nummer 13
jonge MSM vaker soa Schorer Monitor 2008 hoogrisicogroepen in cijfers jongeren hoe bereik je ze?
informatievoorziening op maat
november 2008
inhoud
Homo- en lesbisch-ouderschap is hot! Wie in het verleden als homo of lesbo een kinderwens had, schoof die terzijde. De enkeling die deze wens wist te verwezenlijken beleefde een tweede coming out. In eigen kring werden kinderen vaak gezien als burgerlijk en truttig, niets voor de ‘ware lesbo/homo’. Tegenwoordig legt mijn dochter van zes jaar vrolijk uit dat zij twee moeders heeft: nee, inderdaad geen vader en geruststellend: ‘maar wel een (onbekende) donor hoor’. De nieuwe ouders duiken op in de media, BN’ers dragen hun steentje bij aan de emancipatie en er is wetgeving aangekondigd die de positie van lesbische moeders moet verbeteren.
Schorermagazine # 13, november 2008
2 column Hélène Faasen
3 SchorerNu!
Dames let op uw man!
Kunnen we nu rustig achterover leunen? Nee, juist niet! In het streven de positie van lesbische moeders te verbeteren, dreigt over het hoofd te worden gezien dat steeds meer mannen actief betrokken willen zijn bij het leven van de kinderen. Zij willen niet alleen maar doneren. Steeds meer ouders kiezen voor een meer-ouder-gezin of een zeer actieve rol voor de donor. Het is belangrijk om deze mannen wettelijk te beschermen. Bij problemen is het immers voor zowel de kinderen als de vaders belangrijk dat hun onderlinge band in stand blijft. Als we geen goede bescherming creëren, leidt dat niet alleen tot veel (kinder)leed, maar zullen donoren zich in de toekomst tegen zichzelf beschermen en voortijdig afhaken. Wellicht wijken zij uit naar adoptie of draagmoederschap zoals dat in de Verenigde Staten mogelijk is, maar dat is slechts voor een enkeling financieel haalbaar. Voor de dames met een kinderwens droogt het ‘spermameer’ dan geleidelijk op. Er is immers al een tekort aan anonieme donoren. Kortom: dames, denk bij de discussie over nieuwe wetgeving ook aan de positie van mannen en bescherm daarmee de kinderkansen voor homo’s en lesbo’s. Laat onze gezinsdiversiteit niet verstikken door ongenuanceerde wetgeving.
4 informatievoorziening informatie op maat
6 jongeren vrijen vaker onveilig 8 Schorer Monitor 2008 nieuwe sekscijfers
10 behoefteonderzoek CIPAC in Costa Rica kiest adolescenten Mr Hélène Faasen, notaris te Amsterdam, www.notaris-faasen.nl
12 producten en diensten
14 interview: Jale Şimşek, projectleider eergerelateerd geweld gemeente Amterdam
COLOFON uitgave Schorer Postbus 15830 1001 NH Amsterdam (020) 573 94 44 magazine@schorer.nl www.schorer.nl
2
Schorermagazine november 2008
hoofd- en eindredactie Mariette Hermans (interim) Jacob van Megen redactieraad Michelle Delleman Tobias Dörfler Walther Hesselink Janneke Visser Wim Zuilhof
aan dit nummer werkten mee Marijntje Denters Janneke Donkerlo Monique Doppert Hélène Faasen Hansje Galesloot Jos Versteegen
fotografie Bettina Neumann
oplage 3.300
ontwerp Colombo Amsterdam
issn 1574-1486
vormgeving Gerrald Plasmeijer
Schorer is het landelijk instituut voor homoseksualiteit, gezondheid en welzijn. De stichting wordt financieel ondersteund door onder andere het ministerie van VWS en Soa Aids Nederland.
drukwerk Printvisie Ridderkerk
column/inhoud/colofon
Riek Stienstralezing
O
p 21 november 2008 vindt de derde Schorer publieksdag SchorerNu! plaats. We staan die dag stil bij het levenswerk van oud-Schorerdirecteur Riek Stienstra. Zij werkte bijna dertig jaar voor Schorer en was vanaf 1986 tot aan haar afscheid in 2002 directeur van de stichting. Ze overleed op 20 november 2007 op 64-jarige leeftijd. Riek Stienstra was in de jaren tachtig in Nederland de drijvende kracht achter het in de VS ontwikkelde idee van het Homo Buddy Project, nog altijd een belangrijk onderdeel van het werk van Schorer. Riek wist homo- en lesbo-specifieke zorg op de kaart te zetten van reguliere gezondheidszorginstellingen. Bij de overheid wist ze door haar lobbykunsten keer op keer subsidies los te peuteren om haar idealen te realiseren. Later kwam de focus meer te liggen op de overdracht van kennis en ontwikkelde Schorer zich tot kennisinstituut voor homoseksualiteit, gezondheid en welzijn. Onder de bezielende leiding van Riek groeide Schorer van een kleine categorale hulpverleningsinstelling tot dé organisatie voor gezondheidsbevordering en welzijn voor lesbische vrouwen, homomannen, biseksuelen en transgenders in Nederland en ver daarbuiten. Aan het eind van de publieksdag SchorerNu! op 21 november 2008, één jaar na het overlijden van Riek, wordt de eerste Riek Stienstralezing voorgedragen door collega, tijdgenoot, vriendin en Mama Cash-oprichtster Marjan Sax. Aansluitend aan de Riek Stienstralezing initiëren Mama Cash en Hivos een paneldiscussie met LBT-activistes uit verschillende delen van de wereld ter introductie van het Riek Stienstra Fonds. Het fonds is opgericht door Mama Cash en Hivos uit de erfenis van Riek Stienstra en bedoeld om organisaties in het buitenland te ondersteunen die zich inzetten voor de rechten van lesbische vrouwen. Met de Riek Stienstralezing en de feestelijke lancering van het Riek Stienstra Fonds wordt Riek’s inspirerende werk en gedachtegoed voortgezet. Een verdiend eerbetoon aan een bijzondere vrouw die we nog altijd missen. Ferdinand Strijthagen directeur
reacties: magazine@schorer.nl
beleid
Schorermagazine november 2008
3
kleine folders groot succes
tekst Janneke Donkerlo foto Bettina Neumann
4
Schorermagazine november 2008
actueel
Compacte folders in fraaie rekjes, zo wil Schorer haar doelgroepen informeren. De kleine folders passen onopvallend in de kontzak en verwijzen naar websites. Informatie op maat.
