PIJN BESTRIJDING
Gerichte aanpak van pijn Verder in neuromodulatie RealHealth programma
EDITIE 2019-2020
De Sint Maartenskliniek werd opgericht in 1936 door de congregatie van de Choorstraat. Ter herinnering aan de nonnen van de congregatie staat bij de hoofdingang van het ziekenhuis een bronzen beeld.
2 PIJN MANAGEMENT
Inhoud
Gerichte aanpak van pijn
10
20
Neuromodulatie maakt niet alleen patiënten blij
RealHealth: voorbij de pijn
36
Beste lezer
4
Chronische pijn een veel geleden ziekte…
6
Trans-Atlantische samenwerking maakt meer mogelijk
8
Gerichte aanpak van pijn
10
Facts & Figures
13
Patient Journey: omdat de patiënt centraal staat
14
Verder in neuromodulatie
16
Neuromodulatie maakt niet alleen patiënten blij
20
Interviews met patiënten
22
Opioïden: niet alleen een Amerikaans probleem
24
Wat kan Nederland leren van de opioïdencrisis in Amerika?
27
Virtual Reality: een nieuw tijdperk voor pijnbestrijding
30
Virtual Reality in de praktijk, nu en in de toekomst
32
Realhealth: voorbij de pijn
36
Een raket op bed
40
Een laatste redmiddel
41
Kwaliteit van behandelingen naar hoger niveau
42
Concept en coördinatie Hidden Champion b.v. Vormgeving Reclameloods Rotterdam Copywriting Hidden Champion b.v. Fotografie Dennis Vloedmans en anderen Postadres Sint Maartenskliniek - Postbus 9011 - 6500 GM NIJMEGEN
www.maartenskliniek.nl
3 PIJN MANAGEMENT
BESTE LEZER
Mark Van Houdenhoven
4 PIJN MANAGEMENT
BESTE LEZER, Met veel plezier presenteren wij u de eerste Nederlandstalige uitgave van PIJNBESTRIJDING, een magazine van de afdeling Anesthesiologie en Pijnbehandeling van de Sint Maartenskliniek! Dit blad kwam voorjaar 2019 al eerder uit in het Engels. Ik ben er trots op dat ik jarenlang het geweldige werk van mijn collega’s op het gebied van pijnbestrijding heb mogen begeleiden; een vakgebied dat de kwaliteit van leven van mensen overal ter wereld aanzienlijk kan verhogen. Onze kliniek in het oosten van Nederland staat aan de wieg van diverse behandelingen en methoden die internationaal erkenning hebben gekregen en de medische wetenschap vooruit hebben gebracht. Met dit magazine willen wij het fantastische werk dat we hier doen aan Nederland laten zien. In deze uitgave maakt u kennis met een aantal van de meest innovatieve behandelingen en tools, door ons ontwikkeld en toegepast. Van neuromodulatie (zie pagina 16) en ons RealHealth programma (pagina 36) tot perifere zenuwblokkades (pagina 10) en virtual reality-technologie (pagina 30). Dankzij dit soort behandelingen genieten dagelijks honderden patiÍnten in Nederland Ên daarbuiten van een beter leven. In de toekomst gaan we de kwaliteit van onze behandelingen nog verder verhogen (zie pagina 42), onder meer door verdere samenwerking met onze partners in Nederland en daarbuiten (zie pagina 8). Door een gerichte aanpak van pijn en de ontwikkeling van innovatieve en effectieve behandelingen dragen wij bij aan een betere leefwereld. En daar doen we het voor! Ik wens u veel leesplezier. Met vriendelijke groet, Mark Van Houdenhoven Voorzitter van de Raad van Bestuur
5 PIJN MANAGEMENT
Naar een regionaal Sint Maartenskliniek – Radboudumc topcentrum voor pijn bij houding en beweging!
CHRONISCHE PIJN EEN VEEL GELEDEN ZIEKTE…
CHRONISCHE PIJN EEN VEEL GELEDEN ZIEKTE…
Door Jessica Wegener, Ivar Bruaset en Kris Vissers
Chronische pijn zou niet meer mogen voorkomen, maar helaas zijn er nog teveel mensen in Nederland die veel pijn ervaren. Dit is ook zo bij het thema houding en beweging van de Sint Maartenskliniek en het Radboudumc. Chronische pijn is het meest voorkomende medische probleem waarvoor patiënten een huisarts consulteren. Bovendien is dit wereldwijd de meest voorkomende ziekte. Er wordt geschat dat er alleen al in Nederland meer patiënten zijn met chronische pijn dan patiënten met kanker, hart- en vaatzieken en diabetes samen! Ondanks deze hoge prevalentie is de maatschappe-
en hebben vaak het gevoel dat er niet goed voor hen
lijke en medische aanpak van chronische pijn bij
wordt gezorgd. Via patiëntenverenigingen en
houding en beweging nog niet optimaal georganiseerd
professionele organisaties met aandacht voor pijn in
in een logische keten. Met de keten bedoelen we
binnen en buitenland is daarom een appél gedaan om
vanaf het startpunt waarin de patiënt zich thuis
de diagnose en behandeling van chronische pijn beter
bevindt naar de eerste lijn, de huisartsen en
vorm te geven en patiënten een beter perspectief te
fysiotherapeutische praktijken en vervolgens naar
bieden. Hierop willen de gezamenlijke pijncentra van
de tweede lijn, de regionale ziekenhuizen en de derde
de Sint Maartenskliniek en het Radboudumc passend
lijn, de universitaire en gespecialiseerde ziekenhuizen
reageren en een belangrijke voortrekkersrol spelen.
of centra! Hierdoor worden de meeste mensen met chronische pijn niet of onvoldoende geïdentificeerd.
Via onder andere de Health Deal en de zorgstandaard
Als ze wel geïdentificeerd zijn, is de zorgketen meestal
voor chronische pijn wil het regionale pijncentrum Sint
erg gevarieerd en onduidelijk. Hierdoor krijgen deze
Maartenskliniek – Radboudumc het beste pijncentrum
patiënten onvoldoende deskundige zorg geboden
van Nederland en Noord-Europa zijn op het gebied
waardoor de chronische pijn een dramatische impact
van houding en beweging. Met vele regionale partners
op de kwaliteit van hun leven en functioneren heeft.
worden zorgpaden ontwikkeld om patiënten met
Deze patiënten met chronische pijn weten eigenlijk
chronische lage rug- en beenpijn, of chronische pijn
niet goed waar zij naar toe kunnen met hun vragen
aan gewrichten, spieren en pezen van het
6 PIJN MANAGEMENT
bewegingsstelsel zo goed mogelijk in kaart te brengen.
pijncentrum van de Sint Maartenskliniek en het
Vervolgens kunnen we hen behandelingen aanbieden
Radboudumc zijn rol als internationale topspeler voor
en begeleiden zodat ze weer optimaal kunnen
de toekomst verzekeren!
functioneren en zo mogelijk kunnen werken en deelnemen aan het sociale leven. Dit regionale top-
Voor patiënten betekent dit dat er een betere zorg,
referente centrum is een innovatiemotor voor nieuwe
met meer mogelijkheden kan worden geboden
diagnosetechnieken en behandelingen waardoor de
waardoor de kwaliteit van leven en functioneren
beste zorg geboden kan worden met een bewezen
significant kan verbeteren.
