nummer 14
Roze Kracht mobiliseert roze ouderen Veilige Haven wereldcafĂŠ hcv-campagne moet bewustwording MSM vergroten
themacampagnes de nieuwe aanpak van Schorer
april 2009
inhoud Schorer magazine # 14, april 2009
seksuele vrijheid? Door de komst van antiretrovirale therapie (ART) is er voor hiv geïnfecteerden veel veranderd. Een hiv-infectie hoefde zich niet meer te ontwikkelen tot aids. Een dodelijke ziekte veranderde met de jaren in een chronische ziekte die goed behandelbaar is. In de daarop volgende jaren ontstond er geleidelijk een periode van relatieve rust. Een infectie met hiv raakte uit de taboesfeer die de beginjaren van de epidemie kenmerkte. Ook het seksleven van mannen die seks hebben met mannen (MSM) veranderde. Terwijl een gedeelte van de mannen in de beginperiode vaak te ziek was voor een actief seksleven, gingen zij zich nu lichamelijk beter voelen. De angst om een dodelijke ziekte op je sekspartner over te brengen nam af. Ouder worden met hiv en kwaliteit van leven werden belangrijk. Als verpleegkundige bespreek ik seksuele gezondheid en stel vragen als: Hoe ervaar jij je lijf nu je weet dat je hiv hebt? Durf je nog wel seks te hebben? Ben je tevreden over je seksleven? Wat doe je als iemand onbeschermde seks met je wil? Hoe denk je daar zelf over? Informatie over veilige seks en serosorteren is dan de volgende stap. Bij serosorteren kiest een hiv-geïnfecteerde voor seks met andere hiv-geïnfecteerde. Binnen het serosorteren bestaan verschillende sekstechnieken, maar veel mannen kiezen voor onbeschermde anale seks.
2 column Margo Groot
3 behoefteonderzoek
Hiv-geïnfecteerde MSM kampen op dit moment met een nieuwe bedreiging: de hepatitis C uitbraak. Hepatitis C (hcv) is seksueel overdraagbaar onder mannen met hiv. Het is een ernstige ziekte met grote gevolgen, ook voor de behandeling met ART. Bovendien is de behandeling zwaar, langdurig en lang niet altijd effectief. De kennis hierover onder MSM is echter minimaal. Zij hebben behoefte aan goed voorlichtingsmateriaal over preventie, beloop van de infectie en behandeling.
4 themacampagnes de nieuwe aanpak van Schorer 6 Roze Kracht mobiliseert roze ouderen 8 Veilige Haven wereldcafé 10 hcv-campagne moet bewustwording MSM vergroten
12 producten en diensten
14 interview: Onno de Zwart, hoofd GGD Rotterdam-Rijnmond
Wederom is er angst onder MSM. Zo wordt er regelmatig gevraagd naar een hcvtest, ook als er geen risico is gelopen. De psychische impact is groot. Ik spreek mannen die hun hcv-infectie moeilijker vinden om te accepteren dan hiv. MSM worden in elk geval opnieuw gestigmatiseerd door de publieke opinie. Hun seksuele moraal wordt aangevallen en staat ter discussie. Het eigen-schuld-dikke-bult-motto komt weer uit de kast. Mij stoort dit, want ziekten als longkanker door roken of diabetes door overgewicht accepteert men wel als feit. Voor ziekten die met seks te maken hebben moet je klaarblijkelijk verantwoording afleggen. Hoe ben je dan besmet geraakt? Is meestal de vraag die niet wordt uitgesproken maar wel gedacht. De hcv uitbraak is een stap terug in de emancipatie van de seksuele vrijheid van MSM. Ik hoop voor allen dat de uitbraak snel wordt beteugeld. Condoomgebruik kan dan behulpzaam zijn. Wanneer je hcv-negatief bent, heb je nog de mogelijkheid om je sekspartners te selecteren op afwezigheid van hcv. Heb je hcv dan zijn de mogelijkheden beperkt. Margo Groot Verpleegkundig specialist hiv/aids MC Jan van Goyen, Amsterdam
COLOFON uitgave Schorer Postbus 15830 1001 NH Amsterdam (020) 573 94 44 magazine@schorer.nl www.schorer.nl
2
Schorermagazine april 2009
hoofd- en eindredactie Jacob van Megen redactieraad Michelle Delleman Tobias Dörfler Walther Hesselink Janneke Visser Wim Zuilhof
aan dit nummer werkten mee Janneke Donkerlo Monique Doppert Eliane Groenendijk Margo Groot Mariette Hermans Ejay de Wit
fotografie Bettina Neumann
oplage 3.300
vormgeving Gerrald Plasmeijer
issn 1574-1486
drukwerk Printvisie Ridderkerk
Schorer is het landelijk instituut voor homoseksualiteit, gezondheid en welzijn. De stichting wordt financieel ondersteund door onder andere het ministerie van VWS en Soa Aids Nederland.
