Toekomst
verkenning
Deventer
13-25
201
Expertsessie over drie dilemma’s uit de gemeentebrede structuurvisie. Deventer, November 2013
13-25
5
INHOUD Ruimtelijke dilemma’s voor een nieuwe structuurvisie
7
Deel1 Waarom een structuurvisie en hoe komen we daar?
8
Dilemma’s
11
Over ruimte en tijd
13
I. Kwaliteit of kwantiteit
17
of: moet ‘gevoel’ een economische waardering krijgen? II. Hoe houden we de wijken mooi
19
of: Gemeente, zorg voor goed leefklimaat, de rest doen we zelf III. Leegstand: kans of bedreiging
21
of: flexibiliteit in beleid en een visie zonder kaart Vervolg
22
Deel2 Aanbevelingen voor een nieuwe gemeentebrede structuurvisie
26
Dilemma 1: kwalitatief of kwantitatief ontwikkelen
28
Dilemma 2: Hoe houden we de wijken toekomstbestendig?
30
Dilemma 3: Leegstand: kans of bedreiging
32
De aanbevelingen
34
Tijd voor Marco Swart
36
Tot slot
39
Met dank aan
40
Colofon
41
6
RUIMTELIJKE DILEMMA’S VOOR EEN NIEUWE STRUCTUURVISIE IS HET MAKEN VAN EEN STRUCTUURVISIE DIE DE KOMENDE TIEN TOT VIJFTIEN JAAR RICHTING MOET GEVEN AAN DE ONTWIKKELING VAN DE STAD NOG WEL VAN DEZE TIJD? OF BEHOORT DAT TOT HET ‘OUDE DENKEN’? NEE, ZEGT DE GEMEENTE DEVENTER EN NEE, ZEGT ARCHITECTUURCENTRUM RONDEEL. IN RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGEN ONTKOM JE NIET AAN EEN LANGE TERMIJN VISIE. MAAR HET HUIDIGE TIJDSBEELD VRAAGT WEL OM EEN NIEUWE BENADERING EN EEN NIEUWE WERKWIJZE. EN OOK DAARVOOR WORDT TEGENWOORDIG DE INBRENG VAN ONDEROP GEVRAAGD.
Sinds enige tijd is de gemeente Deventer
de toekomst van Deventer gaat bepalen.
bezig om een nieuwe gemeentebrede
De discussiebijeenkomst werd door een
structuurvisie te ontwikkelen. Architec-
groot aantal Deventenaren bezocht waar-
tuurcentrum Rondeel grijpt deze kans aan
onder een dertigtal die op naam waren
om met het Deventer publiek en lokale
uitgenodigd. Zij vormen de professionele
experts in discussie te gaan over enkele
kerngroep die vanuit hun deskundigheid
ruimtelijke thema’s die daarin een belang-
en kennis van de stad in een tweede
rijke rol spelen. Op donderdag 31 oktober
bijeenkomst op 14 november de
werd de eerste van twee bijeenkomsten
besproken drie ruimtelijke thema’s nader
gehouden. De thema’s waarover uit-
zullen uitdiepen en dan tot concrete aan-
spraken gevraagd worden kunnen richting
bevelingen moeten komen.
geven aan de nieuwe structuurvisie die 7
WAAROM EEN STRUCTUURVISIE EN HOE KOMEN WE DAAR? Om de kaders van de discussie aan te
alleen omdat de centrale overheid dat
geven, gaf Arjan Brink, agendaregisseur
voorschrijft, maar het is ook wenselijk om-
ruimte bij de gemeente Deventer, een
dat het huidige visiedocument na negen
korte inleiding waarin hij niet alleen de
jaar verouderd is. Het doel van de struc-
veranderende wereld om ons heen
tuurvisie die ons voor ogen staat, is aller-
schetste maar waarin hij ook de voorge-
eerst het vastleggen van de hoofdzaken
stelde werkwijze om tot een toekomstvisie
voor het gehele grondgebied van de
te komen aangaf. Er is nog steeds een
gemeente en het ontwikkelen van een
structuurvisie nodig, aldus Brink. “Niet
lange termijnvisie, maar vooral ook om
8
aan te sluiten op de nieuwe tijden.” Er is
Daarnaast zie je dat de zogenoemde ‘toe-
immers de afgelopen jaren heel veel ver-
latingsplanologie’ verschoven is naar een
anderd. Brink somt op: “Er is een einde
‘uitnodigingsplanologie’ waardoor verlei-
gekomen aan het ontwikkelen van grote
dingstrategieën belangrijk zijn geworden.”
ruimtelijke ingrepen, de vraag naar ruimte
Om tot een conceptvisie te komen, heeft
is veranderd (denk aan de kantorenmarkt
Brink een aantal dilemma’s geformuleerd.
en de toenemende wens naar functie-
Dilemma’s die verschillen aangeven, die
Duurzame maakstad menging) en oude maken. een keuze tussen Deventer isvisie vanbovendien oudsher werken goed indedingen Dat voorleggen sluit goed aan bijtwee het of Economische Deventer 2020 economisch beleidniet vanmeer regio, liggen het bijzonder kanen. verdienmodellen (er provincie zijn veel en Rijk. meerEr opties metindaaraan verbonden min sen voor de topsector High Tech Systemen (HTSM) en de logistieke sector. Ook meer individuele spelers op de markt). of meer onaangename consequenties. de samenwerking tussen maakindustrie en creatieve sector is veelbelovend. De gezamenlijke partijen werken aan de uitvoering en realisatie van deze speerpunten.
ft n,
iten
9
10
DILEMMA’S BRINK GEEFT EEN KORTE SAMENVATTING, MET EEN UITGEBREIDERE TOELICHTING OP DE LATER TE BEDISCUSSIEREN RUIMTELIJKE DILEMMA’S.
