‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﮫ‬ ‫ﺷﺨﺼﯿﺖ و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ در ھﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺸﮑﻞ از ارزﺷﮭﺎی ﻋﻘﻠﯽ‬ ‫وﻧﻔﺴﯽ وی اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺴﻢ‪ ،‬اﻧﺪام‪ ،‬ﺷﮑﻞ و ﺻﻮرت و ﻏﯿﺮه در ﺗﺸﮑﯿﻞ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ دﺧﻠﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻨﮭﺎ ھﻤﮫ ﻗﺸﻮر اﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﻄﺤﯽ‬ ‫ﻧﮕﺮی ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ ﮔﻤﺎن ﮐﺮده ﺷﻮد اﯾﻨﮭﺎ ھﻢ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﺨﺼﯿﺖ‬ ‫اﻧﺴﺎن دﺧﯿﻠﻨﺪ و ﯾﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮی در آن دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ ارزﺷﮭﺎی ﻋﻘﻠﯽ ھﻤﺎﻧﺎ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻋﺪۀ‬ ‫ﻣﻌﯿﻨﯽ ﮐﮫ اﻧﺴﺎن ﺑﮫ آن ﺑﺎور و اﻃﻤﯿﻨﺎن دارد ﻗﻀﺎﯾﺎ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮده‬ ‫ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﺣﮑﻢ ﺻﺎدر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻔﮑﺮش در ﺑﺮاﺑﺮ أﺷﯿﺎء و ﺻﺪور ﺣﮑﻢ ﺑﺎﻻی آﻧﮭﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬ ‫ﻋﻘﯿﺪه اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ارزﺷﮭﺎی ﻋﻘﻠﯽ وی اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬واﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﻧﺒﻮد ارزﺷﮭﺎی ﻋﻘﻠﯽ وی ھﻢ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫و ﻣﻨﺒﻊ ارزﺷﮭﺎی ﻧﻔﺴﯽ ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ آن اﺷﺒﺎع ﻏﺮاﺋﺰ‬ ‫وﺿﺮورﯾﺎت ﻋﻀﻮی ﺻﻮرت ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﻗﺪام ﺑﮫ اﺷﺒﺎع ﻏﺮاﺋﺰ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﮫ اﻧﺴﺎن ﺑﮫ آن اﯾﻤﺎن و اﻃﻤﯿﻨﺎن دارد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ اﺷﺒﺎع‬ ‫ﻏﺮاﺋﺰ و ﺿﺮورﯾﺎت ﻋﻀﻮی وی ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﮫ ﻋﻘﯿﺪۀ اﺳﻼﻣﯽ اﺟﺮاء‬ ‫ﻣﯿﺸﺪ ارزﺷﮭﺎی ﻧﻔﺴﯽ وی اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ و اﮔﺮ اﺷﺒﺎﻋﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﻮد‬ ‫ارزﺷﮭﺎی ﻧﻔﺴﯽ وی ھﻢ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫وﭼﻮن ﻗﺎﻋﺪه و ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮای ارزﺷﮭﺎی ﻋﻘﻠﯽ و ارزﺷﮭﺎی ﻧﻔﺴﯽ ﻧﺰد‬ ‫اﻧﺴﺎن واﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺨﺼﯿﺖ وی ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ وﻣﻨﻀﺒﻂ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﮔﺮ زﯾﺮ ﺑﻨﺎی ارزﺷﮭﺎی ﻋﻘﻠﯽ و ﻧﻔﺴﯽ وی ﻋﻘﯿﺪۀ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺷﺨﺼﯿﺘﺶ ﻧﯿﺰ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔﺮﭼﻨﯿﻦ ﻧﺒﻮد ﺷﺨﺼﯿﺘﺶ ﭼﯿﺰ‬ ‫دﯾﮕﺮی ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﮫ ﮔﺬﺷﺖ اﯾﻦ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻨﺒﻊ ارزﺷﮭﺎی‬ ‫ﻋﻘﻠﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺳﻂ آن ﺑﺎﻻی اﺷﯿﺎء واﻓﻌﺎل اﺣﮑﺎم‬ ‫درﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﺮاﻣﯿﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺻﺎدر ﻧﻤﺎﯾﺪ و اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ را‬ ‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮده ﺣﻼل و ﺣﺮام را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ ،‬در ﺑﺮداﺷﺖ و ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮش‬ ‫ﻗﻮی و ﭘﺨﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن درﺳﺖ و رﺳﺎ اﯾﺮاد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺣﻮادث را‬ ‫ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ درﺳﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻨﮭﺎ ھﻤﮫ ﺑﮫ ﺗﻨﮭﺎﺋﯽ ﺧﻮد ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ ﻣﻨﺒﻊ ارزﺷﮭﺎی ﻧﻔﺴﯽ‬ ‫وی ﻧﯿﺰ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده ﻏﺮاﺋﺰ و ﺿﺮورﯾﺎت ﻋﻀﻮی ﺧﻮﯾﺶ را ﻧﯿﺰ ﺑﮫ‬ ‫‪٢‬‬

‫اﺳﺎس اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ اﺷﺒﺎع ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺬارد‪ ،‬روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬زﮐﺎة‬ ‫ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﻓﺮﯾﻀﮥ ﺣﺞ را ادا ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬از ﺣﻼل اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده‬ ‫از ﺣﺮام اﺟﺘﻨﺎب ورزد‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺧﺪا آﻧﺮا دوﺳﺘﺪارد‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻓﺮاﺋﺾ ﺑﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺗﻘﺮب و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺟﻮﯾﺪ‪ ،‬در اﻧﺠﺎم ﻧﻮاﻓﻞ‬ ‫ﺣﺮﯾﺺ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻧﺰدﯾﮑﯽ وی ﺑﮫ اﷲ زﯾﺎدﺗﺮ ﺷﻮد‪ ،‬درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻮادث‬ ‫ﻣﻮﻗﻒ ﺻﺎدﻗﺎﻧﮫ و ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﮫ ﮐﺎر ھﺎی ﻧﯿﮏ اﻣﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ و از‬ ‫ﮐﺎرھﺎی ﻧﺎﺷﺎﺋﺴﺘﮫ و ﻣﻨﮑﺮات ﻣﻨﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ اش ﺑﮫ‬ ‫رﺿﺎی اﷲ ﺑﻮده ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﮫ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻨﺒﻊ ارزﺷﮭﺎی ﻧﻔﺴﯽ اش اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺑﻮده ﻣﻨﺒﻊ ارزﺷﮭﺎی ﻋﻘﻠﯽ اش اﺳﻼﻣﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫اﷲ ﺑﺎﺟﮭﻞ وﻧﺎداﻧﯽ ﮔﺎھﯽ ﺻﺎﺣﺒﺶ را از ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻨﺤﺮف‬ ‫ﻣﯿﺴﺎزد‪ ،‬ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﮔﺎھﯽ در روزی ﮐﮫ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ از‬ ‫روی ﺟﮭﻞ روزه ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬و در ﺟﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﻧﻤﺎز ﮔﺬاردن درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎز ﻣﯿﮕﺬارد‪ .‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎھﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺠﺎی‬ ‫آﻧﮑﮫ ﻣﻨﻊ و اﻧﮑﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻻﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮة ﻣﯿﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬و ﮔﺎھﯽ }از روی‬ ‫ﺟﮭﻞ{ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ رﺑﻮی ﻧﻤﻮده ﻓﺎﺋﺪه ﺣﺎﺻﻞ از رﺑﺎ را ﺑﮫ ﻧﯿﺖ ﺗﻘﺮب ﺑﮫ‬ ‫اﷲ ﺻﺪﻗﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯿﮑﮫ وی ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺧﻮد ﻏﺮق در ﺑﺤﺮ ﮔﻨﺎه‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺨﺺ ﺟﺎھﻞ و ﻧﺎدان ﮔﺎھﯽ ﺑﮫ ﮔﻨﺎه وﻋﺼﯿﺎن اﻗﺪام ﻧﻤﻮده ﮔﻤﺎن‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮐﺎر ﺧﻮب وﺻﻮاﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪھﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﮔﺎھﯽ اﻗﺪاﻣﺶ‬ ‫ﺑﮫ اﺷﺒﺎع ﻏﺮاﺋﺰ و ﺿﺮورﯾﺎت ﻋﻀﻮی ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻣﺮ اﷲ و اﻣﺮ‬ ‫رﺳﻮﻟﺶ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬واﻗﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻟﺬا در ﺻﻮرﺗﯽ اﻣﺮش ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﮐﺎرش درﺳﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫ارزﺷﮭﺎی ﻋﻘﻠﯽ وی اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده ﺑﮫ آﻧﭽﮫ از اﺣﮑﺎم ﺷﺮع ﺑﺮ وی‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮫ ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺶ در ﻋﻠﻮم ﺷﺮﻋﯽ دﺳﺘﺮﺳﯽ‬ ‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﻨﺒﻊ ارزﺷﮭﺎی ﻧﻔﺴﯽ وی ﻧﯿﺰ اﺳﻼﻣﯽ‬ ‫ﺑﻮده ﺑﮫ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ ﭘﺎﺑﻨﺪ و ﻣﻠﺘﺰم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﺗﻨﮭﺎ آﻧﺮا ﺑﺪاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﮑﮫ در ھﻤﮫ اﻣﻮرش آﻧﺮا ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺎﻟﻘﺶ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻧﻔﺴﺶ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﺋﺮ ﻣﺮدم‪ ،‬آﻧﮭﻢ ﻃﻮری ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ ﺧﺪا آﻧﺮا‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ از آن راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ وﻗﺘﯽ ارزش ھﺎی ﻋﻘﻠﯽ و ارزﺷﮭﺎی ﻧﻔﺴﯽ وی ﺑﮫ اﺳﻼم ﻣﻨﻀﺒﻂ‬ ‫و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﮔﺮدد آﻧﮕﺎه ﺷﺨﺼﯿﺘﺶ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮده در ﻣﯿﺎن ﻧﺎھﻨﺠﺎری‬ ‫‪٣‬‬

‫ھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن راه ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﮫ ﺳﻮی ﺧﯿﺮ وﻓﻼح ﺑﺎز ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ و در‬ ‫دﯾﻦ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ از ﺳﺮزﻧﺶ ھﯿﭽﮑﺲ ھﺮاس ﻧﻤﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ دﯾﮕﺮ در ﺳﻠﻮک ھﻤﭽﻮ ﺷﺨﺺ ﺧﻠﻠﯽ ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﺧﻠﻠﮭﺎ و ﻧﻮاﻗﺺ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ در ﺷﺨﺼﯿﺖ وی ﺗﺄﺛﯿﺮی‬ ‫ﻧﻤﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻃﻮر اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ ﺑﻮده و ﺑﮫ ﺷﮑﻞ داﺋﻤﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﻮاﻗﺺ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ زﯾﺮا اﻧﺴﺎن ﻓﺮﺷﺘﮫ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﮔﺎھﯽ‬ ‫ﺧﻄﺎ ﻧﻤﻮده ﻣﻌﺬرت ﻣﯿﺨﻮاھﺪ و ﺗﻮﺑﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺎھﯽ ﺑﮫ ﺟﺎدۀ ﺣﻖ و‬ ‫ﺻﻮاب راه ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺧﺪا را ﺑﮫ ﻓﻀﻞ و ھﺪاﯾﺘﺶ ﺳﺘﺎﯾﺶ وﺷﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ھﺮ ﻗﺪر ﺛﻘﺎﻓﺖ و ﻓﺮھﻨﮓ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮای رﺷﺪ ﻣﻨﺒﻊ ارزﺷﮭﺎی‬ ‫ﻋﻘﻠﯽ اش ﺑﺎﻻ رود و ھﺮ ﻗﺪر ﻣﯿﺰان ﻃﺎﻋﺎﺗﺶ ﺑﺮای رﺷﺪ ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫ارزﺷﮭﺎی ﻧﻔﺴﯽ اش ﺑﺎﻻ رود‪ ،‬وھﺮ ﻗﺪرﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﯽ ﺳﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫ودر آن ﻣﻘﺎم ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺷﻮد ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﯽ وی ھﻢ ﺑﮫ ﺳﻮی اﻋﻠﯽ و ﻋﺎﻟﯿﺘﺮ‬ ‫ﺳﻔﺮ ﮐﻨﺪ ﺑﮫ ھﻤﺎن اﻧﺪازه ﺑﺮ ﺣﯿﺎت ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺘﯿﻼء ﻧﻤﻮده ﺑﮫ زﻧﺪﮔﯽ‬ ‫واﻗﻌﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬و در اﯾﻦ ﺣﺎل اﺳﺖ ﮐﮫ ﺳﺮای آﺧﺮت را ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﺧﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺑﮫ آن اﯾﻤﺎن دارد ﮐﺴﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ھﻤﭽﻮ ﺣﺎﻟﺖ وی ﻣﻼزم ﻣﺤﺮاب وﻗﮭﺮﻣﺎن ﻣﯿﺪان ﺟﮭﺎد ﺑﻮده و‬ ‫ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺻﻔﺘﺶ اﯾﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ وی ﺑﻨﺪۀ ﺣﻘﯿﻘﯽ اﷲ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ ﺧﺎﻟﻖ‬ ‫و ﭘﯿﺪا ﮐﻨﻨﺪه اش ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﮫ ﻃﻮر ﻋﺎم و ﺑﮫ داﻋﯿﺎن ﺑﮫ ﻃﻮر‬ ‫ﺧﺎص اﻣﻮری را ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﮫ ﺗﺸﮑﯿﻞ دھﻨﺪه و ﺳﺎزﻧﺪۀ ﺷﺨﺼﯿﺖ‬ ‫وھﻮﯾﺖ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ داﻋﯽ در ھﻨﮕﺎم دﻋﻮﺗﺶ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﺶ ﺑﺮای‬ ‫اﻋﺎدۀ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﯽ زﺑﺎن اش ﺑﮫ ذﮐﺮ اﷲ ﺗﺎزه ﺑﻮده ﻗﻠﺒﺶ آراﺳﺘﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﺗﻘﻮای او ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎء ﺑﮫ ﺳﻮی ﻧﯿﮑﯽ ھﺎ ﺷﺘﺎب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن‬ ‫ﺗﻼوت ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ آن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ اش ﺑﮫ رﺿﺎی ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮫ رﺣﻤﺖ اﷲ اﻣﯿﺪوار و‬ ‫از ﻋﺬاﺑﺶ ھﺮاﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﮑﯿﺒﺎ ﺑﻮده ﺗﻨﮭﺎ از ﺑﺎرﮔﺎه اﷲ ﻃﻤﻊ داﺷﺘﮫ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺨﻠﺺ و ﻣﺘﻮﮐﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﮐﻮه ﺷﺎﻣﺦ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺘﻮار و ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﻗﺪم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﮭﺮﺑﺎن و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎﻓﺮان ﺗﻨﺪ و ﺗﻠﺦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در دﯾﻦ ﺧﺪا از ﺳﺮزﻧﺶ ﮐﺴﯽ ﻧﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺧُﻠﻖ ﻧﯿﮑﻮ‪ ،‬زﺑﺎن ﺷﯿﺮﯾﻦ‬ ‫و دﻟﯿﻞ ﻗﻮی داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫ ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ ﻧﻤﻮده از ﻣﻨﮑﺮات ﻣﻨﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫و در ھﻤﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﮫ ﺧﻮدش در دﻧﯿﺎ ھﺴﺖ دو ﭼﺸﻤﺶ ﻣﺘﻮﺟﮫ آﻧﺴﻮ‬ ‫‪٤‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی ﺟﻨﺘﯽ ﮐﮫ ﭘﮭﻨﺎﺋﯽ آن آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ ﺑﻮده‬ ‫ﺑﺮای ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﻨﯿﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻋﺎﻣﻠﯿﻦ دﻋﻮت و ﺑﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺮای‬ ‫اﻋﺎدۀ زﻧﺪﮔﯽ اﺳﻼﻣﯽ در روی زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮ ﭘﺎﺳﺎﺧﺘﻦ دوﻟﺖ‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ راﺷﺪه ﮐﺎر وﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﺑﺎﯾﺪ اوﺿﺎع ﻓﻌﻠﯽ را‬ ‫ﮐﮫ در آن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ ،‬زﯾﺮا اﻣﻮاج ﻣﺘﻼﻃﻢ دﺷﻤﻨﺎن‬ ‫ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن اﺣﺎﻃﮫ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ آﻧﺎن در ھﻤﮫ‬ ‫ﺳﺎﻋﺎت ﺷﺐ وروز ﺑﺎ ﺧﺪای ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ راه‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ را داﺧﻞ اﯾﻦ ﺗﻼﻃﻢ وازدﺣﺎم ھﻤﻮار ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮫ‬ ‫آرزوی ﻣﻘﺪس ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮﺳﻨﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﯾﮏ ﻗﻠﮫ ﺑﮫ ﻗﻠﮥ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻻروﻧﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‪....‬؟ و ﭼﮕﻮﻧﮫ‪....‬؟‬ ‫در اﺧﯿﺮ ﺗﻮﺟﮫ داﻋﯿﺎن را ﺑﮫ ﺳﻮی اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻮراﻧﯽ ﺟﻠﺐ‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﮫ راه را ﺑﺮای ﺷﺎن روﺷﻦ ﻧﻤﻮده در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﮫ ھﺪف ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﻣﯿﺮﺳﻨﺪ ﮐﮫ روﺷﻨﺎﺋﯽ آﻧﮭﺎ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺷﺎن ﻗﺮار ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ اول‪) :‬أول دﯾﻨﮑﻢ ﻧﺒﻮة و رﺣﻤﺔ ﺛﻢ ﺧﻼﻓﺔ ﻋﻠﯽ ﻣﻨﮭﺎج اﻟﻨﺒﻮة‪...‬‬ ‫ﺛﻢ ﺗﻌﻮد ﺧﻼﻓﺔ ﻋﻠﯽ ﻣﻨﮭﺎج اﻟﻨﺒﻮة(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اول دﯾﻦ ﺗﺎن ﻧﺒﻮت و رﺣﻤﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﻃﺮﯾﻘﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ....‬ﺑﻌﺪاً ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮ ﻣﻨﮭﺎج و ﻃﺮﯾﻘﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی اﻋﺎده ﻣﯿﺸﻮد" در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﮋده ﺑﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺧﻼﻓﺖ اﻋﺎده‬ ‫ﺷﺪﻧﯽ اﺳﺖ ﺑﮫ اﻣﺮ اﷲ و آن ﺧﻼﻓﺘﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺜﻞ ﺧﻼﻓﺖ اول‪،‬‬ ‫ﻣﺜﻞ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻠﻔﺎء راﺷﺪﯾﻦ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻼﻓﺖ ﯾﺎران رﺳﻮل اﷲ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺣﺮﯾﺺ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻼﻓﺖ و ﻣﺸﺘﺎق دﯾﺪار آﻧﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ در راه‬ ‫اﻋﺎده آن ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﮫ آن ﺑﺎور و ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﮫ ﺑﮫ ﯾﺎران رﺳﻮل ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﯾﺎ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ دوم‪) :‬إن اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﮫ ﻗﺎل‪ :‬ﻣﻦ أھﺎن ﻟﯽ وﻟﯿﺎً ﻓﻘﺪ ﺑﺎرزﻧﯽ ﻓﯽ‬ ‫اﻟﻌﺪاوة‪ ،‬اﺑﻦ آدم ﻟﻦ ﺗﺪرک ﻣﺎ ﻋﻨﺪی إﻻ ﺑﺄداء ﻣﺎ اﻓﺘﺮﺿﺘﮫ ﻋﻠﯿﮏ‪ ،‬و‬ ‫ﻻ ﯾﺰال ﻋﺒﺪی ﯾﺘﻘﺮب إﻟﯽ ﺑﺎﻟﻨﻮاﻓﻞ ﺣﺘﯽ أﺣﺒﮫ‪ ،‬ﻓﺄﮐﻮن ﻗﻠﺒﮫ اﻟﺬی ﯾﻌﻘﻞ‬ ‫ﺑﮫ‪ ،‬و ﻟﺴﺎﻧﮫ اﻟﺬی ﯾﻨﻄﻖ ﺑﮫ‪ ،‬و ﺑﺼﺮه اﻟﺬی ﯾﺒﺼﺮ ﺑﮫ‪ ،‬ﻓﺈذا دﻋﺎﻧﯽ‬ ‫أﺟﺒﺘﮫ‪ ،‬و إذا ﺳﺄﻟﻨﯽ أﻋﻄﯿﺘﮫ‪ ،‬و إذا اﺳﺘﻨﺼﺮﻧﯽ ﻧﺼﺮﺗﮫ‪ ،‬و أﺣﺐ ﻋﺒﺎدة‬ ‫ﻋﺒﺪی إﻟﯽ اﻟﻨﺼﯿﺤﺔ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬اﷲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ دوﺳﺘﻢ را ﺗﻮھﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﺣﻘﺎ ﮐﮫ ﺑﮫ دﺷﻤﻨﯽ‬ ‫ﻣﻦ ﮐﻤﺮ ﺑﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم! آﻧﭽﮫ را ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫‪٥‬‬

‫آورده ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﯽ ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ادا ﮐﺮدن ﻓﺮاﺋﻀﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﻻﯾﺖ ھﺴﺖ‪ ،‬و‬ ‫ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﻨﺪه ام ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻮاﻓﻞ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺗﻘﺮب و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﯿﺠﻮﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ‬ ‫دوﺳﺘﺶ ﻣﯿﮕﯿﺮم‪ ،‬و آن وﻗﺖ ﻣﻦ ﻗﻠﺒﺶ ﻣﯿﺸﻮم ﮐﮫ ﺑﮫ آن ﺗﻌﻘﻞ و ﺗﻔﮑﺮ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﺑﺎﻧﺶ ﻣﯽ ﺷﻮم ﮐﮫ ﺑﮫ آن ﺳﺨﻦ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬و ﭼﺸﻤﺶ ﻣﯽ ﺷﻮم‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ آن ﻣﯿﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﮔﺮ ﺑﮫ ﻣﻦ دﻋﺎ ﮐﺮد دﻋﺎﯾﺶ را ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮم‪ ،‬و‬ ‫وﻗﺘﯽ از ﻣﻦ ﭼﯿﺰی ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺶ اﻋﻄﺎ ﻣﯿﮑﻨﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ از ﻣﻦ ﮐﻤﮏ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮑﺶ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬و ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﺒﺎدت ﺑﻨﺪه ام ﻧﺰد ﻣﻦ ﺧﯿﺮ‬ ‫ﺧﻮاھﯽ وی اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ در ﻣﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎن راه درﯾﺎﻓﺖ ﻧﺼﺮت و اﻣﺪاد اﷲ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﮫ ﺳﻮی وی و ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻦ از وی ﺳﺒﺤﺎﻧﮫ و ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ذاﺗﯽ ﻣﻘﺘﺪر و زﺑﺮ دﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴﯽ را ﮐﮫ او ﮐﻤﮏ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﺷﮑﺴﺖ را ﻧﻤﯿﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬و از ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻣﺪد ﺧﻮد را ﺑﮕﯿﺮد ﭘﯿﺮوزی را‬ ‫ﻧﺨﻮاھﺪ دﯾﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻨﺪه دﻋﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ او ﺑﮫ ﺑﻨﺪۀ ﺧﻮد ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و‬ ‫وﻗﺘﯽ از وی ﻃﻠﺐ اﺟﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﻋﺎﯾﺶ را ﻗﺒﻮل ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و وی ﻗﺎھﺮ ﺑﮫ‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻮده ﻟﻄﯿﻒ و ﺧﺒﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ای ﺑﺮادران! ﺑﮫ ﺳﻮی رﺿﺎی اﷲ و ﺑﮫ ﺳﻮی آﻣﺮزﺷﺶ وﺑﮫ‬ ‫ﺳﻮی ﺟﻨﺘﺶ‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﻮی ﻧﺼﺮﺗﺶ و ﺑﮫ ﺳﻮی ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ دارﯾﻦ ﻋﺠﻠﮫ‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ‪) ،‬وﻓﯽ ذﻟﮏ ﻓﻠﯿﺘﻨﺎﻓﺲ اﻟﻤﺘﻨﺎﻓﺴﻮن( و ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺎت اﺑﺪی‬ ‫ﺑﺎﯾﺪﻣﺴﺎﺑﻘﮫ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﺴﺎﺑﻘﮫ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‪.‬‬

‫‪٢١‬ذواﻟﺤﺠﮫ ‪١٤٢٤‬ه‬ ‫‪٢٠٠٤|٢|١٢‬م‬

‫‪٦‬‬

‫ﺗﻼش ﺑﺮای ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﮫ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬ ‫اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫)و ﺳﺎرﻋﻮا إﻟﯽ ﻣﻐﻔﺮة ﻣﻦ رﺑﮑﻢ و ﺟﻨﺔ ﻋﺮﺿﮭﺎ اﻟﺴﻤﻮات و اﻷرض‬ ‫أﻋﺪت ﻟﻠﻤﺘﻘﯿﻦ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﭼﺎﻻﮐﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﮫ ﺳﻮی آﻣﺮزش ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ و ﺑﮫ ﺳﻮی‬ ‫ﺑﮭﺸﺘﯽ ﮐﮫ ﭘﮭﻨﺎﺋﯽ آن آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ ﺑﻮده ﺑﺮای ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران آﻣﺎده‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ" )آل ﻋﻤﺮان‪.(١٣٣ :‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫)إﻧﻤﺎ ﮐﺎن ﻗﻮل اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ إذا دﻋﻮا إﻟﯽ اﷲ و رﺳﻮﻟﮫ‪ ،‬ﻟﯿﺤﮑﻢ ﺑﯿﻨﮭﻢ‬ ‫أن ﯾﻘﻮﻟﻮا ﺳﻤﻌﻨﺎ و أﻃﻌﻨﺎ و أوﻟﺌﮏ ھﻢ اﻟﻤﻔﻠﺤﻮن(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﻗﻮل ﻣﺆﻣﻨﺎن آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﭼﻮن ﺑﮫ ﺳﻮی ﺣﮑﻢ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎﺧﺪا در ﻣﯿﺎن آﻧﮭﺎ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﺪ ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺣﮑﻢ ﺧﺪا‬ ‫را ﺷﻨﯿﺪه اﻃﺎﻋﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮭﺎ اﻧﺪ ﮐﮫ رﺳﺘﮕﺎر ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ھﺮ ﮐﺲ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﺧﺪا ﺗﺮس و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﭘﯿﺮوزی و ﺳﻌﺎدت ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد"‪) .‬اﻟﻨﻮر‪.(٥٢-٥١ :‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫)و ﻣﺎ ﮐﺎن ﻟﻤﺆﻣﻦ و ﻻ ﻣﺆﻣﻨﺔ إﻻ ﻗﻀﯽ اﷲ و رﺳﻮﻟﮫ أﻣﺮاً أن ﯾﮑﻮن‬ ‫ﻟﮭﻢ اﻟﺨﯿﺮة ﻣﻦ أﻣﺮھﻢ و ﻣﻦ ﯾﻌﺺ اﷲ و رﺳﻮﻟﮫ ﻓﻘﺪ ﺿﻞ ﺿﻼﻻً‬ ‫ﻣﺒﯿﻨﺎً(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ھﯿﭻ ﻣﺮد وزن ﻣﺆﻣﻦ را درﮐﺎری ﮐﮫ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺣﮑﻢ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫اﺧﺘﯿﺎری ﻧﯿﺴﺖ " ﮐﮫ ﺣﮑﻢ ﺧﻼﻓﯽ ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ" و ھﺮ ﮐﺲ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﮐﻨﺪ داﻧﺴﺘﮫ ﺑﮫ ﮔﻤﺮاھﯽ ﺳﺨﺘﯽ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ" )اﻻﺣﺰاب‪.(٣٦ :‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﻼ و رﺑﮏ ﻻ ﯾﺆﻣﻨﻮن ﺣﺘﯽ ﯾﺤﮑﻤﻮک ﻓﯿﻤﺎ ﺷﺠﺮ ﺑﯿﻨﮭﻢ ﺛﻢ ﻻ ﯾﺠﺪوا‬ ‫ﻓﯽ أﻧﻔﺴﮭﻢ ﺣﺮﺟﺎً ﻣﻤﺎ ﻗﻀﯿﺖ و ﯾﺴﻠﻤﻮا ﺗﺴﻠﯿﻤﺎً(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﮫ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪای ﺗﻮ ﮐﮫ اﯾﻨﺎن ﺑﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖ اھﻞ اﯾﻤﺎن‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ در ﺧﺼﻮﻣﺖ و ﻧﺰاﻋﺸﺎن ﺗﻨﮭﺎ ﺗﻮ را ﺣﺎﮐﻢ و‬ ‫آﻧﮕﺎه ھﺮ ﺣﮑﻤﯽ ﮐﮫ ﮐﻨﯽ ﺑﮫ آن ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ اﻋﺘﺮاﺿﯽ در دل ﻧﺪاﺷﺘﮫ‬ ‫ﮐﺎﻣﻼً از دل و ﺟﺎن ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮﺑﺎﺷﻨﺪ" )اﻟﻨﺴﺎء‪.(٦٥ :‬‬

‫‪٧‬‬

‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫)ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﻗﻮا أﻧﻔﺴﮑﻢ و أھﻠﯿﮑﻢ ﻧﺎراً وﻗﻮدھﺎ اﻟﻨﺎس و‬ ‫اﻟﺤﺠﺎرة ﻋﻠﯿﮭﺎ ﻣﻠﺌﮑﺔ ﻏﻼظ ﺷﺪاد ﻻ ﯾﻌﺼﻮن اﷲ ﻣﺎ أﻣﺮ ھﻢ و‬ ‫ﯾﻔﻌﻠﻮن ﻣﺎ ﯾﺆﻣﺮون(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادۀ ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫از آﺗﺶ دوزخ ﻧﮕﺎه دارﯾﺪ ﭼﻨﺎن آﺗﺸﯽ ﮐﮫ ﻣﺮدﻣﺎن و ﺳﻨﮓ ﺧﺎرا آﺗﺶ‬ ‫اﻓﺮوز آﻧﺴﺖ‪ ،‬وﺑﺮ آن دوزخ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ دل ﻣﺄﻣﻮرﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫ھﺮﮔﺰ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺧﺪا را در اﺟﺮای ﻗﮭﺮ و ﻏﻀﺐ ﺣﻖ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد و‬ ‫ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺷﻮﻧﺪ اﺟﺮاء ﺧﻮاھﻨﺪ ﮐﺮد" )اﻟﺘﺤﺮﯾﻢ‪(٦ :‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫)ﻓﺄﻣﺎ ﯾﺄﺗﯿﻨﮑﻢ ﻣﻨﯽ ھﺪیً ﻓﻤﻦ اﺗﺒﻊ ھﺪای ﻓﻼ ﯾﻀﻞ و ﻻ ﯾﺸﻘﯽ * و ﻣﻦ‬ ‫أﻋﺮض ﻋﻦ ذﮐﺮی ﻓﺈن ﻟﮫ ﻣﻌﯿﺸﺔً ﺿﻨﮑﺎً و ﻧﺤﺸﺮه ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ أﻋﻤﯽ‬ ‫* ﻗﺎل رب ﻟﻢ ﺣﺸﺮﺗﻨﯽ أﻋﻤﯽ و ﻗﺪ ﮐﻨﺖ ﺑﺼﯿﺮاً * ﻗﺎل ﮐﺬﻟﮏ أﺗﺘﮏ‬ ‫آﯾﺎﺗﻨﺎ ﻓﻨﺴﯿﺘﮭﺎ و ﮐﺬﻟﮏ اﻟﯿﻮم ﺗﻨﺴﯽ *(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭘﺲ ﭼﻮن از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ رھﻨﻤﺎﺋﯽ ﺑﯿﺎﯾﺪ آﻧﮭﻨﮕﺎم ھﺮ‬ ‫ﮐﮫ از راه ﻣﻦ ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﺪ ھﺮﮔﺰ ﮔﻤﺮاه‪ ،‬ﺷﻘﯽ و ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻧﻤﯿﺸﻮد‪ .‬و‬ ‫ھﺮ ﮐﺲ از ذﮐﺮ ﻣﻦ "از ﻗﺮآن " اﻋﺮاض ﮐﻨﺪ ھﻤﺎﻧﺎ "در دﻧﯿﺎ"‬ ‫ﻣﻌﯿﺸﺖ او ﺗﻨﮓ ﺷﻮد و در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺣﺸﺮش ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬او در‬ ‫آن ﺣﺎل ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﭼﺮا ﻣﺮا ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺣﺸﺮ ﮐﺮدی؟ و ﺣﺎل آﻧﮑﮫ ﻣﻦ ﺑﯿﻨﺎ‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬ﺧﺪا ﺑﮫ او ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ آری ﭼﻮن آﯾﺎت ﻣﺎ ﺑﺮای ھﺪاﯾﺖ ﺗﻮ آﻣﺪ ھﻤﮫ‬ ‫را ﺑﮫ ﻃﺎق ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﻧﮭﺎدی‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻮ اﻣﺮوز ﻓﺮاﻣﻮش ﺧﻮاھﯽ‬ ‫ﺷﺪ" )ﻃﮫ‪(١٢٦-١٢٣ :‬‬ ‫رﺳﻮل اﷲ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫)ﺑﺎدروا ﺑﺎﻷﻋﻤﺎل ﻓﺘﻨﺎً ﮐﻘﻄﻊ اﻟﻠﯿﻞ اﻟﻤﻈﻠﻢ ﯾﺼﺒﺢ اﻟﺮﺟﻞ ﻣﺆﻣﻨﺎً و‬ ‫ﯾﻤﺴﯽ ﮐﺎﻓﺮاً‪ ،‬و ﯾﻤﺴﯽ ﻣﺆﻣﻨﺎً و ﯾﺼﺒﺢ ﮐﺎﻓﺮاً و ﯾﺼﺒﺢ ﮐﺎﻓﺮاً ﯾﺒﯿﻊ دﯾﻨﮫ‬ ‫ﺑﻌﺮض ﻣﻦ اﻟﺪﻧﯿﺎ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ" ﺑﮫ اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮑﻮ ﻣﺒﺎدرت ورزﯾﺪ ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﮫ ﻓﺘﻨﮫ ھﺎﺋﯽ ﺑﯿﺎﯾﺪ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﺷﺐ ﺗﺎرﯾﮏ ﮐﮫ در آﻧﮭﻨﮕﺎم ﺷﺨﺺ ﺻﺒﺢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﺑﯿﮕﺎه‬ ‫ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬و ﺑﯿﮕﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﺻﺒﺢ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬دﯾﻦ ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﮫ ﻣﺘﺎع ﻧﺎ ﭼﯿﺰ دﻧﯿﺎ ﻣﯿﻔﺮوﺷﺪ" )اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫‪٨‬‬

‫ﺑﺪون ﺷﮏ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی آﻣﺮزش و ﺟﻨﺖ ﻣﯿﺸﺘﺎﺑﻨﺪ و ﺑﮫ اﻋﻤﺎل‬ ‫ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺒﺎدرت ﻣﯿﻮرزﻧﺪ اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎن در ﻋﺼﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬و در زﻣﺎﻧﮫ ھﺎی ﺑﻌﺪی وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ھﻤﯿﺸﮫ ﻣﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺗﻌﺪادی از اﯾﻦ ﺟﻤﺎﻋﮥ ﺷﺘﺎﺑﻨﺪه را ﺑﮫ دﻧﯿﺎ آورده ﮐﮫ دﻋﻮت ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده ﺟﺎﻧﮭﺎی ﺧﻮﯾﺶ را در ﺑﮭﺎی رﺿﺎی ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺎن‬ ‫ﻣﯽ ﻓﺮوﺷﻨﺪ ﮐﮫ از آن ﺟﻤﻠﮫ اﺳﺖ آﻧﮑﮫ‪:‬‬ ‫درﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺟﺎﺑﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﻗﺎل رﺟﻞ ﻟﻠﻨﺒﯽ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﯾﻮم أﺣﺪ‪ :‬أرأﯾﺖ إن ﻗﺘﻠﺖ ﻓﺄﯾﻦ أﻧﺎ؟‬ ‫ﻗﺎل‪ :‬ﻓﯽ اﻟﺠﻨﺔ ﻓﺄﻟﻘﯽ ﺗﻤﺮات ﻓﯽ ﯾﺪه ﺛﻢ ﻗﺎﺗﻞ ﺣﺘﯽ ﻗﺘﻞ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ"ﻣﺮدی ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در روزاﺣﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮫ ﻣﯿﮕﻮﺋﯽ اﮔﺮ ﻣﻦ اﯾﻨﺠﺎ‬ ‫ﮐﺸﺘﮫ ﺷﻮم ﺑﮫ ﮐﺠﺎ ﺧﻮاھﻢ رﻓﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮫ ﺟﻨﺖ‬ ‫ﺧﻮاھﯽ رﻓﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺷﺨﺺ ﭼﻨﺪ ﺧﺮﻣﺎﺋﯽ ﮐﮫ در دﺳﺖ داﺷﺖ اﻧﺪاﺧﺖ‬ ‫و ﺑﮫ ﻗﺘﺎل آﻏﺎز ﮐﺮد ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫و در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ رواﯾﺖ اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪) :‬ﻓﺎﻧﻄﻠﻖ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و أﺻﺤﺎﺑﮫ ﺣﺘﯽ ﺳﺒﻘﻮا اﻟﻤﺸﺮﮐﯿﻦ‬ ‫إﻟﯽ ﺑﺪر و ﺟﺎء اﻟﻤﺸﺮﮐﻮن‪ ،‬ﻓﻘﺎل رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ :-‬ﻗﻮﻣﻮا‬ ‫إﻟﯽ ﺟﻨﺔ ﻋﺮﺿﮭﺎ اﻟﺴﻤﺎوات و اﻷرض‪ ،‬ﻗﺎل ﯾﻘﻮل ﻋﻤﯿﺮ ﺑﻦ اﻟﺤﻤﺎم‬ ‫اﻷﻧﺼﺎری‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ﺟﻨﺔ ﻋﺮﺿﮭﺎ اﻟﺴﻤﺎوات و اﻷرض؟ ﻗﺎل‪:‬‬ ‫ﻧﻌﻢ‪ ،‬ﻗﺎل ﺑﺦ ﺑﺦ‪ ،‬ﻓﻘﺎل رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ :-‬ﻣﺎ ﯾﺤﻤﻠﮏ ﻋﻠﯽ‬ ‫ﻗﻮل ﺑﺦ ﺑﺦ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﻻ و اﷲ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ إﻻ رﺟﺎءة أن أﮐﻮن ﻣﻦ‬ ‫أھﻠﮭﺎ‪ ،‬ﻗﺎل ﻓﺈﻧﮏ ﻣﻦ أھﻠﮭﺎ‪ ،‬ﻓﺄﺧﺮج ﺗﻤﺮات ﻣﻦ ﻗﺮﻧﮫ‪ ،‬ﻓﺠﻌﻞ ﯾﺄﮐﻞ‬ ‫ﻣﻨﮭﻦ‪ ،‬ﺛﻢ ﻗﺎل‪ :‬ﻟﺌﻦ أﻧﺎ ﺣﯿﯿﺖ ﺣﺘﯽ آﮐﻞ ﺗﻤﺮاﺗﯽ ھﺬه إﻧﮭﺎ ﻟﺤﯿﺎة ﻃﻮﯾﻠﺔ‪،‬‬ ‫ﻗﺎﻟﮏ ﻓﺮﻣﯽ ﺑﻤﺎ ﮐﺎن ﻣﻌﮫ ﻣﻦ اﻟﺘﻤﺮ‪ ،‬ﺛﻢ ﻗﺎﺗﻠﮭﻢ ﺣﺘﯽ ﻗﺘﻞ( ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫"رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﻗﺒﻞ از ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‬ ‫ﺑﮫ ﺑﺪر رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﯿﺰ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮﺧﯿﺰﯾﺪ ﺑﮫ ﺳﻮی ﺑﮭﺸﺘﯽ ﮐﮫ ﭘﮭﻨﺎﺋﯽ آن آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫راوی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺣﻤﺎم اﻧﺼﺎری ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﺑﮭﺸﺘﯽ‬ ‫ﮐﮫ ﭘﮭﻨﺎﺋﯽ آن آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ و زﻣﯿﻦ اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻠﯽ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬واه واه‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا واه واه‬ ‫ﮔﻔﺘﯽ؟ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺳﺒﺐ واه‬ ‫واه ﮔﻔﺘﻢ ﮐﮫ اﻣﯿﺪوارم از اھﻞ ﺑﮭﺸﺖ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬ﺗﻮ از اھﻞ آن ھﺴﺘﯽ‪ ،‬در آﻧﮭﻨﮕﺎم ﻋﻤﺮ ﭼﻨﺪ داﻧﮫ ﺧﺮﻣﺎ از‬ ‫‪-‬ﺻﻠﯽ ا ﷲ ﻋﻠﯿ ﮫ وﺳﻠ ﻢ ‪-‬‬

‫‪٩‬‬

‫ﺧﺮﺟﯿﻦ ﺧﻮد ﺑﯿﺮون ﮐﺮد و ﺑﮫ ﺧﻮردن آن آﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪاً ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻦ ﺗﺎ آﻧﻮﻗﺖ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻢ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﺮﻣﺎ ھﺎ را ﺑﺨﻮرم اﯾﻦ ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬وی ﺧﺮﻣﺎ ھﺎﺋﯽ را ﮐﮫ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮد داﺷﺖ دور اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺑﮫ ﻗﺘﺎل ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫و در ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﺑﮫ رواﯾﺖ اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ وی ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"‪ "٦‬ﻋﻤﻮی ﻣﻦ اﻧﺲ اﺑﻦ ﻧﻀﺮ در ﻏﺰوۀ ﺑﺪرﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن‬ ‫ﺑﺎری ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎرﺳﻮل اﷲ! در اوﻟﯿﻦ‬ ‫ﺟﻨﮕﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﮐﺮدی "ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﮫ" ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدم‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺣﻀﻮر در ﺟﻨﮓ دﯾﮕﺮ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﺮاﯾﻢ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺧﻮاھﺪ دﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ﭼﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﭼﻮن ﻏﺰوه اﺣﺪ ﻓﺮا رﺳﯿﺪ و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨﺪ ﻋﻤﻮﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا! ﻣﻦ از آﻧﭽﮫ اﯾﻨﺎن اﻧﺠﺎم‬ ‫دادﻧﺪ ﻋﺬر ﺧﻮاھﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ )ﯾﻌﻨﯽ از ﻓﻌﻞ اﺻﺤﺎب و از آﻧﭽﮫ آﻧﺎن‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪھﻨﺪ ﺑﯿﺮزاری ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ( ﯾﻌﻨﯽ از ﻓﻌﻞ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن ﺑﮫ ﭘﯿﺶ ﺗﺎﺧﺖ و ﺑﺎ ﺳﻌﺪ اﺑﻦ ﻣﻌﺎذ رو ﺑﺮوﺷﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮭﺸﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻀﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻮی ﺧﻮش ﺟﻨﺖ را از ﻃﺮف ﮐﻮه‬ ‫اﺣﺪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ آﻧﭽﮫ وی اﻧﺠﺎم داد‬ ‫ﻣﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬اﻧﺲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ در ﺑﺪن وی ھﺸﺘﺎد و ﭼﻨﺪ زﺧﻢ ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﻌﻀﺎً زﺧﻢ ﺷﻤﺸﯿﺮ‪ ،‬ﺑﻌﻀﺎً ﺟﺎی ﻧﯿﺰه وﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ زﺧﻢ ﺗﯿﺮ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺎ او را وﻗﺘﯽ ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﮐﮫ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد از ﻃﺮف ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻣﺜﻠﮫ‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ھﯿﭻ وی را ﻧﺸﻨﺎﺧﺖ ﻣﮕﺮ ﺧﻮاھﺮش ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﯽ ﮐﮫ در اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫اﻧﺲ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎور دارﯾﻢ و ﯾﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﮐﮫ اﯾﻦ آﯾﺖ در ﺑﺎره‬ ‫وی و اﻣﺜﺎﻟﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪) :‬ﻣﻦ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ رﺟﺎل ﺻﺪﻗﻮا ﻣﺎ‬ ‫ﻋﺎھﺪوا اﷲ ﻋﻠﯿﮫ ‪ (...‬اﻵﯾﺔ ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬در ﻣﯿﺎن ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﻣﺮداﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫آﻧﭽﮫ ﺑﺎ ﺧﺪا ﺗﻌﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﮐﺮده اﻧﺪ ﭘﻮره ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪".....‬‬ ‫"‪ "٧‬اﻣﺎ ﺑﺨﺎری از اﺑﻮ ﺳﺮوﻋﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ در‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را در ﻋﻘﺐ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اداء ﻧﻤﻮدم‪،‬‬ ‫وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻼم ﮔﺮداﻧﯿﺪه ﺑﮫ ﺳﺮﻋﺖ اﯾﺴﺘﺎد و از‬ ‫ﺳﺮﮔﺮدﻧﮭﺎی ﻣﺮدم ﻋﺒﻮر ﮐﺮده ﺑﮫ ﯾﮑﯽ از ﺣﺠﺮات ازواج ﺧﻮد داﺧﻞ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم از ﺳﺮﻋﺖ وی ھﺮاﺳﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺎرج ﺷﺪ و دﯾﺪ ﮐﮫ اﺻﺤﺎب از ﺳﺮﻋﺖ وی ﻣﺘﻌﺠﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ‪،‬‬ ‫وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺎره ھﺎﺋﯽ از ﻧﻘﺮه ﺑﮫ ﯾﺎد ﻣﻦ آﻣﺪ ﮐﮫ ﻧﺰد ﻣﺎ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﻦ ﻧﺎ‬ ‫‪١٠‬‬

‫ﭘﺴﻨﺪ دﯾﺪم ﮐﮫ آن ﻣﺮا ﺑﺎز دارد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن اﻣﺮ ﺑﮫ ﺗﻮزﯾﻊ آن ﮐﺮدم" در‬ ‫رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی از ﺑﺨﺎری ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪":‬ﻣﻦ درﺧﺎﻧﮫ ﭘﺎره ھﺎﺋﯽ از ﻧﻘﺮه‬ ‫ﺻﺪﻗﮫ را ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺑﻮدم آن را ﻧﺎ ﭘﺴﻨﺪ دﯾﺪم ﮐﮫ آن ﺷﺐ در ﺧﺎﻧﮫ ﻣﺎ ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را رھﻨﻤﺎﺋﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ در اﺟﺮاء و ﺗﻨﻔﯿﺬ آﻧﭽﮫ اﷲ‬ ‫ﻻزم ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺳﺮﻋﺖ وﭼﺎﻻﮐﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫"‪ "٨‬اﻣﺎ ﺑﺨﺎری از ﺑﺮاء رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺗﺸﺮﯾﻒ آورد ﺷﺎﻧﺰده و ﯾﺎ ھﻔﺪه ﻣﺎه‬ ‫ﺑﮫ ﺳﻮی ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد‪ ،‬وﻟﯽ دوﺳﺖ داﺷﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی‬ ‫ﮐﻌﺒﮫ روی آورد‪ ،‬ھﻤﺎن ﺑﻮد ﮐﮫ اﷲ اﯾﻦ آﯾﺖ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬ﻗﺪ ﻧﺮی‬ ‫ﺗﻘﻠﺐ وﺟﮭﮏ ﻓﯽ اﻟﺴﻤﺎء ﻓﻠﻨﻮﻟﯿﻨﮏ ﻗﺒﻠﺔ ﺗﺮﺿﺎھﺎ" ﯾﻌﻨﯽ "ﻣﺎ رو‬ ‫ﮔﺮداﻧﯿﺪﻧﺖ را ﺑﮫ ﺳﻮی آﺳﻤﺎن ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ‪ ،‬ھﺮ آﯾﯿﻨﮫ ﻣﺎ ﺗﻮرا ﺑﮫ ﻗﺒﻠﮫ ای‬ ‫ﻣﯿﮕﺮداﻧﯿﻢ ﮐﮫ ﺗﻮ از آن راﺿﯽ ھﺴﺘﯽ‪ "...‬ھﻤﺎن ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی ﮐﻌﺒﮫ‬ ‫روﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ ،‬وﺷﺨﺼﯽ ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﺑﺎ وی ادا ﻧﻤﻮده ﺑﯿﺮون ﺷﺪ و‬ ‫ازﻧﺰد ﮔﺮوھﯽ از اﻧﺼﺎر ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮد ﮐﮫ در ﻧﻤﺎز ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﻮاھﯽ ﻣﯿﺪھﻢ ﮐﮫ ﻣﯽ ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اداء ﻧﻤﻮدم‬ ‫و او ﺑﮫ ﻃﺮف ﮐﻌﺒﮫ ﻧﻤﺎز ﮔﺰارد‪" ،‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ را ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ" درﺣﺎﻟﯿﮑﮫ‬ ‫در ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ و در رﮐﻮع ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺳﻮی ﮐﻌﺒﮫ‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ"‬ ‫"‪ "٩‬اﻣﺎ ﺑﺨﺎری از اﺑﻦ اﺑﯽ اوﻓﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺷﺒﮭﺎی ﺟﻨﮓ ﺧﯿﺒﺮ ﻣﺎ را ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬در ﯾﮑﯽ از‬ ‫آﻧﺮوزھﺎ ﺧﺮھﺎی اھﻠﯽ را ذﺑﺢ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯿﮑﮫ دﯾﮑﮭﺎی ﮔﻮﺷﺖ در‬ ‫ﺟﻮش ﺑﻮد ﻣﻨﺎدی رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺪا در داد ﮐﮫ دﯾﮏ ھﺎ را‬ ‫ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ و از ﮔﻮﺷﺘﮭﺎی ﺧﺮ ھﯿﭻ ﻧﺨﻮرﯾﺪ! ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪:‬‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮی ﻧﮭﯽ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﮭﯽ از ﺧﻮردن آن ﮐﺮد ﮐﮫ‬ ‫ﺧﻤﺲ آن ﺑﺮداﺷﺘﮫ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬و دﯾﮕﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﯽ آن را ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ در اﯾﻦ ﻣﻮرد از ﺳﻌﯿﺪ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ ،‬وی‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮫ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﯽ آن را ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫"‪ "١٠‬و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از اﻧﺲ اﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺮای اﺑﻮﻃﻠﺤﮫ اﻧﺼﺎری‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﯿﺪه اﺑﻦ ﺟﺮاح‪ ،‬و اﺑﯽ اﺑﻦ ﮐﻌﺐ‬ ‫ﺷﺮاب ﻣﯿﻨﻮﺷﺎﻧﯿﺪم از ﻧﻮع ﺷﺮاب ﺧﺮﻣﺎ‪ ،‬در آﻧﮭﻨﮕﺎم ﮐﺴﯽ ﻧﺰدﺷﺎن‬ ‫‪١١‬‬

‫آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺮاب ﺣﺮام ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮ ﻃﻠﺤﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای اﻧﺲ! ﺑﺮﺧﯿﺰ‬ ‫و اﯾﻦ ﺧﻢ ھﺎی ﺷﺮاب را ﺑﺸﮑﻦ‪ ،‬اﻧﺲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ و ھﺎوﻧﯽ‬ ‫ﮐﮫ داﺷﺘﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺑﮫ آن ﺧﻢ ﺷﺮاب را زدم وآن ﺷﮑﺴﺖ"‪.‬‬ ‫"‪ "١١‬و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از ﻋﺎﯾﺸﮫ ‪--‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ‪ --‬رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﻨﯿﺪه اﯾﻢ ﮐﮫ ھﻨﮕﺎﻣﯽ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ اﯾﻦ آﯾﺖ را ﻧﺎزل ﮐﺮد‪:‬‬ ‫"اﯾﻨﮑﮫ واﭘﺲ دھﻨﺪ ﺑﮫ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ آﻧﭽﮫ ﻣﺼﺮف ﮐﺮده اﻧﺪ ﺑﮫ زﻧﺎن ﺷﺎن‬ ‫ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ھﺠﺮت ﮐﺮده اﻧﺪ" و ﺑﺎﻻی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺎزل‬ ‫ﮐﺮد ﮐﮫ دﯾﮕﺮ زﻧﺎن ﻣﺸﺮﮐﮫ را در ﻋﺼﻤﺖ وﺣﺮم ﺧﻮﯾﺶ ﻧﮕﺎه ﻧﮑﻨﺪ‪،‬‬ ‫در آﻧﮭﻨﮕﺎم ﻋﻤﺮ دو زن ﺧﻮد را ﻃﻼق داد"‪.‬‬ ‫"‪ "١٢‬و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از ﻋﺎﯾﺸﮫ ‪--‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ‪ --‬رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺧﺪا زﻧﺎن ﻣﮭﺎﺟﺮﯾﻦ اواﺋﻞ را رﺣﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ اﷲ اﯾﻦ‬ ‫آﯾﺖ را ﻧﺰل ﮐﺮد‪):‬وﻟﯿﻀﺮﺑﻦ ﺑﺨﻤﺮ ھﻦ ﻋﻠﯽ ﺟﯿﻮﺑﮭﻦ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺳﯿﻨﮫ و ﺑﺮو دوش ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﻘﻨﻌﮫ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ" آﻧﺎن ﭼﺎدران ﺑﺰرگ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﺎره ﻧﻤﻮده ﺑﮫ آن ﺳﺮ و ﺑﺮ ﺧﻮد را ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪﻧﺪ"‪.‬‬ ‫"‪ "١٣‬اﺑﻮ داود از ﺻﻔﯿﮫ ﺑﻨﺖ ﺷﯿﺒﮫ و او ازﻋﺎﯾﺸﮫ ‪--‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ‪--‬‬ ‫رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ "وی زﻧﺎن اﻧﺼﺎر را ﯾﺎدآور ﺷﺪه آﻧﺎﻧﺮا ﺳﺘﻮد‬ ‫وﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺳﻮرۀ ﻧﻮر ﻧﺎزل ﺷﺪ از ﭘﺮده ھﺎی ﺑﺰرگ ﺑﺮای ﺧﻮد‬ ‫ﺣﺠﺎب درﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ"‪.‬‬ ‫"‪ "١٤‬اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ...:‬اﺷﻌﺚ اﺑﻦ ﻗﯿﺲ ﺑﺎ وﻓﺪ ﮐﻨﺪه ﻧﺰد رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬زھﺮی ﺑﺮاﯾﻢ ﺣﮑﺎﯾﺖ را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫وی ﺑﺎ ھﺸﺘﺎد ﺗﻦ از ﮐﻨﺪه آﻣﺪه ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫درﻣﺴﺠﺪش در ﺣﺎﻟﯽ داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻮھﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﮐﮫ ﺑﮫ ﻗﺪر‬ ‫ﺟﻤﮫ ﺑﻮد ﺷﺎﻧﮫ ﮐﺮده و ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را ﺳﺮﻣﮫ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺟﺒﮫ ھﺎی راه‬ ‫داری ﺑﮫ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﻃﺮاﻓﺶ را اﺑﺮﯾﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﻗﺘﯽ ﻧﺰد‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺮای آﻧﮭﺎ ﮔﻔﺖ‪" :‬آﯾﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﻧﺸﺪه اﯾﺪ؟" راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه اﯾﺸﺎن اﻃﺮاف ﻟﺒﺎﺳﮭﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﮐﮫ‬ ‫اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺑﻮد ﭘﺎره ﮐﺮده دور اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ"‪.‬‬ ‫"‪ "١٥‬اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ از اﺑﻮ ﺑﺮﯾﺪه و او از ﭘﺪر ﺧﻮد رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬اﺛﻨﺎﺋﯿﮑﮫ ﻣﺎ ﺳﮫ ﯾﺎﭼﮭﺎر ﻧﻔﺮ در رﯾﮕﺰاری ﺑﺎﻻی ﺷﺮاب ﻧﺸﺴﺘﮫ‬ ‫ﺑﻮدﯾﻢ و ﻧﺰد ﻣﺎ ﻇﺮﻓﯽ از ﺷﺮاب ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد و درآﻧﻮﻗﺖ ﻣﺎ‬ ‫ﺷﺮاب را ﺑﺨﺎﻃﺮی ﮐﮫ ﺣﻼل ﺑﻮد ﻣﯿﻨﻮﺷﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬در اﯾﻦ وﻗﺖ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ ﺗﺎ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮوم و ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﻼم ﺑﺪھﻢ‪،‬‬ ‫‪١٢‬‬

‫ﻧﺎﮔﺎه دﯾﺪم ﮐﮫ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺮاب ﻧﺎزل ﺷﺪه‪) :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا إﻧﻤﺎ‬ ‫اﻟﺨﻤﺮ و اﻟﻤﯿﺴﺮ( ﺗﺎ آﺧﺮ اﯾﻨﺪو آﯾﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺰد ﯾﺎراﻧﻢ‬ ‫آﻣﺪم و آﯾﺎت را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺗﺎ‪) :‬ﻓﮭﻞ أﻧﺘﻢ ﻣﻨﺘﮭﻮن( ﺗﻼوت ﮐﺮدم‪ ،‬وی‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﮐﮫ آﯾﺎت را ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﯿﮑﺮدم ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﮭﺎ ﺷﺮاﺑﺶ در‬ ‫دﺳﺘﺶ ﻗﺮار داﺷﺖ ﮐﮫ ﻗﺪری ﻧﻮﺷﯿﺪه و ﻗﺪری در ﻇﺮف ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻇﺮف را زﯾﺮ ﻟﺐ ﺑﺎﻻﺋﯽ ﺧﻮد ﺑﺮده ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﺣﺠﺎم‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً آﻧﭽﮫ در ﻇﺮف ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ ھﻤﮫ را رﯾﺨﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺑﺲ ﮐﺮدﯾﻢ‪.‬‬ ‫"‪ "١٦‬ﻏﺴﯿﻞ ﻣﻼﺋﮑﮫ ﺣﻀﺮت ﺣﻨﻈﻠﮫ وﻗﺘﯽ ﻧﺪا را ﺑﮫ ﺳﻮی ﻏﺰوه اﺣﺪ‬ ‫ﺷﻨﯿﺪ ﺑﯿﺪرﻧﮓ ﻧﺪا را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬و در ﻏﺰوه اﺣﺪ ﺷﮭﯿﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ‬ ‫اﺳﺤﺎق ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ ﯾﺎر ﺗﺎن را‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻏﺴﻞ ﻣﯿﺪھﻨﺪ‪ ،‬از ﻓﺎﻣﯿﻠﺶ ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﮐﮫ ﭼﮫ ﺣﮑﺎﯾﺘﯽ دارد؟‬ ‫آﻧﮕﺎه از ﺧﺎﻧﻤﺶ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﻤﺶ ھﻢ ﻋﺮوس ھﻤﺎن ﺷﺐ ﺑﻮد‪ ،‬وی‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬او ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ آواز را ﺷﻨﯿﺪ ﺑﯿﺪرﻧﮓ در ﺣﺎل ﺟﻨﺎﺑﺖ ﺑﮫ ﻃﺮف‬ ‫اﺣﺪ ﺑﯿﺮون ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ھﺴﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن او را ﻏﺴﻞ ﻣﯽ دھﻨﺪ"‪.‬‬ ‫"‪ "١٧‬اﻣﺎ اﺣﻤﺪ از راﻓﻊ اﺑﻦ ﺧﺪﯾﺞ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ در‬ ‫زﻣﺎن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻨﺪم زﻣﯿﻦ را ﺑﮫ ﻃﻮر ﻣﺤﺎﻗﻠﮫ )ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﻓﺮوش ﮔﻨﺪم در ﺧﻮﺷﮫ اش درﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﻨﺪم آﻣﺪه( ﻣﯿﻔﺮوﺧﺘﯿﻢ‪ ،‬و زﻣﯿﻦ‬ ‫را ﺑﮫ ﺛﻠﺚ ﺣﺎﺻﻞ و ﺑﮫ رﺑﻊ آن و ﺑﮫ ﺧﻮراﮐﮫ ﻣﻌﯿﻦ ﺑﮫ اﺟﺎره ﻣﯿﺪادﯾﻢ‪،‬‬ ‫در ﯾﮑﯽ از روزھﺎ ﯾﮑﯽ از ﻋﻤﻮھﺎﯾﻢ آﻣﺪ وﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ را رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﭼﯿﺰی ﻣﻨﻊ ﮐﺮد ﮐﮫ آن ﺑﺮای ﻣﺎ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ‬ ‫ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺮای ﻣﺎ ﻧﺎﻓﻌﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ را از ﻣﺤﺎﻗﻠﮫ زﻣﯿﻦ‬ ‫و اﯾﻦ ﮐﮫ آﻧﺮا ﺑﮫ ﺳﻮم وﭼﮭﺎرم ﺣﺼﮫ و ﯾﺎ ﺑﮫ ﺧﻮراﮐﮫ ﻣﻌﯿﻦ ﺑﮫ اﺟﺎره‬ ‫دھﯿﻢ ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ ،‬و ﻣﺎﻟﮏ زﻣﯿﻦ را اﻣﺮﮐﺮد ﮐﮫ ﯾﺎﺧﻮد آﻧﺮا ﮐﺸﺖ ﮐﻨﺪ و‬ ‫ﯾﺎﺑﮫ ﮐﺲ دﯾﮕﺮ ﺑﮫ دھﻘﺎﻧﯽ دھﺪ‪ ،‬واﺟﺎرۀ آن وﻏﯿﺮه ﻃﺮق را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬ ‫ﭘﻨﺪاﺷﺖ"‪.‬‬

‫‪١٣‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﻼزﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‬ ‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ھﻤﺎﻧﺎ ﮐﻼم اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم و ﻟﻔﻆ وﻣﻌﻨﯽ آن را وﺣﯽ‬ ‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻼوﺗﺶ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺠﺰ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫و ﺑﮫ ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻮاﺗﺮ ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﻻ ﯾﺄﺗﯿﮫ اﻟﺒﺎﻃﻞ ﻣﻦ ﺑﯿﻦ ﯾﺪﯾﮫ و‬ ‫ﻻ ﻣﻦ ﺧﻠﻔﮫ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﻦ ﺣﮑﯿﻢ ﺣﻤﯿﺪ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻟﻐﻮ وﺑﺎﻃﻞ ﻧﮫ از ﺟﻠﻮآن ﺑﮫ او راه ﻣﯿﺎﺑﺪ و ﻧﮫ ازﻋﻘﺐ‪ ،‬از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ذات ﺑﺎﺣﮑﻤﺖ و ﺳﺘﻮده ﺷﺪه ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ" و آن ﮐﺘﺎﺑﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﻮده‪) ،‬أﻧﺎ ﻧﺤﻦ ﻧﺰﻟﻨﺎ اﻟﺬﮐﺮ و إﻧﺎ ﻟﮫ‬ ‫ﻟﺤﺎﻓﻈﻮن( "ﻣﺎ ﻗﺮآن را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ و آن را ﻣﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ"‪.‬‬ ‫ﻧﻔﻮس ﺗﻮﺳﻂ آن زﻧﺪه ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻠﺒﮭﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم‬ ‫را ﺑﮫ إذن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺎن از ﺗﺎرﯾﮑﯽ ھﺎ ﺑﮫ ﺳﻮی ﻧﻮر‪ ،‬ﺑﮫ ﺳﻮی راه‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻏﺎﻟﺐ و ﺳﺘﻮده ﺷﺪه ﺳﻮق ﻣﯿﺪھﺪ‪ .‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ‬ ‫ﮔﻮﯾﺪ راﺳﺘﮕﻮ اﺳﺖ و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ ﮐﺎﻣﯿﺎب ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ‬ ‫آن ﻓﯿﺼﻠﮫ ﮐﻨﺪﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺘﮫ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی آن دﻋﻮت ﮐﻨﺪ‬ ‫ﺑﮫ راه راﺳﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺮآن ﺗﻮﺷﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و ﭼﮫ ﺧﻮش ﺗﻮﺷﮫ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮای ﺣﺎﻣﻞ‬ ‫دﻋﻮت ﻗﺮآن ﻻزﻣﺘﺮ و ﻣﺆﮐﺪ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ دﻟﮭﺎ ﺗﻮﺳﻂ آن اﻋﻤﺎر‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد و ﺑﺎزوھﺎ ﻣﻀﺒﻮط ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﺣﺎﻣﻞ ﻗﺮآن ﻣﺜﻞ ﮐﻮھﮭﺎی ﺑﺰرگ‬ ‫اﺳﺘﻮار ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻧﯿﺎ در راه ﺧﺪا ﻧﺰدش ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺟﻠﻮه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﮕﻮی‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و در ﺑﺎرۀ ﺧﺪاوﻧﺪ ازﺳﺮزﻧﺶ ھﯿﭽﮑﺲ ﻧﻤﯽ ھﺮاﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﺧﻔﺖ وﺳﺒﮑﯿﺶ ﺑﺎد او را ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯿﺪھﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺮآن‬ ‫ﺛﻘﯿﻞ ﺗﺮ از ﮐﻮه اﺣﺪ ﻧﺰد اﷲ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬زﯾﺮا وی ﺗﻼوت ﮐﻨﻨﺪه ﻗﺮآن ﺑﻮده‬ ‫زﺑﺎﻧﺶ ﺑﮫ آن ﺗﺎزه و اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ ﺑﮫ آن ﺷﺎھﺪ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﺎران رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ در روی زﻣﯿﻦ‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﻣﯿﭙﻨﺪاﺷﺘﯽ ﮐﮫ ﻗﺮآن ﻣﺘﺤﺮک اﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎﺗﺶ را‬ ‫ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﻮده ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻼوت ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ آن ﻋﻤﻞ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ ﺳﻮی آن دﻋﻮت ﻣﯿﻨﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﯾﺎت ﻋﺬاب آﻧﮭﺎ را ﺗﮑﺎن‬ ‫ﻣﯿﺪاد‪ ،‬و آﯾﺎت رﺣﻤﺖ ﻗﻠﺒﮭﺎی ﺷﺎن را ﻓﺮاخ و ﻣﻨﺸﺮح ﻣﯿﺴﺎﺧﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن اﺷﮏ ﺟﺎری ﻣﯿﺸﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮﺧﺸﻮع در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻋﺠﺎز‬ ‫وﻋﻈﻤﺘﺶ و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺴﻠﯿﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺣﮑﺎم وﺣﮑﻤﺘﮭﺎﯾﺶ آﻧﺮا از‬

‫‪-‬‬

‫‪١٤‬‬

‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺧﺬ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و آﯾﺎت آن دراﻋﻤﺎق‬ ‫دﻟﮭﺎﯾﺸﺎن ﺟﺎﮔﺰﯾﻦ ﻣﯿﺸﺪ‪ ،‬از ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﻋﺰت ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮداران‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎر ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﮐﺎﻣﯿﺎب و ﭘﯿﺮوزﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و وﻗﺘﯽ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺎن را وداع ﮔﻔﺖ و ﺑﮫ اﻋﻠﯽ ﻋﻠﯿﯿﻦ رﻓﺖ آﻧﺎن‬ ‫ﻃﺒﻖ وﺻﯿﺖ وی ‪-‬ﺻﻠﻮات اﷲ و ﺳﻼﻣﮫ ﻋﻠﯿﮫ و آﻟﮫ وﺻﺤﺒﮫ اﺟﻤﻌﯿﻦ‪-‬‬ ‫ﺑﮫ ﺗﻌﺎھﺪ و ﻣﻼزﻣﺖ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ اداﻣﮫ دادﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺣﺎﻓﻈﺎن ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‬ ‫در ﺻﻒ اول اﻣﺮ ﺑﮫ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮭﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻗﺮار ﻣﯿﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻞ‬ ‫ﻗﺮآن درھﺮ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﺷﺨﺺ اول ﻣﯿﺒﻮد‪ ،‬و در وارد ﺷﺪن ﺑﮫ‬ ‫ﻣﺸﮑﻼت ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ ﻧﯿﺰ ﻓﺮد اول ﻣﯽ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮای ھﻤﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﮫ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم و ﺑﮫ داﻋﯿﺎن ﺑﮫ ﻃﻮر ﺧﺼﻮص‬ ‫ﺧﯿﻠﯽ زﯾﺎد ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﮭﺎر دﻟﮭﺎﯾﺸﺎن و ﻣﻼزم ﻋﺎدت‬ ‫ﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﮫ ﺳﻮی ھﺮ ﺧﯿﺮ ﺳﻮق دھﺪ‪ ،‬و از ﯾﮏ ﻗﻠﮫ ﺑﮫ ﻗﻠﮥ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻗﺮآن در ﺳﺎﻋﺎت ﺷﺐ و روز ﺑﮫ ﺗﻼوت‪ ،‬ﺣﻔﻆ و‬ ‫ﻋﻤﻞ آن ﻣﻼزﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ واﻗﻌﺎً ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺧﻠﻒ از ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺳﻠﻒ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫و اﯾﻦ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ ﮐﮫ در ﻋﻘﺒﺶ اﺣﺎدﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ ذﮐﺮ ﻣﯿﺸﻮد ھﻤﮫ‬ ‫در ﺑﺎرۀ ﻧﺰول ﻗﺮآن‪ ،‬در ﺣﻔﻆ آن‪ ،‬و در ﺑﺎره ھﺪاﯾﺖ و رھﻨﻤﺎﺋﯽ آن‬ ‫ﻣﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬واﯾﻨﮑﮫ ﭼﮫ ﻓﻀﯿﻠﺘﯽ درﺗﻼوت آﻧﺴﺖ وﺧﯿﺮ ﺷﺎﻣﻞ درآن و از آن‬ ‫و دراﻃﺮاف آن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪) -١‬ﻧﺰل ﺑﮫ روح اﻷﻣﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻗﻠﺒﮏ ﻟﺘﮑﻮن ﻣﻦ اﻟﻤﻨﺬرﯾﻦ( "اﻟﺸﻌﺮاء‪:‬‬ ‫‪"١٩٤-١٩٣‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﺮا ﻓﺮﺷﺘﮫ روح اﻻﻣﯿﻦ آورده ﺑﺮﻗﻠﺐ ﺗﻮ ﺗﺎ ﮐﮫ ازﺟﻤﻠﮫ اﻧﺬار‬ ‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﯽ"‪.‬‬ ‫‪) -٢‬إﻧﺎ ﻧﺤﻦ ﻧﺰﻟﻨﺎ اﻟﺬﮐﺮ و إﻧﺎ ﻟﮫ ﻟﺤﺎﻓﻈﻮن( "اﻟﺤﺠﺮات‪"٩ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺎﻗﺮآن را ﻧﺎزل ﮐﺮدﯾﻢ و ﻣﺎ آﻧﺮا ﺣﻔﻆ وﻧﮕﮭﺪاری ﺧﻮاھﯿﻢ‬ ‫ﮐﺮد"‪.‬‬ ‫‪) -٣‬ﻻﯾﺄﺗﯿﮫ اﻟﺒﺎﻃﻞ ﻣﻦ ﺑﯿﻦ ﯾﺪﯾﮫ وﻻ ﻣﻦ ﺧﻠﻔﮫ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﻦ ﺣﮑﯿﻢ ﺣﻤﯿﺪ(‬ ‫"ﻓﺼﻠﺖ‪"٤٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮﮔﺰ از ﭘﯿﺶ و ﭘﺲ "آﯾﻨﺪه وﮔﺬﺷﺘﮫ ﺣﻮادث ﻋﺎﻟﻢ" اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬ ‫ﺣﻖ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬زﯾﺮا او ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪای ﻣﻘﺘﺪر و‬ ‫ﺳﺘﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫‪١٥‬‬

‫‪) -٤‬إن ھﺬااﻟﻘﺮآن ﯾﮭﺪی ﻟﻠﺘﯽ ھﯽ أﻗﻮم و ﯾﺒﺸﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ اﻟﺬﯾﻦ‬ ‫ﯾﻌﻤﻠﻮن اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت أن ﻟﮭﻢ أﺟﺮاً ﮐﺒﯿﺮاً( "اﻷﺳﺮاء‪"٩ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻤﺎﻧﺎ اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺧﻠﻖ را ﺑﮫ راﺳﺖ ﺗﺮﯾﻦ و اﺳﺘﻮار ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻃﺮﯾﻘﮫ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬و اھﻞ اﯾﻤﺎن را ﮐﮫ ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﮫ اﺟﺮ و‬ ‫ﺛﻮاب ﻋﻈﯿﻢ ﺑﺸﺎرت ﻣﯿﺪھﺪ"‪.‬‬ ‫‪) -٥‬ﻗﺪ ﺟﺎء ﮐﻢ رﺳﻮﻟﻨﺎ ﯾﺒﯿﻦ ﻟﮑﻢ ﮐﺜﯿﺮاً ﻣﻤﺎ ﮐﻨﺘﻢ ﺗﺨﻔﻮن ﻣﻦ اﻟﮑﺘﺐ و‬ ‫ﯾﻌﻔﻮا ﻋﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻗﺪ ﺟﺎء ﮐﻢ ﻣﻦ اﷲ ﻧﻮر و ﮐﺘﺎب ﻣﺒﯿﻦ * ﯾﮭﺪی ﺑﮫ اﷲ‬ ‫ﻣﻦ اﺗﺒﻊ رﺿﻮاﻧﮫ ﺳﺒﻞ اﻟﺴﻠﻢ و ﯾﺨﺮﺟﮭﻢ ﻣﻦ اﻟﻈﻠﻤﺎت إﻟﯽ اﻟﻨﻮر ﺑﺈذﻧﮫ‬ ‫و ﯾﮭﺪﯾﮭﻢ إﻟﯽ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ *( "اﻟﻤﺎﺋﺪه‪"١٦-١٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای اھﻞ ﮐﺘﺎب رﺳﻮل ﻣﺎ آﻣﺪ ﺗﺎ ﺣﻘﺎﺋﻖ واﺣﮑﺎم ﺑﺴﯿﺎری از‬ ‫آﻧﭽﮫ از ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ را ﭘﻨﮭﺎن ﻣﯿﺪارﯾﺪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ واز‬ ‫ﺳﺮﺑﺴﯿﺎری "ازﺧﻄﺎھﺎی ﺷﻤﺎ" در ﮔﺬرد و ھﻤﺎﻧﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﺮای‬ ‫ھﺪاﯾﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻮری ﻋﻈﯿﻢ "ورﺳﻮﻟﯽ ﺑﺰرگ" و ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﮫ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ‬ ‫آﺷﮑﺎر آﻣﺪ * ﺧﺪا ﺑﺪان ﮐﺘﺎب ھﺮﮐﺲ را ﮐﮫ از ﭘﯽ رﺿﻮان و‬ ‫ﺧﻮﺷﻨﻮدی او ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫ ﺳﻼﻣﺖ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و او را ازﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺟﮭﻞ‬ ‫و ﮔﻨﺎه ﺑﯿﺮون آورده ﺑﮫ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻮر داﺧﻞ ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ راه راﺳﺖ‬ ‫ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ"‪.‬‬ ‫‪) -٦‬ﮐﺘﺎب أﻧﺰﻟﻨﺎه إﻟﯿﮏ ﻟﺘﺨﺮج اﻟﻨﺎس ﻣﻦ اﻟﻈﻠﻤﺎت إﻟﯽ اﻟﻨﻮر ﺑﺈذن‬ ‫رﺑﮭﻢ إﻟﯽ ﺻﺮاط اﻟﻌﺰﯾﺰ اﻟﺤﻤﯿﺪ( "اﺑﺮاھﯿﻢ‪"١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﯾﻦ ﻗﺮآن ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺎ ﺑﮫ ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﮫ اﻣﺮ‬ ‫ﺧﺪا ازﻇﻠﻤﺎت )ﺟﮭﻞ و ﮐﻔﺮ( ﺑﯿﺮون آری و ﺑﮫ ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻮر رﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﺑﮫ‬ ‫راھﺨﺪای ﻣﻘﺘﺪر و ﺳﺘﻮده رھﺴﭙﺎر ﮔﺮداﻧﯽ"‪.‬‬ ‫‪) -٧‬اﻻ ﺑﺬﮐﺮ اﷲ ﺗﻄﻤﺌﻦ اﻟﻘﻠﻮب( "اﻟﺮﻋﺪ‪"٢٨ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ذﮐﺮ اﷲ ﻗﻠﺒﮭﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ"‪.‬‬ ‫‪) -٨‬أﻓﺎل ﯾﺘﺪﺑﺮون اﻟﻘﺮآن و ﻟﻮ ﮐﺎن ﻣﻦ ﻋﻨﺪ ﻏﯿﺮ اﷲ ﻟﻮﺟﺪوا ﻓﯿﮫ‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﺎً ﮐﺜﯿﺮاً( "اﻟﻨﺴﺎء‪"٨٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬آﯾﺎ ﮐﺎﻓﺮان درﻗﺮآن ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ از ﻧﺰد ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮی‬ ‫ﺑﺠﺰ ﺧﺪا ﻣﯿﺒﻮد در آن اﺧﺘﻼﻓﺎت زﯾﺎدی را ﻣﯿﺎﻓﺘﻨﺪ"‪.‬‬ ‫‪) -١٨‬ﻣﻦ ﻗﺮأ ﺣﺮﻓﺎً ﻣﻦ ﮐﺘﺎب اﷲ ﻓﻠﮫ ﺑﮫ ﺣﺴﻨﺔ و اﻟﺤﺴﻨﺔ ﺑﻌﺸﺮ‬ ‫أﻣﺜﺎﻟﮭﺎ ﻻ أﻗﻮل أﻟﻢ ﺣﺮف‪ ،‬و ﻟﮑﻦ أﻟﻒ ﺣﺮف‪ ،‬و ﻻم ﺣﺮف‪ ،‬و ﻣﯿﻢ‬ ‫ﺣﺮف( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﯾﮏ ﺣﺮف از ﮐﺘﺎب اﷲ را ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫در ﭘﺎداش آن ﯾﮏ ﻧﯿﮑﯽ داده ﻣﯽ ﺷﻮد و ھﺮ ﻧﯿﮑﯽ ده ﭼﻨﺪان ﺷﻤﺮده‬ ‫‪١٦‬‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﻢ ﮐﮫ‪) :‬اﻟﻢ( ﯾﮏ ﺣﺮف اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ )اﻟﻒ( آن‬ ‫ﯾﮏ ﺣﺮف‪) ،‬ﻻم( ﺣﺮف دﯾﮕﺮ و)ﻣﯿﻢ( دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪) -٢٠‬اﻟﻤﺎھﺮ ﺑﺎﻟﻘﺮآن ﻣﻊ اﻟﺴﻔﺮة اﻟﮑﺮام اﻟﺒﺮرة‪ ،‬و اﻟﺬی ﯾﻘﺮأ و ھﻮ‬ ‫ﯾﺘﻌﺘﻊ ﻓﯿﮫ و ھﻮ ﻋﻠﯿﮫ ﺷﺎق ﻟﮫ أﺟﺮان( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯽ ﮐﮫ در ﻗﺮآن‬ ‫ﻣﮭﺎرت دارد وی ﺑﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻮﻇﻒ وﺣﯽ اﻟﮭﯽ ﮐﮫ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر و‬ ‫ﺑﺎﮐﺮاﻣﺖ اﻧﺪ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻗﺮآن ﻣﯿﺨﻮاﻧﺪ و زﺑﺎﻧﺶ درﺳﺖ ﺟﺎری‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻼوت ﺑﺮوی ﻣﺸﮑﻞ و ﺛﻘﯿﻞ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮای وی دو اﺟﺮ‬ ‫اﺳﺖ "اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﯾﺸﮫ ‪--‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ‪ --‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪) -٢١‬إن اﻟﺬی ﻟﯿﺲ ﻓﯽ ﺟﻮﻓﮫ ﺷﺊ ﻣﻦ اﻟﻘﺮآن ﮐﺎﻟﺒﯿﺖ اﻟﺨﺮاب( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﺣﻘﺎ ﮐﺴﯿﮑﮫ در ﺳﯿﻨﮫ اش ﭼﯿﺰی از ﻗﺮآن ﻧﯿﺴﺖ ﻣﺜﻞ ﺧﺎﻧﮫ وﯾﺮان‬ ‫اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﻮده و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪) -٢٢‬اﻗﺮأوا اﻟﻘﺮآن ﻓﺈﻧﮫ ﯾﺄﺗﯽ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ ﺷﻔﯿﻌﺎً ﻟﺼﺎﺣﺒﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﻗﺮآن را ﺗﻼوت ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ آن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﯾﺎر ﺧﻮد ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ اﻣﺎﻣﮫ ﺑﺎھﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪) -٢٣‬اﻟﻘﺮآن ﺷﺎﻓﻊ ﻣﺸﻔﻊ‪ ،‬و ﻣﺎ ﺣﻞ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﻦ ﺟﻌﻠﮫ أﻣﺎﻣﮫ ﻗﺎده‬ ‫إﻟﯽ اﻟﺠﻨﺔ و ﻣﻦ ﺟﻌﻠﮫ ﺧﻠﻔﮫ ﺳﺎﻗﮫ إﻟﯽ اﻟﻨﺎر( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻗﺮآﻧﮑﺮﯾﻢ‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﺴﺖ ﮐﮫ ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش اﷲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻖ‬ ‫ﮐﺮده ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﮐﺴﯿﮑﮫ آن را ﻓﺮا راه ﺧﻮد ﻗﺮار دھﺪ ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ رھﺒﺮی‬ ‫اش ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﮐﺴﯿﮑﮫ آﻧﺮا درﻋﻘﺐ ﺧﻮد اﻧﺪازد او را ﺑﮫ دوزخ ﺳﻮق‬ ‫ﺧﻮاھﺪ داد" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﮐﺘﺎب ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد از ﺟﺎﺑﺮ‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ و ﺑﯿﮭﻘﯽ در ﺷﻌﺐ اﻻﯾﻤﺎن از ﺟﺎﺑﺮ واﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد –‪-‬رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ --‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬وﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪) -٢٤‬إن اﷲ ﯾﺮﻓﻊ ﺑﮭﺬا اﻟﮑﺘﺎب أﻗﻮاﻣﺎً و ﯾﻀﻊ ﺑﮫ آﺧﺮﯾﻦ( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"اﷲ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﮔﺮوه ھﺎﺋﯽ را ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﻋﺎﻟﯽ ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪ و ﮔﺮوه‬ ‫ھﺎی دﯾﮕﺮ را ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ آن ﺑﮫ اﺳﻔﻞ اﻟﺴﺎﻓﻠﯿﻦ ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪ"‬ ‫"اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده "‪.‬‬ ‫‪ -٢٥‬اﺑﻮ داود وﺗﺮﻣﺬی ﺿﻤﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﯾﻘﺎل ﻟﺼﺎﺣﺐ اﻟﻘﺮآن إﻗﺮأ و ارﺗﻖ و رﺗﻞ‬ ‫‪١٧‬‬

‫ﮐﻤﺎ ﮐﻨﺖ ﺗﺮﺗﻞ ﻓﯽ اﻟﺪﻧﯿﺎ‪ ،‬ﻓﺈن ﻣﻨﺰﻟﺘﮏ ﻋﻨﺪ آﺧﺮ آﯾﺔ ﺗﻘﺮؤھﺎ( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"در آﺧﺮت ﺑﮫ ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺮآن ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪" :‬ﺑﺨﻮان و ﺑﮫ ﻣﺪارج ﻋﺎﻟﯽ‬ ‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮو‪ ،‬و ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ در دﻧﯿﺎ ﺑﮫ ﺗﺮﺗﯿﻞ ﺗﻼوت ﻣﯽ ﮐﺮدی ﺣﺎﻻھﻢ‬ ‫ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﺗﻼوت ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻘﺎم ﺗﻮ ﻧﺰد آﺧﺮﯾﻦ آﯾﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻼوت‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﯽ"‪.‬‬ ‫‪) -٢٦‬اﻗﺮأوا اﻟﻘﺮآن و اﻋﻤﻠﻮا ﺑﮫ و ﻻ ﺗﺠﻔﻮا ﻋﻨﮫ و ﻻ ﺗﻐﻠﻮا ﻓﯿﮫ و ﻻ‬ ‫ﺗﺄﮐﻠﻮا و ﻻ ﺗﺴﺘﮑﺜﺮوا ﺑﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻗﺮآن را ﺗﻼوت ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﮫ آن ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬از آن دور ﻧﺸﻮﯾﺪ و درآن ﻏﻠﻮ واﻓﺮاط ﻣﮑﻨﯿﺪ و ﻗﺮآن را ﺳﺒﺐ‬ ‫ﺧﻮردن و ﺟﻤﻊ آوری ﺛﺮوت ﻣﺴﺎزﯾﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ‬ ‫و ﻏﯿﺮه از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﺑﻦ ﺷﺒﻞ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ‪ -‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪) -٢٧‬ﻣﺜﻞ اﻟﻤﺆﻣﻦ اﻟﺬی ﯾﻘﺮأ اﻟﻘﺮآن ﻣﺜﻞ اﻷﺗﺮﺟﻤﺔ ﻃﻌﻤﮭﺎ ﻃﯿﺐ و‬ ‫رﯾﺤﮭﺎ ﻃﯿﺐ‪ ،‬و ﻣﺜﻞ اﻟﻤﺆﻣﻦ اﻟﺬی ﻻ ﯾﻘﺮأ اﻟﻘﺮآن ﻣﺜﻞ اﻟﺘﻤﺮة ﻃﻌﻤﮭﺎ‬ ‫ﻃﯿﺐ و ﻻ رﯾﺢ ﻟﮭﺎ‪ ،‬و ﻣﺜﻞ اﻟﻤﻨﺎﻓﻖ اﻟﺬی ﯾﻘﺮأ اﻟﻘﺮآن ﻣﺜﻞ اﻟﺮﯾﺤﺎﻧﺔ‬ ‫رﯾﺤﮭﺎ ﻃﯿﺐ و ﻃﻌﻤﮭﺎ ﻣﺮ‪ ،‬و ﻣﺜﻞ اﻟﻤﻨﺎﻓﻖ اﻟﺬی ﻻ ﯾﻘﺮأ اﻟﻘﺮآن ﮐﻤﺜﻞ‬ ‫اﻟﺤﻨﻈﻠﺔ ﻃﻌﻤﮭﺎ ﻣﺮ و ﻻ رﯾﺢ ﻟﮭﺎ( ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻗﺮآن ﺗﻼوت‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﯿﻮۀ ﺗﺮﻧﺞ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻃﻌﻢ و ﺑﻮی آن ﺧﻮش اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﺧﺮﻣﺎ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻃﻌﻤﺶ ﺧﻮش‬ ‫وﻟﯽ ﺑﻮی ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻘﯽ ﮐﮫ ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﮔﻞ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﻮﯾﺶ ﺧﻮش وﻟﯽ ﻃﻌﻤﺶ ﺗﻠﺦ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻓﻘﯽ ﮐﮫ ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻧﻤﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﺗﺮﺑﻮز اﺑﻮﺟﮭﻞ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻃﻌﻤﺶ ﺗﻠﺦ ﺑﻮده ﺑﻮی ھﻢ ﻧﺪارد"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ‪-‬‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪) -٢٨‬ﺗﻌﺎھﺪوا اﻟﻘﺮآن ﻓﻮ اﻟﺬی ﻧﻔﺲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﯿﺪه ﻟﮭﻮ أﺷﺪ ﺗﻔﻠﺘﺎً ﻣﻦ‬ ‫اﻹﺑﻞ ﻓﯽ ﻋﻘﻠﮭﺎ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻗﺮآن را ﺑﺴﯿﺎر ﺗﮑﺮار ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ذاﺗﯽ‬ ‫ﮐﮫ ﻧﻔﺲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﮫ دﺳﺖ اوﺳﺖ ھﻤﺎﻧﺎ ﻗﺮآن زودﺗﺮ ﻓﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﮫ ﺷﺘﺮاﻧﯽ ﮐﮫ در رﺳﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫از اﺑﻮ ﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ‪ -‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ھﻤﮫ آﯾﺎت ﮐﺮﯾﻤﮫ و اﺣﺎدﯾﺚ ﺷﺮﯾﻔﮫ اﯾﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﻘﺎم و ﻋﻈﻤﺔ‬ ‫ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ و ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺎم و ﺑﺰرﮔﯽ ﺣﺎﻣﻞ ﻗﺮآن ﻋﻈﯿﻢ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﮫ‬ ‫ﺣﺎﻣﻠﯽ ﮐﮫ آن را ﺑﺮای ﺗﺪﺑﺮ و ﻋﻤﻞ ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺮا در ﺳﻔﺮ و‬ ‫اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮد ﺗﻼوت ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﺗﻮان و ﻧﯿﺮوی ﭼﺸﻤﮕﯿﺮی‬ ‫‪١٨‬‬

‫درھﻤﮫ راه ھﺎی ﺧﯿﺮ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﮫ اﯾﻨﮑﮫ آﻧﺮا در ﺗﺎق ﺑﮕﺬارد ﺗﺎ آﻧﮑﮫ‬ ‫ﺑﺎﻻﯾﺶ ﻏﺒﺎر ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ آن را ﻣﺰﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﮫ دروازۀ ﺧﺰاﻧﮫ را‬ ‫ﺑﺎﻻﯾﺶ ﻗﻔﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ھﻤﺎﻧﺠﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺻﻮرت‬ ‫اﻟﻌﯿﺎذ ﺑﺎﷲ از ﺟﻤﻠﮫ ﺧﺎﺳﺮﯾﻦ و زﯾﺎﻧﮑﺎران ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ای ﺑﺮادران! ﺑﺎ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬وھﺮﭼﮫ زودﺗﺮ ﺑﮫ ﺗﻼوﺗﺶ‬ ‫آﻏﺎز ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻼوﺗﯽ ﮐﮫ ﺳﺰاوار ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬و در آن ﻃﻮرﯾﮑﮫ‬ ‫ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﺗﻔﮑﺮ و ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬و آﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﺑﮫ آن‬ ‫ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﮫ آن ﭼﻨﺎن ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی و اﻟﺘﺰام ﺟﻮﯾﯿﺪ ﮐﮫ ﺳﺰاوار ﻋﻈﻤﺖ‬ ‫ﻗﺮآن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻃﻌﻢ و ﺑﻮی ﺗﺎن ﺧﻮش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺗﺎ در دﻧﯿﺎ در ﺻﻔﻮف‬ ‫اول داﻋﯿﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﮫ‪ ،‬در آﺧﺮت در ﺻﻔﻮف اول ﺟﻨﺘﯿﺎن ﻗﺮار‬ ‫ﮔﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬ﺗﻼوت ﮐﻦ و در ﻣﻘﺎم ھﺎی ﻋﺎﻟﯽ ﺑﺎﻻ‬ ‫ﺑﺮو‪ ،‬و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﮫ ﺳﺰاوار ﮐﻤﮏ ﺑﺰرگ وﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﻋﻈﯿﻢ ﺧﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ‬ ‫ﮐﮫ رﺿﺎی ﭘﺮوردﮔﺎر از ھﻤﮫ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‪) .‬و ﺑﺸﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ( "و‬ ‫ﺑﺮای ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﮋده ﺑﺪه"‪.‬‬

‫‪١٩‬‬

‫دوﺳﺘﯽ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ و روﺳﻮﻟﺶ‬

‫‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬

‫ازھﺮی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮاد از دوﺳﺘﯽ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را‪ ،‬ﻃﺎﻋﺖ ﺑﻨﺪه‬ ‫ﺑﮫ آﻧﮭﺎ و ﭘﯿﺮوی اﻣﺮﺷﺎن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﯿﻀﺎوی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ ارادۀ‬ ‫ﻃﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺮﻓﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ ﻧﺰد ﻋﺮب ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ارادۀ‬ ‫ﭼﯿﺰی ﺑﺎھﻮاداری آﻧﺴﺖ‪ .‬زﺟﺎج ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﻣﺤﺒﺖ اﻧﺴﺎن ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮﻟﺶ را ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻃﺎﻋﺖ وی ﺑﮫ آﻧﮭﺎ و راﺿﯽ ﺑﻮدن وی‬ ‫اﺳﺖ ﺑﮫ آﻧﭽﮫ اﷲ اﻣﺮ ﮐﺮده و ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﺧﻮد‬ ‫آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و دوﺳﺘﯽ اﷲ ﺑﻨﺪه را ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻐﻔﺮت‪ ،‬رﺿﺎ‪ ،‬و ﺛﻮاب‪.‬‬ ‫ﺑﯿﻀﺎوی در ﺗﻮﺿﯿﺢ )ﯾﺤﺒﺒﮑﻢ اﷲ( ﺗﺎ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﻣﻐﻔﺮت ﮐﻨﺪ و از ﺷﻤﺎ راﺿﯽ ﺷﻮد‪ .‬از ھﺮی‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬دوﺳﺘﯽ اﷲ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻧﻌﺎم و اﺣﺴﺎن وی‬ ‫ﺑﺮ آن ﺗﻮﺳﻂ آﻣﺮزش و ﻣﻐﻔﺮت‪ ،‬اﷲ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻓﺈن اﷲ ﻻ ﯾﺤﺐ‬ ‫اﻟﮑﺎﻓﺮﯾﻦ( "آل ﻋﻤﺮان‪" "٣٢ :‬ﺧﺪا دوﺳﺖ ﻧﻤﯽ دارد ﮐﺎﻓﺮان را‬ ‫"ﯾﻌﻨﯽ آﻧﺎن را ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﻔﯿﺎن اﺑﻦ ﻋﯿﯿﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺤﺒﺒﮑﻢ اﷲ‬ ‫" ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ" ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻤﺎ را ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﺎزد‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫دوﺳﺘﯽ ﻧﺰدﯾﮑﯽ را ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) ،‬واﷲ ﻻﯾﺤﺐ اﻟﮑﺎﻓﺮﯾﻦ( "اﷲ ﮐﺎﻓﺮان را‬ ‫دوﺳﺘﻨﺪارد" ﯾﻌﻨﯽ آﻧﺎﻧﺮا ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻤﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻐﻮی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪" :‬دوﺳﺘﯽ‬ ‫اﷲ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳﺘﺎﯾﺶ وﺛﻨﺎی وی ﺑﺎﻻی آﻧﺎن و‬ ‫ﭘﺎداﺷﺶ ﺑﺮای آﻧﺎن و ﻋﻔﻮش از آﻧﺎن‪ .‬در ﺧﺎرج ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪا‬ ‫ﺑﮫ ﺧﻠﻘﺶ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻋﻔﻮ وی از آﻧﺎن‪ ،‬اﺣﺴﺎن ﻣﻐﻔﺮت و رﺣﻤﺖ‬ ‫ﺑﺎﻻی آﻧﺎن‪ ،‬و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻧﯿﮏ آﻧﺎن‪.‬‬ ‫و ﻣﺮاد ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫اﯾﻦ دوﺳﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ و ﻣﻔﮭﻮﻣﯽ ﮐﮫ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻓﺮض اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺤﺒﺖ‬ ‫و دوﺳﺘﯽ ﻣﯿﻠﯽ اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﯿﻠﮭﺎﺋﯿﮑﮫ ارزﺷﮭﺎی ﻧﻔﺴﯽ اﻧﺴﺎن را‬ ‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﺪھﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻣﯿﻠﮭﺎ ﮔﺎھﯽ ﻓﻄﺮی و ﻏﺮﯾﺰوی ﺑﻮده ﺑﮫ ھﯿﭻ‬ ‫ﻣﻔﮭﻮﻣﯽ ﺗﻌﻠﻖ ﻧﻤﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﯿﻞ اﻧﺴﺎن ﺑﮫ ﺗﺼﺮف و دوﺳﺘﯽ‬ ‫ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪن‪ ،‬و دوﺳﺘﯽ ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬و دوﺳﺘﯽ اھﻞ و اوﻻد‪ ....‬و ﮔﺎھﯽ‬ ‫اﻧﮕﯿﺰه ھﺎﺋﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﻣﻔﺎھﯿﻤﯽ‪ ،‬ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﻔﺎھﯿﻢ ﻧﻮﻋﯿﺖ ﻣﯿﻞ‬ ‫را ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯿﺴﺎزد‪ ،‬ﻃﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬ھﻨﺪوان ﺳﺮخ ﭘﻮﺳﺖ‬ ‫اروﭘﺎﺋﯿﺎﻧﯽ را ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی ﺷﺎن ﻣﮭﺎﺟﺮت ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٢٠‬‬

‫وﻟﯽ اﻧﺼﺎر ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی ﺷﺎن ھﺠﺮت ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و دوﺳﺘﯽ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻧﻮع ﻣﺤﺒﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ آن را اﷲ‬ ‫ﻣﻔﮭﻮم ﺷﺮﻋﯽ رﺑﻂ داده ﻓﺮض ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﻻﺋﻞ ﻓﺮﺿﯿﺖ آن از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﺮوردﮔﺎر‪) :‬و ﻣﻦ اﻟﻨﺎس‬ ‫ﻣﻦ ﯾﺘﺨﺬ ﻣﻦ دون اﷲ اﻧﺪاداً ﯾﺤﺒﻮﻧﮭﻢ ﮐﺤﺐ اﷲ‪ ،‬و اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا أﺷﺪ‬ ‫ﺣﺒﺎً ﷲ( "اﻟﺒﻘﺮه‪"١٦٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ "و ﺑﻌﻀﯽ ازﻣﺮدم ﻏﯿﺮ ﺧﺪا را ﺷﺮﯾﮏ و ھﻤﺘﺎی ﺧﺪا ﮔﯿﺮﻧﺪ‪،‬‬ ‫دوﺳﺖ ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻧﺎن را ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺧﺪا را ﺑﺎﯾﺪ دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ‬ ‫آﻧﺎﻧﮑﮫ ﻣﺆﻣﻦ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﻤﺎل دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ را ﻓﻘﻂ ﺑﮫ ﺧﺪا ﻣﺨﺼﻮص‬ ‫دارﻧﺪ" ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﮫ ﺧﺪا زﯾﺎد ﺗﺮ اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﺤﺒﺖ‬ ‫ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﮫ ﺑﺘﺎن ﺷﺎن‪.‬‬ ‫و اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﺮوردﮔﺎر‪) :‬ﻗﻞ إن ﮐﺎن آﺑﺎؤﮐﻢ و أﺑﻨﺎؤﮐﻢ و إﺧﻮاﻧﮑﻢ و‬ ‫أزواﺟﮑﻢ و ﻋﺸﯿﺮﺗﮑﻢ و أﻣﻮال اﻗﺘﺮﻓﺘﻤﻮھﺎ و ﺗﺠﺎرة ﺗﺨﺸﻮن ﮐﺴﺎدھﺎ‬ ‫و ﻣﺴﺎﮐﻦ ﺗﺮﺿﻮﻧﮭﺎ أﺣﺐ اﻟﯿﮑﻢ ﻣﻦ اﷲ و رﺳﻮﻟﮫ و ﺟﮭﺎد ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻠﮫ‬ ‫ﻓﺘﺮﺑﺼﻮا ﺣﺘﯽ ﯾﺄﺗﯽ اﷲ ﺑﺄﻣﺮه و اﷲ ﻻ ﯾﮭﺪی اﻟﻘﻮم اﻟﻔﺎﺳﻘﯿﻦ(‬ ‫"اﻟﺘﻮﺑﮫ‪"٢٤ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای رﺳﻮل ﺑﮕﻮ اﻣﺖ را ﮐﮫ ای ﻣﺮدم اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﺪران‪ ،‬ﭘﺴﺮان‪،‬‬ ‫ﺑﺮادران‪ ،‬زﻧﺎن‪ ،‬وﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد را‪ ،‬و اﻣﻮاﻟﯽ ﮐﮫ ﺟﻤﻊ آورده اﯾﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﺎل اﻟﺘﺠﺎره اﯾﮑﮫ از ﮐﺴﺎد آن ﺑﯿﻤﻨﺎﮐﯿﺪ و ﻣﻨﺎزﻟﯿﮑﮫ ﺑﮫ آن دل ﺧﻮش‬ ‫داﺷﺘﮫ اﯾﺪ ﺑﯿﺶ از ﺧﺪا و رﺳﻮل و ﺟﮭﺎد در راه او دوﺳﺖ ﻣﯿﺪارﯾﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺗﺎ اﻣﺮ ﺧﺪا ﺟﺎری ﮔﺮدد و )اﺳﻼم را ﺑﺮ ﮐﻔﺮ ﻏﺎﻟﺐ‬ ‫ﺳﺎزد( و ﺧﺪا ﻓﺎﺳﻘﺎن و ﺑﺪﮐﺎران را ھﺪاﯾﺖ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫دﻻﺋﻠﯽ از ﺳﻨﺖ در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪:‬‬ ‫‪ -٢٩‬از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ از رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺎرۀ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭘﺮﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭼﮫ وﻗﺘﯽ ﺧﻮاھﺪ‬‫ﺑﻮد؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻣﺎ أﻋﺪدت ﻟﮭﺎ( ﺑﺮای ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭼﮫ‬ ‫آﻣﺎده ﮐﺮده ای؟ " ﺷﺨﺺ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻦ ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ دارم‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪" :‬أﻧﺖ‬ ‫ﻣﻊ ﻣﻦ أﺣﺒﺒﺖ" ﺗﻮ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮاھﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ دوﺳﺘﺸﺎن داری‪ ،‬أﻧﺲ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و أﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ را دوﺳﺖ دارم‬ ‫و اﻣﯿﺪوارم ﮐﮫ ﮔﺮﭼﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻋﻤﻞ آﻧﺎن ﻋﻤﻞ ﻧﮑﺮده ام ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ھﻤﯿﻦ‬ ‫‪٢١‬‬

‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ آﻧﺎن را }در ﺟﻨﺖ{ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺨﺎری‬ ‫و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٣٠‬و ﻧﯿﺰ از أﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ "....." :‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ھﺮﮐﺴﯽ ﮐﮫ در وی ﺳﮫ ﭼﯿﺰ ﺑﻮد ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ‬ ‫اﯾﻤﺎن را درک ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ :‬اول اﯾﻨﮑﮫ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ‬ ‫دﯾﮕﺮان زﯾﺎدﺗﺮ دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دوم اﯾﻨﮑﮫ ھﺮﮐﺲ را دوﺳﺖ‬ ‫ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ رﺿﺎی ﺧﺪا دوﺳﺘﺶ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮم اﯾﻨﮑﮫ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﮫ ﮐﻔﺮ و ﺷﺮک را ﭼﻨﺎن ﺑﺪ و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﮫ اﻓﺘﺎدن‬ ‫درآﺗﺶ را ﻣﯿﺪاﻧﺪ‪) .‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫‪ -٣١‬و از أﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ "...." :‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ھﯿﭻ ﺑﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ ﻣﺮا‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از اھﻞ و ﻣﺎل و ﺑﯿﺸﺘﺮ از ھﻤﮫ ﻣﺮدم دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ"‬ ‫)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﺎران رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺗﻄﺒﯿﻖ واﻗﻌﯽ اﯾﻦ واﺟﺐ‬ ‫ﺣﺮﯾﺼﺎﻧﮫ ﻣﯿﮑﻮﺷﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﺑﺪﺳﺖ آوردن اﯾﻦ ﻓﻀﻞ ﺑﺰرگ ﻣﺴﺎﺑﻘﮫ‬ ‫ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﮕﺮ از زﻣﺮۀ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ آﻧﮭﺎ را‬ ‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٣٢‬و از أﻧﺲ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬در روز اﺣﺪ ﻣﺮدم از ﻃﺮف‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﺑﻮ ﻃﻠﺤﮫ در ﺟﻠﻮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﯾﺴﺘﺎده ﺑﺎ ﺳﭙﺒﺮی ﮐﮫ داﺷﺖ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬دﻓﺎع ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬و اﺑﻮ ﻃﻠﺤﮫ ﺷﺨﺺ ﺗﯿﺮ اﻧﺪاز و ﻗﻮی ﺑﻮد ﮐﮫ در آن‬ ‫روز دو ﯾﺎ ﺳﮫ ﮐﻤﺎن را ﺷﮑﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﮐﺴﯽ از آﻧﺠﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﯽ‬ ‫ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﺎ وی ﺟﻌﺒﮥ ﺗﯿﺮ ﻣﯿﺒﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﯿﺮھﺎﯾﺖ را ﺑﺮای اﺑﻮ ﻃﻠﺤﮫ ﺗﺨﻠﯿﮫ ﮐﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎری ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﻃﺮف دﺷﻤﻦ ﻧﻈﺮ اﻓﮑﻨﺪ اﺑﻮ ﻃﻠﺤﮫ ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎرﺳﻮل اﷲ‪ :‬ﻣﺎدر و ﭘﺪرم ﻓﺪاﯾﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﮑﻦ ﮐﮫ ﻣﺒﺎدا‬ ‫ﺗﯿﺮ از دﺷﻤﻦ ﺑﮫ ﺗﻮ اﺻﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻢ ﻓﺪاﯾﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪)" (....‬ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ("‪.‬‬ ‫‪ -٣٣‬و از ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ دﺳﺖ ﻃﻠﺤﮫ را دﯾﺪم ﮐﮫ‬ ‫ﺷﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﮫ ﺳﺒﺐ آﻧﮑﮫ ھﻤﺎن دﺳﺘﺶ را در روز اﺣﺪ ﺑﺮای دﻓﺎع‬ ‫از رﺳﻮل ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﭙﺮ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد" "اﻣﺎم ﺑﺨﺎری"‪.‬‬ ‫‪٢٢‬‬

‫‪ -٣٤‬درﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﮐﻌﺐ اﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﮐﮫ در ﺑﺎرۀ آن ﺳﮫ ﻧﻔﺮ ﮐﮫ از‬ ‫ﻋﺰوۀ ﺗﺒﻮک ﺳﺮﺑﺎز زده ﺑﻮدﻧﺪ واردﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه ﮐﮫ ﮐﻌﺐ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ....":‬ﺣﺘﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﺟﻔﺎی ﻣﺮدم اﯾﻦ اﯾﺎم ﺑﺮ ﻣﻦ ﻃﻮﻻﻧﯽ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن ﺑﻮد ﮐﮫ رﻓﺘﻢ و ﺑﮫ دﯾﻮار ﺑﺎغ اﺑﻮ ﻗﺘﺎده ﺑﺎﻻ ﺷﺪم و ﺑﺮ وی‬ ‫ﺳﻼم دادم‪ ،‬وی ﮐﮫ ﭘﺴﺮ ﮐﺎﮐﺎﯾﻢ و ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﻧﺰدم ﺑﻮد ﻗﺴﻢ ﺑﺨﺪا‬ ‫ﮐﮫ ﺟﻮاب ﺳﻼم ﺑﺮاﯾﻢ ﻧﺪاد‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ای اﺑﻮ ﻗﺘﺎده! ﺑﺨﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪت‬ ‫ﻣﯿﺪھﻢ آﯾﺎ ﻧﻤﯽ داﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺘﺪارم؟ وی ﺧﺎﻣﻮش‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪش را ﺗﮑﺮار ﮐﺮدم وی ﺑﺎز ھﻢ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎردﯾﮕﺮ‬ ‫وی را ﺳﻮﮔﻨﺪ دادم‪ ،‬وی ھﻤﯿﻨﻘﺪر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮭﺘﺮ ﻣﯿﺪاﻧﻨﺪ‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ ﭘﺮ اﺷﮏ ﺷﺪه ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻢ و از دﯾﻮار ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻢ"‪)" .‬ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ("‪.‬‬ ‫‪ -٣٥‬از ﺳﮭﻞ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در روز ﺧﯿﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ "....":‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻓﺮدا اﯾﻦ ﺑﯿﺮق را ﺑﮫ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﺧﻮاھﻢ داد ﮐﮫ اﷲ ﺑﮫ دﺳﺘﺎن وی ﭘﯿﺮوزی و ﻓﺘﺢ را ﻧﺼﯿﺐ‬ ‫ﺑﺴﺎزد‪ ،‬ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ وی اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ دارد و اﷲ و رﺳﻮل‬ ‫او را دوﺳﺘﺪارﻧﺪ" راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺮدم آﻧﺸﺐ را در اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ‬ ‫ﺳﭙﺮی ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﮫ آن ﻧﺼﯿﺐ ﭼﮫ ﮐﺴﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ‬ ‫ھﻤﮫ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺘﻨﺪ و ھﺮﯾﮑﯽ اﻣﯿﺪوار ﺑﻮد ﮐﮫ‬ ‫ﺑﯿﺮق ﺑﺮاﯾﺶ داده ﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠﯽ اﺑﻦ‬ ‫اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ وی ﭼﺸﻢ درد اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬وی را ﺑﺨﻮاھﯿﺪ‪ ،‬ﻋﻠﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ را آوردﻧﺪ‬ ‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﻟﻌﺎب دھﻦ ﺧﻮد را زده ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫دﻋﺎ ﮐﺮد و او ﭼﻨﺎن ﺻﺤﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﮫ ﮔﻮﺋﯽ ھﯿﭻ دردی ﻧﺪاﺷﺘﮫ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﯿﺮق را ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻋﻠﯽ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﺑﺎ آﻧﺎن ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﮫ ﺟﻨﮓ اداﻣﮫ دھﻢ ﮐﮫ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻦ ﺑﮫ آراﻣﯽ‬ ‫ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺑﮫ ﺳﺎﺣﮫ اﯾﺸﺎن ﺑﺮﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً اﯾﺸﺎن را ﺑﮫ اﺳﻼم دﻋﻮت ﮐﻦ‪ ،‬و‬ ‫از آﻧﭽﮫ ﺑﺎﻻی ﺷﺎن ازﺣﻖ اﷲ ﻻزم اﺳﺖ آﻧﮭﺎ را آﮔﺎه ﺑﺴﺎز‪ ،‬ﺑﮫ اﷲ‬ ‫ﻗﺴﻢ ﮐﮫ اﮔﺮ اﷲ ﯾﮏ ﻓﺮد اﯾﺸﺎن را ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮ ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﺮای ﺗﻮ ﺑﮭﺘﺮ‬ ‫از ﺷﺘﺮان ﺳﺮخ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد"‪)" .‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ("‪.‬‬ ‫‪ -٣٦‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﮐﺘﺎب ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ‪ ...." :‬ﻋﺮوه‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﮫ ﺳﻮی ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ای ﻗﻮم‬ ‫‪٢٣‬‬

‫ﻣﻦ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ھﻢ رﻓﺘﮫ ام‪ ،‬ﻧﺰد ﮐﺴﺮی‪ ،‬ﻗﯿﺼﺮ‪ ،‬و ﻧﺠﺎﺷﯽ رﻓﺘﻢ‪،‬‬ ‫وﻟﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﮫ اﷲ ﮐﮫ رﻋﯿﺖ ھﯿﭻ ﭘﺎدﺷﺎھﯽ ﺧﻮد را ﭼﻨﺎن ﺗﻨﻈﯿﻢ و‬ ‫اﺣﺘﺮام ﻧﻤﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﯾﺎران ﻣﺤﻤﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻌﻈﯿﻢ و اﺣﺘﺮام ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﮫ اﷲ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﮔﺎه ﻟﻌﺎب دھﻦ ﺧﻮد ﻧﯿﻨﺪاﺧﺘﮫ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ‬ ‫آن در دﺳﺖ ﯾﮑﯽ از ﯾﺎراﻧﺶ اﻓﺘﺎده و او آﻧﺮا در ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺎﻟﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﻣﺮی ﺻﺎدر ﻣﯿﮑﻨﺪ در ﺗﻨﻔﯿﺬ آن ﺷﺘﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫وﻗﺘﯽ وﺿﻮء ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ در ﮔﺮﻓﺘﻦ آب وﺿﻮﯾﺶ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎ ھﻢ‬ ‫ﺟﻨﮓ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺣﺮف ﻣﯿﺰﻧﺪ ھﻤﮫ ﺧﺎﻣﻮش ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺎﻃﺮ‬ ‫ﺗﻌﻈﯿﻢ واﺣﺘﺮام ﺑﮫ ﻃﺮﻓﺶ ﺗﯿﺰ ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﻨﺪ‪."....‬‬ ‫‪ -٣٧‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ در زﻣﺎن ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮫ ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﺑﮫ ﺻﺤﺒﺖ ﭘﺮداﺧﺘﮫ از ﺻﺤﺒﺖ و ﺳﺨﻨﺎن آﻧﮭﺎ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫داﻧﺴﺘﮫ ﻣﯿﺸﺪ ﮐﮫ ﻋﻤﺮ را ﺑﺮ اﺑﻮ ﺑﮑﺮ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯿﺪھﻨﺪ‪،‬‬ ‫راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﮫ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رﺳﯿﺪ‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻗﺴﻢ ﺑﺨﺪا ﮐﮫ ﻋﻤﻞ ﯾﮏ ﺷﺐ اﺑﻮ ﺑﮑﺮ از ھﻤﮫ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻤﺮ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ھﻤﺎﻧﺎ وﻗﺘﯽ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺎرج ﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻏﺎر‬ ‫ﺑﺮود و ھﻤﺮاھﺶ اﺑﻮﺑﮑﺮ ھﻢ ﺑﻮد وی ﺳﺎﻋﺘﯽ ﭘﯿﺶ روﯾﺶ ﻣﯿﺮﻓﺖ و‬ ‫ﺳﺎﻋﺘﯽ در ﻋﻘﺒﺶ ﻣﯿﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﮐﺎر‬ ‫وی ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪه ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ای اﺑﻮﺑﮑﺮ! ﭼﺮا ﺳﺎﻋﺘﯽ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﻣﻦ ﻣﯿﺮوی‬ ‫و ﺳﺎﻋﺘﯽ در ﻋﻘﺒﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯽ؟ اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ در ﺟﻮاب‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ وﻗﺘﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﻨﺪ ﮔﺎن ﺑﯿﺎدم ﻣﯿﺎﯾﺪ در ﻋﻘﺒﺖ‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ و وﻗﺘﯽ ﮐﻤﯿﻦ ﺑﯿﺎدم ﻣﯿﺎﯾﺪ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺸﺖ ﻣﯿﺮوم‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ای اﺑﻮ ﺑﮑﺮ! اﮔﺮ ﺧﻄﺮی ﺑﺎﺷﺪ آﯾﺎ‬ ‫دوﺳﺘﺪاری ﮐﮫ آن ﺑﮫ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺪ ﻧﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ؟ اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻠﯽ ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﺗﻮ را ﺑﺤﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده‪ ،‬ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫دوﺳﺘﺪارم ﮐﮫ آن ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ و وﻗﺘﯽ ﺑﮫ ﻏﺎر رﺳﯿﺪﻧﺪ‬ ‫اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ در ﺟﺎﯾﺖ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﺎ ﻣﻦ‬ ‫ﻏﺎر را ﭘﺎک ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬ھﻤﺎن ﺑﻮد ﮐﮫ داﺧﻞ ﻏﺎر ﺷﺪه آﻧﺮا ﭘﺎک ﮐﺮد و‬ ‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ از ﻏﺎر ﺑﯿﺮون ﺷﺪ ﺑﮫ ﯾﺎدش آﻣﺪ ﮐﮫ ﺳﻮراخ ھﺎﯾﺶ را ﭘﺎک‬ ‫ﻧﮑﺮده‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﮫ دﯾﮕﺮ ھﻢ اﻧﺘﻈﺎر ﮐﻦ‬ ‫ﮐﮫ ﺳﻮراﺧﮭﺎﯾﺶ را ﭘﺎک ﮐﻨﻢ‪ ،‬و ﺧﻮدش داﺧﻞ ﺷﺪ و ﺳﻮراﺧﮭﺎ را ھﻢ‬ ‫ﭘﺎک ﮐﺮده ﮔﻔﺖ‪ :‬داﺧﻞ ﺷﻮ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬داﺧﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ در اداﻣﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺟﺎن ﻣﻦ در‬ ‫‪٢٤‬‬

‫دﺳﺖ اوﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺷﺐ اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﮭﺘﺮ از ﺧﺎﻧﺪان ﻋﻤﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺘﺪارک رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻣﺮﺳﻞ ﻧﻤﯽ ﺑﻮد ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط ﺷﯿﺨﯿﻦ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ رواﯾﺖ ﮔﺮﭼﮫ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﺮﺳﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-٣٨‬از أﻧﺲ اﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫روز اﺣﺪ ھﻤﺮاه ﺑﺎ ھﻔﺖ اﻧﺼﺎری و دوﻗﺮﯾﺸﯽ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻗﺘﯽ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه اﻃﺎرف آﻧﮭﺎ را ﮔﺮﻓﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﮫ از ﻣﺎ آﻧﮭﺎ را دور ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ ﺟﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺎﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫و او و رﻓﯿﻖ ﻣﻦ در ﺟﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻣﺮدی از اﻧﺼﺎر ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺖ و ﺑﮫ ﻗﺘﺎل ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﮐﺸﺘﮫ‬ ‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ دﺷﻤﻦ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮫ‬ ‫ﮐﺴﯽ آﻧﮭﺎ را از ﻣﺎ ﻣﯿﺮاﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﺟﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ‪ :‬او رﻓﯿﻖ‬ ‫ﻣﻦ در ﺟﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ؟ آﻧﮕﺎه ﻧﯿﺰ ﯾﮏ اﻧﺼﺎری ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﮫ ﺟﻨﮓ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﺎﻟﺖ ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﺗﮑﺮار ﺷﺪه رﻓﺖ ﺗﺎ‬ ‫آﻧﮑﮫ ھﺮ ھﻔﺖ اﻧﺼﺎری ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ آﻧﺪو‬ ‫ﯾﺎرﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﯾﺎران ﺧﻮد اﻧﺼﺎف ﻧﮑﺮدﯾﻢ" )ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻤﺎ دو ﻗﺮﯾﺸﯽ‬ ‫اﻧﺼﺎف ﻧﮑﺮدﯾﺪ و ﺑﮫ ﻗﺘﺎل ﻧﭙﺮداﺧﺘﯿﺪ( ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪ -٣٩‬ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ھﺸﺎم ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪" :‬ﺑﺎری ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﯾﻢ‬ ‫و او از دﺳﺖ ﻋﻤﺮ اﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد ﻋﻤﺮ ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻘﺎ ﮐﮫ ﺗﻮ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ از ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ‬ ‫ھﺴﺘﯽ ﺑﮫ ﺟﺰ از ﻧﻔﺴﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺨﯿﺮ ﻗﺴﻢ ﺑﮫ‬ ‫ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺟﺎن ﻣﻦ در دﺳﺖ اوﺳﺖ "درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ" ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ ﻧﺰدت‬ ‫ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ ﺑﺎﺷﻢ از ﻧﻔﺴﺖ ھﻢ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ‬ ‫ﺑﺨﺪا ﺣﺎﻻ از ﻧﻔﺴﻢ ھﻢ ﻧﺰدم ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻵن ﯾﺎﻋﻤﺮ" ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‬ ‫ﻧﻮوی در ﺷﺮح ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺧﻄﺎﺑﯽ ﻣﻔﮭﻮم دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ در آن آﻣﺪه‪ ..... :‬در دوﺳﺘﯽ ام‬ ‫راﺳﺘﮕﻮ ﻧﯿﺴﺘﯽ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ در ﻃﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﺧﻮد را آﻣﺎدۀ ﻓﻨﺎ ﺳﺎزی‪ ،‬و‬ ‫رﺿﺎی ﻣﺮا ﺑﺮ ﺧﻮاھﺸﺎت ﺧﻮد ﺗﺮﺟﯿﺢ دھﯽ ﮔﺮﭼﮫ در آن ھﻼک ﺗﻮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪٢٥‬‬

‫‪ -٤٠‬از اﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮای ﻋﺒﯿﺪه ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﺰد ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻮی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬آﻧﺮا از أﻧﺲ و ﯾﺎ ازﻧﺰد اھﻞ‬ ‫أﻧﺲ ﺑﺪﺳﺖ آورده اﯾﻢ‪ ،‬ﻋﺒﯿﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻨﮑﮫ ﻧﺰد ﻣﻦ ﯾﮏ ﺗﺎر ﻣﻮی وی ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاﯾﻢ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺗﺮ از دﻧﯿﺎ وﻣﺎﻓﯿﮭﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد"‪ .‬ﺑﮫ‬ ‫رواﯾﺖ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫‪ -٤١‬از ﻋﺎﯾﺸﮫ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪"...... :‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮ‬ ‫ﺑﮑﺮ ﺑﮫ ﺳﺨﻦ آﻏﺎز ﻧﻤﻮده ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻧﻔﺲ ﻣﻦ ﺑﮫ دﺳﺖ‬ ‫اوﺳﺖ اﯾﻨﮑﮫ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را وارﺳﯽ ﮐﻨﻢ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ‬ ‫ﺗﺮ اﺳﺖ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آﻧﮑﮫ ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺧﻮد را وارﺳﯽ ﮐﻨﻢ"‪ .‬ﺑﮫ‬ ‫رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫‪ -٤٢‬از ﻋﺎﯾﺸﮫ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬ھﻨﺪ دﺧﺘﺮ ﻋﺘﺒﮫ‬ ‫ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ وﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎرﺳﻮل اﷲ! اول ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫آرزو داﺷﺘﻢ ﮐﮫ ﮐﺎش ذﻟﯿﻞ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم روی زﻣﯿﻦ اھﻞ ﺧﺎﻧﮫ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫وﻟﯽ ﺣﺎﻻﭼﻨﯿﻦ ﺷﺪه ﮐﮫ ﻣﯿﺨﻮاھﻢ و دوﺳﺖ دارم ﮐﮫ ﺑﺎﻋﺰت ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم‬ ‫روی زﻣﯿﻦ اھﻞ ﺧﺎﻧﮫ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪) ".....‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫‪ -٤٣‬از ﻃﺎرق اﺑﻦ ﺷﮭﺎب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬ ‫ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ازﻣﻘﺪاد اﺑﻦ أﺳﻮد ﭼﻨﺎن ﻣﻮﻗﻔﯽ را ﻣﺸﺎھﺪه‬ ‫ﮐﺮدم ﮐﮫ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺻﺎﺣﺐ آن ﻣﻮﻗﻒ ﻣﯿﺒﻮدم ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ ﺑﻮد ﺑﺮاﯾﻢ از ھﺮ‬ ‫ﭼﯿﺰ دﻧﯿﺎ ﮐﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻣﻘﺎﺋﺴﮫ ﮐﺮده ﺷﻮد‪ ،‬وی در ﺣﺎﻟﯽ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬داﺧﻞ ﺷﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ را دﻋﺎی‬‫ﺑﺪ داﺷﺖ‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺮاﯾﺖ آﻧﻄﻮر ﻧﻤﯿﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﮫ ﻗﻮم ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﺗﻮ و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮوﯾﺪ و ﺟﻨﮓ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎ اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﮫ اﯾﻢ" ﻟﯿﮑﻦ ﻣﺎ‬ ‫در راﺳﺖ وﭼﭙﺖ در ﭘﯿﺶ روی و ﭘﺸﺖ ﺳﺮت ﺟﻨﮓ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫دﯾﺪم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺳﺨﻦ وی آﻧﻘﺪر ﺧﻮش ﺷﺪ ﮐﮫ روﯾﺶ‬ ‫درﺧﺸﯿﺪن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫‪ -٤٤‬از ﻋﺎﯾﺸﮫ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا!‬ ‫ﺗﻮ ﺧﻮد ﻣﯿﺪاﻧﯽ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﻧﺰدم ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺗﺮ از آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ‬ ‫ﻗﻮﻣﯽ در راه ﺗﻮﺑﺠﻨﮕﻢ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ رﺳﻮل ﺗﻮرا ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﻤﻮده اﺧﺮاﺟﺶ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪)"....‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫‪ -٤٥‬از اﺑﻮھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻤﺎﻣﮫ اﺑﻦ اﺛﺎل‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻣﺤﻤﺪ ﻗﺴﻢ ﺑﺨﺪا ھﯿﭻ ﭼﮭﺮه ای در روی زﻣﯿﻦ ﻧﺰدم‬ ‫ﺧﺸﻤﺒﺮاﻧﮕﯿﺰﺗﺮ از ﭼﮭﺮۀ ﺗﻮ ﻧﺒﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﻵن ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺗﺮﯾﻦ ﭼﮭﺮه ھﺎ‬ ‫‪٢٦‬‬

‫ﻧﺰدم ﭼﮭﺮه ﺗﻮاﺳﺖ‪ .‬و ﻗﺴﻢ ﺑﺨﺪا ھﯿﭻ ﺷﮭﺮی ﻧﺰدم ﺧﺸﻤﺒﺮاﻧﮕﯿﺰﺗﺮ از‬ ‫ﺷﮭﺮ ﺗﻮﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺣﺎﻻﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﺷﮭﺮ ھﺎ ﻧﺰدم ﺷﮭﺮ ﺗﻮاﺳﺖ‪"....‬‬ ‫)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬

‫دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﮫ رﺿﺎی‬

‫اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ‬

‫ﻣﻔﮭﻮم دوﺳﺘﯽ ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﻨﺪه را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺪا دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ اﯾﻤﺎﻧﺶ وﻃﺎﻋﺘﺶ او را دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ‬ ‫ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬و ﻣﻔﮭﻮم دﺷﻤﻨﯽ ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﻨﺪه را ﺑﺨﺎﻃﺮ‬ ‫ﮐﻔﺮش و ﯾﺎ ﻋﺼﯿﺎﻧﺶ ﺑﺪ ﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬زﯾﺮا )در ﻟﺴﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﮐﮫ "اﻟﺤﺐ ﻓﯽ‬ ‫اﷲ" آﻣﺪه( ﮐﻠﻤﮥ "ﻓﯽ" در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮای ﻋﻠﺖ و ﺳﺒﺒﯿﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ‬ ‫در اﯾﻦ آﯾﺖ آﻣﺪه‪) :‬ﻓﺬﻟﮑﻦ اﻟﺬﯾﻦ ﻟﻤﺘﻨﻨﯽ ﻓﯿﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﯾﻦ ھﻤﺎﻧﮑﺲ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ دوﺳﺘﯽ وی ﻣﺮاﻣﻼﻣﺖ ﻣﯿﮑﺮدﯾﺪ" و ﻣﺜﻞ آن اﯾﻦ ﻗﻮل‬ ‫اﷲ اﺳﺖ‪) :‬ﻟﻤﺴﮑﻢ ﻓﯿﻤﺎ اﻓﻀﺘﻢ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﯿﺮﺳﯿﺪ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ‬ ‫آﻧﭽﮫ ﮐﺮدﯾﺪ" و در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه‪" :‬دﺧﻠﺖ إﻣﺮأة اﻟﻨﺎر ﻓﯽ ھﺮة" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫زﻧﯽ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﮔﺮﺑﮫ ای داﺧﻞ آﺗﺶ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫و دوﺳﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮ اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﺑﺰرگ دارد ﮐﮫ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ‬ ‫آن‪:‬‬ ‫‪ -٤٦‬در ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( از اﺑﻮھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ "....." :‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ...:‬در روزی ﮐﮫ‬ ‫ﺟﺰ ﺳﺎﯾﮥ ﺧﺪا دﯾﮕﺮ ﺳﺎﯾﮫ ای ﻧﯿﺴﺖ اﷲ ھﻔﺖ ﮔﺮوه را در ﺳﺎﯾﮫ ﺧﻮد‬ ‫ﺟﺎﻣﯿﺪھﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﺎدل را‪ ،‬ﺟﻮاﻧﯽ را ﮐﮫ در ﻃﺎﻋﺖ اﷲ ﺑﺰرگ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺮدی را ﮐﮫ ﻗﻠﺒﺶ ھﻤﯿﺸﮫ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫دو ﺷﺨﺼﯽ را ﮐﮫ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺪا دوﺳﺘﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﮫ رﺿﺎی وی ﯾﮑﺠﺎ‬ ‫ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ و ﺑﮫ رﺿﺎی او از ھﻢ ﺟﺪا ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدی را در ﺳﺎﯾﮫ‬ ‫ﺧﻮد ﺟﺎﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ زﻧﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻘﺎم وﺟﻤﺎل او را ﺑﮫ ﺳﻮﯾﺶ ﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫وﻟﯽ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﺧﺪا ﻣﯿﺘﺮﺳﻢ‪ ،‬و ﻣﺮدی را ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﺻﺪﻗﮫ ﻣﯿﺪھﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺑﮫ ﻃﻮر ﭘﻨﮭﺎن ﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﺧﺒﺮ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ دﺳﺖ‬ ‫راﺳﺖ ﭼﮫ ﭼﯿﺰ ﺻﺪﻗﮫ داد‪ ،‬و ﻣﺮدی را ﮐﮫ در ﺗﻨﮭﺎﺋﯽ ﺧﺪا را ﯾﺎد‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ وﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﭘﺮ اﺷﮏ ﻣﯽ ﺷﻮد"‪.‬‬ ‫‪ -٤٧‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ (....) :‬ﯾﻌﻨﯽ‪":‬اﷲ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬‫ﮐﺠﺎھﺴﺘﻨﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻼل و ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻦ ﺑﺎھﻢ دوﺳﺘﯽ ﮐﺮده‬ ‫اﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ آﻧﮭﺎ را در ﺳﺎﯾﮫ ﺧﻮد ﺟﺎﺑﺪھﻢ در اﯾﻦ روزی ﮐﮫ ﺟﺰ ﺳﺎﯾﮥ‬ ‫ﻣﻦ دﯾﮕﺮ ﺳﺎﯾﮫ ﻧﯿﺴﺖ"‪.‬‬ ‫‪٢٨‬‬

‫‪ -٤٨‬و ﻧﯿﺰ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮة رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ "...." :‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ذاﺗﯽ ﮐﮫ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‬ ‫داﺧﻞ ﺟﻨﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﯾﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ و اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽ‬ ‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ در ﻣﯿﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺤﺒﺖ و دوﺳﺘﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ آﯾﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﮫ ﮐﺎری رھﻨﻤﺎﺋﯽ ﻧﮑﻨﻢ ﮐﮫ ﭼﻮن ﺑﮫ آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ‬ ‫دوﺳﺘﯽ در ﻣﯿﺎن ﺗﺎن ﭘﯿﺪا ﺷﻮد؟ و آن اﯾﻨﮑﮫ ﺳﻼم را درﻣﯿﺎن ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﻋﺎم و راﺋﺞ ﺳﺎزﯾﺪ" و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺎ آن ﺑﺨﺶ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪" :‬اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ در ﻣﯿﺎن ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ"‪.‬‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﺑﺰرگ ﺑﻮدن اﺟﺮ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﮫ رﺿﺎی ﺧﺪا‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٤٩‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ "...." :‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ اﯾﻤﺎن را ھﯿﭽﮑﺴﯽ ﻧﻤﯽ‬ ‫ﯾﺎﺑﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ وﻗﺘﯽ ﮐﺴﯽ را دوﺳﺖ ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ آﻧﺮا ﺑﮫ رﺿﺎی‬ ‫ﺧﺪا دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪."...‬‬ ‫‪ -٥٠‬از ﻣﻌﺎذ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ "....":‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﻈﻤﺖ و‬ ‫ﺟﻼل ﻣﻦ ﺑﺎھﻢ دوﺳﺘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﮐﺮﺳﯿﮭﺎﺋﯽ از ﻧﻮر إﻋﻄﺎء‬ ‫ﻣﯿﮕﺮدد ﮐﮫ آن را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺷﮭﯿﺪان آرزو ﻣﯿﺒﺮﻧﺪ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬ ‫ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده و آﻧﺮا ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ وﺻﺤﯿﺢ ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آرزو ﺑﺮدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺷﮭﯿﺪان ﮐﻨﺎﯾﺘﯽ اﺳﺖ از ﺧﻮﺷﯽ و ﺧﻮﺑﯽ ﺣﺎل‬ ‫ﺷﺎن‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﺸﺎن ﻣﻘﺎم آﻧﺎن را ﺧﻮب و ﻧﯿﮑﻮ ﻣﯿﭙﻨﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮫ اﯾﻨﮑﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺷﮭﺪاء ﺧﻮاھﺶ ﻣﻘﺎم آﻧﺎن را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻘﺎم ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‬ ‫ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم و ﻣﻘﺎم ﺷﮭﺪاء ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺣﺎل و ﻣﻘﺎم آﻧﺎن ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -٥١‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ از أﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﮐﺴﯽ ﮐﯽ دﯾﮕﺮی را دوﺳﺖ ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻋﻤﻞ وی ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ وی را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬أﻧﺲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﺻﺤﺎب‬ ‫رﺳﻮل ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم و اﯾﻤﺎن آﻧﻘﺪر ﮐﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻧﺪ ﻣﻦ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﮫ ھﺮﮔﺰ ﺑﮫ‬ ‫ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﺧﻮش ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬

‫‪٢٩‬‬

‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را دوﺳﺖ دارﯾﻢ وﻟﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮫ اﻧﺪازۀ وی ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬ ‫ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺎ وی‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺑﺮای ﻣﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -٥٢‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻮ داود و اﺑﻦ ﺣﯿﺎن از اﺑﻮ ذر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! اﻧﺴﺎن ﮔﺮوھﯽ را دوﺳﺖ‬ ‫ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺜﻞ اﻋﻤﺎل ﺷﺎن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ )اﯾﻦ ﭼﮕﻮﻧﮫ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ؟( ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ای اﺑﻮذر ﺑﺎ ﮐﺴﯽ‬ ‫ﺧﻮاھﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ آن را دوﺳﺖ داری‪ ،‬ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﻦ ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺘﺪارم‪ ،‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ را ﯾﮏ ﺑﺎر و ﯾﺎ دو ﺑﺎر ﺗﮑﺮار‬ ‫ﻣﯿﮑﺮد‪.‬‬ ‫‪ -٥٣‬در ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( از ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ‬ ‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! در ﺑﺎرۀ آﻧﮑﺲ ﭼﮫ ﻣﯿﮕﻮﺋﯽ ﮐﮫ ﮔﺮوھﯽ را‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺖ وﻟﯽ ﺑﺎ آﻧﺎن )ﺑﮫ اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻤﻞ( ﻧﭙﯿﻮﺳﺘﮫ اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ او را دوﺳﺖ‬ ‫دارد"‪.‬‬ ‫‪ -٥٤‬وﻧﯿﺰ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد! ﮔﻔﺘﻢ ﻟﺒﯿﮏ ﯾﺎ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ! اﯾﻦ را ﺳﮫ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮده ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯿﺪاﻧﯽ ﮐﮫ ﮐﺪام ﯾﮑﯽ‬ ‫ازدﺳﺘﺎوﯾﺰھﺎی اﯾﻤﺎن ﻣﻀﺒﻮﻃﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮭﺘﺮ‬ ‫ﻣﯿﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻀﺒﻮط ﺗﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎوﯾﺰ ھﺎی‬ ‫اﯾﻤﺎن دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ اﺳﺖ‪."....‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺘﺪارک رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ ﮐﮫ اﺳﻨﺎدش‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ آﻧﺮا رواﯾﺖ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٥٥‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ در ﺗﻤﮭﯿﺪ ازﻋﻤﺮ اﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ "......:‬ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﺮای اﷲ‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از زﻣﺮۀ اﻧﺒﯿﺎء و ﺷﮭﯿﺪان ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﮫ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﮐﮫ‬ ‫ﻧﺰد اﷲ دارﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺷﮭﯿﺪان رﺷﮏ ﻣﯿﺒﺮﻧﺪ" ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ!‬ ‫آﻧﮭﺎ ﮐﯿﺴﺘﻨﺪ و ﭼﮫ اﻋﻤﺎﻟﯽ اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ؟ ﺗﺎ ﻣﺎ آﻧﮭﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ‬ ‫ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﺮوھﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ‬ ‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را دوﺳﺘﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮫ در ﻣﯿﺎن ﺷﺎن ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﺑﻮد و ﻧﮫ ﻣﺎﻟﯽ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺪھﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﺨﺪا ﮐﮫ روﯾﮭﺎی ﺷﺎن را ﻧﻮر ﻣﯿﭙﻮﺷﺎﻧﺪ و‬ ‫ﺑﺮ ﮐﺮﺳﯿﮭﺎی ﻧﻮر ﻗﺮار ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻣﺮدم در ﺧﻮف و‬ ‫‪٣٠‬‬

‫ﺗﺮس ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ آﻧﺎن ھﯿﭻ ﺗﺮﺳﯽ ﻧﻤﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ و وﻗﺘﯽ ﻣﺮدم ﻏﻤﮕﯿﻦ‬ ‫ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ آﻧﮭﺎ ﻏﻤﯽ ﻧﻤﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫اﯾﻦ را ﺗﻼوت ﮐﺮد‪) :‬اﻻ إن أوﻟﯿﺎء اﷲ ﻻ ﺧﻮف ﻋﻠﯿﮭﻢ وﻻ ھﻢ‬ ‫ﯾﺤﺰﻧﻮن( ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا ﻧﮫ ﺧﻮﻓﯽ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و‬ ‫ﻧﮫ ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ"‪.‬‬ ‫‪ -٥٦‬ﻣﻌﺎذ اﺑﻦ اﻧﺲ ﺟﮭﻨﯽ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ رﺿﺎی ﺧﺪا داد‪ ،‬و ﺑﮫ رﺿﺎی ﺧﺪا ﻣﻨﻊ ﮐﺮد‪ ،‬و ﺑﮫ‬ ‫رﺿﺎی ﺧﺪا دوﺳﺘﯽ ﮐﺮد و ﺑﮫ رﺿﺎی ﺧﺪا دﺷﻤﻨﯽ ﮐﺮد و ﺑﮫ رﺿﺎی‬ ‫ﺧﺪا ﺑﮫ ﺷﻮھﺮ داد ﺣﻘﺎ ﮐﮫ اﯾﻤﺎن ﺧﻮد را ﮐﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ"‪ .‬اﺑﻮ‬ ‫ﻋﯿﺴﯽ ﺗﺮﻣﺬی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ را ﺣﺎﮐﻢ ھﻢ در‬ ‫ﻣﺘﺪارک رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫رواﯾﺘﺶ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮ داود اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را از اﺑﻮ اﻣﺎﻣﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫و "ﺑﮫ ﺷﻮھﺮ داد" را ذﮐﺮ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و اﻧﺴﺎن وﻗﺘﯽ ﺑﺮادری را ﺑﮫ رﺿﺎی ﺧﺪا دوﺳﺖ ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﻨﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ او را از دوﺳﺘﯽ ﺧﻮد ﺧﺒﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ اﺑﻮ داود‬ ‫و ﺗﺮﻣﺬی از ﻣﻘﺪاد اﺑﻦ ﻣﻌﺪﯾﮑﺮب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺗﺮﻣﺬی آن را‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-٥٧ -‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬وﻗﺘﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮادر ﺧﻮد را دوﺳﺖ داﺷﺖ ﺑﺎﯾﺪ اورا ﺧﺒﺮ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﮐﮫ وی دوﺳﺘﺶ دارد"وﻧﯿﺰ در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ اﺑﻮ داود ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ از‬ ‫اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﭼﻨﯿﻦ ‪ -٥٨‬آﻣﺪه‪" :‬ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺰد‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺮد دﯾﮕﺮی از آﻧﺠﺎ ﻋﺒﻮر‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬آن ﺷﺨﺺ ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﻣﻦ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺮد را دوﺳﺖ دارم‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ اورا‬ ‫آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﮫ ای؟ ﺷﺨﺺ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺨﯿﺮ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫آﮔﺎھﺶ ﺑﺴﺎز‪ ،‬ﺷﺨﺺ دﻧﺒﺎل وی رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﮫ او رﺳﯿﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻮرا‬ ‫ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ دوﺳﺖ دارم‪ ،‬آﻧﻤﺮد در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را آن ذات‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﻣﺮا ﺑﮫ رﺿﺎی او دوﺳﺖ داری"‪.‬‬ ‫‪ -٥٩‬و ﻧﯿﺰ درﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ ﺑﺰار ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬ ‫رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﭼﯿﻨﻦ آﻣﺪه ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ را ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و او را ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺗﻮ‬ ‫را ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ دوﺳﺘﺪارم‪ ،‬ﺑﻌﺪاً ھﺮ دو داﺧﻞ ﺟﻨﺖ ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﮐﺴﯽ‬ ‫‪٣١‬‬

‫ﮐﮫ دوﺳﺖ داﺷﺖ ﻣﻘﺎﻣﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮ ازدﯾﮕﺮش ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﯾﮑﺠﺎ‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ او را ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫‪ -٦٠‬و ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ دو دوﺳﺖ ھﻤﺎﻧﺶ اﺳﺖ ﮐﮫ دوﺳﺘﯽ اش ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﮫ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬دو ﺷﺨﺺ در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ھﺮﮔﺰ ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ‬ ‫دوﺳﺘﯽ ﻧﻤﯿﮕﯿﺮﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ھﺮ ﮐﺪاﻣﺶ دﯾﮕﺮ ﺧﻮد را زﯾﺎد ﺗﺮ‬ ‫دوﺳﺘﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ وی ﺑﮭﺘﺮ آﻧﺪو ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ در ﺗﻤﮭﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺘﺪارک و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬ ‫در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٦١‬ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮای دوﺳﺖ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ دوﺳﺖ ﺧﻮد ﻏﺎﯾﺒﺎﻧﮫ دﻋﺎ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻢ از ام درداء رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﯿﺪم ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‬ ‫ﮐﮫ او از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪":‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﺑﺮادر‬ ‫ﺧﻮد ﻏﺎﯾﺒﺎﻧﮫ دﻋﺎ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮥ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﮫ وی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬آﻣﯿﻦ‪ ،‬و ﺑﺮای‬ ‫ﺗﻮ ﻣﺜﻞ آن ﺑﺎﺷﺪ" ﺳﯿﺪش ﺷﻮھﺮش اﺑﻮ درداء اﺳﺖ ﮐﮫ اﺣﺘﺮاﻣﺎً او را‬ ‫ﺳﯿﺪ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ از أم درداء‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬ ‫و ﻣﺴﻠﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﮫ ﻟﻔﻆ وﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮی از ﺻﻔﻮان اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ‬ ‫اﺑﻦ ﺻﻨﻮان ﮐﮫ ﺷﻮھﺮ درداء ﺑﻮد رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﮫ‬ ‫ﺷﺎم ﺳﻔﺮ ﮐﺮدم و ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ اﺑﻮ درداء رﻓﺘﻢ‪ ،‬وﻟﯽ او را در ﺧﺎﻧﮫ ﻧﯿﺎﻓﺘﻢ‪،‬‬ ‫و أم درداء در ﺧﺎﻧﮫ ﺑﻮد‪ ،‬او ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ اﻣﺴﺎل ارادۀ ﺣﺞ داری؟‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﮫ درﺑﺎرﺧﺪا دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﻧﻤﺎ‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬دﻋﺎی ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮای ﺑﺮادرش‬ ‫ﻏﺎﺋﺒﺎﻧﮫ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﻧﺰد دﻋﺎ ﮐﻨﻨﺪه ﻓﺮﺷﺘﮫ ﻣﻘﺮر اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮ ﺑﺎرﮐﮫ‬ ‫ﺑﮫ ﺑﺮادر ﺧﻮد دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﮐﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮫ ﻣﻮﻇﻒ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬آﻣﯿﻦ و ﺑﺮای‬ ‫ﺗﻮ ﻣﺜﻞ آن ﺑﺎﺷﺪ"‪.‬‬ ‫ﺻﻔﻮان ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪاً ﺑﮫ ﺳﻮی ﺑﺎزار ﺑﯿﺮون ﺷﺪم و ﺑﺎ اﺑﻮ درداء رو‬ ‫ﺑﺮو ﺷﺪم‪ ،‬او ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﯾﻢ ﻣﺜﻞ آﻧﭽﮫ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ أم درداء ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -٦٢‬ھﻤﭽﻨﺎن ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﺑﺮادر ﺧﻮد ﺑﺨﻮاھﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ وی دﻋﺎ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﺑﻮ داود وﺗﺮﻣﺬی ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ ازﻋﻤﺮ اﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮای‬ ‫ﻋﻤﺮه اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻢ‪ ،‬او ﺑﺮاﯾﻢ اﺟﺎزه داده ﮔﻔﺖ‪" :‬ای ﺑﺮادر ﻣﺎ را از‬ ‫دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﺧﻮد ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﻨﯽ" ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬وی‬ ‫‪٣٢‬‬