‘W
at een mooi compact rekje’, hoorden de vrijwilligers van Schorer tijdens de introductie van de nieuwe rekjes en folders van Schorer afgelopen maand. Ondernemers en andere organisaties die de rekken al plaatsten, reageerden enthousiast. Dat was voorheen wel anders: de vormgeving van de oude rekken paste meestal niet bij de inrichting, de folders waren te groot en werden onregelmatig vervangen. De doelgroep vond de informatie wel nuttig, maar had er tijdens het uitgaan vaak geen ruimte of aandacht voor. Bovendien raakten de oude rekjes vaak vervuild met reclameboodschappen van andere organisaties. De rekken gingen gaandeweg een eigen leven leiden. Kortom, het was een rommeltje en daar waren de horecaondernemers niet blij mee. Gelukkig zijn ze nu wel enthousiast. Ook de soa-poli van de GGD in Amsterdam, die zich eerst afvroeg of het rekje wel binnen hun eigen huisstijl zou passen, heeft inmiddels twee folderrekken geplaatst. Het enthousiasme voor de rekjes is fijn, maar het uiteindelijke doel is natuurlijk om de doelgroepen van Schorer (lesbische vrouwen, homomannen, biseksuelen en transgenders) nog beter van dienst te zijn. Om te beginnen wil Schorer het bereik vergroten. In de meeste regio’s hingen de folders voorheen in de rekken bij de GGD’en en in enkele horecagelegenheden. Die hielden zelf in de gaten welk materiaal ze nodig hadden en bestelden dat dan. De situatie is nu omgekeerd. Schorer stuurt de nieuwe folders voortaan maandelijks naar de GGD’en en homotrefpunten door het hele land. De GGD’en worden momenteel benaderd om gezamenlijk wegen te ontwikkelen om verspreiding, controle en feedback van het nieuwe systeem op te zetten en mogelijk te maken. kort, krachtig en interactief De GGD in Rotterdam is in elk geval gecharmeerd over de nieuwe Schorer-aanpak. Anita Watzeels, coördinator vrijwilligers en informatieverspreiding, verzorgt in Rotterdam de verspreiding van folders in homokroegen, bij evenementen, in pornowinkels, sekssauna’s en –bioscopen en vertelt: ‘Het grote voordeel van de nieuwe folders is dat ze compact zijn. De teksten zijn kort, krachtig en gericht op een specifiek onderwerp of evenement. Voor meer informatie verwijzen ze naar websites. Onderzoek wijst uit dat steeds meer mensen hun informatie van het World Wide Web halen. Onze doelgroepen lopen zelfs vooruit op de troepen. Het grote voordeel is dat websites op elk moment te bezoeken zijn en dat de bezoeker anoniem blijft. Bovendien kan de bezoeker op zoek naar informatie die voor zijn situatie of behoefte van belang is.’ actueel
De belangrijkste landelijke site voor mannen die seks hebben met mannen (MSM) is MANtotMAN.nl. Watzeels: ‘Op deze website kunnen mannen terecht met algemene vragen over homoseks onder de knop MANcyclopedie. Onder de Sekswijzer kunnen ze terecht voor persoonlijk advies over een gezond seksleven. En via de knop Test Lab kunnen mannen in Rotterdam en Amsterdam anoniem een soa-test aanvragen. Met de verwijsbrief kunnen ze terecht bij een huisartsenlaboratorium in de buurt. De testuitslag wordt vervolgens online bekendgemaakt. Verder biedt de site veel actuele informatie en brengt hij evenementen en campagnes van Schorer onder de aandacht. Een andere belangrijke website is b-a-man.nl waar mannen online een afspraak kunnen maken bij een GGD voor vaccinatie tegen hepatitis B. De minifolders worden eens per maand vervangen en geactualiseerd. Daarmee willen we ervoor zorgen dat de doelgroep de websites gaat of blijft bezoeken. Hoe meer mensen we bereiken, des te beter.’ controle en terugkoppeling ‘In september zijn we in Amsterdam met het nieuwe systeem gestart’, vertelt Ralf Jager, coördinator informatievoorziening van Schorer. De bevoorrading van de folderrekken wordt in Amsterdam verzorgd door twee voorlichters. Volgens Jager heeft deze proactieve benadering voordelen: ‘Er is direct contact met de ondernemers. Zo houden de voorlichters goed zicht op het gebruik en het bijvullen van de rekken. Een ander voordeel is de feedback. We horen nu meteen hoe de horecabezoeker op de folders heeft gereageerd en hoeveel folders er zijn meegenomen.’ Ook hebben de voorlichters een evaluatieformulier gekregen. Dit formulier wordt gebruikt om het systeem verder te verfijnen. Jager hoopt dat andere GGD’en in het land ook vrijwilligers kunnen interesseren voor regelmatige verspreiding van de nieuwe Schorer-folders. Hoewel hij begrijpt dat zoiets niet overal haalbaar is, denkt hij dat het voor een vrijwilliger een leuke klus is: ‘Je wordt overal hartelijk ontvangen. Niet zo vreemd natuurlijk, het is immers in het belang van alle ondernemers en organisaties dat hun doelgroep goed wordt voorgelicht.’ ■
reacties op dit artikel: Astrid Haven a.haven@schorernet.nl Schorermagazine november 2008
5
De gezondheid van jonge MSM blijft achter. Ze hebben vaker soa en zijn zich weinig bewust van de risico’s van onbeschermde seks. Voor Schorer aanleiding om nieuwe activiteiten te starten. Allochtone jongens krijgen extra aandacht.
