Platform WOW Prijsvraag rapportage 2017

RAPPORTAGE

Prijsvraag WOW

Inzendingen PRIJSVRAAG WOW 2017

25 40 Delfzijl

27

Kollum

Waddenzee

Groningen

12

Harlingen

29

13

Leeuwarden 49

Winschoten Texel

39 Sneek

Afsluitdijk

Oosterwolde

Assen

Den Helder

Hindeloopen

IJsselmeer

3

Petten

Emmen

36

Steenwijk

Meppel

Hoorn

Alkmaar

30

33

41

26

22

Markermeer

48

Lelystad

Zwolle

Purmerend

52 34 53

Haarlem

4 Sassenheim Leiden

Den Haag 11 55

2

6 Delft

9 Aalsmeer

Leimuiden 10

Gouda

Vlaardingen

5

57

8

20

Elst Lunteren

Maarn

Ede

Arnhem

De Lek

Schoonhoven

Goor

Apeldoorn

Amersfoort

42 Hengelo Enschede

Deventer

45 Utrecht 56

32

Waddinxveen

Almelo

28

58

44 18 24 14

50

Epe

35

23

54

Zoetermeer

Ommen

Almere

Amsterdam

Alphen a/d Rijn

17

15

31

37

Rotterdam

Doetinchem

Tiel

1

19

Dordrecht Zaltbommel Burgh-Haamstede

21

7

Oss

‘s-Hertogenbosch

16

Breda

46

Tilburg Bergen op Zoom

Middelburg

Venray

43

Eindhoven

51 38

Venlo

Terneuzen

Nederweert

Roermond

47

Sittard

Heerlen

Maastricht

3

Prijsvraag WOW 2017

Voorwoord

WOW is van onschatbare waarde IN 2017 BESTAAT PLATFORM WOW TIEN JAAR ÉN VIEREN WE HET LUSTRUM VAN DE WOW PRIJSVRAAG. DEZE IS VOOR DE VIJFDE KEER GEHOUDEN EN ONZE JURY VERKOOS ‘AMSTERDAM RAINPROOF’ TOT DE WINNAAR. PROFICIAT! TIJDENS DE LANDELIJKE WOW-DAG OP 5 OKTOBER 2017 IN ROTTERDAM HEBBEN WE DE PRIJSWINNAARS GEHULDIGD. OOK TWEE ANDERE FINALISTEN STONDEN DAAR IN DE SPOTLIGHTS: ‘MEER WAARDE HALEN UIT WOEKERENDE (WATER)PLANTEN’ EN ‘MOVING TRAFFIC A20’. STUK VOOR STUK PRACHTIGE VOORBEELDEN VAN SAMENWERKING IN HET WEG- EN WATERWEGBEHEER. EN DAAR BLIJKEN ER GELUKKIG NOG VÉÉL MÉÉR VAN. Voor de WOW Prijsvraag 2017 kwam een recordaantal van 58 inzendingen binnen. In deze rapportage staan ze allemaal op een rij. Dit overzicht biedt een geweldig beeld hoe door allerlei verschillende partijen eendrachtig aan het beheer en onderhoud van het (vaar) wegen- en waternet in Nederland wordt gewerkt. En vooral hoe wij samen ambities kunnen waarmaken, wat de partijen solo niet zo maar zou lukken.

Samenwerking tussen weg- en waterbeheerders op alle niveaus, dat is al tien jaar de onuitputtelijke kracht van WOW. Wat in Overijssel begon met afspraken over gezamenlijke inkoop van strooizout - en over het uitrijden daarvan als de weersomstandigheden daarom vroegen – is uitgegroeid tot een landelijke dan wel regionale aanpak van vraagstukken in het beheer en onderhoud van een groot deel van onze infrastructuur.

De werkelijke kracht van WOW zit trouwens bij de beheerders zelf, die niet louter uit eigenbelang, maar juist vanwege het gemeenschappelijk belang volledig openstaan voor samenwerking. Die bereid zijn tot geven en gunnen. Die vanuit vertrouwen willen verbinden en verbeteren. Alleen zo kunnen de beheerders goed inspelen op alle ontwikkelingen om hen heen en die razendsnel gaan: op het gebied van duurzaamheid, circulaire economie, big data, informatievoorziening en slimme mobiliteit.

Door kennis en mensen uit te wisselen, creëren we samen maatschappelijke meerwaarde. Het WOW-netwerk is daarbij van onschatbare waarde. Dat bleek in de afgelopen tien jaar, dat blijkt uit de inzendingen voor de WOW Prijsvraag 2017 en zal ook in de volgende tien jaar elke dag zo blijven.

Tanja Klip-Martin Dijkgraaf Waterschap Vallei en Veluwe Voorzitter jury Prijsvraag WOW 2017

4

Historie winnaars Prijsvraag WOW 2017

Amsterdam Rainproof

2015 De Energie- en Grondstoffenfabriek (zie ook pagina 79) 2013

Baggertubes Oosteinderpoel

2011

Regionaal Tactisch Team Noord-Holland

Natuurontwikkeling en innovatief waterbeheer in de Koopmanspolder 2010

Thema Beheer en Onderhoud:

Gladheidbestrijding Overijssel

Thema De gebruiker centraal:

Verkeersmanagement randweg Eindhoven

Thema Incidentmanagement:

Incidentmanagement Rotterdam

Thema Innovatieve contracten: Totale uitbesteding wegbeheer gemeente Ten Boer-Groningen Thema Dynamisch Verkeersmanagement: RegioRegie Noord-Holland

Š Sake Elzinga

5

Prijsvraag WOW 2017

Inhoudsopgave Voorwoord.......................................................................................................... 4 Inhoudsopgave.................................................................................................... 6 Maximale maatschappelijke meerwaarde.................................................................. 8 De jury..............................................................................................................11 Juryrapport........................................................................................................12 De top drie van dit jaar........................................................................................13 De winnaar........................................................................................................14 Inzendingen Prijsvraag WOW 2017.........................................................................16 1. Collectieve tuinbouwriolering Bommelerwaard.................................................18 2. Verbreding Breeddiep...................................................................................19 3. Bamboe als levend geluidsscherm..................................................................20 4. Incidentmanagement op het water.................................................................21 5. Landelijk Vakberaad Bruggen en Sluizen.........................................................22 6. Fieldlab AVLM.............................................................................................23 7. Stedelijk waterbeheer Zuid-Nederland.............................................................24 8. Dijkversterking Diefdijklinie..........................................................................25 9. Innovatieve geluidsmaatregelen langs provinciale wegen...................................26 10. Binnenvaartgame........................................................................................27 11. Groenblauwe schoolpleinen...........................................................................28 12. Smart Water Grid Friesland............................................................................29 13. EcoWatch...................................................................................................30 14. Infra Innovatie Netwerk...............................................................................31 15. Slim Watermanagement................................................................................32 16. Convenant beekmondingen...........................................................................33 17. Moving Traffic A20 Rotterdam.......................................................................34 18. Samenwerking loont, ook in het riool.............................................................36 19. Hemelrijkse Waard.......................................................................................37 20. Waterontspanner.........................................................................................38 21. Kennistafel verhardingen..............................................................................39 22. Blauwe Golf .............................................................................................40 23. Proefproject Legakkerherstel Loosdrechtse Plassen...........................................41 24. Programma Asfalt-Impuls.............................................................................42 25. Werk met werk maken..................................................................................43 26. Sociale, veilige tunnelverlichting...................................................................44 27. Alliantie N31: ‘Samen 1’...............................................................................45 28. IJsseldelta.................................................................................................46 29. Zonne-energiepark Texel...............................................................................47 30. Convenant belasting wegen en kunstwerken....................................................48 31. Pre-verkenning IJsselmeergebied...................................................................49 32. Waterschapstalent.......................................................................................50 33. IJmond Bereikbaar......................................................................................51

6

Finalisten 2017

Moving Traffic A20

34

Amsterdam Rainproof

52

70

Meer waarde halen uit woekerende (water)planten

34. Amsterdam Rainproof...................................................................................52 35. Waterkering Spakenburg...............................................................................54 36. Waterplan Kop van Overijssel........................................................................55 37. Marker Wadden...........................................................................................56 38. Robuust Watersysteem Zeeuws-Vlaanderen......................................................57 39. Knooppunt Joure........................................................................................58 40. Pilot Kleirijperij..........................................................................................59 41. Incident Observation Protocol.......................................................................60 42. Studenten onderzoeken kunstwerken..............................................................61 43. Waterpanel Noord........................................................................................62 44. Verkeerslichten Midden-Nederland..................................................................63 45. Blauwe Golf Verbindend...............................................................................64 46. Waterveiligheid Zeeland...............................................................................65 47. Openbare verlichting Limburg.......................................................................66 48. Waterplan Almere........................................................................................67 49. VAZENA.....................................................................................................68 50. Werken met de Marktvisie!............................................................................69 51. Woekerende waterplanten.............................................................................70 52. De nieuwe N200 verbindt.............................................................................72 53. Het Schone Waterexperiment.........................................................................73 54. Veenweidepolder Lange Weide.......................................................................74 55. Innovatieprogramma Stroomversnelling Bruggen..............................................75 56. Waterbergings- en inundatieveld Blokhoven....................................................76 57. Schone Rivieren..........................................................................................77 58. Van berm tot bladzijde.................................................................................78 Winnaar Prijsvraag WOW 2015: Energie- & Grondstoffenfabriek...................................79 ‘Wij kennen met elkaar de kracht van het samen doen’ Colofon.............................................................................................................83

7

Prijsvraag WOW 2017

Maximale maatschappelijke meerwaarde TIEN JAAR WOW, DAT IS TIEN JAAR SAMENWERKING IN HET NEDERLANDSE WEG- EN WATERBEHEER. SAMEN KENNIS ÉN MENSEN UITWISSELEN, SAMEN UITDAGINGEN AANPAKKEN. DEZE SAMENWERKING IS STEEDS VANZELFSPREKENDER GEWORDEN. OOK STEEDS GROTER, EN INNIGER. HET WOW-NETWERK HEEFT SINDS 2007 ZOWEL OP INHOUD ALS IN OMVANG EEN VOORTREFFELIJKE GROEI DOORGEMAAKT. Gezamenlijke gladheidsbestrijding en inspecties van kunstwerken, slim waterbeheer- en management, de bundeling van krachten op allerlei fronten om de doorstroming van verkeer op weg en water veiliger en sneller te maken. Zo min mogelijk knelpunten, zo veel mogelijk efficiency. Onder de vlag van WOW zijn in tien jaar tal van initiatieven genomen om het beheer en onderhoud van infrastructuur te optimaliseren. Samenwerking is daarbij het toverwoord.

Waar WOW’ers elkaar ontmoeten, wordt maximale maatschappelijke meerwaarde gecreëerd.

Platform WOW organiseert, faciliteert en stimuleert deze ontmoeting tussen de meer dan honderd partijen die in Nederland over het beheer en onderhoud van wegen, vaarwegen en watersystemen gaan. WOW brengt hen op bestuurlijk, beleidsmatig en uitvoerend niveau bij elkaar. In landelijke en regionale (thema)bijeenkomsten gaan zij het gesprek met elkaar aan en bespreken zij de vraagstukken waar ze in de praktijk mee te maken hebben. Aan de basis daarvan staan vertrouwen, verbinden en verbeteren. Het resulteert bijna altijd in een gezamenlijke aanpak; doelmatig, efficiënt, kostenbesparend en duurzaam. Het doel: meer kwaliteit, efficiënter werken en een lagere kwetsbaarheid.

Nederlanders reizen van A naar B en realiseren zich niet welke beheerders zich allemaal met het mobiliteitssysteem bezig houden. Ze willen het niet eens weten en er al helemaal geen last van hebben. Dit was tien jaar geleden de gedachte achter de oprichting van het platform Wegbeheerders Ontmoeten Wegbeheerders. Drie jaar later kwam Water Ontmoet Water erbij.

Jan Hendrik Dronkers van Rijkswaterstaat was een van de oprichters en zou ook zeven jaar voorzitter van WOW zijn. Bij zijn afscheid dit voorjaar citeerde hij Albert Einstein: ‘In de kern van moeilijkheden schuilen mogelijkheden’. Dronkers: “Juist als je moeilijkheden samen aanpakt, ontstaan mogelijkheden. Het WOW-netwerk is daarvoor van onschatbare waarde.

Een echte netwerkorganisatie en dus een organisatie van de toekomst.”

Platform WOW draait om het netwerk, de verbinding en het samenwerken. Dit krijgt vorm in een aantal inhoudelijke thema’s, die in landelijke en regionale bijeenkomsten, werkgroepen en webinars aan de orde komen. Thema’s kunnen over weg en water gaan, over bestuurlijke samenwerking, over algemene onderwerpen en over specifieke, actuele landelijke en regionale thema’s. Het vaststellen van de WOW-thema’s is een repeterend en dynamisch proces. Zo is er ruimte om in te spelen op actuele ontwikkelingen en kan WOW per regio of per thema aandacht geven aan verschillen.

8

Hoofdthema’s en activiteiten WOW Inhoudelijke thema’s op het gebied van (vaar)weg- en waterbeheer 1. assetmanagement

8. goederenvervoer/overbelading

2. risicomanagement

9. belevingsonderzoeken

3. inkoop en aanbesteding

10. duurzaamheid en innovatie

4. gladheidbestrijding

11. agressie en geweld

5. veiligheid

12. vergunningverlening en handhaving

6. SMART Mobility/ C-ITS

13. Meldpunt Water

7. verkeersmanagement

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

Menselijk kapitaal o personele uitwisseling

o

kennistoolbox

o meeloopdagen

o

training, cursussen en webinars

o

Young Professional Netwerk

o

Young Professional Challenge

Jeugd en jongeren o website Plakkie Asfalt voor basisschoolleerlingen groep 7/8 o ikonderzoekwegen.nl en ikonderwater.nl voor middelbare scholieren

Binnen deze thema’s werkt WOW vaak samen met andere organisaties of netwerken.

9

Prijsvraag WOW 2017

Overige initiatieven van WOW WOW Young Professional Network YPN YPN is een netwerk van WOW voor jonge professionals (tot 36 jaar) die werken in een weg-, vaarweg- of waterbeheerorganisatie. Meer weten? Mail dan naar ypn@platformwow.nl.

WOW-makelaar Een van de manieren om kennis en ervaring te delen, is de uitwisseling van medewerkers tussen de organisaties in het weg- en waterbeheer. Dit kan variĂŤren van een meeloopdag bij een andere beheerder tot een intensieve uitwisseling van enkele maanden. De WOW-makelaar helpt bij het matchen van vraag en aanbod.

Belangstelling? Mail dan naar wowmakelaar@platformwow.nl.

Onderwijs Om kinderen al op jonge leeftijd nieuwsgierig en enthousiast te maken voor wegbeheer, heeft WOW het lespakket Plakkie Asfalt ontwikkeld voor het basisonderwijs. Ook werkt WOW mee aan ikonderzoekwegen.nl en ikonderzoekwater.nl, om havo- en vwo-scholieren te helpen bij hun profielwerkstuk.

10

De jury DE JURY VAN DE WOW-PRIJSVRAAG 2017 BESTOND UIT TANJA KLIP-MARTIN (VOORZITTER), KAI FELDKAMP EN TIM BUSSCHER.

Kai Feldkamp Kai Feldkamp is programmadirecteur Smart Mobility bij Rijkswaterstaat en werkt sinds 2003 bij Rijkswaterstaat. Hij beschikt over uitgebreide ervaring in het aansturen van veranderprocessen.

Zijn missie: zorgen dat Smart Mobility wordt omarmd in Nederland en samen met anderen werken aan duurzame oplossingen die

Tim Busscher

Nederland veilig, bereikbaar en

Tim Busscher is Universitair

leefbaar houden.

Docent Infrastructuurplanning bij de vakgroep Planologie aan de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen.

Hij doceert vakken met betrekking tot planningstheorie, infrastructuurplanning en projecten programmamanagement. Deze

Tanja Klip-Martin Tanja Klip-Martin is sinds 2013 dijkgraaf van het waterschap Vallei en Veluwe. Daarvoor was zij ruim acht jaar gedeputeerde in de provincie Drenthe en enkele jaren wethouder in de gemeente Coevorden. In juli 2016 werd Tanja

onderwerpen staan ook centraal in zijn onderzoek. Daarnaast coĂśrdineert Tim Busscher het samenwerkingsverband tussen de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen en Rijkswaterstaat over de Nederlandse infrastructuurplanning.

Klip-Martin voor de VVD beĂŤdigd als lid van de Eerste Kamer. Zij zet zich in diverse bestuurlijke functies in voor onderwerpen op het gebied van water, (hernieuwbare) energie en grondstoffen, milieu en cultuur.

11

Prijsvraag WOW 2017

Juryrapport VOOR DE WOW PRIJSVRAAG 2017 KWAMEN 58 INZENDINGEN BINNEN. SAMEN MET HOOFDINGENIEUR-DIRECTEUR LOUIS SCHOUWSTRA VAN RIJKSWATERSTAAT MIDDEN-NEDERLAND STELDE HET PROGRAMMATEAM VAN WOW HIERUIT EEN TOP ZES SAMEN, WAARNA DE JURY DE TOP DRIE VASTSTELDE EN UITEINDELIJK OOK DE WINNAAR KOOS. Deze uitslag kwam tot stand na een ranking van de projecten op de volgende drie criteria: 1. Diversiteit/intensiteit van de samenwerkingspartners Op alle fronten in de samenleving is samenwerking onontbeerlijk. Ook in het (vaar)weg- , waterbeheer en in het beheer van de (afval)waterketen kan de maatschappelijke opgave alleen in samenwerking – binnen en buiten de eigen organisaties, effectief en efficiÍnt worden gerealiseerd. In de praktijk is dat niet altijd eenvoudig. Samenwerking vereist wil en durf om (inhoudelijke) vernieuwing mogelijk te maken, om uit te kunnen stijgen boven de eigenlijke taakuitvoering van een organisatie. Projecten die hoog scoren op dit criterium laten zien dat partners hun nek durven uitsteken. Daar spreekt lef en visie uit.

2. Mate van realisatie en bewezen effect van het project Het is een pre als samenwerkingsprojecten kunnen voortborduren op gerealiseerde resultaten en bewezen effecten. Met een aanwijsbaar en tastbaar resultaat. Maar er is ook oog voor procesresultaten, die met veel enthousiasme en energie zijn bevochten en over een groot potentieel beschikken. Voorbeelden hiervan zijn een overeenkomst of een overeengekomen projectplan: een stevig fundament voor duurzame samenwerking.

3. Mate van duurzaamheid en innovatie Duurzaamheid en innovaties kunnen in technologische ontwikkelingen zitten, maar ook in nieuwe vormen van samenwerking. Dit geldt zowel op het bestuurlijke, beleidsmatige vlak, als in de uitvoering van projecten. Net zoals technische innovaties versterken nieuwe vormen van samenwerking het duurzame karakter van projecten. De mate van duurzaamheid en innovaties is daarmee bepalend voor de toekomstwaarde van de projecten en de mate waarop die navolging krijgen.

De geselecteerde projecten scoorden allemaal hoog op deze criteria: ze kwamen tot stand met diverse partners, zijn of worden in de praktijk gerealiseerd en hebben een duurzaam en innovatief karakter.

12

Top drie van dit jaar De jury stelde in zijn beraadslagingen het volgende over de top drie projecten vast: Moving Traffic A20 Moving Traffic A20 veroverde een finaleplaats vanwege het bewezen effect c.q. resultaat: een significante vermindering van het aantal voertuigverliesuren (gemiddeld 14 procent) op de rijksweg A20 bij Rotterdam, het grootste fileknooppunt van Nederland. Hierbij is vooral naar een slimme manier van automatisering gekeken. Het innovatieve van de aanpak schuilt in de koppeling van allerlei databestanden en hoe analyses daarvan, zonder omhaal, dus snel, worden vertaald in praktische en effectieve maatregelen. Dankzij de ruimte/bevoegdheden die de bestuurders aan het projectteam geven. Met deze pragmatische aanpak maakt Moving Traffic A20 duidelijk, dat beleidsmakers en beheerders van infra duurzaamheid niet zonder (weg) gebruikers kunnen realiseren.

Zie pagina 34 voor een beschrijving van dit project.

Amsterdam Rainproof Amsterdam Rainproof levert een belangrijke bijdrage aan het klimaatbestendige-stad-debat. Het leert de stad en zijn inwoners om te gaan met de klimaatproblematiek. Waar het bijna overal nog moeite kost om steden en gemeenten mee te krijgen en tot concrete maatregelen te komen, heeft Rainproof een beweging op gang gebracht, waarin iedereen zich verantwoordelijk voelt voor elke druppel regen die valt. Van de individuele bewoner van de binnenstad tot de grote kantoren op de Zuidas. Samen bewerkstelligen zij druppelsgewijs - met gerichte kleine en grotere maatregelen - een fundamentele verandering in het klimaatdenken en doen. Daarmee leveren ze voor heel Nederland het format voor ruimtelijke adaptatie.

Zie pagina 52 voor een beschrijving van dit project.

Meer waarde halen uit woekerende (water)planten Woekerende waterplanten is een gaaf project, waarin de betrokken partijen van een probleem een kans hebben weten te maken. Waterplanten die normaal als lastig en als afval worden beschouwd, worden via bioraffinage, ter plaatse, omgezet in waardevolle bouwstoffen. De samenwerkingspartners zijn stuk voor stuk bereid om daarin te investeren ĂŠn zij delen allemaal mee in de opbrengsten. Het is de organisatie gelukt om alle partijen uit de keten op ĂŠĂŠn lijn te krijgen: publiek en privaat, inclusief de triple helix van overheid, ondernemers en wetenschap. Nederland heeft veel water, dus ook veel planten en loopt voorop in kennisontwikkeling. Dat zorgt voor een enorm potentieel en biedt kansen om over de hele wereld business te maken van bioraffinage.

Zie pagina 70 voor een beschrijving van dit project.

13

Prijsvraag WOW 2017

De winnaar: Rainproof Amsterdam DE KEUZE VAN DE JURY ALS WINNAAR VAN DE WOW PRIJSVRAAG 2017 IS GEVALLEN OP HET PROJECT: Rainproof Amsterdam Rainproof Amsterdam is netwerksamenwerking in optima forma. Het netwerk is even omvangrijk als divers. Het project maakt iedere inwoner en partij van de stad ervan bewust dat iedereen verantwoordelijkheid heeft voor de regen die valt. Het eigenaarschap van elke druppel is heel concreet. Rainproof Amsterdam reikt per doelgroep gerichte maatregelen aan, klein en groot, die de samenleving leert omgaan met de klimaatproblematiek – een actuele en belangrijke problematiek bovendien.

Het netwerk waarin zo’n 75 organisaties opereren, voert op een innovatieve manier overheidsbeleid uit. Niet top-down, maar door een gezamenlijke en integrale aanpak.

Druppelsgewijs bewerkstelligen de deelnemers een fundamentele verandering in het denken en (zelf) doen over klimaatverandering. Rondom de bewustwording en het toenemende verantwoordelijkheidsgevoel ontstaan nieuwe businessmodellen. Inwoners, ondernemers en organisaties haken in op de kansen die het project schept voor rainproof maatregelen aan huis, bedrijf of kantoor en voor de klimaatbestendige inrichting van tuinen, straten, wijken en stadsdelen.

Waar het gemeenten elders in het land nog veel moeite kost om in de juiste stand en tot concrete maatregelen te komen, levert Rainproof Amsterdam een helder format voor ruimtelijke adaptatie. Het levert dagelijks waarde aan de gebruikers van de stad. Niet alleen bij extreme regen, omdat maatregelen zijn gekoppeld aan andere stedelijke opgaven, zoals duurzaamheid en circulariteit, hittestress, biodiversiteit en leefbaarheid.

Het Rainproof-concept is goed op te schalen en te kopiëren, wat het project tot lichtend voorbeeld maakt voor heel waterbeherend Nederland. Dat vraagt om doorzettings- en uithoudingsvermogen, maar Amsterdam bewijst dat je er een mooiere, groene en leefbare stad voor terug krijgt.