‫ﭼﻨﺎن ﺳﺨﻨﯽ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﮐﮫ در ﻋﻮض آن ﺑﺮاﯾﻢ ھﻤﮫ‬ ‫دﻧﯿﺎﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی آﻣﺪه ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ای ﺑﺮادر ﻣﺎ را در دﻋﺎی ﺧﻮد ﺷﺮﯾﮏ ﺑﺴﺎز"‪.‬‬ ‫‪ -٦٣‬و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺶ ازاو رﺿﺎی اﷲ دﯾﺪار‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎوی ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ وی ھﻤﮑﺎری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ از‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ و او از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده‬ ‫ﮐﮫ "ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺮادرش را در ﻗﺮﯾﮥ دﯾﮕﺮی زﯾﺎرت و دﯾﺪار ﻣﯿﻨﻤﻮد‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﮫ ای را ﺑﺮ ﺳﺮ راه وی روان ﮐﺮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺷﺨﺺ ﻧﺰد‬ ‫ﻓﺮﺷﺘﮫ رﺳﯿﺪ ﻓﺮﺷﺘﮫ از وی ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﮐﺠﺎ روان ھﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﯿﺨﻮاھﻢ‬ ‫ﺑﮫ زﯾﺎرت ﺑﺮادرم در اﯾﻦ ﻗﺮﯾﮫ ﺑﺮوم‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﺰد او از ﺗﻮ ﻣﺎﻟﯽ‬ ‫ھﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﯿﺮوی ﺗﺎ از آن وارﺳﯽ ﮐﻨﯽ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬ﻧﺨﯿﺮ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻣﻦ او را‬ ‫ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ دوﺳﺖ دارم‪ ،‬ﻣﻠﮏ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا ﺑﮫ ﺳﻮی ﺗﻮ‬ ‫ھﺴﺘﻢ ﺗﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم را ﺑﯿﺎورم ﮐﮫ اﷲ ﺗﻮ را ﭼﻨﺎن دوﺳﺘﺪارد ﮐﮫ ﺗﻮ آن‬ ‫ﺑﺮادرت را ﺑﮫ رﺿﺎی او دوﺳﺖ داری"‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﯾﺚ ﻗﺪﺳﯽ آﻣﺪه ﮐﮫ اﷲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪" :‬دوﺳﺘﯽ ﻣﻦ ﻻزم وﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﮫ آن دوﮐﺲ ﮐﮫ ﺑﮫ رﺿﺎی ﻣﻦ ﺑﺎھﻢ دوﺳﺘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای آﻧﺪو‬ ‫ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ رﺿﺎی ﻣﻦ از ﯾﮑﺪﮔﯿﺮ دﯾﺪار ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای آﻧﺪو ﮐﺲ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ رﺿﺎی ﻣﻦ ﺑﮫ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﮑﺎری ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای آﻧﺪوﮐﺲ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﮫ رﺿﺎی ﻣﻦ رﺷﺘﮫ دوﺳﺘﯽ را ﻣﺤﮑﻢ ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ" )ﯾﻌﻨﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﻣﻦ اﯾﻨﮭﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻢ(‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ و ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﺒﺎده اﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ و او‬ ‫از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺎﮐﻢ آن را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎم ﻣﺎﻟﮏ در ﻣﻮﻃﺄ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ از ﻣﻌﺎذ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪" :‬اﷲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ‬ ‫ﺷﺪ دوﺳﺘﯽ ﻣﻦ ﺑﺮای آﻧﺪو ﮐﺲ ﮐﮫ ﺑﮫ رﺿﺎی ﻣﻦ دوﺳﺘﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮای آﻧﺪو ﮐﺲ ﮐﮫ ﺑﮫ رﺿﺎی ﻣﻦ ﺑﺎ ھﻢ ﻣﯽ ﻧﺸﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای آﻧﺪوﮐﺲ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ رﺿﺎی ﻣﻦ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دﯾﺪار ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای آﻧﺪوﮐﺲ ﮐﮫ ﺑﮫ‬ ‫رﺿﺎی ﻣﻦ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ھﻤﮑﺎری ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ"‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ازوﻗﺘﯽ ﺑﮫ‬ ‫ﯾﺎد ﻣﻦ ﻣﯿﺎﯾﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﮫ دﯾﻦ ﺣﻖ ﮔﺮوﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ھﯿﭻ روزی‬ ‫‪٣٣‬‬

‫ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﻤﯿﮕﺬﺷﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ھﺮﺻﺒﺢ و ﺑﯿﮕﺎه ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﯿﺎﻣﺪ‪"...‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺰرﮔﯽ ﭘﺎداش ﻣﺆﻣﻨﯽ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ او‬ ‫آﻧﭽﮫ را ﺑﮫ ﺧﻮد ﭘﺴﻨﺪ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺑﮫ ﺑﺮادر ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﭘﺴﻨﺪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﯿﮑﻮﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺑﺮادر ﺧﻮد ﺗﺎ ﺗﻮان دارد ﺧﯿﺮ دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت را ﻃﻠﺐ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﺑﮫ رواﯾﺖ اﻧﺲ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ھﯿﭽﮑﺲ از ﺷﻤﺎ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ‬ ‫دوﺳﺘﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫ ﺑﺮادر ﺧﻮد آﻧﭽﮫ را دوﺳﺖ دارد ﺑﺮای ﻧﻔﺲ ﺧﻮد"‬ ‫و در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﯾﺎران ﻧﺰد اﷲ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﺰد ﯾﺎرش ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﻧﺰد اﷲ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﺰد ھﻤﺴﺎﯾﮫ اش ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‪،‬‬ ‫و ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺘﺪارک رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ وﺣﺎﮐﻢ آﻧﺮا ﺻﺤﯿﺢ وﻣﻄﺎﺑﻖ‬ ‫ﺷﺮط ﺷﯿﺨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﮫ او ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺣﺪ ﺗﻮان درﭘﻮره ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺿﺮورت‬ ‫ﺑﺮادرش ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻣﺸﮑﻠﯽ را ﮐﮫ ﺑﺮادرش ﺑﮫ آن دﭼﺎر اﺳﺖ رﻓﻊ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬درﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﺑﻮد‪ ،‬از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫آﻣﺪه ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ او ﻇﻠﻢ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺸﮑﻞ او را رھﺎ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯿﮑﮫ درﮐﻮﺷﺶ‬ ‫ﺑﺮآوردن ﺿﺮورت ﺑﺮادرش ﺑﺎﺷﺪ اﷲ ﺿﺮورت او را ﭘﻮره ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﮐﺴﯿﮑﮫ از ﯾﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺸﮑﻞ‬ ‫ﺑﺰرﮔﯽ از ﻣﺸﮑﻼت روز ﻗﯿﺎﻣﺖ وی را ﺣﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻋﯿﺐ‬ ‫ﯾﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ اﷲ او را در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ"‪.‬‬ ‫و ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻨﯽ ﮐﮫ رﺟﺎل ﺳﻨﺪش ﻣﻌﺘﻤﺪ وﺛﻘﮫ اﻧﺪ ﻃﺒﺮاﻧﯽ از زﯾﺪ اﺑﻦ‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺗﺎ وﻗﺘﯿﮑﮫ‬ ‫ﺑﻨﺪه در ﮐﻮﺷﺶ ﭘﻮره ﮐﺮدن ﺿﺮورت ﺑﺮادرش ﺑﺎﺷﺪ اﷲ در‬ ‫ﺿﺮورت وی ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ"‪.‬‬ ‫و ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺑﺮادرش ﻃﻮری رو ﺑﺮو ﺷﻮد ﮐﮫ او دوﺳﺖ‬ ‫دارد ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ اورا ﺧﻮش ﺳﺎزد‪ ،‬زﯾﺮا ﻃﺒﺮاﻧﯽ در ﻣﻌﺠﻢ ﺻﻔﯿﺮ ﺑﮫ‬ ‫اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ﻃﻮری رو ﺑﺮو ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ او‬ ‫‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬

‫ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﯿﺎﻣﺪ‪،‬‬

‫‪٣٤‬‬

‫دوﺳﺖ دارد ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾﻘﮫ وی را ﺧﻮش ﺳﺎزد اﷲ او را در روز‬ ‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺧﻮاھﺪ ﺳﺎﺧﺖ"‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺑﺮادر ﺧﻮد ﺑﮫ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺑﺎز روﺑﺮو ﺷﻮد‪،‬‬ ‫زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮذر رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ھﯿﭻ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﯽ را ﺗﺤﻘﯿﺮ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﮫ ھﻤﯿﻨﻘﺪر ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺑﺮادرت‬ ‫ﺑﮫ ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ ﺑﺎز روﺑﺮو ﺷﻮی"‪ .‬و ﻧﯿﺰ اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬی از ﺟﺎﺑﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪ‬ ‫اﷲ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ و ﺗﺮﻣﺬی آن را ﺣﺴﻦ وﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ھﺮ ﻧﯿﮑﯽ ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﮥ ﻧﯿﮑﯽ‬ ‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﺑﺮادرت ﺑﮫ ﺟﺒﯿﻦ ﮐﺸﺎده رو ﺑﺮوﺷﻮی‪ ،‬و از ﻇﺮف‬ ‫ﺧﻮد ﺑﮫ ﻇﺮف ﺑﺮادر ﺧﻮد آب ﺑﺮﯾﺰی"‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ از اﺑﻮ ﺟﺮی ھﺠﯿﻤﯽ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﻣﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎدﯾﮫ ﻧﺸﯿﻦ ھﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﺑﮫ ﻣﺎ ﭼﯿﺰی ﺑﯿﺎﻣﻮز ﮐﮫ اﷲ ﺗﻮﺳﻂ آن ﺑﮫ ﻣﺎ ﻓﺎﺋﺪه رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬از ﻧﯿﮑﯽ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰش را ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻣﺸﻤﺎر‪ ،‬ﮔﺮﭼﮫ اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ از دﻟﻮ ﺧﻮد در ﻇﺮف ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ آب ﺿﺮورت دارد آب‬ ‫ﺑﯿﻨﺪازی‪ ،‬و ﯾﺎ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ در وﻗﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺮادرت ﺑﺎ ﺗﻮ ﺟﺒﯿﻨﺖ‬ ‫ﮐﺸﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واز ﭘﺎﯾﯿﻦ ﭘﻮﺷﯿﺪن ازار ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻦ زﯾﺮا آن ﻋﻼﻣﮥ ﺗﮑﺒﺮ‬ ‫اﺳﺖ و اﷲ آن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻋﯿﺐ را از ﺗﻮ ﻣﯿﺪاﻧﺪ‬ ‫و آﻧﺮا ﯾﺎد ﻧﻤﻮده دﺷﻨﺎﻣﺖ ﻣﯿﺪھﺪ ﺗﻮ ﻋﯿﺒﯽ را ﮐﮫ از وی ﻣﯿﺪاﻧﯽ ﯾﺎد‬ ‫ﻣﮑﻦ و او را دﺷﻨﺎم ﻣﺪه‪ ،‬زﯾﺮا اﺟﺮش ﺑﺮای ﺗﻮ و ﮔﻨﺎھﺶ ﺑﮫ ﮐﺴﯽ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ آﻧﺮا ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬و ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﻧﯿﺰ آن را در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﻟﻔﻆ‬ ‫ﻣﺬﮐﻮر ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﯾﺖ وی اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺑﺮادرﺧﻮد ﺗﺤﻔﮫ ﺑﺪھﺪ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺗﺤﻔﮫ ﺑﮫ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ دھﯿﺪ ﮐﮫ دوﺳﺘﯽ زﯾﺎد ﺷﻮد" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬ ‫ﺑﺨﺎری در ادب ﻣﻔﺮد‪ ،‬اﺑﻮﻋﻠﯽ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ در اﻟﮑﻨﯽ و اﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ درﺗﻤﮭﯿﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺮاﻗﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪش ﺟﯿﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺗﻠﺨﯿﺺ اﻟﺠﯿﺮ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﺳﻨﺪش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﺤﻔﮥ دوﺳﺘﺶ را ﺑﭙﺬﯾﺮد و درﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺎداﺷﯽ‬ ‫ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ ﮐﮫ ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده‪،‬‬ ‫‪٣٥‬‬

‫ﮐﮫ ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺤﻔﮫ را ﻗﺒﻮل‬ ‫ﻣﯿﮑﺮد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺎداش ﻣﯿﺪاد‪ ،‬و ﻧﯿﺰ اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻮ داود و ﻧﺴﺎﺋﯽ از‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮرﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ اﷲ ﭘﻨﺎه ﺧﻮاﺳﺖ او را ﭘﻨﺎه دھﯿﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﻨﺎم ﺧﺪا‬ ‫از ﺷﻤﺎﭼﯿﺰی ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺶ اﻋﻄﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﻧﺎم ﺧﺪا اﻣﺎن‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﮫ وی اﻣﺎن دھﯿﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﺮای ﺗﺎن ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮد ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﻣﮑﺎﻓﺎت دھﯿﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﻣﮑﺎﻓﺎﺗﺶ ﻧﯿﺎﻓﺘﯿﺪ آﻧﻘﺪر ﺑﺮای وی‬ ‫دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﭘﺎداﺷﺶ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ" اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﯿﺎن‬ ‫دوﺳﺘﺎن اﺳﺖ و از آن ﺗﺤﻔﮫ ھﺎی رﻋﯿﺖ ﺑﮫ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‬ ‫ﮐﮫ آن ﻣﺜﻞ رﺷﻮت ﺣﺮام ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﮑﺎﻓﺎت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ ﺷﻮد‪" :‬ﺟﺰاک اﷲ ﺧﯿﺮاً" ﺧﺪا ﭘﺎداش ﻧﯿﮏ ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬از اﻣﺎﻣﮫ‬ ‫اﺑﻦ زﯾﺪ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺳﺘﺎﯾﺶ وی ﺑﮫ ﺣﺪ ﮐﺎﻓﯽ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی‬ ‫رواﯾﺘﮑﺮده و ﺣﺴﻦ وﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬و ﺛﻨﺎء و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺗﺸﮑﺮ را‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد و آن ھﻤﺎن ﻣﮑﺎﻓﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً از ﮐﺴﯿﮑﮫ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ آﻧﮑﮫ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد از ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﯿﮑﯽ‬ ‫ﮐﺮده ﺷﺪ و او در ﭘﺎداﺷﺶ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺎﻓﺖ ﺟﺰ ﺛﻨﺎء و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﭘﺲ‬ ‫ﺷﮑﺮاﻧﮫ اش را ﺑﺠﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻧﯿﮑﯽ وی را ﭘﻨﮭﺎن ﮐﺮد )و‬ ‫ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻧﮑﺮد( ﮐﻔﺮان آن را ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ آراﺳﺘﮫ ﺳﺎزد وی ﻣﺜﻞ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻟﺒﺎس دروﻏﯿﻦ را ﺑﮫ ﺗﻦ‬ ‫ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﺮﻣﺬی ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ از ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﭼﯿﺰی داده ﺷﺪ و‬ ‫ﭼﯿﺰی داﺷﺖ ﮐﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﺑﺪھﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪھﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺎﻓﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﺪھﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺗﺸﮑﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪،‬‬ ‫و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻧﯿﮑﯽ را ﻣﯿﭙﻮﺷﺎﻧﺪ ﻧﺎ ﺳﭙﺎﺳﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺟﻠﻮه داد‬ ‫آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﺑﺮاﯾﺶ داده ﻧﺸﺪه ﻣﺜﻞ ﮐﺴﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ دو ﻟﺒﺎس‬ ‫دروﻏﯿﻦ را ﭘﻮﺷﯿﺪه اﺳﺖ" ﮐﻔﺮان ﻧﯿﮑﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن وﻋﺪم اﻇﮭﺎر‬ ‫اش‪.‬‬ ‫واﺑﻮ داود و ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮭﺎﺟﺮﯾﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ھﻤﮫ اﺟﺮ و ﭘﺎداش‬ ‫را اﻧﺼﺎرﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎھﯿﭻ ﻗﻮﻣﯽ را ﻧﺪﯾﺪﯾﻢ ﮐﮫ ﺑﮭﺘﺮ از اﯾﺸﺎن ﻣﺎل زﯾﺎد‬ ‫‪٣٦‬‬

‫ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪ و در ﻣﺎل ﮐﻢ ﻣﻮاﺳﺎة و ﻏﻤﺨﻮاری ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ھﻤﺎﻧﺎ ﮐﮫ ﮐﺎر‬ ‫وﻣﺸﮑﻞ را ھﻢ از دوش ﻣﺎ ﺑﺮداﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﭘﺲ اﯾﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن"‪.‬‬ ‫و ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻄﺎی اﻧﺪک ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﺗﺸﮑﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ زﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﮫ اﺷﺨﺎص ﮐﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﯿﺮی ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺗﺸﮑﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ اﺣﻤﺪ در زواﺋﺪ ﺧﻮد ﺑﮫ اﺳﻨﺎد‬ ‫ﺣﺴﻦ از ﻧﻌﻤﺎن اﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺷﮑﺮ اﻧﺪک را ﺑﺠﺎ ﻧﮑﻨﺪ ﺷﮑﺮ زﯾﺎد را ھﻢ ﺑﺠﺎ ﻧﮑﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺷﮑﺮ ﻣﺮدم را ﺑﺠﺎ ﻧﮑﻨﺪ ﺷﮑﺮ ﺧﺪا را ھﻢ ﺑﺠﺎ ﻧﮑﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﯿﺎن ﻧﻌﻤﺖ اﷲ ﺷﮑﺮ آن اﺳﺖ و ﺗﺮک ﺑﯿﺎن ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﯽ آن‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋﺖ و اﺗﻔﺎق ﺑﺎﻋﺚ رﺣﻤﺖ و ﺗﻔﺮﻗﮫ ﻋﺬاب اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﮫ ﺳﻨﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺑﺮادر ﺧﻮد در رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻔﻌﯽ‪ ،‬ﯾﺎ‬ ‫آﺳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ و روﯾﺪاری ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ‬ ‫ﻧﺠﺎری از اﺑﻮ ﻣﻮﺳﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ‬ ‫ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﺎﺋﻠﯽ ﻣﯿﺎﻣﺪ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﺷﻤﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﭘﺎداش ﺑﺒﺮﯾﺪ‪ ،‬و اﷲ ھﺮﭼﮫ ﺧﻮاھﺪ ﺑﮫ زﺑﺎن رﺳﻮﻟﺶ ﻓﯿﺼﻠﮫ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ" و‬ ‫ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ روﯾﺪار ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ﻧﺰد‬ ‫ﺣﺎﮐﻤﯽ ﻣﯿﺸﻮد ﺑﺮای رﺳﺎﻧﯿﺪن ﻓﺎﺋﺪه ای و ﯾﺎ آﺳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺸﮑﻠﯽ‪ ،‬در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻦ از ﺻﺮاط روزی ﮐﮫ ﭘﺎھﺎ ﻣﯿﻠﻐﺰد ﺑﺎ وی ﮐﻤﮏ ﮐﺮده ﻣﯽ‬ ‫ﺷﻮد"‪.‬‬ ‫وﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ از آﺑﺮوی ﺑﺮادر ﺧﻮد در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ وی دﻓﺎع‬ ‫ﺑﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ اﺑﻮ درداء از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ از آﺑﺮوی ﺑﺮادر ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﯽ ﮐﻨﺪ اﷲ آﺗﺶ‬ ‫را از روی وی روز ﻗﯿﺎﻣﺖ دﻓﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ ھﻢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﻨﺎدش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ .‬و ھﯿﺜﻤﯽ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺘﮫ ﮐﮫ‬ ‫اﺳﻨﺎدش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ اﺳﺤﺎق اﯾﻦ را ھﻮﯾﮫ از اﺳﻤﺎء‬ ‫ﺑﻨﺖ ﯾﺰﯾﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﮐﺴﯿﮑﮫ از آﺑﺮوی ﺑﺮادر ﺧﻮد ﻏﺎﺋﺒﺎً دﻓﺎع ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺎﻻی اﷲ ﻻزم‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ او را از آﺗﺶ ﻧﺠﺎت دھﺪ"‪ .‬وﻗﻀﺎﻋﯽ در ﻣﺴﻨﺪ ﺷﮭﺎب از‬ ‫اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫‪٣٧‬‬

‫"ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﺮادرش را ﻏﺎﺋﺒﺎﻧﮫ ﮐﻤﮏ و ﯾﺎری دھﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ وی در‬ ‫دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﮐﻤﮏ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻗﻀﺎﻋﯽ از ﻋﻤﺮان‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﻟﻔﻆ را اﻓﺰوده‪":‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ وی‬ ‫ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ او را ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ"‪.‬‬ ‫وﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن آﺋﯿﻨﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ ھﺮﺟﺎ ﮐﮫ ﺑﺎ او رو ﺑﺮو ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻟﺶ را از ﺿﺎﺋﻊ‬ ‫ﺷﺪن ﻧﮕﺎه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و در ﭘﺸﺖ ﺳﺮش از او ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ" اﯾﻦ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻮ داود و ﻧﺠﺎری در ادب ﻣﻔﺮد رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫ﻋﺮاﻗﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﺳﻨﺎدش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎﻧﮑﮫ اﷲ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻋﺬر ﺧﻮاھﯽ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺣﻔﻆ رازش‬ ‫را‪ ،‬و ﺧﯿﺮ ﺧﻮاھﯽ ﺑﺮاﯾﺶ را واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻋﺬرش ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﻮدان ﮐﮫ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﺮادش ﻧﺰدش ﻋﺬر ﺧﻮاھﯽ ﮐﻨﺪ و او ﻋﺬرش را‬ ‫ﻧﭙﺬﯾﺮد ﺑﺎﻻی وی ﻣﺜﻞ ﮔﻨﺎه و ﻣﻮﻇﻒ ﻣﺤﺼﻮل ﮔﻤﺮﮐﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ ﺑﮫ دو اﺳﻨﺎد ﺟﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﻣﻨﺬری ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪،‬‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﺰوم ﺣﻔﻆ راز ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ اﺑﻮداود وﺗﺮﻣﺬی ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ از‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻣﺮدی ﺑﮫ ﻣﺮد دﯾﮕﺮ ﺳﺨﻨﯽ ﮔﻔﺖ و اﯾﻨﺴﻮ و آﻧﺴﻮ دﯾﺪ‬ ‫ﭘﺲ آن ﺳﺨﻦ راز و اﻣﺎﻧﺖ اﺳﺖ"‪ .‬و اﻣﺎﻧﺖ و اﺟﺐ اﻟﺤﻔﻆ ﺑﻮد‪ ،‬ﺿﺎﯾﻊ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺶ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﮫ آن دﻻﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺣﻔﻆ‬ ‫راز ﻻزم اﺳﺖ ﮔﺮﭼﮫ ﺑﺮادرش ﺻﺮاﺣﺘﺎً آن را ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻠﮑﮫ از‬ ‫ﻋﻼﻣﺎت و ﻗﺮاﺋﻦ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﮫ آن راز اﺳﺖ ﻣﺜﻞ اﯾﻨﺴﻮ و آﻧﺴﻮ دﯾﺪﻧﺶ در‬ ‫وﻗﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ﺧﻮف آﻧﮑﮫ در اﻃﺮاف ﺷﺎن ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ و‬ ‫آﻧﺮا ﻧﺸﻨﻮد‪ .‬و اﯾﻨﮑﮫ اﮔﺮ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺧﻮاھﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ راز را‬ ‫ﻧﮕﺎه دارد و در آﻧﺼﻮرت واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﻔﻆ آن ﺑﮫ ﻃﺮﯾﻘﮫ اوﻟﯽ‬ ‫ﻻزﻣﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬و اﯾﻦ ﻟﺰوم در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺳﺨﻨﺶ‬ ‫ﺿﺮر ﻋﺎم در ﺣﻘﯽ از ﺣﻘﻮق اﷲ ﻧﺒﺎﺷﺪ)و اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ( ﺑﺮای‬ ‫ھﻤﻨﺸﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ او را ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﻣﻨﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﺮاﯾﺶ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻗﺒﻞ‬ ‫از ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺑﮫ ﺷﮭﺎدت ﺧﻮد ﺷﮭﺎدت‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪" :‬‬ ‫‪٣٨‬‬

‫آﯾﺎ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺷﺎھﺪان را ﺑﺮای ﺗﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﮑﻨﻢ؟ و آن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺷﮭﺎدت ﻣﯿﺪھﺪ"‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﺰوم ﺧﯿﺮ ﺧﻮاھﯽ ﺑﺮاﯾﺶ‪ :‬از ﺟﮭﺖ ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﺑﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﺟﺮﯾﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﯿﻌﺖ‬ ‫ﮐﺮدم ﺑﮫ ﺷﺮط ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ زﮐﺎة و ﺧﯿﺮﺧﻮاھﯽ ﺑﮫ ھﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن"‪.‬‬ ‫وﺣﺪﯾﺚ ﺗﻤﯿﻢ اﺑﻦ اوس داری ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬دﯾﻦ ھﻤﮫ اش ﺧﯿﺮ ﺧﻮاھﯽ و ﻧﺼﯿﺤﺖ اﺳﺖ" ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺑﺮای ﭼﮫ‬ ‫ﮐﺴﯽ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﺮای اﷲ و ﺑﮫ ﮐﺘﺎﺑﺶ‪ ،‬و ﺑﮫ‬ ‫رﺳﻮﻟﺶ‪ ،‬و ﺑﺮای اﻣﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﮫ ﻋﺎﻣﮥ ﺷﺎن" ﺧﻄﺎﺑﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺪﯾﺚ اﯾﻨﮑﮫ ﺳﺘﻮن دﯾﻦ و اﺳﺘﻮاری آن ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺧﯿﺮ ﺧﻮاھﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬ﺣﺞ ﻋﺮﻓﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺘﻮن و ﺑﺨﺶ‬ ‫اﻋﻈﻢ آن ﻋﺮﻓﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﺎداش ﺑﺰرگ آن را ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮة رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺷﺶ ﭼﯿﺰ ھﺴﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮫ ﭼﯿﺰ ھﺎ اﺳﺖ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ؟ وی ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"وﻗﺘﯽ ﺑﺎ او رو ﺑﺮو ﺷﺪی ﺳﻼﻣﺶ ﺑﺪه‪ ،‬وﻗﺘﯽ دﻋﻮﺗﺖ ﮐﺮد ﺑﭙﺬﯾﺮ‪،‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻣﺸﻮره ازﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺸﻮره ﻧﯿﮏ ﺑﺪه‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻋﻄﺴﮫ زد‬ ‫و ﺣﻤﺪ ﺧﺪا را ﮔﻔﺖ ﺗﻮ ﺑﺮاﯾﺶ "ﯾﺮﺣﻤﮏ اﷲ" ﺑﮕﻮ‪ ،‬و ﻗﺘﯽ ﻣﺮﯾﺾ ﺷﺪ‬ ‫ﺑﮫ ﺧﺒﺮ ﮔﯿﺮﯾﺶ ﺑﺮو‪ ،‬و وﻗﺘﯽ وﻓﺎت ﮐﺮد در ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﻨﺎزه اش ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫ﮐﻦ"‪.‬‬ ‫اﻣﺎ در ﻣﻮرد دﺷﻤﻨﯽ ﺑﮫ رﺿﺎی ﺧﺪا‪ ،‬اﷲ از دوﺳﺘﯽ ﮐﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‬ ‫و ﻓﺎﺳﻘﺎﻧﯽ ﮐﮫ آﺷﮑﺎ را ﺑﮫ ﻓﺴﻖ ﻣﯿﭙﺮدازﻧﺪ ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬ﯾﺎ‬ ‫أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﻻ ﺗﺘﺨﺬوا ﻋﺪوی و ﻋﺪوﮐﻢ اوﻟﯿﺎء ﺗﻠﻘﻮن اﻟﯿﮭﻢ‬ ‫ﺑﺎﻟﻤﻮدة و ﻗﺪ ﮐﻔﺮوا ﺑﻤﺎ ﺟﺎء ﮐﻢ ﻣﻦ اﻟﺤﻖ ﯾﺨﺮﺟﻮن اﻟﺮﺳﻮل و إﯾﺎﮐﻢ‬ ‫أن ﺗﻮﻣﻨﻮا ﺑﺎﷲ رﺑﮑﻢ إن ﮐﻨﺘﻢ ﺧﺮﺟﺘﻢ ﺟﮭﺎداً ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻠﯽ واﺑﺘﻐﺎء‬ ‫ﻣﺮﺿﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺗﺴﺮون اﻟﯿﮭﻢ ﺑﺎﻟﻤﻮدة وأﻧﺎ أﻋﻠﻢ ﺑﻤﺎ أﺧﻔﯿﺘﻢ وﻣﺎ اﻋﻠﻨﺘﻢ و‬ ‫ﻣﻦ ﯾﻔﻌﻠﮫ ﻣﻨﮑﻢ ﻓﻘﺪ ﺿﻞ ﺳﻮاء اﻟﺴﺒﯿﻞ(‪).‬اﻟﻤﻤﺘﺤﻨﮫ‪(١:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ ھﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮐﺎﻓﺮان را ﮐﮫ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎﯾﻨﺪ ﯾﺎران ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻃﺮح دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ اﻓﮕﻨﯿﺪ‪ ،‬در‬ ‫‪٣٩‬‬

‫ﺻﻮرﺗﯿﮑﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ آﻣﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺮآن ﺣﻖ ﺳﺨﺖ ﮐﺎﻓﺮ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و رﺳﻮل ﺧﺪا و ﺷﻤﺎ ﻣﻮﻣﻨﺎن را ﺑﮫ ﺟﺮم اﯾﻤﺎن ﺑﺨﺪا از وﻃﻦ‬ ‫ﺧﻮد آواره ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺒﺎﯾﺪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮای ﺟﮭﺎد در راه ﻣﻦ و ﻃﻠﺐ‬ ‫رﺿﺎ و ﺧﺸﻨﻮدی ﻣﻦ ﺑﯿﺮون آﻣﺪه اﯾﺪ ﭘﻨﮭﺎﻧﯽ ﺑﺎ آﻧﮭﺎ دوﺳﺘﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﻦ ﺑﮫ اﺳﺮار ﻧﮭﺎن و اﻋﻤﺎل آﺷﮑﺎر ﺷﻤﺎ )از ھﺮ ﮐﺲ( داﻧﺎﺗﺮم‪ .‬و ھﺮ‬ ‫ﮐﮫ از ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ ﺳﺨﺖ ﺑﮫ راه ﺿﻼﻟﺖ ﺷﺘﺎﻓﺘﮫ اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ )ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮ ﻻ ﺗﺘﺨﺬوا ﺑﻄﺎﻧﺔ ﻣﻦ دوﻧﮑﻢ ﻻ‬ ‫ﯾﺄﻟﻮﻧﮑﻢ ﺧﺒﺎﻻً ودوا ﻣﺎ ﻋﻨﺘﻢ ﻗﺪ ﺑﺪت اﻟﺒﻐﻀﺎء ﻣﻦ أﻓﻮاھﮭﻢ و ﻣﺎ ﺗﺨﻔﯽ‬ ‫ﺻﺪورھﻢ أﮐﺒﺮ ﻗﺪ ﺑﯿﻨﺎ ﻟﮑﻢ اﻵﯾﺎت إن ﮐﻨﺘﻢ ﺗﻌﻘﻠﻮن * ھﺎأﻧﺘﻢ أوﻻء‬ ‫ﺗﺤﺒﻮﻧﮭﻢ و ﻻ ﺗﺤﺒﻮﻧﮑﻢ و ﺗﺆﻣﻨﻮن ﺑﺎﻟﮑﺘﺐ ﮐﻠﮫ و إذا ﻟﻘﻮﮐﻢ ﻗﺎﻟﻮا آﻣﻨﺎ‬ ‫و إذا ﺧﻠﻮا ﻋﻀﻮا ﻋﻠﯿﮑﻢ اﻷﻧﺎﻣﻞ ﻣﻦ اﻟﻐﯿﻆ ﻗﻞ ﻣﻮﺗﻮا ﺑﻐﯿﻈﮑﻢ إن اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﻢ ﺑﺬات اﻟﺼﺪور( "آل ﻋﻤﺮان‪"١١٩-١١٨ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای اھﻞ اﯾﻤﺎن از ﻏﯿﺮ ھﻤﺪﯾﻨﺎن ﺧﻮد دوﺳﺖ ﺻﻤﯿﻤﯽ و ھﻤﺮاز‬ ‫ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﺎن از ﺧﻠﻞ و ﻓﺴﺎد در ﮐﺎر ﺷﺎن ذره ای ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻧﻤﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﮭﺎ ﻣﺎﯾﻠﻨﺪ ﮐﮫ ﺷﻤﺎ در رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﯽ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻨﯽ ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﺑﺰﺑﺎن ھﻢ آﺷﮑﺎر ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ وﻟﯽ ﻣﺤﻘﻘﺎً آﻧﭽﮫ در دل ﭘﻨﮭﺎن ﻣﯿﺪارﻧﺪ ﺑﯿﺶ‬ ‫از آن اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ زﺑﺎن آﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎ آﯾﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫روﺷﻦ ﮐﺮدﯾﻢ اﮔﺮ ﺧﺮد و اﻧﺪﯾﺸﮫ ﺑﮑﺎر ﺑﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺷﻤﺎ‬ ‫آﻧﮭﺎ را دوﺳﺘﻤﯿﺪارﯾﺪ آﻧﺎن ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ ﺑﮫ‬ ‫ھﻤﮫ ﮐﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﯽ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﮭﺎ در ﻧﺰد ﺷﻤﺎ اﻇﮭﺎر اﯾﻤﺎن ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺷﻮﻧﺪ از ﺷﺪت ﮐﯿﻨﮫ ﺳﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﺸﻢ ﺑﺪﻧﺪان‬ ‫ﮔﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ در اﯾﻦ ﺧﺸﻢ ﺑﻤﯿﺮﯾﺪ ﮐﮫ اﷲ ﺑﮫ راز درون دﻟﮭﺎ ﮐﺎﻣﻼً آﮔﺎه‬ ‫اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺟﯿﺪ از ﻋﻠﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺳﮫ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ ﺛﺎﺑﺖ و ﯾﻘﯿﻨﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﯽ را ﮐﮫ از اﺳﻼم ﺑﮭﺮه ﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽ‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ ﮐﮫ از اﺳﻼم ﺑﯽ ﺑﮭﺮه اﺳﺖ‪ ،‬و اﷲ وﻗﺘﯽ ﺑﻨﺪه ای را دوﺳﺖ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ ھﺮﮔﺰ وی را ﺑﮫ ﮐﺲ دﯾﮕﺮ رھﺎ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و ھﺮﮔﺰ ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻗﻮﻣﯽ را دوﺳﺖ ﻧﻤﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﺣﺸﺮ ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ﺷﺪ"‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﮭﯽ ﺟﺎزم و ﻗﺎﻃﻊ از دوﺳﺘﯽ ﺑﺪﮐﺎران اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫در ﻏﯿﺮ آن ﺧﻄﺮ ﺣﺸﺮ ﺷﺪن ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٤٠‬‬

‫و ﺗﺮﻣﺬی از ﻣﻌﺎذ اﺑﻦ اﻧﺲ ﺟﮭﻨﯽ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘﮫ اﯾﻦ ﺣﺴﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ‬ ‫ﺑﺪھﺪ‪ ،‬ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ ﻣﻨﻊ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ‬ ‫رﺿﺎی اﷲ ﺑﺪﺑﺒﯿﻨﺪ و ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ ﺑﮫ ﺷﻮھﺮ ﺑﺪھﺪ ﺣﻘﺎ ﮐﮫ اﯾﻤﺎﻧﺶ را‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ھﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ ..." :‬وﻗﺘﯽ اﷲ ﺑﻨﺪه ای را ﺑﺪ دﯾﺪ ﺟﺒﺮﯾﻞ را‬ ‫ﻣﯿﺨﻮاھﺪ و ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻼن را ﺑﺪﻣﯿﺒﯿﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻮھﻢ او را ﺑﺪ‬ ‫ﺑﺒﯿﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺟﺒﺮﯾﻞ ھﻢ او را ﺑﺪﻣﯿﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ‬ ‫از آن در آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ آواز ﮐﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ اﷲ ﻓﻼن را ﺑﺪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ ﺷﻤﺎ‬ ‫ھﻢ او را ﺑﺪﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اھﻞ آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ ھﻢ او را ﺑﺪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از‬ ‫آن ﺑﺪ ﺑﯿﻨﯽ وی در زﻣﯿﻦ ھﻢ ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪ "....‬و اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ‪" :‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ وی در زﻣﯿﻦ ھﻢ ﻧﺸﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد"‬ ‫ﮔﺮﭼﮫ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﺮاد از آن اﻓﺸﺎء و ﻃﻠﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬اھﻞ‬ ‫زﻣﯿﻦ ھﻢ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ را ﺑﺪﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮ آن ﺗﻘﻀﺎی ﮐﻼم و ﺻﺪق آن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در روی زﻣﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‬ ‫و ﻓﺎﺳﻘﺎن ﻋﻠﻨﯽ را دوﺳﺖ ﻣﯿﺪارد و ﺑﺪ ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن راﺳﺘﮕﻮی‬ ‫ﺑﻮدن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺮاد از ﺧﺒﺮ در‬ ‫اﯾﻨﺠﺎاﻧﺸﺎء ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮔﻮﯾﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ای اھﻞ زﻣﯿﻦ ﺷﻤﺎ ھﻢ آﻧﮑﺲ را ﺑﺪﺑﺒﯿﻨﯿﺪ ﮐﮫ اﷲ آﻧﺮا ﺑﺪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ و در‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﮫ ﺣﺪﯾﺚ دﻻﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﮫ واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ ﮐﺴﯿﮑﮫ اﷲ او را‬ ‫ﺑﺪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﮐﮫ در آن داﺧﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺪ دﯾﺪن ﺷﺨﺺ ﺷﺪﯾﺪاً ﺧﺼﻮﻣﺖ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪه ﮐﮫ در ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إن اﺑﻐﺾ اﻟﺮﺟﺎل اﻟﯽ اﷲ‬ ‫اﻻﻟﺪ اﻟﺨﺼﻢ" ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﻣﺒﻐﻮض ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدان ﻧﺰد اﷲ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺷﺪﯾﺪاً‬ ‫ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ"‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ دﻻﻟﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺑﮫ واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﯿﮑﮫ اﻧﺼﺎر را ﺑﺪ‬ ‫ﻣﯿﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺮاء آﻣﺪه ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻧﺼﺎر را دوﺳﺖ ﻧﻤﯿﺪارد ﻣﮕﺮ‬ ‫ﻣﺆﻣﻦ و ﺑﺪ ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ ﻣﺮگ ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺴﯿﮑﮫ اﻧﺼﺎر را دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺖ اﷲ او را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ اﯾﺸﺎﻧﺮا ﺑﺪ دﯾﺪ اﷲ او را ﺑﺪ‬ ‫ﻣﯿﺒﯿﻨﺪ" و ﻧﯿﺰ دﻻﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﮫ واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ ﺑﺎ ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺣﻖ را‬ ‫‪٤١‬‬

‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ وﻟﯽ از ﺣﻠﻘﻮﻣﺶ ﻧﻤﯿﮕﺬرد‪ ،‬از ﺟﮭﺖ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﻠﯽ‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫اوﺻﺎف ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﮐﮫ ﻣﻦ آن اوﺻﺎف را در اﯾﻦ ﻣﺮدم‬ ‫ﻣﯿﺸﻨﺎﺳﻢ ﮐﮫ آﻧﺎن ﺑﮫ زﺑﺎن ﺧﻮد ﺣﻖ را ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ وﻟﯽ از آن ﺣﻠﻖ ﺷﺎن‬ ‫ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن ﻣﺒﻐﻮض ﺗﺮﯾﻦ ﺧﻠﻖ ﻧﺰد اﷲ ھﺴﺘﻨﺪ"‪ .‬و دﻻﻟﺖ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﮫ واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﻓﺤﺶ ﮔﻮی و ﺑﺪ زﺑﺎن‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮ درداء ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺗﺮﻣﺬی آﻣﺪه و ﺗﺮﻣﺬی آﻧﺮا‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺣﻘﺎ ﮐﮫ اﷲ ﺷﺨﺺ ﻓﺤﺶ ﮔﻮی و ﺑﺪ زﺑﺎن را ﺑﺪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ"‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ آﺛﺎر ھﻢ در ﺑﺪ دﯾﺪن اﺻﺤﺎب ﮐﺮام ﮐﺎﻓﺮان را وارد ﺷﺪه ﮐﮫ از‬ ‫آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ آﻧﮑﮫ ﻣﺴﻠﻢ از ﺳﻠﻤﮫ اﺑﻦ اﺗﻮع رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪..." :‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻣﺎ و اھﻞ ﻣﮑﮫ ﭘﯿﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﺴﺘﯿﻢ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺧﻠﻂ ﺷﺪﯾﻢ‪،‬‬ ‫روزی ﻣﻦ زﯾﺮ درﺧﺘﯽ آﻣﺪه ﺧﺎرش را ﭘﺎک ﮐﺮدم و آﻧﺠﺎ ﺧﻮاﺑﯿﺪم‪،‬‬ ‫در آن ھﻨﮕﺎم ﭼﮭﺎر ﻧﻔﺮ ﻣﺸﺮک از اھﻞ ﻣﮑﮫ ﺑﮫ ﻧﺰدﯾﮑﻢ آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﮫ‬ ‫ﺑﺪﮔﻮﺋﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﻣﻦ آﻧﮭﺎ را ﺑﺪ‬ ‫دﯾﺪه از آﻧﺠﺎ ﺑﮫ زﯾﺮ درﺧﺖ دﯾﮕﺮی رﻓﺘﻢ‪ "....‬و از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ‬ ‫ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ اﺣﻤﺪ از ﺟﺎﺑﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ‬ ‫رواﺣﮫ ﺑﮫ ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﺧﯿﺒﺮ ﮔﻔﺖ‪ " :‬ای ﮔﺮوه ﯾﮭﻮد! ﺷﻤﺎﻣﺒﻐﻮض ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﺧﻠﻖ ﻧﺰدم ھﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا را ﻗﺘﻞ ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دروغ‬ ‫ﺑﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ ﻣﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا وادار ﺑﮫ آن ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﺎﻻی ﺷﻤﺎﻇﻠﻢ روا دارم‪".....‬‬ ‫و ﺑﻌﻀﯽ رواﯾﺖ در ﺑﺎرۀ ﺑﺪﺑﯿﻨﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﺮ و ﺑﺪی را‬ ‫آﺷﮑﺎ را اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪھﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ از اﺑﻮ ﻓﺮاس رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻋﻤﺮ اﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب روزی در ﺧﻄﺎﺑﮥ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ ...." :‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺷﺮ و‬ ‫ﺑﺪی را ﻇﺎھﺮ ﻣﯿﺴﺎزد ﻣﺎ در ﺑﺎرۀ او ﮔﻤﺎن ﺑﺪ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ و او را ﺑﺨﺎﻃﺮ‬ ‫ھﻤﺎن ﺑﺪﯾﺶ ﺑﺪ ﻣﯽ ﺑﻨﯿﻢ‪ "....‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق واﺑﻮ‬ ‫ﯾﻌﻠﯽ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺎﮐﻢ آﻧﺮا در ﻣﺘﺪارک‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﮫ ﮔﺬﺷﺖ دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﺻﻔﺎت ﻧﯿﮏ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﮫ آن ﻣﺘﺼﻒ و آراﺳﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﮫ آرزوی رﺿﺎء رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﻧﺼﺮت وﺟﻨﺖ اﷲ را دارد‪.‬‬ ‫‪٤٢‬‬

‫ﺗﺮس از ﺧﺪا در ﻧﮭﺎن و آﺷﮑﺎر‬ ‫ﺗﺮس از ﺧﺪا ﻓﺮض اﺳﺖ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ و اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﺒﻮی‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ‪:‬‬ ‫اﷲ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪):‬و إﯾﺎی ﻓﺎﺗﻘﻮن( "اﻟﺒﻘﺮه"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ "و ﺗﻨﮭﺎ از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ"‬ ‫)وإﯾﺎی ﻓﺎرھﺒﻮن( "اﻟﺒﻘﺮه"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﺗﻨﮭﺎ از ﻣﻦ ھﺮاس داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ"‪.‬‬ ‫)إﻧﻤﺎ ذﻟﮑﻢ اﻟﺸﯿﻄﺎن ﯾﺨﻮف اوﻟﯿﺎءه ﻓﻼﺗﺨﺎﻓﻮھﻢ وﺧﺎﻓﻮن إن ﮐﻨﺘﻢ‬ ‫ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ( "آل ﻋﻤﺮان"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آن ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﻣﯿﺘﺮﺳﺎﻧﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﺴﺘﯿﺪ از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ ﻧﮫ از آﻧﺎن"‪.‬‬ ‫)و ﯾﺤﺬرﮐﻢ اﷲ ﻧﻔﺴﮫ( "آل ﻋﻤﺮان"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬و ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را از "ﻋﻘﺎب" ﺧﻮد ﻣﯿﺘﺮﺳﺎﻧﺪ"‪.‬‬ ‫)ﻓﻼﺗﺨﺸﻮا اﻟﻨﺎس واﺧﺸﻮن( "اﻟﻤﺎﺋﺪه"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ" ﭘﺲ از ﻣﺮدم ﻣﺘﺮﺳﯿﺪ وازﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ"‪.‬‬ ‫)ﯾﺎ اﯾﮭﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﮑﻢ( "اﻟﻨﺴﺎء"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ای ﻣﺮدم از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ"‬ ‫)إﻧﻤﺎ اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن اﻟﺬﯾﻦ إذا ذﮐﺮ اﷲ وﺟﻠﺖ ﻗﻠﻮﺑﮭﻢ( "اﻻﻧﻔﺎل"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ "آﻧﮭﺎ ﻣﺆﻣﻨﯽ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﯾﺎد ﺧﺪا ﺷﻮد دﻟﮭﺎی ﺷﺎن درھﺮاس‬ ‫ﺷﻮد"‪.‬‬ ‫)و ﮐﺬﻟﮏ أﺧﺬ رﺑﮏ إذا أﺧﺬ اﻟﻘﺮی وھﯽ ﻇﺎﻟﻤﺔ إن أﺧﺬه أﻟﯿﻢ ﺷﺪﯾﺪ‪،‬‬ ‫إن ﻓﯽ ذﻟﮏ ﻵﯾﺔ ﻟﻤﻦ ﺧﺎف ﻋﺬاب اﻵﺧﺮة ذﻟﮏ ﯾﻮم ﻣﺠﻤﻮع ﻟﮫ‬ ‫اﻟﻨﺎس و ذﻟﮏ ﯾﻮم ﻣﺸﮭﻮد * و ﻣﺎ ﻧﺆﺧﺮه إﻻ ﻷﺟﻞ ﻣﻌﺪود * ﯾﻮم ﯾﺄت‬ ‫ﻻ ﺗﮑﻠﻢ ﻧﻔﺲ إﻻ ﺑﺈذﻧﮫ ﻓﻤﻨﮭﻢ ﺷﻘﯽ و ﺳﻌﯿﺪ * ﻓﺄﻣﻨﺎ اﻟﺬﯾﻦ ﺷﻘﻮا ﻓﻔﯽ‬ ‫اﻟﻨﺎر ﻟﮭﻢ ﻓﯿﮭﺎ زﻓﯿﺮ و ﺷﮭﯿﻖ*( "ھﻮد‪"١٠٦-١٠٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ اﺳﺖ ﺳﺨﺘﮕﯿﺮی ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮھﺮﮔﺎه ﺑﺨﻮاھﺪ دﯾﺎر‬ ‫ﺳﺘﻤﮑﺎران را وﯾﺮان ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﮫ اﻧﺘﻘﺎم و ﻣﻮاﺧﺬۀ ﺧﺪا ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪ و‬ ‫دردﻧﺎک اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﺎﻧﺎ اﯾﻦ ھﻼک ﺑﺪﮐﺎران آﯾﺖ وﻋﺒﺮﺗﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای‬ ‫آﻧﮑﺲ ﮐﮫ ازﻋﺬاب روز ﻣﺤﺸﺮ ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬روز ﻣﺤﺸﺮ روزی اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ھﻤﮫ ﺧﻠﻖ درآن ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ وﺟﺰای اﻋﻤﺎل ﺧﻮد راﺑﺒﯿﻨﻨﺪ و ﻣﺎ آن روز‬ ‫‪٤٣‬‬

‫را ﺑﺘﺄﺧﯿﺮ ﻧﯿﻔﮑﻨﯿﻢ ﺟﺰ ﺑﮫ وﻗﺘﯽ ﮐﮫ در ﻋﻠﻢ ﻣﺎ ﻣﻌﯿﻦ اﺳﺖ در آن روز‬ ‫ھﯿﭽﮑﺲ ﺟﺰ ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﻠﻖ دو ﻓﺮﻗﮫ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﺷﻘﯽ وﺑﺪروزﮔﺎر و ﺑﻌﻀﯽ ﺳﻌﯿﺪ و ﺧﻮﺷﻮﻗﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اھﻞ ﺷﻘﺎوت‬ ‫ھﻤﮫ را در آﺗﺶ دوزخ درﺣﺎﻟﯿﮑﮫ آه وﻧﺎﻟﮫ وﺣﺴﺮت ﻣﯿﮑﺸﻨﺪ در‬ ‫اﻓﻨﮕﻨﻨﺪ"‪.‬‬ ‫)واﻟﺬﯾﻦ ﯾﺼﻠﻮن ﻣﺎ أﻣﺮ اﷲ ﺑﮫ أن ﯾﻮﺻﻞ و ﯾﺨﺸﻮن رﺑﮭﻢ و ﯾﺨﺎﻓﻮن‬ ‫ﺳﺆ اﻟﺤﺴﺎب(‪" .‬اﻟﺮﻋﺪ‪."٢١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وآﻧﺎﻧﮑﮫ آﻧﭽﮫ را ﺧﺪا ﺑﮫ ﭘﯿﻮﻧﺪ آن اﻣﺮ ﮐﺮده ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯿﺪھﻨﺪ و از‬ ‫ﺧﺪا ﻣﯿﺘﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬وﺑﮫ ﺳﺨﺘﯽ ھﻨﮕﺎم ﺣﺴﺎب ﻣﯿﻨﺪﯾﺸﻨﺪ"‪.‬‬ ‫)ذﻟﮏ ﻟﻤﻦ ﺧﺎف ﻣﻘﺎﻣﯽ و ﺧﺎف وﻋﯿﺪ( "اﺑﺮاھﯿﻢ‪."١٤ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺎت ﺑﺮای ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از اﯾﺴﺘﺎدن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﯿﺘﺮﺳﺪ و از وﻋﺪۀ ﻋﺬاب ﻣﻦ ﺑﯿﻢ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ"‬ ‫)ﯾﺎ أﯾﮭﺎاﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﮑﻢ إن زﻟﺰﻟﺔ اﻟﺴﺎﻋﺔ ﺷﺊ ﻋﻈﯿﻢ * ﯾﻮم‬ ‫ﺗﺮوﻧﮭﺎ ﺗﺬھﻞ ﮐﻞ ﻣﺮﺿﻌﺔ ﻋﻤﺎ أرﺿﻌﺖ و ﺗﻀﻊ ﮐﻞ ذات ﺣﻤﻞ ﺣﻤﻠﮭﺎ و‬ ‫ﺗﺮی اﻟﻨﺎس ﺳﮑﺮای و ﻣﺎ ھﻢ ﺑﺴﮑﺮای و ﻟﮑﻦ ﻋﺬاب اﷲ ﺷﺪﯾﺪ *(‬ ‫"اﻟﺤﺞ‪."٢-١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻣﺮدم از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎر ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ‬ ‫زﻟﺰﻟﮥ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺴﯿﺎرﺣﺎدﺛﮥ ﺑﺰرگ و واﻗﻌﮥ ﺳﺨﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﻮن ھﻨﮕﺎم آﻧﺮوز ﺑﺰرگ را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﻨﯿﺪ ھﺮ زن ﺷﯿﺮ ده ﻃﻔﻞ ﺧﻮد‬ ‫را از ھﻮل ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﺪ و ھﺮ آﺑﺴﺘﻦ ﺑﺎر رﺣﻢ را ﺑﯿﻔﮕﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدم در‬ ‫آن روز ﺑﯿﺨﻮد و ﻣﺴﺖ ﺑﻨﮕﺮی درﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻣﺴﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻟﯿﮑﻦ ﻋﺬاب‬ ‫ﺧﺪا ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ازھﻮل آن ﻣﺮدم ﭼﻮن ﻣﺴﺖ وﻣﺪھﻮش اﻧﺪ"‪.‬‬ ‫)وﻟﻤﻦ ﺧﺎف ﻣﻘﺎم رﺑﮫ ﺟﻨﺘﺎن( "اﻟﺮﺣﻤﻦ‪"٤٦ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬و ھﺮ ﮐﮫ از ﻣﻘﺎم ﻋﻈﯿﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﺘﺮﺳﺪ او را دو ﺑﺎغ‬ ‫ﺑﮭﺸﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫)ﻣﺎﻟﮑﻢ ﻻ ﺗﺮﺟﻮن ﷲ وﻗﺎراً( "ﻧﻮح‪"١٣ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭼﺮا از ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻤﯽ ھﺮاﺳﯿﺪ"‪.‬‬ ‫)ﯾﻮم ﯾﻔﺮ اﻟﻤﺮء ﻣﻦ أﺧﯿﮫ و أﻣﮫ وأﺑﯿﮫ و ﺻﺎﺣﺒﺘﮫ و ﺑﻨﯿﮫ ﻟﮑﻞ اﻣﺮئ‬ ‫ﯾﻮﻣﺌﺬ ﺷﺄن ﯾﻐﻨﯿﮫ( "ﻋﺒﺲ‪"٣٧-٣٤ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬روزﯾﮑﮫ )از وﺣﺸﺖ وھﻮﻟﻨﺎﮐﯽ آن( ھﺮﮐﺲ از ﺑﺮادرش‬ ‫ﻣﯿﮕﺮﯾﺰد‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ از ﻣﺎدرش و ﭘﺪرش‪ ،‬وزن وﻓﺮزﻧﺪش ھﻢ ﻣﯿﮕﺮﯾﺰد‪،‬‬ ‫‪٤٤‬‬

‫در آن روز ھﺮ ﮐﺲ ﭼﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺄن و ﮐﺎر ﺧﻮد اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ‬ ‫ھﯿﭽﮑﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺮداﺧﺖ‪".‬‬ ‫اﻣﺎ اﺣﺎدﯾﺚ و آﺛﺎر ﺑﺮﺧﯽ از آن ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﺑﮫ وﺟﻮب ﺧﻮف وھﺮاس‬ ‫دﻻﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻔﮭﻮم آن وﺟﻮب ﺧﻮف داﻧﺴﺘﮫ‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﺳﺒﻌﺔ ﯾﻈﻠﮭﻢ اﷲ ﻓﯽ ﻇﻠﮫ ﯾﻮم ﻻﻇﻞ إﻻ‬ ‫ﻇﻠﮫ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﺎدل‪ ،‬و ﺷﺎب ﻧﺸﺄ ﻓﯽ ﻋﺒﺎدة اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬و رﺟﻞ ﻗﻠﺒﮫ‬ ‫ﻣﻌﻠﻖ ﺑﺎﻟﻤﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬و رﺟﻼن ﺗﺤﺎﺑﺎ ﻓﯽ اﷲ واﺟﺘﻤﻌﺎ ﻋﻠﯿﮫ وﺗﻔﺮﻗﺎ ﻋﻠﯿﮫ‪،‬‬ ‫و رﺟﻞ دﻋﺘﮫ اﻣﺮأة ذات ﻣﻨﺼﺐ و ﺟﻤﺎل ﻓﻘﺎل إﻧﯽ أﺧﺎف اﷲ و رﺟﻞ‬ ‫ﺗﺼﺪق ﺑﺼﺪﻗﺔ ﻓﺄﺧﻔﺎھﺎ ﺣﺘﯽ ﻻ ﺗﻌﻠﻢ ﺷﻤﺎﻟﮫ ﻣﺎ ﺗﻨﻔﻖ ﯾﻤﯿﻨﮫ‪ ،‬و رﺟﻞ‬ ‫ذﮐﺮ اﷲ ﺧﺎﻟﯿﺎً ﻓﻔﺎﺿﺖ ﻋﯿﻨﺎه" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬در روزی ﮐﮫ ﺟﺰ ﺳﺎﯾﮫ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا دﯾﮕﺮ ﺳﺎﯾﮫ ای ﻧﯿﺴﺖ اﷲ‬ ‫ھﻔﺖ ﮔﺮوه را در ﺳﺎﯾﮫ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﺟﺎی ﻣﯿﺪھﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﺎدل‪،‬‬ ‫ﺟﻮاﻧﯿﮑﮫ در ﻃﺎﻋﺖ اﷲ ﺑﺰرگ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدی ﮐﮫ دﻟﺶ ھﻤﯿﺸﮫ‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﺴﺎﺟﺪ اﺳﺖ‪ ،‬دو ﺷﺨﺼﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ رﺿﺎی ﺧﺪا دوﺳﺘﯽ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ رﺿﺎی او ﯾﮑﺠﺎ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ و ﺑﮫ رﺿﺎی او از ھﻢ ﺟﺪا‬ ‫ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮدی ﮐﮫ زﻧﯽ دارای ﻣﻘﺎم وﺟﻤﺎل او را ﺑﮫ ﺳﻮی ﺧﻮد‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ وﻟﯽ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﺧﺪا ﻣﯿﺘﺮﺳﻢ‪ ،‬و ﻣﺮدی ﮐﮫ ﭼﻨﺎن ﻧﮭﺎﻧﯽ‬ ‫ﺻﺪﻗﮫ ﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ دﺳﺖ ﭼﭗ از ﺻﺪﻗﮥ دﺳﺖ راﺳﺖ آﮔﺎه ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺮدﯾﮑﮫ در ﺗﻨﮭﺎﺋﯽ ﺧﺪا را ﯾﺎد ﮐﺮده ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﭘﺮ اﺷﮏ ﻣﯿﺸﻮد"‬ ‫و از اﻧﺲ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬روزی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻣﻮﻋﻈﮫ ای ﮐﺮد ﮐﮫ ﻣﻦ ھﺮﮔﺰ ﻣﺜﻞ آن را ﻧﺸﻨﯿﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن ﻣﻮﻋﻈﮫ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻟﻮﺗﻌﻠﻤﻮن ﻣﺎ أﻋﻠﻢ ﻟﻀﺤﮑﺘﻢ ﻗﻠﯿﻼً وﻟﺒﮑﯿﺘﻢ‬ ‫ﮐﻤﺜﯿﺮاً( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ آﻧﭽﮫ را ﻣﻦ ﻣﯿﺪاﻧﻢ ﺷﻤﺎ ﻣﯿﺪاﻧﺴﺘﯿﺪ ھﻤﺎﻧﺎ اﻧﺪﮐﯽ‬ ‫ﺧﻨﺪه و ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯽ ﮐﺮدﯾﺪ" وی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﯾﺎران رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﺎدرھﺎ را ﺑﮫ روی ﮐﺸﯿﺪه ﺑﮫ آوازﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫"اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده"‪.‬‬ ‫و از ﻋﺪی اﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻨﮑﻢ ﻣﻦ أﺣﺪ إﻻ ﺳﯿﮑﻠﻤﮫ اﷲ ﻟﯿﺲ ﺑﯿﻨﮫ و ﺑﯿﻨﮫ ﺗﺮﺟﻤﺎن‪ ،‬ﻓﯿﻨﻈﺮ أﯾﻤﻦ‬ ‫ﻣﻨﮫ ﻓﻼ ﯾﺮی إﻻ ﻣﺎ ﻗﺪم‪ ،‬و ﯾﻨﻈﺮ أﺷﺄم ﻣﻨﮫ ﻓﻼ ﯾﺮی إﻻ ﻣﺎﻗﺪم‪ ،‬و ﯾﻨﻈﺮ‬ ‫‪٤٥‬‬

‫ﺑﯿﻦ ﯾﺪﯾﮫ ﻓﻼ ﯾﺮی إﻻ اﻟﻨﺎر ﺗﻠﻘﺎء وﺟﮭﮫ‪ ،‬ﻓﺎﺗﻘﻮا اﻟﻨﺎر و ﻟﻮ ﺑﺸﻖ ﺗﻤﺮة"‬ ‫)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺎ ھﺮﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً و ﺑﺪون ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺳﺨﻦ‬ ‫و ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ ﺧﻮد ﺧﻮاھﺪ ﻧﻈﺮ ﮐﺮد‬ ‫و ﺟﺰ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی را ﻧﺨﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ ﺧﻮد‬ ‫ﻧﻈﺮ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد و ﺟﺰ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی ﻧﺨﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﮫ‬ ‫ﺟﻠﻮ ﺧﻮد ﻧﻈﺮ ﮐﺮده آﺗﺶ را ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ در ﺑﺮاﺑﺮ روﯾﺶ‬ ‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﭘﺲ )ای ﻣﺮدم( ﺧﻮد را از آﺗﺶ ﻧﺠﺎت دھﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﺻﺪﻗﮫ ﻧﻤﻮدن ﯾﮏ ﭘﺎرۀ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ"‪.‬‬ ‫و از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﯾﺤﺸﺮ اﻟﻨﺎس ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ ﺣﻔﺎة‪ ،‬ﻋﺮاة‪،‬‬ ‫ﻏﺮﻻً " ﻗﻠﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ :‬اﻟﺮﺟﺎل و اﻟﻨﺴﺎء ﺟﻤﯿﻌﺎً ﯾﻨﻈﺮ ﺑﻌﻀﮭﻢ إﻟﯽ‬ ‫ﺑﻌﺾ؟ ﻗﺎل‪ :‬ﯾﺎ ﻋﺎﯾﺸﺔ اﻷﻣﺮ أﺷﺪ ﻣﻦ أن ﯾﮭﻤﮭﻢ ذﻟﮏ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺮدم در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭘﺎ ﺑﺮھﻨﮫ‪ ،‬ﺗﻦ ﺑﺮھﻨﮫ و ﻧﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه ﺣﺸﺮ‬ ‫ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ" ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ :‬ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﯾﮑﺠﺎ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ ﺑﮫ‬ ‫ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻣﯿﺒﯿﻨﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪" :‬ای ﻋﺎﯾﺸﮫ! ﻣﺸﮑﻼت از آن ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ دﯾﺪن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻮﺟﮭﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ"‪.‬‬ ‫و از ﻧﻌﻤﺎن اﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬إن أھﻮن أھﻞ اﻟﻨﺎر ﻋﺬاﺑﺎً ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ ﻟﺮﺟﻞ‬ ‫ﺗﻮﺿﻊ ﻓﯽ أﺧﻤﺺ ﻗﺪﻣﯿﮫ ﺟﻤﺮﺗﺎن ﯾﻐﻠﯽ ﻣﻨﮭﻤﺎ دﻣﺎﻏﮫ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺳﺒﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﮫ دو‬ ‫اﺧﮕﺮ آﺗﺶ درﮐﻒ ﭘﺎھﺎﯾﺶ ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد و از آن ﻣﻐﺰ ﺳﺮش ﺑﮫ‬ ‫ﺟﻮش ﻣﯿﺎﯾﺪ"‪.‬‬ ‫و از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﻘﻮم اﻟﻨﺎس ﻟﺮب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﯾﻐﯿﺐ أﺣﺪھﻢ ﻓﯽ رﺷﺤﺔ إﻟﯽ‬ ‫اﻧﺼﺎف إذﻧﯿﮫ" ")ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( "ﯾﻌﻨﯽ" در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺮدم ﺑﮫ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﺑﮫ اﻧﺪازه ای اﯾﺴﺘﺎده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﻌﻀﯽ از‬ ‫آﻧﮭﺎ ﺗﺎ ﻧﺼﻔﮭﺎی ﮔﻮش ﺧﻮد در ﻋﺮق ﺧﻮﯾﺶ ﻏﺮق ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ"‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ روﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﻌﺮق‬ ‫اﻟﻨﺎس ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ ﺣﺘﯽ ﻋﺮﻗﮭﻢ ﻓﯽ اﻷرض ﺳﺒﻌﯿﻦ ذراﻋﺎً و ﯾﻠﺠﻤﮭﻢ‬ ‫ﺣﺘﯽ ﯾﺒﻠﻎ آذاﻧﮭﻢ " )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﺮدم آﻧﻘﺪر‬ ‫ﻋﺮق ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ھﻔﺘﺎد ﮔﺰ ﻋﺮق آﻧﮭﺎ در زﻣﯿﻦ ﻓﺮو ﻣﯿﺮود‪ ،‬و ﺧﻮد‬ ‫‪٤٦‬‬

‫آﻧﺎن ﻧﯿﺰ در ﻋﺮق آﻧﻘﺪر ﻏﺮق ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﮔﻮﺷﮭﺎی ﺷﺎن‬ ‫ﻣﯿﺮﺳﺪ"‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﯾﻘﻮل اﷲ اذا أراد ﻋﺒﺪی أن ﯾﻌﻤﻞ ﺳﯿﺌﺔ ﻓﻼ ﺗﮑﺘﺒﻮھﺎ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫ﺣﺘﯽ ﯾﻌﻤﻠﮭﺎ ﻓﺈن ﻋﻤﻠﮭﺎ ﻓﺎﮐﺘﺒﻮھﺎ ﻟﮫ ﺑﻤﺜﻠﮭﺎ و إن ﺗﺮﮐﮭﺎ ﻣﻦ أﺟﻠﯽ‬ ‫ﻓﺎﮐﺘﺒﻮھﺎ ﻟﮫ ﺣﺴﻨﺔ و إذا أراد أن ﯾﻌﻤﻞ ﺣﺴﻨﺔ ﻓﻠﻢ ﯾﻔﻌﻠﮭﺎ ﻓﺎﮐﺘﺒﻮاھﺎ ﻟﮫ‬ ‫ﺣﺴﻨﺔ ﻓﺈن ﻋﻤﻠﮭﺎ ﻓﺎﮐﺘﺒﻮھﺎ ﺑﻌﺸﺮ أﻣﺜﺎﻟﮭﺎ إﻟﯽ ﺳﺒﻊ ﻣﺎﺋﺔ ﺿﻌﻒ" )ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﺑﺮای ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺑﻨﺪه ام ﻗﺼﺪ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺘﯽ را ﮐﺮد آﻧﺮا ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﮑﺮده ﺑﺎﻻﯾﺶ ﻧﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ‬ ‫آﻧﺮا ﻋﻤﻠﯽ ﮐﺮد آن را ﯾﮏ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ ،‬واﮔﺮ آﻧﺮا از ﺗﺮس ﻣﻦ‬ ‫ﺗﺮک ﮐﺮد ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﯽ را‬ ‫ﮐﺮد و آن را ﻋﻤﻠﯽ ﻧﮑﺮد ﺑﺮاﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪ ،‬و اﮔﺮﻋﻤﻞ ﮐﺮد‬ ‫آن را ده ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬اﻟﯽ ھﻔﺼﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ"‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﻮ ﯾﻌﻠﻢ اﻟﻤﺆﻣﻦ ﻣﺎ ﻋﻨﺪ اﷲ ﻣﻦ اﻟﻌﻘﻮﺑﺔ ﻣﺎ ﻃﻤﻊ ﺑﺠﻨﺘﮫ أﺣﺪ‪،‬‬ ‫و ﻟﻮ ﯾﻌﻠﻢ اﻟﮑﺎﻓﺮ ﻣﺎ ﻋﻨﺪ اﷲ ﻣﻦ اﻟﺮﺣﻤﺔ ﻣﺎ ﻗﻨﻂ ﻣﻦ رﺣﻤﺘﮫ أﺣﺪ"‬ ‫رواه ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺬاﺑﯽ را ﮐﮫ ﻧﺰد اﷲ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ھﯿﭽﮑﺲ ﺑﮫ‬ ‫ﺑﮭﺸﺖ اﻣﯿﺪوار ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﮐﺎﻓﺮ رﺣﻤﺘﯽ را ﮐﮫ ﻧﺰد اﷲ ھﺴﺖ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺪ ھﯿﭽﮑﺴﯽ از آﻧﺎن ﻧﺎ اﻣﯿﺪ از رﺣﻤﺘﺶ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ﺷﻨﯿﺪم‬ ‫ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪" :‬ﮐﺎن اﻟﮑﻔﻞ ﻣﻦ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻻ ﯾﺘﻮرع ﻣﻦ ذﻧﺐ ﻋﻤﻠﮫ‪،‬‬ ‫ﻓﺄﺗﺘﮫ اﻣﺮأة ﻓﺄﻋﻄﺎھﺎ ﺳﺘﯿﻦ دﯾﻨﺎراً ﻋﻠﯽ أن ﯾﻄﺄھﺎ ﻓﻠﻤﺎ أرادھﺎ ﻋﻦ ﻧﻔﺴﮭﺎ‬ ‫ارﺗﻌﺪت و ﺑﮑﺖ‪ ،‬ﻓﻘﺎل ﻣﺎ ﯾﺒﮑﯿﮏ؟ ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬ﻷن ھﺬا ﻋﻤﻞ ﻣﺎ ﻋﻤﻠﺘﮫ ﻗﻂ و‬ ‫ﻣﺎ ﺣﻤﻠﻨﯽ ﻋﻠﯿﮫ إﻻ اﻟﺤﺎﺟﺔ ﻓﻘﺎل‪ :‬ﺗﻔﻌﻠﯿﻦ أﻧﺖ ھﺬا ﻣﻦ ﻣﺨﺎﻓﺔ اﷲ ﻓﺄﻧﺎ‬ ‫اﺣﺮی‪ ،‬اذھﺒﯽ ذﻟﮏ ﻣﺎ أﻋﻄﯿﺘﮏ و واﷲ ﻣﺎ أﻋﺼﯿﮫ ﺑﻌﺪھﺎ اﺑﺪاً‪ ،‬ﻓﻤﺎت‬ ‫ﻣﻦ ﻟﯿﻠﺘﮫ ﻓﺄﺻﺒﺢ ﻣﮑﺘﻮﺑﺎً ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﮫ‪ :‬إن اﷲ ﻗﺪ ﻏﻔﺮ ﻟﻠﮑﻔﻞ ﻓﻌﺠﺐ اﻟﻨﺎس‬ ‫ﻣﻦ ذﻟﮏ"‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﻔﻞ از ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﮫ از اﻧﺠﺎم ھﯿﭻ ﮔﻨﺎھﯽ‬ ‫اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎری ﻧﺰد وی زﻧﯽ آﻣﺪ‪ ،‬او ﺑﺮاﯾﺶ ﺷﺼﺖ دﯾﻨﺎر‬ ‫داد ﺗﺎ ﺑﺎ او زﻧﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻣﯿﺨﻮاﺳﺖ ﺑﮫ وی ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮد زن‬ ‫‪٤٧‬‬

‫را ﻟﺮزه ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯿﮑﻨﯽ؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﮐﺎری اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮﮔﺰ آﻧﺮا ﻧﮑﺮده ام و ﺣﺎﻻ ﻣﺤﺘﺎﺟﯽ‬ ‫ﻣﺮا ﺑﮫ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬اوﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ از ﺗﺮس ﺧﺪا ﮔﺮﯾﮫ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﯽ ﺣﺎل آﻧﮑﮫ ﻣﻦ ﺳﺰاوار ﺗﺮم ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ‪ ،‬ﺑﺮو آﻧﭽﮫ دادم ﺑﺮاﯾﺖ از‬ ‫ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺴﻢ ﺑﮫ اﷲ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ دﯾﮕﺮھﺮﮔﺰ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﷲ را‬ ‫ﻧﺨﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ ،‬وی در ھﻤﺎن ﺷﺐ وﻓﺎت ﮐﺮد و ھﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ ﺑﺮ دروازه‬ ‫اش ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ :‬ھﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﮐﻔﻞ را ﻣﻐﻔﺮت ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺑﺎ دﯾﺪن آن‬ ‫ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ"‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ راﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده وﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ‪ ،‬وﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬وذھﺒﯽ ﻧﯿﺰ در ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﻨﺶ ﺑﺎوی ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن آن را در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد و ﺑﯿﮭﻘﯽ در ﺷﻌﺐ اﻻﯾﻤﺎن‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و او از ﭘﺮوردﮔﺎر رواﯾﺖ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬و ﻋﺰﺗﯽ ﻻ أﺟﻤﻊ ﻋﻠﯽ ﻋﺒﺪی ﺧﻮﻓﯿﻦ وأﻣﻨﯿﻦ‪ ،‬إذا‬ ‫ﺧﺎﻓﻨﯽ ﻓﯽ اﻟﺪﻧﯿﺎ أﻣﻨﺘﮫ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ و إذا أﻣﻨﻨﯽ ﻓﯽ اﻟﺪﻧﯿﺎ أﺧﻔﺘﮫ ﯾﻮم‬ ‫اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ" ﯾﻌﻨﯽ "ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﻋﺰﺗﻢ ﮐﮫ ﺑﺎﻻی ﺑﻨﺪه ام دوﺧﻮف و دو اﻣﻦ را‬ ‫ﯾﮑﺠﺎ ﻧﻤﯽ ﺳﺎزم‪ ،‬اﮔﺮ در دﻧﯿﺎ از ﻣﻦ ﺗﺮﺳﯿﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﮫ وی‬ ‫اﻣﻦ و اﻣﺎن ﻧﺼﯿﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ در دﻧﯿﺎ از ﻣﻦ ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و ﺧﻮد را‬ ‫در اﻣﻦ داﻧﺴﺖ‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﮫ ﺧﻮف و ﺧﻄﺮ ﻣﻮاﺟﮭﺶ ﺧﻮاھﻢ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ"‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ اﷲ اﯾﻦ‬ ‫آﯾﺖ را ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺎزل ﮐﺮد‪) :‬ﯾﺎأﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا‬ ‫ﻗﻮا أﻧﻔﺴﮑﻢ وأھﻠﯿﮑﻢ ﻧﺎراً وﻗﻮدھﺎ اﻟﻨﺎس واﻟﺤﺠﺎرة(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺧﻮد وﺧﺎﻧﺪان ﺧﻮد را از آﺗﺸﯽ ﻧﺠﺎت دھﯿﺪ ﮐﮫ‬ ‫آﺗﺶ اﻓﺮوز آن اﻧﺴﺎﻧﮭﺎ و ﺳﻨﮕﮭﺎ ﺳﺖ"‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬روزی آن را ﺑﮫ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﺗﻼوت ﮐﺮد‪ ،‬در‬ ‫آﻧﮭﻨﮕﺎم ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﯿﮭﻮش اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ‬ ‫ﻗﻠﺒﺶ ﻧﮭﺎد ودﯾﺪ ﮐﮫ ﺣﺮﮐﺖ دارد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺟﻮان! ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻻ اﻟﮫ إﻻ اﷲ‪ ،‬ﺟﻮان ﮐﻠﻤﮫ را ﺗﮑﺮار‬ ‫ﻧﻤﻮد و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻣﮋده ﺟﻨﺖ را ﺑﺮاﯾﺶ داد‪ ،‬ﯾﺎران ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ!‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺸﺎرت از ﻣﯿﺎن ﻣﺎ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ اوﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ‬ ‫‪٤٨‬‬

‫اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﺮوردﮔﺎر را ﻧﺸﻨﯿﺪه اﯾﺪ‪) :‬ذﻟﮏ ﻟﻤﻦ ﺧﺎف ﻣﻘﺎﻣﯽ و ﺧﺎف‬ ‫وﻋﯿﺪ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آن ﺑﺮای ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از اﯾﺴﺘﺎدن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻦ و از‬ ‫وﻋﺪۀ ﻋﺬاب ﻣﻦ ﺗﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ و ﺗﺼﺤﯿﺢ‬ ‫ﻧﻤﻮده ذھﺒﯽ ﺑﺎ او ﺗﻮاﻓﻖ دارد‪.‬‬ ‫از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ!‬ ‫اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﺮوردﮔﺎر‪):‬واﻟﺬﯾﻦ ﯾﺆﺗﻮن ﻣﺎ آﺗﻮا و ﻗﻠﻮﺑﮭﻢ وﺟﻠﺔ إﻧﮭﻢ إﻟﯽ‬ ‫رﺑﮭﻢ راﺟﻌﻮن(‪" :‬وﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ در ﺣﯿﻦ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﺧﻮﯾﺶ دﻟﮭﺎی‬ ‫اﯾﺸﺎن در ﺗﺮس ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﭼﻮن ﻣﯿﺪاﻧﻨﺪ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺳﻮی ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺎز ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ آﯾﺎ اﯾﻨﮭﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ زﻧﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺷﺮاب ﻣﯿﻨﻮﺷﻨﺪ و‬ ‫در رواﯾﺖ اﺑﻦ ﺳﺎﺑﻖ آﻣﺪه‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻨﮭﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ زﻧﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ دزدی‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬وﺷﺮاب ﻣﯿﻨﻮﺷﻨﺪ وھﻤﺮاه آن از اﷲ ھﻢ ﻣﯿﺘﺮﺳﻨﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻻ( "ﻧﺨﯿﺮ" و در رواﯾﺖ و ﮐﯿﻊ آﻣﺪه‪" :‬ﻻ ﯾﺎﺑﻨﺖ‬ ‫اﺑﯽ ﺑﮑﺮ‪ ،‬او ﺑﻨﺖ ﺻﺪﯾﻖ و ﻟﮑﻨﮫ اﻟﺮﺟﻞ ﯾﺼﻮم وﯾﺼﻠﯽ و ﯾﺘﺼﺪق و‬ ‫ھﻮ ﯾﺨﺎف أن ﻻ ﯾﻘﺒﻞ ﻣﻨﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﻧﺨﯿﺮای دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﺑﮑﺮ ﯾﺎ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ای دﺧﺘﺮ ﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ آن ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﮫ روزه ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻣﯿﮕﺰارد‪ ،‬و ﺻﺪﻗﮫ ﻣﯿﺪھﺪ‪ ،‬و درﻋﯿﻦ ﺣﺎل ازﻋﺪم ﻗﺒﻮل ﺷﺪن آن در‬ ‫ﺗﺮﺳﺎن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﯿﮭﻘﯽ در ﺷﻌﺐ اﻻﯾﻤﺎن و ﺣﺎﮐﻢ در‬ ‫ﻣﺘﺪارک رواﯾﺖ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﻮده ذھﺒﯽ ھﻢ ﺑﺎ وی ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺛﻮﺑﺎن از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻷﻋﻠﻤﻦ‬ ‫اﻗﻮاﻣﺎً ﻣﻦ أﻣﺘﯽ ﯾﺄﺗﻮن ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ ﺑﺤﺴﻨﺎت اﻣﺜﺎل ﺟﺒﺎل ﺗﮭﺎﻣﺔ ﺑﯿﻀﺎً‬ ‫ﻓﯿﺠﻌﻠﮭﺎ اﷲ ھﺒﺎء ﻣﻨﺜﻮراً" ﯾﻌﻨﯽ "ﻣﻦ ﮔﺮوھﮭﺎﺋﯽ از اﻣﺘﻢ را ﻣﯿﺸﻨﺎﺳﻢ‬ ‫ﮐﮫ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﻧﯿﮑﯿﮭﺎی درﺧﺸﺎﻧﯽ ﻣﺜﻞ ﮐﻮھﮭﺎی ﺗﮭﺎﻣﮫ ﺑﺎﺧﻮد‬ ‫ﻣﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﷲ آن را ﻧﯿﺴﺖ وﻧﺎﺑﻮد ﻣﯿﺴﺎزد" ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﻧﺸﺎن آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﻦ ﺗﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﮫ از ﺟﻤﻠﮫ آﻧﮭﺎ ﻧﺒﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬أﻣﺎ إﻧﮭﻢ ﻣﻦ إﺧﻮاﻧﮑﻢ ﻣﻦ ﺟﻠﺪﺗﮑﻢ‪ ،‬و ﯾﺄﺧﺬون ﻣﻦ‬ ‫اﻟﻠﯿﻞ ﮐﻤﺎ ﺗﺄﺧﺬون‪ ،‬و ﻟﮑﻨﮭﻢ أﻗﻮام إذا ﺧﻠﻮا ﺑﻤﺤﺎرم اﷲ اﻧﺘﮭﮑﻮھﺎ" ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫"آﻧﮭﺎ از ﺟﻤﻠﮫ ﺑﺮادران وﺟﻤﻊ ﺷﻤﺎ اﻧﺪ‪ ،‬و در ﺷﺐ آﻧﭽﮫ ﺷﻤﺎ ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﯿﺪ آﻧﮭﺎ ھﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﮔﺮوھﮭﺎﺋﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﺎرم اﷲ‬ ‫ﺗﻨﮭﺎ ﺷﺪﻧﺪ آﻧﺮا ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮐﻨﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﺼﻨﻒ ﻣﺼﺒﺎح‬ ‫اﻟﺰﺟﺎﺟﮫ اﺳﺖ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﻮده رﺟﺎل ﺳﻨﺪ ﺛﻘﮫ‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٤٩‬‬

‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ )درﯾﮏ ﻣﺠﻠﺲ( دوﺣﺪﯾﺚ رواﯾﺖ ﮐﺮد‬ ‫ﯾﮑﯽ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و دﯾﮕﺮی از ﺧﻮدش‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﻨﺎھﺎن ﺧﻮد ﭼﻨﺎن ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ‪ :‬ﺑﺮ‬ ‫ﭘﺎی ﮐﻮھﯽ ﻧﺸﺘﺴﮫ وھﺮ ﻟﺤﻈﮫ ﻣﯿﺘﺮﺳﺪ ﮐﮫ آن ﮐﻮه ﺑﺎﻻﯾﺶ‬ ‫ﻓﺮوﻣﯿﺎﯾﺪ‪) "....‬ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری(‪.‬‬ ‫و از ﺳﻌﺪ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬إن اﷲ ﯾﺤﺐ اﻟﻌﺒﺪ اﻟﺘﻘﯽ اﻟﻐﻨﯽ اﻟﺨﻔﯽ" ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫"اﷲ ﺑﻨﺪۀ ﻣﺘﻘﯽ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ دور از ﺷﮭﺮت را دوﺳﺘﺪارد" ﺑﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫از أﺳﺎﻣﮫ اﺑﻦ ﺷﺮﯾﮏ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﻣﺎ ﮐﺮه اﷲ ﻣﻨﮏ ﺷﯿﺌﺎً ﻓﻼ ﺗﻔﻌﻠﮫ إذا ﺧﻠﻮت" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﭽﮫ را اﷲ از ﺗﻮ‬ ‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﯿﺪاﻧﺪ وﻗﺘﯽ ﺗﻨﮭﺎ ﺷﺪی آﻧﺮا ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﺸﻮ" ﺑﮫ رواﯾﺖ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬ ‫در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ ﮐﮫ ﮐﺪام ﻣﺮدم ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم اﻧﺪ؟‬ ‫وی ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﻞ ﻣﺨﻤﻮم اﻟﻘﻠﺐ‪ ،‬ﺻﺪوق اﻟﻠﺴﺎن" ﯾﻌﻨﯽ " ھﺮ ﺻﻔﺎ ﻗﻠﺐ‬ ‫راﺳﺖ زﺑﺎن"‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬راﺳﺖ زﺑﺎن را ﺷﻨﺎﺧﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺻﻔﺎ ﻗﻠﺐ‬ ‫ﮐﯿﺴﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ھﻮ اﻟﺘﻘﯽ اﻟﻨﻘﯽ‪ ،‬ﻻ إﺛﻢ ﻓﯿﮫ وﻻ‬ ‫ﺑﻐﯽ و ﻻﻏﻞ و ﻻﺣﺴﺪ" ﯾﻌﻨﯽ " وی ھﻤﺎن ﺷﺨﺺ ﭘﺮھﯿﺰ ﮔﺎر ﭘﺎک‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﮫ در آن ﮔﻨﺎھﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮫ ﺑﻐﺎوﺗﯽ‪ ،‬و ﻧﮫ ﺧﯿﺎﻧﺘﯽ و ﻧﮫ ھﻢ ﮐﯿﻨﮫ‬ ‫ای" ﮐﻨﺎﻧﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و آﻧﺮا ﺑﯿﮭﻘﯽ در‬ ‫ﺳﻨﻦ ﺧﻮد ﺑﮫ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻘﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮاﻣﺎﻣﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إن أﻏﺒﻂ‬ ‫اوﻟﯿﺎﺋﯽ ﻋﻨﺪی ﻟﻤﺆﻣﻦ ﺧﻔﯿﻒ اﻟﺤﺎذ ذو ﺣﻆ ﻣﻦ اﻟﺼﻼة ‪ ،‬أﺣﺴﻦ ﻋﺒﺎدة‬ ‫رﺑﮫ وأﻃﺎﻋﮫ ﻓﯽ اﻟﺴﺮ و ﮐﺎن ﻏﺎﻣﻀﺎً ﻓﯽ اﻟﻨﺎس ﻻ ﯾﺸﺎر إﻟﯿﮫ ﺑﺎﻷﺻﺎﺑﻊ‬ ‫وﮐﺎن رزﻗﮫ ﮐﻔﺎﻓﺎً ﻓﺼﺒﺮ ﻋﻠﯽ ذﻟﮏ‪ ،‬ﺛﻢ ﻧﻔﺾ ﺑﯿﺪه ﻓﻘﺎل ﻋﺠﻠﺖ ﻣﻨﯿﺘﮫ‬ ‫ﻗﻠﺖ ﺑﻮاﮐﯿﮫ ﻗﻞ ﺗﺮاﺛﮫ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ دوﺳﺘﺎﻧﻢ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺳﺒﮑﺒﺎری اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺼﯿﺒﯽ‬ ‫از ﻧﻤﺎز داﺷﺘﮫ ﭘﺮوردﮔﺎرﺧﻮد را ﻧﯿﮏ ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﺪ و درﻧﮭﺎن )و‬ ‫آﺷﮑﺎر( از او اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻧﺎ آﺷﻨﺎ وﻏﯿﺮ ﻣﺸﮭﻮر‬ ‫ﺑﻮده ﺑﮫ اﻧﮕﺸﺖ ﻃﺮﻓﺶ اﺷﺎره ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬رزﻗﺶ ﻧﯿﺰ ﻗﺪر ﮐﻔﺎف ﺑﻮده‬ ‫او ﺑﺮ آن ﺻﺒﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ" ﺑﻌﺪ از آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺖ ﺧﻮد را‬ ‫‪٥٠‬‬

‫ﺗﮑﺎن داده ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺮﮔﺶ زود رﺳﺪ‪ ،‬ﮔﺮﯾﮫ ﮔﺮاﻧﺶ وﻣﯿﺮاﺛﺶ ﮐﻢ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ"‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده آﻧﺮا ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺣﮑﻢ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ زراره اﺑﻦ أﺑﯽ أوﻓﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ‬ ‫در ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﯽ ﻗﺸﯿﺮ ﺑﻤﺎ اﻣﺎﻣﺖ ﮐﺮد و ﺳﻮرۀ ﻣﺪﺛﺮ را ﺗﻼوت ﮐﺮد‪،‬‬ ‫وھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﮫ )ﻓﺈذا ﻧﻘﺮ ﻓﯽ اﻟﻨﺎﻗﻮر( "و وﻗﺘﯿﮑﮫ در ﺳﻮر دﻣﯿﺪه ﺷﻮد"‬ ‫رﺳﯿﺪ اﻓﺘﺎد و وﻓﺎت ﮐﺮد‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬آﻧﺮا ﺻﺤﯿﺢ اﻹﺳﻨﺎد ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪-‬در روز ﺑﺪر ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﻟﻘﯽ ﻣﻨﮑﻢ اﻟﻌﺒﺎس ﻓﻠﯿﮑﻔﻒ ﻋﻨﮫ ﻓﺈﻧﮫ ﺧﺮج‬ ‫ﻣﺴﺘﮑﺮھﺎً" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﮐﮫ ﺑﺎﻋﺒﺎس رو ﺑﺮو ﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ از‬ ‫او دﺳﺖ ﺑﺎز دارد‪ ،‬ﭼﻮن وی ﺑﺪون رﺿﺎ و رﻏﺒﺖ ﺑﯿﺮون ﺷﺪه اﺳﺖ"‬ ‫اﺑﻮ ﺣﺬﯾﻔﮫ اﺑﻦ ﻋﺘﺒﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺎ ﭘﺪران‪ ،‬ﺑﺮادران‪ ،‬و ﻧﺰدﯾﮑﺎن ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﮑﺸﯿﻢ و ﻋﺒﺎس را ﺑﮕﺬارﯾﻢ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ او را ﺑﮫ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺧﻮاھﻢ‬ ‫زد‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﯿﺪ‪ ،‬وی ﺑﮫ ﻋﻤﺮ اﺑﻦ‬ ‫اﻟﺨﻄﺎب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ اﺑﺎ ﺣﻔﺺ آﯾﺎ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﮐﮫ روی ﮐﺎﮐﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﮫ ﺷﻤﺸﯿﺮ زده ﺷﻮد؟ "ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﺬار ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ ﻣﻦ ﮔﺮدن اﯾﻦ را ﺑﺰﻧﻢ ﭼﻮن وی ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮ ﺣﺬﯾﻔﮫ‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ھﯿﭽﮕﺎه از اﯾﻦ ﺳﺨﻨﯽ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮدم در أﻣﻦ ﻧﯿﺴﺘﻢ و‬ ‫ھﻤﯿﺸﮫ در ھﺮاﺳﻢ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ اﷲ آﻧﺮا ﺗﻮﺳﻂ ﺷﮭﺎدت از ﻣﻦ ﻣﻐﻔﺮت‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬وی در ﺟﻨﮓ ﯾﻤﺎﻣﮫ ﺷﮭﯿﺪ ﺷﺪ"‬ ‫)اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺘﺪرک رواﯾﺖ ﮐﺮده آﻧﺮا ﺻﺤﯿﺢ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬ ‫ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪٥١‬‬

‫ﮔﺮﯾﮫ از ﺗﺮس اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ و ھﻨﮕﺎم ذﮐﺮ وی‬ ‫ﮔﺮﯾﮫ از ﺗﺮس اﷲ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪:‬‬ ‫)أﻓﻤﻦ ھﺬا اﻟﺤﺪﯾﺚ ﺗﻌﺠﺒﻮن و ﺗﻀﺤﮑﻮن و ﻻ ﺗﺒﮑﻮن( )اﻟﻨﺠﻢ‪-٥٩:‬‬ ‫‪(٦٠‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬آﯾﺎ از اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯿﮑﻨﯿﺪ و ﻣﯽ ﺧﻨﺪﯾﺪ و )ﺑﺮ ﺣﺎل ﺳﺨﺖ‬ ‫ﺧﻮد( ﮔﺮﯾﮫ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﯿﺪ؟"‬ ‫)و ﯾﺨﺮون ﻟﻸذﻗﺎن ﯾﺒﮑﻮن و ﯾﺰﯾﺪھﻢ ﺧﺸﻮﻋﺎً( )اﻷﺳﺮاء‪(١٠٩:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﮔﺮﯾﺎن ﺳﺮ ﺑﮫ ﺧﺎک ﻋﺒﻮدﯾﺖ ﻧﮭﺎده ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺑﺮ‬ ‫ﺗﺮﺳﺸﺎن از اﷲ ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪ‪".‬‬ ‫)إذا ﺗﺘﻠﯽ ﻋﻠﯿﮭﻢ أﯾﺎت اﻟﺮﺣﻤﻦ ﺧﺮوا ﺳﺠﺪاً و ﺑﮑﯿﺎ( )ﻣﺮﯾﻢ‪(٥٨:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ آﯾﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺰد آﻧﮭﺎ ﺗﻼوت ﺷﻮد اﯾﺸﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﮔﺮﯾﺎن ﺳﺮ ﺑﮫ ﺳﺠﺪه ﻣﯿﻨﮭﻨﺪ‪".‬‬ ‫اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﺒﻮی در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪:‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪" :‬إﻗﺮأ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺮآن" "ﺑﮫ ﻣﻦ ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﮐﻦ"‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ ﻗﺮآن ﺑﺮاﯾﺖ ﺗﻼوت ﮐﻨﻢ ﺣﺎل آﻧﮑﮫ ﻗﺮآن ﺑﺎﻻی ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪":‬إﻧﯽ أﺣﺐ أن أﺳﻤﻌﮫ ﻣﻦ ﻏﯿﺮی" ﻣﻦ دوﺳﺖ دارم آﻧﺮا از ﻏﯿﺮ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺸﻨﻮم" ﭘﺲ ﻣﻦ ﺳﻮره ﻧﺴﺎء را ﺑﺮ وی ﺗﻼوت ﮐﺮدم ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺑﮫ‬ ‫اﯾﻦ آﯾﺖ رﺳﯿﺪم‪) :‬ﻓﮑﯿﻒ إذا ﺟﺌﻨﺎ ﻣﻦ ﮐﻞ اﻣﺔ ﺑﺸﮭﯿﺪ و ﺟﺌﻨﺎ ﺑﮏ ﻋﻠﯽ‬ ‫ھﺆﻵء ﺷﮭﯿﺪاً( ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد آﻧﮕﺎه ﮐﮫ از ھﺮ ﻃﺎﺋﻔﮫ‬ ‫ﮔﻮاھﯽ آورﯾﻢ و ﺗﺮا ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺖ ﮔﻮاه ﺧﻮاھﯿﻢ" ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺣﺴﺒﮏ اﻵن" "ﺣﺎﻻ ﺑﺲ اﺳﺖ" آﻧﮕﺎه ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺒﺶ ﻣﺘﻮﺟﮫ‬ ‫ﺷﺪه دﯾﺪم ﮐﮫ از ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ اﺷﮏ ﺟﺎری اﺳﺖ"‪ ) .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎری ﭼﻨﺎن ﻣﻮﻋﻈﮫ ای ﮐﺮد ﮐﮫ ھﺮﮔﺰ ﻣﺜﻞ آﻧﺮا ﻧﺸﻨﯿﺪه‬ ‫ﺑﻮدم‪ ،‬و در آن ﮔﻔﺖ‪":‬ﻟﻮ ﺗﻌﻠﻤﻮن ﻣﺎ أﻋﻠﻢ ﻟﻀﺤﮑﺘﻢ ﻗﻠﯿﻼً و ﻟﺒﮑﯿﺘﻢ‬ ‫ﮐﺜﯿﺮاً ﻓﻐﻄﯽ أﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬وﺟﻮھﮭﻢ و‬ ‫ﻟﮭﻢ ﺧﻨﯿﻦ" ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬اﮔﺮ آﻧﭽﮫ را ﻣﻦ ﻣﯿﺪاﻧﻢ ﺷﻤﺎ ﻣﯿﺪاﻧﺴﺘﯿﺪ ھﻤﺎﻧﺎ ﮐﻢ‬ ‫‪٥٢‬‬

‫ﺧﻨﺪه ﻣﯿﮑﺮدﯾﺪ و ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯿﻨﻤﻮدﯾﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬روﯾﮭﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﮫ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﺑﮫ‬ ‫ﮔﺮﯾﮫ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪)".‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺳﺒﻌﺔ ﯾﻈﻠﮭﻢ اﷲ ﻓﯽ ﻇﻠﮫ ﯾﻮم ﻻ ﻇﻞ إﻻ ﻇﻠﮫ ‪ ...‬و رﺟﻞ‬ ‫ذﮐﺮ اﷲ ﺧﺎﻟﯿﺎً ﻓﻔﺎﺿﺖ ﻋﯿﻨﺎه" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻔﺖ ﮔﺮوھﻨﺪ ﮐﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ در روزی ﮐﮫ ﺟﺰ ﺳﺎﯾﮫ‬ ‫رﺣﻤﺖ وی دﯾﮕﺮ ﺳﺎﯾﮫ ﻧﯿﺴﺖ آﻧﮭﺎ را در ﺳﺎﯾﮫ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﺟﺎی‬ ‫ﻣﯿﺪھﺪ‪ ...‬و ﺷﺨﺼﯽ ﮐﮫ در ﺗﻨﮭﺎﺋﯽ ﺧﻮد اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﯾﺎد ﮐﺮده‬ ‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﭘﺮ از اﺷﮏ ﺷﻮد" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻣﺮض‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺪﯾﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد و وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮا‬ ‫رﺳﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺮوا أﺑﺎﺑﮑﺮ ﻓﻠﯿﺼﻞ ﺑﺎﻟﻨﺎس" " اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ" ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺷﺨﺺ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺮﻣﺪل اﺳﺖ وﻗﺘﯽ ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ ﮔﺮﯾﮫ ﺑﺮ او ﻏﻠﺒﮫ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ (...‬اﯾﻦ‬ ‫رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری اﺳﺖ و در رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪ :‬ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮭﺎ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ":‬ﮔﻔﺘﻢ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺮﻣﺪل‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻗﺮآن ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﺪ اﺷﮏ ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻧﻤﯿﺘﻮاﻧﺪ‪) "...‬ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ اﺑﯽ اﺑﻦ ﮐﻌﺐ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬إن اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ أﻣﺮﻧﯽ‬ ‫أن أﻗﺮأ ﻋﻠﯿﮏ)ﻟﻢ ﯾﮑﻦ اﻟﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا( ﻗﺎل‪ :‬و ﺳﻤﺎﻧﯽ؟ ﻗﺎل ﻧﻌﻢ‪ ،‬ﻓﺒﮑﯽ‬ ‫اﺑﯽ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺮا اﻣﺮ ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﮫ ﺗﻮ )ﻟﻢ ﯾﮑﻦ اﻟﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا( را‬ ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﺑﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﺎﻣﻢ را ﮔﺮﻓﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬آﻧﮕﺎه أﺑﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ آﻏﺎز ﮐﺮد"‬ ‫)ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻻ ﯾﻠﺞ اﻟﻨﺎر رﺟﻞ ﺑﮑﯽ ﻣﻦ ﺧﺸﯿﺔ اﷲ ﺣﺘﯽ ﯾﻌﻮد اﻟﻠﺒﻦ‬ ‫ﻓﯽ اﻟﻀﺮع و ﻻ ﯾﺠﺘﻤﻊ ﻏﺒﺎر ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ و دﺧﺎن ﺟﮭﻨﻢ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﮐﺴﯿﮑﮫ از ﺗﺮس اﷲ ﮔﺮﯾﮫ ﮐﺮد داﺧﻞ ﺷﺪن وی در آﺗﺶ ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺑﻌﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﮫ داﺧﻞ ﺷﺪن ﺷﯿﺮ در ﭘﺴﺘﺎن‪-‬ﯾﻌﻨﯽ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ وﻗﺘﯽ‬ ‫‪٥٣‬‬

‫ﺷﯿﺮ از ﭘﺴﺘﺎن ﺧﺎرج ﺷﺪ دﯾﮕﺮ ﺑﺎز ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﮫ از ﺗﺮس اﷲ‬ ‫ﮔﺮﯾﮫ ﮐﺮد داﺧﻞ آﺗﺶ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،-‬و ﻏﺒﺎر راه اﷲ ﺑﺎ دود دوزخ ﺟﻤﻊ‬ ‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ"‪) .‬ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﺷﺨﯿﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬ ‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪم ﮐﮫ ﻧﻤﺎز ﻣﯿﺨﻮاﻧﺪ‬ ‫و ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪم ﮐﮫ از ﺳﯿﻨﮫ وی آواز ﮔﺮﯾﮫ ﻣﺜﻞ ﺻﺪای دﯾﮓ ﺟﻮش‬ ‫ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﻧﻮوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻮ داود و ﺗﺮﻣﺬی در‬ ‫ﺷﻤﺎﺋﻞ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﺮاھﯿﻢ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﺑﻦ ﻋﻮف رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﻤﺎ رواﯾﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮای ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮐﮫ روزه دار ﺑﻮد ﻃﻌﺎم آورده ﺷﺪ‪،‬‬ ‫وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺼﻌﺐ اﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﮐﮫ از ﻣﻦ ﺑﮭﺘﺮ ﺑﻮد وﻗﺘﯽ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪ در‬ ‫ﭼﺎدری ﮐﻔﻦ ﮐﺮده ﺷﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ ﺳﺮش ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه ﻣﯿﺸﺪ ﭘﺎھﺎﯾﺶ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه‬ ‫ﻣﯿﺸﺪ ﺑﺮھﻨﮫ‪-‬روای ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ -‬و ﻓﮑﺮ ﻣﯿﮑﻨﻢ ﮐﮫ ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺖ‪ :‬و ﺣﻤﺰه ﮐﮫ‬ ‫از ﻣﻦ ﺑﮭﺘﺮ ﺑﻮد ﻧﯿﺰ‪ -‬در ﺣﺎل ﻓﻘﺮ‪-‬ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن دﻧﯿﺎ و داراﺋﯽ‬ ‫ﺑﺮای ﻣﺎ اﯾﻨﻘﺪر ﻓﺮاوان ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﮫ ﻣﺎ اﯾﻨﻘﺪر ﻣﺎ‬ ‫دﻧﯿﺎ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯿﺘﺮﺳﯿﻢ ﮐﮫ ﭘﺎداش ﻧﯿﮑﯽ ھﺎی ﻣﺎ در دﻧﯿﺎ ﺑﺮای ﻣﺎ داده‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ آﻏﺎز ﮐﺮده آﻧﻘﺪر ﮔﺮﯾﮫ ﮐﺮد ﮐﮫ ﻃﻌﺎم را‬ ‫ﻧﺨﻮرد"‪.‬‬ ‫از ﻋﺮﺑﺎض اﺑﻦ ﺳﺎرﯾﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎری ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﺎن ﻣﻮﻋﻈﮫ ای ﺑﺮ ﻣﺎ ﮐﺮد ﮐﮫ از آن دﻟﮭﺎ ھﺮاﺳﺎن و‬ ‫ﭼﺸﻤﺎن اﺷﮑﺒﺎران ﺷﺪﻧﺪ‪).‬اﺑﻮ داود و ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺗﺮﻣﺬی‬ ‫آﻧﺮا ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ذﮐﺮ اﷲ ﻓﻔﺎﺿﺖ ﻋﯿﻨﺎه ﻣﻦ ﺧﺸﯿﺔ اﷲ ﺣﺘﯽ ﯾﺼﯿﺐ اﻷرض‬ ‫ﻣﻦ دﻣﻮﻋﮫ ﻟﻢ ﯾﻌﺬب ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﮐﺴﯿﮑﮫ اﷲ را ﯾﺎد ﻧﻤﻮده از‬ ‫ﺗﺮس اﷲ آﻧﻘﺪر ﮔﺮﯾﺴﺖ ﮐﮫ اﺷﮑﺶ ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﭼﮑﯿﺪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻋﺬاب‬ ‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ" ) ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده و آﻧﺮا ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﻮده و ذھﺒﯽ ﺑﺎوی‬ ‫ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ رﯾﺤﺎﻧﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻏﺰاﺋﯽ ﺑﯿﺮون ﺷﺪه ﺑﻮدﯾﻢ از وی ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﺣﺮﻣﺖ اﻟﻨﺎر ﻋﻠﯽ ﻋﯿﻦ دﻣﻌﺖ ﻣﻦ ﺧﺸﯿﺔ اﷲ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ اﻟﻨﺎر‬ ‫ﻋﻠﯽ ﻋﯿﻦ ﺳﮭﺮت ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ"‬ ‫‪٥٤‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﺣﺮام ﺷﺪ آﺗﺶ ﺑﺮ ﭼﺸﻤﯽ ﮐﮫ از ﺗﺮس اﷲ اﺷﮏ ﺑﺮﯾﺰد‪ ،‬ﺣﺮام‬ ‫ﺷﺪ آﺗﺶ ﺑﺮ ﭼﺸﻤﯽ ﮐﮫ در راه اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﯿﺨﻮاﺑﯽ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ"‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻮﻣﺶ را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدم وﻟﯽ ﺑﻌﺪاً ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪":‬ﺣﺮﻣﺖ اﻟﻨﺎر ﻋﻠﯽ ﻋﯿﻦ ﻏﻀﺖ ﻋﻦ ﻣﺤﺎرم اﷲ" ﯾﻌﻨﯽ‪":‬‬ ‫ﺣﺮام ﺷﺪ آﺗﺶ ﺑﺮ ﭼﺸﻤﯽ ﮐﮫ از ﻣﺤﺎرم اﷲ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪) ".‬اﯾﻦ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺣﺎﮐﻢ آﻧﺮا ﺗﺼﺤﯿﺢ‬ ‫ﻧﻤﻮده ذھﺒﯽ ﺑﺎ وی ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻔﻆ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻄﺎﺑﻖ رواﯾﺖ ﻧﺴﺎﺋﯽ ﻧﻘﻞ‬ ‫ﺷﺪه(‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﻠﯿﮑﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺣﺠﺮ ﮐﻌﺒﮫ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ‬ ‫ﻋﻤﺮو ﻧﺸﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪ ":‬ﮔﺮﯾﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﮔﺮﯾﮫ ﻧﻤﯿﺎﯾﺪ ﺧﻮد‬ ‫را ﺷﺒﯿﮫ ﺑﮫ ﮔﺮﯾﺎن ﺑﺴﺎزﯾﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ واﻗﻌﺎً ﻋﻠﻢ را ﺑﯿﺎﻣﻮزﯾﺪ ھﺮ ﯾﮑﯽ‬ ‫از ﺷﻤﺎ آﻧﻘﺪر ﻧﻤﺎز ﺧﻮاھﺪ ﺧﻮاﻧﺪ ﮐﮫ ﭘﺸﺘﺶ ﺑﮫ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬و آﻧﻘﺪر‬ ‫ﮔﺮﯾﮫ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد ﮐﮫ آوازش ﻗﻄﻊ ﺷﻮد"‪) .‬اﯾﻦ را ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ و‬ ‫ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﻮده ذھﺒﯽ ﺑﺎوی ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫از ﻋﻠﯽ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬در روز ﺑﺪر‬ ‫ﯾﮕﺎﻧﮫ اﺳﭗ ﺳﻮار ﻣﺎ ﺗﻨﮭﺎ ﻣﻘﺪاد ﺑﻮد‪ ،‬و )ﺷﺒﯽ( ﻣﻦ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدم ﮐﮫ‬ ‫از ﻣﯿﺎن ھﻤﮫ ﺗﻨﮭﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد ﮐﮫ‬ ‫زﯾﺮ درﺧﺘﯽ ﻧﻤﺎز ﻣﯿﺨﻮاﻧﺪ و ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯿﮑﺮد ﺗﺎ آﻧﮑﮫ روز ﺷﺪ"‪ ) .‬اﯾﻦ را‬ ‫اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ رواﯾﺖ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫از ﺛﻮﺑﺎن رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻃﻮﺑﯽ ﻟﻤﻦ ﻣﻠﮏ ﻧﻔﺴﮫ و وﺳﻌﮫ ﺑﯿﺘﮫ و ﺑﮑﯽ ﻋﻠﯽ‬ ‫ﺧﻄﯿﺌﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﮫ ﺣﺎل ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻼزم‬ ‫ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﺑﻮده ﺑﺮ ﮔﻨﺎھﺎن ﺧﻮد ﮔﺮﯾﮫ ﮐﻨﺪ"‪) .‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده و‬ ‫اﺳﻨﺎدش را ﺣﺴﻦ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪٥٥‬‬

‫اﻣﯿﺪواری ﺑﮫ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل و ﻋﺪم ﻧﺎ اﻣﯿﺪی از رﺣﻤﺘﺶ‬ ‫ﻣﻘﺼﻮد از اﻣﯿﺪواری ﮔﻤﺎن ﻧﯿﮏ داﺷﺘﻦ ﺑﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ اﺳﺖ و از‬ ‫ﺟﻤﻠﮫ ﮔﻤﺎن ﻧﯿﮏ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ اﻣﯿﺪوار رﺣﻤﺖ‪ ،‬ﮐﺸﺎﯾﺶ‪ ،‬ﻣﻐﻔﺮت و‬ ‫ﻧﺼﺮﺗﺶ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ اﺷﺨﺎص ﺗﺮﺳﻨﺪه و ﺧﺎﺋﻒ‬ ‫از او ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﺳﺘﻮده اﻣﯿﺪواران را ﻧﯿﺰ ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪ .‬و ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ‬ ‫ﺗﺮس و ﺧﻮف از اﷲ را ﻻزم ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﻣﯿﺪواری و ﮔﻤﺎن ﻧﯿﮏ را ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻻزم ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮای ﺑﻨﺪه ﻣﻨﺎﺳﺐ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ھﻢ ﺗﺮﺳﻨﺪه و ھﻢ‬ ‫اﻣﯿﺪوار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در آﻧﭽﮫ ﻗﺒﻼً ذﮐﺮ ﺷﺪ دﻻﺋﻞ ﻟﺰوم ﺧﻮف ﮔﺬﺷﺖ و ﺣﺎﻻً ﺑﻌﻀﯽ از‬ ‫دﻻﺋﻞ اﻣﯿﺪواری از ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ ذﮐﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪:‬‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬ ‫)إن اﻟﺬﯾﻦ اﻣﻨﻮا و اﻟﺬﯾﻦ ھﺎﺟﺮوا و ﺟﺎھﺪوا ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ اوﻟﺌﮏ‬ ‫ﯾﺮﺟﻮن رﺣﻤﺖ اﷲ واﷲ ﻏﻔﻮر رﺣﯿﻢ( )اﻟﺒﻘﺮة‪(٢١٨:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﺎﻧﯿﮑﮫ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و در راه اﷲ ھﺠﺮت و ﺟﮭﺎد ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫آﻧﺎن اﻣﯿﺪوار رﺣﻤﺖ اﷲ اﻧﺪ و اﷲ ﻣﻐﻔﺮت ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﮭﺮﺑﺎن اﺳﺖ"‬ ‫)وادﻋﻮه ﺧﻮﻓﺎً و ﻃﻤﻌﺎً ان رﺣﻤﺔ اﷲ ﻗﺮﯾﺐ ﻣﻦ‬ ‫اﻟﻤﺤﺴﻨﯿﻦ()اﻋﺮاف‪.(٥٦:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺎ ﺧﻮف و اﻣﯿﺪواری ﺑﮫ اﷲ دﻋﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺎ ﮐﮫ رﺣﻤﺖ اﷲ‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران اﺳﺖ‪".‬‬ ‫)و إن رﺑﮏ ﻟﺬو ﻣﻐﻔﺮة ﻟﻠﻨﺎس ﻋﻠﯽ ﻇﻠﻤﮭﻢ و إن رﺑﮏ ﻟﺸﺪﯾﺪ اﻟﻌﻘﺎب(‬ ‫)اﻟﺮﻋﺪ‪(٦:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﮐﮫ اﷲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻇﻠﻢ ﺧﻠﻖ ھﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻔﻮ و ﻣﻐﻔﺮت و‬ ‫ھﻢ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﮭﺮ و اﻧﺘﻘﺎم ﺳﺨﺖ اﺳﺖ‪".‬‬ ‫)أوﻟﺌﮏ اﻟﺬﯾﻦ ﯾﺪﻋﻮن ﯾﺒﺘﻐﻮن إﻟﯽ رﺑﮭﻢ اﻟﻮﺳﯿﻠﺔ أﯾﮭﻢ أﻗﺮب و‬ ‫ﯾﺮﺟﻮن رﺣﻤﺘﮫ و ﯾﺨﺎﻓﻮن ﻋﺬاﺑﮫ إن ﻋﺬاب رﺑﮏ ﮐﺎن ﻣﺤﺬوراً(‬ ‫)اﻹﺳﺮاء‪(٥٧:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬آﻧﮭﺎی را ﮐﮫ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﮫ ﺧﺪاﺋﯽ ﻣﯿﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﮫ درﮔﺎه‬ ‫ﺧﺪا وﺳﯿﻠﮫ ﺗﻘﺮب ﻣﯿﺠﻮﯾﻨﺪ و ھﺮ ﮐﮫ ﻣﻘﺮﺑﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻣﯿﺪوار ﺑﮫ‬ ‫رﺣﻤﺖ وی و ﺗﺮﺳﺎن از ﻋﺬاب اوﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ اﻟﺒﺘﮫ از ﻋﺬاب اﷲ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺳﺨﺖ ھﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪".‬‬ ‫)و ﯾﺪﻋﻮﻧﻨﺎ رﻏﺒﺎً و رھﺒﺎً و ﮐﺎﻧﻮا ﻟﻨﺎ ﺧﺎﺷﻌﯿﻦ( )اﻷﻧﺒﯿﺎء‪(٩٠:‬‬ ‫‪٥٦‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬و در ﺣﺎل ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ ﻣﺎ را ﻣﯿﺨﻮاﻧﻨﺪ و ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﮫ درﮔﺎه ﻣﺎ‬ ‫ﺧﺎﺿﻊ و ﺧﺎﺷﻊ ﺑﻮدﻧﺪ‪".‬‬ ‫)أﻣﻦ ھﻮ ﻗﺎﻧﺖ أﻧﺎءاﻟﻠﯿﻞ ﺳﺎﺟﺪاً و ﻗﺎﺋﻤﺎً ﯾﺤﺬر اﻷﺧﺮة و ﯾﺮﺟﻮا رﺣﻤﺔ‬ ‫رﺑﮫ ﻗﻞ ھﻞ ﯾﺴﺘﻮی اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻌﻠﻤﻮن و اﻟﺬﯾﻦ ﻻ ﯾﻌﻠﻤﻮن إﻧﻤﺎ ﯾﺘﺬﮐﺮ‬ ‫أوﻟﻮاﻷﻟﺒﺎب( )اﻟﺰﻣﺮ‪(٩ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬آﯾﺎ ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺷﺐ را ﺑﮫ ﻃﺎﻋﺖ اﷲ ﺑﮫ ﻗﯿﺎم و ﺳﺠﻮد ﺑﭙﺮدازد و‬ ‫از ﻋﺬاب آﺧﺮت ﺗﺮﺳﺎن و ﺑﮫ رﺣﻤﺖ اﷲ اﻣﯿﺪوار ﺑﺎﺷﺪ ) ﺑﺎ آﻧﮑﺲ ﮐﮫ‬ ‫ﺷﺐ و روز ﺑﮫ ﮐﻔﺮ و ﻋﺼﯿﺎن ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ؟( ﺑﮕﻮ ای‬ ‫رﺳﻮل آﻧﺎﻧﮑﮫ اھﻞ داﻧﺸﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺟﺎھﻞ ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ؟ ﺗﻨﮭﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪان‬ ‫ﻣﺘﺬﮐﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺒﻨﺪ‪".‬‬ ‫اﺣﺎدﯾﺚ در اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪:‬‬ ‫از واﺋﻠﮫ اﺑﻦ اﺳﻘﻊ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ":‬ﭘﺲ ﺧﻮش ﺑﺎش زﯾﺮا ﻣﻦ‬ ‫از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪):‬ﻗﺎل اﷲ ﺟﻞ و‬ ‫ﻋﻼ‪ :‬أﻧﺎ ﻋﻨﺪ ﻇﻦ ﻋﺒﺪی ﺑﯽ‪ ،‬إن ﻇﻦ ﺧﯿﺮا ً ﻓﻠﮫ و إن ﻇﻦ ﺷﺮاً ﻓﻠﮫ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﮫ ﺑﻨﺪه ام ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻤﺎن‬ ‫ﻣﯿﺒﺮد ﺑﺎ او ﻋﻤﻞ ﻣﯿﮑﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻤﺎن ﻧﯿﮏ ﮐﺮد ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ و‬ ‫اﮔﺮ ﮔﻤﺎن ﺑﺪ ﮐﺮد ﺑﺮاﯾﺶ ھﻤﺎن ﺑﺪی ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد" )اﺣﻤﺪ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ‬ ‫و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫و اﯾﻦ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﮔﻤﺎن ﺑﺪ ﮐﺮد ﺑﺮاﯾﺶ ھﻤﺎن ﺑﺪی اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﻟﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ اﻣﺮ ﺑﮫ اﻣﯿﺪوار ﺑﻮدن و ﻧﯿﮏ ﮔﻤﺎﻧﯽ در آﯾﺎت و اﺣﺎدﯾﺚ اﻣﺮ‬ ‫ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻮده اﻓﺎده وﺟﻮب را ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬ﯾﻘﻮل اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ‪ :‬أﻧﺎ ﻋﻨﺪ ﻇﻦ ﻋﺒﺪی ﺑﯽ و أﻧﺎ ﻣﻌﮫ‬ ‫ﺣﯿﻦ ﯾﺬﮐﺮﻧﯽ‪) (...‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﮫ ﺑﻨﺪه ام ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺑﺎ او ﻋﻤﻞ ﻣﯿﮑﻨﻢ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ او‬ ‫ﻣﺮا ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﺎ وی ﻣﯿﺒﺎﺷﻢ" )ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ وی از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﮫ روز ﻗﺒﻞ از وﻓﺎﺗﺶ ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪):‬ﻻ‬ ‫ﯾﻤﻮﺗﻦ أﺣﺪﮐﻢ إﻻ و ھﻮ ﯾﺤﺴﻦ اﻟﻈﻦ ﺑﺎﷲ ﻋﺰوﺟﻞ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮﯾﮑﯽ از‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ھﻨﮕﺎم وﻓﺎت ﻧﺴﺒﺖ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﮔﻤﺎن ﻧﯿﮏ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬ ‫)ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫‪٥٧‬‬

‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻧﺰد ﺟﻮاﻧﯽ ﮐﮫ در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮگ ﻗﺮار داﺷﺖ داﺧﻞ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪):‬ﮐﯿﻒ‬ ‫ﺗﺠﺪک؟( ﺧﻮد را ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﯿﺎﺑﯽ؟ ﺟﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻣﯿﺪوار رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر و ھﺮاﺳﺎن از ﮔﻨﺎھﺎن ﺧﻮد‬ ‫ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬ﻻ ﯾﺠﺘﻤﻌﺎن ﻓﯽ ﻗﻠﺐ ﻋﺒﺪ‬ ‫ﻓﯽ ﻣﺜﻞ ھﺬا اﻟﻤﻮﻃﻦ إﻻ أﻋﻄﺎه اﷲ ﻣﺎ ﯾﺮﺟﻮ و أﻣﻨﮫ ﻣﻤﺎ ﯾﺨﺎف( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"اﯾﻦ دو ﭼﯿﺰ )اﻣﯿﺪواری و ﺧﻮف( در ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﻗﻠﺐ ھﯿﭻ ﺑﻨﺪه‬ ‫ای ﯾﮑﺠﺎ ﻧﻤﯿﺸﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ اﷲ آﻧﭽﮫ را اﻣﯿﺪواری اﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﻣﯿﺪھﺪ و از آﻧﭽﮫ ﻣﯿﺘﺮﺳﺪ او را ﭘﻨﺎه و اﻣﺎن ﻣﯿﺪھﺪ"‪).‬ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺗﺮﻣﺬی‬ ‫و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ‪ ،‬ﻣﻨﺬری ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ اﺳﻨﺎدش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪):‬ﻗﺎل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ :‬ﯾﺎ اﺑﻦ أدم إﻧﮏ ﻣﺎ‬ ‫دﻋﻮﺗﻨﯽ و رﺟﻮﺗﻨﯽ ﻏﻔﺮت ﻟﮏ ﻋﻠﯽ ﻣﺎ ﮐﺎن ﻣﻨﮏ و ﻻ أﺑﺎﻟﯽ‪ ،‬ﯾﺎ اﺑﻦ‬ ‫أدم ﻟﻮ ﺑﻠﻐﺖ ذﻧﻮﺑﮏ ﻋﻨﺎن اﻟﺴﻤﺎء ﺛﻢ اﺳﺘﻐﻔﺮﺗﻨﯽ ﻏﻔﺮت ﻟﮏ‪ ،‬ﯾﺎ اﺑﻦ‬ ‫أدم ﻟﻮأﺗﯿﺘﻨﯽ ﺑﻘﺮاب اﻷرض ﺧﻄﺎﯾﺎ ﺛﻢ ﻟﻘﯿﺘﻨﯽ ﻻ ﺗﺸﺮک ﺑﯽ ﺷﯿﺌﺎً ﻻ‬ ‫ﺗﯿﺘﮏ ﺑﻘﺮاﺑﮭﺎ ﻣﻐﻔﺮة( ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬اﷲ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ای ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﺗﺎ وﻗﺘﯽ‬ ‫ﮐﮫ ﺗﻮ ﺑﮫ در ﺑﺎر ﻣﻦ دﻋﺎ ﮐﻨﯽ و اﻣﯿﺪوار ﺑﺎﺷﯽ ﻣﻦ ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﻐﻔﺮت‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ و ﻟﻮ ھﺮ ﮔﻨﺎھﯽ ﮐﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯽ و ﺑﺎﮐﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ای ﻓﺮزﻧﺪ‬ ‫آدم اﮔﺮ ﮔﻨﺎھﺎﻧﺖ ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪی آﺳﻤﺎن ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻌﺪ از آن از ﻣﻦ آﻣﺮزش‬ ‫ﻃﻠﺒﯽ ﺑﺮاﯾﺖ آﻣﺮزش ﻣﯿﮑﻨﻢ‪ ،‬ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم اﮔﺮ ﺑﮫ اﻧﺪازه ﭘﺮی زﻣﯿﻦ‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻧﺰدم ﮔﻨﺎه ﺑﯿﺎوری وﻟﯽ ﺑﮫ ﻣﻦ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ ﻧﮑﺮده‬ ‫ﺑﺎﺷﯽ ﻣﻦ ﺑﮫ ﭘﺮی زﻣﯿﻦ ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﻐﻔﺮت ارزاﻧﯽ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ"‪) .‬ﺗﺮﻣﺬی‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ(‬ ‫اﻣﺎ ﻗﻨﻮط و ﯾﺄس ﮐﮫ دو ﻟﻔﻆ ﻣﺘﺮادف اﺳﺖ ھﺮدو ﺿﺪ رﺟﺎء و‬ ‫اﻣﯿﺪواری ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﯾﺄس و ﻧﺎاﻣﯿﺪی از رﺣﻤﺖ و ﺷﻔﻘﺖ اﷲ ﺟﻞ‬ ‫ﺟﻼﻟﮫ ﺣﺮام اﺳﺖ ﺑﺮ آن ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫دﻻﺋﻞ ﻗﺮآﻧﯽ‪:‬‬ ‫اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪):‬ﯾﺎ ﺑﻨﯽ اذھﺒﻮا ﻓﺘﺤﺴﺴﻮا ﻣﻦ ﯾﻮﺳﻒ و أﺧﯿﮫ و‬ ‫ﻻ ﺗﯿﺄﺳﻮا ﻣﻦ روح اﷲ إﻧﮫ ﻻ ﯾﯿﺌﺲ ﻣﻦ روح اﷲ إﻻ اﻟﻘﻮم اﻟﮑﺎﻓﺮون(‬ ‫)ﯾﻮﺳﻒ‪ .(٨٧:‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ای ﭘﺴﺮاﻧﻢ ﺑﺮوﯾﺪ و ﯾﻮﺳﻒ و ﺑﺮادرش را‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﯿﺪ و از رﺣﻤﺖ اﷲ ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن از رﺣﻤﺖ اﷲ ﺗﻨﮭﺎ‬ ‫ﮔﺮوه ﮐﺎﻓﺮان ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ"‪.‬‬ ‫‪٥٨‬‬

‫)ﻗﺎﻟﻮا ﺑﺸﺮﻧﺎک ﺑﺎﻟﺤﻖ ﻓﻼ ﺗﮑﻦ ﻣﻦ اﻟﻘﺎﻧﻄﯿﻦ ﻗﺎل و ﻣﻦ ﯾﻘﻨﻂ ﻣﻦ‬ ‫رﺣﻤﺔ رﺑﮫ إﻻ اﻟﻀﺂﻟﻮن( )اﻟﺤﺠﺮ‪ (٥٦:‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﻓﺮﺷﺘﮫ ھﺎ)ﺑﮫ اﺑﺮاھﯿﻢ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﮫ ﺣﻖ و راﺳﺘﯽ ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﮋده آورده اﯾﻢ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﺗﻮ ﻧﺎ اﻣﯿﺪ از رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺒﺎش‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺣﻤﺖ‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻨﮭﺎ ﮔﻤﺮاھﺎن ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪.".‬‬ ‫)واﻟﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا ﺑﺄﯾﺎت اﷲ و ﻟﻘﺂﺋﮫ أوﻟﺌﮏ ﯾﺌﺴﻮا ﻣﻦ رﺣﻤﺘﯽ و‬ ‫أوﻟﺌﮏ ﻟﮭﻢ ﻋﺬاب أﻟﯿﻢ( )اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪ (٢٣:‬ﯾﻌﻨﯽ‪":‬آﻧﺎﻧﮑﮫ ﺑﮫ آﯾﺎت و‬ ‫دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﺎﻓﺮ و ﻣﻨﮑﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ اﯾﺸﺎن از رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﻧﺎ اﻣﯿﺪ‬ ‫ﺑﻮده دﭼﺎر ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫)ﻗﻞ ﯾﺎ ﻋﺒﺎدی اﻟﺬﯾﻦ اﺳﺮﻓﻮا ﻋﻠﯽ أﻧﻔﺴﮭﻢ ﻻ ﺗﻘﻨﻄﻮا ﻣﻦ رﺣﻤﺔ اﷲ إن‬ ‫اﷲ ﯾﻐﻔﺮ اﻟﺬﻧﻮب ﺟﻤﯿﻌﺎً إﻧﮫ ھﻮ اﻟﻐﻔﻮر اﻟﺮﺣﯿﻢ( )اﻟﺰﻣﺮ‪ (٥٣:‬ﯾﻌﻨﯽ‪":‬‬ ‫ای رﺳﻮل از ﻃﺮف ﻣﺎ ﺑﮕﻮ‪ :‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﮐﮫ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻇﻠﻢ و اﺳﺮاف‬ ‫ﮐﺮده اﯾﺪ از رﺣﻤﺖ اﷲ ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﻧﺒﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬اﷲ ﮔﻨﺎھﺎن را ھﻤﮫ ﯾﮑﺠﺎ‬ ‫ﻣﯿﺒﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺎ ﮐﮫ وی ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه و ﻣﮭﺮﺑﺎن اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫دﻻﺋﻞ از ﺳﻨﺖ‪:‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬ﻟﻮ ﯾﻌﻠﻢ اﻟﻤﺆﻣﻦ ﻣﺎ ﻋﻨﺪاﷲ ﻣﻦ اﻟﻌﻘﻮﺑﺔ ﻣﺎ ﻃﻤﻊ ﺑﺠﻨﺘﮫ‬ ‫أﺣﺪ و ﻟﻮ ﯾﻌﻠﻢ اﻟﮑﺎﻓﺮ ﻣﺎ ﻋﻨﺪاﷲ ﻣﻦ اﻟﺮﺣﻤﺔ ﻣﺎ ﻗﻨﻂ ﻣﻦ ﺟﻨﺘﮫ أﺣﺪ(‬ ‫)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺬاب ﺷﺪﯾﺪی را ﮐﮫ ﻧﺰد اﷲ ھﺴﺖ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺪ ھﯿﭽﯿﮑﯽ آرزوی ﺟﻨﺖ را در ﺳﺮ ﻧﻤﯿﺪاﻧﺴﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﮐﺎﻓﺮ‬ ‫رﺣﻤﺘﯽ را ﮐﮫ ﻧﺰد اﷲ ھﺴﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ھﯿﭽﯿﮑﯽ از ﺟﻨﺘﺶ ﻧﺎ اﻣﯿﺪ‬ ‫ﻧﻤﯿﺸﺪ(‪).‬ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫از ﻓﻀﺎﻟﺔ اﺑﻦ ﻋﺒﯿﺪ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪):‬و ﺛﻼﺛﺔ ﻻ ﺗﺴﺄل ﻋﻨﮭﻢ‪ :‬رﺟﻞ ﻧﺎزع اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ رداءه‪ ،‬ﻓﺈن‬ ‫رداءه اﻟﮑﺒﺮﯾﺎء و إزاره اﻟﻌﺰة و رﺟﻞ ﺷﮏ ﻓﯽ أﻣﺮ اﷲ و اﻟﻘﻨﻮط ﻣﻦ‬ ‫رﺣﻤﺔ اﷲ( ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﺳﮫ ﮔﺮوه ﺑﺪون ﺳﻮال ﺑﺪاﺧﻞ دوزخ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺮدی ﮐﮫ در ﭼﺎدر ﭘﺮوردﮔﺎر دﺳﺖ اﻧﺪازی ﮐﺮد‪ -‬ﭼﺎدر ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫ھﻤﺎﻧﺎ ﮐﺒﺮﯾﺎء و ﻋﻈﻤﺖ وی‪ ،‬و از ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰت و ﺟﻼل وی‬ ‫اﺳﺖ‪ -‬و دﯾﮕﺮ ﻣﺮدی ﮐﮫ در اﻣﺮ و ﻗﻀﺎی اﻟﮭﯽ ﺷﮏ ﮐﺮد‪ ،‬و دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ ﮐﮫ ﻧﺎ اﻣﯿﺪ از رﺣﻤﺖ اﷲ اﺳﺖ"‪).‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ‪،‬‬ ‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ و ﺑﺰار رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ھﯿﺜﻤﯽ رﺟﺎل ﺳﻨﺪش را ﺛﻘﮫ و‬ ‫‪٥٩‬‬

‫ﻣﻌﺘﻤﺪ ﮔﻔﺘﮫ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺎری در ادب و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد اﯾﻦ‬ ‫را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫از ﺣﺒﮫ و ﺳﻮاء ﭘﺴﺮان ﺧﺎﻟﺪ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ ﺳﻠﻢ در ﺣﺎﻟﯽ داﺧﻞ ﺷﺪﯾﻢ ﮐﮫ وی ﭼﯿﺰی درﺳﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎ وی ﮐﻤﮏ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ ﺳﻠﻢ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪):‬ﻻ ﺗﯿﺄﺳﺎ ﻣﻦ اﻟﺮزق ﻣﺎ ﺗﮭﺰزت رؤوﺳﺴﮑﻤﺎ ﻓﺈن اﻹﻧﺴﺎن ﺗﻠﺪه‬ ‫أﻣﮫ أﺣﻤﺮ ﻟﯿﺲ ﻋﻠﯿﮫ ﻗﺸﺮ ﺛﻢ ﯾﺮزﻗﮫ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ‬ ‫ﺳﺮھﺎی ﺗﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ )و زﻧﺪه ھﺴﺘﯿﺪ( از ﺑﺪﺳﺖ آوردن روزی‬ ‫ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﻣﺒﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ھﻨﮕﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎن را ﻣﺎدرش ﺗﻮﻟﺪ ﻣﯿﮑﻨﺪ‬ ‫ﺳﺮﺧﺮﻧﮓ و ﺑﯽ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و در آن ﺣﺎل اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﮫ دادش‬ ‫رﺳﯿﺪه او را روزی ﻣﯿﺪھﺪ"‪) .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ و اﺑﻦ‬ ‫ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺮدی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ !-‬ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﺒﯿﺮه ﮐﺪاﻣﮭﺎ اﻧﺪ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬اﻟﺸﺮک ﺑﺎﷲ و اﻹﯾﺎس ﻣﻦ روح اﷲ و‬ ‫اﻟﻘﻨﻮط ﻣﻦ رﺣﻤﺔ اﷲ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺷﺮﯾﮏ ﻣﻘﺮر ﮐﺮدن ﺑﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ‬ ‫و ﯾﺄس و ﻧﺎ اﻣﯿﺪ از رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ اﺳﺖ" )ھﯿﺘﻤﯽ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺰار و ﻃﺒﺮاﻧﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و رﺟﺎل‬ ‫ﺳﻨﺪش ﻣﻮﺛﻖ و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﯿﻮﻃﯽ و ﻋﺮاﻗﯽ ﻧﯿﺰ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺴﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻋﻠﯿﮭﻢ اﻟﺴﻼم ھﺮﮔﺰ از ﻧﺼﺮت و ﮔﺸﺎﺋﺶ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﻧﺎ‬ ‫اﻣﯿﺪ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ از اﯾﻤﺎن آوردن ﻗﻮﻣﮭﺎی ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪):‬ﺣﺘﯽ إذا اﺳﺘﯿﺌﺲ اﻟﺮﺳﻞ و ﻇﻨﻮا أﻧﮭﻢ ﻗﺬ‬ ‫ﮐﺬﺑﻮا ﺟﺎءھﻢ ﻧﺼﺮﻧﺎ ﻓﻨﺠﯽ ﻣﻦ ﻧﺸﺎء و ﻻ ﯾﺮد ﺑﺄﺳﻨﺎ ﻋﻦ اﻟﻘﻮم‬ ‫اﻟﻤﺠﺮﻣﯿﻦ()ﯾﻮﺳﻒ‪(١١٠:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﺄﯾﻮس ﺷﺪه ﮔﻤﺎن ﺑﺮدﻧﺪ ﮐﮫ از آﻧﭽﮫ ﺑﺮای‬ ‫ﺷﺎن وﻋﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ﺧﻼف ورزی ﮔﺮدﯾﺪه در آﻧﺤﺎل)ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺎ‬ ‫اﻣﯿﺪی( وﻗﺖ ﯾﺎری ﻓﺮا رﺳﯿﺪ ﺗﺎ ھﺮ ﮐﮫ را ﺧﻮاھﯿﻢ ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﯿﻢ و‬ ‫اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺎ از ﺑﺪﮐﺎران ﺑﺎز ﻧﺨﻮاھﺪ ﮔﺮدﯾﺪ"‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از ﻋﺎﯾﺸﮫ‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ وی )ﮐﺬﺑﻮا( ﺑﮫ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻗﺮاﺋﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺗﮑﺬﯾﺐ از ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻮم ﻣﺘﻮﺟﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻣﻌﺼﻮم اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٦٠‬‬

‫ﺻﺒﺮ در آزﻣﻮن اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ و رﺿﺎ ﺑﮫ ﻗﻀﺎء‬ ‫اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬أم ﺣﺴﺒﺘﻢ أن ﺗﺪﺧﻠﻮا اﻟﺠﻨﺔ و ﻟﻤﺎ ﯾﺄﺗﮑﻢ ﻣﺜﻞ‬ ‫اﻟﺬﯾﻦ ﺧﻠﻮا ﻣﻦ ﻗﺒﻠﮑﻢ ﻣﺴﺘﮭﻢ اﻟﺒﺄﺳﺎء و اﻟﻀﺮاء و زﻟﺰﻟﻮا ﺣﺘﯽ ﯾﻘﻮل‬ ‫اﻟﺮﺳﻮل و اﻟﺬﯾﻦ أﻣﻨﻮا ﻣﻌﮫ ﻣﺘﯽ ﻧﺼﺮاﷲ أﻻ إن ﻧﺼﺮ اﷲ ﻗﺮﯾﺐ(‬ ‫)اﻟﺒﻘﺮة‪(٢١٤:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮔﻤﺎن ﮐﺮدﯾﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ در آﯾﯿﺪ ﺑﺪون آزﻣﺎﯾﺸﮭﺎی ﮐﮫ ﭘﯿﺶ‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن آﻣﺪ ﮐﮫ ﺑﺮ آﻧﺎن رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﯿﮭﺎ رﺳﯿﺪ و ھﻤﻮاره‬ ‫ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺧﺎﻃﺮ و ھﺮاﺳﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﮐﮫ رﺳﻮل و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎ وی‬ ‫از ﺷﺪت اﻧﺪوه از اﷲ ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﻋﺮض ﮐﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺎر ﺧﺪاﯾﺎ ﮐﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﮐﮫ ﻣﺎ را ﯾﺎری ﮐﻨﯽ در آﻧﺤﺎل ﺑﮫ رﺳﻮل ﺧﻄﺎب ﺷﺪ‪ :‬ﻣﮋده ﺑﺎد ﮐﮫ‬ ‫ﯾﺎری اﷲ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ‪".‬‬ ‫)و ﻟﻨﺒﻠﻮﻧﮑﻢ ﺑﺸﺊ ﻣﻦ اﻟﺨﻮف و اﻟﺠﻮع و ﻧﻘﺺ ﻣﻦ اﻷﻣﻮال و‬ ‫اﻷﻧﻔﺲ و اﻟﺜﻤﺮات و ﺑﺸﺮاﻟﺼﺎﺑﺮﯾﻦ اﻟﺬﯾﻦ إذا أﺻﺎﺑﺘﮭﻢ ﻣﺼﯿﺒﺔ ﻗﺎﻟﻮا‬ ‫إﻧﺎ ﷲ و إﻧﺎ اﻟﯿﮫ راﺟﻌﻮن أوﻟﺌﮏ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﺻﻠﻮات ﻣﻦ رﺑﮭﻢ و رﺣﻤﺔ و‬ ‫أوﻟﺌﮏ ھﻢ اﻟﻤﮭﺘﺪون( )اﻟﺒﻘﺮة‪(١٥٧-١٥٥:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و اﻟﺒﺘﮫ ﺷﻤﺎ را ﺑﮫ ﺳﺨﺘﯿﮭﺎ ﭼﻮن ﺗﺮس ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﻧﻘﺼﺎن‬ ‫اﻣﻮال و ﻧﻔﻮس و آﻓﺎت زراﻋﺖ ﺑﯿﺎزﻣﺎﺋﯿﻢ‪ ،‬و ﺑﺸﺎرت و ﻣﮋده آﺳﺎﯾﺶ‬ ‫از آن ﺳﺨﺘﯿﮭﺎ ﺻﺎﺑﺮان را اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎﻧﮑﮫ ﭼﻮن ﺑﮫ ﺣﺎدﺛﮫ ﺳﺨﺖ و‬ ‫ﻧﺎﮔﻮار دﭼﺎر ﺷﻮﻧﺪ ﺻﺒﻮری ﭘﯿﺸﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﮫ ﻓﺮﻣﺎن اﷲ آﻣﺪه‬ ‫و ﺑﺴﻮی او رﺟﻮع ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪ ،‬آن ﮔﺮوھﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮص‪ .‬درود و‬ ‫اﻟﻄﺎف اﻟﮭﯽ و رﺣﻤﺖ ﺧﺎص اﷲ‪ ،‬و آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﺎﻓﺘﮕﺎﻧﻨﺪ"‪.‬‬ ‫)ﻟﺘﺒﻠﻮن ﻓﯽ أﻣﻮاﻟﮑﻢ و أﻧﻔﺴﮑﻢ و ﻟﺘﺴﻤﻌﻦ ﻣﻦ اﻟﺬﯾﻦ أوﺗﻮا اﻟﮑﺘﺎب‬ ‫ﻣﻦ ﻗﺒﻠﮑﻢ و ﻣﻦ اﻟﺬﯾﻦ أﺷﺮﮐﻮا أذیً ﮐﺜﯿﺮاً و إن ﺗﺼﺒﺮوا و ﺗﺘﻘﻮا ﻓﺈن‬ ‫ذﻟﮏ ﻣﻦ ﻋﺰم اﻷﻣﻮر( )آل ﻋﻤﺮان‪(١٨٦:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﻟﺒﺘﮫ ﺷﻤﺎ در ﻣﺎل و ﺟﺎن ﺧﻮد آزﻣﺎﯾﺶ ﺧﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‬ ‫از زﺧﻢ زﺑﺎن آﻧﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ داده ﺷﺪه و از آﻧﮭﺎ‬ ‫ﮐﮫ ﺷﺮک ورزﯾﺪﻧﺪ اذﯾﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮاھﯿﺪ دﯾﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺻﺒﺮ ﭘﯿﺸﮫ ﮐﺮده‬ ‫ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺷﻮﯾﺪ)اﻟﺒﺘﮫ ﻇﻔﺮ ﯾﺎب ﺷﻮﯾﺪ( ﮐﮫ ﺛﺒﺎت و ﺗﻘﻮی ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی و ﻗﻮت اراده در ﮐﺎرھﺎﺳﺖ"‪.‬‬ ‫)إﻧﻤﺎ ﯾﻮﻓﯽ اﻟﺼﺎﺑﺮون أﺟﺮھﻢ ﺑﻐﯿﺮ ﺣﺴﺎب( )اﻟﺰﻣﺮ‪(١٠:‬‬ ‫‪٦١‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺻﺎﺑﺮان را ﭘﺎداش ﮐﺎﻣﻞ و ﺑﯿﺤﺴﺎب ﺧﻮاھﺪ‬ ‫داد"‪.‬‬ ‫)و ﺑﺸﺮ اﻟﺼﺎﺑﺮﯾﻦ( )اﻟﺒﻘﺮة‪(١٥٥:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﺻﺎﺑﺮان را ﻣﮋده و ﺧﻮﺷﺨﺒﺮی ﺑﺪه"‪.‬‬ ‫)ﯾﺎأﯾﮭﺎاﻟﺬﯾﻦ أﻣﻨﻮا اﺻﺒﺮوا( )آل ﻋﻤﺮان‪( :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ای ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺻﺒﺮ و ﺷﮑﯿﺒﺎﺋﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ"‪.‬‬ ‫)و ﻟﻤﻦ ﺻﺒﺮ و ﻏﻔﺮ إن ذﻟﮏ ﻟﻤﻦ ﻋﺰم اﻷﻣﻮر( )اﻟﺸﻮری‪(٤٣:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﻟﺒﺘﮫ ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺻﺒﺮ ﻧﻤﻮده ﮔﺬﺷﺖ و ﻋﻔﻮ ﻧﻤﺎﯾﺪ)ﻇﻔﺮﯾﺎب ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ﺷﺪ( ﮐﮫ ﺻﺒﻮری و ﻋﻔﻮ ﺳﺒﺐ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی و ﻗﻮت اراده ﮐﺎرھﺎﺳﺖ"‪.‬‬ ‫)ﯾﺎأﯾﮭﺎاﻟﺬﯾﻦ أﻣﻨﻮا اﺳﺘﻌﯿﻨﻮا ﺑﺎﻟﺼﺒﺮ و اﻟﺼﻠﻮة إن اﷲ ﻣﻊ اﻟﺼﺒﺮﯾﻦ(‬ ‫)اﻟﺒﻘﺮة‪(١٥٣:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ای ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺎر ﺧﻮد ﺻﺒﺮ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﭘﯿﺸﮫ ﮐﺮده‬ ‫ﺑﮫ ﻧﻤﺎز ﺗﻮﺻﻞ ﺟﻮﺋﯿﺪ ﮐﮫ اﷲ ﯾﺎور ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﺎن اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪):‬إن اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ إذا أﺣﺐ‬ ‫ﻗﻮﻣﺎً اﺑﺘﻼھﻢ ﻓﻤﻦ ﺻﺒﺮ ﻓﻠﮫ اﻟﺼﺒﺮ و ﻣﻦ ﺟﺰع ﻓﻠﮫ اﻟﺠﺰع( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﻮﻣﯽ را دوﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ آﻧﺎن را ﻣﻮرد‬ ‫آزﻣﺎﯾﺶ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯿﺪھﺪ آﻧﮕﺎه ھﺮ ﮐﺲ ﺻﺒﺮ ﮐﺮد ﺑﺮاﯾﺶ ﭘﺎداش‬ ‫ﺻﺎﺑﺮان ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و ھﺮ ﮐﺲ ﺟﺰع و ﻧﺎﻗﺮاری ﮐﺮد ﮐﯿﻔﺮ آﻧﺮا‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﭼﺸﯿﺪ"‪) .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ از ﻣﺤﻤﻮد اﺑﻦ ﻟﺒﯿﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫و اﺣﻤﺪ از ﻣﺼﻌﺐ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ و او از ﭘﺪرش رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ! ﮐﺪام ﮔﺮوه ﻣﺮدم ﺷﺪﯾﺪ ﺗﺮ دﭼﺎر ﻣﺼﯿﺒﺘﮭﺎ و ﺑﻼھﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ‬ ‫ﺷﺪ؟ وی ﮔﻔﺖ‪):‬اﻷﻧﺒﯿﺎء ﺛﻢ اﻟﺼﺎﻟﺤﻮن ﺛﻢ اﻷﻣﺜﻞ ﻓﺎﻷﻣﺜﻞ ﻣﻦ اﻟﻨﺎس‬ ‫ﯾﺒﺘﻠﯽ اﻟﺮﺟﻞ ﻋﻠﯽ ﺣﺴﺐ دﯾﻨﮫ ﻓﺎن ﮐﺎن ﻓﯽ دﯾﻨﮫ ﺻﻼﺑﺔ زﯾﺪ ﻓﯽ ﺑﻼﺋﮫ‬ ‫و إن ﮐﺎن ﻓﯽ دﯾﻨﮫ رﻗﺔ ﺧﻔﻒ ﻋﻨﮫ و ﻣﺎ ﯾﺰال اﻟﺒﻼء ﺑﺎﻟﻌﺒﺪ ﺣﺘﯽ ﯾﻤﺸﯽ‬ ‫ﻋﻠﯽ ﻇﮭﺮ اﻷرض ﻟﯿﺲ ﻋﻠﯿﮫ ﺧﻄﯿﺌﺔ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬در ﻗﺪم اول ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻨﺪ ﮐﮫ دﭼﺎر ﺷﺪﯾﺪ ﺗﺮﯾﻦ ﺑﻼ ھﺎ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ‬ ‫از آن ﻧﯿﮑﺎن‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ در ردﯾﻒ ﺳﻮم و ﭼﮭﺎرم ﻗﺮار‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬ھﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﮫ اﻧﺪازه ﻗﻮت و ﺻﻼﺑﺖ اﯾﻤﺎﻧﺶ دﭼﺎر ﺑﻼ‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬اﮔﺮ در اﯾﻤﺎﻧﺶ ﻗﻮت و ﺻﻼﺑﺖ وﺟﻮد داﺷﺖ ﺑﻼ و‬ ‫ﻣﺸﮑﻼﺗﺶ زﯾﺎد ﮐﺮده ﻣﯿﺸﻮد و اﮔﺮ در اﯾﻤﺎﻧﺶ رﻗﺖ و ﺿﻌﻒ وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮوی آﺳﺎن ﮐﺮده ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬و وﻗﺘﯽ ﺑﻨﺪه دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻼت ﭘﯽ‬ ‫‪٦٢‬‬