aandacht voor gezonde homoseks tekst Hansje Galesloot foto Bettina Neumann
H
et grootschalige onderzoek Seks onder je 25ste liet zien dat de seksuele gezondheid van homo- en biseksuele jongens achterblijft bij die van jongeren in het algemeen. Zeven op de tien homojongens heeft ervaring met anale seks. Van hen gebruikt 63% nooit of inconsistent een condoom. Ook worden bij hen veel vaker soa aangetroffen dan bij heterojongens. Een ander punt van zorg is het hoge percentage homojongens dat seksuele dwang heeft ervaren: 26% tegen slechts 4% onder heteroseksuele jongens. Uit Schorer Monitor blijkt bovendien dat homojongens de risico’s van onveilige seks onderschatten en hun intenties tot veilig vrijen al aan de dijk zetten als ze enkele keren seks hebben gehad met dezelfde partner. nieuwe aanpak Schorer wil meer werk maken van hiv/soa-interventies onder homojongens. In september is de campagne Man of mietje gestart. Deze actie moet vooral jonge mannen bereiken met de oproep zich te laten vaccineren tegen hepatitis B. Preventiesites als MANtotMAN.nl en gaycruise.nl zijn mede op jongeren gericht, maar het is belangrijk om nieuwe kanalen te vinden. Lang niet alle jongeren zijn via het homocircuit of via homospecifieke sites te benaderen. Scholieren die nog niet uit de kast zijn en allochtone jongeren die zichzelf geen homo noemen, zijn groepen die dan buiten de boot vallen.
6
Schorermagazine november 2008
Sunita Steenbakker, preventiemedewerker bij Schorer, zet activiteiten op voor jongeren en benoemt een aantal plannen: ‘Samen met het COC willen we de trainingsmodule Keep it safe actualiseren. Daarmee gaan we vrijwilligers trainen om gespreksgroepen te leiden binnen jongerenorganisaties of migrantengroeperingen. Verder willen we het thema seksuele gezondheid een plaats geven op diverse websites. Dit doen we in samenwerking met andere organisaties, zoals Soa Aids Nederland en migrantengroeperingen. Onze eigen website allesovergay.nl wordt geüpdatet. En last but not least willen we interventies voor allochtone jongeren bedenken en opzetten met migrantenorganisaties.’ samenwerken Een belangrijke samenwerkingspartner is Soa Aids Nederland. ‘Wij maken graag gebruik van de kennis van Schorer,’ zegt Jos Poelman, programmaleider jongeren bij deze organisatie. ‘Zo staat er een herziening van het lespakket Lang leve de liefde op de rol, dat vooral op vmbo-scholen wordt gebruikt. Ook worden trainingen over seksuele gezondheid gegeven voor vmbo-docenten en jongerenwerkers in het welzijnswerk. Homoseksualiteit is dan steeds een geïntegreerd thema. Via deze kanalen worden vooral lager opgeleide en allochtone jongeren bereikt, waar nog een wereld te winnen valt. In het kader van homoseksualiteit is informatie over veilig vrijen belangrijk, maar ook de leuke kanten
actueel
van de coming out willen we belichten’, benadrukt Poelman. Een andere activiteit die zich leent voor samenwerking met Schorer is het opzetten van subsites over seksuele gezondheid voor populaire jongerenwebsites maroc.nl en kitatin.com, voor respectievelijk jongeren van Marokkaanse en Antilliaanse afkomst. ‘We hebben enkele jaren geleden ook zoiets gedaan bij maroc.nl en dat werkte goed’, zegt Poelman. ‘Er kwam veel openhartige respons van bezoekers en de resultaten van alle input hebben we in 2007 verwerkt in het boekje Jongeren, seks en islam. Op de nieuwe subsites is homoseksualiteit een geïntegreerd en tegelijk expliciet thema. Maar ook bredere onderwerpen als openheid rond seksualiteit en grenzen stellen & respecteren zijn relevant voor homojongeren. Van dit laatste willen we een speerpunt maken.’ recent onderzoek Bruikbaar materiaal voor de sites kan voortkomen uit het behoefteonderzoek (needs assessment) dat Schorer recent uitvoerde onder allochtone jongens die seks hebben met jongens. Via intermediairen (onder meer Toni La Tegola van de African Youth Gay Foundation) is het gelukt 58 jongens uit achttien landen te interviewen, in de leeftijdscategorie 15-30 jaar. Steenbakker, die zelf een groot deel van de interviews deed, noemt het feit dat zoveel jongens zijn bereikt een succes. ‘Daar hebben we maanden aan gewerkt.’