effect. Hierdoor kunnen de zorgverzekeraars deze behandelingen ook in de basiszorg vergoeden. Vanuit onderwijsperspectief start het pijncentrum ook educatieve projecten en vanuit onderzoeksperspectief streven we door continue uitkomst registratie naar de beste aantoonbare resultaten voor een betaalbare prijs. Door de samenwerking tussen het Expertisecentrum voor chronische pijn van het Radboudumc en het pijncentrum van de Sint Maartenskliniek kan onze innovatiekracht leiden tot een supraregionale implementatie van nieuwe kennis en zorgtrajecten voor patiënten met chronische pijn. Samen zullen we de zorgpaden tussen orthopedie, reumatologie, pijngeneeskunde en revalidatiegeneeskunde afstemmen op de noden van de patiënten en hun familie die zich in onze centra melden en om hulp vragen. Het op deze wijze meer structureel organiseren van meer aandacht voor chronische pijn vormt een kans om ook binnen de organisaties en zorgtrajecten chronische pijn rondom houding en beweging meer zichtbaar te maken, te verbinden en interdisciplinair te ontwikkelen. Dit zal leiden tot betere zorg voor patiënten met chronische pijn, beter onderwijs en grotere onderzoekskracht. Hierdoor zal het regionale
Kris Vissers, professor pijn en palliatieve geneeskunde, Radboudumc
7 PIJN MANAGEMENT
TRANS-ATLANTISCHE SAMENWERKING MAAKT MEER MOGELIJK
TRANS-ATLANTISCHE SAMENWERKING MAAKT MEER MOGELIJK Door Laura Robbins, senior vice-president HSS
Het New Yorkse Hospital for Special Surgery (HSS) en de Sint Maartenskliniek zijn beide medeoprichter van de International Society of Orthopaedic Centers, die vooraanstaande orthopedische centra samenbrengt om samenwerking, innovatie en nieuwe inzichten te stimuleren. Laura Robbins, senior vice-president bij het HSS, bespreekt de waarde van internationale partnerships en hoe het HSS en de Sint Maartenskliniek elkaar helpen om de kwaliteit van patiëntenzorg naar een hoger niveau te brengen. Als wereldleider in de orthopedie hebben we als
Door samen te werken met externe partners
Hospital for Special Surgery de verantwoordelijk-
kunnen we niet alleen onze kennis delen en zorg
heid om te blijven innoveren, onszelf te
bieden aan steeds bredere patiëntenpopulaties,
verbeteren en onze kennis te delen met de
maar kunnen we ook van elkaar leren en de
medische wereld. ‘Partnerships’ bieden hiervoor
kwaliteit van onze eigen gezondheidszorg
veel mogelijkheden.
verbeteren.
8 PIJN MANAGEMENT
Met name internationale partnerships zijn
We hebben tot nu toe twee face-to-face meetings
belangrijk om een meerwaarde te creëren in
in New York gehad met hun artsen. Die zijn beide
de gezondheidszorg en het ziekenhuiswezen.
heel belangrijk geweest voor het uitwisselen van
Onderzoekers en artsen gaan bij de ontwikkeling
adviezen en het creëren van meerwaarde.
van benaderingen en behandelingen vaak uit van hun eigen netwerk en cultuur. Internationale
In de toekomst hopen we nauw met hen te blijven
partnerships zijn buitengewoon nuttig voor het
samenwerken, en samen verdere stappen te
openen van nieuwe horizonten en het stimuleren
zetten met de ISOC. Zo hopen we wanneer we
van verschillende perspectieven. Daarnaast
volgend jaar in Israël weer bij elkaar komen,
kunnen ze ervoor zorgen dat er concrete
plannen vast te stellen voor een onderwijs-
vooruitgang wordt geboekt.
platform. En we gaan samen de mogelijkheden om een anesthesiologie- en pijnbestrijdingstak
Ik heb dit persoonlijk ervaren bij de International
van onze vereniging op te zetten verder
Society of Orthopaedic Centers (ISOC). Deze
onderzoeken. Met zulke betrouwbare en
vereniging bevordert sinds 2006 de uitwisseling
gewaardeerde leden als de Sint Maartenskliniek
van ideeën en best practices tussen toonaan-
heb ik er alle vertrouwen in dat de ISOC nog
gevende gespecialiseerde orthopedische centra
sterker zal worden en de patiëntenzorg
in de wereld. Ook faciliteert ze samenwerking
wereldwijd naar een nieuw niveau zal tillen.
op het gebied van patiëntenzorg, onderwijs en onderzoeksprogramma’s. De 22 aangesloten organisaties komen elke 18 maanden bij elkaar om bruggen te bouwen. Ze vergelijken en analyseren benaderingen vanuit de hele wereld, met als uiteindelijk doel om betere klinische resultaten te realiseren. De Sint Maartenskliniek speelt een belangrijke rol in deze vereniging. Ze lopen voorop met hoogwaardig onderzoek, innovatieve perspectieven en out-of-the-box denken. Hoewel onze relatie nog pril is, ben ik erg onder de indruk van hun bereidheid om klinische en onderzoeksgerelateerde inzichten te delen, en een verschil te maken op het gebied van orthopedie.
Laura Robbins
9 PIJN MANAGEMENT
GERICHTE AANPAK VAN PIJN
“Patiënten kunnen zichzelf thuis behandelen, waardoor ze meer controle over hun situatie krijgen.”
Ivar Bruaset
10 PIJN MANAGEMENT
Verder door perifere zenuwblokkades
GERICHTE AANPAK VAN PIJN Door Ivar Bruaset, medisch manager en anesthesioloog
In de loop der jaren heeft de afdeling Anesthesiologie en Pijnbestrijding van de Sint Maartenskliniek grenzen verlegd in het toepassen van vormen van perifere zenuwblokkades. Dit type behandeling heeft in vergelijking met algemene pijnbestrijding met pijnstillers grote voordelen bij de behandeling van acute postoperatieve pijn. Zoals veel artsen weten, is de beste keus niet
Bij de Sint Maartenskliniek hebben we een
altijd de makkelijkste keus. Als het gaat om de
holistische visie op patiëntenzorg en herstel.
behandeling van acute pijn bij postoperatieve
Onze afdeling Anesthesiologie en Pijnbestrijding
patiënten, is het vaak het makkelijkst om te kiezen
kijkt naar het algehele welzijn van de patiënt,
voor gewone analgetica of “pijnstillers”.
en hoe we hieraan kunnen bijdragen. We lopen
Die kunnen snel worden toegediend en werken
voorop met perifere zenuwblokkades en hebben
relatief goed. Bij zenuwblokkades wordt pijn
deze behandeling weten te optimaliseren. We zijn
bestreden door vlak bij de betreffende zenuwen
ook het enige ziekenhuis in Nederland dat deze
een lokaal anestheticum in te spuiten om het
behandeling op zo’n grote schaal en voor zoveel
pijnsignaal naar de hersenen te blokkeren.
verschillende patiënten inzet.
Dit kost meer tijd per patiënt en vereist extra
Door de ESRA erkend trainingscentrum
vaardigheden.
Gezien de hoge kwaliteit en het grote aantal Deze behandelmethode heeft echter duidelijke
perifere zenuwblokkades dat we uitvoeren, heeft
voordelen. Omdat minder medicatie wordt
de European Society of Regional Anesthesia &
gebruikt, hebben patiënten minder last van
Pain Therapy (ESRA) ons een opleidingslicentie
veel voorkomende bijwerkingen van pijnstillers,
voor deze behandeling gegeven. Dit betekent dat
zoals slaperigheid, misselijkheid en duizeligheid.
artsen uit heel Europa naar onze kliniek in
Dit kan leiden toteen sneller herstel, minder pijn
Nijmegen komen om meer te leren over de
en minder postoperatieve complicaties dan bij
behandeling met perifere zenuwblokkades.
gebruik van alleen een algehele narcose.
11 PIJN MANAGEMENT
Daarnaast bieden we in de Sint Maartenskliniek
We zullen deze technologie in de toekomst
perifere zenuwblokkades die de patiënt zelf kan
blijven optimaliseren en blijven werken aan
toepassen. Door gebruik te maken van een
nieuwe innovaties die inspelen op de behoeften
elastomeer-infuuspomp kunnen we patiënten
van patiënten. Patiënten thuis zelf hun pijnstilling
ook thuis, in hun vertrouwde omgeving, de beste
laten regelen via perifere zenuwblokkades, is
zorg bieden. Daarmee krijgen ze meer de controle
de afgelopen vier jaar zeer succesvol gebleken.
over hun eigen gezondheid. Dit kan ook psychisch
Ik verwacht hier dan ook veel van voor de
een positieve werking hebben en hun herstel
toekomst. Mijn advies voor ziekenhuizen en
versnellen.
artsen die deze toepassing van perifere zenuw-
GERICHTE AANPAK VAN PIJN
blokkades overwegen? Gewoon doen!
“We zijn erin geslaagd de postoperatieve opnameduur bij een voet- of enkeloperatie terug te brengen van vier dagen naar één nacht. Een fantastisch resultaat!”