Dilemma 1:
Dilemma 3:
KWALITATIEF OF KWANTITATIEF
HOE GAAN WE OM MET LEEGSTAND?
ONTWIKKELEN?
Is leegstand een bedreiging of biedt het
Moet de aandacht gaan naar het reali-
juist kansen voor nieuwe dynamiek? Flexi-
seren van een aantrekkelijk en kwalitatief
biliteit in (functioneel) gebruik is een optie,
hoogwaardig leef- en woonmilieu? Of
zoals het geschikt maken van kantoren of
moet het zwaartepunt op het aantrekken
winkels voor ander gebruik zoals bijvoor-
c.q. vasthouden van mensen liggen of juist
beeld wonen. Leegstand biedt zo ook
op het ontwikkelen voor een krimpende
kansen voor starters.
bevolking. De overige aangestipte dilemma’s betrefDilemma 2:
fen de rol van de gemeente, de mobiliteit,
HOE HOUDEN WE DE WIJKEN MOOI?
de toekomstige wateropgave, al of niet
Wat is dan de rol van de gemeente?
een gesloten kringloop voor een energie-
Neemt die het voortouw of beperkt zij
neutraal Deventer en de te varen koers
zich tot de openbare ruimte en zijn de
voor het buitengebied.
eigenaren verantwoordelijk voor de gebouwen? Er zal toch meer nodig zijn dan alleen maar deze simpele verdeling.
De acht dilemma’s zijn terug te vinden op www.deventer.nl/nieuws/2013/7/1/in-gesprek-met-de-stadover-ruimtelijke-ontwikkeling. Arjan Brink
11
12
OVER RUIMTE EN TIJD OM DE DISCUSSIE OVER DE RUIMTELIJKE DILEMA’S VANUIT EEN BREDER PERSPECTIEF TE KUNNEN STARTEN, SPRAK ALS KEYNOTESPREKER JEROEN SARIS, OUD WETHOUDER VAN AMSTERDAM EN OPRICHTER VAN DE STAD BV, EEN ADVIESBUREAU OP HET GEBIED VAN RUIMTELIJKE STRATEGIEEN. SARIS WAS BEREID GEVONDEN OM OP ZEER KORTE TERMIJN DE AANVANKELIJK UITGENODIGDE MAAR DOOR ZIEKTE GEVELDE JAN BROUWER TE VERVANGEN. Saris opteert voor het invoeren van meer
van de mobiliteit en de veranderingen
dynamiek in plaats van het alsmaar
in het menselijk gedrag op onder meer
ontwikkelen van ruimtelijke plannen. Hij
het gebied van gezin, religie en vrije tijds-
noemt de bekende Deventer kwaliteiten
besteding. Saris noemt ook nog een nader
zoals de IJssel, het landschap, de strate-
aspect: “We hebben voorheen veel te veel
gische ligging en de menselijke kwaliteiten
op de pof geleefd. Met als gevolg: leeg-
zoals Deventer als werkstad, als maakstad,
stand, daling van inwonersaantallen en een
als cultuurstad en als stad van letteren.
gebrek aan investeringsgelden.”
Maar de uiteindelijk grootste kracht is vol-
Toch meent Saris dat de grote verschillen
gens hem toch vooral de enorme sociale
tussen toen en nu inmiddels wel bekend
samenhang en de overvloed aan ge-
zijn en dat de grootste golf aan verande-
toonde eigen initiatieven. Daar zul je naast
ringen waarschijnlijk voorbij is. Wat we dan
de bekende onzekerheden ook
zien is de groei van 65-plussers met veel
rekening mee moeten houden. Die
vrije tijd. Vraag is wat zij gaan doen. Saris
bekende onzekerheden zijn van verschil-
onderscheidt daarin maatschappelijke en
lende aard. Saris noemt de demografische
persoonlijke ambities die of gericht zijn
ontwikkelingen, de economische onze-
op wat de maatschappij van hen wil of op
kerheid, is er nog sprake van een wel-
wat zij persoonlijk willen.