‫در ﭘﯽ ﻣﯿﮕﺮدد ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ ﻋﻔﻮ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﺪون اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺮ ذﻣﮫ اش ﮔﻨﺎھﯽ‬ ‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮوی زﻣﯿﻦ ﻗﺪم ﻣﯿﺰﻧﺪ"‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﻌﺮی رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ ...):‬و اﻟﺼﺒﺮ ﺿﯿﺎء‪ (...‬ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﺻﺒﺮ‬ ‫و ﺷﮑﯿﺒﺎﺋﯽ ﺳﺒﺐ روﺷﻨﺎﺋﯽ اﺳﺖ"‪) .‬ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫از اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬و ﻣﻦ ﯾﺘﺼﺒﺮ ﯾﺼﺒﺮه اﷲ و ﻣﺎ أﻋﻄﯽ‬‫أﺣﺪ ﻋﻄﺎه ﺧﯿﺮاً و أوﺳﻊ ﻣﻦ اﻟﺼﺒﺮ( ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺧﻮاھﺎن ﺻﺒﺮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ اﷲ ﺻﺒﺮ ﻧﺼﯿﺒﺶ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای ھﯿﭽﮑﺲ ﻋﻄﺎﺋﯽ ﺑﮭﺘﺮ و‬ ‫ﮐﺎﻣﻠﺘﺮ از ﺻﺒﺮ داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ"‪) .‬ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫از اﺑﯽ ﯾﺤﯿﯽ ﺻﮭﯿﺐ اﺑﻦ ﺳﻨﺎن رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬و إن أﺻﺎﺑﺘﮫ ﺿﺮاء ﺻﺒﺮ‬ ‫ﻓﮑﺎن ﺧﯿﺮاً ﻟﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و اﮔﺮ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﺑﺮﺳﺪ ﺻﺒﺮ ﻣﯿﮑﻨﺪ و آن‬ ‫ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ" )اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﻧﺰد ﻗﺒﺮی ﻋﺒﻮر ﻧﻤﻮده دﯾﺪ ﮐﮫ زﻧﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ ﮔﺮﯾﮫ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪):‬اﺗﻘﯽ اﷲ و‬ ‫اﺻﺒﺮی( "از اﷲ ﺑﺘﺮس و ﺻﺒﺮ ﭘﯿﺸﮫ ﮐﻦ" زن ﮔﻔﺖ‪ :‬دور ﺷﻮ از ﻣﻦ‬ ‫ﮐﮫ آﻧﭽﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ رﺳﯿﺪه ﺑﮫ ﺗﻮ ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ" وی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮد و ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ :‬وی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن وی ﺑﺮای ﭘﻮزش ﺧﻮاھﯽ ﺑﮫ دروازه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و در آﻧﺠﺎ در ﺑﺎﻧﺎﻧﯽ ﻧﺪﯾﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻮ را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮدم‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬إﻧﻤﺎ اﻟﺼﺒﺮ ﻋﻨﺪ اﻟﺼﺪﻣﺔ اﻷوﻟﯽ( ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﺻﺒﺮ‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ ھﻨﮕﺎم اﺑﺘﺪاء رﺳﯿﺪن ﻣﺼﯿﺒﺖ اﺳﺖ" )ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬ﯾﻘﻮل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ :‬ﻣﺎ ﻟﻌﺒﺪی اﻟﻤﺆﻣﻦ ﻋﻨﺪی ﺟﺰاء‬ ‫إذا ﻗﺒﻀﺖ ﺻﻐﯿﮫ ﻣﻦ أھﻞ اﻟﺪﻧﯿﺎ ﺛﻢ اﺣﺘﺴﺒﮫ إﻻ اﻟﺠﻨﺔ( ﯾﻌﻨﯽ‪":‬اﷲ ﺟﻞ‬ ‫ﺟﻼﻟﮫ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﭘﺎداش ﺑﻨﺪه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻦ ﻧﺰدم ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ارﺟﻤﻨﺪ وی‬ ‫‪٦٣‬‬

‫از اھﻞ دﻧﯿﺎ را ﻗﺒﺾ ﻧﻤﻮدم و او ﺻﺒﺮ ﭘﯿﺸﮫ ﮐﺮد ﺟﺰ ﺟﻨﺖ ﭼﯿﺰ‬ ‫دﯾﮕﺮی ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد" )ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری(‬ ‫از ﻋﺎﺋﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ وی از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺎره ﻃﺎﻋﻮن )ﻣﺮض وﺑﺎء( ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪):‬إﻧﮫ ﮐﺎن ﻋﺬاﺑﺎً ﯾﺒﻌﺜﮫ اﷲ ﻋﻠﯽ ﻣﻦ ﯾﺸﺎء‬ ‫ﻓﺠﻌﻠﮫ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ رﺣﻤﺔ ﻟﻠﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻓﻠﯿﺲ ﻣﻦ ﻋﺒﺪ ﯾﻘﻊ ﻓﯽ اﻟﻄﺎﻋﻮن‬ ‫ﻓﯿﻤﮑﺚ ﻓﯽ ﺑﻠﺪه ﺻﺎﺑﺮاً ﻣﺤﺘﺴﺒﺎً ﯾﻌﻠﻢ أﻧﮫ ﻻ ﯾﺼﯿﺒﮫ إﻻ ﮐﺘﺐ اﷲ ﻟﮫ إﻻ‬ ‫ﮐﺎن ﻟﮫ ﻣﺜﻞ أﺟﺮ اﻟﺸﮭﯿﺪ( )اﻟﺒﺨﺎری(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬اﯾﻦ ﻣﺮض ﻋﺬاب اﻟﮭﯽ ﺑﻮده ﮐﮫ ﺑﺮ ھﺮ ﮐﮫ ﻣﯿﺨﻮاﺳﺖ اﷲ ﺟﻞ‬ ‫ﺟﻼﻟﮫ آﻧﺮا ﻣﯿﻔﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ آﻧﺮا ﺳﺒﺐ‬ ‫رﺣﻤﺖ ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮ ﺑﻨﺪه اﯾﮑﮫ در ﻗﺮﯾﮫ اش ﻣﺮض ﻃﺎﻋﻮن‬ ‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯿﺸﻮد او ﭼﻮن ﻣﯿﺪاﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻨﮭﺎ ﭼﯿﺰی ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ ﮐﮫ‬ ‫اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻘﺮر ﮐﺮده در ﻗﺮﯾﮫ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺻﺒﻮری اﻣﯿﺪ اﺟﺮ‬ ‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯿﻤﺎﻧﺪ ﺑﺮاﯾﺶ اﺟﺮ و ﭘﺎداش ﺷﮭﯿﺪ داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪):‬إن اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﺎل‪ :‬إذا اﺑﺘﻠﯿﺖ ﻋﺒﺪی‬ ‫ﺑﺤﺒﯿﺒﺘﯿﮫ ﻓﺼﺒﺮ ﻋﻮﺿﺘﮫ ﻣﻨﮭﻤﺎ اﻟﺠﻨﺔ( ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫وﻗﺘﯽ از ﺑﻨﺪه ام دو ﻣﺤﺒﻮﺑﺶ)دو ﭼﺸﻤﺶ( را ﮔﺮﻓﺘﻢ و او ﺻﺒﺮ ﮐﺮد‬ ‫در ﺑﺪل آن ﺟﻨﺖ ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﻮاھﻢ داد" )ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری(‪.‬‬ ‫از ﻋﻄﺎء اﺑﻦ اﺑﯽ رﺑﺎح رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫آﯾﺎ زﻧﯽ را ﮐﮫ از اھﻞ ﺟﻨﺖ اﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺖ ﻧﺸﺎن ﻧﺪھﻢ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﯽ ﻧﺸﺎن‬ ‫ﺑﺪه‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ زن ﺳﯿﺎه ﭘﻮﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا ﻣﺮض ﺻﺮح )ﻣﺮﮔﯽ( ﻣﯿﮕﯿﺮد و ﮔﺎھﯽ‬ ‫ﺑﺮھﻨﮫ ﻣﯿﺸﻮم‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮫ درﺑﺎر اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﺮای ﻣﻦ دﻋﺎ ﮐﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬إن ﺷﺌﺖ ﺻﺒﺮت و ﻟﮏ اﻟﺠﻨﺔ و إن‬‫ﺷﺌﺖ دﻋﻮت اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ أن ﯾﻌﺎﻓﯿﮏ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ ﻣﯿﺨﻮاھﯽ ﺻﺒﺮ ﮐﻦ‬ ‫و ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﮭﺸﺖ ﻧﺼﯿﺐ ﺷﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﯿﺨﻮاھﯽ دﻋﺎ ﻣﯿﮑﻨﻢ ﺗﺎ اﷲ ﺟﻞ‬ ‫ﺟﻼﻟﮫ ﺗﻮ را ﺷﻔﺎء ﻧﺼﯿﺐ ﮐﻨﺪ" زن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺻﺒﺮ ﻣﯿﮑﻨﻢ وﻟﯽ اﯾﻨﻘﺪر دﻋﺎ‬ ‫ﮐﻦ ﮐﮫ ﺑﺮھﻨﮫ ﻧﺸﻮم‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ دﻋﺎ‬ ‫ﮐﺮد‪) .‬ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ اﺑﯽ اوﻓﯽ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﯾﮑﯽ از ﻏﺰوات ﮐﮫ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﺑﺮو ﻣﯿﺸﺪ‬‫‪٦٤‬‬

‫اﻧﺘﻈﺎری ﮐﺸﯿﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ آﻓﺘﺎب زوال ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫اﯾﺴﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪):‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﻨﺎس ﻻ ﺗﺘﻤﻨﻮا ﻟﻘﺎء اﻟﻌﺪو و اﺳﺄﻟﻮا اﷲ‬ ‫اﻟﻌﺎﻓﯿﺔ ﻓﺈذا ﻟﻘﯿﺘﻤﻮھﻢ ﻓﺎﺻﺒﺮوا و اﻋﻠﻤﻮا أن اﻟﺠﻨﺔ ﺗﺤﺖ ﻇﻼل‬ ‫اﻟﺴﯿﻮف ﺛﻢ ﻗﺎل‪ :‬اﻟﻠﮭﻢ ﻣﻨﺰل اﻟﮑﺘﺎب و ﻣﺠﺮی اﻟﺴﺤﺎب و ھﺎزم‬ ‫اﻷﺣﺰاب اھﺰھﻢ و اﻧﺼﺮﻧﺎ ﻋﻠﯿﮭﻢ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ای ﻣﺮدم روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ دﺷﻤﻦ را آرزو ﻣﮑﻨﯿﺪ و از اﷲ‬ ‫ﻋﺎﻓﯿﺖ ﻃﻠﺒﯿﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﺑﺮو ﺷﺪﯾﺪ ﺻﺒﺮ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﮭﺸﺖ زﯾﺮ ﺳﺎﯾﮫ ھﺎی ﺷﻤﺸﯿﺮ اﺳﺖ" ﺑﻌﺪ از آن‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪":‬ای ﭘﺮوردﮔﺎر! و ﻓﺮو آورﻧﺪه‬ ‫ﮐﺘﺎب‪ ،‬و ﺣﺮﮐﺖ دھﻨﺪه اﺑﺮھﺎ و ای ﺷﮑﺴﺖ دھﻨﺪه ﮔﺮوھﮭﺎی‬ ‫ﻃﺎﻏﻮﺗﯽ! دﺷﻤﻦ را ﺷﮑﺴﺖ ده و ﻣﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﯾﺎری ﮐﻦ" )ﺑﺮواﯾﺖ‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫آﻧﭽﮫ ذﮐﺮ ﺷﺪ در ﻣﻮرد ﺻﺒﺮ ھﻨﮕﺎم ﺑﻼ و ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد‬ ‫رﺿﺎ دادن ﺑﮫ ﻗﻀﺎء اﻟﮭﯽ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‪):‬و أﺳﺌﻠﮏ اﻟﺮﺿﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫اﻟﻘﻀﺎء( ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﭘﺮوردﮔﺎرا از ﺗﻮ رﺿﺎ ﺑﻌﺪ از ﻗﻀﺎ ﻣﯿﺨﻮاھﻢ" اﯾﻦ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ اﺑﯽ ﻋﺎﺻﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺎری در ادب ﻣﻔﺮد و ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ آﻧﺮا ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﻮده و ذھﺒﯽ ھﻤﺮاھﺶ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪن ﺑﻨﺪه را ﺑﮫ ﻗﻀﺎ ﺳﺘﻮده و‬ ‫ﻃﻮرﯾﮑﮫ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮ ھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ آﻣﺪه ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‬ ‫‪):‬أﻻ أﻋﻠﻤﮏ أو أدﻟﮏ ﻋﻠﯽ ﮐﻠﻤﺔ ﻣﻦ ﺗﺤﺖ اﻟﻌﺮش‪ ،‬ﻣﻦ ﮐﻨﺰ اﻟﺠﻨﺔ‪ :‬ﻻ‬ ‫ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮة إﻻ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﯾﻘﻮل اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ‪ :‬اﺳﻠﻢ ﻋﺒﺪی و اﺳﺘﺴﻠﻢ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﯾﺎ ﺗﻮ را ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﯾﺎ رھﻨﻤﺎﺋﯽ ﺑﮫ ﮐﻠﻤﮫ ای ﮐﮫ در زﯾﺮ ﻋﺮش و‬ ‫از ﺧﺰاﺋﻦ ﺑﮭﺸﺖ اﺳﺖ ﻧﮑﻨﻢ؟ ‪ :‬ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮ ﮔﺸﺖ از ﻣﻌﺎﺻﯽ و ﻗﻮت ﺑﮫ‬ ‫ﻃﺎﻋﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ﺗﻮﻓﯿﻖ اﷲ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﻨﺪه اﯾﻦ را ﮔﻔﺖ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻨﺪه ام ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺷﺪ و ﺳﻼﻣﺘﯽ ﺧﻮاﺳﺖ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و در آن ﻋﻠﺘﯽ دﯾﺪه‬ ‫ﻧﺸﺪه وﻟﯽ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ آﻧﺮا رواﯾﺖ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬اﯾﻦ‬ ‫را ﺣﺎﮐﻢ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﻗﻮی رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮدی در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻀﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮاﻓﯽ در ذﺧﯿﺮه اﺟﻤﺎع را‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻣﺮادش اﺟﻤﺎع ﻣﺠﺘﮭﺪﯾﻦ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وی‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدی در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻀﺎ ﺑﮫ اﺟﻤﺎع ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬وی ﺑﯿﻦ‬ ‫ﻗﻀﺎ و آﻧﭽﮫ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﻗﻀﺎ ﺑﮫ اﻧﺴﺎن ﻣﯿﺮﺳﺪ ﻓﺮق ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫‪٦٥‬‬

‫وﻗﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﮫ ﻣﺮﺿﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪ و از ﻣﺮض ﺑﮫ ﻣﻘﺘﻀﺎی ﻃﺒﯿﻌﺖ‬ ‫ﺑﺸﺮی اﻇﮭﺎر درد و ﺷﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮد اﯾﻦ ﻋﺪم رﺿﺎ ﺑﮫ ﻗﻀﺎء ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﮫ‬ ‫ﻋﺪم رﺿﺎ ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﻗﻀﺎ رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﻣﻦ ﭼﮫ ﮐﺮده ام ﮐﮫ اﯾﻦ ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺑﮫ ﻣﻦ رﺳﯿﺪه‪ ،‬ﻣﻦ ﭼﮫ ﮔﻨﺎه دارم و‬ ‫ﻣﻦ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﺪم رﺿﺎ ﺑﮫ ﻗﻀﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮫ ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻗﻀﺎ ﻣﯿﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﮫ ﺣﺮام ﺑﻮدن ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮدی ﺑﮫ ﻗﻀﺎء ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺤﻤﻮد اﺑﻦ ﻟﺒﯿﺪ‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ دﻻﻟﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﻗﺒﻼً ﮔﺬﺷﺖ و در آن آﻣﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬إن اﷲ إذا أﺣﺐ ﻗﻮﻣﺎً اﺑﺘﻼھﻢ‬ ‫ﻓﻤﻦ رﺿﯽ ﻓﻠﮫ اﻟﺮﺿﺎ و ﻣﻦ ﺳﺨﻂ ﻓﻠﮫ اﻟﺴﺨﻂ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﻗﺘﯽ اﷲ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﮔﺮوھﯽ را دوﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ آﻧﮭﺎ را ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﺧﻮد ﻗﺮار‬ ‫ﻣﯿﺪھﺪ آﻧﮕﺎه ھﺮ ﮐﺲ راﺿﯽ ﺑﻮد ﺑﺮاﯾﺶ رﺿﺎی اﷲ ﻧﺼﯿﺐ ﻣﯿﺸﻮد و‬ ‫ھﺮ ﮐﺲ ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮد و ﻗﮭﺮ ﺷﺪ ﻣﻮرد ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮدی و ﻗﮭﺮ اﷲ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﯿﮕﯿﺮد" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده اﺑﻦ ﻣﻔﻠﺢ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‬ ‫اﺳﻨﺎدش ﻧﯿﮑﻮ و ﻗﻮی اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رﺿﺎ و ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮدی از ﺟﻤﻠﮫ ﻓﻌﻞ و ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ از ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ رﺿﺎ ﻣﺄﺟﻮر و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺪم رﺿﺎ و ﻧﺎﺧﻮﺷﻨﻮدی ﻣﺠﺎزات‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮد ﻗﻀﺎء از ﻋﻤﻞ اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﻧﺴﺎن از ﺑﮫ ﻣﯿﺎن‬ ‫آﻣﺪن ﻗﻀﺎء ﺳﻮال ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ ﭼﻮن آن ﻓﻌﻞ و ﮐﺎر وی ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﮫ از‬ ‫رﺿﺎ و ﻋﺪم رﺿﺎ وی ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ﮐﮫ ﻓﻌﻞ و ﮐﺎر وی اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)و أن ﻟﯿﺲ ﻟﻺﻧﺴﺎن إﻻ ﻣﺎ ﺳﻌﯽ( ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺗﻨﮭﺎ ﭼﯿﺰی‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ در آن ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش ﮐﺮده" و ھﻤﯿﻦ ﻗﻀﺎء ﮐﻔﺎره‬ ‫ﮔﻨﺎھﺎن و وﺳﯿﻠﮫ ﻓﺮو رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻄﺎﯾﺎ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬و دﻻﺋﻞ در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﮫ از آﻧﺠﻤﻠﮫ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻋﺒﺪاﷲ‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ ...):‬ﻣﺎ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫ﯾﺼﯿﺒﮫ أذیً ﺷﻮﮐﺔ ﻓﻤﺎ ﻓﻮﻗﮭﺎ إﻻ ﮐﻔﺮ اﷲ ﺑﮭﺎ ﺳﯿﺌﺎﺗﮫ ﮐﻤﺎ ﺗﺤﻂ اﻟﺸﺠﺮة‬ ‫ورﻗﮭﺎ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺮای ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﮫ اذﯾﺘﯽ ﺑﺮﺳﺪ وﻟﻮ ﮐﮫ ﺧﺎری ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫و ﯾﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن‪ ،‬اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮﺳﻂ آن ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ را ﻣﯿﺒﺨﺸﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ درﺧﺖ ﺑﺮﮔﮭﺎی)ﺧﺸﮏ( ﺧﻮد را ﻓﺮو ﻣﯿﺮﯾﺰاﻧﺪ"‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﺎ ﮐﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬ﻻ ﺗﺼﯿﺐ اﻟﻤﺆﻣﻦ ﺷﻮﮐﮫ ﻓﻤﺎ‬ ‫ﻓﻮﻗﮭﺎ إﻻ ﻗﺺ اﷲ ﺑﮭﺎ ﻣﻦ ﺧﻄﯿﺌﺔ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﻗﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن اذﯾﺖ‬ ‫‪٦٦‬‬

‫ﺧﺎری و ﯾﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﻣﯿﺮﺳﺪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ آن ﺑﺨﺸﯽ از‬ ‫ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ را ﮐﻢ ﻣﯿﮑﻨﺪ"‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ ﺑﮫ رواﯾﺖ اﺑﻮھﺮﯾﺮة و اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﻤﺎ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻣﺎ ﯾﺼﯿﺐ‬ ‫اﻟﻤﺆﻣﻦ ﻣﻦ ﻧﺼﺐ و ﻻ وﺻﺐ و ﻻ ھﻢ و ﻻ ﺣﺰن و ﻻ ﻏﻢ ﺣﺘﯽ‬ ‫اﻟﺸﻮﮐﺔ ﯾﺸﺎﮐﮭﺎ إﻻ ﮐﻔﺮ اﷲ ﺑﮭﺎ ﻣﻦ ﺧﻄﺎﯾﺎه( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺧﺴﺘﮕﯽ ﻧﻤﯽ رﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺮض ﻧﻤﯽ رﺳﺪ‪ ،‬ﻏﻢ و اﻧﺪوه و ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽ‬ ‫رﺳﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اذﯾﺖ ﺧﺎری ﮐﮫ از ﭘﺎی ﺧﻮد ﺑﯿﺮون ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﺳﺒﺐ آن اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﻌﻀﯽ از ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ را ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ"‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد از ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﯾﮫ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬ام اﻟﻌﻼء‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﺑﻦ ازھﺮ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬أﻧﺲ‪ ،‬ﺷﺪاد و اﺑﻮﻋﺒﯿﺪة رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮭﻢ ﻧﯿﺰ اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ھﺎی ﺣﺴﻦ و ﯾﺎ ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ھﻤﮫ ﺷﺎن از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻘﻞ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﻼ و ﻣﺼﯿﺒﺖ ﮔﻨﺎھﺎن ﻣﻐﻔﺮت و ﮐﺎﺳﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫و در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ از ﻋﺎﺋﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬ﻣﺎ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﯾﺸﺎک ﺷﻮﮐﺔ‬ ‫ﻓﻤﺎ ﻓﻮﻗﮭﺎ إﻻ رﻓﻌﮫ اﷲ ﺑﮭﺎ درﺟﺔ و ﺣﻂ ﻋﻨﮫ ﺑﮭﺎ ﺧﻄﯿﺌﺔ( و ﻓﯽ رواﯾﺔ‬ ‫)إﻻ ﮐﺘﺐ اﷲ ﻟﮫ ﺑﮭﺎ ﺣﺴﻨﺔ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﮐﮫ ﺧﺎری‬ ‫ﺑﯿﺎزارد و ﯾﺎ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن ﺑﺮﺳﺪ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ آن‬ ‫ﯾﮏ درﺟﮫ او را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده ﯾﮏ ﮔﻨﺎھﺶ را ﮐﻢ ﻣﯿﮑﻨﺪ" و در رواﯾﺖ‬ ‫دﯾﮕﺮی آﻣﺪه "اﷲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺑﺮاﯾﺶ ﯾﮏ ﻧﯿﮑﯽ ﻣﯿﻨﻮﯾﺴﺪ"‪.‬‬ ‫اﺟﺮ و ﺛﻮاب در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮ رﺿﺎ ﺑﮫ ﻗﻀﺎء‪ ،‬ﺻﺒﺮ در آن‪ ،‬ﺑﺠﺎ ﮐﺮدن‬ ‫ﺷﮑﺮ و ﻋﺪم ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺑﮫ ﻏﯿﺮ اﷲ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﺑﺎره ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻗﯿﻮد‬ ‫اﺣﺎدﯾﺚ زﯾﺎدی وارد ﺷﺪه ﮐﮫ از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﮭﯿﺐ رﺿﯽ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻋﺠﺒﺎً ﻷﻣﺮ اﻟﻤﺆﻣﻦ إن أﻣﺮه ﮐﻠﮫ ﺧﯿﺮ إن أﺻﺎﺑﺘﮫ ﺳﺮاء ﺑﺸﮑﺮ‬ ‫ﻓﮑﺎن ﺧﯿﺮاً ﻟﮫ و إن اﺻﺎﺑﺘﮫ ﺿﺮاء ﺻﺒﺮ ﻓﮑﺎن ﺧﯿﺮاً ﻟﮫ و ﻟﯿﺲ ذﻟﮏ‬ ‫ﻷﺣﺪ إﻻ ﻟﻠﻤﺆﻣﻦ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭼﮫ ﺧﻮش اﺳﺖ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺣﻘﺎ ﮐﮫ ھﻤﮫ‬ ‫اﻣﻮرش ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﮫ او ﻧﻌﻤﺖ و ﻓﺮاﺧﯽ ﺑﺮﺳﺪ ﺷﮑﺮ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ و آن ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﺨﺘﯽ و‬ ‫ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺑﺮﺳﺪ ﺻﺒﺮ ﻣﯿﮑﻨﺪ و آن ﺑﺮاﯾﺶ ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺮای ھﯿﭽﯿﮑﯽ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎن"‬ ‫‪٦٧‬‬

‫و ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮ درداء رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬از اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪) :‬إن اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﺎل‪ :‬ﯾﺎ‬ ‫ﻋﯿﺴﯽ إﻧﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻦ ﺑﻌﺪک أﻣﺔ إن أﺻﺎﺑﮭﻢ ﻣﺎ ﯾﺤﺒﻮن ﺣﻤﺪوا اﷲ و‬ ‫إن أﺻﺎﺑﮭﻢ ﻣﺎ ﯾﮑﺮھﻮن اﺣﺘﺴﺒﻮا و ﺻﺒﺮوا و ﻻ ﺣﻠﻢ و ﻻ ﻋﻠﻢ ﻓﻘﺎل‬ ‫ﯾﺎرب ﮐﯿﻒ ﯾﮑﻮن ھﺬا؟ ﻗﺎل أﻋﻄﯿﮭﻢ ﻣﻦ ﺣﻠﻤﯽ و ﻋﻠﻤﯽ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ‬ ‫ﻋﺰوﺟﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻋﯿﺴﯽ! ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ اﻣﺘﯽ ﺧﻮاھﻢ آورد ﮐﮫ اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺮای آﻧﮭﺎ آﻧﭽﮫ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﺑﺮﺳﺪ اﷲ را ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ و‬ ‫اﮔﺮ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺑﮫ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺪ آرزوی ﭘﺎداش آﻧﺮا ﻧﻤﻮده ﺻﺒﺮ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫و اﯾﻦ ﮐﺎر را از ﺑﺮدﺑﺎری و داﻧﺶ ﺧﻮد ﻧﻤﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﯿﺴﯽ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا وﻗﺘﯽ از ﺑﺮدﺑﺎری و داﻧﺶ ﺧﻮد ﻧﻤﯿﮑﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻄﻮر‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؟ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﮫ آﻧﺎن از ﺑﺮدﺑﺎری و ﻋﻠﻢ ﺧﻮد‬ ‫اﻋﻄﺎ ﻣﯿﮑﻨﻢ" )اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﻮده‬ ‫ذھﺒﯽ ﺑﺎ وی ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫و ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻣﻦ أﺻﯿﺐ ﺑﻤﺼﯿﺒﺔ ﺑﻤﺎﻟﮫ او ﻓﯽ ﻧﻔﺴﮫ ﻓﮑﺘﻤﮭﺎ و ﻟﻢ‬ ‫ﯾﺸﮑﮭﺎ إﻟﯽ اﻟﻨﺎس ﮐﺎن ﺣﻘﺎً ﻋﻠﯽ اﷲ إن ﯾﻐﻔﺮ ﻟﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ در ﻣﺎل و ﯾﺎ ﺟﺎﻧﺶ دﭼﺎر ﺷﺪ و آن را ﭘﻨﮭﺎن ﻧﻤﻮده ﺑﮫ ﻣﺮدم‬ ‫ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻧﮑﺮد ﺑﺮ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﮫ وی را ﻣﻐﻔﺮت ﮐﻨﺪ"‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد)ﻻ ﺑﺄس ﺑﮫ( رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ ﮐﮫ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﮐﺮم‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪):‬إن اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﺎل‪ :‬إذا‬‫اﺑﺘﻠﯿﺖ ﻋﺒﺪی ﺑﺤﺒﯿﺒﺘﮫ ﻓﺼﺒﺮ ﻋﻮﺿﺘﮫ ﻣﻨﮭﻤﺎ اﻟﺠﻨﺔ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﺟﻞ‬ ‫ﺟﻼﻟﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺑﻨﺪه ام را ﺑﮫ ﮔﺮﻓﺘﻦ دو ﭼﺸﻤﺶ آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﺮدم و‬ ‫او ﺻﺒﺮ ﮐﺮد در ﺑﺪل دو ﭼﺸﻤﺶ ﺑﮫ وی ﺑﮭﺸﺖ ﻣﯿﺪھﻢ"‬ ‫و ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮھﺮﯾﺮة ﮐﮫ اﻣﺎم ﺑﺨﺎری در ادب ﻣﻔﺮد رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻣﺎ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﯾﺸﺎک اﻟﺸﻮﮐﺔ ﻓﯽ‬ ‫اﻟﺪﻧﯿﺎ ﯾﺤﺘﺴﺒﮭﺎ إﻻ ﻗﺼﯽ ﺑﮭﺎ ﻣﻦ ﺧﻄﺎﯾﺎه ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﯿﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ او ﺧﺎری ﺑﺮﺳﺪ در دﻧﯿﺎ و او ﺻﺒﺮ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺑﺨﺸﯽ از ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ ﺑﺨﺸﯿﺪه‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد"‪.‬‬ ‫‪٦٨‬‬

‫اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻤﯽ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮده در ﻣﻔﮭﻮم ﺻﺒﺮ دﻗﺖ و ﺗﻮﺟﮫ ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ ﺗﺎ‬ ‫اﺷﺘﺒﺎھﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻣﻔﮭﻮم ﺻﺒﺮ داده زاﺋﻞ‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪادی از ﻣﺮدم ﺑﮫ اﯾﻦ ﮔﻤﺎن اﻧﺪ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﻧﮕﺎه‬ ‫ﻧﻤﻮده از ﻣﺮدم ﮐﻨﺎره ﮔﯿﺮد و ﻣﻨﮑﺮات و اھﻞ آﻧﺮا ﺗﺮک ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و در‬ ‫ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﯽ ﺣﺮﻣﺘﯽ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺣﺪود و ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ اﺟﺮاء ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﺟﮭﺎد ﻟﻐﻮ‬ ‫اﻋﻼن ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬و او در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻣﻮﻗﻔﯽ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ او از اﯾﻦ‬ ‫اﻣﻮر دور ﺑﻮده ﻧﮭﯽ از ﻣﻨﮑﺮ را ﺗﺮک ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﺮدم‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ وی در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻒ ﺧﻮد از ﺟﻤﻠﮫ ﺻﺎﺑﺮان ﺷﻤﺮده‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫و ﯾﺎ از ﺻﺒﺮ اﯾﻦ ﻣﻔﮭﻮم را ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ اذﯾﺖ و ﺿﺮر را از‬ ‫ﺧﻮد دﻓﻊ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﺗﻌﺮض ﺑﮫ وی ﻧﺸﻮد در ﭘﺎره ای از‬ ‫اﻣﻮرﭘﯿﺮوی دﺷﻤﻨﺎن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ را ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ در آن ﺻﻮرت ﺑﮫ ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺣﻖ و ﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﮫ آﻧﭽﮫ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ راﺿﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺟﺮأت ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‬ ‫ﺑﻠﮑﮫ ﺧﺎﻣﻮش و ﺳﺮ در ﮔﺮﯾﺒﺎن در ﮐﻨﺠﯽ ﻣﯿﻨﺸﯿﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺻﺎﺑﺮ و‬ ‫ﺷﮑﯿﺒﺎ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ آن ﺻﺒﺮی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﮫ اھﻞ آن ﺑﮭﺸﺖ ﻧﻌﯿﻢ را ﻣﮭﯿﺎ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪).‬إﻧﻤﺎ ﯾﻮﻓﯽ اﻟﺼﺎﺑﺮون أﺟﺮھﻢ ﺑﻐﯿﺮ ﺣﺴﺎب( )اﻟﺰﻣﺮ‪(١٠:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺻﺎﺑﺮاﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﺎداش ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺣﺪ ﮐﺎﻣﻞ و ﺑﺪون ﺣﺴﺎب‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯿﺎورﻧﺪ"‪ .‬ﺑﻠﮑﮫ اﯾﻦ ﻋﯿﻦ ھﻤﮫ ﻋﺠﺰ و ﻧﺎ ﺗﻮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬از آن ﺑﮫ اﷲ ﭘﻨﺎه ﻣﯿﺒﺮد و ﻣﯿﮕﻔﺖ‪) :‬أﻏﻮذ‬ ‫ﺑﺎﷲ ﻣﻦ اﻟﻌﺠﺰ و اﻟﮑﺴﻞ و اﻟﺠﺒﻦ و اﻟﺒﺨﻞ و اﻟﮭﻢ و اﻟﺤﺰن و ﻏﻠﺒﺔ‬ ‫اﻟﺪﯾﻦ و ﻗﮭﺮ اﻟﺮﺟﺎل( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﻦ از ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻨﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺰدﻟﯽ‪ ،‬ﺑﺨﻞ‬ ‫ورزﯾﺪن‪ ،‬ﻏﻢ‪ ،‬اﻧﺪوه‪ ،‬ﺗﺮاﮐﻢ ﻗﺮض و ﻗﮭﺮ ﻣﺮدان ﺑﮫ اﷲ ﭘﻨﺎه ﻣﯿﺒﺮم"‪.‬‬ ‫ﻟﯿﮑﻦ ﺻﺒﺮ درﺳﺖ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺛﻤﺮه اش آن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺣﻖ ﺑﮕﻮﺋﯽ و ﺑﮫ‬ ‫ﺣﻖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯽ و اذﯾﺘﮭﺎ را در راه اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺪون اﻧﺤﺮاف و ﺿﻌﯿﻔﯽ‬ ‫و ﻧﺮﻣﺶ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤﺎﺋﯽ‪.‬‬ ‫ﺻﺒﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ آﻧﺮا ﺑﮫ ﺗﻘﻮی ﺑﻨﺎ ﻧﮭﺎده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)إﻧﮫ ﻣﻦ ﯾﺘﻖ و ﯾﺼﺒﺮ ﻓﺈن اﷲ ﻻ ﯾﻀﯿﻊ أﺟﺮ اﻟﻤﺤﺴﻨﯿﻦ( )ﯾﻮﺳﻒ‪(٩٠:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬اﻟﺒﺘﮫ ھﺮ ﮐﺲ ﺗﻘﻮی و ﺻﺒﺮ ﭘﯿﺸﮫ ﮐﻨﺪ)او ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺎر اﺳﺖ( و اﷲ‬ ‫ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﭘﺎداش ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را ﺿﺎﯾﻊ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ"‪.‬‬ ‫‪٦٩‬‬

‫و ﺻﺒﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ آﻧﺮا ﺑﺎ ﺟﮭﺎد و ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ ﯾﮑﺠﺎ ذﮐﺮ‬ ‫ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬و ﮐﺄﯾﻦ ﻣﻦ ﻧﺒﯽ ﻗﺎﺗﻞ ﻣﻌﮫ رﺑﯿﻮن ﮐﺜﯿﺮ ﻓﻤﺎ وھﻨﻮا‬ ‫ﻟﻤﺎ أﺻﺎﺑﮭﻢ ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ و ﻣﺎ ﺿﻌﻔﻮا و ﻣﺎ اﺳﺘﮑﺎﻧﻮا و اﷲ ﯾﺤﺐ‬ ‫اﻟﺼﺎﺑﺮﯾﻦ( )آل ﻋﻤﺮان‪(١٤٦:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭼﮫ ﺑﺴﯿﺎر رخ داده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﺟﻤﯿﻌﺖ زﯾﺎدی از ﭘﯿﺮواﻧﺶ‬ ‫ﺑﺎ وی در ﺟﻨﮓ اﺷﺘﺮاک ﻧﻤﻮده )و ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ( و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‬ ‫اھﻞ اﯾﻤﺎن ﺑﺎ ﺳﺨﺘﯿﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ در راه اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ رﺳﯿﺪه‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ھﺮﮔﺰ ﺑﯿﻤﻨﺎک و زﺑﯿﻮن ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺳﺮ ﺑﮫ زﯾﺮ ﺑﺎر‬ ‫دﺷﻤﻦ ﻓﺮو ﻧﯿﺎوردﻧﺪ) و راه ﺻﺒﺮ و ﺛﺒﺎت ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ( ﮐﮫ اﷲ‬ ‫ﺻﺎﺑﺮان را دوﺳﺖ ﻣﯿﺪارد"‪.‬‬ ‫ﺣﻘﺎ ﮐﮫ ﺻﺒﺮ در آزﻣﻮن اﻟﮭﯽ و ﺻﺒﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻀﺎی ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺛﺒﺎت ﺳﻮق ﻣﯿﺪھﺪ ﻧﮫ ﺑﮫ ﺳﻮی ﺗﺬﺑﺬب و‬ ‫دو دﻟﯽ و ﺑﮫ ﺳﻮی ﭼﻨﮓ زدن ﺑﮫ ﻗﺮآن ﺳﻮق ﻣﯿﺪھﺪ ﻧﮫ ﺑﺴﻮی دور‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ آن ﺑﮫ ﺑﮭﺎﻧﮫ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ ﻣﺼﯿﺒﺖ‪ ،‬و آن ﺻﺒﺮی اﺳﺖ ﮐﮫ راﺑﻄﮫ‬ ‫اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ اﷲ زﯾﺎد و زﯾﺎدﺗﺮ ﻣﯿﺴﺎزد ﻧﮫ اﯾﻨﮑﮫ او را از اﷲ دور ﺗﺮ‬ ‫ﺑﺴﺎزد‪) .‬ﻓﻨﺎدی ﻓﯽ اﻟﻈﻠﻤﺎت أن ﻻ إﻟﮫ إﻻ أﻧﺖ ﺳﺒﺤﺎﻧﮏ إﻧﯽ ﮐﻨﺖ ﻣﻦ‬ ‫اﻟﻈﻠﻤﯿﻦ( ) اﻷﻧﺒﯿﺎء‪(٨٧ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﮕﺎه در ﺗﺎرﯾﮑﯽ ھﺎ ﻓﺮﯾﺎد ﮐﺸﯿﺪ ﮐﮫ ﺟﺰ ﺗﻮ دﯾﮕﺮ ﻣﻌﺒﻮدی‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﮐﯿﺴﺖ ﺗﻮ را ﺣﻘﺎ ﮐﮫ ﻣﻦ از ﺟﻤﻠﮫ ﻇﺎﻟﻤﺎن ﺑﻮدم"‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﮫ ﺻﺒﺮی ﮐﮫ ھﻤﺖ را ﻗﻮی و راه ﺟﻨﺖ را ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯿﺴﺎزد ھﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﺻﺒﺮ ﺑﻼل و ﺧﺒﺎب و ﺧﺎﻧﺪان ﯾﺎﺳﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﻢ ﺑﻮد ﮐﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎری ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺻﺒﺮاً آل ﯾﺎﺳﺮ إن‬ ‫ﻣﻮﻋﺪﮐﻢ اﻟﺠﻨﺔ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﺧﺎﻧﺪان ﯾﺎﺳﺮ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺗﺎن وﻋﺪه ﺑﮭﺸﺖ داده‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﺻﺒﺮ ﺧﺒﯿﺐ و زﯾﺪ ﮐﮫ زﯾﺮ ﭼﻮﺑﮫ دار ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ ":‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ اﷲ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﮫ اﯾﻦ راﺿﯽ ﻧﯿﺴﺘﻢ ﮐﮫ در ﺑﺪل اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻦ از اﻋﺪام ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﻢ و در‬ ‫ﺧﺎﻧﮫ ام ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺮﺳﻢ در ﭘﺎی ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺎری‬ ‫ﻓﺮو رود"‪.‬‬ ‫ﺑﻠﯽ ﺻﺒﺮ واﻗﻌﯽ ﺻﺒﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺪون ﺧﻮف و ھﺮاس در راه‬ ‫اﷲ دﺳﺖ ﻇﺎﻟﻢ را از ﻇﻠﻢ ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ":‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ اﷲ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ دﺳﺖ ﻇﺎﻟﻢ را از‬ ‫‪٧٠‬‬

‫ﻇﻠﻢ ﮐﻮﺗﺎه ﻧﻤﻮده او را ﺑﮫ ﺣﻖ و ﻋﺪل ﮐﺸﺎﻧﺪه ﺑﮫ آن ﭘﺎﺑﻨﺪش ﻣﯿﺴﺎزﯾﺪ‪،‬‬ ‫و اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﮑﺮدﯾﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺎن را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﻢ دﺷﻤﻦ و ﺑﺪﺑﯿﻦ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﮫ و ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ را ﻣﻮرد ﻟﻌﻨﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار داد ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ و ﻟﻌﻨﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ داد"‪.‬‬ ‫ﺻﺒﺮ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﺰت و ﺑﺮﮐﺖ‪ ،‬ﯾﺎران رﺳﻮل ﺻﺎدق و اﻣﯿﻦ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪...-‬‬ ‫ﺻﺒﺮ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺻﺤﯿﻔﮫ و ﻣﻘﺎﻃﻌﮫ ﺷﺪﮔﺎن در ﺷﻌﺐ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺻﺒﺮ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺟﺮم اﯾﻨﮑﮫ ﻣﯿﮕﻔﺘﻨﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ اﷲ ھﺴﺖ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﮫ‬ ‫ھﺠﺮت ﺳﻮی ﺣﺒﺸﮫ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪...‬‬ ‫ﺻﺒﺮ ﻣﮭﺎﺟﺮﯾﻦ و اﻧﺼﺎر ھﻨﮕﺎم ﺟﮭﺎد اﯾﺸﺎن ﺑﺎ اھﻞ ﺷﺮک‪ ،‬ﻓﺎرس و‬ ‫روم‪...‬‬ ‫ﺻﺒﺮ اﺳﯿﺮان‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮔﺮوپ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﺬاﻓﮫ‪ ...‬ﺻﺒﺮ ﻣﺠﺎھﺪﯾﻦ‬ ‫و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن راﺳﺘﯿﻦ‪.‬‬ ‫ﺻﺒﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ اﻣﺮ ﺑﮫ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮭﯽ از ﻣﻨﮑﺮات ﮐﻨﯽ و در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اذﯾﺖ ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ ﻧﺎﺗﻮان و زﺑﻮن ﻧﺸﻮی‪.‬‬ ‫ﺻﺒﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ در ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻮده ﺑﮫ ﺟﻨﮓ دﺷﻤﻨﺎن اﷲ‬ ‫ﺑﺮوی‪.‬‬ ‫ﺻﺒﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﺼﺪاق اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﯽ‪) :‬ﻟﺘﺒﻠﻮن ﻓﯽ‬ ‫اﻣﻮاﻟﮑﻢ و اﻧﻔﺴﮑﻢ و ﻟﺘﺴﻤﻌﻦ ﻣﻦ اﻟﺬﯾﻦ أوﺗﻮا اﻟﮑﺘﺎب ﻣﻦ ﻗﺒﻠﮑﻢ و‬ ‫ﻣﻦ اﻟﺬﯾﻦ اﺷﺮﮐﻮا اذیً ﮐﺜﯿﺮاً و إن ﺗﺼﺒﺮوا و ﺗﺘﻘﻮا ﻓﺈن ذﻟﮏ ﻣﻦ‬ ‫ﻋﺰم اﻷﻣﻮر( )آل ﻋﻤﺮان‪(١٨٦:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬اﻟﺒﺘﮫ ﺷﻤﺎ در ﻣﺎل و ﺟﺎن آزﻣﺎﯾﺶ ﺧﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از‬ ‫زﺧﻢ زﺑﺎن آﻧﮭﺎ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ و از‬ ‫آﻧﮭﺎ ﮐﮫ ﺷﺮک ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬اذﯾﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺻﺒﺮ ﭘﯿﺸﮫ‬ ‫ﮐﺮده ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎر ﺷﻮﯾﺪ)اﻟﺒﺘﮫ ﻇﻔﺮ ﯾﺎﺑﯿﺪ( ﮐﮫ ﺛﺒﺎت و ﺗﻘﻮی ﺳﺒﺐ‬ ‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی و ﻗﻮت اراده در ﮐﺎرھﺎﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و ﻣﺼﺪاق اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪) :‬و ﻟﻨﺒﻠﻮﻧﮑﻢ ﺣﺘﯽ ﻧﻌﻠﻢ اﻟﻤﺠﺎھﺪﯾﻦ‬ ‫ﻣﻨﮑﻢ و اﻟﺼﺎﺑﺮﯾﻦ و ﻧﺒﻠﻮا اﺧﺒﺎرﮐﻢ( )ﻣﺤﻤﺪ‪ (٣١:‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و اﻟﺒﺘﮫ ﻣﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ را در ﻣﻘﺎم اﻣﺘﺤﺎن ﻣﯿﺎورﯾﻢ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﮐﮫ در راه اﷲ ﺟﮭﺎد و‬ ‫ﮐﻮﺷﺶ دارﻧﺪ و ﺑﺮ رﻧﺞ آن ﺻﺒﺮ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎم اﯾﺸﺎن را ﻣﻌﻠﻮم ﺳﺎزﯾﻢ‬ ‫و اﺧﺒﺎر و اﻇﮭﺎرات ﺷﻤﺎ را ھﻢ ﺑﯿﺎزﻣﺎﺋﯿﻢ"‪.‬‬ ‫‪٧١‬‬

‫و ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﺮوردﮔﺎر‪) :‬و ﻟﻨﺒﻠﻮﻧﮑﻢ ﺑﺸﺊ ﻣﻦ اﻟﺨﻮف و اﻟﺠﻮع و‬ ‫ﻧﻘﺺ ﻣﻦ اﻷﻣﻮال و اﻷﻧﻔﺲ و اﻟﺜﻤﺮات و ﺑﺸﺮ اﻟﺼﺎﺑﺮﯾﻦ اﻟﺬﯾﻦ إذا‬ ‫أﺻﺎﺑﺘﮭﻢ اﻟﻤﺼﯿﺒﺔ ﻗﺎﻟﻮا إﻧﺎ ﷲ و إﻧﺎ إﻟﯿﮫ راﺟﻌﻮن أوﻟﺌﮏ ﻋﻠﯿﮭﻢ‬ ‫ﺻﻠﻮات ﻣﻦ رﺑﮭﻢ و رﺣﻤﺔ و أوﻟﺌﮏ ھﻢ اﻟﻤﮭﺘﺪون( )اﻟﺒﻘﺮة‪-١٥٥:‬‬ ‫‪(١٥٧‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و اﻟﺒﺘﮫ ﺷﻤﺎ را ﺑﮫ ﺳﺨﺘﯿﮭﺎ ﭼﻮن ﺗﺮس‪ ،‬ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ و ﻧﻘﺼﺎن‬ ‫اﻣﻮال و ﻧﻔﻮس و آﻓﺎت زراﻋﺖ ﺑﯿﺎزﻣﺎﺋﯿﻢ و ﺑﺸﺎرت و ﻣﮋده ﺻﺎﺑﺮان‬ ‫راﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺎﻧﮑﮫ ﭼﻮن ﺑﮫ ﺣﺎدﺛﮫ ﺳﺨﺖ و ﻧﺎﮔﻮار دﭼﺎر ﺷﻮﻧﺪ ﺻﺒﻮری‬ ‫ﭘﯿﺸﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از آن اﷲ ھﺴﺘﯿﻢ و ﺑﮫ ﺳﻮی وی رﺟﻮع ﺧﻮاھﯿﻢ‬ ‫ﮐﺮد‪ ،‬آن ﮔﺮوھﻨﺪ ﻣﺨﺼﻮص درود و اﻟﻄﺎف اﻟﮭﯽ و رﺣﻤﺖ ﺧﺎص‬ ‫اﷲ و آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖ ھﺪاﯾﺖ ﯾﺎﻓﺘﮕﺎﻧﻨﺪ"‪.‬‬

‫‪٧٢‬‬

‫دﻋﺎء‪ ،‬ذﮐﺮ و اﺳﺘﻐﻔﺎر‬ ‫‪ .١‬دﻋﺎء ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ ﺑﻠﮑﮫ ﻣﻐﺰ ﻋﺒﺎدت ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﷲ ﺟﻞ‬ ‫ﺟﻼﻟﮫ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬و ﻗﺎل رﺑﮑﻢ ادﻋﻮﻧﯽ اﺳﺘﺠﺐ ﻟﮑﻢ إن اﻟﺬﯾﻦ‬ ‫ﯾﺴﺘﮑﺒﺮون ﻋﻦ ﻋﺒﺎدﺗﯽ ﺳﯿﺪﺧﻠﻮن ﺟﮭﻨﻢ داﺧﺮﯾﻦ(‬ ‫)ﻏﺎﻓﺮ‪(٦٠:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﺎن ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﮫ ﻣﻦ دﻋﺎ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺑﺮاﯾﺘﺎن‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ از ﻋﺒﺎدت ﻣﻦ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ زود‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻮار و زﺑﻮن داﺧﻞ دوزخ ﺷﻮﻧﺪ"‪ .‬در اﯾﻦ آﯾﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ‬ ‫دﻋﺎ را ﻋﺒﺎدت ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﻮده ﺑﻌﺪ از )ادﻋﻮﻧﯽ( )ﻋﺒﺎدﺗﯽ( ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺜﻞ ﻗﻮل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ‪ ):‬اﻟﺪﻋﺎء ﻣﺦ‬ ‫اﻟﻌﺒﺎدة( ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬دﻋﺎء ﻣﻐﺰ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی از‬ ‫ﻧﻌﻤﺎن اﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آن دﻋﺎء ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ و اﷲ آن ﺑﻨﺪه اش را ﮐﮫ دﻋﺎ ﻣﯿﮑﻨﺪ دوﺳﺖ‬ ‫ﻣﯿﺪارد‪ ،‬و دﻋﺎء ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺑﻮده ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ دﻋﺎء ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‬ ‫ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ زﯾﺎدی را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻋﺪم دﻋﺎﯾﺶ ﺑﮫ‬ ‫درﺑﺎر ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎﻧﮫ از ﺟﮭﺖ ﺗﮑﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ وی از ﺟﻤﻠﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ در ﺑﺎره ﺷﺎن ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬ﺳﯿﺪﺧﻠﻮن‬ ‫ﺟﮭﻨﻢ داﺧﺮﯾﻦ( " ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ و زﺑﻮن داﺧﻞ دوزخ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫‪ .٢‬اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﮫ ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده ﮐﮫ در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﺎ دﻋﺎء ﮐﻨﯿﻢ ﮐﮫ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن او را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﻣﻠﺘﺰم ﺑﮫ ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﭘﯿﺮو رﺳﻮﻟﺶ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﺷﯿﻢ‪) :‬ﻓﻠﯿﺴﺘﺠﯿﺒﻮا ﻟﯽ و ﻟﯿﺆﻣﻨﻮا ﺑﯽ‬ ‫ﻟﻌﻠﮭﻢ ﯾﺮﺷﺪون( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺮا ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ و ﺑﮫ ﻣﻦ‬ ‫اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﮕﺮ راھﯿﺎب ﺷﻮﻧﺪ"‪ .‬و ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬ﯾﺪﻋﻮا اﷲ و ﻣﺄﮐﻠﮫ ﻣﻦ ﺣﺮام‬ ‫و ﻣﺸﺮﺑﮫ ﻣﻦ ﺣﺮام ﻓﺎﻧﯽ ﯾﺴﺘﺠﺎب ﻟﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬در ﺣﺎﻟﯽ دﻋﺎ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺑﮫ اﷲ ﺑﮫ ﺧﻮرد و ﻧﻮﺷﺶ از ﺣﺮام اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﮫ‬ ‫دﻋﺎی وی ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﺷﻮد"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ اوﻗﺎت دﻋﺎء ھﻨﮕﺎم ﺳﺠﺪه‪ ،‬ﻧﺼﻒ ھﺎی ﺷﺐ‪ ،‬و ﻋﻘﺐ ﻧﻤﺎز‬ ‫ھﺎی ﻓﺮض ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ‬ ‫‪٧٣‬‬

‫رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬أﻗﺮب ﻣﺎ‬ ‫ﯾﮑﻮن اﻟﻌﺒﺪ ﻣﻦ رﺑﮫ و ھﻮ ﺳﺎﺟﺪ ﻓﺎﮐﺜﺮوا اﻟﺪﻋﺎء(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﻨﺪه در ﺣﺎل ﺳﺠﺪه از ھﻤﮫ وﻗﺖ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﮫ ﭘﺮوردﮔﺎرش‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﭘﺲ در آﻧﺤﺎل دﻋﺎء زﯾﺎد ﺑﮑﻨﯿﺪ"‪ .‬و از اﺑﻮ اﻣﺎﻣﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ ﮐﺪام دﻋﺎء ﺑﮫ‬ ‫ﻗﺒﻮل ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺟﻮف اﻟﻠﯿﻞ‬ ‫و دﺑﺮ اﻟﺼﻠﻮات اﻟﻤﮑﺘﻮﺑﺎت( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬دﻋﺎی ﻧﺼﻒ ﺷﺐ و دﻋﺎی ﺑﻌﺪ‬ ‫از ﻧﻤﺎز ھﺎی ﻓﺮﺿﯽ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده و آﻧﺮا‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎن دﻋﺎء در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن اﺟﺮ ﺑﺰرگ دارد‪ ،‬اﻣﺎم ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮده‪ -‬و ﮔﻔﺘﮫ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪ -‬ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺛﻼﺛﺔ ﻻ ﺗﺮد دﻋﻮﺗﮭﻢ اﻟﺼﺂﺋﻢ ﺣﺘﯽ ﯾﻔﻄﺮ و اﻷﻣﺎم‬ ‫اﻟﻌﺎدل و دﻋﻮة اﻟﻤﻈﻠﻮم ﯾﺮﻓﻌﮭﺎ اﷲ ﻓﻮق اﻟﻐﻤﺎم و ﯾﻔﺘﺢ ﻟﮭﺎ اﺑﻮاب‬ ‫اﻟﺴﻤﺎء و ﯾﻘﻮل اﻟﺮب و ﻋﺰﺗﯽ ﻷﻧﺼﺮﻧﮏ و ﻟﻮ ﺑﻌﺪ ﺣﯿﻦ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺳﮫ ﮔﺮوه ﻣﺮدم دﻋﺎی ﺷﺎن رد ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ :‬روزه دار ﺗﺎ آﻧﮑﮫ‬ ‫اﻓﻄﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎم و ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺎدل و دﻋﺎی ﻣﻈﻠﻮم ﮐﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ آﻧﺮا‬ ‫از اﺑﺮھﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮده دروازه ھﺎی آﺳﻤﺎن ﺑﺮوﯾﺶ ﺑﺎز ﻣﯿﺸﻮد و‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﻋﺰﺗﻢ ﮐﮫ ﺗﻮ را ﯾﺎری ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد ﮔﺮﭼﮫ‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ"‪.‬‬ ‫‪ .٣‬اﻟﺒﺘﮫ دﻋﺎء‪ -‬ﮐﮫ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪ -‬ﻣﻔﮭﻮﻣﺶ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ وﺳﺎﺋﻞ و‬ ‫اﺳﺒﺎب را ﺗﺮک ﻧﻤﻮده از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﮑﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺳﯿﺮت و روش‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد آﺷﮑﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻏﺰای ﺑﺪر اوﻻً ﻟﺸﮑﺮ را ﺗﺠﮭﯿﺰ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ﻋﺴﺎﮐﺮ را در ﺟﺎھﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ و آﻧﺎن را‬ ‫ﻃﻮر ﻣﻨﻈﻢ آﻣﺎده ﺟﻨﮓ ﻣﯿﺴﺎزد‪ .‬ﺑﻌﺪاً ﺧﻮدش ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫داﺧﻞ ﭼﺘﺮ ﺳﺎﯾﮫ ﺑﺎن ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﮫ دﻋﺎ و زاری و ﻃﻠﺐ ﻧﺼﺮت از اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ آﻏﺎز ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺎﺣﺪی زﯾﺎد ﺑﮫ دﻋﺎ و زاری اداﻣﮫ ﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ‬ ‫اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ":‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ﭘﺎره ای‬ ‫از اﯾﻦ دﻋﺎ ھﺎ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯿﮑﺮد"‪.‬‬ ‫و وﻗﺘﯽ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺟﺎزه‬ ‫ھﺠﺮت داد‪ ،‬وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ اﷲ ﺟﻞ‬ ‫ﺟﻼﻟﮫ دﻋﺎ ﻣﯿﮑﺮد ﺗﺎ ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ را از وی دور ﺳﺎﺧﺘﮫ از ﻣﮑﺮ و‬ ‫‪٧٤‬‬

‫آزارﺷﺎن ﻧﺠﺎﺗﺶ دھﺪ و ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪش‪ ،‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺗﻤﺎم‬ ‫اﺳﺒﺎب ﻧﺠﺎت را ﮐﮫ ﻣﺴﯿﺮ ﺑﺮای ﺑﺸﺮ ﺑﻮد ﮔﺮد آورده و از آن اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﮐﺮد‪ ،‬در ﺑﺪل آﻧﮑﮫ وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻤﺎل ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﺑﮫ ﺳﻤﺖ ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺑﺮود ﺑﮫ ﻃﺮف ﺟﻨﻮب رﻓﺘﮫ در ﻏﺎر ﺛﻮر ﺑﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﻣﺨﻔﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن از اﺧﺒﺎر و ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﻗﺮﯾﺶ‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺧﻮدش ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ اﺑﯽ ﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﺒﺮ ﻣﯿﺸﺪ‪ ،‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﮫ ﻣﮑﮫ ﺑﺎز ﻣﯿﮕﺸﺖ ﻏﻼم اﺑﻮﺑﮑﺮ‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رﻣﮫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را ﻋﻘﺐ وی ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﺪﯾﻨﮫ‬ ‫ﻣﻨﻮره ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﺎ ﺳﻔﺮ دواﻣﺪار ﺧﻮد را ﺑﮫ آﻧﺠﺎ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﮫ‬ ‫اﯾﻦ اﺣﺘﯿﺎﻃﮭﺎ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ‬ ‫رﺳﯿﺪن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺖ‪ ،‬ﻟﺬا وﻗﺘﯽ اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ را در دھﻦ ﻏﺎر ﻣﯿﺒﯿﻨﺪ و از دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ‬ ‫اﯾﺸﺎن ﺑﮫ آﻧﺪو ﻣﯽ ھﺮاﺳﺪ و ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﺟﺎی ﭘﺎی ﺧﻮد ﻧﻈﺮ اﻓﮕﻨﺪ ﻣﺎ را ﺧﻮاھﺪ‬ ‫دﯾﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ﻣﺎ ﻇﻨﮏ‬ ‫ﺑﺎﺛﻨﯿﻦ اﷲ ﺛﺎﻟﺜﮭﻤﺎ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭼﮫ ﻓﮑﺮ ﻣﯿﮑﻨﯽ در ﻣﻮرد دو ﺷﺨﺼﯽ ﮐﮫ‬ ‫ﯾﺎر ﺳﻮم آﻧﺎن اﷲ ﺑﺎﺷﺪ"‪) .‬ﻓﻘﺪ ﻧﺼﺮه اﷲ إذ أﺧﺮﺟﮫ اﻟﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا ﺛﺎﻧﯽ‬ ‫اﺛﻨﯿﻦ إذ ھﻤﺎ ﻓﯽ اﻟﻐﺎر إذ ﯾﻘﻮل ﻟﺼﺎﺣﺒﮫ ﻻ ﺗﺤﺰن إن اﷲ ﻣﻌﻨﺎ(‬ ‫)اﻟﺘﻮﺑﮫ‪(٤٠:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﮕﺎه وی را اﷲ ﯾﺎری ﮐﺮد ﮐﮫ ﮐﺎﻓﺮان او را ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﺪو در ﻏﺎر ﺟﺎ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﮫ دوﺳﺖ و ھﻤﺴﻔﺮ‬ ‫ﺧﻮد)اﺑﻮﺑﮑﺮ( ﻣﯿﮕﻔﺖ ﻏﻤﮕﯿﻦ ﻣﺸﻮ ﮐﮫ اﷲ ﺑﺎ ﻣﺎﺳﺖ"‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن وﻗﺘﯽ ﺳﺮاﻗﮫ ھﻨﮕﺎم ھﺠﺮت ﻣﯿﺨﻮاﺳﺖ آﻧﺪو را دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺟﺎﺋﺰه ﺗﻌﯿﻦ ﺷﺪه ﻗﺮﯾﺶ را ﺑﺪﺳﺖ آرد و ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ دﺳﺖ‬ ‫درازی ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﮫ ﺳﺮاﻗﮫ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ از اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﺼﺮف ﺷﻮد و ﺑﺪل آن دﺳﺘﺎﻧﮫ ھﺎی ﮐﺴﺮی‬ ‫ﺑﺮاﯾﺶ داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﮫ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺑﮫ اﷲ ﺟﻞ‬ ‫ﺟﻼﻟﮫ دﻋﺎ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺗﺎ از ﺟﺴﺘﺠﻮی ﮐﻔﺎر ﻗﺮﯾﺶ وی را ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﺪ و‬ ‫ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﺷﻮم ﺷﺎن را داﻣﻨﮕﯿﺮ ﺧﻮد ﺷﺎن ﺳﺎزد در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از اﺳﺒﺎب‬ ‫ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ ﺑﮫ وی ﺻﻠﻮات اﷲ و ﺳﻼﻣﮫ ﻋﻠﯿﮫ اﻗﺘﺪاء ﮐﻨﯿﻢ‪،‬‬ ‫‪٧٥‬‬

‫وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬وﻗﺘﯽ ﺷﺐ ھﻨﮕﺎم از ﺧﺎﻧﮫ ﺑﯿﺮون ﻣﯿﺸﻮد‬ ‫ﻣﯿﺒﯿﻨﺪ ﮐﮫ ﮐﺎﻓﺮان ﺧﺎﻧﮫ را در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﻧﺪ‪ ،‬وی ﺧﺎک‬ ‫را ﻣﯿﮕﯿﺮد و در روی آﻧﺎن ﻣﯿﭙﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ وی در‬ ‫ﻗﺒﻮل ﺷﺪن دﻋﺎﯾﺶ از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺣﻔﺎﻇﺘﺶ از ﺟﺎﻧﺐ او ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ اﺳﺖ و ھﻤﺎﻧﻄﻮر ھﻢ ﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﺎﻻی آﻧﺎن ﺧﻮاب را ﻣﺴﻠﻂ ﮐﺮد‬ ‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺧﺎﻧﮫ ﺑﯿﺮون رﻓﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ دﻋﺎ ﮐﺮدن ﺑﮫ ﻣﻔﮭﻮم ﺗﺮک و ﺗﻌﻄﯿﻞ اﺳﺒﺎب ﻧﺒﻮده ﺑﻠﮑﮫ ﻻزم و‬ ‫ﺧﻮاھﺎن آﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آن ﮐﺴﯿﮑﮫ دوﺳﺖ دارد ﺧﻼﻓﺖ ﺟﺪﯾﺪاً ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮد ﺑﺮ وی ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ دﻋﺎی ﭘﺮوردﮔﺎرش در اﯾﻦ ﮐﺎر اﮐﺘﻔﺎ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﯿﻦ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﮫ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﺮای ھﺮﭼﮫ ﻋﺎﺟﻞ ﺑﺮ آورده‬ ‫ﺷﺪن اﯾﻦ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ دﻋﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در ﻋﯿﻦ وﻗﺘﯽ ﮐﮫ از‬ ‫اﺳﺒﺎب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﻨﺪ در دﻋﺎی ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﮫ ﺑﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﻧﯿﺰ‬ ‫اﺻﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ھﻤﯿﻨﻄﻮر در ھﻤﮫ ﮐﺎرھﺎ‪ ،‬اﻧﺴﺎن اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را ﺧﺎﻟﺺ ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ‬ ‫ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫و درﻋﯿﻦ ﺣﺎل دﻋﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در آن اﺻﺮار ورزد ﮐﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ‬ ‫ﺷﻨﻮا و ﭘﺬﯾﺮﻧﺪه دﻋﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .٤‬اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ دﻋﺎی دﻋﺎ ﮐﻨﻨﺪه را ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ دﻋﺎ ﻣﯿﮑﻨﺪ‬ ‫ﻣﯿﭙﺬﯾﺮد و ﻧﯿﺰ دﻋﺎی ﺷﺨﺺ ﻧﺎﭼﺎر را وﻗﺘﯽ دﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﻗﺒﻮل‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ‪،‬اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬و ﻗﺎل رﺑﮑﻢ اﻟﺪﻋﻮﻧﯽ اﺳﺘﺠﺐ‬ ‫ﻟﮑﻢ( )ﻏﺎﻓﺮ‪(٦٠:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﺎن ﮔﻔﺘﮫ ﻣﺮا دﻋﺎ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﯾﻢ" و‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و إذا ﺳﺌﻠﮏ ﻋﺒﺎدی ﻋﻨﯽ ﻓﺈﻧﯽ ﻗﺮﯾﺐ أﺟﯿﺐ دﻋﻮة اﻟﺪاع إذا‬ ‫دﻋﺎن(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ از ﻣﻦ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﮫ رﺣﻤﺖ ﺑﮫ آﻧﺎن‬ ‫ﻧﺰدﯾﮑﻢ‪ ،‬دﻋﺎی دﻋﺎ ﮐﻨﻨﺪه را ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ دﻋﺎ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﻣﯿﭙﺬﯾﺮم" و‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬أﻣﻦ ﯾﺠﯿﺐ اﻟﻤﻀﻄﺮ إذا دﻋﺎه و ﯾﮑﺸﻒ اﻟﺴﻮء(‬ ‫)اﻟﻨﻤﻞ‪(٦٢:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﯾﺎ آن ﮐﯿﺴﺖ ﮐﮫ دﻋﺎی ﺑﯿﭽﺎرﮔﺎن ﻣﻀﻄﺮ را ﺑﮫ اﺟﺎﺑﺖ‬ ‫ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪ و رﻧﺞ و ﻏﻢ آﻧﮭﺎ را ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯿﺴﺎزد"‪.‬‬ ‫‪٧٦‬‬

‫ﻣﮕﺮ اﯾﻨﻘﺪر ھﺴﺖ ﮐﮫ اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ در ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ دارد ﮐﮫ آﻧﺮا‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬ﻣﺎ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﯾﺪﻋﻮا اﷲ ﺑﺪﻋﻮة ﻟﯿﺲ ﻓﯿﮭﺎ إﺛﻢ و ﻻ ﻗﻄﯿﻌﺔ رﺣﻢ إﻻ أﻋﻄﺎه اﷲ‬ ‫ﺑﮭﺎ إﺣﺪی ﺛﻼث ﺧﺼﺎل‪ :‬إﻣﺎ أن ﯾﻌﺠﻞ اﷲ ﻟﮫ دﻋﻮﺗﮫ و إﻣﺎ أن ﯾﺪﺧﺮھﺎ‬ ‫ﻟﮫ ﻓﯽ اﻷﺧﺮة و إﻣﺎ أن ﯾﺼﺮف ﻋﻨﮫ ﻣﻦ اﻟﺴﻮء ﻣﺜﻠﮭﺎ‪ ،‬ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬إذاً‬ ‫ﻧﮑﺜﺮ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬اﷲ أﮐﺜﺮ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ اﷲ دﻋﺎﺋﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ در آن ﮔﻨﺎه و ﻗﻄﻊ‬ ‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺎ ﮐﮫ اﷲ ﯾﮑﯽ از ﺳﮫ ﭼﯿﺰ را ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﺼﯿﺐ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ :‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﻓﻮراً ﺧﻮاﺳﺘﮫ اش را ﺑﺮ آورده ﻣﯿﺴﺎزد‪ ،‬و ﯾﺎ‬ ‫اﯾﻨﮑﮫ آﻧﺮا ﺑﮫ آﺧﺮﺗﺶ ذﺧﯿﺮه ﻣﯿﺴﺎزد و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮫ ﻗﺪر آن ﻣﺼﯿﺒﺖ و‬ ‫رﻧﺞ را از وی دور ﻣﯿﺴﺎزد‪ ،‬ﯾﺎران ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺎ زﯾﺎد دﻋﺎ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪،‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺎﺑﺖ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ زﯾﺎد ﺗﺮ از‬ ‫آن اﺳﺖ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری در ادب ﻣﻔﺮد‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﻻ ﯾﺰال ﯾﺴﺘﺠﺎب ﻟﻠﻌﺒﺪ ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﺪع ﺑﺄﺛﻢ او ﻗﻄﯿﻌﺔ‬ ‫رﺣﻢ ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﺴﺘﻌﺠﻞ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻤﯿﺸﮫ دﻋﺎی ﺑﻨﺪه ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺑﮫ ﮔﻨﺎه و ﻗﻄﻊ‬ ‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی دﻋﺎ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺸﺮط آﻧﮑﮫ ﻋﺠﻠﮫ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺠﻠﮫ در‬ ‫دﻋﺎ ﭼﻄﻮر اﺳﺖ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻨﮑﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬دﻋﺎ ﮐﺮدم‬ ‫ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺪﯾﺪم ﮐﮫ ﻗﺒﻮل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﺴﺘﮫ ﺷﺪه دﻋﺎ ﮐﺮدن را ﺗﺮک‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ"‪) .‬ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﻔﮭﻮم اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺧﻮاﺳﺘﮫ اﻧﺴﺎن ﺣﺘﻤﺎً در دﻧﯿﺎ ﺑﺮ‬ ‫آورده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﮔﺎھﯽ ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﻣﯿﺸﻮد و ﮔﺎھﯽ ھﻢ آﻧﺮا ﺑﮫ آﺧﺮﺗﺶ‬ ‫ذﺧﯿﺮه ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ ﭘﺎداش ﺑﺰرگ و ﺛﻮاب ﻋﻈﯿﻢ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﮔﺎھﯽ ﻣﺼﯿﺒﺖ و ﻣﺸﮑﻞ را ﺑﮫ ﻗﺪر دﻋﺎ از وی ﺑﺮ ﻃﺮف ﻣﯿﺴﺎزد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آن ﻣﺎ ﺑﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ دﻋﺎ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ و اﮔﺮ ﺻﺎدق‪ ،‬ﻣﺨﻠﺺ و‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺑﺎﺷﯿﻢ ﺑﮫ اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎی ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﮫ ھﻤﺎن ﻣﻔﮭﻮﻣﯽ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﯿﺎن ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﺘﯿﻘﻦ ﻣﯿﺒﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬‫ھﻤﭽﻨﺎن اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﻣﺎ ﺑﮫ ذﮐﺮ اﻣﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪) :‬ﻓﺎذﮐﺮوﻧﯽ أذﮐﺮﮐﻢ(‬ ‫)اﻟﺒﻘﺮة(‬

‫‪٧٧‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﯾﺎد ﻧﻤﺎﯾﻢ" و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و‬ ‫اذﮐﺮ رﺑﮏ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﮏ ﺗﻀﺮﻋﺎً و ﺧﯿﻔﺔ و دون اﻟﺠﮭﺮ ﻣﻦ اﻟﻘﻮل‬ ‫ﺑﺎﻟﻐﺪو و اﻷﺻﺎل و ﻻ ﺗﮑﻦ ﻣﻦ اﻟﻐﺎﻓﻠﯿﻦ( )اﻷﻋﺮاف‪(٢٠٥:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬و ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﺎ ﺗﻀﺮع و ﭘﻨﮭﺎﻧﯽ و ﺑﯽ آﻧﮑﮫ آواز ﺑﺮ‬ ‫ﮐﺸﯽ در دل ﺧﻮد در ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﯾﺎد ﮐﻦ و از ﻏﺎﻓﻼن ﻣﺒﺎش"‪.‬‬ ‫و ﮔﻔﺘﮫ‪):‬و اذﮐﺮوا اﷲ ﮐﺜﯿﺮاً ﻟﻌﻠﮑﻢ ﺗﻔﻠﺤﻮن( )اﻟﺠﻤﻌﮫ‪(١٠:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ را زﯾﺎد ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ"‪.‬‬ ‫و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎاﻟﺬﯾﻦ أﻣﻨﻮا اذﮐﺮوا اﷲ ذﮐﺮاً ﮐﺜﯿﺮاً و ﺳﺒﺤﻮه ﺑﮑﺮة و‬ ‫اﺻﯿﻼً( )اﻷﺣﺰاب‪(٤٢-٤١:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻣﺆﻣﻨﺎن اﷲ را ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﯾﺎد ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم و ﺑﮫ‬ ‫ﺗﺴﺒﯿﺢ و ﺗﻘﺪﯾﺲ وی ﺑﭙﺮدازﯾﺪ"‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﯾﻘﻮل اﷲ إﻧﺎ ﻋﻨﺪ ﻇﻦ ﻋﺒﺪی‬ ‫ﺑﯽ‪ ،‬و أﻧﺎ ﻣﻌﮫ إذا ذﮐﺮﻧﯽ‪ ،‬ﻓﺈن ذﮐﺮﻧﯽ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﮫ ذﮐﺮﺗﮫ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﯽ و‬ ‫إن ذﮐﺮﻧﯽ ﻓﯽ ﻣﻸ ذﮐﺮﺗﮫ ﻓﯽ ﻣﻸ ﺧﯿﺮ ﻣﻨﮫ و إن ﺗﻘﺮب إﻟﯽ ﺷﺒﺮاً‬ ‫ﺗﻘﺮﺑﺖ إﻟﯿﮫ ذراﻋﺎً و إن ﺗﻘﺮب إﻟﯽ ذراﻋﺎً ﺗﻘﺮﺑﺖ إﻟﯿﮫ ﺑﺎﻋﺎً و إن إﺗﺎﻧﯽ‬ ‫ﯾﻤﺸﯽ أﺗﯿﺘﮫ ھﺮوﻟﺔ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺑﻨﺪه ام ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﻤﺎﻧﺶ ﻋﻤﻞ ﻣﯿﮑﻨﻢ‪ ،‬و‬ ‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ او ﻣﺮا ﯾﺎد ﮐﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﺎ او ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺮا در ﺗﻨﮭﺎﺋﯽ و ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﯾﺎد ﮐﻨﺪ ﻣﻦ او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﻢ و اﮔﺮ در ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﻣﺮا ﯾﺎد‬ ‫ﮐﻨﺪ ﻣﻦ او را در ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ ﺑﮭﺘﺮ از آن ﯾﺎد ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﮫ ﻣﻦ‬ ‫ﯾﮏ وﺟﺐ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺟﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﯾﮏ ﮔﺰ ﺑﮫ او ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﺸﻮم و اﮔﺮ ﯾﮏ‬ ‫ﮔﺰ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺟﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﯾﮏ ﺑﺎز ﺑﮫ او ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﻮاھﻢ ﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﮫ‬ ‫ﺳﻮی ﻣﻦ ﺑﮫ ﻗﺪم ﺑﯿﺎﯾﺪ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺳﻮﯾﺶ دوﯾﺪه ﻣﯿﺎﯾﻢ‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در راه ﻣﮑﮫ ﻣﯿﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﺑﺮ ﮐﻮھﯽ ﮔﺬر‬ ‫ﮐﺮد ﮐﮫ آﻧﺮا ﺟﻤﺪان ﻣﯿﮕﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺠﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺳﯿﺮوا ھﺬا ﺟﻤﺪان ﺳﺒﻖ اﻟﻤﻔﺮدون‪ ،‬ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬و ﻣﺎ اﻟﻤﻔﺮدون ﯾﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ؟ ﻗﺎل‪ :‬اﻟﺬاﮐﺮون اﷲ ﮐﺜﯿﺮاً( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺮوﯾﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﮐﻮه‬ ‫ﺟﻤﺪان اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﮑﺮوان ﺳﺒﻘﺖ ﺟﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﮑﺮوان ﭼﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﯾﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ اﷲ را ﺑﮫ ﮐﺜﺮت ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ"‪.‬‬ ‫‪٧٨‬‬

‫ﻗﺮاﻓﯽ در ذﺧﯿﺮه آورده اﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ذﮐﺮ ﺑﮫ دو‬ ‫ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ :‬ذﮐﺮ زﺑﺎن ﮐﮫ آن ﺧﻮب اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﮭﺘﺮ از آن ﯾﺎد اﷲ ھﻨﮕﺎم‬ ‫ﻣﻮاﺟﮫ ﺷﺪن ﺑﮫ اﻣﺮ و ﻧﮭﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫و ﺑﺎب اذﮐﺎر ﻣﺄﺛﻮره ﺑﺰرگ و ﺑﺎ وﺳﻌﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻮاﺿﻊ آن‬ ‫ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺪوب و ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)و اﻟﻤﺴﺘﻐﻔﺮﯾﻦ ﺑﺎﻷﺳﺤﺎر( )آل ﻋﻤﺮان‪(٧:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﺳﺤﺮﮔﺎھﺎن ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯿﺨﻮاھﻨﺪ"‪.‬‬ ‫و )و ﻣﻦ ﯾﻌﻤﻞ ﺳﻮء أو ﯾﻈﻠﻢ ﻧﻔﺴﮫ ﺛﻢ ﯾﺴﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﯾﺠﺪ اﷲ ﻏﻔﻮراً‬ ‫رﺣﯿﻤﺎً( )اﻟﻨﺴﺎء‪(١١٠ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﮐﺎر زﺷﺘﯽ اﻧﺠﺎم دد و ﯾﺎ ﺑﺮﺧﻮد ﺳﺘﻢ روا دارد ﺑﻌﺪ از‬ ‫آن از اﷲ ﻣﻐﻔﺮت ﻃﻠﺒﺪ اﷲ را ﻏﻔﻮر و ﻣﮭﺮﺑﺎن ﺧﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ"‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬و ﻣﺎ ﮐﺎن اﷲ ﻟﯿﻌﺬﺑﮭﻢ و أﻧﺖ ﻓﯿﮭﻢ و ﻣﺎ ﮐﺎن‬ ‫اﷲ ﻣﻌﺬﺑﮭﻢ و ھﻢ ﯾﺴﺘﻐﻔﺮون( )اﻷﻧﻔﺎل‪(٣٣:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﻟﯽ اﷲ ﺗﺎ ﺗﻮ در ﻣﯿﺎن آﻧﮭﺎ ھﺴﺘﯽ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻣﺎداﻣﯿﮑﮫ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﷲ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎز آﻧﮭﺎ را ﻋﺬاب‬ ‫ﻧﮑﻨﺪ"‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬واﻟﺬﯾﻦ إذا ﻓﻌﻠﻮا ﻓﺎﺣﺸﺔ أو ﻇﻠﻤﻮا أﻧﻔﺴﮭﻢ ذﮐﺮوا اﻟﮫ‬ ‫ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوا ﻟﺬﻧﻮﺑﮭﻢ و ﻣﻦ ﯾﻐﻔﺮ اﻟﺬﻧﻮب إﻻ اﷲ و ﻟﻢ ﯾﺼﺮوا ﻋﻠﯽ ﻣﺎ‬ ‫ﻓﻌﻠﻮا و ھﻢ ﯾﻌﻠﻤﻮن( )آل ﻋﻤﺮان‪(١٣٥:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﯿﮑﺎن آﻧﮭﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ھﺮﮔﺎه ﻋﻤﻞ ﻧﺎﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ای از اﯾﺸﺎن ﺳﺮ‬ ‫زﻧﺪ و ﻇﻠﻤﯽ ﺑﮫ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻨﻨﺪ اﷲ را ﺑﯿﺎد آرﻧﺪ و از ﮔﻨﺎه ﺧﻮد ﺑﮫ‬ ‫درﮔﺎه اﷲ ﺗﻮﺑﮫ و اﺳﺘﻐﻔﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪) ،‬ﮐﮫ ﻣﯿﺪاﻧﯿﺪ( ﺟﺰ اﷲ ھﯿﭽﮑﺲ ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻨﺎه ﺧﻠﻖ را ﺑﯿﺎﻣﺮزد‪ ،‬و آﻧﮭﺎ ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ اﺻﺮار در ﮐﺎر زﺷﺖ‬ ‫ﻧﮑﻨﻨﺪ ﭼﻮن ﺑﮫ زﺷﺘﯽ و ﻣﻌﺼﯿﺖ آﮔﺎه اﻧﺪ"‪.‬‬ ‫و اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬واﻟﺬی ﻧﻔﺴﯽ ﺑﯿﺪه ﻟﻮ ﻟﻢ‬ ‫ﺗﺬﻧﺒﻮا ﻟﺬھﺐ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﮑﻢ و ﻟﺠﺎء ﯾﻘﻮم ﯾﺬﻧﺒﻮن ﻓﯿﺴﺘﻐﻔﺮون اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻓﯿﻐﻔﺮ ﻟﮭﻢ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ذاﺗﯽ ﮐﮫ ﺟﺎﻧﻢ ﺑﮫ دﺳﺖ اوﺳﺖ اﮔﺮ‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎھﯽ ﺳﺮ ﻧﺰﻧﺪ اﷲ ﺷﻤﺎ را از ﺑﯿﻦ ﺑﺮده ﮔﺮوه دﯾﮕﺮی ﺧﻮاھﺪ‬ ‫آورد ﮐﮫ ﮔﻨﺎه ﮐﻨﻨﺪ و ﺳﭙﺲ از اﷲ ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺨﻮاھﻨﺪ و او اﯾﺸﺎن را‬ ‫ﻣﻐﻔﺮت ﮐﻨﺪ"‪.‬‬ ‫‪٧٩‬‬

‫و اﻣﺎم ﺗﺮﻣﺬی ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪) :‬ﻗﺎل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ :‬ﯾﺎ اﺑﻦ آدم إﻧﮏ ﻣﺎ دﻋﻮﺗﻨﯽ و رﺟﻮﺗﻨﯽ‬ ‫ﻏﻔﺮت ﻟﮏ ﻋﻠﯽ ﻣﺎ ﮐﺎن ﻣﻨﮏ و ﻻ اﺑﺎﻟﯽ‪ ،‬ﯾﺎ اﺑﻦ آدم ﻟﻮ ﺑﻠﻐﺖ ذﻧﻮﺑﮏ‬ ‫ﻋﻨﺎن اﻟﺴﻤﺂء ﺛﻢ اﺳﺘﻐﻔﺮﺗﻨﯽ ﻏﻔﺮت ﻟﮏ و ﻻ أﺑﺎﻟﯽ‪ ،‬ﯾﺎ اﺑﻦ آدم إﻧﮏ‬ ‫ﻟﻮاﺗﯿﺘﻨﯽ ﺑﻘﺮاب اﻷرض ﺧﻄﺎﯾﺎ ﺛﻢ ﻟﻘﯿﺘﻨﯽ ﻻ ﺗﺸﺮک ﺑﯽ ﺷﯿﺌﺎً ﻻﺗﯿﺘﮏ‬ ‫ﺑﻘﺮﺑﮭﺎ ﻣﻐﻔﺮة(‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم! ﺗﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯿﮑﮫ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻦ دﻋﺎ ﮐﻨﯽ و از ﻣﻦ اﻣﯿﺪوار ﺑﺎﺷﯽ ﻣﻦ ھﺮ ﺟﺮﻣﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯽ‬ ‫ﺑﯿﺒﺎﮐﺎﻧﮫ آﻧﺮا ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﯿﺎﻣﺮزم‪ ،‬ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم! اﮔﺮ ﮔﻨﺎھﺎﻧﺖ ﺑﮫ ﺑﻠﻨﺪی‬ ‫آﺳﻤﺎن ﺑﺮﺳﺪ ﺳﭙﺲ از ﻣﻦ ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺨﻮاھﯽ ﺗﻮ را ﺑﯿﺒﺎﮐﺎﻧﮫ ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ‬ ‫ﻗﺮار ﺧﻮاھﻢ داد‪ ،‬ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم! اﮔﺮ ﺑﮫ اﻧﺪازه ﺿﺨﺎﻣﺖ زﻣﯿﻦ ﺑﺎ ﺧﻮد‬ ‫ﮔﻨﺎه ﺑﯿﺎوری ﻟﯿﮑﻦ ھﻨﮕﺎم ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﻣﻦ)وﻗﺖ وﻓﺎت( ﺑﮫ ﻣﻦ ﭼﯿﺰی را‬ ‫ﺷﺮﯾﮏ ﻣﻘﺮر ﻧﮑﺮده ﺑﺎﺷﯽ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺿﻤﺎﻧﺖ زﻣﯿﻦ ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﻐﻔﺮت‬ ‫ﻧﺼﯿﺐ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد"‪.‬‬ ‫و از اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻗﺎل اﺑﻠﯿﺲ‪ :‬و ﻋﺰﺗﮏ ﻻ أﺑﺮح أﻏﻮی‬ ‫ﻋﺒﺎدک ﻣﺎ داﻣﺖ ارواﺣﮭﻢ ﻓﯽ أﺟﺴﺎدھﻢ‪ ،‬ﻓﻘﺎل‪ :‬و ﻋﺰﺗﯽ و ﺟﻼﻟﯽ ﻻ‬ ‫أزال أﻏﻔﺮ ﻟﮭﻢ ﻣﺎ اﺳﺘﻐﻔﺮوﻧﯽ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﺑﻠﯿﺲ)ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ راﻧﺪه ﺷﺪ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﻋﺰت ﺗﻮ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫وﻗﺘﯿﮑﮫ ﺟﺎن در ﺟﺴﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ ھﺴﺖ ﺑﮫ اﻏﻮا و ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدن آﻧﺎن‬ ‫اداﻣﮫ ﺧﻮاھﻢ داد‪ ،‬اﷲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﻋﺰت و ﺟﻼﻟﻢ‪ ،‬ﺗﺎ وﻗﺘﯿﮑﮫ آﻧﺎن از‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﮫ آﻧﺎن ﻣﻐﻔﺮت ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬ ‫اﺣﻤﺪ و ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺣﺎﮐﻢ آﻧﺮا ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ ذھﺒﯽ ھﻢ ﺑﺎ وی‬ ‫در ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﺑﺴﺮ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪) :‬ﻃﻮﺑﯽ ﻟﻤﻦ‬ ‫وﺟﺪ ﻓﯽ ﺻﺤﯿﻔﺘﮫ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﮐﺜﯿﺮ( ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﮫ ﮐﺴﯿﮑﮫ در ﻧﺎﻣﮫ‬ ‫اﻋﻤﺎﻟﺶ اﺳﺘﻐﻔﺎر زﯾﺎد ﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮد"‪.‬‬ ‫و اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﯾﻠﯽ از اﺑﻮذر رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ او از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪...):‬‬ ‫‪٨٠‬‬

‫ﯾﺎ ﻋﺒﺎدی إﻧﮑﻢ ﺗﺨﻄﺌﻮن ﺑﺎﻟﻠﯿﻞ و اﻟﻨﮭﺎر و أﻧﺎ أﻏﻔﺮ اﻟﺬﻧﻮب ﺟﻤﯿﻌﺎً‪،‬‬ ‫ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻧﯽ اﻏﻔﺮﻟﮑﻢ‪(...‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ! ﺷﻤﺎ روز و ﺷﺐ در ﺧﻄﺎ و ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻏﺮق‬ ‫ھﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ﮔﻨﺎھﺎن را ھﻤﮫ ﻣﯿﺒﺨﺸﻢ ﭘﺲ از ﻣﻦ ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺨﻮاھﯿﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﺎﯾﻢ"‪.‬‬

‫ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ و اﺧﻼص ﺑﮫ او ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﺑﮫ ﺗﻮﮐﻞ ﺑﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﭼﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪:‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﮫ اول‪ :‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮫ ﺑﺎور و ﻋﻘﯿﺪه دارد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻘﯿﺪه ﺑﺮ‬ ‫آﻧﮑﮫ ﺧﺎﻟﻘﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﮫ وی اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﮫ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫در ﺟﻠﺐ ﻧﯿﮑﯿﮭﺎ و دﻓﻊ ﺿﺮرھﺎ ﺑﮫ او ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ و ﻣﻨﮑﺮ‬ ‫اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﮫ دوم‪ :‬ﺑﺎﻻی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻻزم و ﺿﺮوری اﺳﺖ ﮐﮫ در ھﻤﮫ اﻣﻮر‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺮ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺗﻮﮐﻞ از اﻋﻤﺎل ﻗﻠﺐ‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﮔﺮ ﺑﻨﺪه آﻧﺮا ﺑﮫ زﺑﺎن ﺗﻠﻔﻆ ﻧﻤﻮده ﺑﮫ ﻗﻠﺐ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﺮ آن‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻮﮐﻠﺶ ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺳﻮم‪ :‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن دﻻﺋﻞ ﻗﻄﻌﯽ ﺗﻮﮐﻞ را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﮫ ﭼﮭﺎرم‪ :‬ﺗﻮﮐﻞ ﻏﯿﺮ از اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﺒﺎب اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻨﺪو ﺑﺎ ھﻢ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده دﻻﺋﻞ آﻧﮭﺎ ھﻢ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪)،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻔﮭﻮم از‬ ‫ﺗﻮﮐﻞ ﺗﺮک اﺳﺒﺎب ﻧﯿﺴﺖ(‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻮﮐﻞ‬ ‫ﻣﯿﮑﺮد و از اﺳﺒﺎب ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﻨﻤﻮد و اﺻﺤﺎب ﺧﻮد را ھﻢ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫آﯾﺖ و ﯾﺎ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻘﮫ اﻣﺮ ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫آﻧﭽﮫ در ﺗﻮاﻧﺶ ﺑﻮد از ﺟﻤﻊ آوری ﻧﯿﺮو و اﻣﻮر ﺟﻨﮕﯽ آﻣﺎده‬ ‫ﻣﯿﺴﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮدن ﭼﺎھﮭﺎی ﺑﺪر‪ ،‬ﺣﻔﺮ ﮐﺮدن ﺧﻨﺪق‪ ،‬ﺑﮫ‬ ‫ﻋﺎرﯾﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ زرھﮭﺎ از ﺻﻔﻮان‪ ،‬روان ﮐﺮدن ﺟﻮاﺳﯿﺲ‪ ،‬ﻗﻄﻊ‬ ‫ﮐﺮدن آب از ﺧﯿﺒﺮ‪ ،‬ﭘﻨﮭﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺧﺒﺎر از ﻗﺮﯾﺶ زﻣﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﺑﮫ‬ ‫ﺳﻮی ﻓﺘﺢ ﻣﮑﮫ‪ ،‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ در ﻣﮑﮫ داﺧﻞ ﺷﺪ دو زره را ﺑﺎﻻی ھﻢ‬ ‫ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول اﯾﻦ آﯾﺖ )و اﷲ ﯾﻌﺼﻤﮏ ﻣﻦ اﻟﻨﺎس( "و‬ ‫اﷲ ﺗﺮا از ﺷﺮ ﻣﺮدم ﺣﻔﻆ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ" ﺑﺮای ﺧﻮد ﻣﺤﺎﻓﻆ ﻣﯿﮕﺮﻓﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻏﯿﺮ از اﯾﻨﮭﺎ دﯾﮕﺮ اﻣﻮرﯾﮑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪن دوﻟﺖ در ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻋﻤﻞ ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﮑﮫ وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫‪٨١‬‬

‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮای ﯾﺎران ﺧﻮد اﺟﺎزه ھﺠﺮت ﺑﮫ ﺳﻮی ﺣﺒﺸﮫ داد‪ ،‬و‬ ‫ﺧﻮدش در ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺎﮐﺎﯾﺶ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬و در ﻣﺪت‬ ‫ﻣﻘﺎﻃﻌﮫ اھﻞ ﻣﮑﮫ در ﺷﻌﺐ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ اﻗﺎﻣﺖ ﮐﺮد‪ ،‬در ﺷﺐ ھﺠﺮت‬ ‫ﻋﻠﯽ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ را ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺎﺧﺖ ﮐﮫ در ﺑﺴﺘﺮش ﺑﺨﻮاﺑﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﮫ ﺷﺐ در ﻏﺎر ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺨﺼﯽ را از ﺑﻨﯽ دﺋﻞ ﮐﮫ رھﻨﻤﺎی ﻣﺎھﺮ‬ ‫ﺑﻮد ﺑﮫ اﺟﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ھﻤﮫ اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﺒﺎب اﺳﺖ و آن ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﻧﺪاﺷﺘﮫ اﺻﻼً ﺑﮫ آن ارﺗﺒﺎﻃﯽ ھﻢ ﻧﻤﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬و ﺧﻠﻂ ﮐﺮدن ھﺮ‬ ‫دو ﻣﺴﺌﻠﮫ ﺗﻮﮐﻞ را ﻇﺎھﺮی ؟؟؟؟ اﺛﺮ ﻣﯿﺴﺎزد‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ از دﻻﺋﻞ وﺟﻮب ﺗﻮﮐﻞ‪:‬‬ ‫اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎﻧﮫ و ﺗﻌﺎﻟﯽ‪):‬اﻟﺬﯾﻦ ﻗﺎل ﻟﮭﻢ اﻟﻨﺎس إن اﻟﻨﺎس‬ ‫ﻗﺪ ﺟﻤﻌﻮا ﻟﮑﻢ ﻓﺨﺸﻮھﻢ ﻓﺰادھﻢ اﯾﻤﺎﻧﺎً و ﻗﺎﻟﻮا ﺣﺴﺒﻨﺎ اﷲ و ﻧﻌﻢ‬ ‫اﻟﻮﮐﯿﻞ( )آل ﻋﻤﺮان‪(١٧٣:‬‬ ‫)و ﺗﻮﮐﻞ ﻋﻠﯽ اﻟﺤﯽ اﻟﺬی ﻻ ﯾﻤﻮت( )اﻟﻔﺮﻗﺎن‪(٥٨:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺮ ذاﺗﯽ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻦ ﮐﮫ ھﻤﯿﺸﮫ زﻧﺪه ﺑﻮده ھﺮﮔﺰ ﻧﻤﯿﻤﯿﺮد"‪.‬‬ ‫)و ﻋﻠﯽ اﷲ ﻓﻠﯿﺘﻮﮐﻞ اﻟﻤﺘﻮﮐﻠﻮن( )اﻟﺘﻮﺑﺔ‪(٥١:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺗﻮﮐﻞ و اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ"‪.‬‬ ‫)ﻓﺈذا ﻋﺰﻣﺖ ﻓﺘﻮﮐﻞ اﷲ( )آل ﻋﻤﺮان‪(١٥٩:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﻗﺘﯽ ﺗﺼﻤﯿﻤﯽ اﺗﺨﺎذ ﮐﺮدی ﺑﮫ ﺗﻮﮐﻞ اﷲ اﻗﺪام ﻧﻤﺎ"‪.‬‬ ‫)و ﻣﻦ ﯾﺘﻮﮐﻞ ﻋﻠﯽ اﷲ ﻓﮭﻮ ﺣﺴﺒﮫ( )اﻟﻄﻼق‪(٣:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﺮ اﷲ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ او ﺑﺮاﯾﺶ ﮐﺎﻓﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫)ﻓﺎﻋﺒﺪه و ﺗﻮﮐﻞ ﻋﻠﯿﮫ( )ھﻮد‪(١٢٣:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻦ و ﺑﺮ وی ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﺎ"‪.‬‬ ‫)ﻓﺈن ﺗﻮﻟﻮا ﻓﻘﻞ ﺣﺴﺒﯽ اﷲ ﻻ إﻟﮫ إﻻ ھﻮ ﻋﻠﯿﮫ ﺗﻮﮐﻠﺖ و ھﻮ رب‬ ‫اﻟﻌﺮش اﻟﻌﻈﯿﻢ( )اﻟﺘﻮﺑﮫ‪(١٢٩:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺎزھﻢ روﮔﺮداﻧﯿﺪﻧﺪ ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﺑﮕﻮ اﷲ ﮐﮫ ﺟﺰ‬ ‫وی ﻣﻌﺒﻮدی ﻧﯿﺴﺖ ﺑﮫ ﻣﻦ ﮐﺎﻓﯽ ھﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮوی ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﻮدم و او‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﺑﺰرگ اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫)و ﻣﻦ ﯾﺘﻮﮐﻞ ﻋﻠﯽ اﷲ ﻓﺈن اﷲ ﻋﺰﯾﺰ ﺣﮑﯿﻢ( )اﻷﻧﻔﺎل‪(٤٩:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺮ اﷲ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ)ﮐﺎرش ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﯿﮕﯿﺮد( ﭼﻮن‬ ‫اﷲ ﻏﺎﻟﺐ و داﻧﺎ ﺑﮫ ﻋﻮاﻗﺐ اﻣﻮر اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و آﯾﺎﺗﯿﮑﮫ دﻻﻟﺖ ﺑﮫ وﺟﻮب ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٨٢‬‬

‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ در ﺣﺪﯾﺚ ھﻔﺘﺎد ھﺰار ﮐﮫ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب‬ ‫و ﻋﺬاب داﺧﻞ ﺟﻨﺖ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ھﻢ اﻟﺬﯾﻦ ﻻ ﯾﺮﻗﻮن و ﻻ ﯾﺴﺘﺮﻗﻮن و ﻻ ﯾﺘﻄﯿﺮون‬ ‫و ﻋﻠﯽ رﺑﮭﻢ ﯾﺘﻮﮐﻠﻮن( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ اﻓﺴﻮن ﻧﻤﯿﮑﻨﻨﺪ و از دﯾﮕﺮان اﻓﺴﻮن ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺧﻮاھﻨﺪ و ﭼﯿﺰی را ﺑﮫ ﺑﺪ ﻓﺎﻟﯽ ﻧﻤﯿﮕﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺗﻮﮐﻞ‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﺐ ﺑﺮای ﺗﮭﺠﺪ ﺑﺮ ﻣﯿﺨﺎﺳﺖ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪... ):‬‬ ‫اﻟﻠﮭﻢ ﻟﮏ اﺳﻠﻤﺖ و ﺑﮏ أﻣﻨﺖ و ﻋﻠﯿﮏ ﺗﻮﮐﻠﺖ‪) (...‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﮫ ﺗﻮ ﺧﻮد را ﺳﭙﺮدم و ﺑﮫ ﺗﻮ اﯾﻤﺎن آوردم و‬ ‫ﺑﺎﻻی ﺗﻮ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدم"‪) .‬ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫از اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ‪:‬‬ ‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ در ﻏﺎر ﺑﻮدﯾﻢ ﭘﺎھﺎی ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ را دﯾﺪم ﮐﮫ اﯾﺸﺎن ﺑﺎﻻی ﺳﺮ‬ ‫ﻣﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﺑﮫ زﯾﺮ ﭘﺎی‬ ‫ﺧﻮد ﻧﻈﺮ اﻓﮕﻨﺪ ﻣﺎ را ﺧﻮاھﺪ دﯾﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻣﺎ ﻇﻨﮏ ﯾﺎ اﺑﺎﺑﮑﺮ ﺑﺎﺛﻨﯿﻦ اﷲ ﺛﺎﻟﺜﮭﻤﺎ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای اﺑﻮﺑﮑﺮ ﭼﮫ ﻓﮑﺮ ﻣﯿﮑﻨﯽ در ﺑﺎره دو ﺷﺨﺼﯽ ﮐﮫ ﺳﻮم آﻧﺎن‬ ‫اﷲ ﺑﺎﺷﺪ" )ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫از ام ﺳﻠﻤﮫ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﺑﯿﺮون ﻣﯿﺸﺪ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪) :‬ﺑﺴﻢ اﷲ‬ ‫ﺗﻮﮐﻠﺖ ﻋﻠﯽ اﷲ‪ (...‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﻨﺎم اﷲ ﺑﯿﺮون ﻣﯿﺸﻮم و ﺑﺮ اﷲ ﺗﻮﮐﻞ‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻢ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ و‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و ﻧﻮوی در رﯾﺎض اﻟﺼﺎﻟﺤﯿﻦ ﻧﯿﺰ آﻧﺮا ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ اﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬إذا ﺧﺮج اﻟﺮﺟﻞ ﻣﻦ ﺑﯿﺘﮫ ﻓﻘﺎل ﺑﺴﻢ اﷲ‬ ‫ﺗﻮﮐﻠﺖ ﻋﻠﯽ اﷲ ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮة إﻻ ﺑﺎﷲ ﯾﻘﺎل ﻟﮫ ﺣﺴﺒﮏ ﻗﺪ ﮐﻔﯿﺖ و‬ ‫ھﺪﯾﺖ و وﻗﯿﺖ ﻓﯿﻠﻘﯽ اﻟﺸﯿﻄﺎن ﺷﯿﻄﺎﻧﺎً أﺧﺮ ﻓﯿﻘﻮل ﻟﮫ ﮐﯿﻒ ﻟﮏ ﺑﺮﺟﻞ‬ ‫ﻗﺪ ﮐﻔﯽ و وﻗﯽ و ھﺪی(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎن از ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﺑﯿﺮون ﻣﯿﺸﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻨﺎم اﷲ‬ ‫ﺑﯿﺮون ﻣﯿﺸﻮم و ﺑﺮ اﷲ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﺮدم‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ از ﮔﻨﺎه و ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ‬ ‫‪٨٣‬‬

‫ﺑﮫ ﻃﺎﻋﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ﺗﻮﻓﯿﻖ اﷲ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬ﺑﺲ اﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺖ‬ ‫ﮐﮫ ھﻢ ھﺪاﯾﺖ ﺷﺪی‪ ،‬ھﻢ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﺎرت ﺷﺪ و ھﻢ ﺣﻔﻆ ﺷﺪی‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎ ﺷﯿﻄﺎن دﯾﮕﺮی روﺑﺮو ﺷﺪه ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﮫ ﻣﺮدی‬ ‫ﺗﺴﻠﻂ ﯾﺎﺑﯽ ﮐﮫ ھﻢ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﺎرش ﺷﺪه ھﻢ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه و ھﻢ ھﺪاﯾﺖ ﮔﺮدﯾﺪه‬ ‫اﺳﺖ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺼﻨﻒ اﻟﻤﺨﺘﺎره ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻮداود و ﻧﺴﺎﺋﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده و‬ ‫ﺳﻨﺪش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻋﻤﺮ اﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻟﻮ أﻧﮑﻢ ﺗﻮﮐﻠﺘﻢ ﻋﻠﯽ اﷲ ﺣﻖ ﺗﻮﮐﻠﮫ‬‫ﻟﺮزﻗﮑﻢ ﮐﻤﺎ ﯾﺮزق اﻟﻄﯿﺮ ﺗﻐﺪوا ﺧﻤﺎﺻﺎً و ﺗﺮوح ﺑﻄﺎﻧﺎً(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ آﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﺑﺮ اﷲ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﯿﺪ ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺑﺮای ﺗﺎن روزی ﺧﻮاھﺪ داد ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺮﻏﺎن ﻣﯿﺪھﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺢ ﺑﺎ ﺷﮑﻢ‬ ‫ﮔﺮﺳﻨﮫ ﺑﯿﺮون ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ و ﺷﺎم ﺑﺎ ﺷﮑﻢ ﺳﯿﺮ ﺑﺮ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺻﺤﯿﺢ اﻷﺳﻨﺎد ﮔﻔﺘﮫ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن آﻧﺮا در ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﻣﻘﺪﺳﯽ در اﻟﻤﺨﺘﺎره آﻧﺮا ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﺧﻼص در ﻋﻤﻞ‪ ،‬آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺮک رﯾﺎء ﮐﺎری ﮐﮫ آﻧﮭﻢ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻗﻠﺐ ﺑﻮده ﺟﺰ ﺑﻨﺪه و ﺧﺎﻟﻘﺶ ﮐﺲ دﯾﮕﺮ آﻧﺮا ﻧﻤﯽ داﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﺎھﯽ‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﺑﺮ ﺑﻨﺪه ﭘﻨﮭﺎن ﻣﯿﻤﺎﻧﺪ و اﻣﺮش ﻣﺸﺘﺒﮫ ﻣﯿﺸﻮد)ﮐﮫ اﺧﻼص‬ ‫وﺟﻮد دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ( ﺗﺎ آﻧﮑﮫ دﻗﯿﻖ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﻧﻤﻮده‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ روی ﭼﮫ اﻧﮕﯿﺰه ﺑﮫ ﻋﺒﺎدت ﭘﺮداﺧﺘﮫ اﺳﺖ؟ و ﯾﺎ‬ ‫ﭼﺮا او ﺑﮫ ﻃﺎﻋﺖ ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺟﻮاﺑﺶ را در ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﯾﺎﻓﺖ ﮐﮫ او ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ رﺿﺎی اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﮫ ﻃﺎﻋﺖ ﭘﺮداﺧﺘﮫ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﮫ اﺧﻼص وﺟﻮد دارد و اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ھﺪف دﯾﮕﺮی‬ ‫ﺑﮫ ﻋﺒﺎدت اﻗﺪام ﮐﺮده ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﮫ وی در رﯾﺎءﮐﺎری ﻣﺒﺘﻼ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﮫ ﺗﺪاوی ﺿﺮورت دارد ﮐﮫ ﮔﺎھﯽ ﻋﻼﺟﺶ ﺑﮫ‬ ‫درازا ﺧﻮاھﺪ ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬و وﻗﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﮫ ﻣﻘﺎﻣﯽ رﺳﯿﺪ ﮐﮫ ﭘﻨﮭﺎن ﮐﺮدن‬ ‫ﻧﯿﮑﯽ ھﺎی ﺧﻮد را دوﺳﺖ ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﻋﻼﻣﮫ و ﻧﺸﺎن اﺧﻼص‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ":‬از ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮی در ﻣﻮرد اﺧﻼص و‬ ‫رﯾﺎء ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻋﻼﺋﻢ اﺧﻼص آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﭘﻨﮭﺎن‬ ‫ﮐﺮدن ﻧﯿﮑﯽ ھﺎی ﺧﻮد را دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯽ و ﭘﻨﮭﺎن ﮐﺮدن ﺧﻄﺎ‬ ‫ھﺎی ﺧﻮد را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯽ"‪.‬‬ ‫‪٨٤‬‬

‫اﺑﻮ ﯾﻮﺳﻒ در ﮐﺘﺎب ﺧﺮاج ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺴﻌﺮ از ﺳﻌﺪ اﺑﻦ اﺑﺮاھﯿﻢ ﺑﺮاﯾﻢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮد ﮐﮫ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬روز ﻗﺎدﺳﯿﮫ از ﻧﺰد ﻣﺮدی ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ ھﺮ‬ ‫دو دﺳﺖ و ھﺮ دو ﭘﺎﯾﺶ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬او در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﯿﺰد‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪) :‬ﻣﻊ اﻟﺬﯾﻦ أﻧﻌﻢ اﷲ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﻣﻦ اﻟﻨﺒﯿﯿﻦ و اﻟﺼﺪﯾﻘﯿﻦ و‬ ‫اﻟﺸﮭﺪاء و اﻟﺼﺎﻟﺤﯿﻦ و ﺣﺴﻦ أوﻟﺌﮏ رﻓﯿﻘﺎً( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻤﺮاه ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ‬ ‫اﷲ ﺑﺎﻻی ﺷﺎن اﻧﻌﺎم و اﺣﺴﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺻﺪﯾﻘﺎن‪،‬‬ ‫ﺷﮭﺪاء و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎراﻧﻨﺪ و اﯾﺸﺎن ﭼﮫ رﻓﯿﻘﺎن ﻧﯿﮏ اﻧﺪ" در اﯾﻦ ﺣﺎل‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﮫ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ ای ﺑﻨﺪه اﷲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدی از اﻧﺼﺎر‪،‬‬ ‫ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺎم ﺧﻮد را ذﮐﺮ ﻧﮑﺮد‪.‬‬ ‫اﺧﻼص واﺟﺐ و ﻻزم ﺑﻮده دﻻﺋﻞ آن از ﻗﺮآن و ﺣﺪﯾﺚ ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ در ﺳﻮره اﻟﺰﻣﺮ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬إﻧﺎ أﻧﺰﻟﻨﺎ إﻟﯿﮏ اﻟﮑﺘﺎب‬ ‫ﺑﺎﻟﺤﻖ ﻓﺎﻋﺒﺪوا اﷲ ﻣﺨﻠﺼﺎ ﻟﮫ اﻟﺪﯾﻦ( )اﻟﺰﻣﺮ‪(٢:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﻣﺎ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﮫ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ ﭘﺲ ﺑﮫ ﺷﮑﺮاﻧﮫ اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ اﷲ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻦ و دﯾﻦ را ﺑﺮای او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮدان"‪.‬‬ ‫)أﻻ ﷲ اﻟﺪﯾﻦ اﻟﺨﺎﻟﺺ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎن آﮔﺎه ﺷﻮﯾﺪ ﮐﮫ دﯾﻦ ﺧﺎﻟﺺ‬ ‫ﺑﺮای اﷲ اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫)ﻗﻞ إﻧﯽ أﻣﺮت أن أﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺨﻠﺼﺎً ﻟﮫ اﻟﺪﯾﻦ( )اﻟﺰﻣﺮ‪(١١:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای رﺳﻮل ﺑﮕﻮ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺧﻮد ﻣﺄﻣﻮر ﮐﮫ ﺗﻨﮭﺎ اﷲ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻢ و‬ ‫دﯾﻨﻢ را ﺑﺮای او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻢ"‪.‬‬ ‫)ﻗﻞ اﷲ اﻋﺒﺪ ﻣﺨﻠﺼﺎً ﻟﮫ دﯾﻨﯽ( )اﻟﺰﻣﺮ‪(١٤:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﺑﮕﻮ ﮐﮫ ﻣﻦ اﷲ ﯾﮑﺘﺎ را ﻣﯿﭙﺮﺳﺘﻢ و دﯾﻨﻢ را ﺑﺮای او ﺧﺎص و‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻢ"‪.‬‬ ‫دﻻﺋﻠﯽ از ﺳﻨﺖ ﮐﮫ از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﺣﺪﯾﺚ‪:‬‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮐﮫ ﺗﺮﻣﺬی و ﺷﺎﻓﻌﯽ در رﺳﺎﻟﮫ ﺧﻮد از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻧﻀﺮ اﷲ اﻣﺮء اﻟﺴﻤﻊ ﻣﻘﺎﻟﺘﯽ‬ ‫ﻓﻮﻋﺎھﺎ و ﺣﻔﻈﮭﺎ و ﺑﻠﻐﮭﺎ ﻓﺮب ﺣﺎﻣﻞ ﻓﻘﮫ اﻟﯽ ﻣﻦ ھﻮ اﻓﻘﮫ ﻣﻨﮫ‪ :‬ﺛﻼث‬ ‫ﻻ ﯾﻐﻞ ﻋﻠﯿﮭﻦ ﻗﻠﺐ ﻣﺴﻠﻢ اﺧﻼص اﻟﻌﻤﻞ ﷲ و ﻣﻨﺎﺻﺤﺔ دﺋﻤﺔ‬ ‫اﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ و ﻟﺰوم ﺟﻤﺎﻋﺘﮭﻢ ﻓﺎن اﻟﺪﻋﻮة ﺗﺤﯿﻂ ﻣﻦ وراﺋﮭﻢ( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"اﷲ ﻣﺮدی را ﺑﮭﺠﺖ و ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ ﻧﺼﯿﺐ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﺳﺨﻦ ﻣﺮا‬ ‫ﻣﯿﺸﻨﻮد آﻧﺮا در ذھﻦ ﺧﻮد ﺟﺎ داده ﺣﻔﻈﺶ ﻣﯿﮑﻨﺪ و ﺑﮫ دﯾﮕﺮان‬ ‫ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺴﺎ اﺷﺨﺎص ﮐﮫ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﮫ آﻧﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﯿﺸﻮد داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺗﺮ از‬ ‫ﻧﺎﻗﻠﯿﻦ ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﮫ ﭼﯿﺰ ھﺴﺖ ﮐﮫ ﻗﻠﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ در آن ﮐﺎﺳﺘﯽ‬ ‫‪٨٥‬‬

‫ﮐﻨﺪ‪ :‬اﺧﻼص در ﻋﻤﻞ ﺑﺮای اﷲ و ﺧﯿﺮ ﺧﻮاھﯽ ﺑﮫ اﻣﺎﻣﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و‬ ‫ﻟﺰوم ﺟﻤﺎﻋﺖ اﯾﺸﺎن‪ ،‬زﯾﺮا دﻋﺎی ﺧﯿﺮ ھﻤﮫ ﺟﻤﺎﻋﺖ را اﺣﺎﻃﮫ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ"‪.‬‬ ‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد از زﯾﺪ اﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﻧﯿﺰ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﺟﺒﯿﺮ اﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ و ﺣﺎﮐﻢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺣﺎﮐﻢ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و از اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد و ﺑﺰار ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬و ﺣﺪﯾﺚ را ﺳﯿﻮﻃﯽ در اﻻزھﺎر اﻟﻤﺘﻨﺎﺋﺮه ﻓﯽ اﻟﻤﺘﻮاﺗﺮه ﻧﻘﻞ‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و از أﺑﯽ اﺑﻦ ﮐﻌﺐ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ ﺳﻠﻢ ﮔﻔﺖ‪ ) :‬ﺑﺸﺮ ھﺬه اﻷﻣﺔ ﺑﺎﻟﺴﻨﺎ و اﻟﺮﻓﻌﺔ و اﻟﻨﺼﺮ‬ ‫و اﻟﺘﻤﮑﯿﻦ ﻓﯽ اﻷرض ﻓﻤﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﮭﻢ ﻋﻤﻞ اﻵﺧﺮه ﻟﻠﺪﻧﯿﺎ ﻟﻢ ﯾﮑﻦ ﻟﮫ‬ ‫ﻓﯽ اﻷﺧﺮة ﻧﺼﯿﺐ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﯾﻦ اﻣﺖ را ﺑﮫ ﮔﺸﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ ﺷﺄن‪ ،‬ﯾﺎری رﺳﺎﻧﯿﺪن اﷲ‪ ،‬و‬ ‫دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮ زﻣﯿﻦ ﺑﺸﺎرت و ﻣﮋده ﺑﺪه‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮐﺲ اﯾﺸﺎن ﮐﮫ ﻋﻤﻞ‬ ‫آﺧﺮت را وﺳﯿﻠﮫ دﻧﯿﺎ ﻗﺮار داد در آﺧﺮت ﺑﺮاﯾﺶ ﻧﺼﯿﺒﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ‬ ‫ﺑﻮد"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و در " اﻟﻤﺨﺘﺎره" ﺳﻨﺪش را‬ ‫ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻣﻦ ﻓﺎرق اﻟﺪﻧﯿﺎ ﻋﻠﯽ اﻻﺧﻼص ﷲ وﺣﺪه ﻻ‬ ‫ﺷﺮﯾﮏ ﻟﮫ و أﻗﺎم اﻟﺼﻼة و أﺗﯽ اﻟﺰﮐﺎة ﻓﺎرﻗﮭﺎ و اﷲ ﻋﻨﮫ راض(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﺮ اﺧﻼص در ﺑﺮاﺑﺮ اﷲ واﺣﺪ و ﻻ ﺷﺮﯾﮏ و ﺑﺮ‬ ‫اﻗﺎﻣﮫ ﻧﻤﺎز و دادن زﮐﺎت از دﻧﯿﺎ ﺑﺮود‪ ،‬وی در ﺣﺎﻟﯽ از دﻧﯿﺎ رﻓﺘﮫ ﮐﮫ‬ ‫اﷲ از او راﺿﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ و ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده و ﺣﺎﮐﻢ ﮔﻔﺘﮫ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻮداود از اﺑﻮ اﻣﺎﻣﮫ ﺑﺎھﻠﯽ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪...":‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮده‪:‬‬ ‫)‪ ...‬إن اﷲ ﻻ ﯾﻘﺒﻞ ﻣﻦ اﻟﻌﻤﻞ إﻻ ﻣﺎ ﮐﺎن ﻟﮫ ﺧﺎﻟﺼﺎً و اﺑﺘﻐﯽ ﺑﮫ‬ ‫وﺟﮭﮫ(‪.‬‬ ‫‪٨٦‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬اﷲ ﺗﻨﮭﺎ ﻋﻤﻠﯽ را ﻣﯿﭙﺬﯾﺮد ﮐﮫ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮای وی ﺑﺎﺷﺪ و در آن‬ ‫رﺿﺎی او ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ"‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺬری ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﯿﺪ و ﻧﯿﮑﻮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﯾﺪاری ﺑﺮﺣﻖ‬ ‫دﻋﻮﺗﮕﺮ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ در دار ﮐﻔﺮ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و ﺑﺮای ﺗﻐﯿﺮ و ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪن دار‬ ‫ﮐﻔﺮ ﺑﮫ دار اﺳﻼم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ اﻵن در آﺧﺮ رﺑﻊ اول ﻗﺮن‬ ‫ﭘﺎﻧﺰدھﻢ )ھـ‪.‬ق( وﺿﻊ ھﻤﯿﻨﻄﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ ﺧﻼﻓﺖ از ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ھﺸﺘﺎد‬ ‫ﺳﺎل ﺑﮫ اﯾﻨﺴﻮ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﮫ و ھﻤﮫ روی زﻣﯿﻦ را ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ اﺣﻤﻘﺎن‬ ‫ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﮫ و اﺳﻼم از زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﯾﺎ‬ ‫اﯾﻨﮑﮫ دﻋﻮﺗﮕﺮ در دار اﺳﻼم ﺑﻮده ﻣﺸﻐﻮل ﺑﮫ اﺣﺘﺴﺎب‪ ،‬اﻣﺮ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻌﺮوف و ﻧﮭﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎ وﺿﻌﯿﺖ اول‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم و دﻋﻮﺗﮕﺮان ﺑﺼﻮرت ﺧﺎص‬ ‫در ھﻤﯿﻦ وﺿﻊ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫و دﻋﻮﺗﮕﺮان در ﺗﻐﯿﺮ وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮫ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻗﺒﻞ از ھﺠﺮت در ﻣﮑﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﺎﺑﮫ اﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ زﯾﺎده ﺑﺮ آن اﯾﺸﺎن ﺑﮫ‬ ‫اﺣﮑﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ھﺠﺮت ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻧﯿﺰ ﻣﮑﻠﻒ و ﻣﺨﺎﻃﺐ ھﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺑﺤﺚ ﺑﮫ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ھﺠﺮت ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ آﻧﮭﻢ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﮭﺖ ھﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﮫ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﮐﺎﻓﺮان در ﻣﮑﮫ از‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯿﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از اﺳﻼم ﺑﺮ ﮔﺸﺘﮫ دﻋﻮت را ﺑﮫ‬ ‫دﯾﮕﺮان ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻨﮑﮫ ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد را ﻧﺰد ﻋﺎم ﻣﺮدم آﺷﮑﺎر‬ ‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﯿﻦ اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن ﻇﺎﻟﻢ ھﻢ ﻣﻮرد اﺟﺮاء ﻗﺮار‬ ‫داده ﺑﺮ آن اﯾﻦ را اﻓﺰوده اﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﮑﻮﺷﻨﺪ دﻋﻮﺗﮕﺮ را ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﺟﺎﺳﻮس ﺷﻮد و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﻓﻌﺎل ﻓﮑﺮی ﮔﺮدﯾﺪه اﻓﮑﺎر‬ ‫را ﻧﺸﺮ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﻔﻊ ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن ﺳﻔﯿﮫ ﺑﻮده ﺑﮫ دوام ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﺎن و‬ ‫دوام ﺗﺴﻠﻂ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮ دﯾﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﮫ ﺛﻤﺮه اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﮫ‬ ‫ﻣﯿﺎن آﻣﺪن ﮔﺮوھﮭﺎی زﯾﺎدی از ﺟﺎﺳﻮﺳﺎن و ﻓﻌﺎﻟﯿﻦ ﻓﮑﺮی و ﻣﻔﺘﯿﺎن‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﯿﻞ اﯾﺸﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﻠﯿﺪ را ھﯿﭻ‬ ‫ﻗﺮﯾﺸﯽ در آن وﻗﺖ دﻧﺒﺎل ﻧﮑﺮده ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪٨٧‬‬

‫و ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﻣﮑﮫ اﺳﻠﻮﺑﮭﺎی‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ را ﺑﮫ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ‪ :‬ﮐﺸﺘﻦ‪ ،‬ﺷﮑﻨﺠﮫ‪ ،‬اذﯾﺖ‬ ‫رﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺒﺲ ﮐﺮدن‪ ،‬ﺑﺴﺘﻦ در ﻗﯿﺪھﺎ‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﮐﺮدن از ھﺠﺮت‪،‬‬ ‫ﻣﺼﺎدره داراﺋﯽ‪ ،‬اﺳﺘﮭﺰاء‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن ﺧﻮراﮐﮫ‪ ،‬ﻗﻄﻊ رواﺑﻂ‪،‬‬ ‫ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺳﻮء ﺑﺎ اﺷﺎﻋﮫ اﮐﺎذﯾﺐ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن ﻇﺎﻟﻢ ﻋﻼوه ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎل اﯾﻦ اﺳﺎﻟﯿﺐ ﭼﯿﺰ ھﺎی دﯾﮕﺮی را اﻓﺰوده و در ﺗﻌﺬﯾﺐ ﻓﻦ‬ ‫آوری ﮐﺮده اﻧﺪ و ﮐﺸﻔﯿﺎت ﺟﺪﯾﺪ را ﻣﺜﻞ ﺑﺮق و ﻏﯿﺮه در ﺑﺪل آﻧﮑﮫ در‬ ‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﮑﺎر ﺑﺮﻧﺪ در ﺷﮑﻨﺠﮫ و ﺗﻐﺬﯾﺐ ﺑﮑﺎر ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و اﺻﺤﺎﺑﺶ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﻢ‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ھﻤﭽﻮ اذﯾﺘﮭﺎ ﻣﻮاﻗﻔﯽ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﺗﺄﺳﯽ و اﻗﺘﺪاء ﺑﺮ‬ ‫آن ﺑﮫ وﺟﮫ ﻣﻨﺎﺳﺒﺶ ﺿﺮوری ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬و اﯾﻦ اﺟﻤﺎل در ﻣﻄﺎﻟﺐ و‬ ‫اﺳﺎﻟﯿﺐ و اﺗﺨﺎذ ﻣﻮﻗﻒ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﮫ ﻗﺪر از ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺿﺮورت‬ ‫دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن ﻣﺎ ﺑﮫ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﭘﺮداﺧﺘﮫ ﻣﯿﮕﻮﺋﯿﻢ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از اﺳﺎﻟﯿﺐ ﮐﮫ‬ ‫ﮐﺎﻓﺮان ﻣﮑﮫ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ ﻗﺮار ذﯾﻞ ﺑﻮد‪:‬‬ ‫زدن و ﻟﺖ و ﮐﻮب ﮐﺮدن‪:‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎری رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را آﻧﻘﺪر زدﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﯿﮭﻮش ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﮑﺮ‬‫رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮫ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯿﮑﺮد و ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ھﻼک ﺷﻮﯾﺪ‪،‬‬ ‫آﯾﺎ ﻣﺮدی را ﻣﯿﺨﻮاھﯿﺪ ﺑﮑﺸﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﷲ اﺳﺖ؟‬ ‫ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﮐﯿﺴﺖ؟ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﭘﺴﺮ دﯾﻮاﻧﮫ‬ ‫اﺑﻮ ﻗﺤﺎﻓﮫ اﺳﺖ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ در " اﻟﻤﺴﺘﺪاک" رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺼﻨﻒ ﺗﻠﺨﯿﺺ‬ ‫ﺑﺎ وی ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮذر رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ در ﻗﺼﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺶ رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ...":‬ﺑﮫ ﻣﮑﮫ آﻣﺪم و ﻣﺮد ﺿﻌﯿﻔﯽ را از ﻣﯿﺎن آﻧﺎن‬ ‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮدم و از او ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬آن ﮐﺴﯽ ﮐﮫ او را ﺑﯽ دﯾﻦ ﻣﯿﮕﻮﺋﯿﺪ‬ ‫ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ وی ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده ﻓﺮﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﮫ اﯾﻦ ﺑﯽ دﯾﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ھﻤﮫ ﻣﺮدم آن دره ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﺑﺎ ﮐﻠﻮخ و ﺳﺘﺨﻮان ﺣﻤﻠﮫ‬ ‫ور ﺷﺪه آﻧﻘﺪر زدﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﯿﮭﻮش اﻓﺘﺎدم‪ ،‬ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻢ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺳﻨﮓ ھﺎی ﻗﺮﺑﺎﻧﮕﺎه ﺳﺮخ ﺷﺪه ﺑﻮدم‪."...‬‬ ‫در ﺑﻨﺪ ﮐﺸﯿﺪن‪:‬‬ ‫‪٨٨‬‬

‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از ﺳﻌﯿﺪ اﺑﻦ زﯾﺪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو اﺑﻦ ﻧﻘﯿﻞ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫در ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻮﻓﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬وﻗﺘﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﻦ ﺧﻮد را در ﺑﻨﺪ ﻋﻤﺮ‬ ‫ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯿﮑﺮدم ﮐﮫ او ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺶ ﻣﺮا ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﺷﺪﻧﻢ در ﺑﻨﺪ ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ از ﮐﺎری ﮐﮫ ﺷﻤﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺜﻤﺎن‬ ‫اﻧﺠﺎم دادﯾﺪ اﮔﺮ ﮐﻮه اﺣﺪ از ﺟﺎ رود و ﭘﺎرﭼﮫ ﺷﻮد ﺳﺰاوار آﻧﺴﺖ"‪ .‬و‬ ‫در رواﯾﺖ ﺣﺎﮐﻢ آﻣﺪه‪ ":‬ﻣﺮا و ﻣﺎدرم را در ﺑﻨﺪ ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮد" و ﺣﺎﮐﻢ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻮاﻓﻖ ﺷﺮط ﺷﯿﺨﯿﻦ اﺳﺖ و ذھﺒﯽ ﺑﺎوی ﺗﻮاﻓﻖ دارد‪.‬‬ ‫ﻓﺸﺎر از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎدر‪:‬‬ ‫از ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد از ﻣﺼﻌﺐ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ و او از ﭘﺪر ﺧﻮد‬ ‫رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ...":‬ﭘﺲ ﻣﺎدر ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ اﷲ ﺑﮫ ﻧﯿﮑﯽ واﻟﺪﯾﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﻧﮑﺮده؟ ﻗﺴﻢ ﺑﮫ اﷲ ﮐﮫ ﺗﺎ ﺑﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻓﺮ ﻧﺸﻮی ﻧﮫ ﭼﯿﺰی ﻣﯿﺨﻮرم و ﻧﮫ‬ ‫ھﻢ ﻣﯿﻨﻮﺷﻢ و ﻣﯿﮕﺬارم ﮐﮫ ﺑﻤﯿﺮم‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻣﯿﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﮫ‬ ‫وی ﻃﻌﺎم دھﻨﺪ دھﻨﺶ را ﺑﮫ زور ﺑﺎز ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن اﯾﻦ آﯾﺖ‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪ)و وﺻﯿﻨﺎ اﻹﻧﺴﺎن ﺑﻮاﻟﺪﯾﮫ اﺣﺴﺎﻧﺎً( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎن را در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﺑﮫ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮدن اﻣﺮ ﮐﺮده اﯾﻢ"‪.‬‬ ‫ذوب در آﻓﺘﺎب‪:‬‬ ‫از ﻋﺒﺪاﷲ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﺳﻼم ﺧﻮد را‬ ‫آﺷﮑﺎر ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ھﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد ﮐﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ او را ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎﮐﺎﯾﺶ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺣﻤﺎﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﺑﻮد ﮐﮫ او را اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮﻣﺶ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ دﯾﮕﺮاﻧﺶ را ﮐﺎﻓﺮان ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و زره‬ ‫ھﺎی آھﻦ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه در آﻓﺘﺎب ﺳﻮزان اﯾﺴﺘﺎده ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﮫ ھﺮ ﯾﮑﯽ از‬ ‫اﯾﺸﺎن ھﺮ ﭼﮫ ﮐﺎﻓﺮان از او ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ داد ﻏﯿﺮ از ﺑﻼل‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ‪ ،‬وی ﺟﺎﻧﺶ در راه اﷲ ﺑﺮاﯾﺶ ارزﺷﯽ ﻧﺪاﺷﺖ و‬ ‫ﻧﺰد ﻗﻮﻣﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﯽ ارزش ﺷﺪه او را ﺑﮫ اﻃﻔﺎل ﻣﯿﺴﭙﺮدﻧﺪ و اﻃﻔﺎل او‬ ‫را در دره ھﺎی ﻣﮑﮫ ﻣﯿﮕﺮداﻧﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬و او ﻣﯿﮕﻔﺖ‪):‬أﺣﺪ‪ ،‬أﺣﺪ( " اﷲ‬ ‫ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺒﻮد ﯾﮑﯽ اﺳﺖ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ در "اﻟﻤﺴﺘﺪرک"‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺘﺶ‬ ‫ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ذھﺒﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﺶ ﺑﺎوی ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن اﯾﻦ را در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده و آن ھﻔﺖ ﻧﻔﺮ را ﻧﺎم‬ ‫‪٨٩‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬و در رواﯾﺖ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﮐﮫ ھﺮ ﯾﮑﯽ از اﯾﺸﺎن ھﺮ ﭼﮫ ﮐﺎﻓﺮان‬ ‫از او ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮای آﻧﺎن وﻋﺪه آﻧﺮا داد‪ ،‬ﮐﮫ ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺧﻄﺎ در ﮐﺘﺎﺑﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺎﻓﺮان ﺑﮫ وﻋﺪه دادن ﮐﯽ راﺿﯽ ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻊ اﻋﻼم و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺧﻄﺎب ﻋﺎم‪:‬‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری در ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﯾﻠﯽ از ﻋﺎﺋﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﺎ‬ ‫رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ...":‬ﻗﺮﯾﺶ ﭘﻨﺎه دادن اﺑﻦ دﻏﻨﮫ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و‬ ‫ﺑﮫ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﮑﺮ را اﻣﺮ ﮐﻦ ﮐﮫ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را در ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﺪ و ھﺮ ﻗﺪر ﻣﯿﺨﻮاھﺪ در ﺧﺎﻧﮫ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺬارد و ﺗﻼوت ﮐﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻟﯿﮑﻦ ﻣﺎ را ﺑﮫ آن اذﯾﺖ ﻧﮑﻨﺪ و آن را آﺷﮑﺎر ﻧﺴﺎزد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎ ﻣﯿﺘﺮﺳﯿﻢ‬ ‫ﮐﮫ زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎ در دام ﻓﺮﯾﺐ وی ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ دﻏﻨﮫ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬ ‫را ﺑﮫ اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ اﺑﻼغ ﮐﺮد‪ ،‬و اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﻣﺪﺗﯽ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻘﮫ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرش را در ﺧﺎﻧﮫ‬ ‫ﻋﺒﺎدت ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را آﺷﮑﺎر ﻧﻤﯿﮑﺮد و ﺟﺰ در ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺟﺎ ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﯿﮑﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻧﻈﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﻋﻨﮫ ﺗﻐﯿﺮ ﮐﺮد و درﺻﺤﻦ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﻣﺴﺠﺪی ﺑﻨﺎ ﮐﺮد ﮐﮫ در آن ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻣﯿﺨﻮاﻧﺪ و ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه زﻧﺎن و اﻃﻔﺎل ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﺰد‬ ‫وی ﻣﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ او ﻣﯿﺪﯾﺪﻧﺪ و از وی ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻣﯿﮑﺮد اﺷﮏ‬ ‫ﺧﻮد را ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر وی ﺳﺮان ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻗﺮﯾﺶ را‬ ‫ھﺮاﺳﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن اﯾﺸﺎن اﺑﻦ دﻏﻨﮫ را ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﯽ اﺑﻦ‬ ‫دﻏﻨﮫ آﻣﺪ ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭘﻨﺎه دادن ﺗﻮ ﺑﮫ ﺷﺮﻃﯽ‬ ‫ﭘﻨﺎه داده ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﮫ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را در ﺧﺎﻧﮫ ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﺪ‪ ،‬و از اﯾﻦ‬ ‫ﺷﺮط ﺧﻮد ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮده در ﺻﺤﻦ ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﻣﺴﺠﺪ درﺳﺖ ﮐﺮده در‬ ‫آن آﺷﮑﺎر ﺑﮫ ﻧﻤﺎز و ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ﻣﯿﭙﺮدازد‪ ،‬و ﻣﯿﺘﺮﺳﯿﻢ ﮐﮫ ﻣﺒﺎدا زﻧﺎن‬ ‫و اﻃﻔﺎل ﻣﺎ در دام ﻓﺮﯾﺐ وی ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا او را ﻣﻨﻊ ﮐﻦ و ﺑﮕﻮ‬ ‫ﮐﮫ اﮔﺮ دوﺳﺖ دارد در ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد ﺑﮫ ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﭘﺮدازد‬ ‫و اﮔﺮ اﯾﻦ را دوﺳﺖ ﻧﺪارد و ﻣﯿﺨﻮاھﺪ آﺷﮑﺎرا ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﺪ از او‬ ‫ﺑﺨﻮاه ﮐﮫ ﺟﻮار ﭘﻨﺎھﺖ را ﺑﮫ ﺗﻮ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﺎ اﯾﻦ را دوﺳﺖ‬ ‫ﻧﺪارﯾﻢ ﮐﮫ ﺟﻮار ﭘﻨﺎه ﺗﻮ را ﺑﺸﮑﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻋﺒﺎدت و ﻗﺮاﺋﺖ‬ ‫آﺷﮑﺎرای اﺑﻮﺑﮑﺮ را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪."...‬‬ ‫‪٩٠‬‬

‫زدن ﺑﮫ ﺳﻨﮓ‪:‬‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮﯾﺶ از ﻃﺎرق ﻣﺤﺎرﺑﯽ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﮐﮫ ﻟﺒﺎس‬ ‫ﺳﺮخ رﻧﮓ ﺑﮫ ﺗﻦ داﺷﺖ دﯾﺪم ﮐﮫ از ﺑﺎزار ذواﻟﻤﺠﺎز ﻣﯿﮕﺬﺷﺖ و‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪):‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﻨﺎس ﻗﻮﻟﻮا ﻻ إﻟﮫ إﻻ اﷲ ﺗﻔﻠﺤﻮا( "ای ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ‬ ‫" ﻻ إﻟﮫ إﻻ اﷲ" ﮐﮫ ﮐﺎﻣﯿﺎب ﺷﻮﯾﺪ" و ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮی در ﻋﻘﺒﺶ‬ ‫ﻣﯿﺮﻓﺖ و او را ﺑﮫ ﺳﻨﮓ ﻣﯿﺰد ﺑﮫ ﺣﺪی ﮐﮫ ﭘﺎھﺎﯾﺶ را ﻏﺮق ﺧﻮن‬ ‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ای ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﺎر وی را ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﺪ ﮐﮫ او دروﻏﮕﻮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺟﻮان ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﻦ‬ ‫ﮐﯿﺴﺖ ﮐﮫ در ﻋﻘﺒﺶ روان اﺳﺖ و او را ﺑﮫ ﺳﻨﮓ ﻣﯿﺰﻧﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰی اﺑﻮﻟﮭﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﭘﻠﯿﺪی ھﺎ از ﻗﺒﯿﻞ ﺳﺮﮔﯿﻦ و ﻏﯿﺮه‪:‬‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از ﻋﺒﺪاﷲ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫در اﺛﻨﺎﺋﯽ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺳﺠﺪه ﺑﻮد و در‬ ‫اﻃﺮاﻓﺶ ﺗﻌﺪادی از ﻗﺮﯾﺸﯿﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻋﻘﺒﮫ اﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﻌﯿﻂ ﺑﭽﮫ دان‬ ‫ﺷﺘﺮی را آورد و ﺑﮫ ﭘﺸﺖ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻧﺪاﺧﺖ‪،‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺎ آﻧﻮﻗﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪ ﻧﮑﺮد ﮐﮫ‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﮫ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﺎ آﻣﺪ و آﻧﺮا از ﭘﺸﺖ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬دور ﮐﺮده ﺑﮫ ﮐﺴﯿﮑﮫ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﮐﺮده اﺳﺖ دﻋﺎ ﺑﺪ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬اﻟﻠﮭﻢ ﻋﻠﯿﮏ‬ ‫اﻟﻤﻼء ﻣﻦ ﻗﺮﯾﺶ اﺑﺎ ﺟﮭﻞ ﺑﻦ ھﺸﺎم‪ ،‬و ﻋﺘﺒﺔ ﺑﻦ رﺑﯿﻌﺔ و ﺷﯿﺒﺔ ﺑﻦ‬ ‫رﺑﯿﻌﺔ و أﻣﯿﺔ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ‪ ،‬أو اﺑﯽ ﺑﻦ ﺧﻠﻒ( ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﯾﺎ اﷲ! ﺗﻮ ﺧﻮدت‬ ‫اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻗﺮﯾﺶ را ﭼﺎره ﺳﺎز‪ :‬اﺑﻮ ﺟﮭﻞ اﺑﻦ ھﺸﺎم‪ ،‬ﻋﺘﺒﮫ اﺑﻦ رﺑﯿﻌﮫ‪،‬‬ ‫ﺷﯿﺒﮫ اﺑﻦ رﺑﯿﻌﮫ‪ ،‬و اﻣﯿﮫ اﺑﻦ ﺧﻠﻒ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﯽ اﺑﻦ ﺧﻠﻒ" در‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺷﻌﺒﮫ راوی ﺷﮏ و اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ھﻤﮫ آﻧﮭﺎ را دﯾﺪم ﮐﮫ روز ﺑﺪر ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و‬ ‫ھﻤﮫ در ﭼﺎه اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻐﯿﺮ از اﻣﯿﮫ ﯾﺎ اﺑﯽ ﮐﮫ اﻋﻀﺎﯾﺶ ﻗﻄﻊ ﻗﻄﻊ‬ ‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن در ﭼﺎه اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﻧﺸﺪ‪.‬‬ ‫و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در " اﻟﻄﺒﻘﺎت" از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﮐﻨﺖ ﺑﯿﻦ ﺷﺮ‬ ‫ﺟﺎرﯾﻦ ﺑﯿﻦ اﺑﯽ ﻟﮭﺐ و ﻋﻘﺒﺔ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﻌﯿﻂ إن ﮐﺎﻧﺎ ﻟﯿﺄﺗﯿﺎن ﺑﺎﻟﻔﺮوث‬ ‫‪٩١‬‬

‫ﻓﯿﻄﺮﺣﺎﻧﮭﺎ ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺣﺘﯽ إﻧﮭﻢ ﻟﯿﺄﺗﻮن ﺑﺒﻌﺾ ﻣﺎ ﯾﻄﺮﺣﻮن ﻣﻦ‬ ‫اﻷذی ﻓﯿﻄﺮﺣﻮﻧﮫ ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﯽ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﻦ ﻣﯿﺎن دو ھﻤﺴﺎﯾﮫ ﺷﺮﯾﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻢ ﻣﯿﺎن اﺑﻮ ﻟﮭﺐ و ﻋﻘﺒﮫ‬ ‫اﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﻌﯿﻂ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﺎ ﮐﮫ آﻧﺎن ﺳﺮﮔﯿﻦ ھﺎ را ﻣﯿﺎوردﻧﺪ و ﺑﮫ دروازه ﻣﻦ‬ ‫ﻣﯽ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ آﻧﺎن ﮐﺜﺎﻓﺎت و ﭘﻠﯿﺪی ھﺎی ﮐﮫ ﺑﮫ دور اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬ ‫ﻣﯿﺒﻮد ﻣﯿﺎوردﻧﺪ و ﺑﮫ دروازه ﻣﻦ ﻣﯿﺮﯾﺨﺘﻨﺪ" آﻧﮕﺎه رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﻠﯿﺪی ھﺎ را ﺑﯿﺮون ﻧﻤﻮده ﻣﯿﮕﻔﺖ‪):‬ﯾﺎ ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف‬ ‫ای ﺟﻮار ھﺬا؟( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف اﯾﻦ ﭼﮕﻮﻧﮫ ھﻤﺴﺎﯾﮫ داری‬ ‫اﺳﺖ" ﺑﻌﺪ از آن در راه ﻣﯽ اﻧﺪاﺧﺘﺶ‪.‬‬ ‫اﻗﺪام ﺑﮫ زﯾﺮ ﭘﺎ ﮐﺮدن ﮔﺮدن و ﻣﺎﻟﯿﺪن روی ﺑﮫ ﺧﺎک‪:‬‬ ‫ذھﺒﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ و ﺑﯿﮭﻘﯽ در ﺷﻌﺐ اﯾﻤﺎن و اﺑﻦ ھﺸﺎم در ﺳﯿﺮت‪ ،‬و‬ ‫اﺣﻤﺪ در ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺻﺤﺎﺑﮫ از ﻋﺮوه رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ورﻗﮫ اﺑﻦ‬ ‫ﻧﻮﻓﻞ از ﻧﺰد ﺑﻼل در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﯿﮕﺬﺷﺖ ﮐﮫ او را ﺷﮑﻨﺠﮫ و ﻋﺬاب‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ و او ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ):‬اﺣﺪ اﺣﺪ( " اﷲ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ اﷲ ﯾﮑﺘﺎﺳﺖ" ورﻗﮫ‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﯿﮕﻮﺋﯽ ای ﺑﻼل ﮐﮫ اﷲ واﺣﺪ اﺳﺖ و ﻻ ﺷﺮﯾﮏ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ورﻗﮫ ﺑﮫ اﻣﯿﮫ اﺑﻦ ﺧﻠﻒ و ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺑﻨﯽ ﺟﻤﻊ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﻼل را ﻣﻮرد ﻋﺬاب ﻗﺮار ﻣﯿﺪادﻧﺪ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪه ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﺪا‬ ‫ﮐﮫ اﮔﺮ او را ﺑﻘﺘﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪﻧﺪ ﻣﺮﻗﺪ او را زﯾﺎرﺗﮕﺎه ﺧﻮد ﻗﺮار ﺧﻮاھﻢ‬ ‫داد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﮫ روزی اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ اﺑﻦ اﺑﯽ‬ ‫ﻗﺤﺎﻓﮫ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ از ﻧﺰدش ﮔﺬﺷﺖ ﮐﮫ آﻧﺎن او را ﻋﺬاب‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺧﺎﻧﮫ اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ در ﺑﻨﯽ ﺟﻤﻊ ﺑﻮد‪ ،‬وی‬ ‫ﺑﮫ اﻣﯿﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻣﺴﮑﯿﻦ از اﷲ ﻧﻤﯽ ﺗﺮﺳﯽ؟ ﺗﺎ ﭼﮫ وﻗﺖ‬ ‫او را ﺷﮑﻨﺠﮫ و ﻋﺬاب ﻣﯿﮑﻨﯽ؟ اﻣﯿﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ او را ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﯽ‪،‬‬ ‫ﭘﺲ ﺣﺎﻻ از اﯾﻦ ﻋﺬاب ﻧﺠﺎﺗﺶ ﺑﺪه‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ اﯾﻦ ﮐﺎر را‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﻢ ‪،‬ﻧﺰد ﻣﻦ ﯾﮏ ﻏﻼم ﺳﯿﺎه اﺳﺖ ﮐﮫ از اﯾﻦ ﻗﻮی ﺗﺮ و ﺗﻮاﻣﻨﺪ ﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺮ دﯾﻦ ﺗﻮ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ او را در ﺑﺪل اﯾﻦ ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﯿﺪھﻢ‪ ،‬اﻣﯿﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺒﻮل دارم‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﻏﻼم ﺧﻮد را ﺑﮫ‬ ‫او داد و ﺑﻼل را ﮔﺮﻓﺖ و آزاد ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﻗﺒﻞ از ھﺠﺮت ﺧﻮد از ﻣﮑﮫ ﺷﺶ ﻏﻼم دﯾﮕﺮ را ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن آﻧﮭﺎ آزاد ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﺎ ﺑﻼل ھﻔﺖ ﺗﻦ ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ‬ ‫‪٩٢‬‬