12 PIJN MANAGEMENT
FACTS & FIGURES TEVREDENHEIDSSCORES POLIKLINISCHE PATIENTEN Sint Maartenskliniek vergeleken met het Nederlandse gemiddelde
2016
2017
2018
8.62
8.83
8.61
8.15
8.24
8.22
NPS SCORE
SINT MAARTENSKLINIEK
NEDERLANDSE GEMIDDELDE
2016
66.7%
100%
38.3%
‘zou ik aanbevelen’
NR.1 SCORE
‘zou ik aanbevelen’ in de CQ-index voor ziekenhuizen, derde jaar op rij
100%
2017
68.3%
100%
44.8%
100%
2018
67.1%
100%
41.1%
100% SINT MAARTENSKLINIEK
13 PIJN MANAGEMENT
NEDERLANDSE GEMIDDELDE
Inzicht in emoties van de patiënt als basis voor verbeterde beleving
PATIENT JOURNEY: OMDAT DE PATIËNT CENTRAAL STAAT
PATIENT JOURNEY: OMDAT DE PATIËNT CENTRAAL STAAT
Door Corinne Constant, accountmanager en marketingspecialist
Als pijnkliniek zijn wij dit jaar gestart met het uitvoeren van een Patient journey, een methode waarmee we de beleving en emoties van een patiënt inzichtelijk maken. Het doel daarvan is om concepten te ontwikkelen die moeten leiden tot een verbeterde ervaring voor patiënten tijdens en na pijnbehandelingstrajecten. Een Patient journey legt de focus op de meest
ons een diepe inkijk te geven in hun ervaringen.
logische plek, namelijk de patiënt. Dit jaar hebben
Na de interviews hebben we met collega’s van
wij in een periode van 16 weken een reeks
het pijnbehandelteam het proces beschreven dat
onderzoeksinterviews gevoerd met 12 patiënten,
patiënten doormaken, puur vanuit hun beleving.
waarin we uitgebreid ingingen op de beleving van
Daarna volgde de analyse van de thema’s die vaak
hun pijnbehandeling. Om het praten daarover te
terugkeren in de beleving van patiënten.
vergemakkelijken, vroegen wij patiënten om foto’s
Vervolgens keken we hoe we de impact van die
mee te nemen als startpunt. Die beelden
thema’s kunnen verminderen. Ofwel: hoe we de
gebruikten we vervolgens als metafoor.
ervaring voor de patiënt kunnen verbeteren.
Diepe inkijk in de
Stress wegnemen
emoties van patiënten
Om het bovenstaande te concretiseren: we zijn
Sommige patiënten namen een foto mee van
op basis van de uitgevoerde interviews nu bezig
een doolhof, wat symbool stond voor de lange
met het ontwikkelen van concepten die voor een
zoektocht in de zorg die ze vaak al achter de rug
verbeterde beleving bij de patiënt moeten gaan
hadden voordat ze bij ons kwamen. Anderen
zorgen. Een van die concepten is gebaseerd op
namen zware stenen mee, als symbool voor
onze constatering dat patiënten veel stress in
de last waaronder ze gebukt gingen door hun
wacht- en behandelkamers ondervinden.
pijnklachten. Op die manier wisten patiënten
Ze ervaren angst en eenzaamheid, terwijl ze
14 PIJN MANAGEMENT
in hun eigen perceptie altijd maar ‘sterk’ moeten
hun emoties en beleving gezorgd. Iedereen
zijn. Om daar wat aan te doen willen we ze
binnen onze kliniek heeft daar wat aan. De patiënt
afleiden van die gevoelens, bijvoorbeeld door hen
staat in onze kliniek centraal en die willen we
geruststellende beelden op videoschermen te
allemaal zo goed mogelijk helpen. We zijn ervan
tonen en muziek te laten horen. We werken hier
overtuigd dat we dankzij de Patient journey nog
hard aan. Na een grondige ontwikkelingsfase
meer het verschil kunnen maken als kliniek met
hopen we deze maatregelen begin 2020 te
een zeer scherp oog voor de mens achter de
kunnen gaan uitvoeren.
patiënt.
Comfort Talk® en dagboek Een tweede stap die we hebben genomen is dat we artsen en assistenten de speciale communicatietraining Comfort Talk® laten volgen.1 Ze leren in die training welke woorden ze het beste kunnen gebruiken in de communicatie met patiënten, zodat die zich meer op hun gemak en minder angstig voelen. Ook hier verwachten we het nodige van, want het effect van woorden kan groot zijn. Verder werken we aan een dagboek dat we aan patiënten willen gaan aanbieden. Daarin kunnen ze van dag tot dag thuis bijhouden of ze verbetering voelen na hun behandeling. Als patiënten na een tijdje dan weer bij ons komen, kunnen zij dankzij het dagboek beter vertellen hoe de fase na hun behandeling is verlopen.
Inzicht in emoties De concepten die we hebben opgesteld moeten nog geïmplementeerd worden, maar de eerste fase van onze Patient journey heeft nu al veel positiefs opgeleverd. De informatie die we van patiënten kregen heeft voor veel extra inzicht in
1
Corinne Constant
Zie: https://comforttalk.com/what-is-comfort-talk
15 PIJN MANAGEMENT
VERDER IN NEUROMODULATIE
Leon Vonhรถgen
16 PIJN MANAGEMENT
Jaarlijks ondergaan gemiddeld 50 patiënten van de Sint Maartenskliniek deze behandeling
VERDER IN NEUROMODULATIE Door Leon Vonhögen, anesthesioloog en pijnspecialist
Neuromodulatie is een behandeling waarbij de zenuwactiviteit wordt beïnvloed door gerichte toediening van elektrische stimulatie, vaak via implantatie van een elektrode-apparaatje op het ruggenmerg in het wervelkanaal. De afdeling Anesthesiologie en Pijnbestrijding van de Sint Maartenskliniek biedt deze nichebehandeling al ruim veertien jaar aan voor patiënten met chronische lagerugklachten met uitstraling naar het been en boekt hiermee optimale resultaten. Neuromodulatie is niet nieuw: artsen experimen-
op de specifieke behoeften van de patiënt.
teren al sinds de Tweede Wereldoorlog met deze
Hoewel de behandeling de pijn zelden helemaal
behandeling, toen gewonde soldaten elektro-
wegneemt, geven patiënten aan dat hun hevige
magnetische stimuli kregen toegediend om de
pijn wordt vervangen door een licht tintelend
intense pijn van hun oorlogsverwondingen te
gevoel. Hierdoor verbetert hun algehele
verlichten. De behandeling heeft sindsdien een
lichamelijke welzijn en kunnen ze hun sociale
enorme ontwikkeling doorgemaakt en hoewel
taken weer opnemen.
neuromodulatie nog steeds als een laatste redmiddel wordt beschouwd in het relatief kleine
In de Sint Maartenskliniek passen we deze
aantal medische instellingen waar de techniek
behandeling toe sinds 2004, toen de proef-
wordt toegepast, kan het de kwaliteit van leven
periode hier werd afgerond. Daarmee waren
van patiënten aanzienlijk verbeteren en hun
we een van de eerste instellingen in Nederland
functioneren weer herstellen.
die neuromodulatie aanbiedt voor patiënten met pijnklachten in de lage rug en benen.
Hoe werkt het precies? Bij neuromodulatie
Vanwege de hoge prijs van het elektrode-
wordt er een elektrisch signaal toegediend dat
apparaatje en het invasieve karakter van de
het elektrische pijnsignaal dat door het lichaam
behandeling, ondergaan patiënten bij ons een
wordt afgegeven opheft, zoals aangegeven in
uitgebreide fysiologische, psychologische en
het diagram op pagina 18. De sterkte en het
medische screening.
effect van het signaal kunnen worden afgestemd
17 PIJN MANAGEMENT
Elektrisch zenuwsignaal VERDER IN NEUROMODULATIE
PIJN VAN DE PATIËNT
NEUROMODULATIE
Pionier
te kunnen geven en optimaal zinvolle behandel-
Sinds we met deze behandeling zijn gestart,
ingen toe te passen.. Met ons sterke trackrecord
zijn we uitgegroeid tot een van de specialisten in
voor deze behandeling hebben we alle reden om
neuromodulatie in Nederland. De reden daarvoor
optimistisch te zijn over de toekomst en hopen
is het aantal patiënten dat we behandelen en het
wij dat onze patienten optimaal kunnen profiteren
bijzonder efficiënte verloop van onze operaties.
van deze innovatieve behandeling!