vaartsgroei, de spectaculaire ontwikkeling Jeroen Saris
13
Dit hangt uiteraard samen met het eind
ander gebruik van vastgoed. Zo ontkom
van de verzorgingsstaat en het begin van
je er niet aan om de huidige problematiek
de participatiesamenleving. Die verande-
van leegstand breder te trekken. Functies
ring heeft een maatschappelijke impact
moeten meer mengen waardoor die leeg-
met ruimtelijke vertalingen. Meer samen-
stand in plaats van bedreiging een kans
werken, meer communicatie, en een groter
wordt. Dat geldt voor kantoren maar ook
beroep op voorzieningen vraagt een
voor winkels; voor kernwinkelgebieden en
14
bedrijventerreinen. Voedselproductie zal
wonen. In zijn eindconclusies noemt en
veel meer op locaal niveau gaan plaats
roemt hij nogmaals het vermogen van
vinden en naast de groei van stadsland-
Deventer (cultuur, landschap, kennis,
bouw zal het landschap zich moeten open
burgerschap) en roept hij op om ruimte te
stellen voor toenemend zelfbeheer. Verder
geven aan de verbeelding.
verwacht Saris een groeiende behoefte om dichter bij de voorzieningen te willen
15
16
NA DEZE WARMING-UP PRESENTEERT ULRIKE WEIS TEN ELSEN, HET PROGRAMMARAADSLID VAN HET RONDEEL DAT DEZE BIJEENKOMSTEN ORGANISEERT, DE DRIE DEBATLEIDERS DIE DE DRIE RUIMTELIJKE DILEMMA’S ZULLEN SCHERPSTELLEN. DAT IS NODIG OM ZO DE LATER TE VOEREN DISCUSSIE IN TE KADEREN EN TOT VOLDOENDE CONCRETE AANBEVELINGEN TE KOMEN.
I. KWALITEIT OF KWANTITEIT OF: MOET ‘GEVOEL’ EEN ECONOMISCHE WAARDERING KRIJGEN? Peter Ghijsen, architect en voorzitter van
kunt kwantificeren. Of: hoe kun je er een
het bestuur van Rondeel, vervangt deze
economische betekenis aan geven? Moet
avond Andries van den Berg, directeur
je dan ‘gevoel’ een economische waar-
van BügelHajema adviseurs, vert. Ghijsen
dering geven? Of je het nu aan water
ontfermt zich over het dilemma Kwaliteit
of aan landschap koppelt, of aan wijken
of Kwantiteit: “De kracht van Deventer is
en aan mensen; je zult hoe dan ook de
vooral dat we zelf onze eigen kwaliteiten
waardering aan opbrengsten moeten kop-
weten in te zetten. We willen altijd de
pelen. De vraag is dan hoe je dat in een
eigen ruimtelijke kwaliteit behouden of
structuurvisie kunt vastleggen. Wellicht is
terug brengen. Daarbij gaat het van func-
de discussie gebaat bij een focus op het
tie naar sfeer”. Als voorbeeld noemt hij de
proces in plaats van op de uitkomst. Toch
ongastvrijheid die je ervaart op de IJssel
zal er ook geld verdiend moeten worden,
die nou juist zoveel ruimtelijke kwaliteit
is het weerwoord. Ghijsen sluit af met de
biedt. Of het onvoldoende gebruik van de
suggestie dat we hier met een en/en situa-
drie havenarmen. Deze kwaliteiten moeten
tie te maken hebben. En: “Bedenk dat een
volgens Ghijsen meer ingezet worden.
structuurvisie altijd slechts een eerste stap
Vraag is natuurlijk hoe je die kwaliteiten
is in de planvorming voor de toekomst.”
Ulrike Weis ten Elsen en Peter Ghijsen
17
18
II. HOE HOUDEN WE DE WIJKEN MOOI OF: GEMEENTE ZORG VOOR GOED LEEFKLIMAAT, DE REST DOEN WE ZELF Wilma Mensink van Bureau Voegwerk,
en leefklimaat in de openbare ruimte. Dan
zal dit dilemma onder haar hoede nemen.
volgt waardevermeerdering vanzelf. De
Op haar stelling dat de gemeente een
rest doen we zelf (lees: de markt?). Overi-
sturende rol heeft in het proces om wijken
gens zeggen studenten van Saxion: Wij
toekomstbestendig te maken, wordt door
communiceren digitaal en hebben daar
de zaal niet eensluidend gereageerd. De
de fysieke wijken niet voor nodig. Moet er
gemeente moet wel kansen creëren, zoals
overigens naast waardevermeerdering ook
dat bijvoorbeeld in Voorstad gebeurde bij
niet een scenario zijn voor waardevermin-
het voormalige speeltuinterrein De Drie-
dering, wordt nog gevraagd. En beperk
hoek. Processturing is niet meer van deze
het niet tot de wijken in de stad maar
tijd. Veel gehoord werd: “Doe het toch
betrek er ook de dorpen bij, klinkt het bijna
zelf!” De vraag is dan: hoe gebeurt dat
wanhopig. Tot slot wordt er geopperd dat
dan en wat blijft er dan voor de gemeente
het ook een optie is om géén structuur-
over. Het antwoord is er snel: de gemeente
visie te maken waarin alles vastligt...
is verantwoordelijk voor een goed woon-
Wilma Mensink
19
20
III - LEEGSTAND: KANS OF BEDREIGING OF: FLEXIBILITEIT IN BELEID EN EEN VISIE ZONDER KAART Sjoerd Feenstra, partner en directeur bij
af hoe je dat voor elkaar krijgt en hoe je
Urhahn Urban Design, neemt de zaal
dat in een structuurvisie concreet maakt.