actueel
Opvallend aan de uitkomsten is dat veel jongens ook heteroseksuele sekscontacten hebben en zichzelf niet als homo- of biseksueel zien. ‘Dat geldt voor 31 van de respondenten, iets meer dan de helft.’ Bijna alle jongens geven aan zich niet erg thuis te voelen in de homoscene. ‘Dit komt vooral omdat de scene grotendeels blank is en ze zich buitengesloten voelen door de cultuurgebonden codes.’ De meeste geïnterviewden lieten, ondanks goede intenties, het condoom vaak achterwege. Zeventien jongens vertelden gedwongen seks te hebben meegemaakt. Een aanzienlijk deel van de ondervraagden heeft ook ervaring met betaalde seks. Bij het bedenken van interventies wil Schorer gebruik maken van ideeën die leven binnen de doelgroep. Steenbakker: ‘Allochtone jongens zien vooral een rol weggelegd voor de zelforganisaties. Seksuele voorlichting kan volgens hen het beste verlopen via sleutelfiguren binnen de eigen gemeenschap. Als vorm valt te denken aan home party’s, dus voorlichting in een vertrouwde omgeving. Verder is de inzet van rolmodellen belangrijk. Vanuit die ideeën willen we verder werken.’ ■
reacties op dit artikel: Sunita Steenbakker s.steenbakker@schorernet.nl
Schorermagazine november 2008
7
Schorer Monitor 2008:
hoogrisicogedrag in cijfers Bij onbeschermde anale seks is het risico op hiv-overdracht groot. Uit Schorer Monitor 2008 blijkt dat specifieke factoren en leeftijd daarbij een rol spelen. Belangrijke conclusies voor toekomstige hiv-preventiecampagnes.
Van 3 tot 8 augustus vond in Mexico City de zeventiende internationale aidsconferentie plaats. Schorer was er actief aanwezig met alle partners van het internationale programma. Voorafgaand hield Schorer op 30 en 31 juli in Mexico City een Partnerbijeenkomst, een eigen uitwisselingsbijeen足komst met de partnerorganisaties. tekst Jos Versteegen foto Bettina Neumann
8
Schorermagazine november 2008
actueel
H
Van de respondenten geeft 33% aan één of meerdere keren onbeschermde anale seks te hebben gehad. Specifieke factoren spelen daarbij een rol (N=4.010):
arm Hospers is onderzoeker aan de factoren % onbeschermde anale seks Universiteit Maastricht. Hij onderzocht leeftijd >26 jaar 31% voor Schorer Monitor 2008 welke man≤25 jaar 37% nen die seks hebben met mannen vaste partner ja 28% (MSM) ook onbeschermde anale seks met losse nee 36% partners hadden. Van de 5.700 respondenten heeft opleidingsniveau hoger 30% 73% in de zes maanden voorafgaand aan de molager 37% nitor losse sekspartners gehad. Van hen heeft 33% zoeken sekspartners: internet nee 20% één of meerdere keren onbeschermde anale seks ja 35% gehad. Contextuele factoren, zoals hiv-status, zoeken sekspartners: darkroom nee 31% drugsgebruik, darkroombezoek, internet seksdates ja 41% en combinaties van deze factoren, zijn belangrijke drugs gebruikt nee 24% voorspellers voor het hebben van onbeschermde ja 39% anale seks (zie tabel). Nieuw is de stijging van onhiv-status niet-getest 29% beschermde anale seks met losse partners bij mannegatief 30% nen tot 25 jaar: was dat in 2007 nog 32%, in Schorer positief 62% Monitor 2008 is dat percentage gestegen naar 37%. Onderzoeker Harm Hospers noemt deze stijging verontrustend: ken en partners zoeken op dating sites. Mannen met hiv krijgen ‘In een jaar verwacht ik geen grote veranderingen. Als ik die toch in deze context extra aandacht.’ Op enkele soa-poli wordt movind, is er iets aan de hand. Een toename van 5% is veel. Dat heb menteel al geëxperimenteerd met een intensievere benadering ik niet eerder gezien en vind ik verontrustend.’ van deze groep mannen. Volgens Hospers kunnen verschillende factoren een rol spelen Ook worden volgens Strijthagen interventies via internet belangbij de toename. Zo is onder jongeren de paniek over hiv/aids rijker en intensiever. Zo is op de nieuwe website MANtotMAN.nl weggeëbd, er is medicatie, de coming out is eerder en jongeren een Seks-wijzer opgenomen. Door de vragenlijst in te vullen worden minder blootgesteld aan hiv-preventieboodschappen. krijgt de bezoeker binnen vijf minuten een seksadvies op maat. Via Google komen jongeren niet snel genoeg op de juiste site Factoren als drugsgebruik, aantallen sekscontacten en darkterecht. De nieuwe Schorer-website MANtotMAN.nl zou eigenroombezoek zijn in het advies verwerkt. lijk standaard bovenaan moeten komen als ze iets opzoeken Ook zit er op de website MANtotMAN.nl een Test Lab-tool over safe seks. Hospers: ‘Dan nog moeten we niet denken dat waarmee homomannen uit Amsterdam en Rotterdam via interinternet, face-to-face voorlichting kan vervangen. We moeten net een hiv/soa-onderzoek kunnen aanvragen. ‘Zo vereenvoudig beide doen.’ je de procedure en verlaag je de drempel’, zegt Strijthagen, die van mening is dat er in de toekomst veel meer van dergelijke injongeren benaderen terventies moeten komen. ‘Natuurlijk blijven ook conventionele Volgens Ferdinand Strijthagen, directeur Schorer, bevestigen methoden, zoals individuele counseling en campagnes in de hode uitslagen dat er snel nieuwe interventies gericht op jongemomedia en -horeca onontbeerlijk.’ ren moeten komen: ‘Veel van onze interventies zijn ontwikkeld Fetzen de Groot, coördinator soa/aids Noord-Nederland bij de voor de gearriveerde homoman. Maar nu blijkt dat we ons meer Groningse GGD, legt uit hoe zij in contact proberen te komen moeten richten op jonge mannen. Wellicht moeten we beter remet MSM: ‘Wij zijn als hulpverlener actief op de homo-chatkening houden met hun levensfase en de rol die seks en relaties boxen, we zijn een baanproject gestart en in homosauna’s en op daarin spelen.’ seksparty’s geven we informatie. De aanwezigheid in sauna’s en Jongeren worden nu onder meer benaderd met de Lovelijf-paop de party’s is trouwens ook bedoeld om mensen te vaccineren gina’s in Expreszo, de website allesovergay.nl en het Keep it Safe tegen hepatitis A en B.’ aanbod voor jongerengespreksgroepen. Ook heeft Schorer recent contact gehad met de organisatie van Jong&Out over de goed nieuws benaderingswijze van jongeren. En in Friesland is een pilot geGelukkig is er ook goed nieuws: steeds meer mannen laten zich start gericht op de mobilisatie van het netwerk van jongeren zelf. testen op hiv. Had in 2006 60% van de respondenten van Schorer Anne Strikwerda van GGD Fryslân licht toe: ‘We vragen jongeren Monitor ooit een hiv-test laten doen, in 2008 was dat gestegen die op ons soa-spreekuur komen of zij hun vrienden willen uitnotot 66%. Ook steeg het percentage mannen dat in de afgelopen digen voor een GGD-informatieavond thuis. Daar komt dan een twaalf maanden een hiv-test liet doen van 32% in 2007 naar 39% GGD-medewerker die spreekt over safe seks, soa en hiv. Aan de in 2008. Ferdinand Strijthagen: ‘Dat heeft wellicht te maken met aanwezigen vragen we vervolgens of zij op hun beurt voor andehet stimulerende testbeleid van Schorer en haar landelijke en rere vrienden een informatieavond willen organiseren. Zo hopen gionale partners. MSM worden geadviseerd om minstens elk half we steeds meer jongeren te bereiken.’ jaar een soa-onderzoek en elk jaar een hiv-test te doen.’ ■ niet gedaald Het is zorgwekkend dat de afgelopen drie jaren onbeschermde seks met losse partners licht is toegenomen. Ferdinand Strijthagen: ‘Er moet nog veel werk verzet worden. Schorer gaat zich richten op mannen met hoogrisicogedrag: mannen die drugs gebruiken en darkrooms bezoeken en mannen die drugs gebruiactueel
reacties op dit artikel: Wim Zuilhof w.zuilhof@schorernet.nl Schorermagazine november 2008
9
jongeren bereiken in Costa Rica
Alle internationale partners van Schorer hebben een needs assessment gedaan onder een specifieke doelgroep voor en onder LGBT. CIPAC in Costa Rica koos voor middelbare scholieren. Daria Suรกrez Rehaag, Francisco Madrigal Ballestero en Erick Quesada, respectievelijk coรถrdinatoren en onderzoekontwikkelaar, lichten deze keuze toe.
tekst Marijntje Denters foto Bettina Neumann
10
Schorermagazine november 2008
internationaal
‘jongeren hebben behoefte aan eerlijke informatie’
C
entro de Investigación y Promoción para America Central de Derechos Humanos (CIPAC) in Costa Rica is een van de zeventien internationale partners van Schorer. Voor een needs assessment, dat als basis kan dienen voor hiv/soa-preventieprojecten, kozen de partnerorganisaties elk een eigen doelgroep. Zo koos de één voor mannen die seks hebben met mannen (MSM) en de ander voor vrouwen die seks hebben met vrouwen (WSW). Ook waren er organisaties die kozen voor de doelgroepen transgenders of hiv-positieven. Partnerorganisatie CIPAC koos voor jongeren. In het onderzoek richtte CIPAC zich niet zo zeer op homoseksuele jongeren. De organisatie deed een kwantitatief onderzoek onder een algemene groep jongens en meisjes tussen de dertien en negentien jaar, en een kwalitatief onderzoek in een focusgroep van homoseksuele jongeren die al uit de kast waren - vrouwen en mannen met een gemiddelde leeftijd van achttien jaar. De groepen kregen vragen voorgelegd als: hoe ervaar je seksualiteit? Wat voor boodschappen ontvang je over seksualiteit uit jouw omgeving? Hoe waardeer jij seksuele diversiteit? Welke factoren hebben de grootste invloed op je seksuele identiteit, activiteiten en socialisatie? Het doel van de onderzoekers was om een beeld te krijgen van de psychosociale factoren in de seksualiteitsbeleving van jongeren, zowel wat betreft hun kennis en houding als de praktijk. Francisco Madrigal Ballestero: ‘We hebben speciaal gekozen voor deze leeftijdsgroep omdat die leeftijd ons een goed moment lijkt voor hiv/soa-preventie.’ Uit onderzoek blijkt namelijk dat 22% van de jongeren in de leeftijd van vijftien tot achttien seksueel actief is. 80% van hen heeft voor het eerst seks tussen hun veertiende en zestiende jaar. ‘Op die leeftijd hebben de meeste homo- of biseksuele jongeren hun coming out nog niet gehad. Om die praktische reden hebben we ons onderzoek in eerste instantie gericht op een algemene groep schoolgaande jongeren. Zo hoopten we veel jongeren met homoseksuele gevoelens te bereiken’, licht Francisco de doelgroepkeuze toe. katholieke omgeving Uit het behoefteonderzoek blijkt dat veel jongeren onjuiste of vervormde informatie over seks en seksuele diversiteit hebben. Erick Quesada: ‘We hebben het over jongeren die in een zeer katholieke omgeving opgroeien. Het gesprek rond seksualiteit op scholen, in kerken en binnen families is voornamelijk moraliserend en gericht op reproductie. Het is verbonden aan taboes, verboden en het idee van schuld en zonde.’ Voor homoseksualiteit geldt dat in nog sterkere mate. Zowel in gesprekken tussen jongeren onderling als op internet