‫از آﻧﮭﺎ ﻋﺎﻣﺮ اﺑﻦ ﻓﮭﯿﺮه ﺑﻮد ﮐﮫ در ﻏﺰوه ﺑﺪر و اﺣﺪ اﺷﺘﺮاک ﻧﻤﻮده و‬ ‫در روز ﺑﺌﺮ ﻣﺆﻧﮫ ﺷﮭﯿﺪ ﺷﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ام ﻋﺒﺲ و زﻧﯿﺮه و ‪ ....‬ﺑﻮد‪.‬‬ ‫و از ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺎﻟﯽ از ﻧﺰد ﻋﻤﺎر و ﺧﺎﻧﻮاده اش ﻋﺒﻮر ﮐﺮد ﮐﮫ‬ ‫آﻧﺎن را ﺷﮑﻨﺠﮫ و ﻋﺬاب ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪):‬اﺑﺸﺮوا آل ﻋﻤﺎر و آل ﯾﺎﺳﺮ ﻓﺈن ﻣﻮﻋﺪﮐﻢ اﻟﺠﻨﺔ( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﺑﺸﺎرت ﺑﺎد ﺑﺮای ﺗﺎن ای ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﻤﺎر و ﺧﺎﻧﻮاده ﯾﺎﺳﺮ ﮐﮫ ﺟﻨﺖ‬ ‫ﺑﺮای ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داده ﺷﺪه اﺳﺖ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ در‬ ‫"اﻟﻤﺴﺘﺪرک" رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﮫ‬ ‫ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﮐﺘﺎب ﺗﻠﺨﯿﺺ ذھﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ وی در ﺻﺤﺖ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﮐﮫ رواﯾﺎﻧﺶ ﺛﻘﮫ اﻧﺪ از ﻋﺜﻤﺎن رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‬ ‫ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫دﺳﺘﻢ ﺑﮫ دﺳﺘﺶ ﺑﻮد آﻣﺪﯾﻢ و در ﺑﻄﺤﺎء ﻗﺪم ﻣﯿﺰدﯾﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻧﺰد ﻋﻤﺎر‬ ‫ﭘﺪر و ﻣﺎدرش رﺳﯿﺪﯾﻢ و دﯾﺪﯾﻢ ﮐﮫ ﻣﻮرد ﺷﮑﻨﺠﮫ و ﻋﺬاب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ‬ ‫اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺪر ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! زﻣﺎﻧﮫ ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد؟‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ ) :‬إﺻﺒﺮ‪ ،‬ﺛﻢ ﻗﺎل‪ :‬اﻟﻠﮭﻢ‬ ‫اﻏﻔﺮ ﻵل ﯾﺎﺳﺮ و ﻗﺪ ﻓﻌﻠﺖ( ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﺻﺒﺮ را ﭘﯿﺸﮫ ﮐﻦ" و ﺑﻌﺪ از آن‬ ‫دﻋﺎ ﮐﺮد‪ ":‬ﯾﺎ اﷲ ﺧﺎﻧﺪان ﯾﺎﺳﺮ را ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﺎ و ﯾﻘﯿﻨﺎً ﺗﻮ اﯾﻦ ﮐﺎر را‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﯽ"‪.‬‬ ‫ﮔﺮﺳﻨﮫ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ‪:‬‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻟﻘﺪ أوذﯾﺖ ﻓﯽ اﷲ و ﻣﺎ‬ ‫ﯾﺆذی أﺣﺪ و ﻟﻘﺪ أﺧﻔﺖ ﻓﯽ اﷲ و ﻣﺎ ﯾﺨﺎف أﺣﺪ و ﻟﻘﺪ أﺗﺖ ﻋﻠﯽ ﺛﻼث‬ ‫ﻣﻦ ﺑﯿﻦ ﯾﻮم و ﻟﯿﻠﺔ و ﻣﺎﻟﯽ ﻃﻌﺎم إﻻ ﻣﺎ واراه اﺑﻂ ﺑﻼل( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﻘﺪر‬ ‫ﻣﻦ در راه اﷲ اذﯾﺖ ﺷﺪم ﮐﮫ ھﯿﭽﮑﺲ ﻧﺸﺪه و آﻧﻘﺪر در راه اﷲ ﻣﻮرد‬ ‫ﺧﻮف و ﺧﻄﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻢ ﮐﮫ ھﯿﭽﮑﺲ ﻧﮕﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎری ﭼﻨﯿﻦ ھﻢ‬ ‫ﺷﺪه ﮐﮫ ﺳﮫ روز و ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﮫ و ﻣﻦ ﻃﻌﺎﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ ،‬ﺧﺰ ﻃﻌﺎﻣﯽ ﮐﮫ‬ ‫زﯾﺮ ﺑﻐﻞ ﺑﻼل ﭘﻨﮭﺎن ﮐﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫و از ﺧﺎﻟﺪ اﺑﻦ ﻋﻤﯿﺮ ﻋﺪوی رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺘﺒﮫ اﺑﻦ ﻏﺰوان‬ ‫در ﺣﻄﺒﮫ اﯾﮑﮫ ﺑﮫ ﻣﺎ اﯾﺮاد ﻧﻤﻮد ﺣﻤﺪ اﷲ را ﺑﺠﺎ آورده ﮔﻔﺖ‪ ...:‬ﻣﻦ‬ ‫‪٩٣‬‬

‫وﻗﺘﯽ را ﺑﯿﺎد دارم ﮐﮫ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻦ ھﻔﺘﻢ‬ ‫ﻧﻔﺮ ﺑﻮدم و ﺟﺰ ﺑﺮگ درﺧﺖ ﻃﻌﺎﻣﯽ ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺑﺤﺪی ﮐﮫ از ﺧﻮردن‬ ‫آن ﻟﺒﮭﺎی ﻣﺎ زﺧﻢ ﮐﺮد‪ ،‬و ﻣﻦ ﭼﺎدری ﯾﺎﻓﺘﻢ و آﻧﺮا ﺑﺎ ﺳﻌﺪ اﺑﻦ اﺑﯽ‬ ‫وﻗﺎص ﺳﻮار ﮐﺎر اﺳﻼم دو ﻧﺼﻒ ﮐﺮدﯾﻢ ﮐﮫ از ﻧﺼﻒ آن ﻣﻦ ﺑﺤﯿﺚ‬ ‫ازار اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدم و از ﻧﺼﻒ دﯾﮕﺮ آن ﺳﻌﺪ ﺑﮫ ﺣﯿﺚ ازار اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﮐﺮد‪.‬‬ ‫و اﻣﺮوز ھﺮﮐﺲ از آن ﻣﯿﺎن ﮐﮫ زﻧﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﮭﺮی از ﺷﮭﺮ ھﺎ‬ ‫اﻣﯿﺮ ﻣﻘﺮر اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ از اﯾﻨﮑﮫ در ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﺰرگ و ﻧﺰد اﷲ ﺟﻞ‬ ‫ﺟﻼﻟﮫ ﺣﻘﯿﺮ و ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﮫ اﷲ ﭘﻨﺎه ﻣﯿﺒﺮم ‪ "...‬اﯾﻦ رواﯾﺖ را اﺑﻦ‬ ‫ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ در "اﻟﻤﺴﺘﺪرک" رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬و ذھﺒﯽ در ﺗﻠﺨﯿﺺ ﺑﺎ‬ ‫وی ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﻄﻊ رواﺑﻂ‪:‬‬ ‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﻃﺒﻘﺎت از واﻗﺪی‪ ...‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و اﺑﻮﺑﮑﺮ اﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﺑﻦ ﺣﺎرث اﺑﻦ ھﺸﺎم و ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻦ اﺑﯽ ﺳﻠﯿﻤﺎن اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ‬ ‫اﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و رواﯾﺖ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﮭﺎ ﺑﺎ دﯾﮕﺮش ﯾﮑﺠﺎ‬ ‫ﺷﺪه و در آن آﻣﺪه‪ ...:‬و ﻋﮭﺪ ﻧﺎﻣﮫ ای در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻨﯽ ھﺎﺷﻢ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﮐﮫ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﻣﻨﺎﮐﺤﮫ و ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ ازدواج ﺻﻮرت ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺑﺎ‬ ‫اﯾﺸﺎن ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﺸﺎن ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ...‬و از اﯾﺸﺎن‬ ‫ﺧﻮراﮐﮫ و ﻣﻮاد دﯾﮕﺮ را ﻗﻄﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن از دره ﺑﯿﺮون ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاﺳﻢ ﺣﺞ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﻣﺸﮑﻼت و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺷﺎن ﺑﮫ اوج‬ ‫ﺧﻮد رﺳﯿﺪ و آواز ﮔﺮﯾﮫ اﻃﻔﺎل از ﻋﻘﺐ دره ﺷﻨﯿﺪه ﻣﯿﺸﺪ ﮐﮫ ﺑﻌﻀﯽ‬ ‫ﻗﺮﯾﺶ از آن ﻟﺬت ﻣﯿﺒﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮ ﺷﺎن از آن اﻧﺪوه ﮔﯿﻦ‬ ‫ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ‪ ...‬در آن دره ﺳﮫ ﺳﺎل ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ " ...‬ذھﺒﯽ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻗﻄﻊ‬ ‫رواﺑﻂ را در ﺗﺎرﯾﺦ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻮﺳﯽ اﺑﻦ ﻋﻘﯿﮫ و او از زھﺮی‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﮭﺰاء و ﻧﯿﺸﺨﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﺑﻦ ھﺸﺎم در ﺳﯿﺮت ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺰﯾﺪ اﺑﻦ زﯾﺎد از‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ ﺑﮫ ﻣﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮد ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ":‬وﻗﺘﯽ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻃﺎﺋﻒ رﺳﯿﺪ ﻧﺰد آن ﺳﮫ ﻧﻔﺮ ﮐﮫ در‬‫‪٩٤‬‬

‫آﻧﺮوزﮔﺎر ﺳﺮداران ﻗﻮم ﺛﻘﯿﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و ھﺮ ﺳﮫ آﻧﺎن ﺑﺮادران ھﻤﺪﯾﮕﺮ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ رﻓﺖ‪ ...‬ﻧﺰد آﻧﺎن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺸﺴﺖ و‬ ‫اﯾﺸﺎن را ﺑﮫ ﺳﻮی ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺧﺪا دﻋﻮت ﻧﻤﻮده ﻣﻄﻠﻮب آﻣﺪن ﺧﻮد را ﻧﺰد‬ ‫اﯾﺸﺎن ﮐﮫ ﻋﺒﺎرت از ﯾﺎری رﺳﺎﻧﯿﺪن در ﻧﺸﺮ اﺳﻼم و اﯾﺴﺘﺎدن ﺑﺎ وی‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻮد ﺑﮫ آﻧﮭﺎ اﻇﮭﺎر ﮐﺮد‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮑﯽ از‬ ‫آﻧﺎن ﮔﻔﺖ ﮐﮫ اﮔﺮ اﷲ ﺗﻮ را ﺑﺤﯿﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ روان ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻦ ﭘﺮده‬ ‫ھﺎی ﮐﻌﺒﮫ را ﭘﺎره ﭘﺎره ﻣﯿﮑﻨﻢ‪ ،‬دﯾﮕﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ اﷲ ﻏﯿﺮ از ﺗﻮ ﮐﺴﯽ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎﻓﺖ ﮐﮫ ﺑﺤﯿﺚ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ارﺳﺎل ﻣﯿﮑﺮد‪ ...‬ﺑﻌﺪ از آن اﺣﻤﻘﺎن و‬ ‫ﻏﻼﻣﺎن ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ‬ ‫اﻧﮕﯿﺨﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را دﺷﻨﺎم ﻣﯿﺪادﻧﺪ و ﭼﯿﻎ و‬ ‫ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯿﮑﺸﯿﺪﻧﺪ‪ ...‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬ ‫رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ... :‬ﻣﻦ در ﺣﺎﻟﯽ ﻧﺰد آﻧﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪم ﮐﮫ‬ ‫ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﺎن در ﺣﺠﺮ ﮐﻌﺒﮫ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﯾﺎد ﻧﻤﻮده ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﺻﺒﺮی ﮐﮫ در‬‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﮐﺮدﯾﻢ ھﺮﮔﺰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺴﯽ ﻧﮑﺮده ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﻋﻘﻞ‬ ‫ھﺎی ﻣﺎ را ﻋﻘﻞ ﺳﻔﯿﮭﺎن ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺪران ﻣﺎ را دﺷﻨﺎم داد‪ ،‬دﯾﻦ ﻣﺎ را ﺑﮫ‬ ‫ﺑﺎد اﻧﺘﻘﺎد ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻤﯿﻌﺖ ﻣﺎ را ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎ را‬ ‫ﺑﺪﮔﻮﺋﯽ و دﺷﻨﺎم ﮐﺮد‪ ،‬از وی در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎر ﺑﺰرﮔﯽ ﺻﺒﺮ ﮐﺮده اﯾﻢ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﻃﻮر ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﯾﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺮ آن‪ .‬اﯾﺸﺎن در ھﻤﯿﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﻮدار ﺷﺪ و آﻣﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ رﮐﻦ‬ ‫ﮐﻌﺒﮫ را اﺳﺘﻼم ﮐﺮد‪ ،‬و ﻃﻮاف ﮐﻨﺎن ﺑﮫ ﮐﻌﺒﮫ از ﻧﺰد آﻧﺎن ﻋﺒﻮر ﮐﺮد‪،‬‬ ‫وﻗﺘﯽ از ﻧﺰد ﺷﺎن ﻣﯿﮕﺬﺷﺖ ﺑﮫ او ﭼﯿﺰی ﮔﻔﺘﮫ ﻧﯿﺸﺨﻨﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ‬ ‫آﺛﺎر ﻧﺎراﺣﺘﯽ را در روی وی ﻣﺸﺎھﺪه ﻣﯿﮑﺮدم‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن رﻓﺖ و‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ از ﻧﺰدﺷﺎن ﻋﺒﻮر ﻣﯿﮑﺮد ﺑﺎز او را ﻣﺜﻞ ﻗﺒﻠﯽ ﺗﻤﺴﺨﺮ‬ ‫و ﻧﯿﺸﺨﻨﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺎر ﻧﯿﺰ آﺛﺎر ﻧﺎراﺣﺘﯽ را در روی رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدم‪ ،‬او ﺑﮫ ﻃﻮاف ﺧﻮد اداﻣﮫ داد و‬‫ﭼﻮن ﺑﺎر ﺳﻮم ﻧﺰد ﺷﺎن رﺳﯿﺪ ﺑﺎزھﻢ ﺗﻤﺴﺨﺮ و ﻧﯿﺸﺨﻨﺪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﻄﺎب ﺑﮫ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪) :‬أﺗﺴﻤﻌﻮن ﯾﺎ‬ ‫ﻣﻌﺸﺮ ﻗﺮﯾﺶ أﻣﺎ واﻟﺬی ﻧﻔﺲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﯿﺪه ﻟﻘﺪ ﺟﺌﺘﮑﻢ ﺑﺎﻟﺬﺑﺢ( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ذاﺗﯽ ﮐﮫ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﮫ دﺳﺖ اوﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ ذﺑﺢ و‬ ‫ﮐﺸﺘﻦ را آورده ام‪."...‬‬ ‫‪٩٥‬‬

‫ﻧﻮع رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا و ﭘﯿﺮاوان‪:‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ از ﺳﻌﺪ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﺶ‬ ‫ﻧﻔﺮ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﮫ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﮫ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻨﮭﺎ را از ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﺮان ﮐﮫ ﺑﺮ ﻣﺎ‬ ‫ﺟﺮﺋﺖ ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻌﺪ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻮدم‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدی از‬ ‫ھﺬﯾﻞ و ﺑﻼل ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و دو ﻣﺮد دﯾﮕﺮ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاھﻢ ﻧﺎم آﻧﺎن را‬ ‫ذﮐﺮ ﮐﻨﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه در ﻗﻠﺐ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﭽﮫ اﷲ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮد واﻗﻊ ﺷﺪه و در دل ﺧﻮد ﭼﯿﺰی ﮔﻔﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ آﯾﺖ را اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻧﺎزل ﮐﺮد‪) :‬و ﻻ ﺗﻄﺮد اﻟﺬﯾﻦ ﯾﺪﻋﻮن رﺑﮭﻢ ﺑﺎﻟﻐﺪاة و اﻟﻌﺸﯽ‬ ‫ﯾﺮﯾﺪون وﺟﮭﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﺎﻧﯽ را ﮐﮫ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﮫ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد‬ ‫دﻋﺎ ﮐﺮده ﺧﻮاھﺎن رﺿﺎی وی اﻧﺪ از ﻧﺰد ﺧﻮد ﻣﺮان"‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺼﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ از ھﺪف ﺗﻮﺳﻂ وﻋﺪه رﯾﺎﺳﺖ و ﺛﺮوت و زﻧﺎن‪:‬‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﺑﻮﺟﮭﻞ و ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻮﻗﻒ ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎ‬ ‫ھﻤﺎھﻨﮓ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ را ﮐﮫ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﮫ ﺟﺎدو‪ ،‬ﮐﮭﺎﻧﺖ و‬ ‫ﺷﻌﺮ ﺑﺎﺷﺪ در ﯾﺎﺑﯿﺪ ﺑﮭﺘﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻮده ﺣﻘﯿﻘﺖ‬ ‫اﻣﺮش را ﺑﮫ ﻣﺎ ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﻋﺘﺒﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻗﻮل ﺟﺎدوﮔﺮان‪ ،‬ﮐﺎھﻨﺎن و‬ ‫ﺷﺎﻋﺮان را ﺷﻨﯿﺪه ام و در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺧﯿﻠﯽ ﻋﻠﻢ ﺑﺪﺳﺖ آورده ام ﮐﮫ‬ ‫اﮔﺮ اﻣﺮ ﻣﺤﻤﺪ از آن ﻗﺒﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﭘﻨﮭﺎن ﻧﺨﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن‬ ‫وی را ﻧﺰدش ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و او ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬ای ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﮭﺘﺮ ھﺴﺘﯽ ﯾﺎ ھﺎﺷﻢ؟ ﺗﻮ ﺑﮭﺘﺮ ھﺴﺘﯽ ﯾﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ؟ ﺗﻮ ﺑﮭﺘﺮ ھﺴﺘﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ؟ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ھﯿﭻ ﺟﻮاﺑﺶ ﻧﺪاد‪ ،‬ﻋﺘﺒﮫ‬ ‫اداﻣﮫ داد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﺎ را دﺷﻨﺎم و ﺑﺪﮔﻮﺋﯽ ﻣﯿﮑﻨﯽ و‬ ‫ﭘﺪران ﻣﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻣﯿﺨﻮاﻧﯽ؟ اﮔﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻃﻠﺐ رﯾﺎﺳﺖ ﺑﺎﺷﯽ‬ ‫ﺑﯿﺮﻗﮭﺎی ﺧﻮد را ﺑﺴﺘﮫ ﮐﺮده ﺑﮫ ﺗﻮ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻣﯿﺪھﯿﻢ ﮐﮫ از آن ﺑﮫ ﺑﻌﺪ ﺗﻮ‬ ‫رﺋﯿﺲ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻏﺮﯾﺰه ﺟﻨﺴﯽ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه و ﻣﯿﺨﻮاھﯽ ﮐﮫ از‬ ‫اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ زﻧﺎن زﯾﺎدی ﺑﺪﺳﺖ آری ﻣﺎ ده زن در ﻧﮑﺎح ﺗﻮ در‬ ‫ﻣﯿﺎورﯾﻢ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ را ﺧﻮدت از دﺧﺘﺮان ﻗﺮﯾﺸﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﺎﺋﯽ‪ ،‬و اﮔﺮ‬ ‫ﺣﺮص ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎ از داراﺋﯽ ھﺎی ﺧﻮﯾﺶ آﻧﻘﺪر‬ ‫ﺑﺮاﯾﺖ ﺟﻤﻊ آوری ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ ﮐﮫ ﺧﻮدت و وارﺛﯿﻦ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮدت ھﻤﮫ‬ ‫‪٩٦‬‬

‫ﻏﻨﯽ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎل رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺧﺎﻣﻮش ھﺴﺖ و ھﯿﭻ ﻧﻤﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻋﺘﺒﮫ از ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻓﺎرغ ﺷﺪ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﻢ‪ ،‬ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﻦ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ – ﮐﺘﺎب ﻓﺼﻠﺖ أﯾﺎﺗﮫ ﻗﺮأﻧﺎً ﻋﺮﺑﯿ ًﺎ ﻟﻘﻮم‬ ‫ﯾﻌﻠﻤﻮن( ﺗﺎ آﻧﮑﮫ اﯾﻦ ﺑﮫ آﯾﺖ رﺳﯿﺪ )ﻓﻘﻞ أﻧﺬرﺗﮑﻢ ﺻﺎﻋﻘﺔ ﻣﺜﻞ ﺻﺎﻋﻘﺔ‬ ‫ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد( )ﻓﺼﻠﺖ‪(١٣-١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﻨﺎم اﷲ ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه ﻣﮭﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺣﻢ‪ -‬اﯾﻦ ﻗﺮآن از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ‬ ‫ﺑﺨﺸﺎﯾﻨﺪه ﻣﮭﺮﺑﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﮫ آﯾﺎﺗﺶ )ﺣﻘﺎﯾﻖ و اﺣﮑﺎم‬ ‫اﻟﮭﯽ( را ﺑﮫ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﻓﺼﯿﺢ ﺑﺮای داﻧﺸﻤﻨﺪان روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪ .....‬و اﮔﺮ ﮐﺎﻓﺮان از دﯾﻦ اﷲ اﻋﺮاض ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را‬ ‫از ﺻﺎﻋﻘﮫ ای ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺎﻋﻘﮫ ھﻼک ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد ﻣﯿﺘﺮﺳﺎﻧﻢ"‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻋﺘﺒﮫ دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ دھﻦ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ و او را ﺑﮫ رﺣﻢ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی ﻗﺴﻢ داد ﮐﮫ ﺑﺲ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن‬ ‫ﻣﺪﺗﯽ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد )ﮐﮫ او را ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ( ﻧﺮﻓﺖ‪،‬‬ ‫اﺑﻮﺟﮭﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﮔﺮوه ﻗﺮﯾﺶ ﻣﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ ﮐﮫ ﻋﺘﺒﮫ ھﻢ ﺑﮫ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده و ﻃﻌﺎم او ﺧﻮﺷﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﮫ‬ ‫ﺳﺒﺐ ﻓﻘﺮ و اﺣﺘﯿﺎﺟﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ او دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﮫ ﻧﺰدش‬ ‫ﺑﺮوﯾﻢ‪ ،‬آﻧﺎن وﻗﺘﯽ ﻧﺰدش رﺳﯿﺪﻧﺪ اﺑﻮﺟﮭﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ای ﻋﺘﺒﮫ‬ ‫ﻣﺎ از اﯾﻦ ﺗﺮﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﮫ ﺗﻮ ھﻢ ﺑﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺎﯾﻞ ﺷﺪه اﻣﺮش ﺧﻮﺷﺖ آﻣﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺿﺮورﺗﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯽ ﻣﺎ آﻧﻘﺪر از اﻣﻮال ﺧﻮد ﺑﮫ ﺗﻮ ﺟﻤﻊ‬ ‫ﮐﻨﯿﻢ ﮐﮫ از ﻃﻌﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﯽ ﻧﯿﺎز ﺷﻮی؟ آﻧﮕﺎه ﻋﺘﺒﮫ در ﻗﮭﺮ و ﻏﻀﺐ‬ ‫ﺟﺎھﻠﯿﺖ ﻓﺮو رﻓﺖ و ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﮫ دﯾﮕﺮ ھﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ﺣﺮف ﻧﺰﻧﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻣﯿﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ھﻤﮫ ﻗﺮﯾﺶ‬ ‫ﺛﺮوت زﯾﺎدﺗﺮ دارم) و ﺑﮫ ﻃﻌﺎم ﮐﺴﯽ ھﺮﮔﺰ ﺿﺮورﺗﯽ ﻧﺪارم( ﻟﯿﮑﻦ‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ رﻓﺘﻢ‪ ...‬ﻗﺼﮫ را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪ ...‬ﺑﻌﺪاً ﻣﺤﻤﺪ ﺑﮫ‬ ‫ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﻣﺮا ﺟﻮاب داد ﮐﮫ ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ن آن ﺟﺎدو اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮫ ﺷﻌﺮ‬ ‫اﺳﺖ و ﻧﮫ ھﻢ ﮐﮭﺎﻧﺖ‪ ،‬او ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮد‪) :‬ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‪ .‬ﺣﻢ‪-‬‬ ‫ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﻦ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‪ -‬ﮐﺘﺎب ﻓﺼﻠﺖ أﯾﺎﺗﮫ ﻗﺮأﻧﺎً ﻋﺮﺑﯿﺎً ﻟﻘﻮم‬ ‫ﯾﻌﻠﻤﻮن( ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺑﮫ اﯾﻨﺠﺎ رﺳﯿﺪ‪) :‬ﻓﻘﻞ أﻧﺬرﺗﮑﻢ ﺻﺎﻋﻘﺔ ﻣﺜﻞ ﺻﺎﻋﻘﺔ‬ ‫ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد(‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻦ دھﻨﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻢ و ﺑﮫ رﺣﻢ او را ﺳﻮﮔﻨﺪ دادم‬ ‫ﮐﮫ ﺑﺲ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ ﻣﯿﺪاﻧﯿﺪ وﻗﺘﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﭼﯿﺰی ﺑﮕﻮﯾﺪ دروغ ﻧﻤﯽ‬ ‫ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن ﺗﺮﺳﯿﺪم ﮐﮫ ﺑﺎﻻی ﺗﺎن ﻋﺬاب ﻧﺎزل ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫‪٩٧‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ در " اﻟﻤﺴﻨﺪ" و اﺑﻦ ﻣﻌﯿﻦ در ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮد ﺑﮫ‬ ‫ﺳﻨﺪی رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ رﺟﺎل ﺳﻨﺪ ﺑﮫ ﺟﺰ اﺟﻠﺢ ھﻤﮫ ﺛﻘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫اﺟﻠﺢ ﻧﯿﺰ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻌﻀﯽ ﺛﻘﮫ داﻧﺴﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ رواﯾﺖ اﺑﻦ‬ ‫ﻣﻌﯿﻦ ﺑﻮد ﻧﮫ رواﯾﺖ اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﻗﺮﻇﯽ ﮐﮫ در آن‬ ‫راوی ﻣﺠﮭﻮل وﺟﻮد دارد‪ ،‬و در ﺳﯿﺮة اﺑﻦ ھﺸﺎم ھﻤﯿﻦ رواﯾﺖ اﺑﻦ‬ ‫اﺳﺤﺎق ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دﺷﻨﺎم و ﺑﺪﮔﻮﺋﯽ‪ :‬ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﺑﻦ ﻋﻮف رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬در روز ﺑﺪر ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻣﻦ در‬ ‫ﺻﻒ اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮدم ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﭼﭙﻢ دﯾﺪم‪ ،‬و در ھﺮ دو ﻃﺮف‬ ‫ﺧﻮد دو ﭘﺴﺮ ﺑﭽﮫ ﮐﻢ ﺳﻦ از اﻧﺼﺎر را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدم‪ ،‬در دل ﺧﻮد‬ ‫آرزو ﮐﺮدم ﮐﮫ ﮐﺎش ﺑﯿﻦ اﺷﺨﺎص ﻗﻮﯾﺘﺮ از اﯾﻨﮭﺎ ﻣﯽ ﺑﻮدم‪ .‬در اﯾﻦ‬ ‫ﺣﺎل ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﺑﮫ ﻣﻦ اﺷﺎره ﮐﺮده ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ ﻋﻤﻮ! آﯾﺎ اﺑﻮﺟﮭﻞ را‬ ‫ﻣﯿﺸﻨﺎﺳﯽ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﯽ ای ﺑﺮادر زاده‪ ،‬ﭼﮫ ﺿﺮورﺗﯽ ﺑﮫ او داری؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﺷﺪم ﮐﮫ او رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را دﺷﻨﺎم‬ ‫ﻣﯿﺪاد‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ذاﺗﯽ ﮐﮫ ﺟﺎﻧﻢ ﺑﺪﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ اﺑﻮ ﺟﮭﻞ را ﺑﺒﯿﻨﻢ از‬ ‫او ﺟﺪا ﻧﺨﻮاھﻢ ﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ھﺮ ﮐﺪام ﻣﺎ اﺟﻠﺶ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﺸﺘﮫ ﻧﺸﻮد‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﺷﺠﺎﻋﺖ وی در‬ ‫ﺗﻌﺠﺐ ﺑﻮدم ﮐﮫ دﯾﮕﺮش ﺑﮫ ﻣﻦ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده ﻋﯿﻦ ﻣﻄﻠﺐ را اراﺋﮫ‬ ‫ﮐﺮد‪....‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎن ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ در ﺗﻔﺴﯿﺮ‬ ‫اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ):‬و ﻻ ﺗﺠﮭﺮ ﺑﺼﻼﺗﮏ و ﻻ ﺗﺨﺎﻓﺖ ﺑﮭﺎ( ﯾﻌﻨﯽ‪":‬‬ ‫ﻧﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﻠﻨﺪ در ﻧﻤﺎزت ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﻦ و ﻧﮫ ھﻢ ﺑﺴﯿﺎر آھﺴﺘﮫ" رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ آﯾﺖ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﮑﮫ ﺑﮫ ﻃﻮر ﭘﻨﮭﺎﻧﯽ ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬و‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺑﺎ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﻧﻤﺎز ﻣﯿﺨﻮاﻧﺪ ﻗﺮآن را ﺑﮫ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮاﺋﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬و ﭼﻮن ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ آﻧﺮا ﻣﯽ ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﻗﺮآن را‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ آﻧﺮا‬ ‫ﻧﺎزل ﮐﺮده و ﮐﺴﯿﮑﮫ آﻧﺮا آورده‪ ،‬ھﻤﮫ را دﺷﻨﺎم ﻣﯿﺪادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن اﷲ‬ ‫ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﮫ‪ :‬و ﻻ ﺗﺠﮭﺮ ﺑﺼﻼﺗﮏ و ﻻ‬ ‫ﺗﺨﺎﻓﺖ ﺑﮭﺎ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻗﺮاﺋﺖ ﺧﻮد را آﻧﻘﺪر ﺑﻠﻨﺪ ﻣﮑﻦ ﮐﮫ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‬ ‫و ﻗﺮآن را دﺷﻨﺎم دھﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﻘﺪر آھﺴﺘﮫ ھﻢ ﻣﮑﻦ ﮐﮫ ﯾﺎراﻧﺖ ھﻢ‬ ‫ﻧﺸﻨﻮﻧﺪ‪) ،‬و اﺑﺘﻎ ﺑﯿﻦ ذﻟﮏ ﺳﺒﯿﻼً( و در ﻣﯿﺎن اﯾﻨﺪو راه ﻣﯿﺎﻧﮫ در ﭘﯿﺶ‬ ‫ﮔﯿﺮ"‪.‬‬ ‫‪٩٨‬‬

‫و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﺪی ﮐﮫ رﺟﺎل آن ﺛﻘﮫ اﻧﺪ از اﺑﻮھﺮﯾﺮة‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬أﻟﻢ ﺗﺮوا ﮐﯿﻒ ﯾﺼﺮف اﷲ ﻋﻨﯽ ﻟﻌﻦ ﻗﺮﯾﺶ و ﺷﺘﻤﮭﻢ‪،‬‬ ‫ﯾﺴﺒﻮن ﻣﺬﻣﻤﺎً و أﻧﺎ ﻣﺤﻤﺪ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ ﮐﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻟﻌﻨﺖ و دﺷﻨﺎم ﻗﺮﯾﺶ را‬ ‫از ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪه اﺳﺖ؟ آﻧﺎن ﻣﺬﻣﻢ را دﺷﻨﺎم ﻣﯿﺪھﻨﺪ و ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫ھﺴﺘﻢ"‪.‬‬ ‫و در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ آﻣﺪه ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن اﯾﻦ آﯾﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪ)و أﻧﺬر ﻋﺸﯿﺮﺗﮏ اﻷﻗﺮﺑﯿﻦ( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﻮد را )از ﻋﺬاب اﻟﮭﯽ( اﻧﺬار ﮐﻦ"‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﮐﻮه ﺻﻔﺎ ﺑﺎﻻ ﺷﺪ و ﻓﺮﯾﺎد ﮐﺮد‪ ):‬ﯾﺎ ﺻﺒﺎﺣﺎه(‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ھﻤﮫ ﻧﺰدش‬ ‫ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و او ﺧﻄﺎب ﺑﮫ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪) :‬أرأﯾﺘﮑﻢ ﻟﻮ أﺧﺒﺮﺗﮑﻢ أن ﺧﺒﻼً‬ ‫ﺗﺨﺮج ﺑﺴﻔﺢ ھﺬا اﻟﺠﺒﻞ أﮐﻨﺘﻢ ﻣﺼﺪﻗﯽ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﯾﺎ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺧﺒﺮ دھﻢ ﮐﮫ ﻟﺸﮑﺮی از ﻋﻘﺐ اﯾﻦ ﮐﻮه ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﺣﻤﻠﮫ ور ﻣﯿﺸﻮد آﯾﺎ‬ ‫ﺗﺼﺪﯾﻘﻢ ﺧﻮاھﯿﺪ ﮐﺮد؟" ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ھﺮﮔﺰ از ﺗﻮ دروغ ﻧﺸﻨﯿﺪه اﯾﻢ‪،‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪):‬ﻓﺈﻧﻨﯽ ﻧﺬﯾﺮ ﻟﮑﻢ ﺑﯿﻦ ﯾﺪی ﻋﺬاب‬ ‫ﺷﺪﯾﺪ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ اﻧﺬار ﮐﻨﻨﺪه و ﺑﯿﻢ دھﻨﺪه ام ﺑﺮای ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻗﺒﻞ از آن ﮐﮫ دﭼﺎر ﻋﺬاب ﺷﺪﯾﺪ ﺷﻮﯾﺪ"‪ .‬اﺑﻮﻟﮭﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻼک ﺑﺎد‬ ‫ﺑﺮاﯾﺖ آﯾﺎ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎ را ﺟﻤﻊ ﮐﺮده ﺑﻮدی؟ اﯾﻦ ﮔﻔﺖ و از‬ ‫ﺟﺎی ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از آن اﯾﻦ آﯾﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪ‪) :‬ﺗﺒﺖ ﯾﺪا اﺑﯽ ﻟﮭﺐ و‬ ‫ﺗﺐ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻼک ﺑﺎد دﺳﺘﺎن اﺑﻮﻟﮭﺐ و ﺧﻮدش ﻧﯿﺰ ھﻼک ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﻣﻨﺒﺖ ازدی رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻦ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را در زﻣﺎن ﺟﺎھﻠﯿﺖ دﯾﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪) :‬ﯾﺎ‬ ‫أﯾﮭﺎاﻟﻨﺎس ﻗﻮﻟﻮا ﻻ إﻟﮫ إﻻ اﷲ ﺗﻔﻠﺤﻮا( ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ای ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻻ إﻟﮫ‬ ‫إﻻ اﷲ ﮐﮫ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﯾﺪ" در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﺮوﯾﺶ ﺗﻒ‬ ‫ﻣﯿﺎﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﺧﺎک ﺑﮫ ﺳﺮش ﻣﯿﭙﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ دﺷﻨﺎﻣﺶ ﻣﯿﺪاد‪،‬‬ ‫ھﻤﯿﻨﻄﻮ ﺗﺎ ﻧﺼﻒ روز اداﻣﮫ داﺷﺖ‪ ،‬در آن ھﻨﮕﺎم دﺧﺘﺮی ﺑﺎ ﮐﺎﺳﮫ‬ ‫ﮐﻼن ﭘﺮ از آب آﻣﺪ و رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬روی و‬ ‫دﺳﺘﮭﺎی ﺧﻮد را ﺷﺴﺖ و ﮔﻔﺖ‪):‬ﯾﺎ ﺑﻨﯿﺔ ﻻ ﺗﺨﺸﯽ ﻋﻠﯽ اﺑﯿﮏ ﻏﯿﻠﺔ و‬ ‫ﻻ ذﻟﺔ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای دﺧﺘﺮم در ﻣﻮرد ﭘﺪرت از اﯾﻦ ﻣﺘﺮس ﮐﮫ ﺗﺮور‬ ‫ﺷﻮد و ﯾﺎ ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ ﮔﺮدد"‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﯾﻦ دﺧﺘﺮ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪٩٩‬‬

‫زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ . -‬در ﺳﻨﺪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﻣﻨﺒﺖ اﺑﻦ ﻣﺪرک اﺳﺖ ﮐﮫ او را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﻢ‪ ،‬و ﺑﺎﻗﯽ رﺟﺎل ﺳﻨﺪ ﺛﻘﮫ‬ ‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﮑﺬﯾﺐ و دروﻏﮕﻮ ﮔﻔﺘﻦ‪:‬‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از ﺟﺎﺑﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ وی از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪:‬‬ ‫)ﻟﻤﺎ ﮐﺬﺑﺘﻨﯽ ﻗﺮﯾﺶ ﻗﻤﺖ ﻓﯽ اﻟﺤﺠﺮ ﻓﺠﻼ‪) ،‬و ﻓﯽ رواﯾﺔ( ﻓﺠﻠﯽ اﷲ ﻟﯽ‬ ‫ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﻓﻄﻔﻘﺖ أﺧﺒﺮھﻢ ﻋﻦ أﯾﺎﺗﮫ و أﻧﺎ أﻧﻈﺮ إﻟﯿﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ھﻨﮕﺎﻣﯽ)ﻣﻦ از اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدم و( ﻗﺮﯾﺶ ﻣﺮا‬ ‫دروﻏﮕﻮ ﮔﻔﺖ‪ ،‬در ﺣﺠﺮ ﮐﻌﺒﮫ اﯾﺴﺘﺎدم و اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﻘﺪس را ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻦ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻦ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ آن ﻣﯿﺪﯾﺪم ﯾﮑﺎﯾﮏ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﮭﺎی آﻧﺮا ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﯿﺎن ﻣﯿﮑﺮدم" و ﺑﺨﺎری از اﺑﻮدردا رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ... :‬ﺑﻌﺪ از آن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ ) :‬إن اﷲ ﺑﻌﺜﻨﯽ إﻟﯿﮑﻢ ﻓﻘﻠﺘﻢ ﮐﺒﺖ و ﻗﺎل اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﻗﺖ‪(...‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﻣﺮا ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﯿﺪ دروغ ﻣﯿﮕﻮﺋﯽ و‬ ‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﻔﺖ راﺳﺖ ﻣﯿﮕﻮﺋﯽ‪ ."...‬و در ﺑﺨﺶ زدن ﺑﮫ ﺳﻨﮓ در‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻃﺎرق ﻣﺤﺎرﺑﯽ ﮔﺬﺷﺖ ﮐﮫ اﺑﻮﻟﮭﺐ در ﻋﻘﺐ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺎزار ذوﻟﻤﺠﺎز ﻣﯿﺮﻓﺖ و ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ﺳﺨﻦ وی را‬ ‫ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﺪ ﮐﮫ او دروﻏﮕﻮ اﺳﺖ‪ .‬و آن ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺧﺬﯾﻤﮫ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺗﮭﺎﻣﺎت ﺧﺼﻤﺎﻧﮫ‪:‬‬ ‫اﺣﻤﺪ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪی ﮐﮫ ھﯿﺜﻤﯽ رﺟﺎل آﻧﺮا رﺟﺎل ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از ام ﺳﻠﻤﮫ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﺎ در ﯾﮏ ﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﯾﻞ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ... :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ از ﻧﺰد ﻧﺠﺎﺷﯽ ﺑﯿﺮون ﺷﺪﯾﻢ ﻋﻤﺮو اﺑﻦ‬ ‫ﻋﺎص ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮدا ﺑﮫ ﻧﺠﺎﺷﯽ ﭼﯿﺰی از آﻧﺎن ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﮫ‬ ‫رﯾﺸﮫ اﯾﺸﺎن را ﺗﻮﺳﻂ آن ﺑﺮﮐﻨﻢ‪ ،‬ام ﺳﻠﻤﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ رﺑﯿﻌﮫ‬ ‫ﮐﮫ ﻧﺴﺒﺘﺎً روش ﻧﺮم ﺗﺮی در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ داﺷﺖ ﺑﮫ ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﺎر‬ ‫را ﻣﮑﻦ‪ ،‬آﻧﺎن ﮔﺮﭼﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺎ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺎزھﻢ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻣﺎ اﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ ﺑﮫ او ﻣﯿﮕﻮﯾﻢ‪ :‬اﯾﻨﺎن ﻋﻘﯿﺪه دارﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﻋﯿﺴﯽ اﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ﺑﻨﺪه ﺧﺪا اﺳﺖ )ﻧﮫ ﭘﺴﺮ ﺧﺪا(‪ ،‬ام ﺳﻠﻤﮫ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫‪١٠٠‬‬

‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﺎ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬وی ﻓﺮدا ﻧﺰد ﻧﺠﺎﺷﯽ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﭘﺎدﺷﺎه!‬ ‫اﯾﻨﺎن در ﺑﺎره ﻋﯿﺴﯽ اﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﺴﯿﺎر زﺷﺘﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن را‬ ‫ﺑﺨﻮاه و ﺑﭙﺮس ﮐﮫ در ﻣﻮرد وی ﭼﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ام ﺳﻤﻠﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﻧﺠﺎﺷﯽ آﻧﺎن را ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ از اﯾﺸﺎن در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺳﻮال ﮐﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺸﮑﻠﯽ ھﯿﭽﻮﻗﺖ دﭼﺎر ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن‬ ‫ﻣﮭﺎﺟﺮﯾﻦ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯿﮕﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در ﺑﺎره ﻋﯿﺴﯽ اﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻧﺠﺎﺷﯽ از آن ﭘﺮﺳﺎن ﮐﻨﺪ ﭘﮫ ﻣﯿﮕﻮﺋﯿﺪ؟ ﺑﻌﺪاً ھﻤﮫ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬ ‫ﮐﮫ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ اﷲ ﻧﺰد ﻧﺰد وی آﻧﭽﮫ را ﺧﻮاھﯿﻢ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ و رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آورده اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻧﺘﯿﺠﮫ‬ ‫ھﺮ ﺷﺪ ﺷﻮد‪"...‬‬ ‫و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺿﻤﺎد ﮐﮫ از ازدﺷﻨﻮده ﺑﻮد و از اﻣﺮاض ﺟﻨﻮن آﻣﯿﺰ اﻓﺴﻮن و‬ ‫رﻗﯿﮫ ﻣﯿﮑﺮد وﻗﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﮑﮫ آﻣﺪ از اﺣﻤﻘﺎن اھﻞ ﻣﮑﮫ ﺷﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫دﯾﻮاﻧﮫ ﺷﺪه ‪ ....‬اﻟﺤﺪﯾﺚ‪.‬‬ ‫و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻌﺐ اﺑﻦ اﺷﺮف ﺑﮫ ﻣﮑﮫ آﻣﺪ اھﻞ ﻣﮑﮫ ﻧﺰدش آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ ﺳﯿﺮاب ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺠﺎج و ﭘﺮده داران ﮐﻌﺒﮫ ھﺴﺘﯿﻢ و ﺗﻮ ﺳﺮدار‬ ‫ﻣﺮدم ﯾﺜﺮب ھﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﮭﺘﺮ ھﺴﺘﯿﻢ ﯾﺎ اﯾﻦ ﺑﯿﮑﺲ ﺑﺮﯾﺪه ﺷﺪه از ﻗﻮﻣﺶ؟‬ ‫ﮐﮫ ﮔﻤﺎن ﻣﯿﮑﻨﺪ وی از ﻣﺎ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻌﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ وی‬ ‫ﺑﮭﺘﺮ ھﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﯾﻦ آﯾﺖ ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪):‬إن ﺷﺎﻧﺌﮏ ھﻮ اﻷﺑﺘﺮ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﻟﺒﺘﮫ دﺷﻤﻨﺖ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﯾﺪه‬ ‫اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و اﯾﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪) :‬أﻟﻢ ﺗﺮ إﻟﯽ اﻟﺬﯾﻦ أوﺗﻮا ﻧﺼﯿﺒﺎً ﻣﻦ اﻟﮑﺘﺎب ﯾﺆﻣﻨﻮن‬ ‫ﺑﺎﻟﺠﺒﺖ و اﻟﻄﺎﻏﻮت و ﯾﻘﻮﻟﻮن ﻟﻠﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا ھﺆﻻء اھﺪی ﻣﻦ اﻟﺬﯾﻦ‬ ‫أﻣﻨﻮا ﺳﺒﯿﻼً( )اﻟﻨﺴﺎء‪.(٥١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﯾﺎ ﻧﺪﯾﺪی و ﻋﺠﺐ ﻧﺪاﺷﺘﯽ در ﺣﺎل آﻧﺎﻧﮑﮫ ﺑﮭﺮه ای از ﮐﺘﺎب‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﯽ ھﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎز ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺑﮫ ﺑﺘﺎن و ﻃﺎﻋﻮت ﮔﺮوﯾﺪﻧﺪ)ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ‬ ‫ﻣﻮاﻓﻖ و ﻃﺮﻓﺪار ﺷﺪﻧﺪ( و ﺑﮫ ﮐﺎﻓﺮان ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬راه ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ﺻﻮاب‬ ‫ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ از ﻃﺮﯾﻘﮫ اھﻞ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻊ ﮐﺮدن از ھﺠﺮت‪:‬‬ ‫‪١٠١‬‬

‫از ﺻﮭﯿﺐ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫)أرءﯾﺖ دار ھﺠﺮﺗﮑﻢ ﺳﺒﺨﺔ ﺑﯿﻦ ﻇﮭﺮاﻧﯽ ﺣﺮة‪ ،‬ﻓﺈﻣﺎ أن ﺗﮑﻮن ھﺠﺮاً‪،‬‬ ‫او ﺗﮑﻮن ﯾﺜﺮب( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬دار ھﺠﺮﺗﺘﺎن ﺑﮫ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ ﮐﮫ زﻣﯿﻦ‬ ‫ﻏﯿﺮ ﻣﺰروع در ﻣﯿﺎن ﺳﻨﮕﺰاری ﺑﻮد ﮐﮫ آن ﯾﺎ ھﺠﺮ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﯾﺜﺮب"‬ ‫ﺻﮭﯿﺐ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪاً رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ھﻤﺮاه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺑﯿﺮون‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ھﻢ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮫ ﺧﺮوج ھﻤﺮاه ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮﻓﺘﻢ وﻟﯽ ﺟﻮاﻧﺎﻧﯽ از ﻗﺮﯾﺶ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ آن ﺷﺒﻢ را‬ ‫ھﯿﭻ در ﺟﺎی ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻢ ﺑﻠﮑﮫ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻣﯿﮑﺮدم‪ ،‬ﻟﺬا آﻧﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻃﺮف ﺷﻤﺎ اﷲ ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ او را ﺑﮫ ﺷﮑﻤﺶ ﻣﺼﺮوف ﺳﺎﺧﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ)و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮار ﮐﻨﺪ( و آﻧﺎن از ﻧﮕﮭﺒﺎﻧﯽ ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫و ﻣﻦ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﻣﺮﯾﻀﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻢ رﻓﺘﻢ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﮫ ﯾﮏ ﺑﺮﯾﺪ راه را‬ ‫ﭘﯿﻤﻮده ﺑﻮدم ﺗﻌﺪای از آﻧﺎن ﻣﺮا درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻣﯿﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮ آن ﻣﻦ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯿﭙﻨﺪارﯾﺪ ﮐﮫ ﭼﻨﺪ اوﻗﯿﮫ ﻃﻼ ﺑﺮای ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﺪھﻢ و ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﮐﮫ ﺑﺮوم و ﺑﮫ ﻋﮭﺪ ﺧﻮد وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ؟ آﻧﺎن‬ ‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ ھﻤﺮاه ﺷﺎن ﺑﺎز ﺑﮫ ﻣﮑﮫ رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ زﯾﺮ اﯾﻦ دروازه‬ ‫را ﺣﻔﺮ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ ھﻤﺎ اوﻗﯿﮫ ھﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﺰد ﻓﻼن زن ﺑﺮوﯾﺪ و‬ ‫از ﻧﺰدش آﻧﺪو زﯾﻮر را ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬و ﺧﻮدم ﺑﯿﺮون ﺷﺪم ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﻧﺰد‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﺳﯿﺪم ﮐﮫ ھﻨﻮز از ﻗﺒﺎء ﺣﺮﮐﺖ‬ ‫ﻧﮑﺮده ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﯽ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺮا دﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﯾﺎ‬ ‫اﺑﺎ ﯾﺤﯿﯽ رﺑﻊ اﻟﺒﯿﻊ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای اﺑﻮ ﯾﺤﯿﯽ در ﺗﺠﺎرت ﺧﻮد ﻓﺎﯾﺪه‬ ‫ﮐﺮدی" اﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫ را ﺳﮫ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﺑﻌﺪ از‬ ‫اﯾﻦ واﻗﻌﮫ ھﯿﭽﮑﺲ ﭘﯿﺶ از ﻣﻦ ﺑﮫ ﻧﺰدت ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم اﯾﻦ را ﺑﮫ ﺗﻮ اﻃﻼع داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ را ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺴﺘﺪرک‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ ﺳﻨﺪش ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫رواﯾﺘﺶ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ذھﺒﯽ ﺑﺎ وی ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و در ﻣﻨﻊ ﮐﺮدن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ھﺠﺮت آﻧﻘﺪر‬ ‫ﺣﺮﯾﺺ و ﺟﺪی ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺣﺘﯽ اﻋﻼن ﺟﺎﺋﺰه ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﺮای ﮐﺴﯿﮑﮫ او و‬ ‫ﯾﺎرش را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﯾﺎ دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از ﺑﺮاء و او‬ ‫از اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ...:‬ﺑﻌﺪ از آن‬ ‫ﺳﻔﺮ ﮐﺮدﯾﻢ و ﻗﺮﯾﺶ در ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ "...‬و ﺑﺨﺎری از ﺳﺮاﻗﮫ‬ ‫اﺑﻦ ﺟﻌﺸﻢ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻗﺮﯾﺶ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ و‬ ‫‪١٠٢‬‬

‫اﻋﻼن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﻗﺮﯾﺶ در ﺑﺪل ﮐﺸﺘﻦ ﯾﺎ دﺳﺘﮕﯿﺮ ﮐﺮدن ھﺮ ﯾﮑﯽ از‬ ‫رﺳﻮل اﷲ و اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺧﻮﻧﺒﮭﺎی ﺷﺎن را ﺟﺎﺋﺰه ﺗﻌﯿﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ...‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‬ ‫آن ﻣﻦ ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻗﻮم ﺗﻮ در ﺑﺪل ﺗﻮ ﺧﻮﻧﺒﮭﺎ ﺟﺎﺋﺰه ﺗﻌﯿﻦ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ...‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻓﻘﺖ ﻣﮑﺎﻧﮏ ﻻ‬ ‫ﺗﺘﺮﮐﻦ اﺣﺪاً ﯾﺤﻠﻖ ﺑﻨﺎ( ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﺗﻮ در ﺟﺎﯾﺖ ﺗﻮﻗﻒ ﮐﻦ و ھﯿﭽﮑﺲ را‬ ‫ﻣﮕﺬار ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺎ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ"‪ .‬راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﺮاﻗﮫ در اول روز در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮار داﺷﺖ)و ﺑﮫ دﺳﺘﮕﯿﺮی‬ ‫وی رﻓﺘﮫ ﺑﻮد( و در آﺧﺮ روز ﺑﮫ دﻓﺎع از وی ﭘﺮداﺧﺖ‪."...‬‬ ‫اﻗﺪام ﺑﮫ ﻗﺘﻞ و ﺗﮭﺪﯾﺪ ﺑﮫ آن‪:‬‬ ‫ﺑﺨﺎری از ﻋﺮوه اﺑﻦ زﺑﯿﺮ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ‬ ‫ﻋﻤﺮو ﭘﺮﺳﯿﺪم ﮐﮫ ﺳﺨﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎری ﮐﮫ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ﭼﮫ ﺑﻮد؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎری رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز ﻣﯿﺨﻮاﻧﺪ ﮐﮫ دﯾﺪم ﻋﻘﺒﮫ اﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﻌﯿﻂ‬ ‫ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺒﺶ آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﺎدر ﺧﻮد را در ﮔﻠﻮﯾﺶ اﻧﺪاﺧﺖ و او را ﺑﮫ ﺷﺪت‬ ‫ﺧﻔﮫ ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رﺳﯿﺪ و ﻋﻘﺒﮫ را از‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﻓﻊ ﻧﻤﻮده ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺮدی را‬ ‫ﻣﯿﮑﺸﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﷲ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺑﺮای ﺗﺎن‬ ‫دﻻﺋﻞ روﺷﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﺎن آورده اﺳﺖ؟‪.‬‬ ‫و اﻣﺎم ﺑﺨﺎری در ﻗﺼﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ از‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ‬ ‫ﮐﮫ وی در ﺧﺎﻧﮫ ھﺮاﺳﺎن ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد اﺑﻮ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻋﺎص اﺑﻦ واﺋﻞ‬ ‫ﺳﮭﻤﯽ ﮐﮫ ﭼﺎدر راھﺪار و ﭘﯿﺮاھﻦ ﻣﮑﻔﻮف ﺑﮫ اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ‬ ‫آﻣﺪ‪ ،‬وی از ﺑﻨﯽ ﺳﮭﻢ ﺑﻮد و اﯾﺸﺎن در ﺟﺎھﻠﯿﺖ ھﻤﭙﯿﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺎص اﺑﻦ واﺋﻞ ﺑﮫ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ را ﭼﮫ ﺷﺪه)ﮐﮫ اﯾﻨﻘﺪر ھﺮاﺳﺎن ﺑﮫ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺎﯾﯽ(؟ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﻮم ﺗﻮ ﻣﯿﺨﻮاھﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﻢ‬ ‫ﻣﺮا ﺑﻘﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮ دﺳﺖ دراز ﮐﺮده ﻧﺨﻮاھﻨﺪ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ را ﮔﻔﺖ ﻣﻦ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﺪم‪ ."...‬ﻟﯿﮑﻦ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ از‬ ‫ﺗﻮﻃﺌﮫ ﻗﺘﻞ دﺳﺖ ﺑﺮدار ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻓﺘﺢ ﺑﺎری آورده ﮐﮫ‪ :‬اﺑﻦ‬ ‫اﺳﺤﺎق‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ اﺑﻦ ﻋﻘﺒﮫ‪ ،‬و دﯾﮕﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻐﺎزی ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ‬ ‫ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ دﯾﺪﻧﺪ ﮐﮫ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ‬ ‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ھﺠﺮت ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ ﺑﮫ اﻣﻦ و اﻣﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫‪١٠٣‬‬

‫ﻋﻤﺮ ھﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬و اﺳﻼم در ﻗﺒﺎﺋﻞ ﻧﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﺑﺮ آن‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و از‬ ‫اﯾﻦ ﭘﻼن اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ آﮔﺎه ﺷﺪ‪ ،‬و ھﻤﮫ ﺑﻨﯽ ھﺎﺷﻢ و ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را‬ ‫ﺟﻤﻊ ﮐﺮده ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد داﺧﻞ‬ ‫ﻧﻤﻮده از ﻗﺘﻠﺶ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪."...‬‬ ‫و از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﺮوردﮔﺎر‪:‬‬ ‫)و إذ ﯾﻤﮑﺮ ﺑﮏ اﻟﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا ﻟﯿﺜﺒﺘﻮک او ﯾﻘﺘﻠﻮک او ﯾﺨﺮﺟﻮک و‬ ‫ﯾﻤﮑﺮون و ﯾﻤﮑﺮاﷲ واﷲ ﺧﯿﺮ اﻟﻤﺎﮐﺮﯾﻦ( )اﻷﻧﻔﺎل‪(٣٠:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ای رﺳﻮل ﺑﯿﺎد آر ھﻨﮕﺎﻣﯿﮑﮫ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﮑﺮ ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ‬ ‫را ﻣﺤﺒﻮس ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﻘﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﯾﺎ از ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺮون ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫آﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﮑﺮ ﮐﻨﻨﺪ اﷲ ھﻢ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﮑﺮ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ اﷲ ﺑﮭﺘﺮ از ھﺮ‬ ‫ﮐﺲ ﻣﮑﺮ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺮد"‪ .‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ در ﺗﻔﺴﯿﺮ‬ ‫اﯾﻦ آﯾﺖ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪":‬ﻗﺮﯾﺶ ﺷﺒﯽ درﻣﮑﮫ ﺑﺎھﻢ ﻣﺸﻮره‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ او را ﯾﻌﻨﯽ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﺎ رﺳﻨﮭﺎ ﺣﺒﺲ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮش‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﮑﮫ او را ﺑﻘﺘﻞ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬و ﺗﻌﺪاد دﯾﮕﺮش ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﮑﮫ اﺧﺮاج و‬ ‫ﺗﺒﻌﯿﺪش ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ "...‬اﻟﺤﺪﯾﺚ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ ﺑﮫ اﺳﻨﺎدی رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ھﻤﮫ رﺟﺎﻟﺶ ﺛﻘﮫ اﻧﺪ‬ ‫ﻏﯿﺮ از ﻋﺜﻤﺎن ﺟﺰری ﮐﮫ او را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﺛﻘﮫ ﮔﻔﺘﮫ و دﯾﮕﺮان‬ ‫ﺿﻌﯿﻔﺶ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ھﺸﺎم در ﺳﯿﺮت ﺧﻮد از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪":‬‬ ‫ﻗﺮﯾﺶ از ﺑﯿﺮون ﺷﺪن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫اﺻﺤﺎﺑﺶ در ﻣﺪﯾﻨﮫ ھﺮاﺳﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ ...‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ در‬ ‫داراﻟﻨﺪوة ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا داﺋﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﻣﻮرد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ...‬ﺑﻌﺪاً ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬وی را در ﻗﯿﺪ‬ ‫ھﺎی آھﻨﯿﻦ ﻣﺤﺒﻮس ﺳﺎزﯾﺪ‪ ...‬ﺳﭙﺲ دﯾﮕﺮی از اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬او را از‬ ‫ﻣﯿﺎن ﺧﻮﯾﺶ اﺧﺮاج و ﺗﺒﻌﯿﺪ ﻣﯿﻨﻤﺎﺋﯿﻢ‪ ...‬راوی ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن اﺑﻮ‬ ‫ﺟﮭﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ ﻣﻦ در ﻣﻮرد وی ﻧﻈﺮی دارم ﮐﮫ ﻓﮑﺮ‬ ‫ﻧﻤﯿﮑﻨﻢ ﺗﺎ ﺣﺎﻻ آن ﻧﻈﺮ را ﺷﻤﺎ ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آن ﭼﮫ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‬ ‫ای اﺑﻮاﻟﺤﮑﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﮫ از ھﺮ ﻗﺒﯿﻠﮫ ﯾﮏ ﺟﻮان‬ ‫ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﺴﺐ و ﺣﺴﺐ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﮫ ھﺮ‬ ‫ﯾﮑﯽ از آن ﺟﻮاﻧﺎن ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﺮاﻧﯽ ﻣﯿﺪھﯿﻢ ﺑﻌﺪاً ھﻤﮫ ﯾﮑﺠﺎ ﺑﺎﻻﯾﺶ ﺣﻤﻠﮫ‬ ‫‪١٠٤‬‬

‫ﻧﻤﻮده و ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﻣﺮد ﺷﻤﺸﯿﺮ ھﺎی ھﻤﮫ ﯾﮑﺠﺎ ﺑﺮ او ﻓﺮو آﯾﺪ و او را‬ ‫ﺑﻘﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ از او آرام ﺷﻮﯾﻢ"‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ از اﺻﺤﺎب ﺣﺘﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺘﻞ ھﻢ ﺑﺮ دﯾﻦ ﺧﻮد ﺻﺒﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺜﻞ ﺳﻤﯿﮫ ﻣﺎدر ﻋﻤﺎر رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﻤﺎ ﮐﮫ اوﻟﯿﻦ ﺷﮭﯿﺪ در‬ ‫اﺳﻼم ﺑﻮد‪.‬‬ ‫و در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻮﻗﻒ ھﺎی ھﻢ ھﺴﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ را ﭼﻠﻨﺞ داده اﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﯾﻤﺮدی از ﺧﻮد‬ ‫ﻧﺸﺎن داده اﻧﺪ ﮐﮫ ﺳﺰاوار آﻧﻨﺪ‪ ،‬ﮐﮫ از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎری از ﺗﺎرﯾﺦ ﮐﺒﯿﺮ از ﻣﻮﺳﯽ اﺑﻦ ﻋﻘﺒﮫ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻘﯿﻞ اﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺮﯾﺶ ﻧﺰد اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ آﻣﺪﻧﺪ و‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺮادر زاده ات ﻣﺎ را در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺎ اذﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻋﻘﯿﻞ ﻣﺤﻤﺪ را ﺑﺮاﯾﻢ ﺑﯿﺎور‪ ،‬ﻋﻘﯿﻞ رﻓﺖ و او را از ﺧﺎﻧﮫ‬ ‫ﮐﻮﭼﮑﯽ ﺑﯿﺮون آورده در ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎی ﻧﺼﻒ روز آوردش‪ ،‬ﮐﮫ از‬ ‫ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎ ھﻨﮕﺎم آﻣﺪن ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯿﮑﺮد ﺗﺎ ﺳﺎﯾﮫ دﯾﻮاری ﺑﯿﺎﺑﺪ و در آن‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻧﺰد ﺷﺎن آﻣﺪ اﺑﻮ ﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻨﮭﺎ ﮐﮫ ﻋﻤﻮ‬ ‫زادﮔﺎﻧﺖ اﻧﺪ از ﺗﻮ ﺷﮑﺎﯾﺖ دارﻧﺪ ﮐﮫ ﺗﻮ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺷﺎن و در ﻣﺴﺠﺪ‬ ‫ﺷﺎن آﻧﺎن را اذﯾﺖ ﮐﺮده ای‪ ،‬ﻟﺬا از اذﯾﺖ اﯾﺸﺎن دﺳﺖ ﺑﺮدار‪ ،‬رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻃﺮف آﺳﻤﺎن ﻧﻈﺮ ﮐﺮده ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺗﺮون‬ ‫ھﺬا اﻟﺸﻤﺲ ﻗﺎل ﻣﺎ أﻧﺎ ﺑﺄﻗﺪر ﻋﻠﯽ أن أرد ذﻟﮏ ﻣﻨﮑﻢ ﻋﻠﯽ أن ﺗﺸﻌﻠﻮا‬ ‫ﻣﻨﮭﺎ ﺷﻌﻠﺔ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﯾﻦ آﻓﺘﺎب را ﺧﻮد ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ ﺷﻤﺎ از‬ ‫آﻓﺘﺎب ﺷﻌﻠﮫ آﺗﺸﯽ ﺑﯿﻔﺮوزﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ھﻢ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ اﯾﻦ دﻋﻮت را از ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﺎز دارم"‬ ‫اﺑﻮ ﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ ﺑﺮادر زاده ام ھﺮﮔﺰ ﺑﮫ ﻣﺎ دروغ‬ ‫ﻧﮕﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺮوﯾﺪ‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺎری از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻌﺪ اﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﺑﺮای اداء ﻋﻤﺮه رﻓﺖ و ﻧﺰد اﻣﯿﮫ اﺑﻦ‬ ‫ﺧﻠﻒ اﺑﻮ ﺻﻔﻮان اﻗﺎﻣﺖ ﮐﺮد‪ ،‬و اﻣﯿﮫ ھﻢ ھﺮﮔﺎه ﺑﮫ ﺷﺎم ﻣﯿﺮﻓﺖ و از‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻋﺒﻮر ﻣﯿﮑﺮد ﻧﺰد ﺳﻌﺪ ﻣﯿﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﯿﮫ ﺑﮫ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺑﺎش‬ ‫وﻗﺘﯿﮑﮫ ﻧﺼﻒ روز ﺷﺪ و ﻣﺮدم در ﻏﻔﻠﺖ ﻓﺮو رﻓﺘﻨﺪ ﻣﯿﺮوی و ﻃﻮاف‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﯽ‪) ،‬ﺳﻌﺪ ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﺮد( و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺳﻌﺪ ﻃﻮاف ﻣﯿﮑﺮد ﻧﺎﮔﺎه‬ ‫اﺑﻮﺟﮭﻞ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﮐﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﮐﻌﺒﮫ ﻃﻮاف ﻣﯿﮑﻨﺪ؟ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﺳﻌﺪ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺟﮭﻞ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ و ﯾﺎراﻧﺶ را ھﻢ ﺟﺎی دادﯾﺪ و‬ ‫‪١٠٥‬‬

‫ﮐﻌﺒﮫ را ھﻢ ﺑﮫ اﻃﻤﯿﻨﺎن و اﻣﻨﯿﺖ ﻃﻮاف ﻣﯿﮑﻨﯽ؟ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬و‬ ‫در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﻣﺸﺎﺟﺮه ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﯿﮫ ﺑﮫ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آوازت را ﺑﺮ‬ ‫اﺑﻮاﻟﺤﮑﻢ ﺑﺎﻻ ﻣﮑﻦ ﮐﮫ او ﺳﺮدار اﯾﻦ دره اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺗﻮ ﻣﺮا از ﻃﻮاف اﯾﻦ ﺧﺎﻧﮫ ﻣﻨﻊ ﮐﻨﯽ ﻣﻦ راه ﺗﺠﺎرﺗﺖ ﺑﮫ ﺷﺎم را‬ ‫ﻗﻄﻊ ﻣﯿﮑﻨﻢ‪ ،‬اﻣﯿﮫ ﺑﮫ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬آوازت را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﮑﻦ و او را ﺑﺎز‬ ‫ﻣﯿﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﮐﮫ اﯾﻦ ﮐﺎرش ﻣﻮﺟﺐ ﻏﻀﺐ ﺳﻌﺪ ﺷﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﮕﺬار ﻣﺎ را‪،‬‬ ‫ﻣﻦ از ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪه ام ﮐﮫ او ﺗﻮ را ﺑﮫ ﻗﺘﻞ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﯿﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا؟ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬اﻣﯿﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺪا ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ وﻗﺘﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ دروغ ﻧﻤﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ...‬اﻟﺤﺪﯾﺚ‪.‬‬ ‫و آﻧﭽﮫ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺧﺒﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﮫ اﺑﻮذر رﺳﯿﺪ‪ ...‬در ﻋﻘﺐ ﻋﻠﯽ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ رﻓﺖ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ‬ ‫ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬داﺧﻞ ﺷﺪ و اﺑﻮذر ﻧﯿﺰ ﺑﺎ وی‬ ‫داﺧﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و از ﺳﺨﻨﺎن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪ و‬ ‫ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫)ارﺟﻊ إﻟﯽ ﻗﻮﻣﮏ ﻓﺎﺧﺒﺮھﻢ ﺣﺘﯽ ﯾﺄﺗﯿﮏ اﻣﺮی( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮫ ﺳﻮی‬ ‫ﻗﻮﻣﺖ ﺑﺮو و اﯾﺸﺎن را آﮔﺎه ﺳﺎز)و ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎش( ﺗﺎ اﻣﺮ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺗﻮ‬ ‫ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ذاﺗﯽ ﮐﮫ ﺟﺎﻧﻢ ﺑﮫ دﺳﺖ اوﺳﺖ در ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻗﺮﯾﺶ ﺑﮫ آواز ﺑﻠﻨﺪ اﺳﻼم ﺧﻮد را اﻋﻼن ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ ،‬ھﻤﺎن ﺑﻮد ﮐﮫ‬ ‫ﺑﯿﺮون ﺷﺪ و ﺑﮫ ﻣﺴﺠﺪ آﻣﺪه ﺑﮫ آواز ﺑﻠﻨﺪ اﻋﻼن ﮐﺮد‪) :‬أﺷﮭﺪ أن ﻻ إﻟﮫ‬ ‫إﻻ اﷲ و أن ﻣﺤﻤﺪاً رﺳﻮل اﷲ( "ﮔﻮاھﯽ ﻣﯿﺪھﻢ ﮐﮫ ﻣﻌﺒﻮدی ﺟﺰ اﷲ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ و ﺣﻘﺎً ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﷲ اﺳﺖ"‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﻗﺮﯾﺶ ﺑﮫ‬ ‫ﺟﺎﻧﺶ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و آﻧﻘﺪر او را زدﻧﺪ ﮐﮫ از ﭘﺎ اﻓﺘﺎد‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﻋﺒﺎس‬ ‫آﻣﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺮ او اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬وای ﺑﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬آﯾﺎ ﻧﻤﯿﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ وی‬ ‫از ﻏﻔﺎر اﺳﺖ و آن راه ﺗﺠﺎرﺗﺘﺎن ﺑﮫ ﺷﺎم ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ )ﮐﮫ اﮔﺮ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﻮد‬ ‫راه ﺗﺠﺎرﺗﺘﺎن ﻗﻄﻊ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ( و او را از دﺳﺖ ﻣﺮدم ﻧﺠﺎت داد‪،‬‬ ‫ﻓﺮدا ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﺜﻞ روز اول اﻋﻼن ﮐﺮد و ﻗﺮﯾﺶ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺶ اﻓﺘﺎده او‬ ‫را زدﻧﺪ و ﻋﺒﺎس ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺧﻮد را ﺑﮫ او اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬ ‫و آﻧﭽﮫ اﺣﻤﺪ اﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ در ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺻﺤﺎﺑﮫ از ﻋﺮوة رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺮآن‬ ‫را در ﻣﮑﮫ ﺟﮭﺮاً ﺗﻼوت ﮐﺮده ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫روزی اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪١٠٦‬‬

‫ﻗﺴﻢ ﺑﮫ اﷲ ﻗﺮﯾﺶ ھﺮﮔﺰ ﻧﺸﻨﯿﺪه اﻧﺪ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺟﮭﺮاً ﺗﻼوت ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﭘﺲ ﭼﮫ ﮐﺴﯽ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﮐﮫ آﻧﺎن را ﻗﺮآن ﺑﺸﻨﻮاﻧﺪ؟ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ‬ ‫ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از اذﯾﺖ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﯿﺘﺮﺳﯿﻢ‪ ،‬ﺑﮫ‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮدی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻗﻮی داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ در‬ ‫ﺻﻮرت ﺗﻌﺮض ﻗﺮﯾﺶ ﺑﺮ او از وی دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﺮا ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﮐﮫ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ از ﻣﻦ دﻓﺎع ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﻓﺮدا ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﭼﺎﺷﺖ روز رﻓﺖ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺑﮫ ﻣﻘﺎم اﺑﺮاھﯿﻢ‬ ‫رﺳﯿﺪ‪ ،‬ﻗﺮﯾﺸﯽ ھﺎ ھﻤﮫ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ در ﻣﻘﺎم اﺑﺮاھﯿﻢ اﯾﺴﺘﺎده ﺷﺪ و ﺑﮫ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﺗﻼوت ﮐﺮد‪:‬‬ ‫)ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ‪ -‬اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﻠﻢ اﻟﻘﺮآن( و در ھﻤﯿﻦ ﺳﻮره‬ ‫ﻗﺮاﺋﺖ ﺧﻮد را اداﻣﮫ داد‪ ،‬راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪه دﻗﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ و ﻣﯿﮕﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻦ ام ﻋﺒﺪ ﭼﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ؟ ﺑﻌﺪ از آن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬وی‬ ‫ﺑﻌﺾ آﻧﭽﮫ را ﻣﺤﻤﺪ آورده اﺳﺖ ﺗﻼوت ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺶ‬ ‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و آﻏﺎز ﺑﮫ زدن در روﯾﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻣﯿﺰدﻧﺪ و او ﺑﮫ‬ ‫ﺗﻼوت ﺧﻮد اداﻣﮫ ﻣﯿﺪاد ﺗﺎ ﺑﮫ اﻧﺪازه ای ﮐﮫ اﷲ ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮد از آن‬ ‫ﺳﻮره ﺗﻼوت ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﯾﺎران ﺧﻮد رﻓﺖ‪ ،‬ﮐﮫ آﺛﺎر‬ ‫زدﻧﮭﺎ در روﯾﺶ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ از ھﻤﯿﻦ ﺑﮫ ﺗﻮ‬ ‫ﻣﯿﺘﺮﺳﯿﺪﯾﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺷﻤﻨﺎن اﷲ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﭘﯿﺶ در ﭼﺸﻢ ﻣﻦ ﺣﻘﯿﺮ اﻧﺪ و‬ ‫اﮔﺮ ﻣﯿﺨﻮاھﯿﺪ ﻓﺮدا ﻧﯿﺰ ﻧﺰد ﺷﺎن ﺗﻼوت ﮐﻨﻢ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاﯾﺖ ﮐﺎﻓﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﭽﮫ را ﺑﺪ ﻣﯿﺪﯾﺪﻧﺪ ﺑﺮای آﻧﺎن ﺷﻨﻮاﻧﺪی‪.‬‬ ‫و آﻧﭽﮫ ﺑﺨﺎری از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﺎ زوج رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﮫ ﯾﺎد ﻧﺪارم ﻣﮕﺮ‬ ‫آﻧﮑﮫ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﮫ دﯾﻦ ﺣﻖ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ...‬و اﯾﻦ ﮐﺎر ﺳﺮان ﻗﺮﯾﺶ را‬ ‫ھﺮاﺳﺎن ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺑﻦ دﻏﻨﮫ را ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ او ﻧﺰدﺷﺎن آﻣﺪ ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻣﺎن دادن ﺗﻮ اﺑﻮﺑﮑﺮ را اﻣﺎن دادﯾﻢ‪ ...‬و ﻣﺎ از‬ ‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺗﻼوت و ﻋﺒﺎدت آﺷﮑﺎر را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﺮده ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻋﺎﯾﺸﮫ‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﺎ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻦ دﻏﻨﮫ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﮑﺮ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺷﺮاﺋﻄﯽ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﻋﮭﺪ ﮐﺮده ﺑﻮدم ﻣﯿﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﭘﺲ آﯾﺎ‬ ‫اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺮ آن ﭘﺎ ﺑﻨﺪ ﺑﺎش و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ذﻣﮫ و اﻣﺎن ﻣﺮا واﭘﺲ ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﮐﮫ ﻋﺮب ﺑﺸﻨﻮد ﮐﮫ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺮدی اﻣﺎن دادم و در‬ ‫اﻣﺎن ﻣﻦ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮده ﺷﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬ ‫اﻣﺎن ﺗﻮ را ﻣﺴﺘﺮد ﮐﺮدم و ﺑﮫ اﻣﺎن اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ راﺿﯽ ھﺴﺘﻢ‪...‬‬ ‫‪١٠٧‬‬

‫و آﻧﭽﮫ ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺴﺘﺪرک رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و ذھﺒﯽ ﺑﺎوی ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده‪ ،‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫ﺧﻮد از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﻤﺎ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﮑﮫ ﺑﮫ ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﮐﺮد و از ﺻﺒﺢ‬ ‫ﺗﺎ اﻧﮑﮫ آﻓﺘﺎب ﺑﺎﻻی ﺳﺮش رﺳﯿﺪ ﺑﮫ ﺟﻨﮓ اداﻣﮫ داد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺧﺴﺘﮫ ﺷﺪ‬ ‫وﻧﺸﺴﺖ در آن ھﻨﮕﺎم ﻣﺮدی ﻧﺰدش وارد ﺷﺪ ﮐﮫ ﭼﺎدر ﺳﺮخ رﻧﮓ و‬ ‫ﭘﯿﺮاھﻦ ‪ -----‬ﺑﮫ ﺗﻦ ﮐﺮده ﺑﻮد و ﭼﮭﺮه زﯾﺒﺎ داﺷﺖ‪ ،‬او آﻧﺎن را از‬ ‫وی دور ﮐﺮده ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﯿﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدی ﺑﺮای ﺧﻮد دﯾﻨﯽ اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬او را ﺑﺎ آﻧﭽﮫ ﺑﺮای ﺧﻮد اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده ﺑﮕﺬارﯾﺪ‪ ،‬ﻓﮑﺮ ﻣﯿﮑﻨﯿﺪ‬ ‫اﮔﺮ ﻋﻤﺮ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﻮد ﺑﻨﯽ ﻏﺪی از آن راﺿﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد؟ ﻧﮫ ﻗﺴﻢ ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﻨﯽ ﻋﺪی راﺿﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻋﻤﺮ در آن روز ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ای‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن اﷲ! ﻗﺴﻢ ﺑﮫ اﷲ ﮐﮫ اﮔﺮ ﺑﮫ ﺳﮫ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﺑﺮﺳﯿﻢ ﺷﻤﺎ را از ﻣﮑﮫ‬ ‫ﺑﯿﺮون ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻌﺪ ھﺎ ﻣﻦ ﺑﮫ ﭘﺪرم ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺮدی ﮐﮫ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ را در آﻧﺮوز از ﺗﻮ دور‬ ‫ﮐﺮد ﭼﮫ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬وی ﻋﺎص اﺑﻦ واﺋﻞ اﺑﻮ ﻋﻤﺮو اﺑﻦ ﻋﺎص‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﭽﮫ اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻟﻔﻆ رواﯾﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﻣﻌﺎرض ﺑﺎ ﺣﺪﯾﺚ ﺳﺎﺑﻖ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﻤﺎ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ در آن آﻣﺪه ﺑﻮد‪ :‬ﻋﻤﺮ در ﺧﺎﻧﮫ‬ ‫ﺧﻮد از ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪن ھﺮاﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ دو واﻗﻌﮫ از‬ ‫ھﻢ ﺟﺪا در دو وﻗﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫و آﻧﭽﮫ ﺑﯿﮭﻘﯽ در دﻻﺋﻞ ﻧﺒﻮت و ذھﺒﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ از ﻣﻮﺳﯽ اﺑﻦ ﻋﻘﺒﮫ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن و ﯾﺎراﻧﺶ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ داﺧﻞ ﻣﮑﮫ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺎن‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﮐﺴﯽ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ وﻟﯿﺪ اﺑﻦ ﻣﻐﯿﺮه ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن را اﻣﺎن‬ ‫داد‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﻋﺜﻤﺎن ﯾﺎران ﺧﻮد را دﯾﺪ ﮐﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ و‬ ‫ﻋﺬاب ھﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﮐﮫ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺎزﯾﺎﻧﮫ زدن و آﺗﺶ‬ ‫ﻋﺬاب ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻋﺜﻤﺎن ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺴﺮ ﻣﯿﺒﺮد و ﮐﺴﯽ ﺑﮫ او ﺗﻌﺮض‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ) وﻗﺘﯽ ﻋﺜﻤﺎن اﯾﻦ ﺣﺎل را ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮد( ﺑﻼ و ﻣﺸﮑﻞ را‬ ‫ﺗﺮﺟﯿﺢ داد و ﺑﮫ وﻟﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﮐﺎﮐﺎ! ﺗﻮ ﺑﮫ ﻣﻦ اﻣﺎن دادی‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺣﺎﻻ‬ ‫دوﺳﺖ دارم ﮐﮫ ﻣﺮا ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻗﻮﻣﺖ ﺑﺒﺮی و در ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺮاﺋﺖ ﺧﻮد‬ ‫را از ذﻣﮫ داری ﻣﻦ اﻋﻼن ﮐﻨﯽ‪ ،‬وﻟﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺑﺮادرزاده ﺷﺎﯾﺪ ﮐﺴﯽ‬ ‫‪١٠٨‬‬

‫ﺗﻮ را اذﯾﺖ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ دﺷﻨﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺨﯿﺮ‪ ،‬ﻗﺴﻢ‬ ‫ﺑﮫ اﷲ ﮐﺴﯽ ﺑﮫ ﻣﻦ ﻧﮫ ﺗﻌﺮﺿﯽ ﮐﺮده و ﻧﮫ اذﯾﺘﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ‬ ‫ﻋﺜﻤﺎن اﺻﺮار ورزﯾﺪ ﮐﮫ ﺑﺎﯾﺪ وﻟﯿﺪ اﻣﺎن ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﺮد ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯿﺪ او‬ ‫را ﺑﮫ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮد و ﻗﺮﯾﺶ ﺧﯿﻠﯽ زﯾﺎد آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ و ﻟﺒﯿﺪ اﺑﻦ‬ ‫رﺑﯿﻌﮫ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺮای آﻧﺎن ﺷﻌﺮ ﻣﯽ ﺳﺮود‪ ،‬وﻟﯿﺪ از دﺳﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ‬ ‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﺮا وادار ﺑﺮ آن ﺳﺎﺧﺖ ﮐﮫ اﻣﺎﻧﺶ را ﺑﺸﮑﻨﻢ و‬ ‫ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﮔﻮاه ﻣﯿﮕﯿﺮم ﮐﮫ اﻣﺎن ﺧﻮد را از وی ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﻣﮕﺮ‬ ‫آﻧﮑﮫ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﻣﻦ او را ﺑﮫ اﯾﻦ‬ ‫ﮐﺎر وادرا ﺳﺎﺧﺘﻢ و او از ﻣﻦ ﺑﺮئ اﻟﺬﻣﮫ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از آن ﻋﺜﻤﺎن‬ ‫ھﻤﺮاه آﻧﺎن ﻧﺸﺴﺖ و اﯾﺸﺎن ﺗﻌﺮض ﺑﮫ وی را آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻠﯽ اﻟﺮﻏﻢ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﯾﻤﺮدی اﺻﺤﺎب رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﻢ اﯾﺸﺎن‬ ‫)از ﺷﺪت ﻋﺬاب و ﺳﺨﺘﯽ( ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺑﺮدﻧﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن دﻋﺎ ﮐﻨﺪ و ﻧﺼﺮت‬ ‫ﺑﺨﻮاھﺪ‪ ،‬و ﺟﻮاب رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ‬ ‫درﺧﻮاﺳﺖ آن ﺑﻮد ﮐﮫ ﺑﺨﺎری از ﺧﺒﺎب اﺑﻦ ارت رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ در ﺳﺎﯾﮫ ﮐﻌﺒﮫ ﺑﺮ ﭼﺎدری‬ ‫ﮐﮫ داﺷﺖ ﺗﮑﯿﮫ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺰدش ﺷﮑﺎﯾﺖ ﺑﺮدﯾﻢ و ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮای‬ ‫ﻣﺎ ﻧﺼﺮت و ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاھﯽ؟ آﯾﺎ ﺑﺮای ﻣﺎ دﻋﺎ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﯽ؟‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﮐﺎن اﻟﺮﺟﻞ ﻓﯿﻤﻦ ﻗﺒﻠﮑﻢ‬ ‫ﯾﺤﻔﺮ ﻟﮫ ﻓﯽ اﻷرض ﻓﯿﺠﻌﻞ ﻓﯿﮫ ﻓﯿﺠﺎء ﺑﺎﻟﻤﻨﺸﺎء ﻓﯿﻮﺿﻊ ﻋﻠﯽ رأﺳﮫ‬ ‫ﻓﯿﺸﻖ ﺑﺎﺛﻨﯿﻦ و ﻣﺎ ﯾﺼﺪه ذﻟﮏ ﻋﻦ دﯾﻨﮫ و ﯾﻤﺸﻂ ﺑﺄﻣﺸﺎط اﻟﺤﺪﯾﺪ ﻣﺎ‬ ‫دون ﻟﺤﻤﮫ ﻣﻦ ﻋﻈﻢ و ﻋﺼﺐ و ﻣﺎ ﯾﺼﺪه ذﻟﮏ ﻋﻦ دﯾﻨﮫ واﷲ ﻟﯿﺘﻤﻦ‬ ‫ھﺬا اﻷﻣﺮ ﺣﺘﯽ ﯾﺴﯿﺮ اﻟﺮاﮐﺐ ﻣﻦ ﺿﻌﺎء اﻟﯽ ﺣﻀﺮ ﻣﻮت ﻻ ﯾﺨﺎف إﻻ‬ ‫اﷲ أو اﻟﺬﺋﺐ ﻋﻠﯽ ﻏﻨﻤﮫ و ﻟﮑﻨﮑﻢ ﺗﺴﺘﻌﺠﻠﻮن( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬در زﻣﺎﻧﮫ ھﺎی‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﻣﺮداﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﺎن زﻣﯿﻦ ﺣﻔﺮ ﮐﺮده‬ ‫وی را در آن ﻣﯿﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً اره ﻣﯽ آوردﻧﺪ و ﺑﺮ ﻓﺮق او ﮔﺬاﺷﺘﮫ‬ ‫او را دو ﭘﺎره ﻣﯿﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻋﺬاب او را از دﯾﻨﺶ ﺑﺎز ﻧﻤﯽ‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﺾ دﯾﮕﺮش ﺑﺎ ﺷﺎﻧﮫ ھﺎی آھﻨﯿﻦ ﺷﺎﻧﮫ ﮐﺮده ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﺷﺎﻧﮫ از ﮔﻮﺷﺘﺶ ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺑﮫ اﺳﺘﺨﻮان و ﻋﺼﺐ ھﺎی وی ﻣﯿﺮﺳﯿﺪ‪،‬‬ ‫ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ ﻋﺬاب او را از دﯾﻨﺶ ﺑﺎز ﻧﻤﯽ داﺷﺖ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ اﷲ‪ ،‬اﯾﻦ دﯾﻦ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﺗﮑﻤﯿﻞ و ﭘﺮﺗﻮان ﺷﻮد ﮐﮫ ﻣﺴﺎﻓﺮ از ﺻﻨﻌﺎء ﺗﺎ ﺣﻀﺮت ﺑﺮود و‬ ‫ﺟﺰ ﺧﻮف اﷲ دﯾﮕﺮ ھﯿﭻ ﺧﻮﻓﯽ در دل ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ از‬ ‫‪١٠٩‬‬

‫ﮔﺮگ ﺑﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪن ﺧﻮد ھﺮاس داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺷﻤﺎ ﻋﺠﻠﮫ‬ ‫ﻣﯿﻨﻤﺎﺋﯿﺪ"‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫ﺗﻮاﺿﻊ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺗﻨﺪی وﮔﺮدن ﻓﺮازی در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان‬ ‫ﺗﻮاﺿﻊ ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺜﻞ ﮔﺮدن ﻓﺮازی در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎﻓﺮان واﺟﺐ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ‪) :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﻣﻦ ﯾﺮﺗﺪ ﻣﻨﮑﻢ‬ ‫ﻋﻦ دﯾﻨﮫ ﻓﺴﻮف ﯾﺄﺗﯽ اﷲ ﺑﻘﻮم ﯾﺤﺒﮭﻢ و ﯾﺤﺒﻮﻧﮫ أذﻟﺔ ﻋﻠﯽ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‬ ‫أﻋﺰة ﻋﻠﯽ اﻟﮑﺎﻓﺮﯾﻦ ﯾﺠﮭﺪون ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ و ﻻ ﯾﺨﺎﻓﻮن ﻟﻮﻣﺔ ﻻﺋﻢ‬ ‫ذﻟﮏ ﻓﻀﻞ اﷲ ﯾﺆﺗﯿﮫ ﻣﻦ ﯾﺸﺎء و اﷲ واﺳﻊ ﻋﻠﯿﻢ( "اﻟﻤﺎﺋﺪه‪."٥٤ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ھﺮﮐﮫ از ﺷﻤﺎ از دﯾﻦ ﺧﻮد ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮد ﺑﺰودی‬ ‫ﺧﺪا ﻗﻮﻣﯽ را ﮐﮫ دوﺳﺘﺪارد و آﻧﮭﺎ ﻧﯿﺰ ﺧﺪا را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻣﺘﻮاﺿﻊ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﮔﺮدن ﻓﺮاز و ﺗﻨﺪرو اﻧﺪ ﺑﮫ‬ ‫ﻧﺼﺮت اﺳﻼم ﺑﺮﻣﯽ اﻧﮕﯿﺰد ﮐﮫ در راه ﺧﺪا ﺟﮭﺎد ﮐﻨﻨﺪ و در راه دﯾﻦ‬ ‫از ﻣﻼﻣﺖ وﻧﮑﻮھﺶ اﺣﺪی ﺑﺎک ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﻓﻀﻞ ﺧﺪا ھﺮ ﮐﮫ‬ ‫را ﺧﻮاھﺪ ﻋﻄﺎ ﮐﻨﺪ و ﺧﺪا را رﺣﻤﺖ واﺳﻊ و ﻋﻠﻢ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫ذﻟﺖ در اﯾﻦ آﯾﮫ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ دﻟﺴﻮزی‪ ،‬رﺣﻤﺖ و ﻧﺮﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮫ ﺑﻤﻌﻨﯽ‬ ‫ﺧﻮاری و ﺣﻘﯿﺮی‪ .‬و ﻋﺰت ﺑﻤﻌﻨﯽ ﺷﺪت‪ ،‬ﺳﺨﺘﯽ‪ ،‬و دﺷﻤﻨﯽ و ﻏﻠﺒﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬ﺑﺮ وی ﻋﺰت ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬زﻣﯿﻦ ﻋﺰاز‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬زﻣﯿﻦ ﺳﺨﺖ‪.‬‬ ‫و اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ‪) :‬ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل اﷲ واﻟﺬﯾﻦ ﻣﻌﮫ أﺷﺪاء ﻋﻠﯽ اﻟﮑﻔﺎر‬ ‫رﺣﻤﺎء ﺑﯿﻨﮭﻢ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ او اﻧﺪ‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎﻓﺮان ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ و ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﻨﺪ" و ھﻤﭽﻨﺎن اﷲ‬ ‫رﺳﻮل ﺧﻮد را اﻣﺮ ﮐﺮده ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺘﻮاﺿﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده‬ ‫اﺳﺖ )واﺧﻔﺾ ﺟﻨﺎﺣﮏ ﻟﻤﻦ ﺗﺒﻌﮏ ﻣﻦ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺮای‬ ‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﮐﮫ ﭘﯿﺮو ﺗﻮ اﻧﺪ ﺑﺎل ﺗﻮاﺿﻊ ﺑﮕﺴﺘﺮان" ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺧﻮد را ﺑﮫ آﻧﺎن‬ ‫ﻣﺘﻮاﺿﻊ ﺑﺴﺎز و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎن ﻧﺮﻣﯽ ﮐﻦ‪ ،‬و وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را‬ ‫از ﺗﻨﺪی و ﺷﺪت ﻣﻨﻊ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬ﻓﺒﻤﺎ رﺣﻤﺔ ﻣﻦ اﷲ ﻟﻨﺖ ﻟﮭﻢ‬ ‫و ﻟﻮ ﮐﻨﺖ ﻓﻈﺎً ﻏﻠﯿﻆ اﻟﻘﻠﺐ ﻻﻧﻘﻀﻮا ﻣﻦ ﺣﻮﻟﮏ ﻓﺎﻋﻒ ﻋﻨﮭﻢ و‬ ‫اﺳﺘﻐﻔﺮ ﻟﮭﻢ و ﺷﺎورھﻢ ﻓﯽ اﻷﻣﺮ ﻓﺈذا ﻋﺰﻣﺖ ﻓﺘﻮﮐﻞ ﻋﻠﯽ اﷲ إن اﷲ‬ ‫ﯾﺤﺐ اﻟﻤﺘﻮﮐﻠﯿﻦ( "آل ﻋﻤﺮان‪"١٥٩ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺗﻮ را ﺑﺎ ﺧﻠﻖ ﻣﮭﺮان وﺧﻮﺷﺨﻮی ﮔﺮداﻧﯿﺪ اﮔﺮ‬ ‫ﺗﻨﺪﺧﻮی و ﺳﺨﺖ دل ﺑﻮدی ﻣﺮدم از ﮔﺮد ﺗﻮ ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن‬ ‫از اﻣﺖ ﺧﻄﺎﺋﯽ ﺳﺮزﻧﺪ از آﻧﺎن درﮔﺬر و ﺑﺮ آﻧﮭﺎ ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﮐﻦ‬ ‫‪١١١‬‬

‫و در ﮐﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﻮرت ﻧﻤﺎ‪ ،‬وآﻧﭽﮫ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ‬ ‫ﺑﮫ ﺧﺪا اﻧﺠﺎم ده ﮐﮫ ﺧﺪا ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را دوﺳﺘﺪارد"‪.‬‬ ‫و در ﻋﯿﻦ وﻗﺘﯽ ﮐﮫ رﺳﻮل ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺑﮫ رﺣﻤﺖ و ﻧﺮﻣﯽ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و از ﺗﻨﺪی در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن ﻣﻨﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎن او را ﻣﺄﻣﻮر ﻣﯿﺴﺎزد ﮐﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎﻓﺮان وﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ از ﺗﻨﺪی‬ ‫و ﺷﺪت ﮐﺎر ﺑﮕﯿﺮد و ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﻨﺒﯽ ﺟﺎھﺪ اﻟﮑﻔﺎر واﻟﻤﻨﺎﻓﻘﯿﻦ‬ ‫و اﻏﻠﻆ ﻋﻠﯿﮭﻢ وﻣﺄواھﻢ ﺟﮭﻨﻢ وﺑﺌﺲ اﻟﻤﺼﯿﺮ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﺑﺎﮐﺎﻓﺮان وﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﺟﮭﺎد ﻧﻤﺎ و در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﺗﻨﺪی و ﺳﺨﺘﯽ ﮐﻦ‪،‬‬ ‫وﺟﺎی آﻧﺎن دوزخ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪ ﺟﺎی اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﺎ ﮐﮫ دﻟﯿﻞ ﺗﺨﺼﯿﺺ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻄﺎب‬ ‫ﺑﮫ أﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻟﺴﻮز‪ ،‬ﻣﮭﺮﺑﺎن‪ ،‬ﻧﺮﻣﺨﻮی و ﻓﺮوﺗﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﮐﺎﻓﺮان ﮔﺮدﻧﻔﺮاز‪ ،‬ﺳﺨﺘﮕﯿﺮ‪ ،‬ﺧﺼﻮﻣﺘﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻨﺪرو وﻏﻠﺒﮫ ﺟﻮی ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫اﷲ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﻗﺎﺗﻠﻮا اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻠﻮﻧﮑﻢ ﻣﻦ اﻟﮑﻔﺎر و‬ ‫ﻟﯿﺠﺪوا ﻓﯿﮑﻢ ﻏﻠﻈﺔ و اﻋﻠﻤﻮا أن اﷲ ﻣﻊ اﻟﻤﺘﻘﯿﻦ( "اﻟﺘﻮﺑﮫ‪"١٢٣ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻣﻮﻣﻨﺎن! ﺑﺎﮐﺎﻓﺮاﻧﯽ ﮐﮫ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ اﻧﺪ ﺟﮭﺎد ﮐﻨﯿﺪ و‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻔﺎر در ﺷﻤﺎ درﺷﺘﯽ و ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪی ﺣﺲ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ ﺧﺪا ﯾﺎر‬ ‫ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺎران اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﯿﺰ در ﺗﺄﯾﯿﺪ وﺗﺼﺪﯾﻖ آن وارد ﺷﺪه واز آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻧﻌﻤﺎن اﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﻣﺜﻞ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻓﯽ ﺗﻮادھﻢ وﺗﺮاﺣﻤﮭﻢ وﺗﻌﺎﻃﻔﮭﻢ ﻣﺜﻞ اﻟﺠﺴﺪ‪ ،‬إذا‬ ‫اﺷﺘﮑﯽ ﻣﻨﮫ ﻋﻀﻮ ﺗﺪاﻋﯽ ﻟﮫ ﺳﺎﺋﺮ اﻟﺠﺴﺪ ﺑﺎﻟﺴﮭﺮ و اﻟﺤﻤﯽ" ﯾﻌﻨﯽ "‬ ‫ﻣﻮﻣﻨﺎن دردوﺳﺘﯽ ھﻤﺪﯾﮕﺮ وﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ و ﺷﻔﻘﺖ ﺷﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﯾﮏ ﭘﯿﮑﺮﻧﺪ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﯾﮏ ﻋﻀﻮ از آن ﺑﮫ درد آﯾﺪ ﺳﺎﺋﺮ ﺟﺴﺪ او را‬ ‫ﺑﺎ ﺗﺐ وﺑﯿﺨﻮاﺑﯽ ھﻤﺮاھﯽ ﮐﻨﺪ" وﺣﺪﯾﺚ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ از ﻋﯿﺎض اﺑﻦ ﺣﻤﺎر‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔـﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ " :‬أھﻞ اﻟﺠﻨﺔ ﺛﻼﺛﺔ‪ :‬ذوﺳﻠﻄﺎن ﻣﻘﺴﻂ‪ ،‬ﻣﺘﺼﺪق‪ ،‬ﻣﻮﻓﻖ ورﺟﻞ‬ ‫رﺣﯿﻢ رﻓﯿﻖ اﻟﻘﻠﺐ ﻟﮑﻞ ذی ﻗﺮﺑﯽ و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬وﻋﻔﯿﻒ ﻣﺘﻌﻔﻒ ذو ﻋﯿﺎل"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬اھﻞ ﺑﮭﺸﺖ ﺳﮫ ﮐﺲ اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺎﮐﻢ ﻋﺎدل ﮐﮫ ﺻﺪﻗﮫ دھﺪ و‬ ‫ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻟﮭﯽ ﻧﺼﯿﺒﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﺮد ﻣﮭﺮﺑﺎن ﻧﺮﻣﺪل ﺑﮫ ھﺮ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ و‬ ‫ھﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬وﺷﺨﺺ ﺣﻼل ﺧﻮر ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺎر ﺻﺎﺣﺐ ﻋﯿﺎل" و در‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( از ﺟﺮﯾﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫‪١١٢‬‬

‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﻣﻦ ﻻ ﯾﺮﺣﻢ ﻻﯾٌﺮﺣﻢ" ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﮐﮫ رﺣﻢ و‬‫ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﻧﮑﻨﺪ ﻣﻮرد ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﯿﮕﯿﺮد" ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪن از‬ ‫رﺣﻤﺖ ﺧﺪا درﺻﻮرت ﻋﺪم ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ وﺟﻮب ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﮫ ﻋﻼﺋﻢ وﺟﻮب ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد از اﺑﻮھﺮﯾﺮه‬ ‫رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ ﺻﺎدق و‬ ‫ﻣﺼﺪوق اﺳﺖ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬إن اﻟﺮﺣﻤﺔ ﻻ ﺗﻨﺰع إﻻ ﻣﻦ ﺷﻘﯽ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻧﻤﯿﺸﻮد ﻣﮕﺮ از ﺑﺪﺑﺨﺖ" و ﺣﺪﯾﺜﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻧﮫ ام ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬اﻟﻠﮭﻢ‬ ‫ﻣﻦ وﻟﯽ ﻣﻦ أﻣﺮ أﻣﺘﯽ ﺷﯿﺌﺎً ﻓﺸﻖ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﻓﺎﺷﻘﻖ ﻋﻠﯿﮫ وﻣﻦ وﻟﯽ ﻣﻦ أﻣﺮ‬ ‫أﻣﺘﯽ ﺷﯿﺌﺎً ﻓﺮﻓﻖ ﺑﮭﻢ ﻓﺎرﻓﻖ ﺑﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ھﺮ ﮐﮫ از اﻣﻮر‬ ‫اﻣﺘﻢ ﭼﯿﺰی ﺑﺪﺳﺖ ﮔﯿﺮد و ﺑﺮ آن ﺳﺨﺘﯽ وﻣﺸﻘﺖ آرد ﺗﻮ ﺑﺮ وی‬ ‫ﻣﺸﻘﺖ ﺑﯿﺎور‪ ،‬وھﺮ ﮐﮫ از اﻣﻮر اﻣﺘﻢ ﭼﯿﺰی ﺑﺪﺳﺖ ﮔﯿﺮد و ﺑﮫ آﻧﺎن‬ ‫ﻧﺮﻣﯽ وﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﻮ ﺑﺮ وی ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻦ"‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ھﻤﮫ ﻣﺮدم ﻣﯽ ﺷﻮد ﭼﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﮫ ﮐﺎﻓﺮ و ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬ﭼﮫ‬ ‫ﻣﻄﯿﻊ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﮫ ﻋﺎﺻﯽ و ﮔﻨﮭﮕﺎر‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺮﯾﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪ‬ ‫اﷲ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﻻ‬ ‫ﯾﺮﺣﻢ اﷲ ﻣﻦ ﻻﯾﺮﺣﻢ اﻟﻨﺎس" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﺎﻣﺮدم رﺣﻢ ﻧﮑﻨﺪ ﺧﺪا‬ ‫ﺑﮫ او رﺣﻢ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ" در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻟﻔﻆ ﻣﺮدم‬ ‫ﻋﺎم اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﻋﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻄﻠﻮب از آن ﺧﺎص اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻦ‬ ‫ﻗﻮل اﷲ )اﻟﺬﯾﻦ ﻗﺎل ﻟﮭﻢ اﻟﻨﺎس إن اﻟﻨﺎس ﻗﺪ ﺟﻤﻌﻮا ﻟﮑﻢ( ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﻣﺮدم ﺑﺮای اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺣﻘﺎً ﮐﮫ ﻣﺮدم ﺑﮫ ﻗﺘﺎل ﺷﻤﺎ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه‬ ‫اﻧﺪ" )ﮐﮫ ﻣﺮاد از ﻣﺮدم اول ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﮔﺎن اﺑﻮ ﺳﻔﯿﺎن‪ ،‬وﻣﺮاد از‬ ‫"ﻣﺮدم" دوم ﻟﺸﮑﺮ اﺑﻮﺳﻔﯿﺎن ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ(‪.‬‬ ‫از اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﮫ در ﺑﺎرۀ ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫آﻣﺪه ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫از وی رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻌﺪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﮫ ﻣﺮﯾﻀﯽ دﭼﺎر‬ ‫ﺷﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬ﺳﻌﺪ اﺑﻦ اﺑﯽ‬ ‫وﻗﺎص‪ ،‬وﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﮫ ﻋﯿﺎدﺗﺶ آﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺰدش داﺧﻞ ﺷﺪ او را در ﺑﯿﮭﻮﺷﯽ ﯾﺎﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ " :‬أ ﻗﺪ‬ ‫‪١١٣‬‬

‫اﷲ!‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬

‫ﻗﻀﯽ" آﯾﺎ وﻓﺎت ﮐﺮده؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺨﯿﺮ ﯾﺎرﺳﻮل‬ ‫ورﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ آﻏﺎز ﮐﺮد‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ دﯾﮕﺮان ﮔﺮﯾﮫ‬ ‫وی را دﯾﺪﻧﺪ آﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺷﺮوع ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ " :‬أﻻ ﺗﺴﻤﻌﻮن! إن اﷲ ﻻ ﯾﻌﺬب ﺑﺪﻣﻊ اﻟﻌﯿﻦ و ﻻ ﺑﺤﺰن‬ ‫اﻟﻘﻠﺐ و ﻟﮑﻦ ﯾﻌﺬب ﺑﮭﺬا و اﺷﺎر إﻟﯽ ﻟﺴﺎﻧﮫ أو ﯾﺮﺣﻢ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﯿﺸﻨﻮﯾﺪ ﮐﮫ اﷲ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ أﺷﮏ ﭼﺸﻢ وﻏﻤﮕﯿﻨﯽ دل ﻋﺬاب ﻧﻤﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ اﯾﻦ ﻋﺬاب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ رﺣﻢ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ و ﺑﮫ زﺑﺎن‬ ‫ﺧﻮد اﺷﺎره ﮐﺮد"‪.‬‬ ‫و ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻦ ﻣﻈﻌﻮن وﻓﺎت ﮐﺮده ﺑﻮد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﺮﯾﮫ ﮐﻨﺎن او را ﺑﻮﺳﮫ ﮐﺮد" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫و ﮔﻔﺘﮫ ﺣﺴﻦ وﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺟﺰ ﻧﺰد ھﻤﺴﺮاﻧﺶ ﻧﺰد دﯾﮕﺮ زﻧﺎن ﻧﻤﯽ رﻓﺖ‪ ،‬ﻏﯿﺮ از‬ ‫ام ﺳﻠﯿﻢ ﮐﮫ ﻧﺰد وی ﻣﯿﺮﻓﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد از وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﺪ او در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ " :‬إﻧﯽ أرﺣﻤﮭﺎ ﻗﺘﻞ أﺧﻮھﺎ ﻣﻌﯽ" ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫" ﻣﻦ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﮫ او اﻇﮭﺎر ﺷﻔﻘﺖ و ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﭼﻮن‬ ‫ﺑﺮادرش در ﻟﺸﮑﺮ ﻣﻦ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﮫ ﻧﺮﻣﯽ وﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ وی‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺴﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﻧﺠﺎری ازﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺪﺗﯽ اھﻞ ﻃﺎﺋﻒ را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐﺮد وﻟﯽ ﻓﺘﺢ‬ ‫ﻧﺼﯿﺐ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪":‬إﻧﺎ ﻗﺎﻓﻠﻮن ﻏﺪاً إن ﺷﺎء‬ ‫اﷲ" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﻣﺎ ﻓﺮدا از اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻮچ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻢ إن ﺷﺎء اﷲ" ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺪون ﻓﺘﺢ ﮐﻮچ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ؟ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬‬ ‫ﻓﺎﻏﺪوا ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺘﺎل"‪ " .‬ﭘﺲ ﺑﻘﺘﺎل ﻓﺮدا ﺑﭙﺮدازﯾﺪ" و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻮن‬ ‫ﻓﺮدا ﺑﮫ ﻗﺘﺎل ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺑﮫ آﻧﺎن زﺧﻤﮭﺎ و ﺟﺮاﺣﺎت ﻓﺮاوان رﺳﯿﺪ‬ ‫ورﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺖ‪" :‬إﻧﺎ ﻗﺎﻓﻠﻮن ﻏﺪاً إن ﺷﺎء‬ ‫اﷲ" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﻣﺎ ﻓﺮدا ﮐﻮچ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﻢ إن ﺷﺎء اﷲ" و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از‬ ‫ﺷﻨﯿﺪن آن ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻮن ﺧﻮﺷﯽ ﺷﺎن‬ ‫را دﯾﺪ ﺗﺒﺴﻢ ﮐﺮد‪.‬‬ ‫و از ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫از ﻣﻌﺎوﯾﮫ اﺑﻦ ﺣﮑﻢ ﺳﻠﻤﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ ﻣﻦ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫‪١١٤‬‬

‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز ﻣﯿﮕﺰاردم ﮐﮫ ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺮدی از ﻣﯿﺎن ﻗﻮم ﻋﻄﺴﮫ زد‬ ‫و ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ " :‬ﯾﺮﺣﻤﮏ اﷲ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﺗﯿﺰ ﺗﯿﺰ ﺑﮫ ﻃﺮﻓﻢ دﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺎ دران ﺗﺎن ﺑﺎﻻی ﺳﺮﺗﺎن ﮔﺮﯾﮫ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﮫ ﻃﺮﻓﻢ ﺗﯿﺰ ﺗﯿﺰ‬ ‫ﻣﯿﺒﯿﻨﯿﺪ؟ آﻧﺎن ﺑﮫ زدن دﺳﺖ ھﺎی ﺧﻮد ﺑﺮ راﻧﮭﺎﯾﺸﺎن آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻮن داﻧﺴﺘﻢ ﮐﮫ اﯾﺸﺎن ﻣﺮا ﺑﮫ ﺳﮑﻮت ﻓﺮا ﻣﯿﺨﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪم‪،‬‬ ‫وﻗﺘﯽ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز را ادا ﮐﺮد ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﯾﺶ‬ ‫ﻣﻦ ھﺮﮔﺰ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻠﻢ ﺑﺎﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻧﮫ ﻗﺒﻞ از وی دﯾﺪه ﺑﻮدم و ﻧﮫ ھﻢ‬ ‫ﺑﻌﺪ از وی ﻗﺴﻢ ﺑﺨﺪا ﻧﮫ ﻣﺮا ﺗﮭﺪﯾﺪ ﮐﺮد و ﻧﮫ زد و ﻧﮫ ھﻢ دﺷﻨﺎم داد‪،‬‬ ‫ﺑﻠﮑﮫ ﮔﻔﺖ‪ " :‬إن ھﺬه اﻟﺼﻼة ﻻ ﯾﺼﻠﺢ ﻓﯿﮭﺎ ﺷﺊ ﻣﻦ ﮐﻼم اﻟﻨﺎس‪ ،‬إﻧﻤﺎ‬ ‫ھﻮ اﻟﺘﺴﺒﯿﺢ و اﻟﺘﮑﺒﯿﺮ و ﻗﺮاءة اﻟﻘﺮآن" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ‬ ‫ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ ﺳﺨﻦ ﻣﺮدم را ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ آن ﺗﺴﺒﯿﺢ‪ ،‬ﺗﮑﺒﯿﺮ و ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن‬ ‫اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ ﭼﺎدر ﻧﺠﺮاﻧﯽ دارای‬ ‫ﺣﺎﺷﯿﮫ درﺷﺖ ﺑﮫ ﺳﺮ داﺷﺖ روان ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﮫ ﻧﺎﮔﺎه ﯾﮑﯽ اﻋﺮاﺑﯽ در‬ ‫ﻋﻘﺒﺶ رﺳﯿﺪ و از ﭼﺎدرش ﭼﻨﺎن ﮐﺶ ﮐﺮد ﮐﮫ ﻣﻦ اﺛﺮ ﺣﺎﺷﯿﮫ ﭼﺎدر را‬ ‫در ﻃﺮف ﮔﺮدن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدم‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪ :‬ای‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ از ﻣﺎل ﺧﺪا ﮐﮫ ﻧﺰد ﺗﻮ ھﺴﺖ ﺑﺮاﯾﻢ ﻋﻄﺎ ﮐﻦ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ وی ﺑﺎ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪه ﺑﻌﺪ از آن اﻣﺮ ﮐﺮد ﮐﮫ‬ ‫ﺑﺮاﯾﺶ ﭼﯿﺰی داده ﺷﻮد‪.‬‬ ‫و از ﻧﻤﻮﻧﮫ ھﺎی ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ اﺻﺤﺎب در ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﺷﺎن آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ........:‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ‬ ‫ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ زده ﺷﺪ ﺻﮭﯿﺐ ﻧﺰدش داﺧﻞ ﺷﺪ و ﮔﺮﯾﮫ ﮐﻨﺎن‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺑﺮادر ای دوﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺗﺮﻣﺬی در ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ‬ ‫وﺻﺤﯿﺢ ﻃﻮرﯾﮑﮫ ﺧﻮدش ﮔﻔﺘﮫ – از واﻗﺪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو اﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﺑﻦ‬ ‫ﻣﻌﺎذ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ اﻧﺲ اﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ آﻣﺪ‬ ‫ﻣﻦ ﻧﺰدش آﻣﺪم‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ واﻗﺪ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﺑﻦ‬ ‫ﻣﻌﺎذ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه وی ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺷﺒﺎھﺖ ﺑﮫ ﺳﻌﺪ داری‪.‬‬ ‫و آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮ ﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮫ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮوﯾﻢ ﻧﺰد‬ ‫ام اﯾﻢ و ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺒﺮ او را ﻣﯿﮕﺮﻓﺖ‬ ‫ﻣﺎ ھﻢ ﺧﺒﺮش را ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻧﺰدش رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮔﺮﯾﮫ ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫‪١١٥‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯿﮑﻨﯽ؟ آﻧﭽﮫ ﻧﺰد ﺧﺪا ھﺴﺖ ﺑﮫ رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮭﺘﺮ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از آن ﮔﺮﯾﮫ ﻧﺪارم ﮐﮫ ﻧﻤﯽ داﻧﻢ آﻧﭽﮫ ﻧﺰد‬ ‫ﺧﺪاھﺴﺖ ﺑﮫ رﺳﻮﻟﺶ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ آن‬ ‫ﮔﺮﯾﮫ دارم ﮐﮫ آﻣﺪن وﺣﯽ از آﺳﻤﺎن ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺪو را ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ آورد و ھﻤﺮاه وی ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫ﺿﻤﻦ ﺣﺪﯾﺚ درازی در واﻗﻌﮥ اﺳﯿﺮان ﺟﻨﮓ ﺑﺪر از ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ در آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻓﺮدا ﺷﺪ آﻣﺪم و دﯾﺪم‬ ‫ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻧﺸﺴﺘﮫ اﻧﺪ و‬ ‫ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎرﺳﻮل اﷲ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﮐﮫ ﺗﻮ و ﯾﺎرت ﺑﮫ ﭼﮫ‬ ‫ﺳﺒﺒﯽ ﮔﺮﯾﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ھﻢ اﮔﺮ ﮔﺮﯾﮫ ام آﻣﺪ ﮔﺮﯾﮫ ﮐﻨﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ‬ ‫ﮔﺮﯾﮫ ام ﻧﯿﺎﻣﺪ ﺧﻮد را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﺮﯾﮫ ﺷﻤﺎﮔﺮﯾﺎن ﻧﺸﺎن دھﻢ‪ "....‬و اﺑﻦ‬ ‫ﻋﺒﺪ اﻟﺒﺮ در اﺳﺘﻌﯿﺎب از ﺟﻨﺎزه اﺑﻦ اﺑﯽ اﻣﯿﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻋﺒﺎده اﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ در ﺟﻨﮓ اﺳﮑﻨﺪرﯾﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و روزی آﻧﺎن را‬ ‫از ﺟﻨﮓ ﻣﻨﻊ ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه دﯾﺪ ﮐﮫ ﺟﻨﮓ را آﻏﺎز ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺟﻨﺎده ﻣﺮدم را درﯾﺎب‪ ،‬ﻣﻦ رﻓﺘﻢ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎز آﻣﺪم ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫آﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪه؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺨﯿﺮ‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺧﺪای راﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﮐﺴﯽ از آﻧﮭﺎ در ﺣﺎل ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﺸﺘﮫ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻨﺠﺎ ﺿﺮورت اﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﻣﯿﺎن ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻧﺮﻣﯽ و ﺷﻔﻘﺖ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﯿﺎن ﺷﺪت و ﺳﺨﺘﮕﯿﺮی در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن و ﻣﻮاﺿﻊ‬ ‫ھﺮﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دوﮔﻮﻧﮫ روش را ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬آﻧﭽﮫ ﻇﺎھﺮ اﺳﺖ اﯾﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ و در آﻧﭽﮫ ﺑﮫ ﺿﺮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫رﺣﻤﺖ و ﺷﻔﻘﺖ ﮔﻨﺠﺎﯾﺶ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺣﮑﺎم و در ﻣﻨﻊ ﺿﺮر‬ ‫از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪت و ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ ﺿﺮوری ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫و ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪:‬‬ ‫در آﻧﭽﮫ ﺑﮫ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪:‬‬ ‫در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه ﺑﮫ رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ ﮐﮫ ﻗﺒﻼً ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪:‬‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬اﺿﺮﺑﻮه" ﺑﺰﻧﯿﺪش‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻗﻮﻟﻮا رﺣﻤﮏ اﷲ" ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ ﮐﮫ ﺧﺪا ﺑﺮاﯾﺖ رﺣﻢ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﺪﯾﺒﯿﮫ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺷﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﯾﺪ ﭼﻮن ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫وﺣﺪﯾﺜﺶ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬واﯾﻨﻄﻮر ﻧﮑﺮد ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻔﻘﺖ ﺑﮫ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﺎﻧﻈﺮ ﺷﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﻨﺪ زﯾﺮا اﮔﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ رﺣﻤﺖ و ﺷﻔﻘﺖ و ﻧﺮﻣﯽ‬ ‫ﺑﮫ آﻧﺎن اﯾﻨﻄﻮر ﻣﯿﮑﺮد اﯾﺸﺎن را در ﺣﺮج و ﻣﺸﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯿﻨﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪١١٦‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻗﺮﯾﺶ را ﻣﺴﺌﻠﮥ زن ﻣﺨﺰوﻣﯽ ﮐﮫ دزدی ﮐﺮده ﺑﻮد ﭘﺮﯾﺸﺎن ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و‬ ‫ﻣﯿﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬در ﻣﻮرد وی ﭼﮫ ﮐﺴﯽ ﺟﺮأت ﮐﺮده ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫}ﺑﮫ ﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن{ اﺳﺎﻣﮫ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﻮرد‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮد و رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ اوﮔﻔﺖ‪" :‬أﺗﺸﻔﻊ ﻓﯽ ﺣﺪ‬ ‫ﻣﻦ ﺣﺪود اﷲ" آﯾﺎ در ﺣﺪی از ﺣﺪود ﺧﺪا ﻣﯿﺨﻮاھﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﯽ؟ ﺑﻌﺪ‬ ‫از آن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺖ و ﺧﻄﺒﮫ ای اﯾﺮاد ﻧﻤﻮده در آن‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬أﯾﮭﺎ اﻟﻨﺎس إﻧﻤﺎ ھﻠﮏ اﻟﺬﯾﻦ ﻗﺒﻠﮑﻢ أﻧﮭﻢ ﮐﺎﻧﻮا إذا ﺳﺮق ﻓﯿﮭﻢ‬ ‫اﻟﺸﺮﯾﻒ ﺗﺮﮐﻮه و إذا ﺳﺮق ﻓﯿﮭﻢ اﻟﻀﻌﯿﻒ أﻗﺎﻣﻮا ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺤﺪ‪ ،‬و اﯾﻢ‬ ‫اﷲ ﻟﻮ أن ﻓﺎﻃﻤﺔ ﺑﻨﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺮﻗﺖ ﻟﻘﻄﻌﺖ ﯾﺪھﺎ" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ای ﻣﺮدم‬ ‫ﺳﺒﺐ ھﻼک ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ‬ ‫وﺟﺎھﺖ و ﺑﺎ ﻧﺴﺐ دزدی ﻣﯽ ﮐﺮد او را ﻣﯿﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وھﻨﮕﺎﻣﯽ‬ ‫ﺿﻌﯿﻒ و ﻧﺎﺗﻮان دزدی ﻣﯽ ﮐﺮد ﺣﺪ را ﺑﺎﻻﯾﺶ ﺟﺎری ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻗﺴﻢ ﺑﺨﺪا اﮔﺮ ﻓﺎﻃﻤﺔ ﺑﻨﺖ ﻣﺤﻤﺪ ھﻢ دزدی ﮐﻨﺪ دﺳﺘﺶ را ﻗﻄﻊ‬ ‫ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد" در اﯾﻨﺠﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﮫ ﺑﮫ ﻗﺮﯾﺶ ﻧﺮﻣﯽ‬ ‫ﻧﺸﺎن داد و ﻧﮫ ﺑﺎ ﻟﻐﻮ ﮐﺮدن ﺣﺪ ﺑﺎﻻی ﻣﺨﺰوﻣﯿﮫ ﺗﺮﺣﻢ ﮐﺮد و‬ ‫ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺎﻣﮫ را ﺟﺪاً رد ﮐﺮد‪.‬‬ ‫واﮔﺮ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ و ﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ‬ ‫رﺣﻢ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺑﺮ ﺣﺴﻦ رﺣﻢ ﻣﯿﮑﺮد ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﯾﮏ داﻧﮫ ﺧﺮﻣﺎ از‬ ‫ﺧﺮﻣﺎھﺎی ﺻﺪﻗﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺴﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﯽ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪-‬‬ ‫ﯾﮏ داﻧﮫ ﺧﺮﻣﺎ از ﺧﺮﻣﺎ ھﺎی ﺻﺪﻗﮫ ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﺎ را در دھﻦ ﺧﻮد‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﺦ ﮐﺦ ‪ ،‬ارم ﺑﮭﺎ‬ ‫أﻣﺎﻋﻠﻤﺖ أﻧﺎ ﻻ ﻧﺄﮐﻞ اﻟﺼﺪﻗﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﮐﺦ ﮐﺦ ‪ ،‬دور اﻧﺪاز آﻧﺮا ‪ ،‬آﯾﺎ‬ ‫ﻧﻤﯽ داﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﺎﻣﺎل ﺻﺪﻗﮫ را ﻧﻤﯽ ﺧﻮرﯾﻢ؟ }و ﺑﺮﻣﺎ ﺣﻼل ﻧﯿﺴﺖ{‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در دﻓﻊ ﺿﺮر واﺿﺢ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ از ﻣﻌﺎذ در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮک رواﯾﺖ ﮐﺮده و در آن آﻣﺪه‪ :‬ﺑﻌﺪ از آن‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إﻧﮑﻢ ﺳﺘﺄﺗﻮن ﻏﺪاً إن اﷲ ﻋﯿﻦ‬ ‫ﺗﺒﻮک وإﻧﮑﻢ ﻟﻦ ﺗﺄﺗﻮھﺎ ﺣﺘﯽ ﯾﻀﺤﯽ اﻟﻨﮭﺎر‪ ،‬ﻓﻤﻦ ﺟﺎء ھﺎ ﻣﻨﮑﻢ‬ ‫ﻓﻼﯾﻤﺲ ﻣﻦ ﻣﺎﺋﮫ ﺷﯿﺎءً ﺣﺘﯽ آﺗﯽ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺷﻤﺎ ﻓﺮدا إن ﺷﺎء اﷲ ﺑﮫ‬ ‫ﭼﺸﻤﮫ ﺗﺒﻮک ﻣﯿﺮﺳﯿﺪ و ﺷﻤﺎ آﻧﺠﺎ ﻧﻤﯽ روﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ روز ﺑﮫ ﭼﺎﺷﺖ‬ ‫‪١١٧‬‬

‫ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﮐﮫ آﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪ ﺗﺎ آﻣﺪن ﻣﻦ ﺑﮫ آﺑﺶ ﻗﻄﻌﺎً دﺳﺖ‬ ‫ﻧﺒﺮد" وﻗﺘﯽ ﻣﺎ اﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪﯾﻢ دو ﻧﻔﺮ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ آﻧﺠﺎ رﺳﯿﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﭼﺸﻤﮫ آب ﮐﻤﯽ ﻣﺜﻞ رﯾﺸﻤﮫ ﻧﻌﻠﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺪو ﻧﻔﺮ را ﭘﺮﺳﯿﺪ‪" :‬و ھﻞ ﻣﺴﺴﺘﻤﺎ ﻣﻦ ﻣﺎﺋﮭﺎ ﺷﯿﺎءً؟‬‫" آﯾﺎ در آب آن دﺳﺖ زده اﯾﺪ؟" ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺪو را دﺷﻨﺎم داد و آﻧﭽﮫ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮد آﻧﺎن را ﮔﻔﺖ‪....‬‬ ‫اﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﯾﺤﯿﯽ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﻗﺼﮥ ﺑﻨﯽ ﻣﺼﻄﻠﻖ و‬ ‫آﻧﭽﮫ ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ... :‬رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﻔﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺑﯿﮕﺎه ﺷﺪ‪ ،‬و آﻧﺸﺐ را ﻧﯿﺰ‬‫ﺳﻔﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ و اول آﻧﺮوز را ﻧﯿﺰ ﺳﻔﺮ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﭼﺎﺷﺖ ﮐﻼن‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺮدم را ﺗﻮﻗﻒ و اﺳﺘﺮاﺣﺖ داد‪ ،‬و اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮی ﺑﻮد ﮐﮫ آﻧﺎن را از واﻗﻌﮫ ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎزد‪ ...‬و ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ اﺑﻦ‬ ‫اﺑﯽ ﺣﺎﺗﻢ از ﺳﻌﯿﺪ اﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﺑﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﻮده‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آﺧﺮ روز ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﮫ‬ ‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﮐﻨﺪ دوﺑﺎره ﺑﮫ ﺳﻔﺮ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻗﺎﻃﻊ ﺑﻮدن اﺻﺤﺎب ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻨﺶ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ رﺿﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﮫ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪﯾﻦ و ارﺳﺎل ﻟﺸﮑﺮ اﺳﺎﻣﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ‬ ‫ﻋﻠﯽ اﻟﺮﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ھﻤﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺠﺎم داد ﮐﮫ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ھﻤﮫ‬ ‫ﻧﻈﺮش را ﭘﺬﯾﺮا ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ را اﺟﺮاء ﮐﺮدﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﮫ ھﻤﮫ‬ ‫زﺑﺎن ﺑﮫ ﺳﺘﺎﯾﺶ او ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺣﮑﺎم را ﮐﮫ دﻓﻊ ﺿﺮر ھﻢ در آن داﺧﻞ اﺳﺖ اﺳﺘﺜﻨﺎء‬ ‫ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ ﻣﯿﺘﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺷﺨﺎص ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮﺣﻢ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻣﺮگ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﺮض‪ ،‬و ﯾﺎ از دﺳﺖ دادن ﻋﺰﯾﺰی دﭼﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫و اھﻞ و ﻧﺎدان ﻧﯿﺰ در ﺑﺮاﺑﺮش ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻧﺮﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢ داده‬ ‫ﺷﻮد و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺎھﻨﺠﺎری ھﺎﯾﺶ ﺻﺒﺮ ﮐﺮده ﺷﻮد‪ ،‬و در ﺗﻄﺒﯿﻖ‬ ‫اﻣﻮر ﻣﺒﺎﺣﮫ آﺳﺎﻧﺘﺮش اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد‪ ،‬و ﻧﺮﻣﯽ را ﺑﺮ ﺷﺪت ﺗﺮﺟﯿﺢ داده‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ھﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﻣﺤﺎﺻﺮه ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺎ‬ ‫ﻟﺸﮑﺮ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ درﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻻ اﯾﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﮫ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل از درﺷﺘﯽ‪ ،‬ﺗﻨﺪ روی‪ ،‬و ﺑﺮﺗﺮی‬ ‫ﻃﻠﺒﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎﻓﺮان ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬ ‫اول‪ :‬درﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ‪:‬‬ ‫‪١١٨‬‬

‫ﺑﺨﺎری از وﺣﺸﯽ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﻣﺮدم ﺳﺎل ﻋﯿﻨﯿﻦ‬ ‫ﺑﯿﺮون ﺷﺪﻧﺪ – ﻋﯿﻨﯿﻦ ﮐﻮھﯽ اﺳﺖ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻮه اﺣﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﺎن آن و أﺣﺪ‬ ‫دره ای وﺟﻮد دارد‪ -‬ﻣﻦ ھﻢ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﮫ ﺟﻨﮓ ﺑﯿﺮون ﺷﺪم‪ ،‬وﻗﺘﯽ‬ ‫ﺑﺮای ﺟﻨﮓ ﺻﻒ آراﺋﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﺳﺒﺎع از ﺻﻒ ﺑﯿﺮون ﺷﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ‬ ‫ﻣﺒﺎرزی ھﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﯿﺮون ﺷﻮد؟ آﻧﮕﺎه ﺣﻤﺰه اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑﯿﺮون‬ ‫ﺷﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺳﺒﺎع‪ ،‬ای ﭘﺴﺮ ام اﻧﻤﺎر ﺧﺘﻨﮫ ﮐﻨﻨﺪه زﻧﺎن آﯾﺎ ﺗﻮ ﺑﺎ ﺧﺪا‬ ‫و رﺳﻮﻟﺶ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺷﻤﻨﯽ ﻣﯿﮑﻨﯽ؟ اﯾﻦ را ﮔﻔﺖ و ﭼﻨﺎن ﺑﮫ او‬ ‫ﺗﺎﺧﺖ و او را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮد ﮐﮫ ﮔﻮﺋﯽ ھﯿﭻ ﻧﺒﻮده‪....‬‬ ‫و ﻣﺒﺎرزه ﻃﻠﺒﯿﺪن ھﺮﯾﮑﯽ ازﺣﻤﺰه‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮاء‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو اﺑﻦ‬ ‫ﻣﻌﺪﯾﮑﺮب‪ ،‬ﻋﺎﻣﺮ‪ ،‬ﻇﮭﯿﺮ اﺑﻦ راﻓﻊ و دﯾﮕﺮان در ﮐﺘﺐ ﺳﯿﺮت و‬ ‫ﻣﻐﺎزی ﻣﺬﮐﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻣﯿﺨﻮاھﺪ ﺑﺎﯾﺪ آﻧﺠﺎ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﮐﺘﺎب ﺳﯿﺮة و ﻗﺼﮫ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺮ آورده ﺷﺪن‬ ‫ھﺪف ﺗﻨﮭﺎ ﺑﮫ اﺷﺎره ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬درﻣﮑﺎﻟﻤﺎت‪:‬‬ ‫درﺣﺪﯾﺚ ﻣﺴﻮر وﻣﺮوان ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری آﻣﺪه‪ ... :‬ﻣﻐﯿﺮه اﺑﻦ ﺷﻌﺒﮫ‬ ‫ﮐﮫ در دﺳﺖ ﺷﻤﺸﯿﺮ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﮐﻼه آھﻨﯿﻦ داﺷﺖ ﺑﺎﻻی ﺳﺮ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ ﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﯾﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ ،‬و ھﺮ ﺑﺎر ﮐﮫ ﻋﺮوة ﺑﮫ ﺳﻮی رﯾﺶ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬دﺳﺖ ﻣﯿﺒﺮد ﺑﺎ ﻗﺒﻀﮫ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﮫ دﺳﺘﺶ‬ ‫ﻣﯿﺰد و ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬دﺳﺘﺖ را از رﯾﺶ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬دور‬ ‫دار‪.....‬‬ ‫و در ھﻤﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻋﺮوه ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﻣﻦ‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺎ وﺟﺎه را ﺑﺎﺗﻮ ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﻣﺮدﻣﺎن اوﺑﺎش را ﻣﯽ ﺑﯿﻨﻢ ﮐﮫ‬ ‫ﺷﺎﯾﺪ ﻓﺮار ﻧﻤﻮده ﺗﻮ را ﺗﺮک ﮐﻨﻨﺪ‪"....‬‬ ‫و اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ در رد ﻗﻮﻟﺶ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﺮو ﺗﻮ ﺧﺮج ﻻت را‬ ‫ﺑﻤﮏ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﺎ ﻓﺮار ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ و او را ﺗﺮک ﻣﯿﻨﻤﺎﺋﯿﻢ" و ﮐﺎر و ﮔﻔﺘﺎر‬ ‫ﻣﻐﯿﺮه و ھﻤﭽﻨﺎن ﻗﻮل اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد و وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎدﯾﺪن و ﺷﻨﯿﺪن آن ﺳﮑﻮت‬ ‫اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﮫ اﯾﻦ ﺳﮑﻮت ﺧﻮد دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﻗﺮار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺷﯿﺒﺎﻧﯽ در ﺳﯿﺮ ﮐﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ اﺳﯿﺪ اﺑﻦ‬ ‫ﺣﻀﯿﺮ آﻣﺪ دﯾﺪ ﮐﮫ ﻋﯿﯿﻨﮫ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺎھﺎی ﺧﻮد را‬ ‫دراز ﮐﺮده ﻧﺸﺴﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻋﯿﯿﻨﮫ ﻓﺮو ﻣﺎﯾﮫ! ﭘﺎھﺎﯾﺖ را‬ ‫ﺟﻤﻊ ﮐﻦ‪ ،‬آﯾﺎ ﭘﺎھﺎﯾﺖ را ﭘﯿﺶ روی رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬دراز‬ ‫‪١١٩‬‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﯽ؟ ﻗﺴﻢ ﺑﺨﺪا اﮔﺮ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﯿﺒﻮد ﺧﺎﯾﮫ ھﺎﯾﺖ‬ ‫را ﺑﺎﻧﯿﺰه ﺑﯿﺮون ﻣﯿﮑﺮدم‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﮫ وﻗﺖ اﯾﻦ ﺟﺮﺋﺖ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎ ﭘﯿﺪا‬ ‫ﮐﺮده ای؟‬ ‫و اﯾﻨﺠﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﮑﺎﻟﻤﺎت وﻣﺸﺎﺟﺮاﺗﯽ ھﻢ ھﺴﺖ از ﺛﺎﺑﺖ اﺑﻦ اﻗﻮم‪،‬‬ ‫ﻋﻤﺮو اﺑﻦ اﻟﻌﺎص‪ ،‬ﻣﻐﯿﺮه اﺑﻦ ﺷﻌﺒﮫ‪ ،‬ﻗﺘﯿﺒﮫ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬وﻣﺄﻣﻮن‬ ‫و دﯾﮕﺮان ﮐﮫ در ﺑﻄﻮن ﮐﺘﺐ ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﺑﻮده ھﻤﮫ اش ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﻏﻠﺒﮫ‬ ‫وﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی ﻋﺎﻣﻠﯿﻦ آن ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬در اﻓﺘﺎر ﺑﺎ ﺷﮑﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﯿﻤﺎن‪:‬‬ ‫اﷲ ﻓﺮﻣﻮه اﺳﺖ‪) :‬إن ﺷﺮ اﻟﺪواب‪" (.......‬اﻧﻔﺎل‪."٥٧-٥٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺪ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﻧﻮران ﻧﺰد ﺧﺪا آﻧﺎن ھﺴﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و }در‬ ‫اﺛﺮ ﻟﺠﺎﺟﺖ ﺑﺮ ﮐﻔﺮ ﺧﻮد{ اﯾﻤﺎن ھﻢ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ آورد‪ ،‬آﻧﺎﻧﮑﮫ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮ ﻋﮭﺪ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﮭﺪ ﺧﻮد را در ھﺮ ﺑﺎر ﺷﮑﺴﺘﻨﺪ و راه‬ ‫ﺗﻘﻮی اﺧﺘﯿﺎر ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ }ﺗﻮ ای رﺳﻮل ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺮدم ﺑﺪ ﻋﮭﺪ و‬ ‫ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻦ را{ ﭼﻮن ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎر زار ﺷﺪی ﺑﮫ ﺗﮭﺪﯾﺪ و‬ ‫ﻣﺠﺎزات و اﻧﺪرز آﻧﺎن و ﭘﯿﺮوان ﺷﺎن را ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﮐﻦ ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ‬ ‫}زﺷﺘﯽ ﻧﻘﺾ ﻋﮭﺪ را{ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ در ﺑﺎرۀ ﻓﺘﺢ ﻣﮑﮫ ﺑﻌﺪ از ﺷﮑﺴﺘﻦ‬ ‫ﻋﮭﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺮﯾﺶ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ و درآن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪":‬ﯾﺎ ﻣﻌﺸﺮ اﻷﻧﺼﺎر ھﻞ ﺗﺮون اوﺑﺎش ﻗﺮﯾﺶ؟" ﻗﺎﻟﻮا‪:‬‬ ‫ﻧﻌﻢ‪ ،‬ﻗﺎل‪" :‬اﻧﻈﺮوا إذا ﻟﻘﯿﺘﻤﻮھﻢ ﻏﺪاً أن ﺗﺤﺼﺪوھﻢ ﺣﺼﺪاً" و أﺧﻔﯽ‬ ‫ﺑﯿﺪه و وﺿﻊ ﯾﻤﯿﻨﮫ ﻋﻠﯽ ﺷﻤﺎﻟﮫ و ﻗﺎل‪" :‬ﻣﻮﻋﺪﮐﻢ اﻟﺼﻒ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای‬ ‫ﮔﺮوه اﻧﺼﺎر آﯾﺎ اوﺑﺎش ﻗﺮﯾﺶ را ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﺪ" ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﺑﺒﯿﻨﯿﺪ وﻗﺘﯿﮑﮫ ﻓﺮدا ﺑﺎ آﻧﺎن روﺑﺮو ﺷﺪﯾﺪ آﻧﺎن را دور ﮐﻨﯿﺪ" و ﺑﺎ دﺳﺖ‬ ‫ﺧﻮد اﺷﺎره ﻧﻤﻮده دﺳﺖ راﺳﺖ را ﺑﺮ ﭼﭗ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‬ ‫در ﺻﻔﺎ ﺧﻮاھﯿﻢ دﯾﺪ" راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﺮوز ھﺮ ﮐﺲ از اوﺑﺎش ﺑﮫ‬ ‫اﻧﺼﺎر ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﺸﺪ او را ﺑﺨﻮاب اﺑﺪی ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪"....‬‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺎ ﻧﻀﯿﺮ و ﻗﺮﯾﻈﮫ ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﻨﯽ ﻧﻀﯿﺮ ﺟﻼ‬ ‫وﻃﻦ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﺮ ﻗﺮﯾﻈﮫ اﺣﺴﺎن ﮐﺮده ﺷﺪ و ﺑﺮ ﺟﺎی ﺷﺎن ﺑﺎﻗﯽ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺑﺎ اﯾﺸﺎن }ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺷﺎن{ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﮔﺮدﯾﺪه ﻣﺮداﻧﺶ ﮐﺸﺘﮫ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺎن‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬و اﻣﻮال‬ ‫آﻧﮭﺎ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮزﯾﻊ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﺷﺎن ﮐﮫ ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫‪١٢٠‬‬

‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺑﻮدﻧﺪ و اﯾﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﮭﻮد ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﺻﻮرت ﻋﻤﻮم ﺑﮫ ﺷﻤﻮل ﺑﻨﯽ ﻗﯿﻨﻘﺎع ﮐﮫ ﻗﻮم ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﺳﻼم رﺿﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ ﺷﻤﻮل ﺑﻨﯽ ﺣﺎرﺛﮫ ھﻤﮫ ﯾﮭﻮد ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺟﻼ وﻃﻦ‬ ‫ﮔﺮدﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٢١‬‬

‫ﺷﻮق ﺑﮭﺸﺖ وﻣﺒﺎدرت ﺑﮫ اﻋﻤﺎل ﻧﯿﮏ‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫اﯾﻤﺎن ﺑﺮاﯾﻨﮑﮫ‪ :‬ﺟﻨﺖ ﺣﻖ اﺳﺖ و آن ﺑﺮای ﻣﻮﻣﻨﺎن آﻣﺎده ﺷﺪه وﮐﺎﻓﺮان‬ ‫اﺑﺪاً از آن ﻣﺤﺮوم ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد از ﺟﻤﻠﮥ اﯾﻤﺎن ﺑﮫ روز آﺧﺮت ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ آن اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ اﺳﺖ‪) :‬و ﺳﺎرﻋﻮا إﻟﯽ ﻣﻐﻔﺮة ﻣﻦ رﺑﮑﻢ و‬ ‫ﺟﻨﺔ ﻋﺮﺿﮭﺎ اﻟﺴﻤﻮات و اﻷرض أﻋﺪت ﻟﻠﻤﺘﻘﯿﻦ( "آل ﻋﻤﺮان‪:‬‬ ‫‪"١٣٣‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﻐﻔﺮت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد وﺑﮫ ﺳﻮی ﺑﮭﺸﺘﯽ ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ‬ ‫ﮐﮫ ﭘﮭﻨﺎی آن ﺑﺮاﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ وزﻣﯿﻦ ﺑﻮده وﺑﺮای ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران آﻣﺎده‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ" و اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ‪) :‬و ﻧﺎدا اﺻﺤﺎب اﻟﻨﺎر أﺻﺤﺎب اﻟﺠﻨﺔ أن‬ ‫أﻓﯿﻀﻮا ﻋﻠﯿﻨﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﺎء أو ﻣﻤﺎ رزﻗﮑﻢ اﷲ ﻗﺎﻟﻮا إن اﷲ ﺣﺮﻣﮭﻤﺎ ﻋﻠﯽ‬ ‫اﻟﮑﺎﻓﺮﯾﻦ( "اﻻﻋﺮاف‪"٥٠ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬دوزﺧﯿﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﮫ اھﻞ ﺑﮭﺸﺖ ﻓﺮﯾﺎد ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﻗﺪری آب وﯾﺎ‬ ‫از آﻧﭽﮫ اﷲ ﺑﺮاﯾﺘﺎن روزی ﮔﺮداﻧﯿﺪه ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ ھﻢ ﺑﺮﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬اھﻞ‬ ‫ﺑﮭﺸﺖ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﷲ اﯾﻦ دوﭼﯿﺰ را ﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و ﮐﺴﯿﮑﮫ از ﺑﮭﺸﺖ و ﯾﺎ دوزخ و ﯾﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﮫ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ وی ﺑﮫ‬ ‫ﺣﮑﻢ ﻧﺼﻮﺻﯽ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﻣﻮرد وارد ﺷﺪه و ﺛﺒﻮت و دﻻﻟﺘﺶ ﻗﻄﻌﯽ‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮭﺸﺖ ﺑﺮاﯾﺸﺎن آﻣﺎده ﺷﺪه ﮔﺮوه ﮔﺮوه‬ ‫اﻧﺪ ﮐﮫ از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺻﺪﯾﻘﺎن‪ ،‬ﺷﮭﯿﺪان‪ ،‬و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران‪ :‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)و ﻣﻦ ﯾﻄﻊ اﷲ و اﻟﺮﺳﻮل ﻓﺄوﻻﺋﮏ ﻣﻊ اﻟﺬﯾﻦ أﻧﻌﻢ اﷲ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﻣﻦ‬ ‫اﻟﻨﺒﯿﯿﻦ و اﻟﺼﺪﯾﻘﯿﻦ و اﻟﺸﮭﺪاء و اﻟﺼﺎﻟﺤﯿﻦ و ﺣﺴﻦ أوﻻﺋﮏ رﻓﯿﻘﺎً‬ ‫*( "ﻧﺴﺎء‪ ."٦٩ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬و ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ از ﺧﺪا ورﺳﻮﻟﺶ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫اﻟﺒﺘﮫ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻟﻄﻒ وﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻓﺮﻣﻮده ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان وﺻﺪﯾﻘﺎن و ﺷﮭﯿﺪان و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﻣﺤﺸﻮر ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ و‬ ‫اﯾﻨﺎن ﭼﻘﺪر رﻓﯿﻘﻦ ﻧﯿﮑﻮﺋﯽ ھﺴﺘﻨﺪ"‪.‬‬ ‫و از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ اﺑﺮار‪ :‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬إن اﻷﺑﺮار ﻟﻔﯽ ﻧﻌﯿﻢ(‬ ‫ﻣﻄﻔﻔﯿﻦ‪."٢٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺤﻘﻘﺎً ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران در ﺑﮭﺸﺖ ﻣﺘﻨﻌﻤﻨﺪ" وﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬إن‬ ‫اﻷﺑﺮار ﯾﺸﺮﺑﻮن ﻣﻦ ﮐﺄس ﮐﺎن ﻣﺰاﺟﮭﺎ ﮐﺎﻓﻮراً * ﻋﯿﻨﺎً ﯾﺸﺮب ﺑﮭﺎ‬ ‫ﻋﺒﺎد اﷲ ﯾﻔﺠﺮوﻧﮭﺎ ﺗﻔﺠﯿﺮاً * ﯾﻮﻓﻮن ﺑﺎﻟﻨﺬر و ﯾﺨﺎﻓﻮن ﯾﻮﻣﺎً ﮐﺎن ﺷﺮه‬ ‫ﻣﺴﺘﻄﯿﺮاً * و ﯾﻄﻌﻤﻮن اﻟﻄﻌﺎم ﻋﻠﯽ ﺣﺒﮫ ﻣﺴﮑﯿﻨﺎً و ﯾﺘﯿﻤﺎً و أﺳﯿﺮاً *‬ ‫‪١٢٢‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫إﻧﻤﺎ ﻧﻄﻌﻤﮑﻢ ﻟﻮﺟﮫ اﷲ ﻻ ﻧﺮﯾﺪ ﻣﻨﮑﻢ ﺟﺰاءً و ﻻ ﺷﮑﻮراً * إﻧﺎ ﻧﺨﺎف‬ ‫ﻣﻦ رﺑﻨﺎ ﯾﻮﻣﺎً ﻋﺒﻮﺳﺎً ﻗﻤﻄﺮﯾﺮاً * ﻓﻮﻗﺎھﻢ اﷲ ﺷﺮ ذﻟﮏ اﻟﯿﻮم و ﻟﻘﺎھﻢ‬ ‫ﻧﻀﺮةً و ﺳﺮوراً * و ﺟﺰاھﻢ ﺑﻤﺎ ﺻﺒﺮوا ﺟﻨﺔً و ﺣﺮﯾﺮاً( "دھﺮ‪-٥:‬‬ ‫‪."١٢‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﻋﺎﻟﻢ درﺑﮭﺸﺖ از ﺷﺮاﺑﯽ ﻧﻮﺷﻨﺪ ﮐﮫ ﻃﺒﻌﺶ )در‬ ‫ﻟﻄﻒ و رﻧﮓ وﺑﻮی( ﮐﺎﻓﻮر اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ای ﮔﻮاراﺋﯽ آن‬ ‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎص ﺧﺪا ﻣﯿﻨﻮﺷﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﺎن ھﺮ ﮐﺠﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺟﺎری‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﮐﮫ آن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﮑﻮ ﺑﮫ ﻧﺬر وﻋﮭﺪ ﺧﻮد وﻓﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬و از‬ ‫ﻗﮭﺮ ﺧﺪا در روزی ﮐﮫ ﺷﺮ و ﺳﺨﺘﯽ اش ھﻤﮫ اھﻞ ﻣﺤﺸﺮ را ﻓﺮا ﮔﯿﺮد‬ ‫ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬و ھﻢ ﺑﮫ دوﺳﺘﯽ او )ﺧﺪا( ﺑﮫ ﻓﻘﯿﺮ واﺳﯿﺮ وﻃﻔﻞ ﯾﺘﯿﻢ ﻃﻌﺎم‬ ‫ﻣﯿﺪھﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮای رﺿﺎی ﺧﺪا ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﻃﻌﺎم ﻣﯿﺪھﯿﻢ و از‬ ‫ﺷﻤﺎ ھﯿﭻ ﭘﺎداش وﺳﭙﺎﺳﯽ ھﻢ ﻧﻤﯽ ﻃﻠﺒﯿﻢ ﻣﺎ ازﻗﮭﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮوزی ﮐﮫ از رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﯽ رﺧﺴﺎر ﺧﻠﻖ درھﻢ و ﻏﻤﮕﯿﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﯿﺘﺮﺳﯿﻢ‪ ،‬ﺧﺪا ھﻢ از ﺷﺮ و ﻓﺘﻨﮫ آﻧﺮوز آﻧﺎن را ﻣﺤﻔﻮظ داﺷﺖ و ﺑﮫ‬ ‫آﻧﮭﺎ روی ﺧﻨﺪان و دل ﺷﺎدﻣﺎن ﻋﻄﺎ ﮐﺮد‪ ،‬وﭘﺎ داش آن ﺻﺒﺮ ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫ﺷﺎن ﺑﺎغ ﺑﮭﺸﺖ و ﻟﺒﺎس ﺣﺮﯾﺮ ﺑﮭﺸﺘﯽ ﻟﻄﻒ ﻓﺮﻣﻮد"‪.‬‬ ‫و از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﺳﺎﺑﻘﯿﻦ و ﻣﻘﺮﺑﯿﻦ‪ :‬اﷲ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬و اﻟﺴﺎﺑﻘﻮن‬ ‫اﻟﺴﺎﺑﻘﻮن * أوﻻﺋﮏ اﻟﻤﻘﺮون * ﻓﯽ ﺟﻨﺎت اﻟﻨﻌﯿﻢ *( "اﻟﻮاﻗﻌﮫ‪-١٠ :‬‬ ‫‪."١٢‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺳﺒﻘﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ﭘﯿﺸﻘﺪﻣﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﮫ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻘﺮﺑﺎن‬ ‫درﮔﺎھﻨﺪ‪ ،‬و در ﺑﮭﺸﺖ ﭘﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺘﻨﻌﻤﻨﺪ"‪.‬‬ ‫و ازآﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ اھﻞ دﺳﺖ راﺳﺖ‪ :‬اﷲ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬و أﺻﺤﺎب اﻟﯿﻤﯿﻦ‬ ‫ﻣﺎ أﺻﺎﺣﺐ اﻟﯿﻤﯿﻦ * ﻓﯽ ﺳﺪر ﻣﺨﻀﻮد * و ﻃﻠﺢ ﻣﻨﻀﻮد * و ﻇﻞ‬ ‫ﻣﻤﺪود * و ﻣﺎء ﻣﺴﮑﻮب * و ﻓﺎﮐﮭﺔ ﮐﺜﯿﺮة * ﻻ ﻣﻘﻄﻮﻋﺔ و ﻻ‬ ‫ﻣﻤﻨﻮﻋﺔ * و ﻓﺮش ﻣﺮﻓﻮﻋﺔ * إﻧﺎ أﻧﺸﺄﻧﺎھﻦ إﻧﺸﺎءً * ﻓﺠﻌﻠﻨﺎھﻦ‬ ‫أﺑﮑﺎراً * ﻋﺮﺑﺎً أﺗﺮاﺑﺎً * ﻹﺻﺎﺣﺐ اﻟﯿﻤﯿﻦ *( "واﻗﻌﮫ‪."٣٨-٢٧ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬و اﻣﺎ )راﺳﺘﺎن( اﺻﺤﺎب ﯾﻤﯿﻦ ﭼﮫ ﺧﻮش روزﮔﺎرﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺳﺎﯾﮥ درﺧﺘﺎن ﺳﺪر ﺑﯽ ﺧﺎر‪ ،‬و درﺧﺘﺎن ﭘﺮﻣﯿﻮه و ﺳﺎﯾﮫ ﺑﻠﻨﺪ درﺧﺘﺎن و‬ ‫در ﻃﺮف ﻧﮭﺮآﺑﮭﺎی روان زﻻل‪ ،‬و ﻣﯿﻮه ھﺎی ﺑﺴﯿﺎرﮐﮫ ھﯿﭽﻮﻗﺖ‬ ‫ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻧﺸﻮد و ھﯿﭽﮑﺲ ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن را از آن ﻣﯿﻮه ﻣﻨﻊ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬وﻓﺮﺷﮭﺎی‬ ‫ﭘﺮﺑﮭﺎ)ﯾﺎ ﻓﺮاش و زﻧﺎن زﯾﺒﺎ( ﮐﮫ آﻧﮭﺎ را ﻣﺎ )در ﮐﻤﺎل زﯾﺒﺎﺋﯽ ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪه‬ ‫اﯾﻢ‪ ،‬و ھﻤﯿﺸﮫ آن زﻧﺎن را ﺑﺎﮐﺮه ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﯾﻢ‪ .‬وﺷﻮھﺮ دوﺳﺖ وﺟﻮان‬ ‫‪١٢٣‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫و ھﻤﺴﺎل ھﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ھﻤﮫ ﻧﻌﻤﺘﮭﺎی ﺑﮭﺸﺘﯽ ﻣﺨﺼﻮص اﺻﺤﺎب ﯾﻤﯿﻦ‬ ‫اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ اﺣﺴﺎن ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‪ :‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﻟﻠﺬﯾﻦ أﺣﺴﻨﻮا‬ ‫اﻟﺤﺴﻨﯽ و زﯾﺎدة و ﻻ ﯾﺮھﻖ وﺟﻮھﮭﻢ ﻗﺘﺮ و ﻻ ذﻟﺔ أوﻟﺌﮏ أﺻﺤﺎب‬ ‫اﻟﺠﻨﺔ ھﻢ ﻓﯿﮭﺎ ﺧﺎﻟﺪون *( "ﯾﻮﻧﺲ‪ ."٢٦ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺮدم ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺎر ﺑﮫ‬ ‫ﻧﯿﮑﻮ ﺗﺮﯾﻦ ﭘﺎداش ﻋﻤﻞ ﺧﻮد و زﯾﺎدت ﻟﻄﻒ ﺧﺪا ﻧﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ھﺮﮔﺰ‬ ‫ﺑﺮ رﺧﺴﺎر ﭘﺎﮐﺸﺎن ﮔﺮد ﺧﺠﻠﺖ و ذﻟﺖ ﻧﻨﺸﯿﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ھﻢ اھﻞ ﺑﮭﺸﺖ‬ ‫ﺑﻮده ﺗﺎ اﺑﺪ در آن ﻣﺘﻨﻌﻤﻨﺪ"‪.‬‬ ‫و از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﺻﺎﺑﺮان‪ :‬او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﺟﻨﺎت ﻋﺪن‬ ‫ﯾﺪﺧﻠﻮﻧﮭﺎ و ﻣﻦ ﺻﻠﺢ ﻣﻦ آﺑﺎﺋﮭﻢ و أزواﺟﮭﻢ و ذرﯾﺎﺗﮭﻢ و اﻟﻤﻼﺋﮑﺔ‬ ‫ﯾﺪﺧﻠﻮن ﻋﻠﯿﮭﻢ ﻣﻦ ﮐﻞ ﺑﺎب * ﺳﻼم ﻋﻠﯿﮑﻢ ﺑﻤﺎ ﺻﺒﺮﺗﻢ ﻓﻨﻌﻢ ﻋﻘﺒﯽ‬ ‫اﻟﺪار *( "رﻋﺪ‪."٢٤-٢٣ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آن ﻣﻨﺰل ﺑﮭﺸﺘﮭﺎی ﻋﺪن اﺳﺖ ﮐﮫ درآن ﺑﮭﺸﺖ ﺧﻮد وھﻤﮫ‬ ‫ﭘﺪران وزﻧﺎن وﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺎن ﮐﮫ ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ داﺧﻞ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‬ ‫درﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻓﺮﺷﺘﮫ ﮔﺎن ﺑﺮ)ﺗﮭﯿﺖ( آﻧﮭﺎ از ھﺮ در وارد ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ )و‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ( ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮐﮫ )در ﻃﺎﻋﺖ وﻋﺒﺎدت ﺧﺪا و رﻧﺞ وآﻻم‬ ‫دﻧﯿﺎ( ﺻﺒﺮ ﭘﯿﺸﮫ ﮐﺮدﯾﺪ ﺗﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه ﻧﯿﮑﻮ ﯾﺎﻓﺘﯿﺪ"‪.‬‬ ‫و ازآﻧﺠﻤﻠﮫ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻣﻘﺎم ﮐﺒﺮﯾﺎﺋﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ :‬او‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬وﻟﻤﻦ ﺧﺎف ﻣﻘﺎم رﺑﮫ ﺟﻨﺘﺎن( "اﻟﺮﺣﻤﻦ‪."٤٦ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬و ﺑﺮای ﮐﺴﯿﮑﮫ ازﻣﻘﺎم ﻗﮭﺮ و ﮐﺒﺮﯾﺎﺋﯽ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﺘﺮﺳﺪ‬ ‫دوﺑﺎغ ﺑﮭﺸﺖ داده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫و از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎران‪ :‬او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬إن اﻟﻤﺘﻘﯿﻦ‬ ‫ﻓﯽ ﺟﻨﺎت و ﻋﯿﻮن*( "ﺣﺠﺮ‪."٤٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﺮای ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺎران }در ﺑﮭﺸﺖ{ ﺑﺎﻏﮭﺎ و ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ھﺎ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد" و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬إن اﻟﻤﺘﻘﯿﻦ ﻓﯽ ﻣﻘﺎم أﻣﯿﻦ*ﻓﯽ‬ ‫ﺟﻨﺎت و ﻋﯿﻮن*( "دﺧﺎن‪."٥٢-٥١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺣﻘﺎﮐﮫ ﭘﺮھﯿﺰﮐﺎران درﻣﻘﺎم ﺑﺎ اﻣﻦ ﮐﮫ دارای ﺑﺎﻏﮭﺎ و‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ھﺎﺳﺖ ﻗﺮار ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ" و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬ﺗﻠﮏ اﻟﺠﻨﺔ‬ ‫اﻟﺘﯽ ﻧﻮرث ﻣﻦ ﻋﺒﺎدﻧﺎ ﻣﻦ ﮐﺎن ﺗﻘﯿﺎً( "ﻣﺮﯾﻢ‪"٦٣:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﺑﮭﺸﺖ ﮐﮫ آن را ﺑﮫ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺎر ﺧﻮد ﻧﺼﯿﺐ‬ ‫ﺧﻮاھﯿﻢ ﮐﺮد" و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬ﻣﺜﻞ اﻟﺠﻨﺔ اﻟﺘﯽ وﻋﺪ اﻟﻤﺘﻘﻮن ﺗﺠﺮی ﻣﻦ‬ ‫‪١٢٤‬‬