mee in het derde dilemma: leegstand! De
Vragen die volgens een optimistische
leegstand moet je volgens Feenstra heel
Feenstra in de workshop antwoorden
breed opvatten want het gaat hier om
moeten opleveren. Ook de vraag wat je als
onverwachte ontwikkelingen die de toe-
samenleving nu precies van de gemeente
komst van hele gebieden bepalen. Feen-
vraagt. Wellicht, zo wordt geopperd, moet
stra wil het in de workshop straks heel
niet eens in de tien of vijftien jaar een pei-
concreet houden. Wij zijn de initiatief-
ling gehouden worden, maar moet je veel
nemers en de gemeente moet dat actief
vaker onderzoek doen naar de behoeftes
stimuleren. Feenstra: “Met andere
in de samenleving. Dat zou bijvoorbeeld
woorden: U bent de oplossing, maar de
kunnen resulteren in een structuurvisie
crux zit in flexibiliteit en daar is de overheid
zonder dat daarbij een kaart als onderleg-
verantwoordelijk voor.� De zaal vraagt zich
ger wordt gebruikt.
Sjoerd Feenstra
21
VERVOLG Op 14 november is het vervolg op deze
De ter discussie staande vragen zijn:
bijeenkomst. Dan zullen circa dertig daarvoor uitgenodigde betrokken Deventenaren verder discussiëren in drie
KIEZEN WE VOOR KWALITEIT OF
afzonderlijke groepen en onder leiding van
KWANTITEIT?
Andries van den Berg, Wilma Mensink en
• PROCES (STAPPEN) VERSUS
Sjoerd Feenstra dieper op de ruimtelijke dilemma’s ingaan en trachten tot concrete aanbevelingen te komen waarmee voeding kan worden gegeven aan de op te stellen GEMEENTEBREDE STRUCTUURVISIE 2014.
22
PLANNEN (DOELEN) • DEFINITIE KWALITEIT (GEVOEL, SFEER, BELANGEN, PRIORITEITEN) • OPBRENGSTEN (ECONOMISCH)
HOE HOUDEN WE DE WIJKEN
LEEGSTAND: KANS OF
MOOI?
BEDREIGING?
• ROL GEMEENTE VERSUS ROL
• STIMULEREN VAN INITIATIEF
BURGER • INVLOED VAN DIGITALISERING OP WIJKEN/DORPEN
• INITIATIEFNEMER CENTERAAL • FLEXIBILITEIT IN DE STRUCTUURVISIE
• NUT EN NOODZAAK VAN EEN STRUCTUURVISIE
23
24
25
AANBEVELINGEN VOOR EEN NIEUWE GEMEENTEBREDE STRUCTUURVISIE OP DONDERDAG 14 NOVEMBER 2013 VINDT IN ARCHITECTUURCENTRUM RONDEEL DE TWEEDE SESSIE PLAATS VAN DE PUBLIEKE DISCUSSIE OVER DE ONTWIKKELING VAN DE NIEUWE GEMEENTEBREDE STRUCTUURVISIE VAN DEVENTER. NA EEN EERSTE VERKENNENDE BIJEENKOMST TWEE WEKEN EERDER, WORDT ER NU DOOR DERTIG LOCALE PROFESSIONALS DIEPER INGEGAAN OP DRIE GEFORMULEERDE DILEMMA’S. HET RESULTAAT IS EEN TWINTIGTAL AANBEVELINGEN DIE VERANTWOORDELIJK WETHOUDER MARCO SWART IN ONTVANGST NEEMT. VOLGENS SWART ZIJN EEN AANTAL VAN DIE AANBEVELINGEN REEDS IN HET GEMEENTELIJK BELEID OPGENOMEN OF ZAL DAT BINNENKORT GEBEUREN. MAAR ER ZIJN OOK ENKELE NIEUWE EN VERFRISSENDE IDEEËN DIE INSPIREREN OM DEVENTER EEN NIEUWE RUIMTELIJKE TOEKOMST TE BIEDEN.
26
In de aanloop van de te ontwikkelen
werksessies op 14 november zijn pro-
nieuwe gemeentebrede structuurvisie
fessionals die op persoonlijke titel zijn
heeft de gemeente Deventer acht
uitgenodigd vanwege hun kennis, hun
dilemma’s geformuleerd. Daarmee is
ervaring en hun betrokkenheid bij de
een aantal essentiële keuzes in het
ruimtelijke ontwikkelingen van Deven-
ruimtelijk beleid scherp gesteld. Drie
ter. De dilemma’s worden bij aanvang
van die dilemma’s zijn, vanwege hun
van deze tweede bijeenkomst door de
uitgesproken belang, op 30 oktober
discussieleiders nog even in herinne-
2013 in het Rondeel toegelicht en door ring gebracht, waarna de werksessies een breed publiek bediscussieerd. De
kunnen starten.