Een operatie wordt als succesvol beschouwd als patiënten gemiddeld 50% minder pijn ervaren gedurende een langere periode. In de meeste gevallen slagen we daarin. We zijn ook een van de weinige instellingen die voor neuromodulatie gebruik maakt van een optimale operatieplanning van het elektrode-apparaatje in plaats van een elektrode en een aparte, oplaadbare batterij. Deze methode vermindert de kans op chirurgische complicaties en verhoogt het succespercentage. Vooruitblikkend willen we onze neuromodulatiebehandeling optimaliseren door nauwere samenwerking met onze wervelkolomchirurgen en, vooral, door onderzoek tot de ontwikkeling van betere voorspellingsmodellen te komen. Het streven is hierdoor nog beter voorlichting
18 PIJN MANAGEMENT
19 PIJN MANAGEMENT
NEUROMODULATIE MAAKT NIET ALLEEN PATIËNTEN BLIJ
“Als we patiënten behandelen met neuromodulatie, dan leidt dat in veel gevallen tot een positieve verandering in hun leven.”
NEUROMODULATIE MAAKT NIET ALLEEN PATIËNTEN BLIJ Door Inge Arnts en Sireen Hendriks Franssen, verpleegkundig specialisten
De Sint Maartenskliniek heeft veel ervaring met neuromodulatie, de methode die zich aan het eind van het pijnbehandelingsspectrum bevindt. De succespercentages ervan zorgen voor dankbare patiënten. Ook wij worden iedere keer weer blij als we zien dat een patiënt de draad van zijn leven weer kan oppakken na deze operatie.
20 PIJN MANAGEMENT
Als niets meer werkt, dan kan neuromodulatie een
meedoen aan het maatschappelijke leven.
laatste redmiddel zijn. In de Sint Maartenskliniek
De eerste acht weken na de operatie moet een
richten we ons met neuromodulatie op mensen
patiënt zich aan strikte leefregels houden – dit is
die een rugoperatie hebben ondergaan en daarna
een vereiste. Daarna gaat het snel. De meeste
blijvende pijn in hun rug en benen houden.
patiënten krijgen veel bewegingsvrijheid terug,
De methode, waarvan de werking in het voor-
zijn weer mobiel en daardoor ook sociaal actiever.
gaande artikel is uitgelegd, gaat gepaard met
Sommigen gaan zelfs weer fanatiek sporten.
een operatie en is kostbaar. In onze ervaring is
Daar worden ze niet alleen zelf blij van, maar
hij zeer effectief. Mede door onze grote ervaring
ook anderen, zoals hun familie en vrienden.
en multidisciplinaire benadering, biedt hij voor
Voor ons geldt dat ook. Er is niks mooier dan te
verreweg de meeste patiënten een aanzienlijke
zien dat wanneer je een ander mens helpt, hij of
pijnreductie.
zij de draad van zijn leven weer kan oppakken!
Intensieve screening vooraf
Mensgerichte aanpak
Omdat neuromodulatie een ingrijpende
Respect, ruimte en aandacht voor de patiënt is
methode is, screenen we patiënten vooraf met
kenmerkend in alles wat de Sint Maartenskliniek
de grootst mogelijke zorgvuldigheid. Zo moeten
doet. Ook bij neuromodulatie zien patiënten die
ze uitgebreide vragenlijsten op psychologisch
mensgerichte aanpak terug, en dat waarderen
gebied invullen en hebben ze gesprekken
ze. Naar de toekomst toe kijken we vol vertrouwen
met artsen en verpleegkundig specialisten.
naar deze methode. We verwachten dat de
Ook komt hun situatie aan de orde in een breed
techniek zich steeds verder blijft ontwikkelen.
multidisciplinair overleg, voordat het besluit valt
Bijvoorbeeld door de komst van kleinere
om de methode toe te passen. De psychologische
batterijen, innovatieve materialen en program-
component in deze uitgebreide screening speelt
meren op afstand. Ook onze kennis van het brein
een belangrijke rol - naast de biomechanische
wordt steeds groter. Dat alles zorgt ervoor dat de
component uiteraard. In onze kliniek hebben we
toekomst van neuromodulatie er veelbelovend
daar gespecialiseerde psychologen voor. Kortom,
uit ziet. Niet alleen voor ons als pijnbestrijders,
we laten niets aan het toeval over.
maar vooral voor de patiënt.
Bewegingsvrijheid terug Als we patiënten behandelen met neuromodulatie, dan leidt dat in veel gevallen tot een positieve verandering in hun leven. Ze hoeven niet meer thuis te zitten en kunnen weer
21 PIJN MANAGEMENT
INTERVIEWS MET PATIËNTEN In 1976 kwam ik voor het eerst in de Sint Maartenskliniek voor een operatie. Sindsdien ben ik een ambassadeur voor hun pijnbehandelingen en gezondheids-
INTERVIEWS MET PATIËNTEN SINT MAARTENSKLINIEK
zorg in het algemeen. De artsen en verpleegkundigen behandelen je niet als een nummer of iets dat ze nu eenmaal moeten doen. Ze nemen de tijd voor je en het voelt altijd goed als ik er ben. Als patiënt wil ik niet alleen innovatieve behandelingen en hoogwaardige technologie. Ik vind het ook belangrijk dat mensen er tijdens mijn verblijf in het ziekenhuis echt voor me zijn. Niets heeft zo’n helende werking als persoonlijke aandacht.
Amber
22 PIJN MANAGEMENT
Ik ben helemaal weg van de virtual reality-ervaringen, die zijn echt geweldig! Voor het ontbijt ben ik naar het strand geweest en daarna heb ik in een stad rondgewandeld. Vanwege de operatie aan mijn voet kan ik niet lopen, dus het voelt heel bevrijdend dat ik dat met deze behandeling nog wel kan. Dat leidde me echt af van de pijn. Voor deze ervaringen zou ik in het echte leven veel geld kwijt zijn, dus ik geniet optimaal van mijn ‘minivakanties’ nu ik hier ben!
Willem
Dit is voor mij de vijfde keer dat ik in de Sint Maartenskliniek ben. Hoewel ik in Amsterdam woon en Nijmegen dus niet in de buurt is, heb ik ervoor gekozen om hiernaartoe te gaan, vooral vanwege de betrouwbaarheid en kwaliteit van de pijnbehandelingen. De Sint Maartenskliniek staat erom bekend dat je er als patiënt de best mogelijke zorg krijgt. Afgaande op mijn persoonlijke ervaring, is die reputatie volledig terecht. Mijn vrouw is het daarmee eens. Natuurlijk wil ik het liefst niet meer worden opgenomen, maar als het nodig is, kom ik weer hiernaartoe!
Thijs 23 PIJN MANAGEMENT
Aantal verslaafden in Europa neemt toe
OPIOÏDEN: NIET ALLEEN EEN AMERIKAANS PROBLEEM OPIOÏDEN: NIET ALLEEN EEN AMERIKAANS PROBLEEM
Door Bart van den Bemt, medisch manager en senior apotheker
In de pers krijgt vooral de omvang van de Amerikaanse opioïdencrisis veel aandacht. En terecht. Maar we mogen niet uit het oog verliezen dat dit probleem ook buiten Noord-Amerika speelt. Apotheker en klinisch farmacoloog Bart van den Bemt doet onderzoek naar opioïdenverslaving in Nederland en schetst de inspanningen van de Sint Maartenskliniek om het probleem aan te pakken.
Ondanks de negatieve media-aandacht en het
Sinds 2000 hebben alleen al in de Verenigde
negatieve imago van opioïden, is het belangrijk om
Staten ongeveer 382.000 mensen een overdosis
te beseffen dat medicinale opioïden een van de
opioïden genomen. Er wordt niet voor niets
meest effectieve middelen zijn voor de
gesproken over een nationale crisissituatie.
behandeling van matige en ernstige pijnklachten.
