Jaarverslag 2013 by Regionaal Landschap de Voorkempen

Inhoudsopgave 0 Inleiding ........................................................................................................ 5 1 Organisatie en structuur .................................................................................. 8 1.1 Werkingsgebied ....................................................................................... 8 1.2 Bestuursorganen ...................................................................................... 9 1.2.1 Algemene vergadering ....................................................................... 9 1.2.2 Raad van Bestuur .............................................................................12 1.2.3 Dagelijks bestuur .............................................................................14 1.3 Personeel ...............................................................................................15 1.3.1 Personeelsbestand ............................................................................15 1.3.2 Teamoverleg ....................................................................................16 1.3.3 Vorming ..........................................................................................16 1.4 Professionalisering van de organisatie ........................................................17 1.5 Overleg en samenwerking met actoren ......................................................17 1.5.1 Provinciaal beleid en overleg Antwerpse regionale landschappen ............17 1.5.2 Gemeentelijk beleid ..........................................................................18 1.5.3 Natuurorganisaties ...........................................................................18 1.5.4 Toerisme en recreatie .......................................................................18 1.5.5 Landbouworganisaties .......................................................................18 1.5.6 Wildbeheereenheden .........................................................................19 1.5.7 Bosgroepen .....................................................................................19 1.5.8 Kempens Landschap vzw ...................................................................19 1.5.9 Vlaams overleg ................................................................................19 1.5.10 Europese samenwerking ....................................................................20 1.6 Communicatie.........................................................................................21 1.6.1 Persreturn .......................................................................................21 1.6.2 Persberichten- en momenten .............................................................23 2 Relatie activiteiten – doelstellingen ..................................................................24 Een projectendatabase in GIS waar alle acties rond kle’s (aanplant, beheer, autochtoon,…) in opgenomen,werd in 2013 verder uitgebouwd worden waardoor ook andere projecten en acties worden opgenomen. ................................................25 3 Activiteiten en projecten .................................................................................26 3.1 NATUURBEHOUD EN KLEINE LANDSCHAPS-ELEMENTEN ...............................26 Actie 1 Zwaluwen ....................................................................................26 Actie 2 Weidevogels .................................................................................28 Actie 3 Vleermuizen .................................................................................29 Actie 4 Fauna-akkers voor solitaire bijen, vlinders, patrijs en haas .................31 Actie 5 Hoogstamboomgaarden .................................................................33 Actie 6 Poelen en vennen ..........................................................................35 Actie 7 Knotbomen en knotteam ................................................................37 Actie 8 Hagen, heggen en houtkanten ........................................................39 Actie 9 Natuurwerking in tuinen .................................................................40 Actie 10 Heideherstel ..............................................................................41 Actie 11 Instandhoudingsdoelstellingen (IHD’s bij particulieren in SBZ bossen en heiden ten oosten van Antwerpen) ...........................................................42 3.2 LANDSCHAPSZORG EN STREEKEIGEN KARAKTER ........................................44 3.2.1 ALGEMENE LANDSCHAPSZORG ..........................................................44 Actie 12 Beschermd landschap Brechtse Heide ...........................................44 Actie 13 Beschermd Landschap Bos van Ranst ...........................................46 Actie 14 Beschermd Landschap Ertbrugge .................................................47 Actie 15 Buitengewone plekjes .................................................................48 Actie 16 Turfrelicten in beeld ...................................................................50 3.2.2 LANDSCHAPSZORG OP KASTEELDOMEINEN .........................................53 Actie 17 Ankerplaats Domein Krabbelshof, Lovenshoek en Krabbels Broek.....53 Actie 18 Relictzone Reigersbos .................................................................55 Actie 19 Definitieve Ankerplaats Oude Gracht ............................................56 Actie 20 Domein Heihuyzen .....................................................................57

Actie 21 Domein de Renesse ....................................................................59 Actie 22 Domein Elshout .........................................................................60 Actie 23 Domein Hemelrijk en directe omgeving .........................................61 Actie 24 Domein Boterbergen en Witven ...................................................62 Actie 25 Domein Eikelenberg ...................................................................63 3.2.3 BEEKVALLEIEN .................................................................................64 Actie 26 Landschapsproject Gasthuisdreef en omgeving Kleine Beek .............64 Actie 27 Laarse Beek ..............................................................................65 Actie 28 Beekvallei van het Groot Schijn ...................................................66 3.2.4 AGRARISCH NATUUR- EN LANDSCHAPSBEHEER ...................................67 Actie 29 Bedrijfsplanner ..........................................................................67 Actie 30 Waterconservering door agrarisch stuwpeilbeheer ..........................70 Actie 31 Weidemelk ................................................................................72 3.2.5 PARK – EN GROENBEHEER, DREEFHERSTEL .........................................74 Actie 32 Gasthuisdreef ............................................................................74 Actie 33 Harmonisch park en groenbeheerplan Hallehof ..............................76 Actie 34 Dreefherstel omgeving Hemelrijk – station-sportpark .....................77 3.2.6 KLEIN BOUWKUNDIG ERFGOED..........................................................78 Actie 35 Herstel sluis in domein Oude Gracht .............................................78 3.2.7 AUTOCHTONE BOMEN EN STRUIKEN ...................................................79 Actie 36 Plant van hier, platteland van hier................................................79 3.3 NATUUREDUCATIE EN SENSIBILISATIE ......................................................81 Actie 37 NALAH, provinciaal Natuur- en Landschapshuis..............................81 Actie 38 Afstemming gemeentelijke subsidiereglementen ............................82 Actie 39 uitleendienst NME en NME netwerk ..............................................83 Actie 40 Voorkempengidsen ....................................................................85 Actie 41 Draagvlakvorming landschapsontsnippering ecoduct De Munt ..........86 Actie 42 Educatief stripverhaal Suske & Wiske ...........................................89 Actie 43 Landschapsbeelden ....................................................................90 Actie 44 Infowanden- en borden ..............................................................93 Actie 45 Rommersven .............................................................................94 Actie 46 Aanbod educatieve boeken ..........................................................95 Actie 47 Landschapskrant ........................................................................97 Actie 48 Cultuurhistorische wandeling .......................................................99 Actie 49 Vergroening schooldomeinen (Milieu Op School; MOS) ................. 101 3.4 RECREATIEF MEDEGEBRUIK EN NATUURRECREATIE .................................. 103 Actie 50 Kinderactiviteit op Domein De Renesse ....................................... 103 Actie 51 Stripfietsroute en stripspoorlus .................................................. 104 Actie 52 Zomerpicknick ......................................................................... 107 Actie 53 Antitankgracht educatieve en recreatieve geleiding ...................... 109 3.4.1 Trage wegen .................................................................................. 110 Actie 54 Groot Schijn – Wijnegem – Wommelgem .................................... 111 Actie 55 Trage wegen in Essen ............................................................... 112 Actie 56 Trage wegen in Zandhoven ....................................................... 113 Actie 57 Trage wegen in Malle................................................................ 114 Actie 58 Trage wegen in Ranst ............................................................... 115 4 Verplichte acties .......................................................................................... 116 4.2 Vormingsactiviteiten .............................................................................. 118 4.3 Publieksactiviteiten ................................................................................ 119 5 Financiering ................................................................................................ 121 5.1 Jaarrekening 2013................................................................................. 121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

0 Inleiding 2013 was opnieuw een goedgevuld jaar. Samen met vele partners konden diverse acties en projecten opgestart en uitgewerkt worden. Overleg en samenwerking met diverse partners zorgden voor een brede en gedragen werking. De inzet van onze partners, waaronder vele vrijwilligers, om acties uit te voeren en activiteiten bekend te maken was in 2013 erg belangrijk. In Tabel 1 wordt getracht om de werking van 2013 in cijfers te vatten. Een uitgebreidere beschrijving en beeldmateriaal vindt u in hoofdstuk 3. Sinds 1/8/2012 werd Regionaal Landschap de Voorkempen vzw. (RLDV) definitief erkend door de Vlaamse Overheid. In 2014 willen we de krijtlijnen en de brede en gedragen projectwerking opgenomen in het definitief erkenningsdossier verderzetten en nieuwe acties opstarten: het faunaakkerproject, agrarisch natuuren landschapsbeheer op de Brechtse Heide, , landschapszorg via landschapsanimator, weidemelk, turfproject, voorbereiding acties ornd instandhoudingsdoelstellingen, groen in de stad, … Nu de landschapsbeelden van de Provincie Antwerpen voltooid zijn voor RLDV willen we sterk inzetten om deze te integreren en toe te passen in onze samenwerking met de diverse doelgroepen en op die manier een bijdrage leveren aan de realisatie van natuurverbindingen en IHD’s. Ook in onze communicatie en sensibilisatieacties zullen we hieraan blijvend aandacht besteden.

Tabel 1 THEMA

omschrijving

eenheid totaal

totaal jaarbudget

€

waarvan structureel

€

558.000

waarvan projectmatig

€

270.958

personeel

op loonrol

VTE

sociale economie

besteed budget

€

91.700

persrespons

aantal persartikels

stuks

aantal radioitems

stuks

1 0

Algemeen budget

aantal TV items

stuks

website

aantal bezoekers

stuks

digitale nieuwsbrief

aantal edities

stuks

aantal emails in adressenbestand

12 900

Landschapszorg en natuurbehoud hagen en heggen

houtkanten

Poelen/vennen

Jaarverslag 2013

lengte aangeplant

938

aantal aangeplant

stuks

2800

Aantal beheerd

200

oppervlakte aangeplant

1100

aantal aangeplant

stuks

3300

Aantal beheerd

800

aantal nieuw poelen aangelegd

stuks

aantal poelen hersteld

stuks

Aantal vennen aangelegd

stuks

5/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw THEMA

omschrijving

eenheid totaal

knotbomen

aantal aangeplant

stuks

aantal onderhouden

stuks

180

aantal aangeplant

stuks

aantal onderhouden

stuks

Aantal aangeplant

stuks

700

Oppervlakte aanplant

0.3

Aantal aangeplant

stuks

1884

Oppervlakte lengte

400

aantal nieuw aangelegd

stuks

aantal herstelde

stuks

boomplantactie

aantal verdeelde planten

stuks

autochtone bomen en struiken

gewicht geoogst zaad

solitaire bomen/bomengroep/dreef bos bosrand hoogstamfruitbomen

zandwegen, trage wegen

aantal opgekweekt plantgoed stuks aantal aangeplant autochtoon plantgoed stuks aantal geleverd autochtoon plantgoed stuks

lengte in beheer uitgewerkte beheerplannen

4900 4900

lopende stuks

aanplanten

stuks

klein bouwkundig erfgoed

aantal herstelde objecten

stuks

nestkasten- en kunstnesten

aantal geleverd huiszwaluw

stuks

aantal geplaatst huiszwaluw

stuks

aantal geleverd boerenzwaluw

stuks

aantal geplaatst boerenzwaluw

stuks

aantal mestplankjes

stuks

inrichting object

aantal objecten

vlakdekkende fauna maatregel

oppervlakte per RL

biotoopherstel

oppervlakte

BO Botanisch beheer

oppervlakte

BO perceelsranden

oppervlakte

BO houtkanten

oppervlakte

BO poelen

stuks

aantal

BO Heggen/hagen

lengte

BO water

oppervlakte

BO weidevogelbeheer Natuurrecreatie en medegebruik

oppervlakte

aantal in permanent aanbod

stuks

aantal ontwikkeld in 2013

stuks

aantal verdeeld/verkocht

stuks

1500

lengte herstelde weg

aantal geplaatst

stuks

recreatieve producten

recreatieve bebording

recreatief

Natuureducatie educatieve activiteiten

Jaarverslag 2013

aantal georganiseerd

stuks

aantal deelnemers

stuks

1335

6/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw THEMA

omschrijving

brede publieksactiviteiten

aantal georganiseerd

eenheid totaal stuks

aantal deelnemers landschapskrant eigen publicaties

10 1562

aantal edities

stuks

aantal verdeelde exemplaren

stuks

356000

aantal uitgaves

aantal verdeelde exemplaren

4000

infoborden

aantal geplaatst

stuks

infopanelen

aantal in aanbod

stuks

Jaarverslag 2013

aantal ontwikkeld in 2013

aantal tentoonstellingsdagen

400

7/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

1 Organisatie en structuur 1.1 Werkingsgebied Het werkingsgebied van RLDV is volledig gelegen in de Provincie Antwerpen en omvat het grondgebied van de gemeenten Brasschaat, Brecht, Essen, Kalmthout, Kapellen, Malle, Ranst, Schilde, Schoten, Stabroek, Wijnegem, Wommelgem, Wuustwezel, Zandhoven en Zoersel. Daarnaast behoren de districten Berendrecht-Zandvliet-Lillo en Deurne van de stad Antwerpen eveneens tot het werkingsgebied. De oppervlakte per gemeente evenals het aantal inwoners wordt weergegeven in Tabel 2. Tabel 2 gemeente

oppervlakte (ha)

oppervlakte (%)

inwoners (1 jan 2013)

inwoners (%)

1.400

2,08

9872

2,50

1.304

1,94

76231

19,32

Brasschaat

3.850

5,73

37.286

9,45

Brecht

9.080

13,51

28.016

7,10

Essen

4.750

7,07

18.066

4,58

Kalmthout

5.940

8,84

18.184

4,61

Kapellen

3.710

5,52

26.506

6,72

Malle

5.200

7,74

14.948

3,79

Ranst

4.360

6,49

18.581

4,71

Schilde

3.600

5,36

19.308

4,89

Schoten

2.960

4,40

33.776

8,56

Stabroek

2.150

3,20

18.140

4,60

Wijnegem

790

1,18

9.137

2,32

Wommelgem

1.300

1,93

12.405

3,14

Wuustwezel

8.940

13,30

19.731

5,00

Zandhoven

4.010

5,97

12.713

3,22

Zoersel

3.870 67.210

5,76 100

21.610 392.502

5,48 100

Antwerpen, district Berendrecht – Zandvliet – Lillo Antwerpen, Deurne

district

Totaal

In Figuur 1 wordt een situering van RLDV gegeven, naast de gemeenten en districten die deel uitmaken van het werkingsgebied zijn ook mogelijke uitbreidingen aangeduid op de kaart. Inwoners van de districten Ekeren en Merksem toonden interesse in de werking van RLDV (publieksactiviteiten en – activiteiten, huiszwaluwactie,…). Tevens werd er op het Districtscollege van Merksem een toelichting gegeven over de werking van RLDV. Mogelijks komt een toetreding er in de toekomst aan.

Jaarverslag 2013

8/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Figuur 1: werkingsgebied RLDV

1.2 Bestuursorganen 1.2.1

Algemene vergadering

De samenstelling van de Algemene Vergadering sinds de laatste wijzigingen op de AV van 19/02/2013 is weergegeven in onderstaande tabel. Tabel 3 Vaste Leden Algemene effectieve Vergadering vertegenwoordiger Groep A Overheden provincie Antwerpen RĂśttger Rik Gemeente Essen Jaspers Helmut Gemeente Brasschaat De Kort Dirk Gemeente Brecht Torfs Luc Gemeente Kalmthout Peeters Wies Gemeente Kapellen Van Dooren Sabine Gemeente Malle Van Ham Paul Gemeente Ranst Muyshondt Tine Gemeente Schilde Fierens Anke Gemeente Schoten Rombouts Wouter Gemeente Stabroek De Swaene Jacques Gemeente Wijnegem Plasmans Pia Gemeente Wommelgem Dierckx Marc Gemeente Wuustwezel Vissers Sus Gemeente Zandhoven Van Staeyen Steven

Jaarverslag 2013

plaatsvervanger CaluwĂŠ Konings Van Deuren

Ludwig Dirk Berre

De Bock Van Haaren

Maarten Frederic

De Schutter Mendonck Block Nuyts

Stan Peter Erik Veerle

Van de Voorde Breugelmans Cautereels

Louis Karel Lydia

9/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Gemeente Zoersel District Deurne

Paredaens Van Dooren

Koen Ariane

Van de Velde

Danny

Groep B Natuur De Vrienden van het Boshuisje en het Zoerselbos vzw Denissen Rhea Bruggemans Koninklijke Vereniging voor Natuuren Stedeschoon vzw Buyens John Natuurbehoud Kapellenbos vzw Ingelbrecht Jan Natuurpunt Antwerpen Noord kern Brasschaat Neegers Johan Natuurpunt Antwerpen Noord kern Brecht Bosschaerts Rudi Dierckens Natuurpunt Antwerpen Noord kern Kapellen Vogels Bram Mannaerts Natuurpunt Antwerpen Noord kern Schoten Vervliet Frieda Natuurpunt Antwerpen Noord kern Stabroek D'Hoine André Natuurpunt Antwerpen Noord kern Wuustwezel Van Bueren Thea Berkvens Natuurpunt beheer vzw Versweyveld Stefan Natuurpunt De Wielewaal Peeters Clark Tibax Natuurpunt Noorderkempen Van den Bergh Wim Vanwesenbeeck Natuurpunt Schijnvallei vzw Verwaerde Jens Van Ballaer Natuurpunt Voorkempen Stryckers Paul Lemoine Natuurpunt vzw Heye Freddy Quick Red de Voorkempen vzw Staes Paul Melis VMPA vzw Quetin Jean Michielsen Groep C landbouw – toerisme en recreatie - wildbeheereenheden landbouw Algemeen Boerensyndicaat Van Dommelen Luc Algemeen Boerensyndicaat afdeling Wuustwezel Van Hasselt Louis Regioraad Antwerpen Van den Bergh Jos Anthonissen Groene Kring Van Look Olivier Keysers KVLV Van den bergh Annemie Keysers KVLV-AGRA Van Tilburg Rianne Cools Landelijke Gilden Van den Eynde Jef Provinciale Raad Bedrijfsgilden Boerenbond Caeyers Marlies toerisme&recreatie ATB De Natuurvrienden vzw Heuten Lieven Kempens Landschap vzw De Backer Philippe Nagels Land van Playsantiën Verhaegen Jef Hendrickx Noordertuin van Antwerpen Van Deuren Berre Geysens Pasar vzw Van Asbroeck Willy Toerisme Malle vzw Goossens Lise Van Dyck Toerisme Provincie Antwerpen vzw Facon Gilles De Busser Toerisme Zoersel vzw Debaere Patrick Bouciqué Vtbkultuur vzw Duerloo Annie Geysens wildbeheereenheden (WBE’s) WBE Antwerpse Polders Noord vzw Janssens Gaston Van Rhijn

Jaarverslag 2013

Eddy

Christiaan Geertrui

Marieke Peter Wouter Bram Paul Kathleen Luc Simonne

Peter Wim Lisette Bertha

Annemie Paula Guido Dries Bie Bart Guido Louis

10/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw WBE WBE WBE WBE WBE WBE WBE WBE

Brechtse Heide vzw Essen vzw Groot Brecht Groot Malle Groot Ranst vzw Noorderkempen vzw Schijnvallei vzw Zandhovense Heide vzw

Toegetreden leden Bosgroep Antwerpen Noord VZW Bosgroep Antwerpen Zuid vzw Landelijk Vlaanderen vzw Rurant vzw Provinciale Landbouwkamer Werkgroep Fort Oelegem Ambtenaren Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen Agentschap Natuur en Bos Agentschap Ruimte & Erfgoed Vlaanderen Provinciale dienst Milieu en Natuurbehoud Toerisme Vlaanderen VLM District Deurne District Bezali Gemeente Brasschaat Gemeente Brecht Gemeente Essen Gemeente Kalmthout Gemeente Kapellen Gemeente Malle Gemeente Ranst Gemeente Schilde Gemeente Schoten Gemeente Stabroek Gemeente Wijnegem Gemeente Wommelgem Gemeente Wuustwezel Gemeente Zandhoven Gemeente Zoersel

Van De Mierop Jos Vanveldhoven Dirk Geysen Willy Van Der Straten Thierry Crollet Fons Vitt Jiri Van Hoof Mark Verhoogen Lode effectieve vertegenwoordiger Van Haaren Frederic Van Goethem Martine Van Havre Alec Poelmans Wim Janssen Kathleen Smeyers Julius

Achten Quirijnen Van De Mierop

Danny Tony Jos

Smolders Reynaerts Van Hoof Bollansee plaatsvervanger

Francois Ludo Jef Geert

Devriendt Vanderheyden Lenaerts Gilis

Karolien Kathleen Christophe Miel

Maes

Ilse

Marcipont

Vandekerckhove

Liesbeth Candries

De Schryver

Hans

De Borgher

Marc

Artois

Dirk

Van Look Stalpaert Leestmans De Backer Bartholomeeussen Ketele Neirynck Van Aert Vandensaffele Denisse De Cap Desmet Van den Bergh Vercammen Janssens Smet Schellekens PockelĂŠ Verbist De Feyter

Hilde Lisbeth Stijn Marleen Marcel Maxine Wendy Sonja Ingrid Ronny Peter Claudine Els Dirk Ivan Ineke Leen Wilfried Robert Monique

Vandenbussche Thys De Ridder

Dirk Hilde Johan

Ook Segers

Walter

Ook Van Keer

Nick

Van der Cruyssen Jorne

Yves Marc

In 2013 kwam de Algemene Vergadering 1 keer samen. Dit op dinsdag 19 februari voor de goedkeuring van het jaarverslag en de jaarrekening van 2012 en het jaarprogramma en de begroting van 2013.