deelnemers aan de daarop volgende
27
DRIE WERKSESSIES
Dilemma 1: Kwalitatief of kwantitatief ontwikkelen? Gespreksleider Andries van den Berg, directeur van BügelHajema adviseurs, start met een korte inleiding waarin hij een aantal stellingen omtrent ruimtelijke kwaliteit voorlegt. Zoals: ‘Ruimte-
• Wat zijn de (dis)kwalificaties van Deventer? • Wat is daar de ruimtelijke neerslag van? • Hoe toets je daarmee de plannen
lijke kwaliteit is afhankelijk van het
(zowel in meetbare als in voelbare
tijdsgewricht’. En: ‘In het huidige
aspecten)?
tijdsgewricht is sprake van meer
In de discussie die volgt wordt
voelbare aspecten in plaats van de
gesprongen van het historische cen-
eerder gehanteerde meetbare aspec-
trum, de IJsseloevers en de eerste en
ten’. De kunst is nu om te schakelen
de tweede schil rond het centrum,
tussen de voelbare en de meetbare
naar de recente vinexlocaties, de
aspecten. In de drie waarden die
hoofdinfrastructuren, het buitenge-
‘ruimtelijke kwaliteit’ bepalen onder-
bied en de dorpen. In samenhang
scheiden we gebruikwaarde, belevings-
worden van die onderdelen de
waarde en toekomstwaarde. Op het
kwaliteiten genoemd en wordt de
ogenblik is de belevingswaarde vol-
wenselijkheid of de onwenselijkheid
gens Van den Berg dominant. De
van ‘kwantitatieve’ ruimtelijke ontwik-
vragen die hij de groepsleden voorlegt
kelingen daarin besproken. Over
zijn dan:
kwantiteit is tegenwoordig weinig houdbaars te voorspellen. Duidelijk is
28
Andries van den Berg
natuurlijk dat grootschalige ontwik-
logse woningbouwlocaties) een goede
kelingen niet mee aan de orde zijn en
optie is om de stad te verdichten. Het
dat voor het vasthouden en aantrek-
maken van een zogenoemde patch-
ken van bestaande c.q nieuwe bewo-
workkaart van de stad met daarin de
ners aantrekkelijke ontwikkelaccenten
verschillende menstypen is wellicht
in de tweede schil (de eerste naoor-
een bruikbare optie voor de nieuwe structuurvisie.
29
Dilemma 2: Hoe houden we de wijken toekomstbestendig? Gespreksleider Wilma Mensink van
is bedoeld om een eerste gevoel op
Bureau Voegwerk, start de bijeen-
te roepen t.a.v. de opgave een nieuwe
woningbouwlocaties) een van goede optie is omgemeentebrede de stad te verdichten. Het makentevan komst met het uitreiken foto’s structuurvisie een zogenoemde patchworkkaart van de stad met daarin de verschillende menstypen is wellicht een en bruikbare de nieuwe van alle Deventer wijken dorpenoptie voor maken. Er zijnstructuurvisie. verschillende invals-
(15) aan de deze hoeken om te kijken naar een wijk Dilemma 2:deelnemers Hoe houden van we de wijken toekomstbestendig? Gespreksleider Wilma Mensink van Bureau Voegwerk, start de bijeenkomst met het
werkgroep. Defoto’s objectieve zijn wijken of en dorp. Wat(15) komt spontaan in één uitreiken van van allefeiten Deventer dorpen aan de deelnemers
van deze werkgroep. De objectieve feiten zijn grotendeels bekend. Deze opdracht is
grotendeels bekend. opdracht bijopgave je op? een nieuwe bedoeld om een eersteDeze gevoel op te roepenwoord t.a.v. de
gemeentebrede structuurvisie te maken. Er zijn verschillende invalshoeken om te kijken naar een wijk of dorp. Wat komt spontaan in één woord bij je op? DORPEN EN WIJKEN
HELDERE EN POSITIEVE INVALSHOEK
SUBJECTIEVE INVALHOEK
CREATIEVE INVALSHOEK
NEGATIEVE INVALSHOEK
in de gemeente Deventer
Wat zijn de positieve aspecten? Waarom gaat het lukken?
Wat zijn jouw gevoelens, intuïties, emoties, vermoedens en ingevingen hierbij?
Creativiteit, scheppingskracht Welke ideeën heb jij? Zie je alternatieven? Wat zijn jouw intuïties, emoties, vermoedens hierbij? (directe uitvoerbaar-heid is niet van belang)
‘Advocaat van de duivel’
Schalkhaar
Het dorp vormt een eenheid Voldoende oriëntatiemogelijkheden
Bathmen
Kracht om kwaliteit te maken, onderscheidend
Het is gewoon een elitaire Sallandse stadswijk
Diepenveen
Ruimte, rust, groen
Apart dorp, geen Deventer
Lettele Okkenbroek Binnenstad
Nog leven met en in de natuur/ landschap Veel ruimte Ruime woningen en kavels Mooie landelijke omgeving Dorpse sfeer met veel voorzieningen Oude binnenstad heeft kwaliteit
Los houden van de stad
Gemeenschapszin, kennen elkaar, kunnen op elkaar bouwen, carnaval Onbekend
Durf stadsheid van Bathmen en het landschap tussen Deventer en Bathmen te erkennen Kwaliteit benadrukken, meer reuring, middenstand bevorderen en ‘dorpshart maken’
Anonieme delen in het dorp
De stad ver weg houden
Ieder voor zich, te veel solisten
Eigen energieopwekking en eigen producten uit moestuinen
Gesloten gemeenschap Sociale controle?