14

© Merlijn Michon

Tot slot Ten opzichte van de andere finale-projecten scoorde Rainproof Amsterdam op de gehanteerde criteria de meeste plussen. In het juryberaad zijn Moving Traffic A20 en Woekerende waterplanten zorgvuldig beoordeeld. Hierbij kwamen de volgende constateringen en aanbevelingen op tafel.

Moving Traffic A20 dankt zijn finaleplaats vooral aan het bewezen resultaat: gemiddeld 14 procent minder voertuigverliesuren op het drukste fileknooppunt van Nederland, de A20 bij Rotterdam. Door op een slimme manier naar automatisering te kijken en zeer praktisch verkeersmanagement uit te voeren, wordt een groot effect bereikt. In vergelijking met Rainproof Amsterdam is Moving Traffic A20 vooral lokaal georiĂŤnteerd en mist de jury de gebruikersparticipatie. Onderzoek hoe de weggebruiker meer te betrekken bij deze maatregel.

Met als doel te zorgen dat de vrijgekomen ruimte niet meteen weer door meer voertuigen wordt opgevuld.

Maar ook om duidelijk te maken dat langzamer rijden soms sneller gaat!

Woekerende waterplanten is een gaaf project, dankzij de omvang van het netwerk en de ketenbrede regie en samenwerking. Een voorbeeld van meerwaardecreatie nieuwe stijl, waar alle deelnemende partijen voordeel aan ontlenen. Het succes staat nog niet vast. Veel projecten bevinden zich in een pilotfase en de communitybuilding is nog niet zo sterk ontwikkeld als bij Rainproof Amsterdam. De voorlopige resultaten wijzen op een grote kans van slagen en de jury is overtuigd van het enorme potentieel, niet alleen in Nederland maar tot over de landsgrenzen heen. Een project waar met zoveel vasthoudendheid wordt gewerkt, verdient een pluim.

15

Prijsvraag WOW 2017

Inzendingen Prijsvraag WOW 2017

16

Project

Contactpersoon

E-mailadres

Telefoon

1

Collectieve tuinbouwriolering Bommelerwaard

Co van Dongen

c.dongen@dunea.nl

088-3475629

2

Verbreding Breeddiep

Jeroen van Meel

jw.meel@portofrotterdam.com

06-51392255

3

Bamboe als levend geluidsscherm

Arjen Mink

minka@noord-holland.nl

06-46806224

4

Incidentmanagement op het water

Cees van den Heuvel

c.vanden.heuvel@pzh.nl

06-21117123

5

Landelijk Vakberaad Bruggen en Sluizen

Jaap Huisman

jgm.huisman@pzh.nl

06-51385828

6

Fieldlab AVLM

Alwin Bakker

alwin@resultancy.nu

06-14184366

7

Stedelijk waterbeheer Zuid-Nederland

Joelle Verstraelen

joelle.verstraelen@rws.nl

06-46382219

8

Dijkversterking Diefdijklinie

Jolanda de Koning

j.de.koning2@wsrl.nl

06-10129426

9

Innovatieve geluidsmaatregelen langs provinciale wegen

Paul Jansen

jansenp@noord-holland.nl

023-5144218

10

Binnenvaartgame

Ellen van der Knaap

etm.vander.knaap@pzh.nl

06-53817684

11

Groenblauwe schoolpleinen

Natalie Lorenz

nlorenz@hhdelfland.nl

06-46153797

12

Smart Water Grid Friesland

Eric van der Kooij

Eric.vanderkooij@vitens.nl

06-20959267

13

EcoWatch

Age de Boer

a.deboer@bluelegmonitor.nl

06-25013169

14

Infra Innovatie Netwerk

Paul Waarts

waartsp@noord-holland.nl

06-31688244

15

Slim Watermanagement

Bas de Jong

bas.de.jong@rws.nl

06-51679171

16

Convenant beekmondingen

Luc Adolfse

luc.adolfse@rws.nl

06-15032026

17

Moving Traffic A20 Rotterdam

Lieke Berghout

l.berghout@bereiknu.nl

06-30629848

18

Samenwerking loont, ook in het riool

Han Lensink

jg.lensink@amersfoort.nl

033-4694727

19

Hemelrijkse Waard

Luc Adolfse

luc.adolfse@rws.nl

06-15032026

20

Waterontspanner

Jolanda de Koning

J.de.Koning@wsrl.nl

06-10129426

21

Kennistafel verhardingen

Alette Barel

aa.barel@breda.nl

06-29900184

22

Blauwe Golf

Bart Bosman

BosmanB@noord-holland.nl

023-5143356

23

Proefproject Legakkerherstel Loosdrechtse Plassen

Helga Hijdra

h.hijdra@recreatiemiddennederland.nl

06-23746856

24

Programma Asfalt-Impuls

Eef Uiterwijk

e.uiterwijk@overijssel.nl

038-4997005

25

Werk met Werk maken

Okke van Brandwijk

okke.van.brandwijk@rws.nl

06-54334804

26

Sociale, veilige tunnelverlichting

Jan Steenis

steenisj@noord-holland.nl

023-5145038

27

Alliantie N31: 'Samen 1'

Wendy Leenstra

w.leenstra@fryslan.nl

06-29231929

28

IJsseldelta

Arjan Otten

a.otten@overijssel.nl

038-4998108

29

Zonne-energiepark Texel

Klaas Jan de Hart

kj.dehart@hhnk.nl

072-5827477

Project

Contactpersoon

E-mailadres

Telefoon

30

Convenant belasting wegen en kunstwerken

Theo Sikkema

t.sikkema@overijssel.nl

038-4997000

31

Pre-verkenning IJsselmeergebied

Mascha Lichtendahl

mascha.lichtendahl@rws.nl

088-7973210

32

Waterschapstalent

Henk de Ruiter

h.de.ruiter@wsrl.nl

06-52083503

33

IJmond Bereikbaar

Astrid van den Haak

ahaak@odijmond.nl

06-57551579

34

Amsterdam Rainproof

Daniel Goedbloed

daniel@rainproof.nl

06-13847150

35

Waterkering Spakenburg

Patrick de Bourgraaf

p.debourgraaf@bunschoten.nl

033-2991409

36

Waterplan Kop van Overijssel

Eric Heerschop

e.heerschop@overijssel.nl

06-24942429

37

Marker Wadden

Ben Viveen

ben.viveen@rws.nl

06-21577220

38

Robuust watersysteem Zeeuws-Vlaanderen

Thecla Westerhof

twe@zeeland.nl

0118-631298

39

Knooppunt Joure

Anita Hanemaaijer

a.hanemaaijer@fryslan.nl

06-27051050

40

Pilot Kleirijperij

Jannes Boer

jannes.boer@arcadis.nl

06-27060825

41

Incident Observation Protocol

Bart Vonk

bart.vonk@rws.nl

06-52077543

42

Studenten onderzoeken kunstwerken

Eef Uiterwijk

e.uiterwijk@overijssel.nl

033-4695045

43

Waterpanel Noord

Brigit Smit

b.smit@waterschaplimburg.nl

06-52041227

44

Verkeerslichten Midden-Nederland

Harma Wilts

hf.wilts@amersfoort.nl

033-4695045

45

Blauwe Golf Verbindend

Martijn van Hengstum

Martijn.van.Hengstum@rws.nl

06-51450172

46

Waterveiligheid Zeeland

Bert Kortsmit

bert.kortsmit@rws.nl

06-22603589

47

Openbare verlichting Limburg

Ming Wong

ming.wong@levatis.nl

06-14423863

48

Waterplan Almere

Jikke Balkema

j.balkema@zuiderzeeland.nl

06-11324201

49

VAZENA

Erik Pijlman

e.pijlman@knncellulose.nl

06-33834022

50

Werken met de Marktvisie!

Sander Dresken

s.dresken@overijssel.nl

038-4997104

51

Woekerende waterplanten

Else Langbroek

else.langbroek@hdsr.nl

06-11614706

52

De nieuwe N200 verbindt

Udo Greuter

udo.greuter@waternet.nl

06-46065823

53

Het Schone Waterexperiment

Liesbeth Hersbach

liesbeth.hersbach@waternet.nl

06-12671913

54

Veenweidepolder Lange Weide

Chris van Naarden

chris.van.naarden@hdsr.nl

06-11772069

55

Innovatieprogramma Stroomversnelling Bruggen

Lindy Molenkamp

l.molenkamp@overijssel.nl

038-4997000

56

Waterbergings- en inundatieveld Blokhoven

Arjanne Mulder

mulder.a@hdsr.nl

030-6345919

57

Schone Rivieren

Karen van Burg

karen.van.burg@rws.nl

06-51397922

58

Van berm tot bladzijde

Yuri Wolf

yuri.wolf@rws.nl

06-52599779

17

Amsterdam

Almelo

Epe

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Hengelo Enschede

Deventer Goor

Apeldoorn

1 Collectieve tuinbouwriolering Bommelerwaard

Amersfoort

Elst

Utrecht

Lunteren

Maarn

Ede

Arnhem

De Lek

Doetinchem

Tuinbouwbedrijven zijn vanaf 1 januari 2018 verplicht hun eigen afvalwater te zuiveren.

Tiel

Tuinders in de Bommelerwaard werken al sinds 2012 aan een collectief afvalwatersysteem.

Het systeem houdt het water gegarandeerd vrij van gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten. Daarmee voldoen de tuinders straks ook al aan de eis om niet meer op het oppervlaktewater te lozen (2021) én aan de eis van 0 procent nutriëntenemissie, die in 2027

Zaltbommel

Oss

ingaat.

‘s-Hertogenbosch

Het collectieve tuinbouwriool verzamelt en zuivert het water van de bedrijven, voordat het de reguliere rioolwaterzuiveringsinstallatie in Zaltbommel ingaat. In het verleden waren er

Tilburg

weleens incidenten met illegale lozingen waar het hele gebied op werd aangekeken. Dankzij

Samenwerkingspartners - Waterschap Rivierenland

Eindhoven

- Gemeente Zaltbommel - Gemeente Maasdriel - Provincie Gelderland - ZLTO - Tuinbouwpact Bommelerwaard - Dunea - Projectbureau Herstructurering Glastuinbouw Bommelerwaard

Venrayis in de Bommelerwaard in de toekomst geen vervuilde sloot meer te de collectieve riolering

vinden. Goed voor de ontwikkeling van flora en fauna, goed voor iedere inwoner. Vanuit de Afgedamde Maas neemt het waterbedrijf en natuurbeheerder Dunea namelijk water in om 1,3 miljoen bewoners in het westen Venlo van Zuid-Holland van lekker en betrouwbaar drinkwater te voorzien.

Begin 2017 kwam de financiering inclusief garantstelling rond. Overheden betalen de aanleg Nederweert

van het systeem; tuinders betalen de investering in twaalf jaar terug. De bouw van het collectieve afvalwaterriool – circa dertig kilometer lengte, met een extra zuiveringstrap bij Waterschap Rivierenland - wordt dit jaar aanbesteed en is in 2020 gereed. Het project is Roermond

uniek in Nederland en wordt inmiddels al als voorbeeld gesteld voor andere regio’s.

Sittard

Heerlen

Maastricht

18

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Haa

2 Verbreding Breeddiep

Sasse

Den Haag

Het Breeddiep, nabij Hoek van Holland, vormt de verbinding tussen de Nieuwe Waterweg

Leiden

Zoe

en het Calandkanaal. Het is één van de belangrijkste routes voor de binnenvaart naar Maasvlakte 1 en 2. Het oorspronkelijke Breeddiep is ooit ontworpen op 75 meter. Dat past Delft

niet meer bij deze tijd. Door de ingebruikname van Maasvlakte 2 komt er steeds meer verkeer, terwijl schepen ook steeds groter worden. Tegelijk wordt de route via het Breeddiep

Vlaardingen

door de beroepsvaart steeds frequenter gebruikt, omdat die korter, sneller, efficiënter is dan de zogenoemde achterlandroutes.

Voor een vlotte en veilige afhandeling van de binnenvaart, hebben Rijkswaterstaat en Havenbedrijf Rotterdam het Breeddiep van 75 meter naar 350 meter verbreed. Het baggerproject is in november 2016 opgeleverd; op tijd, binnen budget en conform de oorspronkelijke scope. Het werk was onderdeel van het Project Mainport Rotterdam.

Samenwerkingspartners Burgh-Haamstede

Rijkswaterstaat en Havenbedrijf Rotterdam zetten hun samenwerking voort bij de verdieping van de Botlekgeul in de Nieuwe Waterweg.

- Rijkswaterstaat - Havenbedrijf Rotterdam - Ministerie van Infrastructuur en Milieu

De wijze waarop (rest)materialen zijn hergebruikt, maakt van het brede Breeddiep een

Middelburg

- Belastingdienst

voorbeeld van duurzaamheid en circulariteit. Zo zijn bij de Landtong Rozenburg met

- Inspectie Leefomgeving en

bouwpuin - afkomstig van de strekdam - diverse kribvakken gemaakt, die een positief

Transport

effect hebben op de uitbreiding van het leefgebied voor macrofauna, grotere water- en

- TAQA

oeverplanten en bijbehorende visgemeenschappen. Omdat ook de oppervlakte luw water toeneemt, is er meer schuil- en foerageerplek voor macrofauna en vissen en meer ruimte

Bergen op Zoom

Terneuzen

- Divisie Havenmeester (DHMR)

voor paai- en opgroeimogelijkheden.

© Paul Martens Fotografie

19

Kollum

Leeuwarden

Waddenzee

Groningen

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Harlingen

Winschoten

3 Bamboe als levend geluidsscherm

Texel

Sneek

Afsluitdijk Den Helder

Oosterwolde

Assen

Hindeloopen

Langs de Schagerweg (N245) in Langedijk wordt onderzocht of een geluidsscherm van IJsselmeer

levend bamboe een verantwoord, duurzaam en voordelig alternatief is voor de reguliere

Petten

Emmen

Steenwijk

geluidsschermen langs de Nederlandse wegen. Een bamboe geluidsscherm is in de aanleg een Meppel

factor 1,5 à 2 goedkoper. Bamboe absorbeert geluid, terwijl reguliere schermen het geluid Hoorn

Alkmaar

weerkaatsen, wat vooral bij toe- en afritten extra geluidhinder oplevert.

Reductie van geluidsoverlast is het primaire doel van deze proef. In de praktijktesten wordt echter ook Markermeer

gekeken naar mogelijke positieve neveneffecten van het gebruik van bamboe,

Lelystad

Ommen zoals de kringloop van materialen (cradle to cradle) en vermindering van het gebruik van Purmerend

de beoordeling van geluid. De natuurlijke uitstraling draagt naar verwachting bij aan een

Samenwerkingspartners

Haarlem - Stadsregio Amsterdam - Gemeente Amsterdam

Zwolle

fossiele grondstoffen. Ten slotte is bamboe ‘mooier’. Het uiterlijk van schermen bepaalt mede Almere en duurzame leefomgeving. prettige

Amsterdam

Almelo

Epe

Het idee van het ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam, om op deze manier de

- Provincie Noord-Holland

kracht van de natuur in te schakelen voor een maatschappelijk probleem, was voor de

- RijkswaterstaatAalsmeer

Deventer andere partijen een belangrijke motivator om deel te nemen aan de proef. In 2015 is het Goor

bamboe geplant. Het heeft inmiddels een hoogte van drie meter bereikt. De haag heeft Apeldoorn

assenheim

een hoge dichtheid, wat van belang is voor de geluidsreductie. Binnenkort wordt de eerste

Leimuiden

en

Amersfoort

Alphen a/d Rijn Zoetermeer

Elst of bamboe ook echt geschikt is als alternatief geluidmeting gedaan en dan moet blijken

Utrecht geluidscherm. Andere gemeenten Lunteren hebben al interesse getoond en denken eveneens na over Maarn de toepassing van bamboe Ede als geluidsscherm.

Waddinxveen Gouda

Arnhem

De Lek

Schoonhoven

Rotterdam

Doetinchem

Tiel

Dordrecht Zaltbommel

Oss

‘s-Hertogenbosch Breda Tilburg Venray Eindhoven

Venlo

Nederweert

Roermond

20

Hengelo Enschede

Petten

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Alkmaar

4 Incidentmanagement op het water Haarlem Opleiden, trainen, oefenen. Voor incidentmanagement op de weg is dat al enkele jaren praktijk bij de provincie Zuid-Holland en andere wegbeheerders. Deze zomer zijn voor het

Aalsmeer

eerst ook oefendagen op het water gehouden, een primeur in Nederland. De gevaren op het water zijn zeker niet minder dan op het wegennet, met name daar waar de beroepsvaart en

Sassenheim

recreanten (ook zwemmers) elkaar in drukke tijden treffen.

Den Haag Stel: je krijgt als vaarweginspecteur een melding binnen die om directe actie vraagt. Een

samenwerking met de politie. Hoe gaan jullie te werk?

Alphen a/d Rijn Zoetermeer

binnenvaartschip heeft een aanvaring gehad met een bootje vol beschonken recreanten. Er is veel schade en de betrokkenen zijn flink in paniek. De omstandigheden vragen om nauwe

Leimuiden

Leiden

Waddinxveen Delft

Gouda

Schoonhoven

Vlaardingen

Deze casus oefenden vaarweginspecteurs en politiemensen afgelopen zomer tijdens drie oefendagen op de Kagerplassen, om hun vaardigheden op het gebied van veiligheid en doorstroming op peil te houden. Hoofddoel bij een calamiteit is altijd om de vaarweg vrij te krijgen, maar partijen dienen ook hun eigen subdoelen. Zo gaat de politie over handhaven

Samenwerkingspartners

Rotterdam

- Provincie Zuid-Holland - Politie - Adviesbureau Kusters

Dordrecht

en openbare orde en de provincie voor een veilige doorstroom op water en weg. De samenwerking verbetert, zo bleek, als partners elkaars subdoelenBurgh-Haamstede kennen en weten wat ze van elkaar kunnen verwachten.

De oefendagen vielen in de smaak en zijn voor herhaling vatbaar. Samenwerking is cruciaal

Breda

voor goed gastheerschap op het water. Daarnaast gaven veel mensen aan het gewoon heel leuk te vinden om ‘levensecht’ te oefenen.

Bergen op Zoom

Middelburg

Terneuzen

21

Hoorn

Alkmaar

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Markermeer

Purmerend

Almere

Amsterdam

Lelystad

Zwolle

Ommen

5 Landelijk Vakberaad Bruggen en Sluizen Epe

Aalsmeer

Almelo

Hengelo Enschede

Deventer Goor

Apeldoorn

Het Landelijk Vakberaad Bruggen en Sluizen (LVBS) ontstond in 2004, nadat bij Amersfoort

Rijkswaterstaat de functie van hoofdsluismeester was vervallen en er een einde kwam aan Elst

Utrecht

jn

het vakberaad Lunteren hoofdsluismeesters. De behoefte ontstond aan een landelijk orgaan om informatie uit te wisselen en kennis te delen over bruggen en sluizen. En vooral ook om

Maarn

Ede

nieuwe ontwikkelingen in het vak te bespreken, zoals de toename van bediening op afstand

da Schoonhoven

Breda

Arnhem

Doetinchem

Het LVBS is uitgegroeid naar een ontmoetingsplaats voor medewerkers van verschillende

am

cht

en de diversiteit van systemen waarmee dat is omgeven.

De Lek

Tiel

organisaties en overheden, die op bruggen en sluizen werken. Eén, soms twee keer per jaar wordt op een toepasselijke locatie een landelijke dag georganiseerd, waar over diverse thema’s wordt gesproken: automatisering, informatieverwerkende systemen, reglementering,

Samenwerkingspartners

opleiding en meer algemene kwesties. Afgelopen jaar stond veiligheid ineens hoog op de

- Provincies Groningen, Friesland, Zaltbommel

Overijssel, Noord-Holland, Zuid-Holland, Zeeland - Rijkswaterstaat - Gemeente Rotterdam Tilburg

- Gemeente Zaanstad - Waternet

Oss

agenda, nadat in Zaandam een fietsster verongelukte bij de val van een brugdek.

‘s-Hertogenbosch Het LVBS heeft geleid tot een verbeterde samenwerking bij het oplossen van problemen en geeft ook invulling aan praktische zaken. Zo konden medewerkers van verschillende partijen deelnemen aan een cursus brugbediening, met het accent op veiligheidsaspecten.

Venray

Het vakberaad heeft geen budget om bijeenkomsten te organiseren en leeft van donaties van Eindhoven deelnemende

partijen. Het LVBS-bestuur wil van deze afhankelijkheid af en zoekt manieren

om structureel bijeen te komen en zo het vakberaad verder te professionaliseren.

Venlo

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

22

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Haarlem

6 Fieldlab AVML

Sassenheim

Fieldlab AVLM (automatisch vervoer op de last mile) is een onderzoeks- en praktijkgebied

Den Haag

Leimuiden

Leiden

voor automatisch vervoer op de last mile. Dat is het laatste stuk van de reis met het

Alphen a/d Rij Zoetermeer

openbaar vervoer van station tot eindbestemming. Hier wordt geĂŤxperimenteerd met

Waddinxveen

automatisch vervoer in levensechte situaties, om de implementatie van zelfrijdend vervoer in

Delft

Goud

de alledaagse praktijk te versnellen. Fieldlab AVLM komt voort uit de zogenoemde Roadmap Next Economy van de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag (RNE-MRDH).

Vlaardingen

Rotterda

Doelstelling is om de kennisinfrastructuur en topsectoren van de Nederlandse economie te versterken. Naast technologische en economische innovaties worden ook maatschappelijke opgaven opgepakt. Innovaties in automatisch/zelfrijdend vervoer kunnen leiden tot: - meer ruimte in de stad voor leefbaarheid en minder voor auto’s en parkeren Burgh-Haamstede - e en beter openbaar vervoer tegen lagere kosten (trein en metro blijven de backbone, maar ook vervoer van deur tot deur zonder eigen auto verbetert) - e en schonere mobiliteit (automatisch vervoer is elektrisch vervoer) - e en veiliger mobiliteit (94 procent van de ongevallen heeft een menselijke oorzaak)

Middelburg - e en meer flexibele mobiliteit (dankzij de fijnmazigheid van netwerken)

In juni 2017 werd op de campus van de TU Delft het Researchlab automated driving Delft

Dordrec

Samenwerkingspartners - TU Delft - Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Br

- Gemeente Delft Bergen - Provincie Zuid-Holland op Zoom

- Diverse gemeenten en marktpartijen

(RADD) geopend, een testlocatie met de benodigde infrastructuur om op de openbare weg experimenten met automatisch vervoer te houden. Hierover worden in de komende Terneuzenmaanden afspraken gemaakt met de betrokken wegbeheerders binnen de metropoolregio.

23

Elst

Utrecht

n

Lunteren

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Maarn

a

Ede

Arnhem

De Lek

Schoonhoven

m

Tiel

Doetinchem

7 Stedelijk waterbeheer Zuid-Nederland

t Zaltbommel

Oss

Door klimaatverandering neemt de stedelijke wateroverlast toe. Ook bedrijven willen steeds

‘s-Hertogenbosch

meer water lozen op rivieren en kanalen. Rijkswaterstaat Zuid Nederland kreeg hier steeds meer vragen over. Binnen het bestaande waterakkoord is er echter geen ruimte voor extra

eda Tilburg

afvoer op de kanalen in Midden-Limburg en Noord-Brabant.

Venray

Op initiatief van de bestuurlijke commissie waterakkoord Midden-Limburgse en Noord-

Eindhoven

Brabantse kanalen, voerden de waterbeheerders samen met gemeenten en een aantal grote bedrijven) een verkennend onderzoek uit naar mogelijkheden en kansen voor dit probleem.

Venlo Dit leverde een aantal duidelijke inzichten en concrete aanbevelingen op.

Samenwerkingspartners - Rijkswaterstaat Zuid-Nederland - Waterschappen Aa en Maas, Dommel, Brabantse Delta - Gemeenten Oosterhout, Tilburg, Meierijstad (werkgroep) - Overige gemeenten langs kanalen Noord-Brabant - FrieslandCampina, Rendac, Trobas, New Water Business (o.a. Coca Cola, Fuji)

Zo weet Rijkswaterstaat nu dat met behulp van realtime metingen van het waterpeil, Nederweert

voldoende ruimte kan worden gecreĂŤerd voor extra afvoer. Gemeenten langs de kanalen weten dat zij per kanaalpand (het deel van een kanaal tussen twee sluizen) nog een jaar of tien vooruit kunnen, maar dat er voor de periode daarna wel een opgave ligt om de Roermond spuicapaciteit te vergroten.