Jaarverslag 2013

11/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

1.2.2

Raad van Bestuur

In 2013 werden wijzigingen in vertegenwoordiging in de Raad van Bestuur opgenomen op 19 februari , de samenstelling is weergegeven in Tabel 4 samenstelling Raad Van Bestuur. Tabel 4 samenstelling Raad Van Bestuur Groep A Overheden provincie Antwerpen Gemeente Brasschaat Gemeente Brecht Gemeente Essen Gemeente Kalmthout Gemeente Kapellen Gemeente Malle Gemeente Ranst Gemeente Schilde Gemeente Schoten Gemeente Stabroek Gemeente Wijnegem Gemeente Wommelgem Gemeente Wuustwezel Gemeente Zandhoven Gemeente Zoersel District Deurne Groep B Natuur De Vrienden van het Boshuisje en het Zoerselbos vzw Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedeschoon vzw Natuurbehoud Kapellenbos vzw Natuurpunt Antwerpen Noord kern Brasschaat Natuurpunt Antwerpen Noord kern Brecht Natuurpunt Antwerpen Noord kern Kapellen Natuurpunt Antwerpen Noord kern Schoten Natuurpunt Antwerpen Noord kern Stabroek Natuurpunt Antwerpen Noord kern Wuustwezel Natuurpunt beheer vzw Natuurpunt De Wielewaal Natuurpunt Schijnvallei vzw Natuurpunt Voorkempen Natuurpunt vzw Red de Voorkempen vzw VMPA vzw

RĂśttger De Kort Torfs Jaspers Hoppenbrouwers van Haaren Van Ham Muyshondt Fierens Block Frans Monsieurs Dierckx Vissers Henderickx Paredaens Van Dooren

Rik Dirk Luc Helmut Sandra Frederic Paul Tine Anke Erik Rik Luc Marc Sus Paula Koen Ariane

Denissen

Rhea

Buyens Ingelbrecht Neegers Bosschaerts Vogels Vervliet D'Hoine

John Jan Johan Rudi Bram Frieda AndrĂŠ

Van Bueren Versweyveld Vermylen Verwaerde Stryckers Heye Staes Quetin

Thea Stefan Marc Jens Paul Freddy Paul Jean

Groep C Landbouw - Recreatie & Toerisme - Wildbeheerseenheden landbouw Algemeen Boerensyndicaat Van Dommelen Luc Algemeen Boerensyndicaat afdeling Van Hasselt Louis

Jaarverslag 2013

12/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Wuustwezel Regioraad Antwerpen Boerenbond Groene Kring KVLV KVLV-AGRA Landelijke Gilden Provinciale Raad Bedrijfsgilden Boerenbond toerisme&recreatie Land van Playsantiën Noordertuin van Antwerpen Pasar vzw Toerisme Provincie Antwerpen vzw Kempens Landschap vzw wildbeheerseenheid WBE Antwerpse Polders Noord vzw WBE Brechtse Heide vzw WBE Groot Brecht WBE Schijnvallei vzw Ambtshalve leden Agentschap Natuur en Bos Agentschap Ruimte & Erfgoed Vlaanderen Provincie Antwerpen

Van den Bergh Van Look Van den Bergh Van Tilburg Van den Eynde Caeyers

Jos Olivier Annemie Rianne Jef Marlies

Verhaegen Van Deuren Van Asbroeck Facon De Backer

Jef Berre Willy Gilles Philippe

Janssens Van de Mierop Geysen Van Hoof

Gaston Jos Willy Mark

De Schryver De Borgher Van Look

Hans Marc Hilde

In 2013 werd de Raad van Bestuur 4 maal bijeengeroepen. Er werd telkens voldaan aan het quorum (meerderheid van de bestuurder aanwezig of door volmacht vertegenwoordigd – zie overzicht in bijlage). Tabel 5 agendapunten van de 19 februari • • • • • • • •

23 mei

• • 



Jaarverslag 2013

Raden van Bestuur in 2013 Externe voordracht: vzw trage wegen Verkiezing dagelijks bestuur verkiezing leden Raad van Bestuur en Algemene vergadering Personeelszaken Definitieve erkenning Bespreking en goedkeuring jaarverslag en jaarrekening 2012 Bespreking en goedkeuring jaarprogramma en begroting 2013 Toelichting interne staatshervorming witboek: overdracht Regionale Landschappen naar provincies – stavaza Kalender Varia Stand van zaken projecten o Werking landschapsanimator o Leader Brechtse Heide o Transnationaal leaderproject Turfrelicten in beeld o Buitengewone plekjes o Fauna-akkers o Weidemelk o Zomerpicknick o Striproute en stripspoorlus Nieuwe project ideeën

13/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw 

12 september

       

12 december

           

1.2.3

o Ontsnippering E19 Projectoproepen 2013 o VLM - Volkstuinen – 30 april o Toerisme Vlaanderen – 15 mei o Draagvlakverbreding – 22 mei o Life – 30 juni o Quick-win : subsidie voor realisatie van instandhoudingsdoelstellingen (ANB) – 21 juli o Leader – 15 september Kalender Varia Voorstelling Grenspark Bestuursorganen: verkiezing 2014 (aankondiging) Personeel Interne staatshervorming Voorstelling projectvoorstellen leader (trage wegen, vleermuizen en grenspark) Stand van zaken projecten o Leader Brechtse Heide o Transnationaal leaderproject Turfrelicten in beeld o Fauna-akkers o Weidemelk o Waterconcervering o Zomerpicknick o Striproute en stripspoorlus Projectoproepen 2013 Kalender Varia Voorstelling strategisch open ruimte project bebouwd perifeer landschap Bestuursorganen Personeel Interne Staatshervorming Stand van zaken projecten Projectoproepen 2013 Samenwerking partners Varia Kalender

Dagelijks bestuur

Het dagelijks bestuur werd opgedragen aan de voorzitter (Rik Röttger) de ondervoorzitters (Stefan Versweyveld groep B en Jef Van den Eynde groep C) en de secretaris (Sandra Hoppenbrouwers groep A). Het dagelijks bestuur volgde de dagdagelijkse werking van Regionaal Landschap de Voorkempen. Secretaris Maarten De Bock kondigde zijn ontslag aan, op 19 februari 2013 werd een nieuwe secretaris, Sandra Hoppenbrouwers verkozen uit de bestuurders van groep A. In 2013 kwam het dagelijks bestuur 3 maal samen en werd er meermaals per mail teruggekoppeld. (18/01, 14/05, 26/11). Het dagelijks bestuur van augustus werd geannuleerd maar belangrijke zaken werden per mail geregeld en besproken.

Jaarverslag 2013

14/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

1.3 Personeel 1.3.1

Personeelsbestand

In 2013 waren er geen wijzigingen in het personeelsbestand. De samenstelling van het personeelsbestand wordt weergegeven in Tabel 6. Tabel 6 samenstelling personeelsbestand functie coördinator

naam Ines Van Limbergen

regime 100%

Projectmedewerker agrobiodiversiteit

Leen Gielis

100%

projectmedewerker Natuur& Landschap

Thomas Impens

100%

Landschapsanimator

Tim Geuvels

100%

Projectmedewerker

Kevin Grieten

100%

projectmedewerker recreatie

Marie Kuppens

100%

bedrijfsplanner

Stijn Leestmans

50%

administratief medewerker

Caroline Naveau

100%

medewerker communicatie

Karlien Maes

20%

stafmedewerker

Moïra Heyn

100%

Jaarverslag 2013

taakinvulling algemene coördinatie team, eindverantwoordelijkheid jaarprogrammatie en werking, contacten bestuur en leden, overkoepelende projecten, prospectie projecten, eindredactie communicatie,… medewerker agrobiodiversiteit. Bleef in 2013 op onze loonrol staan en volgde 2 projecten op rond agrobiodiversiteit: draagvlakverbredingsproject weidemelk, waterconservering,… De resterende tijd nam zij taken op binnen Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete waar ze vanaf 2014 ook definitief op de loonrol komt te staan. fauna-akkerproject, vleermuizen landschapsbeelden: parkgebied Voorkempen, Brechtse Heide, vormingen en publieksactiviteiten Projecten landschapsanimator Waterconservering, knotteam, Milieu Op School, ontsnipperingsprojecten vormingen en publieksactiviteiten Plant van Hier, Brechtse Heide, Turf Buitengewone plekjes, vormingen en publieksactiviteiten trage wegen projecten, projecten rond educatie en recreatie (striproute, …) publieksactiviteiten en vormingen opvolgen van gemaakte beheerovereenkomsten met landbouwers voor agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven; participatie in projecten met landbouwraakvlakken (LA, trage wegen, ontsnipperingsprojecten, weidemelk…) administratie, boekhouding, communicatie, ondersteuning projectwerking opmaak en verspreiding communicatiemateriaal, vernieuwing website, vormingen en publieksactiviteiten samenwerkingsprojecten Provincie

15/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Europese projecten

1.3.2

Antwerpen en Landschappen

Antwerpse

Regionale

Teamoverleg

In 2013 werd geregeld gezamenlijk overlegd met het ganse medewerkersteam, in principe gebeurde dit 1 maal per maand. Bij het begin van de maand een uitgebreidere vergadering waarin naast de projectopvolging en maandplanning, ruimte is voor een verslag van de gevolgde studiedagen en vormingen en van de overlegmomenten met partners en actoren. Wekelijks werd een kort overleg ingepland om de weekplanning te bespreken en dringende zaken te bespreken.

1.3.3

Vorming

Een overzicht van de door de medewerkers gevolgde studiedagen, opleidingen in 2013 is opgenomen in onderstaande Tabel 7. Tabel 7 omschrijving Natuur technische inrichting van trage wegen Voorstelling Vademecum Recreatieve Infrastructuur Nieuwe natuurlijke speelruimten in het Meetjesland Provinciale Landschapsdag Vzw-actua GIS-opleiding Promoot je activiteit Bosverjonging via QDmethode en aanplanten in kloempen Cursus vleermuizen in bos Denkdag toekomstvisie bestrijding Amerikaanse vogelkers Studienamiddag bestrijding Amerikaanse vogelkers Slotevent forten en linies Cursus Hakhoutbeheer Visuele boomveiligheidscontrole Optimalisatie van grasbeheer met respect voor natuur en milieu plattelandsacademie erfgoed Cursus heggen leggen cursus boomslepen met trekpaarden

Jaarverslag 2013

organisatie Escala in opdracht van Trage Wegen vzw ANB

data 26/3/2013

deelnemer(s) Marie

17/5/2013

Marie

Regionaal Landschap Meetjesland

14/6/2013

Marie

Provincie Antwerpen SBB Provincie Antwerpen

24/9/2013 15/10/2013 18, 19 en 21/11/2013 24/10/2013 28/02/2013

Marie, Ines Caroline Marie

Bosgroepen Antwerpen Provincie Antwerpen

3 en 10/09/2013 27/09/2013

Thomas

Bosplus

18/10/2013

Thomas; Kevin

Provincie Oost Vlaanderen Inverde Inverde

22/02/2013

Kevin

Ilvo

1/03/2013 2425/06/2013 24/09/2013

Kevin Kevin, Thomas, Tim Kevin

Landelijke Gilde

27/11/2013

Tim

Inverde + RLDV de Wining, Inverde en het Centrum Duurzaam Groen

17/12/2013 03/04/2013

Tim Tim

Cultuurnet Bosgroep Zuiderkempen

Karlien Thomas

Thomas

16/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Dag van de Regionale Landschappen Studiedag Stilte Opleiding teammanagement (omgaan met een team in verandering) Plattelandsacademie vrijgekomen boerderijen, wat doen we ermee?

Antwerpse Regionale landschappen (thema ontsnippering) (**) Provincie Limburg Vlaamse RL

03/06/2013

Alle collega’s

16/05/2013 10/10/2013 en 24/10/2013

Ines Ines

Landelijke gilden

23/10/2013

ines

De coördinator en administratief medewerker werden daarnaast nog via een aantal informele vormings- en begeleidingsmomenten bijgestaan inzake financieel -en personeelsbeleid: - Advies door boekhouder/accountant (SBB) - Advies en begeleiding door sociaal secretariaat (SD Worx)

1.4 Professionalisering van de organisatie Ook in 2013 gebeurde er een gestructureerde opvolging van de personeelsopvolging via functionering- en evaluatie gesprekken (minimum één maal per jaar of na 6 maanden bij een nieuwe aanwerving) en konden opleidingsbehoeften in beeld gebracht worden. Het administratief beheer en de analytische boekhouding werden verder uitgewerkt en verfijnd. Er werd een digitale contactendatabase opgesteld, een tijdsregistratiedatabank opgemaakt ifv declaraties, handleiding administratieve handelingen personeel, … In samenspraak met provincie Antwerpen werden de eerste gesprekken gevoerd om een database te maken voor realisaties afgestemd op provincie en andere Regionale landschappen. De huidige database in gis voor realisaties werd verfijnd.

1.5 Overleg en samenwerking met actoren Naast de formele overlegorganen (dagelijks bestuur, raad van bestuur en algemene vergaderingen) vonden er ook een aantal structurele overlegmomenten plaats en was er ook veelvuldig projectgebonden overleg met actoren en partners.

1.5.1 Provinciaal beleid en overleg Antwerpse regionale landschappen Antwerps Overleg Regionale Landschappen (AORL): forum tot uitwisseling, afstemming en overleg tussen de coördinatoren van de Antwerpse regionale landschappen en de Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid van de provincie (bij gelegenheid ook andere diensten). De vergadering wordt voorbereid door de VIA-medewerker voor de Antwerpse regionale landschappen. Deze medewerker schrijft samen met de Antwerpse coördinatoren nieuwe projecten uit om zo extra middelen voor realisaties op terrein te verwerven. Regelmatig worden ook andere actoren uitgenodigd (ANKONA, Hooibeekhoeve, PIME, MOS, ILVO…). In 2013 vond een AORL plaats op 12/03/13, 19/04/13, 10/06/13, 9/09/13,28/10/13 en 09/12/13. Tussen de coördinatoren van de Antwerpse Regionale Landschappen is er ook informeel overleg.

Jaarverslag 2013

17/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

1.5.2

Gemeentelijk beleid

Overleg met de milieuambtenaren vond plaats via het ambtenarenoverleg op de regiowerking en in kader van projecten werd lokaal overlegd met betrokken schepenen en ambtenaren. In 2013 ging de coördinator op kennismakingsronde naar alle nieuwe gemeentebesturen met als doel om een terugblik te werpen op de projectwerking van de afgelopen jaren en het bespreken van nieuwe kansen voor de toekomst. Dit overleg werd steeds samen met de betrokken bosgroep georganiseerd om gemeenten duidelijk te maken dat we elkaar aanvullen en samen projecten realiseren inzake natuur, landschap en bos. Op vraag geeft RLDV toelichtingen over de werking op milieuraden, landbouwraden, colleges, commissies en andere vergaderingen. Bij de opmaak van het jaarprogramma wordt teruggekoppeld met de gemeenten om publieksmomenten en acties op elkaar af te stemmen of samen te organiseren. Zo werd in 2013 ondermeer samengewerkt met gemeente Brecht (leaderproject Brechtse Heide, waterconservering …), Stad Antwerpen (beschermd landschap Ertbrugge en Reigersbos) gemeenten Kalmthout, Wuustwezel, Essen (activiteiten binnen transnationaal leaderproject turf, waterconservering, trage wegen, Grenspark, …), Stabroek en Ranst (knotbomenproject), Brasschaat (Laarse Beek, ), Kapellen (Oude Gracht, … …), Zoersel (fauna-akkers, …) Ook voor de communicatie van de publieksmomenten en projecten wordt nauw samengewerkt met de gemeenten (publicatie van artikels in gemeentebladen of specifieke flyers die in een gemeente verspreid worden). Op vraag van het District Merksem en Deurne werd een toelichting gegeven aan het districtscollege over de werking van RLDV. Merksem is momenteel nog geen lid.

1.5.3

Natuurorganisaties

De lokale Natuurpuntafdelingen en andere natuuren milieuverenigingen worden nauw betrokken bij de werking van RLDV door inhoudelijk overleg en praktische samenwerking bij de planning, organisatie en uitvoering van projecten, publieksacties en educatieve activiteiten. Het sectoroverleg natuur vond 22 januari 2013. Het jaarprogramma 2013 werd besproken, knelpunten en kansen werden besproken.

1.5.4

Toerisme en recreatie

Rond bevordering en promotie van natuurgerichte recreatie en recreatief medegebruik wordt samengewerkt en overlegd met de toeristische verenigingen. Er werd regelmatig afgestemd met Toerisme Provincie Antwerpen en voor een aantal acties werd samengewerkt: Antitankgracht beleven, striproute en stripspoorlus, turfproject, … Op vraag van de toeristische verenigingen wordt ongeveer tweemaal per jaar een sectoroverleg georganiseerd, in 2013 werd het sectoroverleg gepland 24 januari. Op de agenda stond bespreking van het jaarprogramma, knelpunten en kansen werden besproken. Najaar 2013 werden de mogelijkheden afgetoetst om de toeristische clusters vanaf 2014 onder te brengen bij het Regionaal Landschap. Uiteindelijk werd beslist om financiële redenen om dit niet te laten doorgaan.

1.5.5

Landbouworganisaties

Er wordt regelmatig overlegd met de landbouwsector voor de opstart of de uitwerking van projecten en activiteiten (waterconservering, landschapsbeheer Brechtse Heide, fauna-akkerproject, landschapsontsnippering omgeving ecoduct, weidemelk, …) Er vond een sectoroverleg landbouw plaats op 31 januari 2013. Op de agenda stond bespreking van het jaarprogramma, knelpunten en kansen werden besproken.

Jaarverslag 2013

18/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

1.5.6

Wildbeheereenheden

De wildbeheereenheden (WBE’s) van de Voorkempen werden in 2013 actief betrokken in de uitvoering van 2 PDPO-projecten die rond het thema fauna-akkers lopen. Er werden in de loop van het jaar 3 workshops georganiseerd rond aanleg en onderhoud van faunaakkers en rond monitoring. Deze momenten werden steeds gebruikt om de lopende acties te evalueren met de deelnemende WBE’s. Hierdoor waren verdere structurele overlegmomenten overbodig. Daarnaast werd er actief samengewerkt aan het uitdragen van het fauna-akkerproject doorheen de Provincie Antwerpen en ook daarbuiten. RLDV coördineert de beide PDPOprojecten die de volledige provincie beslaan. Jaarlijks vind er tevens een WBE overleg plaats, in 2013 vond dit plaats voor de start van de eerste workshop rond faunakkers voorjaar 2013 en het WBE overleg van december verplaatst naar 1 februari 2014 omdat dit dan kon samenvallen met een uitwisselingsmoment jagers – landbouwers.

1.5.7

Bosgroepen

RLDV stemt af met de bosgroepen in het kader van mogelijke gemeenschappelijke projecten. In 2013 werd samengewerkt met Bosgroepen Antwerpen Zuid en Noord in het kader van het project rond autochtone bomen en struiken, bosaanplant Reigersbos te Berendrecht, houtkant-, bosrandbeheer en exotenbestrijding op de Brechtse Heide, landschapsbeheer Bos van Ranst, project school Berkenbeek te Wuustwezel, domein Oude Gracht, landschapsbeelden, gezamenlijke adviesverlening en uitvoering terreinrealisaties bij particulieren waar zowel bos als andere waardevolle landschapselementen op het eigendom aanwezig zijn. Ook rond interen staatshervorming werd er heel wat teruggekoppeld met de bosgroepen, samenwerkingen en voorbereidingen rond IHD’s, groen in de stad en ADAGIO werden opgezet.

1.5.8

Kempens Landschap vzw

RLDV stemt af met de vzw Kempens Landschap, die zich inzet voor het behoud van het Kempisch landschap en cultuurpatrimonium. In 2013 werd een samenwerking opgezet via een leaderdossier voor het kloosterdomein van de paters Redemptoristen te Essen' en zijn directe omgeving. De jaarlijkse zomerpicknick van RLDV werd gekoppeld aan de feestelijke opening van het kloosterdomein. Er was een samenwerking tussen gemeente Essen, Kempens landschap en RLDV. Ook werd in kader van het project Brechtse heide samen aan landschapsbeheer gedaan (vogelkersbestrijding).

1.5.9

Vlaams overleg

Op Vlaams niveau is er regelmatig overleg met de provinciale buitendiensten van ANB en Onroerend Erfgoed in het kader van afstemming, jaarprogrammatie en samenwerking. Ook met VLM wordt er nauw samengewerkt. Vlaams Overleg Regionale Landschappen (VORL): Regelmatig vergaderen de coördinatoren van de Vlaamse regionale landschappen, onder voorzitterschap van Dirk Cuvelier van RLWH. Doel: bespreken gemeenschappelijke problemen, belangen en doelstellingen; uitwisselen van ideeën… Vanaf 2008 (voorlopige erkenning) neemt RLDV

Jaarverslag 2013

19/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw deel aan het VORL. Tussen de regionale landschappen onderling is er ook frequent informeel overleg. Op 08 en 09/01/2013 organiseerde het Vlaams Overleg Regionaal Landschappen een tweedaags conclaaf voor de coördinatoren in West-Vlaanderen. Hoofdthema van dit conclaaf was de toekomst van de regionale landschappen i.k.v. de interne staatshervorming en het uitwerken van een ruimtelijk kader waarbinnen regionale landschappen passen. Andere vergaderingen van het VORL gingen in 2013 door op 15/03, 13/05, 08/07, 05/09, 31/10,en 06/12. Het VORL stond in 2013 in teken van de interne staatshervorming en formuleerde in 2013 verschillende adviezen en nodigde diverse partners uit voor overleg. Op 3 juni 2013 werd de dag van de regionale landschappen georganiseerd door de antwerpse RL. De focus lag echter op RLDV. Een 150 tal personeelsleden vanuit de andere RL kwamen onze regio verkennen en er werden inhoudelijke lezingen georganiseerd. Vlaams overleg Agentschap Onroerend Erfgoed Jaarlijks organiseert het Agentschap Onroerend erfgoed 1 overleg voor alle landschapsanimatoren van de RL. In 2013 vond een overleg plaats op 07/03/2013; In kader van de interen staatshervorming werd er meermaals inhoudelijke afgestemd tussen VORL, provincie en het Agentschap. Vlaams overleg Agentschap Natuur en Bos (ANB) In kader van de interen staatshervorming werden doorheen het jaar meermaals overlegmomenten georganiseerd met ANB om de overdracht naar de provincies te regelen.

1.5.10

Europese samenwerking

Een PDPO-dossier voor de verderzetting en uitbreiding van het fauna-akkerproject met de andere antwerpse RL werd ingediend en goedgekeurd (uitvoering 2013-2014-2015) alsook het project buitengewone plekjes. (uitvoering 2013-2014-2015) In 2012 werd een leaderprojectdossier ingediend en goedgekeurd bij Markaante Kempen vzw voor een waterconserveringsproject. (Uitvoering 2012-2014). Er werd tevens in 2013 een leaderdossier voorbereid rond vleermuizen maar dit werd niet weerhouden. Er werd overlegd met het Grenspark de Zoom – Kalmthoutse Heide en Streekhuis Brabantse Wal gepleegd om na te gaan of er mogelijkheden zijn voor grensoverschrijdende samenwerking rond natuurgerichte recreatie en toerisme. Via het VORL zijn de regionale landschappen lid van ‘Civilscape’, een Europees netwerk van niet-gouvernementele organisaties die zich inzetten in het kader van de Europese Landschapsconventie (www.civilscape.org). Er werden contacten gelegd met landschapsbeheer Nederland (Brabants Landschap) in kader van het turfproject. Er werd een uitwisseling georganiseerd en er werden contacten gelegd om een project voor te bereiden in 2014 in de grensregio vlaanderen – Nederland. Een life dossier werd voorbereid met alle Vlaamse regionale landschappen en bosgroepen rond instandhoudingsdoelstellingen. Dit project werd eind 2013 niet weerhouden.