column/inhoud/colofon
behoefteonderzoek
D
e maatschappelijke aandacht voor vraagstukken rondom homoseksualiteit bij jonge mannen met een niet Nederlandse achtergrond is groeiende. In traditionele culturen is homoseksualiteit nagenoeg onbespreekbaar. Jonge mannen die seks hebben met mannen (MSM), en opgegroeid zijn in deze culturen hebben wel seks met een man, maar noemen zichzelf geen homo. Vaak hebben zij opvattingen over seks en relaties, die haaks staan op effectief omgaan met de risico’s op hiv en soa. Bovendien zijn deze jongens moeilijk bereikbaar voor hiv/soa-preventieboodschappen. Hierdoor zijn ze onvoldoende voorgelicht over de risico’s van onveilige seks. De veronderstelling was dat onbeschermde anale seks onder deze jongeren (tot 25 jaar) veel voorkomt. Daarom onderzocht Schorer de mogelijkheden voor interventies gericht op deze groep jongens. Schorer deed dit met een behoefteonderzoek. Doel van dit onderzoek is inzicht krijgen in de percepties, ervaringen en behoeftes van deze jonge MSM over hiv/soa-preventie en seksuele gezondheid, om zo een passend aanbod voor hen te ontwikkelen. De groep MSM heeft bijvoorbeeld aangegeven behoefte te hebben aan informatie in de eigen taal, en zij willen informeel en anoniem
geĂŻnformeerd worden. Dus buiten de gangbare Schorer-kaders van homowebsites en doelgerichte homomedia. De uitkomsten van het behoefteonderzoek zijn gebundeld in het rapport Seks met een man maakt me nog geen homo. In de publicatie doet Schorer enkele richtinggevende aanbevelingen, zoals het vergroten van kennis en vaardigheden over seksuele gezondheid, zoeken naar nieuwe kanalen om deze doelgroep te bereiken en onderscheiding binnen de culturele en interculturele context, waarbij zelforganisaties het voortouw nemen en Schorer op de achtergrond ondersteunt en adviseert. Doordat jonge MSM zo participeren in projecten, en op de langere termijn ook in de ontwikkeling ervan, vindt empowerment van binnenuit de groep plaats. Bovendien kunnen de jongens terecht in een relatief veilige omgeving waarbij sleutelfiguren in de leefomgeving van deze jongeren gestimuleerd worden om seksuele diversiteit bespreekbaar te maken. Schorer gaat de komende tijd langs deze lijn aandacht geven aan hiv en andere soa onder deze doelgroep. Ferdinand Strijthagen directeur
reacties: redactieraad@schorernet.nl beleid
Schorermagazine april 2009
3
themacampa de nieuwe aanpak van Schorer Uit Schorer Monitor 2008 blijkt dat de helft van de deelnemers niet weet dat je na onveilige seks PEP kunt nemen om de kans op hiv te verkleinen. Reden voor Schorer om de bekendheid van PEP onder MSM te vergroten. In januari lanceerde Schorer een twee maanden durende themacampagne: de nieuwe aanpak van Schorer.
tekst Eliane Groenendijk foto Bettina Neumann
4
Schorermagazine april 2009
actueel
agnes
schorer themacampagnes Om mannen die seks hebben met mannen (MSM) effectief en efficiënt te bereiken met informatie, nieuws en adviezen over gezonde homoseks zet Schorer themacampagnes in. Vier keer per jaar brengt Schorer actuele onderwerpen bij MSM onder de aandacht. Het doel van deze campagnes is MSM aansporen tot gezond seksgedrag. Dit gebeurt via berichten op mantotman.nl, artikelen en advertenties in de homomedia, posters en folders in de homohoreca en banners op websites.
V
orig jaar startte Schorer met themacampagnes, een nieuwe aanpak om MSM aan te zetten tot gezond seksueel gedrag. De campagnes zijn onderdeel van een nieuwe strategie om de doelgroep te bereiken. Wim Zuilhof, senior medewerker bij Schorer, legt uit: ‘Onze campagnes hadden in het verleden een ad hoc karakter. Het gedrukte voorlichtingsmateriaal stond teveel op zichzelf. De verbinding met beleidsprioriteiten was vaak onduidelijk. Focus en inzicht in bereik ontbraken.’ Relevante informatie werd ook verspreid via artikelen in Bodyguard, door de lezers een hoog gewaardeerd magazine, maar inmiddels opgeheven. Zuilhof: ‘Het formaat van dit magazine gaf problemen bij de distributie. En in de lange teksten ging ons gedragadvies verloren. Andere nadelen waren de verschijning (het magazine kwam maar één of twee keer per jaar uit) en de lange productietijd. Daardoor konden we niet inspelen op actuele thema’s.’ GGD’en en andere professionals in de gezondheidszorg lieten dezelfde kritische geluiden horen. Zo groeide bij Schorer en haar samenwerkingspartners de behoefte aan een meer planmatige manier van werken. MAN tot MAN Met de start van het project MAN tot MAN hebben Schorer, GGD Amsterdam en GGD Rotterdam-Rijnmond de eerste stap voor gezamenlijke aanpak van actuele informatievoorziening. In juni 2008 lanceerden zij gezamenlijk de website mantotman.nl als hét portal voor gezonde seks. Omdat de rol van online communicatie steeds belangrijker wordt, nodigen flyers op broekzakformaat MSM uit de site te bezoeken. De teksten op de flyers zijn kort, bondig en leiden direct naar mantotman.nl. ‘Op deze site kunnen MSM informatie vinden over seks, veilige seks en online services als de PEP-check’, vult Zuilhof aan. Ook de campagne Testen: ja, natuurlijk, waarmee het belang van regelmatig testen op soa en hiv werd benadrukt, leidde naar mantotman.nl. Tegelijk werden MSM in Amsterdam en Rotterdam gewezen op de mogelijkheid om hun soa-test voortaan online te regelen via Testlab. De input voor de themacampagnes komt van de GGD’en en andere professionals uit het werkveld. Per campagne wordt actueel