Hoewel we deze cijfers in Nederland nog niet
Opioïden zorgen dagelijks overal ter wereld voor
zien, mogen we onze ogen niet sluiten voor het
cruciale pijnstilling bij patiënten met chronische en
feit dat het probleem jaarlijks toeneemt. Elke
acute pijn. Bovendien gebruikt in Nederland 95%
Nederlandse apotheek heeft gemiddeld twee
van de patiënten met postoperatieve pijnklachten
of drie opioïdenverslaafden als vaste klant.
een jaar na hun operatie geen opioïden meer, nadat ze de middelen – slechts een korte periode
Naar mijn mening hebben drie belangrijke
– met succes voor pijnstilling hebben gebruikt.
veranderingen dit probleem de afgelopen vijftien jaar in de hand gewerkt: (1) de opkomst van
Toch kan langdurig gebruik van opioïden tot
opioïden met farmacologische profielen met een
lichamelijke afhankelijkheid en gezondheids-
sterkere verslavende werking, (2) een toenemende
problemen leiden en maatschappelijk gezien
negatieve perceptie van andere pijnstillers, zoals
desastreuze en verstrekkende gevolgen hebben.
NSAID’s (niet-steroïde anti-inflammatoire
24 PIJN MANAGEMENT
“In de Sint Maartenskliniek hebben we een speciaal programma opgezet om de oorzaken en effecten van opioïdenverslaving bij post-operatieve patiënten te onderzoeken.”
Bart van den Bemt
25 PIJN MANAGEMENT
geneesmiddelen) en (3) veranderingen in
We hopen onder meer antwoord te krijgen op
parameters voor pijn-kwaliteit die ziekenhuizen
de volgende belangrijke vragen: kunnen we
hanteren, waarbij pijnvermindering soms
voorspellen welke patiënten verslaafd raken aan
belangrijker is dan het algehele welzijn van
deze middelen? Kunnen we al voor de operatie
de patiënt.
ingrijpen? Wat is de klinische en maatschappelijke impact van hun verslaving?
OPIOÏDEN: NIET ALLEEN EEN AMERIKAANS PROBLEEM
Sint Maartenskliniek:
een revolutionaire studie
We hopen dat de resultaten van dit speciale
Omdat verslaving aan opioïden in Nederland een
programma en onderzoek, dat qua omvang en
steeds groter probleem wordt, heeft ons team in
scope uniek is, opioïdenverslaving bij ziekenhuis-
de Sint Maartenskliniek in Nijmegen besloten een
gerelateerde opnames kan helpen voorkomen,
onderzoeksprogramma op te zetten naar de
in Nederland maar ook daarbuiten. We werken
effecten en oorzaken van opioïdenverslaving.
dan ook actief samen met onze partners in de
Sinds 2018 volgen we nauwgezet een dynamisch
Verenigde Staten, zodat ons onderzoek maximale
cohort van patiënten die worden behandeld met
impact heeft.
medicinale opioïden. Elk jaar zullen we tenminste 5.000 patiënten onderzoeken.
26 PIJN MANAGEMENT
Gerichte aanpak kan escalatie van het probleem voorkomen
WAT KAN NEDERLAND LEREN VAN DE OPIOÏDENCRISIS IN AMERIKA? Door Seth Waldman, Director Pain Management Division Hospital for Special Surgery
Jaarlijks overlijden in Amerika bijna 50.000 mensen aan een opioïdenverslaving. Volgens de federale overheid van de VS is er sprake van een nationale crisissituatie. In Europa, en met name Nederland, is de situatie minder ernstig, maar ook hier neemt het probleem toe. Dr. Seth Waldman, directeur van de afdeling Pijnmanagement van het Hospital for Special Surgery in New York, geeft zijn visie op hoe het opioïdenprobleem aangepakt en beheerst kan worden.
27 PIJN MANAGEMENT
WAT KAN NEDERLAND LEREN VAN DE OPIOÏDENCRISIS IN AMERIKA?
Hier in Amerika is bij opioïdenverslaving echt
In Europa is men gelukkig voorzichtiger geweest
sprake van een nationale crisissituatie. Het is
met het openen van de doos van Pandora.
niet alleen een volksgezondheidsprobleem
Richtlijn 92/28/EEG van de Europese Raad
dat gemiddeld elke tien minuten een leven
verbiedt uitdrukkelijk op het algemene publiek
kost, ook de maatschappelijke en economische
gerichte reclame voor receptplichtige genees-
gevolgen zijn enorm. In Nederland is een nationale
middelen. Ik denk dat dit van doorslaggevend
crisis nog ver weg. Toch vormt opioïden-verslaving
belang is geweest en de opioïdencrisis in Europa
er een ernstig en toenemend probleem. Het aantal
binnen de perken heeft weten te houden. Ik hoop
mensen dat in Nederland overlijdt aan opioïde
dat de medische wereld en de politiek in Europa
pijnstillers is de afgelopen vier jaar met 50%
deze belangrijke bescherming blijven garanderen.
toegenomen en in 2017 werden 1.537 mensen
Voorschrijfgedrag
in het ziekenhuis opgenomen. 1
Opioïde pijnstillers zijn uiterst belangrijke en Het is belangrijk dat Europese en Nederlandse
effectieve geneesmiddelen en het is belangrijk
zorgprofessionals lessen trekken uit de pijnlijke
dat we ervoor zorgen dat ze voor legitiem gebruik
ervaring van Amerika met de aanpak van
beschikbaar blijven. Hier moeten we alles aan
opioïdenverslaving, voordat het probleem verder
doen en tegelijkertijd moeten we misbruik ervan
toeneemt. Zijn er maatregelen die overgenomen
tegengaan. Ik denk dat Nederlandse zorg-
kunnen worden om het probleem in Nederland aan
professionals veel kunnen leren van Amerikaanse
te pakken, en wat zijn de belangrijkste valkuilen?
initiatieven om de risico’s te beperken die gepaard gaan met het noodzakelijk gebruik van opioïden.
Regulering
Dit begint met voorlichting voor patiënten en
Op de eerste plaats ben ik van mening dat de
artsen, maar er moet ook worden gekeken naar
direct op de consument gerichte marketing voor
voorschrijfgedrag. Elektronisch voorschrijven
farmaceutische producten die je in Amerika ziet,
(e-recepten) speelt een belangrijke rol bij de
een belangrijke rol heeft gespeeld bij de stijgende
Amerikaanse inspanningen om de veiligheid
verkoop van deze middelen, en de daaruit
en kwaliteit bij het voorschrijven van opioïden
volgende crisis. Artsen, politici en de farma-
te verbeteren, en in meer dan de helft van onze
ceutische lobby zouden zichzelf moeten afvragen
staten is dit wettelijk verplicht.
of ze financieel gewin misschien boven publiek welzijn hebben gesteld. De verkoop van opioïden zou strakker gereguleerd moeten zijn dan de verkoop van gewone consumentenproducten.
1
https://www.dutchnews.nl/news/2019/08/dutch-deaths-due-to-opioid-painkillers-rise-50-in-four-years/
28 PIJN MANAGEMENT
Database overheid
Harde Amerikaanse lessen
Door artsen en apothekers te verplichten om
Ik heb er vertrouwen in dat Europa met de juiste
bij het voorschrijven van opioïden een door de
voorbereiding de grootste problemen in verband
overheid beheerde database van gereguleerde
met misbruik van opioïden op recept kan
stoffen te raadplegen en de gegevens te
voorkomen. We moeten echter wel waakzaam
analyseren, kan worden vastgesteld of bepaalde
blijven en verspreiding van het probleem zoveel
zorgverleners te vaak, of juist te weinig opioïden
mogelijk proberen te beperken. In Amerika
voorschrijven. Indien nodig kunnen dan extra
hebben we een aantal harde lessen geleerd over
maatregelen worden genomen. Soms zijn
misbruik van opioïden op recept. Terwijl wij verder
afwijkingen volkomen gerechtvaardigd, maar dit
uit het dal klimmen hoop ik dat inzicht in onze
is niet altijd het geval. Door dit zo vroeg mogelijk
ervaringen kan helpen om een vergelijkbare crisis
vast te stellen kunnen levens worden gered.
elders in de wereld te voorkomen.