Jaarverslag 2013

20/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

1.6 Communicatie In 2013 werd voldoende aandacht besteed aan communicatie. Er werd tweemaal een landschapskrant uitgegeven, de website werd up-to-date gehouden (aanvullen projectenpagina’s, agenda, ledenpagina,…), er werden 9 digitale nieuwsbrieven verstuurd, activiteitenflyers werden opgemaakt en breed verspreid, (gezamenlijke) persberichten werden uitgestuurd, … Er werd ook communicatiemateriaal en promotiemateriaal ontwikkeld (folders, project-gerelateerde infopanelen, werfborden). In 2013 werd het communicatiebeleid uitgevoerd door de coördinator en een (1/5) communicatiemedewerker om het communicatiebeleid van RLDV verder te professionaliseren en afstemmen met de partners (oa communicatie via gemeenten, sterkere relatie met pers, …)

RLDV startte met een facebookpagina en heeft momenteel 111 likes. Op de pagina worden zeer regelmatig korte berichten, nieuwsberichten, foto’s, ludieke intermezzi, … geplaatst. Facebook laat ook toe dat mensen hier zelf op kunnen reageren, zodat er een hoge vorm van interactie met de bezoeker ontstaat. Het plaatsen van foto’s en topics gebeurt door RLDV zelf. Met regelmaat wordt er gepost op de pagina.

1.6.1

Persreturn

Een overzicht van de persreturn wordt gegeven in Tabel 8 overzicht persreturn Tabel 8 overzicht persreturn titel De Tuimelaar oogt opnieuw terug stuk groener In het wiel van bekende striphelden Informatiebord Antitankgracht Workshop Aanleg FA Laagdrempelige monitoring

Jaarverslag 2013

Medium (krant, …) Het Nieuwsblad

datum 6 maart 2013

Het Nieuwsblad online

21 maart 2013

Het Laatste Nieuws

27 maart 2013

Boer en Tuinder Antenne

19 april 2013 april/juni

21/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw van bijen in FA Buitengewone Plekjes Malle Zomerpicknick 120 km fietsen langs striphelden Boekenmarkt – Dag van het Park Buitengewoon Plekje Malle Tweedehandsboekenmarkt fleurt Dag van het Park op Speuren naar bosgeschiedenis Dag van de Turf aankondiging Dag van de Turf aankondiging Dag van de Turf aankondiging Inhuldiging Stripspoorlus ABC van de Turf Zomerpicknick Inhuldiging Stripspoorlus Zomerpicknick Cursus Zomersnoei Cursus Zomersnoei Knotteam Wommelgem Brechtste Heide is de moeite waard Brechtse heide tot groen rustpunt omgevormd Oproep Knotteam Orpoep Knotteam Zomerpicknick in kloostertuin We willen gewoon de pracht van de heide tonen Oproep Knotteam Oproep Knotteam Oproep Knotteam In beeld Zomerpicknick Nominatie Brechtse Heide Buitengewoon Plekje Kalmthout Prima Plattelandsprijzen – Brechtse Heide Buitengewone Plekjes de Winnaars Buitengewoon Plekje Brasschaat Buitengewoon Plekje Stabroek Wandelen in Zoerselbos

Jaarverslag 2013

Het Laatste Nieuws Gazet van Antwerpen Het Nieuwsblad

4 mei 2013 11 mei 2013 11 mei 2013

De Streekkrant

22 mei 2013

Gazet van Antwerpen Gazet Van Antwerpen

24 mei 2013 22 mei 2013

De Zondag

10 juni 2013

De Bode – NL

19 juni 2013

Info Essen Online

23 juni 2013

Kalmthout Online

23 juni 2013

Het Nieuwsblad online Antenne Rondom De Streekkrant Gazet van Antwerpen Online Gazet van Antwerpen Online Gazet van Antwerpen Gazet van Antwerpen Gazet van Antwerpen

25 juni 2013 Juli/sept 1 juli 2013 3 juli 2013 11 juli 2013

Het Laatste nieuws

23 juli 2013

Gazet van Antwerpen Het Laatste Nieuws

27 juli 2013 27 juli 2013

Gazet van Antwerpen

1 augustus 2013

Gazet van Antwerpen

2 augustus 2013

Gazet van Antwerpen Gazet Van Antwerpen Het laatste Nieuws Essen Info Het Nieuwsbald Gazet van Antwerpen

10 augustus 2013 17 augustus 2013 17 augustus 2013 1 september 2013 3 september 2013 3 september 2013

De Streekkrant

11 september 2013

Publieke Ruimte Online

4 oktober 2013

De Zondag

6 oktober 2013

De Streekkrant

16 oktober 2013

Gazet van Antwerpen

19 oktober 2013

12 juli 2013 12 juli 2013 12 juli 2013 18 juli 2013

22/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Buitengewoon plekje Brecht Landbouwers gehuldigd Wandelnetwerk BEZALI Buitengewoon Plekje Kalmthout Regionaal Landschap huldigt landbouwers Wandelnetwerk BEZALI Wandelnetwerk BEZALI Boeren herstellen natuurgebied Buitengewoon Plekje Wijnegem Buitengewoon Plekje Ranst Buitengewoon Plekje Kapellen Buitengewoon Plekje Wijnegem Plaatsing Veenpaal Plaatsing Veenpaal Plaatsing Veenpaal Brug helpt eekhoorn bij het oversteken Verdwenen Venen komen tot leven…

1.6.2

Gazet van Antwerpen Gazet van Antwerpen Het Nieuwsblad Het Laatste Nieuws

21 23 23 24

oktober oktober oktober oktober

2013 2013 2013 2013

Het Nieuwsblad

24 oktober 2013

Gazet van Antwerpen Het Laatste Nieuws Gazet van Antwerpen

25 oktober 2013 26 oktober 2013 8 november 2013

De Zondag

10 november 2013

Gazet Van Antwerpen Het Laatste Nieuws – Antwerpen Noord Het Laatste Nieuws

16 november 2013 22 november 2013

De Stem – NL De Streekkrant Info Essen Het Nieuwsblad

25 november 2013 25 november 2013 December 2013 12 december 2013

Nieuwsbrief Brabants Landschap

December 2013

22 november 2013

Persberichten- en momenten

2013 titel Persbericht Dag van de Turf Persbericht Stripspoorlus Persbericht Zomerpicknick Persbericht Nominatie Brechtse Heide Persbericht Op wandel in de Oude Bossen van de Antwerpse Kempen Persbericht Blauwe dienst in de kijker Persbericht Boekvoorstelling Verdwenen Venen Persbericht De ‘Turfbijbel’ is er weer en de veenpaal brengt de turfgeschiedenis tot leven

Jaarverslag 2013

datum 13 juni 2013 19 juni 2013 31 juli 2013 23 augustus 2013 17 oktober 2013 20 oktober 2013 19 november 2013 22 november 2013

23/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

2 Relatie activiteiten â&#x20AC;&#x201C; doelstellingen en Natuurrecreatie recreatief medegebruik

en Landschapszorg Streekeigen karakter

Natuurbehoud KLE

Natuureducatie informatie

2013

nr Actiefiche

Tabel 9 overzicht van acties en relatie tot de doelstellingen

x x x x x x x x x x x

x x x x x x x

x x x x x

x x x

x x x x

x x x x x x x x

x x

Natuurbehoud en kleine landschapselementen 1 Zwaluwen 2 Weidevogels 3 Vleermuizen 4 Fauna-akkers voor solitaire bijen, patrijzen, haas 5 Hoogstamboomgaarden 6 Poelen en vennen 7 Knotbomen en knotteam 8 Hagen, heggen en houtkanten 9 Natuurloket: natuurwerking in tuinen 10 heideherstel 11 Instandhoudingsdoestellingen Landschapszorg en streekeigen karakter 12 Beschermd landschap Brechtse Heide (BH) 13 Beschermd Landschap Bos van Ranst 14 Beschermd Landschap Ertbrugge 15 Buitengewone plekjes 16 Turfrelicten in beeld, een toekomst! Landschapszorg op kasteeldomeinen Ankerplaats Krabbelshof, Lovenshoek en 17 Krabbels Broek 18 relictzone Reigersbos 19 Definitieve ankerplaats Oude Gracht 20 Domein Heihuizen 21 Domein de Renesse 22 Domein Elshout 23 Domein Hemelrijk en omgeving 24 Domein Boterbergen en Witven 25 Domein Eikelenberg Beekvalleien Landschapsproject Gasthuisdreef en omgeving 26 Kleine Beek 27 Laarse beek 28 Vallei van het Groot Schijn Agrarisch natuuren landschapsbeheer 29 Bedrijfsplanner Waterconservering door agrarische 30 stuwpeilbeheer 31 weidemelk

Jaarverslag 2013

x x x x x x x

x x

x x x x x

x x x x

24/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Park- en groenbeheer, dreefherstel 32 Gasthuisdreef Harmonisch park –en groenbeheerplanning 33 Halle-hof Dreefherstel + aanplant omgeving Hemelrijk – 34 station – sportpark Klein bouwkundig erfgoed 35 Herstel sluis in domein Oude Gracht Autochtone Bomen en Struiken 36 PDPO-project: Plant van hier, platteland van hier Natuureducatie -en sensibilisatie 37 NALAH, provinciaal Natuur- en Landschapshuis 38 Afstemming gemeentelijke subsidiereglementen 39 Uitleendienst NME en NME overleg 40 Voorkempengidsen Draagvlakvorming landschapsontsnippering 41 ecoduct De Munt 42 educatief stripverhaal Suske & Wiske Landschapsbeelden: biodiversiteit in het 43 buitengebied Infowanden voor draagvlakvorming rond 44 projecten en acties 45 Rommersven 46 Aanbod educatieve boeken 47 landschapskrant 48 cultuurhistorische wandeling 49 Vergroening schooldomeinen Recreatief medegebruik en natuurrecreatie 50 Kinderactiviteit op Domein De Renesse 51 Stripfietsroute en stripspoorlus 52 Zomerpicknick Antitankgracht educatieve en recreatieve 53 geleiding Trage Wegen 54 Groot Schijn – Wijnegem – Wommelgem 55 Trage Wegen in Essen 56 Trage Wegen in Zandhoven 57 Trage Wegen in Ranst 58 Trage wegen in Malle

x x

x x x x x

x x

x x x x

x x

x x x x x

x x x x

x x x

x x x x x

x x x x

Een projectendatabase in GIS waar alle acties rond kle’s (aanplant, beheer, autochtoon,…) in opgenomen,werd in 2013 verder uitgebouwd worden waardoor ook andere projecten en acties worden opgenomen.

Jaarverslag 2013

25/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

3 Activiteiten en projecten 3.1 NATUURBEHOUD EN KLEINE LANDSCHAPSELEMENTEN Actie 1

Zwaluwen

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: lokale natuurpuntafdelingen, gemeenten, provincie Antwerpen, landbouwers, landbouworganisaties, … Doelgroep: particulieren, landbouwers, natuurverenigingen, gemeentebesturen, scholen en andere openbare besturen,… Doelstelling: Soortbescherming: de verdere achteruitgang van huisen boerenzwaluw tegengaan via laagdrempelige acties. Het aanbieden van nestgelegenheid, optimaliseren van nestlocaties, sensibilisatie en educatie. Samenwerking met en tussen landbouwers en natuurverenigingen versterken. Omschrijving: Zwaluwen zijn niet weg te denken uit de boerenbuiten en toch zijn het er ieder jaar minder en minder. De Vlaamse broedpopulatie huisen boerenzwaluw gaat sterk achteruit; de laatste dertig jaar is het aantal broedparen met ongeveer 75 procent afgenomen. Hierdoor kwamen beide soorten op de Rode Lijst; huiszwaluw als bedreigd, boerenzwaluw als achteruitgaand. Via een samenwerking met de lokale Natuurpuntafdelingen, gemeentebesturen en landbouwverenigingen kunnen de bestaande zwaluwkolonies beschermd worden: inventarisatie – meldingen; sensibilisatie en educatie, gerichte kunstnestenactie, gemeentelijk subsidiereglement, advies en tips voor zwaluwvriendelijke omgeving, nazorg en controle. Verloop actie Uitgevoerd 2013 Verwerking meldformulieren via website en beantwoorden vragen (telefonisch of met plaatsbezoek) en verstrekken advies en tips voor zwaluwvriendelijke omgeving Leveren kunstnesten op 9 locaties: Brecht, Rijkevorsel, Broechem, Malle en Stabroek: 39 nesten voor huiszwaluw, 8 nesten voor boerenzwaluw Sensibilisatie en communicatie via website, uitlenen tentoonstelling en verspreiding folder, gemeentelijke infokranten,… Verlenen advies en ondersteuning bij verschillende lagere scholen. Lagere school de Sleutel in Broechem heeft onder de dakrand 18 kunstnesten voor zwaluwen opgehangen ism de lokale NP afdeling.

Jaarverslag 2013

26/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s bewoonde kunstnesten voor huiszwaluwen in Brecht. Nazorg en opvolging Er wordt blijvend aandacht besteed aan uitgevoerde acties, folder en tentoonstelling kunnen uitgeleend worden. Samen met de lokale natuurpuntafdelingen, scholen en de gemeenten zal blijvend aandacht besteed worden aan de uitgevoerde acties (monitoring aantal bewoonde zwaluwnesten, subsidiereglement) en zullen nieuwe oproepen beantwoord worden. Financiering: Basissubsidie Agentschap Natuur en Bos Gelinkte acties Actie 37 Afstemming gemeentelijke subsidiereglementen Actie 49 Vergroening schooldomeinen

Jaarverslag 2013

27/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 2

Weidevogels

Initiatiefnemer/trekker: bedrijfsplanner ism RLDV

VLM

Contactpersoon: Stijn Leestmans Partners: natuurverenigingen, vlaanderen,…

landbouwers, jagers, landelijk

Doelgroep: landbouwers Doelstelling: via sensibilisatie terreinactie meewerken aan beschermingsacties rond weidevogels

en de

Omschrijving: De populatiegrootte van weidevogels gaat achteruit. De reden voor hun achteruitgang is niet ver te zoeken: weidevogels hebben het steeds moeilijker om een volledig nest jongen groot te brengen. De nesten worden op veel plaatsen ongewild vernield door maaiwerken, of platgetrapt door het vee. Om de achteruitgang tegen te gaan en te zorgen dat weidevogels hun jongen groot krijgen kunnen landbouwers een aantal maatregelen nemen zoals: • later maaien of beweiden, wat het broedsucces en de overlevingskansen van de kuikens verhoogt; • akkerland om te zetten in grasland, wat de kwaliteit van de leefgebieden verbetert; • nestbeschermers plaatsen; • vluchtstroken aan leggen. De bedrijfsplanner contacteert landbouwers en informeert hen wanneer gewenst tijdens een bedrijfsbezoek over de mogelijkheden van beheerovereenkomsten voor weidevogelbeheer. Link IHD: (sensibilisatie rond) weidevogelbeheer is van belang voor vogelrichtlijngebieden: De Maatjes, Wuustwezelheide en groot Schietveld, Schorren en polders van de Beneden – Schelde, Kalmthoutse Heide. Uitgevoerd 2013: - Opvolging bestaande Beheersovereenkomsten (BO), in 2013 werden geen nieuwe BO afgesloten in afwachting van het nieuwe gemeenschappelijk landbouwbeleid.(GLB) - Uitvoering haalbaarheidsonderzoek weidemelk (draagvlakverbredingsproject) Nazorg en opvolging: - VLM ism vrijwilligers lokale natuurpuntafdeling (nestbescherming) - In 2014 de wordt ism Agentschap natuur en Bos, Vlaamse landmaatschappij, partner, Regionaal landschap Kleine en Grote Nete een visie voor weidevogels in de Noorderkempen opgemaakt. Financiering: - via bedrijfsplanner VLM

Jaarverslag 2013

28/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw -

via “Draagvlakverbreding Landbouw en Milieu” (een gezamenlijk initiatief van Departement Leefmilieu, Natuur en Energie van de Vlaamse overheid, Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid, VLM, ANB)

Gelinkte acties: Actie 29 Bedrijfsplanner Actie 31 weidemelk Actie 3

Vleermuizen

Initiatiefnemer/trekker: RLDV i.s.m. Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt (Vlaams en lokaal) Contactpersoon: Thomas Impens Partners: vleermuizenwerkgroep, natuurpuntafdelingen, Natuur 2000, gemeenten, forten- en gidsenwerking, Provincie Antwerpen, ANB… Doelgroep: brede publiek Doelstelling: via sensibilisatie en terreinactie meewerken aan de beschermingsacties rond vleermuizen

Omschrijving: Vleermuizen zijn beschermd in België. Zowat alle soorten staan onder druk door habitatverlies en versnippering van het landschap. De Voorkempen wordt getypeerd door belangrijke landschapselementen voor vleermuizen. Forten en bunkers zijn belangrijke overwinteringsplaatsen. Holtes in oude bomen, dreven en netwerken van KLE’s zijn belangrijke elementen in hun zomerhabitat. De Antitankgracht is een belangrijk verbindend en geleidend element voor vleermuizen.

‘Mest’bunker De Merel – Brecht

Kerk Overbroek

Link IHD: sensibilisatie en terreinacties dragen bij aan de instandhouding van de vleermuizenhabitats (SBZ Historische fortengordels van Antwerpen als vleermuizenhabitats, SBZ Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen) Verloop actie: Jaarverslag 2013

29/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Uitgevoerd 2013: - overleg met partners: lokale vleermuiswerkgroepen, Vleermuiswerkgroep Vlaanderen, gemeentebesturen,â&#x20AC;Ś - projectvoorstel ingediend leader vleermuizen voor de leadergemeenten in het werkingsgebied. Zwaartepunt lag bij beheer overwinteringsplaatsen (bunkers, zolders, holle bomen) en verbindende elementen in het landschap, educatie en sensibilisatie van vleermuizen als typische groep van de Voorkempen (zowel bos als kleinschalig landschap). Project niet weerhouden. (Wuustwezel, Brecht, Kalmthout en Essen) - Organisatie van FORTIZON i.s.m. de werkgroep vleermuizen van de natuurvereniging Natuur2000 in Oelegem (Ranst). Fortizon is een laagdrempelig natuurbelevingsweekend voor ouders met hun kinderen. De nadruk lag op het verkennen van de natuurlijke omgeving met alle zintuigen aan de hand van survivaloefeningen. Gezien de activiteiten plaats vonden op het domein van het Fort van Oelegem werd uitgebreid aandacht besteed aan vleermuizen, de Antitankgracht en de vallei van het Groot Schijn. Nazorg en opvolging: - overleg en samenwerking case Vleermuizen ikv PPSÂ˛ en landschapsbeelden: vleermuizen als aandachtsoorten binnen het woonparkgebied rondom de AntiTankGracht en binnen de werking rond landschapsbeeld parklandschap van de Voorkempen. - Uitschrijven projectvoorstel (kerkzolders en bunkers) voor extra financiering rond uitvoering acties vleermuizen. Financiering: basismiddelen RLDV en financiering projectmedewerker landschapsbeelden via provincie Antwerpen, Terra Nova (zomerprogramma Provincie Antwerpen) Gelinkte acties: Actie 43 Landschapsbeelden Actie 53 Antitankgracht educatieve en recreatieve geleiding

Jaarverslag 2013

30/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 4

Fauna-akkers voor solitaire bijen, vlinders, patrijs en haas

Initiatiefnemer/trekker: RLDV i.s.m. de wildbeheereenheid Zandhovense Heide (WBE) en de WBE’s van de provincie Antwerpen Contactpersoon: Thomas Impens Partners: WBE’s, landbouwers, imkerbonden, natuuren landschapsverenigingen, gemeentebesturen, (privé) eigenaars van bos- of natuurgebieden, Doelgroep: WBE’s, landbouwers, landschapsen natuurverenigingen, grondeigenaars,…

Doelstelling: - Aanleggen van fauna-akkers als tijdelijke elementen in een netwerk van KLE’s, stimuleren van het duurzaam beheer van het netwerk van KLE’s (met inbegrip van de fauna-akkers) - Aanleggen van fauna-akkers die een meerwaarde hebben voor verschillende diergroepen: insecten, (akker)vogels, zoogdieren - kennisuitwisseling en kennisoverdracht over het thema tussen geïnteresseerde groepen: WBE’s, landbouwers, imkerverenigingen, private grondeigenaars en beheerders, gemeentebesturen,… - samenwerking vergroten tussen WBE’s, landbouwers, natuurverenigingen en imkers rond het aanleggen van tijdelijke fauna-akkerranden. Omschrijving: De wildakkers die jagers aanleggen bestaan voor een groot deel uit maïs. Door aangepaste zaadmengsels met kruiden en oude landbouwgewassen te gebruiken zijn deze fauna-akkers geschikt voor een grote groep insecten, (akker)vogels en zoogdieren. Daarbij vormen ze tijdelijke natuurelementen in het bestaande netwerk van kleine landschapselementen. Door hun tijdelijk karakter is de aanleg van fauna-akkers een haalbare kaart in een intensief gebruikt landschap. Verschillende opleidings- en evaluatiemomenten laten jagers, landbouwers, natuurverenigingen, imkers toe kennis en ervaringen uit te wisselen. Het project vormt op die manier een opstap om de werking rond andere kleine landschapselementen en landschapsbeheer in het algemeen op te zetten. Jagers maken gebruik van de communicatiemiddelen om het onderdeel landschapsbeheer van hun werking onder de aandacht te brengen van het brede publiek. Steeds meer groepen (imker- en natuurverenigingen, private eigenaars en gemeentebesturen) raken geïnteresseerd in het onderwerp en nemen deel aan het project. De opstart van een laagdrempelige monitoring moet toelaten het project verder te sturen. Door nadruk te leggen op beheervormen als hooiland- en ruigtebeheer en het aanleggen van bosranden krijgt deze maatregel een meer duurzaam karakter. Sinds 2012 is dit een provinciebreed project gedragen door de 4 regionale landschappen van de Provincie Antwerpen en gecoördineerd door Regionaal Landschap de Voorkempen.