internationaal
wordt homoseksualiteit in een heteroseksueel kader geplaatst en heteroseksualiteit als beter beschouwd. Wat de onderzoekers het meest opvalt aan de resultaten is dat jongeren veelal niet weten hoe ze een condoom moeten gebruiken, dat ze menen dat het gebruik van alcohol of drugs het seksuele genot verhoogt en dat het aantal gevallen van onvrijwillige seks en misbruik hoog is. Quesada: ‘Terwijl we het idee hadden dat de jongere generatie wel zou weten hoe je condooms gebruikt, en dat ze minder drugs zouden gebruiken.’ voortgang onderzoek Van de ondervraagde jongeren zei 7% van de jongens en 4,8% van de meisjes homoseksuele gevoelens te hebben. Hoe houdt CIPAC contact met deze groep jongeren? ‘Dat kunnen we niet want de resultaten van dit onderzoek zijn anoniem’, zegt Daria Suárez Rehaag. Inmiddels is op aanraden van Schorer begonnen met een microanalyse van een groep homoseksuele adolescenten, waarin de resultaten van het eerste onderzoek verder worden uitgediept. Daria: ‘Hiervoor zoeken we jongeren met homoseksuele gevoelens in de provincie Cartago. Lokale contactpersonen wijzen ons de informele ontmoetingsplekken waar wij deze jongeren kunnen vinden. Het is de bedoeling dat we uiteindelijk een groep van veertig jongens en dertig meisjes spreken, maar tot nu toe hebben we er zes gevonden. Ook gaan we terug naar de plekken van het eerste onderzoek. Daar hopen we de jongeren, die eerder aangaven homoseksuele gevoelens te hebben, opnieuw te treffen.’ Uiteindelijk moet de microanalyse leiden tot een concreet plan van aanpak voor hiv/soa-voorlichting en preventie. Erick Quesada: ‘Voor zover we dat nu al kunnen afleiden uit de gesprekken werkt dat het best op een speelse manier, in groepsverband. Er is behoefte aan eerlijke informatie en de mogelijkheid tot seksuele bewustwording. Dat kan door te praten over ervaringen, angsten, genot, risico’s, rechtspositie, zelfbeeld, etc.’ Het onderzoek heeft in ieder geval geleid tot steun van de ministeries van Onderwijs en Volksgezondheid van Costa Rica en van een aantal NGO’s voor de activiteiten van CIPAC. ■
reacties op dit artikel: José Pauw j.pauw@schorernet.nl
Schorermagazine november 2008
11
Schorer Monitor 2008
O
p 12 november is de Schorer Monitor 2008 verschenen. De monitor is een van de grotere onderzoeken naar seksueel gedrag onder mannen die seks hebben met mannen (MSM) in Nederland. Het is een gezamenlijk project van Schorer en de Universiteit Maastricht en wordt jaarlijks herhaald. De gegevens zijn een belangrijke basis voor het landelijke en regionale hiv/soa-preventiebeleid. Dit jaar hebben bijna 5.700 mannen meegedaan aan het digitale onderzoek. Behalve het eindrapport geeft Schorer ook ieder jaar factsheets uit met de belangrijkste resultaten. De onderwerpen zijn: • • • • • • •
Mannen met hiv Testen op hiv en soa Vaste partners Losse sekspartners Leefstijlen Jonge mannen Mannen met hoogrisicogedrag
In december geeft Schorer voor alle GGD’en een extra factsheet uit met de resultaten over de verschillende GGD-regio’s. Ook ontvangen de acht soa-regio’s inzichtelijke grafieken over de prevalentie van hiv en soa in hun regio. Het rapport, de factsheets en de adviezen op maat worden begin december verstuurd.
Schorer Monitor 2008 is te vinden op de website www.schorer.nl/monitor. Op deze site zijn het eindrapport en de factsheets te downloaden. De monitor is ook online te bestellen via www.schorer.nl/shop, telefonisch bij Switchboard (020) 623 65 65 of via helpdesk@switchboard.nl
kom naar SchorerNu!
O
p 21 november vindt de derde publieksdag van Schorer plaats. Tijdens SchorerNu! Laten we zien wat we voor lesbische vrouwen, homomannen, biseksuelen en transgenders doen op het terrein van de hiv/soa-preventie, ouderen, interculturalisatie, jeugd en opvoeding en vrijwillige en mantelzorg. Na de publieksdag staan we stil bij het leven en werk van oud-Schorerdirecteur Riek Stienstra. Riek heeft veel betekend voor de verbetering van de gezondheid van lesbische vrouwen en homomannen. Om haar te eren en haar werk levend te houden, organiseert Schorer dit jaar voor het eerst de Riek Stienstralezing. Aansluitend initiëren Mama Cash en Hivos een paneldiscussie met LBT-activistes ter introductie van het Riek Stienstra Fonds. Het fonds is opgericht uit de erfenis van Riek Stienstra ter ondersteuning van organisaties die zich inzetten voor de rechten van lesbische vrouwen overal ter wereld.
12
Schorermagazine november 2008
Programma: 14:30 uur Inloop 15:00 uur Ontvangst 15:15 – 16:00 uur I am what I am; ervaringen van jongeren met een multiculturele achtergrond en homoseksuele gevoelens. 16:15 – 17:00 uur Safe and strong; internationale hiv/soa-preventiecampagnes. 17:00 – 17:30 uur Pauze 17:30 – 18:00 uur Riek Stienstralezing; Naar de Maan en weer terug. Golfbewegingen in de vrouwenhulpverlening. 18:00 – 19:00 uur Lancering Riek Stienstra Fonds + paneldiscussie.