‫‪‬‬

‫ﺗﺤﺘﮭﺎ اﻷﻧﮭﺎر أﮐﻠﮭﺎ داﺋﻢ و ﻇﻠﮭﺎ ﺗﻠﮏ ﻋﻘﺒﯽ اﻟﺬﯾﻦ اﺗﻘﻮا و ﻋﻘﺒﯽ‬ ‫اﻟﮑﺎﻓﺮﯾﻦ اﻟﻨﺎر*( "رﻋﺪ‪"٣٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮭﺸﺘﯽ ﮐﮫ ﻣﺘﻘﯿﺎن را وﻋﺪه داده ﺷﺪ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﮭﺮ ھﺎ زﯾﺮ‬ ‫درﺧﺘﺎﻧﺶ ﺟﺎری اﺳﺖ‪ ،‬وﻣﺄﮐﻮﻻﺗﺶ ھﻤﯿﺸﮕﯽ وﺳﺎﯾﮫ آن ﺑﺮ ﻗﺮار‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﮭﺸﺖ ﺳﺮاﻧﺠﺎم اھﻞ ﺗﻘﻮی ودوزخ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﮐﺎﻓﺮان‬ ‫اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و ازآﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ اﯾﻤﺎن آورده ﻋﻤﻞ ھﺎی ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺮده اﻧﺪ‪:‬‬ ‫اوﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬إن اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا و ﻋﻤﻠﻮا اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت ﮐﺎﻧﺖ ﻟﮭﻢ‬ ‫ﺟﻨﺎت اﻟﻔﺮدوس ﻧﺰﻻً*ﺧﺎﻟﺪﯾﻦ ﻓﯿﮭﺎ ﻻ ﯾﺒﻐﻮن ﻋﻨﮭﺎ ﺣﻮﻻً*( "ﮐﮭﻒ‪:‬‬ ‫‪"١٠٨-١٠٧‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺣﻘﺎ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ اﯾﻤﺎن آورده و ﻋﻤﻞ ھﺎی ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺮده اﻧﺪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎه‬ ‫آﻧﺎن ﺑﮭﺸﺖ ﻓﺮدوس اﺳﺖ ﮐﮫ در آن ﺟﺎوﯾﺪان ﺑﺎﺷﻨﺪ وآرزوی ﺗﻐﯿﯿﺮ‬ ‫ﻣﮑﺎن ازآﻧﺠﺎ ﻧﮑﻨﻨﺪ" و او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا و ﻋﻤﻠﻮا‬ ‫اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت ﻃﻮﺑﯽ ﻟﮭﻢ و ﺣﺴﻦ ﻣﺌﺎب*( "رﻋﺪ‪"٢٩ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ اﯾﻤﺎن آورده و ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺮده اﻧﺪ ﺧﻮﺷﺎ ﺑﮫ اﺣﻮال‬ ‫آﻧﮭﺎ و ﻣﻘﺎم ﻧﯿﮑﻮی آﻧﺎن" و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪):‬إن اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا و ﻋﻤﻠﻮا‬ ‫اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت ﯾﮭﺪﯾﮭﻢ رﺑﮭﻢ ﺑﺈﯾﻤﺎﻧﮭﻢ ﺗﺠﺮی ﻣﻦ ﺗﺤﺘﮭﻢ اﻷﻧﮭﺎر ﻓﯽ ﺟﻨﺎت‬ ‫اﻟﻨﻌﯿﻢ*( "ﯾﻮﻧﺲ‪"٩ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﺎﻧﮑﮫ اﯾﻤﺎن آورده ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﮐﺮده اﻧﺪ ﺧﺪا ﺑﮫ ﺳﺒﺐ اﯾﻤﺎن‬ ‫آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ راه ﺳﻌﺎدت و ﻃﺮﯾﻖ ﺑﮭﺸﺖ رھﺒﺮی ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ اﺑﺪی‬ ‫ﮐﮫ ﻧﮭﺮھﺎ از زﯾﺮ درﺧﺘﺎﻧﺶ ﺟﺎری اﺳﺖ ﻣﺘﻨﻌﻢ ﺷﻮﻧﺪ"‪ .‬و ﮔﻔﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪):‬اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﺑﺂﯾﺎﺗﻨﺎ و ﮐﺎﻧﻮا ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ*أدﺧﻠﻮا اﻟﺠﻨﺔ أﻧﺘﻢ و‬ ‫أزواﺟﮑﻢ ﺗﺤﺒﺮون( "زﺧﺮف‪"٧٠-٦٩:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﺎﻧﮑﮫ ﺑﮫ آﯾﺎت ﻣﺎ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﺗﺴﻠﯿﻢ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ ﺷﺪﻧﺪ}ﺑﮫ‬ ‫ھﻤﮫ ﺷﺎن ﺧﻄﺎب ﺷﻮد ﮐﮫ{ ﺑﺎھﻤﺴﺮان ﺗﺎن ﻣﺴﺮور وﺷﺎدﻣﺎن در‬ ‫ﺑﮭﺸﺖ ﺟﺎوﯾﺪان وارد ﺷﻮﯾﺪ" و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬إن اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا و ﻋﻤﻠﻮا‬ ‫اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت و أﺧﺒﺘﻮا إﻟﯽ رﺑﮭﻢ أوﻟﺌﮏ أﺻﺤﺎب اﻟﺠﻨﺔ ھﻢ ﻓﯿﮭﺎ‬ ‫ﺧﺎﻟﺪون*( "ھﻮد‪"٢٣ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﺎﮐﮫ اﯾﻤﺎن آورده ﺑﮫ اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ وﺑﮫ درﮔﺎه ﺧﺪای‬ ‫ﺧﻮد ﺧﺎﺿﻊ و ﺧﺎﺷﻊ ﺷﺪﻧﺪ آﻧﮭﺎ اﻟﺒﺘﮫ اھﻞ ﺑﮭﺸﺖ ﺟﺎوﯾﺪﻧﺪ و درآن‬ ‫ﻣﺘﻨﻌﻢ اﺑﺪی ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد"‬ ‫‪١٢٥‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫و از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﺗﻮﺑﮫ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‪ :‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬إﻻ ﻣﻦ ﺗﺎب و‬ ‫آﻣﻦ و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﺎً ﻓﺄوﻟﺌﮏ ﯾﺪﺧﻠﻮن اﻟﺠﻨﺔ و ﻻ ﯾﻈﻠﻤﻮن ﺷﯿﺌﺎً*(‬ ‫"ﻣﺮﯾﻢ‪"٦٠ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ آﻧﮑﺲ ﮐﮫ ﺗﻮﺑﮫ ﮐﻨﺪ و ﺑﮫ ﺧﺪا اﯾﻤﺎن آرود ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺎر ﺷﺪ‬ ‫در اﯾﻨﺼﻮرت }ﮔﻨﺎھﺶ ﺑﺨﺸﻮده و{ ﺑﯽ ھﯿﭻ ﺳﺘﻢ ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ داﺧﻞ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫ﻧﻌﻤﺘﮭﺎی ﺑﮭﺸﺖ ﺣﺴﯽ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ و ﺑﻌﻀﯽ از دﻻﺋﻞ آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫در ﺑﺎرۀ ﻟﺒﺎس‪ :‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬و ﻟﺒﺎﺳﮭﻢ ﻓﯿﮭﺎﺣﺮﯾﺮ("ﺣﺞ‪ "٢٣:‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬‬ ‫وﻟﺒﺎس ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن در آﻧﺠﺎ اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد" و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﯾﻠﺒﺴﻮن ﻣﻦ ﺳﻨﺪس و اﺳﺘﺒﺮق ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﯿﻦ*( " دﺧﺎن‪"٥٣ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﺮﺗﻦ ﻟﺒﺎس از ﺳﻨﺪس و اﺳﺘﺒﺮق }اﺑﺮﯾﺸﻢ ﻧﺎزک و ﺳﺘﺒﺮق{‬ ‫ﺑﯿﺎراﺳﺘﮫ رو ﺑﺮوی ھﻢ ﺑﺮﺗﺨﺘﮭﺎ ﺗﮑﯿﮫ زده اﻧﺪ" و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬و‬ ‫ﺟﺰاﺋﮭﻢ ﺑﻤﺎ ﺻﺒﺮوا ﺟﻨﻆ و ﺣﺮﯾﺮاً*( "دھﺮ‪"١٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭘﺎداش آن ﺻﺒﺮ ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺎن را ﺑﺎغ ﺑﮭﺸﺖ و ﻟﺒﺎس ﺣﺮﯾﺮ‬ ‫ﻟﻄﻒ ﻓﺮﻣﻮده" و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬ﻋﻠﯿﮭﻢ ﺛﯿﺎب ﺳﻨﺪس ﺧﻀﺮ و اﺳﺘﺒﺮق‬ ‫و ﺣﻠﻮا أﺳﺎور ﻣﻦ ﻓﻀﺔ( "دھﺮ‪"٢١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺮﺑﺎﻻی ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن دﯾﺒﺎی ﻟﻄﯿﻒ ﺳﺒﺰ وﺣﺮﯾﺮ ﺳﺘﺒﺮق اﺳﺖ وﺑﺮ‬ ‫دﺳﺘﮭﺎی ﺷﺎن دﺳﺘﺒﻨﺪ ﻧﻘﺮۀ ﺧﺎم وﺧﻮد اﯾﺸﺎن ﺷﺮاب ﭘﺎک وﮔﻮارا‬ ‫ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﺪ"‪.‬‬ ‫در ﺑﺎرۀ ﺧﻮراک و ﻧﻮﺷﺎﺑﮫ‪ :‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬و ﻓﺎﮐﮭﺔ ﻣﻤﺎ‬ ‫ﯾﺘﺨﯿﺮون*و ﻟﺤﻢ ﻃﯿﺮ ﻣﻤﺎ ﯾﺸﺘﮭﻮن*( "واﻗﻌﮫ‪"٢١-٢١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺮای ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن ﻣﯿﻮه ھﺎﺋﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺧﻮد اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪،‬‬ ‫وﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮﻏﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﺷﺘﮭﺎ داراﻧﺪ" و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﻓﯽ ﺳﺪر‬ ‫ﻣﺨﻀﻮد*و ﻃﻠﺢ ﻣﻨﻀﻮد*و ﻇﻞ ﻣﻤﺪود*و ﻣﺎء ﻣﺴﮑﻮب*و ﻓﺎﮐﮭﺔ‬ ‫ﮐﺜﯿﺮة*ﻻ ﻣﻘﻄﻮﻋﺔ و ﻻ ﻣﻤﻨﻮﻋﺔ( "واﻗﻌﮫ‪"٣٣-٢٨ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن زﯾﺮ درﺧﺘﺎن ﺳﺪر ﺑﯽ ﺧﺎر و درﺧﺘﺎن ﭘﺮ ﺑﺮگ ﺳﺎﯾﮫ‬ ‫دار ودر ﺳﺎﯾﮫ ﺑﻠﻨﺪ درﺧﺘﺎن و در ﻃﺮف ﻧﮭﺮ آﺑﮭﺎی روان ﺑﺎﻣﯿﻮه ھﺎی‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﮫ ھﯿﭽﻮﻗﺖ ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻧﺸﻮد و ھﯿﭽﮑﺲ ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن را از آن‬ ‫ﻣﯿﻮه ﻣﻨﻊ ﻧﮑﻨﺪ" و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﯾﺴﻘﻮن ﻣﻦ رﺣﯿﻖ ﻣﺨﺘﻮم*ﺧﺘﺎﻣﮫ‬ ‫ﻣﺴﮏ و ﻓﯽ ذﻟﮏ ﻓﻠﯿﺘﻨﺎﻓﺲ اﻟﻤﺘﻨﺎﻓﺴﻮن*و ﻣﺰاﺟﮫ ﻣﻦ ﺗﺴﻨﯿﻢ*ﻋﯿﻨﺎً‬ ‫ﯾﺸﺮب ﺑﮭﺎ اﻟﻤﻘﺮﺑﻮن*( "ﻣﻄﻔﻔﯿﻦ‪"٢٨-٢٥ :‬‬ ‫‪١٢٦‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و }ﺳﺎﻗﯿﺎن ﺣﻮر وﻏﻠﻤﺎن{ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺷﺮاب ﻧﺎب ﺳﺮ ﺑﻤﮭﺮ‬ ‫ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺸﮏ ﻣﮭﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬وﻋﺎﻗﻼن ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ اﺑﺪی ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺑﮫ ﺷﻮق ورﻏﺒﺖ ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ آن ﺷﺮاب ﻧﺎب از ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻﺳﺖ‬ ‫ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ای ﮐﮫ ﻣﻘﺮﺑﺎن ﺧﺪا از آن ﻣﯿﻨﻮﺷﻨﺪ"‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬إن‬ ‫اﻷﺑﺮار ﯾﺸﺮﺑﻮن ﻣﻦ ﮐﺄس ﮐﺎن ﻣﺰاﺟﮭﺎ ﻣﻦ ﮐﺎﻓﻮر* ﻋﯿﻨﺎً ﯾﺸﺮب ﺑﮭﺎ‬ ‫ﻋﺒﺎد اﷲ ﯾﻔﺠﺮوﻧﮭﺎ ﺗﻔﺠﯿﺮاً*( "دھﺮ‪"٦-٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺎران در ﺑﮭﺸﺖ از ﺷﺮاﺑﯽ ﻧﻮﺷﻨﺪ ﮐﮫ ﻃﺒﻌﺶ }درﻟﻄﻒ‬ ‫و رﻧﮓ و ﺑﻮی{ ﮐﺎﻓﻮر اﺳﺖ‪ ،‬از ﺳﺮﭼﺸﻤﮥ ﮔﻮاراﺋﯽ آن ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺧﺎص ﺧﺪا ﻣﯿﻨﻮﺷﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ اﺧﺘﯿﺎر ﺷﺎن ھﺮﮐﺠﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺟﺎری ﻣﯿﺸﻮد"‬ ‫و ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬و داﻧﯿﺔ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﻇﻠﮭﺎ و ذﻟﺖ ﻗﻄﻮﻓﮭﺎ ﺗﺬﻟﯿﻼً*( "دھﺮ‪:‬‬ ‫‪"١٤‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﺳﺎﯾﮫ درﺧﺘﺎن ﺑﮭﺸﺘﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﮭﺎ وﻣﯿﻮه ھﺎﯾﺶ دردﺳﺘﺮس و‬ ‫اﺧﺘﯿﺎر آﻧﮭﺎﺳﺖ" وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و ﯾﺴﻘﻮن ﻓﯿﮭﺎ ﮐﺄﺳﺎً ﮐﺎن ﻣﺰاﺟﮭﺎ‬ ‫زﻧﺠﺒﯿﻼً*ﻋﯿﻨﺎً ﻓﯿﮭﺎ ﺗﺴﻤﯽ ﺳﻠﺴﺒﯿﻼً*( "دھﺮ‪"١٨ -١٧ :‬‬ ‫ﮐﮫ ﻃﺒﻌﺶ ﭼﻮن زﻧﺠﺒﯿﻞ}ﮔﺮم‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬و آﻧﺠﺎ ﺷﺮاﺑﯽ‬ ‫وﻋﻄﺮآﮔﯿﻦ{اﺳﺖ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺑﻨﻮﺷﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬در آﻧﺠﺎ ﭼﺸﻤﮫ اﯾﺴﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﺳﻠﺴﺒﯿﻠﺶ ﻧﺎﻣﻨﺪ" و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬و ﺳﻘﺎھﻢ رﺑﮭﻢ ﺷﺮاﺑﺎً ﻃﮭﻮراً( "دھﺮ‪:‬‬ ‫‪"٢١‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺎن ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺷﺮاب ﭘﺎک ﻧﻮﺷﺎﻧﯿﺪ" وﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﻟﮑﻢ ﻓﯿﮭﺎ ﻓﺎﮐﮭﺔ ﮐﺜﯿﺮة ﻣﻨﮭﺎ ﺗﺄﮐﻠﻮن*( "زﺧﺮف‪"٧٣ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﺮای ﺷﻤﺎ در ﺑﮭﺸﺖ ﻣﯿﻮه ﺑﺴﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﮫ از آن ﻣﯿﺨﻮرﯾﺪ"‬ ‫وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﯾﺪﻋﻮن ﻓﯿﮭﺎ ﺑﮑﻞ ﻓﺎﮐﮭﺔ آﻣﻨﯿﻦ*( "دﺧﺎن‪"٥٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ اﻣﻦ و اﻣﺎن ﻣﯿﻮه ھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫ﻣﯿﺨﻮاھﻨﺪ" وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و ﻓﻮاﮐﮫ ﻣﻤﺎ ﯾﺸﺘﮭﻮن*( "ﻣﺮﺳﻼت‪"٤٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و در آﻧﺠﺎ ﻣﯿﻮه ھﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﻣﯿﻞ دارﻧﺪ اﺳﺖ" و ﮔﻔﺘﮫ‪):‬و‬ ‫أﻣﺪدﻧﺎھﻢ ﺑﻔﺎﮐﮭﺔ و ﻟﺤﻢ ﻣﻤﺎ ﯾﺸﺘﮭﻮن*( "ﻃﻮر‪"٢٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن ﻣﯿﻮه ھﺎ وﮔﻮﺷﺘﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﻣﯿﻞ دارﻧﺪ ﻋﻄﺎ ﮐﺮدﯾﻢ"‬ ‫و ﮔﻔﺘﮫ)ﻓﯿﮭﺎ ﻋﯿﻨﺎن ﺗﺠﺮﯾﺎن*ﻓﺒﺄی آﻻء رﺑﮑﻤﺎ ﺗﮑﺬﺑﺎن*ﻓﯿﮭﻤﺎ ﻣﻦ ﮐﻞ‬ ‫ﻓﺎﮐﮭﺔ زوﺟﺎن*( "اﻟﺮﺣﻤﻦ‪"٥٢-٥٠ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬در آﻧﺪو ﺑﮭﺸﺖ دوﭼﺸﻤﮥ آب روان اﺳﺖ‪ ،‬ای ﺟﻦ واﻧﺲ‬ ‫ﮐﺪاﻣﯿﻦ ﻧﻌﻤﺘﮭﺎی ﺧﺪاﯾﺘﺎن را اﻧﮑﺎر ﻣﯿﮑﻨﯿﺪ؟ در آن دو ﺑﮭﺸﺖ از ھﺮ‬ ‫‪١٢٧‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﻣﯿﻮه دوﺟﻔﺖ }دو ﻧﻮع{ آﻣﺎده اﺳﺖ" و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬وﺟﻨﯽ اﻟﺠﻨﺘﯿﻦ دان(‬ ‫"اﻟﺮﺣﻤﻦ‪"٥٤:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﻣﯿﻮه ھﺎی درﺧﺘﺎﻧﺶ ﺑﮫ دﺳﺘﺮس آﻧﮭﺎﺳﺖ"‪.‬‬ ‫در ﺑﺎرۀ ھﻤﺴﺮان‪ :‬او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬ﮐﺬﻟﮏ زوﺟﻨﺎھﻢ ﺑﺤﻮر ﻋﯿﻦ(‬ ‫"دﺧﺎن‪"٥٤ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﺣﻮرﯾﺎن زﯾﺒﺎ ﭼﺸﻤﺸﺎن ھﻢ ﺟﻔﺖ ﻗﺮار داده اﯾﻢ"‬ ‫وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﮐﺄﻣﺜﺎل اﻟﻠﺆﻟﺆاﻟﻤﮑﻨﻮن( "اﻟﻮاﻗﻌﮫ‪"٢٣ -٢٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬وزﻧﺎن ﺳﯿﮫ ﭼﺸﻢ زﯾﺒﺎ ﮐﮫ ﺑﮭﺎ وﻟﻄﺎﻓﺖ ﭼﻮن درﻣﮑﻨﻮن اﻧﺪ ﺑﺮ‬ ‫آﻧﮭﺎ ﻣﮭﯿﺎﺳﺖ" و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬إﻧﺎ أﻧﺸﺄﻧﺎھﻦ إﻧﺸﺎءً*ﻓﺠﻌﻠﻨﺎھﻦ أﺑﮑﺎراً*ﻋﺮﺑﺎً‬ ‫أﺗﺮاﺑﺎً*( "واﻗﻌﮫ‪"٣٧-٣٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺎ آﻧﮭﺎ را }در ﮐﻤﺎن زﯾﺒﺎﺋﯽ{ ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﺪه اﯾﻢ وھﻤﯿﺸﮫ آن زﻧﺎن‬ ‫را ﺑﺎﮐﺮه ﮔﺮداﻧﯿﺪه اﯾﻢ و ﺷﻮھﺮ دوﺳﺖ وﺟﻮان و ھﻤﺴﺎل ھﻢ" وﮔﻔﺘﮫ‪:‬‬ ‫)وزوﺟﻨﺎھﻢ ﺑﺤﻮر ﻋﯿﻦ( "ﻃﻮر‪"٢٠ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﺑﺎزﻧﺎن زﯾﺒﺎ ﭼﺸﻢ اﯾﺸﺎن را ھﻢ ﺟﻔﺖ ﻗﺮار داده اﯾﻢ" وﮔﻔﺘﮫ‪:‬‬ ‫)ﻓﯿﮭﻦ ﻗﺎﺻﺮات اﻟﻄﺮف ﻟﻢ ﯾﻄﻤﺜﮭﻦ إﻧﺲ ﻗﺒﻠﮭﻢ و ﻻ ﺟﺎن*ﻓﺒﺄی آﻻء‬ ‫رﺑﮑﻤﺎ ﺗﮑﺬﺑﺎن*ﮐﺄﻧﮭﻦ اﻟﯿﺎﻗﻮت و اﻟﻤﺮﺟﺎن*( "اﻟﺮﺣﻤﻦ‪"٥٨-٥٦ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬در آن ﺑﮭﺸﺘﮭﺎ زﻧﺎن زﯾﺒﺎی ﺑﺎ ﺣﯿﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ دﺳﺖ ھﯿﭽﮑﺲ‬ ‫از اﻧﺲ و ﺟﻦ ﭘﯿﺶ از آﻧﮭﺎ ﺑﺪان زﻧﺎن ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ای ﺟﻦ و اﻧﺲ‬ ‫ﮐﺪاﻣﯿﻦ ﻧﻌﻤﺘﮭﺎی ﺧﺪاﯾﺘﺎن را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﯿﮑﻨﯿﺪ؟ آن زﻧﺎن ﺣﻮری }در‬ ‫ﻟﻄﺎﻓﺖ وﺻﻔﺎ{ ﮔﻮﺋﯽ ﯾﺎﻗﻮت وﻣﺮﺟﺎﻧﻨﺪ"‪.‬‬ ‫در ﺑﺎرۀ ﺧﺪﻣﺘﮕﺰاران‪ :‬اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ )ﯾﻄﻮف ﻋﻠﯿﮭﻢ وﻟﺪان ﻣﺨﻠﺪون*(‬ ‫"واﻗﻌﮫ‪"١٧ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﭘﺴﺮاﻧﯽ }زﯾﺒﺎ{ ﮐﮫ ﺣﺴﻦ وﺟﻮاﻧﯽ ﺷﺎن اﺑﺪی اﺳﺖ ﮔﺮد آﻧﮭﺎ‬ ‫ﺑﮫ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ" و اوﺗﻌﺎﻟﯽ ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و ﯾﻄﻮف ﻋﻠﯿﮭﻢ وﻟﺪان‬ ‫ﻣﺨﻠﺪون إذا رأﯾﺘﮭﻢ ﺣﺴﺒﺘﮭﻢ ﻟﺆﻟﺆاض ﻣﻨﺜﻮراً( "دھﺮ‪"١٩ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﭘﺴﺮاﻧﯽ }زﯾﺒﺎ{ ﮐﮫ زﯾﺒﺎﺋﯽ ﺷﺎن ﺟﺎوﯾﺪان اﺳﺖ ﮔﺮد آﻧﺎن ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯿﮕﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﭼﻮن آﻧﮭﺎ را ﺑﺒﯿﻨﯽ }از ﺣﺴﻦ وﻟﻄﺎﻓﺖ{ ﻓﮑﺮ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﯽ ﮐﮫ دٌر ﻣﻨﺜﻮر اﻧﺪ"‪.‬‬ ‫در ﺑﺎرۀ اﺛﺎث ﻣﻨﺰل‪ :‬اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ )إﺧﻮاﻧﺎً ﻋﻠﯽ ﺳﺮر ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﯿﻦ*(‬ ‫"اﻟﺤﺠﺮ‪"٤٧ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن ﺑﺮادروار ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺨﺘﮭﺎ رو ﺑﺮوی ھﻢ ﻧﺸﺴﺘﮫ اﻧﺪ" و‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﯾﻄﺎف ﻋﻠﯿﮭﻢ ﺑﺼﺤﺎف ﻣﺬھﺐ و اﮐﻮاب( " زﺧﺮف‪"٧١ :‬‬ ‫‪١٢٨‬‬

‫‪‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﺑﺮ آن ﻣﻮﻣﻨﺎن ﮐﺎﺳﮫ ھﺎی زرﯾﻦ وﮐﻮزه ھﺎی }ﭘﺮ ازاﻧﻮاع‬ ‫ﻃﻌﺎم و ﺷﺮاب ﻃﮭﻮر{ دور زﻧﻨﺪ" وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﻋﻠﯽ اﻷراﺋﮏ ﯾﻨﻈﺮون*(‬ ‫"ﻣﻄﻔﻔﯿﻦ‪"٢٣ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﺮ ارﯾﮑﮫ ھﺎی ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﮫ ﻧﻈﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ" و ﮔﻔﺘﮫ‪:‬‬ ‫)ﺑﺄﮐﻮاب و أﺑﺎرﯾﻖ و ﮐﺄس ﻣﻦ ﻣﻌﯿﻦ*( "واﻗﻌﮫ‪"١٨ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺎ ﮐﻮزه ھﺎ وﻣﺸﺮﺑﮫ ھﺎ وﺟﺎﻣﮭﺎی ﭘﺮ از ﺷﺮاب ﻧﺎب }ﺑﺮ آﻧﺎن‬ ‫دور ﻣﯽ زﻧﻨﺪ{" وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﻣﺘﮑﺌﯿﻦ ﻓﯿﮭﺎ ﻋﻠﯽ اﻷراﺋﮏ( "اﻻﻧﺴﺎن"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن آﻧﺠﺎ ﺑﺮ ارﯾﮑﮫ ھﺎی ﺧﻮد ﺗﮑﯿﮫ زده ﻣﯽ ﻧﺸﯿﻨﻨﺪ" و‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و ﯾﻄﺎف ﻋﻠﯿﮭﻢ ﺑﺂﻧﯿﺔ ﻣﻦ ﻓﻀﺔً و أﮐﻮاب ﮐﺎﻧﺖ ﻗﻮارﯾﺮاً(‬ ‫"اﻻﻧﺴﺎن‪"١٥:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪} :‬ﺳﺎﻗﯿﺎن زﯾﺒﺎی ﺣﻮر وﻏﻠﻤﺎن{ ﺑﺎﺟﺎﻣﮭﺎی ﺳﯿﻤﯿﻦ و ﮐﻮزه ھﺎی‬ ‫ﺑﻠﻮرﯾﻦ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ دور زﻧﻨﺪ"‪ .‬وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﻋﻠﯽ ﺳﺮر ﻣﻮﺿﻮﻧﺔ*ﻣﺘﮑﺌﯿﻦ‬ ‫ﻋﻠﯿﮭﺎ ﻣﺘﻘﺎﺑﻠﯿﻦ*( "واﻗﻌﮫ‪"١٦-١٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬آﻧﺎن درﺑﮭﺸﺖ ﺑﺮ ﺳﺮﯾﺮ ھﺎی زرﺑﺎﻓﺖ ﻣﺮﺻﻊ ﺗﮑﯿﮫ زﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫ﯾﺎران ودوﺳﺘﺎن رو ﺑﺮوی ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮ آن ﺳﺮﯾﺮھﺎ ﻣﯽ ﻧﺸﯿﻨﻨﺪ" و‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬و ﻓﺮش ﻣﺮﻓﻮﻋﺔ( "واﻗﻌﮫ‪"٣٤ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﻓﺮش ھﺎی ﭘﺮﺑﮭﺎ }در ﺑﮭﺸﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد{"و ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬ﻓﯿﮭﺎ‬ ‫ﺳﺮر ﻣﺮﻓﻮﻋﺔ*و أﮐﻮاب ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ* و ﻧﻤﺎرق ﻣﺼﻔﻮﻓﺔ*و زراﺑﯽ‬ ‫ﻣﺒﺜﻮﺛﺔ*( "ﻏﺎﺷﯿﮫ‪"١٦-١٣ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬در ﺑﮭﺸﺖ ﺗﺨﺘﮭﺎی ﻋﺎﻟﯽ ﻧﮭﺎده اﻧﺪ‪ .‬و ﻗﺪﺣﮭﺎی ﺑﺰرگ }از‬ ‫ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻣﺸﺮوﺑﺎت{ ﮔﺬاﺷﺘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻟﺸﮭﺎ ﻣﺮﺗﺐ داﺷﺘﮫ اﻧﺪ و ﻓﺮﺷﮭﺎ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده اﻧﺪ" و ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬ﻣﺘﮑﺌﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﺳﺮر ﻣﺼﻔﻮﻓﮫ( "ﺻﻮر"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ " در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻧﺰدﯾﮏ ھﻢ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﮭﺎ ﺗﮑﯿﮫ زده اﻧﺪ"‪ .‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﻣﺘﮑﺌﯿﻦ ﻋﻠﯽ ﻓﺮش ﺑﻄﺎﺋﻨﮭﺎ ﻣﻦ اﺳﺘﺒﺮق( "اﻟﺮﺣﻤﻦ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮھﺎﺋﯽ ﮐﮫ ﺣﺮﯾﺮ و اﺳﺘﺒﺮق آﺳﺘﺮ آﻧﮭﺎﺳﺖ ﺗﮑﯿﮫ‬ ‫زده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﺎرۀ ھﻮاء ﻣﻌﺘﺪل‪ :‬اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﺮوردﮔﺎر‪) :‬ﻻﯾﺮون ﻓﯿﮭﺎ ﺷﻤﺴﺎً وﻻ‬ ‫زﻣﮭﺮﯾﺮاً‪ .‬وداﻧﯿﺔ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﻇﻼﻟﮭﺎ( "اﻻﻧﺴﺎن"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬در ﺑﮭﺸﺖ ﻧﮫ ﺣﺮارت آﻓﺘﺎب ﺳﻮزان ﺑﯿﻨﻨﺪ و ﻧﮫ ﺳﺮﻣﺎی‬ ‫زﻣﮭﺮﯾﺮ‪ .‬وﺳﺎﯾﮫ درﺧﺘﺎن ﺑﮭﺸﺘﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﮭﺎ ﺑﺎﺷﺪ"‪.‬‬

‫‪١٢٩‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫در ﺑﺎرۀ آﻧﭽﮫ ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎن ﺧﻮاھﺶ دارد‪ :‬اﯾﻦ ﻗﻮل او ﺗﻌﺎﻟﯽ‪) :‬و ﻓﯿﮭﺎ‬ ‫ﻣﺎ ﺗﺸﺘﮭﯿﮫ اﻷﻧﻔﺲ و ﺗﻠﺬ اﻷﻋﯿﻦ و أﻧﺘﻢ ﻓﯿﮭﺎ ﺧﺎﻟﺪون*( "زﺧﺮف‪:‬‬ ‫‪"٧١‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﺑﺮ آن ﻣﻮﻣﻨﺎن ﮐﺎﺳﮫ ھﺎی زرﯾﻦ و ﮐﻮزه ھﺎی }ﺑﻠﻮرﯾﻦ{‬ ‫ﻣﻤﻠﻮ از ﻃﻌﺎم و ﺷﺮاب ﻃﮭﻮر دور زﻧﻨﺪ‪ ،‬و در آﻧﺠﺎ ھﺮﭼﮫ ﻧﻔﻮس را‬ ‫ﺑﺮ آن ﻣﯿﻞ و ﺷﮭﻮت اﺳﺖ وﭼﺸﻤﮭﺎ را ﺷﻮق وﻟﺬت ﻣﮭﯿﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻣﻮﻣﻨﺎن در آن ﺑﮭﺸﺖ ﺟﺎوﯾﺪان ﻣﺘﻨﻌﻢ ﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﻮد"و ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬وﻟﮭﻢ‬ ‫ﻣﺎﯾﺸﺘﮭﻮن( "ﻧﺤﻞ‪"٥٧ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﺮای ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن ھﺮ ﭼﮫ ﻧﻔﺲ ھﺎی ﺷﺎن ﻣﯿﻞ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮭﯿﺎ‬ ‫اﺳﺖ" وﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬و ﻟﮑﻢ ﻓﯿﮭﺎ ﻣﺎﺗﺸﺘﮭﯽ أﻧﻔﺴﮑﻢ( "ﻓﺼﻠﺖ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﺮای ﺷﻤﺎ در ﺑﮭﺸﺖ ھﺮﭼﮫ ﻧﻔﺲ ھﺎﯾﺘﺎن ﺧﻮاھﺶ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫آﻣﺎده اﺳﺖ"‪ .‬وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬إن اﻟﺬﯾﻦ ﺳﺒﻘﺖ ﻟﮭﻢ ﻣﻨﺎ اﻟﺤﺴﻨﯽ أوﻟﺌﮏ ﻋﻨﮭﺎ‬ ‫ﻣﺒﻌﺪون*ﻻ ﯾﺴﻤﻌﻮن ﺣﺨﺴﯿﺴﮭﺎ و ھﻢ ﻓﯽ ﻣﺎ اﺷﺘﮭﺖ أﻧﻔﺴﮭﻢ‬ ‫ﺧﺎﻟﺪون*( "اﻻﻧﺒﯿﺎء‪"١٠٢-١٠١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و اﻟﺒﺘﮫ آﻧﺎﻧﮑﮫ وﻋﺪه ﻧﯿﮑﻮی ﻣﺎ}در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ازﻟﯽ{ ﺑﺮای‬ ‫آﻧﮭﺎ ﺳﺒﻘﺖ ﯾﺎﻓﺘﮫ از آن دوزخ ﺑﺪور ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮭﺎ آواز ﺟﮭﻨﻢ راھﻢ‬ ‫ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺷﻨﯿﺪ‪ ،‬وﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﻣﺸﺘﺎق و ﻣﺎﯾﻞ آﻧﻨﺪ }در ﺑﮭﺸﺖ{ ﺗﺎ اﺑﺪ‬ ‫ﻣﺘﻨﻌﻤﻨﺪ"‪.‬‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ ﭼﯿﺰھﺎﺋﯽ ﮐﮫ اﷲ اھﻞ ﺑﮭﺸﺖ را از آن ﻣﺤﻔﻮظ وﺑﺪور داﺷﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮐﯿﻨﮫ و ﻋﺪاوت‪ :‬در اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ )و ﻧﺰﻋﻨﺎ ﻣﺎ ﻓﯽ ﺻﺪور ھﻢ ﻣﻦ ﻏﻞ(‬ ‫"اﻟﺤﺠﺮ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﭽﮫ از ﮐﯿﻨﮫ وﻋﺪاوت ﮐﮫ در دﻟﮭﺎی ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن ﺑﻮد ﻣﺎ آﻧﺮا‬ ‫ﺑﯿﺮون ﮐﺮدﯾﻢ"‪.‬‬ ‫ﺧﺴﺘﮕﯽ‪ :‬در اﯾﻦ ﻗﻮل اﷲ‪) :‬ﻻ ﯾﻤﺴﮭﻢ ﻓﯿﮭﺎﻧﺼﺐ( "اﻟﺤﺠﺮ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺘﯿﺎن آﻧﺠﺎ ﺧﺴﺘﮕﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ"‬ ‫ﺗﺮس وﻏﻤﮕﯿﻨﯽ‪ :‬در اﯾﻦ ﻗﻮل ﭘﺮوردﮔﺎر‪) :‬ﯾﺎﻋﺒﺎد ﻻﺧﻮف ﻋﻠﯿﮑﻢ‬ ‫اﻟﯿﻮم وﻻ أﻧﺘﻢ ﺗﺤﺰﻧﻮن( "زﺧﺮف‪"٦٨ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ اﻣﺮوز ﻧﮫ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﺮﺳﯽ اﺳﺖ و ﻧﮫ ﻏﻤﮕﯿﻦ‬ ‫ﺧﻮاھﯿﺪ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫‪١٣٠‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﻧﻌﻤﺖ ھﺎی ﺑﮭﺸﺖ اﺑﺪی اﺳﺖ و اھﻞ ﺑﮭﺸﺖ ھﺮﮔﺰ از آن ﺑﯿﺮون ﮐﺮده‬ ‫ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻌﻀﯽ از دﻻﺋﻞ آن ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)و ﻣﺎ ھﻢ ﻣﻨﮭﺎ ﺑﻤﺨﺮﺟﯿﻦ( "اﻟﺤﺠﺮ" ‪"٤٨‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﺎن ھﺮﮔﺰ از ﺑﮭﺸﺖ ﺑﯿﺮون ﮐﺮده ﻧﺸﻮﻧﺪ"‪.‬‬ ‫)و أﻧﺘﻢ ﻓﯿﮭﺎ ﺧﺎﻟﺪون( " زﺧﺮف‪ "٧١:‬و ﺷﻤﺎ در ﺑﮭﺸﺖ ﺑﮫ ﻃﻮر اﺑﺪ‬ ‫ﺧﻮاھﯿﺪ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫)ﻻ ﯾﺬوﻗﻮن ﻓﯿﮭﺎ اﻟﻤﻮت إﻻ اﻟﻤﻮﺗﺔ اﻷوﻟﯽ‪ ،‬و ﻗﺎھﻢ ﻋﺬاب اﻟﺠﺤﯿﻢ(‬ ‫"دﺧﺎن‪"٥٦ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬و ﺟﺰ آن ﻣﺮگ اول }ﮐﮫ در دﻧﯿﺎ ﻣﺮدﻧﺪ{ دﯾﮕﺮ ھﯿﭻ ﻃﻌﻢ‬ ‫ﻣﺮگ را در ﺑﮭﺸﺖ ﻧﻤﯽ ﭼﺸﻨﺪ وﺧﺪا آﻧﮭﺎ را از ﻋﺬاب دوزخ ﻣﺤﻔﻮظ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ"‪.‬‬ ‫)وھﻢ ﻓﯿﻤﺎ اﺷﺘﮭﺖ أﻧﻔﺴﻢ ﺧﺎﻟﺪون( "اﻻﻧﺒﯿﺎء‪"١٠٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬وﺑﮭﺸﺘﯿﺎن ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﻧﻔﻮﺳﺸﺎن ﻣﯿﻞ وﺧﻮاھﺶ دارد اﺑﺪی‬ ‫ﻣﺘﻨﻌﻤﻨﺪ"‪.‬‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﺑﮭﺸﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﮫ ﺳﻮﯾﺶ ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ‪) ،‬و ﺳﺎرﻋﻮاإﻟﯽ ﻣﻐﻔﺮة ﻣﻦ‬ ‫رﺑﮑﻢ و ﺟﻨﺔ ﻋﺮﺿﮭﺎ اﻟﻤﺴﻮات و اﻷرض أﻋﺪت ﻟﻠﻤﺘﻘﯿﻦ*( "آل‬ ‫ﻋﻤﺮان‪"١٣٣ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺴﻮی آﻣﺮزش ﺧﺪا‪ ،‬و ﺑﺴﻮی ﺑﮭﺸﺘﯽ ﮐﮫ ﭘﮭﻨﺎﺋﯽ آن ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫آﺳﻤﺎﻧﮭﺎ وزﻣﯿﻦ اﺳﺖ و ﺑﮫ اھﻞ ﺗﻘﻮی ﻣﮭﯿﺎ ﺷﺪه }ﺑﮫ اﺷﺘﯿﺎق ﮐﺎﻣﻞ{‬ ‫ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ" و ﺑﺮ ﻧﯿﮑﯿﮭﺎ ﺳﺒﻘﺖ ﺟﻮﺋﯿﺪ‪) ،‬ﻓﺎﺳﺘﺒﻘﻮا اﻟﺨﯿﺮاﺗﺄﯾﻦ ﻣﺎ ﺗﮑﻮﻧﻮا‬ ‫ﯾﺄت ﺑﮑﻢ اﷲ ﺟﻤﯿﻌﺎً إن اﷲ ﻋﻠﯽ ﮐﻞ ﺷﺊ ﻗﺪﯾﺮ( "اﻟﺒﻘﺮه‪"١٤٨ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﭘﺲ ﺑﺸﺘﺎﺑﯿﺪ ﺑﮫ ﺧﯿﺮات و ﻋﺒﺎدات ﮐﮫ ھﺮ ﮐﺠﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ ھﻤﮥ ﺷﻤﺎ‬ ‫را ﺧﺪا ﺑﮫ ﻋﺮﺻﮥ ﻣﺤﺸﺮ ﺧﻮاھﺪ آورد‪ ،‬ﻣﺤﻘﻘﺎً ﺧﺪا ﺑﮫ ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ" و ﺑﮫ ﺳﺒﺐ ﺳﺒﻘﺖ ﺑﮫ ﻧﯿﮑﯿﮭﺎ در دﻧﯿﺎ اﷲ ﺷﻤﺎ را ﻧﺼﺮت و‬ ‫ﯾﺎری ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و در آﺧﺮت ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﯾﺖ و ﻟﻄﻒ ﺧﺎص‬ ‫ﺧﺪا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ اﻧﺪ در ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﺑﮭﺸﺖ ﻗﺮار ﺧﻮاھﯿﺪ داﺷﺖ" )و‬ ‫ﻣﻦ ﯾﻄﻊ اﷲ و اﻟﺮﺳﻮل ﻓﺄوﻟﺌﮏ ﻣﻊ اﻟﺬﯾﻦ أﻧﻌﻢ اﷲ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﻣﻦ اﻟﻨﺒﯿﯿﻦ‬ ‫و اﻟﺼﺪﯾﻘﯿﻦ و اﻟﺸﮭﺪاء و اﻟﺼﺎﻟﺤﯿﻦ و ﺣﺴﻦ أوﻟﺌﮏ رﻓﯿﻘﺎً*(‬ ‫"اﻟﻨﺴﺎء‪"٦٩ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺑﮕﻮ آﻧﺎن ﮐﮫ ﺧﺪا و رﺳﻮل را اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪ اﻟﺒﺘﮫ ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻓﺮﻣﻮده ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﭘﯿﺎﻣﺒﺮان وﺻﺪﯾﻘﺎن‬ ‫‪١٣١‬‬

‫وﺷﮭﯿﺪان وﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﻣﺤﺸﻮر ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻨﺎن ﭼﻘﺪر رﻓﯿﻘﺎن‬ ‫ﻧﯿﮑﻮﺋﯽ ھﺴﺘﻨﺪ"‪.‬‬ ‫و از ھﻤﮫ ﺷﺎﯾﺴﺘﮫ ﺗﺮ ﺑﮫ ﺳﺒﻘﺖ اﻟﯽ اﻟﺨﯿﺮات وﺷﺘﺎب ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﻐﻔﺮت‬ ‫وﺑﮭﺸﺖ و رﺿﺎی ﺧﺪا ﮐﮫ از ھﻤﮫ ﭘﺮ ﺑﮭﺎﺗﺮ اﺳﺖ داﻋﯿﺎن و ﺣﺎﻣﻠﯿﻦ‬ ‫دﻋﻮت ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﮑﯿﮭﺎﺋﯽ ﮐﮫ اﷲ ﻣﺎ را اﻣﺮ ﮐﺮده ﺗﺎ ﺑﺪان ﺳﺒﻘﺖ و ﺷﺘﺎب ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ ﮐﮫ از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻓﺮض ھﺎی ﻋﯿﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ھﺎی ﻓﺮﺿﯽ‪ ،‬زﮐﺎت ﻓﺮﺿﯽ‪ ،‬روزۀ‬ ‫رﻣﻀﺎن‪ ،‬ﺣﺞ ﻓﺮﺿﯽ‪ ،‬و داﻧﺴﺘﻦ آﻧﭽﮫ در زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻻﯾﺶ ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﮭﺎد دﻓﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺟﮭﺎد ﻣﻄﻠﻖ درﺻﻮرت ﻧﻔﯿﺮ ﻋﺎم از ﻃﺮف‬ ‫ﺧﻠﯿﻔﮫ وﻗﺖ‪ ،‬دﺧﻮل در ﺑﯿﻌﺖ اﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻧﻔﻘﮥ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﺮ ذﻣﮫ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻠﮥ رﺣﻢ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮏ‪ ،‬و ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی در ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬وﻏﯿﺮه‪.‬‬

‫‪‬‬

‫ﻓﺮﺿﮭﺎی ﮐﻔﺎﺋﯽ‪ :‬ﻣﺜﻞ اﯾﺠﺎد ﮔﺮوھﯽ ﮐﮫ دﻋﻮت ﺑﮫ ﺳﻮی ﻧﯿﮑﯿﮭﺎ‪ ،‬اﻣﺮ‬ ‫ﺑﮫ ﻣﻌﺮوف وﻧﮭﯽ ازﻣﻨﮑﺮات ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺟﮭﺎد ﭘﯿﺸﺮوی‪ ،‬ﺑﯿﻌﺖ ﺑﺮای اﻧﻌﻘﺎد‬ ‫ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ }ﮐﮫ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻗﺪر ﺿﺮوری ﺑﺎﺷﺪ{‪ ،‬و آﻣﺎدﮔﯽ‬ ‫ﺟﮭﺎد و ﻏﯿﺮه‪.‬‬ ‫واﯾﻦ ﻓﺮﺿﮭﺎ ﺑﺎھﺮدو ﻧﻮﻋﺶ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ راه ھﺎی ﺗﻘﺮب ﺑﮫ درﮔﺎه اﷲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ ﺑﻨﺪه ﺑﮫ رﺿﻮان و ﺧﻮﺷﻨﻮدی ﺧﺪای ﺧﻮد ﻧﺨﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‬ ‫ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ادا ﮐﺮدن ھﻤﯿﻦ ﻓﺮﺿﮭﺎ‪ ،‬و دﻟﯿﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ ادﻋﺎء ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ ﻃﺒﺮاﻧﯽ در ﻣﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﯿﺮ از اﺑﻮ اﻣﺎﻣﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إن اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻗﺎل‪ :‬ﻣﻦ أھﺎن ﻟﯽ‬ ‫وﻟﯿﺎً ﻓﻘﺪ ﺑﺎرزﻧﯽ ﻓﯽ اﻟﻌﺪاوة‪ ،‬اﺑﻦ آدم ﻟﻦ ﺗﺪرک ﻣﺎ ﻋﻨﺪی إﻻ ﺑﺎداء ﻣﺎ‬ ‫اﻓﺘﺮﺿﺘﮫ ﻋﻠﯿﮏ‪ "....‬ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬اﷲ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ دوﺳﺖ ﻣﺮا اھﺎﻧﺖ‬ ‫ﮐﻨﺪ دﺷﻤﻨﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﻦ اﻋﻼن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم ﺑﮫ آﻧﭽﮫ‬ ‫ﻧﺰد ﻣﻦ ھﺴﺖ ھﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاھﯽ رﺳﯿﺪ ﻣﮕﺮﺑﺎ اداء ﮐﺮدن آﻧﭽﮫ ﺑﺎﻻﯾﺖ‬ ‫ﻓﺮض ﮐﺮده ام‪"...‬‬

‫‪‬‬

‫ﺳﻨﻦ و ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺑﻨﺪه آﻧﭽﮫ اﷲ ﺑﺎﻻﯾﺶ ﻓﺮض ﻧﻤﻮده اداء‬ ‫ﮐﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﮫ ﺳﻨﻦ وﻣﺴﺘﺤﺒﺎت ﭘﺮداﺧﺘﮫ و ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻮاﻓﻞ ﺑﮫ اﷲ ﺗﻘﺮب‬ ‫‪١٣٢‬‬

‫ﺟﺴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ او ﺗﻘﺮب ﺟﻮﯾﺪ و او را دوﺳﺘﮕﯿﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮ اﻣﺎﻣﮫ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻃﺒﺮاﻧﯽ در ﻣﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﯿﺮ ﮐﮫ ﻗﺒﻼً ﮔﺬﺷﺖ‪،‬‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ..." :‬و ﻻ ﯾﺰال ﻋﺒﺪی ﯾﺘﻘﺮب إﻟﯽ ﺑﺎﻟﻨﻮاﻓﻞ ﺣﺘﯽ أﺣﺒﮫ ﻓﺄﮐﻮن‬ ‫ﻗﻠﺒﮫ اﻟﺬی ﯾﻌﻘﻞ ﺑﮫ و ﻟﺴﺎﻧﮫ اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻨﻄﻖ ﺑﮫ و ﺑﺼﺮه اﻟﺬی ﯾﺒﺼﺮ ﺑﮫ‪،‬‬ ‫ﻓﺈذا دﻋﺎﻧﯽ أﺟﺒﺘﮫ وإذا ﺳﺄﻟﻨﯽ أﻋﻄﯿﺘﮫ و إذا اﺳﺘﻨﺼﺮﻧﯽ ﻧﺼﺮﺗﮫ‪ ،‬و‬ ‫أﺣﺐ ﻋﺒﺎدة ﻋﺒﺪی إﻟﯽ اﻟﻨﺼﯿﺤﺔ " ﯾﻌﻨﯽ‪ ...." :‬و ھﻤﯿﺸﮫ ﺑﻨﺪه ام ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﻧﻮاﻓﻞ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺗﻘﺮب ﻣﯿﺠﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﻣﻦ دوﺳﺘﺶ ﻣﯿﮕﯿﺮم آﻧﮕﺎه ﻣﻦ‬ ‫ﻗﻠﺒﺶ ﻣﯿﺸﻮم ﮐﮫ ﺑﺎ آن ﺗﻌﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﺑﺎﻧﺶ ﻣﯿﺸﻮم ﮐﮫ ﺑﺎ آن ﺣﺮف‬ ‫ﻣﯿﺰﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﺸﻤﺶ ﻣﯿﺸﻮم ﮐﮫ ﺑﺎ آن ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻦ دﻋﺎ ﮐﺮد‬ ‫دﻋﺎﯾﺶ را ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬و وﻗﺘﯽ از ﻣﻦ ﭼﯿﺰی ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫اﻋﻄﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬وھﻨﮕﺎﻣﯽ از ﻣﻦ ﻣﺪد و ﻧﺼﺮت ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺼﺮﺗﺶ‬ ‫ﻣﯿﺪھﻢ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻋﺒﺎدت ﺑﻨﺪه ام ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﺼﯿﺤﺖ و ﺧﯿﺮ ﺧﻮاھﯽ‬ ‫اﺳﺖ" و ﺑﺨﺎری از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ و او از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬و رﺳﻮل اﷲ از ﺧﺪاوﻧﺪ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬إذا ﺗﻘﺮب‬ ‫اﻟﻌﺒﺪ إﻟﯽ ﺷﺒﺮاً ﺗﻘﺮﺑﺖ إﻟﯿﮫ ذراﻋﺎً وإذا ﺗﻘﺮب إﻟﯽ ذراﻋﺎً ﺗﻘﺮﺑﺖ ﻣﻨﮫ‬ ‫ﺑﺎﻋﺎً و إذا أﺗﺎﻧﯽ ﯾﻤﺸﯽ أﺗﯿﺘﮫ ھﺮوﻟﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬وﻗﺘﯽ ﺑﻨﺪه ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﻦ‬ ‫ﯾﮏ وﺟﺐ ﺗﻘﺮب ﺟﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺳﻮی او ﯾﮏ ﮔﺰ ﺗﻘﺮب ﻣﯿﺠﻮﯾﻢ‪ ،‬و‬ ‫وﻗﺘﯽ او ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﻦ ﯾﮏ ﮔﺰ ﺗﻘﺮب ﺟﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺳﻮی او ﯾﮏ ﺑﺎز‬ ‫ﺗﻘﺮب ﻣﯿﺠﻮﯾﻢ‪ ،‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ او ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﻦ ﺑﮫ ﻗﺪم ﺑﯿﺎﯾﺪ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺳﻮی‬ ‫او دوﯾﺪه ﻣﯿﺮوم"‪ .‬از ﺟﻤﻠﮥ اﯾﻦ ﺳﻨﻦ و ﻧﻮاﻓﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫وﺿﻮء ﺑﮫ ھﺮ ﻧﻤﺎز و ﻣﺴﻮاک در ھﺮ وﺿﻮء‪ :‬ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ‬ ‫اﺣﻤﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﻟﻮ ﻻ أن أﺷﻖ ﻋﻠﯽ أﻣﺘﯽ ﻷﻣﺮﺗﮭﻢ‬ ‫ﻋﻨﺪ ﮐﻞ ﺻﻼة ﺑﻮﺿﻮء و ﻣﻊ ﮐﻞ وﺿﻮء ﺑﺴﻮاک" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ ﺧﻮف‬ ‫ﻣﺸﻘﺖ ﺑﺮ اﻣﺘﻢ ﻧﻤﯽ ﺑﻮد آﻧﺎن را ﺑﮫ وﺿﻮء درھﺮ ﻧﻤﺎز و ﻣﺴﻮاک در‬ ‫ھﺮ وﺿﻮء اﻣﺮ ﻣﯽ ﮐﺮدم" و در رواﯾﺖ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( }ﺑﺮواﯾﺖ‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ{ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ " :‬ﻟﻮ ﻻ أن أﺷﻖ ﻋﻠﯽ أﻣﺘﯽ ﻷﻣﺮﺗﮭﻢ‬ ‫ﺑﺎﻟﺴﻮاک ﻋﻨﺪ ﮐﻞ ﺻﻼة" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ ﺧﻮف ﻣﺸﻘﺖ ﺑﺮ اﻣﺘﻢ ﻧﻤﯽ ﺑﻮد‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﮫ ﻣﺴﻮاک ﮐﺮدن در ھﺮ ﻧﻤﺎز اﻣﺮ ﻣﯿﮑﺮدم"‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎز دو رﮐﻌﺖ ﺑﻌﺪ از ﻃﮭﺎرت‪ :‬ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ از‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫‪١٣٣‬‬

‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﺑﻼل ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﺎ ﺑﻼل ﺣﺪﺛﻨﯽ ﺑﺄرﺟﯽ ﻋﻤﻞ ﻋﻤﻠﺘﮫ ﻓﯽ اﻹﺳﻼم‪،‬‬ ‫ﻓﺈﻧﯽ ﺳﻤﻌﺖ دف ﻧﻌﻠﯿﮏ ﺑﯿﻦ ﯾﺪی ﻓﯽ اﻟﺠﻨﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﺑﻼل ﺑﮕﻮ‬ ‫ﺑﻤﻦ ﮐﮫ اﻣﯿﺪوار ﮐﻨﻨﺪه ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﮫ در اﺳﻼم }ﺑﻌﺪ از ﻓﺮاﺋﺾ{‬ ‫اﻧﺠﺎم داده ای ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ آن آواز ﻧﻌﻠﯿﻦ ﺗﻮ را ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ‬ ‫ﺧﻮد در ﺑﮭﺸﺖ ﻣﯽ ﺷﻨﯿﺪم" ﺑﻼل ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﯿﺪوار ﮐﻨﻨﺪه ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻠﻢ ﺑﮫ‬ ‫ﻧﺰد ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮ ﺑﺎر در ﺷﺐ و ﯾﺎ روز ﮐﮫ وﺿﻮء ﮐﺮده ام ﺑﺎ‬ ‫آن وﺿﻮء ھﺮﭼﮫ در ﺗﻘﺪﯾﺮم ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺑﻮده ﻧﻤﺎز }ﻧﻔﻞ{ ﺧﻮاﻧﺪه ام"‪.‬‬ ‫اذان وﺻﻒ اول‪ ،‬وﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ ﻧﻤﺎز رﻓﺘﻦ‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﻮ‬ ‫ﯾﻌﻠﻢ اﻟﻨﺎس ﻣﺎ ﻓﯽ اﻟﻨﺪاء واﻟﺼﻒ اﻷول ﺛﻢ ﻟﻢ ﯾﺠﺪوا إﻻ أن ﯾﺴﺘﮭﻤﻮا‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ ﻻ ﺳﺘﮭﻤﻮا‪ ،‬و ﻟﻮ ﯾﻌﻠﻤﻮن ﻣﺎ ﻓﯽ اﻟﺘﮭﺠﯿﺮ ﻻ ﺳﺘﺒﻘﻮا إﻟﯿﮫ‪ ،‬و ﻟﻮ‬ ‫ﯾﻌﻠﻤﻮن ﻣﺎ ﻓﯽ اﻟﻌﺘﻤﺔ و اﻟﺼﺒﺢ ﻷﺗﻮھﻤﺎ وﻟﻮ ﺣﺒﻮاً" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ ﻣﺮدم‬ ‫ﭘﺎداﺷﯽ ﮐﮫ در اذان وﺻﻒ اول اﺳﺖ ﻣﯿﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً آﻧﺮا ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫آورده ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ﻗﺮﻋﮫ اﻟﺒﺘﮫ ﻗﺮﻋﮫ ﻣﯽ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﮫ در رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﻧﻤﺎز در دل ﻧﯿﻤﺮوز ﭼﯽ ﭼﯿﺰ ﻧﮭﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ‬ ‫ﺑﮫ آن ﻣﺴﺎﺑﻘﮫ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ اﺟﺮی ﮐﮫ در ﻧﻤﺎز ﻋﺸﺎء و ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺻﺒﺢ اﺳﺖ ﻣﯿﺪاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺤﻘﻘﺎً ﺑﮫ آﻧﺪو ﻣﯿﺎﻣﺪﻧﺪ و ﻟﻮ ﮐﮫ ﺳﺮﭼﮭﺎر دﺳﺖ و‬ ‫ﭘﺎ ﻣﯿﺸﺪ"‬ ‫و ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮاء رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إن‬ ‫اﷲ وﻣﻼﺋﮑﺘﮫ ﯾﺼﻠﻮن ﻋﻠﯽ اﻟﺼﻒ اﻟﻤﻘﺪم‪ ،‬و اﻟﻤﺆذن ﯾﻐﻔﺮ ﻟﮫ ﻣﺪی‬ ‫ﺻﻮﺗﮫ و ﺻﺪﻗﮫ ﻣﻦ ﺳﻤﻌﮫ ﻣﻦ رﻃﺐ و ﯾﺎﺑﺲ وﻟﮫ أﺟﺮ ﻣﻦ ﺻﻠﯽ‬ ‫ﻣﻌﮫ"‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﺮﺻﻒ اول درود ﻣﯽ ﻓﺮﺳﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮای‬ ‫ﻣﺆذن ﺑﮫ اﻧﺪازه رﺳﯿﺪن آوازش ﻣﻐﻔﺮت ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬و ھﺮﭼﯿﺰ ﺗﺎزه‬ ‫وﺧﺸﮑﯽ ﮐﮫ أذاﻧﺶ را ﻣﯿﺸﻨﻮد او را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ اﻧﺪازۀ‬ ‫اﺟﺮ ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ھﻤﺮاھﺶ ﻧﻤﺎز ﻣﯿﮕﺰارﻧﺪ ﺑﮫ او اﺟﺮ داده ﻣﯿﺸﻮد" اﯾﻦ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ و ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﮫ ﺳﻨﺪی رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻨﺬری ﮔﻔﺘﮫ‪:‬‬ ‫ﺣﺴﻦ و ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺟﺎﺑﺖ ﻣﺆذن‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إذا ﺳﻤﻌﺘﻢ اﻟﻤﺆذن ﻓﻘﻮﻟﻮا‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻣﺎ ﯾﻘﻮل" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﻗﺘﯽ أذان ﻣﺆذن را ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﮫ او‬ ‫‪١٣٤‬‬

‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﺷﻤﺎ ھﻢ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ" و ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو اﺑﻦ ﻋﺎص‬ ‫رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ وی از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪:‬‬ ‫"إذا ﺳﻤﻌﺘﻢ اﻟﻤﺆذن ﻓﻘﻮﻟﻮا ﻣﺜﻞ ﻣﺎ ﯾﻘﻮل ﺛﻢ ﺻﻠﻮا ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻓﺈﻧﮫ ﻣﻦ ﺻﻠﯽ‬ ‫ﻋﻠﯽ ﺻﻼة ﺻﻠﯽ اﷲ ﺑﮭﺎ ﻋﺸﺮاً ﺛﻢ ﺳﻠﻮا اﷲ ﻟﯽ اﻟﻮﺳﯿﻠﺔ ﻓﺈﻧﮭﺎ ﻣﻨﺰﻟﺔ ﻓﯽ‬ ‫اﻟﺠﻨﺔ ﻻ ﺗﻨﺒﻐﯽ إﻻ ﻟﻌﺒﺪ ﻣﻦ ﻋﺒﺎد اﷲ‪ ،‬و أرﺟﻮ أن أﮐﻮن أﻧﺎ ھﻮ‪ ،‬ﻓﻤﻦ‬ ‫ﺳﺄل ﻟﯽ اﻟﻮﺳﯿﻠﺔ ﺣﻠﺖ ﻟﮫ اﻟﺸﻔﺎﻋﺔ"‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﻗﺘﯽ أذان ﻣﺆذن را‬ ‫ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ ﻣﺜﻞ آﻧﭽﮫ وی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﺷﻤﺎ ھﻢ ﺑﮕﻮﺋﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﮫ ﻣﻦ درود‬ ‫ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﮫ ﻣﻦ ﯾﮏ ﺑﺎر درود ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬اﷲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫آن ده ﺑﺎر ﺑﮫ او درود ﻣﯿﻔﺮﺳﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن وﺳﯿﻠﮫ را ﺑﮫ ﻣﻦ درﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬و آن ﻣﻘﺎﻣﯽ اﺳﺖ در ﺑﮭﺸﺖ ﮐﮫ ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﺑﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﺧﺪا ﻣﮭﯿﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻦ اﻣﯿﺪوارم ﮐﮫ آن ﻧﻔﺮ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻟﺬا ﮐﺴﯿﮑﮫ‬ ‫وﺳﯿﻠﮫ را ﺑﮫ ﻣﻦ ﺑﺨﻮاھﺪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ"‪ .‬و ﺑﺨﺎری از‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﻣﻦ ﻗﺎل ﺣﯿﻦ ﯾﺴﻤﻊ اﻟﻨﺪاء‪ :‬اﻟﻠﮭﻢ رب ھﺬه اﻟﺪﻋﻮة اﻟﺘﺎﻣﺔ واﻟﺼﻼة‬ ‫اﻟﻘﺎﺋﻤﺔ آت ﻣﺤﻤﺪاً اﻟﻮﺳﯿﻠﺔ واﻟﻔﻀﯿﻠﺔ و اﺑﻌﺜﮫ ﻣﻘﺎﻣﺎً ﻣﺤﻤﻮداً اﻟﺬی‬ ‫وﻋﺪﺗﮫ‪ ،‬ﺣﻠﺘﻠﮫ ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ وﻗﺘﯽ اذان را‬ ‫ﻣﯿﺸﻨﻮد ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ای ﭘﺮوردﮔﺎری ﮐﮫ ﺻﺎﺣﺐ اﯾﻦ دﻋﻮت ﮐﺎﻣﻞ و ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺑﺮ ﭘﺎﺷﺪه ھﺴﺘﯽ ﺑﺮای ﻣﺤﻤﺪ وﺳﯿﻠﮫ و ﺑﺮﺗﺮی را ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﺎ و او را ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻘﺎم ﺳﺘﻮده ﺷﺪه ای ﮐﮫ وﻋﺪه اش ﮐﺮده ای ﻧﺎﺋﻞ ﮔﺮدان‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺘﻢ ﺑﺮای‬ ‫اﯾﻦ ﺷﺨﺺ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ"‪ .‬اﯾﻨﮑﮫ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬وﻗﺘﯽ اذان را‬ ‫ﻣﯿﺸﻨﻮد ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺮاد آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ﺗﻤﺎم ﺷﺪن اذان ﺑﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬ ‫دﻋﺎء ﻣﯿﺎن اذان و اﻗﺎﻣﺖ‪ :‬اﺑﻮ داود‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ و‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﮐﺘﺎب ھﺎی ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﺪﻋﺎء ﺑﯿﻦ اﻷذان و‬ ‫اﻹﻗﺎﻣﺔ ﻻ ﯾﺮد" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬دﻋﺎء ﻣﯿﺎن اذان و اﻗﺎﻣﺖ رد ﻧﻤﯽ ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫اﻋﻤﺎر ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ :‬ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺜﻤﺎن رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ‪ :‬وﻗﺘﯽ وی ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﻮی را }دوﺑﺎره{ اﻋﻤﺎر ﮐﺮد ﻣﺮدم در‬ ‫ﺑﺎرۀ وی ﭼﯿﺰھﺎﺋﯽ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎرﮔﻮﺋﯽ ﻣﯿﻨﻤﺎﺋﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﺑﻨﯽ ﻣﺴﺠﺪاً ﯾﺒﺘﻐﯽ ﺑﮫ وﺟﮫ اﷲ ﺑﻨﯽ اﷲ ﻟﮫ ﺑﯿﺘﺎً ﻓﯽ اﻟﺠﻨﺔ"‬ ‫‪١٣٥‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﺨﺎﻃﺮ رﺿﺎی ﺧﺪا ﻣﺴﺠﺪی اﻋﻤﺎر ﮐﺮد اﷲ ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﻗﺼﺮی در ﺑﮭﺸﺖ ﺑﻨﺎ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد"‪.‬‬ ‫رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺮای ادای ﻧﻤﺎز‪ :‬ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﺻﻼة اﻟﺮﺟﻞ ﻓﯽ اﻟﺠﻤﺎﻋﺔ ﺗﻀﻌﻒ ﺻﻼﺗﮫ ﻓﯽ ﺑﯿﺘﮫ و ﻓﯽ ﺳﻮﻗﮫ ﺧﻤﺴﺎً‬ ‫و ﻋﺸﺮﯾﻦ درﺟﺔ‪ ،‬و ذﻟﮏ أﻧﮫ إذا ﺗﻮﺿﺄ ﻓﺄﺣﺴﻦ اﻟﻮﺿﻮء ﺛﻢ ﺧﺮج إﻟﯽ‬ ‫اﻟﺼﻼة ﻻ ﯾﺨﺮﺟﮫ إﻻ اﻟﺼﻠﺔ‪ ،‬ﻟﻢ ﯾﺨﻂ ﺧﻄﻮة إﻻ رﻓﻌﺖ ﻟﮫ ﺑﮭﺎ درﺟﺔ و‬ ‫ﺣﻂ ﻋﻨﮫ ﺑﮭﺎ ﺧﻄﯿﺌﺔ ﻓﺈذا ﺻﻠﯽ ﻟﻢ ﺗﺰل اﻟﻤﻼﺋﮑﺔ ﺗﺼﻠﯽ ﻋﻠﯿﮫ ﻣﺎ دام‬ ‫ﻓﯽ ﻣﺼﻼه‪ ،‬اﻟﻠﮭﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﯿﮫ‪ ،‬اﻟﻠﮭﻢ ارﺣﻤﮫ و ﻻ ﯾﺰال ﻓﯽ ﺻﻼة ﻣﺎ‬ ‫اﻧﺘﻈﺮ اﻟﺼﻼة" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﻧﻤﺎز ﻣﺮد در ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﻧﻤﺎزش در‬ ‫ﺧﺎﻧﮫ و ﯾﺎ ﺑﺎزار ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ درﺟﮫ ﺑﺎﻻ ﻣﯿﺮود‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺪان ﺟﮭﺖ ﮐﮫ‬ ‫وﻗﺘﯽ وی ﺑﮫ ﻃﺮﯾﻖ درﺳﺖ و اﺣﺴﻦ وﺿﻮء ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﮫ‬ ‫ﺳﻮی ﻧﻤﺎز ﺑﯿﺮون ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ ﯾﮕﺎﻧﮫ ﺳﺒﺐ ﺑﯿﺮون ﺷﺪﻧﺶ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ و‬ ‫ﺑﺲ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺣﺎل ھﺮﻗﺪﻣﯽ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﺬارد ﯾﮏ درﺟﮫ ﺑﺎﻻ ﻣﯿﺮود و ﯾﮏ‬ ‫ﮔﻨﺎھﺶ ﻣﻌﺎف ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬وھﻨﮕﺎﻣﯽ ﻧﻤﺎز ﻣﯽ ﮔﺰارد ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﺑﺮ ﺟﺎی‬ ‫ﻧﻤﺎزش ﻧﺸﺴﺘﮫ اﺳﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮاﯾﺶ درود ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺑﺮ وی‬ ‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪا رﺣﻤﺖ ﺧﻮد را ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻟﺶ ﻧﻤﺎ‪ ،‬و ﺗﺎ وﻗﺘﯽ‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﻤﺎز ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎن ﺛﻮاب ﺑﺮاﯾﺶ داده ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ در ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ"‪ .‬و ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ﻣﻮﺳﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﻧﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إن أﻋﻈﻢ اﻟﻨﺎس اﺟﺮاً ﻓﯽ‬ ‫اﻟﺼﻼة أﺑﻌﺪھﻢ إﻟﯿﮭﺎ ﻣﺸﯽ ﻓﺄﺑﻌﺪھﻢ‪ ،‬و اﻟﺬی ﯾﻨﺘﻈﺮ اﻟﺼﻼة ﺣﺘﯽ‬ ‫ﯾﺼﻠﯿﮭﺎ ﻣﻊ اﻹﻣﺎم أﻋﻈﻢ ﺟﺮاً ﻣﻦ اﻟﺬﯾﻦ ﯾﺼﻠﯿﮭﺎ ﺛﻢ ﯾﻨﺎم" ﯾﻌﻨﯽ "در‬ ‫ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﺟﺮ در ﻧﻤﺎز ﮐﺴﯽ ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ راھﺶ‬ ‫}ﺑﺮ ﻣﺴﺠﺪ{ از ھﻤﮫ دور ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﮐﺴﯿﮑﮫ درﻣﺮﺗﺒﮥّ دوم‬ ‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬وﮐﺴﯿﮑﮫ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽ ﮐﺸﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ اﻣﺎم ادا ﮐﻨﺪ ﺑﺴﺎ‬ ‫اﺟﺮش ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﮐﺴﯿﮑﮫ }ﻗﺒﻞ از اﻣﺎم{ ﻧﻤﺎز را أداء‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺧﻮاب ﻣﯿﺸﻮد"‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ در ﺧﺎﻧﮫ‪ :‬ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﺟﻌﻠﻮا ﻣﻦ ﺻﻼﺗﮑﻢ ﻓﯽ‬ ‫ﺑﯿﻮﺗﮑﻢ و ﻻ ﺗﺘﺨﺬو ھﺎ ﻗﺒﻮراً" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را در‬ ‫ﺧﺎﻧﮫ ھﺎی ﺧﻮﯾﺶ ادا ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ و ﺧﺎﻧﮫ ھﺎی ﺧﻮد را ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻣﺴﺎزﯾﺪ" و‬ ‫‪١٣٦‬‬

‫ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از زﯾﺪ اﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬ ‫ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ ..." :‬ﻓﺼﻠﻮا أﯾﮭﺎ اﻟﻨﺎس ﻓﯽ ﺑﯿﻮﺗﮑﻢ‬ ‫ﻓﺈن أﻓﻀﻞ اﻟﺼﻼة ﺻﻼة اﻟﻤﺮء ﻓﯽ ﺑﯿﺘﮫ إﻻ اﻟﻤﮑﺘﻮﺑﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭘﺲ ای‬ ‫ﻣﺮدم در ﺧﺎﻧﮫ ھﺎی ﺧﻮد }ھﻢ{ ﻧﻤﺎز ﮔﺰارﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺷﺨﺺ در ﺧﺎﻧﮫ اش اﺳﺖ اﻟﺒﺘﮫ ﻏﯿﺮ از ﻧﻤﺎز ﻓﺮض"‪.‬‬ ‫ﺗﮭﺠﺪ و ﻗﯿﺎم ﺷﺐ‪ :‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ )ﺗﺘﺠﺎﻓﯽ ﺟﻨﻮﺑﮭﻢ ﻋﻦ اﻟﻤﻀﺎﺟﻊ(‬ ‫"ﺳﺠﺪه" ﯾﻌﻨﯽ‪}" :‬ﺷﺒﮭﺎ{ ﭘﮭﻠﻮ ازﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮاب }ﺑﺮای ﻧﻤﺎز{ ﺟﺪا‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪ"‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﮐﺎﻧﻮا ﻗﻠﯿﻼً ﻣﻦ اﻟﻠﯿﻞ ﻣﺎﯾﮭﺠﻌﻮن( " ذارﯾﺎت‪:‬‬ ‫‪ "١٧‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬در ﺷﺒﮭﺎ وﻗﺖ ﮐﻤﯽ را ﺑﮫ ﺧﻮاب ﺳﭙﺮی ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ"‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﻌﻘﺪ اﻟﺸﯿﻄﺎن ﻋﻠﯽ ﻗﺎﻓﯿﺔ رأس‬ ‫أﺣﺪﮐﻢ إذا ھﻮ ﻧﺎم ﺛﻼث ﻋﻘﺪ‪ ،‬ﯾﻀﺮب ﻋﻠﯽ ﮐﻞ ﻋﻘﺪة‪ :‬ﻋﻠﯿﮏ ﻟﯿﻞ ﻃﻮﯾﻞ‬ ‫ﻓﺎرﻗﺪ‪ ،‬ﻓﺈذا اﺳﺘﯿﻘﻆ ﻓﺬﮐﺮ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻧﺤﻠﺖ ﻋﻘﺪة‪ ،‬ﻓﺈذا ﺗﻮﺿﺄ اﻧﺤﻠﺖ‬ ‫ﻋﻘﺪة‪ ،‬ﻓﺈن ﺻﻠﯽ اﻧﺤﻠﺖ ﻋﻘﺪة ﮐﻠﮭﺎ ﻓﺄﺻﺒﺢ ﻧﺸﯿﻄﺎً ﻃﯿﺐ اﻟﻨﻔﺲ و إﻻ‬ ‫أﺻﺒﺢ ﺧﺒﯿﺚ اﻟﻨﻔﺲ ﮐﺴﻼن" ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ھﺮ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺧﻮاب ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮ ﻋﻘﺐ ﺳﺮش ﺳﮫ ﮔﺮه اﻓﺴﻮن ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ در‬ ‫ھﺮﮔﺮھﺶ اﯾﻦ اﻓﺴﻮن را ﻣﯿﺨﻮاﻧﺪ‪ :‬ﺧﻮاب ﺷﻮ‪ ،‬ﺷﺐ ﺑﺎﻻﯾﺖ دراز ﺑﺎد‪،‬‬ ‫وﻗﺘﯽ ﺷﺨﺺ ﺑﯿﺪار ﺷﺪ و ﺧﺪا را ﯾﺎد ﮐﺮد ﯾﮏ ﮔﺮھﺶ ﺑﺎز ﻣﯿﺸﻮد‪،‬‬ ‫وھﻨﮕﺎﻣﯽ وﺿﻮء ﮐﺮد ﮔﺮه دﯾﮕﺮش ﺑﺎز ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از آن اﮔﺮ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪ ھﻤﮫ ﮔﺮه ھﺎﯾﺶ ﺑﺎز ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬و او در ﺟﺮﯾﺎن روز ﻧﺸﯿﻂ و‬ ‫ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻧﻔﺲ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ اﯾﻨﻄﻮر ﻧﮑﺮد ﺧﺒﯿﺚ اﻟﻨﻔﺲ و ﮐﺴﻞ ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ﺑﻮد" و ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬ ‫ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻣﺮدی ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﯾﺎد ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ھﻤﮫ‬ ‫ﺷﺐ را ﺗﺎ ﺻﺒﺢ ﺧﻮاب ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ذاک رﺟﻞ ﺑﺎل اﻟﺸﯿﻄﺎن ﻓﯽ أذﻧﯿﮫ‪ ،‬او ﻗﺎل ﻓﯽ أذﻧﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وی ﮐﺴﯽ‬ ‫ھﺴﺖ ﮐﮫ ﺷﯿﻄﺎن در ﮔﻮﺷﮭﺎﯾﺶ و ﯾﺎﮔﻔﺖ‪ :‬در ﮔﻮﺷﺶ ادرار ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ"‪ .‬و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را در ﺷﺐ‪ ،‬وﺗﺮ ﺳﺎزد‪،‬‬ ‫ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﻧﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﺟﻌﻠﻮا آﺧﺮ ﺻﻼﺗﮑﻢ ﺑﺎﻟﻠﯿﻞ‬ ‫وﺗﺮاً" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬آﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﺗﺎن را وﺗﺮ ﺳﺎزﯾﺪ"‪.‬‬ ‫‪١٣٧‬‬

‫ﻏﺴﻞ ﺟﻤﻌﮫ‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إذا ﺟﺎء أﺣﺪﮐﻢ اﻟﺠﻤﻌﺔ ﻓﻠﯿﻐﺘﺴﻞ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﻗﺘﯽ ھﺮﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﮫ آﻣﺪ ﺑﺎﯾﺪ}ﻗﺒﻼً{ ﻏﺴﻞ‬ ‫ﮐﻨﺪ"‪.‬‬ ‫و ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ اﻏﺘﺴﻞ ﯾﻮم اﻟﺠﻤﻌﺔ و ﺗﻄﮭﺮ ﺑﻤﺎ اﺳﺘﻄﺎع ﻣﻦ ﻃﮭﺮ ﺛﻢ أدھﻦ‬ ‫او ﻣﺲ ﻣﻦ ﻃﯿﺐ ﺛﻢ راح ﻓﻠﻢ ﯾﻔﺮق ﺑﯿﻦ اﺛﻨﯿﻦ ﻓﺼﻠﯽ ﻣﺎ ﮐﺘﺐ ﻟﮫ ﺛﻢ إذا‬ ‫ﺧﺮج اﻹﻣﺎم أﻧﺼﺖ ﻏﻔﺮ ﻟﮭﻤﺎ ﺑﯿﻨﮫ وﺑﯿﻦ اﻟﺠﻤﻌﺔ اﻷﺧﺮی" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﮐﺴﯿﮑﮫ روز ﺟﻤﻌﮫ ﻏﺴﻞ ﮐﺮد و ﺗﺎ ﺣﺪ ﺗﻮان ﺧﻮد را ﭘﺎﮐﯿﺰه و ﻧﻈﯿﻒ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺎ روﻏﻦ ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺧﻮد را ﭼﺮب ﮐﺮد و ﯾﺎ ﻋﻄﺮ‬ ‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن } ﺑﮫ ﺳﻮی ﻣﺴﺠﺪ{ رﻓﺖ و ﻣﯿﺎن دو ﻧﻔﺮ ھﻢ‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﮫ ﻧﯿﺎورد }از ﺳﺮ ﺷﺎﻧﮫ ھﺎی ﻣﺮدم ﻋﺒﻮر ﻧﮑﺮد{ ‪ ،‬و آﻧﭽﮫ در‬ ‫ﺗﻘﺪﯾﺮش ﺑﻮد ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن وﻗﺘﯽ اﻣﺎم ﺑﮫ ﺧﻄﺒﮫ ﺑﯿﺮون ﺷﺪ‬ ‫ﺧﺎﻣﻮش ﻧﺸﺴﺖ ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ ﮐﮫ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﺟﻤﻌﮫ وﺟﻤﻌﮥ دﯾﮕﺮ ﺑﻮد‬ ‫ﺑﺨﺸﻮده ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ" اﯾﻦ را ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﺪﻗﮥ ﻧﻔﻠﯽ‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﺗﺼﺪق ﺑﻌﺪل ﺗﻤﺮة ﻣﻦ ﮐﺴﺐ ﻃﯿﺐ –‬ ‫وﻻ ﯾﻘﺒﻞ اﷲ إﻻ اﻟﻄﯿﺐ‪ -‬ﻓﺈن اﷲ ﯾﺘﻘﺒﻠﮭﺎ ﺑﯿﻤﯿﻨﮫ ﺛﻢ ﯾﺮﺑﯿﮭﺎ ﻟﺼﺎﺣﺒﮭﺎ ﮐﻤﺎ‬ ‫ﯾﺮﺑﯽ أﺣﺪﮐﻢ ﻓﻠﻮه ﺣﺘﯽ ﺗﮑﻮن ﻣﺜﻞ اﻟﺠﺒﻞ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ ﮐﺲ ﺑﮫ اﻧﺪازۀ‬ ‫ﯾﮏ ﺧﺮﻣﺎ از ﮐﺴﺐ ﺣﻼل ﺧﻮد ﺻﺪﻗﮫ ﮐﻨﺪ – ﮐﮫ اﷲ ﺟﺰ ﺣﻼل دﯾﮕﺮ‬ ‫ﭼﯿﺰی را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ -‬اﻟﺒﺘﮫ اﷲ آن را ﺑﮫ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد ﭘﺬﯾﺮا‬ ‫ﺷﺪه آن را ﭼﻨﺎن ﺑﺮای ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺷﻤﺎ ﮐﺮۀ اﺳﭗ‬ ‫ﺧﻮد را ﺗﺮﺑﯿﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﻣﺜﻞ ﯾﮏ ﮐﻮه ﮐﻼن ﻣﯿﺸﻮد" و ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﻋﺪی اﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺎ ﻣﻨﮑﻢ ﻣﻦ أﺣﺪ إﻻ ﺳﯿﮑﻠﻤﮫ اﷲ ﻟﯿﺲ ﺑﯿﻨﮫ و ﺑﯿﻨﮫ ﺗﺮﺟﻤﺎن‪،‬‬ ‫ﻓﯿﻨﻈﺮ أﯾﻤﻦ ﻣﻨﮫ ﻓﻼ ﯾﺮی إﻻ ﻣﺎ ﻗﺪم و ﯾﻨﻈﺮ أﺷﺄم ﻣﻨﮫ ﻓﻼ ﯾﺮی إﻻ ﻣﺎ‬ ‫ﻗﺪم و ﯾﻨﻈﺮ ﺑﯿﻦ ﯾﺪﯾﮫ ﻓﻼ ﯾﺮی إﻻ اﻟﻨﺎر ﺗﻠﻘﺎء وﺟﮭﮫ‪ ،‬ﻓﺎﺗﻘﻮا اﻟﻨﺎر و ﻟﻮ‬ ‫ﺑﺸﻖ ﺗﻤﺮة" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺎ ھﺮ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ اﷲ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً و ﺑﺪون ﺗﺮﺟﻤﺎن‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه آن ﺷﺨﺺ ﺑﮫ ﻃﺮف راﺳﺖ ﺧﻮد ﻧﻈﺮ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ و ﺟﺰ آﻧﭽﮫ ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮی را ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ و ﺑﮫ‬ ‫ﻃﺮف ﭼﭗ ﺧﻮد ﻧﻈﺮ ﻣﯽ اﻓﮕﻨﺪ وﺟﺰ آﻧﭽﮫ ﺧﻮد ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎه ﺑﻮد ﭼﯿﺰ‬ ‫دﯾﮕﺮی ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﯽ ﺑﮫ رو ﺑﺮوی ﺧﻮد ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺟﺰ آﺗﺶ‬ ‫‪١٣٨‬‬

‫را ﮐﮫ در ﻣﻘﺎﺑﻞ روﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ را ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ‪،‬‬ ‫)ﭘﺲ ای ﻣﺮدم{ ﺧﻮد را از آﺗﺶ ﻧﺠﺎت دھﯿﺪ وﻟﻮ ﮐﮫ ﺑﮫ ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﮫ‬ ‫ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ" و ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪه ﮐﮫ ﺑﮫ ﮐﻌﺐ اﺑﻦ ﻋﺠﺮه ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﯾﺎﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻋﺠﺮة‬ ‫اﻟﺼﻼة ﻗﺮﺑﻦ‪ ،‬واﻟﺼﯿﺎم ﺟﻨﺔ‪ ،‬واﻟﺼﺪﻗﺔ ﺗﻄﻔﺊ اﻟﺨﻄﯿﺌﺔ ﮐﻤﺎ ﯾﻄﻔﺊ‬ ‫اﻟﻤﺎء اﻟﻨﺎر‪ "....‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﮐﻌﺐ اﺑﻦ ﻋﺠﺮه! ﻧﻤﺎز وﺳﯿﻠﮥ ﺗﻘﺮب‬ ‫ﺑﺨﺪاﺳﺖ‪ ،‬و روزه ﺳﭙﺮ دﻓﺎع اﺳﺖ‪ ،‬و ﺻﺪﻗﮫ ﮔﻨﺎھﺎن را ﭼﻨﺎن ﻧﺎﺑﻮد‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ آب آﺗﺶ را ‪ "...‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻮ ﯾﻌﻠﯽ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺣﺎﮐﻢ ھﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﻮده اش‪ ،‬وذھﺒﯽ‬ ‫در ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫و ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺻﺪﻗﮫ ھﺎ ﺻﺪﻗﮫ ﻣﺨﻔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( از‬ ‫اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه ﮐﮫ در ﺑﺎره آن ھﻔﺖ ﻧﻔﺮی آﻣﺪه ﮐﮫ اﷲ آﻧﺎن را روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬ ‫در ﺳﺎﯾﮫ ﺧﻮد ﭘﻨﺎه ﻣﯿﺪھﺪ‪ ،‬ﮐﮫ از آﻧﺠﻤﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮدی ﮐﮫ ﺻﺪﻗﮫ داد و‬ ‫آن را ﭼﻨﺎن ﺑﮫ ﻃﻮر ﭘﻨﮭﺎﻧﯽ داد ﮐﮫ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﺧﺒﺮ ﻧﺸﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ دﺳﺖ‬ ‫راﺳﺖ ﭼﮫ داده اﺳﺖ‪"...‬‬ ‫ﺻﺪﻗﮫ ﺑﮫ ﻧﺰدﯾﮑﺎن‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( از زﯾﻨﺐ ﺛﻘﻔﯿﮫ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ ..... :‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﮭﻤﺎ أﺟﺮان‪ :‬أﺟﺮ‬ ‫اﻟﻘﺮاﺑﺔ‪ ،‬و أﺟﺮ اﻟﺼﺪﻗﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺮای آﻧﺪو دو اﺟﺮ اﺳﺖ‪ :‬اﺟﺮ‬ ‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی و اﺟﺮ ﺻﺪﻗﮫ"‪.‬‬ ‫ﻗﺮض دادن‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﺮواﯾﺖ‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن وﺑﯿﮭﻘﯽ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺎ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﯾﻘﺮض ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻗﺮﺿﺎً ﻣﺮﺗﯿﻦ إﻻ ﮐﺎن ﮐﺼﺪﻗﺘﮭﺎ ﻣﺮة" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮ دوﺑﺎر ﻗﺮض ﻣﯿﺪھﺪ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮑﺒﺎر‬ ‫ﺻﺪﻗﮫ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ"‪.‬‬ ‫ﻣﮭﻠﺖ دادن ﺑﮫ دارﻧﺪه و در ﮔﺬرﺷﺪن از ﻧﺎدار‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺬﯾﻔﮫ‬ ‫ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ " :‬إن رﺟﻼً ﻣﻤﻦ ﮐﺎن ﻗﺒﻠﮑﻢ أﺗﺎه اﻟﻤﻠﮏ‬ ‫ﻟﯿﻘﺒﺾ روﺣﮫ ﻓﻘﺎل ھﻞ ﻋﻤﻠﺖ ﻣﻦ ﺧﯿﺮ؟ ﻗﺎل ﻣﺎ أﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻗﯿﻞ ﻟﮫ اﻧﻈﺮ‪،‬‬ ‫ﻗﺎل ﻣﺎ أﻋﻠﻢ ﺷﯿﺌﺎً ﻏﯿﺮ أﻧﯽ ﮐﻨﺖ أﺑﺎﯾﻊ اﻟﻨﺎس ﻓﯽ اﻟﺪﻧﯿﺎ ﻓﺎﻧﻈﺮاﻟﻤﻮﺳﺮ‬ ‫‪١٣٩‬‬

‫وأﺗﺠﺎوز ﻋﻦ اﻟﻤﻌﺴﺮ ﻓﺄدﺧﻠﮫ اﷲ اﻟﺠﻨﺔ"‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﺰد ﻣﺮدی از‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻣﻠﮏ اﻟﻤﻮت آﻣﺪ ﺗﺎ روﺣﺶ را ﻗﺒﺾ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﮫ آن ﻣﺮد‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﮐﺪام ﻋﻤﻞ ﺧﯿﺮ اﻧﺠﺎم داده ای؟ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﯽ داﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ :‬ﻓﮑﺮ ﺑﮑﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬دﯾﮕﺮ ﻧﯿﮑﯽ ﺑﯿﺎدم ﻧﻤﯽ آﯾﺪ ﺟﺰ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻦ در‬ ‫دﻧﯿﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﻣﯿﮑﺮدم و ﺑﮫ دارﻧﺪه ﻣﮭﻠﺖ ﻣﯿﺪادم و از‬ ‫ﻧﺎدار در ﮔﺬر ﻣﯽ ﺷﺪم‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﷲ او را داﺧﻞ ﺟﻨﺖ ﮐﺮد"‪.‬‬ ‫اﺑﻮ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ھﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را از رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ﺷﻨﯿﺪم‪.‬‬ ‫ﻧﺎن دادن‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﺮوﯾﺖ‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﻣﺮدی از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﮐﺪام‬ ‫ﯾﮑﯽ از}اﻣﻮر ﺧﯿﺮﯾﮫ در{ اﺳﻼم ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ؟ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪-‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺗﻄﻌﻢ اﻟﻄﻌﺎم و ﺗﻘﺮأ اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯽ ﻣﻦ ﻋﺮﻓﺖ و ﻣﻦ ﻟﻢ‬ ‫ﺗﻌﺮف" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮭﺘﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ اﺷﺨﺎص آﺷﻨﺎ و ﻧﺎ آﺷﻨﺎ ﻃﻌﺎم دھﯽ‬ ‫و }وﻗﺘﯽ روﺑﺮوی ﻣﯿﺸﻮی{ ﺳﻼم ﺑﮕﻮﺋﯽ"‪.‬‬ ‫آب دادن ﺑﮫ ھﺮ زﻧﺪه ﺟﺎن‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ‬ ‫ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﯿﻨﻤﺎ‬ ‫رﺟﻞ ﯾﻤﺸﯽ ﺑﻄﺮﯾﻖ اﺷﺘﺪ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺤﺮ ﻓﻮﺟﺪ ﺑﺌﺮاً ﻓﻨﺰل ﻓﯿﮭﺎ ﻓﺸﺮب ﺛﻢ‬ ‫ﺧﺮج ﻓﺈذا ﮐﻠﺐ ﯾﻠﮭﺚ ﯾﺄﮐﻞ اﻟﺜﺮی ﻣﻦ اﻟﻌﻄﺶ ﻓﻘﺎل اﻟﺮﺟﻞ‪ :‬ﻟﻘﺪ ﺑﻠﻎ ھﺬا‬ ‫اﻟﮑﻠﺐ ﻣﻦ اﻟﻌﻄﺶ ﻣﺜﻞ اﻟﺬی ﮐﺎن ﻣﻨﯽ ﻓﻨﺰل اﻟﺒﺌﺮ ﻓﻤﻸ ﺧﻔﮫ ﻣﺎءً ﺛﻢ‬ ‫أﻣﺴﮑﮫ ﺑﻔﯿﮫ ﺣﺘﯽ رﻗﯽ ﻓﺴﻘﯽ اﻟﮑﻠﺐ ﻓﺸﮑﺮ اﷲ ﻟﮫ ﻓﻐﻔﺮ ﻟﮫ" ﻗﺎﻟﻮا! ﯾﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ إن ﻟﻨﺎ ﻓﯽ اﻟﺒﮭﺎﺋﻢ أﺟﺮاً؟ ﻓﻘﺎل‪" :‬ﻓﯽ ﮐﻞ ﮐﺒﺪ رﻃﺒﺔ أﺟﺮ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻣﺮدی در راھﯽ روان ﺑﻮد ﺑﮫ اﺛﺮ ﮔﺮﻣﺎه ﺷﺪﯾﺪ‬ ‫ﺗﺸﻨﮫ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً از ﺟﺴﺘﺠﻮ ﭼﺎھﯽ را ﯾﺎﻓﺖ و در آن ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺷﺪه آب‬ ‫ﻧﻮﺷﯿﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺑﯿﺮون ﺷﺪ ﺳﮕﯽ را دﯾﺪ ﮐﮫ از ﻓﺮط ﺗﺸﻨﮕﯽ زﺑﺎن ﺑﯿﺮون‬ ‫ﮐﺸﯿﺪه وﮔﻞ ﻧﻤﻨﺎد را ﻣﯿﺨﻮرد‪ ،‬ﻣﺮد ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﮓ ھﻢ آﻧﻘﺪر‬ ‫ﺗﺸﻨﮫ ﺷﺪه ﮐﮫ ﻣﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬وی ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﭼﺎه ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺷﺪ و ﻣﻮزۀ‬ ‫ﺧﻮد را ﭘﺮ از آب ﮐﺮده ﺑﺎ دھﻦ ﺧﻮد ﻣﺤﮑﻢ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﭼﺎه ﺑﯿﺮون ﺷﺪ‬ ‫و ﺳﮓ را ﺳﯿﺮاب ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬اﷲ اﯾﻦ ﻋﻤﻠﺶ را ﺑﮫ دﯾﺪه ﻗﺪر ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﮫ‬ ‫وی را ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﻮد" ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای رﺳﻮل اﷲ! آﯾﺎ در ﺗﺮﺣﻢ ﺑﮫ ﺣﯿﻮاﻧﺎت‬ ‫‪١٤٠‬‬

‫ھﻢ ﺑﮫ ﻣﺎ اﺟﺮ ھﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪" :‬در ھﺮ ﭼﯿﺰی ﮐﮫ ﺟﮕﺮ ﺗﺎزه دارد}زﻧﺪه‬ ‫ﺟﺎن اﺳﺖ{ اﺟﺮ و ﭘﺎداش اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫روزه ﻧﻔﻠﯽ‪ :‬از اﺑﻮ اﻣﺎﻣﺔ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﯽ ﻣﺮا اﻣﺮ ﮐﻦ‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻋﻠﯿﮏ ﺑﺎﻟﺼﻮم‬ ‫ﻓﺈﻧﮫ ﻻﻋﺪل ﻟﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬روزه ﺑﮕﯿﺮ ﮐﮫ ﭼﯿﺰی ﺑﺎ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﯿﺸﻮد"‬ ‫ﺑﺎز ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ :‬ﺑﮫ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﯽ ﻣﺮا اﻣﺮ ﮐﻦ‪ ،‬ﺑﺎز ھﻢ اوﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﻋﻠﯿﮏ ﺑﺎﻟﺼﻮم ﻓﺈﻧﮫ ﻻﻋﺪل ﻟﮫ" روزه ﺑﮕﯿﺮ ﮐﮫ ﭼﯿﺰی ﺑﺎ آن ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ"‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻮم ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﺮا ﺑﮫ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﯽ اﻣﺮ ﮐﻦ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ ،‬او‬ ‫ﺑﺎز ھﻢ ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪" :‬ﻋﻠﯿﮏ ﺑﺎﻟﺼﻮم ﻓﺈﻧﮫ ﻻ ﻣﺜﻞ ﻟﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬روزه‬ ‫را ﻻزم ﮔﯿﺮ ﮐﮫ ﻣﺎﻧﻨﺪی ﻧﺪارد"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻧﺴﺎﺋﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده و‬ ‫ﻧﯿﺰ اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد و ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺰ رواﯾﺘﺶ ﮐﺮده و‬ ‫ﺻﺤﯿﺤﺶ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ و ذھﺒﯽ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﮫ ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻤﻮﻣﺎً و ﺑﮫ ﻏﺎزﯾﺎن راه ﺧﺪا ﺑﮫ ﻃﻮر ﺧﺼﻮص وارد‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ در ﺑﺎره آﻧﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻦ ﻋﺒﺪ ﯾﺼﻮم ﯾﻮﻣﺂً ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ إﻻ ﺑﺎﻋﺪ اﷲ ﺑﺬﻟﮏ اﻟﯿﻮم وﺟﮭﮫ‬ ‫ﻋﻦ اﻟﻨﺎر ﺳﺒﻌﯿﻦ ﺧﺮﯾﻔﺎً" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ ﺑﻨﺪه ای ﮐﮫ ﯾﮏ روز در راه ﺧﺪا‬ ‫روزه ﺑﮕﯿﺮد اﷲ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ آن روز روﯾﺶ را ﺑﮫ ﻣﺴﺎﻓﮫ ھﻔﺘﺎد ﺳﺎل از‬ ‫آﺗﺶ دور ﻣﯿﺴﺎزد"‪.‬‬ ‫و ازﺟﻤﻠﮫ ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺶ روز ﺷﻮال‪ ،‬روزه ﻋﺮﻓﮫ‪،‬‬ ‫روزۀ ﻣﺎه ﺧﺪا ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎه ﻣﺤﺮم وﺧﺼﻮﺻﺎً روزه ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬و ﺳﮫ روز‬ ‫از ھﺮ ﻣﺎه و روزه روزھﺎی دوﺷﻨﺒﮫ وﭘﻨﺠﺸﻨﺒﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﯿﺎم ﻣﺎه رﻣﻀﺎن وﺧﺼﻮﺻﺎً ﺷﺐ ﻗﺪر و در روز آﺧﺮ آن‪ :‬در ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺮدم را ﺑﮫ ﻗﯿﺎم }و ﻧﻤﺎز{ ﺷﺐ ھﺎی‬ ‫رﻣﻀﺎن ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﻣﺮ ﺟﺪی ﻧﻤﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از آن‬ ‫ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﻗﺎم رﻣﻀﺎن اﯾﻤﺎﻧﺎً و اﺣﺘﺴﺎﺑﺎً ﻏﻔﺮ ﻟﮫ ﻣﺎ ﺗﻘﺪم ﻣﻦ ذﻧﺒﮫ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ در }ﺷﺐ ھﺎی{ رﻣﻀﺎن ﺑﮫ ﺳﺒﺐ اﯾﻤﺎن ﺑﺨﺪا و اﻣﯿﺪ‬ ‫اﺟﺮ آﺧﺮت ﻗﯿﺎم ﻧﻤﺎﯾﺪ آﻧﭽﮫ ﻗﺒﻼً ﮔﻨﺎه ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸﺶ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد" و از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﻗﺎم ﻟﯿﻠﺔ اﻟﻘﺪر اﯾﻤﺎﻧﺎً و‬ ‫‪-‬‬

‫‪١٤١‬‬

‫اﺣﺘﺴﺎﺑﺎً ﻏﻔﺮ ﻟﮫ ﻣﺎ ﺗﻘﺪم ﻣﻦ ذﻧﺒﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺷﺐ ﻗﺪر را ﺑﺨﺎﻃﺮ‬ ‫اﯾﻤﺎن ﺑﮫ ﺧﺪا واﻣﯿﺪواری اﺟﺮ آﺧﺮت ﻗﯿﺎم ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮔﻨﺎھﺎن ﮔﺬﺷﺘﮫ اش‬ ‫ﺑﺨﺸﻮده ﻣﯽ ﺷﻮد"‪.‬‬ ‫و ﻗﯿﺎم ﺑﺪون ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ در ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ دھﮫ آﺧﺮ رﻣﻀﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻣﯿﺮﺳﯿﺪ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺗﻤﺎم ﺷﺐ ھﺎﯾﺶ را زﻧﺪه‬ ‫ﻣﯿﺪاﺷﺖ و اھﻞ ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺪار ﻣﯽ ﮐﺮد و ﮐﻤﺮ را ﺑﮫ ﻋﺒﺎدت ﺑﺴﺘﮫ‬ ‫ﻣﯿﮑﺮد‪.‬‬ ‫ﺧﻮردن ﺳﺤﺮی "ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‬ ‫و ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺗﺴﺤﺮوا ﻓﺈن ﻓﯽ اﻟﺴﺤﻮر‬ ‫ﺑﺮﮐﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺳﺤﺮی ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ درﺳﺤﺮی ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫ﻋﺠﻠﮫ ﮐﺮدن در اﻓﻄﺎر‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺳﮭﻞ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪":‬ﻻﯾﺰال اﻟﻨﺎس ﺑﺨﯿﺮ ﻣﺎﻋﺠﻠﻮا‬ ‫اﻟﻔﻄﺮ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﻣﺮدم در اﻓﻄﺎر ﻋﺠﻠﮫ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ﺑﮫ ﺧﯿﺮ وﻧﯿﮑﯽ‬ ‫ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎﺧﺮﻣﺎ اﻓﻄﺎرﮐﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﺮﻣﺎ ﻧﺒﻮد ﺑﺎ آب اﻓﻄﺎر‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻠﻤﺎن اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺿﺒﯽ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ":‬إذا أﻓﻄﺮ أﺣﺪﮐﻢ ﻓﻠﯿﻔﻄﺮ ﻋﻠﯽ ﺗﻤﺮ ﻓﺈﻧﮫ ﺑﺮﮐﺔ ﻓﺈن ﻟﻢ‬ ‫ﯾﺠﺪ ﺗﻤﺮاً ﻓﺎﻟﻤﺎء ﻓﺈﻧﮫ ﻃﮭﻮر" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ھﺮ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎ اﻓﻄﺎر‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮد ﺑﺎ ﺧﺮﻣﺎ اﻓﻄﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﮫ در آن ﺑﺮﮐﺖ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺧﺮﻣﺎ ﻧﯿﺎﻓﺖ‬ ‫ﺑﺎ آب اﻓﻄﺎر ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺳﺒﺐ ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﯽ اﺳﺖ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و‬ ‫اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ در ﺻﺤﯿﺢ ھﺎی ﺧﻮﯾﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬی ﻧﯿﺰ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ و اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ از‬ ‫اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ھﻢ ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺣﺪﯾﺚ رواﯾﺘﮑﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﻌﺎم اﻓﻄﺎری دادن ﺑﮫ روزه دار‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ زﯾﺪ اﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺟﮭﻨﯽ‬ ‫ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﻓﻄﺮﺻﺎﺋﻤﺎً ﮐﺎن ﻟﮫ ﻣﺜﻞ‬ ‫أﺟﺮه‪ ،‬ﻏﯿﺮ أﻧﮫ ﻻ ﯾﻨﻘﺾ ﻣﻦ أﺟﺮ اﻟﺼﺎﺋﻢ ﺷﺊ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ‬ ‫روزه داری اﻓﻄﺎری داد ﺑﺮای وی ﻣﺜﻞ اﺟﺮ آن روزه دار ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و اﯾﻦ از اﺟﺮ روزه دار ھﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﮐﻢ ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن واﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ در ﺻﺤﯿﺢ ھﺎی ﺧﻮﯾﺶ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺗﺮﻣﺬی ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪١٤٢‬‬

‫ﻋﻤﺮه ﮐﺮدن‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ " :‬اﻟﻌﻤﺮة إﻟﯽ اﻟﻌﻤﺮة ﮐﻔﺎرة ﻟﻤﺎ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ‪،‬‬ ‫و اﻟﺤﺞ اﻟﻤﺒﺮور ﻟﯿﺲ ﻟﮫ ﺟﺰاء إﻻ اﻟﺠﻨﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﯾﮏ ﻋﻤﺮه ﺗﺎ ﻋﻤﺮۀ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﮔﻔﺘﺎره ﮔﻨﺎھﺎن ﻣﯿﺎن ھﺮ دو ﻋﻤﺮه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺞ ﻣﺒﺮور}ﺣﺞ‬ ‫ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﮫ{ ﭘﺎداﺷﺶ ﺑﮭﺸﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد" و ﻋﻤﺮه در رﻣﻀﺎن ﻣﻌﺎدل‬ ‫ﺣﺞ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻋﻤﺮة ﻓﯽ رﻣﻀﺎن ﺗﻌﺪل ﺣﺠﺔ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻋﻤﺮه ﮐﺮدن در رﻣﻀﺎن ﻣﻌﺎدل ﺣﺞ اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮑﻮ در دھﮫ اول ذواﻟﺤﺠﺔ‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺎ ﻣﻦ‬ ‫اﯾﺎم اﻟﻌﻤﻞ اﻟﺼﺎﻟﺢ ﻓﯿﮭﺎ أﺣﺐ إﻟﯽ اﷲ ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻦ ھﺬه اﻷﯾﺎم‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫اﻷﯾﺎم اﻟﻌﺸﺮه‪ "-‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﻘﺪر ﮐﮫ ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮑﻮ در اﯾﻦ روزھﺎ –‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ روز اول ذو اﻟﺤﺠﮫ – ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺤﺒﻮب اﺳﺖ در ھﯿﭻ روزی از‬ ‫روز ھﺎی دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﺟﮭﺎد در راه ﺧﺪا ھﻢ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪" :‬وﻻ اﻟﺠﮭﺎد ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ‪ ،‬إﻻ رﺟﻞ ﺧﺮج ﺑﻨﻔﺴﮫ و ﻣﺎﻟﮫ‬ ‫ﺛﻢ ﻟﻢ ﯾﺮﺟﻊ ﻣﻦ ذﻟﮏ ﺑﺸﺊ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﻧﮫ ﺟﮭﺎد در راه ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﮕﺮ‬ ‫ﻣﺮدی ﮐﮫ ﺑﺎ ﻧﻔﺲ و ﻣﺎل ﺧﻮد در راه ﺧﺪا ﺑﯿﺮون ﺷﺪ و ﺑﺎ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی‬ ‫از آن ﭘﺲ ﻧﮕﺸﺖ"‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺷﮭﺎدت‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺳﮭﻞ اﺑﻦ ﺣﻨﯿﻒ ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﺳﺄل اﷲ اﻟﺸﮭﺎدة ﺑﺼﺪق ﺑﻠﻐﮫ اﷲ‬ ‫ﻣﻨﺎزل اﻟﺸﮭﺪاء و إن ﻣﺎت ﻋﻠﯽ ﻓﺮاﺷﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ از ﺗﮫ دل‬ ‫ﺷﮭﺎدت را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮاھﺪ اﷲ ﺑﮫ او ﻣﻘﺎﻣﮭﺎی ﺷﮭﯿﺪان را ﻧﺼﯿﺐ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد و ﻟﻮ ﮐﮫ در ﺑﺴﺘﺮ وﻓﺎت ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ"‬ ‫ﺗﻼوت ﺳﻮرۀ ﮐﮭﻒ‪ ،‬ﯾﺎ ده آﯾﺖ از اوﻟﺶ و ﯾﺎ از آﺧﺮش‪ :‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫اﺑﻮ درداء ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﺣﻔﻆ‬ ‫ﻋﺸﺮ آﯾﺎت ﻣﻦ اول ﺳﻮرة اﻟﮑﮭﻒ ﻋﺼﻢ ﻣﻦ اﻟﺪﺟﺎل" وﻓﯽ رواﯾﺔ ﻋﻨﺪه‬ ‫"ﻣﻦ آﺧﺮ ﺳﻮرة اﻟﮑﮭﻒ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ده آﯾﺖ از اول ﺳﻮره ﮐﮭﻒ‬ ‫را ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ از دﺟﺎل ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯿﺸﻮد" و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه‬ ‫ﮐﮫ "از آﺧﺮ ﺳﻮرة ﮐﮭﻒ" و ﺑﺮای اﯾﻨﮑﮫ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺤﻔﻮظ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺶ را از دﺟﺎل در اﯾﻦ روزﮔﺎر ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻮره‬ ‫ﮐﮭﻒ را ھﺮﺷﺐ ﺟﻤﻌﮫ ﮐﺎﻣﻞ ﺗﻼوت ﮐﻨﺪ وھﺮ روز ﺟﻤﻌﮫ ﮐﺎﻣﻞ‬ ‫‪١٤٣‬‬

‫ﺗﻼوت ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ اﯾﻦ را در ﮐﺘﺎب "اﻷم" ﻣﺴﺘﺤﺐ داﻧﺴﺘﮫ و‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ‪" :‬ﭼﻮن در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺣﺪﯾﺚ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ"‬ ‫ﺟﻮاﻧﻤﺮدی وﮔﺬﺷﺖ در ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و ﭘﺮداﺧﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ :‬ﺑﺨﺎری‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬رﺣﻢ اﷲ رﺟﻼً ﺳﻤﺤﺎً إذا ﺑﺎع وإذا اﺷﺘﺮی‪ ،‬و إذا اﻗﺘﻀﯽ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﻣﺮدی را ﻣﻮرد رﺣﻢ و ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار دھﺪ ﮐﮫ ھﻨﮕﺎم‬ ‫ﻓﺮوش‪ ،‬ھﻨﮕﺎم ﺧﺮﯾﺪ و ھﻨﮕﺎم ﺗﻘﺎﺿﺎی ﺣﻖ ﺧﻮد ﺟﻮاﻧﻤﺮدی و ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫دارد"‪.‬‬ ‫و ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدی ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ و از وی ﺣﻖ ﺧﻮد را‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ و در ﺷﺘﯽ ﮐﺮد‪ ،‬اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺼﺪ‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ ﺑﮫ او ﺗﻌﺮض ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"دﻋﻮاه ﻓﺈن ﻟﺼﺎﺣﺐ اﻟﺤﻖ ﻣﻘﺎﻻً " ﺛﻢ ﻗﺎل" اﻋﻄﻮه ﺳﻨﺎً ﻣﺜﻞ ﺳﻨﺔ"‬ ‫ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ﻻ ﻧﺠﺪ إﻻ أﻣﺜﻞ ﻣﻨﺴﻨﮫ‪ ،‬ﻗﺎل‪" :‬أﻋﻄﻮاه ﻓﺈن ﺧﯿﺮ ﮐﻢ‬ ‫أﺣﺴﻨﮑﻢ ﻗﻀﺎء" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ او را ﮐﮫ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ زﺑﺎن درازی‬ ‫ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ" ﺑﻌﺪ از آن ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺷﺘﺮی ھﻤﺴﺎل ﺷﺘﺮش}ﺑﺮ ﻣﻦ‬ ‫ھﺴﺖ{ ﺑﺪھﯿﺪ" ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﻣﺎ ﻧﻤﯿﺎﺑﯿﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﮭﺘﺮ از آن‪،‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﮭﺘﺮ را ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺪھﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻧﯿﮑﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ادا ﮐﻨﻨﺪه دﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ" و در ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( از ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﮫ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬از وی ﺷﺘﺮی ﺧﺮﯾﺪه‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬وﭼﻮن ﭘﻮﻟﺶ را وزن ﻣﯽ ﮐﺮد ﮔﺮاﻧﺘﺮ وزن ﻣﯽ ﮐﺮد"‪.‬‬

‫درود ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ :-‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬إن اﷲ‬ ‫وﻣﻼﺋﮑﺘﮫ ﯾﺼﻠﻮن ﻋﻠﯽ اﻟﻨﺒﯽ ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﺻﻠﻮا ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻤﻮا‬ ‫ﺗﺴﻠﯿﻤﺎً(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ درود ﻣﯿﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ای ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺷﻤﺎ‬ ‫ھﻢ ﺑﮫ وی درود و ﺳﻼم ﻓﺮﺳﺘﯿﺪ"‪" .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬ ‫ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ وی از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪ‬ ‫ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﺻﻠﯽ ﻋﻠﯽ ﺻﻼة ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ ﺑﮭﺎ ﻋﺸﺮاً" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﮐﺴﯿﮑﮫ ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﮫ ﻣﻦ درود ﻓﺮﺳﺘﺪ اﷲ در ﭘﺎداش آن ده ﺑﺎر ﺑﮫ وی‬ ‫درود ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺪ"‪.‬‬ ‫‪١٤٤‬‬

‫ﭘﺮده ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪن ﺑﺮ ﻟﻐﺰش ھﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻄﯿﻊ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﮫ ﮔﻨﺎه ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺨﻔﯿﺎﻧﮫ و در ﭘﺮده اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪھﺪ و ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻨﺎھﺶ ﭘﻨﮭﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﯽ ﺣﯿﺎء ﺑﻮده آﺷﮑﺎرا اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪھﺪ‪.‬‬ ‫درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺨﺺ اول ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺮده ﭘﻮﺷﯽ ﮐﺮده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ‬ ‫ﻋﻤﺮ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ ...." :‬و ﻣﻦ ﺳﺘﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺳﺘﺮه اﷲ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬‬ ‫ﮐﺴﯿﮑﮫ }ﮔﻨﺎه و ﯾﺎ ﻋﯿﺐ{ ﯾﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫}ﮔﻨﺎھﺎن{ وی را روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻮاھﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ" و ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮھﺮﯾﺮه‬ ‫ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ ...." :‬ﻣﻦ ﺳﺘﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎً‬ ‫ﺳﺘﺮه اﷲ ﻟﻔﯽ اﻟﺪﻧﯿﺎ و اﻵﺧﺮة‪ "....‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را ﺳﺘﺮ‬ ‫ﮐﺮد اﷲ او را دردﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﺳﺘﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ" و ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺘﺒﮫ اﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‬ ‫ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺳﺘﺮ‬ ‫ﻋﻮرة ﻓﮑﺄﻧﻤﺎ اﺳﺘﺤﯿﺎ ﻣﻮءودة ﻓﯽ ﻗﺒﺮھﺎ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻋﯿﺐ‬ ‫}ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ{ راﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ ﮔﻮﺋﯽ ﮐﮫ زﻧﺪه ﺑﮫ ﮔﻮر ﮐﺮده ای را از ﻗﺒﺮش‬ ‫زﻧﺪه ﺑﯿﺮون ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن درﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﻮده و ذھﺒﯽ ﺑﺎ او‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﻣﺠﺎھﺮ اﺳﺖ و آﺷﮑﺎر را ﮔﻨﺎه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ دﯾﮕﺮ راھﯽ ﺑﮫ‬ ‫ﭘﺮده ﭘﻮﺷﯽ وی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا او ﺧﻮدش ﺧﻮد را رﺳﻮا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﭘﺮده‬ ‫ﺧﺪا را }ﮐﮫ ﺑﺎﻻﯾﺶ اﻓﮕﻨﺪه ﺑﻮد{ از ﺧﻮد ﻣﯿﺪرد‪ ،‬ﮐﮫ اﯾﻦ ﮐﺎرش ھﻢ‬ ‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪" :‬ﮐﻞ‬ ‫أﻣﺘﯽ ﯾﻌﺎﻓﯽ إﻻ اﻟﻤﺠﺎھﺮﯾﻦ‪ ،‬و إن ﻣﻦ اﻟﻤﺠﺎھﺮة أن اﻟﺮﺟﻞ ﺑﺎﻟﻠﯿﻞ ﻋﻤﻼً‬ ‫ﺛﻢ ﯾﺼﺒﺢ و ﻗﺪ ﺳﺘﺮه اﷲ‪ ،‬ﻓﯿﻘﻮل‪ :‬ﯾﺎ ﻓﻼن ﻋﻤﻠﺖ اﻟﺒﺎرﺣﺔ ﮐﺬا و ﮐﺬا و‬ ‫ﻗﺪ ﺑﺎت ﯾﺴﺘﺮه رﺑﮫ و ﯾﺼﺒﺢ ﯾﮑﺸﻒ ﺳﺘﺮ اﷲ ﻋﻨﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻤﮫ اﻣﺘﻢ‬ ‫ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﺧﻮاھﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﻏﯿﺮ از ﻣﺠﺎھﺮﯾﻦ‪}،‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ آﺷﮑﺎرا‬ ‫ﮔﻨﺎه ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ{ و از ﺟﻤﻠﮥ ﻣﺠﺎھﺮت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﻣﺮدی‬ ‫ﮔﻨﺎه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﯽ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ ﺧﻮد وی‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ای ﻓﻼن! ﻣﻦ اﻣﺸﺐ ﻓﻼن ﮐﺎر وﻓﻼن ﮐﺎر را ﮐﺮدم‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺷﺐ او را ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪه ﺑﻮد وھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ روز ﻣﯿﺸﻮد ﺧﻮدش ﭘﺮده ﺧﺪا‬ ‫را از ﺳﺮ ﺧﻮد ﻣﯿﺪرد" ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ‬ ‫زﺑﺎن ﺧﻮد را از ﻗﺼﮫ ﮐﺮدن ﮔﻨﺎھﺎن ﻣﺠﺎھﺮﯾﻦ ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ ﻧﮫ‬ ‫‪١٤٥‬‬

‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭘﺮده ﭘﻮﺷﯽ ﺑﺮ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺨﺎﻃﺮ ھﺮاس از اﻧﺘﺸﺎر ﻓﺤﺸﺎء‬ ‫ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ زﺑﺎن از ﻟﻐﻮ وﺑﯿﮭﻮده ﮔﻮﺋﯽ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در‬ ‫ﺻﻮرت ھﺸﺪار دادن از آن ﻓﺎﺳﻖ ﻣﺠﺎھﺮ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ھﻤﮫ در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺿﺮر ﮔﻨﺎه و ﻟﻐﺰش وی ﻣﺤﺼﻮر در‬ ‫ﺧﻮد ﻓﺎﻋﻠﺶ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮫ دﯾﮕﺮان ﻣﺘﻌﺪی ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ ﺿﺮرش ﻋﺎم‬ ‫ﺑﻮده ﺑﮫ اﺳﺎﺳﺎت دوﻟﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬وﯾﺎ ﺑﮫ ھﻤﮫ اﻣﺖ ﺗﻌﻠﻖ‬ ‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﺸﻒ واﺑﻼغ آن واﺟﺐ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﯿﻞ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ زﯾﺪ اﺑﻦ ارﻗﻢ ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬در ﻏﺰوه‬ ‫ای اﺷﺘﺮاک داﺷﺘﯿﻢ و در آن ازﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ اﺑﯽ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ‬ ‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﻧﻔﺎق ﻣﺎل ﻣﮑﻨﯿﺪ ﺗﺎ از ﮔﺮدش‬ ‫ﭘﺮاﮔﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﮫ ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﮐﺮدﯾﻢ اﻟﺒﺘﮫ ﺑﺎﯾﺪ ارﺑﺎب ﻋﺰت‬ ‫وﺛﺮوت ﻣﺮدﻣﺎن ذﻟﯿﻞ }ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﻘﯿﺮ{ را از ﺷﮭﺮ ﺑﯿﺮون ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ‬ ‫اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن وی را ﺑﮫ ﮐﺎﮐﺎﯾﻢ و ﯾﺎ ﺑﮫ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﺎز ﮔﻮ‬ ‫ﮐﺮدم‪ ،‬او ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن را ﯾﺎد آورﺷﺪ و رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺮا ﺧﻮاﺳﺖ و ﻣﻦ واﻗﻌﮫ را ﺑﮫ وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدم‪ "....‬و در رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه "ﻣﻦ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪه ﺟﺮﯾﺎن را ﺑﮫ وی ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدم‪ "...‬و اﯾﻦ ﮐﺎری ﺑﻮد ﮐﮫ‬ ‫ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ اﺑﯽ و دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ وی ﻣﯿﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ آن ﭘﻨﮭﺎن‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ازﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﻣﻮرد از ﻋﺒﺪ اﷲ ﭘﺮﺳﯿﺪ وی اﻧﮑﺎر ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﺣﮑﺎﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮدن زﯾﺪ ﺻﻮرت ﺗﺠﺴﺲ را ﺑﺨﻮد ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬و ﮐﺎر ﻣﻤﻨﻮع وﻗﺘﯽ‬ ‫ﺟﺎﯾﺰ ﺷﺪ واﺟﺐ ﻣﯿﮕﺮدد‪ .‬ﻟﺬا ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﺮدن در اﯾﻦ ﺣﺎل واﺟﺐ ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻮن ﺿﺮری ﮐﮫ ﺑﯿﻢ آن ﻣﯿﺮود ﻋﺎم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺬﺷﺖ و ﻓﺮوﺧﻮردن ﺧﺸﻢ وﺗﺤﻤﻞ اذﯾﺖ‪ :‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)واﻟﮑﺎﻇﻤﯿﻦ اﻟﻐﯿﻆ واﻟﻌﺎﻓﯿﻦ ﻋﻦ اﻟﻨﺎس و اﷲ ﯾﺤﺐ اﻟﻤﺤﺴﻨﯿﻦ( "آل‬ ‫ﻋﻤﺮان‪"١٣٤ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و }ﺑﮭﺸﺖ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﮭﯿﺎ ﺳﺖ ﮐﮫ{ ﺧﺸﻢ ﺧﻮد ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﻨﺪ‬ ‫و از ﺑﺪی ﻣﺮدم در ﮔﺬرﻧﺪ }ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺮدم ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺎرﻧﺪ{ وﺧﺪا ﻧﯿﮑﻮ‬ ‫ﮐﺎران را دوﺳﺖ دارد" و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و ﻟﻤﻦ ﺻﺒﺮ وﻏﻔﺮ إن ذﻟﮏ ﻟﻤﻦ‬ ‫ﻋﺰم اﻷﻣﻮر( "ﺷﻮری‪"٤٣ :‬‬ ‫‪١٤٦‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وھﺮ ﮐﮫ ﺻﺒﺮ ﮐﻨﺪ و }ﺑﺎ ﻗﺪرت اﻧﺘﻘﺎم{ ﺑﺒﺨﺸﺪ اﯾﻦ }ﻣﻘﺎم‬ ‫ﺑﺮدﺑﺎری اﺳﺖ ﮐﮫ{ ﻋﺰم در اﻣﻮر اھﻠﯽ اﺳﺖ"‪) .‬ﻓﺎﺻﻔﺢ اﻟﺼﻔﺢ‬ ‫اﻟﺠﻤﯿﻞ( " اﻟﺤﺠﺮ‪"٨٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮔﺬﺷﺖ ﻧﯿﮑﻮ ﻧﻤﺎ" و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬واﻋﺮض ﻋﻦ اﻟﺠﺎھﻠﯿﻦ(‬ ‫"اﻻﻋﺮاف‪"١٩٩ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬از ﻣﺮدم ﻧﺎدان اﻋﺮاض و اﺣﺘﺮاز ﻧﻤﺎ" و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و ﻟﯿﻌﻔﻮا و‬ ‫ﻟﯿﺼﻔﺤﻮا أﻻ ﺗﺤﺒﻮن أن ﯾﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﮑﻢ( " ﻧﻮر‪"٢٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ ﭘﯿﺸﮫ ﮐﻨﻨﺪ و از ﺑﺪﯾﮭﺎ درﮔﺬرﻧﺪ آﯾﺎ دوﺳﺖ‬ ‫ﻧﻤﯿﺪارﯾﺪ ﮐﮫ ﺧﺪا ھﻢ در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﻣﻐﻔﺮت واﺣﺴﺎن ﻧﻤﺎﯾﺪ"‪.‬‬ ‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺎ ﻧﻘﺼﺖ ﺻﺪﻗﺔ ﻣﻦ ﻣﺎل و ﻣﺎ زاد اﷲ ﻋﺒﺪاً‬ ‫ﺑﻌﻔﻮ إﻻ ﻋﺰاً و ﻣﺎ ﺗﻮاﺿﻊ أﺣﺪ ﷲ إﻻ رﻓﻌﮫ اﷲ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺻﺪﻗﮫ‬ ‫ھﯿﭽﮕﺎه ﻣﺎل را ﮐﻢ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و ھﺮﻗﺪر ﺑﻨﺪه ﮔﺬﺷﺖ وﻋﻔﻮ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺧﺪا‬ ‫ﻋﺰﺗﺶ را زﯾﺎد ﻣﯿﺴﺎزد‪ ،‬وھﺮ ﮐﺲ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﻓﺮوﺗﻨﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫او را رﻓﻌﺖ و ﺑﺮﺗﺮی ﻧﺼﯿﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ" و اﺣﻤﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺟﯿﺪ از ﻋﺒﺪ‬ ‫اﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو اﺑﻦ ﻋﺎص رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ارﺣﻤﻮا ﺗﺮﺣﻤﻮا و اﻏﻔﺮوا ﯾﻐﻔﺮ ﻟﮑﻢ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮫ دﯾﮕﺮان رﺣﻢ‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ ﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﺑﺨﺸﺶ وﻋﻔﻮ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را‬ ‫ﻣﻐﻔﺮت ﻧﻤﺎﯾﺪ" و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﺪی ﮐﮫ رﺟﺎل آن رﺟﺎل ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‬ ‫از ﻋﺒﺎده اﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ راﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬ھﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﮫ در‬ ‫ﺑﺪﻧﺶ از ﻃﺮف ﮐﺴﯽ زﺧﻤﯽ رﺳﺪ و او ﺧﻮﻧﺒﮭﺎی آن را ﺻﺪﻗﮫ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬ ‫اﷲ ﺗﺒﺎرک و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﮫ اﻧﺪازۀ آن ﺻﺪﻗﮫ ﮔﻨﺎھﺎﻧﺶ را ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ﮐﺮد" و ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﻧﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﯿﺲ اﻟﺸﺪﯾﺪ ﺑﺎﻟﺼﺮﻋﺔ ‪ ،‬إﻧﻤﺎ‬ ‫اﻟﺸﺪﯾﺪ اﻟﺬی ﯾﻤﻠﮏ ﻧﻔﺴﮫ ﻋﻨﺪ اﻟﻐﻀﺐ" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬آﻧﮑﺲ ﭘﮭﻠﻮان واﻗﻌﯽ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان در ﭘﮭﻠﻮاﻧﯽ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﭘﮭﻠﻮان‬ ‫ﮐﺴﯿﺴﺖ ﮐﮫ ھﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ ﻧﻔﺴﺶ را در ﮐﻨﺘﺮول ﺧﻮد داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ" و‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺮدی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ! ﻣﻦ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﯽ دارم ﮐﮫ ﻣﻦ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪی را وﺻﻞ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﻢ و آﻧﺎن ﻗﻄﻊ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﮫ آﻧﺎن ﻧﯿﮑﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ و آﻧﺎن ﺑﮫ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺪی ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺎن از ﺣﻠﻢ و ﺑﺮدﺑﺎری ﮐﺎر ﻣﯿﮕﯿﺮم و‬ ‫آﻧﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻦ از ﺑﯽ ﺣﻮﺻﻠﮕﯽ و ﺟﮭﺎﻟﺖ ﮐﺎر ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل‬ ‫‪١٤٧‬‬

‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﺌﻦ ﮐﻨﺖ ﮐﻤﺎ ﻗﻠﺖ ﻓﮑﺄﻧﻤﺎ ﺗﻔﮭﻢ اﻟﻤﻞ و ﻻ‬ ‫ﯾﺰال ﻣﻌﮏ ﻣﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻇﮭﯿﺮ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﻣﺎ دﻣﺖ ﻋﻠﯽ ذﻟﮏ" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"اﮔﺮ ﺗﻮ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﯽ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺗﻮ ﮔﻮﺋﯽ ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ‬ ‫را ﺑﺮ دھﻦ ﺷﺎن ﻣﯿﺮﯾﺰی‪ .‬و ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﺗﻮ ﺑﮫ اﯾﻦ وﺻﻒ ﺑﺎﺷﯽ از ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺪدﮔﺎری درﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪"....‬‬ ‫و ﺑﺮﺟﻼﻧﯽ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﺳﻔﯿﺎن اﺑﻦ ﻋﯿﯿﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ از اﺑﻦ ﻋﯿﺎش ﻣﺸﮑﻼت و اذﯾﺖ دﯾﺪه‬ ‫ﺑﻮد ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﺷﺨﺺ در ﺑﺪﮔﻮﺋﯽ و دﺷﻨﺎم ﻣﺎ اﻓﺮاط ﻣﮑﻦ و‬ ‫ﺑﺮای ﺻﻠﺢ ھﻢ ﺟﺎﺋﯽ ﺑﮕﺬار‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﺴﯿﮑﮫ در ﺑﺎرۀ ﻣﺎ راه ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ‬ ‫ﺧﺪا را در ﭘﯿﺶ ﻣﯿﮕﯿﺮد ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮش ﺗﻨﮭﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬

‫اﺻﻼح ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‪ :‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﻻ ﺧﯿﺮ ﻓﯽ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﻦ ﻧﺠﻮاھﻢ‬ ‫إﻻ ﻣﻦ أﻣﺮ ﺑﺼﺪﻗﺔ أو ﻣﻌﺮوف او إﺻﻼح ﺑﯿﻦ اﻟﻨﺎس( " اﻟﻨﺴﺎء‪:‬‬ ‫‪"١١٤‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﯿﭻ ﻓﺎﺋﺪه وﺧﯿﺮی در ﺳﺨﻨﺎن ﺳﺮی آﻧﮭﺎﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ‬ ‫ﮐﺴﯽ در ﺻﺪﻗﮫ دادن و ﻧﯿﮑﻮﺋﯽ ﮐﺮدن واﺻﻼح ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ‬ ‫ﺳﺮی ﮔﻮﯾﺪ" و ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬و اﻟﺼﻠﺢ ﺧﯿﺮ( "اﻟﻨﺴﺎء"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و اﺻﻼح ﺑﮭﺘﺮ و ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ" وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﻓﺎﺗﻘﻮا اﷲ و أﺻﻠﺤﻮا‬ ‫ذات ﺑﯿﻨﮑﻢ( "اﻧﻔﺎل‪":‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ و ﻣﯿﺎن ﺧﻮد اﺻﻼح ﺑﯿﺎورﯾﺪ" و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬إﻧﻤﺎ‬ ‫اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن إﺧﻮة ﻓﺎﺻﻠﺤﻮا ﺑﯿﻦ أﺧﻮﯾﮑﻢ( "ﺣﺠﺮات"‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺤﻘﻘﺎً ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮادر ھﻤﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﯿﺎن دو ﺑﺮادر ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫اﺻﻼح ﺑﯿﺎورﯾﺪ"‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﻞ ﺳﻼﻣﯽ ﻣﻦ اﻟﻨﺎس ﻋﻠﯿﮫ ﺻﺪﻗﺔ‪،‬‬ ‫ﮐﻞ ﯾﻮم ﺗﻄﻠﻊ ﻓﯿﮫ اﻟﺸﻤﺲ ﺗﻌﺪل ﺑﯿﻦ اﻻﺛﻨﯿﻦ ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬و ﺗﻌﯿﻦ اﻟﺮﺟﻞ ﻓﯽ‬ ‫داﺑﺘﮫ ﺗﺤﻤﻠﮫ ﻋﻠﯿﮭﺎ او ﺗﺮﻓﻊ ﻟﮫ ﻋﻠﯿﮭﺎ ﻣﺘﺎﻋﮫ ﺻﺪﻗﺔ واﻟﮑﻠﻤﺔ اﻟﻄﯿﺒﺔ‬ ‫ﺻﺪﻗﺔ‪ ،‬و ﮐﻞ ﺧﻄﻮة ﺗﻤﺸﯿﮭﺎ إﻟﯽ اﻟﺼﻼة ﺻﺪﻗﺔ و ﺗﻤﯿﻂ اﻻذی ﻋﻦ‬ ‫اﻟﻄﺮﯾﻖ ﺻﺪﻗﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬در ﺑﺮاﺑﺮ ھﺮ اﺳﺘﺨﻮان اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻻﯾﺶ ﺻﺪﻗﮫ‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ در ھﺮ روزﯾﮑﮫ آﻓﺘﺎب ﻃﻠﻮع ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وﺗﻮﻣﯿﺎن دو‬ ‫ﮐﺲ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯽ آن ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻨﮑﮫ ﺷﺨﺼﯽ را در ﺑﺎﻻ‬ ‫‪١٤٨‬‬

‫ﺷﺪﻧﺶ ﺑﺮﻣﺮﮐﺒﺶ ﮐﻤﮏ ﻣﯿﮑﻨﯽ و ﯾﺎ در ﺑﺎر ﮐﺮدن ﻣﺘﺎﻋﺶ ﺑﺎ‬ ‫اوھﻤﮑﺎری ﻣﯽ ﮐﻨﯽ اﯾﻦ ھﻢ ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮑﻮ ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫در رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﻧﻤﺎز ھﺮ ﻗﺪﻣﯽ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﺬاری ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ و اﯾﻨﮑﮫ ﭼﯿﺰی‬ ‫اذﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه را از راه دور ﻣﯿﮑﻨﯽ ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ"‪ .‬و اﯾﻨﮑﮫ ﻣﯿﺎن دو‬ ‫ﮐﺴﯽ ﻋﺪاﻟﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﯽ ﻣﻔﮭﻮﻣﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯿﺎن دوﮐﺲ ﺑﮫ ﻋﺪل‬ ‫وﻣﺴﺎوات اﺻﻼح ﻣﯿﺎوری‪ .‬و از أم ﮐﻠﺜﻮم ﺑﻨﺖ ﻋﻘﺒﮫ اﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﻌﯿﻂ‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﻟﯿﺲ اﻟﮑﺬاب اﻟﺬی ﯾﺼﻠﺢ ﺑﯿﻦ اﻟﻨﺎس ﻓﯿﻤﻨﯽ ﺧﯿﺮاً‬ ‫اوﯾﻘﻮل ﺧﯿﺮاً" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﮑﺲ دروﻏﮕﻮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﺻﻼح‬ ‫ﻣﯿﺎورد‪ ،‬وﺳﺨﻦ ﻧﯿﮏ ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪ وﯾﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮏ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ" ﺑﺮواﯾﺖ‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪ .‬و ازﺳﮭﻞ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﺎﻋﺪی رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺧﺒﺮ رﺳﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﺎن ﺑﻨﯽ ﻋﻤﺮو‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻮف ﺷﺮی واﻗﻊ ﺷﺪه – و در رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری آﻣﺪه ﮐﮫ ﭼﯿﺰی‬ ‫واﻗﻊ ﺷﺪه‪ -‬ﻟﺬا رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻌﺪادی از ﯾﺎراﻧﺶ ﺑﺮای‬ ‫اﺻﻼح ﺑﮫ آﻧﺠﺎ ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﺮدﻧﺪ‪) "....‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪ .‬و از اﺑﻮ درداء‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬أﻻ‬ ‫أﺧﺒﺮﮐﻢ ﺑﺄﻓﻀﻞ ﻣﻦ درﺟﺔ اﻟﺼﯿﺎم و اﻟﺼﻼة واﻟﺼﺪﻗﺔ " ﻗﺎﻟﻮا ﺑﻠﯽ‪،‬‬ ‫ﻗﺎل‪" :‬اﺻﻼح ذات اﻟﺒﯿﻦ ﻓﺈن ﻓﺴﺎد ذات اﻟﺒﯿﻦ ھﯽ اﻟﺤﺎﻟﻘﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﯾﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ را از ﭼﯿﺰی ﮐﮫ در ﺟﮫ اش ﺑﺎﻻﺗﺮ از درﺟﮥ روزه و ﻧﻤﺎز‪ ،‬و‬ ‫ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ آﮔﺎه ﻧﺴﺎزم؟" ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﮔﺎه ﺳﺎز‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪" :‬آن اﺻﻼح ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﮫ ﻓﺴﺎد ذات اﻟﺒﯿﻦ ھﻤﺎﻧﺎ ﺗﺮاﺷﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ را اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‬ ‫و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد و ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺗﺮﻣﺬی آن‬ ‫را ﺣﺴﻦ وﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﯾﺎرت ﻗﺒﺮھﺎ‪ :‬از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻗﺒﺮ ﻣﺎدر ﺧﻮد را زﯾﺎرت ﮐﺮده ﮔﺮﯾﮫ ﻧﻤﻮد و‬ ‫اﻃﺮاﻓﯿﺎن ﺧﻮد را ﺑﮫ ﮔﺮﯾﮫ آورد و ﮔﻔﺖ‪" :‬اﺳﺘﺄذﻧﺖ رﺑﯽ ﻓﯽ أن‬ ‫اﺳﺘﻐﻔﺮ ﻟﮭﺎ ﻓﻠﻢ ﯾﺆذن ﻟﯽ‪ ،‬و اﺳﺘﺄذﻧﺘﮫ ﻓﯽ أن أزور ﻗﺒﺮھﺎ ﻓﺄذن ﻟﯽ‬ ‫ﻓﺰوروھﺎ ﻓﺈﻧﮭﺎ ﺗﺬﮐﺮ اﻟﻤﻮت" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬از ﭘﺮوردﮔﺎرم اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻢ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺎدرم ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺨﻮاھﻢ ﺑﺮای ﻣﺎ اﺟﺎزه داده ﻧﺸﺪ‪ ،‬واﺟﺎزه‬ ‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﮫ ﻗﺒﺮش را زﯾﺎرت ﮐﻨﻢ ﺑﺮاﯾﻢ اﺟﺎزه داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ھﻢ ﻗﺒﺮھﺎ‬ ‫را زﯾﺎرت ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﺮگ را ﺑﯿﺎد ﻣﯿﺎورد"‪.‬‬ ‫‪١٤٩‬‬