Jaarverslag 2013

31/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Link IHD’s: met het fauna-akkerproject worden WBE’s, landbouwers, imkerverenigingen, gemeentebesturen en privé-eigenaars gesensibiliseerd om hun rol als landschapsbeheerder op te nemen. Door de link te leggen met landschapsbeelden kan ook aan realisatie van IHD’s een bijdrage geleverd worden. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - coördinatie van het provinciebreed (deelname 4 regionale landschappen provincie Antwerpen) de PDPO-projecten ‘Fauna-akkers, tijdelijke natuur op het platteland’ en ‘Fauna-akkers, een duurzame samenwerking - Ontwikkelen van 5 één- en meerjarige zaadmengsels op basis van de evaluatie met de betrokken actoren - aanbieden van fauna-akkermengsel voor het inzaaien van 130 ha (binnen de provincie Antwerpen) eenjarige en meerjarige fauna-akkers. In de voorkempen werd 74 ha ingezaaid - meer dan 70 deelnemers (jagers, landbouwers, gemeentebesturen, particulieren,…) in de Voorkempen - organisatie en begeleiden van 3 workshops over de aanleg en het onderhoud van fauna-akkers en monitoring. - begeleiden en mee uitvoeren van een laagdrempelige monitoring op 7 locaties in de provincie Antwerpen waarvan 5 locaties in de Voorkempen - Kennisuitwisseling binnen Vlaanderen via presentaties, uitwisselings- en studiemomenten

Workshop monitoring

workshop aanleg en onderhoud

fauna-akkers 2013

opstelling monitoring

Jaarverslag 2013

32/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Nazorg en opvolging:  Via WBE-overleg, provinciaal overleg tussen de regionale landschappen, terreinbezoeken en monitoring (afstemming met partners en provinciale stuurgroep) zal fauna-akkerproject opgevolgd worden.  Afronden PDPO-project ‘Fauna-akkers, tijdelijke natuur op het platteland’ eerste helft van 2014, uitvoeren PDPO-project fauna-akkers ‘een duurzame samenwerking’:  provinciebreed aanbieden van geschikte zaadmengsels  benaderen van fauna-akkers in functie van netwerk KLE’s (autochtone bomen, landschapsbeelden,…)  extra aandacht voor sensibilisatie landbouwsector  verwerken gegevens laagdrempelige monitoring (insecten waaronder solitaire bijen, vlinders, …) in rapport  kennisopbouw en –uitwisseling via opleidingsmomenten, presentaties voor doelgroepen, evaluatie, technische fiche, ontmoetingsmoment landbouwersjagers  handhaven van regelmatig overleg via lokaal WBE-overleg  verwerking gegevens (aanduiding locaties) in gisdatabase als stimulans om te voorkomen dat op foutieve locaties wordt ingezaaid. Financiering: PDPO-project ‘fauna-akkers, tijdelijke natuur op het platteland’ en ‘fauna-akkers, een duurzame samenwerking’: personeelsinzet provinciale afstemming, aankoop zaadmengsel, communicatiemateriaal,… Agentschap voor Natuur en Bos: via projectsubsidies aan WBE’s aankoop zaadmengsels Gelinkte acties Actie 43 Landschapsbeelden Actie 44 Infowanden voor draagvlakvorming rond projecten en acties Actie 36 Plant van hier, platteland van hier

Actie 5

Hoogstamboomgaarden

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: gemeentebesturen, natuuren landschapsverenigingen, (privé) eigenaars, landbouwers Doelgroep: particulieren, verenigingen, gemeentebesturen

Jaarverslag 2013

lokale

33/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Doelstelling: Herstel en aanleg van hoogstamboomgaarden om - de (visuele) landschappelijke integratie te verhogen - de biodiversiteit te bevorderen - de cultuurhistorische waarden te versterken. Sensibilisatie rond hoogstamboomgaarden Omschrijving: Het herstel of de aanplant van hoogstamboomgaarden zijn voorbeelden van kleinschalige acties die kunnen worden uitgevoerd door landschapsanimator en – team. Bijkomend wordt advies en ondersteuning geboden in het beheer en aanplant van hoogstambomen. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Er werden 65 hoogstamfruitbomen bij 6 verschillende particulieren geleverd/aangeplant. - 17 terreinbezoeken vonden plaats ifv adviesverlening en aanplant/herstel van hoogstamboomgaarden bij particulieren. - Op 3 augustus werd een cursus zomersnoei van fruitbomen georganiseerd ism Nationale Boomgardenstichting. De cursus was volzet, 15 personen namen deel aan de vorming.

Aanplant hoogstamboomgaard

cursus zomersnoei Essen

Nazorg en opvolging  Eigenaars met hoogstamboomgaarden kunnen blijvend rekenen op adviesverlening en ondersteuning. Afhankelijk van de financiële middelen kan realisatie ook ondersteund worden.  Voorbereiden van een herhalingscursus ‘vormen onderhoudsnoei van fruitbomen’ in het werkingsgebied (voor 2015)  Voorbereiden van een zomer- en onderhoudsnoei in Schoten (zomer en najaar 2014)  Samen met de gemeente Ranst wordt bekeken om de sapmobiel naar de gemeente te laten komen zodat de inwoners en de inwoners van de omliggende gemeenten hun sap kunnen laten persen.  Adviesverlening, aanleg en herstel van hoogstamboomgaarden bij particulieren, verenigingen en gemeenten wordt verder uitgebouwd.  Voorjaar 2014 zal een aanplant van een voorbeeldhoogstamboomgaard in het parkgebied Halle-hof georganiseerd worden met financiële middelen van een DRST-subsidie project. Ode Antwerpse rassen worden gebruikt, met meer info op een infobord.

Jaarverslag 2013

34/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw 

Ook worden in het voorjaar van 2014 op 4 andere locaties boomgaarden hersteld, uitgebreid of nieuw aangelegd.

Financiering: via Onroerend Erfgoed, provincie subsidie provincie DRST.

(werking landschapsanimator) en

Gelinkte acties: Actie 38 Afstemming gemeentelijke subsidiereglementen

Actie 6

Poelen en vennen

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: gemeenten, landbouw- en natuurorganisaties, wildbeheereenheden Doelgroep: landschapsen natuurverenigingen, landbouwers, grondeigenaars, particulieren, gemeenten, …

Doelstelling: Behoud, herstel en uitbreiding van het netwerk van kleine (amfibie)poelen/vennen in functie van natuurbehoud en natuurverbindingen, landschapsherstel en landschapsbeleving. Omschrijving: Vennen en poelen zijn waardevol als typisch landschapselement in de Voorkempen en van belang als habitat amfibieën (oa Kamsalamander). Alvorens tot actie over te gaan voor de aanleg en –herstel wordt een eerste selectie gemaakt van de aanvragen op basis van luchtfoto’s, kaartmateriaal en een telefoongesprek met de eigenaar. Vervolgens wordt een terreinbezoek uitgevoerd, waarbij de omgeving (kolonisatiekansen voor planten en dieren) wordt ingeschat, een boring wordt gedaan (bij poelen) om de grondwaterstand te controleren, er wordt nagegaan of geen kwetsbare vegetaties kunnen vernietigd worden, de toegankelijkheid voor de kraan wordt geverifieerd, en een aantal voorwaarden worden afgestemd met de verwachtingen van de eigenaar/pachter. Bij akkoord wordt een contract opgemaakt en organiseert RLDV de uitvoering van de werken. Link met IHD: het behoud, beheer en herstel van poelen en vennen draagt bij aan de instandhouding van kamsalamanderhabitats (ondermeer Kooldries-Hoofsweer). Vennen en poelen zijn belangrijke bouwstenen van heidehabitats en kunnen belangrijk zijn als natuurverbinding. Verloop actie Uitgevoerd 2013

Jaarverslag 2013

35/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw -

RLDV heeft voor 4 aanvragers een stedenbouwkundige vergunning opgemaakt, goed voor 5 nieuwe poelen te graven in 2014. Via verschillende projecten zijn er in 2013 in totaal 4 poelen en 1 ven aangelegd.

PROJECT KLE-project

Landschapsanimator

Aanleg poel Ranst

OP VRAAG VAN particulier particulier

GEMEENTE Ranst Ranst

Particulier (vzw) particulier particulier particulier

Zoersel Malle Ranst Essen

school

Wuustwezel

VZW

Malle

UITGEVOERD 2 nieuwe poelen Aanvraag vergunning 1 nieuwe poel 1 nieuw ven 1 nieuwe poel Aanvraag vergunning (2) Aanvraag vergunning Contact voor herstel 1 poel

Poel in Zoersel na 6 maanden

Financiering: - 30% door eigenaar, 70% via RLDV (Onroerend erfgoed en KLE- subsidie DMN Provincie Antwerpen) Nazorg en opvolging  Eigenaars kunnen blijvend rekenen op adviesverlening voor aanleg en onderhoud van poelen/vennen. Afhankelijk van de financiële middelen kan realisatie ook ondersteund worden.  Momenteel lopen er 4 stedenbouwkundige aanvragen voor de aanleg van 5 nieuwe poelen. Indien er een goedgekeurde aanvraag is ontvangen worden de werken uitgevoerd in 2014.  RLDV zal verder opzoek gaan naar geschikte locaties en partners om het netwerk van poelen/vennen te verbeteren en waar kan, uit te breiden. Gelinkte acties Actie 29 Bedrijfsplanner Actie 38 Afstemming gemeentelijke subsidiereglementen Actie 43 Landschapsbeelden

Jaarverslag 2013

36/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 7

Knotbomen en knotteam

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: gemeentebesturen met extra aandacht voor de gemeenten Ranst en Stabroek. Doelgroep: particulieren, lokale verenigingen, gemeentebesturen, landbouwers, eigenaars van knotbomen

Doelstelling: - Herstel, aanplant knotbomen  de (visuele) landschappelijke integratie te verhogen  de biodiversiteit te bevorderen  de cultuurhistorische waarden te versterken - Sensibilisatie rond knotbomen - Oprichting knotteam - Extra acties ondernemen binnen de gemeenten Ranst en ‘knotgemeenten’ binnen het Regionaal Landschap alsook Berendrecht, Zandvliet en Lillo.

Stabroek, de de districten

Omschrijving: Het herstel of de aanplant van knotbomen zijn voorbeelden van kleinschalige acties die kunnen worden uitgevoerd door landschapsanimator en –team. Bijkomend wordt advies en ondersteuning geboden in het beheer en aanplant van knotbomen. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Oproep houtaanbieders voor het knotteam in de gemeentelijke infokranten voorjaar 2013. - Inventaris knotbomen in Ranst: 2 stagiairs werkten aan een inventaris van knotbomen, deze werd afgewerkt. - Coördinatie van vraag en aanbod en begeleiding knotteam. - Fase 1 achterstallig beheer van 17 oude knoteiken op het domein Reigersbos in Stabroek door het landschapsteam, leden van het knotteam waren aanwezig om de manier van werken te bekijken. - Herstel/beheer knotbomen:  Er werden 180 knotbomen gesnoeid door 10 vrijwilligers bij particulieren tijdens het seizoen van 2012-213.

Jaarverslag 2013

37/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Knotwilgen Zoersel

knoteiken Berendrecht

Financiering: Onroerend Erfgoed en subsidie DMN Provincie Antwerpen Nazorg en opvolging  Eigenaars kunnen blijvend rekenen op adviesverlening voor aanleg en onderhoud van knotbomen. Afhankelijk van de financiële middelen kan realisatie ook ondersteund worden. Het knotteam zorgt voor verdere ondersteuning naar beheer van knotbomen.  Evaluatie tweede seizoen werking knotteam  Begeleiding en coördinatie knotteam winter 2014-2015  Oproep houtaanbieders 2014  Organisatie nieuwe opleiding knotters (18 januari 2014)  Aanplant en achterstallig onderhoud knotbomen  Volgende fase achterstallig beheer knoteiken in Stabroek (domein reigersbos zie LA)  In 2014 wordt met de gemeente Ranst bekeken om acties op te zetten rond de inventaris knotbomen die in 2013 is samengesteld. Gelinkte acties: Actie 18 Relictzone Reigersbos Actie 38 Afstemming gemeentelijke subsidiereglementen

Jaarverslag 2013

38/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 8

Hagen, heggen en houtkanten

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Ines van Limbergen, Tim Geuvels, Kevin Grieten en Thomas Impens Partners: gemeenten, landbouwers, lokale natuurpuntafdelingen, Onroerend Erfgoed, ANB, Bosgroep, … Doelgroep: brede publiek, landbouwers, particulieren, WBE, natuurpuntafdelingen,…. Doelstelling: Behoud, beheer en aanleg van waardevolle houtkanten, heggen

Omschrijving: het Regionaal Landschap ondersteunt en sensibiliseert eigenaars in het aanplanten, onderhouden van heggen en houtkanten. Verloop actie Uitgevoerd 2013

houtkanten Heggen en hagen

Beheerd (lm)

Aangeplant (lm)

400 400

1100 950

Financiering: Onroerend Erfgoed, Leader, RLDV, LNE, Provincie Antwerpen, … Nazorg en opvolging  Eigenaars kunnen blijvend rekenen op adviesverlening voor aanleg en onderhoud van hagen/heggen en houtkanten. Afhankelijk van de financiële middelen kan realisatie ook ondersteund worden.  Via de werking van de landschapsanimator en andere landschapsprojecten werkt RLDV verder aan het behoud, beheer en aanplant van houtkanten, heggen en hagen. Gelinkte acties Actie 12 Beschermd landschap Brechtse Heide Actie 29 Bedrijfsplanner Actie 36 Plant van hier, platteland van hier Actie 38 Afstemming gemeentelijke subsidiereglementen Actie 41 Draagvlakvorming landschapsontsnippering ecoduct De Munt Actie 43 Landschapsbeelden

Jaarverslag 2013

39/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Actie 9

Natuurwerking in tuinen

Initiatiefnemer/trekker: provincie Antwerpen

RLDV

Contactpersoon: Ines Van Limbergen Partners: gemeentebesturen, natuurverenigingen, gidsenwerking, provincie Antwerpen, provinciaal natuur en landschapshuis (NALAH),… Doelgroep: brede publiek Doelstelling: sensibilisatie en educatie rond natuur in de tuin

Omschrijving: Doel is het uitwerken van een loketfunctie voor het brede publiek voor vragen over natuurthema’s dicht bij huis. In hoofdzaak willen we advies verlenen voor tal van algemene en specifieke vragen die het brede publiek stelt op basis van ervaringen die ze opdoen in en rond hun woning. Veel informatie is reeds beschikbaar. In de eerste plaats moet informatie over het brede thema ‘natuur in en rond het huis’ verzameld en geordend worden zodat deze efficiënt overgedragen kan worden. Daarnaast wordt met ervaringsdeskundigen (gemeentebesturen, natuurverenigingen) afgetoetst op welk type vragen antwoorden ontbreken en informatie nodig is. Pas daarna kan deze functie van natuurloket opgestart en gecommuniceerd worden.

Verloop actie Uitgevoerd 2013: - Promotie ‘Tuinwijzer’ en sensibilisatie rond natuur in de tuin op tal van evenementen. - Mogelijkheden en kansen van ‘stadsimkerij’ worden onderzocht. - Voorbereiding project landschapsbeelden wara een luik natuurwerking in tuinen in zit ifv woonparkgebieden; Uitvoering 2014 - Ondersteuningsmogelijkheden uitwerken rond inrichting volkstuinen (zie actie 14) in randstedelijk gebied. Financiering: basismiddelen RLDV, bijkomende subsidie wordt nog gezocht Gelinkte acties Actie 14 Beschermd Landschap Ertbrugge Actie 36 Plant van hier, platteland van hier Actie 43 Landschapsbeelden

Jaarverslag 2013

40/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Actie 10

Heideherstel

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Kevin Grieten en Tim Geuvels, Thomas Impens Partners: gemeentebesturen, natuurverenigingen, private eigenaars, ANB, … Doelgroep: gemeentebesturen, natuurverenigingen, private eigenaars,… Doelstelling: Behoud en herstel van kleinschalige heiderelicten door het uitvoeren van (achterstallig) beheer.

Omschrijving: De Provincie Antwerpen wordt gekenmerkt door een belangrijk aandeel heidehabitats geconcentreerd in enkele grote gebieden zoals de Kalmthoutse Heide en het Groot Schietveld. Daarbuiten zijn heidehabitats opgenomen in de omschrijving van verschillende habitatrichtlijngebieden (SBZ) en komen ze versnipperd maar wijd verspreid voor als relicten in bossen, ruigtes, bermen,… Aandacht gaat naar het beheer en herstel van deze elementen in functie van verschillende projecten. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Uitvoering maaien plagwerken in het gagelstruweel Driehoeksbos (fase 1) - Uitvoering plagwerken ifv herstel vochtige heide op domein Heihuyzen te Malle (8000 m²) - In samenspraak met de eigenaar werd een Quickwin-dosssier (subsidieaanvraag i.f.v. de instandhoudingsdoelstellingen) aangevraagd bij ANB voor het herstel van meer dan 4ha duingrasland en elementen van vochtige heide op het domein Heihuyzen in Malle.

Heideherstel Heihuyzen Nazorg en opvolging: - Voorbereiding herstel voor het gagelstruweel in het Driehoeksbos (Fase2) en omgeving.

Jaarverslag 2013

41/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw - Start uitvoering Quickwin domein Heihuyzen, einde voorzien in 2015. Link met IHD: Naast enkele grote heidegebieden omvatten de bosen heidegebeiden ten oosten van Antwerpen (BE2100017 (1-14)) en de Vallei van de Kleine Nete (BE2100026 (1-13)) sterk versnipperde heidehabitats. Aandacht gaat naar de G-IHD verstoringen van de waterhuishouding, eutrofiëring, verzuring, niet afgestemd menselijk gebruik en vegetatiewijziging. Financiering: driehoeksbos: plant van hier, onroerend erfgoed, gemeente Schilde, particuliere eigenaar. Quickwin Heihuyzen: ANB, eigenaar, RLDV Gelinkte acties Actie 14 Domein heihuizen Actie 11 Instandhoudingsdoelstellingen Actie 36 Plant van hier, platteland van hier

Actie 11

Instandhoudingsdoelstellingen (IHD’s bij bossen en heiden ten oosten van Antwerpen)

particulieren

SBZ

Initiatiefnemer/trekker: Vlaamse Koepel Bosgroepen en Vlaams Overleg Regionale Landschappen Contactpersoon: Ines van Limbergen, Thomas Impens, Moira Heyn Partners: Bosgroepen, landschappen, ANB

regionale

Doelgroep: Particuliere eigenaars Doelstelling: Het faciliteren van het leveren van een bijdrage door private eigenaars aan de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen in Vlaanderen

Omschrijving: Om soorten te houden in Speciale Beschermingszones SBZ moeten, in ons versnipperd landschap, ook de randen en de verbindingen kwalitatief zijn. Elk gebied vraagt daarom ook maatwerk. In elk gebied zal het realiseren van SBZ een werk zijn dat niet door één partner kan worden gedragen en gerealiseerd. Het zal werk zijn van vele handen en schouders. Bosgroepen en regionale landschappen ambiëren het faciliteren van het leveren van een bijdrage door private eigenaars aan de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen in Vlaanderen. Om de samenwerking van bosgroepen en regionale landschappen maximaal tot expressie te laten komen, is het de bedoeling dat beide organisaties in de geselecteerde focusgebieden maatregelen plannen die elkaar wederzijds versterken.

Jaarverslag 2013

42/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Om die reden worden soortgroepen gekozen die gebaat zijn bij de combinatie van rijk gestructureerde overgangen tussen bos en open landschap en waar (de som van vele) kleine maatregelen een echte meerwaarde zijn. Verloop actie Uitgevoerd 2013  In Juni werd een life- dossier ingediend door Vlaamse Bosgroepen en Regionale landschappen rond instandhoudingsdoelstellingen bij particulieren , eind 2013 werd het dossier niet weerhouden.  Opmaak inventaris mogelijke nieuwe projecten ifv van de IHD.  Indienen Quick win (subsidie oproep ANB) voor het domein Heihuyzen te Malle ifv herstel van een 4ha duingrasland met elementen van vochtige heide.  Afstemming tussen provincie, bosgroepen regionale landschappen rond aanpak acties en projecten IHD.

Dichtgegroeid duingrasland Domein Heihuyzen Financiering: Quick win ANB, basisfinanciering RLDV Nazorg en opvolging: De mogelijkheden worden verder onderzocht om in te zetten op IHD, de werking van RLDV zal deels geheroriënteerd moeten worden naar IHD acties. Gelinkte acties Actie 3 Vleermuizen Actie 10 Heideherstel Actie 6 Poelen en vennen

Jaarverslag 2013

43/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

3.2 LANDSCHAPSZORG EN STREEKEIGEN KARAKTER 3.2.1

ALGEMENE LANDSCHAPSZORG

Actie 12

Beschermd landschap Brechtse Heide

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Thomas Impens, Marie Kuppens en Kevin Grieten Partners: gemeenten, landbouwers, lokale natuurpuntafdelingen, Agentschap Onroerend Erfgoed, ANB, Bosgroep Antwerpen Noord, beheercommissie Brechtse Heide, … Doelgroep: landbouwers, landschapsen natuurverenigingen, particuliere (bos)eigenaars, WBE’s, ruiters, toerisme en recreatie,…

Doelstelling: - Opmaak en uitvoering van het landschapsbeheerplan Brechtse Heide - Begeleiding tot zelfstandige beheercommissie Brechtse Heide - Starten met de uitvoering van het landschapsbeheerplan via stimulerend project:  Opzetten en begeleiden werkgroepen om kennis en ervaring uit te wisselen  Laten uitvoeren van een functietoekenningsstudie van de zandwegen in de Brechtse Heide  Begeleiden deelnemers in het aanvragen van vergunningen en landschapspremies  Organiseren van cursusmomenten over beheer en onderhoud kleine landschapselementen  Uitvoeren voorbeeldprojecten rond onderhoud en herstel kleine landschapselementen  Organiseren van publieksactiviteiten rond de Brechtse Heide voor inwoners betrokken gemeenten  Opmaak van een informatiewand over de Brechtse Heide  Opmaak van informatieborden  Opmaak van een inspirerend fotoboek over de Brechtse Heide  Organiseren van een zomerpicknick in 2012 in de Brechtse Heide  Organiseren van een themadag/studiedag rond agrarisch natuuren landschapsbeheer Omschrijving: Het Regionaal Landschap stimuleert via het opvolgen en begeleiden van de beheercommissie en door geregeld overleg met eigenaars, beheerders en gebruikers in de uitvoering van het in 2009 gefinaliseerde landschapsbeheerplan . Voor de Brechtse Heide en omgeving worden een aantal voorbeeldprojecten uitgewerkt die kaderen binnen de voorgestelde maatregelen uit het landschapsbeheerplan en die meerdere actiedomeinen integreren.