een werkgroep samengesteld die meedenkt en beslist over de inhoud. Zo is er een breed draagvlak en worden signalen uit het veld opgepakt. Zuilhof: ‘Het nieuwe campagnemateriaal komt direct voort uit actuele thema’s over seksuele gezondheid van MSM. Voor het bepalen van de campagneonderwerpen kijken we naar wat belangrijk is voor onze doelgroep. Hierbij baseren we ons zoveel mogelijk op de uitkomsten van Schorer Monitor, maar ook andere recente onderzoeken dienen als informatiebron.’ one-stop-shop Themacampagnes moeten MSM het hele jaar door attenderen op mantotman.nl, de one-stop-shop voor gezondere homoseks. In januari werd de campagne over PEP gelanceerd. De invulling van de campagne werd mede gebaseerd op onderzoeksgegevens van de GGD Amsterdam, die samen met de GGD Rotterdam-Rijmond de campagne inhoudelijk voorbereidde. De PEP-check is twee maanden op mantotman.nl gepromoot via uiteenlopende campagne-uitingen met de prikkelende slogan: Fuck! Condoom kapot? Vergeten? Doe snel de PEPcheck. Het aantal bezoekers van mantotman.nl is daardoor flink gestegen: deden er afgelopen december 121 mannen een PEP-check, in februari 2009 waren dit er al 372. Meer dan een verdubbeling. Bovendien weten steeds meer MSM de site te vinden voor informatie en advies over een PEP-kuur. De effectiviteit en het bereik van de campagnes worden waar mogelijk geëvalueerd. De evaluatie begint eigenlijk al bij de registratie van het aantal aangevraagde PEP-kuren bij de GGD’en en de bezoekerscijfers op de site. Zuilhof: ‘Themacampagnes zijn voor Schorer een belangrijke strategie om gezondheidsboodschappen over te brengen naar onze doelgroep. Het zou mooi zijn als we in de Schorer Monitor 2009 kunnen zien dat de bekendheid met PEP is gestegen.’ ■
reacties op dit artikel: Wim Zuilhof w.zuilhof@schorernet.nl Schorermagazine april 2009
5
Roze Kracht Eenzaamheid komt onder alle 55-plussers voor, maar homoseksuelen kampen hier vaker mee dan hun heteroseksuele leeftijdgenoten. In januari 2009 is Schorer gestart met Roze Kracht. Het streven is: veilige en homovriendelijke voorzieningen waar ruimte en aandacht is voor seksuele diversiteit.
Z
even procent van de Nederlandse bevolking is homoof biseksueel, aldus het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS). Van deze groep zijn er 350 duizend ouder dan 50 jaar. Met de toenemende vergrijzing groeit ook de groep homo- en lesbische ouderen. Ook voor hen brengt ouder worden maatschappelijke veranderingen met zich mee. Vaak ontbreken vanzelfsprekende sociale netwerken, zoals kinderen, klein- en achterkleinkinderen. Voor ouderen die extra verzorging nodig hebben, is het een probleem als zij aangewezen zijn op een verzorgingshuis waar heteroseksualiteit de geldende norm is. Zo’n leefomgeving heeft vaak geen oog voor de behoeftes van homo’s en lesbo’s. Sterker nog. Juist de generatie van voor of vlak na de oorlog, die laat of nooit uit de kast is gekomen, voelt zich er niet welkom. Naarmate sociale netwerken wegvallen, de partner overlijdt of meer zorg vereist, ligt vereenzaming op de loer en voelen roze ouderen zich buitengesloten. homovriendelijke leefomgeving Uit het onderzoek Groenboek Belweek Roze Ouderen 2007, een gezamenlijk initiatief van Schorer, ANBO, COC Nederland en Movisie, blijkt dat roze ouderen vooral behoefte hebben aan diensten op het gebied van ontmoeten, wonen, zorg en welzijn. Het Groenboek is een pleidooi voor een homovriendelijk leef- en werkklimaat binnen de ouderenzorg. Ook op latere leeftijd willen ouderen een homovriendelijke leefomgeving, waar voldoende mogelijkheden zijn voor ontmoetingen met gevoelsgenoten, en waar begrip is voor homoseksualiteit. Volgens Anton Koolwijk, voorzitter van de werkgroep Zorg & 6
Schorermagazine april 2009
Welzijn van partnerorgansiatie Mokum Roze, is onzichtbaarheid het grootste probleem waar roze ouderen mee kampen. ‘Ze ontmoeten daardoor geen gevoelsgenoten, mensen met een gedeelde of gelijke biografie. Als minderheidsgroepering is het juist belangrijk om dingen te delen. Je moet natuurlijk vrijelijk kunnen spreken over je seksuele voorkeur, maar velen durven dat niet. Ik sprak laatst een oudere man die zich afvroeg of hij ’s ochtends bij de koffie over het verlies van zijn Wim kon praten, terwijl andere mannen over hun vrouwen en kinderen verhaalden. Maar door te zwijgen blijft homoseksualiteit onzichtbaar en onbekend. En onbekend maakt onbemind, zeker bij de generatie van voor de oorlog.’