Meer informatie over de publieksdag is te vinden op: www.schorer.nl/SchorerNU!
producten en diensten
Naar de maan en weer terug
M
arjan Sax is politicoloog en werkt als adviseur in de goede doelen sector. Ze is een van de oprichters van het financieringsfonds voor vrouwen Mama Cash. Als feministisch activiste van het eerste uur zet zij zich in voor de rechten van vrouwen wereldwijd. Schorer vroeg haar als vriendin van Riek Stienstra om de eerste Riek Stienstralezing Naar de maan en weer terug voor te dragen. Tijdens SchorerNu! onderzoekt ze hardop wat er is geworden van de sekse- en lesbischspecifieke hulpverlening. Hoe De Maan en andere vrouwengezondheidscentra ontstonden en hoe ze vervolgens werden weggemainstreamd. Welke problemen daarmee onzichtbaar zijn geworden en wat we kunnen leren van het verleden nu er een voorzichtig positief klimaat lijkt te ontstaan De tekst van Naar de maan en weer terug. Golfbewegingen in de vrouwenhulpverlening is vanaf 24 november te downloaden op de website www.schorer.nl/SchorerNU!
www.veilige-haven.nl
convenant eergerelateerd geweld
S
chorer ondertekent op 27 november het convenant Ketenaanpak Eergerelateerd Geweld Amsterdam. Schorer maakt onder andere met Jeugdzorg, de politie, de Blijfgroep voor opvang van vrouwen en migrantenorganisaties deel uit van het Ketenoverleg Eergerelateerd Geweld Amsterdam (KEGA). Met de ondertekening van het convenant worden de belangrijkste doelstellingen vastgelegd: • het bieden van hulp en bescherming aan (potentiële) slachtoffers; • het zoveel mogelijk stoppen en voorkomen van escalatie van geweld; • het opsporen en vervolgen van (potentiële) geweldplegers; • het beïnvloeden van culturele opvattingen over geweld bij eerbescherming en –herstel; De convenantpartners zijn overeengekomen dat samenwerken van belang is voor een sluitende ketenaanpak van eergerelateerd geweld in Amsterdam. Bijvoorbeeld bij maatschappelijke preventie gericht op het voorkomen van geweld, het vroegtijdig signaleren en verwijzen van slachtoffers naar politie en hulpverlening en bij de afstemming tussen hulpaanbod en nazorg. Meer informatie: Andrea Vogelsanger a.vogelsanger@schorernet.nl
D
e website van Veilige haven wordt vernieuwd. Veilige Haven is dé plek voor meiden en jongens uit multicultureel Amsterdam en omstreken met homo, biseksuele, lesbische of transgender gevoelens. Door gebruik te maken van de huisstijl van Schorer wordt de herkenbaarheid verhoogd. Bovendien wordt de website overzichtelijker en wordt op de homepage gelijk duidelijk wat er te halen valt en voor wie Veilige Haven bedoeld is. Nieuw is de activiteitenkalender waarmee bezoekers in een oogopslag kunnen zien wat er aan activiteiten zijn en wanneer. De teksten zijn doelgroeptoegankelijk en concreet. Eind december gaat de vernieuwde website online. Meer informatie: Andrea Vogelsanger a.vogelsanger@schorernet.nl
Testen: ja natuurlijk
O
p 1 november is de nieuwe Schorer-campagne Testen: ja natuurlijk van start gegaan. Met de woorden: je kunt hiv of soa hebben zonder het te merken. Alleen regelmatig testen geeft zekerheid. Testen hoort gewoon bij gezonde seks, wil Schorer mannen die seks hebben met mannen (MSM) aanmoedigen om zich ieder halfjaar te laten testen op soa en minstens ieder jaar op hiv. De campagne wordt ondersteund met banners, folders en posters. In Amsterdam en Rotterdam wordt de campagne ook ondersteund door de GGD’en en artsenlaboratoria. Via de website MANtotMAN.nl kunnen MSM online een soa-onderzoek aanvragen en gelijk een verwijsbrief printen. De uitslag wordt online bekendgemaakt. Meer informatie: Janneke Visser j.visser@schorernet.nl
producten en diensten
Schorermagazine november 2008
13
Jale Şimşek is projectleider eergerelateerd geweld bij de Dienst Zorg en Samenleven van de gemeente Amsterdam. Zij coördineert de samenwerking op het gebied van preventie, crisisopvang en nazorg. Schorer maakt samen met Jeugdzorg, de politie en de Blijfgroep voor opvang van vrouwen deel uit van het Ketenoverleg Eergerelateerd Geweld Amsterdam (KEGA).