Jaarverslag 2013

44/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Na de goedkeuring van het landschapsbeheerplan in oktober 2009 nam de Provincie Antwerpen een stap terug in de begeleiding van de beheercommissie. RLDV stimuleerde sindsdien de beheercommissie Brechtse Heide om zelfstandig te werken. In 2010 startte RLDV ism de Beheercommissie het Leader-project ‘Brechtse Heide: de moeite waard!’. Dit project legt de nadruk op de uitvoering van het landschapsbeheerplan in samenwerking met alle actoren van de Brechtse Heide. Het landschap de Brechtse Heide heeft, op vraag van de lokale actoren en bewoners een sterke impuls nodig. Lokale actoren en bewoners wensen actief betrokken te worden bij het waarderen én ontwikkelen van de landschappelijke kwaliteiten van dit gebied. Deze impuls moet meervoudig zijn: - A Ondersteunen van lokale actoren, bevorderen van wederzijds begrip en samenwerking (bottum-up tot stand gebracht door de opmaak van het landschapsbeheerplan laten doorwerken in effectieve terreinrealisaties en acties, partnerships, netwerk en sociale cohesie realiseren, gezamenlijk uitwerken van geïntegreerd, gebiedsgericht, plattelandsproject) - B Actie op terrein, een aantal knelpunten wegwerken; stimuleren van onderhoud en leefbaarheid van het platteland door landbouwers (nieuwe partnerships voor landschapsonderhoud: landbouwers – natuurpunt – gemeente) - C Bewoners en actoren (brede publiek) betrekken, resultaten uitdragen: communicatie, appreciatie en inspiratie. Deze meervoudige impuls zal resulteren in een verhoogde betrokkenheid, concrete terreinacties, activiteiten en kennisoverdracht. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Het Leader-project Brechtse Heide werd afgerond in juni 2013. Verschillende acties werden nog afgewerkt waaronder:  Terreinacties: houtkantbeheer, vogelkersbestrijding (bos en houtkanten),…  plaatsen van 3 permanente infoborden  themamoment met uitdragen van resultaten en conclusies  organiseren 2 beheercommissies Op 7 november 2013 werd het Leader-project Brechtse heide verkozen tot het Prima Plattelandsproject 2013 in de categorie Duurzame maatschappelijke betrokkenheid, een wedstrijd uitgeschreven door het Vlaams Ruraal Netwerk

De voorzitter van de landbouwraad Brecht neemt de prijs in ontvangst namens de beheercommissie Brechtse Heide

Jaarverslag 2013

groepsfoto winnaars binnen de provincie Antwerpen

45/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Financiering: Leader MarkAante Kempen: financiering project ‘Brechtse Heide: de moeite waard!’ Gemeente Brecht: cofinanciering Leader-project: wegenherstel en onderhoud Provincie Antwerpen: cofinanciering Leader-project: inspirerend fotoboek Boerenbondvereniging voor Projecten vzw: cofinanciering Leader-project: personeelsondersteuning uitwerking projectdeel A en C Centrale van de Landelijke Gilden vzw: cofinanciering Leader-project: personeelsondersteuning uitwerking projectdeel A en C Nazorg en opvolging  Na het leaderproject zal een basisondersteuning geboden worden aan eigenaars binnen de Brechtse heide inzake adviesverlening en ondersteuning bij het aanvragen van landschapspremies, BO via de bedrijfsplanner, …  Indien zich mogelijkheden voordoen wordt een nieuw gebiedsgericht project opgestart om de bestaande dynamiek in het gebied te ondersteunen.  Administratieve ondersteuning op vragen van de inwonende en beheercommissie Gelinkte acties Actie 2 weidevogels Actie 4 Fauna-akkers voor solitaire bijen, haas en patrijs Actie 6 Poelen Actie 8 Hagen en houtkanten Actie 29 Bedrijfsplanner Actie 36 Plant van hier, platteland van hier Actie 44 infowanden voor draagvlakvorming en –verbreding acties

Actie 13

Beschermd Landschap Bos van Ranst

Initiatiefnemer/trekker: Antwerpen

Provincie

Contactpersoon: Ines Van Limbergen Partners: Provincie Antwerpen, Onroerend Erfgoed, gemeente Ranst + toekomstige leden van de beheercommissie. Doelgroep: eigenaars beschermd landschap

van

het

Doelstelling: Opmaak van een gedragen Landschapsbeheerplan om vervolgens concrete acties op terrein te realiseren. Omschrijving: Regionaal Landschap sensibiliseert de verschillende partners/eigenaars en stimuleert de oprichting van een beheercommissie opvolgen en opmaak van een landschapsbeheerplan en zal door geregeld overleg met eigenaars, beheerders en gebruikers de uitvoering van het ervan stimuleren. Provincie Antwerpen is trekker in de opmaak van het landschapsbeheerplan, RLDv is afhankelijk van de timing die de provincie aanhoud.

Jaarverslag 2013

46/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Opvolging beheercommissie Financiering: De kosten voor de opmaak van het landschapsbeheerplan worden door de Provincie Antwerpen gedragen, uitvoering via Onroerend Erfgoed en eigenaars. Gelinkte acties: /

Actie 14

Beschermd Landschap Ertbrugge

Initiatiefnemer/trekker: RLDV op vraag van Agentschap voor Natuur en Bos Contactpersoon: Ines Van Limbergen en Marie Kuppens Partners: Agentschap Voor Natuur en Bos, Onroerend Erfgoed, Provincie Antwerpen, district Deurne, stad Antwerpen, gemeente Wijnegem, vzw volkstuinen, nationale boomgaardenstichting, buurtwerking Ertbrugge, Red de Voorkempen vzw, vzw levanto, NP, Velt vzw, NP Schijnvallei … Doelgroep: eigenaars van het beschermd landschap en omwonenden Doelstelling: Landschapsherstel van het Beschermd Landschap. Opmaak van een gedragen Landschapsbeheerplan om vervolgens concrete acties op terrein te realiseren met diverse partners. Omschrijving: Het Agentschap voor Natuur en Bos is van grote delen van dit gebied eigenaar. Ze willen het gebied inrichten en willen gastheer zijn voor mooie voorbeeldprojecten zoals - Uitbreiding en (her)inrichting moestuinencomplex (volkstuintjes) - Heraanplant hoogstamboomgaard: mogelijkheid om alle ‘Antwerpse fruitsoorten’ aan te planten - Heropmetsen tuinmuur en aanplant leifruit - Aanleg poel - Aanleg dreef en aanplant houtkanten en mantelzoomvegetatie - Onderhoud reeds aangelegde zaadboomgaard De taak van het Regionaal Landschap bestaat er in om partners samen te brengen en een draagvlak bij de eigenaars en/ of partners te creëren voor landschapsherstel eventueel via de opmaak van het landschapsbeheerplan en de uitvoering hiervan door de verschillende partners. Verloop actie Uitgevoerd 2013

Jaarverslag 2013

47/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw - Opmaak en indiening subsidiedossier voor moestuinencomplex Ertbrugge ism partners ANB, District Deurne, vzw Volkstuinen, … met link naar stadslandbouw en stadsimkerij - Uitvoering bodemanalyse - Overleg met District Deurne en gemeente Wijnegem om de voorbereiding van de opmaak van landschapsbeheerplan voor Ertbrugge op te starten. - Overleg met partners ifv opstart project. (uitvoering op te starten in 2014) Financiering: Onroerend Erfgoed, betrokken gemeente en district, Agentschap voor Natuur en Bos,… Gelinkte acties: Actie 5 Hoogstamboomgaarden 0 Hagen en houtkanten Actie 9 Natuurloket: natuurwerking in tuinen

Actie 15

Buitengewone plekjes

Initiatiefnemer: RLRivierenland (hoofdpromotor) i.s.m. Antwerpse Regionale Landschappen Contactpersoon: Kevin Grieten, Karlien Maes Partners: Provincie Antwerpen, RLDV, RL Schelde-Durme, RL Kleine Grote Nete, Landschapspark Zuidrand, Antwerpse gemeenten, overige instanties, brede publiek… Doelgroepen: Brede publiek (gemeenten, open ruimte gebruikers, andere instanties, …)

Doelstelling Door opknappen en vergroenen willen de Antwerpse regionale landschappen 50 locaties in de provincie Antwerpen transformeren tot “buiten-gewone plekjes”. Dit door een participatieve benadering waarbij het brede publiek een centrale rol speelt in het project. Zij zorgen voor het aanmelden van locaties en kunnen ook ingeschakeld worden bij de opknapwerken. We willen aantonen dat je met vele kleintjes een groot verschil kan maken. Volgende doelstellingen staan hierbij voorop: Een rechtstreekse kwaliteitsverbetering van de leefomgeving in de Antwerpse gemeenten Een verhoging van de beleefbaarheid van woon- en werkomgeving Een verhoogde betrokkenheid van gemeenten en inwoners Draagvlakvergroting voor het belang van groen, ook de kleine plekjes De buiten-gewone plekjes fungeren als demonstratieprojecten waarmee een katalysator-effect wordt beoogd om bijkomende locaties aan te pakken

Jaarverslag 2013

48/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Omschrijving Via dit project zullen in heel de provincie Antwerpen zo’n 50 locaties opgefleurd worden. Dit is niet alleen ten voordelen van de natuur maar ook ten voordelen van de openruimte gebruikers van deze locaties. Er zijn zoveel plekjes en hoekjes in de provincie die tussen de mazen van het net glippen. We zetten daarom ook vooral in op de sociale betekenis van het groen om zo een breed publiek aan te spreken en een mooie samenwerking tussen mens en natuur tot stand te brengen die ook na het project nog blijft voortbestaan. Door het opknappen van deze plekjes tonen we aan het brede publiek dat je met relatief kleine ingrepen (zonder vergunningplicht) grote veranderingen kan maken. Het project werkt daardoor mee aan landschapszorg maar speelt ook een belangrijke rol in de sensibilisatie van het thema. Verloop actie Uitgevoerd 2013 Uitvoering van het project: Sensibilisatie van de gemeente: o In totaal nemen 15 gemeentes in het werkingsgebied deel aan het project o 2 gemeentes buiten het werkingsgebied vallen eveneens binnen de verantwoordelijkheid van RLDV o Overleg met de deelnemende gemeentes voor de opmaak van een shortlist met 3-5 plekjes per gemeente waarop de mensen konden stemmen Informatiecampagne naar het brede publiek o Opmaak en verspreiding van affiches en flyers voor het aanmelden van plekjes. o Opmaak en verspreiding van affiches en flyers voor het stemmen van het meest verrommelde plekje in elke deelnemende gemeente. o Oproep tot indiening en stemmen via zoveel mogelijk informatiekanalen -

Ontwerp Buiten-gewone plekjes o Buurtbewoners, jeugdbewegingen, scholen, andere verenigingen en openruimte gebruikers werden betrokken bij ontwerp. o Terugkoppeling van de ontwerpen met de gemeenten en definitieve goedkeuring

Nazorg en opvolging  Aanleg Buiten-gewone plekjes  In de kijker zetten van de realisaties, oa op de projectwebsite.

Jaarverslag 2013

49/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw  

Opzetten van publiekswedstrijd waarin het brede publiek kan stemmen op het mooiste buiten-gewone plekje. Er worden 3 plekjes verkozen die dan een publieksevenement verdienen. RLDV zal de opgeknapte plekjes na 2 en na 5 jaar gaan bezoeken ter ondersteuning van de eigenaar. Er zal ook getracht worden bijkomende locaties vanop de shortlist aan te pakken en eigenaars hierin ook te stimuleren. Hier kan de landschapsanimator ook bijspringen indien de locaties in ankerplaats of relictzone gelegen zijn.

financiering Financiering opknap- en ingroeningswerken 50 plekjes: € 65% door PDPO en 35% door eigenaar. Gelinkte acties Actie 5 Hoogstamboomgaarden Actie 7 Knotbomen en knotteam Actie 8 Hagen heggen en houtkanten Actie 36 Plant van hier, platteland van hier

Actie 16

Turfrelicten in beeld

Initiatiefnemer/trekker: gemeente Wuustwezel, Kalmthout

RLDV, Essen en

Contactpersoon: Ines Van Limbergen, Kevin Grieten Partners: Vlaamse en nederlandse partners -Provincie Antwerpen, Provincie Noord Brabant, heemkundige kringen, Agentschap voor Natuur en Bos, Onroerend Erfgoed, Streekhuis Brabantse Wal, gemeente Rucphen, Natuurpunt, Onroerend Erfgoed, toeristische diensten/verengingen,… Doelgroep: brede publiek, van de betrokken gemeenten

inwoners

Doelstelling: Verhogen en in het beeld brengen van het cultuurhistorisch aspect van de turfgeschiedenis in de aanwezige agrarische – en natuurlandschappen (procesvorming, draagvlak en terreinrealisaties). Hierbij wordt een draagvlak en waardering gecreëerd bij bewoners, ondernemers in het projectgebied, partners, …. Bovendien coördineren we de gezamenlijke acties binnen het grensoverschrijdende transleaderproject samen met Nederland Omschrijving: Van de turfwinning is nog weinig herkenbaar in het landschap. De meeste turfvaarten zijn of verdwenen of naar kleinere beken of grachten geëvolueerd. Enkele vennen in de omgeving doen ons nog terugdenken aan dit rijke verleden. Door de snelle evolutie van het veranderend landgebruik raken inwoners vervreemd van het landschap waarin ze wonen. Terwijl dit landschap al eeuwenlang onderhevig is aan een wisselwerking tussen mens en omgeving. Jaarverslag 2013

50/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw De turfgeschiedenis leeft! De geschiedenis van de Turf spreekt vele mensen tot de verbeelding. Diverse verenigingen, personen, gemeenten,… zijn actief rond het thema ‘Turf’. Zowel op landschappelijk, cultuurhistorisch als toeristisch vlak. Doordat de turfregio zich situeert over de landsgrenzen van België en Nederland heen zijn we een grensoverschrijdend project gestart om het gehele plaatje van de turfgeschiedenis in beeld te brengen. Acties die binnen het project zijn opgenomen: Gezamenlijke acties (leader MAK, leader de Baronie en Streekhuis Brabantse Wal): - Opmaak van een abc over de turfgeschiedenis - Wetenschappelijke update voor een heruitgave van het boek ‘Verdwenen venen’. - Opmaak van een gis-gerelateerde database met inventaris turfrelicten binnen het gehele projectgebied. - Opmaak reizende tentoonstelling turfwinning Eigen acties (leader Markaante Kempen) - Het terug in beeld brengen van turfrelicten in het landschap via behoud, heropbouw, herstel, informatievoorziening. - organisatie publieksactiviteiten Nederlandse Acties (leader baronie) - ideeenschets vermarkting turfgeschiedenis - realisatie van turfroutes in Schijf Verloop actie Uitgevoerd 2013 Het project loopt voor de Vlaamse partner af in juni 2015 af. -

Opmaak en verspreiding ABC van de turf Opmaak reizende tentoonstelling Wetenschappelijke update en heruitgave van het boek ‘Verdwenen venen’. Opmaak van een gis-gerelateerde database met inventaris turfrelicten binnen het gehele projectgebied. Organisatie van het publieksevenementen: ‘Dag van de turf’, feestelijke voorstelling boek ‘verdwenen venen’ en plaatsing eerste veenpaal en Fietstocht langs turfvaarten Organisatie van grensoverschrijdende werkgroepen met turfspecialisten van Vlaanderen en Nederland Ontwikkeling en plaatsing van Veenpalen Opwaardering recreatief rustpunt aan de Oude Moervaart in Essen Voorbereiding voor het in beeld brengen van de Oude moervaart door de aanplant van een dreef bij een particulier Indiening en goedkeuring van dossier Toerisme Vlaanderen: Turfrelicten in beeld, een toekomst! Realisatie toeristisch belevingspunt fase 1: bouw van een uitkijktoren. Voorbereiding dossier Toerisme Vlaanderen: Inrichting turfbelevingspunten (Fase 2)

Jaarverslag 2013

51/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Kleine veenpaal Essen

Boekvoorstelling verdwenen venen

Turfinfopunt dag van de turf

plaatsing eerste grote veenpaal

Financiering: Onroerend Erfgoed, betrokken Vlaamse en Nederlandse gemeenten, leader Mak, leader Baronie, Streekhuis Brabantse Wal, Toerisme Vlaanderen Nazorg en opvolging - Na het project zal de werkgroep turf minimaal 1x per jaar bij elkaar komen met als doel nieuwe kansen voor acties te ontdekken en op de hoogte te blijven van elkaars initiatieven. - Afronding transnationaal leaderproject turfrelicten in beeld, een toekomst! - Indienen dossier Toerisme Vlaanderen fase 2 : Inrichting turfbelevingspunten (Fase 2) - follieroute - Uitvoering project Turfrelicten in beeld, een toekomst! - Realisatie goedgekeurd project toerisme vlaanderen fase 1: toeristisch belevingspunt fase 1: bouw van een uitkijktoren. RLDV neemt de realisatie van de informatievoorziening en de recreatieve voorzieningen rond de uitkijktoren op zich. Gelinkte acties Actie 34 Dreefherstel en aanplant omgeving Hemelrijck-station - sportpark Actie 52 Zomerpicknick Actie 55 trage wegen in Essen

Jaarverslag 2013

52/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

3.2.2

LANDSCHAPSZORG OP KASTEELDOMEINEN

Actie 17

Ankerplaats Domein Krabbelshof, Lovenshoek en Krabbels Broek

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Ines Van Limbergen en Tim Geuvels Partners: gemeentebestuur Zandhoven, particuliere eigenaar, Agentschap voor Natuur en Bos, Vlaamse milieumaatschappij en Natuurpunt. Doelgroep: de betrokken partners en andere eigenaars van de ankerplaats

Doelstelling: Behoud en herstel van deze ankerplaats met zijn cultuurhistorische waarden alsook het stimuleren van de kansen inzake het specifieke waterbiotoop (oude beemden, aanwezigheid Molenbeek en 7 grote landschappelijke vijvers) Omschrijving: Een aantal grote eigenaren hebben zich tot doel gesteld om de natuuren landschapswaarden binnen dit gebied te behouden en te versterken. Via de werking van de landschapsanimator wordt er een ondersteuning geboden in de uitvoering en begeleiding van acties. Verloop actie

Werken dijk deel 1 fase 2

Jaarverslag 2013

53/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Werken dijk deel 2 fase 1 uitgevoerd 2013: - Opvolging en herstel werkzaamheden kleine dijkdoorbraak dijk winter 2013 - Opstart werken herstel dijk deel 1 - fase 2. Nivellering van het aangebrachte slib in 2012. Uitvoering voorzien augustus – september 2013. - Opstart werken herstel dijk deel 2 - fase 1. Nivellering van het aangebrachte slib in 2012. Uitvoering voorzien augustus – september 2013 - Organisatie 4 maal van het overlegplatform ter voorbereiding van opstart werken. Huidige leden: natuurpunt, ANB, eigenaar domein Krabbels, VMM, gemeente Zandhoven, bij uitbreiding gemeente Grobbendonk en RL kleine en Grote Nete. - Opvolging studie VMM om een vistrap langsheen de Molenbeek aan te leggen ter hoogte van Domein Krabbels - Begeleide wandeling doorheen het domein voor geïnteresseerden medewerkers van andere regionale landschappen. Opvolging en nazorg: - In 2014 wordt de laatste fase van de werken afgerond - Opmaak beheervisie dijken naar eigenaar toe - Opvolging project VMM vistrap Financiering: Onroerend Erfgoed, particuliere eigenaar Gelinkte acties /

Jaarverslag 2013

54/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 18

Relictzone Reigersbos

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Ines Van Limbergen en Tim Geuvels Partners: private eigenaar, Onroerend erfgoed, stad Antwerpen, Bosgroep Antwerpen Noord Doelgroep: Berendrecht.

eigenaar

Doelstelling: landschapsherstel Reigersbos

inwoners

behoud en van de relictzone

Omschrijving: De relictzone Reigersbos is grotendeels eigenaar van familie Le Grelle en van de Stad Antwerpen. De familie Le Grelle heeft zich tot doel gesteld dat het gebied er binnen 100 jaar nog steeds moet zijn en in een goede staat blijven. Via de werking van de landschapsanimator wordt de eigenaar ondersteund in de uitvoering en begeleiding van acties. Verloop actie Uitgevoerd 2013: - Plaatsing schapendraad van 420 lm door landschapsteam ter vervanging van de oude draad langs de straatkant - Plaatsen toegangspoort tot nieuwe dreef - 1ste fase achterstallig beheer oude knoteiken - Herstellen sloten structuur in en langs het Reigersbos op gronden van Le Grelle - Overleg met Stad Antwerpen en voorbereidingen actie waterproblematiek, met als resultaat: o Nieuw rooster voor afvoer van water naar de Zoute beek o Afsluiten kleine gracht die teveel aan water stroomopwaarts in het Reigersbos stuwt o Bypass graven van afwateringsgracht Reigersbos.