Niet dat hierover zo maar kan worden beslist, omdat spuien

ingaat tegen het beleid om water in een gebied vast te houden.

Winst van de gezamenlijke aanpak is bovendien dat partijen in openheid en vertrouwen Sittardlanger alleen vanuit hun eigenbelang redeneren, en van daaruit samenwerken, dus niet

een gezamenlijke strategie kunnen gaan opzetten waarin het grotere, algemeen belang prevaleert. Dit kan er toe leiden dat gemeenten een grotere rol krijgen in een nieuw Heerlen

waterakkoord, omdat binnen hun grenzen nog ruimte is voor extra lozingen.

Maastricht

24

Markermeer

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Purmerend

Haarlem

Almere

Amsterdam

8 Dijkversterking Diefdijklinie Aalsmeer Sassenheim

Den Haag

Leimuiden

Leiden

Amersfoort

Utrecht

Alphen a/d Rijn

De Diefdijklinie is een bijzondere dijk van 23 kilometer lang, die van de Lek bij Everdingen Zoetermeer

Maarn

naar de Merwede bij Gorinchem loopt. De linie beschermt de Alblasserwaard enWaddinxveen de

Vijfheerenlanden tegen het water dat bij een dijkdoorbraak in Gelderland uit de Betuwe of Delft

Gouda

Tieler- en Culemborgerwaarden stroomt. De dijk is tussen 2014 en 2017 over een lengte van acht kilometer verbeterd.

Vlaardingen

De Lek

Schoonhoven

Rotterdam

Tiel

Dit werk ging verder dan het primaire doel waterveiligheid en het verbeteren van de dijk alleen. In verschillende deelprojecten is gewerkt aan behoud van het karakteristieke profiel, de bewoning en handhaving van hoogstamfruit. Ook is de dijk verkeersveiliger gemaakt en Dordrecht zijn wandelpaden, dijktrappen, verblijfplekken en parkeerplaatsen aangelegd om recreatie

mogelijk te maken.

Zaltbommel Burgh-Haamstede

De dijk maakt onderdeel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, een belangrijke verdedigingslinie uit de Nederlandse geschiedenis. Forten, bunkers en batterijopstelplaatsen, Breda plus de verhalen over het gebied, zijn bepalend voor de grote cultuurhistorische waarde van Bergen de linie.

Van een militaire functie kreeg het landschap een natuurfunctie en een recreatieve Middelburg op Zoom

functie. De bunkers bijvoorbeeld zijn vleermuisvriendelijk ingericht.

De integrale aanpak vanuit omgevingsmanagement was innovatief. Eén plan, één loket, één uitvoerder; opdrachtgevers en opdrachtnemers zaten samen ‘in de keet’. Geldstromen zijn bij Terneuzen

elkaar gebracht en efficiënt gecombineerd. Dit bespaart tijd en geld en het creëert draagvlak bij de omgeving. Resultaten zijn een sterke dijk en veilig verkeer. Dankzij de eigentijdse inrichting van de batterijopstelplaatsen en loopgraven is de zogenoemde historische tijdlaag

Samenwerkingspartners - Provincies Gelderland,

Oss

‘s-Hert

Zuid-Holland en Utrecht - Gemeenten: Tilburg Geldermalsen, Lingewaal, Culemborg, Vianen, Leerdam, Gorinchem

Eindh

- Staatsbosbeheer - Zuid-Hollands Landschap - Hollandse Waterlinie - Stichting Liniewacht - Hoogwaterbeschermingsprogramma

zichtbaar en beleefbaar gemaakt.

25

aag

IJsselmeer Steenwijk

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Alkmaar

Meppel

Hoorn

9 Innovatieve geluidsmaatregelen Lelystad Zwolle langs provinciale wegen Markermeer

Ommen

Purmerend

Haarlem

Almere

Amsterdam Epe Verschillende maatregelen om geluidsoverlast tegen te gaan kennen beperkingen.

Almelo

Snelheidsverlaging, bijvoorbeeld, haalt de verkeerscapaciteit en dus de doorstroming Aalsmeer

investeringskosten en zijn vaak esthetisch ongewenst.

Goor

Apeldoorn

Leimuiden

Amersfoort Innovatieve oplossingen voor geluidsreductie van provinciale wegen zijn derhalve

Alphen a/d Rijn

vereist, zeker met het oog op de nieuwe nationale geluidregelgeving (SWUNG2). De Utrecht Lunteren

Leiden

Elst

provincies worden verantwoordelijk voor het niet overschrijden van wettelijk vastgelegde Maarn

Zoetermeer

Ede geluidplafonds. Bij groeiende verkeersdrukte moet de provincie middelen hebben om de

Waddinxveen Gouda Schoonhoven

Samenwerkingspartners - ProvincieRotterdam Noord-Holland - Provincie Zuid-Holland

- Rijksinstituut voor Ondernemend Nederland (RVO) Dordrecht

geluidsoverlast niet te laten toenemen.

Arnhem

De Lek

Doetinchem

Noord-Holland en Zuid-Holland hebben de handen ineengeslagen en zijn nu op zoek naar Tiel innovatieve, geluidsreducerende producten langs hun wegennet, met een langere levensduur

en minder impact op de omgeving. Ze maken hierbij gebruik van het door het Rijksinstituut voor Ondernemend Nederland (RVO) opgezette Small Business Innovation Researchprogramma (SBIR).

Zaltbommel

Oss

Het SBIR-programma daagt bedrijven uit om innovatieve oplossingen te bedenken.

Vier ‘kandidaten’ zijn momenteel bezig met de ontwikkeling van hun prototypes. Deze ‘s-Hertogenbosch Breda

zogenoemde mockups zijn nu nog geheim en naar verwachting eind november 2017 te Tilburgbekijken.

In de volgende fase (2018) worden twee innovaties getest langs de provinciale

wegen in de twee provincies.

n om

Venray Eindhoven Bij bewezen succes heeft Nederland er twee innovaties bij die de leefbaarheid langs onze

wegen én de verduurzaming van de infrastructuur verder verbeteren.

Venlo

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

26

Hengelo Ensch

omlaag. Stil asfalt heeft een korte functionele levensduur. Geluidsschermen hebben hoge Deventer

Sassenheim

elft

dingen

Emmen

Petten

Alkmaar

Inzending Prijsvraag WOW 2017

10 Binnenvaartgame

Purmere

Haarlem

Am Aalsmeer

Hoe train je operators om bruggen zó te bedienen, dat zowel het verkeer op de weg als op

Sassenheim

het water zo goed mogelijk doorstroomt en daarbij ook nog eens zo min mogelijk CO₂uitstoot? Antwoord: met de Binnenvaartgame van de provincie Zuid-Holland.

Den Haag

Waddinxveen

vaarroute op de Gouwe te bepalen. Voor de game is het vaartraject Alphen aan den Delft

Rijn – Gouda zo realistisch mogelijk nagebouwd. In een simulator gaan brugoperators

Gouda Schoonhoven

Vlaardingen

schipper moet zo min mogelijk brandstof gebruiken, zo dicht mogelijk op het voorspelde

Rotterdam

aankomstmoment arriveren en een ideale vaarlijn aanhouden. De operator moet bij het openen van de bruggen zorgen voor minimale hinder voor automobilisten, vrachtverkeer en openbaar vervoer. Beide partijen halen hun doelen alleen als schipper en operator goed met elkaar samenwerken en hun doelen op elkaar afstemmen. Het team dat dit het beste doet, wint het spel.

Alphen a/d Rijn Zoetermeer

De Binnenvaartgame helpt brugoperators én binnenvaartschippers om samen de gunstigste

en binnenvaartschippers samen aan de slag om de ideale vaarroute te bepalen. De

Leimuiden

Leiden

Samenwerkingspartners - Provincie Zuid-Holland

Dordrecht

- Koninklijke BLN Schuttevaer - Waterrecreatie Nederland

Burgh-Haamstede

De game is dit jaar op verschillende congressen en vakbeurzen gespeeld en slaat aan.

Partijen krijgen een kijkje in de wereld van de ander en daarmee inzicht in elkaars positie

Breda

Ti

en belangen. Dat begrip leidt tot een betere samenwerking. In de praktijk leidt dat al tot minder brugopeningen en congestie, dus ook minder CO₂-uitstoot. Noord-Holland

Middelburg

en Groningen hebben belangstelling voor de game. Die is in augustus op de Hiswa ook

Bergen op Zoom

gedemonstreerd aan de recreatievaart.

Terneuzen

27

Hoorn

Alkmaar

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Markermeer

Lelystad

Zwolle

Purmerend

Ommen

11 Groenblauwe schoolpleinen

Haarlem

Almere

Amsterdam

Alm

Epe

Aalsmeer

Den Haag

Veel regenwater verdwijnt in de stad rechtstreeks en onzichtbaar het riool in. Bij hoosbuien

Leimuiden

Amersfoort

Alphen a/d Rijn Zoetermeer

Delft

Ede

Samenwerkingspartners - Hoogheemraadschap van Delfland

Bergen

- GBSopDeZoom Akker, Rijswijk - WSKO Andreashof, Kwintsheul (gemeente Westland) - IKC De Regenboog, Maassluis - CBS De Groene Hoek, Maassluis Maasland (gemeente Midden-

- Petrusschool, Rijswijk - Ontwerpbureaus

waterbewust.

Tiel

en straatstenen, meer tuin en natuur. Blauw, dat zijn maatregelen om regenwater op te wadi’s op het schoolplein, de aanleg van waterdoorlatende bestrating en (ondergrondse)

‘s-Hertogenbosch bergingsvoorzieningen, zoals infiltratiekoffers.

Die werken als buffer en vergroten de

Leidschendam-Voorburg (gemeente Westland)

een aangename schaduwplek om te spelen. Tegelijk maakt het leerlingen en ouders

Zaltbommel vangen, vast te houden en te hergebruiken.

Voorbeelden hiervan zijn regentonnen en Oss

- OBS De Parachute, - Koningin Julianaschool, De Lier

Arnhem

water over het plein is juist leuk. Ook is het plein tijdens snikhete zomerdagen

Bij groenblauwe maatregelen staat groen voor ontharding. Oftewel: minder stoeptegels Dordrecht

- Basisscholen en gemeenten

Maassluis

ingericht. Bij hoosbuien of als het langdurig regent, ervaren zij nu minder wateroverlast.Doetinchem Het De Lek

Schoonhoven stromende

Rotterdam

- Prinses Christinaschool,

Utrecht maken basisscholen in het gebied van het Hoogheemraadschap van Delfland hun pleinen Lunteren Afgelopen jaar zijn negen schoolpleinen met hulp van het waterschap klimaatadaptief

Gouda

Vlaardingen

Delfland)

zorgt dit steeds vaker voor flinke wateroverlast. Met zogenoemdeElst groenblauwe maatregelen beter bestand tegen hevige regenval.

Ze maken regenwater zichtbaar en hergebruiken het.

Maarn

Waddinxveen

- Daltonschool De Schutse,

Goor

Apeldoorn

Sassenheim Leiden

Deventer

Breda

sponswerking van de bodem.

Tilburg

Meestal nemen scholen zelf het initiatief om aan de slag te gaan met de vergroening Venray

en willen zij ook iets met water doen, maar weten niet hoe? Die kennis levert Delfland.

Eindhoven

Vanuit het Klimaatadaptatieprogramma worden schoolbesturen, gemeenten, ontwerpers en hoveniers bij de realisatie van de groenblauwe schoolpleinen betrokken, maar ook ouders en Venlo

buurtbewoners. Samen kunnen zij veel doen om de wijk klimaatbestendiger te maken en het waterbewustzijn van de bewoners te vergroten.

Behalve kennis en zijn netwerk, betaalt Delfland ook mee aanNederweert de groenblauwe schoolpleinen.

Via de Stimuleringsregeling klimaatadaptatie is voor 2017 een bedrag beschikbaar van 250.000 euro. De regeling geldt overigens ook voor andere initiatieven en loopt nog tot 31 Roermond december 2019. Delfland verwacht dat er in 2018 minstens tien groenblauwe schoolpleinen

bij komen.

- Hoveniers Sittard

Heerlen

Maastricht

28

Inzending Prijsvraag WOW 2017

12 Smart Water Grid Friesland

Middelburg

Onder de naam Friesland LIVE heeft Vitens als eerste drinkwaterbedrijf ter wereld een

Leeuwarden

grootschalig intelligent drinkwaterleidingnet aangelegd. Het 9.000 km lange leidingnetWaddenzee is Harlingen

onderverdeeld in DMA’s (District Metered Areas of deelbalansgebieden) en uitgerust met meer dan driehonderd sensoren, die realtime de vraag naar en kwaliteit van het drinkwater meten en deze data doorsturen naar de centrale waterverdeling van het bedrijf. Met nieuw Texel

ontwikkelde algoritmes en IT-infrastructuur kan deze data worden vertaald naar bruikbare informatie. Het Smart Water Grid stelt Vitens nu al in staat om klanten proactief te

Sneek

Afsluitdijk

informeren en de impact van eventuele verstoringen te verminderen of deze zelfs geheel te voorkomen.

Den Helder

Hindeloopen

De sensoren functioneren als de oren en ogen van het net. Voorheen was Vitens afhankelijk

Samenwerkingspartners

van een klant die het drinkwaterbedrijf belde, als er iets mis was met de watervoorziening.

- Vitens

IJsselmeer

- Gemeenten in Friesland

Petten De betrokken partijen werken aan technieken die storingen kunnen voorspellen. Bijvoorbeeld

- Verkleij

een haarscheur in een leiding, die door een sensor kan worden ‘gehoord’. Vitens kan dan

- DataWatt

alvast een monteur op pad sturen, nog voordat de leiding breekt en de klant een probleem met de drinkwaterlevering ondervindt.

- Optiqua

Hoorn

Alkmaar

- Liander

Friesland LIVE is een van de vier Europese proeftuinen van Smartwater4Europe. In dit

Markermeer

consortium werken 21 internationale organisaties onder leiding van Vitens samen om

Lelystad

nieuwe inzichten te krijgen in het benodigde onderhoud van het leidingnet, de ontwikkeling Purmerend

van de vraag naar drinkwater en de kwaliteit van het drinkwater in het leidingnet zelf.

Mogelijkheden voor de sensoren op lange termijn zijn het verminderen van energieverbruik

Haarlem

Almere

Amsterdam

door meer inzicht in waterdruk en het live meten van waterkwaliteit. Volgens schattingen

Ep

kan er met de inzichten uit het project wereldwijd tot 10 miljard euro per jaar worden bespaard.

Aalsmeer

Apeldoorn

Sassenheim

Den Haag

Leimuiden

Leiden

Amersfoort

Alphen a/d Rijn

Elst

Utrecht

Zoetermeer

Lunteren Maarn

Ede

Waddinxveen Delft Vlaardingen

Gouda

Arnhem

De Lek

Schoonhoven

Rotterdam

Tiel

Dordrecht Zaltbommel Burgh-Haamstede

Oss

‘s-Hertogenbosch Breda Tilburg Bergen op Zoom

29 Eindhoven

Inzending Prijsvraag WOW 2017

13 EcoWatch Delfzijl

De EcoWatch is een uniek meetinstrument die aan een paal boven het water hangt, waarmee zonder menselijke interactie de hele dag door metingen plaatsvinden om de (zwem)

Groningen

waterkwaliteit in open water vast te stellen. Een proefproject met de eerste EcoWatch op het Paterswoldsemeer is in december 2016 succesvol afgerond. Waterschap Noorderzijlvest maakt er nog steeds gebruik van.

Winschoten

Anders dan bij veel bestaande meetmethoden, hoeven met de EcoWatch geen watermonsters te worden genomen en wordt niet onder water gemeten maar juist erboven. Dit betekent veel minder onderhoud in vergelijking tot conventionele meetinstrumenten.

osterwolde

Assen

De EcoWatch meet de lichtabsorptie van het water. Die wordt bepaald met behulp van

Samenwerkingspartners

hyperspectrale optische metingen. Relevante gegevens worden via internet doorgegeven aan

- Waterschap Noorderzijlvest

de waterbeheerders: actuele concentraties chlorofyl (maat voor algenbloei), fycocyanine

(Groningen) - BlueLeg Monitor (Sneek)

(maat voor blauwalg) en doorzicht (maat voor vaste stof in het water). Met deze continue Emmen

- Water Insight (Wageningen)

zwemadvies worden gegeven.

Meppel- INCAS3 (Assen)

- Provincie Fryslân - Ministerie van Economische Zaken - Samenwerkingsverband

Met de datastroom van de EcoWatch kan ook worden voorspeld hoe de (zwem)waterkwaliteit zich de komende dagen zal ontwikkelen. Naast de toepassing voor zwemwater kan de EcoWatch ook worden ingezet voor de monitoring van de

Noord-Nederland

waterkwaliteit bij drinkwaterinname, viskwekerijen, ontziltingsinstallaties en

Ommen

wolle

informatiestroom zijn beheersmaatregelen veel effectiever ĂŠn kan aan het publiek het beste

koelwaterinname. Er is veel belangstelling voor het project, zowel nationaal als internationaal. Er zijn concrete aanvragen uit Amerika, China en Singapore.

Almelo

Hengelo Enschede

Deventer Goor

Doetinchem

30

www.eco-watch.nl

Hoorn

Alkmaar

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Markermeer

14 Infra-Innovatie Netwerk Haarlem

Purmerend

Almere

Amsterdam Aalsmeer

De vraag naar nieuwe infra-oplossingen is groot. Toch komen innovatie-ideeën in de grond-, Sassenheim Leimuiden weg- en waterbouwsector (GWW) nauwelijks van de grond. Het Infra-Innovatie Netwerk richt Leiden

zich op versnelling van innovatie in de infrasector.

Den Haag

Amersfoort

Utrecht

Alphen a/d Rijn Zoetermeer

Maarn

Wegbeheerders zien dikwijls wel de noodzaak om te innoveren, maar zijn voorzichtig of Waddinxveen vinden het aanbod onvoldoende aansluiten op hun behoeften. AlsDelft zij als opdrachtgevers

nauwer samenwerken en een gezamenlijke innovatieagenda voeren, wordt de markt groter,

Gouda

Vlaardingen worden de ontwikkelkosten van innovaties terugverdiend en verbetert de kwaliteit van de

Schoonhoven

De Lek

Rotterdam

infrastructuur.

Ook aannemers in de GWW-sector willen graag innoveren. Daarmee onderscheiden zij zich

Samenwerkingspartners

immers van hun concurrenten. Zij moeten echter wel de kans krijgen hun innovaties aan te

Dordrecht

bieden en in de praktijk uit te proberen. Ook moet er een dusdanige omvang van de markt

Houten, Breda, Den Haag, Enschede

Het Infra-Innovatie Netwerk verbindt daarom mensen en initiatieven, zorgt voor een innovaties in beeld. Het netwerk zorgt voor praktische handreikingen, proeftuinen, een Bergen

Middelburg systematiek voor de beoordeling van innovaties en de verspreiding van de resultaten van op Zoom innovaties.

Sinds de officiële start in juni 2016 zijn diverse resultaten geboekt, zoals de Infra-

- Alle provincies ZaltbommelRotterdam, Oss - Gemeenten Zoetermeer,

voor innovaties zijn, dat de ontwikkelkosten worden terugverdiend.

Burgh-Haamstede

gezamenlijke innovatieagenda, brengt vraag en aanbod van innovaties bij elkaar en brengt

Tiel

Breda

‘s-He

- TNO - BouwendTilburg Nederland - NLingenieurs - MKB INFRA

Ei

- NVTB - CROW

innovatieagenda provincies enTerneuzen gemeenten en een ‘etalage’ met actuele infra-innovaties (inclusief ervaringen) om te matchen met de vraag/behoeften van provincies en gemeenten.

31

Groningen Inzending Prijsvraag WOW 2017 Winschoten

15 Slim Watermanagement

Oosterwolde

Assen

Emmen

Het klimaat verandert waardoor Nederland vaker met te veel of te weinig water, te

enwijk

maken krijgt. Te veel water zorgt voor overlast. Te weinig water voor watertekort. Voor

Meppel

de waterschappen en Rijkswaterstaat wordt het een steeds ingewikkelder puzzel om het water zo goed mogelijk over Nederland te verdelen. Die puzzel is nog uitdagender doordat zij dat ook zo energiezuinig mogelijk willen doen. Bij Slim Watermanagement zoeken de waterbeheerders naar mogelijkheden om het watersysteem optimaal te benutten en daarbij zo efficiĂŤnt mogelijk om te gaan met energie. Nieuwe ontwikkelingen en innovaties maken

Zwolle

Ommen

dit nog slimmer watermanagement mogelijk.

Het programma Slim Watermanagement (2016-2021) is voortgekomen uit het

Samenwerkingspartners - Waterschappen - Provincie DeventerOverijssel - STOWA - Diverse kennisinstellingen - Diverse marktpartijen

Rijkswaterstaat werken intensief samen en kijken daarbij over hun beheergrenzen heen. Zij kijken naar het hele watersysteem, combineren hun kennis en maken gebruik van (nieuwe)

- Rijkswaterstaat - Provincie Drenthe

Deltaprogramma en onderdeel van het Deltaplan Zoetwater uit 2015. Waterschappen en Almelo

Goor

meet- en regeltechnieken om het systeem beter te benutten. Dit kan leiden tot aanpassing Hengelo Enschede van het gebruik van de huidige infrastructuur, om schade als gevolg van watertekort of wateroverlast te beperken maar ook om het energieverbruik te verminderen.

Door speciaal hiervoor ontwikkelde games te spelen, krijgen deelnemers inzicht in het functioneren van het watersysteem over de beheergrenzen heen en ervaren zij de mogelijk winst van Slim Watermanagement. Daarnaast zijn zogenoemde redeneerlijnen opgesteld, waarin staat hoe partijen in watertekort en -overlast situaties handelen. Om

Doetinchem

waterbeheerders een actueel beeld te geven van de toestand van het watersysteem bouwen ze gemeenschappelijke informatieschermen, zodat ze op basis van dezelfde informatie handelen. Het feit dat partijen inzicht hebben in elkaars systeem en de beheerders elkaar kennen, heeft inmiddels al diverse keren geleid tot het voorkomen van overlastsituaties. www.slimwatermanagement.nl

ray

Venlo

nd

32

Haamstede

euzen

Den Haag

Leimuiden

Leiden

Amersfoort

Alphen a/d Rijn

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Elst

Utrecht

Zoetermeer

Lunteren Maarn

Ede

Waddinxveen Delft

Gouda

16 Convenant beekmondingen Rotterdam Vlaardingen

De Lek

Schoonhoven

Arnhem

Doetinchem

Tiel

Dordrecht Zaltbommel

Oss

De beken langs de Maas zijn de afgelopen 150 jaar sterk veranderd door ingrepen om een betere controle op de waterhuishouding te krijgen. Met de bouw van stuwen, het met stenen

‘s-Hertogenbosch

vastleggen van de oevers en het rechttrekken van bochten in de beek, werden deze wateren Breda steeds minder aantrekkelijk voor flora en fauna. Juist de beekmondingen hebben een grote Tilburg

ecologische waarde. Ze vormen een unieke habitat voor waterplanten, vissen en allerlei Bergen

nuttige kleine waterbeestjes. op Zoom

Venray Eindhoven

De waterschappen zijn verantwoordelijk voor de beken, Rijkswaterstaat voor het hoofdwatersysteem, in dit geval de Maas. In 2006 hebben zij via een

Venlo

samenwerkingsconvenant de handen ineengeslagen om het karakteristieke planten- en dierenleven bij deze ‘blauwe knooppunten’ weer een nieuwe kans te geven. Vissen moeten bijvoorbeeld de zijwateren kunnen inzwemmen om in rustig water te kunnen paaien.

Obstakels zoals gemalen, spuisluizen en watermolens worden daarom voorzien van een vispassage. Kribben , drempels en harde oevers en bodems worden zoveel mogelijk weggehaald, zodat er weer ruimte komt voor natuurlijke processen.