Ook extra voorlichting over veilig gebruik van de middelen kan zorgverleners soms helpen. In het Hospital for Special Surgery besteden we veel
Seth Waldman
aandacht aan de analyse van de manier waarop we opioïde pijnstillers voorschrijven, documenteren en afbouwen, en artsen worden hierover waar nodig voortdurend geïnformeerd. Tot slot is goede voorlichting voor patiënten, artsen en het publiek cruciaal voor het aanpakken van de oorzaken en gevolgen van de tolerantie van opioïden en de verslaving hieraan. Hierin moeten zorgprofessionals het voortouw nemen. Mijn ervaring is dat patiënten doorgaans erg openstaan voor duidelijke informatie over de risico’s en mogelijke voordelen van een therapie en het is onze taak als zorgprofessionals om dit op te nemen in een patiëntgerichte benadering.
29 PIJN MANAGEMENT
Sinds 2017 past de Sint Maartenskliniek een nieuwe behandeling toe
VIRTUAL REALITY: EEN NIEUW TIJDPERK VOOR PIJNBESTRIJDING VIRTUAL REALITY: EEN NIEUW TIJDPERK VOOR PIJNBESTRIJDING
Door Natasja Maandag, anesthesioloog en pijnspecialist
De afdeling Anesthesiologie en Pijnbehandeling van de Sint Maartenskliniek zet nu al bijna twee jaar een innovatieve nieuwe technologie in voor postoperatieve pijnbestrijding. Door patiënten gebruik te laten maken van virtual reality-technologie kan de herstelperiode na een operatie effectiever en prettiger worden gemaakt.
Virtual reality heeft maatschappelijk gezien veel
Daarmee werden patiënten weer op de been
nieuwe mogelijkheden gebracht, maar juist in
geholpen, bijvoorbeeld na een beroerte.
de medische zorg kan deze technologie tot heel spannende ontwikkelingen leiden. In de Sint
Eind 2017 zijn we gestart met een proefproject
Maartenskliniek hebben we deze technologie
waarbij virtual reality-technologie werd ingezet
voor het eerst toegepast in ons Revalidatie-
om postoperatieve patiënten af te leiden van hun
centrum met de GRAIL loopsimulator.
omgeving en fysieke toestand, waarin veelal pijn en ongemak werd ervaren. Dankzij deze nietinvasieve en niet-farmaceutische behandeling konden patiënten hun toevlucht zoeken tot een nieuwe dimensie en hun pijn vergeten, wat zowel bevorderlijk was voor hun fysieke als mentale herstel.
Een nieuwe wereld vol mogelijkheden Het proefproject was een groot succes. Veel patiënten gaven aan dat de virtuele ervaring nog wel langer had mogen duren. We hebben daarom besloten om deze behandeling officieel te gaan
Natasja Maandag
invoeren. Patiënten kunnen bij de virtuele
30 PIJN MANAGEMENT
“Belangrijk is dat meerdere zintuigen tegelijk worden gestimuleerd: patiënten dragen ook een hoofdtelefoon.”
ervaringen kiezen uit een reeks van activiteiten,
VR gaat verder
van een bezoek aan Londen en zwemmen met
Het gebruik van virtual reality voor pijnbestrijding
dolfijnen, tot een wandeling in het bos of een uitje
is nog steeds vrij nieuw, maar we zijn ervan
naar zee. Voor bedlegerige patiënten werken deze
overtuigd dat deze technologie in de toekomst
ervaringen enorm bevrijdend.
heel belangrijk wordt. Hoe meer patiënten deze behandeling volgen en hoe meer feedback we
Het centrale idee achter de behandeling is dat
krijgen, hoe beter we de virtuele ervaringen
we positieve emoties willen oproepen bij
kunnen maken. Hoewel we heel blij zijn met de
patiënten met postoperatieve pijnklachten.
behandeling, blijven we deze optimaliseren en
Door ervoor te zorgen dat zij zich prettiger
de toepassing ervan verbeteren.
voelen en beter accepteren wat er tijdens de operatie in hun lichaam is gebeurd, kunnen we
Wat zijn de volgende stappen? De komende jaren
hen sneller laten herstellen. Heel belangrijk
willen we de toepassing van deze behandeling
daarbij is dat meerdere zintuigen tegelijk worden
graag op grotere schaal inzetten en vooral ook
gestimuleerd. Patiënten zien niet alleen een ander
beschikbaar maken voor patiënten met andere
landschap voor zich, maar horen ook muziek
pijnklachten. De mogelijkheden zijn eindeloos
en geluiden via een hoofdtelefoon. Met de
– de enige beperking is onze verbeelding!
toevoeging van een interactief element wordt de effectiviteit verder verhoogd.
31 PIJN MANAGEMENT
VIRTUAL REALITY IN DE PRAKTIJK, NU EN IN DE TOEKOMST
“De VR-bril geeft de patiënt een stukje regie over zijn of haar eigen leven terug”
Remco Hoogendijk
32 PIJN MANAGEMENT
VIRTUAL REALITY IN DE PRAKTIJK, NU EN IN DE TOEKOMST Door Carla Ceulemans en Marjan Visser, verpleegkundig pijnconsulent en Remco Hoogendijk, innovatiemanager
In het vorige artikel in dit magazine stonden we stil bij de mogelijkheden en werking van Virtual Reality (VR). Maar wat zijn nu de ervaringen in de praktijk, en wat zijn onze toekomstverwachtingen voor deze innovatieve pijnbestrijdingsmethode?
Binnen de Sint Maartenskliniek werken we nu
wanneer ze in het ziekenhuis worden opgenomen;
zo’n twee jaar met VR. Onze ervaringen zijn zeer
met de VR-bril krijgen ze die regie weer een
positief. We merken in de praktijk dat het gebruik
beetje terug. Een ander pluspunt van VR is dat
van de bril patiënten kalmeert en ontspant,
daar geen medicatie aan te pas komt en in die zin
bijdraagt aan pijnreductie en revalidatieprocessen
een risicoloos middel is.
kan versnellen. De onderdompeling in de virtuele wereld is zo sterk, dat de patiënt letterlijk en
Complementaire methode
figuurlijk wordt afgeleid van de pijn of de angst
Als middel tegen acute pijn is VR in onze
voor die pijn.
kliniek complementair aan andere methodes. De meerwaarde daarvan is groot. De ervaring
Regie terug
leert namelijk dat pijn bestrijden vanuit ver-
Een van de mooie kanten van de VR-bril, is dat het
schillende invalshoeken het beste werkt, ofwel
een laagdrempelig middel is dat de patiënt weer
medicamenteus aangevuld met complementaire
een stukje regie over zijn leven teruggeeft. Denk
methodes, zoals koelen en VR. De patiënt ervaart
bijvoorbeeld aan de patiënt die ’s nachts onrustig
daardoor na een operatie minder pijn, herstelt
wakker wordt. Hij of zij kan dan zelfstandig een
sneller en loopt een kleinere kans op de
VR-bril opzetten met een ontspannings-app en is
ontwikkeling van chronische pijnklachten. Ook
niet langer afhankelijk van anderen. In de praktijk
als een patiënt al chronische pijnklachten heeft,
zien we dat dit een positieve invloed heeft op de
kan VR uitkomst bieden. Met de juiste apps is het
mindset van patiënten. Vaak zijn zij immers een
in sommige gevallen mogelijk om het brein als
groot deel van de controle over hun leven kwijt
het ware een beetje te ‘resetten’, zodat dit zich
33 PIJN MANAGEMENT
Marjan Visser
minder concentreert op pijn. Wat ook meespeelt, is dat als mensen eenmaal een VR-bril hebben gebruikt, ze aan den lijve hebben ondervonden dat afleiding echt een effectief middel is. Wij denken dat aanzienlijke aantallen patiënten hierdoor in staat zullen zijn om zichzelf te trainen in het afleiden van hun brein, waardoor ze dus minder pijn zullen ervaren.