Uitgraven grachtensysteem Jaarverslag 2013

plaatsen nieuwe draad door landschapsteam 55/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Nazorg en opvolging: - Frezen van de hoopjes grond langs de uitgegraven grachten - Functioneel bruggetje in weide achteraan voor de schapen - Meer esthetisch bruggetje aan vierarmen van de grachten - Wandelpad links van het bos tot heraangelegd dreefje achter het bos - Terugslagklep en nieuwe buis tussen grachten en sloot Reigersbosdreef naar Zoutebeek - Later eventueel: Stad Antwerpen: uitgraven sloot tussen plasje achter Reigersbos en gracht langs Reigersbos - Terug planten enkele dode bomen dreef (controle zomer 2014) - Knoteiken verder (snoeien fase 2) - Staal-namen van water grachten/Zoutebeek en water ten Oosten van Reigersbosdreef (via PIH) - Organisatie voorjaarswandeling voor inwoners Berendrecht Financiering: Onroerend Erfgoed en eigenaar, stad Antwerpen Gelinkte acties: Actie 7 Knotbomen Actie 19

Definitieve Ankerplaats Oude Gracht

Initiatiefnemer/trekker: Bosgroep Antwerpen Noord

RLDV

Contactpersoon: Ines Van Limbergen Partners: Agentschap Voor Natuur en Bos, Onroerend Erfgoed, gemeente Kapellen en Brasschaat, eigenaars, Thomas Moore hogeschool Doelgroep: eigenaars van het domein Doelstelling: Ondersteunen van de private eigenaars bij landschapsherstel en bosbeheer van het domein. CreĂŤren van draagvlak tijdens de procedure om de ankerplaats om te vormen tot definitieve ankerplaats en vervolgens Erfgoedlandschap. Ondersteuning opmaak bosen landschapsbheerplan door Thomas Moore Hogeschool

Jaarverslag 2013

56/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Omschrijving: Uitbouw van een project rond landschapsherstel binnen een ankerplaats die eigendom is van een 35 tal eigenaars en op het grondgebied van 2 gemeenten ligt. De procedure om deze ankerplaats tot definitieve ankerplaats om te vormen is lopende. Een eerdere procedure om dit gebied als beschermd landschap te rangschikken is mislukt. Belangrijk in dit verhaal is dat de landschapsanimator en bosgroep wordt ingezet om kleine landschapsen boswerken uit te voeren om zo draagvlak te creĂŤren. Impressie domein Verloop actie Uitgevoerd 2013 - De offerte die werd opgemaakt in 2012 voor het herstel van een historisch sluisje werd door de verkoop van deze eigendom stopgezet. - De bosgroep nam initiatief om Thomas Moore aan te stellen voor de opmaak van een bosen landschapsbeheerplan voor heel het domein. RLDV volgt het landschapsluik op, Bosgroep het bosluik. Financiering: Onroerend Erfgoed, eigenaars. Gelinkte acties:

Actie 20

Domein Heihuyzen

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Ines Van Limbergen, Tim Geuvels en Thomas Impens. Partners: Agentschap Voor Natuur en Bos, Onroerend Erfgoed, particulier Doelgroep: eigenaar van het domein Doelstelling: Ondersteunen van de private eigenaar bij landschapsherstel en bosbeheer van het domein.

Omschrijving: De grootgrondbezitter wil werken in functie van bosbeheer en landschapsherstel realiseren en uitvoering geven aan het goedgekeurd bosbeheersplan en IHD doelstellingen voor zijn domein. Het domein maakt deel uit de definitieve ankerplaats â&#x20AC;&#x2DC;s

Jaarverslag 2013

57/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Herenbos, Heihuizen en Zalfen. Duinrelicten, heideareaal, historisch bossen met oude ontginningspatronen en landbouwgebieden, â&#x20AC;Ś kenmerken zijn domein. Via de werking van de landschapsanimator wordt de eigenaar ondersteund in de uitvoering en begeleiding van acties. Verloop actie Uitgevoerd 2013: Uitvoering plagwerken en aanleg ven ifv natte heide en herstel zichtas in verlengde van kasteel Aanplant houtkanten, heggen, bosrand en bomenrij - In samenspraak met de eigenaar werd een Quickwin-dosssier (subsidieaanvraag i.f.v. de instandhoudingsdoelstellingen) aangevraagd bij ANB voor het herstel van meer dan 4ha duingrasland en elementen van vochtige heide op het domein Heihuyzen in Malle.

Aanplant bomenrij

plagwerken en ven in verlengde van zichtas kasteel

Nazorg en opvolging: Start uitvoering Quickwin, einde voorzien in 2015 Aanplant houtkant en hoogstam fruitboomgaard in 2014. Financiering: ANB, Onroerend Erfgoed, eigenaars. Link IHD: door sensibilisatie en ondersteuning van privĂŠ-eigenaars kan een bijdrage geleverd worden aan instandhouding van het habitatgebied bosen heidegronden ten oosten van Antwerpen. Gelinkte acties: 0 Hagen, heggen en houtkanten Actie 10 Heideherstel Actie 11 Instandhoudingsdoelstellingen

Jaarverslag 2013

58/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Actie 21

Domein de Renesse

Initiatiefnemer/trekker: RLDV en vzw De Renesse Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: Agentschap Voor Natuur en Bos, Onroerend Erfgoed, gemeente Malle Doelgroep: publiek

inwoners

Malle

ruim

Doelstelling: Ondersteunen van de vzw De Renesse bij landschapsherstel en bosbeheer van het domein alsook optimaliseren toegankelijkheid.

Omschrijving: Vzw de Renesse staat in voor het beheer van het kasteel en parkdomein in samenwerking met de gemeente Malle die eigenaar is van het domein. Domein De Renesse sluit aan op het â&#x20AC;&#x2DC;s Herenbos en Wolvenbos in beheer van ANB. het domein vormt met deze andere eigendommen een ideaal habitat voor Vleermuizen en roofvogels. Via de werking van de landschapsanimator wordt de eigenaar ondersteund in de uitvoering en begeleiding van acties. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Er werd in opdracht van de VZW De Renesse en op advies van RLDV een pikusmeting uitgevoerd op een veteraan beuk in het park. Er werden enkele beheertips verzameld en ism de gemeente werd er een grote overhangende tak uit de kruin gesnoeid. Deze strekte zich uit over een wandelroute en is uit veiligheidsoverweging ingekort om het gewicht in deze tak te verminderen. - Opmaak offerte voor het ruimen van een oude blusvijver vlakbij de oude beuk.

Uitvoeren van de Pikusmeting

Jaarverslag 2013

59/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Nazorg en opvolging :  Ruimen blusvijver naast oude beuk (voorzien voorjaar 2014), samen met aanplant open ruimte in de bosrand.  Organisatie zomerpicknick  Uitwerking educatief pakket op het domein  Opvolging via verslagen bosbeheerplan Financiering: Onroerend Erfgoed , vzw Renesse , gemeente Malle Link IHD: door sensibilisatie en ondersteuning kan een bijdrage geleverd worden aan instandhouding van het habitatgebied bosen heidegronden ten oosten van Antwerpen. Gelinkte acties: Actie 50 kinderactiviteit domein de Renesse Actie 3 vleermuizen Actie 33 Harmonisch parken groenbeheerplanning Actie 6 poelen en vennen Actie 53: Zomerpicknick Actie 22

Domein Elshout

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Tim Geuvels. Partners: Onroerend Erfgoed, particulier, bosgroep Antwerpen Noord Doelgroep: eigenaar van het domein Doelstelling: Ondersteunen van de private eigenaar bij landschapsherstel en bosbeheer van het domein.

Omschrijving: De grootgrondbezitter wil werken in functie van bosbeheer en landschapsherstel realiseren. Via de werking van de landschapsanimator wordt de eigenaar ondersteund in de uitvoering en begeleiding van acties. Verloop actie Uitgevoerd 2013 Geen acties 2013 Opvolging en nazorg: - Kansen met eigenaar bekijken voor verdere samenwerking. Financiering: Onroerend Erfgoed, eigenaars.

Jaarverslag 2013

60/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 23

Domein Hemelrijk en directe omgeving

Initiatiefnemer/trekker: gemeente Essen

RLDV,

Contactpersoon: Ines Van Limbergen, Tim Geuvels, Kevin Grieten Partners: Onroerend Erfgoed, particulier Doelgroep: eigenaar van het domein en inwoners Essen Doelstelling: Ondersteunen van de private eigenaar en gemeente Essen bij landschapsherstel en bosbeheer van het domein en zijn omgeving.

Omschrijving: De gemeente Essen wil in samenwerking met Regionaal Landschap de Voorkempen vzw (= RLDV) werken aan een opwaardering en herstel van het landschap in de omgeving Hemelrijk – station – sportpark. De zone is afgebakend als een ankerplaats binnen de landschapsatlas wat de landschapsen cultuurhistorische waarde van dit gebied weergeeft. Tevens zijn er binnen de gemeente een aantal processen lopende zoals de opmaak van een RUP voor het sportpark, actieplan trage wegen, … waardoor kansen liggen om met dit gebied aan de slag te gaan. Binnen het projectgebied kunnen 4 projectzones afgebakend worden waar de focus gelegd kan worden op de opwaardering van het landschap.  Zone 1: in beeld brengen van turfrelicten - landbouwzone omgeving Grensstraat en quarantainestallen  Zone 2: opwaardering groene infrastructuur stationsomgeving  Zone 3: dreefherstel omgeving sportpark en Kiekenhoeve  Zone 4: herstel van trage wegen Verloop actie Uitgevoerd 2013  Opmaak drevenbeheerplan  Voorbereiding aanplant dreef langsheen oude turfvaart in kader van het turfproject.  Voorbereiding actie trage wegen in omgeving domein Hemelrijck  Kansen met private eigenaar bekijken voor verdere samenwerking. Nazorg en opvolging :  Uitvoering fase 1 drevenbeheerplan  Voorbereiding aanplant dreef in 2 fasen langsheen oude turfvaart in kader van het turfproject.  Voorbereiding actie trage wegen in omgeving domein Hemerijck  Kansen met private eigenaar bekijken voor verdere samenwerking, opmaken van meerjaren planning voor herstel klein bouwkundig erfgoed, herstel zichtas op station en beheer drevencomplex.

Jaarverslag 2013

61/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Financiering: Onroerend Erfgoed, eigenaars. Gelinkte acties: Actie 34 dreefherstel omgeving Hemelrijk –station – sportpark Actie 16 turfrelicten in beeld een toekomst! Actie 55 trage wegen in Essen Actie 24

Domein Boterbergen en Witven

Initiatiefnemer/trekker: gemeente Essen

RLDV,

Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: Onroerend Erfgoed, particulier, gemeente Essen Doelgroep: eigenaar van het domein Doelstelling: Ondersteunen van de private eigenaar en gemeente Essen bij landschapsherstel en bosbeheer van de domeinen.

Omschrijving: Boterbergen en Witven is particulier eigendom . Beide domeinen grenzen aan de Kalmthoutse Heide, Stappersven en de Nol en vormen samen 1 groot aaneengesloten gebied van bos en heide, aangevuld met waardevolle landschapselementen als vennen, stuifduinen en relicten van cultuurhistorische patronen en elementen. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Organisatie overleg en terreinbezoek in samenspraak met gemeenten Essen, private eigenaar, erfgoedconsulent Onroerend erfgoed met als doelstelling om de mogelijkheden toe te lichten over diverse mogelijkheden rond klassering domein en de beschikbare subsidiestelsels. Nazorg en opvolging:  Opvolging in samenwerking met Bosgroep Antwerpen-Noord van de opmaak Bosbeheerplan voor deze eigendommen.  Mogelijkheden tot samenwerking met eigenaar verder uitbouwen, prijsofferte opmaken ruimen en exoten bestrijding 2 grote vijvers op de beide domeinen. Financiering: Onroerend Erfgoed, eigenaars. Gelinkte acties: /

Jaarverslag 2013

62/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 25

Domein Eikelenberg

Initiatiefnemer/trekker: Bosgroep Antwerpen-Noord

RLDV

Contactpersoon: Tim Geuvels, Thomas Impens Partners: Onroerend Erfgoed, particulier, Bosgroep Antwerpen Noord Doelgroep: eigenaar van het domein Doelstelling: Ondersteunen van de private eigenaar bij landschapsherstel en bosbeheer van het domein.

Omschrijving: Domein Eikelenberg maakt deel uit van de relictzone Franse en Grote Heide, Domein Oude Gracht en Eikelenberg. De eigenaar heeft een goedgekeurd bosbeheersplan. RLDV en Bosgroep Antwerpen Noord adviseren en ondersteunen bosen landschapswerken. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Excursie i.s.m. de eigenaar naar enkele voorbeeldacties op het domein in het kader van de trefdag landschapsbeelden op 5/11/2013.

Excursie in het kader van de trefdag landschapsbeelden; de eigenaar gidst de wandeling Planning 2014: ď&#x201A;ˇ ď&#x201A;ˇ

Offerte en mogelijks uitvoering aanleg nieuwe poel. Mogelijkheden tot samenwerking met eigenaar verder uitbouwen.

Financiering: Onroerend Erfgoed, eigenaars.

Jaarverslag 2013

63/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Gelinkte acties: Actie 6 poelen en vennen Actie 43 landschapsbeelden

3.2.3

BEEKVALLEIEN

Actie 26

Landschapsproject Gasthuisdreef en omgeving Kleine Beek

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: gemeentebestuur Wuustwezel, OCMW Antwerpen, Natuurpunt, betrokken landbouwers, Onroerend Erfgoed, Natuurpunt kern Wuustwezel Doelgroep: de betrokken partners en inwoners van Wuustwezel Doelstelling: natuuren landschapsherstel van een kleinschalige landbouwlandschap alsook het versterken van de cultuurhistorische waarden van de gasthuisdreef en gasthuishoeves. Omschrijving: het landschapsproject omvat verschillende acties die de komende jaren worden uitgevoerd na het creëren van een draagvlak: -

Aanleg en herstel van kle’s Herstel van de gasthuisdreef Cultuurhistorische verhaal in de kijker zetten van de omgeving Erfbeplanting bij landbouwbedrijven Aanleg van fauna-akkers …

Verloop actie Uitgevoerd 2013   

4 dode eiken uit de dreefaanplant 2012 werden vervangen Dode beplantingen beukenhaag bij landbouwer Beyers werden vervangen. een weide ingang aan de Gasthuisdreef werd nog verlegd door de gemeente.

Planning 2014: - Een nieuwe actie uit het gehele landschapsproject wordt voorbereid. - 12 jonge eiken met slechte standplaats binnen het projectgebied worden verplant. Financiering: gemeente Wuustwezel, Onroerend Erfgoed, OCMW Antwerpen en de landbouwers via werkuren. Gelinkte acties Actie 8 Hagen en houtkanten

Jaarverslag 2013

64/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Actie 29 bedrijfsplanner Actie 32 Gasthuisdreef

Actie 27

Laarse Beek

Initiatiefnemer/trekker: wijkcomité Rietbeemden, Antwerpen

VLM en provincie

Contactpersoon: Ines Van Limbergen en Tim Geuvels Partners: gemeente Brasschaat, Provincie Antwerpen (dienst waterbeleid), Bosgroep Antwerpen Noord, wijkcomité Rietbeemden, VLM, RLDV. Doelgroep: inwoners.

brede

publiek,

lokale

Doelstelling: structuurverbetering, waterberging en toegankelijkheid verhogen van de Laarse Beek Omschrijving: Provincie Antwerpen heeft een Europees project (SURF) lopen rond de Laarse Beek. Door de extra aandacht die de Laarse beek heeft gekregen in dit project zijn er tal van nieuwe lokale acties ontstaan. RLDV werkt als éen van de partners mee aan verschillende acties in en om de Laarse Beek. Verloop actie Uitgevoerd 2013  Terreinbezoek VBBO Remi Quadens (school), om de mogelijkheden te bespreken voor toekomst projecten rond natuuren landschapszorg samen met de school, de Provincie, Natuurpunt en RLDV op te zetten. Mogelijke acties: o Laarse beek: Verwijderen van dennen, sparren en exoten (zoals bamboe) op de oevers van de Laarse beek. (via landschapsanimator of quick win ANB minimale kost is wel 25.000 euro.) Opkuisen en proper zetten van de Laarse beek zelf (via de Provincie of ism de school en RLDV) o Oude waterbuffer: ecologisch opwaarderen o Klein bosperceel op eigendom van de school uitdunnen en herwaarderen (link leggen met de bosgroep)  Terreinbezoek (7 juni 2013) met buurtcomité en provincie Antwerpen voor opstart ontwerp “Het Leeg-Rietbeemden”. Het project voorziet de inrichting van een zone (20-30 m breed) langsheen de Laarse beek op het grondgebied van Brasschaat (rechteroever). Het project wordt integraal uitgevoerd op gronden in eigendom van de gemeente Brasschaat. De projectperimeter is opgenomen in bijlage bij dit verslag en heeft een oppervlakte van ± 1,36 ha. o Op hoofdlijnen zijn volgende ingrepen voorzien: o Afgraven van de ruimingswallen op de rechteroever;

Jaarverslag 2013

65/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw o o o o o

Maaiveldverlaging voor de aanleg van een winterbedding; Aanleg van een keerdijkje op de rand van gebied met daar bovenop een wandelpad; Herprofileren van de beek; Brugje over een afwateringsgracht van de Laarse Beek; Recreatieve infrastructuur (bankjes, picknick tafels, infopanelen).

Naozorg en opvolging: - Verdere opvolging van alle projecten langsheen de Laarse beek. Financiering: provincie Antwerpen, Bosgroep Antwerpen Noord, gemeente Brasschaat, RLDV, VLM (Vlaamse Overheid), Europa

Actie 28

Beekvallei van het Groot Schijn

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Thomas Impens Partners: Agentschap Erfgoed, Provincie Voorkempen-natuurgidsen Doelgroep: brede lokale inwoners

Onroerend Antwerpen,

publiek,

scholen,

Doelstelling: publieksgerichte en educatieve acties uitwerken rond ecologische en cultuurhistorische waarde van de vallei van het Groot Schijn

Omschrijving: verschillende deelprojecten en activiteiten concentreren zich rond de Schijnvallei. Er wordt gekeken in hoeverre deze gekoppeld kunnen worden rond de centrale themaâ&#x20AC;&#x2122;s erfgoed, ecologie en ontsnippering. Verloop actie Drie deelprojecten worden onderscheiden: - Zomeractiviteiten i.f.v. Terra Nova (Provincie Antwerpen) - Educatieve activiteiten i.f.v. project Buurten met erfgoed (Agentschap Onroerend Erfgoed) - Educatieve fietstochten i.f.v. werking Voorkempennatuurgidsen Uitgevoerd 2013 - Jaarlijks gidsen de Voorkempen natuurgidsen een educatieve fietstocht door hen zelf opgemaakt voor geĂŻnteresseerde scholen. - Organisatie van FORTIZON i.s.m. de werkgroep vleermuizen van de natuurvereniging Natuur2000. Fortizon is een laagdrempelig natuurbelevingsweekend voor ouders met hun kinderen. De nadruk lag op het verkennen van de natuurlijke omgeving met alle zintuigen aan de hand van survivaloefeningen. Gezien de activiteiten plaats vonden op het domein van het

Jaarverslag 2013

66/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Fort van Oelegem werd uitgebried aandacht Antitankgracht en de vallei van het Groot Schijn.

besteed

aan

vleermuizen,

Nazorg en opvolging: - koppelen van losse activiteiten binnen de 3 thema’s - opvolgen resultaten workshop verhalend ontwerpen i.f.v. project “buurten met Erfgoed” van Agentschap Onroerend Erfgoed. Financiering: Terra Nova (zomerprogramma Provincie Antwerpen)

3.2.4

AGRARISCH NATUUR- EN LANDSCHAPSBEHEER

Actie 29

Bedrijfsplanner

Initiatiefnemer/trekker: bedrijfsplanner ism RLDV

VLM,

Contactpersoon: Stijn Leestmans Partners: landbouwverenigingen, gemeenten en andere partners in landschapsprojecten Doelgroep: land- en tuinbouwers Doelstelling: Bekendmaken, sensibiliseren, afsluiten en opvolgen van beheerovereenkomsten met landbouwers voor agromilieumaatregelen op landbouwbedrijven. Participatie in landschapsprojecten van RLDV met landbouwraakvlakken. Omschrijving: Binnen het werkingsgebied van RLDV zijn volgende beheerpakketten mogelijk: - Verbeteren van de kwaliteit van oppervlakte- en grondwater (BO water) - Perceelsrandenbeheer (BO perceelsrand en BO natuur) - Herstel- en onderhoud van kleine landschapselementen (BO poel, BO houtkant, BO heggen/haag) - Botanisch beheer - Soortenbescherming weidevogels Verloop actie:

Tabel 10 afgesloten BO’s binnen RLDV BO BO Botanisch beheer (oppervlakte [ha]) BO perceelsranden (oppervlakte [ha]) BO houtkanten (oppervlakte [m²])

Jaarverslag 2013

1/jan/12

1/jan/13

13,7

20,62

22,57

492,81

618,24

67/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw BO poelen (stuks [aantal])

6593,5

7511,5

BO water (oppervlakte [ha])

10,67

10,37

BO weidevogelbeheer (oppervlakte [ha])

58,27

65,76

BO Heggen/hagen (lengte [m]

Uitgevoerd 2013:  Afgesloten BO’s worden opgevolgd.  Er worden geen nieuwe BO’s afgesloten wegens een overgangsjaar in het Europees plattelandsbeleid. De bedrijfsplanner werd mee ingezet binnen 2 projecten van RLDV: weidemelk en waterconservering. Verder zal hij intern bij VLM worden ingezet. Nazorg en opvolging:  Vanaf 01/01/2015 kunnen nieuwe beheerovereenkomsten gesloten worden onder nieuwe voorwaarden. Hierover zal in de loop van 2014 worden gecommuniceerd.