Samenwerkingspartners - Nederweert Waterschap Aa en Maas - Waterschap Limburg - Rijkswaterstaat Zuid-Nederland Roermond

In totaal zijn er 64 ecologisch belangrijke beekmondingen langs de Maas aangewezen.

In de afgelopen vijf jaar zijn er via het convenant al twintig daarvan natuurvriendelijk heringericht. Gezien het succesvolle verloop, hebben de partijen besloten hun alliantie voort te zetten. In juni 2017 werd een tweede convenant getekend, met een voorlopig werkpakket

Sittard

van nog eens negentien beekmondingen in de komende vijf jaar.

Heerlen

Maastricht

33

Markermeer

Lelystad

Zwolle

Purmerend Prijsvraag WOW 2017 Inzending

Haarlem

Almere

Amsterdam

17 Moving Traffic A20 Rotterdam

Den Haag

Leimuiden

Leiden

Amersfoort Lunteren

Maarn

Ede - geen file is? Op deze vraag wil iedere omstandigheden - zoals het weer en verkeersaanbod

Waddinxveen Gouda

wegbeheerder graag wel het antwoord weten. Het Moving Traffic-team zette de automobilist

en Schoonhoven

Vlaardingen

Goor

Apeldoorn

Hoe kan het dat ergens een file ontstaat, waar op andere dagen onder exact dezelfde

Zoetermeer

Delft

Deventer

Elst

Utrecht

Alphen a/d Rijn

Almelo

Epe

Aalsmeer

Sassenheim

Rotterdam

Arnhem zijn reis centraal en keek daarbij over de grenzen van ieders eigen wegennet heen om De Lek

Doetinchem

zo de files op het onbetwiste nummer 1 fileknelpunt van Nederland (A20) te verminderen.

Tiel 14 procent minder voertuigverliesuren.

Resultaat: een nettowinst van

Rijkswaterstaat, gemeente Rotterdam, Bereik! en De Verkeersonderneming werken al Dordrecht

jaren samen om de verkeersstromen tussen Terbregseplein en Kleinpolderplein gaande te houden. In 2016 ging de samenwerking een nieuwe fase in. Data-analisten, ICT’ers en Zaltbommel

kennis en kunde, en die ‘gewoon’ in praktijk te brengen. Zij vormden gezamenlijk het Moving ‘s-Hertogenbosch

- Gemeente Rotterdam - Ministerie van Infrastructuur Bergen en Milieu op Zoom

- Bereik!

- De Verkeersonderneming

Oss

verkeerskundigen kropen in een team bij elkaar om optimaal gebruik te maken van elkaars

Samenwerkingspartners - Rijkswaterstaat

Traffic- team dat het verkeer beter laat doorstromen met behulp van de bestaande technische Breda

systemen en de aanwezige infrastructuur.

Tilburg De vervoersstroom wordt gereguleerd via matrixborden boven de weg, Venray toeritdoseerinstallaties bij op- en afritten en dynamische maximumsnelheden.

Deze systemen leveren grote Eindhoven hoeveelheden data op. Op dagen dat het reguliere spitsverkeer zonder file werd Venlo van afgewikkeld, bleek uit analyse van Big Data hoe dat kwam: door een combinatie

goede weersomstandigheden, geen noemenswaardige incidenten, het rijgedrag van de automobilisten en een goede afstemming van de systemen, passend bij het verkeersaanbod.

Nederweert

Het Moving Traffic-team zette de automobilist en zijn reis centraal en keek daarbij over de grenzen van ieders eigen wegennet heen. Met hun eigen praktijkervaring, maar ook met de lessons learned uit andere regio’s (Amsterdam, Utrecht) én door de verschillende Roermond

verkeerssystemen steeds beter met elkaar te laten communiceren, lukte het om de reistijd op het drukste deel van de A20 aantoonbaar te verbeteren. Stap voor stap zijn aanpassingen gedaan. Op de rijksweg zelf worden 20 procent minder voertuigverliesuren waargenomen, op het onderliggende wegennet neemt de reistijd hierdoor iets toe. Het netto resultaat is becijferd op 14 procent minder voertuigverliesuren.

Sittard

Belangrijk aandachtspunt voor het vervolg is om een goede balans te blijven bewaren tussen de effecten op het hoofd- en onderliggend wegennet.

Heerlen

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu, Rijkswaterstaat, het Havenbedrijf Rotterdam,

Maastricht

de gemeente Rotterdam en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag gaven hun frontmannen en -vrouwen fiat voor deze bijzondere samenwerking. Het team kreeg mandaat om snel te handelen en bij te sturen. Agile werken, wordt dit ook wel genoemd. Met korte ‘sprints’ (analyseren, ontwerpen, toepassen, evalueren, aanpassen) kon sneller en beter wordt geanticipeerd op de actuele situatie. Het bleek handig om bij zo’n innovatieve aanpak, waar nodig, te kunnen afwijken van bestaande afspraken en processen.

34

Ommen

finalist 2017 Moving Traffic ging specifiek op zoek hoe partijen er op de A20 samen voor konden zorgen dat alle systemen van de betrokken wegbeheerders nog beter konden worden afgesteld op de actuele verkeerssituatie ĂŠn op elkaar. Nu wordt gekeken of het project kan worden gekopieerd en vertaald naar andere trajecten.

35

Steenwijk Meppel

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Hoorn

18 Samenwerking loont, Zwolle ook in het riool

Markermeer

Lelystad

Almere

Ommen

sterdam

Almelo

Epe

De gemeenten Amersfoort, Bunschoten en Leusden hebben voor de derde keer op rij Hengelo

Deventer Enschede een Europese aanbesteding (EMVI) uitgevoerd voor een meerjarige overeenkomst van

rioolreiniging Apeldoorn

Goor

en –inspectie, het beoordelen van de rioolinspectie en het opstellen van een

maatregelenplan. Het gaat om enkele honderden kilometers gemeentelijke rioleringen in de

Amersfoort

periode 2017-2020.

Elst

Utrecht

Lunteren Maarn

Met de gezamenlijke Europese aanbesteding zijn de jaarlijkse exploitatiekosten voor

Ede

reiniging en inspectie aanzienlijk lager dan voor 2009. Tot die tijd werd vaak nog enkelvoudig onderhandsDoetinchem aanbesteed. Daarnaast wordt er nu minder ambtelijke tijd besteed

Arnhem

De Lek

aan de voorbereiding en begeleiding van de rioleringsactiviteiten.

Tiel Samenwerkingspartners

Net als bij de twee eerdere aanbestedingen, gunden de gemeenten op de beste prijs-

- Gemeenten Amersfoort,

kwaliteitsverhouding. Voor de EMVI van 2017 zijn echter aanvullende criteria opgesteld voor

Bunschoten, Leusden

het item Duurzaamheid. Het gaat om ‘duurzaam hergebruik van grondstoffen (rioolslib en

- Zuiveringskring Amersfoort

water)’ en het ‘beperken of voorkomen van schadelijke uitstoot overlast’.

- Platform Water Vallei en Eem

Zaltbommel

Oss

‘s-Hertogenbosch

De gekozen aanpak maakt het werk voor de markt interessanter, levert de gemeenten een betere prijs op en geeft een duurzame invulling aan het gezamenlijk belang van rioolonderhoud. Het concept is inmiddels overgenomen door de gemeenten Baarn en Soest.

rg

Zij hebben in 2016 gezamenlijk een rioolreiniging en -inspectie Europees aanbesteed.

Venray Eindhoven

Venlo

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

36

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Aalsmeer Sassenheim

19 Hemelrijkse Waard Den Haag

Leimuiden

Leiden

Amersfoort

Alphen a/d Rijn

Utrecht

Zoetermeer

Lunteren Maarn

Ede

Waddinxveen Delft Vlaardingen

Gouda Schoonhoven

Arnhe

De Lek

Rotterdam

Tiel

Als Rijkswaterstaat en de aannemer elkaar meermaals een 10 geven bij de driemaandelijkse prestatiemeting, dan trekt dat in den lande toch wel de aandacht. De herinrichting van de Hemelrijkse Waard langs de Maas bij Oijen (gemeente Oss) is dan ook in opperbeste samenwerking verlopen.

Dordrecht Zaltbommel

Burgh-Haamstede

Van een landbouwgebied werd de uiterwaard een bijzondere plek voor waterberging en

Oss

‘s-Hertogenbosch

riviernatuur. Naast een grote omvang (225 hectare ofwel 450 voetbalvelden) valt vooral de inrichting op. Er is een oud Maaslandschap met zandruggen en geulen ontstaan. Natte en Breda

Tilburg droge delen dragen bij aan de verbetering van de ecologische waterkwaliteit en het gebied

heeft een (overloop)functie voor de hoogwaterveiligheid.

Bergen

Middelburg

op Zoom

Een vlekkeloze uitvoering door de aannemer, waardevolle verbeteringen van een rivierecoloog en bewoners van het gebied die in zogenoemde ontwerpateliers actief over de diverse elementen meedenken. Er werd geen enkel formeel bezwaar ingediend tegen de plannen.Terneuzen De grondeigenaren Rijkswaterstaat en Natuurmonumenten waren in staat om steeds pragmatische oplossingen te bedenken. De aannemer bleef binnen zijn budget en voerde het werk duurzaam en op tijd uit. Het waterschap zorgde voor waardevolle aanvullingen.

Samenwerkingspartners Eindhoven - Natuurmonumenten - Rijkswaterstaat Zuid-Nederland - Wetering - Rivierecoloog Jos Rademakers - Waterschap Aa en Maas

Ned

De uiterwaard is sinds de oplevering al volop tot leven gekomen. Bijzondere plantensoorten, ongekende aantallen watervogels, zelfs broedende kluten maar ook zoogdieren zoals de bever, das, ree en haas hebben bezit genomen van de Hemelrijkse Waard. Dat is niet onopgemerkt gebleven en het gebied aan de Maas is een geliefde trekker geworden voor vogelaars en natuurliefhebbers.

Maa

37

Markermeer

Purmerend

rlem

Lelystad

Zwolle

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Ommen

Almere

Amsterdam

Almelo

20 Waterontspanner Epe

Aalsmeer

Goor

Apeldoorn

nheim Leimuiden

Amersfoort

Alphen a/d Rijn

Hengelo Enschede

Deventer

Elst

Utrecht

Lunteren

Drie dijkvlakken langs de Lek tussen Schoonhovenseveer en Langerak voldeden in 2014

termeer

Maarn

Ede niet aan de wettelijke veiligheidseisen: zij waren afgekeurd op ‘macrostabiliteit’. Bij hoge

Waddinxveen

rivierwaterstanden zou de dijk aan landzijde kunnen afglijden. Waterschap Rivierenland

Gouda

De Lek

Schoonhoven

Arnhem zocht een bewezen oplossing die binnen een zeer kort tijdsbestek kon worden gerealiseerd, Doetinchem

met minimale overlast voor de omgeving en met oog voor de ruimtelijke kwaliteit.

Rotterdam

Tiel

Om de kennis, ervaring en creativiteit van de markt optimaal te benutten, is de dijkverbetering als Plan, Design & Construct-contract in de markt gezet. Zo kon het project efficiënt, duurzaam en met veel oog voor de omgeving worden uitgevoerd. Niet eerder is een

Dordrecht Zaltbommel

Samenwerkingspartners - Waterschap Rivierenland - Aannemerscombinatie de Vries & Breda van de Wiel/Heijmans - Movares - Gemeente Molenwaard - Ruimte voor de Rivier

Tilburg

waterproject in een zo vroege fase op de markt gebracht.

Oss

De oplossing die de aannemerscombinatie voorstelde én inmiddels heeft uitgevoerd, is ‘s-Hertogenbosch de waterontspanner. Dit is een verticale buis die aan de binnenzijde van de dijk wordt geplaatst. Via de buis wordt overtollig kwelwater afgevoerd. Hierdoor vermindert de waterdruk in de dijk en blijft het dijklichaam intact. De techniek is over een lengte van 3,2 Venray

kilometer toegepast.

Eindhoven

Sinds eind 2015 is de Lekdijk weer ‘hoogwaterveilig’. De spin-off: er wordt vaker gezocht naar vormen om al vroeg met een aannemer samen Venlo te werken. Zo is Rivierenland ook bij de dijkversterking Gorinchem-Waardenburg al in de verkenningsfase een alliantie met een aannemerscombinatie aangegaan.

Nederweert

www.waterontspanner.nl

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

38

Sassenheim

Den Haag

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Leimuide

Leiden

Alphen a/d Zoetermeer Waddinxveen

21 Kennistafel verhardingen

Delft

Go

Vlaardingen

Rotterd

Dordr

Kennis en kunde over verhardingen in de openbare ruimte moet beter worden gedeeld om Burgh-Haamstede optimaal in te spelen op nieuwe ontwikkelingen in de aanleg en het onderhoud van wegen.

Vooral de vraag naar CO2-reducerende materialen is groot, met name waar het gaat om asfaltverhardingen en beton. Verschillende gemeenten in de regio’s Rotterdam en WestBrabant hebben daarom in 2014 de Kennistafel verhardingen in het leven geroepen.

Middelburg

Bij de Kennistafel wisselen verhardingenexperts uit de aangesloten gemeenten twee tot

Bergen op Zoom

drie keer per jaar hun ervaringen, kennis, problemen en oplossingen uit. Hieruit vloeit een levendige mailwisseling tussen de experts. Gespreksonderwerpen zijn bijvoorbeeld specificatie en materialisatie van verhardingen, nieuwe ontwikkelingen, beheerstechnische Terneuzen vraagstukken, praktijkgerichte oplossingen, ervaringen op divers civieltechnisch vlak en

duurzaamheid.

De gemeenten hebben inmiddels een hecht samenwerkingsverband. Over en weer zijn diverse innovaties op het gebied van duurzaamheid en techniek met elkaar uitgewisseld en worden elkaar versterkende ideeën toegepast. Ook worden innovaties en nieuwe duurzame technieken gedeeld – denk bijvoorbeeld aan deklagen met een langere levensduur, hergebruik van asfalt en speciale toevoegingen aan materialen voor een sterkere onderlaag.

Dit alles leidt tot meer efficiency en kostenbesparingen.

Dordrecht en Rotterdam zijn verder via het interne netwerk Vakmensen Wegen met elkaar verbonden. Het Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam wil zich ook bij de Kennistafel verhardingen aansluiten.

Samenwerkingspartners - Gemeenten in de regio’s Rotterdam en West-Brabant - Drechtsteden - Dordrecht - Rotterdam - Dongen - Woensdrecht - Oosterhout - Bergen op Zoom - Moerdijk - Etten-Leur - Zundert - Roosendaal - Rucphen - Halderberge

39

Sneek

Afsluitdijk

Oosterwolde

Assen

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Den Helder

Hindeloopen

22 Blauwe Golf IJsselmeer

Emmen

Petten

Steenwijk Meppel

Hoorn

Alkmaar

De Westelijke Staande Mastroute, die loopt van de Kaag tot het Noordzeekanaal, telt eenMarkermeer veelheid aan kruisingen tussen weg en water met beweegbare bruggen. Omdat de Lelystad Ommen

Purmerend

Haarlem

coördinatie voor weg- én vaarweggebruiker verbetering behoefde, is in 2014 met de Blauwe Zwolle Golf gestart.

Almere

De Blauwe Golf is een samenwerkingsproject om de betrouwbaarheid, doorstroming en

Almelo Amsterdam Epe hulpdiensten, het openbaar vervoer en informatievoorziening rondom bruggen te verbeteren:

het wegverkeer staan minder lang stil voor brugopeningen en zijn een kwartier van tevoren geïnformeerd over een brugopening. De scheepvaart kan in konvooien beter doorvaren en

Aalsmeer

Deventer

kan de route efficiënter plannen. Door minder wachten, informatie over ligplaatsen en een Goor Apeldoorn

betrouwbare reis- en vaartijd is er minder CO2-uitstoot.

Sassenheim

Samenwerkingspartners Leimuiden

Leiden

- (Vaar)wegbeheerders in de Alphen a/d Rijn

provincie Noord-Holland

Amersfoort

optimale doorstroming van scheepvaart- en wegverkeer. Op diverse cruciale punten zijn de

Zoetermeer

Maarn

- Rijkswaterstaat West-Nederland

Ede bedientijden van bruggen aangepast, wat de doorvaart tot 50 procent heeft verbeterd. Het

Waddinxveen

Noord

nieuw ontwikkelde Brugmanagement Systeem (BMS) geeft inmiddels op 45 locaties een

Gouda - Rijkswaterstaat Verkeer- en

De Lek Doetinchem bedienadvies aan de brug- en sluisbedienaar, van hulpdiensten, Arnhem gebaseerd op de locatie

WatermanagementSchoonhoven (VWM) en

het openbaar vervoer, de scheepvaart en de drukte op de weg. De beroepsvaart wordt

Rotterdam

Centrale Informatievoorziening

geïnformeerd Tiel middels de mobiele applicatie RiverGuide en (na komende winter) de dienst

(CIV)

´Recreatievaart in Beeld´.

- ProRail - Gemeenten Haarlem,

Blauwe Golf moet per 1 april 2018 volledig operationeel zijn.

Dordrecht Haarlemmermeer, Purmerend,

Zaltbommel

Zaanstad, Alkmaar, Amsterdam

Oss

www.blauwegolfverbindend.nl

- Stichting WaterNet

‘s-Hertogenbosch

- Hoogheemraadschap Rijnland - Defensie

Elst

Inmiddels wordt op 130 weg/waterkruisingen in heel Noord-Holland gewerkt aan een Utrecht Lunteren

Breda

- Nationale Databank

Tilburg

Wegverkeersgegevens (NDW) - Serviceproviders voor routenavigatie

Venray Eindhoven

- Belangenvertegenwoordigers van

Venlo

de recreatie- en beroepsvaart

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

40

Maastricht

Hengelo Enschede

IJsselmee Petten

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Hoorn

Alkmaar

23 Proefproject legakkerherstel Loosdrechtse Plassen

Markermeer

Purmerend

Haarlem

Almere

Amsterdam

De Loosdrechtse Plassen kennen een groeiend probleem van (te) veel slib en afbrokkeling van de legakkers in het gebied. Legakkers zijn smalle stroken grond die vroeger werden gebruikt om het veen op te drogen. In een proefproject wordt onderzocht hoe het overtollige

Aalsmeer

veenslib uit de plassen kan worden toegepast als bouwstof voor legakkerherstel.

Sassenheim Leimuiden

Leiden Het zogeheten veenslibteam startte eind 2013 met dit project. Inmiddels is de eerste

Den Haag

fase uitgevoerd. Langs de Muyeveldse Wetering, dichtbij de doorvaart naar de Mijndense Sluis, is een verdwenen legakker van 250 meter lengte opnieuw opgebouwd.

Amersfoort

Utrecht

Alphen a/d Rijn

HiertoeZoetermeer zijn

Maarn

Waddinxveen

wilgenrasters gevuld met veenslib en voorzien van een vier meter brede rietoever. De tweede fase betreft de Zuidelijke Kievitsbuurt en start in september 2017.

Delft

Gouda

Vlaardingen

De legakkers worden de komende drie jaar nauwkeurig gemonitord. De eerste (meet)

De Lek

Schoonhoven

Samenwerkingspartners

Rotterdam - Plassenschap Loosdrecht

resultaten zijn gunstig. De bagger is stevig genoeg, blijft goed liggen en vormt een goede ondergrond voor riet en gras. Ook zijn de eerste broedvogels (visdiefjes) al op de nieuwe legakker bij de Muyeveldse Wetering gesignaleerd.

Tiel

- Provincie Noord-Holland - Provincie Utrecht - Gemeente Stichtse Vecht

Dordrecht

Het proefproject vormt de opmaat voor een meer structurele en grotere aanpak van Burgh-Haamstede

het herstel van publieke ĂŠn private legakkers. De Loosdrechtse plassen worden dan beter bevaarbaar, de waterkwaliteit neemt toe en er komt een duurzame en stabiele legakkerstructuur. Er is volop belangstelling voor de pilot: lokaal van particuliere eigenaren van legakkers en landelijk van overheden, niet-gouvernementele organisaties en aannemersbedrijven.

Bergen op Zoom

Middelburg

- Gemeente Wijdemeren

Zaltbommel

- Waterschap Amstel, Gooi en Vecht - Van Aalsburg Griendhouthandel bv - Platform Recreatie & Toerisme en Breda het Watersportverbond Tilburg

- HISWA

- Bewonersverenigingen BELP en Kievitsbuurten

Terneuzen

41

‘

Hoorn

Alkmaar

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Markermeer

Lelystad

Zwolle

Ommen

24 Programma Asfalt-Impuls

Purmerend

Almere

Amsterdam

Almelo

Epe

Aalsmeer

Goor

Nederland is een asfaltland.

Apeldoorn Vrijwel alle belangrijke wegen bestaan uit asfalt. Wegbeheerders zijn er druk mee. Goede snelwegen, provinciale wegen, gemeentelijke wegen, polderwegen,

Amersfoort

straten, lanen, parkeerterreinen en fietspaden maken economische en maatschappelijke Elst

Utrecht

Lunteren mogelijk. Het belang van een goed product ‘asfalt’ is duidelijk. Dan is het een activiteiten

goed idee alle betrokkenen uit het hele land bij elkaar te brengen.

Maarn

Ede

Op 1 februari 2017 werd op initiatief van Rijkswaterstaat de eerste Asfalttop gehouden. Daar Doetinchem

Arnhem

De Lek

choonhoven

zetten wegbeheerders, leveranciers van grondstoffen en materieel, ontwerpers, aannemers,

m

t

Hengelo Enschede

Deventer

kwaliteitsborgers, adviesbureaus en kennisinstellingen de eerste contouren uit voor het

Tiel

programma Asfalt-Impuls. Twee druk bezochte workshops (80-90 deelnemers) leverden 37 projectvoorstellen op, de basis voor een definitief programma Asfalt-Impuls, dat tijdens de

Samenwerkingspartners

tweede Asfalttop op 4 oktober 2017 werd gepresenteerd.

- D e gehele asfaltsector: Wegbeheerders

Zaltbommel

Leveranciers Ontwerpers Aannemers

da

Kwaliteitsborgers Tilburg Adviesbureaus Kennisinstellingen

Oss

De onderwerpen die ter tafel komen, zijn divers. Bij zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers is grote behoefte aan een breed gedragen validatietraject voor toepassing

‘s-Hertogenbosch van nieuwe materialen in asfaltwegen. Het verlengen van de levensduur van de wegen staat daarbij voorop. Dit leidt tot lagere onderhoudskosten en minder verkeershinder. Andere prominente onderwerpen zijn kwaliteitsverbetering, efficiency, contracten en duurzaamheid.

Het gebruik van asfalt is een belangrijke bron van uitstoot van CO₂. Die willen alle partijen Venray

graag terugdringen.

Eindhoven

De ketensamenwerking is bijzonder. Veel individuele initiatieven, projecten en Venlo

samenwerkingsverbanden, worden nu gebundeld tot één sectorbrede aanpak.

De wegbeheerders namen hiertoe zelf het initiatief.

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

42

Inzending Prijsvraag WOW 2017

25 Werk met werk maken Het beleid rond de Eemshaven is erop gericht energie gerelateerde bedrijvigheid mogelijk te maken. Daarom wordt de vaarweg van de haven naar de Noordzee geschikt gemaakt voor bulkschepen en tankers met een maximale diepgang van 14 meter. Met de materialen die bij de vaarwegverruiming vrijkomen, worden volgens het principe van ‘werk met werk maken’ verschillende andere projecten gerealiseerd.

Delfzijl

Zo benut Rijkswaterstaat het vrijkomende zand en keileem voor de aanleg van een vogelbroedeiland bij de Eemshaven en het ’Marconi Kwelderlandschap Delfzijl’, eveneens Kollum

met een vogelbroedeiland. Het centrum van Delfzijl wordt weer met de Waddenzeekust verbonden.

Leeuwarden

Waddenzee

Groningen

Harlingen

Samenwerkingspartners

Voor de baggerwerkzaamheden is de hopperzuiger Charlock ingezet, om het zand te Texel

- Provincie Groningen

techniek zorgt voor minimale vertroebeling van de waterbodem. De locatie is een Natura

- WSA Emden

2000-gebied, waar het Eems-Dollardverdrag met Duitsland van kracht is. Uitgangspunt is Sneek

Afsluitdijk

Den Helder

Ook heeft de

Hindeloopen opdrachtnemer van Rijkswaterstaat

- Rijkswaterstaat

Oosterwolde

dat ecologie en economie in dit kwetsbare natuurgebied in balans zijn.