‫دوام ﺑﺮﻋﻤﻞ‪ :‬ﻣﺮاد از ﻋﻤﻞ در اﯾﻨﺠﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻋﻤﻞ ھﺎی ﻓﺮﺿﯽ آﻧﮭﺎ ﺧﻮد ﻻزﻣﯽ وﺣﺘﻤﯽ ﺑﻮده اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺮاد ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺳﻨﺘﯽ از اﯾﻦ ﺳﻨﻦ را اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻤﻮد ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺑﺼﻮرت دوام دار ﺑﺪان ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮔﺮﭼﮫ اﻧﺪﮐﯽ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از‬ ‫ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ "روزی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺰد وی در ﺣﺎﻟﯽ وارد ﺷﺪ ﮐﮫ زﻧﯽ آﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ھﺬه" " اﯾﻦ زن ﮐﯿﺴﺖ؟" ﻋﺎﯾﺸﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ‬ ‫ﻓﻼن زن اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﻤﺎزھﺎی ﺧﻮد را ﯾﺎد آور ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﮫ‪ ،‬ﻋﻠﯿﮑﻢ ﺑﻤﺎ ﺗﻄﯿﻘﻮن ﻓﻮ اﷲ ﻻ ﯾﻤﻞ اﷲ ﺣﺘﯽ ﺗﻤﻠﻮا" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش‪ ،‬ﺑﮫ آﻧﭽﮫ دﺳﺖ ﯾﺎزﯾﺪ ﮐﮫ ﺗﻮان آﻧﺮا دارﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﺨﺪا ﮐﮫ‬ ‫ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﺴﺘﮫ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﺧﺪا ھﺮﮔﺰ ﺧﺴﺘﮫ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد" ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮭﺎ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬و ﻣﺤﺒﻮب ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻞ دﯾﻨﯽ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬آن ﺑﻮد ﮐﮫ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮ آن دوام ﺑﺪھﺪ‪ .‬ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫و از ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو رﺿﯽ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻋﻨﮭﻤﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﺎ ﻋﺒﺪ اﷲ ﻻ ﺗﮑﻦ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻓﻼن‪ ،‬ﮐﺎن ﯾﻘﻮم اﻟﻠﯿﻞ ﻓﺘﺮک ﻗﯿﺎم اﻟﻠﯿﻞ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻋﺒﺪ‬ ‫اﷲ ﻣﺜﻞ ﻓﻼن ﺷﺨﺺ ﻧﺒﺎش ﮐﮫ ﺷﺒﮭﺎ ﺑﮫ ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﻣﯿﺨﺎﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪاً‬ ‫ﻗﯿﺎم ﺷﺐ را ﺗﺮک ﮐﺮد" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٥٠‬‬

‫ﺧﻮش اﺧﻼق ﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫اﺧﻼق ﻋﺒﺎرت از ﺳﺠﺎﯾﺎ و ﻋﺎدات اﻧﺴﺎن اﺳﺖ وﻻزم اﺳﺖ ﮐﮫ اﻧﺴﺎن‬ ‫آﻧﺮا ﺑﺎ ﻣﻔﺎھﯿﻢ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺿﺒﻂ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻟﺬا آﻧﭽﮫ از اﯾﻦ اﺧﻼق را‬ ‫ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻧﯿﮏ ﮔﻔﺖ ﻧﯿﮏ اﺳﺖ و آﻧﭽﮫ را زﺷﺖ ﻗﻠﻤﺪاد ﮐﺮد زﺷﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا اﺧﻼق ﺑﺨﺸﯽ از ﺷﺮﯾﻌﺖ و ﻗﺴﻤﯽ از اواﻣﺮ و ﻧﻮاھﯽ اﷲ‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﮫ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ ﺗﺮﻏﯿﺐ وﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﻮده از‬ ‫اﺧﻼق زﺷﺖ ﻧﮭﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ھﻤﯿﻦ ﺟﮭﺖ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً‬ ‫ﺑﺮ داﻋﯽ ﻻزم وﺿﺮوری اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﮫ اﺗﺼﺎف‬ ‫اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ ﺣﺮص ورزد‪.‬‬ ‫ﻻزم ﺑﮫ ﯾﺎد آوری وﺗﺄﮐﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﮫ‪ :‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ زﯾﺮ ﺑﻨﺎ و اﺳﺎس‬ ‫اﺧﻼق‪ ،‬ﻋﻘﯿﺪۀ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﮫ اﯾﻦ ھﺪف ﻣﺘﺼﻒ ﺑﮫ آن‬ ‫ﺷﻮد ﮐﮫ آن اواﻣﺮ و ﻧﻮاھﯽ اﷲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ راﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮی ﮐﮫ‬ ‫ﺧﺪا ﺑﮫ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻦ اﻣﺮﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و اﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮﯾﮑﮫ اﷲ ﺑﮫ‬ ‫اﻣﺎﻧﺘﺪاری اﻣﺮﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮫ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻦ اﺧﻼق ﻓﺎﺋﺪۀ‬ ‫ﻣﺎدی ﺑﮫ وی ﺟﻠﺐ ﺷﻮد ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﮫ ﺗﺠﺎرﺗﺶ ﻧﺰد ﻣﺮدم روﻧﻖ ﮔﯿﺮد‪،‬‬ ‫ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ او را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬و ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﯿﺎر اﺳﺖ ﮐﮫ راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن را از راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﺟﺪا ﻣﯿﺴﺎزد‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ اول‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮی اﺳﺖ ﮐﮫ اﷲ ﺑﮫ راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ اﻣﺮ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ دوﻣﯽ‬ ‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﻓﺎﺋﺪه ﺗﻮﺳﻂ آن اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ‬ ‫ﺗﻔﺎوت زﯾﺎد وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺼﻮص ﮐﮫ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮫ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ دارد‪:‬‬ ‫از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ " :‬إن ﻣﻦ ﺧﯿﺎرﮐﻢ أﺣﺴﻨﮑﻢ أﺧﻼﻗﺎً"‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺧﻮش اﺧﻼق ﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﺳﺖ"‪) .‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( "ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ"‬ ‫از ﻧﻮاس اﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺎرۀ ﻧﯿﮑﯽ وﮔﻨﺎه ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ ،‬و در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﺒﺮ ﺣﺴﻦ‬ ‫اﻟﺨﻠﻖ واﻹﺛﻢ ﻣﺎ ﺣﺎک ﻓﯽ ﻧﻔﺴﮏ و ﮐﺮھﺖ أن ﯾﻄﻠﻊ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﻨﺎس"‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﯿﮑﯽ ھﻤﺎﻧﺎ اﺧﻼق ﻧﯿﮏ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﻨﺎه آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺳﯿﻨﮫ‬ ‫ات را ﺗﺨﺮﯾﺶ ﮐﻨﺪ واﻃﻼع ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻣﺮدم از آن ﺑﺮاﯾﺖ ﻧﺎ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ"‪.‬‬ ‫‪١٥١‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫از اﺑﻮ درداء رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺎ ﺷﺊ أﺛﻘﻞ ﻓﯽ ﻣﯿﺰان اﻟﻤﺆﻣﻦ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ ﻣﻦ ﺧﻠﻖ ﺣﺴﻦ و إن‬ ‫اﷲ ﯾﺒﻐﺾ اﻟﻔﺎﺣﺶ اﻟﺒﺬ" ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﺛﻘﯿﻞ ﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ در ﺗﺮازوی ﺣﺴﺎﻧﺎت‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ اﺧﻼق ﻧﯿﮏ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬واﻟﺒﺘﮫ اﷲ ﺑﺮ ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻓﺤﺸﮕﻮی وﺑﺪ زﺑﺎن ﺧﺸﻢ ﻣﯿﮕﯿﺮد" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫و ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﻧﯿﺰ در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‬ ‫رواﯾﺘﺶ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را از آﻧﭽﮫ ﻣﺮدم را زﯾﺎد ﺗﺮ ﺑﮫ ﺑﮭﺸﺖ ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪ ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ وی‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺗﻘﻮی اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ و ﺣﺴﻦ اﻟﺨﻠﻖ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﭽﯿﺰ ﺗﺮس ﺧﺪا و‬ ‫اﺧﻼق ﻧﯿﮏ اﺳﺖ" و از آﻧﭽﮫ زﯾﺎد ﺗﺮ ﻣﺮدم را ﺑﮫ دوزخ ﻣﯿﮑﺸﺎﻧﺪ‬ ‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﻔﻢ و اﻟﻔﺮج" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬دھﻦ و ﺷﺮﻣﮕﺎه اﺳﺖ"‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده وﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬ ‫در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺎری در أدب اﻟﻤﻔﺮد‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ‪ ،‬اﺣﻤﺪ وﺣﺎﮐﻢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫واز اﺑﻮ اﻣﺎﻣﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬أﻧﺎ زﻋﯿﻢ ﺑﺒﯿﺖ ﻓﯽ رﺑﺾ اﻟﺠﻨﺔ ﻟﻤﻦ ﺗﺮک اﻟﻤﺮاء وإن ﮐﺎن‬ ‫ﻣﺤﻘﺎً و ﺑﺒﯿﺖ ﻓﯽ وﺳﻂ اﻟﺠﻨﺔ ﻟﻤﻦ ﺗﺮک اﻟﮑﺬب و إن ﮐﺎن ﻣﺎزﺣﺎً‬ ‫وﺑﺒﯿﺖ ﻓﯽ أﻋﻠﯽ اﻟﺠﻨﺔ ﻟﻤﻦ ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻘﮫ"‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﻟﺒﺘﮫ ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺟﺪال را‬ ‫ﺗﺮک ﮐﻨﺪ و ﻟﻮ ﮐﮫ ﺑﺮ ﺣﻖ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻦ ﻗﺼﺮی در ﮐﻨﺎر ﺑﮭﺸﺖ‬ ‫ﺑﺮاﯾﺶ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬و ﺑﺮای ﮐﺴﯿﮑﮫ دروغ را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ وﻟﻮ ﮐﮫ‬ ‫در ﻣﺰاح ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺼﺮی در وﺳﻂ ﺟﻨﺖ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ‬ ‫اﺧﻼﻗﺶ راﻧﯿﮑﻮ ﺳﺎزد ﺑﺮای وی ﻗﺼﺮی در ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻘﺎم ﺑﮭﺸﺖ‬ ‫ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻮ داود رواﯾﺖ ﮐﺮده وﻧﻮوی ﮔﻔﺘﮫ‬ ‫ﮐﮫ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬أﮐﻤﻞ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ إﯾﻤﺎﻧﺎً أﺣﺴﻨﮭﻢ ﺧﻠﻘﺎً و ﺧﯿﺎرﮐﻢ ﺧﯿﺎرﮐﻢ‬ ‫ﻟﻨﺴﺎﺋﮭﻢ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ ﻣﺆﻣﻨﯽ ﮐﮫ اﺧﻼﻗﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ھﻤﮫ ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ‬ ‫اﯾﻤﺎﻧﺶ ھﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ھﻤﮫ ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ‬ ‫زﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺣﺴﻦ‬ ‫وﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ و ﻧﯿﺰ اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬

‫‪١٥٢‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻮرد از ﻋﺎﯾﺸﮫ‪ ،‬اﺑﻮ ذر‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬اﻧﺲ‪ ،‬اﺳﺎﻣﮫ اﺑﻦ ﺷﺮﯾﮏ‪،‬‬ ‫ﻣﻌﺎذ‪ ،‬ﻋﻤﯿﺮ اﺑﻦ ﻗﺘﺎده و اﺑﻮﺛﻌﻠﺒﮫ ﺧﺸﻨﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻢ ﻧﯿﺰ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﮫ‬ ‫رواﯾﺖ ﺣﺴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫و از ﺟﻤﻠﮥ اﺧﻼق ﻧﯿﮑﻮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫"اﻟﻒ" ﺣﯿﺎء‪:‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫از ﻧﺰد ﻣﺮدی از اﻧﺼﺎر ﻋﺒﻮر ﮐﺮد ﮐﮫ ﺑﺮادر ﺧﻮد را از ﺑﺲ ﺣﯿﺎء‬ ‫داﺷﺖ ﻧﮑﻮھﺶ و ﻣﻮﻋﻈﮫ ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫"دﻋﮫ ﻓﺈن اﻟﺤﯿﺎء ﻣﻦ اﻹﯾﻤﺎن" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮕﺬارش ﮐﮫ ﺑﺎ ﺣﯿﺎء ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻮن ﺣﯿﺎء ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻤﺎن اﺳﺖ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از ﻋﻤﺮان اﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﺤﯿﺎء ﻻﯾﺄﺗﯽ إﻻ ﺑﺨﯿﺮ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺣﯿﺎء ھﻤﯿﺸﮫ ﺧﯿﺮ‬ ‫وﻧﯿﮑﯽ ﺑﺒﺎر ﻣﯽ اورد" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ("‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻹﯾﻤﺎن ﺑﻀﻊ و ﺳﺒﻌﻮن – أوﺑﻀﻊ و ﺳﺘﻮن‪ -‬ﺷﻌﺒﺔ‪،‬‬ ‫ﻓﺄﻓﻀﻠﮭﺎ ﻗﻮل ﻻ إﻟﮫ إﻻ اﷲ‪ ،‬و أدﻧﺎھﺎ اﻣﺎﻃﺔ اﻷذی ﻋﻦ اﻟﻄﺮﯾﻖ و‬ ‫اﻟﺤﯿﺎء ﺷﻌﺒﺔ ﻣﻦ اﻻﯾﻤﺎن"‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪":‬اﯾﻤﺎن ھﻔﺘﺎد و ﭼﻨﺪ – و ﯾﺎﺷﺼﺖ‬ ‫وﭼﻨﺪ‪ -‬ﺷﺎﺧﮫ اﺳﺖ و ﺣﯿﺎء ﺷﺎﺧﮥ }ﺑﺰرﮔﯽ{ از اﯾﻤﺎن اﺳﺖ" ‪) .‬ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫"ب" ﺑﺮدﺑﺎری وﺗﺄﻧﯽ و ﻧﺮﻣﯽ‪:‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ واﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ اﺷﺒﺢ ﻋﺒﺪاﻟﻘﯿﺲ ﮔﻔﺖ‪" :‬إن‬ ‫ﻓﯿﮏ ﻟﺨﺼﻠﺘﯿﻦ ﯾﺤﺒﮭﻤﺎ اﷲ‪ ،‬اﻟﺤﻠﻢ و اﻹﻧﺎة" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺗﻮﺑﮫ دوﺧﺼﻠﺘﯽ‬ ‫ﻣﺘﺼﻒ ھﺴﺘﯽ ﮐﮫ اﷲ آﻧﺪو را دوﺳﺖ دارد ﮐﮫ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ﺑﺮد‬ ‫ﺑﺎری وﺗﺄﻧﯽ" ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬إن اﷲ رﻓﯿﻖ ﯾﺤﺐ اﻟﺮﻓﻖ و ﯾﻌﻄﯽ ﻋﻠﯽ اﻟﺮﻓﻖ ﻣﺎ ﻻﯾﻌﻄﯽ ﻋﻠﯽ‬ ‫اﻟﻌﻨﻒ‪ ،‬وﻣﺎ ﻻﯾﻌﻄﯽ ﻋﻠﯽ ﻣﺎﺳﻮاه" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﻣﻼﺋﻢ اﺳﺖ و ﻣﻼﺋﻤﺖ‬ ‫‪١٥٣‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬و آﻧﭽﮫ را ﺑﺮ ﻣﻼﺋﻤﺖ ﻋﻄﺎﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺮ ﺷﺪت و ﻏﯿﺮ‬ ‫آن ﻋﻄﺎ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ" ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫و از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إن اﻟﺮﻓﻖ ﻻ ﯾﮑﻮن ﻓﯽ ﺷﺊ إﻻ زاﻧﮫ و ﻻ ﯾﻨﺰع ﻣﻦ ﺷﺊ‬ ‫إﻻﺷﺎﻧﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﻼﺋﻤﺖ درھﺮ ﭼﮫ ﺑﺎﺷﺪ آن را زﯾﻨﺖ ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺨﺸﺪ و ازھﺮﭼﮫ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﻮد آﻧﭽﯿﺰ ﻣﻌﯿﻮب وﮐﻤﺮﻧﮓ ﻣﯿﮕﺮدد"‬ ‫ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از ﺟﺮﯾﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل‬ ‫اﷲ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﯾﺤﺮم اﻟﺮﻓﻖ ﯾﺤﺮم اﻟﺨﯿﺮ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ از ﻣﻼﺋﻤﺖ وﻧﺮﻣﯽ ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪه از ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ‬ ‫ﻣﺤﺮوم ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ"‪ .‬ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬درھﻤﯿﻦ ﺧﺎﻧﮫ ام ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ " :‬اﻟﻠﮭﻢ ﻣﻦ وﻟﯽ ﻣﻦ أﻣﺮ‬ ‫أﻣﺘﯽ ﺷﯿﺌﺎً ﻓﺸﻖ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﻓﺎﺷﻘﻖ ﻋﻠﯿﮫ و ﻣﻦ وﻟﯽ ﻣﻦ أﻣﺮ أﻣﺘﯽ ﺷﯿﺌﺎً ﻓﺮﻓﻖ‬ ‫ﺑﮭﻢ ﻓﺎرﻓﻖ ﺑﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ھﺮﮐﺲ ﮐﮫ از اﻣﻮر اﻣﺘﻢ ﭼﯿﺰی‬ ‫را ﺑﺪوش ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪاً ﺑﺎﻻی آﻧﺎن ﺳﺨﺘﯽ و درﺷﺘﯽ ﮐﺮد ﺗﻮ ﺑﺮ وی‬ ‫ﺳﺨﺘﯽ آر‪ ،‬وھﺮ ﮐﺲ از اﻣﻮر اﻣﺘﻢ ﭼﯿﺰی ﺑﮫ دوش ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ آﻧﮭﺎ‬ ‫ﻣﻼﺋﻤﺖ وﻧﺮﻣﯽ ﮐﺮد ﺗﻮ ﺑﺮ وی ﻣﻼﺋﻤﺖ و ﻧﺮﻣﯽ ﻧﻤﺎ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫"ج" راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ‪:‬‬ ‫اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﯾﺎ إﯾﮭﺎاﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا اﺗﻘﻮا اﷲ وﮐﻮﻧﻮا ﻣﻊ‬ ‫اﻟﺼﺎدﻗﯿﻦ( "ﺗﻮﺑﮫ‪"١٩٩:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻣﻮﻣﻨﺎن ازﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ وﺑﺎراﺳﺘﮕﻮﯾﺎن ﺑﺎﺷﯿﺪ" وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﻓﻠﻮ‬ ‫ﺻﺪﻗﻮا اﷲ ﻟﮑﺎن ﺧﯿﺮاً ﻟﮭﻢ( "ﻣﺤﻤﺪ‪"٢١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ }ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن{ ﺑﺎ ﺧﺪا راﺳﺖ ﻣﯿﮕﻔﺘﻨﺪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﮭﺘﺮ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻋﻠﯿﮑﻢ ﺑﺎﻟﺼﺪق ﻓﺈن اﻟﺼﺪق ﯾﮭﺪی إﻟﯽ اﻟﺒﺮ وإن اﻟﺒﺮ‬ ‫ﯾﮭﺪی إﻟﯽ اﻟﺠﻨﺔ‪ ،‬و ﻣﺎ ﯾﺰال اﻟﺮﺟﻞ ﯾﺼﺪق و ﯾﺘﺤﺮی اﻟﺼﺪق ﺣﺘﯽ‬ ‫ﯾﮑﺘﺐ ﻋﻨﺪ اﷲ ﺻﺪﯾﻘﺎً‪ "....‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻤﯿﺸﮫ راﺳﺘﮕﻮ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ ﺑﮫ ﺳﻮی ﻧﯿﮑﯽ رھﻨﻤﻮﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وﻧﯿﮑﯽ ﺑﮫ ﺳﻮی ﺟﻨﺖ‬ ‫رھﺒﺮی ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬وﭼﻮن اﻧﺴﺎن ﺑﮫ راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ و راﺳﺖ ﭘﻮﺋﯽ اداﻣﮫ‬ ‫‪١٥٤‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫دھﺪ ﻧﺰد اﷲ در زﻣﺮۀ ﺻﺪﯾﻘﺎن ﺛﺒﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ."....‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﻌﺐ اﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﺣﺪﯾﺚ ﺗﺨﻠﻒ ﺧﻮد از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در‬ ‫ﻏﺰوه ﺗﺒﻮک را ﺣﮑﺎﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ..." :‬وﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ﺟﺰ‬ ‫اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ اﷲ ﻣﺮا ﺑﺴﺒﺐ ﺻﺪاﻗﺖ و راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﯿﺪ و‬ ‫ازﺗﮑﻤﯿﻞ ﺗﻮﺑﮫ ام اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ دﯾﮕﺮ ﺗﺎزﻧﺪه ھﺴﺘﻢ ﺟﺰ راﺳﺖ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﭼﯿﺰی ﻧﮕﻮﯾﻢ‪ "....‬ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از ﺣﺴﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﯽ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﻔﻆ ﮐﺮده ام‪" :‬دع ﻣﺎ ﯾﺮﯾﺒﮏ إﻟﯽ ﻣﺎﻻ‬ ‫ﯾﺮﯾﺒﮏ ﻓﺈن اﻟﺼﺪق ﻃﻤﺎﻧﯿﻨﺔ و اﻟﮑﺬب رﯾﺒﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﭽﮫ ﺗﻮ را ﺑﮫ‬ ‫ﺷﮏ وﺗﺸﻮﯾﺶ ﻣﯿﺎﻧﺪازد آﻧﺮا ﺗﺮک ﻧﻤﻮده ﺑﮫ ﺳﻮی ﭼﯿﺰی ﺑﺮو ﮐﮫ از‬ ‫ﺗﺸﻮﯾﺶ ﺧﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪} ،‬و راﺳﺘﯽ را ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮ{ زﯾﺮا راﺳﺘﯽ ﺳﺒﺐ‬ ‫اﻃﻤﯿﻨﺎن و دروغ ﺳﺒﺐ ﺗﺸﻮﯾﺶ اﺳﺖ" ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ راﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده وﮔﻔﺘﮫ ﮐﮫ ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ! ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﮐﯿﺴﺖ؟ وی ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﻞ ﻣﺨﻤﻮم اﻟﻘﻠﺐ‬ ‫ﺻﺪوق اﻟﻠﺴﺎن" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ ﮐﺲ ﮐﮫ ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ وراﺳﺘﮕﻮ زﺑﺎن ﺑﺎﺷﺪ"‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬راﺳﺖ زﺑﺎن را ﻣﯿﺸﻨﺎﺳﯿﻢ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﭘﺎﮐﺪل ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ھﻮاﻟﺘﻘﯽ اﻟﻨﻘﯽ ﻻ إﺛﻢ ﻓﯿﮫ وﻻ ﺑﻐﯽ و ﻻﻏﻞ و ﻻ ﺣﺴﺪ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آن ﻗﻠﺐ‬ ‫ﺑﺎﺗﻘﻮی وﭘﺎﮐﯿﺴﺖ ﮐﮫ در آن ﻧﮫ ﮔﻨﺎھﯽ وﺟﻮد دارد و ﺗﺠﺎوزی‪ ،‬وﻧﮫ‬ ‫ﺧﯿﺎﻧﺘﯽ‪ ،‬و ﻧﮫ ھﻢ ﮐﯿﻨﮫ و ﺣﺴﺪی"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده وﺳﻨﺪش را ھﺮ ﯾﮑﯽ از ھﯿﺜﻤﯽ و ﻣﻨﺬری ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻋﻠﯿﮑﻢ ﺑﺎﻟﺼﺪق ﻓﺈﻧﮫ ﻣﻊ اﻟﺒﺮ وھﻤﺎ ﻓﯽ اﻟﺠﻨﺔ‪."....‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮫ راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ ﻣﺪاوﻣﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ راﺳﺘﮕﻮﺋﯽ ﻗﺮﯾﻦ ﻧﯿﮑﻮﺋﯽ‬ ‫اﺳﺖ و اﯾﻦ ھﺮدو در ﺑﮭﺸﺖ اﻧﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ،‬و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﻣﻌﺎوﯾﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﮫ ﺳﻨﺪی‬ ‫رواﯾﺘﺶ ﮐﺮده ﮐﮫ ﻣﻨﺬری وھﯿﺜﻤﯽ آن را ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫" اﻟﺘﺎﺟﺮ اﻟﺼﺪوق اﻷﻣﯿﻦ ﻣﻊ اﻟﻨﺒﯿﯿﻦ و اﻟﺼﺪﯾﻘﯿﻦ و اﻟﺸﮭﺪاء" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﺗﺎﺟﺮ راﺳﺘﮕﻮی اﻣﺎﻧﺘﺪار ﺑﺎﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺻﺪﯾﻘﺎن وﺷﮭﯿﺪان ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده و آن را ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪١٥٥‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫"د" ﺟﺴﺘﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ در آﻧﭽﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ وﺣﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و دﻗﺖ در‬ ‫ﻧﻘﻞ‪:‬‬ ‫اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬و ﻻ ﺗﻘﻒ ﻣﺎ ﻟﯿﺲ ﻟﮏ ﺑﮫ ﻋﻠﻢ( "اﺳﺮاء" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﺑﮫ آن ﻋﻠﻢ ﻧﺪاری ﭘﯿﮕﯿﺮی ﻣﮑﻦ" وﮔﻔﺘﮫ ‪) :‬ﻣﺎ ﯾﻠﻔﻆ ﻣﻦ‬ ‫ﻗﻮل إﻻ ﻟﺪﯾﮫ رﻗﯿﺐ ﻋﺘﯿﺪ( "ق‪ "١٨ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺳﺨﻨﯽ ﺑﺰﺑﺎن ﻧﻤﯿﺎورد‬ ‫ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ دو ﻓﺮﺷﺘﮫ ﻣﺮاﻗﺐ و آﻣﺎده }ﺑﮫ ﻧﻮﺷﺘﻦ آن{ ﻧﺰدش ھﺴﺖ"‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﮐﻔﯽ ﺑﺎﻟﻤﺮء ﮐﺬﺑﺎً أن ﯾﺤﺪث ﺑﮑﻞ ﻣﺎ ﺳﻤﻊ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻤﯿﻦ‬ ‫ﻗﺪر دروﻏﮕﻮﺋﯽ ﮐﺎﻓﯿﺴﺖ ﺑﮫ ﺷﺨﺺ ﮐﮫ ھﺮ ﭼﮫ ﺑﺸﻨﻮد}ﺑﺪون درﯾﺎﻓﺖ‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ{ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ" ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫"ھـ" ﺷﯿﺮﯾﻦ ﺳﺨﻨﯽ‪:‬‬ ‫از ﻋﺪی اﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﺗﻘﻮا اﻟﻨﺎر و ﻟﻮﺑﺸﻖ ﺗﻤﺮة ﻓﻤﻦ ﻟﻢ ﯾﺠﺪ ﻓﮑﻠﻤﺔ ﻃﯿﺒﺔ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺧﻮد را از دوزخ ﻧﺠﺎت دھﯿﺪ و ﻟﻮﮐﮫ ﺑﮫ ﯾﮏ ﭘﺎره ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫و ﮐﺴﯿﮑﮫ ﯾﮏ ﭘﺎره ﺧﺮﻣﺎ را ھﻢ ﻧﯿﺎﻓﺖ ﮐﮫ ﺻﺪﻗﮫ ﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﮫ ﮐﻠﻤﮥ‬ ‫ﺧﻮﯾﺶ ﺧﻮد را ﻧﺠﺎت دھﺪ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬واﻟﮑﻠﻤﺔ اﻟﻄﯿﺒﺔ ﺻﺪﻗﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺳﺨﻦ ﺧﻮش ھﻢ ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ"‬ ‫)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إن ﻓﯽ اﻟﺠﻨﺔ ﻏﺮﻓﺔ ﯾﺮی ﻇﺎھﺮھﺎ ﻣﻦ ﺑﺎﻃﻨﮭﺎ‬ ‫وﺑﺎﻃﻨﮭﺎ ﻣﻦ ﻇﺎھﺮھﺎ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬در ﺑﮭﺸﺖ ﻗﺼﺮی ھﻢ ھﺴﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﯿﺮوﻧﺶ از دروﻧﺶ و دروﻧﺶ از ﺑﯿﺮوﻧﺶ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد" اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ‬ ‫اﺷﻌﺮی ﮔﻔﺖ‪ :‬آن ﻗﺼﺮ ﺑﺮای ﮐﮫ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﻟﻤﻦ أﻃﺎب اﻟﮑﻼم وأﻃﻌﻢ اﻟﻄﻌﺎم و ﺑﺎت ﻗﺎﺋﻤﺎً واﻟﻨﺎس ﯾﻨﺎم" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"آن ﻗﺼﺮ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﺷﺮﯾﻦ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﮫ‬ ‫ﻣﺤﺘﺎﺟﺎن ﻃﻌﺎم دھﺪ ودر ﺷﺒﮭﺎ ﮐﮫ ﻣﺮدم ﺧﻮاب ﻣﯿﺒﺎﺷﻨﺪ او ﻗﺎﺋﻢ ﺑﮫ ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده ھﯿﺜﻤﯽ و ﻣﻨﺬری ﺣﺴﻨﺶ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ و ﺣﺎﮐﻢ ھﻢ رواﯾﺖ وﺗﺼﯿﺢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪١٥٦‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫"و" ﺟﺒﯿﻦ ﮔﺸﺎدﮔﯽ‪:‬‬ ‫از اﺑﻮ ذر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻻ ﺗﺤﻘﺮن ﻣﻦ اﻟﻤﻌﺮوف ﺷﯿﺌﺎً و ﻟﻮ أن ﺗﻠﻘﯽ أﺧﺎک ﺑﻮﺟﮫ‬ ‫ﻃﻠﯿﻖ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﯿﭽﮑﺪام از ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ را از ﻧﻈﺮ ﻧﯿﻨﺪازﯾﺪ‪ ،‬وﻟﻮ‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺑﺮادرت ﺑﮫ ﺟﺒﯿﻦ ﺑﺎز روﺑﺮو ﺷﻮی" ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﻞ ﻣﻌﺮوف ﺻﺪﻗﺔ و إن ﻣﻦ اﻟﻤﻌﺮوف أن ﺗﻠﻘﯽ‬ ‫أﺧﺎک ﺑﻮﺟﮫ ﻃﻠﻖ و أن ﺗﻔﺮغ ﻣﻦ دﻟﻮک ﻓﯽ إﻧﺎء أﺧﯿﮏ" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ھﺮﮐﺎر ﻧﯿﮏ ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ‪ ،‬وﺣﻘﺎ ﮐﮫ ازﺟﻤﻠﮥ ﻧﯿﮑﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ‬ ‫ﺑﺮادر ﺧﻮد ﺑﮫ ﺟﺒﯿﻦ ﺑﺎز روﺑﺮو ﺷﻮی و ﻧﯿﺰ اﯾﻨﮑﮫ از دﻟﻮ ﺧﻮد ﺑﮫ‬ ‫ﻃﺮف ﺑﺮادرت آب ﺑﺮﯾﺰی" اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬ ‫و ﺗﺮﻣﺬی آن را ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮذر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺗﺒﺴﻤﮏ ﻓﯽ وﺟﮫ أﺧﯿﮏ ﺻﺪﻗﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻟﺒﺨﻨﺪت در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﺑﺮادرت ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ" اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ واﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ﺟﺮی ھﺠﯿﻤﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺰد‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪم و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎرﺳﻮل اﷲ! ﻣﺎ ﮔﺮوھﯽ ھﺴﺘﯿﻢ‬ ‫از ﺑﺎدﯾﮫ ﻧﺸﯿﻨﺎن‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺮای ﻣﺎﭼﯿﺰی ﺑﯿﺎﻣﻮز ﮐﮫ اﷲ ﺑﺮای ﻣﺎ از آن ﻓﺎﺋﺪه‬ ‫رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻻ ﺗﺤﻘﺮن ﻣﻦ اﻟﻤﻌﺮوف‬ ‫ﺷﯿﺌﺎً و ﻟﻮ أن ﺗﻔﺮغ ﻣﻦ دﻟﻮک ﻓﯽ إﻧﺎء اﻟﻤﺴﺘﺴﻘﯽ وﻟﻮ أن ﺗﮑﻠﻢ أﺧﺎک و‬ ‫وﺟﮭﮏ إﻟﯿﮫ ﻣﻨﺒﺴﻂ‪ "....‬ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ھﯿﭽﮑﺪام از ﮐﺎرھﺎی ﻣﻌﺮوف و‬ ‫ﻧﯿﮏ را از ﻧﻈﺮ ﻣﯿﻨﺪاز‪ ،‬ﮔﺮﭼﮫ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ از دﻟﻮ ﺧﻮد در ﻇﺮف‬ ‫ﻃﺎﻟﺐ آب‪ ،‬آﺑﯽ ﺑﺮﯾﺰی‪ ،‬و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺎ ﺑﺮاردرت ھﻨﮕﺎم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫روﯾﺖ را ﺑﺸﺎش ﺑﺪاری" اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺑﻮداود‪ ،‬و ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺗﺮﻣﺬی ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ اش ﮔﻔﺘﮫ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﻧﯿﺰ در‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺘﺶ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫"ز" ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮدن ﻣﮕﺮ از ﺳﺨﻦ ﺧﯿﺮ‪:‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﮐﺎن ﯾﺆﻣﻦ ﺑﺎﷲ و اﻟﯿﻮم اﻵﺧﺮ ﻓﻠﯿﻘﻞ ﺧﯿﺮاً أو‬ ‫‪١٥٧‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﻟﯿﺼﻤﺖ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ اﯾﻤﺎن ﺑﮫ ﺧﺪا و روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ دارد ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮏ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﯾﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎﺷﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺑﺮاء اﺑﻦ ﻋﺎزب رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ " :‬اﻋﺮاﺑﯿﯽ‬ ‫ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ وﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﺑﮫ ﻣﻦ ﮐﺎری‬ ‫را ﺑﯿﺎﻣﻮزان ﮐﮫ ﻣﺮا داﺧﻞ ﺑﮭﺸﺖ ﺳﺎزد‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬إن ﮐﻨﺖ أﻗﺼﺮت اﻟﺨﻄﺒﺔ ﻟﻘﺪ أﻋﺮﺿﺖ اﻟﻤﺴﺄﻟﺔ‪ ،‬أﻋﺘﻖ اﻟﻨﺴﻤﺔ‪،‬‬ ‫و ﻓﮏ اﻟﺮﻗﺒﺔ ﻓﺈن ﻟﻢ ﺗﻄﻖ ذﻟﮏ ﻓﺄﻃﻌﻢ اﻟﺠﺎﺋﻊ واﺳﻖ اﻟﻈﻤﺂن و اﻣﺮ‬ ‫ﺑﺎﻟﻤﻌﺮوف و اﻧﮫ ﻋﻦ اﻟﻤﻨﮑﺮ‪ ،‬ﻓﺈن ﻟﻢ ﺗﻄﻖ ذﻟﮏ ﻓﮑﻒ ﻟﺴﺎﻧﮏ إﻻ ﻋﻦ‬ ‫ﺧﯿﺮ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮔﺮﭼﮫ ﺳﺨﻨﺖ را ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدی ﻟﯿﮑﻦ ﺳﻮال را درﺳﺖ‬ ‫ﭘﯿﺶ ﮐﺮدی‪ ،‬در آزادی ﻧﺴﻠﮭﺎ و ﺑﺮدﮔﺎن ﺑﮑﻮش‪ ،‬اﮔﺮ اﯾﻦ را ﺗﻮان‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﯽ ﺑﺮای ﮔﺮﺳﻨﮫ ﻃﻌﺎم ﺑﺪه‪ ،‬ﺗﺸﻨﮫ را ﺳﯿﺮاب ﮐﻦ‪ ،‬ﺑﮫ ﮐﺎرھﺎی‬ ‫ﻧﯿﮑﻮ اﻣﺮ ﮐﻦ وازﻣﻨﮑﺮات ﻣﻨﻊ ﻧﻤﺎ‪ ،‬و اﮔﺮ اﯾﻦ را ھﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﯽ زﺑﺎن‬ ‫ﺧﻮد را ﻧﮕﮫ دار ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ﺳﺨﻦ ﺧﯿﺮ" اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ واﺑﻦ ﺣﺒﺎن در‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد و ﺑﯿﮭﻘﯽ در ﺷﻌﺐ اﯾﻤﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و در ﺑﺎرۀ ﺳﻨﺪ‬ ‫اﺣﻤﺪ ھﯿﺜﻤﯽ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬رﺟﺎﻟﺶ ﺛﻘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺛﻮﺑﺎن رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﻃﻮﺑﯽ ﻟﻤﻦ ﻣﻠﮏ ﻟﺴﺎﻧﮫ و وﺳﻌﮫ ﺑﯿﺘﮫ و ﺑﮑﯽ ﻋﻠﯽ ﺧﻄﯿﺌﺘﮫ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﺤﺎل ﮐﺴﯽ ﮐﮫ زﺑﺎﻧﺶ درﺗﺼﺮف ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮد ﺑﻨﺸﯿﻨﺪ و ﺑﺮﮔﻨﺎھﺎن ﺧﻮد ﺑﮕﺮﯾﺪ" اﯾﻦ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده و ﺳﻨﺪش را ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺑﻼل اﺑﻦ ﺣﺎرث ﻣﺰﻧﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬إن اﻟﺮﺟﻞ ﻟﯿﺘﮑﻠﻢ ﺑﮑﻠﻤﺔ ﻣﻦ رﺿﻮان اﷲ ﻣﺎ ﮐﺎن‬ ‫ﯾﻈﻦ إن ﺗﺒﻠﻎ ﻣﺎ ﺑﻠﻐﺖ‪ ،‬ﯾﮑﺘﺐ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻟﮫ ﺑﮭﺎ رﺿﻮاﻧﮫ إﻟﯽ ﯾﻮم ﯾﻠﻘﺎه‪.‬‬ ‫وإن اﻟﺮﺟﻞ ﻟﯿﺘﮑﻠﻢ ﺑﮑﻠﻤﺔ ﻣﻦ ﺳﺨﻂ اﷲ ﻣﺎ ﮐﺎن ﯾﻈﻦ إن ﺗﺒﻠﻎ ﻣﺎ ﺑﻠﻐﺖ‪،‬‬ ‫ﯾﮑﺘﺐ اﷲ ﻟﮫ ﺑﮭﺎ ﺳﺨﻄﮫ إﻟﯽ ﯾﻮم ﯾﻠﻘﺎه"‪.‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮔﺎھﯽ اﻧﺴﺎن ﺳﺨﻨﯽ از‬ ‫رﺿﺎی ﺧﺪا ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬و ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺠﺎﺋﯽ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﮫ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫وآن اﯾﻨﮑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺿﺎی داﺋﻤﯽ ﺧﻮد را ﺗﺎ روز ﻣﻼﻗﺎﺗﺶ ﺑﮫ او‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺎھﯽ اﻧﺴﺎن ﺳﺨﻨﯽ از ﺧﺸﻢ وﺳﺨﻂ ﺧﺪا ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ و‬ ‫ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺟﺎﺋﯽ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﮫ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و آن اﯾﻨﮑﮫ اﷲ ﺧﺸﻢ‬ ‫داﺋﻤﯽ ﺧﻮد را ﺗﺎ روز ﻣﻼﻗﺎﺗﺶ ﺑﺮ وی ﻧﻮﺷﺘﮫ و ﺛﺒﺖ ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ" اﯾﻦ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ را ﻣﺎﻟﮏ و ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ وﺗﺮﻣﺬی آن را ﺣﺴﻦ‬ ‫‪١٥٨‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫وﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ اﯾﻦ را ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬ ‫درﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد وﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ آن را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ ذھﺒﯽ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻣﻌﺎذ اﺑﻦ ﺟﺒﻞ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ در ﺳﻔﺮی‬ ‫ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ھﻤﺮاه ﺑﻮدم‪ ،‬در ﯾﮑﯽ از روزھﺎ ﻣﻦ‬ ‫درﻧﺰدﯾﮑﯽ وی ﺑﮫ ﺳﻔﺮ اداﻣﮫ ﻣﯿﺪادم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ :‬ﮐﺎری را‬ ‫ﺑﻤﻦ ﻧﺸﺎن ده ﮐﮫ ﻣﺮا از آﺗﺶ دور ﻧﻤﻮده داﺧﻞ ﺑﮭﺸﺖ ﺳﺎزد"‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬ ‫آن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬أﻻ أﺧﺒﺮک ﺑﻤﻼک ذﻟﮏ ﮐﻠﮫ؟"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺪار ھﻤﮫ اﯾﻨﮭﺎ را ﺑﺘﻮ ﻧﺸﺎن ﻧﺪھﻢ؟ "ﮔﻔﺘﻢ؟" آری ﯾﺎ رﺳﻮل‬ ‫اﷲ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﮫ زﺑﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪" :‬ﮐﻒ‬ ‫ﻋﻠﯿﮏ ھﺬا" اﯾﻦ را ﺑﺮﺧﻮد ﻧﮕﮭﺪار" ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎﻧﺒﯽ اﷲ! آﯾﺎ ﻣﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬ ‫آﻧﭽﮫ ﻣﯿﮕﻮﺋﯿﻢ ﻣﻮاﺧﺬه ﻣﯿﺸﻮﯾﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺛﮑﻠﺘﮏ أﻣﮏ و ھﻞ ﯾﮑﺐ‬ ‫اﻟﻨﺎس ﻓﯽ اﻟﻨﺎر ﻋﻠﯽ وﺟﻮھﮭﻢ" اوﻗﺎل‪" :‬ﻋﻠﯽ ﻣﻨﺎﺧﺮھﻢ إﻻﺣﺼﺎﺋﺪ‬ ‫أﻟﺴﻨﺘﮭﻢ" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﻣﺎدرت ﺑﺮاﯾﺖ ﮔﺮﯾﮫ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ھﻤﮫ از دﺳﺖ زﺑﺎن‬ ‫در دوزخ ﺑﮫ روی – و ﯾﺎﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﮫ ﻓﺮق اﻓﺘﺎده اﻧﺪ"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬ ‫اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ وﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺗﺮﻣﺬی آن را‬ ‫ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫"ح" وﻓﺎﮐﺮدن‪:‬‬ ‫اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا أوﻓﻮا ﺑﺎﻟﻌﻘﻮد( "ﻣﺎﺋﺪه"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﮫ ﭘﯿﻤﺎﻧﮭﺎ وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ"‪ .‬و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و أوﻓﻮا ﺑﺎﻟﻌﮭﺪ‬ ‫إن اﻟﻌﮭﺪ ﮐﺎن ﻣﺴﺌﻮﻻً( "أﺳﺮاء‪"٣٤ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮫ ﻋﮭﺪ ﺧﻮد وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ اﻟﺒﺘﮫ از ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺳﻮال ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ﺷﺪ"‪.‬‬ ‫"ط" ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺪا‪:‬‬ ‫از ﻋﻠﯽ اﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎرﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻣﻦ ﯾﮏ ﻟﺒﺎس راھﺪار ﻋﻄﺎ ﮐﺮد‪ ،‬و ﻣﻦ آن را‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻦ ﻧﻤﻮده ﺑﯿﺮون ﺷﺪم‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﮫ ﻃﺮف رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪم آﺛﺎر ﺧﺸﻢ را در روﯾﺶ ﻣﺸﺎھﺪه ﮐﺮدم‪ ،‬ﻟﺬا آن ﻟﺒﺎس را ﺑﮫ‬ ‫زﻧﺎن ﺧﻮد ﭘﺎره ﮐﺮدم" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫‪١٥٩‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫و از اﺑﻮﻣﺴﻌﻮ‪ ،‬ﻋﻘﺒﮫ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﺪری رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدی ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ وﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮ‬ ‫ﻓﻼﻧﯿﮑﮫ ﻧﻤﺎز را ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻی ﻣﺎ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﯿﺴﺎزد ﺑﮫ ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﯽ ﺷﻮم‪ ،‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺎﭼﻨﺎن ﻏﻀﺐ‬ ‫وﺧﺸﻢ ﺧﻄﺒﮫ اﯾﺮاد ﻧﻤﻮد ﮐﮫ ﻣﻦ ھﺮﮔﺰ ﻗﺒﻞ از آن روز وی را آﻧﭽﻨﺎن‬ ‫ﻏﻀﺒﻨﺎک ﻧﺪﯾﺪه ﺑﻮدم وی در ﺧﻄﺒﮫ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﻨﺎس إن ﻣﻨﮑﻢ‬ ‫ﻣﻨﻔﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻓﺄﯾﮑﻢ أم اﻟﻨﺎس ﻓﻠﯿﻮﺟﺰ‪ ،‬ﻓﺈن ﻣﻦ وراﺛﺘﮫ اﻟﮑﺒﯿﺮ واﻟﻀﻌﯿﻒ‬ ‫وذا اﻟﺤﺎﺟﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻣﺮدم ﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺮدم را ﻣﺘﻨﻔﺮ‬ ‫ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬ھﺮ ﮐﺪام ﺷﻤﺎ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺮدم اﻣﺎﻣﺖ ﮐﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎرﻧﻤﺎزﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا در ﻋﻘﺐ وی ﭘﯿﺮ ﻣﺮدان‪ ،‬ﺿﻌﯿﻔﺎن‪ ،‬و‬ ‫ﺿﺮورت ﻣﻨﺪان ﻗﺮار ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺳﻔﺮی ﺗﺸﺮﯾﻒ آورد‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺎﻗﭽﮥ ﺧﺎﻧﮫ ام را ﺑﺎ ﭘﺎرﭼﮫ ای‬ ‫ﭘﺮده زده ﺑﻮدم ﮐﮫ در آن ﺗﺼﺎوﯾﺮ}ﻋﮑﺴﮭﺎ{ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻧﺮا دﯾﺪ ﭼﮭﺮه اش ﻣﺘﻐﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪه آﻧﺮا درﯾﺪ‬ ‫و ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﺎﻋﺎﯾﺸﮫ أﺷﺪ اﻟﻨﺎس ﻋﺬاﺑﺎً ﻋﻨﺪ اﷲ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻀﺎھﻮن‬ ‫ﺑﺨﻠﻖ اﷲ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻋﺎﯾﺸﮫ! ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب در روز‬ ‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﮫ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ در آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺑﮫ ﺧﺪا ﻣﺸﺎﺑﮭﺖ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫"ی" ﮔﻤﺎن ﻧﯿﮏ ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪:‬‬ ‫اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﻟﻮﻻ إذ ﺳﻤﻌﺘﻤﻮه ﻇﻦ اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن واﻟﻤﺆﻣﻨﺎت‬ ‫ﺑﺈﻧﻔﺴﮭﻢ ﺧﯿﺮاً( "ﻧﻮر"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﯾﺎ ﺳﺰاوار ﻧﺒﻮد ﮐﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن زن وﻣﺮد ﺗﺎن ﭼﻮن‬ ‫ازﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮭﺘﺎن و دروﻏﮭﺎ ﺷﻨﯿﺪﯾﺪ ﺣﺴﻦ ﻇﻦ ﺗﺎن در ﺑﺎرۀ‬ ‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯿﺸﺪ"‬ ‫"ک" روش ﻧﯿﮏ ﺑﺎھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‪:‬‬ ‫اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬واﻋﺒﺪوا اﷲ وﻻﺗﺸﺮﮐﻮا ﺑﮫ ﺷﯿﺌﺎً وﺑﺎﻟﻮاﻟﺪﯾﻦ‬ ‫إﺣﺴﺎﻧﺎً وﺑﺬی اﻟﻘﺮﺑﯽ واﻟﯿﺘﺎﻣﯽ و اﻟﻤﺴﺎﮐﯿﻦ‪ ،‬واﻟﺠﺎر ذی اﻟﻘﺮﯾﺐ‬ ‫واﻟﺠﺎر اﻟﺠﻨﺐ واﻟﺼﺎﺣﺐ ﺑﺎﻟﺠﻨﺐ واﺑﻦ اﻟﺴﺒﯿﻞ وﻣﺎ ﻣﻠﮑﺖ أﯾﻤﺎﻧﮑﻢ(‬ ‫"اﻟﻨﺴﺎء‪"٣٦ :‬‬ ‫‪١٦٠‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺧﺪا را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﯿﺪ و ﭼﯿﺰی را ﺷﺮﯾﮏ او ﻗﺮار ﻧﺪھﯿﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﭘﺪر وﻣﺎدر ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان وﯾﺘﯿﻤﺎن وﻓﻘﯿﺮان وھﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ وﺑﯿﮕﺎﻧﮫ ودوﺳﺘﺎن ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺴﺎﻓﺮان وﭘﺮﺳﺘﺎران ﮐﮫ زﯾﺮ‬ ‫دﺳﺖ ﺷﻤﺎﯾﻨﺪ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ"‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﻋﺎﯾﺸﮫ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺎ زال ﺟﺒﺮﯾﻞ ﯾﻮﺻﯿﻨﯽ ﺑﺎﻟﺠﺎر ﺣﺘﯽ ﻇﻨﻨﺖ أﻧﮫ‬ ‫ﺳﯿﻮرﺛﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﻘﺪر ﺟﺒﺮﯾﻞ ﻣﺮا در ﻣﻮرد ھﻤﺴﺎﯾﮫ ﺗﻮﺻﯿﮫ ﻣﯿﮑﺮد‬ ‫ﮐﮫ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدم ﺣﮑﻢ ﻣﯿﺮاث ﺑﺮدن ھﻤﺴﺎﯾﮫ ازھﻤﺴﺎﯾﮫ ﻧﺎزل ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ"‬ ‫)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﯽ ﺷﺮﯾﺢ ﺧﺰاﻋﯽ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﮐﺎن ﯾﺆﻣﻦ ﺑﺎﷲ واﻟﯿﻮم اﻵﺧﺮ ﻓﻠﯿﺤﺴﻦ إﻟﯽ ﺟﺎره‪ "...‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﺧﺪا و روز آﺧﺮ اﯾﻤﺎن دارد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ھﻤﺴﺎﯾﮫ ﺧﻮد ﻧﯿﮑﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ "....‬و در رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری آﻣﺪه‪" :‬ﻓﻠﯿﮑﺮم ﺟﺎره" ﺑﺎﯾﺪ ھﻤﺴﺎﯾﮫ ﺧﻮد‬ ‫را ﻋﺰت ﮐﻨﺪ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬واﻟﺬی ﻧﻔﺴﯽ ﺑﯿﺪه ﻻ ﯾﺆﻣﻦ ﻋﺒﺪ ﺣﺘﯽ ﯾﺤﺐ ﻟﺠﺎره او ﻷﺧﯿﮫ ﻣﺎ‬ ‫ﯾﺤﺐ ﻟﻨﻔﺴﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻗﺴﻢ ﺑﺬاﺗﯽ ﮐﮫ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺷﻮد ھﯿﭻ ﺑﻨﺪه ای ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ دوﺳﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫ ھﻤﺴﺎﯾﮫ ﺧﻮد‪ -‬وﯾﺎ‬ ‫ﺑﮫ ﺑﺮادر ﺧﻮد‪ -‬آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﺑﺮای ﺧﻮد دوﺳﺖ دارد" ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺧﯿﺮاﻷﺻﺤﺎب ﻋﻨﺪ اﷲ ﺧﯿﺮ ھﻢ ﻟﺼﺎﺣﺒﮫ‪ ،‬وﺧﯿﺮ‬ ‫اﻟﺠﯿﺮان ﻋﻨﺪ اﷲ ﺧﯿﺮ ھﻢ ﻟﺠﺎره" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﯾﺎران ﻧﺰد ﺧﺪا آن‬ ‫ﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﯾﺎرش ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ھﻤﺴﺎﯾﮫ ھﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا آﻧﺴﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﮫ ھﻤﺴﺎﯾﮫ اش ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ واﺑﻦ ﺣﺒﺎن در‬ ‫ﺻﺤﯿﺤﮭﺎی ﺧﻮﯾﺶ و اﺣﻤﺪ و دارﻣﯽ و ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ وﺣﺎﮐﻢ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط ﻣﺴﻠﻢ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺳﻌﺪ اﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬أرﺑﻊ ﻣﻦ اﻟﺴﻌﺎدة ‪ :‬اﻟﻤﺮأة اﻟﺼﺎﻟﺤﺔ‪ ،‬و اﻟﻤﺴﮑﻦ‬ ‫اﻟﻮاﺳﻊ‪ ،‬واﻟﺠﺎر اﻟﺼﺎﻟﺢ‪ ،‬واﻟﻤﺮﮐﺐ اﻟﮭﻨﺊ‪ "...‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭼﮭﺎر ﭼﯿﺰ از‬ ‫ﺳﻌﺎدت وﻧﯿﮑﺒﺨﺘﯽ اﺳﺖ‪ :‬زن ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ ،‬ﻣﺴﮑﻦ ﻓﺮاخ‪ ،‬ھﻤﺴﺎﯾﮥ ﻧﯿﮏ‪،‬‬ ‫وﻣﺮﮐﺐ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار‪ "...‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد و‬ ‫اﺣﻤﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪١٦١‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫از ﻧﺎﻓﻊ اﺑﻦ ﺣﺎرث رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﺳﻌﺎدة اﻟﻤﺮء اﻟﺠﺎر اﻟﺼﺎﻟﺢ واﻟﻤﺮﮐﺐ اﻟﮭﻨﺊ‬ ‫واﻟﻤﺴﮑﻦ اﻟﻮاﺳﻊ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﻤﺴﺎﯾﮫ ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ آﻣﺎده‪ ،‬وﻣﺴﮑﻦ ﻓﺮاخ‬ ‫از ﺳﻌﺎدة و ﻧﯿﮏ ﺑﺨﺘﯽ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ"‪ .‬اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫وھﯿﺜﻤﯽ و ﻣﻨﺬری ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ :‬رﺟﺎﻟﺶ رﺟﺎل ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ذر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﺎ أﺑﺎذر إذا ﻃﺒﺨﺖ ﻣﺮﻗﺎً ﻓﺎﮐﺜﺮ ﻣﺎءه اوﺗﻌﺎھﺪ ﺟﯿﺮاﻧﮏ" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ای اﺑﻮذر ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺷﻮرﺑﺎ ﭘﺨﺘﯽ آب آﻧﺮا زﯾﺎدﺗﺮ اﻧﺪاز وﺑﮫ ھﻤﺴﺎﯾﮫ‬ ‫ھﺎﯾﺖ ﺑﺮﺳﺎن"‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و از اﺑﻮھﺮﯾﺮة رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﺎ ﻧﺴﺎء اﻟﻤﺴﻠﻤﺎت ﻻ ﺗﺤﻘﺮن ﺟﺎرة ﻟﺠﺎرﺗﮭﺎ وﻟﻮ ﻓﺮﺳﻦ‬ ‫ﺷﺎة" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﺮﮔﺰ ھﻤﺴﺎﯾﮫ ھﺎی ﺗﺎن را از ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻧﯿﻨﺪازﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﮫ ﯾﮏ ﭘﺎﭼﮫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( )ﺑﺨﺎری‬ ‫وﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻦ دوھﻤﺴﺎﯾﮫ دارم‪ ،‬ﺑﮫ ﮐﺪام ﯾﮏ آﻧﮭﺎ ھﺪﯾﮫ روان ﮐﻨﻢ؟‬ ‫وی ﮔﻔﺖ‪" :‬إﻟﯽ أﻗﺮﺑﮭﻤﺎ ﻣﻨﮏ ﺑﺎﺑﺎ" ﯾﻌﻨﯽ "ﺑﮫ ھﺮﮐﺪاﻣﺶ ﮐﮫ دروازۀ‬ ‫وی ﺑﮫ ﺗﻮ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﺳﺖ" ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬

‫"ل" اﻣﺎﻧﺖ داری‪:‬‬ ‫اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬إن اﷲ ﯾﺄﻣﺮﮐﻢ إن ﺗﺆدوا اﻷﻣﺎﻧﺎت إﻟﯽ أھﻠﮭﺎ(‬ ‫"ﻧﺴﺎء"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ اﻣﺎﻧﺎت را ﺑﮫ اھﻠﺶ ﺑﺴﭙﺎرﯾﺪ"‪.‬‬ ‫از ﺣﺬﯾﻔﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬اھﻞ ﻧﺠﺮان ﻧﺰد‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪﻧﺪ وﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮای ﻣﺎ ﻣﺮد اﻣﯿﻨﯽ را‬ ‫ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل ﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻷﺑﻌﺜﻦ إﻟﯿﮑﻢ رﺟﻼً أﻣﯿﻨﺎً‬ ‫ﺣﻖ أﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺳﺘﺸﺮف ﻟﮫ اﻟﻨﺎس ﻓﺒﻌﺚ اﺑﺎ ﻋﺒﯿﺪه ﺑﻦ اﻟﺠﺮاح" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﻣﻦ ﭼﻨﺎن اﻣﯿﻨﯽ را روان ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد ﮐﮫ واﻗﻌﺎً اﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ" آن ﮔﺎه‬ ‫ﻣﺮدم ﻃﻤﻊ و آرزوی اﯾﻦ ﺷﺮف ﺑﺰرگ را ﺑﮫ دل ﻣﯽ ﭘﺮ وراﻧﯿﺪﻧﺪ‪،‬‬ ‫ورﺳﻮل اﷲ اﺑﻮ ﻋﺒﯿﺪه اﺑﻦ ﺟﺮاح را ارﺳﺎل ﮐﺮد‪) .‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮذر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎرﺳﻮل اﷲ‬ ‫آﯾﺎ ﻣﺮا ﺑﮑﺎری ﻧﻤﯽ ﮔﻤﺎری؟ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬وی ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﺎﻧﮫ ام‬ ‫‪١٦٢‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫زد و ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﺎ أﺑﺎ ذر إﻧﮏ ﺿﻌﯿﻒ و أﻧﮭﺎ أﻣﺎﻧﺔ وإﻧﮭﺎ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ‬ ‫ﺧﺰی و ﻧﺪاﻣﺔ إﻻ ﻣﻦ أﺧﺬھﺎ ﺑﺤﻘﮭﺎ و أدی اﻟﺬی ﻋﻠﯿﮫ ﻓﯿﮭﺎ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای‬ ‫اﺑﻮذر ﺗﻮ از ﺑﺮداﺷﺖ آن ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺘﯽ‪ ،‬آن اﻣﺎﻧﺖ اﺳﺖ و ﺑﺮﺻﺎﺣﺒﺶ‬ ‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ رﺳﻮاﺋﯽ و ﻧﺪاﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ از راه‬ ‫ﻣﺸﺮوع آن را ﺑﺪﺳﺖ آرد و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﺶ را در آن ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺑﺮ وی ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ ادا ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ"‪ .‬اﯾﻦ را ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺣﺬﯾﻔﮫ اﺑﻦ اﻟﯿﻤﺎن رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬دو‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺑﮫ ﻣﺎ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از آﻧﺪو را ﻣﻦ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ دﯾﺪم دوﻣﺶ را‬ ‫اﻧﺘﻈﺎر دارم‪ ،‬ﺑﻤﺎ ﮔﻔﺖ‪" :‬إن اﻷﻣﺎﻧﺔ ﻧﺰﻟﺖ ﻓﯽ ﺟﺬر ﻗﻠﻮب اﻟﺮﺟﺎل‪"...‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﻣﺎﻧﺖ در ﻣﺮﮐﺰ دﻟﮭﺎی ﻣﺮدان ﻓﺮود آﻣﺪ‪) "...‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ اﻃﺮاﻓﯿﺎﻧﺶ ﮔﻔﺖ‪" :‬اﮐﻔﻠﻮا ﻟﯽ ﺑﺴﺖ أﮐﻔﻞ ﻟﮑﻢ اﻟﺠﻨﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﺷﺶ ﭼﯿﺰ را ﺑﻤﻦ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﮐﻨﯿﺪ ﻣﻦ ﺑﮭﺸﺖ را ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺿﻤﺎﻧﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﻢ" ﮔﻔﺘﻢ آﻧﮭﺎ ﭼﮫ ﭼﯿﺰ ھﺎ اﻧﺪ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﺼﻼة‪،‬‬ ‫واﻟﺰﮐﺎة‪ ،‬واﻷﻣﺎﻧﺔ‪ ،‬واﻟﻔﺮج‪ ،‬واﻟﺒﻄﻦ‪ ،‬و اﻟﻠﺴﺎن" ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬آﻧﮭﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬ ‫از‪ :‬ﻧﻤﺎز‪ ،‬زﮐﺎة‪ ،‬اﻣﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺷﺮﻣﮕﺎه‪ ،‬ﺷﮑﻢ‪ ،‬و زﺑﺎن" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬ ‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻨﺬری ﮔﻔﺘﮫ درﺳﻨﺪش ﻋﯿﺒﯽ ﻧﯿﺴﺖ‬ ‫وھﯿﺜﻤﯽ آن را ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎﻧﺖ ﻋﺒﺎرت از ﻣﮑﻠﻔﯿﺖ ھﺎی ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﺑﻌﻀﯽ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬آن‬ ‫ﻋﺒﺎرت از اﻃﺎﻋﺖ از ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ھﻤﮥ اواﻣﺮ و ﻧﻮاھﯽ ﺷﺮع‬ ‫را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن ﺧﻠﯿﻔﮥ وﻗﺖ اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺪوش دارد‪ ،‬ھﻤﭽﻨﺎن‬ ‫واﻟﯽ‪ ،‬ﮐﺎر دار‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ‪ ،‬ﻋﻀﻮ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرا‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻟﺸﮑﺮ‪ ،‬ﺳﻔﯿﺮ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎز ﮔﺰار‪ ،‬روزه دار‪ ،‬ﺣﺞ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬زﮐﺎة دھﻨﺪه‪ ،‬دﻋﻮﺗﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻤﯽ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﮫ ﻣﺮدم ﻋﻠﻮم ﻧﺎﻓﻊ ﻣﯿﺎﻣﻮزد‪ ،‬ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ اوﻗﺎف‪،‬‬ ‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺑﯿﺖ اﻟﻤﺎل‪ ،‬ﻓﺮوﺷﻨﺪه‪ ،‬ﺗﺨﻤﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻮﻇﻒ ﺑﺮ ﺻﺪﻗﺎت‪،‬‬ ‫ﺟﺮﯾﺒﮑﺶ زﻣﯿﻨﮭﺎی ﺧﺮاﺟﯽ‪ ،‬ﻣﺠﺘﮭﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺪث‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻮﯾﺲ‪ ،‬ﺳﯿﺮت‬ ‫ﻧﻮﯾﺲ‪ ،‬ﻣﻮﻇﻒ ﺑﺮ اﻣﻮال ﻏﻨﯿﻤﺖ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮ ادارۀ ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬وزﯾﺮ ﺧﺰاﺋﻦ‪،‬‬ ‫وزﯾﺮ ﺑﺮ ﻧﺎﻣﮫ رﯾﺰی‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻌﻠﯿﻢ دھﻨﺪه ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﮫ اﻃﻔﺎل‪ ،‬وھﺮ‬ ‫ﻣﺮد ﺑﺮ اھﻞ ﺧﺎﻧﮫ اش‪ ،‬و ھﺮ زن در ﺧﺎﻧﮥ ﺷﻮھﺮش ‪ ،‬وﻃﺒﯿﺐ و‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﮫ‪ ،‬دارو ﻓﺮوش‪ ،‬زن ﺷﯿﺮدھﻨﺪه‪ ،‬ﺷﺮﯾﮏ‪ ،‬اﺟﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮ دار‬ ‫اﻟﺨﻼﻓﺔ‪ ،‬و دﯾﮕﺮ ﻣﺪﯾﺮان زﯾﺮ دﺳﺘﺶ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻣﺪﯾﺮ ﺧﺮﯾﺪاری‪،‬‬ ‫‪١٦٣‬‬

‫ﻣﺪﯾﺮﻣﮭﻤﺎﻧﺨﺎﻧﮫ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮ ‪ ،.....‬ﻣﺪﯾﺮ آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﮫ‪ ،‬وﻣﺪﯾﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﯿﻦ‪ ،‬وﮐﯿﻞ‬ ‫ﻣﺪاﻓﻊ‪ ،‬و ھﺮ ﻣﺮدی ﮐﮫ ﺑﺎ ھﻤﺴﺮش ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬راز دار‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺆول اﻋﻼﻧﺎت‪ ،‬ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران وﻣﺠﻠﮫ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﮫ ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ‬ ‫ﮐﺎرﯾﺶ اﺧﺒﺎر ﻣﺮدم را از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻠﻔﻮن و اﻧﺘﺮﻧﺖ ﻣﯽ ﺷﻨﻮد‪ ،‬اﯾﻨﮭﺎ‬ ‫وﻏﯿﺮ اﯾﺸﺎن ھﻤﮫ ﺑﺮ دوش دارﻧﺪﮔﺎن اﻣﺎﻧﺖ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آن اﻣﺎﻧﺖ ﺷﺎن‬ ‫ﺑﺮﮔﯽ دارد و ﻣﯿﺪاﻧﺶ ﺧﯿﻠﯽ وﺳﯿﻊ اﺳﺖ‪ ،‬و دوش ھﯿﭻ ﻣﮑﻠﻒ از آن‬ ‫ﺧﺎﻟﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﮐﻢ و ﯾﺎ زﯾﺎد‪ ،‬ﺑﺰرگ ﯾﺎ ﮐﻮﭼﮏ‪.‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫"م" ورع و ﺗﺮک ﺷﺒﮭﺎت‪:‬‬ ‫از ﺣﺬﯾﻔﮫ اﺑﻦ اﻟﯿﻤﺎن رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﻓﻀﻞ اﻟﻌﻠﻢ ﺧﯿﺮ ﻣﻦ ﻓﻀﻞ اﻟﻌﺒﺎدة وﺧﯿﺮ دﯾﻨﮑﻢ اﻟﻮرع" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﻠﻢ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ از ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻋﺒﺎدت‪ ،‬وﺑﮭﺘﺮﯾﻦ )ﺧﺼﺎﺋﻞ( دﯾﻦ‬ ‫ﺷﻤﺎ ورع و ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺎری اﺳﺖ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ و ﺑﺰار‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﻣﻨﺬری اﺳﻨﺎدش را ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻧﻌﻤﺎن اﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬إن اﻟﺤﻼل ﺑﯿﻦ و إن اﻟﺤﺮام ﺑﯿﻦ و‬ ‫ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ ﻣﺸﺘﺒﮭﺎت ﻻ ﯾﻌﻠﻤﮭﻦ ﮐﺜﯿﺮ ﻣﻦ اﻟﻨﺎس‪ ،‬ﻓﻤﻦ اﺗﻘﯽ اﻟﺸﺒﮭﺎت اﺳﺘﺒﺮأ‬ ‫ﻟﺪﯾﻨﮫ وﻋﺮﺿﮫ و ﻣﻦ وﻗﻊ ﻓﯽ اﻟﺸﺒﮭﺎت وﻗﻊ ﻓﯽ اﻟﺤﺮام ﮐﺎﻟﺮاﻋﯽ ﯾﺮﻋﯽ‬ ‫ﺣﻮل اﻟﺤﻤﯽ ﯾﻮﺷﮏ أن ﯾﺮﺗﻊ ﻓﯿﮫ‪ ،‬إﻻ و إن ﻟﮑﻞ ﻣﻠﮏ ﺣﻤﯽ‪ ،‬إﻻ أن‬ ‫ﺣﻤﯽ اﷲ ﻣﺤﺎرﻣﮫ‪ ،‬أﻻ و إن ﻓﯽ اﻟﺠﺴﺪ ﻣﻀﻐﺔ إذا ﺻﻠﺤﺖ ﺻﻠﺢ اﻟﺠﺴﺪ‬ ‫ﮐﻠﮫ و إذا ﻓﺴﺪت ﻓﺴﺪ اﻟﺠﺴﺪ ﮐﻠﮫ‪ ،‬أﻻ و ھﯽ اﻟﻘﻠﺐ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﺣﻘﺎ ﮐﮫ ﺣﻼل وﺣﺮام آﺷﮑﺎراﺳﺖ‪ ،‬و در ﻣﯿﺎن اﯾﻨﺪو اﻣﻮر ﻣﺸﺘﺒﮫ ای‬ ‫وﺟﻮد دارد ﮐﮫ ﺑﺴﯿﺎری ﻣﺮدم آﻧﮭﺎ را ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺴﯿﮑﮫ ازﺷﺒﮭﺎت‬ ‫ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﺮد دﯾﻦ و آﺑﺮوی ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و ﮐﺴﯿﮑﮫ در‬ ‫ﺷﺒﮭﺎت واﻗﻊ ﺷﺪ در ﺣﺮام واﻗﻊ ﻣﯿﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﭼﻮﭘﺎﻧﯽ ﮐﮫ در اﻃﺮاف‬ ‫ﺳﺎﺣﮥ ﻣﻤﻨﻮﻋﮫ رﻣﮥ ﺧﻮد را ﭼﺮاﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ازﺣﺮﯾﻢ ﺗﺠﺎوزﻧﻤﻮده‬ ‫درﺳﺎﺣﮥ ﻣﻤﻨﻮﻋﮫ ﺧﻮاھﻨﺪ ﭼﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ ھﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺎﺣﮥ ﻣﻤﻨﻮﻋﮫ‬ ‫ﻣﯿﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺎﺣﮥ ﻣﻤﻨﻮﻋﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﺎرم وی اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ‬ ‫در ﺟﺴﺪ ﭘﺎره ای ﮔﻮﺷﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ وﻗﺘﯽ آن اﺻﻼح ﺷﻮد ھﻤﮫ ﺟﺴﺪ‬ ‫اﺻﻼح ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ واﮔﺮ آن ﻓﺎﺳﺪ ﺷﻮد ھﻤﮫ ﺟﺴﺪ رو ﺑﮫ ﻓﺴﺎد ﺧﻮاھﺪ‬ ‫آورد‪ ،‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ آن ﻗﻠﺐ اﺳﺖ" ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪١٦٤‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫از ﻧﻮاس اﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﺒﺮ ﺣﺴﻦ اﻟﺨﻠﻖ واﻹﺛﻢ ﻣﺎ ﺣﺎک ﻓﯽ ﻧﻔﺴﮏ‬ ‫وﮐﺮھﺖ أن ﯾﻄﻠﻊ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﻨﺎس" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﯿﮑﯽ ھﻤﺎﻧﺎ اﺧﻼق ﻧﯿﮏ اﺳﺖ‬ ‫و ﮔﻨﺎه آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﻔﺴﺖ را ﺗﺨﺮﯾﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺧﺒﺮ ﺷﺪن ﻣﺮدم را از آن‬ ‫ﻧﺎﺧﻮش ﺑﺪاﻧﯽ" ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از واﺑﺼﮫ اﺑﻦ ﻣﻌﺒﺪ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻗﺼﺪ ﻧﺰد‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪم ﮐﮫ در ﺑﺎرۀ ﺗﻤﺎم ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮏ وﮔﻨﺎه‬ ‫ھﺎ از وی ﺳﻮال ﮐﻨﻢ‪ ،‬او‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪" :‬أدن ﯾﺎ واﺑﺼﮫ"‬ ‫ای واﺑﺼﮫ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮ" ﻣﻦ آﻧﻘﺪر ﺑﮫ وی ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪم ﮐﮫ زاﻧﻮﯾﻢ ﺑﮫ‬ ‫زاﻧﻮﯾﺶ ﺗﻤﺎس ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺮاﯾﻢ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﺎ واﺑﺼﮫ أﺧﺒﺮک ﻋﻤﺎ‬ ‫ﺟﺌﺖ ﺗﺴﺄل ﻋﻨﮫ" ﻗﻠﺖ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺧﺒﺮﻧﯽ‪ ،‬ﻗﺎل‪:‬‬ ‫"ﺟﺌﺖ ﺗﺴﺄل ﻋﻦ اﻟﺒﺮ واﻹﺛﻢ‪ ،‬ﻗﻠﺖ ﻧﻌﻢ‪ ،‬ﻓﺠﻤﻊ أﺻﺎﺑﻌﮫ اﻟﺜﻼث ﻓﺠﻌﻞ‬ ‫ﯾﻨﮑﺖ ﺑﮭﺎ ﺻﺪری و ﯾﻘﻮل‪" :‬ﯾﺎ واﺑﺼﮫ اﺳﺘﻔﺖ ﻗﻠﺒﮏ‪ ،‬اﻟﺒﺮ ﻣﺎ‬ ‫اﻃﻤﺄﻧﺖ إﻟﯿﮫ اﻟﻨﻔﺲ واﻃﻤﺄن إﻟﯿﮫ اﻟﻘﻠﺐ و اﻹﺛﻢ ﻣﺎ ﺣﺎک ﻓﯽ اﻟﻘﻠﺐ و‬ ‫ﺗﺮدد ﻓﯽ اﻟﺼﺪر‪ ،‬و إن اﻓﺘﺎک اﻟﻨﺎس و اﻓﺘﻮک"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای واﺑﺼﮫ آﯾﺎ ﺑﮕﻮﯾﻤﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای ﺳﻮال ﮐﺮدن از ﭼﮫ ﭼﯿﺰ آﻣﺪه‬ ‫ای؟" ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﮕﻮ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺳﮫ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد را ﯾﮑﺠﺎ ﮐﺮده‬ ‫درﺳﯿﻨﮫ ام ﻣﯿﮑﻮﻓﺖ و ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ای واﺑﺼﮫ از ﻗﻠﺒﺖ ﻓﺘﻮا ﺑﺨﻮاه‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ‬ ‫آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﻔﺲ وﻗﻠﺐ ﺑﮫ آن اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و آرام ﻣﯿﮕﯿﺮد‪ ،‬و ﮔﻨﺎه‬ ‫آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻗﻠﺐ را ﻣﯿﺨﺮاﺷﺪ و ﺳﯿﻨﮫ ﺗﺮدد ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ ﭼﮫ ﻣﺮدم ﺑﺮاﯾﺖ‬ ‫ﻓﺘﻮا دھﻨﺪ و ﻓﺘﻮا دھﻨﺪ" ﻣﻨﺬری ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺣﻤﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ‬ ‫ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻧﻮوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ اﺣﻤﺪ و دارﻣﯽ در ﻣﺴﻨﺪھﺎی ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮﺛﻌﻠﺒﮫ ﺧﺜﻨﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ !-‬آﻧﭽﮫ را ﺑﻤﻦ ﺣﻼل اﺳﺖ و آﻧﭽﮫ را ﺑﺎﻻﯾﻢ ﺣﺮام اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻤﻦ ﺑﯿﺎن ﮐﻦ‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﺒﺮ ﻣﺎ ﺳﮑﻨﺖ إﻟﯿﮫ اﻟﻨﻔﺲ‪ ،‬و اﻃﻤﺄن إﻟﯿﮫ‬ ‫اﻟﻘﻠﺐ واﻹﺛﻢ ﻣﺎ ﻟﻢ ﺗﺴﮑﻦ إﻟﯿﮫ اﻟﻨﻔﺲ و ﻟﻢ ﯾﻄﻤﺌﻦ إﻟﯿﮫ اﻟﻘﻠﺐ و إن اﻓﺎک‬ ‫اﻟﻤﻔﺘﻮن" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﯿﮑﯽ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﻔﺲ ﺑﮫ آن آراﻣﺶ ﯾﺎﺑﺪ و ﻗﻠﺐ‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد‪ ،‬و ﮔﻨﺎه آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﻔﺲ ﺑﮫ آن آراﻣﺶ ﻧﯿﺎﺑﺪ و ﻗﻠﺐ ﻣﻄﻤﺌﻦ‬ ‫ﻧﺸﻮد ﮔﺮﭼﮫ ﻣﻔﺘﯿﺎن ﺑﺮاﯾﺖ ﻓﺘﻮا دھﻨﺪ" ﻣﻨﺬری ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ ﺑﮫ‬ ‫ﺳﻨﺪ ﺟﯿﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ھﯿﺜﻤﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ وﻃﺒﺮاﻧﯽ‬ ‫‪-‬ﺻﻠﯽ‬

‫‪١٦٥‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ رﺟﺎل ﺳﻨﺪش ﺛﻘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ اول اﯾﻦ در ﺻﺤﯿﺢ ھﻢ‬ ‫رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺧﺮﻣﺎﺋﯽ در راه ﯾﺎﻓﺖ وﮔﻔﺖ‪ ":‬ﻟﻮ ﻻ أﻧﯽ أﺧﺎف أن ﺗﮑﻮن ﻣﻦ اﻟﺼﺪﻗﺔ‬ ‫ﻷﮐﻠﺘﮭﺎ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﮔﺮ ﺧﻮف آن ﻧﺒﻮد ﮐﮫ از ﺻﺪﻗﮫ اﺳﺖ‬ ‫آن را ﻣﯿﺨﻮردم" ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫ازﺣﺴﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﯽ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﯾﻦ را ﺣﻔﻆ ﮐﺮده ام ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬دع ﻣﺎ ﯾﺮﯾﺒﮏ إﻟﯽ‬ ‫ﻣﺎ ﻻﯾﺮﯾﺒﮏ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ازآﻧﭽﮫ ﺗﻮرا ﺑﮫ ﺷﺒﮭﮫ اﻧﺪازد دور ﺷﻮ وﺑﮫ ﺳﻮی‬ ‫آﻧﭽﮫ ﺑﺮو ﮐﮫ ﺗﻮ را ﺑﮫ ﺷﺒﮭﮫ ﻧﯿﻨﺪازد" اﯾﻦ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫وﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ‪ ،‬و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد و ﻧﺴﺎﺋﯽ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻋﻄﯿﮫ اﺑﻦ ﻋﺮوه ﺳﻌﺪی رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻻﯾﺒﻠﻎ اﻟﻌﺒﺪ أن ﯾﮑﻮن ﻣﻦ اﻟﻤﺘﻘﯿﻦ ﺣﺘﯽ ﯾﺪع ﻣﺎ‬‫ﻻ ﺑﺄس ﺑﮫ ﺣﺬراً ﻟﻤﺎ ﺑﮫ ﺑﺄس" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﻨﺪه ﺑﮫ ﻣﻘﺎم ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎران‬ ‫ﻧﻤﯿﺮﺳﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ از ﺧﻮف وﻗﻮع در ﻣﻤﻨﻮﻋﺎت ﺑﻌﻀﯽ ﭼﯿﺰھﺎی‬ ‫ﻏﯿﺮﻣﻤﻨﻮﻋﮫ را ھﻢ ﺗﺮک ﮐﻨﺪ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده و آﻧﺮا‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ اﻻﺳﻨﺎد ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ و ذھﺒﯽ ھﻢ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ اﻣﺎﻣﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺮدی از رﺳﻮل اﷲ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﮫ ﮔﻨﺎه ﭼﯿﺴﺖ؟ وی در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪":‬إذا ﺣﺎک ﻓﯽ‬ ‫ﻧﻔﺴﮏ ﺷﺊ ﻓﺪﻋﮫ" ﯾﻌﻨﯽ "وﻗﺘﯽ ﭼﯿﺰی ﻧﻔﺴﺖ را ﻣﯽ ﺧﺮاﺷﯿﺪ آﻧﺮا‬ ‫ﺗﺮک ﮐﻦ" ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻤﺎن ﭼﯿﺴﺖ؟ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"إذا ﺳﺎءﺗﮏ ﺳﯿﺌﺘﮏ وﺳﺮﺗﮏ ﺣﺴﻨﺘﮏ ﻓﺄﻧﺖ ﻣﺆﻣﻦ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وﻗﺘﯽ‬ ‫ﮔﻨﺎھﺖ ﺗﻮ را ﻏﻤﮕﯿﻦ ﮐﺮد و از ﻧﯿﮑﯽ ات ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪی آﻧﮕﺎه ﺗﻮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ھﺴﺘﯽ" ﻣﻨﺬری ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫"ن" اﺣﺘﺮام ﺑﮫ ﻋﻠﻤﺎء‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن‪ ،‬واھﻞ ﻓﻀﯿﻠﺖ‪:‬‬ ‫اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪) :‬ﻗﻞ ھﻞ ﯾﺴﺘﻮی اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻌﻠﻤﻮن و اﻟﺬﯾﻦ ﻻ ﯾﻌﻠﻤﻮن‪.‬‬ ‫إﻧﻤﺎ ﯾﺘﺬﮐﺮ أوﻟﻮا اﻷﻟﺒﺎب( "اﻟﺰﻣﺮ‪"٩ :‬‬

‫‪١٦٦‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮕﻮ ای رﺳﻮل‪ :‬آﯾﺎ آﻧﺎﻧﮑﮫ اھﻞ داﻧﺸﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺟﺎھﻞ ﯾﮑﺴﺎﻧﻨﺪ؟‬ ‫)ھﺮﮔﺰ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ( وﺗﻨﮭﺎ ﺧﺮد ﻣﻨﺪان ﻣﺘﺬﮐﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺒﻨﺪ )ﮐﮫ ﻋﺎﻟﻢ‬ ‫وﺟﺎھﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﯿﺴﺖ(‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫دو ﺗﻦ از ﺷﮭﺪاء أﺣﺪ را در ﯾﮏ ﻗﺒﺮ دﻓﻦ ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬ھﻨﮕﺎم داﺧﻞ ﮐﺮدن‬ ‫در ﻗﺒﺮ ﻣﯿﮕﺖ‪" :‬أﯾﮭﻤﺎ أﮐﺜﺮ أﺧﺬاً ﻟﻠﻘﺮآن" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺪام ﯾﮑﺸﺎن زﯾﺎدﺗﺮ‬ ‫ﻗﺮآن ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﮫ اﺳﺖ؟" وﻗﺘﯽ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﯾﮑﯽ از آﻧﮭﺎ اﺷﺎره ﻣﯿﺸﺪ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬وی را در ﻟﺤﺪ ﻣﻘﺪم ﻣﯿﮑﺮد" اﯾﻦ را‬ ‫ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﺒﺮﮐﺔ ﻓﯽ اﮐﺎﺑﺮﮐﻢ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺮﮐﺖ در ﺑﺰرﮔﺎن‬ ‫ﺷﻤﺎﺳﺖ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده وﮔﻔﺘﮫ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط‬ ‫ﺑﺨﺎری ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬واﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﻧﯿﺰ در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد آن را رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده واﺑﻦ ﻣﻔﻞ در اﻷدب ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬اﺳﻨﺎدش ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﯿﺲ ﻣﻨﺎ ﻣﻦ ﻟﻢ ﯾﺮﺣﻢ ﺻﻐﯿﺮﻧﺎ و ﻟﻢ ﯾﻌﺮف ﺣﻖ ﮐﺒﯿﺮﻧﺎ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﮑﺲ از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺮ ﺧﺮدان ﻣﺎ ﺷﻔﻘﺖ ﻧﺪارد و ﺣﻖ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺎ را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ" اﯾﻦ را ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺮده‬ ‫ذھﺒﯽ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻘﺖ دارد‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺎده اﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﯿﺲ ﻣﻦ أﻣﺘﯽ ﻣﻦ ﻟﻢ ﯾﺠﻞ ﮐﺒﯿﺮﻧﺎ وﻟﻢ ﯾﺮﺣﻢ ﺻﻐﯿﺮﻧﺎ‬ ‫و ﯾﻌﺮف ﻟﻌﺎﻟﻤﻨﺎ ﺣﻘﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﮑﺲ از اﻣﺘﻢ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺎ را‬ ‫اﺣﺘﺮام ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮ ﺧﺮدان ﻣﺎ ﺷﻔﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ وﺣﻖ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺎ‬ ‫را ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ" ﻣﻨﺬری ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﺳﺖ و ھﯿﺜﻤﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده و‬ ‫اﺳﻨﺎدش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻋﻤﺮو اﺑﻦ ﺷﻌﯿﺐ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ او از ﭘﺪر وﭘﺪرﮐﻼﻧﺶ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻟﯿﺲ ﻣﻨﺎ ﻣﻦ ﻟﻢ ﯾﺮﺣﻢ‬ ‫ﺻﻐﯿﺮﻧﺎ و ﯾﻌﺮف ﺷﺮف ﮐﺒﯿﺮﻧﺎ" ﯾﻌﻨﯽ ‪" :‬آﻧﮑﺲ از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺮدان ﻣﺎ ﻣﮭﺮﺑﺎﻧﯽ ﻧﮑﻨﺪ و اﺣﺘﺮام ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﺎ را ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ" اﯾﻦ را‬ ‫اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬی واﺑﻮ داود‪ ،‬وﺑﺨﺎری در اﻻدب اﻟﻤﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬ ‫و ﻧﻮوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪١٦٧‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫از ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﯿﻠﻨﯽ ﻣﻨﮑﻢ أوﻟﻮا اﻷﺣﻼم واﻟﻨﮭﯽ‪ ،‬ﺛﻢ اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻠﻮﻧﮭﻢ‬ ‫ﺛﻼﺛﺎً‪ ،‬و إﯾﺎﮐﻢ وھﯿﺌﺎت اﻷﺳﻮاق"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺎﯾﺪ}در ﺻﻒ ﻧﻤﺎز{ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﺮد و داﻧﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﮫ ﻣﻦ‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﺑﮫ اﯾﻨﺎن ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ اﻧﺪ – اﯾﻦ ﺟﻤﻠﮫ‬ ‫را ﺳﮫ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ -‬و از ﺳﺮ و ﺻﺪاھﺎی ﺑﺎزار ﭘﺮھﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ" اﯾﻦ‬ ‫را ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺳﻤﺮه اﺑﻦ ﺟﻨﺪب رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ در زﻣﺎن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﭽﮫ ﺧﺮد ﺳﺎل ﺑﻮدم‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ از‬ ‫وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺣﺎدﯾﺚ راﺣﻔﻆ ﻣﯿﮑﺮدم‪ ،‬وﯾﮕﺎﻧﮫ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻦ از‬ ‫اﻇﮭﺎر ﻧﻈﺮ در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﮫ آﻧﺠﺎ ﻣﺮداﻧﯽ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﺘﺮ از ﻣﻦ‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ" ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إن ﻣﻦ اﺟﻼل اﷲ إﮐﺮام ذی اﻟﺸﯿﺒﺔ اﻟﻤﺴﻠﻢ وﺣﺎﻣﻞ اﻟﻘﺮآن‬ ‫ﻏﯿﺮ اﻟﻐﺎﻟﯽ ﻓﯿﮫ وﻻ اﻟﺠﺎﻓﯽ ﻋﻨﮫ‪ ،‬و إﮐﺮام ذی اﻟﺴﻠﻄﺎن اﻟﻤﻘﺴﻂ" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"اﺣﺘﺮام ﮐﺮدن ﺑﮫ ﻣﻮﺳﻔﯿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬و اﺣﺘﺮام ﺑﮫ ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺮآن ﮐﮫ در آن‬ ‫اﻓﺮاط وﺗﻔﺮﯾﻂ ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و اﺣﺘﺮام ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻋﺎدل ھﻤﮫ درﺣﻘﯿﻘﺖ‬ ‫ﺑﺨﺸﯽ از ﺗﻌﻈﯿﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻮداود رواﯾﺖ ﮐﺮده و‬ ‫ﻧﻮوی ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ و اﺑﻦ ﻣﻔﻠﺢ ھﻢ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺟﯿﺪ آن را‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬ﺻﻠﯽ‬

‫"س" اﯾﺜﺎر و ﻏﻤﺨﻮاری‪:‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‪ :‬ﻣﺮدی ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪ وﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺴﯿﺎرﮔﺮﺳﻨﮫ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺰد ﯾﮑﯽ از زﻧﺎن ﺧﻮد ﮐﺴﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬زن درﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ‬ ‫ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﺗﻮ را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ راﺳﺘﯿﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺟﺰ آب ﭼﯿﺰ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آن ﻧﺰد ھﻤﺴﺮ دﯾﮕﺮﺧﻮد ﻧﻔﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬وی ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻣﺜﻞ اول ﺟﻮاب ارﺳﺎل ﮐﺮد‪ ،‬ھﻤﯿﻨﻄﻮر ﻧﺰد دﯾﮕﺮ ھﻤﺴﺮاﻧﺶ ﮐﺴﯽ‬ ‫ﻣﯿﻔﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ھﻤﮫ اش ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﺗﻮ را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫راﺳﺘﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺟﺰ آب ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪) -‬ﺧﻄﺎب ﺑﮫ اﺻﺤﺎب( ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﯾﻀﯿﻒ ھﺬا‬ ‫اﻟﻠﯿﻠﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﻣﺸﺐ اﯾﻦ را ﮐﮫ ﻣﮭﻤﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ" ﻣﺮدی از اﻧﺼﺎر‬ ‫‪١٦٨‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﮭﻤﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ وی ﻣﮭﻤﺎن را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد و ﺑﮫ‬ ‫ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮭﻤﺎن رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻋﺰت ﻧﻤﺎ‪ ،‬و‬ ‫در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه ﮐﮫ ﺑﮫ ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻧﺰدت ﭼﯿﺰی‬ ‫ھﺴﺖ؟ زن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺰ ﮐﻔﺎف اﻃﻔﺎﻟﻢ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻧﺼﺎری ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﭼﯿﺰی ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺴﺎز و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﻧﺎن ﺷﺐ ﻣﯿﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ آﻧﺎن را‬ ‫ﺧﻮاب ﺑﺪه‪ ،‬وﭼﻮن ﻣﮭﻤﺎن ﻣﺎ وارد ﺷﺪ ﭼﺮاغ را ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮده ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺑﺮاﯾﺶ واﻧﻤﻮد ﮐﻦ ﮐﮫ ﻣﺎ ھﻢ ﻣﯿﺨﻮرﯾﻢ )وﻟﯽ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﺨﻮرﯾﻢ‬ ‫وﺑﮕﺬارﯾﻢ ﮐﮫ ﻣﮭﻤﺎن ﺳﯿﺮ ﺷﻮد( اﯾﺸﺎن ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮭﻤﺎن ﺧﻮرد و آﻧﺎن‬ ‫ﮔﺮﺳﻨﮫ ﺷﺐ را ﺳﭙﺮی ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺻﺒﺢ ﺷﺪ وی ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رﻓﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﻘﺪ‬ ‫ﻋﺠﺐ اﷲ ﻣﻦ ﺿﯿﻔﮑﻤﺎ ﺑﻀﯿﻔﮑﻤﺎ اﻟﻠﯿﻠﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ازﻋﻤﻠﮑﺮد ﺷﻤﺎ‬ ‫اﻣﺸﺐ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﮭﻤﺎن ﺗﺎن اﻇﮭﺎر رﺿﺎﯾﺖ و ﺧﺮﺳﻨﺪی ﻧﻤﻮد" اﯾﻦ را‬ ‫ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫و از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻃﻌﺎم اﻹﺛﻨﯿﻦ ﮐﺎﻓﯽ اﻟﺜﻼﺛﺔ و ﻃﻌﺎم اﻟﺜﻼﺛﺔ ﮐﺎﻓﯽ اﻻرﺑﻌﺔ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﻃﻌﺎم دو ﻧﻔﺮ ﺑﺮای ﺳﮫ ﻧﻔﺮ و ﻃﻌﺎم ﺳﮫ ﻧﻔﺮ ﺑﺮای ﭼﮭﺎر ﻧﻔﺮ‬ ‫ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ" اﯾﻦ را ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و از اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ در ﺳﻔﺮی ﺑﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدﯾﻢ ﮐﮫ ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺮدی ﺑﺮ ﺷﺘﺮش ﺳﻮار آﻣﺪ‬ ‫و ﺑﮫ راﺳﺖ وﭼﭗ ﻧﻈﺮ ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬در آﻧﮭﻨﮕﺎم رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﮐﺎن ﻣﻌﮫ ﻓﻀﻞ ﻇﮭﺮ ﻓﻠﯿﻌﺪ ﺑﮫ ﻋﻠﯽ ﻣﻦ ﻻﻇﮭﺮ ﻟﮫ و ﻣﻦ‬ ‫ﮐﺎن ﻟﮫ ﻓﻀﻞ ﻣﻦ زاد ﻓﻠﯿﻌﺪ ﺑﮫ ﻋﻠﯽ ﻣﻦ ﻻ زاد ﻟﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ ﮐﺲ‬ ‫ﻧﺰدش ﺑﺎرﮔﯿﺮ زﯾﺎده ﺑﺎﺷﺪ آن را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺎرﮔﯿﺮ‬ ‫ﻧﺪارد‪ ،‬و ھﺮ ﮐﺲ ﺗﻮﺷﮫ اﺿﺎﻓﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ آن را ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﺑﺪھﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﺗﻮﺷﮫ ﻧﺪارد" ﺑﻌﺪ از آن ھﻤﯿﻨﻄﻮر اﻧﻮاع واﻗﺴﺎم ﻣﺎل را ذﮐﺮ ﮐﺮد‬ ‫ﺑﺤﺪی ﮐﮫ ﻣﺎ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺷﺪﯾﻢ ﮐﮫ در اﺷﯿﺎی اﺿﺎﻓﯽ ھﯿﭻ ﯾﮑﯽ ازﻣﺎ‬ ‫ﺣﻖ ﻧﮕﮭﺪاری را ﻧﺪارد" ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫واز اﺑﻮ ﻣﻮﺳﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬إن اﻷﺷﻌﺮﯾﯿﻦ إذا ارﻣﻠﻮا ﻓﯽ اﻟﻐﺰو‪ ،‬أو ﻗﻞ ﻃﻌﺎم ﻋﯿﺎﻟﮭﻢ‬ ‫ﺑﺎﻟﻤﺪﯾﻨﺔ ﺟﻤﻌﻮا ﻣﺎ ﮐﺎن ﻋﻨﺪھﻢ ﻓﯽ ﺛﻮب واﺣﺪ ﺛﻢ اﻗﺴﻤﻮا ﺑﯿﻨﮭﻢ ﻓﯽ‬ ‫إﻧﺎء واﺣﺪ ﺑﺎﻟﺴﻮﯾﺔ ﻓﮭﻢ ﻣﻨﯽ و أﻧﺎ ﻣﻨﮭﻢ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫‪١٦٩‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮔﺮوه أﺷﻌﺮﯾﮭﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ در ﺟﮭﺎد ﺗﻮﺷﮫ ﺷﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﻮد و ﯾﺎ در‬ ‫ﻣﺪﯾﻨﮫ ﺧﻮراﮐﮫ ﻋﯿﺎل ﺷﺎن رو ﺑﮫ ﮐﺎھﺶ ﻧﮭﺪ ھﺮﭼﮫ ﻧﺰدﺷﺎن ﺑﺎﻗﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫آن را در ﭼﺎدری ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮده ﺑﻌﺪاً ﺑﺎ ﯾﮏ ﻇﺮف آﻧﺮا ﻣﯿﺎن ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺴﺎوﯾﺎﻧﮫ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ )ﮐﮫ از اﯾﻦ ﮐﺎرﻣﻦ ﺑﺴﯿﺎر راﺿﯽ ھﺴﺘﻢ( ﻟﺬا‬ ‫آﻧﺎن از ﻣﻦ اﻧﺪ وﻣﻦ از آﻧﺎن ام" ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪‬‬

‫"ع" ﺳﺨﺎوت وﺧﺮچ ﮐﺮدن در راھﮭﺎی ﺧﯿﺮ‪:‬‬ ‫اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ )وﻣﺎ أﻧﻔﻘﺘﻢ ﻣﻦ ﺷﯿﺊ ﻓﮭﻮ ﯾﺨﻠﻔﮫ("ﺳﺒﺄ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﭽﮫ در راه ﺧﯿﺮ ﻣﺼﺮف ﻣﯿﮑﻨﯿﺪ اﷲ ﻋﻮ ض آﻧﺮا ﻋﻄﺎ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ"‪ .‬و ﮔﻔﺘﮫ )و ﻣﺎ ﺗﻨﻔﻘﻮا ﻣﻦ ﺧﯿﺮ ﻓﻸﻧﻔﺴﮑﻢ و ﻣﺎ ﺗﻨﻔﻘﻮن إﻻ‬ ‫اﺑﺘﻐﺎء وﺟﮫ اﷲ وﻣﺎ ﺗﻨﻔﻘﻮا ﻣﻦ ﺧﯿﺮ ﯾﻮف إﻟﯿﮑﻢ وأﻧﺘﻢ ﻻ ﺗﻈﻠﻤﻮن(‬ ‫"اﻟﺒﻘﺮه‪"٢٧٢ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﺷﻤﺎ ھﺮاﻧﻔﺎق و اﺣﺴﺎن ﮐﮫ ﻣﯿﮑﻨﯿﺪ ﺑﺮای ﺧﻮﯾﺶ ﮐﺮده اﯾﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﺒﺎﯾﺴﺖ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ ﺟﺰ در راه رﺿﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬و ھﺮ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ از‬ ‫ﺧﺪا ﭘﺎداش ﺗﻤﺎم ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﯿﺮﺳﺪ و ھﺮﮔﺰ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ"‬ ‫وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬وﻣﺎ ﻧﺘﻔﻘﻮا ﻣﻦ ﺧﯿﺮ ﻓﺈن اﷲ ﺑﮫ ﻋﻠﯿﻢ( "اﻟﺒﻘﺮه‪"٢٧٣ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وآﻧﭽﮫ از ﻣﺎل ﺣﻼل اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ ﺧﺪا آن را ﻣﯿﺪاﻧﺪ"‪ .‬وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و‬ ‫اﻧﻔﻘﻮا ﻣﻤﺎ ﺟﻌﻠﮑﻢ ﻣﺴﺘﺨﻠﻔﯿﻦ ﻓﯿﮫ ﻓﺎﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﻣﻨﮑﻢ و اﻧﻔﻘﻮا ﻟﮭﻢ‬ ‫أﺟﺮ ﮐﺒﯿﺮ( "اﻟﺤﺪﯾﺪ‪"٧ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬واز آﻧﭽﮫ ﺷﻤﺎ را در آن وارث ﮔﺬﺷﺘﮫ ﮔﺎن ﮔﺮداﻧﯿﺪ )در راه‬ ‫ﺧﺪا( اﻧﻔﺎق ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮ آﻧﺎﻧﮑﮫ ازﺷﻤﺎ اﯾﻤﺎن آورده اﻧﻔﺎق ﮐﺮدﻧﺪ‬ ‫ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد" وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬واﻧﻔﻘﻮا ﻣﻤﺎ رزﻗﮑﻢ ﺳﺮاً و‬ ‫ﻋﻼﻧﯿﺔ( " اﻟﺮﻋﺪ‪ -‬ﻓﺎﻃﺮ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و از آﻧﭽﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ روزی ﮐﺮدﯾﻢ در ﭘﻨﮭﺎن و آﺷﮑﺎر اﻧﻔﺎق‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ"‪ .‬و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﻟﻦ ﺗﻨﺎﻟﻮا اﻟﺒﺮ ﺣﺘﯽ ﺗﻨﻘﻮا ﻣﻤﺎ ﺗﺤﺒﻮن( "آل ﻋﻤﺮان"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮫ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽ رﺳﯿﺪ ﻣﮕﺮآﻧﮑﮫ در راه ﺧﺪا از ﭼﯿﺰی‬ ‫ﻣﺼﺮف ﮐﻨﯿﺪ ﮐﮫ آن را دوﺳﺖ دارﯾﺪ"‪ .‬و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﻣﺜﻞ اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻨﻔﻘﻮن‬ ‫اﻣﻮاﻟﮭﻢ ﻓﯽ ﺳﺒﯿﻞ اﷲ ﮐﻤﺜﻞ ﺣﺒﺔ اﻧﺒﺘﺖ ﺳﺒﻊ ﺳﻨﺎﺑﻞ ﻓﯽ ﮐﻞ ﺳﻨﺒﻠﺔ ﻣﺎﺋﺔ‬ ‫ﺣﺒﺔ و اﷲ ﯾﻀﺎﻋﻒ ﻟﻤﻦ ﯾﺸﺎء واﷲ واﺳﻊ ﻋﻠﯿﻢ( " اﻟﺒﻘﺮه‪"٢٦١ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺜﻞ آﻧﺎن ﮐﮫ ﻣﺎﻟﺸﺎن را در راه ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ھﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫داﻧﮫ ای اﺳﺖ ﮐﮫ از ﯾﮑﺪاﻧﮫ ھﻔﺖ ﺧﻮﺷﮫ ﺑﺮوﯾﺪ ودر ھﺮ ﺧﻮﺷﮫ ﺻﺪ‬ ‫داﻧﮫ ﺑﺎﺷﺪ )ﮐﮫ ﯾﮏ داﻧﮫ ھﻔﺼﺪ ﺷﻮد( و ﺧﺪا از اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ھﺮ‬ ‫‪١٧٠‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﮐﮫ ﺧﻮاھﺪ ﺑﯿﻔﺰاﯾﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را رﺣﻤﺖ ﺑﯽ ﻣﻨﺘﮭﺎ ﺳﺖ و ﺑﮫ ھﺮ ﭼﯿﺰ ﻋﻠﻢ‬ ‫دارد"‪ .‬و ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬و ﻣﺜﻞ اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻨﻔﻘﻮن أﻣﻮاﻟﮭﻢ اﺑﺘﻐﺎء ﻣﺮﺿﺎة اﷲ‬ ‫وﺗﺜﺒﯿﺘﺎً ﻣﻦ أﻧﻔﺴﮭﻢ ﮐﻤﺜﻞ ﺟﻨﺔ ﺑﺮﺑﻮة أﺻﺎﺑﮭﺎ واﺑﻞ ﻓﺂﺗﺖ أﮐﻠﮭﺎ ﺿﻌﻔﯿﻦ‬ ‫ﻓﺎن ﻟﻢ ﯾﺼﺒﮭﺎ واﺑﻞ ﻓﻄﻞ‪ ،‬و اﷲ ﺑﻤﺎﺗﻌﻤﻠﻮن ﺑﺼﯿﺮ( "اﻟﺒﻘﺮه‪"٢٦٥ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و ﻣﺜﺎل آﻧﺎن ﮐﮫ ﻣﺎل ﺧﻮد را در راه ﺧﻮﺷﻨﻮدی ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﮐﻤﺎل اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬دل ﺑﮫ ﻟﻄﻒ ﺧﺪا ﺷﺎد دارﻧﺪ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺟﺎی ﺑﻠﻨﺪی ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎراﻧﮭﺎی زﯾﺎی در ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮ‬ ‫آن ﺑﺒﺎرد و ﺣﺎﺻﻠﯽ دوﭼﻨﺪان دھﺪ‪ ،‬واﮔﺮ ﺑﺎران ﺑﺴﯿﺎر ﻧﯿﺎﯾﺪ اﻧﺪک ھﻢ‬ ‫ﮐﻔﺎﯾﺘﺶ ﮐﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﯿﻨﺎ اﺳﺖ" و ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻨﻔﻘﻮن أﻣﻮاﻟﮭﻢ ﺑﺎﻟﯿﻞ و اﻟﻨﮭﺎر ﺳﺮاً و ﻋﻼﻧﯿﺔ ﻓﻠﮭﻢ أﺟﺮھﻢ‬ ‫ﻋﻨﺪ رﺑﮭﻢ و ﻻ ﺧﻮف ﻋﻠﯿﮭﻢ و ﻻھﻢ ﯾﺤﺰﻧﻮن*( "اﻟﺒﻘﺮه ‪"٢٧٤‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ اﻣﻮال ﺧﻮد را اﻧﻔﺎق ﮐﻨﻨﺪ در ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﻧﮭﺎن‬ ‫وآﺷﮑﺎرا آﻧﺎن را ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺎن ﭘﺎداش ﻧﯿﮑﻮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و‬ ‫ھﺮﮔﺰ از ﺣﺎدﺛﮥ آﯾﻨﺪه ﺑﯿﻤﻨﺎک و از اﻣﻮر ﮔﺬﺷﺘﮫ اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻧﺨﻮاھﻨﺪ‬ ‫ﮔﺸﺖ" و ﮔﻔﺘﮫ ‪) :‬اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻨﻔﻘﻮن ﻓﯽ اﻟﺴﺮاء و اﻟﻀﺮاء و اﻟﮑﺎﻇﻤﯿﻦ‬ ‫اﻟﻐﯿﻆ و اﻟﻌﺎﻓﯿﻦ ﻋﻦ اﻟﻨﺎس و اﷲ ﯾﺤﺐ اﻟﻤﺤﺴﻨﯿﻦ*( "آل ﻋﻤﺮان‪:‬‬ ‫‪"١٣٤‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﻧﺎن ﮐﮫ از ﻣﺎل ﺧﻮد ﺑﮫ ﻓﻘﺮاء در وﺳﻌﺖ وﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ اﻧﻔﺎق ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺧﺸﻢ ﺧﻮد ﻓﺮو ﻣﯽ ﻧﺸﺎﻧﻨﺪ واز ﺑﺪی ﻣﺮدم درﻣﯿﮕﺬرﻧﺪ )ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﻣﺮدﻣﯽ ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺎر اﻧﺪ( و ﺧﺪا دوﺳﺘﺪار ﻧﯿﮑﻮ ﮐﺎران اﺳﺖ"‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻻ ﺣﺴﺪ إﻻﻓﯽ اﺛﻨﯿﻦ‪ :‬رﺟﻞ آﺗﺎه اﻟﮫ ﻣﺎﻻً ﻓﺴﻠﻄﮫ ﻋﯽ ھﻠﮑﺘﮫ‬ ‫ﻓﯽ اﻟﺤﻖ‪ ،‬و رﺟﻞ آﺗﺎه اﷲ ﺣﮑﻤﺔ ﻓﮭﻮ ﯾﻘﻀﯽ ﺑﮭﺎ وﯾﻌﻠﻤﮭﺎ" )ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ھﻤﭽﺸﻤﯽ ﺟﻮاز ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ ﺑﺮای دو ﮐﺲ‪ :‬ﯾﮑﯽ‬ ‫ﻣﺮدی ﮐﮫ ﺧﺪا ﺛﺮوت ﻧﺼﯿﺐ وی ﮐﺮده و او آﻧﺮا در راه ﺣﻖ اﻧﻔﺎق‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﻣﺮدی ﮐﮫ ﺧﺪا ﻋﻠﻢ ﻧﺎﻓﻊ ﺑﺮاﯾﺶ ﻋﻄﺎ ﮐﺮده ﮐﮫ وی‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﻓﯿﺼﻠﮫ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و آﻧﺮا ﺑﮫ دﯾﮕﺮان ﻣﯿﺎﻣﻮزد"‪.‬‬ ‫و از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬أﯾﮑﻢ ﻣﺎل وارﺛﮫ أﺣﺐ إﻟﯿﮫ ﻣﻦ ﻣﺎﻟﮫ؟" ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﮐﺪام ﯾﮑﯽ‬ ‫از ﺷﻤﺎ ﻣﺎل وارث ﺧﻮد را ﺑﯿﺸﺘﺮ ازﻣﺎل ﺧﻮد دوﺳﺖ دارد؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ھﺮﯾﮑﯽ ازﻣﺎ ﻣﺎل ﺧﻮدش را زﯾﺎدﺗﺮ دوﺳﺘﺪارد )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﺎل وارث ﺧﻮد(‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪":‬ﻓﺈن ﻣﺎﻟﮫ ﻣﺎﻗﺪم و‬ ‫‪١٧١‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﻣﺎل وارﺛﮫ ﻣﺎ أﺧﺮ"ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺎل ﺧﻮدش آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺶ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎده وھﺮآﻧﭽﮫ ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﻣﺎل وارﺛﺶ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد" ﺑﺮواﯾﺖ‬ ‫ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫از ﻋﺪی اﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮﻻﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﺗﻘﻮا اﻟﻨﺎر و ﻟﻮ ﺑﺸﻖ ﺗﻤﺮة" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬از دوزخ ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺮھﺎﻧﯿﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﮫ ﺑﺎ ﺻﺪﻗﮫ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﭘﺎرﭼﮫ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ" ﻣﺘﻔﻘﮫ ﻋﻠﯿﮫ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﺎ ﻣﻦ ﯾﻮم ﯾﺼﺒﺢ اﻟﻌﺒﺎد ﻓﯿﮫ إﻻ ﻣﻠﮑﺎن ﯾﻨﺰﻻن‪ ،‬ﻓﯿﻘﻮل‬ ‫أﺣﺪھﻤﺎ اﻟﻠﮭﻢ اﻋﻂ اﻟﻤﻨﻔﻖ ﺧﻠﻔﺎًٌ و ﯾﻘﻮل اﻵﺧﺮ اﻟﻠﮭﻢ اﻋﻂ اﻟﻤﻤﺴﮏ‬ ‫ﺗﻠﻔﺎً" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ روز ھﻨﮕﺎم ﺑﺎﻣﺪاد دو ﻓﺮﺷﺘﮫ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود ﻣﯿﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﯾﮑﯽ ازآﻧﺪو ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﺑﺮ ﮐﺴﯿﮑﮫ اﻧﻔﺎق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻋﻮض ﻋﻄﺎ‬ ‫ﮐﻦ‪ ،‬و دﯾﮕﺮش ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﺎل ﻣﻤﺴﮏ راھﻼک و ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎز"‪.‬‬ ‫اﯾﻦ را ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻗﺎل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ‪ :‬اﻧﻔﻖ ﯾﺎ اﺑﻦ آدم اﻧﻔﻖ ﻋﻠﯿﮏ" )ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم ﺗﻮ)در رﺿﺎی ﻣﻦ( اﻧﻔﺎق‬ ‫ﮐﻦ ﮐﮫ ﻣﻦ ﺑﺎﻻی ﺗﻮ ﻧﻔﻘﮫ ﻧﻤﺎﯾﻢ"‪.‬‬ ‫و درﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( آﻣﺪه ﮐﮫ‪ :‬ﻣﺮدی از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﮐﺪام ﯾﮑﯽ )از ﺧﺼﺎﺋﻞ( اﺳﻼم ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ؟ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺗﻄﻌﻢ اﻟﻄﻌﺎم و ﺗﻘﺮأ اﻟﺴﻼم ﻋﻠﯽ ﻣﻦ ﻋﺮﻓﺖ و ﻣﻦ ﻟﻢ‬ ‫ﺗﻌﺮف" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﮭﺘﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﻃﻌﺎم ﺑﺪھﯽ و ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﻣﯿﺸﻨﺎﺳﯽ و ﯾﺎ‬ ‫ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﻼم ﺑﺪھﯽ"‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ اﻣﺎﻣﮫ ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺪی اﺑﻦ ﻋﺠﻼن رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﯾﺎ اﺑﻦ آدم إﻧﮏ إن ﺗﺒﺬل اﻟﻔﻀﻞ‬ ‫ﺧﯿﺮ ﻟﮏ و إن ﺗﻤﺴﮑﮫ ﺷﺮ ﻟﮏ و ﻻ ﺗﻼم ﻋﻠﯽ ﮐﻔﺎف واﺑﺪأ ﺑﻤﻦ ﺗﻌﻮل‬ ‫و اﻟﯿﺪ اﻟﻌﻠﯿﺎ ﺧﯿﺮ ﻣﻦ اﻟﯿﺪ اﻟﺴﻔﻠﯽ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای ﻓﺮزﻧﺪ آدم اﮔﺮ ﺗﻮ آﻧﭽﮫ اﺿﺎﻓﮫ از ﮐﻔﺎﻓﺖ اﺳﺖ ﺻﺪﻗﮫ ﮐﻨﯽ‬ ‫ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﮭﺘﺮ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﻧﮕﺎه دارﯾﺶ ﺑﮫ ﺿﺮرت ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﻟﯿﮑﻦ ﺑﮫ ﻗﺪر ﮐﻔﺎف ﻣﻼﻣﺘﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و در اﻧﻔﺎق از ﮐﺴﯽ آﻏﺎز ﮐﻦ ﮐﮫ‬ ‫درﻋﯿﺎل ﺗﻮھﺴﺖ‪ ،‬و دﺳﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ از دﺳﺖ ﭘﺎﺋﯿﻦ" ﺑﺮواﯾﺖ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪١٧٢‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫و از ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ارﺑﻌﻮن ﺧﺼﻠﺔ اﻋﻼھﺎ ﻣﻨﯿﺤﺔ اﻟﻌﻨﺰ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻦ ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﯾﻌﻤﻞ ﺑﺨﺼﻠﺔ ﻣﻨﮭﺎ رﺟﺎء ﺛﻮاﺑﮭﺎ و ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﻣﻮﻋﺪھﺎ إﻻ أدﺧﻠﮫ اﷲ‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻟﺠﻨﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"ﭼﮭﻞ ﺧﺼﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ آن اھﺪاء ﮐﺮدن ﺑﺰ اﺳﺖ ﺑﺮای اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫از ﺷﯿﺮش و ھﺮﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪه اﯾﮑﮫ ﺑﮫ ﯾﮑﯽ از آن ﺑﮫ اﻣﯿﺪ ﺛﻮاب و‬ ‫ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺑﮫ وﻋﺪه اش ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ اﷲ او را داﺧﻞ ﺑﮭﺸﺖ ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد"‬ ‫ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫از اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮ ﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻻﺗﻮﮐﯽ ﻓﯿﻮﮐﯽ ﻋﻠﯿﮏ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬ﺑﺮداﺷﺘﮥ ﺧﻮد ﮔﺮه ﻣﺰن ﮐﮫ ﺑﺮﺗﻮ ھﻢ ﮔﺮه زده ﻣﯿﺸﻮد" )ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪه ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﻣﺜﻞ ا ﻟﺒﺨﯿﻞ و اﻟﻤﻨﻔﻖ ﮐﻤﺜﻞ رﺟﻠﯿﻦ ﻋﻠﯿﮭﻤﺎ‬ ‫ﺟﻨﺘﺎن ﻣﻦ ﺣﺪﯾﺪ ﻣﻦ ﺛﺪﯾﮭﻤﺎ إﻟﯽ ﺗﺮاﻓﻘﯿﮭﺎ‪ ،‬ﻓﺄﻣﺎ اﻟﻤﻨﻔﻖ ﻓﻼ ﯾﻨﻔﻖ إﻻ‬ ‫ﺳﺒﻐﺖ أو وﻓﺮت ﻋﻠﯽ ﺟﻠﺪه ﺣﺘﯽ ﺗﺨﻔﯽ ﺑﻨﺎﻧﮫ و ﺗﻌﻔﻮا ﺛﺮه‪ ،‬و أﻣﺎ‬ ‫اﻟﺒﺨﯿﻞ ﻓﻼ ﯾﺮﯾﺪ أن ﯾﻨﻔﻖ ﺷﯿﺌﺎً إﻻ ﻟﺰﻗﺖ ﮐﻞ ﻟﻘﺔ ﻣﮑﺎﻧﮭﺎ ﻓﮭﻮ ﯾﻮﺳﻌﮭﺎ‬ ‫ﻓﻼ ﺗﺘﺴﻊ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺜﺎل ﻣﻤﺴﮏ و ﺳﺨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﻣﺮداﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ زره آھﻨﯿﻦ‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ و آن زره ازﺳﯿﻨﮫ ﺗﺎ ﮔﻠﻮی ﺷﺎن را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﮫ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺨﯽ ھﺮ ﺑﺎر ﮐﮫ اﻧﻔﺎق ﻣﯿﮑﻨﺪ زره ﺑﺮ ﺗﻨﺶ ﻓﺮاخ و ﮐﻼن‬ ‫ﺷﺪه ﻣﯿﺮود ﺗﺎ آﻧﮑﮫ اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ راھﻢ ﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﻧﻘﺶ ﭘﺎﯾﺶ را ھﻢ‬ ‫ﻣﺤﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻤﺴﮏ وﺑﺨﯿﻞ ھﺮ ﺑﺎر ﮐﮫ ﻣﯿﺨﻮاھﺪ ﭼﯿﺰی اﻧﻔﺎق‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ھﺮﺣﻠﻘﮫ آن زره درﺟﺎی ﺧﻮد ﻣﯽ ﭼﺴﭙﺒﺪ وھﺮ ﻗﺪر ﻣﯿﺨﻮاھﺪ‬ ‫زره ﮐﻼن ﺷﻮد ﻧﻤﯽ ﺷﻮد" ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫و از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﺗﺼﺪق ﺑﻌﺪل ﺗﻤﺮة ﻣﻦ ﮐﺴﺐ ﻃﯿﺐ‪ ،‬و ﻻ ﯾﻘﺒﻞ اﷲ إﻻ‬ ‫اﻟﻄﯿﺐ‪ ،‬ﻓﺈن اﷲ ﯾﻘﺒﻠﮭﺎ ﺑﯿﻤﯿﻨﮫ ﺛﻢ ﯾﺮﺑﯿﮭﺎ ﻟﺼﺎﺣﺒﮭﺎ ﮐﻤﺎ ﯾﺮﺑﯽ أﺣﺪﮐﻢ‬ ‫ﻓﻠﻮه ﺣﺘﯽ ﺗﮑﻮن ﻣﺜﻞ اﻟﺠﺒﻞ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ھﺮ ﮐﺲ ﺑﻘﺪرﯾﮏ ﺧﺮﻣﺎ ازﮐﺴﺐ ﺣﻼل ﺧﻮد ﺻﺪﻗﮫ ﻣﯿﮑﻨﺪ ‪-‬‬ ‫واﷲ ﺟﺰ ﺣﻼل را ﻗﺒﻮل ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪ -‬آﻧﺮا اﷲ ﺑﮫ دﺳﺖ راﺳﺖ ﺧﻮد ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ‬ ‫آن را ﺑﮫ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﭼﻨﺎن رﺷﺪ ﻣﯿﺪھﺪ ﮐﮫ ﺷﻤﺎ ﮐﺮه اﺳﺐ ﺧﻮد را ﺗﺮﺑﯿﺖ‬ ‫‪-‬ﺻﻠﯽ‬

‫‪١٧٣‬‬

‫ﻣﯿﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬وآﻧﺮا ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻮه ﮐﻼن ﻣﯿﺴﺎزد"‪ .‬اﯾﻦ را ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫"ف" روﮔﺮداﻧﯿﺪن از ﺟﺎھﻼن‪:‬‬ ‫اﷲ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ )و أﻋﺮض ﻋﻦ اﻟﺠﺎھﻠﯿﻦ( " اﻋﺮاف‪"١٩٩ :‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ازﺟﺎھﻼن روﯾﮕﺮداﻧﯿﺪ" وﮔﻔﺘﮫ‪) :‬وإذا ﺧﺎﻃﺒﮭﻢ اﻟﺠﺎھﻠﻮن ﻗﺎﻟﻮا‬ ‫ﺳﻼﻣﺎً( "اﻟﻔﺮﻗﺎن‪"٦٣:‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وھﺮﮔﺎه ﻣﺮدم ﺟﺎھﻞ ﺑﮫ آﻧﮭﺎ ﺧﻄﺎب)وﻋﺘﺎﺑﯽ( ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ زﺑﺎن‬ ‫ﺧﻮش ﺟﻮاب دھﻨﺪ"‪.‬‬ ‫"ص" اﻃﺎﻋﺖ‪:‬‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ ﺑﮫ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻄﻖ وﻏﯿﺮ ﻣﻘﯿﺪ ﺑﮫ ﻗﯿﺪی ﮐﮫ‬ ‫اﯾﻦ اﻃﺎﻋﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﷲ ورﺳﻮﻟﺶ اﺳﺖ‪ .‬دوم اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻘﯿﺪ ﺑﮫ ﻗﯿﺪ‬ ‫ﻣﻌﺮوف ﺑﻮدن ﮐﮫ وﻗﺘﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﺼﯿﺖ وﮔﻨﺎه ﻓﺮﻣﺎن ﺷﻮد اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﯾﻦ اﻃﺎﻋﺖ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬وﺷﻮھﺮ وﻓﺮﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬و اﯾﻦ‬ ‫ھﻤﮫ اﻃﺎﻋﺘﮭﺎ واﺟﺐ و ﻻزم ﺑﻮده دﻻﺋﻠﺶ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﮫ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺨﺸﯽ از ﺧﺼﺎﺋﻞ اﺧﻼق ﻧﯿﮏ ﺑﻮد‪ ،‬و درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺼﺎﺋﻞ‬ ‫واﺧﻼق زﺷﺖ و ﻣﻨﮭﯽ ﻋﻨﮫ ھﻢ وﺟﻮد دارد ﮐﮫ ﺑﺮﺧﯽ ازآن ﻗﺮارذﯾﻞ‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫"اﻟﻒ" دروﻏﮕﻮﺋﯽ‪:‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ ..." :‬و إن اﻟﮑﺬب ﯾﮭﺪی إﻟﯽ اﻟﻔﺠﻮر وإن اﻟﻔﺠﻮر ﯾﮭﺪی إﻟﯽ‬ ‫اﻟﻨﺎر‪ ،‬و إن اﻟﺮﺟﻞ ﻟﯿﮑﺬب ﺣﺘﯽ ﮐﺘﺐ ﻋﻨﺪ اﷲ ﮐﺬاﺑﺎً" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪...":‬و دروغ ﺑﮫ ﺳﻮی ﻋﺼﯿﺎن وﮔﻨﺎه رھﺒﺮی ﻣﯿﮑﻨﺪ وﻣﺤﻘﻘﺎً‬ ‫ﻋﺼﯿﺎن وﮔﻨﺎه ﺑﮫ ﺳﻮی دوزخ ھﺪاﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬وﺷﺨﺺ وﻗﺘﯽ ﺑﮫ‬ ‫دروﻏﮕﻮﺋﯽ اداﻣﮫ دھﺪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺎم ﮐﺬاب‪ ،‬ﻧﺎم ﻧﻮﯾﺲ ﻣﯿﺸﻮد"‪.‬‬ ‫ازﺣﺴﻦ اﺑﻦ ﻋﻠﯽ ‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﻔﻆ ﮐﺮده ام ﮐﮫ‪" :‬دع ﻣﺎﯾﺮﯾﺒﮏ إﻟﯽ ﻣﺎ‬ ‫ﻻﯾﺮﯾﺒﮏ‪ ،‬ﻓﺈن اﻟﺼﺪق ﻃﻤﺄﻧﯿﻨﺔ واﻟﮑﺬب رﯾﺒﺔ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬از آﻧﭽﮫ ﺗﻮرا دراﺷﺘﺒﺎه و ﺷﮏ ﻣﯽ اﻧﺪازد ﺑﮕﺬر و ﺑﮫ ﺳﻮی‬ ‫ﭼﯿﺰی ﺑﺮو ﮐﮫ از ﺷﺒﮭﺎت و ﺷﮑﻮک ﺧﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬راﺳﺘﯽ ﺳﺒﺐ‬ ‫‪١٧٤‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫اﻃﻤﯿﻨﺎن و دروغ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﮑﻮک و ﺷﺒﮭﮫ اﺳﺖ" اﯾﻦ را ﺗﺮﻣﺬی‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و آﻧﺮا ﺣﺴﻦ وﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و در ﺣﺪﯾﺚ )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪه ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ارﺑﻊ ﻣﻦ ﮐﻦ ﻓﯿﮫ ﮐﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎً ﺧﺎﻟﺼﺎً و ﻣﻦ ﮐﺎﻧﺖ ﻓﯿﮫ ﺧﺼﻠﺔ ﻣﻨﮭﻦ‬ ‫ﮐﺎﻧﺖ ﻓﯿﮫ ﺧﺼﻠﺔ ﻣﻦ ﻧﻔﺎق ﺣﺘﯽ ﯾﺪﻋﮭﺎ‪ :‬إذا اﺋﺘﻤﻦ ﺧﺎن‪ ،‬و إذا ﺣﺪث‬ ‫ﮐﺬب‪ ،‬وإذا ﻋﺎھﺪ ﻏﺪر‪ ،‬و إذا ﺧﺎﺻﻢ ﻓﺠﺮ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﭼﮭﺎر ﺧﺼﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮ ﮐﺲ آن ﭼﮭﺎر در وی ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺎﻓﻖ‬ ‫ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ و ھﺮ ﮐﺲ در وی ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺻﻠﺘﮭﺎ ﺑﺎﺷﺪ در وی‬ ‫ﺧﺼﻠﺘﯽ از ﻧﻔﺎق اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﮑﮫ آﻧﺮا ﺑﮕﺬارد وﻗﺘﯽ ﻧﺰدش اﻣﺎﻧﺖ ﮔﺬاﺷﺘﮫ‬ ‫ﺷﻮد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺘﯽ ﺣﺮف زﻧﺪ دروغ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺗﻌﮭﺪ‬ ‫ﮐﺮد ﻋﮭﺪ ﺷﮑﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﮐﻨﺪ دﺷﻨﺎم ﻣﯿﺪھﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ ..." :‬و إﯾﺎﮐﻢ واﻟﮑﺬب ﻓﺈﻧﮫ ﻣﻊ اﻟﻔﺠﻮر و ھﻤﺎ ﻓﯽ اﻟﻨﺎر"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬از دروغ ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ ﮐﮫ دروغ ھﻤﺮاه ﻓﺴﻖ ﺑﻮده و ھﺮ دو در‬ ‫دوزخ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد" اﯾﻦ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد وﻃﺒﺮاﻧﯽ‬ ‫ازﻣﻌﺎوﯾﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده وھﯿﺜﻤﯽ وﻣﻨﺬری آن را ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻤﺮه اﺑﻦ ﺟﻨﺪب رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﮐﺜﺮاً ﺑﮫ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ھﻞ رأی أﺣﺪ ﻣﻨﮑﻢ ﻣﻦ‬ ‫رؤﯾﺎ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬آﯾﺎ ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاب دﯾﺪه اﺳﺖ" و ھﺮ ﭼﮫ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺑﻮد‬ ‫ﺑﺮ وی ﻗﺼﮫ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﯾﮑﯽ از روزھﺎ وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"‪ ....‬و أﻣﺎ اﻟﺮﺟﻞ اﻟﺬی أﺗﯿﺖ ﻋﻠﯿﮫ ﯾﺸﺮ ﺷﺮ ﺷﺪﻗﮫ إﻟﯽ ﻗﻔﺎه و ﻣﻨﺨﺮه‬ ‫إﻟﯽ ﻗﻀﺎه وﻋﯿﻨﮫ إﻟﯽ ﻗﻔﺎه ﻓﺈﻧﮫ اﻟﺮﺟﻞ ﯾﻐﺪو ﻣﻦ ﺑﯿﺘﮫ ﻓﯿﮑﺬب اﻟﮑﺬﺑﺔ ﺗﺒﻠﻎ‬ ‫اﻵﻓﺎق‪"....‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﻣﺎ ﻣﺮدی ﮐﮫ ﻧﺰدش آﻣﺪی ﮐﮫ دھﻨﺶ و ﺑﯿﻨﯽ اش و ﭼﺸﻤﺶ ﺗﺎ‬ ‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﺷﻖ ﮐﺮده ﻣﯿﺸﺪ وی ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ وﻗﺘﯽ از ﺧﺎﻧﮫ ﺧﻮد‬ ‫ﺑﯿﺮون ﻣﯽ ﺷﺪ ﭼﻨﺎن دورغ ﻣﯽ ﻣﯿﮕﻔﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ اﻃﺮاف و اﮐﻨﺎف‬ ‫ﻣﯿﺮﺳﯿﺪ" اﯾﻦ را ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬إن ﻣﻦ اﻓﺮی اﻟﻔﺮی إن ﯾﺮی ﻋﯿﻨﯿﮫ ﻣﺎ ﻟﻢ ﺗﺮ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬دروﻏﺘﺮﯾﻦ دروﻏﮭﺎ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﭼﯿﺰی را ﮐﮫ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد ﻧﺪﯾﺪه‬ ‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ دﯾﺪه ام" ﺑﺮواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫‪١٧٥‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ --‬ﮔﻔﺖ‪" :‬آﯾﺔ اﻟﻤﻨﺎﻓﻖ ﺛﻼث‪ :‬إذا ﺣﺪث ﮐﺬب‪ ،‬و إذا وﻋﺪ أﺧﻠﻒ وإذا‬ ‫اﺋﺘﻤﻦ ﺧﺎن" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﺸﺎﻧﮭﺎی ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺳﮫ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ دروغ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ وﻋﺪه ﮐﺮد ﺧﻼف ورزی ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وھﻨﮕﺎﻣﯽ ﻧﺰدش‬ ‫اﻣﺎﻧﺖ ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ"‪.‬‬ ‫از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ھﯿﭻ ﺧﺼﻠﺘﯽ زﺷﺖ ﺗﺮ از دروغ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ دروغ‬ ‫ﮐﺴﯽ ﻧﺰدش ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯿﺸﺪ از ﻗﻠﺐ وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آن ﺑﯿﺮون‬ ‫ﻧﻤﯿﺮﻓﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ ﻣﯿﺪاﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺗﻮﺑﮫ ﮐﺮده اﺳﺖ" اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺑﺰار‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن درﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد وﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺣﺎﮐﻢ آﻧﺮا‬ ‫ﺗﺼﺤﯿﺢ ﮐﺮده ذھﺒﯽ ھﻢ ﺑﺎ وی ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺛﻼﺛﺔ ﻻﯾﮑﻠﻤﮭﻢ اﷲ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ وﻻ ﯾﺰﮐﯿﮭﻢ و ﻻﯾﻨﻈﺮ‬ ‫إﻟﯿﮭﻢ وﻟﮭﻢ ﻋﺬاب أﻟﯿﻢ‪ :‬ﺷﯿﺦ زان‪ ،‬و ﻣﻠﮏ ﮐﺬاب و ﻋﺎﺋﻞ ﻣﺴﺘﮑﺒﺮ"‬ ‫"ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺳﮫ ﮐﺲ اﺳﺖ ﮐﮫ اﷲ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﮫ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﮫ ﺑﮫ ﻧﻈﺮ رﺣﻤﺖ ﻃﺮف ﺷﺎن ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﮫ ھﻢ آﻧﮭﺎ را ﭘﺎک ﻣﯿﺴﺎزد‪،‬‬ ‫وﺑﺮای ﺷﺎن ﻋﺬاب درد ﻧﺎﮐﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ :‬ﯾﮑﯽ ﭘﯿﺮﻣﺮد زﻧﺎﮐﺎراﺳﺖ‪،‬‬ ‫دﯾﮕﺮ ﭘﺎدﺷﺎه دروﻏﮕﻮ‪ ،‬و دﯾﮕﺮش ﮔﺪای ﻣﺘﮑﺒﺮ اﺳﺖ" ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از ﺑﮭﺰ اﺑﻦ ﺣﮑﯿﻢ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ او از ﭘﺪرش و او از ﭘﺪر ﮐﻼﻧﺶ‬ ‫ﻣﻌﺎوﯾﮫ اﺑﻦ ﺣﯿﺪه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬وﯾﻞ ﻟﻠﺬی ﯾﺤﺪث ﺑﺎﻟﺤﺪﯾﺚ ﻟﯿﻀﮏ‬ ‫ﺑﮫ اﻟﻘﻮم ﻓﯿﮑﺬب‪ ،‬وﯾﻞ ﻟﮫ‪ ،‬وﯾﻞ ﻟﮫ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬وای ﺑﺤﺎل ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﻨﺪه دادن ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻣﯿﺰﻧﺪ و‬ ‫دروغ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬وای ﺑﮫ ﺣﺎﻟﺶ‪ ،‬وای ﺑﺤﺎﻟﺶ" اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬی‪،‬‬ ‫اﺑﻮداود‪ ،‬اﺣﻤﺪ دارﻣﯽ و ﺑﯿﮭﻘﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده وﺗﺮﻣﺬی آﻧﺮا ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ازﺣﮑﯿﻢ اﺑﻦ ﺟﺰام رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"اﻟﺒﯿﻌﺎن ﺑﺎﻟﺨﯿﺎر ﻣﺎ ﻟﻢ ﯾﻔﺘﺮﻗﺎ ﻓﺈن اﻟﺒﯿﻌﺎن و ﺑﯿﻨﺎ ﺑﻮرک ﻟﮭﻤﺎ ﻓﯽ‬ ‫ﺑﯿﻌﮭﻤﺎ و إن ﮐﺘﻤﺎ و ﮐﺬﺑﺎ ﻓﻌﺴﯽ أن ﯾﺮﺑﺤﺎ رﺑﺤﺎً و ﯾﻤﺤﻘﺎ ﺑﺮﮐﺔ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ‪.‬‬ ‫اﻟﯿﻤﯿﻦ اﻟﻔﺎﺟﺮة ﻣﻨﻔﻘﺔ ﻟﻠﺴﻠﻌﺔ ﻣﻤﺤﻘﺔ ﻟﻠﮑﺴﺐ"‬ ‫‪- -‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬

‫‪١٧٦‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻓﺮوﺷﻨﺪه وﺧﺮﯾﺪار ﺗﺎ ازھﻢ ﺟﺪاﻧﺸﺪه اﻧﺪ اﺧﺘﯿﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﻓﺮوﺷﻨﺪه وﺧﺮﯾﺪار راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ وﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ در ﻣﻌﺎﻣﻠﮥ‬ ‫ﺷﺎن ﺑﺮﮐﺖ اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﭘﻨﮭﺎن ﮐﺎری ﮐﺮدﻧﺪ و دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪ‬ ‫ﺷﺎﯾﺪ ﻓﺎﺋﺪه ای ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﻟﯿﮑﻦ ﺑﺮﮐﺖ ﻣﻌﺎﻣﻠﮥ ﺧﻮد را ﻧﺎﺑﻮدﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬و‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﻣﺘﺎع را ﺑﻔﺮوش ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪ ﻟﯿﮑﻦ ﻓﺎده را از ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺒﺮد"‬ ‫اﯾﻦ را ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از رﻓﺎﻋﮫ اﺑﻦ راﻓﻊ اﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ اﺑﻦ ﻋﺠﻼن زرﻗﯽ اﻧﺼﺎری رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻃﺮف‬ ‫ﻋﯿﺪﮔﺎه ﺑﯿﺮون ﺷﺪﯾﻢ‪ ،‬وی ﻣﺮدم را در ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش دﯾﺪ وﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫"ﯾﺎﻣﻌﺸﺮ اﻟﺘﺠﺎر" ای ﮔﺮوه ﺗﺎﺟﺮان" آﻧﮭﺎ ھﻤﮫ ﻧﺪای رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮده ﺳﺮھﺎی ﺧﻮد را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ او‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬وی ﮔﻔﺖ‪" :‬إن اﻟﺘﺠﺎر ﯾﺒﻌﺜﻮن ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ ﻓﺠﺎراً‬ ‫إﻻ ﻣﻦ اﺗﻘﯽ اﷲ و ﺑﺮ وﺻﺪق"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺗﺎﺟﺮان روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در زﻣﺮۀ ﻓﺎﺟﺮان ﺣﺸﺮﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ‬ ‫ﮐﺴﯿﮑﮫ ازﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﺪ و راﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ اﯾﻦ را ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬اﺑﻦ‬ ‫ﻣﺎﺟﮫ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد و ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬی آن‬ ‫را ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺰ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻤﻮده و ذھﺒﯽ‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘﮫ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﺑﻦ ﺷﺒﻞ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ از رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬إن اﻟﺘﺠﺎر ھﻢ اﻟﻔﺠﺎر" "ﺗﺎﺟﺮان‬ ‫ھﻤﺎﻧﺎن ﻓﺎﺟﺮاﻧﻨﺪ" ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﯾﺎرﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﯾﺎ اﷲ ﺧﺮﯾﺪ و‬ ‫ﻓﺮوش را ﺣﻼل ﻧﺴﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ؟ وی ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺑﻠﯽ و ﻟﮑﻨﮭﻢ ﯾﺤﻠﻔﻮن‬ ‫ﻓﯿﺄﺛﻤﻮن و ﯾﺤﺪﺛﻮن ﻓﯿﮑﺬﺑﻮن" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﺑﻠﯽ ﺣﻼل ﺳﺎﺧﺘﮫ ﻟﯿﮑﻦ آﻧﮭﺎ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯿﺨﻮرﻧﺪ وﮔﻨﮭﮑﺎر ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ و ﭼﻮن ﺳﺨﻦ ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ دروغ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ" اﯾﻦ را ﺣﺎﮐﻢ و اﺣﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺣﺎﮐﻢ ﮔﻔﺘﮫ ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫اﻻﺳﻨﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ذھﺒﯽ ﺑﺎ او ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده‪ ،‬وھﯿﺜﻤﯽ در اﻟﻤﺠﻤﻊ ﮔﻔﺘﮫ‪:‬‬ ‫رﺟﺎﻟﺶ ھﻤﮫ ﺛﻘﮫ اﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺬری ﮔﻔﺘﮫ اﺳﻨﺎدش ﺟﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮذر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺛﻼﺛﺔ ﻻ ﯾﻨﻈﺮ اﷲ إﻟﯿﮭﻢ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ وﻻ ﯾﺰﮐﯿﮭﻢ وﻟﮭﻢ ﻋﺬاب‬ ‫أﻟﯿﻢ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺳﮫ ﮔﺮوه ھﺴﺖ ﮐﮫ اﷲ ﺑﮫ ﻃﺮف آﻧﺎن روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﻈﺮ‬ ‫رﺣﻤﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﺎن را ﭘﺎک ﻧﻤﯽ ﺳﺎزد و ﺑﺮای ﺷﺎن ﻋﺬاب درد‬ ‫‪١٧٧‬‬

‫ﻧﺎﮐﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد" راوی ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ را رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﺳﮫ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻧﺎ اﻣﯿﺪ و زﯾﺎﻧﮑﺎر ﺷﺪﻧﺪ اﯾﻨﮭﺎ ﭼﮫ‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﯾﺎرﺳﻮل اﷲ؟ ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﻤﺴﺒﻞ‪ ،‬واﻟﻤﻨﺎن‪ ،‬واﻟﻤﻨﻔﻖ ﺳﻠﻌﺘﮫ‬ ‫ﺑﺎﻟﺤﻠﻒ اﻟﮑﺎذب" ﯾﻌﻨﯽ‪ " :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻟﺒﺎس ﺧﻮد را از ﺗﮑﺒﺮ ﭘﺎﺋﯿﻨﺘﺮ از‬ ‫ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﻣﯽ ﭘﻮﺷﺪ‪ ،‬و آﻧﮑﮫ اﺣﺴﺎن ﺧﻮد را ﯾﺎد ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﮑﮫ اﻣﻮال‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﮫ ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﺑﻔﺮوش ﻣﯿﺮﺳﺎﻧﺪ" اﯾﻦ را ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از ﺳﻠﻤﺎن رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﺛﻼﺛﺔ ﻻ ﯾﻨﻈﺮ اﷲ إﻟﯿﮭﻢ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ‪ :‬أﺷﯿﻤﻂ زان وﻋﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺴﺘﮑﺒﺮ‪ ،‬و رﺟﻞ ﺟﻌﻞ اﷲ ﺑﻀﺎﻋﺘﮫ ﻻ ﯾﺸﺘﺮی إﻻ ﺑﯿﻤﯿﻨﮫ و ﻻ ﯾﺒﯿﻊ إﻻ‬ ‫ﺑﯿﻤﯿﻨﮫ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺳﮫ ﮔﺮوه اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﮫ ﺳﻮی آﻧﺎن ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺮ ﻣﺮد زﻧﺎ ﮐﺎر‪ ،‬ﮔﺪای ﻣﺘﮑﺒﺮ‪ ،‬و ﻣﺮدی ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ او‬ ‫ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ ای داده ﮐﮫ آن ﺧﺮﯾﺪ ﻧﺸﺪه ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ﺳﻮﮔﻨﺪش وﻓﺮوش ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﮫ ﺳﻮﮔﻨﺪش" اﯾﻦ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ درﻣﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﯿﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫وﻣﻨﺬری ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬راوﯾﺎﻧﺶ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﮫ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮐﺘﺐ ﺻﺤﯿﺢ ھﻢ از‬ ‫آﻧﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬و ھﯿﺜﻤﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬رﺟﺎل ﺳﻨﺪش رﺟﺎل ﮐﺘﺐ‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺛﻼﺛﺔ ﻻﯾﮑﻠﻤﮭﻢ اﷲ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ وﻻ ﯾﻨﻈﺮ اﻟﯿﮭﻢ‪ :‬رﺟﻞ‬ ‫ﺣﻠﻒ ﻋﻠﯽ ﺳﻠﻌﺔ ﻟﻘﺪ اﻋﻄﯽ ﺑﮭﺎ أﮐﺜﺮ ﻣﻤﺎ أﻋﻄﯽ و ھﻮﮐﺎذب‪ ،‬ورﺟﻞ‬ ‫ﺣﻠﻒ ﻋﻠﯽ ﯾﻤﯿﻦ ﮐﺎذﺑﺔ ﺑﻌﺪاﻟﻌﺼﺮ ﻟﯿﻘﺘﻄﻊ ﺑﮭﺎ ﻣﺎل رﺟﻞ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ورﺟﻞ‬ ‫ﻣﻨﻊ ﻓﻀﻞ ﻣﺎء‪ ،‬ﻓﯿﻘﻮل اﷲ اﻟﯿﻮم اﻣﻨﻌﮑﻢ ﻓﻀﻠﯽ ﮐﻤﺎ ﻣﻨﻌﺖ ﻓﻀﻞ ﻣﺎ ﻟﻢ‬ ‫ﺗﻌﻤﻞ ﯾﺪاک"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮔﺮوه ھﺴﺖ ﮐﮫ اﷲ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﺪ و ﺑﮫ‬ ‫ﺳﻮی ﺷﺎن ﻧﻈﺮ رﺣﻤﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﻣﺮدی ﮐﮫ ﺑﺮ ﻣﺘﺎﻋﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ آن زﯾﺎدﺗﺮ از آﻧﭽﮫ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﮫ ﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه‪ ،‬و او‬ ‫درﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد درﻏﮕﻮ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬دوم ﻣﺮدی ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ‬ ‫دروغ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ را از ﺧﻮد ﺳﺎزد‪ ،‬ﺳﻮم ﻣﺮدی ﮐﮫ‬ ‫آب اﺿﺎﻓﯽ ﺧﻮد را ﻣﻤﻨﻮع ﺳﺎﺧﺘﮫ دﯾﮕﺮان را اﺟﺎزه ﻧﻤﯽ دھﺪ ﮐﮫ از‬ ‫آن اﺳﺘﻔﺎه ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺗﻮ ﻣﺮدم را از اﺿﺎﻓﯽ ﭼﯿﺰی‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﮫ ﺑﻮدی ﻣﻨﻊ ﮐﺮدی ﻣﻦ اﻣﺮوز از ﻓﻀﻞ و‬ ‫‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪١٧٨‬‬

‫اﺣﺴﺎن ﺧﻮد ﺗﻮ را ﻣﺤﺮوم ﻣﯿﺴﺎزم" اﯾﻦ را ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺨﺎری وﻣﺴﻠﻢ اﯾﻦ را ﺑﮫ اﻟﻔﺎظ و ﻋﺒﺎرات دﯾﮕﺮی ھﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﮫ ﻣﺴﺄﻟﮫ دروﻏﮕﻮﯾﯽ دو ﭼﯿﺰدﯾﮕﺮ ھﻢ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪:‬‬ ‫اول‪ :‬ﺗﻮرﯾﮫ وﻣﻌﺎرﯾﺾ‪ :‬ﻣﻄﻠﻮب از ﺗﻮرﯾﮫ و ﻣﻌﺎرﯾﺾ آﻧﺴﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﻟﻔﻈﯽ را اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﻨﯽ ﮐﮫ آن در ﯾﮏ ﻣﻌﻨﯽ آﺷﮑﺎر وﻇﺎھﺮ اﺳﺖ وﻟﯽ‬ ‫ﺗﻮ ﻣﻌﻨﯽ دﯾﮕﺮی ﮐﮫ ﻇﺎھﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﻟﯿﮑﻦ ﻟﻔﻆ اﺣﺘﻤﺎﻟﺶ را دارد اراده‬ ‫ﮐﻨﯽ و آن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻇﺎھﺮ ﻟﻔﻆ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﻟﻔﻈﯽ را اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮐﻨﯽ‬ ‫ﮐﮫ دو ﻣﻌﻨﯽ دارد ﯾﮑﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﮫ ﻓﮭﻢ دوم ﺑﻌﯿﺪ ازﻓﮭﻢ ﺗﻮ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻌﯿﺪ‬ ‫را اراده ﮐﻨﯽ و ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻣﻌﻨﯽ ﻗﺮﯾﺐ را ﻓﮭﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﮫ زود ﺗﺮ ﺑﮫ ذھﻦ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺴﺮ اﺑﻮ ﻃﻠﺤﮫ وﻓﺎت ﮐﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و او )ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﻧﺒﻮد ﺑﮫ ھﻤﺴﺮ‬ ‫ﺧﻮد( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﭼﮕﻮﻧﮫ اﺳﺖ؟ ام ﺳﻠﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯿﺪﻧﺶ آرام ﺷﺪه‬ ‫و اﻣﯿﺪوارم ﮐﮫ آرام ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و او ﮔﻤﺎن ﮐﺮد ﮐﮫ ھﻤﺴﺮش راﺳﺖ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ" وﭼﻨﺎﻧﭽﮫ درﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﮫ رواﯾﺖ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در‬ ‫ﺻﺤﯿﺤﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ )ﺗﺒﺖ ﯾﺪا اﺑﯽ ﻟﮭﺐ( ﻧﺎزل ﺷﺪ‬ ‫ھﻤﺴﺮ اﺑﻮ ﻟﮭﺐ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮫ ھﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬آﻣﺪ وﻗﺘﯽ او را اﺑﻮﺑﮑﺮ دﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ!‬ ‫اﯾﻦ زن ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺪ زﺑﺎن اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻣﯿﺘﺮﺳﻢ ﮐﮫ ﺗﻮ را اذﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا‬ ‫ﺑﮭﺘﺮ آﻧﺴﺖ ﺑﺮﺧﯿﺰی‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إﻧﮭﺎ ﻟﻦ ﺗﺮاﻧﯽ"‬ ‫اوﻣﺮا ﻧﺨﻮاھﺪ دﯾﺪ" وﻗﺘﯽ زن آﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای اﺑﻮﺑﮑﺮ ﯾﺎر ﺗﻮ ﻣﺮا ھﺠﻮ و‬ ‫ﺑﺪﮔﻮﺋﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮ ﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺨﯿﺮ‪ ،‬وی ﺧﻮد‬ ‫ﺷﻌﺮی ﻧﻤﯽ ﺳﺮاﯾﺪ‪ ،‬زن ﮔﻔﺖ ﺗﻮ ﻧﺰدﻣﻦ راﺳﺘﮕﻮ ھﺴﺘﯽ‪ ،‬اﯾﻦ را ﮔﻔﺖ‬ ‫ورﻓﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﯾﺎرﺳﻮل اﷲ آﯾﺎ او ﺗﻮ را ﻧﺪﯾﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻻ ﻟﻢ ﯾﺰل‬ ‫ﻣﻠﮏ ﯾﺴﺘﺮﻧﯽ ﻋﻨﮭﺎ ﺑﺠﻨﺎﺣﮫ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻧﺨﯿﺮ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮫ ای ﻣﺮا از ﭼﺸﻢ او‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺎل ﺧﻮد ﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﯿﺪ" وﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ آﻣﺪه ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﺮدی از ﺑﺎدﯾﮫ ﻧﺸﯿﻨﺎن ﮐﮫ زاھﺮ ﻧﺎم داﺷﺖ ﺑﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺑﺎدﯾﮫ ﺗﺤﻔﮫ و ﺳﻮﻏﺎت ﻣﯿﺎورد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻣﯿﺨﻮاﺳﺖ ﺑﺮود رﺳﻮل‬ ‫اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺶ ﭼﯿﺰھﺎﺋﯽ ھﺪﯾﮫ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﺎر ی رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إن زاھﺮاً ﺑﺎدﯾﺘﻨﺎ وﻧﺤﻦ ﺣﺎﺿﺮوه" ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫"زاھﺮ ﺑﺎدﯾﮫ ﻧﺸﯿﻦ ﻣﺎﺳﺖ وﻣﺎ ﺷﮭﺮ ﻧﺸﯿﻦ وی" و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬او را دوﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬و او ﻣﺮدی ﮐﻮﺗﺎه ﻗﺪ ﺑﻮد‪ ،‬روزی رﺳﻮل اﷲ‬ ‫‪١٧٩‬‬

‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬ﻧﺰدش آﻣﺪ ﮐﮫ او ﺳﻮاری ﺧﻮد را ﻣﯿﻔﺮوﺷﺪ‪ ،‬و او را از‬‫ﻋﻘﺐ در ﮐﻨﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬زاھﺮ او را ﻧﻤﯽ دﯾﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬رھﺎﯾﻢ ﮐﻦ‪،‬‬ ‫ﮐﯿﺴﺘﯽ؟ ﺑﻌﺪاً ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺪ و دﯾﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬اﺳﺖ‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻣﯿﮑﻮﺷﯿﺪ ﮐﮫ زﯾﺎدﺗﺮ ﭘﺸﺘﺶ ﺑﮫ ﺳﯿﻨﮥ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺑﭽﺴﭙﺪ‪ ،‬و رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ ﯾﺸﺘﺮی ھﺬا اﻟﻌﺒﺪ"‬ ‫اﯾﻦ ﺑﻨﺪه را ﮐﯽ ﻣﯿﺨﺮد" ﮔﻔﺖ‪ :‬ﯾﺎ رﺳﻮل اﷲ ﻣﺮا ﮐﺎﺳﺪ و ﺑﯽ ﺧﺮﯾﺪار‬ ‫ﺧﻮاھﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﮑﻦ ﻋﻨﺪ اﷲ ﻟﺴﺖ‬ ‫ﺑﮑﺎﺳﺪ" "اﻣﺎ ﻧﺰد اﷲ ﮐﺎﺳﺪ و ﺑﯽ ﺧﺮﯾﺪار ﻧﯿﺴﺘﯽ" وﯾﺎ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﮑﻦ ﻋﻨﺪ‬ ‫اﷲ أﻧﺖ ﻏﺎل" اﻣﺎ ﻧﺰد اﷲ ﺗﻮ ﺧﯿﻠﯽ ﮔﺮاﻧﺒﮭﺎ ھﺴﺘﯽ"‪ .‬اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﻣﺬی در ﺷﻤﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺑﻐﻮی در ﺷﺮح اﻟﺴﻨﺔ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ واﺑﻦ ﺣﺠﺮ‬ ‫در اﻻﺻﺎﺑﮫ آن را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻌﺎرﯾﺾ ﺟﺎﺋﺰ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺎری در ادب ﻣﻔﺮد از ﻋﻤﺮان اﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ و ﺑﯿﮭﻘﯽ‬ ‫از ﻋﻤﺮ اﺑﻦ ﺧﻄﺎب رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﮫ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫آﻧﺪو‪-‬رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪" :‬در ﻣﻌﺎرﯾﺾ ﻓﺮاﺧﯽ و ﺑﯽ ﭘﺮواﺋﯽ ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﻣﯿﺸﺪ از دروغ" ﻟﯿﮑﻦ اﯾﻦ را ﻣﺮﻓﻮع از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ذﮐﺮ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﮐﮫ دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪ آن ﺟﺎﺋﺰاﺳﺖ‪:‬‬ ‫در ھﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ‪ ،‬در اﺻﻼح ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬و در ﻣﯿﺎن زوﺟﯿﻦ دروغ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ ﺟﺎﺋﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﮫ ﺣﺪﯾﺚ ام ﮐﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮ ﻋﻘﺒﮫ اﺑﻦ اﺑﯽ ﻣﻌﯿﻂ‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻦ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺸﻨﯿﺪه ام ﮐﮫ در آﻧﭽﮫ ﻣﺮدم ﻣﯿﮕﻮﯾﻨﺪ اﺟﺎزه داده ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ‬ ‫در ﺳﮫ ﺟﺎی‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺟﻨﮓ‪ ،‬در اﺻﻼح ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬وﺳﺨﻦ ﻣﺮد ﺑﮫ‬ ‫ھﻤﺴﺮ ﺧﻮد‪ ،‬وﺳﺨﻦ زن ﺑﮫ ﺷﻮھﺮش" و از ﺟﺎﺑﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ رﺿﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﺤﺮب‬ ‫ﺧﺪﻋﺔ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺟﻨﮓ ﻓﺮﯾﺐ دادن اﺳﺖ"‪ .‬ازاﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ ﯾﺰﯾﺪ رواﯾﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ وی از رﺳﻮل ا ﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺧﻄﺒﮫ اﯾﺮاد ﻣﯿﮑﺮد‬ ‫ﺷﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪" :‬أﯾﮭﺎ اﻟﻨﺎس ﻣﺎﯾﺤﻤﻠﮑﻢ ﻋﻠﯽ أن ﺗﺘﺎﺑﻌﻮا ﻓﯽ اﻟﮑﺬب ﮐﻤﺎ‬ ‫ﯾﺘﺘﺎﺑﻊ اﻟﻔﺮاش ﻓﯽ اﻟﻨﺎر‪ ،‬ﮐﻞ اﻟﮑﺬب ﯾﮑﺘﺐ ﻋﻠﯽ اﺑﻦ آدم إﻻ ﺛﻼث‬ ‫ﺧﺼﺎل‪ :‬رﺟﻞ ﮐﺬب ﻋﻠﯽ اﻣﺮأﺗﮫ ﻟﯿﺮﺿﯿﮭﺎ أو رﺟﻞ ﮐﺬب ﻓﯽ ﺧﺪﻋﺔ‬ ‫ﺣﺮب أو رﺟﻞ ﮐﺬب ﺑﯿﻦ اﻣﺮأﯾﻦ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻟﯿﺼﻠﺢ ﺑﯿﻨﮭﻤﺎ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ای‬ ‫ﻣﺮدم ﭼﮫ ﺑﺎﻋﺚ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﻤﺎ در دروﻏﮕﻮﺋﯽ ﭼﻨﺎن ﭘﯽ در ﭘﯽ روان‬ ‫‪١٨٠‬‬

‫ھﺴﺘﯿﺪ ﮐﮫ ﭘﺮواﻧﮫ ھﺎ ﺑﮫ ﻃﺮف آﺗﺶ ﭘﯽ در ﭘﯽ ﻣﯿﺮوﻧﺪ‪ ،‬ھﺮ دروغ در‬ ‫ﻧﺎﻣﮫ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﯽ آدم ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ در ﺳﮫ ﮐﺎر‪ :‬اول ﻣﺮدی‬ ‫ﮐﮫ ﺑﺨﺎﻃﺮ رﺿﺎی ھﻤﺴﺮش ﺑﮫ او دروغ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬دوم ﻣﺮدی ﮐﮫ در‬ ‫ﺟﻨﮓ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﺮﯾﺐ دﺷﻤﻦ دروغ ﻣﯿﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺳﻮم ﮐﺴﯿﮑﮫ ﻣﯿﺎن دو ﻣﺮد‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن دروغ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﺗﺎ ﻣﯿﺎن ﺷﺎن اﺻﻼح ﺑﯿﺎورد" اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ وﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎری ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ﻋﻠﻤﺎء اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺮاد از‬ ‫دروغ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﺮد ﺑﮫ زن ﺧﻮد وزن ﺑﮫ ﺷﻮھﺮ ﺧﻮد ﺗﻨﮭﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ دروغ ﺣﻘﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﻻی ﻣﺮد اﺳﺘﻮ ﺑﺎﻻی زن ھﺴﺖ ﺗﻠﻒ‬ ‫ﻧﺸﻮ‪ ،‬و ﻣﺘﻀﻤﻦ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎل زن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮد و ﯾﺎ ﻣﺎل ﻣﺮد ﺗﻮﺳﻂ زن‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ( و ﻧﻮوی در ﺷﺮح ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬اﻣﺎ دروغ ﻣﺮد ﺑﮫ ھﻤﺴﺮش و‬ ‫دروغ زن ﺑﮫ ﺷﻮھﺮش ﻣﺮاد از آن دروﻏﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در اﻇﮭﺎر‬ ‫دوﺳﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ وﻋﺪه دادن ﺑﮫ آﻧﭽﮫ ﺑﺎﻻﯾﺶ ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ و اﻣﺜﺎل آن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دروغ در ﻓﺮﯾﺐ دادن و ﺗﻠﻒ ﮐﺮدن ﺣﻖ ھﻤﺴﺮ وﯾﺎ ﺣﻖ‬ ‫ﺷﻮھﺮ و ﯾﺎ در دﺳﺖ ﺑﺮد ﻣﺎل ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻗﺴﻢ دروغ ﺑﮫ اﺟﻤﺎع ھﻤﮫ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺮام ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ(‪.‬‬ ‫ﻣﺜﺎل ﺗﻠﻒ ﮐﺮدن آﻧﭽﮫ ﺑﺮ ﺷﻮھﺮ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻧﻔﻘﮫ واﺟﺒﮫ ﮐﮫ در‬ ‫ﺗﻠﻒ ﮐﺮدن آن ﺑﮫ دروغ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ آن را در ﺑﺎزار ﻧﯿﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬و ﻣﺜﺎل‬ ‫آﻧﭽﮫ ﺑﺮ زن ﻻزم اﺳﺖ اﯾﻨﮑﮫ ﺷﻮھﺮش او را ﺑﮫ ﻓﺮاش ﺧﻮد ﺑﺨﻮاھﺪ‬ ‫وی ﺑﮫ دروغ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﺎﺋﺾ ھﺴﺘﻢ‪ ،‬و ﻣﺜﺎل دﺳﺖ ﺑﺮد ﻣﺎل زن‬ ‫اﯾﻨﮑﮫ از ﻣﺎل زن ﺑﺪون ﺣﻖ ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﻌﺪاً دروغ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﻧﮕﺮﻓﺘﮫ ام‪،‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎن ﻣﺜﺎل دﺳﺖ ﺑﺮد زن آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﺣﻖ ﻧﺪارد اﯾﻨﮑﮫ از ﻣﺎل‬ ‫ﺷﻮھﺮ ﺑﺪون اﺟﺎزه اش ﺑﮕﯿﺮد و ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﮫ دروغ اﻧﮑﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬ ‫و آﻧﭽﮫ ﮔﺮﻓﺘﮫ از ﻧﻔﻘﮫ ﺧﻮدش و اوﻻدش ﺑﮫ وﺟﮫ ﻧﯿﮑﻮ ھﻢ زﯾﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪‬‬

‫"ب" وﻋﺪه ﺧﻼﻓﯽ‪:‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬آﯾﺔ اﻟﻤﻨﺎﻓﻖ ﺛﻼث‪ :‬إذا ﺣﺪث ﮐﺬب و إذا وﻋﺪ أﺧﻠﻒ‪ ،‬و إذا‬ ‫إﺋﺘﻤﻦ ﺧﺎن" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪":‬ﻧﺸﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺳﮫ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﺪ دروغ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﭼﻮن وﻋﺪه ﮐﻨﺪ ﺧﻼف ورزی ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ اﻣﺎﻧﺖ ﺑﺮاﯾﺶ ﺳﭙﺮده‬ ‫ﺷﻮد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﺪ" و ﻣﺮاد از ﻧﻔﺎق دراﯾﻨﺠﺎ ﻧﻔﺎق ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﻧﮫ ﻧﻔﺎق‬ ‫‪١٨١‬‬

‫ﺗﮑﺬﯾﺐ و اﻧﮑﺎر‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻔﺎق ﻋﻘﯿﺪه ای ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺣﺮام اﺳﺖ ﻧﮫ ﮐﻔﺮ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻧﻔﺎق در ﻋﻘﯿﺪه ﮐﻔﺮ اﺳﺖ و اﻟﻌﯿﺎذ ﺑﺎﷲ‪.‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫"ج" ﻓﺤﺶ ﮔﻮﺋﯽ و ﺑﺪ زﺑﺎﻧﯽ‪:‬‬ ‫از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ ..." :‬ﻣﮭﻼً ﯾﺎ ﻋﺎﺋﺸﮫ‪ ،‬ﻋﻠﯿﮏ ﺑﺎﻟﺮﻓﻖ‪ ،‬و إﯾﺎک واﻟﻌﻨﻒ و‬ ‫اﻟﻔﺤﺶ‪"...‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ..." :‬ﺑﮕﺬار ای ﻋﺎﯾﺸﮫ‪ ،‬ﻣﻼﺋﻤﺖ را ﻻزم ﮔﯿﺮ و از درﺷﺘﯽ‬ ‫وﻓﺤﺶ ﮔﻮﺋﯽ ﺑﭙﺮھﯿﺰ" اﯾﻦ را ﺑﺨﺎری رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و در‬ ‫رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ آﻣﺪه ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ ..." :‬ﻣﮫ ﯾﺎ ﻋﺎﯾﺸﮫ‪ ،‬ﻓﺈن اﷲ ﻻ ﯾﺤﺐ اﻟﻔﺤﺶ و اﻟﺘﻔﺤﺶ‪"...‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ..." :‬ﺧﺎﻣﻮش ای ﻋﺎﯾﺸﮫ‪ ،‬ﭼﻮن اﷲ ﺑﺪ زﺑﺎﻧﯽ وﻓﺤﺶ ﮔﻮﺋﯽ را‬ ‫دوﺳﺖ ﻧﺪرد‪) "...‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ ..." :‬إن ﺷﺮ اﻟﻨﺎس ﻣﻨﺰﻟﺔ ﻋﻨﺪ اﷲ ﻣﻦ ﺗﺮﮐﮫ –او ودﻋﮫ‪ -‬اﻟﻨﺎس‬ ‫اﺗﻘﺎء ﻓﺤﺸﮫ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺑﺪ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﻧﺰد اﷲ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ او را ﻣﺮدم از‬ ‫ﺗﺮس ﻓﺤﺸﮕﻮﺋﯽ اش ﺗﺮک ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از ﻋﯿﺎض اﺑﻦ ﺣﻤﺎر ﻣﺠﺎﺋﻌﯽ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ روزی رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺧﻄﺒﮫ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‪...." :‬و أھﻞ اﻟﻨﺎر ﺧﻤﺴﺔ‪ ....‬و اﻟﺸﻨﻈﯿﺮ‬ ‫اﻟﻔﺎﺣﺶ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اھﻞ دوزخ ﭘﻨﺞ ﮔﺮوه اﻧﺪ‪ ...‬و از آﻧﺠﻤﻠﮫ اﺳﺖ ﺑﺪ‬ ‫اﺧﻼق ﻓﺤﺸﮕﻮی‪ ".....‬اﯾﻦ را ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ در داء رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ ...." :‬و إن اﷲ ﯾﺒﻐﺾ اﻟﻔﺎﺣﺶ اﻟﻨﺪئ" ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬و اﷲ ﻋﺰ و‬ ‫ﺟﻞ ﻓﺤﺸﮕﻮی و ﺑﺪزﺑﺎن را ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯿﺪھﺪ" اﯾﻦ را‬ ‫ﺗﺮﻣﺬی واﺑﻦ ﺟﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ﺗﺮﻣﺬی آﻧﺮا‬ ‫ﺣﺴﻦ وﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬اﻟﺤﯿﺎء ﻣﻦ اﻹﯾﻤﺎن و اﻹﯾﻤﺎن ﻓﯽ اﻟﺠﻨﺔ واﻟﺒﺬاء ﻣﻦ‬ ‫اﻟﺠﻔﺎء واﻟﺠﻔﺎء ﻓﯽ اﻟﻨﺎر"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﺣﯿﺎء از اﯾﻤﺎن ﺳﺮﭼﺸﻤﮫ ﻣﯿﮕﯿﺮد و اﯾﻤﺎن ﺟﺎﯾﺶ ﺑﮭﺸﺖ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫و ﺑﺪ زﺑﺎﻧﯽ در ﻇﻠﻢ وﺟﻔﺎء اﺳﺖ ﮐﮫ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻇﻠﻢ دوزخ اﺳﺖ" اﯾﻦ را‬ ‫‪١٨٢‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫‪‬‬

‫اﺣﻤﺪ ﺑﮫ ﺳﻨﺪی ﮐﮫ رﺟﺎﻟﺶ رﺟﺎل ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺗﺮﻣﺬی‬ ‫و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن و ﺣﺎﮐﻢ ھﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ وﺗﺮﻣﺬی آن را ﺣﺴﻦ‬ ‫وﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻟﯿﺲ اﻟﻤﺆﻣﻦ ﺑﺎﻟﻄﻌﺎن وﻻ اﻟﻠﻌﺎن وﻻ اﻟﻔﺎﺣﺶ و ﻻ اﻟﺒﺬی"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻃﻌﻦ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻓﺤﺸﮕﻮی‪ ،‬وﺑﺪ زﺑﺎن ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ" اﯾﻦ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده و آﻧﺮا ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫"د" ﺑﺴﯿﺎر ﮔﻮﺋﯽ ﺑﺪون ﺿﺮورت و ﺑﺎ ﺗﮑﻠﻒ‪:‬‬ ‫از ﻣﻐﯿﺮه اﺑﻦ ﺷﻌﺒﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬إن اﷲ ﮐﺮه ﻟﮑﻢ ﺛﻼﺛﺎً‪ :‬ﻗﯿﻞ و ﻗﺎل‪،‬‬ ‫واﺿﺎﻋﺔ اﻟﻤﺎه‪ ،‬وﮐﺜﺮة اﻟﺴﺆال"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬اﷲ ﺳﮫ ﭼﯿﺰ را ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﻣﮑﺮوه و زﺷﺖ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮھﺎی ﺑﯿﻤﻮرد‪ ،‬ﺿﺎﺋﻊ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎل‪ ،‬وﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﺳﯿﺪن را" اﯾﻦ را‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪" :‬إن ﻣﻦ أﺣﺒﮑﻢ إﻟﯽ و أﻗﺮﺑﮑﻢ ﻣﻨﯽ ﻣﺠﻠﺴﺎً ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ‬ ‫أﺣﺴﻨﮑﻢ أﺧﻼﻗﺎً‪ ،‬و إن أﺑﻐﻀﮑﻢ إﻟﯽ و أﺑﻌﺪﮐﻢ ﻣﻨﯽ ﯾﻮم اﻟﻘﯿﺎﻣﺔ‬ ‫اﻟﺜﺮﺛﺎرون و اﻟﻤﺘﺸﺪﻗﻮن و اﻟﻤﺘﻔﮭﻘﻮن"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ" "از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﺤﺒﻮب ﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﻣﻦ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻦ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﯿﮑﻮ ﺧﻠﻖ ﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺒﻐﻮض ﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﻧﺰد ﻣﻦ و دور ﺗﺮﯾﻦ ﺷﻤﺎ از ﻣﻦ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﻮﯾﺎن ﺗﮑﻠﻒ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺗﮑﺒﺮ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﮔﻔﺘﺎر اﻧﺪ" اﯾﻦ را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫ﺗﺤﺴﯿﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ وی از رﺳﻮل اﷲ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪" :‬إن اﻟﻌﺒﺪ ﻟﯿﺘﮑﻠﻢ ﺑﺎﻟﮑﻠﻤﺔ ﻣﺎ ﯾﺘﺒﯿﻦ ﻓﯿﮭﺎ‪ ،‬ﯾﻨﺰل‬ ‫ﺑﮭﺎ ﻓﯽ اﻟﻨﺎر أﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﺸﺮق واﻟﻤﻐﺮب" )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪" :‬ﮔﺎھﯽ اﻧﺴﺎن ﺳﺨﻨﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ در آن ﻋﯿﺒﯽ ھﻢ ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻟﯿﮑﻦ ﺑﮫ ﺳﺒﺐ آن در آﺗﺶ دوزخ ﻓﺮو ﻣﯿﺮود ﮐﮫ ﻓﺎﺻﻠﮫ ای از ﻣﺸﺮق‬ ‫ﺗﺎ ﻣﻐﺮب دارد"‬ ‫"ھـ" ﺗﺤﻘﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن و ﯾﺎﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪:‬‬ ‫‪١٨٣‬‬

‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل اﷲ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ ..." :‬ﺑﺤﺴﺐ اﻣﺮئ ﻣﻦ اﻟﺸﺮ أن ﯾﺤﻘﺮ اﺧﺎه اﻟﻤﺴﻠﻢ"‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪ ":‬اﯾﻨﻘﺪر ﺷﺮ و ﺑﺪی ﺑﮫ ﺷﺨﺺ ﮐﺎﻓﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد‬ ‫را ﺗﺤﻘﯿﺮ ﮐﻨﺪ" ﺑﺮواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬

‫‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬

‫"و" ﺳﺨﺮﯾﮫ و ﻧﯿﺸﺨﻨﺪ زدن ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ رﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﯾﺎأﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﻻ ﯾﺴﺨﺮ ﻗﻮم ﻣﻦ ﻗﻮم ﻋﺴﯽ‬ ‫أن ﯾﮑﻮﻧﻮا ﺧﯿﺮاً ﻣﻨﮭﻢ و ﻻ ﻧﺴﺎء ﻣﻦ ﻧﺴﺎء ﻋﺴﯽ أن ﯾﮑﻦ ﺧﯿﺮاً ﻣﻨﮭﻦ‬ ‫و ﻻ ﺗﻠﻤﺰوا أﻧﻔﺴﮑﻢ و ﻻ ﺗﻨﺎﺑﺰوا ﺑﺎﻷﻟﻘﺎب ﺑﺌﺲ اﻻﺳﻢ اﻟﻔﺴﻮق ﺑﻌﺪ‬ ‫اﻹﯾﻤﺎن و ﻣﻦ ﻟﻢ ﯾﺘﺐ ﻓﺄوﻟﺌﮏ ھﻢ اﻟﻈﺎﻟﻤﻮن( )ﺣﺠﺮات(‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪) :‬ای ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ھﯿﭻ ﻗﻮم ﻗﻮم دﯾﮕﺮی را ﺑﮫ‬ ‫ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ آن ﻗﻮم ﺑﮫ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه از ﻗﻮم‬ ‫ﺗﻤﺴﺨﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﮫ ھﻢ ﮔﺮوھﯽ از زﻧﺎن‪ ،‬ﮔﺮوه دﯾﮕﺮی از‬ ‫زﻧﺎن را ﺑﮫ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ ﮐﮫ ﺷﺎﯾﺪ ﮔﺮوه زﻧﺎن ﺑﮫ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﮭﺘﺮ از آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و ھﺮﮔﺰ ﻋﯿﺒﺠﻮﯾﯽ از ھﻤﺪﯾﻨﺎن ﺧﻮد ﻧﮑﻨﯿﺪ وﻟﻘﺐ‬ ‫ھﺎی زﺷﺖ ھﻤﺪﯾﮕﺮ را ﻧﺨﻮاﻧﯿﺪ ﮐﮫ ﭘﺲ از اﯾﻤﺎن ﺑﮫ ﺧﺪا ﻧﺎم ﻓﺴﻖ‬ ‫)ﺑﺮﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﮭﻨﺪ( ﺑﺴﯿﺎر زﺷﺖ اﺳﺖ و ھﺮه از ﻓﺴﻖ و ﮔﻨﺎه ﺑﺪرﮔﺎه ﺧﺪا‬ ‫ﺗﻮﺑﮫ ﻧﮑﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺘﻤﮑﺎر اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫از ﺣﺴﯿﻦ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬در آﺧﺮت دروازه ای از‬ ‫ﺑﮭﺸﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ھﺮ ﯾﮑﯽ از ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﻣﺮدم ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﮔﺸﻮده ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺮاﯾﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬داﺧﻞ ﺷﻮ داﺧﻞ ﺷﻮ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ او ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺸﮑﻼت و اﻧﺪوه ھﺎﯾﺶ ﺑﮫ راه ﻣﯽ اﻓﺘﺪ زﻣﺎﻧﯿﮑﮫ‬ ‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﺪ آن دروازه ﺑﺮ روﯾﺶ ﺑﺴﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ دروازۀ‬ ‫دﯾﮕﺮی ﮔﺸﻮده ﺷﺪه و ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬داﺧﻞ ﺷﻮ‪ ،‬داﺧﻞ ﺷﻮ‪ ،‬وی‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺸﮑﻼت و اﻧﺪوه ھﺎﯾﺶ ﺑﮫ راه ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻧﺰدﯾﮏ‬ ‫ﺷﺪ آن دروازه ﻧﯿﺰ ﺑﺴﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬و ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ دروازه ھﺎی ﭘﯽ ھﻢ‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮش ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﮫ ﺳﺮاﻧﺠﺎم دروازه ای ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﺑﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد و ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬داﺧﻞ ﺷﻮ اﻣﺎ او از ﺷﺪت ﯾﺄس و ﻧﺎ‬ ‫اﻣﯿﺪی ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ آن دروازه ﻧﻤﯽ رود(‪ .‬ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﯿﮭﻘﯽ در اﻟﺸﻌﺐ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﺮﺳﻞ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬ ‫"ز" اﺑﺮاز ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﯽ در ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺴﻠﻤﺎن‪:‬‬ ‫‪١٨٤‬‬

‫از واﺋﻠﮫ اﺑﻦ اﺳﻘﻊ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪) :‬در ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ ھﺎی ﺑﺮادرت اﻇﮭﺎر ﺧﻮﺷﯽ ﻣﮑﻦ‪ ،‬ﮐﮫ ﻣﺒﺎدا‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ او رﺣﻢ ﮐﻨﺪ و آن ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ ھﺎ را داﻣﻦ ﮔﯿﺮ ﺗﻮ ﻧﻤﺎﯾﺪ(‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫را ﺗﺮﻣﺬی رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬

‫"ح" ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻨﯽ‪:‬‬ ‫از ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﭼﮭﺎر وﯾﮋﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ اﮔﺮ در ﮐﺴﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺗﻤﺎم ﻋﯿﺎر اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﯾﮑﯽ از آن وﯾﮋﮔﯽ ھﺎ در ﮐﺴﯽ وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺖ‪ ،‬ﯾﮏ وﯾﮋﮔﯽ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺖ در او وﺟﻮد دارد‪ ... :‬و ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ‬ ‫ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺒﻨﺪد ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻨﯽ ﮐﻨﺪ‪) (.....‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ و أﻧﺲ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺑﺮای ھﺮ ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻨﯽ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭘﺮﭼﻤﯽ اﺳﺖ و در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻧﺪا ﺳﺮداده ﻣﯿﺸﻮد ﮐﮫ اﯾﻦ ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻨﯽ ﻓﻼن ﮐﺲ اﺳﺖ(‬ ‫)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻨﯽ را در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در‬ ‫اﯾﺴﺘﮕﺎھﺶ ﭘﺮﭼﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ھﻤﺎن اﻧﺪازۀ ﭘﯿﻤﺎﻧﺸﮑﻨﯽ اش ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬و آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻨﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﭘﯿﻤﺎﻧﺸﮑﻨﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﮐﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ( )ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬ ‫اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫رواﯾﺘﮑﺮده ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺳﮫ ﮐﺲ در ﻗﯿﺎﻣﺖ دﺷﻤﻨﯽ ﺧﻮاھﻢ‬ ‫داﺷﺖ‪ :‬ﻣﺮدی ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ ﭼﯿﺰی ﺑﺪھﺪ ﺳﭙﺲ ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻨﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫)أو ﮐﻤﺎ ﻗﺎل اﻟﻨﺒﯽ اﻟﮑﺮﯾﻢ(()ﺑﺨﺎری(‬ ‫ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻠﯽ ﮐﺮم اﷲ وﺟﮭﮫ را دﯾﺪم ﮐﮫ ﺑﺎﻻی‬ ‫ﻣﻨﺒﺮ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪ :‬ﻧﺨﯿﺮ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ‬ ‫ھﺮﮔﺰ ﻧﺰد ﻣﺎ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺟﺰ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و آﻧﭽﮫ در اﯾﻦ ﺻﺤﯿﻔﮫ اﺳﺖ‬ ‫ﭼﯿﺰی ﺑﺮای ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آن را ﮔﺸﻮد و در آن دﻧﺪاﻧﮭﺎی‬ ‫ﺷﺘﺮ و وﺳﺎﯾﻠﯽ ﺟﺮح ﮐﻨﻨﺪه وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠﮫ آﻧﭽﮫ در آن‬ ‫ﺻﺤﯿﻔﮫ ﻧﻮﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﺑﻮد اﯾﻦ ﺑﻮد‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻋﮭﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ھﺮﮐﮫ ﺑﺪان ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﻮد‬ ‫آن را ﺑﺠﺎی ﻣﯽ آورد‪ ،‬ھﺮ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﭘﯿﻤﺎن ﺷﮑﻨﯽ ﮐﻨﺪ ﻟﻌﻨﺖ‬ ‫‪١٨٥‬‬

‫ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮫ ﮔﺎن و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺑﺮ او ﺑﺎد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ از‬ ‫وی ھﯿﭻ ﻓﺪﯾﮫ و ﺻﺪﻗﮫ ای را ﻧﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮد‪) (.....‬ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬ ‫از ﺑﺮﯾﺪه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﯿﭻ ﻗﻮﻣﯽ ﻋﮭﺪ را ﻧﺸﮑﺴﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ در ﻣﯿﺎن ﺷﺎن‬ ‫ﮐﺸﺘﺎر ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه‪ (....‬اﯾﻦ را ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ذھﺒﯽ آن را‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﺎ وی ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮ اﺑﻦ ﺣﻤﻖ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪) :‬ھﺮﮔﺎه ﻣﺮدی ﻣﺮد دﯾﮕﺮی را ﺑﺮای ﺣﻔﻆ‬ ‫ﺟﺎﻧﺶ ﭘﻨﺎه دھﺪ و ﺳﭙﺲ وی را ﺑﻘﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از آن ﻗﺎﺗﻞ ﺑﯿﺰارم‬ ‫)وی را در زﻣﺮۀ اﻣﺘﻢ ﻧﻤﯽ ﺷﻤﺎرم( اﮔﺮﭼﮫ آن ﻣﻘﺘﻮل ﮐﺎﻓﺮ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ(‬ ‫اﯾﻦ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺤﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬ ‫از اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮐﮫ ﻧﻔﺴﯽ راﮐﮫ در ﺣﺎل ﭘﯿﻤﺎن ﺑﻮده ﺑﺪون ﺣﻖ‬ ‫ﺑﮑﺸﺪ ﺑﻮی ﺑﮭﺸﺖ ﺑﮫ ﻣﺸﺎﻣﺶ ﻧﺨﻮاھﺪ رﺳﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺘﮑﮫ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﻮی ﺑﮭﺸﺖ ﺑﻮﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻣﺴﺎﻓﮥ ﭘﻨﺼﺪ ﺳﺎل راه ﺑﮫ ﻣﺸﺎم ﻣﯿﺮﺳﺪ(‬ ‫در ﯾﮏ رواﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪) :‬ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ھﻤﭙﯿﻤﺎﻧﺶ را ﺑﻘﺘﻞ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮی ﺑﮭﺸﺖ را ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮﯾﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﻮی ﺑﮭﺸﺖ از ﻣﺴﺎﻓﮥ ﭘﻨﺼﺪ‬ ‫ﺳﺎل راه ﺑﮫ ﻣﺸﺎم ﻣﯽ رﺳﺪ( اﯾﻦ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺤﺶ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده‪.‬‬ ‫"ط" ﻣﻨﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ھﺪﯾﮫ و اﻣﺜﺎل آن‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﯾﺎأﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﻻ ﺗﺒﻄﻠﻮا ﺻﺪﻗﺎﺗﮑﻢ ﺑﺎﻟﻤﻦ و‬ ‫اﻷذی( )اﻟﺒﻘﺮه(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ ﺻﺪﻗﮫ ھﺎی ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﻨﺖ‬ ‫ﮔﺬاری و أذﯾﺖ ﮐﺮدن ﺑﮫ ھﺪر ﻧﺪھﯿﺪ(‬ ‫اﺑﻮذر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ از ﻧﺒﯽ اﮐﺮم رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺳﮫ ﮐﺲ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽ زﻧﺪ و ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﺷﺎن ﻧﻤﯽ ﻧﮕﺮد و آﻧﺎن را از ﮔﻨﺎه ﭘﺎک ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻋﺬاب‬ ‫دردﻧﺎﮐﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ را ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﮫ ﺑﺎر‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﺑﻮذر ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل( اﯾﻦ‬ ‫ﻣﺮدم ھﻼک ﺷﺪه ﺧﺴﺮان ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا!اﯾﻨﺎن ﮐﯿﮭﺎ اﺳﺘﻨﺪ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آﻧﮑﮫ )ھﻨﮕﺎم راه رﻓﺘﻦ( ﻟﺒﺎﺳﺶ را از روی ﮐﺒﺮ و ﻏﺮور ﺑﮫ‬ ‫‪١٨٦‬‬

‫زﻣﯿﻦ آوﯾﺰان ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و آﻧﮑﮫ ﺑﺮ ﺑﺨﺸﺶ و ھﺪﯾﮫ اش ﻣﻨﺖ ﮔﺰاری‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ و آﻧﮑﮫ ﻣﺎﻟﺶ را ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﺑﻔﺮوش ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ( اﯾﻦ را‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬ ‫"ی" ﺣﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﺴﺪ ﻋﺒﺎرت از آرزوی زوال ﻧﻌﻤﺖ از دارﻧﺪۀ آن ﻧﻌﻤﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ آرزوی داﺷﺘﻦ ھﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺪون زوال آن از دارﻧﺪۀ آن‪،‬‬ ‫ﻏﺒﻄﮫ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد و ﻏﺒﻄﮫ ﺷﺮﻋﺎً ﻣﺎﻧﻌﯽ ﻧﺪاﺷﺘﮫ روا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬أم ﯾﺤﺴﺪون اﻟﻨﺎس ﻋﻠﯽ ﻣﺎآﺗﺎھﻢ اﷲ ﻣﻦ ﻓﻀﻠﮫ(‬ ‫)اﻟﻨﺴﺎء(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬آﯾﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﭽﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻓﻀﻞ و ﮐﺮم ﺧﻮدش‬ ‫ﺑﮫ آﻧﺎن داده ﺣﺴﺎدت ﻣﯽ ورزﻧﺪ(‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬و ﻣﻦ ﺷﺮ ﺣﺎﺳﺪ إذا ﺣﺴﺪ( )اﻟﻔﻠﻖ(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬و ﺑﮕﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﺮم ﺑﮫ ﺧﺪای از ﺷﺮ ﺣﺴﻮد آﻧﮕﺎه ﮐﮫ ﺣﺴﺎدت‬ ‫ورزد(‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ ....) :‬و ﺣﺴﺎدت ﻧﻮرزﯾﺪ‪ (....‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﯿﭽﮕﺎه در ﺳﯿﻨﮥ ﺑﻨﺪۀ ﻣﺆﻣﻦ ﻏﺒﺎر ﺟﻨﮓ در راه‬ ‫ﺧﺪا و ﺑﻮی دوزخ ﯾﮑﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد )آﻧﮑﮫ در راه ﺧﺪا ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وارد دوذخ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد( و ھﯿﭽﮕﺎه در ﺳﯿﻨﮥ ﺑﻨﺪه اﯾﻤﺎن و‬ ‫ﺣﺴﺎدت ﺟﻤﻊ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد(‪ .‬اﯾﻦ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ اﺳﻨﺎدی ﮐﮫ ھﯿﺜﻤﯽ و‬ ‫ﻣﻨﺬری راوﯾﺎﻧﺶ را ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬ ‫از زﺑﯿﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺑﯿﻤﺎری أﻣﺘﮭﺎی ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﺳﺮاﯾﺖ ﮐﺮده‪ :‬ﺣﺴﺎدت و‬ ‫ﮐﯿﻨﮫ‪ ،‬ﮐﯿﻨﮫ ﻣﯽ ﺗﺮاﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﻢ ﮐﮫ ﻣﻮی راﻣﯽ ﺗﺮاﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ دﯾﻦ‬ ‫را ﺗﺮاش ﻣﯿﺪھﺪ( اﯾﻦ را ﺑﯿﮭﻘﯽ در ﺷﻌﺐ و ﺑﺰار رواﯾﺘﮑﺮده و‬ ‫ھﯿﺜﻤﯽ و ﻣﻨﺬری اﺳﻨﺎدش را ﺟﯿﺪ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ :‬ﮐﺪام ﮔﺮوه ﻣﺮدم ﺑﮭﺘﺮاﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﺮﭘﺎک دل راﺳﺖ‬ ‫زﺑﺎن‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬راﺳﺖ زﺑﺎن را ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﯿﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺎک دل ﯾﻌﻨﯽ ﮐﯽ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎر روﺷﻦ ﺿﻤﯿﺮی ﮐﮫ ھﯿﭻ ﮔﻨﺎھﯽ و ﺳﺮﮐﺸﯽ و‬ ‫‪١٨٧‬‬

‫ھﯿﭻ دﺷﻤﻨﯽ و ﺣﺴﺎدﺗﯽ در او ﻧﯿﺴﺖ(‪ .‬اﯾﻦ را اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫و ﻣﻨﺬری و ھﯿﺜﻤﯽ اﺳﻨﺎد آن را ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‪.‬‬ ‫"ک" ﻏﺶ )دورﻧﮕﯽ(‪:‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﮐﺴﯽ ﺑﺎ ﻣﺎ دورﻧﮕﯽ ﮐﻨﺪ از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ )در زﻣﺮۀ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﯿﺴﺖ( ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻦ ﯾﺴﺎر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ اﻣﻮر ﻣﺮدﻣﯽ‬ ‫را ﺑﮫ ﮐﺴﯽ از ﺑﻨﺪه ﮔﺎﻧﺶ ﺑﺴﭙﺎرد و آن ﮐﺲ در ھﻨﮕﺎم ﻣﺮﮔﺶ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن زﯾﺮ ﺳﻠﻄﮫ اش ﻏﺶ و دورﻧﮕﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮭﺸﺖ را ﺑﺮ‬ ‫وی ﺣﺮام ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ داد( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫"ل" ﻧﯿﺮﻧﮓ‪:‬‬ ‫ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﮐﺴﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻣﺎ دورﻧﮕﯽ ﮐﺮد از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ و‬ ‫ﻧﯿﺮﻧﮓ ﮔﺮ و ﻣﮑﺎر در آﺗﺶ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد( اﯾﻦ را اﺑﻨﻦ ﺣﺒﺎن در‬ ‫ﺻﺤﯿﺤﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬ ‫از ﻋﯿﺎض ﺑﻦ ﺣﻤﺎر ﻣﺠﺎﺷﻌﯽ رواﯾﺖ اﺳﺘﮑﮫ روزی رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ در ﺧﻄﺒﮫ اش ﻓﺮﻣﻮد‪ ...) :‬و اھﻞ آﺗﺶ ﭘﻨﺞ ﮐﺲ اﻧﺪ‪...‬‬ ‫و ﻣﺮدی ﮐﮫ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎﻣﯽ ﺑﺮ او ﻧﻤﯽ ﮔﺰرد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ در اھﻞ و‬ ‫ﻣﺎﻟﺖ ﺑﺎﺗﻮ ﻧﯿﺮﻧﮓ ﻣﯿﺰﻧﺪ( )ﻣﺴﻠﻢ(‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻣﺮدی ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﯾﺎد ﺷﺪ ﮐﮫ در داد و ﺳﺘﺪ ﻧﯿﺮﻧﮓ ﮐﺎری ﻣﯽ ﮐﺮد‪،‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮔﺎه ﺑﺎ ھﺮ ﮐﮫ داد و ﺳﺘﺪ‬ ‫ﮐﺮدی‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﮕﻮ ﮐﮫ ھﯿﭻ ﻧﯿﺮﻧﮕﯽ در ﮐﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ رواﯾﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪) -‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را( از )ﻧﺠﺶ( ﺑﺎزداﺷﺘﮫ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﻧﻮوی ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬ﻧﺠﺶ( آن ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺎل در ﻣﺎﻟﯽ ﮐﮫ ﻣﯿﻔﺮوﺷﺪ ﺑﯽ اﻓﺰاﯾﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﮫ ﺑﮫ آن ﮐﺎر ﻋﻼﻗﮫ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﮐﮫ ﺧﺮﯾﺪار را ﻓﺮﯾﺐ داده وی را ﻣﻐﺮور ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻗﺘﯿﺒﮫ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺠﺶ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﺧﺘﻞ و ﺧﺘﻞ ھﻤﺎﻧﺎ ﻧﯿﺮﻧﮓ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪١٨٨‬‬

‫"م" ﻗﮭﺮﺷﺪن ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا‪:‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ‪) :‬ﻣﺮدی ﺧﻄﺎب ﺑﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ را ﺑﮫ ﭼﯿﺰی ﺗﻮﺻﯿﮫ ﮐﻦ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﮭﺮﻧﺸﻮ‪ .‬ﻣﺮد ﺧﻮاﺳﺘﮫ اش را ﺑﺎرھﺎ ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‬ ‫و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ھﻢ در ﺟﻮاﺑﺶ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﮭﺮ ﻧﺸﻮ(‬ ‫)ﺑﺨﺎری(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬زورﻣﻨﺪ آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ در ﻣﺒﺎرزه ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدد‪،‬‬ ‫ﺑﻠﮑﮫ زورﻣﻨﺪ آن اﺳﺖ ﮐﮫ در وﻗﺖ ﻗﮭﺮ ﺧﻮدش را ﻧﮕﮭﺪارد( )ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬روزی رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ را ﺑﺎ ﻣﺎ ادا ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﮫ‬ ‫اﯾﺮاد ﺳﺨﻦ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،...‬از ﺟﻤﻠﮫ ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﮐﮫ در آن روز از وی‬ ‫آﻣﻮﺧﺘﯿﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮد‪) :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ اوﻻد آدم در ﻣﺮاﺗﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن ﺑﮫ ﻧﺪرت ﺑﮫ ﺧﺸﻢ ﻣﯿﺂﯾﻨﺪ و ﺑﮫ زودی‬ ‫ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﻓﺮوﻣﯿﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ زود ﺑﮫ ﺧﺸﻢ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ و زود‬ ‫ھﻢ ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﻓﺮوﻣﯿﺨﻮرﻧﺪ ﭘﺲ اﯾﻦ )زود ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﺧﻮردن(‬ ‫آن )زود ﺑﮫ ﺧﺸﻢ آﻣﺪن( را ﺗﻼﻓﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن زود ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺸﻢ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ و دﯾﺮ ﺧﺸﻢ ﺧﻮد را ﻓﺮوﻣﯿﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﺷﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﮫ ﺧﺸﻢ ﻣﯽ آﯾﺪ و زودﺗﺮ ﺧﺸﻤﺶ را‬ ‫ﻓﺮوﻣﯿﺨﻮرد و ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺷﺎن آن اﺳﺖ ﮐﮫ زود ﺑﮫ ﺧﺸﻢ ﻣﯽ آﯾﺪ و دﯾﺮ‬ ‫ﺧﺸﻤﺶ را ﻓﺮوﻣﺨﻮرد‪ ،‬و آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ ﺧﺸﻢ ﺑﮫ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﭘﺎرۀ آﺗﺶ اﺳﺖ‬ ‫در دل ﻓﺮزﻧﺪ آدم‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﺪﯾﺪه اﯾﺪ ﮐﮫ )ھﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ( ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﺳﺮخ و‬ ‫رﮔﮭﺎی ﮔﺮدﻧﺶ ﺑﺮﺟﺴﺘﮫ ﻣﯽ ﮔﺮدد؟ ﭘﺲ ھﺮ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﺣﺲ‬ ‫ﮐﺮد ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮدش را ﺑﮫ زﻣﯿﻦ ﺑﭽﺴﭙﺪ(‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻓﺮوﺑﺮدن ھﯿﭻ ﺟﺮﻋﮫ ای ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻓﺮﺧﻮردن‬ ‫ﺧﺸﻤﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮوﺧﻮرده ﺷﻮد(‪ .‬اﯾﻦ را اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده ھﯿﺜﻤﯽ در ﺑﺎره اش ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ و راوﯾﺎﻧﺶ‬ ‫ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺬری ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬اﯾﻦ رواﯾﺖ در ﺻﺤﯿﺢ از آن ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ‬ ‫ﺣﺠﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫‪١٨٩‬‬

‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ در ﺧﺼﻮص اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮥ ﺧﺪاوﻧﺪ‪) :‬ادﻓﻊ‬ ‫ﺑﺎﻟﺘﯽ ھﯽ أﺣﺴﻦ( )ﻓﺼﻠﺖ( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ در راه‬ ‫ﺧﺪا ﺑﺪی( رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺻﺒﺮ در وﻗﺖ ﺧﺸﻢ و ﮔﺬﺷﺖ در‬ ‫ھﻨﮕﺎم اﺷﺘﺒﺎه‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدﻧﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را )از ﻣﺸﮑﻼت(‬ ‫ﻧﮕﮫ ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ و دﺷﻤﻦ ﺷﺎن را ﺗﺎﺑﻌﺐ ﺷﺎن ﻗﺮار ﺧﻮاھﺪ داد(‬ ‫)ﺑﺨﺎری در ﺗﻌﻠﯿﻖ(‬ ‫"ن" ﺑﺪ ﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا اﺟﺘﻨﺒﻮا ﮐﺜﯿﺮاً ﻣﻦ اﻟﻈﻦ إن‬ ‫ﺑﻌﺾ اﻟﻈﻦ اﺛﻢ(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ای آﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ از ﺑﺴﯿﺎری از ﮔﻤﺎﻧﮭﺎ ﺑﺮﺣﺬر‬ ‫ﺑﺎﺷﯿﺪ زﯾﺮا ﺑﻌﻀﯽ از ﮔﻤﺎﻧﮭﺎ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ( اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﺖ‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﯾﻦ آﯾﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را از ﮔﻤﺎن ﺑﺪ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺎز داﺷﺘﮫ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬از ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﯿﺪ زﯾﺮا ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ دروغ‬ ‫ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫ﭘﺲ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﮫ دارای ﻇﺎھﺮﯾﺪرﺳﺖ و‬ ‫ﺑﯽ ﻧﻘﺺ اﺳﺖ ﺟﻮاز ﻧﺪارد و ﺑﮭﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ آن ھﻤﻮاره‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻧﯿﮏ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬و اﻣﺎ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻇﺎھﺮش ﺑﺪ و‬ ‫ﻣﺸﮑﻮک ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﺪ ﺟﻮاز دارد‪ ،‬ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ ﺑﺨﺎری از ﻋﺎﯾﺸﮫ‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻣﻦ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ ﻓﻼن ﮐﺲ و ﻓﻼن ﮐﺲ ﭼﯿﺰی از دﯾﻦ ﻣﺎن‬ ‫را ﺑﺪاﻧﻨﺪ( و در ﯾﮏ ﻟﻔﻆ دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه‪) :‬از دﯾﻨﯽ ﮐﮫ ﻣﺎ در‬ ‫آن ھﺴﺘﯿﻢ‪(....‬‬ ‫ﻟﯿﺚ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬آن دو ﻣﺮد از ﺟﻤﻠﮥ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫"س" دوروﯾﯽ‪:‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ ...) :‬و ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﮐﺴﯽ را ﻣﯿﺎﺑﯿﺪ ﮐﮫ دوروی‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ھﻤﺎﻧﮑﮫ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﮫ ﯾﮏ روی و ﺑﺎ آن ﮔﺮوه ﺑﺎ روی دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯿﮑﻨﺪ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫‪١٩٠‬‬

‫از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺣﮑﺎﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﯾﮏ ﺗﻌﺪاد ﻣﺮدم ﺑﮫ ﭘﺪرﺑﺰرﮔﺶ ﻋﺒﺪ‬ ‫اﷲ اﺑﻦ رﻣﻌﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﻣﺎ ﺑﮫ ﭘﺎدﺷﺎھﺎن ﻣﺎن ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‬ ‫ﮐﮫ ھﺮﮔﺎه از ﻧﺰدﺷﺎن ﺑﯿﺮون ﺷﺪﯾﻢ ﺧﻼف آن را ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯿﻢ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ‬ ‫در روزﮔﺎر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﻣﻨﺎﻓﻘﺖ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ( )ﺑﺨﺎری(‬ ‫ﻋﻤﺎر ﺑﯿﻦ ﯾﺎﺳﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﮐﺴﯽ ﮐﮫ در دﻧﯿﺎ دوروی داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ )در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺮدم دو ﻣﻮﻗﻒ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ( در ﻗﯿﺎﻣﺖ دو زﺑﺎن از آﺗﺶ ﺧﻮاھﺪ‬ ‫داﺷﺖ( اﯾﻦ را اﺑﻮ داوود و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺤﯿﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫اﻧﺪ‪.‬‬ ‫"ع"ﺳﺘﻢ‪:‬‬ ‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺳﺰای ﯾﮏ ﺳﺘﻢ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺘﻢ اﺳﺖ( )ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﺳﺘﻤﮕﺎر ﻣﮭﻠﺖ ﻣﯿﺪھﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ او را ﺑﮫ ﺳﺰای‬ ‫ﺳﺘﻤﮕﺎرﯾﺶ ﮔﺮﻓﺘﺎرﮐﺮد ھﺮﮔﺰ رھﺎﯾﯽ ﻧﺨﻮاھﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪،‬ﺳﭙﺲ اﯾﻦ آﯾﺖ را‬ ‫ﺗﻼوت ﻧﻤﻮد‪) :‬و ﮐﺬﻟﮏ أﺧﺬ رﺑﮏ إذا أﺧﺬ اﻟﻘﺮی و ھﯽ ﻇﺎﻟﻤﺔ إن‬ ‫أﺧﺬه أﻟﯿﻢ ﺷﺪﯾﺪ( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬و ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺮوردﮔﺎرت آﻧﮕﺎه ﮐﮫ‬ ‫)ﺳﺎﮐﻨﺎن( ﻗﺮﯾﮫ ھﺎ را )ﺑﮫ ﺳﺰای اﻋﻤﺎل زﺷﺖ ﺷﺎن( آﻧﺎن را ﺑﮕﯿﺮد‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻘﻘﺎً ﮐﮫ ﮔﺮﻓﺘﻦ او ﺑﺴﯿﺎر دردﻧﺎک و ﺷﺪﯾﺪ اﺳﺖ( )ھﻮد( )ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻌﺎذ را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﯾﻤﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺮاﯾﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬از‬ ‫دﻋﺎی ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎش ﮐﮫ ھﯿﭻ ﺑﺎزدارﻧﺪه ای ﻣﯿﺎن آن و ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪) .‬ﺑﺰودی ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺧﺪا ﻗﺮار ﻣﯿﮕﯿﺮد( ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮذر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺘﮑﮫ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در زﻣﺮۀ آﻧﭽﮫ از ﭘﺮوردﮔﺎرش رواﯾﺖ ﮐﺮده ﯾﮑﯽ ھﻢ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮥ‬ ‫وی اﺳﺖ‪) :‬ای ﺑﻨﺪه ﮔﺎن ﻣﻦ! ﻣﻦ ﺳﺘﻢ را ﺑﺮﺧﻮد ﺣﺮام ﻧﻤﻮدم و‬ ‫درﻣﯿﺎن ﺷﻤﺎ ھﻢ ﺣﺮام ﻗﺮار داده ام‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺳﺘﻢ ﻣﮑﻨﯿﺪ‪(...‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪١٩١‬‬

‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮐﺲ ﺑﺎ ﺗﺠﺎوز ﺑﮫ آﺑﺮو و ﯾﺎ ﭼﯿﺰی ﺑﮫ‬ ‫ﺑﺮادرش ﺳﺘﻢ ﮐﺮده ھﻤﯿﻦ اﻣﺮوز از وی ﺑﺨﻮاھﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺶ ازﻓﺮارﺳﯿﺪن زﻣﺎﻧﯽ ﮐﮫ ھﯿﭻ درھﻢ و دﯾﻨﺎری‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ در آن زﻣﺎن اﮔﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ از آن‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد و اﮔﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ ﻧﺪاﺷﺖ از ﮔﻨﺎھﺎن آن ﮐﺲ ﮐﮫ در‬ ‫ﺣﻘﺶ ﺳﺘﻢ ﺷﺪه ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﺪه و ﺑﺮ دوش ﺳﺘﻤﮕﺎر ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد(‬ ‫)ﺑﺨﺎری(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ وی ﺳﺘﻢ رواﻧﻤﯽ‬ ‫دارد‪ ،‬او را در ﻣﺸﮑﻼت ﺗﻨﮭﺎ رھﺎ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ و ﺑﮫ او ﺗﻮھﯿﻦ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ )اﯾﻦ را ﻣﯽ ﮔﻔﺖ( و‬ ‫ﺑﮫ ﺳﯿﻨﮫ اش اﺷﺎره ﻣﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ھﻤﯿﻦ ﻗﺪر ﺷﺮ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ )ﮐﮫ او را وارد ﺟﮭﻨﻢ ﮐﻨﺪ( ﮐﮫ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ را ﺗﺤﻘﯿﺮ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم وﺟﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ :‬ﺧﻮﻧﺶ‪،‬‬ ‫آﺑﺮوﯾﺶ و ﻣﺎﻟﺶ( )ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺳﮫ ﮐﺲ ھﺮﮔﺰ دﻋﺎﯾﺸﺎن رد ﻧﻤﯿﮕﺮدد‪ :‬روزه دار ﺗﺎ‬ ‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ اﻓﻄﺎر ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻮای ﻋﺎدل‪ ،‬و ﺳﺘﻤﮑﺸﯿﺪه‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎی‬ ‫آﻧﺎن را ﺑﮫ ﭘﺸﺖ اﺑﺮھﺎ )آﺳﻤﺎن( ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮده دروازه ھﺎی آﺳﻤﺎن را ﺑﺪان‬ ‫ﻣﯽ ﮔﺸﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﭘﺮوردﮔﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ﺑﮫ ﻋﺰﺗﻢ ﻗﺴﻢ ﮐﮫ ﺗﻮ را ﮐﻤﮏ‬ ‫ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد اﮔﺮﭼﮫ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ( اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬی و اﺑﻦ‬ ‫ﺧﺰﯾﻤﮫ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺢ ﺷﺎن رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﻋﻘﺒﮫ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ ﺟﮭﻨﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺳﮫ ﮐﺲ دﻋﺎﯾﺸﺎن )زود( ﻗﺒﻮل‬ ‫ﻣﯿﮕﺮدد‪ :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺮ‪ ،‬و ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه( اﯾﻦ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده و ﻣﻨﺬری اﺳﻨﺎدش را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ و ھﯿﺜﺘﻤﯽ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺗﻤﺎم‬ ‫راوﯾﺎﻧﺶ ﺻﺤﯿﺢ اﻧﺪ ﺑﺠﺰ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ اﻷزرق ﮐﮫ آن ﺛﻘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬دﻋﺎی ﺳﺘﻤﺪﯾﺪه ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد اﮔﺮﭼﮫ ﻓﺎﺟﺮ ھﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﮫ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪ ﻓﺠﻮرش ﺑﮫ ﺧﻮدش ﺑﺮ ﻣﯿﮕﺮدد(‪ .‬اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و‬ ‫ﻣﻨﺬری اﺳﻨﺎدش را ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ھﯿﺜﻤﯽ‪.‬‬ ‫‪١٩٢‬‬

‫"ف" ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﺨﻦ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬أﺗﺄﻣﺮون اﻟﻨﺎس ﺑﺎﻟﺒﺮ و ﺗﻨﺴﻮن أﻧﻔﺴﮑﻢ و أﻧﺘﻢ‬ ‫ﺗﺘﻠﻮن اﻟﮑﺘﺎب أﻓﻼ ﺗﻌﻘﻠﻮن( )اﻟﺒﻘﺮه(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬آﯾﺎ ﻣﺮدم را ﺑﮫ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎری ﻓﺮاﻣﯿﺨﻮاﻧﯿﺪ و ﺧﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﮐﺘﺎب )ﺧﺪا( را ﺗﻼوت ﻣﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آﯾﺎ ﻧﻤﯽ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ(‪.‬‬ ‫اﯾﻦ آﯾﮫ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ از ﺟﻤﻠﮫ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﺧﯿﺮ آﯾﺖ ﺗﻮﺟﮫ ﻣﺎ را ﺑﮫ اﯾﻦ‬ ‫ﺧﻄﺎﺑﺶ ﺟﻠﺐ ﮐﺮده )آﯾﺎ ﻧﻤﯽ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ( ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ھﺮﮐﮫ ﮐﺎر ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‬ ‫را اﻧﺠﺎم دھﺪ ﺗﻌﻘﻞ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﯾﻦ ﺧﻄﺎب‬ ‫ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻣﺎ ھﻢ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫و ھﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده‪) :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﻟﻢ ﺗﻘﻮﻟﻮن ﻣﺎ ﻻﺗﻔﻌﻠﻮن *‬ ‫ﮐﺒﺮ ﻣﻘﺘﺎً ﻋﻨﺪ اﷲ أن ﺗﻘﻮﻟﻮا ﻣﺎ ﻻ ﺗﻔﻌﻠﻮن( )اﻟﺼﻒ(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ای ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ ﭼﺮا ﻣﯿﮕﻮﯾﯿﺪ آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﯿﺪ*‬ ‫اﯾﻦ ﮐﮫ ﺳﺨﻨﯽ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻒ آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ ﺧﺪا را ﺳﺨﺖ ﺑﮫ ﺧﺸﻢ‬ ‫و ﻏﻀﺐ ﻣﯿﺎورد(‪.‬‬ ‫از اﺳﺎﻣﮫ ﺑﻦ زﯾﺪ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪) :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم را در‬ ‫روزﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﯽ آورﻧﺪ و در آﺗﺶ ﻣﯽ اﻧﺪازﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﭽﮫ در ﺷﮑﻤﺶ‬ ‫ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ﺑﮫ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﮫ ﮔﺮدش ﻣﯿﭙﯿﭽﺪ ﮐﮫ ﺧﺮ )اﻻق( ﺑﮫ‬ ‫اﻃﺮاف آﺳﯿﺎب ﻣﯿﭽﺮﺧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺎﺷﻨﺪﮔﺎن آﺗﺶ ﻧﺰدﯾﮑﺶ ﺟﻤﻊ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫و از وی ﻣﯽ ﭘﺮﺳﻨﺪ ﮐﮫ ﭼﺮا ﺑﺪﯾﻦ ﺣﺎل اﻓﺘﺎده ای؟ آﯾﺎﺗﻮ در دﻧﯿﺎ اﻣﺮ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﻌﺮوف و ﻧﮭﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﺮدی؟ او ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﮐﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﺑﮫ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﻓﺮاﻣﯿﺨﻮاﻧﺪم اﻣﺎ ﺧﻮد ﺑﺪان ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﻧﻤﯽ ﮐﺮدم‪ ،‬و‬ ‫ﺷﻤﺎ را از ﺑﺪی ھﺎ ﺑﺎز ﻣﯽ داﺷﺘﻢ اﻣﺎ ﺧﻮد آن را اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دادم(‬ ‫)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﺟﻨﺪب اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ازدی رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ ھﻤﺼﺤﺒﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮد از وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‬ ‫ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﮐﺴﯿﮑﮫ اﻣﻮرﻧﯿﮏ را ﺑﮫ ﻣﺮدم ﻣﯽ آﻣﻮزاﻧﺪ و ﺧﻮدش را‬ ‫از آن ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﺮاﻏﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ دﯾﮕﺮان ﻧﻮر ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺨﺸﺪ و ﺧﻮدش را ﻣﯽ ﺳﻮزاﻧﺪ( اﯾﻦ را ﻃﺒﺮاﻧﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﻣﻨﺬری‬ ‫‪١٩٣‬‬

‫ﻓﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ اﺳﻨﺎدش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ و ھﯿﺜﻤﯽ راوﯾﺎﻧﺶ را ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه‪.‬‬ ‫"ص" ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر رﯾﺎ ﮐﺎری‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻓﻼﺗﺰﮐﻮا أﻧﻔﺴﮑﻢ ھﻮ أﻋﻠﻢ ﺑﻤﻦ اﺗﻘﯽ( )اﻟﻨﺠﻢ(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪ ...) :‬ﭘﺲ ﺧﻮد ﺳﺘﺎﯾﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ او ﮐﮫ آﻓﺮﯾﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﺑﮫ ﺣﺎل ھﺮﮐﮫ‬ ‫ﻣﺘﻘﯽ اﺳﺖ )ازﺷﻤﺎ( داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻄﺎء رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺧﺘﺮ ﻧﻮزادم را‬ ‫)ﺑﺮه( )ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر( ﻧﺎﻣﮕﺬارده ﺑﻮدم‪ ،‬زﯾﻨﺐ دﺧﺘﺮ اﺑﯽ ﺳﻠﻤﺎ ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﮫ اﯾﻦ ﻧﺎم ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪه ﺑﻮده ام و رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫درآن ھﻨﮕﺎم از ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن اﯾﻦ ﻧﺎم ﺑﺮای ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺎز داﺷﺘﮫ ﻓﺮﻣﻮده‬ ‫ﺑﻮوده‪) :‬ﺧﻮد را ﭘﺎک ﻣﺸﻤﺎرﯾﺪ ﮐﮫ ﺧﺪا ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را ﺑﮭﺘﺮ ﻣﯽ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﺪ( ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﮫ ﻧﺎﻣﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﯿﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬زﻧﺒﺶ‬ ‫ﻧﺎﻣﮕﺰارﯾﺪ‪) .‬ﻣﺴﻠﻢ(‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﯽ ﻧﺎدرﺳﺖ ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺪون ﻧﯿﺎز ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻮده‬ ‫ھﺪف از آن اﻓﺘﺨﺎری اﺳﺖ ﮐﮫ زاﯾﺪه ﺧﻮدﺑﺮﺗﺮﺑﯿﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و آن‬ ‫ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺿﺮورت ﺷﺮﻋﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد رواﺳﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﺟﻤﻠﮫ‪:‬‬ ‫‪ ‬آﻧﮑﮫ از ﻃﺮف ﭘﯿﻐﻤﺒﺮی ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ﭼﮫ او ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ آن را‬ ‫اﻇﮭﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﺰﮐﯿﮫ و ﭘﺎک ﺑﻮدن ﻧﻔﺲ اﻣﺮی اﺳﺘﮑﮫ از ﺟﻤﻠﮫ‬ ‫ﺿﺮورﯾﺎت ﻣﻘﺎم ﻧﺒﻮت در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ در ﺑﺨﺎری ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬ﺳﮫ ﮔﺮوه ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ھﺎی‬ ‫ازواج ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪه درﺑﺎرۀ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻋﺒﺎدت‬ ‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺮﺳﺎن ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ درﺑﺎرۀ‬ ‫آن ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت داده ﺷﺪ آﻧﺎن درﺑﺎرۀ آن ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺘﮫ‬ ‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻮﻗﻒ ﻣﺎ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﮔﻨﺎھﺎن ﮔﺬﺷﺘﮫ و آﯾﻨﺪۀ وی را ﺑﺨﺸﻮده )ﺑﺎزھﻢ او ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬اﯾﻦ ھﻤﮫ ﻋﺒﺎدت ﻣﯿﮑﻨﺪ؟( ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺮای ھﻤﯿﺶ ﺷﺐ را ﺑﺎ ﻧﻤﺎز ﺳﭙﺮی ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ ،‬دﯾﮕﺮی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ روزه ﺧﻮاھﻢ ﮔﺮﻓﺖ و ھﺮﮔﺰ اﻓﻄﺎر ﻧﺨﻮاھﻢ ﮐﺮد و آﺧﺮی‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬از زﻧﮭﺎ دوری ﺧﻮاھﻢ ﺟﺴﺖ و ازدواج ﻧﺨﻮاھﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺰد آﻧﺎن آﻣﺪه ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺘﯿﺪ‪،‬‬ ‫‪١٩٤‬‬

‫اﻣﺎ ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ھﺎ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎرﺗﺮم و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫از ﺧﺪای ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ روزه ﻣﯿﮕﯿﺮم و اﻓﻄﺎرھﻢ ﻣﯿﮑﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎز‬ ‫اداء ﻣﮑﻨﻢ و ھﻢ ﻣﯽ ﺧﻮاﺑﻢ و ﺑﺎ زﻧﮭﺎ ازدواج ﻣﯿﮑﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮐﮫ از‬ ‫ﺳﻨﺖ ﻣﻦ ﺳﺮﺑﺎز زﻧﺪ از ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ ﺳﻨﺪش ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﻟﻔﻆ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه‪) :‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﻦ ﺳﺮدار ﻗﻮم‬ ‫)ﺑﺸﺮﯾﺖ( ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد(‪.‬‬ ‫و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ در ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻢ ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪) :‬ﻣﻦ ﺳﺮدار ﻣﺮدم در‬ ‫روزﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺳﺮدار ﻣﺮدم در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻮاھﻢ‬ ‫ﺑﻮد(‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ در ﺗﺮﻣﺬی ﮐﮫ ﺳﻨﺪش ﺣﺴﻦ و ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻣﻦ ﺳﺮدار اوﻻد آدم در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد و ﺑﺪان‬ ‫اﻓﺘﺨﺎر ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺮق ﺣﻤﺪ در دﺳﺖ ﻣﻦ ﺧﻮھﺪ ﺑﻮد و ﺑﺪان اﻓﺘﺨﺎر‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﭘﯿﻐﻤﺒﺮان از آدم ﺷﺮوع و ھﺮ ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از وی آﻣﺪه زﯾﺮ‬ ‫ﺑﯿﺮق ﻣﻦ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد ﮐﮫ زﻣﯿﻦ ﺷﻖ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺪرﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ و ﺑﺪان اﻓﺘﺨﺎر ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ(‪.‬‬ ‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﺑﮫ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﻦ ﺳﺮدار اوﻻد آدم ﺧﻮاھﻢ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬و اوﻟﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد ﮐﮫ ﻗﺒﺮش ﺑﺎز ﺷﺪه ﺑﺪر ﻣﯽ آﯾﺪ و‬ ‫اوﻟﯿﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺧﻮاھﻢ ﺑﻮد(‪.‬‬ ‫و ﺣﺪﯾﺚ واﺛﻠﮫ ﺑﻦ اﺳﻘﻒ ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻔﺖ‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اوﻻد اﺳﻤﺎﻋﯿﻞ ﮐﻨﺎﻧﮫ‬ ‫را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و ﻗﺮﯾﺶ را از ﮐﻨﺎﻧﮫ‪ ،‬ﺑﻨﯽ ھﺎﺷﻢ را از ﻗﺮﯾﺶ و ﻣﻦ را از‬ ‫ﺑﻨﯽ ھﺎﺷﻢ(‪.‬‬ ‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮاردی ﮐﮫ ﺗﺰﮐﯿﮥ ﻧﻔﺲ در آن ﺷﺮﻋﺎً ﺟﻮاز دارد‪ ،‬آن‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ از ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺎﻟﻤﯽ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﻮد ﮐﮫ ﻗﺼﺪ ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﺮدم‬ ‫در ﺑﮭﺮه ﮔﯿﺮی ﯾﺎز دراﯾﺘﺶ را داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﮫ اﯾﻦ ھﺪف ﺧﻮد را‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺮدم ﺑﮫ داﻧﺸﺶ ﻧﯿﺎزدارﻧﺪ ﻧﮫ اﯾﻨﮑﮫ از روی ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮﺗﺮﺑﯿﻨﯽ و ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﺑﺮدﯾﮕﺮان‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﺣﺪﯾﺚ)ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﮔﻔﺘﮫ‪) :‬اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ در ﻓﮭﻢ ﮐﺘﺎﺑﺨﺪا از‬‫‪١٩٥‬‬

‫ھﻤﮫ داﻧﺎﺗﺮم‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻢ ﮐﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا را از ﻣﻦ ﺑﮭﺘﺮ ﻣﯽ داﻧﺪ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎً )ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻦ از وی( ﻧﺰدش ﺧﻮاھﻢ رﻓﺖ(‪ .‬ﺑﺨﺎری اﯾﻦ‬ ‫ﻟﻔﻆ را در اﯾﻦ رواﯾﺖ اﻓﺰوده‪ ...) :‬و ﻣﻦ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ اﺻﺤﺎب ﻧﯿﺴﺘﻢ(‪.‬‬ ‫ﻧﻮوی در ﺷﺮح ﻣﺴﻠﻢ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬اﺻﺤﺎب اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮥ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد را رد‬ ‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ اﺑﻮاﻟﻄﻔﯿﻞ ﻋﺎﻣﺮ ﺑﻦ واﺛﻠﮫ در رواﯾﺘﯽ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬از ﻋﻠﯽ رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮫ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ اﯾﺴﺘﺎد و ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪) :‬از ﻣﻦ )راﺟﻊ ﺑﮫ ﻣﺴﺎﯾﻞ دﯾﻨﯽ(‬ ‫ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﮫ ﻣﻦ را از دﺳﺖ دھﯿﺪ‪ ،‬و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ ھﺮﮔﺰ ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﻣﻦ ﮐﺴﯽ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ را ﻧﺨﻮاھﯿﺪ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﮫ از وی ﺑﭙﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬اﺑﻦ اﻟﮑﻮاء‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﺎن ﭼﮫ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻧﻌﻤﺖ ھﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎ‬ ‫ﮐﻔﺮان ﻣﻌﺎوﺿﮫ ﮐﺮدﻧﺪ و دار اﻟﺒﻮار را ﺑﺮای ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺣﻼل ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ؟‬ ‫ﻋﻠﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ ﻗﺮﯾﺶ‪ .‬ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﺎن ﮐﯿﮭﺎ اﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺗﻼش ﺷﺎن‬ ‫در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ ﺑﮫ ھﺪر رﻓﺘﮫ و ﺧﻮد ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﮐﺎری درﺳﺖ‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دھﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اھﻞ ﺣﺮوراء از ﺟﻤﻠﮥ آﻧﺎن اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ اﺧﺮاج ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺻﺤﯿﺢ و ﻋﺎﻟﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﯿﺨﯿﻦ آن را اﺧﺮاج ﻧﮑﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن را در‬ ‫ﺣﻀﻮر اﺻﺤﺎب ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﯽ و ﺗﺰﮐﯿﮫ ﻧﻔﺲ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ زدودن ﺷﺮی و ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ‬ ‫از ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺟﻮاز دارد ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ‬ ‫ﺣﺒﯿﺐ اﺑﻦ رﺑﯿﻌﮫ در ﺑﺨﺎری آﻣﺪه و ﺧﻮد او از ﺟﻤﻠﮥ ﮐﺒﺎر ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ‬ ‫اﺳﺖ‪) :‬زﻣﺎﻧﯿﮑﮫ ﻋﺜﻤﺎن رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﺤﺎﺻﺮه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻻی ﯾﮏ‬ ‫ﺑﻠﻨﺪی رﻓﺘﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﮐﮫ ﺑﺠﺰ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬را ﻗﺴﻢ ﻧﻤﯽ دھﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﻗﺴﻢ داده از ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﭘﺮﺳﻢ ﮐﮫ آﯾﺎ‬ ‫ﺑﯿﺨﺒﺮﯾﺪ از زاﯾﻦ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﺮ ﮐﺲ‬ ‫)روﻣﮫ( را ﺑﮑﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺮاﯾﺶ درﭘﺎداش آن ﺑﮭﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ آن را‬ ‫ﮐﻨﺪم؟ آﯾﺎ ﻧﻤﯽ داﻧﯿﺪ ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﺮﮐﮫ اردوی )ﻋﺴﺮه( را ﺑﺎ اﺑﺰار و‬ ‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی آن ﻣﺠﮭﺰ ﮐﻨﺪ ﭘﺎداﺷﺶ ﺑﮭﺸﺖ اﺳﺖ و ﻣﻦ آن را‬ ‫ﺗﺠﮭﯿﺰﮐﺮدم؟ راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ ھﺎی ﻋﺜﻤﺎن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﮫ اﺻﺤﺎب رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻢ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ ھﺎی ﻋﺜﻤﺎن‬ ‫را ﻣﯽ ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ و آن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺮده ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﯽ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﺮای زدودن ﺗﮭﻤﺖ از ﺧﻮﯾﺶ ﻧﯿﺰ ﺟﻮاز دارد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ در‬ ‫ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺳﻌﺪ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ آﻣﺪه ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫‪١٩٦‬‬

‫)ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺘﻢ ﮐﮫ در راه ﺧﺪا ﺗﯿﺮاﻧﺪازی ﮐﺮده و ﻣﺎ در‬ ‫ﮐﻨﺎر ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﺟﻨﮕﯿﺪﯾﻢ ﮐﮫ ھﯿﭻ‬ ‫ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺠﺰ ﺑﺮگ درﺧﺖ ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﭘﺲ اﻓﮕﻨﺪۀ ھﺮ ﯾﮏ از‬ ‫ﻣﺎ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺲ اﻓﮕﻨﺪ ﺷﺘﺮان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﻣﯿﺒﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻨﯽ اﺳﺪ ﻣﻦ را‬ ‫ﺑﺮ اﺳﻼم ﺗﻌﺰﯾﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻣﻦ ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﺷﺪه ﮐﺎرم ﺑﮫ ﮔﻤﺮاھﯽ ﮐﺸﯿﺪ آﻧﺎن‬ ‫اﯾﻦ اﻣﺮ را ﺑﺎ ﺳﺨﻨﭽﯿﻨﯽ ﺑﮫ ﻋﻤﺮ رﺳﺎﻧﺪه ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬وی ﻧﻤﺎز را ﺑﮫ‬ ‫درﺳﺘﯽ اداء ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ(‪.‬‬ ‫"ق" ﺑﺨﻞ ورزﯾﺪن‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬و ﻣﻦ ﯾﻮق ﺷﺢ ﻧﻔﺴﮫ ﻓﺄﻟﺌﮏ ھﻢ اﻟﻤﻔﻠﺤﻮن(‬ ‫)ﺗﻐﺎﺑﻦ(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬و ﮐﺴﺎﻧﯿﮑﮫ از ﺧﻮی ﻟﺌﺎﻣﺖ و ﺑﺨﻞ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫آﻧﮭﺎ رﺳﺘﮕﺎران ﻋﺎﻟﻤﻨﺪ(‪.‬‬ ‫و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬و أﻣﺎ ﻣﻦ ﺑﺨﻞ و اﺳﺘﻐﻨﯽ* و ﮐﺬب ﺑﺎﻟﺤﺴﻨﯽ*‬ ‫ﻓﺴﻨﯿﺴﺮه ﻟﻠﻌﺴﺮی( )اﻟﻠﯿﻞ(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬و اﻣﺎ ھﺮﮐﺲ ﺑﺨﻞ ورزﯾﺪ و از ﺟﮭﻞ و ﻏﺮور ﺧﻮد را از‬ ‫ﻟﻄﻒ ﺧﺪا ﺑﯽ ﻧﯿﺎز داﻧﺴﺖ و ﻧﯿﮑﻮﺋﯽ را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮد ﭘﺲ ﺑﺰودی ﮐﺎر‬ ‫او را )در دو ﻋﺎﻟﻢ( دﺷﻮار ﮔﺮاﻧﯿﻢ(‪.‬‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ ...) :‬و از ﺑﺨﻞ ورزﯾﺪن ﺑﭙﺮھﯿﺰﯾﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺨﻞ اﻣﺘﮭﺎی‬ ‫ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮده آﻧﺎن را ﺑﮫ رﯾﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﯾﮑﺪﮔﺮ و‬ ‫دﺳﺘﺪرازی ﺑﮫ ﻣﺤﺎرم ﺷﺎن ﮐﺸﺎﻧﺪه ﺑﻮد(‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ھﻤﻮاره ﻣﯿﮕﻔﺖ‪:‬‬ ‫)ﺧﺪاوﻧﺪا ﻣﻦ از ﺑﺨﻞ ورزﯾﺪن ﺑﮫ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﺮم‪ (...‬ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫از اﺑﯽ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﮐﮫ داﻣﻨﮕﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﯿﺸﻮد ھﻤﺎﻧﺎ‬ ‫ﺑﺨﻞ ورزﯾﺪن در اﻣﻮال و ﺗﺮس )ﺧﺎﻟﻊ( اﺳﺖ(‪ .‬اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداد‬ ‫و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺤﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ ...) :‬و‬ ‫ھﺮﮔﺰ ﺑﺨﻞ و اﯾﻤﺎن ﯾﮑﺠﺎ دردل ﺑﻨﺪه ﯾﮑﺠﺎ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد(‪ .‬اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ و‬ ‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن درﺻﺤﯿﺤﺶ و ﻧﯿﺰ ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪١٩٧‬‬

‫"ر" دوری ﮐﺮدن از ﻣﺴﻠﻤﺎن و روی ﮔﺸﺘﺎﻧﺪن از وی‪:‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺑﺎﯾﮑﺪﮔﺮ ﻗﻄﻊ راﺑﻄﮫ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ازھﻢ روی ﻣﮕﺮداﻧﯿﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺴﺎدت ﻣﻮرزﯾﺪ‪ ،‬ای ﺑﻨﺪه ﮔﺎن ﺧﺪای ﺑﺮادر ﯾﮑﺪﮔﺮ ﺑﺎﺷﯿﺪ و ﺑﺮای‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎن رواﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﯿﺶ از ﺳﮫ روز از ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ دوری‬ ‫ﺟﻮﯾﺪ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن در ھﺮ روز دوﺷﻨﺒﮫ و ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﮫ‬ ‫)ﺑﮫ ﺣﻀﻮر ﺧﺪا( ﻋﺮﺿﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﺪای ﻣﺘﻌﺎل در آن روز ھﺮ‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺪا ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺎﯾﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﮫ درﻣﯿﺎن‬ ‫وی و ﺑﺮادرش ﮐﯿﻨﮫ و ﮐﺪورت وﺟﻮد دارد ﺳﭙﺲ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ دو را‬ ‫ﺑﮫ ﺣﺎل ﺧﻮد رھﺎﮐﻨﯿﺪ ﺗﺎ ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﺑﺎھﻢ آﺷﺘﯽ ﮐﻨﻨﺪ(‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫از اﺑﻮاﯾﻮب رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺑﺮای ﻣﺴﻠﻤﺎن رواﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﺑﯿﺶ از ﺳﮫ ﺷﺐ از‬ ‫ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ دوری ﺟﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه ﺑﺎھﻢ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻮﻧﺪ از ﯾﮑﺪﮔﺮ‬ ‫روی ﻣﯽ ﮔﺮاﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ آن دو ھﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﺳﻼم‬ ‫)ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ را( آﻏﺎزﮐﻨﺪ(‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ دوری ﺟﺴﺘﻦ از ﮐﺴﯽ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ رﺿﺎی ﺧﺪا ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬در‬ ‫رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪه ﮐﮫ وی ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ازﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ از آن ﺳﮫ ﻧﻔﺮ دوری‬ ‫ﺟﻮﯾﻨﺪ ﮐﮫ از ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻏﺰوه‬ ‫اﺑﺎورزﯾﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫"س" دﺷﻨﺎم دادن و ﻟﻌﻨﺖ ﮔﻔﺘﻦ‪:‬‬ ‫ﻟﻌﻨﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﮫ اﻧﺴﺎن ﭘﺎک ﺑﺪﻟﯿﻞ اﺟﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ اﻣﺎ ﻟﻌﻨﺖ‬ ‫ﮔﻔﺘﻦ ﺑﮫ آﻧﺎن ﮐﮫ دارای وﯾﮋﮔﯽ ھﺎی ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺘﻨﺪ روا اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫اﯾﻨﮑﮫ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺘﻤﮑﺎران را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎوﻧﺪ ﮐﻔﺎر را ﻟﻌﻨﺖ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺼﻮﯾﺮﺑﺮداران را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪.‬‬ ‫دﻻﯾﻞ ﺣﺮﻣﺖ ﻟﻌﻨﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﮫ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﮕﻮﻧﮥ ﻣﺸﺨﺺ از اﯾﻦ‬ ‫ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١٩٨‬‬

‫اﺑﻮزﯾﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﺿﺤﺎک اﻧﺼﺎری ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪...) :‬ﻟﻌﻨﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﮫ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﮐﺸﺘﻦ وی‬ ‫اﺳﺖ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫اﺑﻮدرداء رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آﻧﺎﻧﮑﮫ ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﮫ ﺷﻔﯿﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬ ‫ﻧﮫ ھﻢ ﺷﮭﯿﺪ( ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬دﺷﻨﺎم دادن ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻓﺴﻖ اﺳﺖ‪) (....‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫)از ﺟﻤﻠﮥ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﺰرگ آن اﺳﺖ ﮐﮫ اﻧﺴﺎن واﻟﺪﯾﻨﺶ را‬ ‫ﻟﻌﻨﺖ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا! اﻧﺴﺎﻧﯽ ﭼﮕﻮﻧﮫ واﻟﺪﯾﻨﺶ را‬ ‫ﻟﻌﻨﺖ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﭘﺪر ﮐﺴﯽ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ و آن‬ ‫ﮐﺲ ﭘﺪر او را ﻟﻌﻨﺖ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺎدرش را ﻟﻌﻨﺖ ﮔﻮﯾﺪ و وی ﻣﺎدر او را‬ ‫ﺑﺎﻟﻤﻘﺎﺑﻞ ﻟﻌﻨﺖ ﮔﻮﯾﺪ( ﺑﺨﺎری‬ ‫و اﻣﺎ ﺟﻮاز ﻟﻌﻨﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﮫ آﻧﺎﻧﯿﮑﮫ دارای وﯾﮋﮔﯽ ھﺎی آﺷﮑﺎر زﺷﺖ‬ ‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﮫ اﺳﺎس اﯾﻦ دﻻﯾﻞ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯿﺸﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻟﻌﻦ‬ ‫اﻟﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا ﻣﻦ ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﻋﻠﯽ ﻟﺴﺎن داوود و ﻋﯿﺴﯽ اﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ‬ ‫ذﻟﮏ ﺑﻤﺎ ﻋﺼﻮا و ﮐﺎﻧﻮا ﻣﻌﺘﺪﯾﻦ( )ﻣﺎﺋﺪه(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﮐﺎﻓﺮان ﺑﻨﯽ اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﺰﺑﺎن داوود و ﻋﯿﺴﯽ اﺑﻦ ﻣﺮﯾﻢ از آن‬ ‫ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮده ﺷﺪﻧﺪ ﮐﮫ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﺣﮑﻢ ﺧﺪا ﮐﺮده از ﺣﮑﻢ ﺣﻖ ﺳﺮﮐﺸﯽ‬ ‫ﮐﺮدﻧﺪ(‪.‬‬ ‫و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬إن اﷲ ﻟﻌﻦ اﻟﮑﺎﻓﺮﯾﻦ( )اﺣﺰاب(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺎﻓﺮان را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮد(‪.‬‬ ‫و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﮐﻤﺎ ﻟﻌﻨﺎ أﺻﺤﺎب اﻟﺴﺒﺖ( )ﻧﺴﺎء(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ أﺻﺤﺎب روز ﺷﻨﺒﮫ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮدﯾﻢ(‪.‬‬ ‫و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻟﻌﻨﺔ اﷲ ﻋﻠﯽ اﻟﮑﺎذﺑﯿﻦ( )آل ﻋﻤﺮان(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪ ) :‬ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ دروغ ﮔﻮﯾﺎن ﺑﺎد(‪.‬‬ ‫و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬أﻻ ﻟﻌﻨﺔ اﷲ ﻋﻠﯽ اﻟﻈﺎﻟﻤﯿﻦ( )ھﻮد(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮑﺎران اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬أﻟﺌﮏ ﯾﻠﻌﻨﮭﻢ اﷲ و ﯾﻠﻌﻨﮭﻢ اﻟﻠﻌﻨﻮن( )ﺑﻘﺮه(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺧﺪا و ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻟﻌﻨﺖ ﺷﺎن ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ(‪.‬‬ ‫‪١٩٩‬‬

‫دﻻﯾﻠﯽ از ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص‪:‬‬ ‫ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮭﻮد و ﻧﺼﺎرا را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﺮھﺎی اﻧﺒﯿﺎی ﺷﺎن‬ ‫را ﻣﺴﺠﺪ ﺳﺎﺧﺘﮫ اﻧﺪ )در آن ﻋﺒﺎدت ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﮭﻮد‬ ‫را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ ﺷﺤﻤﯿﺎت ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﻗﺮار داده ﺷﺪ اﻣﺎ آن را آراﺳﺘﮫ‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ دزد را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺨﻢ ﻣﺮﻏﯽ ﻣﯽ دزدد و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫آن دﺳﺘﺶ ﺑﺮﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬رﯾﺴﻤﺎﻧﯽ را ﻣﯽ دزدد و دﺳﺘﺶ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫آن ﻗﻄﻊ ﻣﯿﮕﺮدد( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‬ ‫واﺻﻠﮫ و ﻣﺴﺘﻮﺻﻠﮫ‪ ،‬واﺷﻤﺔ و ﻣﺴﺘﻮﺷﻤﺔ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮد( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻣﺮداﻧﯽ را ﮐﮫ ﺧﻮد را ﺷﺒﯿﮫ زﻧﺎن ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ‪ ،‬و زﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺧﻮد را ﺷﺒﯿﮫ‬ ‫ﻣﺮدان ﻣﯿﻨﻤﺎﯾﻨﺪ ﻟﻌﻨﺖ ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ( و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮی از وی‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‪) :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺮداﻧﯽ ﮐﮫ ﺧﻮد را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻨﺜﯽ ﺟﻠﻮه ﻣﯽ‬ ‫دھﻨﺪ )در ﺣﺮﮐﺎت و ﺑﺮﺧﻮرد از ﻧﺮﻣﯽ و ﻣﻼﯾﻤﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻨﺜﯽ‬ ‫ﮐﺎر ﻣﯿﮕﯿﺮﻧﺪ( و زﻧﺎﻧﯽ را ﮐﮫ ﺧﻮد را ﺷﺒﯿﮫ ﻣﺮدان ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ ﻟﻌﻨﺖ‬ ‫ﮐﺮده و ﮔﻔﺖ‪ :‬آﻧﺎن را از ﺧﺎﻧﮫ ھﺎﯾﺘﺎن ﺑﯿﺮون ﮐﻨﯿﺪ( ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫آﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺧﻮد را ﺷﺒﯿﮫ ﺣﯿﻮان ﻣﯿﺴﺎزﻧﺪ ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮده( ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫از ﺟﺎﺑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻮد ﺧﻮار و ﺳﻮد ده و آﻧﮑﮫ ﻣﻌﺎﻣﻠﮥ ﺳﻮد را ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ و آﻧﺎﻧﮑﮫ ﺷﺎھﺪ ﻣﻌﺎﻣﻠﮥ ﺳﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ( ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫"ت" اﻗﺪام ﺑﮫ ارﺗﮑﺎب ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﻮﭼﮏ‪:‬‬ ‫از ﺳﮭﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬از ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫ارﺗﮑﺎب ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﻮﭼﮏ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوھﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در دل دره ای‬ ‫ﻣﺴﮑﻦ ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﯾﮑﯽ ﭘﺎرۀ ﭼﻮﺑﯽ ﺑﺎﺧﻮد ﺑﯿﺎورد‪ ،‬و آن ﭘﺎرۀ‬ ‫ﭼﻮﺑﯽ ﺑﺎﺧﻮد ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﻧﻘﺪر ﭼﻮب ﮔﺮدآورﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫‪٢٠٠‬‬

‫ﻏﺬای ﺷﺎن را ﺑﺎ آن ﺑﭙﺬﻧﺪ و ھﺮﮔﺎه اﻧﺴﺎن ﺑﻮاﺳﻄﮥ ﮔﻨﺎھﺎن ﮐﻮﭼﮑﺶ‬ ‫ﻣﻮاﺧﺬه ﮔﺮدد ﻗﻄﻌﺎً ھﻼک ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ( اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و‬ ‫ھﯿﺜﻤﯽ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬راوﯾﺎﻧﺶ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻨﺬری ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬از راوﯾﺎن اﯾﻦ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ در ﺻﺤﯿﺢ ﺣﺠﺔ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ازﮔﻨﺎھﺎن ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺮﺣﺬرﺑﺎﺷﯿﺪ زﯾﺮا از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺑﺮای آن ﺧﻮاﺳﺘﺎری اﺳﺖ( اﯾﻦ را ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در‬ ‫ﺻﺤﯿﺤﺶ و اﺣﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و ھﯿﺜﻤﯽ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺤﻮ‬ ‫راوﯾﺎﻧﺶ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﻧﺲ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺷﻤﺎ ﮐﺎرھﺎﯾﯽ را‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺪھﯿﺪ ﮐﮫ از دﯾﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎرﯾﮏ ﺗﺮ از ﻣﻮی اﺳﺖ )ﮔﻨﺎھﺶ ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫اﻧﺪک اﺳﺖ( در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻣﺎ اﯾﻦ ﮐﺎرھﺎ را در زﻣﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬از ﺟﻤﻠﮥ ﮔﻨﺎھﺎن ﺑﺰرگ ﻣﯽ ﺷﻤﺮدﯾﻢ( ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫"ث" ﺑﮫ ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ دار ﺣﻖ ﮐﺴﯽ را ﮐﮫ ﺧﻮاھﺎن ﺣﻖ‬ ‫ﺧﻮد اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻓﺈن أﻣﻦ ﺑﻌﻀﮑﻢ ﺑﻌﻀﺎً ﻓﻠﯿﺆد اﻟﺬی اؤﺗﻤﻦ‬ ‫أﻣﺎﻧﺘﮫ( )ﺑﻘﺮه(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ اﻣﺎﻧﺘﯽ ﻧﺰد دﯾﮕﺮی ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ آﻧﮑﮫ‬ ‫اﻣﺎﻧﺖ ﻧﺰدش ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﺪه آن اﻣﺎﻧﺖ را ﺑﮫ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ ) :‬اﯾﻦ ﺳﺘﻢ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ دار اﻣﺎﻧﺖ ﯾﺎ ﻗﺮﺿﮫ‬ ‫ﮐﺴﯽ را ﺑﮫ ﺗﻌﻮﯾﻖ ﺑﯽ اﻧﺪازد و ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﺑﮫ اﻋﺘﺒﺎر ﮐﺴﯽ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺑﮫ ﻗﺮدار ﻣﮭﻠﺖ داد ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺑﮫ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﭙﺮدازد( )ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮذر رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﮫ ﮐﺲ را دوﺳﺖ دارد و ﺑﺎ ﺳﮫ ﮐﺲ ﻋﺪاوت‬ ‫دارد( ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺎ اﯾﻨﺠﺎ اداﻣﮫ داد ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬و آن ﺳﮫ ﮐﺴﯽ را‬ ‫ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﺪاوت دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از‪ :‬ﭘﯿﺮﻣﺮد زﻧﺎﮐﺎر‪ ،‬و‬ ‫ﻓﻘﯿﺮ ﻣﺘﮑﺒﺮ‪ ،‬و ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ دار ﺳﺘﻤﮑﺎر( اﯾﻦ را اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬ ‫ھﺮ ﮐﺪام در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد رواﯾﺘﮑﺮده و ﺣﺎﮐﻢ و ذھﺒﯽ و ﻧﺴﺎﺋﯽ و‬ ‫ﺗﺮﻣﺬی آن را ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪٢٠١‬‬

‫"ذ" ھﻤﺴﺎﯾﮥ ﺑﺪ‪:‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽ آورد‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ‬ ‫اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽ آورد‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽ آورد‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﯽ را‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﯽ ای رﺳﻮل ﺧﺪا؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﮑﮫ ھﻤﺴﺎﯾﮫ اش از ﺷﺮش در اﻣﺎن‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ(‪) .‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ( ﺑﺨﺎری آن را از اﺑﯽ ﺷﺮﯾﺢ ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده‪.‬‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻧﺒﺎﯾﺪ آن ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺪا و روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ اﯾﻤﺎن‬ ‫دارد ھﻤﺴﺎﯾﮫ اش را اذﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪) (...‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﻦ از از آن ھﻤﺴﺎﯾﮥ ﺑﺪ ﺑﮫ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯿﺒﺮم ﮐﮫ‬ ‫ﺑﮕﻮﻧﮥ ﺛﺎﺑﺖ درھﻤﺴﺎﯾﮫ ﮔﯽ ﻣﻦ ﺑﺴﺮ ﻣﯽ ﺑﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ھﻤﺴﺎﯾﮥ ﮐﮫ در‬ ‫ﺻﺤﺮاء ھﻤﺴﺎﯾﮫ اﺳﺖ )ھﻤﻮاره( در ﺗﺤﻮل اﺳﺖ( اﯾﻦ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‬ ‫در ﺻﺤﯿﺤﺶ و ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﺑﺨﺎری در ادب ﻣﻔﺮد و ﻧﯿﺰ ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدی ﻧﺰد رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻣﺪه از ھﻤﺴﺎﯾﮫ اش ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯿﮑﺮد‪،‬‬ ‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮو ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﮐﻦ‪ ،‬ﺑﺎر دوم و ﯾﺎ‬ ‫ﺳﻮم آﻣﺪه ھﻤﺎن ﺷﮑﺎﯾﺖ را ﭘﯿﺶ ﮐﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ ﺑﺮو و ﻟﻮازم ﺧﺎﻧﮫ ات را ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺑﯽ اﻧﺪاز‪،‬‬ ‫ﻣﺮد ﭼﻨﺎﻧﮑﺮد ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﮔﻔﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﮐﮫ ﺑﺮ وی ﻣﯽ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ از‬ ‫ﻣﺸﮑﻠﺶ ﺟﻮﯾﺎ ﻣﯿﺸﺪﻧﺪ و ﻣﺮد آﻧﺎن را از ﺑﺮﺧﻮرد زﺷﺖ ھﻤﺴﺎﯾﮫ اش‬ ‫ﺧﺒﺮﻣﯿﺪاد و ﻣﺮدم ﺑﮫ ﻟﻌﻨﺖ وی ﻣﯿﭙﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم در‬ ‫ﺣﻘﺶ دﻋﺎی ﺑﺪ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ھﻤﺴﺎﯾﮫ اش ﻧﺰدش آﻣﺪه ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺮد ﺑﮫ ﺧﺎﻧﮫ ات ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ھﺮﮔﺰ از ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻮردی ﻧﺨﻮاھﯽ‬ ‫دﯾﺪ ﮐﮫ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎراﺣﺘﯽ ﺗﻮ ﺷﻮد(‪ .‬اﯾﻦ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺤﺶ و‬ ‫ﺣﺎﮐﻢ و ﺑﺨﺎری در ادب ﻣﻔﺮد و اﺑﻮداوود رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدی ﺑﮫ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻓﻼن زن ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﻧﻤﺎزف ﺻﺪﻗﮫ و روزۀ ﻓﺮاواﻧﺶ زﺑﺎﻧﺰد ھﻤﮫ ﮔﺎن ﺷﺪه اﻣﺎ او ھﻤﺴﺎﯾﮫ‬ ‫ﮔﺎﻧﺶ را ﺑﺎ ﺣﺮﻓﮭﺎی ﺗﻠﺦ و زﻧﻨﺪه آزار ﻣﯿﺪھﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آن زن در‬ ‫‪٢٠٢‬‬

‫آﺗﺶ ﺟﮭﻨﻢ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ (....‬اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ و ﺑﺰار رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و‬ ‫ھﯿﺜﻤﯽ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬راوﯾﺎن ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺘﻨﺪ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در‬ ‫ﺻﺤﯿﺤﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﺣﺎﮐﻢ آن را ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪه و ﻧﯿﺰ اﺑﻦ اﺑﯽ‬ ‫ﺷﯿﺒﮫ ﺑﺎ ﺳﻨﺪی ﮐﮫ ﻣﻨﺬری آن را ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪه رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﻌﺪ اﺑﻦ اﺑﯽ وﻗﺎص ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﭼﮭﺎر ﭼﯿﺰ از ﭘﯿﺶ زﻣﯿﻨﮫ ھﺎی ﻧﯿﮑﺒﺨﺘﯽ اﺳﺖ‪ ...‬و ﭼﮭﺎر‬ ‫ﭼﯿﺰ از ﭘﯿﺶ زﻣﯿﻨﮫ ھﺎی ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ‪ :‬ھﻤﺴﺎﯾﮥ ﺑﺪ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺪ و ﻣﺴﮑﻦ‬ ‫ﺗﻨﮓ( اﯾﻦ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺤﺶ و اﺣﻤﺪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪی ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫"غ" ﺧﯿﺎﻧﺖ‪:‬‬ ‫ﺧﺪ اوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬إن اﷲ ﻻ ﯾﺤﺐ اﻟﺨﺎﺋﻨﯿﻦ( )اﻧﻔﺎل(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺎران را دوﺳﺖ ﻧﺪارد(‪.‬‬ ‫و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﻻ ﺗﺨﻮﻧﻮا اﷲ و اﻟﺮﺳﻮل و ﺗﺨﻮﻧﻮا‬ ‫أﻣﺎﻧﺎﺗﮑﻢ و أﻧﺘﻢ ﺗﻌﻠﻤﻮن( )اﻧﻔﺎل(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ای آﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ ﺑﮫ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﮑﻨﯿﺪ‬ ‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺑﮫ اﻣﺎﻧﺘﮭﺎی ﺧﻮد ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽ ورزﯾﺪ و در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﯽ داﻧﯿﺪ )ﮐﮫ اﯾﻦ ﺧﯿﺎﻧﺖ اﺳﺖ( ( ‪.‬‬ ‫از ﻋﯿﺎض اﺑﻦ ﺣﻤﺎر ﻣﺠﺎﺷﻌﯽ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ روزی رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ در ﺧﻄﺎﺑﮫ اش ﻓﺮﻣﻮد‪ ...) :‬و ﺑﺎﺷﻨﺪه ﮔﺎن آﺗﺶ‬ ‫ﭘﻨﺞ ﮐﺲ اﻧﺪ‪ ....‬و ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺎر‪ ،‬آﻧﮑﮫ ھﯿﭻ ﻃﻤﻌﯽ ﺑﺮ او ﭘﻮﺷﯿﺪه‬ ‫ﻧﺨﻮاھﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻟﻮ ﮐﮫ ﺑﺴﯿﺎر اﻧﺪک ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ درآن ﺧﯿﺎﻧﺖ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ (...‬ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮔﺎه اﻣﺎﻧﺖ ﺑﮫ ھﺪر رﻓﺖ )ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺷﺪ( ﭘﺲ‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎش‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﮫ اﻣﺎﻧﺖ ﺑﮫ ھﺪر ﻣﯽ رود؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻣﺴﻮوﻟﯿﺖ ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﺳﭙﺮده ﺷﻮد ﮐﮫ اھﻠﯿﺘﺶ را ﻧﺪارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎش( ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺳﮫ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ :‬ھﺮﮔﺎه ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‬ ‫دروغ ﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ھﺮﮔﺎه وﻋﺪه دھﺪ ﺑﮫ وﻋﺪه اش ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﻧﮑﻨﺪ و ھﺮﮔﺎه ﺑﮫ‬ ‫او اﻣﺎﻧﺘﯽ ﺳﭙﺮده ﺷﻮد آن را ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﺪ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫‪٢٠٣‬‬

‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺧﺪاﯾﺎ ﻣﻦ از ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﮫ ﺗﻮﭘﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﺮم‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫آن ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﮐﺴﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺧﯿﺎﻧﺖ ﺑﮫ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯿﺒﺮم‪ ،‬زﯾﺮا آن‬ ‫ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎدت اﺳﺖ( اﺑﻮداوود و ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ آن را رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده ﺣﺎﮐﻢ آن را ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪه و در اﻟﺮﯾﺎض ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬اﺳﻨﺎدش ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮔﺎه در ﯾﮏ ﻣﻌﺎﻣﻠﮫ ای دو ﺷﺮﯾﮏ وﺟﻮد‬ ‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻦ ﺳﻮﻣﯿﺸﺎن اﺳﺘﻢ ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﺑﮫ دﯾﮕﺮش‬ ‫ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﻨﺪ‪،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺧﯿﺎﻧﺖ ﮐﺮد ﻣﻦ از ﻣﯿﺎن ﺷﺎن ﺑﯿﺮون ﻣﯽ ﺷﻮم( اﯾﻦ‬ ‫را اﺑﻮ داوود و ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ذھﺒﯽ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻤﻮده آن را‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫"ض" ﻏﯿﺒﺖ ﮐﺮدن و ﺗﮭﻤﺖ ﺑﺴﺘﻦ‪:‬‬ ‫ﻏﯿﺒﺖ ﻋﺒﺎرت از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ درﺑﺎرۀ وﯾﮋﮔﯿﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در وﺟﻮد‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارد و از ﺷﻨﯿﺪن آن ﺳﺨﻦ ﺑﺪ ﺑﺒﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ آن‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ در وی وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ آن ﺗﮭﻤﺖ اﺳﺖ و ھﺮ دو )ﻏﯿﺒﺖ و‬ ‫ﺗﮭﻤﺖ( ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬دﻻﯾﻞ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬و ﻻﯾﻐﺘﺐ ﺑﻌﻀﮑﻢ ﺑﻌﻀﺎً أﯾﺤﺐ أﺣﺪﮐﻢ أن ﯾﺄﮐﻞ‬ ‫ﻟﺤﻢ أﺧﯿﮫ ﻣﯿﺘﺎً ﻓﮑﺮھﺘﻤﻮه و اﺗﻘﻮا اﷲ إن اﷲ ﺗﻮاب رﺣﯿﻢ( )ﺣﺠﺮات(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﻏﯿﺒﺖ ﯾﮑﺪﮔﺮرا ﻧﮑﻨﯿﺪ آﯾﺎ ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ دارد ﮔﻮﺷﺖ‬ ‫ﺑﺮارد ﻣﺮده اش را ﺑﺨﻮرد‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ از آن ﮐﺮاھﯿﺖ و ﻧﻔﺮت دراﯾﺪ از‬ ‫ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ )و ﺗﻮﺑﮫ ﮐﻨﯿﺪﮐﮫ ( ﺧﺪا ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻮﺑﮫ ﭘﺬﯾﺮ و ﻣﮭﺮﺑﺎن اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺘﮑﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آﯾﺎ ﻣﯽ داﻧﯿﺪ ﻏﯿﺒﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮭﺘﺮ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻨﮑﮫ در ﺣﻖ ﺑﺮادرت ﭼﯿﺰی ﺑﮕﻮﯾﯽ‬ ‫ﮐﮫ از آن ﺑﺪ ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ آﻧﭽﮫ در ﺑﺎرۀ ﺑﺮادرم ﻣﯿﮕﻮﯾﻢ در‬ ‫وی ﺑﺎﺷﺪ ﭼﮫ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ در وی ﺑﺎﺷﺪ ﻏﯿﺒﺘﺶ را ﮐﺮده ای و اﮔﺮ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺑﮫ وی ﺗﮭﻤﺖ ﺑﺴﺘﮫ ای( ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ راﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺗﻤﺎم ھﺴﺘﯽ ﯾﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮ ﺣﺮام‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮن‪ ،‬آﺑﺮو و ﻣﺎﻟﺶ( ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪٢٠٤‬‬

‫از اﺑﻮﺑﮑﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺧﻄﺒﮥ ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻣﺴﻠﻤﺎً ﮐﮫ ﺗﻌﺮض ﺑﮫ‬ ‫ﺧﻮن‪ ،‬ﻣﺎل و آﺑﺮوی ﺗﺎن ﺑﺮﯾﮑﺪﮔﺮ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺮﻣﺖ اﻣﺮوز و‬ ‫ﻣﺎه ﺣﺎﺿﺮ و اﯾﻦ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬آﯾﺎ رﺳﺎﻟﺘﻢ را ﺑﮫ ﺷﻤﺎ رﺳﺎﻧﯿﺪم؟( )ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آﯾﺎﻣﯿﺪاﻧﯿﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﺳﻮدﺧﻮاری ﮐﺪام اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﮭﺘﺮ ﻣﯿﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺳﻮدﺧﻮاری ﺣﻼل ﺷﻤﺮدن آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﯾﻦ آﯾﺖ را ﺗﻼوت ﻧﻤﻮد‪) :‬واﻟﺬﯾﻦ ﯾﺆذون اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ و‬ ‫اﻟﻤﺆﻣﻨﺎت ﺑﻐﯿﺮ ﻣﺎ اﮐﺘﺴﺒﻮا ﻓﻘﺪ اﺣﺘﻤﻠﻮا ﺑﮭﺘﺎﻧﺎً و اﺛﻤﺎً ﻣﺒﯿﻨﺎً(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬آﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺪون آﻧﮑﮫ ﭼﯿﺰی ﮐﺮده‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ اذﯾﺖ و آزار ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ درﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﮫ آﻧﺎن ﺗﮭﻤﺖ زده ﮔﻨﺎه آﺷﮑﺎری‬ ‫را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ(‪.‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﻣﻨﺬری و ھﯿﺜﺘﻤﯽ ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫رواﯾﺎﻧﺶ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﯿﺪن ﻏﯿﺒﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺪﻟﯿﻞ اﯾﻦ آﯾﺖ ﺣﺮام اﺳﺖ‪) :‬واﻟﺬﯾﻦ ھﻢ ﻋﻦ اﻟﻠﻐﻮ‬ ‫ﻣﻌﺮﺿﻮن( )ﻣﺆﻣﻨﻮن(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬و آﻧﺎﻧﮑﮫ از ﺳﺨﻨﺎن ﺑﯿﮭﻮده و ﺑﯽ ﻣﻌﻨﯽ روی ﻣﯿﮕﺮداﻧﻨﺪ(‪.‬‬ ‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ آﯾﺖ‪) :‬و إذا رأﯾﺖ اﻟﺬﯾﻦ ﯾﺨﻮﺿﻮن ﻓﯽ آﯾﺎﺗﻨﺎ ﻓﺄﻋﺮض‬ ‫ﻋﻨﮭﻢ ﺣﺘﯽ ﯾﺨﻮﺿﻮا ﻓﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﻏﯿﺮه و إﻣﺎ ﯾﻨﺴﯿﻨﮏ اﻟﺸﯿﻄﺎن ﻓﻼ‬ ‫ﺗﻘﻌﺪ ﺑﻌﺪ اﻟﺬﮐﺮی ﻣﻊ اﻟﻘﻮم اﻟﻈﺎﻟﻤﯿﻦ( )اﻷﻧﻌﺎم(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﭼﻮن ﮔﺮوھﯽ را دﯾﺪی ﺑﺮای ﺧﺮده ﮔﯿﺮی و ﻃﻌﻦ زدن ﺑﮫ‬ ‫آﯾﺎت ﻣﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ از آﻧﮭﺎ دوری ﮔﺰﯾﻦ ﺗﺎ در ﺳﺨﻨﯽ دﯾﮕﺮ وارد‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﮫ ﺷﯿﻄﺎن اﻟﺒﺘﮫ ﻓﺮاﻣﻮﺷﺖ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻌﺪ از آﻧﮑﮫ ﻣﺘﺬﮐﺮ‬ ‫ﮐﻼم ﺧﺪا ﺷﺪی دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ ﻧﮑﻦ(‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﯾﺪ در ﻏﯿﺎب ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ از آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿﺘﺶ‬ ‫ﭘﺎﺳﺪاری ﮐﻨﺪ زﯾﺮا رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺑﮫ‬ ‫رواﯾﺖ اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﮐﮫ ﻣﺴﻠﻢ آن را رواﯾﺖ ﮐﺮده ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫)ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ وی ﺳﺘﻢ روا ﻧﻤﯽ دارد و او را در‬ ‫دﺷﻮاری ھﺎ ﺑﮫ ﺣﺎل ﺧﻮد رھﺎ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪.(...‬‬ ‫‪٢٠٥‬‬

‫و آﻧﮑﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿﺖ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ ﭘﺎﺳﺪاری ﮐﻨﺪ اﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ )ﺧﺎذل( ﮔﻔﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ‬ ‫را در دﺷﻮاری ھﺎ ﯾﺎری ﻧﻤﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺟﺎﺑﺮ در ﻧﺰد اﺑﻮداوود ﮐﮫ ھﯿﺜﻤﯽ اﺳﻨﺎدش‬ ‫را ﺣﺴﻦ ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ھﺮﮔﺎه درﺟﺎﯾﯽ ﺑﮫ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ھﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﻮد و از‬ ‫آﺑﺮو و ﺣﯿﺜﯿﺘﺶ ﮐﺎﺳﺘﮫ ﺷﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﺷﺎھﺪ آن ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﮫ‬ ‫ﯾﺎری اش ﻧﺸﺘﺎﺑﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ وی را در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﮐﻢ و ﯾﺎری اش‬ ‫ﻧﯿﺎز داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎری ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد و وی را ﺑﮫ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬و ھﺮﮔﺎه ﺑﮫ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ھﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﻮد و از آﺑﺮو و‬ ‫ﺣﯿﺜﯿﺘﺶ ﮐﺎﺳﺘﮫ ﺷﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎن دﯾﮕﺮی ﺑﮫ ﯾﺎری و ﮐﻤﮏ وی ﺑﺸﺘﺎﺑﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ وی را در ﺟﺎﯾﯿﮑﮫ ﺑﮫ ﯾﺎری اﺷﻨﯿﺎز دارد ﯾﺎری ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ﮐﺮد(‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ اﺣﺎدﯾﺚ اﺑﻮدرداء‪ ،‬اﺳﺎء ﺑﻨﺖ ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬اﻧﺲ‪ ،‬ﻋﻤﺮان ﺑﻦ‬ ‫ﺣﺼﯿﻦ‪ ،‬اﺑﻮھﺮﯾﺮه‪ ،‬ﮐﮫ در ﺑﺨﺶ )دوﺳﺘﯽ و دﺷﻤﻨﯽ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا(‬ ‫ذﮐﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻮﻗﻔﮕﯿﺮی ﻣﻌﺎذ را ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ وی‬ ‫از آﺑﺮوی ﺑﺮادرش ﮐﻌﺐ اﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ دﻓﺎع ﻧﻤﻮد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮد‪ :‬در ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ آﻣﺪه ﮐﮫ وی در‬ ‫در ﺑﺨﺸﯽ ازﺣﺪﯾﺚ ﻃﻮﯾﻠﯽ ﮐﮫ از داﺳﺘﺎن ﺗﻮﺑﮫ اش ذﮐﺮ ﮐﺮده ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫)ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﺣﺎﻟﯿﮑﮫ در ﺗﺒﻮک ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد و‬ ‫ﺑﺎﻣﺮدم ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﮐﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﭼﮫ ﮐﺮده؟ )ﭼﺮا‬ ‫آﻣﺎدۀ رﻓﺘﻦ ﺑﮫ ﺟﻨﮓ ﻧﺸﺪه؟( ﻣﺮدی از ﺑﻨﯽ ﺳﻠﻤﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺒﺮ و ﺧﻮد‬ ‫ﺧﻮاھﯽ اش وی را از آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺎز داﺷﺘﮫ‪ ،‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ﺧﻄﺎب ﺑﮫ‬ ‫آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺣﺮﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﻮرد وی ﮔﻔﺘﯽ‪،‬‬ ‫ﺳﭙﺲ رو ﺑﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﺮده ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺠﺰ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ از او ﭼﯿﺰی ﻧﻤﯿﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا ھﯿﭻ ﺣﺮﻓﯽ ﻧﮕﻔﺖ(‪.‬‬ ‫ﻋﻠﻤﺎء ﻏﯿﺒﺖ ﮐﺮدن را در ﺷﺶ ﻣﻮرد رواﺷﻤﺮده اﻧﺪ‪ :‬در ﺧﺼﻮص‬ ‫ﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺮای دﮔﺮﮔﻮن ﮐﺮدن ﻣﻨﮑﺮی‪ ،‬ﺑﺮای ﻓﺘﻮی ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ھﺸﺪار‬ ‫دادن ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺷﺮی ﮐﮫ ﻣﺘﻮﺟﮫ ﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫ﻧﺼﯿﺤﺖ ﮐﺮدن ﺷﺎن‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﺑﺎرۀ آﻧﮑﮫ ﻓﺴﻖ و ﺑﺪﻋﺘﺶ را‬ ‫آﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و در ﺟﮭﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن ﮐﺴﯽ‪ .‬ﻧﻮوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫‪٢٠٦‬‬

‫اﯾﻦ اﺳﺒﺎب‪ ،‬اﺳﺒﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﮭﺪر ﺟﻮاز ﻏﯿﺒﺖ در ﺑﺎرۀ آن ﻋﻠﻤﺎء اﺗﻔﺎق‬ ‫ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫وی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬دﻻﯾﻠﺶ ھﻢ از اﺣﺎدﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺸﮭﻮر ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‪ .‬او اﯾﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ اش را در ﮐﺘﺎب رﯾﺎض ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮده ﺑﻌﻀﯽ از دﻻﯾﻞ را ﻧﯿﺰ‬ ‫در آﻧﺠﺎ آورده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﻨﻌﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ در ﺳﺒﻞ اﻟﺴﻼم از آن ﯾﺎد ﮐﺮده‪ ،‬ﻗﺮاﻓﯽ در )اﻟﺬﺧﯿﺮه(‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎ ﭘﻨﺞ ﻣﻮرد را از ﻣﻨﻊ ﻏﯿﺒﺖ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺼﯿﺤﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﯾﻞ در ﺷﮭﻮد و راوﯾﺎن‪ ،‬آﻧﮑﮫ ﻓﺴﻖ و ﻓﺠﻮرش را آﺷﮑﺎر‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﮐﺎرھﺎی ﺑﺪﻋﺖ و ﺗﺄﻟﯿﻔﺎت ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﻨﺪه دﺳﺖ‬ ‫ﻣﯽ زﻧﻨﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ ﻏﯿﺒﺖ ﮐﻨﻨﺪه و آﻧﮑﮫ ﻏﯿﺒﺖ را ﻣﯽ ﺷﻨﻮد‬ ‫ھﺮ دو در ﻣﻮرد آن ﻏﯿﺒﺖ آﮔﺎھﯽ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫"ظ" ﺳﺨﻦ ﭼﯿﻨﯽ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ھﻤﺎز ﻣﺸﺎء ﺑﻨﻤﯿﻢ( )ن(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬و داﯾﻢ ﻋﯿﺒﺠﻮﯾﯽ و ﺳﺨﻨﭽﯿﻨﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ(‪.‬‬ ‫از ﺣﺬﯾﻔﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﯿﭻ ﺳﺨﻦ ﭼﯿﻨﯽ وارد ﺑﮭﺸﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد(‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ‪) :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬روزی در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﮫ از ﮐﻨﺎر دو ﻗﺒﺮ ﻣﯽ ﮔﺬﺷﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ دو‬ ‫ﻋﺬاب ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻨﺎه ﺑﺰرﮔﯽ ﻋﺬاب ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫)ﻧﺨﯿﺮ( ﺑﻠﮑﮫ ﮔﻨﺎھﯽ اﺳﺖ ﺑﺰرگ‪ ،‬و اﻣﺎ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﮔﻨﺎھﺶ اﯾﻦ ﺑﻮد‬ ‫ﮐﮫ ھﻤﻮاره ﺳﺨﻨﭽﯿﻨﯽ ﻣﯿﮑﺮد و دﯾﮕﺮی ﺧﻮدش را از ﺑﻮﻟﺶ ﭘﺎک‬ ‫ﻧﻤﯿﮑﺮد(‪) .‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫"خ" ﻗﻄﻊ ﺻﻠﮥ رﺣﻢ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻓﮭﻞ ﻋﺴﯿﺘﻢ إن ﺗﻮﻟﯿﺘﻢ أن ﺗﻔﺴﺪوا ﻓﯽ اﻷرض و‬ ‫ﺗﻘﻄﻌﻮا أرﺣﺎﻣﮑﻢ* أﻟﺌﮏ اﻟﺬﯾﻦ ﻟﻌﻨﮭﻢ اﷲ ﻓﺄﺻﻤﮭﻢ و أﻋﻤﯽ‬ ‫أﺑﺼﺎرھﻢ*(‪) .‬ﻣﺤﻤﺪ(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﺮ از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و ﻃﺎﻋﺖ ﻗﺮآن روی‬ ‫ﺑﮕﺮداﻧﯿﺪ ﯾﺎ در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد و ﻗﻄﻊ رﺣﻢ ﮐﻨﯿﺪ ﺑﺎزھﻢ اﻣﯿﺪ )ﻧﺠﺎت(‬ ‫دارﯾﺪ* ھﻤﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻧﺪ ﮐﮫ ﺧﺪا آﻧﮭﺎ را ﻟﻌﻦ ﮐﺮده و ﮔﻮش و‬ ‫ﭼﺸﻤﺎﺷﺎن را ﮐﻮر ﮔﺮداﻧﯿﺪ )ﺗﺎ ﺑﮫ ﺟﮭﻞ و ﺷﻘﺎوت ﺑﻤﯿﺮﻧﺪ(‪.‬‬ ‫‪٢٠٧‬‬

‫و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬و اﻟﺬﯾﻦ ﯾﻨﻘﻀﻮن ﻋﮭﺪ اﷲ ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﯿﺜﺎﻗﮫ و ﯾﻘﻄﻌﻮن‬ ‫ﻣﺎ أﻣﺮ اﷲ ﺑﮫ أن ﯾﻮﺻﻞ و ﯾﻔﺴﺪون ﻓﯽ اﻷرض أﻟﺌﮏ ﻟﮭﻢ اﻟﻠﻌﻨﺔ و‬ ‫ﻟﮭﻢ ﺳﺆ اﻟﺪار( )اﻟﺮﻋﺪ(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬آﻧﺎﻧﮑﮫ ﭘﺲ از ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻋﮭﺪ ﺧﻮد را ﻣﯽ ﺷﮑﻨﻨﺪ و‬ ‫آﻧﭽﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ ﭘﯿﻮﻧﺪش ﻓﺮﻣﺎن داده ﻣﯿﮕﺴﻼﻧﻨﺪ )ﺻﻠﮥ رﺣﻢ( و در زﻣﯿﻦ‬ ‫ﻓﺴﺎد و ﻓﺘﻨﮫ ﻣﯽ اﻓﮕﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل‬ ‫ﺷﺎن اﺳﺖ و ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺑﺪی ﺧﻮاھﻨﺪ داﺷﺖ(‬ ‫از اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺒﯿﺮ اﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آﻧﮑﮫ ﺻﻠﮥ رﺣﻢ را ﻣﯿﮕﺴﻼﻧﺪ‬ ‫وارد ﺑﮭﺸﺖ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ( )ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫از اﺑﻮﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ اﺳﺘﮑﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪه ﮔﺎﻧﺶ را آﻓﺮﯾﺪ و آﻧﮕﺎه ﮐﮫ‬ ‫از آن ﻓﺎرغ ﺷﺪ رﺣﻢ ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫از ﮔﺴﯿﺴﺘﻦ ﺻﻠﮥ رﺣﻢ ﺑﮫ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯿﺒﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬آﯾﺎ‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ رای ﻧﯿﺴﺘﯽ ﮐﮫ آﻧﮑﮫ ﺗﻮ را ﭘﯿﻮﻧﺪ داد ﻣﻦ ھﻢ ﺧﻮد را ﺑﺎ او ﭘﯿﻮﻧﺪ‬ ‫دھﻢ و آﻧﮑﮫ ﺗﻮ را ﮔﺴﯿﺴﺖ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺧﻮد را از وی ﺑﮕﺴﻼﻧﻢ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﺑﺪان رﺿﺎﯾﺖ دارم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ آن از آن ﺗﻮ اﺳﺖ(‪) .‬ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺎری در ﺻﺤﯿﺤﺶ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﭘﯿﻮﻧﺪ دھﻨﺪه آن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﻣﮑﺎﻓﺎت دھﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ آن‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮﮔﺎه ﺻﻠﮥ رﺣﻤﺶ )ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺴﯽ( ﮔﺴﯿﺨﺘﮫ ﺷﻮد آن را‬ ‫ﻣﺠﺪداً ﭘﯿﻮﻧﺪ زﻧﺪ(‪.‬‬ ‫ﻋﺎﯾﺸﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﺎ ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬رﺣﻢ ﺑﮫ ﻋﺮض آوﯾﺰان اﺳﺖ و )ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ( ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮐﮫ‬ ‫ﻣﻦ را ﭘﯿﻮﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ )راﺑﻄﮫ اش را ﺑﺎ وی( ﻣﯿﭙﯿﻮﻧﺪد و ھﺮﮐﮫ ﻣﻦ‬ ‫را ﮔﺴﯿﺨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺰ راﺑﻄﮫ اش را ﺑﺎ وی ﻣﯽ ﮔﺴﻼﻧﺪ( )ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ(‪.‬‬ ‫"ﻻ" رﯾﺎ )ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ( و ﺗﺴﻤﯿﻊ )آﺷﮑﺎر ﮐﺮدن ﻋﯿﺒﮭﺎی دﯾﮕﺮان(‪:‬‬ ‫رﯾﺎ آن اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺴﯽ ﮐﺎری ﺑﮑﻨﺪ و ﯾﺎ ﺳﺨﻨﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ وھﺪﻓﺶ ﺑﺪﺳﺖ‬ ‫آوردن ﺧﺸﻨﻮدی ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ رﯾﺎ ﮐﺎر دل اﺳﺖ ﻧﮫ زﺑﺎن ﯾﺎ دﯾﮕﺮ‬ ‫اﻋﻀﺎی ﺑﺪن‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ رﯾﺎ ارادۀ ﮔﻔﺘﻦ ﭼﯿﺰی و ﯾﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎری‬ ‫‪٢٠٨‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬و در رﯾﺎ ﺑﺠﺎﯾﯽ اﯾﻨﮑﮫ ﺳﺨﻦ و ﯾﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪﺑﮫ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدی ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﯾﺎ‬ ‫ﻋﻤﻞ رﯾﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﮫ وﺳﯿﻠﮥ آن اﺳﺖ‪ ،‬رﯾﺎ ھﻤﺎﻧﺎ اراده و ﻗﺼﺪاﺳﺖ ﻧﮫ‬ ‫ﻣﻘﺼﻮد و ھﺪف‪ ،‬زﯾﺮا ھﺪف ﮐﺴﺐ رﺿﺎی ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎءً ھﺮﮔﺎه‬ ‫ﮐﺎر ﯾﺎ ﺳﺨﻨﯽ ﮐﮫ ھﺪف از آن ﮐﺴﺐ ﺧﺸﻨﻮدی ﺧﺪا و ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﻧﮥ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮک ﺑﺎﺷﺪ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺪﺗﺮ از آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺪف ﺧﺎص‬ ‫ﺑﺮای ﺟﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدی ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ و در آن ﮐﺴﺐ ﺧﺸﻨﻮدی ﺧﺪای وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﮐﺴﺐ ﺧﺸﻨﻮدی در ﺧﺪﻧﻤﺎﯾﯽ ﺷﺮط اﺳﺖ زﯾﺮا در ﻏﯿﺮ آن رﯾﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﮫ داد و ﺳﺘﺪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯿﯽ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم و ﯾﺎ‬ ‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﻟﺒﺎس زﯾﺒﺎی ﮐﮫ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺮع ﻧﯿﺴﺖ و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﮐﺴﺐ ﺧﺸﻨﻮدی ﻣﺮدم ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮی ﺷﺮط اﺳﺖ ﮐﮫ اھﺪاف دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ھﺪف ﺣﺼﻮل ﻣﻨﺎﻓﻊ در ﺣﺞ از آن ﺟﺪا ﺷﻮد‪.‬‬ ‫رﯾﺎ ﮔﺎھﯽ در ﻋﺒﺎدات ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﮔﺎھﯽ در ﻏﯿﺮ آن‪ ،‬آﻧﮑﮫ‬ ‫ﺳﺠﺪه اش را ﺑﮫ درازا ﻣﯽ ﮐﺸﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم آن را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ رﯾﺎ ﮐﺮده‪،‬‬ ‫ﺻﺪﻗﮫ ﻣﯿﺪھﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم آن را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ رﯾﺎ ﮐﺮده‪ ،‬ﺟﮭﺎد ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ رﯾﺎ ﮐﺮده‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﮫ ای را ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ ﺗﺎ او را داﻧﺸﻤﻨﺪ ﮔﻮﯾﻨﺪ رﯾﺎ‬ ‫ﮐﺮده‪ ،‬ﺳﻤﯿﻨﺎری اراﺋﮫ ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮﺟﮫ ﻣﺮدم را ﺟﻠﺐ ﮐﻨﺪ رﯾﺎ ﮐﺮده‪،‬‬ ‫ﺳﺨﻦ راﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ او را ﺳﺨﻨﺮان ﺧﻄﺎب ﮐﻨﻨﺪ رﯾﺎ ﮐﺮده‪ ،‬ﻟﺒﺎس‬ ‫ﮐﮭﻨﮫ و ژوﻟﯿﺪه و ﭘﯿﻨﮫ ﺷﺪه را ﺑﺘﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ زاھﺪ و ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎرش‬ ‫ﮔﻮﯾﻨﺪ رﯾﺎ ﮐﺮده‪ ،‬رﯾﺸﺶ را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﯿﮑﻨﺪ و ﻟﺒﺎﺳﮭﺎﯾﺶ را ﻣﺮﺗﺐ ﻧﮕﮫ ﻣﯽ‬ ‫دارد ﺗﺎ او را ﻧﮕﮭﺪارﻧﺪۀ ﺳﻨﺖ ﺧﻄﺎب ﮐﻨﻨﺪ رﯾﺎ ﮐﺮده‪ ،‬ھﻤﻮاره ﻋﺪس‬ ‫ﻣﯽ ﺧﻮرد ﺗﺎ او را ﺗﺎرک اﻟﺪﻧﯿﺎ ﮔﻮﯾﻨﺪ رﯾﺎ ﮐﺮده‪ ،‬ھﺰاران ﺗﻦ را‬ ‫ﻣﮭﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽ دھﺪ ﺗﺎ ﮐﺮﯾﻤﺶ ﺧﻮاﻧﻨﺪ رﯾﺎ ﮐﺮده در رﻓﺘﺎر ﺳﺮش را‬ ‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽ اﻧﺪازد ﺗﺎ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎرش ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬رﯾﺎ ﮐﺮده‪ ،‬ﺷﺐ ھﻨﮕﺎم ﺑﮫ آواز‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮآن ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ھﻤﺴﺎﯾﮫ ﮔﺎﻧﺶ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ رﯾﺎ ﮐﺮده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬ ‫آﻧﮑﮫ ﭼﺎپ ﮐﻮﭼﮑﯽ از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﯿﮕﺮداﻧﺪ و اﺻﺮار‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم او را ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ و از وی ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮﻧﺪ رﯾﺎ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮐﻨﻮن ﻣﺎ در زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﺮﻣﯿﺒﺮﯾﻢ ﮐﮫ ﮐﻤﺘﺮ ﮐﺴﯽ از رﯾﺎ ﺷﺮم ﻣﯿﮑﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺘﯽ اﮐﺜﺮ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﮫ ﮐﻞ ﻣﺮدم ﺣﻘﯿﻘﺖ آن را ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ و از واﻗﻌﯿﺖ‬ ‫و اﺣﮑﺎم آن ﺑﯽ ﺧﺒﺮ اﻧﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﺎ در زﻣﺎن ﺷﺮم ﻧﮑﺮدن از رﯾﺎ‬ ‫ﺑﺴﺮ ﻣﯽ ﺑﺮﯾﻢ ھﻤﺎﻧﺎ ﻇﮭﻮر ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ دﯾﻨﺸﻨﺎس اﻧﺪ و ﺑﺎ‬ ‫‪٢٠٩‬‬

‫ﮐﻼه ھﺎ و ﭘﻮﺳﺘﯿﻦ ھﺎﯾﺸﺎن از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ھﻤﺎن‬ ‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺑﺎرۀ آﻧﮭﺎ ﻗﺒﻼً ﺧﺒﺮداده‪،‬‬ ‫زﯾﺪ و ﺻﻔﯽ در ﮐﺘﺎب اﻟﮑﻨﺰ و ﺣﮑﯿﻢ ﺗﺮﻣﺰی در اﻟﻨﻮادر و اﺑﻮ ﻧﻌﯿﻢ‬ ‫در اﻟﺤﻠﯿﺔ ﺑﺎ اﺳﻨﺎدی ﮐﮫ ﺣﺎﮐﻢ در آن ھﯿﭻ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ اﻧﺲ ﺑﻨﻘﻞ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫)در آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن )دﯾﺪان اﻟﺮﻗﺮاء( وﺟﻮد ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮐﮫ در‬ ‫آن روزﮔﺎر ﺑﺴﺮ ﻣﯿﺒﺮد از ﺷﺮ ﺷﯿﻄﺎن راﻧﺪه ﺷﺪه و از ﺷﺮ آﻧﺎن ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺪای ﭘﻨﺎه ﺑﺮد و آﻧﺎن)أﻧﺘﻨﻮن( اﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻇﺎھﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﺎ ﮐﻼه ھﺎ و ﭼﭙﻨﮭﺎﯾﺸﺎن از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ﭘﯿﺪا ﺧﻮاھﻨﺪ ﺷﺪ ﮐﮫ‬ ‫در آن روزﮔﺎر ﮐﺴﯽ از رﯾﺎ ﺣﯿﺎی ﻧﺨﻮاھﺪ ﮐﺮد و آﻧﮑﮫ در آن زﻣﺎن ﺑﮫ‬ ‫دﯾﻨﺶ ﭼﻨﮓ ﻣﯽ زﻧﺪ و ﺑﺪان ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﻣﯿﮑﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﺎرۀ آﺗﺸﯽ‬ ‫را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯿﮕﯿﺮد و ﭘﺎداش آﻧﮑﮫ ﺑﮫ دﯾﻨﺶ ﭼﻨﮓ ﻣﯿﺰﻧﺪ ﺑﮫ اﻧﺪازل ﭘﺎداش‬ ‫ﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﮫ اﻧﺪازۀ ﭘﺎداش ﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ از ﻣﺎ ﯾﺎ از ﺧﻮد آﻧﺎن؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ اﻧﺪازۀ ﭘﺎداش ﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ از ﺷﻤﺎ(‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت )ﻗﻼﻧﺲ اﻟﺒﺮود( ﮐﮫ در ﺣﺪﯾﺚ ﺑﮫ ﮐﺎر رﻓﺘﮫ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫)ﻗﻼﻧﺲ( ﺟﻤﻊ )ﻗﻠﻨﺴﻮة( ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻼه و )ﺑﺮود( ﺟﻤﻊ ﺑﺮدة ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ ﭼﭙﻦ‬ ‫اﺳﺖ و در ﮐﻞ ﮐﻨﺎﯾﮫ از ﻣﺮدان ﺑﻈﺎھﺮ دﯾﻦ ﺷﻨﺎس اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻼه ھﺎ و‬ ‫ﭼﭙﻦ ھﺎ از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮدم ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون در ﻧﻈﺮداﺷﺖ اﯾﻨﮑﮫ ﭼﮫ‬ ‫ﮐﺴﯽ اﺳﺖ آﻧﮑﮫ اﯾﻦ ﮐﻼه را ﺑﮫ ﺳﺮ ﮐﺮده و اﯾﻦ ﭼﭙﻦ را ﺑﮫ ﺗﻦ‪ ،‬ﺗﻨﮭﺎ ھﻤﯿﻦ‬ ‫ﮐﻼه و ﭼﭙﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺮای ﻣﺮدم اﻋﺘﺒﺎر دارد ﻧﮫ ﺻﺎﺣﺐ آن ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻧﺒﻮد ﺣﯿﺎء از رﯾﺎ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه‪.‬‬

‫و اﻣﺎ ﺗﺴﻤﯿﻊ ﺑﻤﻌﻨﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎﻣﺮدم ﺑﮫ ﻣﻨﻈﻮر آﺷﮑﺎر ﮐﺮدن‬ ‫ﻋﯿﺒﮭﺎی دﯾﮕﺮان وﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺧﺸﻨﻮدی ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮق ﻣﯿﺎن رﯾﺎ‬ ‫و ﺗﺴﻤﯿﻊ در آن اﺳﺖ ﮐﮫ رﯾﺎ ھﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و‬ ‫ﺗﺴﻤﯿﻊ ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم ﻣﯿﺎﺑﺪ و اﯾﻨﮑﮫ رﯾﺎ را ﺟﺰ ﺧﺪای ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽ‬ ‫داﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﮐﺸﻒ ﮐﻨﻨﺪ ﺣﺘﯽ ﺧﻮد رﯾﺎ ﮐﺎر ھﻢ از آن‬ ‫ﻧﻤﯽ داﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ آدم ﻣﺨﻠﺼﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮوی در ﮐﺘﺎب اﻟﻤﺠﻤﻮع از‬ ‫ﺷﺎﻋﻔﯽ ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ وی ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬رﯾﺎ را ﺑﺠﺰ اﻧﺴﺎن ﻣﺨﻠﺺ‬ ‫دﯾﮕﺮی ﻧﻤﯽ داﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺧﻼص ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺸﻘﺘﮭﺎ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻔﺲ را ﻣﯽ ﻃﻠﺒﺪ و در آن ﭘﯿﺮوز‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ دﻟﺒﻨﺪی ﺑﮫ دﻧﯿﺎ را ﺗﺮک ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺴﻤﯿﻊ ﮔﺎھﯽ ﺑﺎ ﮐﻼﻣﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﮫ در ﭘﻨﮭﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﮫ ﮐﺴﯽ ﺷﺐ را ﺑﺎ ﻧﻤﺎز و ﻧﯿﺎﯾﺶ ﺳﭙﺮی ﮐﺮده و ھﻨﮕﺎم‬ ‫‪٢١٠‬‬

‫ﺻﺒﺢ از آن ﺑﺎﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺴﻤﯿﻊ ﺑﺎ ﮐﻼﻣﯽ ﺻﻮرت‬ ‫ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﮐﮫ ﻓﺮد ﮐﺎری را در ﯾﮏ ﺟﺎی اﻧﺠﺎم داده و ﺣﺮﻓﺶ را در‬ ‫ﺟﺎﯾﺪﯾﮕﺮ ﺑﺰﻧﺪ و ھﺪف در ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﺻﻮرت ھﺎ ﮐﺴﺐ ﺧﺸﻨﻮدی ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ رواﯾﺘﯽ ﮐﮫ از ﻗﺮن اول )ﺻﺪر اﺳﻼم( در ﺧﺼﻮص ﻧﺒﻮد‬ ‫ﺗﺴﻤﯿﻊ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آن زﻣﺎن در دﺳﺖ دارﯾﻢ آن اﺳﺘﮑﮫ‬ ‫اﺑﻮﯾﻮﺳﻒ در ﮐﺘﺎب اﻵﺛﺎر از اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﮫ و وی از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ أﻗﻤﺮ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻨﻦ ﺧﻄﺎب در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻣﺮدم ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻮردن ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﮫ‬ ‫ﻣﺮدی ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﮫ ﺑﺎ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﻏﺬا ﻣﯽ ﺧﻮرد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﮫ وی ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ای ﺑﻨﺪۀ ﺧﺪا! ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺘﺖ ﺑﺨﻮر‪ .‬ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺳﺖ راﺳﺘﻢ ﻣﺸﻐﻮل‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺴﺒﺎر دوم و ﺳﻮم ﺑﺎ آن ﻣﺮد ﺑﺮﺧﻮرد و ھﺮ ﺑﺎر آﻧﮕﻔﺖ و‬ ‫ﺷﻨﻮد ﺗﮑﺮار ﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬دﺳﺘﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﺮد‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬در روز ﻏﺰوۀ ﻣﺮﺗﮫ ﺑﺮﯾﺪه ﺷﺪه‪ .‬راوی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮕﺎه ﻋﻤﺮ‬ ‫ﻓﺮﯾﺎد زد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻟﺒﺎﺳﮭﺎﯾﺖ را ﮐﺴﯽ ﻣﯽ ﺷﻮرد؟ ﻣﻮی ھﺎﯾﺖ را ﮐﯽ‬ ‫ﻣﯽ آراﯾﺪ؟ و ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪی ھﺎی ﺷﺨﺼﯽ ات را ﮐﯽ ﺑﺮآورده ﻣﯿﮑﻨﺪ؟‬ ‫راوی ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬و اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﻮری را ﯾﺎد آور ﺷﺪه ﺳﭙﺲ اﻣﺮ ﮐﺮد ﺗﺎ‬ ‫ﯾﮏ زن ﺧﺪﻣﺘﮑﺎر و ﻏﺬا و ﻧﻔﻘﮫ اش ﺑﮫ وی ﭘﺮداﺧﺘﮫ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻣﺮد ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻤﺮ را ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ اش ﺑﮫ‬ ‫رﻋﯿﺘﺶ ﺧﯿﺮ دھﺪ‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﮫ رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺗﺴﻤﯿﻊ‬ ‫در آن روزﮔﺎر اﺳﺖ ﮐﮫ اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﺑﮫ ﻏﺰوه ای‬ ‫ﺑﺪر آﻣﺪﯾﻢ و ﻣﺎﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎﺧﻮد ﯾﮏ ﺷﺘﺮ داﺷﺘﯿﻢ ﮐﮫ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ‬ ‫داﺷﺖ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﯽ ﺷﺪﯾﻢ‪) ،‬دﺷﻮاری ﺑﮫ ﺟﺎی رﺳﯿﺪ ﮐﮫ(‬ ‫ﭘﺎھﺎﯾﯽ ﻣﺎن زﺧﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎھﺎی ﻣﻦ زﺧﻢ ﺷﺪه ﻧﺎﺧﻦ ھﺎﯾﻢ اﻓﺘﺎد )از ﺷﺪت‬ ‫درد( ﭘﺎھﺎی ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪم‪ ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﯾﻦ ﺣﺮﻓﮭﺎ را ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‬ ‫و از ﮔﻔﺘﻨﺶ ﻧﺎ راﺣﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻢ اﯾﻨﮭﺎ را ﺑﮕﻮﯾﻢ(‬ ‫ﮔﻮﯾﺎ اﺑﻮ ﻣﻮﺳﯽ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﭼﯿﺰی از اﯾﻦ ﮐﺎرھﺎﯾﺶ را اﻓﺸﺎ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ رﯾﺎ و ﺗﺴﻤﯿﻊ ﺑﺪون ھﯿﭻ اﺧﺘﻼﻓﯽ در ﺣﮑﻢ ﺣﺮام اﺳﺘﻨﺪ و دﻻﯾﻞ‬ ‫زﯾﺎدی در اﯾﻦ ﻣﻮرد وﺟﻮد دارد از ﺟﻤﻠﮫ‪:‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬واﻟﺬﯾﻦ ھﻢ ﯾﺮاؤون( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬وآﻧﺎﻧﮑﮫ رﯾﺎﮐﺎری‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ(‪.‬‬ ‫‪٢١١‬‬

‫و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻓﻤﻦ ﮐﺎن ﯾﺮﺟﻮ ﻟﻘﺎء رﺑﮫ ﻓﻠﯿﻌﻤﻞ ﻋﻤﻼً ﺻﺎﻟﺤ ًﺎ و ﻻ‬ ‫ﯾﺸﺮک ﺑﻌﺒﺎدة رﺑﮫ أﺣﺪاً(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﭘﺲ ھﺮﮐﮫ ﺧﻮاھﺎن ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرش اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻧﯿﮑﻮ اﻧﺠﺎم دھﺪ و در ﺑﻨﺪﮔﯽ ﭘﺮوردﮔﺎرش اﺣﺪی را ﺷﺮﯾﮏ ﻧﺴﺎزد(‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ در ﺣﺪﯾﺚ ﺟﻨﺪب ﮐﮫ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﯾﻦ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ھﺮﮐﮫ ﺗﺴﻤﯿﻊ ﮐﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ او ﺗﺴﻤﯿﻊ‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﺪ و ھﺮﮐﮫ رﯾﺎﮐﺎری ﮐﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ وی رﯾﺎﮐﺎری ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد(‬ ‫ﻟﻔﻆ ﺣﺪﯾﺚ از ﺑﺨﺎری اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻢ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪) :‬ھﺮﮐﮫ ﺗﺴﻤﯿﻊ ﮐﻨﺪﺧﺪا ﺑﺎ وی ﺗﺴﻤﯿﻊ ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ﮐﺮد و ھﺮﮐﮫ رﯾﺎ ﮐﻨﺪﺧﺪا ﺑﺎوی رﯾﺎﮐﺎری ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد(‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮھﺮﯾﺮه در ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻢ و ﻧﺴﺎﺋﯽ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ در روزﻗﯿﺎﻣﺖ‬ ‫در ﺣﻖ وی ﻓﯿﺼﻠﮫ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ ﻣﺮدی اﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﮭﯿﺪ ﺷﺪه و ﺑﺪان‬ ‫ﻣﺤﻀﺮ آورده ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻧﻌﻤﺘﺶ ﺑﮫ وی ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪه ﺷﺪه و وی آن را‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬در دﻧﯿﺎ ﭼﮫ ﮐﺮدی؟ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬در راه ﺗﻮ‬ ‫ﺟﻨﮕﯿﺪم ﺗﺎ آﻧﮑﮫ ﺷﮭﯿﺪ ﺷﺪم‪ .‬ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬دروغ ﮔﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺗﻮ ﺟﻨﮕﯿﺪی‬ ‫ﺗﺎ ﺑﮫ ﺗﻮ ﺷﺠﺎع ﮔﻔﺘﮫ ﺷﻮد و آن ھﻢ ﺑﺮاﯾﺖ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻣﺮ ﻣﯽ‬ ‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺮﭼﮭﺮه اش ﮐﺸﺎن ﮐﺸﺎن ﺑﮫ دوزخ اﻓﮕﻨﺪه ﺷﻮد‪ .‬و اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ‬ ‫ﮐﺴﺐ داﻧﺶ ﻧﻤﻮده و داﻧﺸﺶ را ﺑﮫ دﯾﮕﺮان آﻣﻮﺧﺘﺎﻧﺪه و ﺗﻼوت ﻗﺮآن‬ ‫ﻧﻤﻮده ﺑﮫ ﺟﺎﯾﮕﺎه آورده ﺷﺪه ﻧﻌﻤﺘﺶ ﺑﮫ وی ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪھﺸﺪه و او آن‬ ‫را ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﺑﮫ وی ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﮫ ﮐﺮدی )دردﻧﯿﺎ(؟ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬داﻧﺶ‬ ‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻢ و آن را ﺑﮫ دﯾﮕﺮان آﻣﻮزاﻧﺪم و ﺑﺮای ﮐﺴﺐ رﺿﺎی ﺗﻮ‬ ‫ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﮐﺮدم‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬دروغ ﮔﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺗﻮ داﻧﺶ‬ ‫ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﯽ ﺗﺎ ﺗﻮرا داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪی ﺗﺎ ﺗﻮ را ﻗﺎری ﻗﺮآن‬ ‫ﺧﻄﺎب ﮐﻨﻨﺪ و آن ھﻢ ﺑﺮاﯾﺖ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻣﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺮ روی‬ ‫ﺧﻮد ﮐﺸﺎﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﮫ دوزخ اﻓﮕﻨﺪه ﺷﻮد‪ .‬و آﻧﮑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻧﯿﺎ را ﺑﺮاﯾﺶ‬ ‫ﻓﺮاخ ﮔﺮداﻧﯿﺪه و از ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﻧﻌﻤﺘﮭﺎﯾﺶ ﺑﮫ وی ارزاﻧﯽ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آن‬ ‫ﻣﺮد ﻧﯿﺰ آورده ﺷﺪه ﻧﻌﻤﺘﮭﺎﯾﺶ ﺑﺮای وی ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪھﺸﺪه و او ھﻢ آن را‬ ‫ﺑﯿﺎد ﻣﯽ آورد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ آن ﻣﺮد ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﮫ ﮐﺮدی )در دﻧﯿﺎ(؟ ﻣﯽ‬ ‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ھﯿﭻ راھﯽ را ﻓﺮوﻧﮕﺬاﺷﺘﻢ ﮐﮫ ﺗﻮ ﺑﮫ ﺧﺮج ﮐﺮدن ﻣﺎل در آن‬ ‫راه اﻣﺮ ﮐﺮده ﺑﻮدی ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ در آن راه ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺴﺐ رﺿﺎی‬ ‫‪٢١٢‬‬