Gelinkte acties: Actie 2 Weidevogels Actie 4 Fauna-akkers voor solitaire bijen, patrijs en haas Actie 6 poelen 0 Hagen en houtkanten Actie 12 Beschermd landschap Brechtse Heide Fout! Verwijzingsbron niet gevonden. Beekranden Actie 30 Waterconservering door agrarisch stuwpeilbeheer

Jaarverslag 2013

68/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Actie 38 Afstemming gemeentelijke subsidiereglementen Actie 41 Draagvlakvorming landschapsontsnippering ecoduct De Munt Actie 43 Landschapsbeelden

Jaarverslag 2013

69/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 30

Waterconservering door agrarisch stuwpeilbeheer

Initiatiefnemer/trekker: gemeente Wuustwezel en Boerenbond / RLDV en de Provincie Antwerpen Contactpersoon: Tim Geuvels, Leen Gielis Partners: Provincie Antwerpen, VLM, gemeenten Wuustwezel, Brecht, Kalmthout en Essen, Boerenbond, Doelgroep: land- en tuinbouwers

Doelstelling: Land- en tuinbouwers informeren omtrent waterconservering door agrarisch stuwpeilbeheer. Vanaf begin 2012 gaat een projectmedewerker actief op zoek naar geïnteresseerde landbouwers die een geschikte locatie op hun eigendom hebben voor het plaatsen van een stuw. In de komende 2 jaar wil RLDV samen met zijn partners een 40- tal nieuwe stuwen plaatsen of herstellen in de gemeenten Wuustwezel, Brecht, Kalmthout en Essen. Omschrijving: Veel land- en tuinbouwbedrijven hebben grachten langs hun percelen lopen. Door in deze perceelsgrachten stuwen te plaatsen, kan water langer vastgehouden worden en is het beschikbaar voor planten in plaats van het versneld af te voeren wat wateroverlast kan veroorzaken in stroomafwaarts gelegen gebieden. Het effect van één stuw is vaak klein, maar als meerdere landbouwers in een gebied via agrarisch stuwpeilbeheer aan waterconservering doen zal het effect groter worden. Waterconservering door agrarisch stuwpeilbeheer is er op gericht om: - door middel van stuwen regenwater op te houden in de perceelsgrachten in functie van de teelt - te zorgen voor een vertraagde afvoer van regenwater - waardoor meer infiltratie van water in de bodem mogelijk is en de grondwatertafel kan aangevuld worden. - land- en tuinbouwers actief te betrokken bij concreet waterbeheer volgens de principes van het integraal waterbeheer Verloop actie Uitgevoerd 2013: - Verspreiden van infobrochure + deelplaquettes onder de deelnemende tuinen landbouwers, de brochure werd uitgebreider verspreid (oplage van 150 exemplaren) - Laatste stuurgroep overleg was op 07/02/2013 in de raadzaal van Essen. Tijdens dit overleg werd er aandacht besteed aan: o Leaderproject : communicatie en sensibilisatie: RL de Voorkempen

Jaarverslag 2013

70/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

 Deelnemersplaquette  Beheerbrochure o Investeringsproject: Provincie Op 22/10/2013 werd door RL de Voorkempen een inhuldigings-/toonmoment georganiseerd in Essen, aansluitend op het stuurgroep overleg. Tijdens dit moment werd de deelnemersplaquette en informatiebrochure aan de tuinen landbouwers , gemeentebesturen en pers voorgesteld. Op de toonmoment waren zo 25-30 gasten aanwezig. opvolging van de plaatsing van 32 nieuwe stuwen bijwonen van de algemene ABG vergadering ism ECO² in Wuustwezel (december 2013)

Plaatsen stuw Wuustwezel

Deelnemersplaquette op toonmoment

Nazorg en opvolging:  De gemeentebesturen en de opgerichte ABG’s zullen het beheer opvolgen van de stuwen ism landbouwers.  Verdere communicatie en opvolging van het project  herdruk brochure  plaatsing/herstellen stuwen uit Interreg-project 1990  voorbereiding vervolgproject Financiering: Via een clusterfinanciering wordt dit project gerealiseerd: - Vlaamse Overheid draagvlakverbredingsproject waterconservering: opmaak en druk van een projectbrochure/folder en terreinexcursies - leaderproject waterconservering (2012 – 2013) personeelsinzet om mogelijks geïnteresseerde landbouwers te bezoeken en bijkomend communicatiemateriaal cofinanciering van gemeenten Essen, Kalmthout, Brecht en Wuustwezel. - Via pdpo as2 is er een investeringsbudget (100 000 EUR) beschikbaar om 40 stuwen aan te kopen/te herstellen en te installeren en een aantal stuwen uit te rusten met peilbuizen. Provincie Antwerpen staat in voor de coördinatie, pre- en cofinanciering van het investeringsproject.

Jaarverslag 2013

71/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 31

Weidemelk

Initiatiefnemer/trekker: Landschap de Voorkempen

Regionaal

Contactpersoon: Leen Gielis Partners: Boerenbond, Algemeen Boerensyndicaat, Rurant vzw, Landelijke Gilden, Natuurpunt vzw, WBE’s, Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete Doelgroep: Landbouwers, Consumenten, organisaties en verenigingen

Doelstelling: - Verkenning concept b.akkerbrood: onafhankelijk van (onbetrouwbare) overheidssubsidies worden landbouwers door consumenten vergoed voor agrarisch natuurbeheer of behoud van typische open landschap. - Verkenning schaalmogelijkheden weidemelk – en vlees: van lokaal via thuisverwerking tot regionaal via de bestaande verwerkingsketen - Verkenning melk- en vleesveesector: van koe in de wei tot melk/vlees op tafel - Welke agromilieumaatregelen/inspanningen kunnen en willen landbouwers nemen voor de productie van weidemelk- en vlees (o.a. beheerovereenkomsten en beweiding door koeien i.p.v. koeien op stal) - Hoe campagne voeren voor weidemelk, link met hoeve-en streekproducten, biolandbouw, fairtrade (lokale economie), hoevetoerisme,… Omschrijving: Aan de hand van een haalbaarheidsonderzoek willen we samen met diverse partners nagaan welke kansen of knelpunten er zijn voor het op de markt brengen van ‘weidemelk’ (of ‘weidevlees’). Naar analogie met het project b.akkerbrood (www.bakkerbrood.be ) willen we landbouwers bereid vinden om ‘weidemelk of- vlees’ te produceren door weidevogels te beschermen en/of door het behoud van het typische open landschap van de Noorderkempen. Landbouwers die het agrarisch natuurbeheer uitvoeren, worden vergoed door de meerprijs die consumenten betalen voor ‘weidemelk of - vlees’. Dit project laat toe de partners van RLDV zich te verzamelen rond het concept en een draagvlak te creëren bij zowel producenten als consumenten van (weide)melk- en vlees. Verloop actie Uitgevoerd 2013 De partners werden samengebracht in een werkgroep waarbinnen de verschillende acties werden besproken en voorbereid: - Verbrede informatieronde: vormingen en studiedagen werden gevolgd, diverse overlegmomenten (melkveehouders, melkindustrie, distributieketen, natuurbeheerders, …) werden georganiseerd of bijgewoond, vakliteratuur werd doorgenomen

Jaarverslag 2013

72/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw -

De melkveehoudersenquête peilde naar het draagvlak voor weidevogelbeheer, agrobiodiversisteit en ‘Melk van Hier’. Er werden 40 ingevulde enquêtes verzameld en verwerkt. De meeste landbouwers (92%) hebben weidevogels op hun bedrijf, weinig landbouwers weten welke soorten en hoeveel (5 landbouwers). Geen enkele landbouwer heeft een VLM beheerovereenkomst weidevogelbeheer, wel hebben de meeste landbouwers aandacht voor de weidevogels (verleggen nesten, samenwerking vrijwilligers,…). Ongeveer 30% staat positief of neutraal tov agromilieumaatregelen, Melk van Hier en weidevogelbeheer. 8 landbouwers gaven aan gecontacteerd te mogen worden, 16 landbouwers willen op de hoogte gehouden worden van ‘Melk van Hier’ project, 7 landbouwers hebben interesse om praktijkvoorbeelden te bezoeken, 11 landbouwers zouden in de toekomst Melk van Hier willen produceren, 9 landbouwers willen weidevogelbeheer toepassen Via artikels in de landschapskrant, op website en facebook en via infokanalen van partners (gemeentelijke infobladen, Boer & Tuinder, …) werden landbouwers en ook het brede publiek geïnformeerd. Via de website en op de zomerevenementen (zomerpicknick RLDV, jazzpicknick RLKGN, prominant) werden burgers bevraagd met een mini-enquête om te peilen naar hun betalingsbereidheid. Er werden 171 enquêtes afgenomen. 91% van de respondent is bereid om 10% meer te betalen voor ‘Melk van Hier’ wanneer deze meerprijs dient om de lokale landbouwer een eerlijke prijs te betalen voor het geproduceerde product én voor de extra zorg voor agrobiodiversiteit (bv behoud van weidevogels). Consumenten kunnen moeilijk inschatten hoeveel 10% meerprijs is, maar tijdens de gesprekken geven de meeste mensen aan dat wanneer 10% meerprijs zo’n 4 EUR/persoon per jaar bedraagt zij zeker bereid zijn om dit te betalen. Op 21/11 werd een praatcafé georganiseerd waarop een 30-tal mensen aanwezig waren, voornamelijk landbouwers. Er werden 4 bedrijfsbezoeken uitgevoerd: twee landbouwers gaven aan interesse te hebben in de vermarkting van ‘Melk van Hier’ via (rauw)melkautomaten, twee landbouwers willen samen met RL en VLM bekijken welke bijkomende weidevogelmaatregelen zij in de toekomst kunnen nemen.

Nazorg en opvolging: De bedrijfsbezoeken worden nog verder uitgevoerd en indien gepast samen met VLM bedrijfsplanner verder opgevolgd. Met ANB en VLM wordt overlegd over een regionale visie (doelstelling) voor weidevogels in de Noorderkempen en worden acties afgestemd. Samen met partners wordt bekeken welke acties in een vervolgtraject aan bod kunnen komen: - Organisatie opleiding weidevogelvrijwilligers ism plattelandsklassen, landelijke gilden, natuurpunt,… -

Project rond melkautomaten en sensibilisatie brede publiek

Pilootprojecten rond weidevogelbeheer en agrarisch natuurbeheer (overleg met Nederlandse partners)

Financiering:  Projectmiddelen ‘Draagvlakverbreding Landbouw en Milieu’ 

Provinciale ondersteuning voor de loonkost projectmedewerker agrarisch natuuren landschapsbeheer

Link met andere acties: Actie 52 Zomerpicknick Actie 2 weidevogels

Jaarverslag 2013

73/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

3.2.5

PARK â&#x20AC;&#x201C; EN GROENBEHEER, DREEFHERSTEL

Actie 32

Gasthuisdreef

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: eigenaars Doelgroep: inwoners

brede

publiek,

lokale

Doelstelling: herstel van de Gasthuisdreef in kader van het landschapsproject Vallei van de Kleine Beek en Gasthuisdreef.

Omschrijving: De bestaande Gasthuisdreef vormt landschappelijk de basisstructuur van projectgebied en begeleid je vanuit de dorpskern van Wuustwezel het landschap in.

het

Uit oude geschriften van 1440 blijkt dat de Gasthuisdreef al aanwezig was en aangeplant met berken. Tot in de 17de eeuw liep de dreef niet tot in het dorpscentrum van Wuustwezel. Pas in de 18de eeuw liep de dreef tot in het centrum en was er sprake van een dubbele dreef. De dreef deels gelegen op een verhoogde wal vormde vroeger een verbindingweg naar Brecht met afsplitsing naar Antwerpen doorheen heide- en moerassige gronden. Eind 19de eeuw werd de dreef heraangeplant met zomereiken waarvan nu nog een deel aanwezig is. Rond 1960 werden bijkomend populieren aangeplant. De Gasthuisdreef ligt op eigendom van: OCMW Antwerpen (grootste aandeel) Gemeente Wuustwezel Dhr. Van Ham Dhr. Beyers De bomen van de Gasthuisdreef zijn in slechte staat. Dit is af te leiden uit: advies Agentschap voor Natuur en Bos opgenomen in een verslag van OCMW Antwerpen (25/02/2010) advies van het Agentschap Ruimte en Erfgoed op 9 december 2010 onderzoek van de bomen door de Firma Meganck (verslag van 16.07.2008) De dreef zal in 2 fasen worden hersteld. Verloop actie Uitgevoerd 2013

Jaarverslag 2013

74/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw -

overdracht van Ines Van Limbergen naar Tim Geuvels, gekoppeld aan een verkenning van de omgeving. Aansluitend overleg met nieuwe schepen milieu Sus Vissers. Terreinbezoek met het Landschapsteam om de werken in te plannen, wegens budgettaire redenen zijn het verplanten van 12 jonge eiken uitgesteld tot voorjaar 2014. 4 dode eiken werden door de gemeente vervangen.

Nazorg en opvolging:  Er werd een samenwerkingsovereenkomst opgemaakt tussen de eigenaars van de gronden en de gemeente Wuustwezel inzake het beheer van de dreef. De gemeente zal instaan voor het onderhoud van deze dreef.  In 2014 worden de eerste voorbereidingen voor fase 2 van de Gasthuisdreef opgestart.  Voorjaar 2014 worden 12 jonge eiken verplant. Financiering: OCMW Antwerpen, gemeente Wuustwezel, Onroerend Erfgoed, betrokken landbouwers Gelinkte acties: Actie 32 Landschapsproject Gasthuisdreef en omgeving Kleine Beek

Jaarverslag 2013

75/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 33

Harmonisch park en groenbeheerplan Hallehof

Initiatiefnemer/trekker: Zoersel

gemeente

Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: RLDV, SPK, Antwerpen, gemeente Zoersel

Provincie

Doelgroep: inwoners Zoersel Doelstelling: Opmaak en uitvoering harmonisch parken groenbeheerplan Hallehof.

Omschrijving: Gemeente Zoersel heeft SPK aangesteld voor de opmaak van een harmonisch park en groenbeheerplan voor het park Hallehof. RLDV werd gevraagd om de participatie van bezoekers en omwonende te stimuleren. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - In overleg met de gemeente (milieudienst) en de Castelijns hoeve is een DRSTproject aangevraagd bij de Provincie Antwerpen voor het aanleggen van een hoogstamboomgaard met oude Antwerpse fruitrassen. Opmaak plann schrijven dossier en opmaak offerte is reeds in orde. Aanleg voorzien voorjaar 2014. - Samen met de dienst Cultuur werd het idee om een oude tuinvaas in het park te herstellen. De groendienst zal de zichtas terug vrijkappen, RLDV zorgt voor een zandstraler die de vaas zal opkuisen. Ook de directe omgeving zal met grote zorg worden opgeruimd en hersteld. De werken vallen binnen de werking van de landschapsanimator, de restfinanciering zal door de gemeente gebeuren. Nazorg en opvolging:  Gemeente Zoersel staat in voor het beheer en onderhoud van het park.  Van zodra het plan is goedgekeurd, wordt samen met de gemeente bekeken of RLDV ondersteuning kan bieden naar uitvoering van delen van het beheerplan.  Eerder afgesproken acties uitvoeren (boomgaard en tuinvaas). Financiering: Onroerend Erfgoed, RLDV, gemeente Zoersel, provincie Antwerpen (DRST) Gelinkte acties: Actie 55 fruitboomgaarden

Jaarverslag 2013

76/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 34

Dreefherstel omgeving Hemelrijk – station-sportpark

Initiatiefnemer/trekker: Essen en RLDV

gemeente

Contactpersoon: Ines Van Limbergen en Tim Geuvels Partners: gemeentebestuur Essen, RLDV, Onroerend Erfgoed, private eigenaar, lokale landbouwers Doelgroep: ruime publiek en inwoners Essen

Doelstelling: Dreefherstel en aanplant binnen projectgebied via publiek- private samenwerking. Omschrijving:  Om de Oude Moervaart (oude turfvaart) meer zichtbaar te maken in het landschap wordt geopteerd om binnen de landbouwzone, langsheen een bestaande onverharde weg en trage weg, een dreef aan te planten met lindebomen.  In de omgeving van het sportpark en Kiekenhoeve zijn een aantal dreven in een slechte conditie. De gemeente Essen wil met ondersteuning van RLDV en de eigenaar van Hemelrijk (die mede eigenaar is van een aantal dreven) een opwaardering van de bestaande dreven realiseren. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Opmaak van een drevenbeheerplan omgeving Hemelrijk – station-sportpark. - Voorbereidingen en aanplant nieuwe dreef langsheen oude turfvaart. Hierbij zijn we wachtend op de uitvoering van de werkzaamheden aan de nutsleidingen Nazorg en opvolging:  gemeente Essen staat in voor het onderhoud van de dreven.  Uitvoering aanplant nieuwe dreef langsheen oude turfvaart.  Uitvoering drevenbeheerplan fase 1 Financiering: Onroerend Erfgoed, gemeente Essen, leadergeld turfproject Gelinkte acties: Actie 23 Domein Hemelrijk en omgeving Actie 55 trage wegen Actie 16 Turfrelicten in beeld, een toekomst!

Jaarverslag 2013

77/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

3.2.6

KLEIN BOUWKUNDIG ERFGOED

Actie 35

Herstel sluis in domein Oude Gracht

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Ines Van Limbergen, Tim Geuvels Partners: Onroerend Erfgoed, eigenaar Doelgroep: eigenaars van het domein Doelstelling: Herstel van een historische sluis op een grachtensysteem.

Omschrijving: Op het Domein oude Gracht ligt een grachtenstelsel waar 2 sluisjes het waterniveau regelen. De sluisjes zijn van 2 private eigenaars. Een van de eigenaars wil het historische sluisje laten herstellen. Er zijn geen oude fotoâ&#x20AC;&#x2122;s of gegevens beschikbaar. Wel is het andere sluisje in iets betere staat en kan dat misschien als voorbeeld dienen. Verloop actie Uitgevoerd 2013: - Er wordt contact gezocht met de nieuwe eigenaar met mogelijkheid om het project verder tot uitvoering te brengen. De eiegnaar wenst geen beroep te doen op RLDv voor het herstel van de sluis. Financiering: Onroerend Erfgoed, eigenaar. Gelinkte acties: Actie 19 Definitieve Ankerplaats Oude Gracht

Jaarverslag 2013

78/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

3.2.7

AUTOCHTONE BOMEN EN STRUIKEN

Actie 36

Plant van hier, platteland van hier

Initiatiefnemer/trekker: RL Kleine en Grote Nete ism RLDV en RL Rivierenland. Contactpersoon: Kevin Grieten Partners: regionale landschappen provincie Antwerpen, bosgroepen, ANB, INBO, privé-eigenaars, gemeenten, provincie, boomkwekers, natuurpunt Doelgroep: gemeenten, privéeigenaars, organisaties en verenigingen

Doelstelling: - Sensibiliseren over en herstellen van bestaande bedreigde autochtone restpopulaties in de Provincie Antwerpen - Verhogen van het aanbod aan autochtoon plantgoed, door oogsten op geïnventariseerde en erkende groeiplaatsen en opkweek van de autochtone zaden door erkende boomkwekers - Meehelpen aan de erkenning van autochtone groeiplaatsen in de provincie en inburgering van het label ‘Plant van Hier’ - Vraag en aanbod in de provincie op elkaar afstemmen via breed partnerschap - Sensibilisatie van grondeigenaars, milieuambtenaren, brede publiek en doorstroming van het plantgoed naar plantacties in het Antwerpse platteland Omschrijving: Overleg en afstemming met andere regionale landschappen en bosgroepen heeft geleid tot een PDPO project: ‘Plant van hier, platteland van hier’. Een gezamenlijk initiatief van de Antwerpse Regionale Landschappen en Bosgroepen. Met dit project willen we het oorspronkelijke genetisch materiaal van de inheemse bomen en struiken (‘autochtone bomen en struiken’) in de provincie Antwerpen veiligstellen, promoten en verspreiden.

Jaarverslag 2013

79/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Verloop actie Uitgevoerd 2013 PDPO-project: ‘Plant van hier, platteland van hier’ liep af eind 2012. In 2013 werden de restmiddelen nog verder geïnvesteerd. Het thema van autochtoon plantgoed werd verder opgenomen in de reguliere werking van RLDV Belangrijke concrete acties in 2013 waren: - ondersteunen milieuambtenaren - adviseren en ondersteunen van eigenaars van autochtone locaties - aanplanten van autochtoon plantgoed - uitvoeren achterstallig beheer o plagwerken gagelstruweel Schilde o beheerwerken houtkant Essen - Verzorgen lezing op de Antwerpse ontmoetingsdag CVN

Beheerwerkzaamheden houtkant Essen

Plaggen open plek gagelstruweel Schilde

Nazorg en opvolging: het thema autochtoon plantgoed wordt verder opgenomen binnen de reguliere werking van RLDV. Belangrijke concrete acties zijn: - Blijvend ondersteunen milieuambtenaren - adviseren en ondersteunen van eigenaars van autochtone locaties - aanplanten van autochtoon plantgoed Financiering: Provincie Antwerpen, gemeenten, onroerend erfgoed Nazorg en opvolging. Binnen de reguliere werking van RLDV wordt het thema autochtoon plantgoed verder opgenomen in ander projecten. Gelinkte acties Actie 8 Hagen en houtkanten Actie 9 Natuurloket: natuurwerking in tuinen Actie 29 Bedrijfsplanner Actie 38 Afstemming gemeentelijke subsidiereglementen Actie 44 Infowanden voor draagvlakvorming en –verbreding acties

Jaarverslag 2013

80/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

3.3 NATUUREDUCATIE EN SENSIBILISATIE Actie 37

NALAH, provinciaal Natuur- en Landschapshuis

Initiatiefnemer/trekker: Provincie Antwerpen Contactpersoon: Ines Van Limbergen, Naveau Caroline Partners: Provincie Antwerpen, natuuren landschapsverenigingen in het NALAH, gemeente Zoersel Doelgroep: verenigingen in het NALAH, brede publiek Doelstelling: Uitbouw van een natuuren landschapshuis

Omschrijving: In het Provinciaal Natuur- en Landschapshuis vinden verenigingen kantoorruimte voor de uitbouw van een professioneel secretariaat (ook RLDV vzw heeft haar kantoren in het Nalah). Daarnaast is er plaats voor opslag van collecties en archieven en zijn er vergaderen cursusruimten beschikbaar. Er is eveneens een kleine tentoonstellingsruimte. Op termijn moet het Provinciaal Natuur- en Landschapshuis evolueren naar een echt â&#x20AC;&#x2DC;clubhuisâ&#x20AC;&#x2122; voor verenigingen die bezig zijn met natuur, landschap, erfgoed, cultuurhistorie en naar een streekhuis waar natuuren milieueducatie en -sensibilisatie centraal staan.