Recreatieve ontsluitingen
Beperkte voorzieningen
Fantastische plek
Koppeling met IJssel versterken
Select gebruik door bewoners Bebouwingsdichtheid, doorsneden door as Type bloemkoolwijk Onvindbaarheid en verkaveling Te veel wonenmonocultuur Weinig levendigheid/saai Parkeren in straten
Colmschate Noord
Eigenheid/besloten
Bloemkoolwijk, vindbaarheid
Verscheidenheid, diversiteit in wonen
Colmschate Zuid
Rust
Grijs, stil, leeg
Verdunning, Boulevard Haussman
Colmschate Vijfhoek
Wijk met buurten Variatie in architectuur Groen/oude landwegenstructuur fietsvriendelijk
Rivierenwijk en Bergweide
Veel groen en water Gelegen vlakbij de binnenstad Veel potentie
30
Inzoomen op negatieve aspecten en stilstaan waarom het toch niet zal werken en wat de risico’s zijn
Meer ruimte voor bedrijfjes
Wat maakt een wijk één wijk?
Hotspots verspreid in wijk Vasthouden initiatieven (catering, soepkraam) Bergweide heeft veel onzichtbare potentie
Al jarenlang een wijk in herstructurering
Okkenbroek Binnenstad
Mooie landelijke omgeving Dorpse sfeer met veel voorzieningen Oude binnenstad heeft kwaliteit
Onbekend
Recreatieve ontsluitingen
Beperkte voorzieningen
Fantastische plek
Koppeling met IJssel versterken
Select gebruik door bewoners Bebouwingsdichtheid, doorsneden door as Type bloemkoolwijk Onvindbaarheid en verkaveling Te veel wonenmonocultuur Weinig levendigheid/saai Parkeren in straten
Colmschate Noord
Eigenheid/besloten
Bloemkoolwijk, vindbaarheid
Verscheidenheid, diversiteit in wonen
Colmschate Zuid
Rust
Grijs, stil, leeg
Verdunning, Boulevard Haussman
Colmschate Vijfhoek
Wijk met buurten Variatie in architectuur Groen/oude landwegenstructuur fietsvriendelijk
Rivierenwijk en Bergweide
Veel groen en water Gelegen vlakbij de binnenstad Veel potentie
Wat maakt een wijk één wijk?
Voorstad
Bruisend, dynamiek Rauw en knus
Onvermoede pareltjes
Zandweerd
Alleen wonen en scholen, geen industrie productie beïnvloedt levendigheid (overdag is het stil)
Groene wijk
Helder stratenpatroon, tweezijdig gevuld met auto’s
Keizerslanden
Goed voorzieningenniveau en pos invloed vernieuwing
Anoniem, niet bekend
Meer groen, spelen, duurzaamheid, betrokkenheid
Borgele en Platvoet
Ruim van opzet
Veel woningen
Investeren in ruimtelijke samenhang
De Hoven
Saamhorigheid/ gemeenschapsgevoel, identiteit
Buurt met eigen identiteit, dorpse bebouwing
Specifieke evenementen(locatie)
Meer ruimte voor bedrijfjes
Hotspots verspreid in wijk Vasthouden initiatieven (catering, soepkraam) Bergweide heeft veel onzichtbare potentie Eén groot veld van bakentjes van kwaliteitverschil maken
Al jarenlang een wijk in herstructurering
Alleen particuliere eigendommen Jaren 50/60 flats, leegstand begane grond Uitstel vernieuwing winkelcentrum In wijkdelen een stenige uitstraling en blik Kwaliteit openbare ruimte Voorzieningen
Aan de hand van een viertal stellingen
wezenlijk veranderen. Een nieuwe
wordt verder gesproken. Het bouwen
structuurvisie kan daarom een sober
van woningen in Steenbrugge is in-
document worden. Het initiatief voor
middels een feit. Toch blijft het jam-
ontwikkelingen in de stad zal steeds
mer dat niet volledig de voorkeur aan
minder vaak bij de gemeente liggen,
de bestaande stad wordt gegeven. Na
maar bij andere partijen in de stad. Er
Steenbrugge geen uitbreidingen meer
komen meer particuliere initiatieven
en alle aandacht voor de bestaande
en nieuwe samenwerkingsverbanden
stad! Er vindt een gedachtewisseling
tussen partijen om ideeën te kunnen
plaats over voor- en nadelen van meer
realiseren. De gemeente zal daarom
planologische vrijheden in de stad.
initiatieven van burgers ook meer
Het accepteren van de roep om meer
moeten ondersteunen door minder
(ontwikkel)vrijheden kan bijvoorbeeld
regels op te stellen en de initiatieven
in aangewezen regelvrije zones.
te faciliteren. Een sobere opzet van
De hoofdstructuur van de gemeente
de gemeentebrede structuurvisie past
zal in de komende decennia niet
daarbij. 31
Dilemma 3: Leegstand: kans of bedreiging? Stedenbouwkundige Sjoerd Feenstra, partner en directeur bij Urhahn Urban
• leeg kantoorpand in kantorenpark (optie: studentenkluswoningen).