D
14
e afgelopen jaren werkte Jale Şimşek als begeleider en trainer van allochtone vrouwen. Zij schreef drie boeken over eerwraak, met en zonder geweld. Jale Şimşek: ‘Het thema kwam op mijn pad. Het doet mij pijn als ik zie hoe mensen elkaar binnen een relatie geweld aan kunnen doen. Ik herken het als vrouwen zich willen onttrekken aan het collectief, aan de groepsnorm. Ik wilde mij vroeger ook losweken van mijn Turkse achtergrond. Maar uiteindelijk sta ik met één been in Turkije en met het andere in Nederland.’ De gedrevenheid van Şimşek komt voort uit haar eigen bewustwordingsproces. Ze weet uit ervaring dat losweken van je migrantenachtergrond tijd kost en een eenzaam proces is. ‘Ik noem het huiswerk doen aan jezelf. Dat moet eerst gebeuren voordat je je cultuur kunt loslaten, zonder hem te verlaten. Het is een zoektocht die gepaard gaat met tijdelijke ontworteling. In eerste instantie verlies je vrienden en familieleden, maar sommigen komen ook weer bij je terug. Ik heb dat zelf ook doorgemaakt, maar ik heb nu een plaats gevonden voor mezelf. Ik ben nu beter instaat dat proces uit te leggen.’ Volgens Şimşek weten lesbische vrouwen en
homomannen als geen ander hoe de samenleving kijkt naar mensen die anders zijn dan de meerderheid. In het boek Haat en Liefde, over homoseksualiteit in multicultureel Nederland (Doppert en Hermans, uitgeverij Ten Have, 2006), formuleert zij het als volgt: ‘Homoseksuelen zijn, net als vrouwen, kwetsbaar voor de ogen van buiten. De ogen van buiten bepalen veel. Dat is kwalijk voor je persoonlijke ontwikkeling.’ Ze weet hoe sterk de groepsnorm kan werken, hoe pijnlijk en eenzaam de ontworteling kan zijn en legt uit: ‘In de Turkse samenleving is het zelfbeeld van de man gekoppeld aan zijn vrouw, dat is cultureel geoorloofd in de Turkse wij-cultuur, terwijl we individuen zijn, zeker in deze moderne samenleving.’ Şimşek probeert in haar trainingen en gesprekken het zelfbeeld van de cliënt los te weken, maar dat gaat stapsgewijs. ‘Ik vraag naar de basisbehoeften, naar de betekenis van de roddel en naar hun rolmodellen. Ik pel mijn cliënten af en begeleid ze in hun eigen ontwikkeling, zodat ze zelf invulling kunnen geven aan hun individuele persoonlijkheid.’
eergerelateerd geweld Eerwraak wordt gedefinieerd als: uit gewoonterecht voortvloeiende recht en plicht om de familie-eer te zuiveren door moord op de schender. Eergerelateerd geweld is door Ferwerda en Van Leiden in 2005 als volgt gedefinieerd: ‘elke vorm van geestelijk of lichamelijk geweld gepleegd vanuit een collectieve mentaliteit in een reactie op een (dreiging van) schending van de eer van een man of vrouw en daarmee van zijn of haar familie waarvan de buitenwereld op de hoogte is of dreigt te raken’. Met homoseksuele gevoelens wordt de familie-eer
ook bezoedeld. Eerwraak is een wereldwijd verschijnsel. Nederland heeft het meest te maken gehad met voorvallen van eerwraak onder immigranten uit Turkije, maar met de instroom van families uit landen als Irak en Iran is het aantal eerwraakincidenten toegenomen.
Schorermagazine november 2008
fundament Na jaren inhoudelijk werk, vindt Şimşek het een goed moment om haar kennis en ervaring
Bron: Ferwerda en Van Leiden. Eerwraak of eergerelateerd geweld? Naar een werkdefinitie (april 2005), Advies en Onderzoeksgroep Beke in opdracht van: Ministerie van Justitie, WODC, afdeling extern wetenschappelijk betrekkingen.
tekst Monique Doppert foto Bettina Neumann
organisatorisch in te zetten. ‘Het voorwerk is nu verricht en het fundament is goed. Nu komt het aan op het organiseren van de afspraken, het delen van informatie en de definiëring; wat verstaan de betrokken partijen binnen het ketenoverleg bijvoorbeeld onder het signaleren van eerwraak?’ Over een jaar wil Şimşek resultaten zien, waaronder een gids eergerelateerd geweld in Amsterdam, een aantal concrete beleidsaanbevelingen en een publiekscampagne onder de naam Ik ben mijn eigen eer. Veilige Haven is de inloop en opvang van Schorer voor jongeren bij wie hun seksuele gevoelens in conflict komen met hun religieuze of culturele achtergrond. Eergerelateerd geweld, of de dreiging
interview
eergerelateerd geweld samen aanpakken daarvan, is een van de oorzaken voor jongeren om naar Veilige Haven te gaan. Şimşek heeft geen voorkeur voor het ontwikkelen van projecten voor allochtone homo’s. ‘Door zowel algemene als allochtone opvang te bieden, kunnen mensen kiezen voor de vorm waaraan ze behoefte hebben. Allochtone homo’s kunnen met hun voeten in eigen kring blijven staan, zolang ze maar meegaan met de Nederlandse homobeweging.’ suggesties Şimşek heeft een concrete suggestie voor Schorer, zodat de organisatie goed kan inspelen op de laatste marktontwikkelingen. ‘Zorg dat je relevante kennis in huis haalt. Dan be-
interview
schik je over medewerkers die ontwortelingsituaties kunnen begeleiden. De overgang van de wij- naar de ik-cultuur is een zoekend en eenzaam proces. Schorer heeft mensen nodig die daar weet van hebben.’ Meer algemeen ontbeert Amsterdam homodeskundigheid in het hulpverleningsaanbod, meent Şimşek. ‘Het klantenbestand van Amsterdam verandert in hoog tempo, het is dus zaak snel mee te veranderen. Als iemand bij maatschappelijk werk aanklopt met een vraag over homoseksualiteit, hoef je deze persoon echt niet in alle gevallen naar het COC te verwijzen. Bij multiculturele communicatietrainingen hoort ook het bevorderen van de deskundigheid met betrekking tot homoseksualiteit.
Ook is het belangrijk om het dunne laagje tolerantie wat dikker te maken. Ik denk dat het overgrote deel van de hetero’s nog steeds moeite heeft met homoseksualiteit. Terwijl het voor mij over mensen gaat, over liefde.’ ■
reacties op dit artikel: Andrea Vogelsanger a.vogelsanger@schorernet.nl
Schorermagazine november 2008
15