‘door te zwijgen blijft homoseksualiteit onzichtbaar en onbekend’ Om de statistische en feitelijke zichtbaarheid van roze ouderen in zorginstellingen te vergroten en de homovriendelijkheid te verhogen, ontwikkelde Schorer in samenwerking met de eerder genoemde partners de Handleiding Workshop Seksuele Diversiteit in Verzorgingshuizen. Gelijktijdig heeft OC&W in de homo-emancipatienota Gewoon Homo zijn de sociale acceptatie van homoseksuelen in de Nederlandse samenleving als hoofddoel gesteld. Volgens de nota is het actueel
tekst Janneke Donkerlo foto Bettina Neumann
van belang dat homoseksualiteit op de politieke agenda blijft. Dat er blijvend wordt gewerkt aan de zichtbaarheid van homoseksualiteit bij heteroseksuele organisaties die werkzaam zijn in de leefomgeving van roze ouderen. Met de OC&W-nota in de hand is het eerder zo succesvolle samenwerkingsverband opnieuw in actie gekomen. Met de ANBO voorop ondertekenden Schorer en de partners een convenant voor de oprichting van een homo-heteroalliantie. In het convenant spreken partijen af alles in het werk te zullen stellen opdat ouderen gewoon homo kunnen zijn. Doelstelling van de alliantie is, hetero organisaties inzetten bij de sociale acceptatie van homoseksuelen. Dus anderen in beweging brengen voor roze ouderen. roze kracht Om ook de ouderen zelf te mobiliseren is Schorer op 1 januari 2009 gestart met het project Roze Kracht. Het project heeft tot doel roze ouderen mobiliseren, empoweren en ondersteunen in hun netwerkontwikkeling en zo hun weerbaarheid vergroten. ‘Vraaggestuurd en concreet het welzijn en de levenskwaliteit van roze ouderen verbeteren’, aldus projectleider Andrea Vogelsanger. Het project wordt financieel gedragen door de gemeente Amsterdam en het VSB-Fonds. Schorer werft en traint zelf vrijwilligers voor Roze Kracht. Deze vrijwilligers worden ingezet bij de opzet en uivoering van activiteiten in de leefomgeving van roze 55-plussers en andere deelactueel
projecten die vallen onder de paraplu van Roze Kracht. De activiteitenlijst wordt opgesteld in overleg met partnerorganisaties, zoals het Landelijk Platform Roze 50+ en Mokum Roze. De vrijwilligers krijgen alle ruimte om ideeën in te brengen en uit te werken tot concrete plannen. ‘Met een groep naar de Gay Pride, een picknick in het Vondelpark, een lenteborrel, een kerstlunch’, behoren volgens de projectleider van Schorer tot de mogelijkheden. De eerste activiteit onder de paraplu van Roze Kracht is Café Zilver. Tijdens Internationale Vrouwendag op 8 maart was de feestelijke opening. Het café trok 85 lesbische en biseksuele vrouwen van boven de vijftig naar Sappho aan de Vijzelstraat. Omdat eenzaamheidsbestrijding vraagt om een bredere aanpak worden pas in tweede instantie de zorginstellingen betrokken bij het project. Om te komen tot een best practice voor eenzaamheidsbestrijding onderzoekt de gemeente Amsterdam de woonwensen onder roze ouderen. Schorer participeert in dit onderzoek. De resultaten worden in 2010 tijdens een gemeentelijke conferentie gepresenteerd. ■
reacties op dit artikel: Andrea Vogelsanger a.vogelsanger@schorernet.nl Schorermagazine april 2009
7
wereld Sarah denkt dat ze een man zou moeten zijn. Ze valt immers op vrouwen. Via Veilige Haven ervaart ze dat ze ook als vrouw relaties met andere vrouwen aan kan gaan. Gianluca studeert en wil daarnaast als allochtone homo iets betekenen voor zijn gemeenschap. Twee verhalen over Veilige Haven, de inloop en opvang van Schorer.
Van 3 tot 8 augustus vond in Mexico City de zeventiende internationale aidsconferentie plaats. Schorer was er actief aanwezig met alle partners van het internationale programma. Voorafgaand hield Schorer op 30 en 31 juli in Mexico City een Partnerbijeenkomst, een eigen uitwisselingsbijeen足komst met de partnerorganisaties. tekst Mariette Hermans foto Bettina Neumann
8
Schorermagazine april 2009
actueel
café S
arah klopt aan bij Veilige Haven. Haar therapeut heeft haar doorverwezen naar de inloop en opvang van Schorer. De familie van Sarah komt oorspronkelijk uit een Afrikaans land. Sarah is 25 jaar en heeft angstaanvallen. Ze woont nog bij haar ouders en heeft moeilijkheden thuis. Haar familie blijft haar dwingend vragen wanneer ze gaat trouwen. In hun ogen is het hoog tijd voor een gezin. Maar Sarah wil niet trouwen met een man. Ze wordt telkens verliefd op vrouwen. Mooie, onbereikbare vrouwen, die nooit op haar, maar altijd op mannen vallen. Omdat ze de mogelijkheid van een lesbisch leven niet kent, denkt ze zelf dat ze eigenlijk een man is. Ze wil van geslacht veranderen zodat ze met een vrouw kan trouwen en alsnog een gezin stichten. Los van de verwijzing naar Veilige Haven heeft haar therapeut haar doorverwezen naar het Zorgcentrum voor Genderdysforie van het VU medisch centrum, ook wel het Genderteam genoemd. relatiemodel Bij Veilige Haven maakt Sarah een afspraak met coördinator Louiza Audi: ‘Ze vertelde over haar uiterlijk, dat ze het soms overdrijft en haar gevoelens verbergt met kleding, haardracht en make-up. Een lesbische vrouw zou haar niet herkennen als gevoelsgenoot. Door haar uiterlijk, maar ook doordat ze de codes van de subcultuur niet kent. Sarah heeft geen enkel beeld van homoseksualiteit. Ze weet niet hoe ze haar gevoelens kan vormgeven buiten de man-vrouw-hokjes. Ik val op vrouwen, dus ik ben een man. Eén en één is twee. Dat is het enige relatiemodel dat ze kent. De uitdaging is dus: hoe kan Sarah zichzelf leren accepteren als lesbische vrouw?’ Schorer heeft een netwerk van hulpverleners die deskundig zijn op het gebied van seksuele diversiteit, gekoppeld aan culturele waarden en normen. Louiza brengt haar in contact met een gespecialiseerde therapeut die haar moedertaal spreekt. ‘Dat is een voordeel als het over intieme zaken als seksualiteit en identiteit gaat.’ Louiza geeft haar Mijn geloof en mijn geluk, een interviewboek waarin allochtone jongens en meiden vertellen over hun homoseksuele gevoelens. ‘Daarin leest ze bijvoorbeeld dat er andere manieren zijn om je gevoelens vorm te geven. Dat ze niet de enige is en dat je niet van geslacht hoeft te veranderen om van vrouwen te houden.’ actueel
lesbische buddy Sarah is sinds haar eerste bezoek aan Veilige Haven vaste bezoeker van het wereldcafé, de tweewekelijkse inloopavond van Veilige Haven waar bezoekers en vrijwilligers samen eten. ‘Daar is ze in contact gekomen met een vrijwilliger, een Arabische, lesbische vrouw. Ze stelde haar veel vragen. Ze is nieuwsgierig en heeft behoefte aan levensverhalen van andere vrouwen.’ Eind 2008 organiseerde Veilige Haven voor het eerst een wereldcafé speciaal voor vrouwen. Volgens Louiza was het gesprek die avond veel openhartiger dan wanneer er mannen bij zijn. ‘Het ging bijvoorbeeld over seks en actieve en passieve rollen in bed. Voor Sarah was dat een eyeopener. Zij dacht dat alleen mannelijke vrouwen de seksueel actieve partner waren in relaties. Dus toen een vrouwelijke vrouw vertelde over haar actieve rol, viel ze bijna van haar stoel.’ Het wereldcafé voor vrouwen is na het eerste succes voortgezet. De derde dinsdag van de maand is alleen voor vrouwen en de eerste dinsdag is gemengd. Inmiddels woont Sarah zelfstandig. De woningbouwvereniging belde Veilige Haven om na te vragen of zij inderdaad cliënt is. Louiza: ‘Wij geven geen urgentieverklaringen af, dat is niet onze taak, maar we kunnen wel adviseren.’ Een volgende stap is introductie in de scene: ‘We zoeken op dit moment een lesbische buddy die haar mee kan nemen naar cafés en haar kan leren daten, zodat ze niet alleen op heterovrouwen blijft vallen.’ jezelf zijn Gianluca Turricchia is gastheer en kok tijdens de wereldcaféavonden. Hij studeert Algemene Literatuurwetenschappen. Gianluca: ‘Ik studeer met veel plezier, maar mijn studie is heel theoretisch. Ik speelde al een tijdje met de gedachte dat ik iets wilde betekenen voor de emancipatie van de homogemeenschap. Ik ben in Italië geboren en opgegroeid. Ik ben homo en allochtoon. Twee identiteiten die vaak voor conflicten zorgen. Toen ik de advertentie van Veilige Haven bij de Vrijwilligerscentrale zag, heb ik gereageerd.’ Na een intake en een training kon Gianluca meteen aan de slag. ‘Ik vind het leuk om te koken, dat heb ik van huis uit meegekregen. Mensen van welke achtergrond dan ook vinden Italiaans eten lekker. Als gastheer ontmoet ik gevoelsgenoten uit verschillende culturen. In onze groep bezoekers zie ik de maatschappelijke ontwikkelingen weerspiegeld. Homoseksualiteit wordt langzaam bespreekbaar in meer traditionele kringen. De inloop en opvang van Schorer biedt naast ondersteuning een moment om jezelf te zijn. De sfeer is ongedwongen. Maar ik denk weleens: jeetje, dat mensen het leven van hun kind toch zo moeilijk kunnen maken.’ Gianluca kreeg een training van Schorer over homoseksualiteit in verschillende culturen. ‘We spraken over onze motivatie om dit vrijwilligerswerk te doen. Wat mij opvalt is dat ik via Veilige Haven zulke leuke mensen ontmoet. Mensen met aandacht voor een ander. En dat zie ik zeker niet overal.’ ■
reacties op dit artikel: Andrea Vogelsanger a.vogelsanger@schorernet.nl Schorermagazine april 2009
9
hcv-campagne moet bewustwording MSM vergroten
tekst Ejay de Wit foto Bettina Neumann
10
Schorermagazine april 2009
actueel
Er is een uitbraak van hepatitis C (hcv) onder hivpositieve mannen die seks hebben met mannen (MSM). Was dit virus eerst alleen overdraagbaar via bloed-bloedcontact, alles wijst erop dat het virus ook via seks overdraagbaar is. Vooral MSM met hiv lopen risico. Schorer en Hiv Vereniging Nederland starten een gezamenlijke campagne die de bewustwording van MSM moet vergroten.