Winschoten

- Gemeente Delfzijl

verwijderen. De keileem wordt middels ‘dieplepelen’ door kraanschepen verwijderd. Deze

Assen

- Van den Herik Sliedrecht

toegezegd een deel van het vrijkomende

materiaal her te gebruiken. Een deel van het zand is onder meer gebruikt voor een zandsuppletie bij de kust van het Duitse eiland Borkum en voor het ophogen van het haventerrein Groningen Seaport. Een deel van het keileem is gebruikt om een IJsselmeer

Emmen

elektriciteitskabel voor de Eemshaven en een gasleiding voor de kust Steenwijk af te dekken.

Petten

In totaal wordt minimaal vijftig procent van het vrijgekomen materiaal hergebruikt. Meppel Hoorn

Alkmaar

Markermeer

Lelystad

Zwolle

Purmerend

lem

Ommen

Almere

Amsterdam

Almelo

Epe

Aalsmeer

Goor

Apeldoorn

heim Leimuiden

Amersfoort

Alphen a/d Rijn

Utrecht

ermeer

Maarn

Schoonhoven

Rotterdam

Elst Lunteren

Waddinxveen Gouda

Hengelo Enschede

Deventer

Ede

Arnhem

De Lek

Doetinchem

Tiel

43 Dordrecht

Sneek

Afsluitdijk

Oosterwolde

Assen

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Helder

Hindeloopen

26 Sociale, veilige tunnelverlichting IJsselmeer

n

Emmen

Steenwijk

Meppel

Hoorn

Alkmaar

Traditioneel wordt voor de verlichting van een tunnel simpelweg een bepaalde luxwaarde voorgeschreven met de daarbij behorende bovenlichten. Bij de in aanbouw zijnde

Markermeer

Lelystad

Ommen

voetgangerstunnel in Ilpendam, onder de N235 door, is ook de dimensie ‘veiligheid en

Zwolle

beleving’ aan de verlichting toegevoegd. In deze tunnel, die vooral door R-net reizigers

Purmerend

(snelle busverbinding) zal worden gebruikt, wordt veilige verlichting ingezet ter bevordering Almere

van de sociale veiligheid.

Amsterdam

Almelo

Epe

Voor de tunnelverlichting is de expertise ingezet van LightArtist.nl , welke als theaterbelichter de opgedane expertise voor vormgeving van sfeer en beleving middels Hengelo

Aalsmeer

Deventer

licht graag in de openbare ruimte toepast. Uitgangspunt is een aangename verlichting

Enschede

Goor

Apeldoornen prettige loopruimte ontstaat. Tegelijkertijd mag de in de tunnel, zodat er een chique

Samenwerkingspartners

eimuiden

Amersfoort

- Provincie Noord-Holland

en a/d Rijn

- LightArtist.nl

Utrecht

- Aannemersbedrijf Van Gelder

xveen

Maarn

leidt tot minderEde kans op graffiti, achtergelaten rommel en vernielingen.

Doetinchem De veilige verlichting wordt niet als opbouw geplaatst, maar integraal in de nieuwe Arnhem

De Lek

Schoonhoven

Elstde wanden van de tunnel gaan ‘hangen’. En wie zich licht in het gezicht als zij bij

onzichtbaar Lunteren wil verplaatsen, kan zich door de verlichting van onderaf niet verbergen. Dit

- Gebroeders Beentjes GWW

Gouda

onderdoorgang géén verblijfsruimte vormen voor hangjongeren. Die ervaren een onprettig

(prefab) tunnel ontworpen. Het concept kan daardoor ook eenvoudig bij andere

terdam

Tiel

voetgangertunnelbouw worden toegepast. De tunnel is een onderdeel van groot onderhoud aan de N235, inclusief aanleg van een spitsbusbaan. De voetgangerstunnel maakt een veilige oversteek naar de bushalte en het naburige pontje mogelijk. De oplevering staat gepland voor oktober/november 2017.

Dordrecht Zaltbommel

Oss

‘s-Hertogenbosch Breda Tilburg Venray Eindhoven

Venlo

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

44

Maastricht

Inzending Prijsvraag WOW 2017

27 Alliantie N31: ‘Samen 1’ Rijkswaterstaat, de gemeente Harlingen en de provincie Fryslân leggen in een bestuurlijke alliantie samen de nieuwe N31 door Harlingen aan. De bestaande weg is een 2x1-autoweg.

Sinds het gedeelte Zurich-Harlingen 2x2 rijstroken heeft gekregen, is de weg nog meer een ‘flessenhals’ geworden in de route Amsterdam-Leeuwarden. De oplossing bestaat onder

Leeuwa

Waddenzee Harlingen

meer uit een verdubbeling van het aantal stroken en een verdiepte ligging van de rijksweg, inclusief een aquaduct onder het Van Harinxmakanaal.

Texel

De samenwerking in de alliantie tussen weg- en waterbeheerders heeft geleid tot een innovatieve oplossing om het lekdebiet van de verdiepte bak te minimaliseren. Vrijgekomen grond wordt hergebruikt bij de vismigratierivier in de Nieuwe Afsluitdijk. De nieuwe weg

Sneek

Afsluitdijk

past goed in de stad en ook de sanering van het zwaarst vervuilde terrein van Friesland Den Helder

Samenwerkingspartners Hindeloopen

(Perseverantiaterrein) is ingepast.

- Rijkswaterstaat - Provincie Fryslân

Het project is betaald met geld uit het Regio Specifieke Pakket (RSP), een vergoeding

- Gemeente Harlingen

van 2,16 miljard euro voor de ontwikkeling van de economie en de bereikbaarheid van

IJsselmeer

- ProRail

Petten het noorden van Nederland na het niet doorgaan van de Zuiderzeelijn.

De slogan ‘Samen

- Wetterskip Fryslân

1’ verwijst op het verwijderen van de tweedeling van Harlingen, maar vooral ook op het

- Ballast Nedam

samenwerkingsverband. De partijen vormen samen één overheid, zowel bij het bestuur en de mensen op de werkvloer als voor de Harlingers.

Hoorn

Alkmaar

De N31 wordt in december 2017 in gebruik genomen. Knooppunt Joure en het samenwerkingsproject Zuidelijke Ring passen de bestuurlijke alliantie eveneens toe. Die staat inmiddels bekend als het ‘Friese model’.

Markermeer

Lelystad

Purmerend

www.n31harlingen.nl

Haarlem

Almere

Amsterdam Aalsmeer

Sassenheim

Den Haag

Leimuiden

Leiden

Amersfoort

Alphen a/d Rijn

Utrecht

Zoetermeer

Lunteren Maarn

Ede

Waddinxveen Delft Vlaardingen

Gouda

Arnh

De Lek

Schoonhoven

Rotterdam

Tiel

Dordrecht Zaltbommel Burgh-Haamstede

Oss

‘s-Hertogenbosch 45

Breda Tilburg Bergen

Emmen Inzending Prijsvraag WOW 2017 Steenwijk Meppel

28 IJsseldelta Zwolle

Ommen

Meer dan tien overheidsinstanties en tientallen andere organisaties werken sinds 2005 Almelo samen aan het Ruimte voor de Rivier-project IJsseldelta. De provincie Overijssel intensief

Epe

en Rijkswaterstaat spelen een centrale, initiërende en coördinerende rol. De partijen werken Deventer

samen aan eenHengelo klimaatbestendige, aantrekkelijke en bereikbare IJsseldelta.

Enschede Goor

Het project omvat een bijzondere combinatie van doelstellingen, zoals hoogwaterveiligheid

Apeldoorn

en bereikbaarheid maar ook recreatie en natuurontwikkeling. Onderdelen van het project zijn onder meer de aanleg van een nieuwe rivierarm van de IJssel, in combinatie met een

Elst

verdieping van het zomerbed van de IJssel bij Kampen. De Hanzelijn is aangepast, rijksweg N50 is verbeterd en de N307 wordt opgewaardeerd, inclusief de bouw van een nieuwe brug.

Samenwerkingspartners

Doetinchem hem - Ministerie van Infrastructuur en

Milieu - Ministerie van Economische Zaken - Provincie Overijssel - Provincie Flevoland - Rijkswaterstaat - Gemeenten Kampen, Zwolle, Dronten, Hattem, Oldebroek - Waterschappen Drents Overijsselse Delta, Zuiderzeeland, Vallei en Veluwe - Staatsbosbeheer

Er komt een nieuwe vaarverbinding tussen de Veluwerandmeren en de IJssel én er komt ruim 350 hectare nieuwe deltanatuur.

Ondanks de vaak uiteenlopende belangen van de betrokken instanties, heeft de samenwerking innovatieve en duurzame resultaten opgeleverd. Van recente datum zijn de oplevering zomerbedverlaging en het besluit tot versnelde uitvoering van fase 2 van het project, inclusief bouw van het nieuwe Reevesluiscomplex.

Het project heeft al veel aandacht gehad. De door de bewoners/agrariërs uit het gebied ontwikkelde voorkeursvariant voor de bypass van de IJssel, was bijvoorbeeld al in 2006 aanleiding voor een bezoek door (toenmalige) kroonprins Willem-Alexander. De integrale gebiedsontwikkeling IJsseldelta-Zuid is als voorbeeldproject opgenomen in de Nota Ruimte van het (voormalige) ministerie van VROM.

Venray

- Vereniging Natuurmonumenten - Tientallen maatschappelijke organisaties en burgers/ Venlo belanghebbenden/ondernemers

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

aastricht

46

www.ruimtevoorderivierijsseldelta.nl

Inzending Prijsvraag WOW 2017

29 Zonne-energiepark Texel Texel wil in 2020 honderd procent energieneutraal zijn. Enkele jaren geleden strandde

Wa

een poging van de gemeente en TexelEnergie om een zonnepark te ontwikkelen op het terrein van de RWZI Evertsekoog op Texel. Daarna is samenwerking gezocht met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en het Off Grid Test Center. De ambitie is nu

Texel

uitgebreid: de partijen ontwikkelen samen een zonnepark van twee megawatt, genoeg om het totale stroomverbruik van de overheid op Texel te produceren. Daarbij wordt gebruik

Afsluitdijk

gemaakt van nog te ontwikkelen off-grid technologie (net-onafhankelijk) en batterijopslag.

Den Helder

De gebruikte technologie is uniek in Nederland: energie ĂŠn water worden straks gezamenlijk gestuurd met een voorspellend model (model predictive control). Momenteel wordt een model ontwikkeld waarin de poldergemalen en de rioolzuiveringsinstallaties worden gestuurd

Samenwerkingspartners

op basis van weersverwachting, verwachte waterstanden op de Waddenzee, verwacht

-Petten TexelEnergie

energieaanbod en energieprijzen. Dit alles gekoppeld aan de batterijopslag.

- Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Voor de modulering wordt 3DI software gebruikt die door waterschappen en Rijkswaterstaat

- Gemeente Texel

is ontwikkeld. 3DI is een interactief en integraal modelinstrumentarium voor waterberekeningen. Het is specifiek ontwikkeld voor beslissingsondersteuning in het

- Off Grid Test Center

waterbeheer.

De ontwerpfase start in september 2017, maar er zijn al enkele mijlpalen bereikt. Zo zijn

Purmerend

er diverse subsidies toegekend, zoals van de Europese Unie en het Waddenfonds. Ook is het project als showcase aangemerkt voor andere projecten van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en naar verwachting ook voor projecten van andere waterschappen.

Hoorn

Alkmaar

- Liander

Haarlem

Amsterd Aalsmeer

Sassenheim

Den Haag

Leimuiden

Leiden

Alphen a/d Rijn

Utrech

Zoetermeer Waddinxveen Delft Vlaardingen

Gouda

D

Schoonhoven

Rotterdam

Dordrecht

Zaltbom Burgh-Haamstede

Breda Tilburg

Middelburg

Bergen op Zoom

47

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Oosterwolde

Assen

30 Convenant belasting wegen en kunstwerken Emmen

Meppel

In 2016 publiceerde WOW de praktijkbundel Overbelading. De provincie Overijssel haalde daar de inspiratie uit om het bestrijden van de negatieve gevolgen van overbelading breder op de agenda te zetten. Samen met de organisaties die het vervoer van zware transporten

Zwolle

vertegenwoordigen, werken de wegbeheerders in Overijssel aan een convenant dat inhoud

Ommen

geeft aan de gezamenlijke aanpak.

Overbelasting van wegen, viaducten en bruggen kan verstrekkende gevolgen hebben. De Almelo

schade aan de infrastructuur en de kunstwerken kan aanzienlijk zijn en het repareren kost tijd en geld. Ook is de bereikbaarheid in het geding, waardoor de economische schade flink kan oplopen. Overijssel heeft dat aan den lijve ondervonden door de noodzakelijke

Deventer

Samenwerkingspartners Goor - Provincie Overijssel - Alle gemeenten in Overijssel - Waterschappen - Transport en Logistiek Nederland - LTO Noord - Evofenedex

Doetinchem - Cumela

- Bouwend Nederland - Inspectie Leefomgeving en Transport

nlo

48

Hengelo preventieve Enschede

sluiting van bruggen over het Twentekanaal en een brug bij Ommen. Ten slotte

moet ook het aspect verkeersveiligheid niet worden vergeten, die in de knel kan komen bij (te) zware transporten.

Door aan een win-win situatie voor iedereen te werken, lukte het de provincie om alle betrokken partijen om de tafel te krijgen. Zij zoeken naar mogelijkheden om aan minimale schade en maximale bereikbaarheid te werken. Het wordt als een uitdaging gezien om de pijnpunten, ideeën en oplossingsrichtingen met elkaar te bespreken en tot een gezamenlijke aanpak te komen, uitmondend in een ‘convenant belasting wegen en kunstwerken’. De ondertekening is gepland in het najaar van 2017.

Waddenzee Harlingen

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Texel

31 Pre-verkenning IJsselmeergebied

Sneek

Afsluitdijk

Den Helder

Hindeloopen

IJsselmeer Petten

Het IJsselmeergebied is belangrijk voor de zoetwatervoorziening in Nederland, voor transport en recreatie én als woongebied. Het merengebied draagt sterk bij aan het vestigingsklimaat van steden zoals Almere en aan de verdere ontwikkeling van de Deltametropool Amsterdam.

Hoorn

Alkmaar

Een veilig, schoon en gezond watersysteem is daarvoor een belangrijke drager.

De chemische waterkwaliteit in het IJsselmeergebied is de afgelopen decennia verbeterd,

Markermeer

Lelystad

maar het water- en natuursysteem is onvoldoende robuust en veerkrachtig om toenemende druk van klimaatverandering en toenemende vraag voor wonen en recreatie op te vangen.

Purmerend De vraag is nu: wat moet er gebeuren om te komen tot een toekomstbestendig, veerkrachtig en adaptief IJsselmeergebied? Hiervoor wordt een zogenoemde pre-verkenning uitgevoerd, Haarlem

Almere

Amsterdam

gericht op het IJsselmeergebied van 2028 en verder.

Samenwerkingspartners - Rijksdienst voor Ondernemend

Er zijn veel spelers met expertise en belangen in het gebied. Ook raakt de verkenning aan

Nederland

Aalsmeer

andere initiatieven waarin wordt nagedacht over de toekomst van het IJsselmeergebied. Deze

- Ministerie van Economische zaken

initiatieven vertonen veel overlap in studiegebied, doelstelling, planning en vooral: dezelfde Sassenheim

Leiden

krachten en schaarse middelen in één Haag proces dan meerdere processen half doen.

Den Alphen a/d Rijn

Amersfoort Milieu

Utrecht

Sinds de start in januari 2017 zijn de uitgangspunten voor de oplossingsrichtingen Waddinxveen

Lunteren

Noord-Holland, Flevoland

vastgesteld. Deze zijn overgenomen in de Verkenning Grote Wateren en in een Gouda

Gebiedsagenda. Verder zijn er, in dialoog met de betrokken partijen, twee kaarten ontwikkeld Schoonhoven

voor het gebied. Eén met doelen en één met maatregelen.

Vlaardingen

Elst

- Rijkswaterstaat

- Maarn Provincies Friesland, Overijssel,

Zoetermeer

Delft

Apel

- Ministerie van Infrastructuur en

stakeholders. Er wordt daarom gezamenlijk gezocht naar synergie; beter het bundelen van de Leimuiden

De Lek

Ede

- Land- en tuinbouworganisaties

Arnhem - Gemeenten in het IJsselmeergebied - Natuurbeheerders

Rotterdam

Tiel

Franeker Harlingen

Hoofddoel IJsselmeergebied Een robuust en veerkrachtig ecosysteem door:

Het scheppen van de voorwaarden die het mogelijk maken dat de karakteristieke natuurwaarden van het ecohydrologisch systeem van het IJsselmeergebied als onderdeel van de Nederlandse delta zich kunnen ontwikkelen binnen de randvoorwaarden die nu gesteld worden. Het systeem moet zodanig robuust en veerkrachtig zijn dat medegebruik mogelijk is en dat veranderende omstandigheden door het systeem opgevangen kunnen worden.

Drachten

Grou

Dordrecht

Doelaccenten

Bolsward

Hoek Afsluitdijk - Wieringermeer:

‘Poort naar de Waddenzee’ - Vismigratie Waddenzee-IJsselmeer; - Brakwatermilieu en gradiënt in zoet – zout water; - Archipel als veilig habitat en foerageergebied voor vogels en vissen.

Sneek

Zaltbommel

Friese kust:

Poort naar de Waddenzee Burgh-Haamstede

‘Een stevige gevarieerde kust’ - Robuuste gradiënten van water naar land; - Verbinding met achterland: boezem en haarvaten; - Veilig habitat en foerageergebied voor vogels en vissen.

Een stevige en gevarieerde kust

(Hoek Afsluitdijk - Wieringermeer)

(Friese kust)

Gorredijk

Oevers Noordoostpolder:

Oss

‘s-Hertogenbosch

‘Nieuw onderwaterland’ - Gevariëerd Joure onderwaterlandschap; - Paai- en leefgebied vissen.

Heerenveen

IJssel - Vecht monding:

‘Poort naar de rivier’ - Ecologische verbinding naar de IJssel en Vecht; - Paai- en leefgebied vissen.

Houtribdijk:

‘Markerwadden 2050’ - Archipel als veilig habitat en foerageergebied voor vogels en vissen; - Visverbinding IJsselmeer en Markermeer.

Oostvaarders- en Lepelaarsplassen:

Breda

Wolvega

‘Aan twee kanten verbonden’ - Visverbinding plassen-Markermeer; - Paai- en leefgebieden vissen.

Wieringerwerf

Tilburg

Lemmer

Markermeerkust Noord-Holland:

‘Tot in de haarvaten’ - Verbinding met achterland: boezem en haarvaten; - Robuuste kustnatuur met behoud van cultuurhistorie.

Middelburg

Randmeren:

Bergen op Zoom

Medemblik

‘Ontwikkelen door beheer’ - Kleinschalige ontwikkelingen door beheer.

Steenwijk

Hele IJsselmeergebied:

- Afstemmen beheer en gebruik op minimaliseren impact natuurdoelen

Nieuw onderwaterland

Andijk

(Oevers Noordoostpolder)

Wervershoof

Enkhuizen

Hoogkarspel

Eindhoven

Emmeloord

Markerwadden 2050 (Houtribdijk)

Stede Broec

Wognum Obdam Zwaag

Urk

Hoorn

Poort naar de rivier (IJssel - Vecht monding)

Genemuiden

Hasselt

Terneuzen

Swifterbant

IJsselmuiden

Tot in de haarvaten

Kampen

(Markermeerkust Noord-Holland) Dronten Edam

Purmerend

Zwolle

Lelystad

Volendam

Nederwe

Hattem

Aan twee kanten verbonden

Monnickendam

(Oostvaarders- en Lepelaarsplassen)

Wezep Biddinghuizen Elburg

Landsmeer

't Harde

Heerde

Almere-Buiten Nunspeet

Almere-Stad

Amsterdam Almere-Poort Epe Almere-Haven

Diemen

Harderwijk

Zeewolde

Ontwikkelen door beheer (Randmeren) Weesp Huizen

Ouderkerk aan de Amstel

Ermelo Vaassen

Naarden Abcoude

Bussum

Blaricum

Laren

Putten

Eemnes Bunschoten-Spakenburg

Kortenhoef

Twello Hilversum

Nijkerk Baarn

Vinkeveen Wilnis

Preverkenning eco-hydrologische maatregelen IJsselmeer

Apeldoorn

Nieuw-Loosdrecht

Hoogland

Zoekgebieden & Doelen

Voorthuizen

Breukelen

Hoevelaken

Soest

27 juni 2017 Amersfoort Maarssen

Bilthoven

Leusden

Rijkswaterstaat, Ministerie van Economische Zaken en Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Barneveld

49

Sitt

Markermeer

Lelystad

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Zwolle

Purmerend

32 Waterschapstalent

Haarlem

Almere

Amsterdam

Almelo

Epe

Aalsmeer

Goor

Apeldoorn Leimuiden

Amersfoort

Alphen a/d Rijn

Hengelo Enschede

Deventer

Sassenheim

eiden

Ommen

Elst

Waterschappen zijn aantrekkelijke werkgevers, maar het schort vaak aan een sterke

Utrecht

Lunteren

profilering. Tegelijkertijd is er juist grote vraag naar technisch personeel van hoog niveau in

Zoetermeer

Maarn

de watersector. In 2013 hebben Ede vijf waterschappen zich daarom verenigd in het Traineeship

Waddinxveen Gouda Schoonhoven

Rotterdam

Waterschapstalent. Gezamenlijk werven en enthousiasmeren zij hoogopgeleide, jonge De trainees.

Lek

Doetinchemen een goede Zo werken zij aan een Arnhem stabiel en gevarieerd personeelsbestand

bedrijfsvoering.

Tiel

De waterschappen kijken bij de werving over hun grenzen heen en bouwen samen met de trainees aan een boeiende toekomst in de watersector. De jongeren kijken met een frisse Dordrecht

Samenwerkingspartners - Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier - Waterschap Hollandse Delta Breda

- Hoogheemraadschap van RijnlandTilburg - Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard - Waterschap Rivierenland - Rijkswaterstaat (Hoogwaterbeschermingsplan) - Unie van Waterschappen (per 1 januari 2018) - Hoogheemraadschap van Delfland (per 1 januari 2018)

blik naar de organisaties en werken aan inspirerende projecten. Het enthousiasme bij de deelnemende organisaties is groot en de trainees beschouwen hun baan als een boeiend

Zaltbommel

leertraject.

Oss

‘s-Hertogenbosch

Tweejaarlijks worden minimaal twintig jonge starters geworven, die als trainee aan de slag gaan binnen Waterschapstalent. Zij doorlopen een gevarieerd werk- en leertraject.

Ze volgen onder meer diverse vaardigheidstrainingen, bijvoorbeeld op het gebied van Venray projectmanagement, adviseren of persoonlijke effectiviteit.

De praktijkopdrachten (van drie

tot zes maanden) worden in groepsverband uitgevoerd en gaan over een actueel thema dat Eindhoven van belang is voor alle deelnemende waterschappen.

Venlo

Sinds 2013 hebben de waterschappen al diverse trainees in (vaste) dienst genomen. De pool van deelnemende waterschappen breidt zich met ingang van 1 januari 2018 bovendien uit tot acht. Andere organisaties die een pool wensen op te zetten, zien het Traineeship Waterschapstalent als voorbeeld.

Nederweert

www.waterschapstalent.nl

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

50

Texel

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Den Helder

33 IJmond Bereikbaar Petten

Alkmaar

De regio IJmond wordt gevormd door de gemeente Velsen, Heemskerk en Beverwijk. Het heeft ruim 150.000 inwoners en kent grote bedrijvigheid. Er is volop maakindustrie, waaronder Tata Steel , haven- en transportbedrijven, MKB, recreatie en toerisme. Dit brengt veel woon-werkverkeer en zwaar vervoer met zich mee. Elke ochtend en namiddag stromen de toegangswegen vol. Deze opstoppingen kosten veel tijd, geld en zijn slecht voor het milieu.