‫ﺗﻮ ﺧﺮج ﮐﺮدم‪ .‬ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬دروغ ﮔﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ھﻤﮫ اﯾﻦ را ﮐﺮدی ﺗﺎ‬ ‫ﺗﻮ را ﺳﺨﺎوت ﻣﻨﺪ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ و آن ھﻢ ﺑﺮاﯾﺖ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﻣﺮ ﻣﯽ‬ ‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺮ روی ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﮫ ﺟﮭﻨﻢ اﻧﺪاﺧﺘﮫ ﺷﻮد(‪.‬‬ ‫ﺑﯿﮭﻘﯽ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ و اﺣﻤﺪﮐﮫ ﻟﻔﻆ ﺣﺪﯾﺚ ھﻢ از وی اﺳﺖ از اﺑﻮھﻨﺪ‬ ‫اﻟﺪاری رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ وی از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺷﻨﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮐﯽ ﻣﻮﻗﻒ رﯾﺎﮐﺎر را ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ وی رﯾﺎﮐﺎری و ﻋﯿﺒﺶ را آﺷﮑﺎر ﺧﻮاھﺪ ﮐﺮد( ﻣﻨﺬری‬ ‫اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺟﯿﺪ ﮔﻔﺘﮫ‪.‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو در ﻧﺰد ﻃﺒﺮاﻧﯽ و ﺑﯿﮭﻘﯽ ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ‬ ‫ﺧﺼﻮص ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﮐﺮم ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮐﮫ ﺑﺮای ﺟﻠﺐ رﺿﺎی ﻣﺮدم‬ ‫ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮑﺶ را ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺑﺸﻨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬ ‫ﺷﻨﻮاﯾﺶ را از ﺣﺎﻟﺶ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و وی را ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ ﻣﯽ‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ( ﻣﻨﺬری در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﺳﻨﺪھﺎی ﻃﺒﺮاﻧﯽ‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ﮐﮫ در ﻧﺰد ﻃﺒﺮاﻧﯽ و ﺑﺎﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ آﻣﺪه ﻧﯿﺰ از‬ ‫ھﻤﯿﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎذ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ وی ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﯿﭻ ﺑﻨﺪه ای در دﻧﯿﺎ در ﺟﺎﯾﮕﺎه رﯾﺎ و ﻗﺮار‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ در روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺮدم‬ ‫ﻋﯿﺒﮭﺎﯾﺶ را آﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺳﺎزد(‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ و ﺑﯿﮭﻘﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ از اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رواﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﺎ را در ﺣﺎﻟﯽ درﯾﺎﻓﺖ‬ ‫ﮐﮫ داﺷﺘﯿﻢ راﺟﻊ ﺑﮫ ﻣﺴﯿﺢ دﺟﺎل ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬او ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪) :‬آﯾﺎ ﻣﯿﺨﻮاھﯿﺪ راﺟﻊ ﺑﮫ ﭼﯿﺰی ﺑﺎ ﺷﻤﺎ‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﻨﻢ ﮐﮫ ﺑﺮاﯾﺘﺎن وﺣﺸﺘﻨﺎﮐﺘﺮ از ﻣﺴﯿﺢ دﺟﺎل اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﻠﯽ‬ ‫ﻣﯿﺨﻮاھﯿﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺷﺮک ﭘﻨﮭﺎﻧﯽ و آن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮐﺴﯽ ﺑﺮﺧﯿﺰد و‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد و ﻧﻤﺎزش را آراﯾﺶ زﯾﺎد دھﺪ )ﺑﺎﺗﻤﮑﯿﻦ ادا ﮐﻨﺪ( ﺗﺎ اﯾﻨﮑﮫ‬ ‫در دﯾﺪ دﯾﮕﺮی ﺧﻮب ﺟﻠﻮه ﮐﻨﺪ(‪.‬‬ ‫و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ و ﺑﯿﮭﻘﯽ و ﺣﺎﮐﻢ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫اﺳﺖ و در آن ﻋﻠﺘﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬از زﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ و وی از ﭘﺪرش‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﻧﮫ ای ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ و ﻣﻌﺎذ را‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ آراﻣﮕﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬درﯾﺎﻓﺖ ﮐﮫ ﻣﯽ‬ ‫‪٢١٣‬‬

‫ﮔﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬از وی ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬اﻧﮕﯿﺰۀ ﮔﺮﯾﮫ ات ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻧﮕﯿﺰه‬ ‫ﮔﺮﯾﮫ ام ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪه ام‪،‬‬ ‫وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اﻧﺪﮐﯽ از رﯾﺎ ﺷﺮک اﺳﺖ و‬ ‫ھﺮﮐﮫ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻨﺪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ ﺧﺪا اﻋﻼم ﺟﻨﮓ‬ ‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ دوﺳﺖ ﻣﯽ دارد ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران ﭘﺎک ﻃﯿﻨﺖ ﭘﻮﺷﯿﺪه‬ ‫از دﯾﺪ ﻋﻤﻮم‪ ،‬آﻧﺎﻧﯽ را ﮐﮫ اﮔﺮ از دﯾﺪه ھﺎ ﭘﻨﮭﺎن ﺷﻮﻧﺪ ﮐﺴﯽ از اوﺷﺎن‬ ‫را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ در دﯾﺪﮔﺎه ھﻤﮫ ﮔﺎن ﻇﺎھﺮ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﺴﯽ آﻧﺎن‬ ‫را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ دﻟﮭﺎی ﺷﺎن ھﻤﭽﻮن ﭼﺮاﻏﮭﺎی ھﺪاﯾﺖ اﺳﺖ‪.(....‬‬ ‫ھﺮﮔﺎه ﻋﻤﻠﯽ ﮐﮫ اﻧﺠﺎم دادن آن اﻧﺴﺎن را ﺑﮫ ﺧﺪا ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬ ‫آﻏﺸﺘﮫ ﺑﺎ رﯾﺎ ﮔﺮدد ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻨﺎن ﻣﯽ ﺷﻮدﮐﮫ اﻧﮕﺎر آن‬ ‫ﻋﻤﻞ ھﺮﮔﺰ اﻧﺠﺎم ﻧﯿﺎﻓﺘﮫ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﮭﮕﻨﺎھﯽ ھﻢ در ﭘﯽ دارد‪.‬‬ ‫دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﺑﮫ رواﯾﺖ اﺑﻮھﺮﯾﺮه در ﻧﺰد ﻣﺴﻠﻢ‪،‬‬ ‫اﺑﻮھﺮﯾﺮه ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﯽ ﻧﯿﺎزﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮﯾﮏ آﻧﭽﮫ اﺳﺘﻢ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ‬ ‫ﺷﺮﯾﮏ آورده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ھﺮﮐﮫ ﮐﺎری اﻧﺠﺎم دھﺪ و در آن ﺑﮫ ﻣﻦ‬ ‫ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﻮد او و ﺷﺮﮐﺶ را ﺑﮫ ﺣﺎل ﺧﻮد رھﺎ ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد(‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه رﯾﺎ در ﺷﺮک ﻋﻤﻞ را ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬رﯾﺎی ﺧﺎﻟﺺ ﺑﮕﻮﻧﮥ‬ ‫آﺷﮑﺎر ﻋﻤﻞ را ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺣﻤﺪ از أﺑﯽ اﺑﻦ ﮐﻌﺐ ﺑﺎ ﺳﻨﺪی ﺣﺴﻦ ﻧﻮ وی از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﮐﺮم رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺑﮫ اﯾﻦ اﻣﺖ )اﻣﺖ اﺳﻼم( ﻣﮋدۀ ﻧﻮر‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪی‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻣﯿﺎﺑﯽ و ﭘﯿﺮوزی داده ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ از اﯾﻦ اﻣﺖ‬ ‫ﮐﺎری از ﮐﺎرھﺎی آﺧﺮت را ﺑﮫ ھﺪف دﻧﯿﺎ اﻧﺠﺎم دھﺪ‪ ،‬در آﺧﺮت‬ ‫ﺳﮭﻤﯽ از آن ﮐﺎرش ﺑﮫ وی داده ﻧﻤﯽ ﺷﻮد(‪.‬‬ ‫ﺑﯿﮭﻘﯽ و ﺑﺰار ﺑﺎ ﺳﻨﺪی ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل از ﺿﺤﺎک ﺑﻦ ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ وی ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرک و‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﮭﺘﺮ از ھﺮ ﺷﺮﯾﮑﯽ اﺳﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮ ﮐﮫ )در‬ ‫ﮐﺎرش( ﺑﮫ ﻣﻦ ﮐﺴﯽ را ﺷﺮﯾﮏ ﮔﯿﺮد‪ ،‬آن ﻋﻤﻠﺶ ﺑﺮای ھﻤﺎن ﺷﺮﯾﮑﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ .‬ای ﻣﺮدم ﮐﺎرھﺎﯾﺘﺎن را ﺑﺎ اﺧﻼص ﺑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫اﻧﺠﺎم دھﯿﺪ زﯾﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﮐﺎری را ﻧﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮد ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺎ اﺧﻼص‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ ﺑﮫ وی اﻧﺠﺎم ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﺑﺮای ﺧﺪا و اﻗﺎرب اﺳﺖ ﮐﮫ اﮔﺮ‬ ‫ﮔﻔﺘﯿﺪ آن ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺮای اﻗﺎرب ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و از آن ﺑﺮای ﺧﺪای ھﯿﭻ‬ ‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ اﯾﻦ ﺑﺮای ﺧﺪا و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﮐﮫ اﮔﺮ‬ ‫‪٢١٤‬‬

‫ﮔﻔﺘﯿﺪ‪ ،‬آن ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد و در آن ﺑﺮای ﺧﺪا ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی‬ ‫ﻧﺨﻮاھﺪ ﺑﻮد(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪ ،‬ﺑﯿﮭﻘﯽ و اﺣﺪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪی ﺣﺴﻦ از اﺑﻮ‬ ‫ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻓﻀﺎﻟﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ از ﺟﻤﻠﮥ ﺻﺤﺎﺑﮫ ﺑﻮد رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ‬ ‫ﻣﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آﻧﮕﺎه ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ از اوﻟﯿﻦ ﺗﺎ آﺧﺮﯾﻦ ﺗﻮده ھﺎی ﺑﺸﺮ را‬ ‫در روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ‪ ،‬روزی ﮐﮫ در آن ھﯿﭻ ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮔﺮدآورد‪،‬‬ ‫ﮐﺴﯽ ﺑﮫ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺪاﺳﺮﺧﻮاھﺪ داد‪ :‬ھﺮﮐﮫ در ﮐﺎرش ﮐﺴﯽ را‬ ‫ﺑﮫ ﺧﺪای ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽ آورده اﮐﻨﻮن اﺟﺮش را از ﻧﺮد ھﻤﺎن ﮐﺲ‬ ‫ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬زرا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﯽ ﻧﯿﺎز ﺗﺮﯾﻦ ﺷﺮﯾﮑﺎن از ﺷﺮک اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﭘﻨﮭﺎن ﮐﺮدن ﮐﺎر ﻧﯿﮑﻮ در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن از ﺟﻤﻠﮥ ﺳﻨﺘﮭﺎی رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪﻗﮥ ﻧﺎﻓﻠﮫ‪ ،‬ﻧﻤﺎزھﺎی ﻧﻔﻞ‪ ،‬ﺳﻨﺘﮭﺎ‪ ،‬دﻋﺎء‪ ،‬اﺳﺘﻐﻔﺎر و‬ ‫ﺗﻼوت ﻗﺮآن‪ ،‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ادﻋﺎ زﯾﺎد اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺑﮫ ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ ﮐﮫ اﺣﻤﺪ‬ ‫آن را ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﮐﺘﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ ...) :‬ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرا! آﯾﺎ ﭼﯿﺰی از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺖ ھﺴﺖ ﮐﮫ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺮ از ﺑﺎد‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ آدم‪ ،‬آﻧﮑﮫ وﻗﺘﯽ ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ ﺻﺪﻗﮫ‬ ‫دھﺪ آن را از دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﭘﻨﮭﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ(‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﺛﺮی ﮐﮫ ﻧﺴﺎﺋﯽ و ﻣﺰی و ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﺪ و ﻏﯿﺮه از زﺑﯿﺮ ﺑﻦ‬ ‫ﻋﻮام رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮﮐﮫ از ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎر‬ ‫ﻧﯿﮑﻮﯾﺶ را از دﯾﺪ ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﭘﻨﮭﺎن ﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﭘﻨﮭﺎن ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ ﻣﺎ آﻣﻮﺧﺖ ﮐﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺧﻮد را از‬ ‫ﺷﺮک ﭘﻨﮭﺎن ﻧﮕﮭﺪارﯾﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ و ﻃﺒﺮی و اﺑﻮ ﯾﻌﻠﯽ ﺑﺎﺳﻨﺪ ﺣﺴﻨﯽ از‬ ‫اﺑﻮ ﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ وی در ﯾﮑﯽ از ﺧﻄﺒﮫ ھﺎﯾﺶ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪) :‬ای ﻣﺮدم از اﯾﻦ ﺷﺮک ﺑﺮ ﺣﺬر ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺷﺮک‬ ‫ﭘﻨﮭﺎﻧﺘﺮ از ﺻﺪای ﭘﺎی ﻣﻮرﭼﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺰن و ﻗﯿﺲ ﺑﻦ‬ ‫ﻣﻀﺎرب درد ﺑﺮاﺑﺮش ﺑﮫ ﭘﺎﺧﺎﺳﺘﮫ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫آﻧﭽﮫ را ﮔﻔﺘﯽ ﺑﺎ رواﯾﺘﯽ )ازﭘﯿﻐﻤﺒﺮ( ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﯽ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﭼﮫ‬ ‫ﺑﺨﻮاھﯽ و ﭼﮫ ﻧﺨﻮاھﯽ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮫ ات را ﺑﮫ ﻋﻤﺮ ﺧﻮاھﯿﻢ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﮑﮫ ﮔﻔﺘﮫ ام را ﺑﺎ ﺣﺪﯾﺜﯽ از ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ .‬روزی ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺎﻟﯽ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﻣﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ای ﻣﺮدم! از اﯾﻦ ﺷﺮک‬ ‫)ﺷﺮک ﭘﻨﮭﺎﻧﯽ( ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﯿﺪ زﯾﺮا آن ﭘﻨﮭﺎﻧﺘﺮ از ﺻﺪای ﭘﺎی ﻣﻮرﭼﮫ‬ ‫‪٢١٥‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﮕﻮﻧﮫ از آن ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﯿﻢ‬ ‫درﺣﺎﻟﯿﮑﮫ آن آراﻣﺘﺮ و ﻣﺨﻔﯽ ﺗﺮ از ﺻﺪای ﭘﺎی ﻣﻮرﭼﮫ اﺳﺖ؟‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻦ دﻋﺎ را ﺗﮑﺮار ﮐﻨﯿﺪ‪) :‬اﻟﻠﮭﻢ إﻧﺎ ﻧﻌﻮذ ﺑﮏ ﻣﻦ أن ﻧﺸﺮک‬ ‫ﺑﮏ ﺷﯿﺌﺎً ﻧﻌﻠﻤﮫ‪ ،‬و ﻧﺴﺘﻐﻔﺮک ﻟﻤﺎ ﻻ ﻧﻌﻠﻤﮫ(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﭘﺮودﮔﺎرا! ﻣﺎ از اﯾﻦ ﺑﮫ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﺮﯾﻢ ﮐﮫ آﺷﮑﺎرا ﺑﮫ‬ ‫وﺟﻮد ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮای ﺗﻮ اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﯿﻢ و از اﯾﻦ ﭘﻮزش ﻣﯽ ﻃﻠﺒﯿﻢ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﺎھﯽ ﻧﺎداﻧﺴﺘﮫ ﺑﮫ ﺗﻮ ﺷﺮﯾﮏ ﻣﯽ آورﯾﻢ(‪.‬‬ ‫ﺗﺴﻤﯿﻊ )آﺷﮑﺎر ﮐﺮدن ﻋﯿﻮب دﯾﮕﺮان( ﺑﺎوﺟﻮد آﻧﮑﮫ ﺣﺮﻣﺘﺶ ھﻤﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺣﺮﻣﺖ رﯾﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﻞ را ﻣﺎﻧﻨﺪ رﯾﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﺴﻤﯿﻊ‬ ‫ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﺎ رﯾﺎ ﻣﺨﻠﻮط اﺳﺖ ﮐﮫ در آن ﺻﻮرت اﯾﻦ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﮫ ﺗﺴﻤﯿﻊ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪﻧﺶ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺴﻤﯿﻊ ﮔﻨﺎھﺶ زﯾﺎدﺗﺮ ﺷﺪه اﻣﺎ در ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدﻧﺶ ﭼﯿﺰی زﯾﺎد ﻧﮑﺮده و‬ ‫ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﻋﻤﻞ ﺧﺎص ﺑﺮای رﺿﺎی ﺧﺪا اﻧﺠﺎم ﻣﯿﮕﯿﺮد و ﺑﮕﻮﻧﮫ‬ ‫درﺳﺖ و ﻧﯿﮑﻮ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪاً اﻧﺠﺎم دھﻨﺪه آن ﻋﻤﻞ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﺴﻤﯿﻊ ﻧﻤﻮدن در آن ﮐﺎر ﺧﻮدش را ﮔﻨﺎه ﮐﺎر ﻣﯿﮑﻨﺪ اﯾﻦ ﮔﻨﺎه ھﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻨﺎه ھﺎ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻨﺎه ﮐﺎر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از آن ﭘﻮزش ﺑﻄﻠﺒﺪ و ﯾﺎ‬ ‫ﺗﻮﺑﮫ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻮزﺷﺶ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﯾﺎ در رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ آن را‬ ‫ﭘﻮﺷﯿﺪ ﮐﮫ ﺧﻮب و اﮔﺮﻧﮫ آن را در ﺗﺮازوی اﻋﻤﺎﻟﺶ ﺧﻮاھﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‬ ‫ﮐﮫ از ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮑﻮﯾﺶ ﺑﮑﺎھﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ھﺮﮔﺰ ﻋﻤﻠﯽ را ﮐﮫ از روی‬ ‫اﺧﻼص اﻧﺠﺎم ﯾﺎﻓﺘﮫ ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﮐﮫ در ﺧﺼﻮص ﺗﺴﻤﯿﻊ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺗﻨﮭﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺣﺮﻣﺖ‬ ‫آن اﺳﺖ ﻧﮫ ھﻤﺎﻧﻨﺪ رﯾﺎ ﮐﮫ ﻋﻤﻞ را ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ زﯾﺮا رﯾﺎ‬ ‫ﺷﺮک اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ اﺟﺮ آن ﻋﻤﻞ ﺷﺮک آﻟﻮد را ﺑﮫ آﻧﮑﮫ ﺑﺎﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﺷﺮﯾﮏ آورده ﺷﺪه ﻣﯽ ﮔﺬارد و ﺑﺮای اﻧﺠﺎم دھﻨﺪۀ آن ﻋﻤﻞ ﺷﺮک‬ ‫آﻟﻮد ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اج و ﺛﻮاﺑﺖ را از ﻧﺰد ﮐﺴﯽ ﺑﮕﯿﺮ ﮐﮫ وی را ﺑﮫ ﻣﻦ‬ ‫ﺷﺮﯾﮏ ﮔﺮﻓﺘﮫ ای‪ .‬ﺧﻼﺻﮫ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺘﮑﮫ ﺑﻮ و ﻧﺒﻮد ﻋﻤﻞ ﺷﺮک‬ ‫آﻟﻮد ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﮫ ﺻﺎﺣﺒﺶ در آن ﺗﺴﻤﯿﻊ ﮐﺮده‬ ‫)آن را ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم دادن ﺑﮫ ﻏﺮض ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮدم ﺑﮫ آﻧﺎن‬ ‫ﺷﻨﻮاﻧﺪه( وﺟﻮد دارد و ﻋﺎﻣﻠﺶ ھﻢ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺛﻮاب اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺴﻤﯿﻊ در آن ﮔﻨﺎه ﮐﺎر ﺷﺪه‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﮐﮫ در ﺧﺼﻮص ﺗﺴﻤﯿﻊ ذﮐﺮ ﺷﺪه‪) :‬ﺳﻤﻊ اﷲ ﺑﮫ( و‬ ‫)ﺳﻤﻊ ﺑﮫ ﺳﺎﻣﻊ ﺧﻠﻘﮫ( و )ﺳﻤﻊ ﺑﮫ ﻋﻠﯽ رؤوس اﻟﺨﻼﺋﻖ( ھﻤﮫ و ھﻤﮫ‬ ‫‪٢١٦‬‬

‫ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻋﺬاب اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺴﻤﯿﻊ ﺑﮫ ﻋﺎﻣﻞ داده ﻣﯽ ﺷﻮد اﻣﺎ‬ ‫ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪن ﻋﻤﻞ از آن ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ در ﺧﺼﻮص رﯾﺎ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه‪.‬‬ ‫ﺗﺴﻤﯿﻊ ھﺮﮔﺰ در ﺑﻄﻼن ﻋﻤﻞ ﺑﺎ رﯾﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻋﻤﻠﯽ ﮐﮫ‬ ‫در آن رﯾﺎ اﺳﺖ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ اﻧﮕﺎر اﻧﺠﺎم ﻧﯿﺎﻓﺘﮫ‪ ،‬ﭘﺲ آن ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﮫ در اول ﺧﺎص ﺑﺮای ﺧﺪا ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺳﭙﺲ‬ ‫در آن ﺗﺴﻤﯿﻊ ﺷﺪه ﻋﻤﻠﯽ ﮐﺎﻣﻼً درﺳﺖ و ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رود‪ ،‬و‬ ‫در ﻧﺘﯿﺠﮫ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﮫ درﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﯾﺎﻓﺘﮫ ھﯿﭽﮕﺎه ﺑﺎ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﮫ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪه‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﮫ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫"ء" ﮐﺒﺮ و ﻋﺠﺐ‪:‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺮواﯾﺖ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺣﺪﯾﺜﯽ را رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ وی در‬ ‫آن ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮐﮫ ﺑﮫ اﻧﺪازۀ‬ ‫ذره ای ھﻢ در دﻟﺶ ﮐﺒﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داﺧﻞ ﺑﮭﺸﺖ ﻧﺨﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯽ دوﺳﺖ دارد ﺗﺎ ﻟﺒﺎس زﯾﺒﺎ و ﮐﻔﺶ زﯾﺒﺎ داﺷﺘﮫ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ)آﯾﺎ اﯾﻦ ھﻢ ﮐﺒﺮ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رود( ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ زﺑﺎ اﺳﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﮐﺒﺮ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ‬ ‫ﺣﻖ و اھﺎﻧﺖ ﺑﮫ ﻣﺮدم اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫در ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺒﺮ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﮐﮫ آن ﻋﺒﺎرت از ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮﺑﯿﻨﯽ اﺳﺖ و‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﮐﮫ آن ﻋﺒﺎرت از ﺗﻮﻗﻊ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺑﺮای‬ ‫ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﮐﮫ از ﺧﻮد راﺿﯽ ﺑﻮدن ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﺰرﮔﺘﺮ از دﯾﮕﺮان ﺑﺒﯿﻨﯽ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﮐﺒﺮ دل اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮫ دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﮔﻔﺘﮥ ﺧﺪاوﻧﺪ‪) :‬إن ﻓﯽ ﺻﺪورھﻢ اﻻ‬ ‫ﮐﺒﺮ( ﯾﻌﻨﯽ‪) :‬ﭼﯿﺰی در ﺳﯿﻨﮫ ھﺎﯾﺸﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ ﮐﺒﺮ(‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﮔﺬﺷﺘﮫ‪ ....) :‬ھﺮﮐﮫ در دﻟﺶ ذره ای از ﮐﺒﺮ‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪.(....‬‬ ‫و اﻣﺎ ﻋﺠﺐ آن اﺳﺖ ﮐﮫ اﻧﺴﺎن ﺧﻮدش را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺑﺒﯿﻨﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﺪ ﮐﮫ او در ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ ﻗﺮار دارد اﻣﺎ در واﻗﻊ در آن‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻗﺮار ﻧﺪارد‪ ،‬ﻓﺮق ﻣﯿﺎن ﮐﺒﺮ و ﻋﺠﺐ آن اﺳﺖ ﮐﮫ آدم ﻣﻌﺠﺐ‬ ‫ﺑﮫ ﺧﻮد در اﻋﺠﺎب ﺑﮫ ﺧﻮدش ﺑﮫ دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺎز ﻧﺪارد‪ ،‬ﮔﺎھﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﮫ‬ ‫ﺧﻮد اﻋﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﮔﺎھﯽ ھﻢ ﺑﮫ‬ ‫ﺗﻨﮭﺎﯾﯽ ﺑﺪون ﺣﻀﻮر ﮐﺴﯽ ﺑﮫ ﺧﻮدش اﻋﺠﺎب ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٢١٧‬‬

‫ﺑﮫ ﺧﻼف ﮐﺒﺮ ﮐﮫ ﺗﮑﺒﺮ ﺑﺮ ﻣﺮدم و ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮﺑﯿﻨﯽ و ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮدن و‬ ‫رد ﮐﺮدن ﺣﻖ در آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺒﺮ و ﻋﺠﺐ ھﺮ دو ﺣﺮام اﺳﺖ و دﻻﯾﻠﺶ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﺎرﺛﺔ ﺑﻦ وھﺐ ﺧﺰاﻋﯽ و وی از ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آﯾﺎ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﮫ‬ ‫ﺳﺎﮐﻨﺎن ﺑﮭﺸﺖ ﮐﯿﮭﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد؟ ھﺮﻧﺎﺗﻮان ﻣﺘﻀﺎع ﮐﮫ ھﺮﮔﺎه‬ ‫ﺑﺮﭼﯿﺰی ﻗﺴﻢ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ آن را اﻧﺠﺎم ﺧﻮاھﺪ داد‪ .‬و آﯾﺎ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﮫ ﺳﺎﮐﻨﺎن‬ ‫دوزخ ﮐﯿﮭﺎ ﺧﻮاھﻨﺪ ﺑﻮد؟ ھﺮ ﺳﻨﮓ دل ﻣﺘﮑﺒﺮ(‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﯿﺢ و ﺑﺨﺎری در أدب ﻣﻔﺮد و ھﺮ دو از اﺑﻮ ھﺮﯾﺮه و‬ ‫اﺑﻮ ﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪری رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻋﺰت ازار و ﮐﺒﺮﯾﺎﯾﯽ ﭘﺘﻮی وی اﺳﺖ ﭘﺲ‬ ‫ھﺮﮐﮫ ﺑﺎﻣﻦ ﻣﻨﺎزﻋﮫ ﮔﻨﺪ وی را ﻋﺬاب ﺧﻮاھﻢ ﮐﺮد(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﻣﺬی و ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺤﺶ و ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺴﺘﺪرک ﮐﮫ‬ ‫آن را ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪه از ﺛﻮﺑﺎن رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮐﮭﯽ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻤﯿﺮد‬ ‫ﮐﮫ در او ﮐﺒﺮی و ﻏﻠﻮﻟﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ ذﻣﮫ اش دﯾﻨﯽ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ وارد ﺑﮭﺸﺖ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ(‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺎری در ادب ﻣﻔﺮد و ﺗﺮﻣﺬی ﮐﮫ آن را ﺣﺴﻦ ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ و اﺣﻤﺪ‬ ‫و ﺣﻤﯿﺪی در ﻣﺴﻨﺪ ھﺎی ﺷﺎن و اﺑﻦ ﻣﺒﺎرک در زھﺪ‪ ،‬ھﻤﮫ از‬ ‫ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﺷﻌﯿﺐ و وی از ﭘﺪرش و ﭘﺪرش از ﭘﺪرﺑﺰرﮔﺶ و او از‬ ‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اﻧﺴﺎﻧﮭﺎی‬ ‫ﻣﺘﮑﺒﺮ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺴﺎن ذر و ﺑﺎ ﭼﮭﺮه اﻧﺴﺎن ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮫ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ‬ ‫ﮐﮫ ﺧﻮاری و ذﻟﺖ آﻧﺎن را از ھﺮ ﻃﺮف ﻓﺮا ﻣﯽ ﮔﯿﺮد(‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺎری در ادب ﻣﻔﺮد و ﺣﺎﮐﻢ در ﻣﺴﺘﺪرک ﮐﮫ آن را ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه و اﺣﻤﺪ ﺑﺎﺳﻨﺪی ﮐﮫ ھﯿﺜﻤﯽ راوﯾﺎﻧﺶ را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ از اﺑﻦ‬ ‫ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ و وی از ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده ﮐﮫ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮐﯽ ﺧﻮدش را –ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ دﯾﮕﺮان‪ -‬ﺑﺮﺗﺮﺑﯿﻨﺪ و‬ ‫در راھﺮﻓﺘﻨﺶ ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ را در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاھﺪ‬ ‫ﮐﺮد ﮐﮫ او ﺟﻞ ﺟﻼﻟﮫ ﺑﺮ وی ﻗﮭﺮ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﺑﺰار ﺑﺎ ﺳﻨﺪی ﺧﻮﺑﯽ از اﻧﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اﮔﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎھﯽ ھﻢ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﻣﯿﺘﺮﺳﻢ ﮔﺮﻓﺘﺎر‬ ‫ﭼﯿﺰی ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن ﺷﻮﯾﺪ و آن ﻋﺠﺐ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫‪٢١٨‬‬

‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در روﺿﺔ اﻟﻌﻘﻼء و اﺣﻤﺪ و ﺑﺰار و ﻣﻨﺬری ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬راوﯾﺎن‬ ‫ھﺮ دو ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺤﺘﺞ ﺑﮫ اﺳﺘﻨﺪ از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ‬ ‫ﮐﮫ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮﮔﺎه اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اواﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻦ داده ﺗﻮاﺿﻊ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ارزش وی را ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮاھﺪ ﺑﺮد و ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﺎد‬ ‫ﺑﺎش ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺷﺎد ﮔﺮداﻧﺪه‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﮫ آن اﻧﺴﺎن در ﻧﺰد‬ ‫ﺧﻮدش ﮐﻮﭼﮏ و در ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ ،‬و ھﺮﮔﺎه اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﮑﺒﺮ‬ ‫ﭘﯿﺶ ﮔﯿﺮد و از ﺣﺪش ﺑﮕﺬرد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ وی را ﺑﮫ زﻣﯿﻦ اﻓﮕﻨﺪه‬ ‫ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﻮار و ذﻟﯿﻞ ﺑﺎش ﮐﮫ ﺧﺪا ﺗﻮ را ﺧﻮار ﮐﺮده‪ ،‬و در ﻓﺮﺟﺎم‬ ‫وی در ﻧﺰد ﺧﻮدش ﺑﺰرگ اﻣﺎ در ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم ﮐﻮﭼﮏ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد(‪.‬‬ ‫ﻣﺎرودی در ادب اﻟﺪﻧﯿﺎ و اﻟﺪﯾﻦ از اﺣﻨﻒ ﺑﻦ ﻗﯿﺲ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯿﮑﻨﻢ از آن اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ دو ﺑﺎر از ﻣﺴﯿﺮ ﺑﻮل‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺑﺎز ھﻢ ﺗﮑﺒﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮوی در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮﮐﯽ ﺧﻮدش را ﺑﯿﺶ‬ ‫از آﻧﭽﮫ ﮐﮫ ھﺴﺖ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻣﺠﺪداً ﺑﮫ ھﻤﺎن ارزش‬ ‫واﻗﻌﯽ اش ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬و ﮔﻔﺘﮫ‪ :‬ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﮐﺴﯽ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ ارزش ﺧﻮدش را ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم آن اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﺰرﮔﻮاری ﺧﻮدش را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ‪.‬‬

‫‪٢١٩‬‬

‫آداب ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از آداب آﻣﻮزش ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -١‬اﯾﻨﮑﮫ از داﻧﺶ آﻣﻮزان ﺧﻮاﺳﺘﮫ ﺷﻮد ﺗﺎ در درس ﻣﺸﺎرﮐﺖ‬ ‫ﮔﺮم ورزﻧﺪ و اﯾﻨﮑﮫ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﺣﺎل ﮔﺬاﺷﺘﮫ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ وی ھﺮ روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﮫ ﺑﮫ اﯾﺮاد ﺳﺨﻦ‬ ‫ﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬روزی ﻣﺮدی ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﭘﺪر ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ‬ ‫ھﺎﯾﺖ را دوﺳﺖ دارﯾﻢ و ﺑﮫ آن ﻋﻼﻗﮫ دارﯾﻢ‪ ،‬ﻣﯽ ﺷﻮد ﭘﺲ از اﯾﻦ‬ ‫ھﻤﮫ روزه ﺑﺮای ﻣﺎن ﻣﻮﻋﻈﮫ ﮐﻨﯽ؟ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﯿﭽﯿﺰی ﻣﻦ را‬ ‫از اﯾﻨﮑﮫ ھﻤﮫ روزه ﻣﻮﻋﻈﮫ ﮐﻨﻢ ﺑﺎز ﻧﻤﯽ دارد ﺑﺠﺰ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻢ‬ ‫ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﻣﻮﻋﻈﮫ ام ﺧﺴﺘﮫ و ﻣﻠﻮل ﮐﻨﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ھﻤﻮاره در ﺟﺮﯾﺎن ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ھﺎﯾﺶ از ﻣﺎ ﺗﻌﮭﺪ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ‬ ‫ﻣﺒﺎدا ﺧﺴﺘﮫ ﺷﻮﯾﻢ( ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ‪.‬‬ ‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ رواﯾﺖ اﺳﺘﮑﮫ ﮔﻔﺖ‪ ) :‬درھﺮﺟﻤﻌﮫ‬ ‫ﯾﮏ ﺑﺎر ﺑﺮای ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ راﻧﯽ ﮐﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‬ ‫ﮐﻨﯽ ﭘﺲ دوﺑﺎر‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آن ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﺳﮫ ﺑﺎر‪ ،‬ﻣﺮدم را از‬ ‫ﺷﻨﯿﺪن ﺑﺴﯿﺎر اﯾﻦ ﻗﺮآن ﺧﺴﺘﮫ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ھﯿﭽﮕﺎه ﺧﻮدت را ﺷﺮﯾﮏ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع ﮔﺮوھﯽ ﺑﮫ ﻗﺼﺪ ﻗﻄﻊ ﺳﺨﻦ ﺷﺎن ﻧﮑﻦ ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا آﻧﺎن را از‬ ‫ﺳﺨﻨﺎﻧﺖ ﺧﺴﺘﮫ ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮭﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ آﻧﺎن ﮔﻮش دھﯽ و‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﻟﺐ ﺑﮫ ﺳﺨﻦ ﮔﺸﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻋﻼﻗﮫ از ﺗﻮ ﺑﺨﻮاھﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺮف‬ ‫ﺑﺰﻧﯽ‪ ،‬و از ﮐﻼم ﻣﺴﺠﻊ در دﻋﺎء ﺑﺮ ﺣﺬر ﺑﺎش زﯾﺮا ﻣﻦ در زﻣﺎن‬ ‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻣﯽ زﯾﺴﺘﻢ و ﺑﯿﺎد ﻧﺪارم ﮐﮫ‬ ‫آﻧﺎن ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ(‪ .‬ﺑﺨﺎری‬ ‫‪ -٢‬اﯾﻨﮑﮫ زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ را در ﻣﺴﺠﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد ﺗﺎ‬ ‫ﻧﻤﺎز ﮔﺰاران ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ وﺳﻌﺖ ﻣﺴﺠﺪ زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﮔﻮﺷﮫ ای دور‬ ‫از ﻧﻤﺎزﮔﺰاران اﺧﺘﯿﺎر ﺷﻮد و اﮔﺮ وﺳﻌﺖ ﻣﺴﺠﺪ ﮐﻢ ﺑﻮد‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ را‬ ‫ﺑﺮای درس ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ ﮐﮫ ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن در آن زﻣﺎن ﮐﺮاھﺖ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﯾﺎ ﻋﺼﺮ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬رﺳﻮل ﺧﺪا‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﻣﺴﺠﺪ اﻋﺘﮑﺎف ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮد‪ ،‬اﺻﺤﺎﺑﺶ را ﺷﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ آواز‬ ‫ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮآن ﺗﻼوت ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮده را ﮐﻨﺎر زده ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ‬ ‫‪٢٢٠‬‬

‫ھﺮﯾﮏ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرش راز و ﻧﯿﺎز ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﯾﮏ دﯾﮕﺮ را‬ ‫)ﺑﺎآواز ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺎن( اذﯾﺖ ﻧﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﺻﺪای ﺗﺎن را در ﺗﻼوت از‬ ‫دﯾﮕﺮی ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮ ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﯾﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﻧﻤﺎز(‪.‬‬ ‫از ﺑﯿﺎض رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‬ ‫وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ و ﻣﺮدم ﻧﻤﺎز ﻣﯽ ﮔﺰاردﻧﺪ و ﺑﺎ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮآن ﻣﯽ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ھﺮﻧﻤﺎز ﮔﺰار ﻣﻨﺎﺟﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﻣﯿﮑﻨﺪ ﭘﺲ‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﮫ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻣﯿﮑﻨﺪ )ﻣﺘﻮﺟﮫ ﻣﻨﺎﺟﺎﺗﺶ ﺑﺎﺷﺪ( و ﻧﺒﺎﯾﺪ‬ ‫ﮐﺴﯽ آواز ﺗﻼوﺗﺶ را ﺑﺮ دﯾﮕﺮی ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻨﺪ(‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ھﺮدو ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﺒﺮ در اﻟﺘﻤﮭﯿﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﮫ‪:‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎض و ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺛﺎﺑﺖ و ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎض را‬ ‫اﺣﻤﺪ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ﻋﺮاﻗﯽ ﺳﻨﺪش را ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮاﻧﺪه و ھﯿﺜﻤﯽ ﮔﻔﺘﮫ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬راوﯾﺎﻧﺶ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ را اﺑﻮداوود و ﺣﺎﮐﻢ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده آن را ﺻﺤﯿﺢ اﻻﺳﻨﺎد ﮔﻔﺘﮫ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﮫ ھﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎ از ﺑﻦ ﻋﻤﺮ در ﺻﺤﯿﺤﺶ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬ ‫اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﺗﻨﮭﺎﮔﺰار از ﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮدن آوازش در‬ ‫ﻧﻤﺎز اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻨﮭﺎﮔﺰار دﯾﮕﺮی را ﺑﺎ آواز ﺑﻠﻨﺪش اذﯾﺖ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫آﺷﮑﺎرا اﺳﺖ ﮐﮫ ﻧﺒﺎﯾﺪ آﻣﻮزﮔﺎر درﺳﺶ را در ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران‬ ‫اراﺋﮫ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻼﺻﮫ اﮔﺮ ﻣﺴﺠﺪ ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺷﮭﺮھﺎی ﺑﺰرگ وﺳﯿﻊ‬ ‫ﺑﻮد ﮐﮫ ﻣﺮدم ﻣﻌﻤﻮﻻً در ھﻨﮕﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از آن ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ‬ ‫ﺑﺮﭘﺎﻣﯿﺪارﻧﺪ‪ ،‬آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎﯾﯽ ﮔﻮﺷﮫ و دور از ﻧﻤﺎزﮔﺰاران را‬ ‫اﺧﺘﯿﺎر ﮐﻨﺪ و زﻣﯿﻨﮥ ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن را ﺑﺮای ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ آﻣﺎده ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺴﺠﺪ وﺳﻌﺖ ﻧﺪاﺷﺖ دراﯾﻦ ﺻﻮرت زﻣﺎﻧﯽ را ﺑﺮای‬ ‫درﺳﺶ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ ﮐﮫ در آن ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﻣﮑﺮوه ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺻﺒﺢ و ﻋﺼﺮ(‪.‬‬ ‫‪ -٣‬اﯾﻨﮑﮫ اﻣﯿﺪ و آرزو را ھﻤﻮاره در دﻟﮭﺎی ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ‬ ‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰد و ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﯿﺎﻣﻮزد ﮐﮫ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﺑﺨﺸﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻧﮫ ھﻢ از‬ ‫ﯾﺎری و ﮐﺸﺎﯾﺶ او ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻧﺎ اﻣﯿﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ اﺷﻌﺮی رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪) :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﻦ و ﻣﻌﺎذ را ﺑﮫ ﯾﻤﻦ ﺑﺮای دﻋﻮت ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺮدم‬ ‫را ﺑﺎ ﻣﮋده دادن ﺑﮫ دﯾﻦ ﻓﺮاﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ ﻧﮫ ﺑﺎ ﻧﻔﺮت اﻧﮕﯿﺰی‪ (...‬ﻣﺘﻔﻖ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ‪.‬‬ ‫‪٢٢١‬‬

‫از زﺟﻨﺪب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪):‬زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺮدی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻼن ﮐﺲ را ﻧﻤﯽ‬ ‫آﻣﺮزد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻮاﺑﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﮐﯿﺴﺖ اﯾﻨﮑﮫ ﻗﺴﻢ ﯾﺎد ﮐﺮده از دﯾﺪ‬ ‫ﺧﻮدش ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ ﻓﻼن ﮐﺲ را ﻧﻤﯽ آﻣﺮزم‪ ،‬او ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﻦ آن‬ ‫ﮐﺲ را آﻣﺮزﯾﺪم و ﮐﺎرھﺎی ﻧﯿﮑﻮی ﺗﻮ را ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدم و ﯾﺎ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪(.‬ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﺮدم )ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﮐﺪام ﮔﻨﺎھﯽ(‬ ‫ھﻼک ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش از ھﻤﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ھﻼک ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ(‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻦ اﻣﯿﺪ و آرزو ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺑﺪان ﺑﺎور‬ ‫ﮐﺮده ﻗﻨﺎﻋﺘﺶ را ﻓﺮاھﻢ ﮐﻨﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺪ ﺧﻮﺑﯽ را در وی اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫ﺗﻨﮭﺎ آﯾﺎت ﻗﺮآﻧﯽ و اﺣﺎدﯾﺚ ﻧﺒﻮی اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ھﺪف را‬ ‫ﺑﺮآورده ﮐﻨﺪ و در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻦ ﻗﺮآن و ﯾﺎ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖ ھﺎی ﻋﯿﻨﯽ ﺟﺎﻣﻌﮫ ﭘﯿﻮﻧﺪ دھﺪ زﯾﺮا ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺪ ﺑﮭﺘﺮ و ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﺘﺮی ﺧﻮاھﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﮫ اﯾﻦ آﯾﺘﮭﺎ را ﺧﻄﺎب ﺑﮫ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻼوت ﮐﻨﺪ‪) :‬ﮐﻨﺘﻢ ﺧﯿﺮ‬ ‫أﻣﺔ( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﺷﻤﺎ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﮭﺎ اﺳﺘﯿﺪ(‪.‬‬ ‫)و ﮐﺎن ﺣﻘﺎً ﻋﻠﯿﻨﺎ ﻧﺼﺮ اﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬اﯾﻦ ﺣﻖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ‬ ‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﮫ اﯾﺸﺎن ﻧﺼﺮت دھﯿﻢ(‪.‬‬ ‫)إﻧﺎ ﻟﻨﻨﺼﺮ رﺳﻠﻨﺎ و اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا ﻓﯽ اﻟﺤﯿﻮاة اﻟﺪﻧﯿﺎ( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﻣﺴﻠﻤﺎً‬ ‫ﮐﮫ ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن و آﻧﺎﻧﯽ را ﮐﮫ اﯾﻤﺎن آورده اﻧﺪ در زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ‬ ‫ﻧﺼﺮت ﻣﯽ ﺑﺨﺸﯿﻢ(‪.‬‬ ‫)أذﮐﺮوا إذ أﻧﺘﻢ ﻗﻠﯿﻞ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻮن ﻓﯽ اﻷرض ﺗﺨﺎﻓﻮن أن ﯾﺘﺨﻄﻔﮑﻢ‬ ‫اﻟﻨﺎس ﻓﺂوی ﮐﻢ و أﯾﺪﮐﻢ ﺑﻨﺼﺮه(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﺑﯿﺎد آورﯾﺪ آﻧﮕﺎه را ﮐﮫ ﺷﻤﺎ اﻧﺪک و ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮدﯾﺪ در زﻣﯿﻦ‪،‬‬ ‫از اﯾﻦ در ھﺮاس ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﮫ ﻣﺮدم ﺷﻤﺎ را ﺧﻄﻒ ﮐﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ‬ ‫را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮده ﻧﺼﺮت ﺑﺨﺸﯿﺪ(‪.‬‬ ‫)و ﻣﺎ اﻟﻨﺼﺮ إﻻ ﻣﻦ ﻋﻨﺪ اﷲ( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﯾﺎری و ﻧﺼﺮت ﺑﺠﺰ از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮد(‪.‬‬ ‫)إن اﷲ ﻻ ﯾﺨﻠﻒ اﻟﻤﯿﻌﺎد( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻼف وﻋﺪه اش ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ(‪.‬‬ ‫)و ﻣﻦ أﺻﺪق ﻣﻦ اﷲ ﻗﯿﻼً( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﮐﯽ راﺳﺘﮕﻮ ﺗﺮ از ﺧﺪا اﺳﺖ(‬ ‫‪٢٢٢‬‬

‫)ﺛﻠﺔ ﻣﻦ اﻷوﻟﯿﻦ و ﻗﻠﯿﻞ ﻣﻦ اﻵﺧﺮﯾﻦ( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﺛﻠﮫ ای از اوﻟﯿﻦ و‬ ‫اﻧﺪﮐﯽ از آﺧﺮﯾﻦ(‪.‬‬ ‫و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﮫ اﺣﺎدﯾﺜﯽ را ﺑﮫ ﺧﻮاﻧﺶ ﺑﮕﯿﺮد ﮐﮫ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺧﻮﺑﯽ در آﺧﺮ‬ ‫اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬اﻣﺖ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺴﺎن ﺑﺎران اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺲ ﻧﻤﯽ داﻧﺪ ﮐﮫ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ در اوﻟﺶ ﻧﮭﻔﺘﮫ‬ ‫ﺷﺪه و ﯾﺎ در آﺧﺮش(‪.‬‬ ‫و ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ )ﺻﺎﻟﺢ( دارد ﮐﮫ ﻧﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﻧﺪ و ﻧﮫ‬ ‫ھﻢ ﺷﮭﯿﺪ‪.(....‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﮋده دادن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﮫ اﯾﻨﮑﮫ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎر‬ ‫دﮔﺮ ﺑﮫ ھﻤﺎن ﺷﯿﻮۀ ﮐﮫ در ﻋﮭﺪ ﺧﻮدش ﺑﻮده ﺑﺎز ﺧﻮاھﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻓﺘﺢ‬ ‫روم‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﯾﮭﻮد و ﮐﺸﺘﻦ ﺷﺎن و اﯾﻨﮑﮫ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎردﮔﺮ وارد‬ ‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ ھﺎی ﻣﻘﺪس ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﮐﻨﻮن ﺧﻮب اﺳﺖ ﮔﻮﺷﮫ ھﺎی از ﺗﺎرﯾﺦ درﺧﺸﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﯾﺎد آور‬ ‫ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺮوزی در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر‪ ،‬ﺧﻨﺪق‪ ،‬ﻗﺎدﺳﯿﮫ‪ ،‬ﻧﮭﺎوﻧﺪ‪ ،‬ﯾﺮﻣﻮک‪،‬‬ ‫اﺟﻨﺎدﯾﻨﺮﯾﺎل ﺗﺴﺘﺮ‪ ،‬و ﺧﯿﻠﯽ از ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﯽ دﯾﮕﺮ ﮐﮫ ﺷﻤﺎرش آن دﺷﻮار‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ ﻏﺰوه ھﺎی ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ ﮐﮫ ﺗﻌﺪاد و ﺗﺠﮭﯿﺰات‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﮫ ﺣﺪی ﮐﮫ ﮔﺎھﯽ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺮد ﮔﺮوھﯽ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺼﺮت ﻣﯽ داده ﮐﮫ آن‬ ‫ﻣﺮد را ﭘﯿﻐﻤﺒﺮﮔﺮاﻣﯽ اﺳﻼم ﺑﮫ ﺟﻨﮓ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻔﺎر ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻔﮭﻮم واﻗﻌﯽ ﺟﮭﺎد و درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ اش ﺑﺎر دﮔﺮ ﺑﮫ اﻓﮑﺎر‬ ‫ﺑﺮﮔﺸﺘﮫ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﮔﺮدد و ﺗﻤﺎم ﺑﺮداﺷﺘﮭﺎی ﻧﺎدرﺳﺘﯽ را ﮐﮫ ﺻﻠﺢ و‬ ‫اﻣﻨﯿﺖ را ﻣﺨﺘﻞ ﮐﺮده و ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺸﻤﮑﺸﮭﺎ‪ ،‬ﻧﺎ آراﻣﯽ ھﺎ‪ ،‬ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ‬ ‫ھﺎ‪ ،‬ھﻤﭙﯿﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺷﯿﻄﺎﻧﮭﺎی روزﮔﺎر و رﺿﺎﯾﺖ ﺑﮫ ﺑﺪﯾﮭﺎ را از ﺻﻔﺤﮥ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﮫ ھﺎ ﭘﺎک ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﯿﺶ از ﺗﻤﺎم اﯾﻨﮭﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻋﻘﯿﺪه و ﺑﺎور درﺳﺖ را در اﻧﺪﯾﺸﮫ‬ ‫ھﺎ ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﮐﺮد و اﯾﻦ را ﺗﻮﺿﯿﺢ داد ﮐﮫ ﻋﻘﯿﺪه اﺳﺎس و ﺑﻨﯿﺎد ﺗﻤﺎم‬ ‫اﺣﮑﺎم و ﻓﺮاﻣﯿﻦ دﯾﻦ اﺳﺖ و اﯾﻨﮑﮫ ﻋﻘﯿﺪۀ درﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﮫ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از‬ ‫ﻋﺮﺑﮭﺎﯾﯽ ﮐﮫ در روزﮔﺎر ﺟﺎھﻠﯿﺖ ھﯿﭽﮕﻮﻧﮫ ھﻢ و ﻏﻤﯽ ﺑﺠﺰ‬ ‫ﮐﺸﻤﮑﺸﮭﺎی ﻗﺒﯿﻠﻮی و ﻣﻨﻔﻌﺘﮭﺎی زود ﮔﺰر و ﮐﺎرھﺎﯾﯽ ﺑﯽ ھﻮده‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ اﻣﺘﯽ ﺗﻮاﻧﺎ و ﻣﺒﺎﻋﺰت ﺑﮫ دﯾﻦ و دﻧﯿﺎ ﺑﺴﺎزدف ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ اﻣﺘﯽ ﮐﮫ‬ ‫در ﺟﮭﺖ ھﺪاﯾﺖ و راھﻨﻤﺎﯾﯽ درﺳﺖ ﻣﺮدم ﺑﺮ آﻣﺪه ﺟﮭﺎن را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫‪٢٢٣‬‬

‫ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ھﺎ ھﺪاﯾﺖ ﮐﻨﺪ و آﻧﺎن را از ﺗﺎرﯾﮑﯿﮭﺎ ﻧﺠﺎت داده ﺑﮫ روﺷﻨﺎﯾﯽ‬ ‫ھﺎ ﺑﮑﺸﺎﻧﺪ و ﺑﺨﻮاﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ھﻤﮫ را ﺑﮫ راه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰﯾﺰ و‬ ‫ﺣﻤﯿﺪ راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٤‬دﻗﺖ در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮﺿﻮع درس ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ واﻗﻌﯿﺘﮭﺎی‬ ‫ﮐﮫ ﻣﺮدم در آن ﺑﺴﺮ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اھﻤﯿﺖ ﺣﯿﺎﺗﯽ درس‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ آﻣﻮزﮔﺎر درﯾﺎﻓﺖ ﻧﯿﺎز ﺷﺪﯾﺪ ﻣﺮدم‬ ‫ﺑﮫ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺎﻻی ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻋﻘﯿﺪوی اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻋﻘﯿﺪی‬ ‫ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬اﮔﺮ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﮫ ﮐﺪام ﺣﺎﻟﺖ ﯾﺎ ﻣﻮﻗﻒ ﺳﯿﺎﺳﯽ را درﺳﺖ ﻧﻤﯽ‬ ‫داﻧﻨﺪ‪ ،‬آن را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺷﺮح دھﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﯽ ﺑﺮد ﮐﮫ ﮐﺪام اﻧﺪﯾﺸﮫ ﯾﺎ ﺣﮑﻢ‬ ‫ﻧﺎدرﺳﺘﯽ ﯾﺎ ﮔﻤﺮاه ﮐﻨﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﮫ و ﻋﻼﻗﻤﻨﺪی ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ‪ ،‬آن را‬ ‫ﺑﮫ ﺧﻮﺑﯽ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده دﯾﺪﮔﺎه درﺳﺖ و ﺻﺤﯿﺢ را ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﺑﻔﮭﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﯾﺎ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮥ ﺷﯿﺦ ﺗﻘﯽ اﻟﺪﯾﻦ ﻧﺒﮭﺎﻧﯽ رﺣﻤﮫ اﷲ‪ :‬ﺧﻂ راﺳﺖ را در ﮐﻨﺎر‬ ‫ﺧﻂ ﮐﺞ ﻗﺮار دھﺪ‪.‬‬ ‫در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ ﮔﻤﺮاه ﮐﺮدن و ﯾﺎ ﺑﮭﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺑﮫ ﺑﺪی ﮐﺸﺎﻧﺪن‬ ‫ﻣﺮدم ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد اﮔﺮ ﺧﻠﻊ را ﻣﻮﺿﻮع درس ﻗﺮار دھﯿﻢ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ‬ ‫اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺳﺮﮔﺮم رﯾﺸﮫ ﮐﻦ ﮐﺮدن ﺑﻐﺪاد اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﻮﺿﻮع درس ﻣﺎن‬ ‫رھﺒﺮی زن ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻣﺴﺠﺪ اﻗﺼﺎ در اﺳﺎرت ﺑﺴﺮ ﻣﯽ ﺑﺮد‪ ،‬و‬ ‫ﯾﺎ ورود زن ﺑﮫ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﻣﻮﺿﻮع درس ﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ درد ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ اردوی‬ ‫اﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺳﻮاﺣﻞ آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ اﺷﻐﺎل ﺷﺪه ﮔﺸﺖ زﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع درس را ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﻋﺰا داری ﺑﺮای ﻣﺮده ﺗﺸﮑﯿﻞ دھﺪ‬ ‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﭘﺘﺮول ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﮫ ﻏﺎرت ﺑﺮده ﻣﯿﺸﻮد و ﯾﺎ اﺣﮑﺎم ﻣﻮی‬ ‫ﻋﻨﻮان درس ﺑﺎﺷﺪ و از آن ﻃﺮف ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺴﺠﺪ اﻟﺤﺮام از ھﻢ درﯾﺪه‬ ‫ﻣﯽ ﺷﻮد و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮدن ﺑﺎ ﻧﺎدان ﻣﺨﺎﻟﻒ و آﻧﮑﮫ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ را‬ ‫ﺳﺒﮏ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد و ﻣﻌﺬرت ﺧﻮاﺳﺘﻦ از داﻧﺎﯾﯽ ﮐﮫ دﯾﺪﮔﺎھﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬ ‫دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺪرس دارد‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ )دﻟﯿﻞ ﺷﺮﻋﯽ( ﺑﺮای ﻧﻔﺮ اول ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﺑﮫ رواﯾﺖ و‬ ‫ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺣﺎﮐﻢ از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻐﻔﻞ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ھﻤﮫ ﮔﺎن را از ﺧﺬف ﺑﺎزداﺷﺘﮫ اﺳﺖ(‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ از ﭘﺮﺗﺎب ﮐﺮدن ﺳﻨﮓ‬ ‫ﭘﺎره ﯾﺎ ﺧﺴﺘﮫ در ﻣﺠﻠﺲ ﮐﮫ آن را ﺑﺎ دو اﻧﮕﺸﺖ و ﯾﺎ ﺑﻮاﺳﻄﮥ ﭼﯿﺰی‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﮫ دور ﺑﯽ اﻧﺪازی‪.‬‬ ‫‪٢٢٤‬‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدی در ﻧﺰدش ﺳﻨﮓ ﭘﺎره ای را ﭘﺮﺗﺎب ﻧﻤﻮد‪ .‬وی ﺧﻄﺎب ﺑﮫ‬ ‫آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺮای ﺗﻮ ﺣﺮف ﻣﯽ زﻧﻢ و ﺗﻮ‬ ‫ﺳﻨﮕﭙﺎره ﭘﺮﺗﺎب ﻣﯿﮑﻨﯽ؟ ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ ھﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺣﺮف‬ ‫ﻧﺨﻮاھﻢ زد‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ )دﻟﯿﻞ ﺷﺮﻋﯽ( ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ادﻋﺎ در ﺧﺼﻮص ﻧﻔﺮ دوم ﺣﺪﯾﺜﯽ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﯾﺴﺎر ﺑﺎ ﺳﻨﺪی ﮐﮫ ھﯿﺜﻤﯽ راوﯾﺎﻧﺶ را‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮاﻧﺪه رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده‪.‬‬ ‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺮﯾﺚ ﺑﮫ ﻋﻠﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺗﻮ در ﻣﻮرد ھﻤﺮاھﯽ ﺟﻨﺎزه‬ ‫ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺟﻨﺎزه ﺑﺎﯾﺪ رﻓﺖ از ﻋﻘﺒﺶ؟ ﻋﻠﯽ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮﺗﺮی اﺟﺮ رﻓﺘﻦ در از ﻋﻘﺐ ﺟﻨﺎزه ﺑﺮ رﻓﺘﻦ ﭘﯿﺸﺎﯾﺶ آن‬ ‫ھﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﺗﺮی ادای ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺮ ادای آن ﺑﮫ ﺻﻮرت‬ ‫اﻧﻔﺮادی اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ ﻣﻦ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ را دﯾﺪم ﮐﮫ‬ ‫ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ ﺟﻨﺎزه در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬آن دو ﺑﺪﯾﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ آن ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﮫ ﻣﺒﺎدا ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﮐﻨﻨﺪ ﮐﮫ ﭘﯿﺸﺎﭘﯿﺶ‬ ‫ﺟﻨﺎزه رﻓﺘﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -٦‬ﺣﺮف ھﺎی ﭘﺮﺳﻨﺪۀ ﺑﺎ ادب را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ دﻗﺖ ﮔﻮش داد‪ ،‬اﺑﻮ ﻧﻌﯿﻢ‬ ‫در ﮐﺘﺎب ﺣﻠﯿﺔ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﮐﺘﺎب روﺿﺔ اﻟﻌﻘﻼء ﮔﻔﺘﮫ اﻧﺪ‪ ... :‬ﻣﻌﺎذ‬ ‫ﺑﻦ ﺳﻌﺪ اﻷﻋﻮر ﺑﮫ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺣﻀﻮر ﻋﻄﺎ ﺑﻦ اﺑﯽ رﺑﺎح ﻧﺸﺴﺘﮫ‬ ‫ﺑﻮدم‪ .‬ﻣﺮدی ﺷﺮوع ﺑﮫ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﮐﺮد‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﺮد‬ ‫را ﻗﻄﻊ ﮐﺮد‪ ،‬ﻋﻄﺎء ﺑﺎ ﻗﮭﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ ﭼﮫ ﻋﺎدﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺷﻤﺎ دارﯾﺪ؟‬ ‫ﻣﻦ ﺧﻮد ﺳﺨﻦ اﯾﻦ ﻣﺮد را ﻣﯽ ﺷﻨﻮم و ﺑﮭﺘﺮ از ﺷﻤﺎ آن را ﻣﯽ داﻧﻢ و‬ ‫ﺑﺮاﯾﺶ ﭼﻨﯿﻦ واﻧﻤﻮد ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﮫ اﻧﮕﺎر در اﯾﻦ ﺣﺪ ﻗﺮارﻧﺪارم‪.‬‬ ‫‪ -٧‬ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻦ ﺑﺎ آﻧﮑﮫ ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﯽ ﺷﻮد )ﭘﯿﻮﺳﺘﮫ ﺣﺮف‬ ‫ﻣﯿﺰﻧﺪ(‪ .‬ﺑﺨﺎری از ﺟﺮﯾﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در ﺣﺠﺔ اﻟﻮداع ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪) :‬از ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ‬ ‫ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎﺷﻨﺪ ) و ﺑﮫ ﻣﻦ ﮔﻮش ﺑﺪھﻨﺪ(‪ ،(....‬ﺧﻄﯿﺐ در ﮐﺘﺎب اﻟﻔﻘﯿﮫ و‬ ‫اﻟﻤﺘﻔﻘﮫ ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از اﺑﻮﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻼء ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺪور از ادب اﺳﺖ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﮐﺴﯽ ﭘﺎﺳﺦ دھﯽ ﮐﮫ از ﺗﻮ ﭼﯿﺰی ﻧﭙﺮﺳﯿﺪه ﯾﺎ از ﮐﺴﯽ ﺑﭙﺮﺳﯽ‬ ‫ﮐﮫ ﭘﺎﺳﺨﺖ را ﻧﻤﯽ دھﺪ و ﯾﺎ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﯽ ﮐﮫ ﺧﺎﻣﻮش ﻧﺸﺪه‬ ‫ﮔﻮش ﻧﻤﯽ دھﺪ(‪.‬‬ ‫‪ -٨‬اﺟﺘﻨﺎب از ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ روی ﻗﻮاﻋﺪی ﮐﮫ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ ﺗﺤﻠﻞ )ﺣﻼل‬ ‫ﺷﻤﺮدن ھﻤﮫ ﭼﯿﺰ( در اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻋﺪۀ ﺣﺎﺟﺔ‬ ‫‪٢٢٥‬‬

‫ﺧﺎص ﺑﮫ ﻣﻨﺰﻟﮫ ای ﺿﺮورت ﺧﺎص اﺳﺖ و ﻗﺎﻋﺪۀ ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮی روش‬ ‫آﺳﺎﻧﺘﺮ در اﻣﻮر در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ آن ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻄﻠﻖ ﺑﻮده ﻣﻘﯿﺪ ﺑﮫ ﭼﯿﺰی‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﻮﻟﯽ ﺑﮫ ﺷﺮط ﭘﺮداﺧﺖ ﺳﻮد ﺑﺮای‬ ‫ﺧﺮﯾﺪاری ﻣﺴﮑﻦ و ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮک در ﻣﻠﺤﻤﮫ ای ﮐﮫ از‬ ‫ﯾﮭﻮدی اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اردوی ﮐﻔﺎر ﺑﺮای ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﯿﺮون‬ ‫رﻓﺘﻦ زن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺪون ﺧﻤﺎر در ﺷﮭﺮی ﮐﮫ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از آن ﺷﮭﺮ‬ ‫ﺑﯿﺮون ﺷﺪه ﺑﮫ ﺷﮭﺮی ﺑﺮود ﮐﮫ در آن ﻓﺘﻨﮫ ای ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻗﻀﺎوت ﮐﺮدن‬ ‫ﻗﺎﺿﯽ ﺑﺎ اﺣﮑﺎم ﻣﺨﺎﻟﻒ دﯾﻦ و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪.‬‬ ‫‪ -٩‬اﺟﺘﻨﺎب از ﺗﮑﻠﻒ در داﻧﺶ‪ .‬از ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﺷﺪه ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ از ﺗﮑﻠﻒ ﺑﺎز داﺷﺘﮫ ﺷﺪه اﯾﻢ( ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫از ﻣﺴﺮوق رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮭﻤﺎ رﻓﺘﻢ‪ .‬وی ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻣﺮدم ھﺮ ﮐﯽ داﻧﺸﯽ دارد ﺑﺎﯾﺪ آن را‬ ‫ﺑﮫ دﯾﮕﺮان ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﺪ و ھﺮﮐﯽ از ﭼﯿﺰی ﭘﺮﺳﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد وﻟﯽ آن را‬ ‫ﻧﻤﯽ داﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﮭﺘﺮ ﻣﯿﺪاﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺑﮫ ﺧﻮدی ﺧﻮد‬ ‫ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ در ﺻﻮرت ﻧﺪاﻧﺴﺘﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﺧﺪا‬ ‫ﺑﮭﺘﺮ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻗﻞ‬ ‫ﻣﺎ أﺳﺄﻟﮑﻢ ﻋﻠﯿﮫ ﻣﻦ أﺟﺮ و ﻣﺎ أﻧﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﺘﮑﻠﻔﯿﻦ( ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﺑﮕﻮ ای‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﮫ ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﭘﺎداﺷﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻣﻮزش دﯾﻦ از ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺧﻮاھﻢ و ﻣﻦ از ﺟﻤﻠﮫ ﺗﮑﻠﻒ ﮐﻨﻨﺪه ﮔﺎن ﻧﯿﺴﺘﻢ(‪ .‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ‪.‬‬ ‫‪ -١٠‬اﺟﺘﻨﺎب از ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮﺑﯿﻨﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺎداﻧﺎن‪ .‬ﺟﺎﺑﺮرﺿﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬داﻧﺶ را‬ ‫ﺑﺮای اﯾﻦ ﻓﺮا ﻧﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ آن در ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺎﯾﺎن ﻣﺒﺎھﺎت و در ﺑﺮاﺑﺮ‬ ‫ﻧﺎداﻧﺎن ﺧﻮدﺑﺮﺗﺮ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ آن ﻣﻘﺎﻣﮭﺎی ﺑﻠﻨﺪ را ﺑﮫ دﺳﺖ‬ ‫آوﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ ھﺮﮐﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﺪ آﺗﺶ ﺟﮭﻨﻢ ﺟﺎﯾﺶ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد(‪ .‬اﯾﻦ‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺤﺶ و ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺰ در ﺻﺤﯿﺤﺶ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ و وذھﺒﯽ ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻢ در آن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮده و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ‬ ‫و ﺑﯿﮭﻘﯽ و اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ﻧﯿﺰ آن را در ﺟﺎﻣﻊ ﺑﯿﺎن اﻟﻌﻠﻢ و ﻓﻀﻠﮫ رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -١١‬دوری ﺟﺴﺘﻦ از رﯾﺎ‪ ،‬ﺗﺴﻤﯿﻊ‪ ،‬ﻋﺠﺐ و ﮐﺒﺮ ﮐﮫ ﻗﺒﻼً در ﺑﺎرۀ‬ ‫ھﺮﮐﺪام ﺑﺤﺚ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -١٢‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺮدم در ﺣﺪ ﻓﮭﻢ و داﻧﺶ ﺷﺎن‪ .‬از ﻋﻠﯽ رﺿﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺮدم در ﺣﺪ ﻓﮭﻤﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﯿﺪ‪،‬‬ ‫‪٢٢٦‬‬

‫آﯾﺎ دوﺳﺖ دارﯾﺪ ﮐﮫ )ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻦ ھﺎی ﻓﺮاﺗﺮ از ﻓﮭﻢ ﺷﺎن( ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮل را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﻨﻨﺪ؟( ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫از ﻋﺒﺪ اﷲ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ھﺮﮔﺎه‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺮدم رد ﺣﺪی ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﯿﺪ ﮐﮫ اﻓﮑﺎرﺷﺎن ﺗﻮان ﺑﺮداﺷﺖ از آن را‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﺳﺨﻦ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن را ﺑﮫ ﻓﺘﻨﮫ ﮔﺮی ﺧﻮاھﺪ ﮐﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ ﭼﮫ زﯾﺒﺎ ﮔﻔﺘﮫ آﻧﺠﺎ ﮐﮫ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ای‬ ‫دﻋﻮت ﮔﺮان( ﺧﺪاﯾﯽ‪ ،‬ﺷﮑﯿﺒﺎ و داﻧﺎ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ .‬ﺧﺪاﯾﯽ آن اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺴﺎﯾﻞ‬ ‫ﮐﻮﭼﮏ ﻋﻠﻤﯽ را ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﺰرگ ﺑﮫ ﻣﺮدم ﻣﯽ آﻣﻮزاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎری‪.‬‬ ‫ب‪ :‬ﺑﺮﺧﯽ از آداب ﺧﻄﺒﮫ )ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ(‪.‬‬ ‫‪ -١‬ﮐﻮﺗﺎه ﮐﺮدن ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮫ رواﯾﺖ از ﻋﻤﺎر ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ‬ ‫وی ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻃﻮﻻﻧﯽ ﮐﺮدن‬ ‫زﻣﺎن ادای ﻧﻤﺎز و ﮐﺎھﺶ از ﻣﺪت ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﻮت داﻧﺶ‬ ‫)ﺧﻄﯿﺐ( اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺪت ﻧﻤﺎز را اﻓﺰوده و زﻣﺎن ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ را‬ ‫ﮐﺎھﺶ دھﯿﺪ و ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﻔﺘﮫ ھﺎ ﭼﻨﺎن اﺛﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ ﮔﻮﯾﯽ‬ ‫ﺳﺤﺮ ﮐﺮده(‪.‬‬ ‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﺳﻤﺮه ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺟﻤﻌﮫ را ﻣﯽ ﮔﺰاردم‪ ،‬ﻧﻤﺎزش ھﻤﻮاره در ﺣﺪ وﺳﻂ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ اش‬ ‫ﻧﯿﺰ در ﺣﺪ وﺳﻂ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﺰن ﮐﻠﻔﯽ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﮫ را ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﮔﺰاردم‪ ،‬وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬در آن روز از ﺟﺎﯾﺶ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‬ ‫و ﺑﺮ ﻋﺼﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﻗﻮﺳﯽ ﺗﮑﯿﮫ ﻧﻤﻮد ﺳﭙﺲ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎی ﺧﺪای را ﮔﻔﺖ‪،‬‬ ‫واژه ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺑﮫ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺮد ﺳﺒﮏ‪ ،‬زﯾﺒﺎ و ﻣﺒﺎرک ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫را اﺑﻦ ﺧﺰﯾﻤﮫ در ﺻﺤﯿﺤﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده و ھﻤﭽﻨﯿﻦ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداوود‬ ‫ﻧﯿﺰ آن را رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ و اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻧﯿﺰ ﺳﻨﺪ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺴﻦ‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪه‪.‬‬ ‫ﻋﺒﺪاﷲ اﺑﻦ اﺑﯽ اوﻓﯽ در ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪) :‬ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎد ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﯽ ﮐﺮد و ﮐﻤﺘﺮ ﺳﺨﻦ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﻣﯽ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش را ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﺑﯿﺎﻧﯿﮫ اش را ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽ ﮐﺮد و از راه‬ ‫رﻓﺘﻦ در ﮐﻨﺎر ﻏﻼﻣﺎن و ﺑﯿﻮه زﻧﺎن ﺧﻮد داری ﻧﻤﯽ ﻧﻤﻮد(‪.‬‬ ‫‪٢٢٧‬‬

‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺎﮐﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﮫ ﺷﺮط ﺷﯿﺨﯿﻦ ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﺻﺤﯿﺤﺶ‪ ،‬ﻋﺮاﻗﯽ آن را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از اﺑﯿﻮ اﻣﺎﻣﮫ اﻣﺎ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮥ رواﯾﺖ اﺑﻦ اﺑﯽ اوﻓﯽ‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده و ھﯿﺜﻤﯽ ﺳﻨﺪش را ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ‪.‬‬ ‫)ﻗﺼﺪ( رﻋﺎﯾﺖ ﺣﺪ وﺳﻂ در ﻣﺪﺗﺖ ﻧﻤﺎز و ﺧﻄﺒﮫ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ در اﺣﺎدﯾﺚ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﮫ ﻣﻌﻨﯽ آن اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺪت ﻧﻤﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬ ‫ﻣﺪت ﺧﻄﺒﮫ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ اﺑﯽ اوﻓﯽ آﻣﺪه ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﻤﺎزش را ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﺧﻄﺒﮫ اش را ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯿﮑﺮد‪ ،‬در‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺎر آﻣﺪه ﮐﮫ وی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﮫ ﻣﺎ ھﺪاﯾﺖ داده ﺷﺪه ﺗﺎ ﻧﻤﺎز را‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﺧﻄﺒﮫ را ﮐﻮﺗﺎه ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﮫ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﮫ‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺮ از ﺧﻄﺒﮫ اش‬ ‫ﺑﻮده‪.‬‬ ‫اﮔﺮﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺪت ادای ﻧﻤﺎزش را درﯾﺎﺑﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺪت را ﮐﮫ ﺧﻄﺒﮫ اش در‬ ‫ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﮫ ﻧﯿﺰ ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ زﯾﺮا ﻣﺪت ﺧﻄﺒﮫ اش ﮐﻤﺘﺮ‬ ‫از ﻧﻤﺎزش ﺑﻮده‪.‬‬ ‫در ﺧﺼﻮص ﺳﻮره ھﺎی ﮐﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ در ﻧﻤﺎز‬ ‫ﺟﻤﻌﮫ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪه از اﺑﯽ ھﺮﯾﺮه رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﮫ وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻮره ھﺎی ﺟﻤﻌﮫ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن را ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪه‪ .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻌﻤﺎن‬ ‫ﺑﻦ ﺑﺸﯿﺮ آﻣﺪه ﮐﮫ وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺳﻮره ھﺎی )ﺳﺒﺢ اﺳﻢ‬ ‫رﺑﮏ اﻷﻋﻠﯽ( و )ھﻞ أﺗﺎک ﺣﺪﯾﺚ اﻟﻐﺎﺷﯿﺔ( را در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﮫ‬ ‫ﻣﯿﺨﻮاﻧﺪه‪.‬‬ ‫ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﮫ وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺟﻤﻌﮫ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن را ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪه‪ .‬ھﺮﺳﮫ اﯾﻦ اﺣﺎدﯾﺚ را‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪.‬‬ ‫ﻣﯿﺘﻮان ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را‬ ‫ھﻤﺎن ﻧﻤﺎزی ﺷﻤﺮد ﮐﮫ وی ﺳﻮره ھﺎی ﺟﻤﻌﮫ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن را در آن‬ ‫ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﮫ اﺿﺎﻓﮫ دوﺑﺎر ﺗﻼوت ﻓﺎﺗﺤﮫ‪ ،‬دو رﮐﻮع‪ ،‬ﭼﮭﺎرﺳﺠﺪه و‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮای اﻟﺘﺤﯿﺎت و اﯾﻨﮑﮫ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ادای ﻧﻤﺎزش ﺑﮫ ﮔﻮﻧﮫ‬ ‫اﺑﺮاھﯿﻤﯽ ﺑﻮده )ﺣﺪ وﺳﻂ را رﻋﺎﯾﺖ ﻣﯿﮑﺮده( ﭘﺲ اﯾﻦ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﮫ وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮده و از آن ﮐﻮﺗﺎه ﺗﺮ آن ﺑﻮده‬ ‫ﮐﮫ در آن ﺳﻮره ھﺎی )ﺳﺒﺢ اﺳﻢ رﺑﮏ اﻷﻋﻠﯽ( و )ھﻞ أﺗﺎک ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫اﻟﻐﺎﺷﯿﺔ( را ﺗﻼوت ﻣﯿﮑﺮده‪.‬‬ ‫‪٢٢٨‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﻧﻤﺎز ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺮ از‬ ‫ﺧﻄﺒﮫ اش ﺑﻮده‪ ،‬ﺧﻄﯿﺐ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد ﻣﺪت ﺧﻄﺒﮫ وی ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم‬ ‫را درﯾﺎﻓﺘﮫ ھﻤﭽﻮن ﺳﻨﺘﯽ ﺑﺪان ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی اﺳﻠﻮب ﺧﻄﺎﺑﮫ در ﺧﻄﺒﮫ‪ ،‬ﻧﮫ اﺳﻠﻮب درﺳﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﺳﻤﯿﻨﺎری و ﯾﺎ ارﺋﮫ ﻣﻘﺎﻟﮫ‪ ،‬داﺳﺘﺎن و ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺑﺮای درﯾﺎﻓﺖ اﺳﻠﻮب اراﺋﮫ‬ ‫ﺧﻄﺒﮫ و ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ اﺳﻠﻮب و ﺳﺎﯾﺮ اﺳﻠﻮﺑﮭﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﮫ ﮐﺘﺎب‬ ‫ھﺎی زﺑﺎن ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻧﮕﺎﺷﺘﮫ ﺷﺪه ﻣﺮاﺟﻌﮫ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫‪ -٣‬اھﺘﻤﺎم ﺑﮫ دوری ﺟﺴﺘﻦ از )ﻟﺤﯿﻦ( ﯾﺎ ﻟﮭﺠﮫ‪ ،‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺷﺎﯾﺴﺘﮥ‬ ‫ﻣﻘﺎم ﺧﻄﯿﺐ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ در ﺷﺨﻨﺶ ﻟﺤﻦ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪﺗﺮ از آن اﯾﻨﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﻄﯿﺐ در ﺗﻼوت ﻗﺮآن ﺑﺎﻻی ﻣﻨﺒﺮ ﻟﺤﻦ داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﺪ )ﻗﺮآن‬ ‫را ﺑﺎ ﻟﮭﺠﮫ ﺗﻼوت ﮐﻨﺪ(‪.‬‬ ‫"ج" ﺑﺮﺧﯽ از آداب ﺟﺪل‪:‬‬ ‫ﺟﺪل ھﻤﺎن ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯿﻔﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻗﺪ ﺳﻤﻊ‬ ‫اﷲ ﻗﻮل اﻟﺘﯽ ﺗﺠﺎدﻟﮏ ﻓﯽ زوﺟﮭﺎ و ﺗﺸﺘﮑﯽ إﻟﯽ اﷲ و اﷲ ﯾﺴﻤﻊ‬ ‫ﺗﺤﺎورﮐﻤﺎ( )ﻣﺠﺎدﻟﮫ(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ھﺮآﯾﻨﮫ ﺧﺪا ﺳﺨﻨﺎن آن زن را ﺷﻨﯿﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﺗﻮ در ﺧﺼﻮص‬ ‫ﺷﻮھﺮش ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد و از آن ﺑﮫ ﺧﺪا ﺷﮑﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮی ﺷﻤﺎ را ﻣﯽ ﺷﻨﻮد(‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﮐﻠﻤﮫ )ﺟﺪل( ﺑﺎ واژۀ ﺣﻮار )ﮔﻔﺘﮕﻮ( ﯾﺎد ﮐﺮده و ﻣﻔﮭﻮم ﺟﺪل‬ ‫آن اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺮﯾﮏ از دو ﺟﺎﻧﺐ دﻟﯿﻠﺶ و ﯾﺎ آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﺑﮫ ﮔﻤﺎﻧﺶ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد اراﺋﮫ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ھﺪﻓﺶ از آن ﻗﻮت ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﮫ دﯾﺪﮔﺎه‬ ‫ﺧﻮد و ﻣﻐﻠﻮب ﮐﺮدن دﯾﺪﮔﺎه ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺨﺎﻟﻒ و ﺗﺤﻘﻖ آﻧﭽﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ وی‬ ‫آن را درﺳﺖ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﻮاع ﺟﺪل ﻣﻮرد ﭘﺬﯾﺮش ﺷﺮﯾﻌﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪان ﺣﻖ‬ ‫ﭘﺎﯾﺪار و ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻨﺎرزده ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ادع إﻟﯽ‬ ‫ﺳﺒﯿﻞ رﺑﮏ ﺑﺎﻟﺤﮑﻤﺔ و اﻟﻤﻮﻋﻈﺔ اﻟﺤﺴﻨﺔ و ﺟﺎدﻟﮭﻢ ﺑﺎﻟﺘﯽ ھﯽ‬ ‫أﺣﺴﻦ( )اﻟﻨﺤﻞ(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮی ﺣﮑﻤﺔ و ﻣﻮﻋﻈﺔ ﻧﯿﮑﻮ ﺑﮫ ﺳﻮی راه‬ ‫ﭘﺮوردﮔﺎرت دﻋﻮت ﮐﻦ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻠﻮب و روش ﻧﯿﮑﻮﺗﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﮐﻔﺎر ﻣﺠﺎدﻟﮫ ﻧﻤﺎ(‪.‬‬ ‫ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻗﻞ ھﺎﺗﻮ ﺑﺮھﺎﻧﮑﻢ إن ﮐﻨﺘﻢ ﺻﺎدﻗﯿﻦ( )ﺑﻘﺮه(‪.‬‬ ‫‪٢٢٩‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﺑﮕﻮ ای ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﮐﮫ اﮔﺮ واﻗﻌﺎً راﺳﺖ ﻣﯿﮕﻮﯾﯿﺪ دﻟﯿﻞ ﺗﺎن را‬ ‫ﺑﯿﺎورﯾﺪ(‬ ‫دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻣﮑﮫ و ﻣﺴﯿﺤﯿﺎن ﻧﺠﺮان و‬ ‫ﯾﮭﻮدﯾﺎن ﻣﺪﯾﻨﮫ ﻣﺠﺎدﻟﮫ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫آﻧﮑﮫ دﻋﻮت را ﺑﺪوش ﻣﯽ ﮐﺸﺪ ھﻤﻮاره ﺑﮫ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ھﺎ ﻓﺮاﻣﯿﺨﻮاﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺮﺑﮫ ﻣﻌﺮوف و ﻧﮭﯽ از ﻣﻨﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺸﮫ ھﺎی ﮔﻤﺮاه ﮐﻦ‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ھﺮﮔﺎه ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ واﺟﺒﯽ ﺑﮫ ﻣﺠﺎدﻟﮫ ﺑﻌﻨﻮان‬ ‫ﯾﮏ روش ﻧﯿﺎز ﺷﻮد‪ ،‬آن ﻣﺠﺎدﻟﮫ ﻧﯿﺰ ﺧﻮد ﯾﮏ واﺟﺐ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﮫ ﺑﮫ اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﮫ ھﺮ آﻧﭽﮫ ﮐﮫ واﺟﺐ ﺑﺪون آن ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﯿﺎﺑﺪ ﺧﻮد‬ ‫واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﻮاع ﺟﺪال از دﯾﺪﮔﺎه ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﮐﻔﺮ‬ ‫ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رود ﻣﺜﻞ ﺟﺪال در ﻣﻮرد وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻧﺸﺎﻧﮫ ھﺎی وی‪:‬‬ ‫)و ھﻢ ﯾﺠﺎدﻟﻮن ﻓﯽ اﷲ و ھﻮ ﺷﺪﯾﺪ اﻟﻤﺤﺎل( )اﻟﺮﻋﺪ(‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ﺑﺎزھﻢ ﮐﺎﻓﺮان در ﻗﺪرت ﺧﺪای ﺳﺨﻦ اﻧﺘﻘﺎم ﺟﺪل ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ(‪.‬‬ ‫)ﻣﺎﯾﺠﺎدﻟﻮن ﻓﯽ آﯾﺎت اﷲ اﻻ اﻟﺬﯾﻦ ﮐﻔﺮوا( )ﻏﺎﻓﺮ(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬در آﯾﺎت ﺧﺪا ﮐﺴﯽ ﺑﺠﺰ آﻧﺎن ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪﻧﺪ ﺟﺪل ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ(‪.‬‬ ‫)و ﯾﻌﻠﻢ اﻟﺬﯾﻦ ﯾﺠﺎدﻟﻮن ﻓﯽ آﯾﺎﺗﻨﺎ ﻣﺎ ﻟﮭﻢ ﻣﻦ ﻣﺤﯿﺺ( )اﻟﺸﻮری(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬و آﻧﺎن ﮐﮫ در آﯾﺎت ﻣﺎ راه ﺟﺪل و اﻧﮑﺎر ﻣﯽ ﭘﯿﻤﺎﯾﻨﺪ ﻣﯿﺪاﻧﻨﺪ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﺮ آﻧﮭﺎ از ﻗﮭﺮ و ﻋﺬاب ﻣﺎ ھﯿﭻ ﮔﺮﯾﺰ و ﻧﺠﺎﺗﯽ ﻧﯿﺴﺖ(‪.‬‬ ‫آﻧﮑﮫ ﮐﻔﺮ ﻣﯽ ورزد اﻧﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﻧﮫ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪه زﯾﺮا اﻧﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﺟﺪل ﻣﯿﮑﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﻠﻮ ﺣﻖ را ﺑﯿﮕﺮد و اﺛﺒﺎت ﮐﻨﻨﺪه ﺟﺪل ﻣﯽ ورزد ﺗﺎ ﺣﻖ‬ ‫را ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻃﻞ را از ﻣﯿﺎن ﺑﺮدارد‪) :‬و ﺟﺎدﻟﻮا ﺑﺎﻟﺒﺎﻃﻞ ﻟﯿﺪﺣﻀﻮا‬ ‫ﺑﮫ اﻟﺤﻖ(‪) .‬ﻏﺎﻓﺮ(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪ ) :‬و ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﺟﺪل ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﻖ را ﺑﺎ آن ﮐﻨﺎر ﺑﺰﻧﻨﺪ(‪.‬‬ ‫)ﻣﺎﺿﺮﺑﻮه ﻟﮏ إﻻ ﺟﺪﻻً ﺑﻞ ھﻢ ﻗﻮم ﺧﺼﻤﻮن( )زﺧﺮف(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬و اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺎ ﺗﻮ ﺟﺰ ﺑﮫ ﺟﺪل ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ ﻗﻮﻣﯽ‬ ‫ﺣﺮﯾﻒ ﺟﺪل و ﺧﺼﻮﻣﺘﻨﺪ(‪.‬‬ ‫ﺟﺪل در ﻣﻮرد ﻗﺮآن ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﮫ آن ﻣﻌﺠﺰ ﻧﯿﺴﺖ و اﯾﻨﮑﮫ از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﻧﯿﺰ ﮐﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﮫ ﻧﻘﻞ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رواﯾﺖ‬ ‫ﮐﺮده‪) :‬ﺟﺪل در ﻗﺮآن ﮐﻔﺮ اﺳﺖ(‪ .‬اﺑﻦ ﻣﻔﻠﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻨﺪش ﺟﯿﺪ‬ ‫اﺳﺖ و اﺣﻤﺪ ﺷﺎﮐﺮ آن را ﺻﺤﯿﺢ ﮔﻔﺘﮫ‪.‬‬ ‫‪٢٣٠‬‬

‫ﮔﺎھﯽ ھﻢ ﺟﺪل ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺪل ﮐﺮدن در ﻣﻮرد ﺣﻘﯽ ﮐﮫ ﻗﺒﻼً‬ ‫آﺷﮑﺎر ﺷﺪه‪.‬‬ ‫)ﯾﺠﺎدﻟﻮﻧﮏ ﻓﯽ اﻟﺤﻖ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺗﺒﯿﻦ ﮐﺄﻧﻤﺎ ﯾﺴﺎﻗﻮن إﻟﯽ اﻟﻤﻮت و ھﻢ‬ ‫ﯾﻨﻈﺮون( )أﻧﻔﺎل(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪-) :‬ﻣﺮدم ﻧﺎدان‪ -‬در ﺣﮑﻢ ﺣﻖ ﺑﺎ آﻧﮑﮫ آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺟﺪل‬ ‫و ﻧﺰاع ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ و ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﮭﺎ دﺷﻮار آﯾﺪ ﮔﻮﺋﯽ ﺑﮫ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ‬ ‫ﺑﯿﻨﻨﺪ ﮐﮫ آﻧﮭﺎ را ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮگ ﻣﯽ ﮐﺸﻨﺪ(‪.‬‬ ‫ﺟﺪل ﯾﺎ ﺑﺎ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺑﺎ ﺷﺒﮫ دﻟﯿﻞ و ﺟﺪل ﺑﺪون ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دو‬ ‫ﺷﻐﺐ و ﺗﺨﻠﯿﻂ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬ﺷﺒﮫ دﻟﯿﻞ آن اﺳﺖ ﮐﮫ دﯾﺪﮔﺎه ت را در‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﺑﺮاز ﮐﻨﯽ اﻣﺎ در واﻗﻊ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺑﻦ‬ ‫ﻋﻘﯿﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺰم ﺷﻐﺐ را اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ :‬ﺷﻐﺐ‬ ‫ﭘﻮﺷﯿﺪن ﺣﻖ ﺗﻮﺳﻂ دﻟﯿﻞ ﺑﺎﻃﻞ در ﻗﻀﯿﮥ ﻓﺎﺳﺪی اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﺴﺄﻟﮫ را ﺑﮫ‬ ‫ﻃﺮف ﺑﺎﻃﻞ ﺳﻮق دھﺪ و آن را ﺳﻔﺴﻄﮫ )ﺣﻖ ﭘﻮﺷﯽ ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ دﻟﯿﻠﯽ‬ ‫ﮔﻤﺮاه ﮐﻦ( ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﮑﮫ ﺑﺎ دﻟﯿﻞ ﯾﺎ ﺷﺒﮫ دﻟﯿﻞ ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ درﺳﺖ‬ ‫راه اھﻞ داﻧﺶ را ﻣﯽ ﭘﯿﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬و ﺷﻐﺐ آن اﺳﺖ ﮐﮫ اھﻞ ﺟﺪل را ﺑﺎ ھﻢ‬ ‫ﺧﻠﻂ ﮐﻨﯽ‪.‬‬ ‫در ﯾﮏ ﮐﻼم ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﺷﻐﺐ ﺟﺪل ﺑﺪون دﻟﯿﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻨﮏ ﺑﺮﺧﯽ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ و آداب ﺟﺪل ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﺼﺮف ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد‬ ‫ﮐﮫ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪی ﺑﺪان ﺗﻮﺻﯿﮫ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -١‬اوﻟﻮﯾﺖ دادن ﺑﮫ ﭘﺮھﯿﺰﮔﺎری‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﮫ ﺧﺪای و‬ ‫ﮐﺴﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮی اواﻣﺮش‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ھﺪف اﺛﺒﺎت ﺣﻘﻮ رد ﮐﺮدن ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﮫ ﻏﻠﺒﮫ ﺑﺮ دﺷﻤﻦ و‬ ‫ﺣﺼﻮل ﭘﯿﺮوزی در ﺑﺮاﺑﺮ آن‪ .‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ھﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻢ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ آن ﮐﺲ در ﻣﻮﻗﻔﺶ ﭘﯿﺮوز ﺷﻮد‬ ‫و ﺑﮫ وی ﮐﻤﮏ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد و ﺧﺪاوﻧﺪ او را از اﺷﺘﺒﺎه ﻧﮕﮭﺪارد و‬ ‫ھﺮﮔﺰ در ﺳﺨﻦ زدن ﺧﻮد ﻧﻤﺎﯾﯽ ﻧﮑﺮده ام‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﯾﺎ ﺣﻖ را ﺑﻮاﺳﻄﮥ‬ ‫زﺑﺎن ﻣﻦ آﺷﮑﺎر ﮐﺮده ﯾﺎ ﺑﻮاﺳﻄﮥ زﺑﺎن ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻠﻢ‪.‬‬ ‫اﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ھﺮ ﺟﺪل ﮐﮫ ھﺪف از آن ﮐﻤﮏ و ﯾﺎری ﺣﻖ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎر دوش ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ھﺪف ﻓﺨﺮ ﻓﺮوﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻒ ﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬دراﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻤﺎرات و رﯾﺎء‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪٢٣١‬‬

‫‪ -٤‬ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺴﻮی ﺧﺪاوﻧﺪ و دﯾﻦ ﺧﺪا و راھﻨﻤﺎﯾﯽ دﺷﻤﻨﺎن دﯾﻦ‬ ‫ھﺪف آﻣﻮزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا دﯾﻦ ﺧﻮد ﻧﺼﯿﺤﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -٥‬ﺳﺨﻦ را ﺑﺎ ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎی ﺧﺪاوﻧﺪ و درود و دﻋﺎء ﺑﮫ روان‬ ‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬آﻏﺎز ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٦‬ﺗﻮﺟﮫ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﮫ اﻣﻮری ﮐﮫ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ‬ ‫ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -٧‬اﺧﺘﯿﺎر روش ﻧﯿﮑﻮ در ﮔﻔﺘﮕﻮ و آراﺳﺘﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬از‬ ‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻤﺎ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬راھﻨﻤﺎﯾﯽ ﻧﯿﮑﻮ‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻇﺎره آراﺳﺘﮫ و ﻣﯿﺎﻧﮫ‬ ‫روی ﺑﺨﺸﯽ از ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺟﺰء ﻧﺒﻮت اﺳﺖ(‪ .‬اﯾﻦ را اﺣﻤﺪ و‬ ‫اﺑﻮداوود رواﯾﺖ ﮐﺮده و اﺑﻦ ﺣﻤﺮ در ﮐﺘﺎب اﻟﻔﺘﺢ ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﺳﻨﺪش ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -٨‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﮐﺮدن ﮔﻔﺘﺎر‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﮫ ای ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ ھﺎﯾﺶ ﺳﺎده‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎه‬ ‫و ﺑﻠﯿﻎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮔﻔﺘﺎر زﯾﺎد ﺧﺴﺘﮫ ﮔﯽ ﺑﮫ ﺑﺎر ﻣﯽ آورد ﺑﮫ ﻋﻼوه‬ ‫اﯾﻨﮑﮫ ﮔﺎھﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ ﻧﻘﺼﺎن‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎه و ﮔﻤﺮاھﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ -٩‬ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﮏ اﺻﻞ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﮫ در‬ ‫ﺻﻮرت اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺑﮫ آن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آن اﺻﻞ ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮ ﭼﯿﺰی ﺟﺰ‬ ‫ﻋﻘﻞ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﺎھﯽ ﻋﻘﻞ و ﮔﺎھﯽ رواﯾﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻘﻞ در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻋﻘﻠﯽ و رواﯾﺖ در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ اﻋﺘﺒﺎر دارد‪.‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬ﻓﺈن ﺗﻨﺎزﻋﺘﻢ ﻓﯽ ﺷﺊ ﻓﺮدوه إﻟﯽ اﷲ و اﻟﺮﺳﻮل(‬ ‫)ﻧﺴﺎء(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬اﮔﺮ در ﻣﺴﺄﻟﮫ ای ﻣﻨﺎزﻋﮫ ﮐﺮدﯾﺪ ﭘﺲ آن را ﺑﮫ ﺧﺪا و‬ ‫رﺳﻮﻟﺶ واﮔﺰارﯾﺪ(‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻞ آن ﻣﺴﺄﻟﮫ را در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ‬ ‫ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪ -١٠‬آن ﮐﮫ ﺑﮫ دﯾﻦ ﺑﺎور ﻧﺪارد در ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺷﺮﻋﯽ ﺟﺪل ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬ ‫زﯾﺮا وی ﺑﮫ اﺻﻮل ﺷﺮﯾﻌﺖ اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد‪ .‬او در ﻣﻮرد ازدواج ﻣﺮد ﺑﺎ‬ ‫ﭼﮭﺎر زن ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪف ﻧﮫ ھﻢ در ﺧﺼﻮص ﺷﮭﺎدت زن ﯾﺎ‬ ‫ﺟﺰﯾﮫ و ﯾﺎ ﻣﯿﺮاث ﯾﺎ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺷﺮاب و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ‪.‬‬ ‫ﺑﻠﮑﮫ در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺗﻨﮭﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮫ آن اﺻﻮل دﯾﻨﯽ ﭘﺮداﺧﺘﮫ ﺷﻮد ﮐﮫ‬ ‫دﻻﯾﻠﺶ ﻋﻘﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺮاد از ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر ﺑﺮﮔﺸﺖ دادن آﻧﺎن‬ ‫از ﺑﺎﻃﻞ ﺑﮫ ﺣﻖ و از ﮔﻤﺮاھﯽ ﺑﮫ ھﺪاﯾﺖ و راھﻨﻤﺎﯾﯽ اﺳﺖ و اﯾﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﮐﺎﻓﺮ از ﮐﻔﺮش ﺑﮫ اﯾﻤﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪٢٣٢‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻓﺮد ﻣﺴﯿﺤﯽ در ﺧﺼﻮص ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدن ﺑﻮداﯾﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﯾﮭﻮدی ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ ،‬و ﺣﺘﯽ اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺟﺪل ﺑﮫ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽ رود زﯾﺮا ﻣﺴﯿﺤﯽ‪ ،‬ﺑﻮداﯾﯽ ﯾﺎ ﯾﮭﻮدی ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ وی از آن‬ ‫ﺑﮫ اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد ﺑﻠﮑﮫ ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ وی ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺴﺎﯾﻞ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﮫ ﺑﺎورھﺎی ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان او را از آن ﺑﮫ اﺳﻼم‬ ‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺪﯾﻨﺘﺮﺗﯿﺐ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﻮد ﮐﮫ در آﻧﭽﮫ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ‬ ‫داﺷﺘﯿﻢ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ در آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻧﺪارﯾﻢ ﺑﮫ ﺣﺎل‬ ‫ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﺰارﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎ ﺑﺼﻔﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻮﻇﻔﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن در ﻣﻮرد‬ ‫آن ﺟﺪل ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬و ﺟﺪل آن اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﮫ ﻓﺮد ﻣﺴﯿﺤﯽ ﯾﺎ ﮐﺴﯽ ﮐﮫ دارای اﯾﺪﯾﻮﻟﻮژی ﺳﺮﻣﺎﯾﮫ‬ ‫داری اﺳﺖ ﻋﻘﻼً ﺑﺎ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﮫ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﮫ ﺑﻮداﯾﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﮐﻤﻮﻧﺴﺘﯽ و ﯾﺎ اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ و در آن ﻣﻮرد ﺑﺎھﻢ ﺣﺮف‬ ‫ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺮف زدن ﺣﻮار ﯾﺎ ﺟﺪل ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ‬ ‫ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮاﺳﻄﮥ آن در راﺳﺘﺎی ﻟﺰوم ﺟﺪل ﺑﺎ آﻧﺎن و ﮐﺸﺎﻧﺪن ﺷﺎن‬ ‫ﺑﮫ اﺳﻼم اداء ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﮫ ﻣﺎ ﺑﺎ ﮐﻔﺎر در‬ ‫ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﮫ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ و ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺧﺘﻼﻓﯽ را ﺑﮫ‬ ‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ وا ﻣﯿﮕﺰارﯾﻢ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن روز ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﮐﮫ ﻣﯽ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ درﻣﯿﺎن ﻣﺎن ﻓﯿﺼﻠﮫ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﮫ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﮫ ﻣﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﮫ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮ در ﻣﺴﺎﯾﻞ اﺧﺘﻼﻓﯽ ﻧﺪارﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎ ﻣﻮﻇﻔﯿﻢ ﻣﺪر ﻣﺴﺎﯾﻞ‬ ‫اﺧﺘﻼﻓﯽ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺠﺎدﻟﮫ ﮐﻨﯿﻢ و اﮔﺮ ﻧﮑﻨﯿﻢ در وﻇﯿﻔﮫ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻮﺗﺎھﯽ‬ ‫ﮐﺮده اﯾﻢ‪ .‬ﺑﻠﯽ‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻓﺮﻣﺎن رواﯾﯽ در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت از آن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﯿﺎن ﮐﺎر ﺧﺪا و آﻧﭽﮫ ﮐﮫ ﻣﺎ ﺑﮫ اﻧﺠﺎم آن‬ ‫ﻣﻮﻇﻔﯿﻢ ﻓﺮق ﻗﺎﯾﻞ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻦ دﻟﯿﻞ آﻧﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﮑﻠﻔﯿﺖ ﺷﺎن‬ ‫ﮐﻮﺗﺎھﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﮫ اﯾﻦ ﺷﺮ اﻧﮕﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ھﯿﭻ دﻟﯿﻞ و ﯾﺎ ﺷﺒﮫ دﻟﯿﻠﯽ در آن ﻣﻮرد ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -١١‬اﯾﻨﮑﮫ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﻨﻨﺪه آوازش را از اﻧﺪازۀ ﻧﯿﺎز ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻧﮑﻨﺪ و ﺑﺮ‬ ‫روی ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﯾﺎد ﻧﺰﻧﺪ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه ﮐﮫ ﻣﺮدی از ﺑﻨﯽ ھﺎﺷﻢ ﮐﮫ‬ ‫ﻧﺎﻣﺶ ﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ ﺑﻮد ﻧﺰد ﻣﺄﻣﻮن ﺑﺎ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽ زد‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮن‬ ‫ﺑﺮاﯾﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺼﻤﺪ! ﺻﺪاﯾﺖ را اﯾﻦ ﻗﺪر ﺑﻠﻨﺪ ﻧﮑﻦ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮏ‬ ‫آن اﺳﺖ ﮐﮫ دﻗﯿﻖ و ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﮫ آﻧﮑﮫ ﺑﮫ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﻮد و‬ ‫ﺳﺨﻨﺮان آن اﺳﺖ ﮐﮫ داﻧﺎ و ھﻮﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -١٢‬ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺗﻮھﯿﻦ ﻧﻤﻮد و از ﺷﺄﻧﺶ ﮐﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٢٣٣‬‬

‫‪ -١٣‬ﺳﺨﻨﺎن اھﺎﻧﺖ آﻣﯿﺰ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﺗﺤﻤﻞ ﮐﺮده ﺻﺒﻮر ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬از اﺷﺘﺒﺎھﺎﺗﺶ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ ﻃﺮف‬ ‫ﻧﺎدان ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺻﻮرت از ﺟﺪل ﺑﺎ وی دﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺸﯿﺪ‪.‬‬ ‫‪ -١٤‬از ﻗﮭﺮ و ﻏﻀﺐ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ و زود ﺑﮫ ﺗﻨﮓ آﻣﺪن اﺟﺘﻨﺎب‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ورزﯾﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺳﯿﺮﯾﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻗﮭﺮ زﯾﺎد ﻧﺎم دوم ﻧﺎداﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ در ﮔﻔﺘﮕﻮ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آﻧﺎﻧﮑﮫ از ﻗﮭﺮ زﯾﺎد ﺧﻮد داری ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ھﺎی اﻣﺘﻢ‬ ‫اﺳﺘﻨﺪ(‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻼم ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﮐﮫ ﻣﺘﺮوک اﺳﺖ از آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﮐﺮم اﷲ وﺟﮭﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ھﺎی اﻣﺘﻢ آﻧﺎﻧﻨﺪ ﮐﮫ از ﻗﮭﺮ زﯾﺎد‬ ‫اﺟﺘﻨﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ھﺮﮔﺎه ﻗﮭﺮ ﮐﺮدﻧﺪ از آن ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ(‪....‬‬ ‫‪ -١٥‬ھﺮﮔﺎه ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﮐﺴﯽ داﻧﺎﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﻟﻔﺎظ را‬ ‫ﺑﮑﺎر ﺑﺮد‪ :‬اﺷﺘﺒﺎه ﮐﺮدی‪ ،‬ﮔﻔﺘﮫ ات درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ‪ ....‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻈﺮت ﭼﯿﺴﺖ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ ﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﻋﺘﺮاض ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﯾﺎ‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻠﻮب ﭘﺮﺳﺸﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺑﮭﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﮔﻔﺖ؟‬ ‫‪ -١٦‬ﺑﮫ دﻗﺖ ﺑﮫ ﮔﻔﺘﮫ ھﺎی ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﻮش دھﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫درﺳﺖ ﺑﺪان اراﯾﮫ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﮫ ﻃﺮف ﺳﺨﻨﺶ را‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﮫ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬ ‫اﺑﻦ وھﺐ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬از ﻣﺎﻟﮏ ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺎﺳﺦ ﭘﯿﺶ از ﻓﮭﻢ‬ ‫ﺑﺮﮐﺖ ﻧﺪارد‪ .‬و اﯾﻦ ﺑﯽ ادﺑﯽ ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﮐﮫ ﺳﺨﻦ ﻃﺮف را ﻗﻄﻊ‬ ‫ﻧﻤﻮد‪ .‬و اﻣﺎ اﮔﺮ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ آدﻣﯽ ﭘﺮﺣﺮف‪ ،‬ھﺮزه ﮔﻮ و ﻟﺠﻮج ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺑﮭﺘﺮ آن اﺳﺖ ﮐﮫ از ھﻤﺎن ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ وی ﺑﺤﺚ ﻧﺸﻮد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ‬ ‫اﯾﻦ اوﺻﺎﻓﺶ رااز ﻗﺒﻞ ﻣﻌﺮوف ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ در ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺤﺚ ﺑﺪان ﭘﯽ‬ ‫ﺑﺮده ﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺑﮫ ﻧﺼﯿﺤﺖ ھﻢ ﺗﻮﺟﮫ ﻧﮑﺮد از‬ ‫اداﻣﮫ ﺑﺤﺚ ﺑﺎ او ﺧﻮد داری ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ -١٧‬اﯾﻨﮑﮫ روی در روی ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﮫ ﺷﻮد ﻧﮫ اﯾﻨﮑﮫ‬ ‫او را ﺳﺒﮏ ﺷﻤﺮده روی ﺧﻮد را ﺑﺠﺎﻧﺐ ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮫ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮﯾﻦ ﻣﻮاﻓﻖ دﯾﺪﮔﺎه ھﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﯾﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ آن‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺟﺎﻧﺐ‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﮐﺎر را ﮐﺮد او را ﻧﺼﯿﺤﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮد ﺗﺎ از آن دﺳﺖ ﺑﺮ دارد‬ ‫و اﮔﺮ ھﻤﭽﻨﺎن اداﻣﮫ داد ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﺑﺤﺚ را ﺑﺎ وی ﺗﻮﻗﻒ ﺑﺎﯾﺪ دارد‪.‬‬ ‫‪٢٣٤‬‬

‫‪ -١٨‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ آدم ﺧﻮد ﺧﻮاه و ﺧﻮد ﺑﯿﻦ ﺑﺤﺚ و ﻣﺒﺎﺣﺜﮫ ﺷﻮد‪ ،‬زﯾﺮا‬ ‫ھﻤﭽﻮ ﮐﺴﺎن از ھﯿﭻ ﮐﺴﯽ ﺳﺨﻨﺶ را ﻧﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -١٩‬ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﻧﺸﺴﺘﮭﺎ و ﻣﺠﺎﻟﺴﯽ ﮐﮫ در آن ﺧﻄﺮ و ﺟﻮد دارد‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﻇﺮه در ﺷﺒﮑﮫ ھﺎی ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و‬ ‫ﮔﺮدھﻤﺎﯾﯽ ھﺎی ھﻤﮫ ﮔﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﺑﮫ اﻋﺘﻘﺎداﺗﺶ‬ ‫ﺑﺎور ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺘﮫ در راﺳﺘﺎی ﺧﺪﻣﺖ ﺑﮫ دﯾﻦ از ھﯿﭻ ﻣﻼﻣﺖ ﮔﺮی‬ ‫ﻧﮭﺮاﺳﺪ و آﻣﺎدۀ ﭘﺬﯾﺮش ھﺮﮔﻮﻧﮫ ﭘﯿﺎﻣﺪی ﻧﺎﮔﻮار ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺒﺲ و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ‬ ‫ﻣﺮگ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﺣﻀﻮر رﺋﯿﺲ ﯾﺎ ﺷﺎھﯽ ﮐﮫ ﺧﻄﺮ‬ ‫آﻓﺮﯾﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺧﻼﺻﮫ اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه‬ ‫ﻧﻤﯿﺨﻮاھﺪ در ﺑﺮﺧﺮد ﺟﺴﻮراﻧﮫ ﭘﯿﺮو ﺣﻤﺰه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮭﺘﺮ ﺑﺮاﯾﺶ اﯾﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﮫ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا در ھﻤﭽﻮ ﻣﻮﻗﻔﯽ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ دﯾﻦ ﺑﮫ وی‬ ‫اھﺎﻧﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﮫ و ﺳﺮزﻧﺶ ھﺎ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻨﺠﺎ اﺳﺖ ﮐﮫ آدم از ﮔﺬﺷﺘﮫ ﮔﺎن ﺑﮫ ﯾﺎد ﻣﻮﻗﻒ ﮔﯿﺮی ھﺎی اﺣﻤﺪ و‬ ‫ﻣﺎﻟﮏ و از ﻣﻌﺎﺻﺮﯾﻦ ﺑﮫ ﯾﺎد آﻧﺎﻧﯽ ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ﮐﮫ ﺑﺎ ﻗﺬاﻓﯽ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫اﻧﮑﺎر ﺳﻨﺖ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٢٠‬از ﻣﻨﺎﻇﺮه ای ﮐﮫ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﮫ ﮐﯿﻨﮫ ﺗﻮزی ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺮف‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﭼﮫ اﯾﻦ ﮐﯿﻨﮫ ﺗﻮزی از ﺧﻮد وﭼﮫ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫‪ -٢١‬ھﺪف ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮ ﻧﺸﺎن دادن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ در‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٢٢‬ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺳﺨﻦ را ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺑﮫ درازا ﮐﺸﺎﻧﯿﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎً آﻧﭽﮫ را ﮐﮫ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت‬ ‫ھﺎی ﮐﻮﺗﺎه و ﻣﻔﯿﺪ درﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ را ﻧﺸﺎﻧﮫ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ -٢٣‬ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﺣﻀﻮر ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ﮐﮫ ﺑﮫ داﻧﺶ‬ ‫و داﻧﺸﻤﻨﺪان اھﺎﻧﺖ روا ﻣﯽ دارﻧﺪ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﮫ در ﺣﻀﻮر ﺟﺎھﻼﻧﯽ‬ ‫ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﻮد ﻣﻨﺎﻇﺮه ﯾﺎ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﮐﻨﻨﺪه ﮔﺎن ﺗﺤﻘﯿﺮ روا ﻣﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﭘﺴﺘﯽ و اھﺎﻧﺖ ﺑﮫ داﻧﺶ اﺳﺖ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ‬ ‫در دﺣﻀﻮر آﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﻧﻤﯽ ﺑﺮﻧﺪ از داﻧﺶ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٢٤‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﮫ ﺣﻖ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﭘﺬﯾﺮش آن‬ ‫ﺳﺮزده ﺗﮑﺒﺮ ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺑﮫ ﺣﻖ ﺑﮭﺘﺮ از ﺗﺪاوم در ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫اﺳﺖ و ﺗﺎ اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر در زﻣﺮۀ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﮐﮫ ﺑﮕﻔﺘﮥ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ )ﺳﺨﻦ را ﺷﻨﻮده ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ آن را ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ(‬ ‫‪٢٣٥‬‬

‫‪ -٢٥‬ﻧﺒﺎﯾﺪ در اراﯾﮥ ﺟﻮاب ﻣﻐﺎﻟﻄﮫ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﮫ ﺟﻮاب‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻮال ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﮐﻨﻨﺪه‪ :‬آﯾﺎ ﺳﻌﻮدﯾﺪوﻟﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ؟‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ‪ :‬ﻗﻀﺎوت در آن اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻨﮕﻮﻧﮫ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻐﺎﻟﻄﮫ اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ در ﭼﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﻮد‪ :‬ﺑﻠﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﺧﯿﺮ و ﯾﺎ ﻧﻤﯽ داﻧﻢ‪ ،‬ﮐﮫ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ھﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﭘﺎﺳﺨﮭﺎ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -٢٦‬ﺑﺤﺚ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﻨﮑﺮ واﻗﻌﯿﺖ ھﺎ ﺷﺪه در ﺗﻼش ھﻤﭙﺎﺷﺪن‬ ‫ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﮫ ﻣﻨﮑﺮ دﺷﻤﻨﯽ ﮐﻔﺎر ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻮد‬ ‫و ﯾﺎ از اﯾﻦ اﻧﮑﺎر ورزد ﮐﮫ ﻧﻈﺎﻣﮭﺎی ﺣﺎﮐﻢ و ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬ ‫ھﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﻧﻈﺎﻣﮭﺎی ﮐﻔﺮی اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺣﮑﺎم اﺳﻼم ﺣﮑﻢ‬ ‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٢٧‬اﯾﻨﮑﮫ در اﺑﺘﺪای ﺳﺨﻦ ﭼﻨﺎن ادﻋﺎی ﻧﮑﻨﺪ ﮐﮫ در ﺗﻮﺿﯿﺢ آن‪،‬‬ ‫آن ادﻋﺎ را رد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﮫ در آﻏﺎز ﺑﮕﻮﯾﺪﮐﮫ اﻣﺮﯾﮑﺎ دﺷﻤﻦ‬ ‫اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﺳﭙﺲ در اداﻣﮫ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻓﻠﺴﻄﯿﻨﯿﺎن‬ ‫را در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺷﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﺸﻮری اﺳﺘﮑﮫ ﻋﺪاﻟﺖ و آزادی ﯾﺮا دوﺳﺖ ﻣﯽ‬ ‫دراد‪ .‬و ﯾﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﮫ اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﮫ ﻋﺮاق آﻣﺪه ﺗﺎ آن را از ﻗﯿﺪ ﻇﻠﻢ و‬ ‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮری ﻧﺠﺎت دھﺪ‪.‬‬ ‫‪ -٢٨‬اﯾﻨﮑﮫ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻊ دﻻﻟﺖ دﻟﯿﻠﺶ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﯿﺮد ﮐﮫ ﺑﺪان دﻻﻟﺖ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻨﮑﮫ ﺧﺮﯾﺪاری ﻣﺴﮑﻦ ھﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﺳﻮد در ﻏﺮب را ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺻﻞ ﮐﮫ ﻧﯿﺎز ﺧﺎص ﺑﮫ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﺿﺮورت‬ ‫ﺧﺎص اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﺑﺪاﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﻧﯿﺎزھﺎی دﯾﮕﺮ از ﻗﺒﯿﻞ ﺧﻮراک ﻟﺒﺎس‬ ‫و ازدواج را ﺑﺎ ﺳﻮد ﺟﺎﯾﺰ ﻧﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﮫ اﮔﺮ ﺟﺎﯾﺰ ﺑﺪاﻧﺪ ﺣﺮام زﯾﺎدی را‬ ‫ﺟﻮاز داده و اﮔﺮ ﻗﺎﻋﺪه و دﻟﯿﻠﺶ را در ﺗﻤﺎم ﻧﯿﺎزھﺎ رد ﻧﮑﻨﺪ ﺑﺎ دﯾﺪﮔﺎه‬ ‫ﺧﻮدش ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزﯾﺪه‪.‬‬

‫‪٢٣٦‬‬

‫ﺧﻮش ﺑﮫ ﺣﺎل ﻏﺮﺑﺎء‪ ،‬ﺧﺮاﺑﮑﺎری ھﺎی ﻣﺮدم را اﺻﻼح ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬ ‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮھﺮﯾﺮه رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ اﻟﺴﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اﺳﻼم ﻏﺮﯾﺐ و ﺑﯽ ﮐﺲ آﻏﺎز ﺑﮫ ﮐﺎر ﮐﺮد و‬ ‫ﺑﺰودی ھﻤﭽﻨﺎن ﻏﺮﯾﺐ و ﺑﯽ ﮐﺲ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮﺷﺎ ﺑﮫ ﺣﺎل‬ ‫آﻧﺎﻧﮑﮫ ﻏﺮﯾﺐ اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫ھﺪف از ﻏﺮﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﺑﮫ زور از ﻣﯿﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺷﺎن‬ ‫ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬دارﻣﯽ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﮫ‪ ،‬اﺑﻦ ﺑﯽ ﺷﯿﺒﮫ‪ ،‬اﻟﺒﺮازی‪،‬‬ ‫اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ و اﺣﻤﺪ ﮐﮫ ﻟﻔﻆ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﯿﺰ از وی اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﻨﺪی دارای‬ ‫راوﯾﺎن ﻣﻌﺘﻤﺪ از ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل‬ ‫ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اﺳﻼم ﻏﺮﯾﺒﺎﻧﮫ آﻏﺎز ﺑﮫ ﮐﺎر ﻧﻤﻮد‬ ‫و ﺑﮫ زودی ھﻤﭽﻨﺎن ﮐﮫ آﻏﺎز ﮐﺮد ﻏﺮﯾﺐ ﺧﻮاھﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮﺷﺎ ﺑﮫ‬ ‫ﺣﺎل ﻏﺮﺑﺎ‪ .‬ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﺮﺑﺎ ﮐﯿﮭﺎ اﺳﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﺎﻧﮑﮫ ﺟﺒﺮاً از ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻗﺒﯿﻠﮫ ھﺎﺷﺎن ﺑﯿﺮون ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫در ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﮫ ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب ﭼﻨﯿﻦ آﻣﺪه‪) :‬ﻧﺰاع اﻟﻘﺒﺎﺋﻞ‪ ،‬آﻧﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ‬ ‫در ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺎﯾﻠﯽ ﺑﮫ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ اﻣﺎ از ﺟﻤﻠﮫ آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺮد ﻧﺰاع‪،‬‬ ‫ﻧﺰﯾﻊ و ﻧﺎزع اﺳﺖ و آن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از ﻣﯿﺎن ﻗﻮم و ﻓﺎﻣﯿﻠﺶ ﺑﯿﺮون‬ ‫ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه(‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ھﺎ و زﯾﺒﺎﯾﯽ ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ در ﻣﻮرد ﻏﺮﺑﺎ ﮔﻔﺘﮫ ﺷﺪه‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ھﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﮫ ﻣﺮدم ﺑﮫ ﻓﺴﺎد ﻣﯽ ﮔﺮاﯾﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﮫ اﺻﻼح ﻣﯽ‬ ‫‪‬‬ ‫ﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ دﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﮫ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻦ ﻣﻠﺤﻤﺔ ﻣﺰﻧﯽ‬ ‫رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬رواﯾﺖ ﮐﺮده‪،‬‬ ‫وی ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪) :‬دﯾﻦ اﺳﻼم( ﻗﻄﻌﺎً ﺑﮫ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‬ ‫ﺣﺠﺎز ﭘﻨﺎه ﺧﻮاھﺪ آورد ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﻣﺎر ﺑﮫ ﻻﻧﮫ اش ﭘﻨﺎه ﻣﯽ ﺑﺮد و ﺣﺠﺎز‬ ‫را ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺎه ﮔﺎھﯽ ﺑﮫ ﺧﻮد اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮاھﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﮫ ﺑﺰھﺎی ﮐﻮھﯽ‬ ‫ﺑﻠﻨﺪای ﮐﻮه را اﺧﺘﯿﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬دﯾﻦ ﻏﺮﯾﺐ آﻏﺎز ﺑﮫ ﮐﺎر ﮐﺮد و‬ ‫ھﻤﭽﻨﺎن ﻏﺮﯾﺐ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮﺷﺎ ﺑﮫ ﺣﺎل ﻏﺮﺑﺎ ﮐﮫ ﺧﺮاﺑﯽ ھﺎی‬ ‫ﻣﺮدم را ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ اﺻﻼح ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ(‪ .‬اﺑﻮﻋﯿﺴﯽ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺴﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﮫ‪.‬‬ ‫آﺷﮑﺎر اﺳﺖ ﮐﮫ ھﺪف از ﻏﺮﺑﺎ ﺻﺤﺎﺑﮫ رﺿﻮان اﷲ ﻋﻠﯿﮭﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫زﯾﺮا ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه ﻏﺮﺑﺎ آﻧﮕﺎه ﻣﯽ آﯾﻨﺪ ﮐﮫ ﻣﺮدم ﺳﺮﻣﺸﻖ‬ ‫‪٢٣٧‬‬

‫زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺎن را ﮐﮫ ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﺮاﯾﺸﺎن رﻗﻢ زده‬ ‫اﺳﺖ دﮔﺮﮔﻮن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﮫ ﺻﺤﺎﺑﮫ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮭﻢ آن‬ ‫را دﮔﺮﮔﻮن ﻧﮑﺮدﻧﺪ و ﻧﮫ ھﻢ آن ﺳﺮﻣﺸﻖ در زﻣﺎن ﺷﺎن دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺣﺪﯾﺚ ﺳﮭﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﺎﻋﺪی رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اﺳﻼم ﻏﺮﯾﺒﺎﻧﮫ آﻏﺎز ﺑﮫ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮد و ﺑﮫ زودی ھﻤﭽﻨﺎن ﻏﺮﯾﺐ ﺧﻮاھﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺧﻮﺷﺎ ﺑﮫ ﺣﻼ ﻏﺮﺑﺎ‪.‬‬ ‫ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﺮﺑﺎ ﮐﯿﮭﺎ اﺳﺘﻨﺪ ای رﺳﻮل ﺧﺪا؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﺎﻧﮑﮫ ھﻨﮕﺎﻣﯽ‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﮫ ﻓﺴﺎد روی ﻣﯽ آورﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﮫ اﺻﻼح ﻣﯽ ﭘﺮدازﻧﺪ‪ (.‬اﯾﻦ‬ ‫رواﯾﺖ ﻃﺒﺮاﻧﯽ در اﻟﮑﺒﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬و در ﮐﺘﺎب اﻷوﺳﻂ و اﻟﺼﻐﯿﺮ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫آﻣﺪه‪) :‬ﯾﺼﻠﺤﻮن إذا ﻓﺴﺪ اﻟﻨﺎس( ﻟﻔﻆ )إذا( ﺑﺮای دﻻﻟﺖ ﺑﮫ زﻣﺎن آﯾﻨﺪه‬ ‫ﺑﮫ ﮐﺎر ﻣﯽ رود‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ آن ﻓﺴﺎدی ﮐﮫ در ﺣﺪﯾﺚ‬ ‫ﺷﺮﯾﻒ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺑﻌﺪ از زﻣﺎن ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭼﺪﯾﺪ‬ ‫ﺧﻮاھﺪ آﻣﺪ‪ .‬ھﯿﺜﻤﯽ در ﺧﺼﻮص اﺳﻨﺎد اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ را‬ ‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ رواﯾﺖ ﮐﺮده و راوﯾﺎﻧﺶ ﺑﺠﺰ ﺑﮑﺮ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻢ ھﻤﮫ ﺻﺤﯿﺤﯽ و‬ ‫ﺑﮑﺮ ﺛﻘﮫ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺷﺎن ﮐﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻤﺪ و ﻃﺒﺮاﻧﯽ از ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‬ ‫‪‬‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬روزی ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ‬ ‫وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﻮدم و آن ھﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ‬ ‫اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬در روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﺑﮫ ﻣﺤﺸﺮ‬ ‫ﺧﻮاھﻨﺪ آﻣﺪ ﮐﮫ ھﻤﭽﻮن آﻓﺘﺎب ﻣﯽ درﺧﺸﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﺎ‬ ‫)ﺻﺤﺎﺑﮫ( ھﻤﺎن ﻣﺮدﻣﯿﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎ آﻧﮑﮫ در ﺷﻤﺎ ﺧﯿﺮ و ﺑﺮﮐﺖ زﯾﺎد‬ ‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﺷﻤﺎ آﻧﮕﺮوه ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ‪ .‬آﻧﺎن ﻓﻘﯿﺮان ﻣﮭﺎﺟﺮ اﻧﺪ ﮐﮫ از ﮔﻮﺷﮫ و‬ ‫ﮐﻨﺎر زﻣﯿﻦ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮫ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﮫ ﺣﺎل ﻏﺮﺑﺎ‪،‬‬ ‫ﺧﻮﺷﺎ ﺑﮫ ﺣﺎل ﻏﺮﺑﺎ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﺮﺑﺎ ﮐﯿﮭﺎﯾﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن اﺻﻼﺣﮕﺮ اﻧﺪ ﮐﮫ در ﻣﯿﺎن ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی از ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺪﮐﺎر‬ ‫ﺑﺴﺮ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﮫ از اوﺷﺎن و اﺻﻼﺣﮕﺮی ﺷﺎن ﺑﮭﺮه ﺑﺮده‬ ‫اﻃﺎﻋﺘﺸﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻤﺘﺮ از ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ از اﻃﺎﻋﺖ آﻧﺎن ﺳﺮﺑﺎز‬ ‫ﻣﯽ زﻧﻨﺪ(‪ .‬ھﯿﺜﻤﯽ در ﺑﺎرۀ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﯿﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ﮐﺘﺎب‬ ‫اﻟﮑﺒﯿﺮ دارای اﺳﻨﺎد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﮫ ﯾﮑﯽ از ﺳﻨﺪھﺎی آن دارای راوﯾﺎن‬ ‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﮫ اﻣﺘﯿﺎز ﻏﺮﺑﺎ ﺑﮭﺘﺮ از اﻣﺘﯿﺎز اﺻﺤﺎب ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ‬ ‫ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻏﺮﺑﺎ ﮐﮫ از ﻣﯿﺎن ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺷﺎن ﺑﯿﺮون راﻧﺪه‬ ‫‪٢٣٨‬‬

‫ﺷﺪﻧﺪ ﺑﮭﺘﺮ از اﺻﺤﺎب ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از اﺻﺤﺎب ﺑﺮﺗﺮی ھﺎی‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﮫ ﻓﺮدی دارﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﻋﻼوۀ ﺑﺮﺗﺮی ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺑﻮدﻧﺸﺎن ﻣﯽ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و آن ﺑﺮﺗﺮی ھﺎ اوﺷﺎن را ﺑﺮ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﺪاد‪ .‬اوﯾﺲ ﻗﺮﻧﯽ‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺮﺗﺮی ھﺎی ﺧﺎص ﺧﻮدش را داﺷﺖ اﻣﺎ آن ﺑﺮﺗﺮی ھﺎ او را‬ ‫ﺑﺮ اﺻﺤﺎب ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻧﻤﯽ دھﺪ زﯾﺮا وی ﺧﻮد ﺗﺎﺑﻌﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ ﻏﺮﺑﺎ ﮐﮫ از ﻗﻮم و ﻗﺒﯿﻠﮫ ﺷﺎن ﺑﺮون راﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮوھﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﮫ ﺷﺪه )ﻣﺠﮭﻮل اﻟﮭﻮﯾﮫ( در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﺣﺎﮐﻢ‬ ‫‪‬‬ ‫در اﻟﻤﺴﺘﺪرک از ﻋﻤﺮ رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ رواﯾﺖ ﮐﺮده و آن را ﺻﺤﯿﺢ‬ ‫اﻹﺳﻨﺎد ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺨﺎری و ﻣﺴﻠﻢ آن را رواﯾﺖ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪:‬‬ ‫رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ دارد ﮐﮫ‬ ‫ﻧﮫ از ﺟﻤﻠﮥ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان اﻧﺪ و ﻧﮫ ﺷﮭﺪاء اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺷﮭﺪاء در روز‬ ‫رﺳﺘﺎﺧﯿﺮ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺰدﯾﮑﯽ آﻧﺎن ﺑﮫ ﺧﺪا ﺑﮫ اﯾﺸﺎن رﺷﮏ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺮدی ﺑﺎدﯾﮫ ﻧﺸﯿﻦ )ﮐﮫ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮد( ﺑﺮﺳﺮ زاﻧﻮاﻧﺶ ﻧﺸﺴﺘﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ ﺧﺪا! وﯾﮋه ﮔﯽ ھﺎی اﯾﻦ ﺑﻨﺪه ﮔﺎن را ﺑﺮ اﯾﻤﺎن ﺑﮕﻮ و )ﺣﻠﮭﻢ‬ ‫ﻟﻨﺎ( آﻧﺎن را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺣﻼل ﮐﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﺎن ﮔﺮوھﯽ از ﮔﻤﻨﺎﻣﺎن‬ ‫ﻣﺮدم اﻧﺪ ﮐﮫ از ﻗﺒﯿﻠﮫ ھﺎﺷﺎن ﺑﯿﺮون راﻧﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﺑﺎ‬ ‫ﯾﮑﺪﮔﺮ راﺳﺘﯽ ﮐﺮده و ﺑﺎ ھﻢ دوﺳﺘﯽ ﮐﺮده اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﯿﺎﻣﺖ از‬ ‫روﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻣﻨﺒﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﺮدم در آن روز در ھﺮاس اﻧﺪ‬ ‫اﻣﺎ آﻧﺎن ھﺮاﺳﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬آﻧﺎن دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا اﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺎﻧﯽ ﮐﮫ از ﭼﯿﺰی‬ ‫ﻧﻤﯽ ھﺮاﺳﻨﺪ و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﯿﺰی اﻧﺪوه ﮔﯿﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬ ‫اﯾﻦ وﯾﮋه ﮔﯽ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ اﺷﻌﺮی رﺿﯽ اﷲ ﻋﻨﮫ ﮐﮫ در ﻧﺰد‬ ‫اﺣﻤﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﻟﻔﻆ آﻣﺪه ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪) :‬آﻧﺎن ﻣﺮدﻣﯽ از ﮔﻤﻨﺎﻣﺎن ﻣﺮدم‬ ‫اﻧﺪ ﮐﮫ از ﻣﯿﺎن ﻗﺒﯿﻠﮫ ھﺎﺷﺎن ﺑﯿﺮون راﻧﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ( ﻃﺒﺮاﻧﯽ در اﻟﮑﺒﯿﺮ‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ ﻟﻔﻆ رواﯾﺖ ﮐﺮده‪ ...) :‬از ﺷﮭﺮ ھﯿﺎ ﻣﺘﻔﺎوت(‪.‬‬ ‫ﺑﻮاﺳﻄﮥ روح ﺧﺪا ﺑﺎ ھﻢ دوﺳﺘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻮاﺳﻄﮥ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ ،-‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﮫ آﻧﭽﮫ آﻧﺎن را ﺑﺎ ھﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ‬ ‫ﻣﯽ دھﺪ اﯾﺪﯾﻮﻟﻮژی اﺳﻼم اﺳﺖ و ﺑﺲ و ھﯿﭻ ﭘﯿﻮﻧﺪ دﯾﮕﺮی آﻧﺎن را‬ ‫ﮔﺮد ھﻢ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮫ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﺎﻣﯿﻠﯽ ﯾﺎ ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻧﮫ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﺎدی‪.‬‬ ‫اﺑﻮداوود ﺑﺎ ﺳﻨﺪی ﮐﮫ راوﯾﺎﻧﺶ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد اﻧﺪ از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‬ ‫رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺒﯽ اﮐﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ھﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا‬ ‫ﮐﮫ ﻧﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﻧﺪ و ﻧﮫ ﺷﮭﯿﺪ اﻣﺎ در روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺷﮭﺪاء‬ ‫‪٢٣٩‬‬

‫ﺑﮫ ﻣﻮﻗﻔﯽ ﮐﮫ آﻧﺎن در ﻧﺰد ﺧﺪا دارﻧﺪ رﺷﮏ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ای‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎدل ﺧﺪا‪ ،‬آﯾﺎ در ﻣﻮرد آﻧﮭﺎ ﺑﮫ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﯽ دھﯽ ﮐﮫ آﻧﺎن ﮐﯿﮭﺎ‬ ‫اﺳﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻧﺎن ﮔﺮوھﯽ اﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ اﺳﺎس روح ﺧﺪا ﺑﺎ ھﻢ‬ ‫دوﺳﺘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﮫ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﮔﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻗﻮﻣﯽ ﯾﺎ داد و ﺳﺘﺪ ﻣﺎﻟﯽ‬ ‫داﺷﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺴﻢ ﺑﮫ ﺧﺪا ﮐﮫ ﭼﮭﺮه ھﺎﺷﺎن روﺷﻨﯽ و ﺧﻮد ﺑﺮ‬ ‫روﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در آن ھﻨﮕﺎم ﮐﮫ ھﻤﮫ ﻣﺮدم در ھﺮاس اﻧﺪ )روز‬ ‫ﻣﺤﺸﺮ( آﻧﺎن ھﯿﭻ ھﺮاﺳﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﮐﮫ ﻣﺮدم اﻧﺪوھﮕﯿﻦ اﻧﺪ‬ ‫آﻧﺎن ھﯿﭻ اﻧﺪوھﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﯾﻦ آﯾﮥ ﻣﺒﺎرﮐﮫ را ﺗﻼوت ﻧﻤﻮد‪) :‬أﻻ‬ ‫إن أوﻟﯿﺎء اﷲ ﻻﺧﻮف ﻋﻠﯿﮭﻢ و ﻻ ھﻢ ﯾﺤﺰﻧﻮن(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﮫ دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا )در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ( از ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی‬ ‫ﻧﻤﯽ ھﺮاﺳﻨﺪ و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ھﯿﭻ ﭼﯿﺰی اﻧﺪوھﮕﯿﻦ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ(‪.‬‬ ‫اﯾﻦ وﯾﮋه ﮔﯽ آﻧﺎن در ﻧﺰد ﺣﺎﮐﻢ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺪﯾﻦ ﻟﻔﻆ آﻣﺪه )ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﺑﺎ ﯾﮑﺪﮔﺮ راﺳﺘﮑﺎری ﮐﺮدﻧﺪ و ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﯾﮑﺪﮔﺮ‬ ‫دوﺳﺘﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ(‪.‬‬ ‫و در ﻧﺰد اﺣﻤﺪ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﯽ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﻌﺮی ﺑﮫ اﯾﻦ ﻟﻔﻆ آﻣﺪه‪) :‬ھﯿﭻ‬ ‫ﻗﺮاﺑﺘﯽ آﻧﺎن را ﺑﺎ ھﻢ ﭼﯿﻮﻧﺪ ﻧﺪاده ﺑﻠﮑﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﺑﺎ ھﻢ دوﺳﺘﯽ‬ ‫ﮐﺮده راﺳﺘﮑﺎری ﮐﺮده اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫در ﻧﺰد ﻃﺒﺮاﻧﯽ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﯽ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﯿﺰ ﺑﺪﯾﻦ ﻟﻔﻆ آﻣﺪه‪) :‬ھﯿﭻ ﻗﺮاﺑﺖ‬ ‫ﻗﻮﻣﯽ در ﺑﯿﻦ ﺷﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﮫ ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﺑﺮای ﺧﺪا ﺑﺎ ھﻢ ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و ﻧﮫ از ﻣﺎدﯾﺎت ﭼﯿﺰی ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ ﺧﺮج ﮐﺮدن آن ﺑﺎ ھﻢ‬ ‫دوﺳﺘﯽ ورزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ روح ﺧﺪا ﺑﺎ ھﻢ دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ ورزﯾﺪه‬ ‫اﻧﺪ(‪.‬‬ ‫و در ﻧﺰد ﻃﺒﺮاﻧﯽ و در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﺴﮫ ﺑﺎﺳﻨﺪی ﮐﮫ ھﯿﺜﻤﯽ‬ ‫راوﯾﺎﻧﺶ را ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﮔﻔﮫ و ﻣﻨﺬری ﻣﻘﺎرﺑﺶ ﺧﻮاﻧﺪه ﮔﻔﺘﮫ اﺳﺖ ﮐﮫ‬ ‫ﺑﺪ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آﻣﺪه ﮐﮫ وی ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﺷﻨﯿﺪم ﮐﮫ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪ ...) :‬آﻧﺎن ﮔﺮوھﯽ اﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ از ﻣﯿﺎن ﻗﺒﯿﻠﮫ ھﺎ‬ ‫ﺷﺎن ﺑﯿﺮون راﻧﺪه ﺷﺪه ﮐﻨﺎر ھﻢ ﮔﺮد آﻣﺪه اﻧﺪ و ﯾﺎد ﺧﺪا ﺑﺎ ھﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﯽ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺳﺨﻦ ھﺎی ﻧﯿﮑﻮ و زﯾﺒﺎ را )ﺑﺮای ﮔﻔﺘﻦ وﺷﻨﯿﺪن( ﺑﺮ ﻣﯽ‬ ‫ﮔﺰﯾﻨﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﮐﺴﯿﮑﮫ ﺑﮭﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﻮه را ﺑﺮای ﺧﻮردن ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺰﯾﻨﺪ(‪.‬‬ ‫ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﮫ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﯾﺎد ﺧﺪا ﻏﯿﺮ از ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺑﺮای‬ ‫ﯾﺎد ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬اوﻟﯽ ﺑﮫ ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﮫ در ﻣﯿﺎن ﺷﺎن راﺑﻄﮫ ای‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﮫ در ﯾﮏ ﺟﺎی ﺑﺎ ھﻢ ﻧﺸﺴﺘﮫ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ در ھﺮﺟﺎی‬ ‫‪٢٤٠‬‬

‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه در ﺣﺎﻟﯿﮑﮫ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺑﺮای ﯾﺎد ﺧﺪا ﺑﺎ ﺑﮫ ﭘﺎﯾﺎن رﺳﯿﺪن آن‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع ﺗﻤﺎم ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬ ‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ اﺳﻨﺎدی ﮐﮫ ھﯿﺜﻤﯽ و ﻣﻨﺬری آن را ﺣﺴﻦ ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ از‬ ‫اﺑﻮدردا رواﯾﺖ ﮐﺮده اﻧﺪ ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﺧﺪا ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪-‬‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪ ...) :‬آﻧﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﺑﺎ ھﻢ دوﺳﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ‬ ‫و ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺘﻨﺪ ﮐﮫ از ﻗﺒﯿﻠﮫ ھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺷﮭﺮھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮای ﯾﺎد‬ ‫ﺧﺪا ﮔﺮدھﻢ آﻣﺪه اﻧﺪ(‪ .‬ﺑﮫ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﮫ راﺑﻄﮫ ای ﮐﮫ در ﻣﯿﺎن ﺷﺎن‬ ‫وﺟﻮد دارد ھﻤﺎﻧﺎن ﯾﺎد ﺧﺪا اﺳﺖ ﮐﮫ از آن ﺑﮫ ﻟﻔﻆ روح ﺧﺪا در‬ ‫اﺣﺎدﯾﺚ ﮔﺬﺷﺘﮫ ﯾﺎدﺷﺪه‪.‬‬ ‫‪ ‬اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه را ﺑﺪون اﯾﻨﮑﮫ ﺷﮭﯿﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﻧﺪ‪:‬‬ ‫زﯾﺮا ﺷﮭﺪاء ﺑﮫ ﺧﺎﻃﺮ آن ﺑﮫ اﯾﺸﺎن رﺷﮏ ﮐﻤﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﮫ اﯾﻦ ﺑﺪان‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﮫ آﻧﺎن ﺑﮭﺘﺮ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺷﮭﺪا اﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﮫ اﯾﻦ وﯾﮋه‬ ‫ﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﮫ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﮫ آﻧﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ وﯾﮋه ﮔﯽ ﭼﻨﺎﻧﮑﮫ ﮔﻔﺘﮫ‬ ‫ﺷﺪ آﻧﺎن را ﺑﮭﺘﺮ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺷﮭﺪاء ﻧﻤﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ در اﻟﮑﺒﯿﺮ ﮐﮫ ھﯿﺜﻤﯽ اﺳﻨﺎدش را ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﮫ راوﯾﺎﻧﺶ را ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد از اﺑﯽ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﻌﺮی رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﮐﺮم ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﺑﻮدم ﮐﮫ اﯾﻦ آﯾﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪) :‬ﯾﺎ أﯾﮭﺎ اﻟﺬﯾﻦ آﻣﻨﻮا‬ ‫ﻻ ﺗﺴﺄﻟﻮا ﻋﻦ أﺷﯿﺎء إن ﺗﺒﺪ ﻟﮑﻢ ﺗﺴﺆﮐﻢ(‪.‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮫ‪) :‬ای آﻧﺎﻧﯿﮑﮫ اﯾﻤﺎن آورده اﯾﺪ از ﭼﯿﺰھﺎﯾﯽ ﻧﭙﺮﺳﯿﺪ ﮐﮫ اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺮاﯾﺘﺎن آﺷﮑﺎر ﺷﻮد ﺑﮫ ﺷﻤﺎ ﺑﺪ ﻣﯽ آورد(‪ ،‬راوی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎ از او ‪-‬‬ ‫ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬ﭘﺮﺳﯿﺪﯾﻢ آﻧﮕﺎه ﮐﮫ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﯽ دارد‬ ‫ﮐﮫ ﻧﮫ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﻧﺪ و ﻧﮫ ﺷﮭﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﺷﮭﺪاء در ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺰدﯾﮑﯽ و ﻣﻮﻗﻒ ﺷﺎن در ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﮫ آﻧﺎن رﺷﮏ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ(‪.‬‬ ‫راوی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﮔﻮﺷﮫ ای از آن ﺟﻤﻊ ﻣﺮدی ﺻﺤﺮا ﻧﺸﯿﻦ ﻧﺸﺴﺘﮫ‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺮﺳﺮ زاﻧﻮاﻧﺶ ﻧﺸﺴﺘﮫ دﺳﺘﺎﻧﺶ را ﺑﺮزاﻧﻮاﻧﺶ ﮔﺬاﺷﺖ‬ ‫ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا در ﺑﺎرۀ آن ﻣﺮدم ﺑﮕﻮ ﮐﮫ آﻧﺎن ﮐﯿﮭﺎ‬ ‫اﺳﺘﻨﺪ‪ .‬راوی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﻣﻦ ﭼﮭﺮۀ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ‪-‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﯿﮫ وﺳﻠﻢ‪ -‬را‬ ‫دﯾﺪم ﮐﮫ ﮔﺸﺎده ﻣﯿﺸﺪ ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬آﻧﺎن ﺑﻨﺪه ﮔﺎﻧﯽ از ﺑﻨﺪه ﮔﺎن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺪ‪ ،‬از ﺷﮭﺮھﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻗﺒﯿﻠﮫ ھﺎﯾﯽ از ﻣﻠﺘﮭﺎی ارﺣﺎم‬ ‫اﻟﻘﺒﺎﯾﻞ‪ ،‬آﻧﺎن ﺑﺎ ﯾﮑﺪﮔﺮ ھﯿﭻ ﻗﺮاﺑﺖ ﻗﻮﻣﯽ ﻧﺪارﻧﺪ ﮐﮫ ﺑﻮﺳﯿﻠﮫ آن ﺑﮫ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﮐﻨﺎر ھﻢ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﮫ ھﻢ ﺧﺮج ﭼﯿﺰی از ﻣﺎدﯾﺎت آﻧﺎن‬ ‫را ﮔﺮد ھﻢ ﺟﻤﻊ ﮐﺮده ﺑﻠﮑﮫ اﯾﻦ روح ﺧﺪا )ﯾﺎد ﺧﺪا( اﺳﺖ ﮐﮫ اﻧﮕﯿﺰۀ‬ ‫‪٢٤١‬‬

‫دوﺳﺘﯽ و ﻣﺤﺒﺖ در ﻣﯿﺎن ﺷﺎن ﺷﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮭﺮه ھﺎﺷﺎن را روﺷﻨﺎﯾﯽ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﯽ دھﺪ و در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪای رﺣﻤﻦ ﺑﺮای ﺷﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎھﯽ از‬ ‫روﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﻣﺮدم ھﻤﮫ از ﺷﺪت ھﻮل داد و ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‬ ‫اﻣﺎ آﻧﺎن آرام اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم در ھﺮاس اﻧﺪ و آﻧﺎن از ﭼﯿﺰی ھﺮاس‬ ‫ﻧﺪارﻧﺪ(‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎم رواﯾﺖ ھﺎی ﮐﮫ در ﻣﻮرد آﻧﺎن آﻣﺪه ﺑﺮ اﯾﻦ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ ﮐﮫ آن‬ ‫ﮔﺮوه ﻧﮫ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﻧﺪ و ﻧﮫ ھﻢ ﺷﮭﯿﺪ ﺑﻠﮑﮫ اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻒ را ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﯾﻦ وﯾﮋه‬ ‫ﮔﯽ ھﺎ ﺑﺪﺳﺖ آورده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ در ﺧﺼﻮص زﯾﻨﺖ و زﯾﺒﺎﯾﯽ آﻧﺎن اﺳﺖ ﮐﮫ ﮔﻔﺘﮫ آﻣﺪﯾﻢ اﻣﺎ‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻣﻮﻗﻒ ﺷﺎن در ﻧﺰد ﺧﺪا را اﺣﺎدﯾﺚ ﮔﺬﺷﺘﮫ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﮫ‬ ‫ﻧﯿﺎزی ﺑﮫ ﺗﮑﺮار آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬و ھﺮﮐﮫ ﺑﮫ آن اﺣﺎدﯾﺚ ﺑﺎ دﯾﺪ ﻋﻤﯿﻖ دﯾﺪه‬ ‫ﺑﺪان ﺧﻮب ﺗﻮﺟﮫ ﮐﻨﺪ ﺳﺰاوار آن ﺧﻮاھﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺮای ﺣﺼﻮل آن‬ ‫ﺟﺎﯾﮕﺎه در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﻦ ﺗﻼش ورزد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎک و‬ ‫ﻣﻨﺰه ﺑﮫ ﻏﺮﺑﺘﺶ رﺣﻢ ﮐﺮده او را ﺑﮫ آرزوﯾﺶ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‬ ‫و آﺧﺮ دﻋﻮاﻧﺎ أن اﻟﺤﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ‪.‬‬

‫‪٢٤٢‬‬