T
ot begin eenentwintigste eeuw dacht men dat hepatitis C (hcv) alleen via bloed-bloedcontact werd overgedragen. Lange tijd gebeurde dat vooral door gezamenlijk gebruik van naalden bij intraveneus druggebruik. De laatste jaren stijgt het aantal gevallen van hcv onder MSM met hiv explosief. Op de soa-poli van GGD Amsterdam bleek in het voorjaar van 2008 dat 21% procent van de homomannen met hiv ook hcv-geïnfecteerd is, terwijl 30% van hen dat niet wist. Dat wijst erop dat hcv nu ook door seks wordt overgedragen. Volgens Thijs van de Laar, moleculair epidemioloog bij GGD Amsterdam, speelt een aantal factoren een rol bij de overdracht van hcv. Op de eerste plaats zijn dat ruigere sekstechnieken, zoals fisten, het gebruik van toys, groepsseks en ongeremde anale seks onder invloed van drugs. ‘Het slijmvlies in het rectum beschadigt door deze technieken, waardoor hcv het lichaam kan binnendringen. Ook soa, zoals syfilis, herpes en LGV, die vaak gepaard gaan met zweertjes, geven zulke beschadigingen.’ Een andere mogelijke verklaring is dat het virus is veranderd waardoor het seksueel overdrachtelijk is geworden. Verder lijkt hiv de transmissiekans van hcv te vergroten omdat er bij hiv-geïnfecteerden meer hcv-deeltjes in bloed en sperma aanwezig zijn. Duidelijk is in elk geval dat hiv het verloop van de ziekte versnelt. In 60 tot 80% van de gevallen ontstaat chronische hepatitis C. Bij hiv/hcv-co-infecties loopt dat op tot boven de 90%. Daarnaast verhoogt hcv in combinatie met bepaalde hiv-remmers de kans op levensbedreigende leverbeschadiging. Arne van Eeden, hiv-behandelaar bij Medisch Centrum Jan van Goyen in Amsterdam, zegt hierover: ‘Een hepatitis C infectie leidt in sommige gevallen tot een wijziging in de combinatietherapie. Ik ontraad patiënten alcohol te drinken, omdat dit de leverschade vergroot.’ coming out Anders dan bij hepatitis B bouwt het lichaam geen afweer op tegen hcv en kun je telkens opnieuw geïnfecteerd worden met het virus. Bovendien is hcv lastig te behandelen. Bij een hiv/hcv-co-infectie duurt de standaardbehandeling 48 tot 72 weken en er is geen garantie op volledige genezing. De behandeling bestaat uit een combinatie van dagelijkse pillen en een wekelijkse injectie in de buik die de patiënt zelf moet toedienen. Volgens Loek Elsenburg, hiv-verpleegkundige in het VU medisch centrum in Amsterdam, is de behandeling zwaar en kent veel bijwerkingen: ‘De patiënt laat een griepachtig beeld zien. Hij voelt zich lamlendig en kan koortsig worden. Ook kunnen er stemmingswisselingen optreden.’ Bovendien weet Elsenburg uit de praktijk dat hcv-geïnfecteerden worden gestigmatiseerd. Familie, vrienden en ook artsen komen nogal eens met verwijtende reacties. Hierdoor wordt hcv, na homoseksualiteit en hiv, door sommige MSM als derde coming out ervaren. actueel
gedragsadviezen Jaarlijks worden er symposia georganiseerd voor specialisten over hcv en de behandeling ervan. Ook is co-infectie met hiv een belangrijk onderwerp op alle internationale hiv- en aidscongressen. Op basis van de informatie op deze congressen heeft Schorer de informatie over hcv in de MANcyclopedie op mantotman.nl aangepast. Wim Zuilhof, senior medewerker op de afdeling preventie van Schorer: ‘Juist omdat veel MSM weinig weten over hcv en de gezondheidsrisico’s van hcv, hebben we de afgelopen jaren regelmatig en de laatste tijd zelfs zeer regelmatig actuele berichten over hcv en hiv op mantotman.nl geplaatst.’ Gaandeweg is er echter meer informatie beschikbaar gekomen over de seksuele overdracht van hcv. Omdat steeds meer MSM hiv en hcv hebben, wil Schorer snel met campagnes en gedragsadviezen voor deze doelgroep komen. De landelijke campagne worden momenteel met de Hiv Vereniging Nederland voorbereid en moet er komende zomer zijn. Vooruitlopend op het te geven gedragsadvies zegt de senior medewerker Van Schorer: ‘Wil gedragsadvies impact hebben dan moet het in de media, de behandelkamer en de kroeg eenduidig zijn. Het advies moet zowel betrekking hebben op seksueel gedrag als op testen op hcv.’ ■
hepatitis C Hepatitis C is een ontsteking van de lever die wordt veroorzaakt door een virus. Omdat de lever meer dan tweehonderd lichaamsfuncties onderhoudt, kan hcv zowel mentale als fysieke klachten geven. De klachten van een acute hcv-infectie variëren van een gevoel van algehele malaise tot vage klachten als vermoeidheid, misselijkheid of verminderde eetlust. Soms is er sprake van een gelige verkleuring van de huid of het oogwit, donkere urine of lichte ontlasting. In 20 tot 40% van de gevallen geneest een hcv-infectie zonder behandeling. Als zes maanden na infectie nog hcv in het lichaam aantoonbaar is, is er sprake van chronische hcv. Deze vorm kan na verloop van tijd ernstige leverschade (cirrose) en leverkanker veroorzaken. Bij mensen met hiv komt spontane genezing minder vaak voor, het ziekteverloop is sneller en de huidige hcv-behandeling is bij hen wisselend succesvol.