Purme

Haarlem

IJmond Bereikbaar timmert inmiddels ruim twee jaar aan de weg om werkgevers en

Am

medewerkers na te laten denken over de vraag: hoe ga jij naar je werk? Doel is om de spits in IJmond minder druk te maken; duizend auto’s minder op de weg maakt al een aanmerkelijk verschil. De regio boekt succes. Van tien pilotbedrijven met ongeveer vijftig Aalsmeer

deelnemers in mei 2015, groeide het fietsstimuleringsprogramma ‘Goed op weg’ uit tot een

Samenwerkingspartners

community van 170 bedrijven, die samen 2.700 werknemers hebben aangemeld.

Sassenheim - Omgevingsdienst IJmond Leimuiden

De renovatie (met afsluiting) van de Velsertunnel was in 2016 een belangrijke aanjager om het thema bereikbaarheid hoog op de regionale agenda te krijgen. Veel bedrijven

- GLeiden emeenten Beverwijk, Velsen,

Den Haag

Zoetermeer - Bedrijfsleven IJmond

motiveerden hun werknemers om vaker de fiets of het openbaar vervoer te gebruiken. In

Waddinxveen - Rijkswaterstaat

2017 legt IJmond Bereikbaar de focus op structureel gebruik van de fiets en e-bike voor het woon/werkverkeer en de stimulerende rol daarin van werkgevers.

Heemskerk Alphen a/d Rijn

Delft Vlaardingen

Gouda Schoonhoven

Rotterdam

IJmond Bereikbaar is daarnaast actief betrokken bij het MIRT-onderzoek Noordwestkant Amsterdam. Duurzame maatregelen moeten de bereikbaarheid van de regio en de gehele corridor Alkmaar-Haarlemmermeer verbeteren.

Dordrecht

www.ijmondbereikbaar.nl Burgh-Haamstede

Breda Bergen op Zoom

Middelburg

Terneuzen

51

Assen

Den Helder

Hindeloopen

Inzending Prijsvraag WOW 2017

34 Amsterdam Rainproof IJsselmeer

tten

Meppel

Hoorn

Alkmaar

Markermeer

Lelystad

Ommen

Door een toename van extreme neerslag en toenemende bebouwing en bestrating, kan

Zwolle

het regenwater in Amsterdam niet altijd goed weg. ‘Water op straat’ leidt tot steeds meer

Purmerend

overlast en schade aan woningen, winkels en kantoren. Om het waterbewustzijn in de stad -

m

Almere

Amsterdam

van bewoner tot bedrijf tot overheid - te vergroten, initieerde Waternet in 2014 Amsterdam Almelo Rainproof. Het doel: een regenbestendig, Epe aantrekkelijk en leefbaar Amsterdam in 2050. Het

motto: elke druppel telt!

Aalsmeer

Deventer

Rainproof is een innovatieve netwerk/platform-aanpak om stedelijke gebieden

Hengelo Enschede

Goor

Apeldoorn regenbestendig te maken. Publieke en private partijen – ook buiten de watersector - trekken

hierin gezamenlijk op. Uitgangspunt is dat hoosbuien iedereen raken en dat iedereen iets

Leimuiden

Amersfoort

Elst af te voeren, op te vangen of zelfs te gebruiken. Een kan doen om regenwater slimmer

Utrecht

lphen a/d Rijn Samenwerkingspartners

er

Emmen

Steenwijk

- Ruim 75 partners: lokale partners,

dinxveen

publiek en privaat, maar ook

partners met een landelijk netwerk, Gouda De Lek zoals Tuinbranche Nederland en Schoonhoven Achmea Schadeverzekeringen

otterdam

Lunteren rainproof inrichting van daken, tuinen, straten en pleinen vergroot de sponswerking van de Maarn

stad; dit is het opnemen van het water en het langzaam afgeven aan de bodem en riolering.

Ede Rainproof heeft niet alleen bij extreme regen waarde voor de gebruikers van de stad, maar Doetinchem

Arnhem

zelfs dagelijks. In de uitwerking zijn namelijk ook andere stedelijke opgaven verbonden, waaronder duurzaamheid/circulariteit, hittestress, biodiversiteit en leefbaarheid. Gezamenlijk

Tiel

kan zo schade worden voorkomen en wordt de stad groener, mooier en uiteindelijk ook leefbaarder. Alle partners die onderdeel zijn van het netwerk nemen rainproof inmiddels als vanzelfsprekend mee in hun communicatie en (fysieke) werkzaamheden.

Dordrecht Zaltbommel

Oss

‘s-Hertogenbosch Breda Tilburg Venray Eindhoven

Venlo

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

52

Maastricht

winnaar prijsvraag WOW 2017 Rainproof bewijst dat het haalbaar is om gezamenlijk eigenaarschap te realiseren. Zo heeft Tuinbranche NL (brancheorganisatie voor de tuinketen) het concept omarmd en het thema ‘Natuurlijk! De watervriendelijke tuin’ voor vijf jaar in haar tuinwinkels geprogrammeerd. Het personeel is hiervoor door Rainproof getraind. Regionale hoveniers die zijn aangesloten bij de Branchevereniging van hoveniers VHG gebruiken de Rainproof Tuinfolder met hun eigen bedrijfsstempel.

De gemeente Amsterdam hanteert Amsterdam Rainproof als criterium voor de inrichting van de openbare ruimte, voor het programma groene schoolpleinen en bij nieuwe gebiedsontwikkeling, zoals het Centrumeiland IJburg. Verder gebruikt een groot aantal wegbeheerders en ontwerpers openbare ruimte de Rainproof-factsheets en -oplossingenkaarten. Mooie Rainproof-voorbeelden in de openbare ruimte zijn het voorplein van het De Mirandabad en de waterbergende groenstrook aan de Zuiderlijke Wandelweg.

Het concept Rainproof krijgt inmiddels navolging. Voorbeelden zijn de initiatieven Haarlemmermeer Waterproof en Arnhem klimaatbestendig. Daarnaast is een verkenning voor het ministerie van Infrastructuur en Milieu gaande naar het opzetten van een landelijk platform ‘Samen klimaatbestendig’. Dit ondersteunt vergelijkbare lokale Rainproofinitiatieven met het opzetten en uitbouwen van een energiek lokaal platform. www.rainproof.nl

© Merlijn Michon

53

IJsselmeer

Emmen

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Steenwijk Meppel

35 Waterkering Spakenburg

Hoorn

Markermeer

Lelystad

Zwolle

end

Almere

Ommen

Al in 2003 constateerde het waterschap Vallei en Veluwe dat de dijk bij Spakenburg niet

msterdam

Almelo

meer aan deEpewettelijke veiligheidseisen voldeed. Bij een zware noordwesterstorm bieden de schotten in de dijk onvoldoende bescherming tegen opstuwend water van het Eemmeer.

Hengelo waterkering langs de Sinds die tijd zijn plannen gemaakt voor een betrouwbare (primaire) Deventer

Enschede

Oude en Nieuwe Haven in het voormalig vissersdorp.

Goor Harde eis was dat geen afbreuk zou Apeldoorn

worden gedaan aan het beschermde, historische dorpsgezicht.

Amersfoort

Elst

Utrecht

Als oplossing is gekozen voor een opdrijvende waterkering. Deze kering bestaat uit een

Lunteren Maarn

ingegraven smal bassin, waarin een smalle keerwand staat. In gesloten toestand is die

Ede

Samenwerkingspartners De Lek - Gemeente Bunschoten

‘onzichtbaar’. Aan de waterzijde van de constructie zitten openingen. Komt het water omhoog, dan vult het bassin zich en stijgt de keerwand tot ongeveer tachtig centimeter

Doetinchem Arnhem mee omhoog. De wand is opgebouwd uit staal, glasvezel versterkte kunststof, polyurethaan

en is bekleed met een kevlar huid. Eenmaal bovenin klemt de wand zich vast aan een

- Waterschap Vallei en Veluwe

vergrendeling.

Tiel

- Hoogwaterbeschermingsprogramma - Bouwcombinatie

De bouw van de opdrijvende waterkering was een van de projecten uit het tweede

Van Heteren-Jansen Venneboer Zaltbommel

Hoogwaterbeschermingsprogramma en is in het voorjaar van 2017 opgeleverd. Met een lengte van driehonderd meter is het de langste flexibele waterkering ter wereld. Het

Oss

beschermt Spakenburg en het achterland tot aan Amersfoort tegen hoogwater.

‘s-Hertogenbosch

ilburg Venray Eindhoven

Venlo

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

54

Kollum

Leeuwarden

Waddenzee

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Harlingen

36 Waterplan Kop van Overijssel Texel

Sneek

Afsluitdijk Den Helder

Oosterwolde

Hindeloopen

Nee, op de Beulakerwijde, Belterwijde, Bovenwijde en het Giethoornse Meer varen de bootjes IJsselmeer met opsporingsambtenaren van politie, provincie en waterschap niet achter elkaar aan. Al Petten

Steenwijk

25 jaar niet meer. De betrokken toezichthouders en handhavers werken samen. Ze zetten hun

Meppel

aandachtspunten in het Waterplan.

Hoorn

De Kop van Overijssel herbergtAlkmaar tweehonderd kilometer vaarweg, de vier meren en het Nationaal Park Weerribben-Wieden. Honderdduizenden recreanten en bewoners genieten van de unieke natuur en cultuur in deze regio. Milieu, leefbaarheid Markermeer en veiligheid vragen

Lelystad

daarbij extra aandacht. Er zijn spelregels voor de recreatievaart en er is natuur- en milieuregelgeving.

Purmerend

Samenwerkingspartners

Almere In het gebied opereren ongeveer twintig opsporingsambtenaren van verschillende instanties.

Haarlem

Amsterdam

- Politie

Zij delen kennis, materieel en vaardigheden. De toezichthouders weten elkaar te vinden en

Epe - Provincie Overijssel

kennen elkaars taken en verantwoordelijkheden. Ze maken gebruik van elkaars expertise,

- Rijkswaterstaat

sturen bij, roosteren efficiënt in en weten hoe het administratiesysteem van de andere

- Gemeente Steenwijkerland Deventer

partijen in elkaar zit. Dat maaktAalsmeer hecht teamwork mogelijk.

- Gemeente Zwartewaterland

Apeldoorn

Sassenheim

- Waterschap Drents Overijsselse

Afspraken over de manier van toezicht en handhaving worden in het Waterplan vastgelegd.

Leimuiden Amersfoort

Leiden

Hieronder staan de handtekeningen van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, provincie, Den Haag Alphen a/d Rijn Utrecht

Elst

- Natuurmonumenten

Zoetermeer

altijd een coördinerende en stimulerende rol gespeeld. In 2017Maarn zijn ook Rijkswaterstaat, de Ede

Waddinxveen

- Sportvisserij Oost-Nederland

gemeente Zwartewaterland en de sportvisserij aangesloten; het bewijs dat de samenwerking Delft Gouda na een kwart eeuw nog springlevend is.

Arnhem

De Lek

Schoonhoven

Rotterdam

Delta

- Staatsbosbeheer

Lunteren gemeente Steenwijkerland, waterschap en de politie. De politie heeft in deze samenwerking

Vlaardingen

Ommen

Zwolle

Doetinchem

Tiel

Dordrecht Zaltbommel

e

Oss

‘s-Hertogenbosch Breda Tilburg Bergen op Zoom

Venray Eindhoven

Venlo

Nederweert

Roermond

55

Groningen

Waddenzee Harlingen

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Winschoten

37 Marker Wadden Assen Sneek

Afsluitdijk

Oosterwolde

Hindeloopen

IJsselmeer

Emmen Steenwijk van het Markermeer ging de afgelopen decennia gestaag achteruit De ecologische kwaliteit Meppel door het volop aanwezige en opwervelende slib. Sinds de constructie van de Afsluitdijk

en later de Houtribdijk (tussen Enkhuizen en Lelystad) wordt het slib niet langer op natuurlijke wijze afgevoerd en ontstaan er slibophopingen. Door wind en golfslag wervelt het

Hoorn

bodemmateriaal in het relatief ondiepe Markermeer voortdurend op en vertroebelt het water.

Vissen en schelpdieren zijn schaars geworden en daarmee ook de trekvogels.

Markermeer

Lelystad

Ommen

Om in het Markermeer een Zwolle Toekomstbestendig Ecologisch Systeem te realiseren, worden

merend

de Marker Wadden aangelegd: een archipel van eilanden die de natuur in het gebied laat opleven. De aanleg van Marker Wadden pakt een groot deel van de problemen tegelijkertijd

Almere

Amsterdam Samenwerkingspartners

aan. Met het zand, klei en slib uit het Markermeer worden paaiplaatsen, eilanden en Almelo Epe

natuurlijke oevers gemaakt. Bedreigde dieren en planten profiteren daarvan. Anderzijds

- Ministerie van Infrastructuur

wordt het Markermeer aantrekkelijker: het grootste eiland wordt voor mensen toegankelijk

en Milieu

Goor

Apeldoorn

- Provincie Flevoland

Marker Wadden is een initiatief van Natuurmonumenten. Binnen vier jaar na ondertekening

- Natuurmonumenten Amersfoort

van de Elst samenwerkingsovereenkomst, met een aanbesteding volgens de concurrentiegerichte

- Provincie Noord-Holland Utrecht

Lunteren

- Nationale Postcodeloterij

dialoog, werd in 2016 gestart met de eerste fase: de aanleg van vijf eilanden. Samen met

het onderwaterlandschap wordt het oppervlakte ongeveer 1000 hectare groot. In totaal is

Maarn

- Rijkswaterstaat

Ede

de ambitie voor Marker Wadden een natuurarchipel te worden van ca. 10.000 hectare. Het wordt daarmee een van de grootste natuurherstelprojecten van West-Europa. In 2020 moet

Doetinchem Arnhem de Eerste fase van het project zijn opgeleverd.

De Lek

Tiel

Zaltbommel

Hengelo Enschede

als natuur- en recreatiegebied.Deventer

- Ministerie van Economische Zaken

www.natuurmonumenten.nl/marker-wadden

Oss

‘s-Hertogenbosch Tilburg Venray Eindhoven

Venlo

Nederweert

Roermond

© John Gundlach

© Peter Leenen

56 Sittard

© Boskalis

Inzending Prijsvraag WOW 2017

38 Robuust Watersysteem Zeeuws-Vlaanderen

Burgh-Haamstede

Middelburg In de zilte delta van Zeeland is zoet water schaars. Dit kan op termijn leiden tot grote problemen voor de watervoorziening. Op initiatief van chemiebedrijf Dow Benelux – dat streeft naar vermindering van het zoetwatergebruik - en de provincie Zeeland wordt gewerkt aan een Robuust Watersysteem voor Zeeuws-Vlaanderen. Dit watersysteem voorziet in de

Terneuzen

toekomstige behoefte aan zoet water en draagt tegelijkertijd bij aan de vitaliteit van de regio.

Met het Robuust Watersysteem wordt de waterkringloop binnen de gemeente Terneuzen (Kanaalzone) sluitend gemaakt: er hoeft minder water te worden aangevoerd en er ontstaat een zelfvoorzienende regio.

Een Robuust Watersysteem is gebaseerd op een gezond ecosysteem en voorziet in de waterbehoefte van afnemers en gebruikers in alle sectoren, zoals industrie, landbouw, natuur, recreatie en toerisme. Het vangt adequaat overtollig water op, houdt het vast in de regio, werkt het zoveel mogelijk op voor hergebruik of voert het af. Zo ontstaat een veerkrachtige en klimaatbestendige regio, waarin de (zoet)watervoorziening is veiliggesteld voor alle belanghebbenden.

Een integratiekaart geeft inmiddels een overzicht van alle aan water gerelateerde projecten in Zeeuws-Vlaanderen. Op basis van deze kaartentafel worden projecten nader uitgewerkt, waaronder het Europese ‘Circuleau’ project. Dit betreft een milde ontzilting van brak oppervlaktewater na een voorbehandeling in een constructed wetland bij Dow/Evides. Er is inmiddels navolging van het Robuust Watersysteem: de Vlaamse Regering heeft het concept in haar toekomstvisie 2050 opgenomen. www.robuustwatersysteemzeeuwsvlaanderen.nl

Samenwerkingspartners - Waterschap Scheldestromen - Rijkswaterstaat - Evides Industriewater - Staatsbosbeheer - ZLTO - Zeeland Seaports - HZ University of Applied Sciences / Delta Academy - Dow Benelux BV - Provincie Zeeland - Gemeente Terneuzen - Twigt OM - Sweco

57

Inzending Prijsvraag WOW 2017

39 Knooppunt Joure Delfzijl

Kollum

Leeuwarden

Groningen Winschoten Drukte rond het verkeersplein Joure zorgt voor verkeersopstoppingen op de A6 en de

A7 en voor sluipverkeer in de omliggende dorpen. Om de veiligheid, bereikbaarheid en doorstroming rondom Joure te verbeteren, werken drie overheden samen aan het nieuwe Sneek

Oosterwolde Knooppunt

Joure. De huidige rotonde verdwijnt en maakt plaats voor een ongelijkvloers

knooppunt. Met het oog op duurzaamheid vindt meteen ook regionale gebiedsontwikkeling Assen plaats, zoals het verdiepen van de Langwarder Wielen en de aanpak van Entree Joure.

De drie overheidspartijen vormen sinds 2013 een bestuurlijke alliantie. Elke partij heeft daarin een eigen rol: Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor aanleg, beheer en onderhoud Emmen

van de rijkswegen; provincie Fryslân is de grootste financier; gemeente De Fryske Marren is

Steenwijk

verantwoordelijk voor de inrichting van het gemeentelijke wegennet. Door als één overheid

Samenwerkingspartners

Meppel

op te trekken, wordt het creëren van draagvlak vergemakkelijkt en kan omgevingshinder

- Rijkswaterstaat

worden beperkt. Ook wordt er synergie behaald: het combineren van elkaars belangen

- Provincie Fryslân

verhoogt de effectiviteit en efficiency.

- Gemeente De Fryske Marren

Het project bevindt zich momenteel in de uitvoeringsfase. Najaar 2017 worden de fly-overs

Lelystad

Ommen

in gebruik genomen en begin 2018 is de nieuwe aansluiting Joure klaar. Uit de omgeving

Zwolle

klinken positieve reacties en ook de bestuurders van de drie overheden zijn tevreden, mede omdat het project binnen de bestuurlijke opdracht blijft. Bij de vernieuwing van de N31 bij Harlingen wordt via hetzelfde alliantiemodel gewerkt.

Almelo

Epe

Hengelo Enschede

Deventer Goor

Apeldoorn

Elst Lunteren Ede

Arnhem

Doetinchem

Hertogenbosch

Venray Eindhoven

58

Venlo

Inzending Prijsvraag WOW 2017

40 Pilot Kleirijperij Overtollig slib uit de Eems Dollard wordt de komende drie jaar verwerkt tot klei voor de versterking van primaire dijken. Begin 2018 worden in Noord-Groningen twee slibdepots gerealiseerd: een voor baggerslib uit het Havenkanaal bij Delfzijl, de andere voor slib uit de polder Breebaart bij Termunten. In verschillende vakken ondergaat het slib gedurende drie

Delfzijl

zomers een iets andere rijpingsbehandeling ondergaan. De vraag is welk rijpingsproces de beste klei oplevert, die aan de eisen voor dijkversterking voldoet. Deze klei moet onder meer Kollum een bepaalde erosieklasse hebben om bestendig te zijn tegen hoog water, maar ook een niet te hoogWaddenzee zand- en zoutgehalte.

Leeuwarden

Groningen

Harlingen

In de Eems Dollard is te veel slib aanwezig door een tekort aan bezinkruimte. Dit vormt

Winschoten

een ecologische bedreiging voor het natuurgebied. Daar waar het slib wel kan bezinken, Texel

Samenwerkingspartners

zoals in havens, verzamelt zich juist te veel slib. Bovendien dreigt in de nabij gelegen

- Provincie Groningen

Breebaartpolder verlanding plaats te vinden. Tegelijkertijd is er een groeiende lokale vraag Sneek Afsluitdijk

- Groningen Seaports NV Assen

dijkversterkingen langs de Eems-Dollardkust gepland.

elder

- Waterschap Hunze en Aa’s

Oosterwolde

naar klei om dijken mee te versterken en landbouwgrond op te hogen. Zo staan diverse

- Rijkswaterstaat Noord-Nederland

Hindeloopen

- Stichting Het Groninger Landschap

Kleirijping is een mogelijke oplossing voor deze problematieken. Over drie jaar

- Stichting Ecoshape

moet 70.000 kuub klei klaarliggen voor 1 kilometer dijkversterking in het kader

- Waddenfonds

van het projectIJsselmeer Brede Groene Dijk, dat gerealiseerd wordt binnen het kader van het

Emmen

Hoogwaterbeschermingsprogramma. Daarna volgt hopelijk meer dijkenklei, maar gebruik voor Steenwijk ophoging van landbouwgronden die getroffen zijn door bodemdaling of de productie van Meppel bouwblokken is ook denkbaar.

Hoorn

Alkmaar

Markermeer

Lelystad

Zwolle

Purmerend

Ommen

Almere

Amsterdam

Almelo

Epe

Aalsmeer

Goor

Apeldoorn

muiden

Amersfoort

a/d Rijn

Elst

Utrecht

Lunteren Maarn

Ede

een Gouda Schoonhoven

Hengelo Enschede

Deventer

Arnhem

De Lek

erdam

Doetinchem

Tiel

59

Dordrecht Zaltbommel

Oss

Sneek

Afsluitdijk

Oosterwolde

Assen

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Hindeloopen

41 Live Incident Observation Protocol

IJsselmeer

Emmen

Steenwijk

Meppel

Hoorn

lkmaar

Waterkeringen in Nederland bieden een hoog veiligheidsniveau. Toch blijft het belangrijk kennis en ervaring op te doen in operationele hoogwaterbestrijding. Het laatste echt hoge

Markermeer

Lelystad

Ommen

water in Nederland was ruim twintig jaar geleden, in 1995.

Zwolle

Purmerend

Rijkswaterstaat onderhoudt zeer goede contacten met het Amerikaanse Army Corps Almere

of Engineers en de Engelse Environment Agency (EA). Beide organisaties hebben veel

Amsterdam

Almelo

praktische ervaring met overstromingen en werden betrokken bij de voorbereiding van de Epe Crisisoefening Waterwolf in 2016. In deze oefening werd een grootschalige evacuatie van Marken na een dijkdoorbraak geoefend. Hier ontstond het idee voor een meer Hengelo gestructureerde

Aalsmeer

Deventer

kennisuitwisseling.

Apeldoorn

Samenwerkingspartners - Environment Agency

In een ‘Live Incident Observation Protocol’ zijn inmiddels de spelregels voor

Amersfoort

kennisuitwisseling Elst met EA tijdens een echte hoogwatercrisis vastgelegd. Daarin

Utrecht - Rijkswaterstaat - Waterschappen

Enschede Goor

Lunteren staan ook de contactpersonen op de thema’s nationaal strategisch crisismanagement, Maarn

informatiecoördinatie, modellen, communicatie, technische uitvoering beheersmaatregelen Ede en operationele crisisorganisatie. Regelmatig zijn er oefeningen en bijeenkomsten met partners uit andere landen.

Arnhem

De Lek

choonhoven

m

Doetinchem

De samenwerking levert innovatieve ideeën op, zoals de mogelijkheden van serious gaming

Tiel

voor het trainen van de operationele kolom, maar ook het beoordelen van elkaars (nood) maatregelen. Een internationaal digitaal handboek voor uitvoering van noodmaatregelen is inmiddels voorgesteld voor het EU Horizon2020-programma. Ook is het thema ‘Live Incident Zaltbommel

Observation’ inmiddels bevestigd als één van de activiteiten binnen het Memorandum of Oss

Understanding tussen EA en Rijkswaterstaat. Mogelijk sluiten ook de USACE- en/of Duitse en Vlaamse collega’s zich bij dit internationale netwerk aan.

‘s-Hertogenbosch

da Tilburg Venray Eindhoven

Venlo

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

60

Maastricht

IJsselmeer Inzending Prijsvraag WOW 2017

Emmen

en

Steenwijk Meppel

42 Studenten onderzoeken kunstwerken Lelystad Hoorn

Alkmaar

Markermeer

Zwolle

Purmerend

m

Ommen

Almere Breng MBO- en HBO-studenten in aanraking met de praktijk van civiele techniek en

wegenbouw, dan gaat de theorie leven en is de interesse gewekt.