Design, legt als gespreksleider de
Daarbij dienen deze voorbeelden in de
vraag naar de rol van de gemeente
discussie om aan te tonen dat de rol
centraal in de discussie. Die vraag
van de gemeente niet eenduidig is. Al
komt telkens concreet aan de orde bij
naar gelang de (leegstands)opgave
het bespreken van een aantal cases.
wisselt deze; soms afwachtend, dan
Die cases zijn achtereenvolgens:
weer pro-actief. De ene keer helpt
• lege winkel in het kernwinkelgebied
het ter beschikking stellen van kennis
(optie: verleid publiekstrekker tot
en kunde, op andere fronten draagt
vestiging).
een (bescheiden) investering bij. De
• lege kerk (optie: vestig er een kennishub, een knooppunt in een
‘in de huid’ van de initiatiefnemer te
kennisnetwerk).
kruipen. Vanuit die dynamiek uit de
• lege meubelwinkel Mores (optie:
samenleving krijgt het Deventer van
Action. Voorwaarde voor herge-
de toekomst vorm. De tijd van stede-
bruik met nieuwe functie in aan te
lijke expansie en het grote gebaar is
passen beleid).
voorbij. Het draait om kleinschalige
• leeg wijkgebouw (optie: vestig er een Makelpunt als knooppunt waar vraag en aanbod bij elkaar komen). 32
deelnemers worden uitgedaagd om
vernieuwing en transformatie van de bestaande stad.
De suggesties tonen de bereidheid om ruimte te bieden aan initiatieven van onderop, hetgeen volgens Feenstra toch een belangrijke bedoeling is van de nieuwe structuurvisie. Om slagvaardig (tijdelijke) invulling van leegstand te kunnen realiseren, is er een flexibele overheid nodig die snel en soms heel snel moet kunnen en willen opereren. Ook heldere kaders over wat wel of niet mag, zijn noodzakelijk. Overigens meent men dat Deventer meer moet doen met het promoten van haar kwaliteiten. Niet alleen met haar evenementen, maar bijvoorbeeld ook met haar aanpak van de wijkvernieuwingen en de herontwikkeling van het Havenkwartier. Maak van een innovatieve benadering van de leegstand een voorbeeldfunctie voor heel Nederland en draag dat uit. 33
DE AANBEVELINGEN
DILEMMA 1: KWALITATIEF OF KWANTITATIEF ONTWIKKELEN?
1. Maak een schatkaart van Deventer.
3. Ga alleen vraaggestuurd bouwen.
Verricht daarvoor een onderzoek
Dus niet een nieuwe uitleg voor
naar de ‘beleef’kwaliteiten.
400 woningen maar kies n.a.v. de werkelijke vraag eerder voor 40
2. Benoem een focusgebied.
locaties voor tien woningen.
Hier worden dan de belangrijke nieuwe (iconische) impulsen gerea-
4. Werk aan een goede relatie stad-
liseerd om daarmee een aantrek-
buitengebied.
kelijk woonmilieu te maken voor
Maak goede ontsluitingen en heb
die groep nieuwe en bestaande
blijvende aandacht voor de beleef-
bewoners die zowel gebruik wil
baarheid.
maken van het ‘bruisende’ centrum als van het landelijke buitengebied.
5. Ambieer nieuwe kwaliteits-
Kies daarvoor de 2e schil (de 1e
impulsen
schil is te kleinschalig en te kwets-
Zoals bijvoorbeeld een op te rich-
baar).
ten drukkerijmuseum dat past bij de geschiedenis van Deventer.
34
DILEMMA 2: HOE HOUDEN WE DE
DILEMMA 3: LEEGSTAND: KANS OF
WIJKEN TOEKOMSTBESTENDIG?
BEDREIGING?
Maak een compacte structuurvisie,
Structuurvisie nieuwe stijl moet niet
opgedeeld in korte periodes en voor
meer gaan over ruimtelijke groei- of
kleinere (deel)gebieden.
krimpscenario’s, maar over mensen en identiteit.
Zorg dan als gemeente voor de volgende voorwaarden:
De aanbeveling voor de gemeente
1. Wijs meer regelvrije zones aan,
daarvoor zijn:
2. Ontwikkel scenario’s op kleinere
1. Neem een dynamische en flexibele
schaal, 3. Verbind de verschillende partijen met elkaar, 4. Wees een facilitator, 5. Verleid tot initiatieven in plaats van te verbieden 6. Koester de diversiteit in de wijken, 7. Benoem de aandachtsgebieden.
houding aan, 2. Wijs versnellingszones aan waar actief plekken tot ontwikkeling kunnen/mogen komen, 3. Creëer een ‘arena’ met betrokken partijen (ondernemers, stakeholders etc.), 4. Draag de kwaliteit van de stad uit, met de aangetoonde kwaliteiten zoals de Deventer wijkaanpak en de ontwikkeling van het Havenkwartier. 35
TIJD VOOR MARCO SWART VERANTWOORDELIJK WETHOUDER MARCO SWART KRIJGT NA DE PRESENTATIE VAN DE AANBEVELINGEN DE GELEGENHEID OM EEN EERSTE REACTIE TE GEVEN. ENKELE PUNTEN DAARUIT ZIJN: Vraaggestuurd bouwen?