reacties op dit artikel: Wim Zuilhof w.zuilhof@schorernet.nl Schorermagazine april 2009
11
Schorer Monitor 2009
S
chorer en Universiteit van Maastricht willen de feiten weten! Doe mee aan Schorer Monitor 2009, het jaarlijkse onderzoek over gezondheid, welzijn en seksualiteit onder mannen die seks hebben met mannen (MSM). Vul de vragenlijst in en vertel je vrienden en kennissen waar ze de lijst kunnen vinden. Het onderzoek is online en anoniem, en loopt van 23 maart tot en met 3 mei. In 2008 namen 5.700 mannen deel aan het onderzoek. Deed jij vorig jaar mee? Doe dat dan dit jaar ook. Zo worden trends in seksueel gedrag zichtbaar en kan de hiv/soa-preventie worden verbeterd. In november 2009 worden de resultaten van Schorer Monitor gepubliceerd. Als je aan het eind van de vragenlijst je e-mailadres opgeeft, ontvang je de eerste uitkomsten van het onderzoek in je mailbox. Geef je bloot op schorermonitor.nl
rapport behoefteonderzoek online Onlangs publiceerde Schorer het rapport Seks met een man maakt me nog geen homo. In het rapport zijn de uitkomsten opgenomen van een behoefteonderzoek onder 58 jonge mannen (tot en met 25 jaar) die ook seks hebben met mannen, van 14 verschillende nationaliteiten. Uit het onderzoek blijkt dat deze jongens onvoldoende toegang hebben tot actuele informatie over veilige seks en zorg, terwijl de problemen op het gebied van seksuele gezondheid groot en divers zijn. Zowel door het lage testgedrag als door het beperkte condoomgebruik, worden veel risico’s op hiv en soa genomen. Een meerderheid van deze jongens noemt zich heteroseksueel; veel jongens hebben ook seksueel contact met vrouwen. Het rapport bevat conclusies en een aantal concrete aanbevelingen om de hiv/soa-preventie nog beter te kunnen richten. Seks met een man maakt mij nog geen homo is te downloaden op schorer.nl >> informatie >> publicaties.
12
Schorermagazine april 2009
producten en diensten
handleiding workshop
V
anaf 10 april staat de Handleiding Workshop Seksuele Diversiteit in Verzorgingshuizen online. De workshop die Schorer ontwikkelde in samenwerking met ANBO, COC Nederland en Movisie is bedoeld voor verplegend personeel in zorginstellingen. Schorer wil met deze handleiding seksuele diversiteit onder de aandacht brengen van het verplegend
personeel, en de kennis over alternatieve leefstijlen in de ouderenzorg vergroten. De workshop is een korte introductie van het thema seksuele diversiteit. Doel is de vereenzaming van roze ouderen tegengaan door hun zichtbaarheid te vergroten. De workshop is te downloaden op schorer.nl >> informatie >> publicaties.
viral ondersteunt Man of Mietje Het nieuwste campagnemiddel bij de hepatitis B-vaccinatiecampagne Man of Mietje is een korte promotiefilm (viral movie). Met strippende jongens en steekhoudende argumenten wordt afgerekend met alle redenen die MSM aandragen om zich niet te laten vaccineren. De film is te zien op de website b-a-man.nl en kan worden ingezet als voorlichtingsfilmpje in de wachtkamer van GGD’en, soa-centra en de vaccinatiebus. Een andere mogelijkheid is de film als een virus rondsturen (viral movie). Je stuurt de film dan aan je complete MSMnetwerk met het verzoek om de film door te sturen. De film is ontwikkeld door GGD Rotterdam, Schorer en het Man of Mietje campagnebureau. Eind maart is de film gelanceerd tijdens een promotieactie in de Rotterdamse homosauna’s en de homohoreca. Alle GGD’en hebben het filmpje op DVD ontvangen met een aantal gebruikstips. Op veel gay-evenementen wordt deze zomer door GGD’en gevaccineerd. Schorer ondersteunt de werving van MSM met wervingsacties en broekzakfolders met daarop vaccinatiedata en priklocaties. De flyers en alle andere materialen die de campagne Man of Mietje ondersteunen, kunnen door GGD’en en soa-centra worden besteld bij verzendhuis LOF. Meer informatie: Anja Nijman a.nijman@schorernet.nl
producten en diensten
Schorermagazine april 2009
13
‘Samenwerken is geen onenightstand’ Sinds januari 2009 is Onno de Zwart toegetreden tot de directie van de GGD Rotterdam-Rijnmond. Tot die tijd was hij hoofd cluster infectieziektebestrijding en werkte hij nauw samen met Schorer. Zo was hij betrokken bij het opzetten van MAN tot MAN en initiatiefnemer achter gaycruise.nl. Een terugblik op de samenwerking.