VIRTUAL REALITY IN DE PRAKTIJK, NU EN IN DE TOEKOMST
Sprekende praktijkvoorbeelden De ervaringen van onze patiënten met onze VR-brillen spreken regelmatig tot de verbeelding. Zo hadden we een patiënt met een traumatische pijnervaring die doodsbang was om wakker te worden uit een narcose. Dankzij het gebruik van
“Naar de toekomst toe verwachten we veel van deze methode”
de VR-bril kwam ze heel ontspannen weer bij na haar operatie. Hoe ontspannend de VR-bril werkt zagen we bij een 80-jarige patiënte. Ze kreeg van ons een bril met een app waarmee ze belandde in een landschap vol vriendelijke hertjes. Toen ze de
en in een enkel geval zal een VR-bril simpelweg
bril eenmaal op had, zagen we hoe ze met haar
te veel impact hebben voor iemand. Over het
handen bewegingen maakte om die hertjes te
algemeen genomen zijn onze ervaringen echter
aaien. Het was alsof ze er echt bij was, zo vertelde
zeer positief en willen we de bril vaker inzetten.
ze ons later.
Verdere technologische ontwikkeling
Maatwerk
Binnen de zorgsector bevindt de toepassing van
Een VR-bril is altijd een beetje maatwerk.
VR om pijn te bestrijden zich in feite nog in de
Hoe goed die werkt en welke apps je installeert
beginfase, maar naar de toekomst toe verwachten
zal altijd afhangen van de persoon en de situatie.
we veel van deze methode. Het is een nieuw en
Zo kun je voor een jong en energiek iemand
effectief wapen in de ‘strijd’ tegen pijn, waarvan de
gerust een spannend schietspel installeren, maar
kosten bovendien meevallen. Tegelijk ontwikkelt
bij de hierboven genoemde 80-jarige patiënte
de techniek zich steeds verder, waardoor VR
moet je dat natuurlijk niet doen. De ene persoon is
alleen maar aan belang zal winnen. Het gaat er bij
ook wat gevoeliger voor prikkels dan de andere,
VR om dat je het brein weet te misleiden en laat
34 PIJN MANAGEMENT
geloven dat het zich écht in een andere realiteit
Verwachte groei
bevindt. Hoe beter de techniek, hoe beter dat zal
Omdat we verwachten meer gebruik te gaan
lukken en de pijnprikkels naar de achtergrond
maken van de VR-bril bij het bestrijden van pijn,
verdwijnen.
zullen we scherp letten op een adequaat en efficiënt beheerproces. We behandelen nu
Door de steeds verder gaande technologie zou
tientallen patiënten met deze methode, maar dat
VR in de toekomst mogelijk ook in de thuissituatie
willen we uitbreiden naar duizenden patiënten.
ingezet kunnen gaan worden voor patiënten. Met
Dat betekent dat we moeten investeren in grotere
een koppeling naar de cloud en toegang tot alle
aantallen brillen. Met een doordacht beheerproces
data zouden we patiënten dan op maat gesneden
kunnen we ervoor zorgen dat patiënten altijd over
thuistherapie op basis van de VR-methode
een VR-bril kunnen beschikken zodra ze die nodig
kunnen aanbieden. Dat is nu nog toekomstmuziek,
hebben, met daarop de juiste app geïnstalleerd,
maar het is een mogelijkheid waar we zeker
goed onderhouden en schoon, en volledig op-
rekening mee houden.
geladen. Op die manier kunnen we dit innovatieve middel optimaal inzetten voor onze patiënten.
Scenario-aanpassing Als kliniek zijn wij niet betrokken bij de technische ontwikkeling van de VR-bril, maar dat zijn we wel bij de ‘content’, ofwel de scenario’s die een patiënt ziet als deze de bril op doet. We kunnen de apps in de brillen zodanig ontwikkelen en aanpassen dat deze precies aansluiten op de situatie van de patiënt. Denk bijvoorbeeld aan revaliderende patiënten. Met het juiste scenario in de VR-bril kunnen we er bijvoorbeeld voor zorgen dat hij of zij precies de goede beweging maakt die nodig is om optimaal te revalideren. Blijkt dat we het scenario wat moeten aanpassen? Dan is dat geen probleem. In die zin is de VR-bril als het ware een meetinstrument, waarmee we zien of een patiënt al de gewenste beweging maakt. Met het optimale scenario vergeet de patiënt de pijn, en zal deze die beweging eerder maken.
Carla Ceulemans
35 PIJN MANAGEMENT
Innovatieve pijnbehandeling richt zich op het verminderen van de negatieve gevolgen van chronische rugpijn
REALHEALTH: VOORBIJ DE PIJN Door Desirée Engelbart, hoofd Pijnbehandelcentrum, Sint Maartenskliniek en Marieke Soree, hoofd en projectleider RealHealth, Sint Maartenskliniek
REALHEALTH: VOORBIJ DE PIJN
De Sint Maartenskliniek heeft al meer dan tien jaar een speciaal extern behandelprogramma voor patiënten met chronische lage rugklachten. Dit RealHealth-programma leert patiënten met hun pijn om te gaan op lichamelijk, mentaal en sociaal niveau – een aanpak die tot nu toe uitstekende resultaten heeft opgeleverd. RealHealth werd in het eerste decennium van
hebben gemiddeld al tien tot twaalf jaar last van
deze eeuw ontwikkeld door wervelkolomchirurg
pijn in de lage rug en het programma duurt twee
John O’Dowd, anesthesioloog en pijnspecialist
weken.
Charles Pither en een team van gespecialiseerde psychologen en psychotherapeuten. Dit inno-
Hoe werkt het programma?
vatieve behandelprogramma voor patiënten
In tegenstelling tot andere chronische pijn-
met chronische lage rugklachten startte als een
behandelingen gaat het bij RealHealth niet
intramuraal behandelprogramma en was gericht
om het wegnemen van de pijn maar om het
op de negatieve gevolgen van pijn, niet de pijn
verbeteren van de kwaliteit van leven van
zelf. Patiënten leerden beter omgaan met de
patiënten. Dankzij deze holistische benadering,
klachten.
waarbij patiënten worden gestimuleerd om hun pijn te accepteren en hun energie te richten op
In oktober 2006 ging het eerste RealHealth-
het zetten van positieve stappen die bijdragen
programma in Nederland van start op een externe
aan hun bredere doelstellingen, heeft RealHealth
locatie van de Sint Maartenskliniek in Nijmegen,
indrukwekkende resultaten voor patiënten
waar het originele RealHealth-concept verder is
opgeleverd, op de korte en de lange termijn.
ontwikkeld en aangepast. Sindsdien hebben elke maand drie groepen van circa tien personen aan
Meer dan 80% van de RealHealth-patiënten geeft
het programma deelgenomen. De deelnemers
aan dat hun kwaliteit van leven is verbeterd.
36 PIJN MANAGEMENT
“Sinds de start van RealHealth hebben meer dan 3.000 patiënten deelgenomen aan het pijnbestrijdingsprogramma in Nijmegen.”
Desirée Engelbart
37 PIJN MANAGEMENT
Ook de economische impact van deze ver-
In de toekomst willen we het RealHealth-
beteringen is naar verwachting groot, al is die
programma graag uitbreiden naar meerdere
moeilijk te bepalen. Patiënten vinden het vaak
locaties in Nederland. Daarnaast hebben we
makkelijker om weer aan het werk te gaan en
onlangs een proces geïmplementeerd om
zijn beter maatschappelijk geïntegreerd.
patiënten sneller te kunnen helpen.
Meer specifiek worden bij ons RealHealthprogramma de verschillende pijlers van het welzijn van een patiënt – lichamelijke en emotionele gezondheid en sociale interactie – niet beschouwd als afzonderlijke aandachts-
Waarmee kan het RealHealth-programma helpen?
gebieden, maar als onderling verbonden en
REALHEALTH: VOORBIJ DE PIJN
van elkaar afhankelijke elementen. Door de toepassing van evidence-based behandelingen die rekening houden met het algehele welzijn
•V erminderen van de negatieve gevolgen
van de patiënt kan de kwaliteit van leven sterk
van lage rugklachten
worden verbeterd.