Een onderscheid maken tussen de
Al geruime tijd doen we niet anders
ruimtelijke en sociale componenten?
want er is immers onvoldoende vraag.
De wisselwerking tussen deze twee
De ontwikkeling van Steenbruge zal
aspecten zullen we in de toekomst
nog worden voltooid omdat dit een
beter moeten behandelen.
reeds lang gelden gestart proces is.
Hoe we dat gaan doen?
Maar daarna zal de aandacht voortaan
Met aandacht voor het levensloop-
helemaal gaan naar het verdichten van
bestendig maken van de woonomge-
de bestaande stad.
ving; dat is een belangrijke voor-
Het maken van een schatkaart?
waarde voor een evenwichtige en
Klinkt goed, al lijkt het op de Erfgoed-
duurzame wijk. Zorgen voor een sta-
visie en de Natuurwaardenkaart die
biele bewonerskern in de wijken is een
we al hebben. Misschien moeten we
voorwaarde voor sociale samenhang.
daarin wat aanpassen om ook de
Schaalverkleining?
stedelijke waarden te benoemen. Maar
We zullen onze kennis op een klei-
we moeten voor de stad ook inspiratie
nere schaal moeten gaan delen om zo
halen uit wat er in de buitengebieden
aansluiting te krijgen bij de omvang
gebeurt.
van de ruimtelijke ontwikkelingen.
Een Makelpunt?
Het aanwijzen van regelvrije zones?
Goed idee, gaan we oppakken.
Dat zie ik niet gebeuren. Er moet altijd
Een Arena?
aandacht blijven voor ‘het belang van
Gaan we verder over nadenken.
de buurman’. Dat maakt het hanteren van regels nodig.
36
37
38
TOT SLOT In twee bijeenkomsten hebben een dertigtal ervaren professionals met kennis en opvattingen over de ruimtelijke ontwikkelingen van de gemeente Deventer, een flink aantal aanbevelingen kunnen genereren. De aanbevelingen kunnen de gemeente Deventer input geven bij het verder ontwikkelen van de nieuwe gemeentebrede structuurvisie. Programmaraadslid Ulrike Weis ten Elsen (die samen met programmaraadslid Jaco Remmelink, de bijeenkomsten organiseerde) dankt alle deelnemers en met name de gespreksleiders Wilma Mensink, Andries van den Berg en Sjoerd Feenstra.
39
MET DANK AAN Aafjes, Marij (Flavourites Stores) van Asten, Liesbeth (Rentree) Bartelds, Marcel (De Marken) Bax, Dirk Jan (Bax projectontwikkeling) van den Berg, Andries (BugelHajema Adviseurs) Bredero, Maarten Douwe (Architectenbureau Maarten Douwe Bredero) Brink, Arjan (Gemeente Deventer) Cents, Peter (Ieder1) Feenstra, Sjoerd (Urhahn Urban Design) Ghijsen, Peter (Peter Ghijsen architectuur&advies) Groenewegen, Hans (Jorissen Simonetti architecten) ten Have, Menno (Oranjewoud) Heutinck, Jan (Gemeente Deventer) van den Hof, John (Saxion) Jorna, Frans (Saxion) Kreijkes, Herman (Idioom Architecten) Kruishoop, Bart (Saxion) Lohle, Ernst (Perspectief, Tuin-&Landschapsdokter) Mensink, Wilma (Bureau Voegwerk) Meppelink, Gerritjan (Tauw) Nakken, Jan (Gemeente Deventer) van Noort, Arthur (Ieder1) Notkamp, Hans (Tauw) Nijland, A.B.A.M. (Eigen Bouw) van Oldeniel-Boerhof, Anne Marie (Anne Marie Advies en organisatie) Van Oldeniel, Wilfried (Groen met Zorg) ParĂŠ, Thijs (Wonen boven Winkels) Remmelink, Jaco (DonkerGroen) Ribbens, Huub (Van de Poel architecten) Saris, Jeroen (De Stad bv) Schild, Ellen (Studio Groen + Schild) Sliegman, Elisabeth (Buro Duck) van Straaten, Ap (Raster) van der Strate, Edwin (Tauw) Stronks, Heleen (gemeente Kampen) Thijsen, Wim (MKB) Verbruggen, Toine (Toine Verbruggen studio voor ontwerp en advies) Verhijde, Mark (Infoway) de Vries, Tom (Contekst tekstbureau) Weis ten Elsen, Ulrike (raumbild architecture) Westerhof, Hans (Tauw) Zaat, Con (CZT ruimtelijk advies&procesmanagement) Zwiers, Harry (JVZ ingenieurs)
COLOFON Organisatie, concept en verslaglegging door Architectuurcentrum Rondeel Stromarkt 18c 7411 PK Deventer in samenwerking met de gemeente Deventer.
Projectteam: Arjan Brink Jaco Remmelink Ulrike Weis ten Elsen
Tekst: Tom de Vries Foto’s: Jaco Remmelink Lay-Out: Ulrike Weis ten Elsen Video: Bart Kruishoop
December 2013
201