Zo is het. Studenten Amsterdam Epe

Almelo

van het ROC Twente en Saxion in Enschede, wegbouwkundigen van de toekomst, zochten zelf bruggen uit en gingen daadwerkelijk op inspectieronde. De inspectiegegevens werden

Aalsmeer

Deventer digitaal opgeslagen in een GIS-app, die door het ROC is ontwikkeld. De studenten van

Saxion gebruikten de inspectiegegevens voor het opstellen van een echt beheer- en Apeldoorn

Hengelo Enschede Goor

onderhoudsplan.

Leimuiden

Amersfoort

phen a/d Rijn

Elst

Utrecht Dit initiatief ontstond vorig jaar, omdatLunteren in het onderwijs beheer en onderhoud van Maarn infrastructuur relatief weinig aandacht krijgt. Gelet op de ouderdom van de infrastructuur Ede

inxveen

worden inspecties steeds belangrijker om de veiligheid van de constructies te garanderen.

Gouda Schoonhoven

tterdam

Veel bruggen met een De en Lek viaducten zijn in de periode na 1950 gebouwd. Rekening houdend Doetinchem

Arnhem

gemiddelde levensduur van circa tachtig jaar moet een groot deel van de toen gebouwde kunstwerken in de komende decennia worden vervangen.

Tiel

- Provincie Overijssel - Aantal Twentse gemeenten - ROC van Twente

Het initiatief komt voort uit de stichting Pioneering, hét platform van kennis delen en ontwikkelen voor alle partijen in de Twentse bouwketen. De initiatiefnemers willen Dordrecht

Samenwerkingspartners

dergelijke ‘studenteninspecties’ jaarlijks herhalen. Naast het inspecteren en onderzoeken

- Saxion - Ingenieursbureau Westenberg - Stichting Pioneering

Zaltbommel is het boeien Oss van kunstwerken, van studenten voor de civiele techniek en wegenbouw één

van de belangrijkste doelstellingen. Het resultaat tot nu toe is een groep van circa veertig

‘s-Hertogenbosch

studenten, die enthousiast zijn om in deze sector aan de slag te gaan.

Breda Tilburg Venray Eindhoven

Venlo

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

61

rnhem

Doetinchem

Inzending Prijsvraag WOW 2017

43 Waterpanel Noord

ch In Waterpanel Noord werken de waterpartners uit Noord- en Midden Limburg sinds 2011 samen aan een efficiënt en duurzaam waterketenbeheer. Het motto: ‘Samenwerken

Venray

omdat het loont’ en niet omdat het moet! Inzet van de samenwerking zijn onder meer kostenbesparingen voor de burger, van minimaal 12,6 procent voor riolering en zuivering Venlo

samen en van 5 procent voor drinkwater in 2020 (ten opzichte van referentiejaar 2010).

De partijen in Waterpanel Noord werken gezamenlijk aan de inzameling en het transport van (stedelijk) afvalwater, een doelmatige inzameling en verwerking van regenwater én aan een voldoende en duurzame drinkwatervoorziening. Gezamenlijk voeren zij projecten uit,

Nederweert

zoals rioolvervanging en- renovatie, uniformering data en meten, ‘Doekie, nee niet in de WC’

Samenwerkingspartners Roermond

- Alle 15 gemeenten uit Noorden Midden Limburg - Waterschap Limburg - Waterschapsbedrijf Limburg Sittard

- Waterleiding Maatschappij Limburg

en ‘Waterklaar’. Dit laatste project maakt burgers bewust van hun rol in de waterketen om klimaatproblemen te voorkomen en biedt hen handelingsperspectief.

Aan de samenwerking ligt de strategische visie ‘Waardevol groeien’ ten grondslag.

Sinds de oprichting zijn al zo’n 25 projecten uitgevoerd of opgestart. Duurzaamheid en innovatie staan hoog in het vaandel. Voorbeelden zijn de verdiepingsslag databeheer, de stimuleringsregeling afkoppelen particulieren, de Stresstest klimaatbestendigheid Waterpanel Noord en de pilot Omgevingswet.

Heerlen

De resultaten hebben een absolute meerwaarde voor alle deelnemende waterketenpartners

Maastricht

én de inwoners van de provincie. Zo is al een grote kwaliteitsslag behaald en is de besparingsdoelstelling uit het Bestuursakkoord Water al ruimschoots behaald: circa 17 procent in 2016. www.waterinlimburg.nl

62

IJsselmeer Petten

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Hoorn

Alkmaar

44 Verkeerslichten Midden-Nederland

Markermeer

Lelystad

Purmerend

Haarlem

Almere

Amsterdam

Traditioneel regelen gemeenten en provincies hun eigen onderhoudscontract voor verkeersregelinstallaties (vri’s). Samenwerking levert echter schaalvoordelen op. Na een Aalsmeer

succesvolle samenwerking tussen Amersfoort en Soest wordt nu een onderhoudscontract voor vri’s opgesteld en aanbesteed waaraan alle wegbeheerders in de regio Midden-Nederland Sassenheim

kunnen deelnemen.

Den Haag

Leimuiden

Leiden

Amersfoort

Utrecht

Alphen a/d Rijn

Het op te stellen contract is een integraal prestatiecontract (IPC). Dit is voor het beheer Zoetermeer

Lunteren Maarn

en onderhoud aan verkeerslichten een relatief nieuwe manier van werken. Door op Waddinxveen

Ede

een eenduidige manier om te gaan met beheer en onderhoud aan vri’s is er een betere Delft

Gouda

afstemming tussen wegbeheerders. Ook verbetert de kwaliteit van de werking van de

Arn

De Lek

Schoonhoven

verkeerslichten en kunnen storingen sneller worden opgelost. Dit vermindert de overlast Vlaardingen voor weggebruikers en optimaliseert de doorstroming. BovendienRotterdam wordt de kennis in de regio gebruikt en gewaarborgd.

Samenwerkingspartners Tiel

- Provincie Utrecht - Gemeenten Amersfoort, Leusden, Maarssen, Nieuwegein, Soest,

Amersfoort en Soest hebben sinds 2008 een gezamenlijk contract voor de levering van

Utrecht, Utrechtse Heuvelrug,

Dordrecht nieuwe verkeersregelautomaten. Sinds 2014 hebben zij samen met Leusden een gezamenlijk

Veenendaal, Woerden, Zaltbommel Oss Zeist

onderhoudscontract voor onderhoud aan de vri’s. In 2014 hebben de provincie Utrecht Burgh-Haamstede en de gemeenten Utrecht en Amersfoort een gezamenlijke aanbesteding voor een vri-

‘s-Hertogenbosch

beheerscentrale gedaan, waarop de andere wegbeheerders in Midden-Nederland ook zijn aangesloten. In 2016 is de verkenning voor een gezamenlijk beheerscontract Breda voor verkeerslichten in Midden-Nederland opgestart. Een eerste versie van een nieuw bestek is nu gereed. De aanbesteding is begin 2018.

Middelburg

Tilburg

Bergen op Zoom Eindhoven

Terneuzen

M

63

Hoorn

kmaar

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Markermeer

Lelystad

Zwolle

Ommen

45 Blauwe Golf Verbindend

Purmerend

Almere

Amsterdam

Almelo

Epe

Aalsmeer

Goor

Blauwe Golf Verbindend (BGV) maakt een snellere doorstroming van alle verkeer mogelijk: Apeldoorn varend op het water én rijdend over bruggen en sluizen. Het project is gericht op het

Amersfoort

Elst faciliteren van de informatievoorziening tussen vaarwegbeheerders, de scheepvaart en

Utrecht

hetLunteren wegverkeer. BGV maakte tussen 2010 en dit jaar van 170 bruggen realtime openingen Maarn

hoonhoven

beschikbaar en levert van 80 bruggen de geplande opening (een kwartier van te voren).

Ede BGV begon in de provincie Noord-Holland,Doetinchem Zuid Holland en bij het havenbedrijf Rotterdam en

Arnhem

De Lek

m

a

Hengelo Enschede

Deventer

is inmiddels opgeschaald naar een aantal andere provincies, havenbedrijven, Rijkswaterstaat en een aantal gemeenten. Het is overdraagbaar naar nog niet bij het cluster aangesloten

Tiel

regio’s.

Samenwerkingspartners

Blauwe Golf Verbindend slaat een brug tussen vaarwegbeheerders, havenbedrijven en

- Provincies Noord-Holland, ZuidHolland, Overijssel, Friesland en Zaltbommel Groningen - Rijkswaterstaat - Havenbedrijven Rotterdam en Amsterdam Tilburg - Gemeenten Deventer en Kampen

wegbeheerders, en via serviceproviders óók naar de weg- én vaarweggebruikers. Het project Oss

is onderdeel van Beter Benutten Vervolg en uniek in Europa. Doel is om als gezamenlijke vaarwegbeheerders de betrouwbaarheid van de doorstroming van verkeer op wegen en

‘s-Hertogenbosch vaarwegen te vergroten én om de reistijden op het Basisnet Beroepsvaart en de Staande Mastroutes beter te plannen.

De opbrengst voor de vaarwegbeheerders is dat zij het verkeersaanbod beter kunnen Venray faciliteren, door real time en geplande informatie over de opening van bruggen en sluizen

Eindhoven

beschikbaar te maken naar gebruikers. De opbrengst voor de vaarweggebruiker én voor de weggebruiker is dat zij deze services ontvangen om efficiënter van A naar B te reizen. Ook is Venlo

een ligplaatsbezettingssysteem voor de havens van Rotterdam en Amsterdam gerealiseerd.

Dit ligplaatsbezettingssysteem wordt landelijk uitgerold.

Nederweert www.blauwegolfverbindend.nl

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

64

Inzending Prijsvraag WOW 2017

46 Waterveiligheid Zeeland Burgh-Haamstede

In de provincie Zeeland wordt het werken aan waterveiligheid complexer. Om dit efficiĂŤnter en effectiever te realiseren, is sinds 2015 de Projectorganisatie Waterveiligheid (POW) actief.

Dit samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat en waterschap Scheldestromen voert in Zeeland dijkversterkingsprojecten uit.

Middelburg

POW resulteert uit de eerdere succesvolle samenwerking van de partijen in het projectbureau Zeeweringen (PBZ), voor het vervangen van de steenbekledingen van de Zeeuwse dijken.

De opgedane kennis en kunde mocht niet verloren gaan.

Terneuzen

Met het gemengde projectteam wordt kruisbestuiving beoogd. Zo levert Rijkswaterstaat het projectmanagement, contractmanagement en projectbeheersing. Waterschap Scheldestromen levert het omgevingsmanagement en technisch management. POW is samengesteld uit medewerkers van beide organisaties en houdt zich bezig met verschillende projecten, waaronder dijkversterkingen op Schouwen-Duiveland en Zuid Beveland, strekdammen tussen

Samenwerkingspartners - Rijkswaterstaat - Waterschap Scheldestromen

Baalhoek en Knuitershoek en vooroeverbestortingen in de Ooster- en Westerschelde.

Binnen POW werken de partners samen op het gebied van innovatie, duurzaamheid en integrale veiligheid. Daarnaast worden ervaringen in projecten gecombineerd, wat voordelen oplevert en eenduidiger is naar de omgeving. Bovendien wordt een bestendige samenwerking gegarandeerd en ontstaan er nieuwe ideeĂŤn, modellen/basisspecificaties die herbruikbaar zijn en nadrukkelijk wortelen in de organisaties van zowel waterschap Scheldestromen als Rijkswaterstaat.

65

Venray

dhoven

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Venlo

47 Openbare verlichting Limburg

Nederweert

Roermond

De provincie Limburg nam in 2016 het initiatief voor een gezamenlijke regionale aanpak van duurzame openbare verlichting. Met Maastricht, Sittard-Geleen, Schinnen en Meerssen zijn de Sittard

eerste stappen gezet, door gezamenlijk de onderhoudsdiensten voor de openbare verlichting in te kopen. Als vijfde gemeente was Heerlen betrokken, in een adviserende rol.

Heerlen

Maastricht

Door samenwerking, kennisdeling en actieve betrokkenheid van alle deelnemende partijen is in korte tijd een bestek (contract) opgesteld, met duidelijke kwaliteitseisen en afgestemd op de laatste ontwikkelingen. Eenduidig waar mogelijk, op maat waar nodig. Dit komt zowel de provincie Limburg als de gemeenten en de bewoners ten goede. Inmiddels is de aanbesteding afgerond en zijn de marktpartijen geselecteerd.

Samenwerkingspartners - Provincie Limburg - Gemeenten Maastricht, Sittard-Geleen, Meerssen, Schinnen, Heerlen

De vertegenwoordigers van de provincie en de gemeenten willen de samenwerking voortzetten. In welke vorm dat gebeurt wordt verder uitgewerkt. Partijen denken na over verdere mogelijkheden van samenwerking op het gebied van organisatie en beheer, waarbij ze kunnen inspelen op trends en ontwikkelingen, die bijdragen aan verdere verduurzaming van de openbare verlichting. Maar ook op inhoudelijke thema’s, zoals kennisdeling over duurzaamheid. Denk aan LED-verlichting, dimmen van verlichting en het toepassen van intelligente verlichting.

66

Sneek

Afsluitdijk

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Den Helder

48 Waterplan Almere

Hindeloopen

IJsselmeer Petten

Hoorn

Alkmaar

Gemeente Almere en waterschap Zuiderzeeland hebben samen met andere betrokkenen een

Markermeer

Lel

visie op alle wateraspecten opgesteld, ‘van riool tot recreatie’. Het zogeheten Waterplan Almere is klaar, maar de samenwerking gaat natuurlijk verder bij de implementatie. Almere

Purmerend

– geboren úit water, omringd en dooraderd mét water – profileert zich daarmee als ‘stad van het zuiverste water’.

Haarlem

Almere

In stedelijk gebied grijpen alle waterstromen op elkaar in. Bovendien zijn alle stromen nauw

Amsterdam

verweven met de stedelijke omgeving. Gemeente en waterschap komen elkaar dan ook al Aalsmeer gauw tegen. Samen optrekken in het waterbeheer was een spannende maar logische stap,

die vooral voordelen oplevert. Ook de provincie Flevoland en de waterrecreatieondernemers Sassenheim

waren nauw betrokken bij de voorbereidingen.

Den Haag

Leiden

Amersfoort Samenwerkingspartners

Leimuiden Alphen a/d Rijn

Zo’n proces rolt zich steeds verder uit. Vorig jaar werd een Waterweek georganiseerd met Zoetermeer werksessies, lezingen en debatten. Ruim tweehonderd bestuurders, ambtenaren, inwoners, Waddinxveen

ondernemers en organisaties namen deel. Maar zelden zijn zoveel mensen betrokken bij het opstellen van een beleidsplan.

Delft

Gouda Schoonhoven

Vlaardingen

Aan het eind van de week was er een rijke oogst aan ideeën en voldoende inspiratie om in

Rotterdam

- Gemeente Almere Utrecht

Lu

- Waterschap Zuiderzeeland Maarn

- Provincie Flevoland

- Stichting Leisurebelang Almere De Lek

- Belanghebbenden en belangstellenden Tiel

volle vaart door te gaan. In maart 2017 kon het Waterplan 2017-2022 al worden vastgesteld.

Het smaakt naar meer. Het is de bedoeling de ‘watercommunity’ de komende jaren verder uit te breiden, zodat inwoners en ondernemers, maatschappelijke organisaties, kennisinstituten en mede-overheden samen aan de slag gaan om van Almere een echte waterstadDordrecht te maken.

Veel partijen zijn enthousiast om samen aan water te werken. Zo kunnen opgaven en

Zaltbommel

Burgh-Haamstede

financieringsbronnen gecombineerd worden.

Oss

‘s-Hertogen Breda Tilburg Bergen op Zoom

Middelburg

Eindhoven

Terneuzen

67

Inzending Prijsvraag WOW 2017

49 VAZENA Delfzijl

Wc-papier als grondstof voor asfalt. Dat is VAZENA: Van Zeefgoed Naar Asfalt. Je moet maar

Kollum

Leeuwarden

op het idee komen…

Groningen

Je wilt tijdens opslag en transport van asfalt het weglekken van bitumen tegengaan, want daardoor verslechtert de kwaliteit van het asfalt en heeft het een kortere levensduur.

Winschoten Om dat weglekken tegen te gaan, wordt een indikmiddel gebruikt (afdruipremmer).

Hiervoor is cellulose nodig en daarvoor kun je vanaf nu het beste terecht bij de

ek

Oosterwolde

rioolwaterzuiveringsinstallatie.

Assen

Die zeeft het toiletpapier uit het rioolwater, waarna dat via een proces van schoonmaken en drogen wordt opgewerkt tot het eindproduct. Afdruipremmer is wereldwijd het eerste

Samenwerkingspartners

hoogwaardige product dat gemaakt wordt uit herwonnen toiletpapier. Zo werd bij het

- Wetterskip Fryslân

Wetterskip Fryslân het VAZENA-project geboren. Doordat aannemers, asfaltmolen en

- STOWA

Emmen toeleverancier actief mee ontwikkelen, wordt het product gelijk enthousiast door de markt

- KNN Cellulose

Steenwijk

- Esha Infra Solutions

ontvangen. Zo slaat VAZENA een brug tussen publieke en private samenwerking.

Meppel

- Jansma Drachten

Het hergebruik van cellulose levert een bijdrage aan de circulaire economie, duurzaamheid

- Roelofs

en aan het milieu. Inmiddels is asfalt met cellulose als afdruipremmer toegepast in vier

- Provinsje Fryslân

asfaltwerken, zoals op de dijk van Ameland en op een fietspad bij Jelsum. De eerste ‘externe’ opdracht buiten Friesland kwam van de gemeente Groningen. Andere waterschappen, maar

elystad

Zwolle

ookOmmen buitenlandse partijen en de media hebben veel interesse voor deze unieke circulaire ontwikkeling.

Almelo

Epe

Hengelo Enschede

Deventer Goor

Apeldoorn

Elst

Lunteren Ede

Arnhem

Doetinchem

nbosch 68 Venray

amstede

Inzending Prijsvraag WOW 2017

IJsselmeer

Petten

Steenwijk Meppel

50 Werken met de Marktvisie Hoorn

Alkmaar

Markermeer

Lelystad

Zwolle

Purmerend

RijkswaterstaatHaarlem en een aantal koepels uit de bouwwereld hebben een Marktvisie ontwikkeld.

Almere

Amsterdam

Daarin spreken zij uit om de bouwsector beter te maken door meer samen op te trekken.

Epe

Overijssel omarmt de Marktvisie en vindt dat het niet bij mooie woorden moet blijven. Het is tijd voor actie, aldus de provincie.

Aalsmeer

Deventer

Inmiddels zijn de eerste stappen gezet om partijen bij elkaar te brengen en om thema’s uit

Apeldoorn

Sassenheim

de Marktvisie met de bouwers te bespreken.

Den Haag

Leiden

Leimuiden

Alphen a/d Rijn

Dit traject omvat twee onderdelen:

Amersfoort

Elst

Utrecht

Lunteren

Zoetermeer 1. Marktdagen waar thema’s op hoofdlijnen worden besproken, maar Maarn waar het ook concreet Waddinxveen

gaat over het werkaanbod voor de komende jaren.

Ede

Delft Gouda tussen de provincie en de bouwers die meer de diepte 2. Inhoudelijke rondetafelgesprekken De Lek Schoonhoven

in gaan.

Vlaardingen

Rotterdam

Samenwerkingspartners

- Infraplatform Bouwend Arnhem

Doetinchem

Nederland Oost - Provincies Flevoland,

Tiel

Marktdagen zijn niet nieuw. Al een aantal jaren organiseert Overijssel samen met

Gelderland, Overijssel

ondernemers in de bouwwereld het Infraplatform Oost van Bouwend Nederland. Ook Flevoland en Gelderland organiseren Marktdagen. Overijssel wil graag een stap extra zetten, gericht op een aantal belangrijke thema’s die nu spelen, zoals circulariteit (bijvoorbeeld Dordrecht Zaltbommel hergebruik van materialen en grondstoffen en afvalstromen beperken) en ruimte Oss in

contracten om soms af te wijken.

‘s-Hertogenbosch

Resultaat van de betere samenwerking is dat zaken meer naar elkaar toe worden Breda

Tilburg zoals samenwerken zijn echter lastig uitgesproken. Harde resultaten op een ‘zacht’ onderwerp Bergen te behalen.

Overijssel wijst als voorbeeld toch graag op de inspirerende samenwerking met

Venray

op Zoom

aannemerscombinatie FLOOW bij de realisering van het project N34.

Eindhoven

Venlo

en

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

69

O

Arnhem

De Lek

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Tiel

Zaltbommel

Doetinchem

51 Woekerende waterplanten

Oss

‘s-Hertogenbosch

burg Venray

Woekerende of invasieve waterplanten zijn een groeiend probleem in de Nederlandse open Eindhoven

wateren. De planten vormen groene velden, die hinderlijk zijn voor de aan- en afvoer, de biodiversiteit, de recreatievaart en andere vormen van waterrecreatie. In het project ‘Meer Venlo waarde halen uit (water)planten’ hebben diverse partijen zich verenigd om woekeraars en

andere planten om te zetten in waardevolle grondstoffen. Uitgezocht wordt of dit mogelijk is via een mobiele bioraffinage-installatie – zowel in technisch, logistiek, financieel, economisch Nederweert

als juridisch opzicht.

Bij bioraffinage wordt plantaardig materiaal gesplitst in zoveel mogelijk waardevolle grondstoffen, waaronder eiwitten, vezels, kunstmest, (dier-)voeding, medicijnen en Roermond

Samenwerkingspartners - Waterschappen Aa en Maas, Rijn en IJssel, Wetterskip Fryslân, Vallei en Veluwe, Zuiderzeeland, Limburg, Hoogheemraadschappen Hollands Noorderkwartier en De Stichtse Rijnlanden - Waternet - Rijkswaterstaat - Grassa!

- Oesterzwammenkwekerij John Verbruggen - Cumela - Millvision - WUR-PRI - Coppens Diervoeders

70

brandstof. De planten worden fijngemalen en geperst. Er ontstaan dan een ‘droge’ vezelfractie en sap. Uit het sap kunnen grondstoffen worden gewonnen, zoals eiwitten.

De vezel is geschikt als grondstof voor bijvoorbeeld papier of bouwmaterialen, zoals biocomposiet.

Ook waterplanten zoals de Grote Waternavel en Fonteinkruiden bieden deze Sittard mogelijkheid.

Aanleiding Heerlenvoor het project is een succesvolle proef in 2014 van Waterschap Aa en Maas en bioraffinagebedrijf Grassa! in De Peel. Schoolkinderen aten ‘hamburgers’ van eiwit uit komkommerloof. Ook werd geëxperimenteerd met het raffineren van verschillende

Maastricht

reststromen, waaronder die van het waterschap.

Het idee achter bioraffinage is eenvoudig: waarom bepaalde grondstoffen (zoals eiwitten voor veevoer in de vorm van soja) uit het buitenland halen, als we ze in overdaad in huis hebben? Bioraffinage is bovendien toepasbaar op allerlei plantaardig materiaal: verschillende soorten gras (afkomstig van dijken en ecologische verbindingszones) en plantaardige reststromen, zoals wortelloof en slootmaaisel.

finalist 2017 Het mes snijdt aan meer kanten. De omzetting van plantaardige reststoffen in grondstoffen bespaart op de uitstoot van broeikasgassen zoals kooldioxide (CO2) en methaan. Minder aanvoer van grondstoffen betekent ook minder CO2-uitstoot en dus winst voor het milieu.

Minder import van mineralen draagt bij aan het sluiten van kringlopen. En gras en andere reststromen veranderen van kostenpost in verdienmodel. Kleinschalige installaties voor bioraffinage zijn mobiel en eenvoudig inzetbaar op de locatie waar op dat moment biomassa beschikbaar is. Het plantaardig materiaal wordt ter plekke verwerkt en omdat het voor 80-90 procent uit water bestaat, wordt de hoeveelheid te transporteren materiaal naar de gebruiker sterk gereduceerd. Dit bespaart kosten en vermindert energieverbruik en hoeveelheid uitlaatgassen door transport.