• Zelfvertrouwen vergroten • Herwinnen van vertrouwen in het eigen lichaam
RealHealth gaat verder
• Arbeidsre-integratie mogelijk maken
Het huidige programma werkt al ruim tien jaar
• Afhankelijkheid van pijnmedicatie verminderen
goed, maar dat is voor ons geen reden om er
•S timuleren van ontspanning en weer beter
zelfgenoegzaam naar te kijken. We proberen
kunnen bewegen
de verschillende onderdelen van het programma
• Inzicht geven in lichamelijke en mentale grenzen
continu te optimaliseren en blijven de inhoud
•B alans herstellen tussen werk - gezin - sociaal
aanpassen om nog betere resultaten te realiseren.
leven - sport
Hier geldt: hoe meer patiënten aan het programma deelnemen, hoe meer gegevens we hebben en hoe beter we het programma kunnen optimaliseren.
38 PIJN MANAGEMENT
“80% van de patiënten geeft aan dat hun kwaliteit van leven dankzij RealHealth is verbeterd.”
Marieke Soree
39 PIJN MANAGEMENT
Verrassing voor patiënten na de operatie
EEN RAKET OP BED Een droge mond en een vieze smaak. Herkenbaar voor veel patiënten die net uit de operatiekamer komen. Voorheen kregen zij hiervoor een glaasje water op onze verkoeverkamer. Sinds november 2017 verrassen wij patiënten met een in Nederland bekend waterijsje: het raketje. “Dankzij het vocht en de suikers in het raketje zijn patiënten sneller fit”, verklaart Bauke Schretlen, verpleegkundige op
EEN RAKET OP BED
de verkoeverkamer. “De patiënten zijn er dol op! Het licht verteerbare ijsje helpt tegen mogelijke misselijkheid en keelirritatie. Uit onderzoek in andere ziekenhuizen blijkt bovendien dat patiënten na het eten van een waterijsje minder behoefte hebben aan pijnstillers.” “We vertellen het niet van tevoren, dus voor de meeste patiënten is het een verrassing dat ze een ijsje krijgen”, vertelt Bauke. We krijgen veel enthousiaste reacties, ook van patiënten boven de tachtig jaar. Het leuke is dat iedereen het raketje kent. Toch weten maar weinig mensen welke drie smaken erin zitten. Dat gaan ze dan raden in bed. En nee, ik ga hier niet verklappen welke smaken het zijn...”
“Dankzij het vocht en de suikers in waterijsje zijn patiënten sneller fit.”
40 PIJN MANAGEMENT
Kwaliteit van leven door neuromodulator
EEN LAATSTE REDMIDDEL Hilda Geysendorpher (69) leefde jarenlang met ernstige pijnen na een gecompliceerde herniaoperatie in 2005, waarbij de grote (of lange) zenuw in haar rechterbeen beschadigd raakte. Nu heeft ze haar leven weer terug dankzij een neuromodulator in haar rug. Puinhoop “De chirurg trof een puinhoop aan, toen hij mijn
De pijn kan hierdoor wel tot 50 tot 90 procent
tussenwervelschijf zag. Die was gefragmenteerd,
afnemen. Voor Hilda zijn mislukte pogingen van
lag in delen buiten de wervelkolom en was al
pijnstilling door middel van geneesmiddelen,
ingekapseld.” Hilda had veel te lang met haar
pijnblokkades en het verwarmen van zenuw-
herniapijn doorgelopen. Na de beschadiging
banen verleden tijd. “Het is een feest om geen
van de ’nervus ischiadicus’ kampte zij met
pijn meer te hebben, maar weer levenskwaliteit
heftige zenuwpijn in haar been en bil. Dit leidde
- élke dag”, lacht Hilda. Ze kon haar werk
ertoe dat ze bijna twee jaar lang in de Ziektewet
hervatten en fietst zelfs weer...
zat en op vijf dagen na ontsnapte aan de WAO. Daarnaast lag Hilda’s sociale leven stil: op bezoek
Bron: Telegraaf
gaan bij vrienden was er niet meer bij, laat staan een theateravondje. “Ik dacht: zó wil ik geen 80
Hilda Geysendorpher is voorzitter van de
jaar worden. Er zijn nogal wat pijnpatiënten die
Patiënten Vereniging Voor Neuromodulatie
vanwege hun ondraaglijke pijn eruit willen
(PVVN). De vereniging is opgericht in maart 1999
stappen…”
en stelt zich ten doel om bekendheid te geven aan behandeling met neuromodulatie in de
Een feest
breedste zin van het woord.
Vijf jaar na de ’mislukte’ operatie volgde een nieuwe operatie. Daarbij werd laag in haar rug, naast haar wervelkolom, een (sacrale) neurostimulator geplaatst. Dit apparaatje beïnvloedt met elektrische pulsen de zenuwbanen in het ruggenmerg en corrigeert ‘valse’ signalen naar www.pvvn.nl
de hersenen.
41 PIJN MANAGEMENT
Ambitieuze visie van de Sint Maartenskliniek baant nieuwe wegen
KWALITEIT VAN BEHANDELINGEN NAAR HOGER NIVEAU KWALITEIT VAN BEHANDELINGEN NAAR HOGER NIVEAU
Door Mark Van Houdenhoven
Zoals de Amerikaanse politicus Bill Bradley ooit zei: “Ambitie is het pad naar succes. Vasthoudendheid is het voertuig dat je er brengt.” Hieronder vertelt
Mark Van Houdenhoven, voorzitter van de raad van bestuur, hoe de Sint Maartenskliniek vorm geeft aan haar ambitie om de kwaliteit van behandelingen naar een hoger niveau te brengen. En een internationale maatstaf te worden voor pijnbestrijding en -behandeling. Nederlanders hebben een lange traditie als
benaderingen. Het is onze ambitie als kliniek om
ondernemers en pioniers. In de Gouden Eeuw
de kwaliteit van pijnbehandelingen continu naar
werd Nederland, dankzij onze avontuurlijke en
een hoger niveau te brengen, toonaangevend
innovatieve geest wereldleider op het gebied
te blijven en het beste pijnbehandelcentrum
van handel, wetenschap en kunst. Ons kleine
van Europa te worden. Geen bescheiden ambitie,
land werd wereldwijd gezien als een maatstaf
dat realiseer ik me, maar wel een ambitie die
voor vooruitgang en ontwikkeling.
absoluut haalbaar is, gezien het talent in ons team en onze sterke organisatiecultuur.
Veel van die ondernemersgeest zie ik terug in de Sint Maartenskliniek, zoals bij onze afdeling
Stap voor stap
Anesthesiologie en Pijnbestrijding. Excellent,
We hebben een sterke ambitie en een nog
innovatief, ondernemend en mensgericht, dat
sterkere wens om een positieve maatschappelijke
zijn onze kernwaarden, en de pijlers waarop we
impact te hebben. Tegelijkertijd moeten wij ons
vooruitgang boeken en de toekomst van onze
realiseren dat vooruitgang geleidelijk gaat, in
kliniek vormgeven. Zij bieden een leidraad bij wat
kleine stappen. We kunnen niet zomaar beslissen
we doen en vormen een stevige basis voor onze
dat we de beste zijn – die positie moeten we op-
behandelingen, programma’s en organisatorische
bouwen. Dat doen we door te blijven geloven in
42 PIJN MANAGEMENT
“Het is onze ambitie als kliniek om de kwaliteit van pijnbehandelingen continu naar een hoger niveau te brengen.�
Mark Van Houdenhoven
onze kernwaarden en daarnaar te handelen.
ontwikkeling van nieuwe behandelmethoden,
En natuurlijk door hard te blijven werken. Zelf zet
krijgen deze mensen een betere kwaliteit van
ik mij volledig in voor de missie en visie van ons
leven, kunnen ze sneller en fitter weer aan het
pijnbehandelcentrum, omdat we zo veel positieve
werk en volwaardig functioneren.
impact kunnen hebben. Dat is precies waarom werken in de medische We maken echt het verschil in het leven van
zorg en in pijnbehandeling, mij niet alleen veel
mensen. Mensen met chronische of andere
energie geeft, maar ook nederig maakt. Ons werk
pijnklachten, hebben vaak een lage kwaliteit
kan het leven van mensen echt fundamenteel
van leven. Door onze evidence-based behandel-
veranderen. Dat is fantastisch, maar we kunnen
methodes en door onze samenwerking met het
natuurlijk altijd meer doen. Dus laten we doorgaan
RadboudUMC bij het onderzoek naar en de
en blijven bijdragen aan een betere wereld!
43 PIJN MANAGEMENT
www.maartenskliniek.nl