A
an de wand van de nieuwe werkkamer van Onno de Zwart (1967) hangt een poster met een enorme lever, omgeven met Chinese tekens. Geen recept voor een smakelijk gerecht, maar een manier om de aandacht van de Chinese Rotterdammers te vestigen op de leveraandoening hepatitis. De poster duidt meteen Onnos affiniteit met de praktijk. Onno de Zwart combineerde de afgelopen jaren academisch onderzoek met leidinggeven aan een dynamische afdeling van een grote Gemeentelijke Gezondheidsdienst. Op 11 februari 2009 promoveerde hij aan de Erasmus Universiteit op een proefschrift met de titel Exploring risk perceptions of emerging infectious disease. Wat zijn de belangrijkste elementen van de samenwerking met Schorer? ‘Aan de basis van onze relatie staat kennis nemen en gebruik maken van elkaars producten. Als grote GGD hebben wij vernieuwing geboden op het gebied van interventieprojecten als Gay Cruise en MAN tot MAN. Een GGD staat middenin de praktijk en kan snel inspelen op veranderende, maatschappelijke situaties. De centrale coördinatie op nationaal niveau ligt bij Schorer. Deze rolverdeling is helder.’ 14
Schorermagazine april 2009
Noem eens een goed voorbeeld van samenwerken? ‘Bij MAN tot MAN hebben wij onze ervaring met online interventies ingebracht. Schorer haar expertise op het ontwikkelen van landelijke campagnes. Zo werken we strategisch samen. Voorwaarde is een sterke motivatie en het besef dat niet alles zich laat plannen. En dat lukt niet altijd binnen kantoortijden. Soms moet je een tandje extra inzetten. Het belangrijkste is dat beide organisaties vertrouwen hebben in elkaar.’ Waar zit de angel in deze samenwerking? ‘We zijn ook elkaars concurent. Naast de basisfinanciering willen zowel de GGD als Schorer geld binnenhalen voor projecten. We vissen in dezelfde vijver, waarbij de GGD vooral let op nieuwe situaties. We bediscussiëren jaarlijks interessante details uit het nieuwe cijfermateriaal van het monitoronderzoek. Maar Schorer moet voorkomen in herhaling te vallen, anders voeren we elk jaar op grote lijnen dezelfde discussie.’ Er is de afgelopen jaren veel bereikt. Wat kan er beter? ‘Een GGD is een overheidsinstantie en het gemeentebestuur van Rotterdam is onze baas.
tekst Monique Doppert foto Bettina Neumann
Schorer is een kennisinstituut en heeft de vrijheid om op veranderingen in te springen, er meer bovenop te zitten. De organisatie zou met een scherpe focus op trends alerter kunnen reageren dan ze nu doet.’ Wat kan Schorer in haar aanpak verbeteren? ‘De zaak strak plannen, goed inhoudelijk en financieel onderbouwen, en stevig samenwerken met slagvaardige partners. Daarbij hoeft Schorer het niet iedereen naar de zin te maken. Kom alsjeblieft met een scherpe boodschap die een verschil maakt. Daarmee onderstreep je de meerwaarde van de organisatie. Schorer moet ook haar antwoorden klaar hebben op de grote maatschappelijk veranderingen. Hierbij ligt de nadruk op de eigen verantwoordelijkheid, snel ingrijpen bij ongewenste situaties en buiten je eigen professionele denkkader treden. Verplaats je eens in een ander. Dat kan enorm veel opleveren. interview
‘Je moet elkaar kunnen bekritiseren zonder vervelende nasleep’
Ik wil mijn werk niet romantiseren. Het is gewoon een baan, maar ik wil ook iets extra’s doen: voor de stad, voor homomannen. Ik wil met de GGD een verschil maken. Deze gedrevenheid kun je als organisatie stimuleren bij je mensen. Zij zijn het visitekaartje van een organisatie.’ Welke thema’s hebben volgens jou prioriteit? ‘Als eerste de homo hiv-preventie. Stel jezelf de vraag: wat is de meerwaarde van een interventie? Preventie is een basisactiviteit die continu en op creatieve wijze onderhoud vraagt. Zowel in de vorm van bijeenkomsten, ontmoetingen als van gedrukte en digitale communicatie. Tegelijkertijd is de sudidiestroom niet vanzelfsprekend. Wat jongeren betreft: gamen is gigantisch populair onder allochtone en autochtone jongeren. Computer games hebben on- en offline kanten. Met voorlichting kun je daarop inspeinterview
len. Bijvoorbeeld door samen te werken met de gamingindustrie, die overigens in Nederland behoorlijk groot is. Wist je dat Barack Obama tijdens zijn verkiezingscampagne ook op gamingplatforms adverteerde?’ Welke tips ga je aan je opvolger meegeven? ‘Dat zijn er veel. Blijf elkaar geregeld zien, ook als er geen directe aanleiding is. Houd de relatie warm zodat je makkelijk en snel zaken tussendoor kunt bespreken. Je hoeft niet alles te doen. Maak een selectie, onderbouw die en doe vooral waar je goed in bent. Signaleer snel en reageer direct op actuele problemen. Grijp kansen zodra ze zich voordoen. We wisten bijvoorbeeld dat hepatitis onder Chinezen een groeiend probleem is. Nu voeren we met het Erasmus MC een screening uit. Dat stond niet in ons werkplan voor 2008. Toch hebben we dat opgepakt, vanwege de urgentie. Circa 80% van ons werk is te plannen. Voor de ove-
rige 20% moet je inspelen op de actualiteit, ingaan op vragen van burgers, van partners en van de gemeente.’ Zo te horen heeft samenwerken parallelen met een huwelijk. Klopt dat? ‘Binnen een samenwerkingsverband respecteer je elkaar en gun je elkaar successen. Je hoeft het niet altijd met elkaar eens te zijn. Het is geen onenightstand maar een langdurige samenwerking, waarin je elkaar scherp houdt en elkaar vooruit helpt. Het is een kleine wereld, veel is gebaseerd op persoonlijke contacten. Daarbinnen moet je elkaar kunnen bekritiseren zonder vervelende nasleep.’ ■
reacties op dit artikel: Wim Zuilhof w.zuilhof@schorernet.nl Schorermagazine april 2009
15