De eerste resultaten van het project zijn positief. Zo is er een literatuurstudie naar kenmerken van waterplanten opgeleverd. Hiermee is een selectie van waterplanten gemaakt waarmee de praktijkproeven worden uitgevoerd. Een deel daarvan is reeds succesvol afgerond: Grote Waternavel, Brandnetel, Ongelijkbladig Vederkruid, Fonteinkruid en maaisel van de oever zijn al geraffineerd. Van al deze grondstoffen zijn monsters genomen voor labanalyse en om op kleine schaal producten mee te maken. Verder heeft Grassa! een vierde generatie mobiele bioraffinagemachine gemaakt, die nu proeven draait. Eind 2017 verschijnt een volledige rapportage.

71

Assen

Den Helder

Hindeloopen

Inzending Prijsvraag WOW 2017

52 De Nieuwe N200 verbindt IJsselmeer

Petten

Meppel

Hoorn

Alkmaar

Markermeer

Lelystad

Ommen

De N200 tussen Haarlem en Amsterdam wordt grondig opgeknapt. Het is een drukke weg, de

Zwolle

zeven kilometer van het station in Halfweg tot iets voorbij de ringweg A10 in Amsterdam.

Purmerend

Het tracé ligt op een ruim 350 jaar oude dijk, die deels is verzakt. Het asfalt moet worden

aarlem

Almere vervangen.

Onder de weg ligt de oudste drinkwaterleiding van ons land, onderdeel van een

Amsterdamstelsel dat een derde van Amsterdam van drinkwater voorziet.

Epe

Almelo

In 2012 kwamen de betrokken partijen voor het eerst bij elkaar. Het overleg strandde op het

Aalsmeer

Deventer

ontbreken van voldoende budget. In 2015 werden de gesprekken weer vlot getrokken. Onder het motto ‘De Nieuwe N200 verbindt’Apeldoorn gaat het werk eind dit jaar van start.

ssenheim

n

Emmen

Steenwijk

Leimuiden

Goor

Amersfoort

Alphen a/d Rijn Samenwerkingspartners

Utrecht

Zoetermeer - Rijkswaterstaat

Lunteren opgehoogd. De drinkwaterleidingen worden vernieuwd en komen naast de N200 te liggen. In Maarn Halfweg komt een nieuweEde brug. Bij Sloterdijk wordt de N200 een groene stedelijke 50 km-

Waddinxveen

- Waterschap Amstel, Gooi en Vecht - Gemeente Amsterdam Gouda

Elstingrijpende klus. De dijk wordt een halve meter De opknapbeurt van de N200 wordt een

weg. In de zeven meter brede middenberm worden driehonderd bomen geplant. Ook komen De Lek er

Schoonhoven - Watercyclusbedrijf Waternet

extra fietsbruggen om de Arnhem nieuwe woon-werkwijk SloterdijkDoetinchem Centrum beter te verbinden

met de rest van de stad.

Rotterdam

Tiel

Er wordt zo efficiënt mogelijk gewerkt. De leden van het projectteam komen uit de organisaties van alle samenwerkingspartners; zij maken zelfs van elkaars kantoorruimte gebruik. Waar aanvankelijk werd gerekend met een uitvoeringsperiode van vijf jaar, zet het Dordrecht

projectteam nu in op een doorlooptijd van anderhalf jaar; een geweldige uitdaging.

Zaltbommel

Oss

‘s-Hertogenbosch Breda Tilburg Venray Eindhoven

Venlo

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

72

Maastricht

Hengelo Enschede

Den Helder

Inzending Prijsvraag WOW 2017

IJs

53 Het Schone Waterexperiment

Petten

Hoorn

Alkmaar

Marker

Hoe schoon is het water in de Amsterdamse grachten, sloten, vijvers en vaarten? Zo’n Purmerend

vijfhonderd inwoners van de hoofdstad hebben zich als ‘amateur-waterexpert’ aangemeld bij Waternet om mee te doen aan een groot onderzoek naar de waterkwaliteit.

Haarlem

Voorzien van een waterbox met meetmateriaal, die gratis wordt verstrekt, doen de

Al

Amsterdam

vrijwilligers allerlei proefjes. De bewoners komen zo op een laagdrempelige manier in aanraking met wetenschappelijk onderzoek, leren over het water in hun buurt en de echte experts krijgen een massa interessante data binnen.

Aalsmeer

Handleidingen en instructiefilmpjes helpen de waterexperts om met het materiaal uit deSassenheim waterbox de proefjes goed uit te voeren. Hesje, notitieblok en potlood ontbreken niet.

Leimuiden

Leiden

Er wordt op zes onderdelen getest: hoe diep kun je in het water kijken, welke planten, dieren Den Haag

en objecten zie je, de kleur, temperatuur, geur van het water en de aanwezigheid van de Zoetermeer E. colibacterie. Omdat op veel verschillende plekken en tijdstippen wordt gemeten, krijgt Waternet snel en breed inzicht in de kwaliteit van het water.

Delft

Vlaardingen In oktober 2017 is het project afgerond en worden de meetgegevens uitgewerkt.

Waternet vraagt de deelnemers ook naar hun ervaringen met het water in de hoofdstad. Zo komt men te weten welke plekken aan het water populair zijn en in welke mate er in wordt

Ame

Utrecht Samenwerkingspartners

Alphen a/d Rijn

- Waternet

Waddinxveen

- Deltares Gouda - W ageningen University & Research Schoonhoven - Kunstenaar Pavèl van Houten

De Lek

- KWR Watercycle Research Institute Rotterdam - AMS Institute

gezwommen of op wordt gevaren.

Er is veel belangstelling voor het project, zowel vanuit de waterschappen als vanuit het

Dordrecht Zaltbommel

onderwijs, van universiteiten tot basisscholen.

Burgh-Haamstede

Breda Tilburg Bergen op Zoom

Middelburg

Terneuzen

73

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Markermeer

Lelystad

Zwolle

Ommen

54 Toekomstbestendige Amsterdam veenweidepolder Lange Weide Purmerend

Haarlem

Almere

Almelo

Epe

Aalsmeer

van de gemeente Texel is deze variant vervolgens wel onderzocht. De uitkomst is dat de Apeldoorn

Sassenheim

Amersfoort

Elst Hierbij worden veiligheid en natuur en unieke zachte zanddijk van drie kilometer lang.

Utrecht gecombineerd.

Alphen a/d Rijn Zoetermeer

Lunteren

Maarn

Waddinxveen

Ede

De samenwerkingspartners vonden elkaar al in 2009 voor versterking van 17 kilometer van

Gouda

de De Waddenzeedijk van Texel. Het project bevindt zich nog in het stadium van planvorming.

Lek Doetinchem

Arnhem

Schoonhoven

gen

Goor

Prins Hendrikdijk nu geen traditionele ‘harde’ dijkversterking krijgt, maar een innovatieve

Leimuiden

Leiden

Hengelo Ensched

Deventer

Naar verwachting start de uitvoering in 2015 en wordt de dijk in 2017 opgeleverd. De zandige variant van de Prins Hendrikdijk was niet volledig te financieren met geld uit

Rotterdam

Tiel

het Hoogwater Beschermingsprogramma 2. Door samen te werken en te zoeken naar optimalisaties en medefinanciers, kan deze variant nu toch worden uitgevoerd.

Samenwerkingspartners

De zandige, natuurlijke versterking van de dijk sluit naadloos aan bij de omgeving en

- Stichting Rijn & Gouwe Wiericke

de wensen van de betrokken partijen. Door de zanddijk is het niet nodig om agrarische

Dordrecht

- Hoogheemraadschap De Stichtse

Zaltbommel bedrijven

Rijnlanden

Oss en woningen te verplaatsen. Geheel volgens de wens van Texel gaat op deze

manier geen landbouwareaal verloren.

‘s-Hertogenbosch

- Gemeente Bodegraven-Reeuwijk - Veenweide Innovatie Centrum

De zandige kust biedt ruimte aan de rijke natuur van de Waddenzee. Door de buitendijkse

Breda Tilburg

versterking verdwijnt weliswaar een stuk permanent ondergelopen wadplaat, maar dankzij het slimme ontwerp ontstaat een win-winsituatie voor dijkversterking en natuur. Tussen het Venray eiland en de Wadden wordt een gevarieerd landschap aangelegd. Zeehonden vinden hier een Eindhoven

rustplaats, vogels een vluchtplaats en een broed- en foerageergebied. Aan de zeezijde komen mosselkorven om de natuurlijke mosselbanken te herstellen.

Nederweert

¯

Roermond Oude Rijn

Bodegraven

Sittard A12

le W

Enke le

ierick e

Wieric

ke

Heerlen

Dubbe

ag

Hoorn

Alkmaar

Maastricht

Reeuwijkse plassen Driebruggen

Legenda

74

Lange Weide Project gebied

Hollandse IJssel 0

0,3

0,6

1,2 Kilometers

Venlo

Inzending Prijsvraag WOW 2017

55 Innovatieprogramma Stroomversnelling Bruggen

Haarlem

Sassenheim

De komende jaren zijn vele duizenden kunstwerken in Nederland aan renovatie of vervanging toe, een operatie die in de miljarden gaat lopen. Tijdens de werkzaamheden moeten

Den Haag

Alphen a/d R Zoetermeer

deze bruggen, tunnels en viaducten geheel of gedeeltelijk worden afgesloten, wat grote

Waddinxveen

maatschappelijke en economische schade tot gevolg kan hebben. De afsluiting van de

Delft

Merwedebrug bij Gorinchem dit jaar bijvoorbeeld, berokkende met name de (agrarische) vrachtsector grote financiële schade.

Leimuiden

Leiden

Gou

Vlaardingen

Rotterda

De beheerders van de kunstwerken, zoals het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen, willen er alles aan doen om het noodzakelijke werk snel uit te voeren. De Bouwcampus - een netwerk van zo’n honderdtwintig partijen uit de overheid, wetenschap en bouwwereld - heeft het initiatief genomen om samen met wegbeheerders te komen tot het innovatieprogramma ‘Stroomversnelling Bruggen’. Met name het bedrijfsleven, de gemeente Rotterdam en de provincies Noord-Holland en Overijssel hebben dit initiatief ondersteund.

Burgh-Haamstede

Dordre

Samenwerkingspartners - Overheid - Kennisinstituten

De ambitie is om de werkzaamheden aan kunstwerken waar mogelijk te versnellen,

- Bouwwereld

B

innovatieve producten toe te passen én de totale kosten sterk te reduceren. Vooralsnog lijkt veel winst te behalen bij vervanging van beweegbare fietsen voetgangersbruggen. Verder is Middelburg standaardisatie van groot belang. Als standaarden algemeen worden geaccepteerd, kan dat

Bergen op Zoom

tot flinke besparingen leiden. ‘Expeditieleider’ De Bouwcampus hoopt dat spoedig met een inspirerend praktijkvoorbeeld kan worden gestart. www.debouwcampus.nl

Terneuzen

75

Inzending Prijsvraag WOW 2017 Lelystad

Markermeer

Purmerend

Zwolle

Ommen

56 Waterbergings- en inundatieveld Blokhoven

Almere

Amsterdam

Almelo

Epe

eer

Hengelo Enschede

Deventer Goor

Apeldoorn

In polder Blokhoven is een demonstratie-inundatieveld gerealiseerd, dat bij piekbuien wordt

Amersfoort

Elst

ingezet als waterberging om wateroverlast in Schalkwijk te voorkomen. In een gebied van

Utrecht

Lunteren

circa vijf hectare kan zo’n 23.000 kuub water worden opgevangen.

Maarn

Ede

Blokhoven is onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW). Gedurende de zomerperiode in polder Blokhoven tweemaal per maand onder water Arnhemwordt het inundatieveldDoetinchem

De Lek

oven

gezet. Hiermee komt het principe van inundatie als verdedigingsmiddel voor bezoekers tot leven. Op informatiepanelen in het gebied is er meer over te lezen.

Tiel

Het inundatieveld versterkt tegelijk de recreatieve functie van het gebied. Er zijn wandelpaden, kano-in- en uitstapplaatsen, een vlonder en een trekpontje. De ecologische

Samenwerkingspartners Zaltbommel - Hoogheemraadschap

De Stichtse Rijnlanden - Linieland

kwaliteit van het gebied is verbeterd door aandacht te besteden aan de leefomstandigheden

Oss

voor planten en dieren. De klei die is vrijgekomen bij de realisatie, wordt in de directe

omgeving gebruikt voor de versterking van de Lekdijk. ‘s-Hertogenbosch

- Gemeente Houten

De samenwerking van het hoogheemraadschap met andere betrokkenen was essentieel om

Tilburg Utrecht - Provincie

het project financieel mogelijk te maken. De afzonderlijke doelen, zoals de waterberging, Venray cultuurhistorie, ecologie en recreatie, waren zonder die samenwerking onhaalbaar.

Eindhoven

Bestuurders speelden een positieve rol door af en toe zaken vlot te trekken. Bewoners en belangengroeperingen zijn bij de invulling van het uiteindelijke plan betrokken.

Venlo

Korte lijnen, het enthousiasme en de wil om het plan te realiseren, waren zeer groot. In 2012 werden de eerste lijnen uitgezet om samen aan de slag te gaan. Op 24 mei 2017 werd het project afgerond en opengesteld voor het publiek.

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

76

Purmerend

Inzending Prijsvraag WOW 2017

Haarlem

Amsterd

57 Schone Rivieren

Aalsmeer Sassenheim

Den Haag

Leimuiden

Leiden

Alphen a/d Rijn

Utrec

Zoetermeer

Schone Rivieren is een samenwerkingsverband van bijna iedereen in Nederland:

Waddinxveen

waterbeheerders, landelijke en regionale partijen, bedrijven, (natuur)organisaties, instanties Delft

Gouda

en burgers. Allemaal voelen ze de noodzaak om in actie te komen om rivieren, kanalen,

Schoonhoven

meren, havens en andere wateren schoon te krijgen, zodat geen plastic soep in zeeVlaardingen en oceanen belandt. Veel zwerfafval komt van het land en eindigt via de grote rivieren in zee.

Rotterdam

Ook scheepvaart, visserij en strandrecreatie leveren een aandeel in de vervuiling.

Het aantal initiatieven is legio: Schone Maas, Schone IJssel, Waaljutters, Schone Schelde, Schone Rotterdamse Havens en Plasticvrij Haringvliet-Biesbosch. Schone Lek en Schone Rijn

Dordrecht

Zaltbo

zijn in oprichting. Lokale initiatiefnemers trekkenBurgh-Haamstede samen op met grote organisaties, zoals de Plastic Soup Foundation, Stichting De Noordzee en Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid (IVN).

Samenwerkingspartners - Overheden

Naar schatting belandt jaarlijks duizend ton plastic afval in de Nederlandse grote rivieren.

Bergen Meer dan vijfduizend vrijwilligers en 177 partijen zetten zich inmiddels in om oevers schoon Middelburg op Zoom

te maken. Vaak gaan groepen burgers gewoon met een vuilniszak in de hand de walkanten af om het vuil om te rapen. Moeilijker is het om zwerfvuil, plastic en vooral microplastics uit

Breda

- Natuurorganisaties

Tilburg

- Bedrijfsleven - Recreatie - Burgers

het water te krijgen. Hiervoor worden vangarmen en shoreliners ingezet, die afval uit havens tegenhouden. In de Rotterdamse haven varen bootjes (Waste Sharks), die het zwerfvuil Terneuzen

opslurpen. Het ‘gevangen’ plastic wordt gerecycled.

77

Emmen Steenwijk Meppel

Inzending Prijsvraag WOW 2017

58 Van berm tot bladzijde

stad

Zwolle

Ommen

Almelo

Epe

Bij het maaien van de graskanten van wegen en vaarwegen komt maaisel vrij. Van oudsher wordt dit verwerkt tot compost. Nu ligt een hoogwaardiger toepassing in het verschiet, Deventer

Hengelo zoals verpakkingsmateriaal.

Het blijkt namelijk mogelijk om deze grasachtige biomassa Enschede

als grondstof Goor te gebruiken voor de productie van karton. Een nieuwe stap in de circulaire

Apeldoorn

economie.

Elst

De vraag naar karton als verpakkingsmateriaal stijgt enorm. Denk aan de snelle groei van

eren

webwinkels, die bijna al hun producten in kartonnen dozen verpakken om naar de klant te

Ede

versturen.

Arnhem

Doetinchem

Samenwerkingspartners - Rijkswaterstaat - Waterschap Vallei en Veluwe - Waterschap Drents Overijsselse Delta

In de vier jaar geleden opgerichte Biomassa Alliantie spelen terreinbeheerders, verwerkers en papierproducenten uit Oost-Nederland in op deze nieuwe ontwikkeling. In kleiner ketenverband ontwikkelen zij een verdienmodel dat voor alle partners interessant is. In de alliantie komen de wederzijdse belangen aan bod. Zo is het bijvoorbeeld van belang dat de industrie kan rekenen op een continue aanvoer van maaisel. Om deze reden zijn terreinbeheerders op dit moment bezig met het inkuilen van het maaisel, zodat een voorraad

- Parenco, NewFoss

wordt gecreĂŤerd.

- Hooijer - Het Groenbedrijf

bosch

- Gemeenten Apeldoorn, Voorst, Lochem, Bronkhorst, Empe, Ede

Het testen van het proces wordt uitgebreid. De fabrikant moet zijn papiermachine aanpassen en geschikt maken voor het verwerken van maaisel. De verwachting is dat het gaat lukken.

Het project is innovatief en duurzaam: hoogwaardige toepassing van biomassa en hergebruik van grondstoffen. Het biedt voordelen voor het milieu en de werkgelegenheid.

Venray

Venlo

Nederweert

Roermond

Sittard

Heerlen

Maastricht

78

Winnaar Prijsvraag WOW 2015: Energie- & Grondstoffenfabriek

‘Wij kennen met elkaar de kracht van het samen doen’ DE ENERGIE- & GRONDSTOFFENFABRIEK (EFGF) VAN DE NEDERLANDSE WATERSCHAPPEN WON IN 2015 DE WOW-PRIJSVRAAG. UIT HET OORDEEL VAN DE JURY: ‘DE SAMENWERKING IN DIT PROJECT TUSSEN ALLE WATERSCHAPPEN, BEDRIJVEN EN KENNISINSTELLINGEN IS ZO BREED ALS DIE KAN ZIJN. DIE REIKT VER: VAN ONDERZOEK EN DE ONTWIKKELING EN TOEPASSING VAN NIEUWE TECHNOLOGIEËN, TOT DE VOLLEDIGE TRANSITIE VAN AFVALWATERZUIVERING NAAR HERGEBRUIK VAN ENERGIE EN TOEPASSING VAN DUURZAAMHEID. DE SAMENWERKING LEVERT TASTBARE EN DUURZAME RESULTATEN OP. HET BLIJFT NIET ALLEEN BIJ NADENKEN OVER HOE WAARDE KAN WORDEN GEHAALD UIT AFVALWATER, MAAR ER WORDEN DAADWERKELIJK FABRIEKEN GEREALISEERD.’

Lees verder op pagina 80.

79

Winnaar Prijsvraag WOW 2015: Energie- & Grondstoffenfabriek

‘Wij kennen met elkaar de kracht van het samen doen’ “Winnen wat van waarde is. Dat is onze opdracht”, zegt Shane Kleyhorst, voorzitter van het EFGF-kernteam van de Energie- en Grondstoffabriek. “De taak van de waterschappen begon en begint nog steeds bij het schoonmaken van water, maar daar hebben we de afgelopen tien jaar concepten aan toegevoegd voor de terugwinning van energie, fosfaat en cellulose.

Inmiddels verkennen en experimenteren we volop om nog andere waardevolle stoffen uit het afvalwater te halen, om die ook te gaan hergebruiken.”

In de Energie- en Grondstoffenfabriek is afvalwater geen afval, maar een bron van duurzame energie, grondstoffen en schoon water. Met speciale installaties om (riool)slib te vergisten, wordt energie opgewekt. Genoeg om waterzuiveringsinstallaties energieneutraal en zelfs energieleverend te maken. Er wordt biogas gewonnen waar dienstauto’s op kunnen rijden.

Fosfaat dat uit het afvalwater wordt gehaald, dient als grondstof voor kunstmest. De Nederlandse waterschappen zijn koploper in de daadwerkelijke terugwinning van fosfaat.

Bijkomend voordeel: als fosfaat uit het afvalwater is gehaald, treedt minder slijtage aan de zuiveringsinstallatie op. En dan ligt er in Friesland ook al het eerste fietspad van Nederland, waarin cellulose is verwerkt, afkomstig uit toiletpapier uit afvalwater. Als zogeheten afdruipremmer, wat asfalt beter en duurzamer maakt.

En dan zijn er nog projecten met alginaat, om papier en karton waterafstotender te maken en om de uitspoeling van meststoffen in de landbouw mee te verminderen. Met energie, om huishoudens van elektriciteit en warm water te voorzien. Met biomassa, als grondstof voor veevoer en biobrandstof. Of met bioplastic, als vervanger van ‘gewoon’ plastic; hiermee staat de EFGF in oktober op de Dutch Design Week. Kleyhorst: “Met de Energie- & Grondstoffenfabriek creëren we de mogelijkheden om Nederlands afvalwater in 2050 voor de volle honderd procent om te zetten in waardevolle producten. Dat is onze bijdrage aan

80

Winnaar Prijsvraag WOW 2015: Energie- & Grondstoffenfabriek

de circulaire economie.” EFGF was begin dit jaar een van de 180 ondertekenaars van het zogeheten Grondstoffenakkoord, onderdeel van het rijksbrede programma ‘Nederland circulair in 2050’.

Nieuwe ideeën, innovatieve technieken en onorthodoxe werkwijzen. EFGF verkent ze, probeert ze uit en - als ze genoeg kans van slagen hebben – schaalt ze op. “Wij kennen met elkaar de kracht van het samen doen”, zegt Kleyhorst. “Met de Energie- en Grondstoffenfabriek zijn we nu verder dan we als afzonderlijke waterschappen ooit hadden kunnen komen. Het geeft ons het lef om steeds verder te gaan. Daaruit ontstaan voorbeelden die laten zien dat wij deel zijn van een innovatieve overheid. Dat maakt ook anderen enthousiast om met ons in zee te gaan. Van studenten die zich graag aan ons verbinden tot de partners vanuit mede-overheden, kennisinstituten, bedrijven en maatschappij.”

Wat in 2015 allemaal nog zó bijzonder was, dat EFGF de WOW-prijs voor het beste samenwerkingsproject won, lijkt nu vaak al ‘business as usual’. Kleyhorst: “We hebben grote stappen gemaakt in de afgelopen jaren. Het prijzengeld van WOW gebruiken we, hoe origineel, voor een prijsvraag om een gebruiksproduct van één van de grondstoffen te maken: wat het huis via het toilet verlaat, komt er via de winkel als product weer in. Dat is circulair in optima forma.”

81

Tot over twee jaar bij de volgende WOW-prijsvraag!

Colofon Rapportage WOW Prijsvraag 2017 Deze rapportage is een uitgave van Platform WOW. Programmamanager Wegbeheerders Ontmoeten Wegbeheerders

Ariea Vermeulen

telefoon: 06 - 52354181

ariea.vermeulen@platformwow.nl Programmamanager Water Ontmoet Water

Kim Hofhuis

telefoon: 06 - 46382170

kim.hofhuis@platformwow.nl Projectleiders

Willemijn Bosma-Visser, adviseur

telefoon: 06 - 24219303

willemijn.bosma@platformwow.nl

Olivia Bertrand, adviseur

telefoon: 06 - 15510073

olivia.bertrand@platformwow.nl info@platformwow.nl www.platformwow.nl Tekst Haverkamp & Bergers Project Communicatie, Alphen aan den Rijn Vormgeving en productie Reclameloods Rotterdam B.V. Fotografie Foto’s zijn beschikbaar gesteld door de deelnemers aan de WOW-prijsvraag 2017, tenzij anders aangegeven. Overige foto’s zijn afkomstig uit de beeldbank van WOW. Disclaimer Deze rapportage is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van teksten is toegestaan op voorwaarde van bronvermelding (Rapportage WOW-prijsvraag 2017).