Deelname dag van het park (boekenmarkt en boekvoorstelling)

Jaarverslag 2013

81/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Deelname aan activiteiten: dag van het park – boekenmarkt, boekvoorstelling oude bossen van de Antwerpse Kempen, natuurbijoukes, … - Huurdersoverleg 2x - Ter beschikking stellen van vergaderruimte,… - Beheren uitleenpost NME materiaal Financiering: Provincie Antwerpen, RLDV, gemeente Zoersel, verenigingen Nalah Gelinkte acties Actie 39 Uitleendienst NME en NME overleg Actie 38

Afstemming gemeentelijke subsidiereglementen

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Ines van Limbergen en Kevin Grieten, Tim Geuvels Partners: gemeente van het RL, VLM Doelgroep: inwoners gemeenten Doelstelling: Binnen het werkingsgebied van RLDV de gemeentelijke subsidiereglementen omtrent thema’s die raakvlakken vertonen met de werking van regionale landschappen (KLE, zwaluwen, …) vergelijken, afstemmen en promoten bij inwoners. Omschrijving: RLDV wil een duidelijk beeld krijgen van de bestaande subsidiereglementen van de gemeenten binnen het werkingsgebied. De subsidiereglementen kunnen dan uniformer gemaakt worden en afgestemd met initiatieven en projectwerking van het regionaal landschap. RLDV kan de gemeenten ondersteunen om de subsidiereglementen te communiceren naar de inwoners (website, landschapskrant) Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Door de nog onzekerheden binnen het toekomstige landbouwbeleid en de opmaak van de beheer- en beleidscyclus van gemeenten in 2013, werd dit dossier voorlopig stilgelegd. Financiering: gemeenten, RL Gelinkte acties: Actie 1 zwaluwen Actie 5 Hoogstamboomgaarden Actie 6 Poelen Actie 7 Knotbomen Actie 8 Hagen en houtkanten

Jaarverslag 2013

82/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 39

uitleendienst NME en NME netwerk

Initiatiefnemer/trekker: RLDV, Provincie Antwerpen Contactpersoon: Ines Van Limbergen, Naveau Caroline Partners: Provincie Antwerpen, RLDV en alle verenigingen in het NALAH, NME actoren: lokale Natuurpunt afdelingen, CVN, VMPA, PIME, ANNET, Natuurpunteducatie… Doelgroep: Het bereiken van een ruim publiek door het aanbieden van materialen voor diverse doelgroepen is één van de belangrijke doelstellingen in dit project. -

Scholen uit de omgeving Lokale verenigingen (natuurpunt Voorkempen, VMPA,…) Lokale gidsenwerkingen (Voorkempen gidsen,…) Ondernemers Gezinnen met kinderen Gebruikers van het parkdomein Halle-Hof Gemeenten Individuen …

Doelstelling: Uitbouw van een uitleendienst van NME-materiaal in het Provinciaal Natuur- en Landschapshuis (NALAH). Omschrijving: Het NALAH moet een volwaardige plek worden waar mensen en organisaties elkaar kunnen ontmoeten, ideeën uitwisselen en informatie kunnen inwinnen inzake natuur, landschap en cultuurhistorie. Natuur- en milieueducatie (NME) is één van de peilers die de verdere uitbouw van het NALAH garandeert. Het Regionaal Landschap de Voorkempen (RLDV) is gehuisvest in het NALAH en wil initiatief nemen voor de opstart van een NME-aanbod. Projecten opzetten rond natuuren milieu educatie past in de werking van een Regionaal Landschap. Tevens probeert een Regionaal Landschap draagvlak te creëren tussen diverse actoren, verenigingen,… Een eerste initiatief is het uitwerken van een uitleendienst voor NME-materialen vanuit het NALAH. Belangrijk is dat de uitleendienst een middel is om allerhande organisaties,

Jaarverslag 2013

83/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw lokale mensen, ondernemers, scholen te helpen en te ondersteunen bij het beleven van en informeren over natuur en landschap in hun directe omgeving. Na rondvraag bij lokale actoren blijkt de aankoop van NME-materialen dikwijls een probleem. Het ontbreekt deze actoren dikwijls aan financiële draagkracht om te investeren in NME-materiaal. Tevens is er vraag naar ‘losse NME-materialen’ die uitgeleend kunnen worden en die voor diverse doelgroepen gebruikt kunnen worden. De uitleendienst kan hier een oplossing voor bieden. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Een 8 tal boekingen werden gedaan. Nazorg en opvolging RLDV neemt de administratie en beheer van de boekingen en materialen op zich. Financiering: Provincie Antwerpen, RLDV Gelinkte acties: Actie 44 Voorkempengidsen

Jaarverslag 2013

84/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 40

Voorkempengidsen

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Ines Van Limbergen Partners: RLDV, CVN, VMPA Doelgroep: Het bereiken van een ruim publiek door het aanbieden van gidsen voor diverse doelgroepen. -

Scholen uit de omgeving Lokale verenigingen (natuurpunt Voorkempen, VMPA,…) Lokale gidsenwerkingen (Voorkempen gidsen,…) Ondernemers Gezinnen met kinderen Gemeenten Individuen …

Doelstelling: Opleiding Voorkempengidsen om het draagvlak in de Voorkempen rond natuuren landschapszorg te verhogen en inwoners van deze streek via beleving en informering trots te maken op de Voorkempen. Omschrijving: In 2009 werd gestart om Voorkempengidsen op te leiden in samenwerking met CVN. 2 groepen werden vervolgens (2009 en 2010) opgeleid tot ambassadeurs van de Voorkempen. Jaarlijks worden Voorkempengidsen ingezet om activiteiten in de Voorkempen te begeleiden. Verloop actie Uitgevoerd 2013 RLDV heeft geen NME-medewerker ter beschikking waardoor de opvolging op een eenvoudige manier dient te gebeuren. -

Voorkempengidsen werden ingezet op tal van activiteiten (zomerpicknick, dag van het park, cultuurhistorische wandeling, …) Voorbereiding terugkomdag Voorkempengidsen voorjaar 2014 Er werden een bevraging via een invulfiche gedaan bij de gidsen om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. De fiche omvat kenmerken van de Voorkempengidsen die bepalend kunnen zijn om een bepaalde gids voor welbepaalde activiteiten in te zetten. De fiches werden verwerkt en een overzicht van de gidsen die nog actief willen gidsen of deelnemen aan activiteiten werd opgemaakt. Eén van de Voorkempengidsen begeleidt regelmatig een educatieve fietstocht in de vallei van het Groot Schijn op basis van haar eindwerk in de cursus Voorkempennatuurgids.

Jaarverslag 2013

85/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Nazorg en opvolging: De basisondersteuning wordt blijvend aangeboden aan de gidsen. Indien in de toekomst een NME-medewerker wordt aangenomen zal deze actie verder uitgebouwd worden. Financiering: Provincie Antwerpen, RLDV Gelinkte acties Actie 39 uitleendienst NME en NME netwerk Actie 41

Draagvlakvorming landschapsontsnippering ecoduct De Munt

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: LNE, Provincie Antwerpen Doelgroep: land- en tuinbouwers, WBE’s, waterloopbeheerders, grondeigenaars, gemeenten, recreanten en het brede publiek

Doelstelling: - Lokale mensen, actoren informeren en sensibiliseren over ecoduct, natuurverbindingen en natuurverweving - Opbouwen actief draagvlak bij landbouwers, WBE, natuurverenigingen,… om mee te werken aan landschappelijke inpassing ecoduct - (gezamenlijke) terreinacties realiseren op eigendommen van openbare besturen (voorbeeldfunctie) en in tweede instantie op privé-eigendommen (op basis van vrijwilligheid) - Ontsnipperingsacties realiseren en hierover voldoende ruim informatie verspreiden Omschrijving: In 2009 werd gestart met de bouw van een ecoduct over de E19 en de HSL op de grens van Wuustwezel en Hoogstraten. RLDV werd gevraagd ook een rol te spelen in dit project en samen met lokale partners te werken aan de ecologische en landschappelijke inpassing van het ecoduct de munt en de E19-hogesnelheidslijn (uitvoering van een aantal acties uit de landschapsstudie). De werking van het ecoduct kan aanzienlijk geoptimaliseerd worden door het uitvoeren van inrichtingsmaatregelen (bv. aanleg en beheer KLE’s, beekranden, fauna-akkers, poelen,…). Aangezien de inplanting van het ecoduct bij een aantal locale actoren fel gecontesteerd is, zal het Regionaal Landschap in eerste instantie werken aan de opbouw van een lokaal draagvlak. Via info-avonden, geleide wandelingen, informatieve folder, infoborden, bezoek aan voorbeeldprojecten,… zullen lokale mensen en actoren geïnformeerd worden over de werking van het ecoduct en hoe die werking kan verbeterd

Jaarverslag 2013

86/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw worden door inrichtingsmaatregelen. Eveneens zullen mogelijke hinderpalen en bezorgdheden worden besproken en zal waar mogelijk een oplossing worden geboden. Inrichtingsmaatregelen zullen in eerste instantie dienen te gebeuren op openbare gronden (bermen gemeente, Infrabel, AWV,…). Eventuele terreinacties op privé-gronden kunnen enkel op vraag van betrokken eigenaar (en gebruiker, indien dit niet dezelfde is) en dienen desgewenst flexibel en omkeerbaar te zijn. Verloop actie Uitgevoerd 2013:  21/02/2013 overleg en stuurgroep  Het eindverslag werd voorjaar definitief 2013 ingediend.  Organisatie Dag van de regionale landschappen op 03/06/2013 waar ontsnippering centraal stond. Er werd een lezing gegeven door LNE rond ontsnippering, RLDV organiseerde een workshop en excursie rond het ecoduct de Munt.  Er werd een offerte ingediend en overleg gepleegd met LNE ivm met een vervolgproject rond het ecoduct.

Dag Regionale landschappen workshop en excursie Nazorg en opvolging:  Alle acties worden in overleg met de stuurgroep voorbereid en nadien ook opgevolgd.De stuurgroep bestaat uit lokale actoren zoals WBE’s, natuurverenigingen, landbouwers, wateringen, Boerenbond, ABS, gemeente Wuustwezel, stad Hoogstraten. Maar ook overheidsinstanties zoals LNE, AWV, Provincie Antwerpen, ANB en VLM. Ook Tucrail en Infrabel worden betrokken bij het overleg.  Voor de terreinacties (bv fauna-akkers, poelen,…) is er ook een aparte opvolging: afspraken met beheerder/eigenaar.  In 2014 wordt een vervolgproject rond het ecoduct opgestart (start mei 2014) waarbij een visie wordt opgemaakt voor de restgronden langsheen de HSL en waar aan verdere sensibilisatie en draagvlak wordt gewerkt rond het thema ontsnippering en ecoduct. Financiering: Samenwerkingsovereenkomst met LNE, Provincie Antwerpen voor 3 jaar (startdatum 1 maart 2010): personeelskost en overheadkost 0,5 VTE via LNE, ondersteuning uitvoering project Provincie Antwerpen, basismiddelen RLDV. Gelinkte acties Actie 1 Zwaluwen

Jaarverslag 2013

87/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Actie Actie Actie Actie Actie Actie Actie

4 Fauna-akkers voor solitaire bijen, patrijs en haas 6 Poelen 8 Hagen en houtkanten 29 Bedrijfsplanner 42 Educatief stripverhaal suske & wiske 43 Landschapsbeelden 51 Stripfietsroute

Jaarverslag 2013

88/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 42

Educatief stripverhaal Suske & Wiske

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Ines Van Limbergen, Marie Kuppens Partners: LNE, AWV, Provincie Antwerpen, ANB Doelgroep: brede publiek, landschapsen natuurverenigingen, landbouwers, WBE, … Doelstelling: Op een laagdrempelige manier de problematiek rond landschapsontsnippering voorstellen. Een educatieve strip zal langer bewaard blijven dan een louter informatieve folder. Met zo’n strip kan er ook een breder publiek aangesproken worden en kan de juiste informatie op een leesbare en verstaanbare manier uitgelegd worden. Omschrijving: De Antwerpse Voorkempen, waar ecoduct De Munt zich situeert, is de bakermat van vele Vlaamse striphelden (Suske & Wiske, De Rode Ridder, Kiekeboe, …). Studio Van der Steen uit Kalmthout biedt naast de reguliere stripreeksen ook educatieve stripverhalen aan. Zo’n stripverhaal bevat twee luiken: enerzijds een verkort volwaardig Suske & Wiske-verhaal (ca. 25 pagina’s), anderzijds een educatieve bijlage (ca. 8 pagina’s). De insteek is een verhaallijn opgebouwd rond het thema landschapsontsnippering, biodiversiteit,… De personages van Suske & Wiske verhalen lenen zich uitstekend om bepaalde aspecten rond deze thema’s op een speelse manier over te brengen (professor barabas, de klankentapper, ….). Het ecoduct De Munt met de omliggende gemeenten en landschap vormen mee het decor van het verhaal. Daarnaast kunnen de deelnemende partners in de educatieve pagina’s meer achtergrond en informatie geven omtrent ontsnipperingsmaatregelen (ecoduct, ecotunnel, bermbeheer,…), natuurverbinding en - verweving, biodiversiteit, landschapsbeelden, landschapskwaliteit,…samenwerking rond landschapsontsnippering. Verloop actie Uitgevoerd 2013: - Definitieve ondertekening samenwerkingsverband. - Opmaak prijsvraag en gunning (oktober 2013) - Overleg input partners (input stripverhaal zelf + input educatieve pagina’s over ontsnippering) Nazorg en opvolging: - Overlegmomenten met werkgroep - Uitwerken educatieve pagina’s, inhoudelijk als vorngeven. - Laten uitwerken en drukken door de aangewezen uitgeverij - Verspreiding voorzien eind 2013

Jaarverslag 2013

89/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Financiering: LNE, ANB, AWV, Provincie Antwerpen gaan samen de financiële zaken regelen, de partners betalen elk een deel van de strip. Gelinkte acties Actie 41 Draagvlakvorming landschapsontsnippering ecoduct De Munt Actie 43 Landschapsbeelden Actie 51 Stripfietsroute en stripspoorlus

Actie 43

Landschapsbeelden

Initiatiefnemer/trekker: Provincie Antwerpen Contactpersoon: Thomas Impens Partners: Provincie Antwerpen Doelgroep:alle natuuren landschapsbeheerders, landeigenaars Doelstelling: De landschapsbeelden moeten leiden tot een praktisch instrument dat provinciebreed inzet op terreinresultaat (natuurverbindingen) veeleer dan procedures en planvormen.

Omschrijving: In functie van het Provinciaal milieubeleidsplan wordt gewerkt aan ‘landschapsbeelden’. Landschapsbeelden wil: - Natuur verbinden: nadruk ligt op de groene matrix rond de echte natuurgebieden; zo veel mogelijk actoren in het buitengebied betrekken - Biodiversiteit in het buitengebied is de leidraad om bovenstaand principe richting en vorm te geven - Afbakenen op basis van landschap ecologische entiteiten - Een wenselijk landschapsbeeld voor elke landschap ecologische entiteit om de herkenbaarheid bij actoren te vergroten - Een handleiding als inspiratiebron en praktische leidraad met gewenste inrichtings- en beheermaatregelen - Gebiedsdekkend zijn voor de provincie Antwerpen Landschapsbeelden start net zoals andere afbakeningen vanuit homogene gebieden. Basis zijn abiotische factoren maar landschapsbeelden houdt daarbij sterk rekening met herkenbaarheid op regioniveau. De praktische benadering, het willen bereiken van zo veel mogelijk actoren in het buitengebied en de herkenbaarheid op regioniveau maken dit een geschikt instrument in de werking van een regionaal landschap.

Jaarverslag 2013

90/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Link IHD: de opbouw van de landschapsbeelden (indeling in landschappelijke eenheden, identificatie van vlaggenschipsoorten en bouwstenen groene infrastructuur) is wetenschappelijk onderbouwd naast provinciale prioritaire soorten werd ook rekening gehouden met habitats en soorten van de habitat- en vogelrichtlijngebieden.

Landschapsbeelden: parklandschap van de Voorkempen Verloop actie Uitgevoerd 2013 - actief mee zoeken naar geschikte inhoud en vorm - toepassen concept landschapsbeelden in natuuren landschapsprojecten RLDV - medeorganisatie trefdag landschapsbeelden 5/11/2013; verwerken ideeĂŤn in projectvoorstellen - opvolgen stuurgroep project PPSÂ˛ - realisatie acties natuuren landschapsherstel bij particulieren

Jaarverslag 2013

91/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Trefdag landschapsbeelden Nazorg en opvolging : - uitwerken voorbeeldproject rond boombruggen in de landschappelijke eenheid Parklandschap van de Voorkempen. - organisatie publieksactiviteit rond natuur in tuinen - landschapsbeelden uitwerken in voorbeeldacties via fauna-akkerproject - organiseren 2de trefdag landschapsbeelden i.s.m. Provincie Antwerpen - projectmogelijkheden verkennen rond gemeentelijk bomenbeleid en het project PPSÂ˛ over vleermuizen langs de Antitankgracht Financiering: Provincie Antwerpen Gelinkte acties Actie 3 Vleermuizen Actie 4 Fauna-akkers voor solitaire bijen, vlinders, patrijs, haas Actie 6 Poelen Actie 8 Hagen en houtkanten Actie 9 Natuurloket: natuurwerking in tuinen Actie 42 educatief stripverhaal Suske en Wiske

Jaarverslag 2013

92/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 44

Infowanden- en borden

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Partners: steeds projectgebonden Doelstelling: draagvlakvorming en communicatie over projecten en acties Omschrijving: Er worden projectgebonden infowanden opgemaakt steeds in de huisstijl van het regionaal landschap en in samenspraak met de betrokken partners.

Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Druk reizende tentoonstelling Turfrelicten in beeld! - Plaatsing 3 definitieve infoborden Brechtse heide - Opmaak werfborden RLDV - Infowanden fauna-akkers, Gasthuisdreef en Kleine Beek, Brechtse heide, landschapsbeelden, zwaluwen, plant van hier werden uitgeleend voor diverse activiteiten en door diverse verenigingen zoals (WBE, wandelclubs, scholen, â&#x20AC;Ś) Nazorg en opvolging: De infowanden blijven beschikbaar voor partners en voor eigen gebruik. De infowanden van langlopende projecten worden stelselmatig uitgebreid met nieuwe acties (vb Brechtse Heide, gasthuisdreef, fauna-akker,â&#x20AC;Ś) Financiering: Projectgebonden en basismiddelen RLDV, Onroerend Erfgoed Gelinkte acties Actie 4 Fauna-akkers voor solitaire bijen, patrijs, haas Actie 12 Brechtse heide Actie 1 Zwaluwen Actie 36 Plant van hier Actie 26 Landschapsproject Gasthuisdreef en omgeving Kleine Beek

Jaarverslag 2013

93/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 45

Rommersven

Initiatiefnemer/trekker: Eigenaars, RLDV Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: eigenaars, Onroerend Erfgoed, gemeente Brecht,… Doelgroep: eigenaars Doelstelling: sensibilisatie eigenaars Rommersven + herstel en behoud biotoop Rommersven.

Omschrijving: Het Rommersven is een ven in eigendom van 25 eigenaars. Het ven is onderhevig aan verdroging en organische belasting en door het eigendom statuut is er een zeer versnipperd beheer van het ven. Om het behoud van het ven te garanderen moet er een gezamenlijk beheer opgezet worden. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Opvolgen studie, er werden 6 peilbuizen geplaats om de grondwaterstand te meten gedurende 2-3 jaar. Er werd in 2013 één peilbuis stuk gemaakt, deze zal in 2014 vervangen worden. - Diverse werkvergaderingen vonden plaats. - Overleg met studiebureau ivm de studie voor de rioleringswerken - Opmaak venkrantje omwonenden editie 2013 - Landschapsteam heeft 1 dag gewerkt aan het opwaarderen van een perceel langs het ven Planning 2014: - Opvolging studie peilbuismetingen - Sensibilisatie naar eigenaars toe wordt verdergezet, met inschakelen van het Landschapsteam - Verderzetting bestrijding Amerikaanse vogelkers Financiering: Onroerend Erfgoed, eigenaars Gelinkte acties Actie 6 Poelen en vennen

Jaarverslag 2013

94/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 46

Aanbod educatieve boeken

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Naveau Caroline Partners: / Doelgroep: inwoners uit de Voorkempen en andere geïnteresseerden en professionelen. Doelstelling: het beschikbaar stellen en te koop aanbieden van streekboeken uit het werkingsgebied om op deze manier de streekkennis te verhogen.

Omschrijving: RLDV staat in om inwoners attent te maken op de mooie en waardevolle streek waarin ze wonen. Dit kan oa gebeuren via het aanbieden van boeken waarbij streekkennis (natuur, landschap, erfgoed, …) centraal staat. Voor een aantal boeken was RLDv initiatiefnemer waarbij we samen met verschillende lokale verenigingen, gemeenten, ander partners en bewoners de verhalen die leven binnen RLDV te verwerken in oa boeken. Via een aantal werkgroepvergaderingen, interviews, activiteiten, oproepen via diverse communicatiekanalen… kan iedereen (individuen en verenigingen) die wenst bijdragen leveren. In ander gevallen promoten we boeken van andere lokale partners. Verloop actie Uitgevoerd 2013 Volgende boeken waren in 2013 beschikbaar via RLDV

Cover fotoboek Brechtse Heide

Jaarverslag 2013

Cover boek Oude Bossen van de Antwerpse Kempen

95/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Verdwenen venen

Cover Erfgoedgids Turf

Cover verdwenen Linies

Financiering: RLDV, projectgebonden, Onroerend Erfgoed, provincie Antwerpen Gelinkte acties Actie 12 Beschermd Landschap Brechtse Heide Actie 16 turfrelicten in beeld, een toekomst! Actie 49 Cultuurhistorische wandeling

Jaarverslag 2013

96/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Actie 47

Landschapskrant

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Karlien MAes Partners: in functie van thema landschapskrant Doelgroep: inwoners uit de Voorkempen Doelstelling: De landschapskrant informeert de inwoners over projecten en activiteiten van het regionaal landschap en bezorgt ook informatie over (beheer van) natuur en landschap uit de streek.

Omschrijving: De krant wordt 2 maal per jaar uitgegeven, gedrukt op 178 000 exemplaren en verdeelt over 177 000 brievenbussen in de Voorkempen. De landschapskrant is steeds volgens eenzelfde stramien opgebouwd. Op de eerste pagina het voorwoord van de voorzitter en een sprekende foto van een aandachtssoort. De tweede pagina bevat telkens 2 rubrieken: in beeld en een bespreking van de aandachtssoort liefst gekoppeld aan een activiteit om de soort te beleven. In Beeld geeft met enkele sfeerfoto’s een beeldverslag van voorbije activiteiten en projecten. Op de derde pagina worden de lopende (opstartende) projecten voorgesteld. De laatste pagina geeft een overzicht van de geplande activiteiten en een beknopte kalender. De voorjaarseditie van 2013 werd voor eenmaal anders aangepakt. Per gemeente hebben we één belangrijk project van de laatste jaren uitgelicht in beeld en tekst. Als coverbeeld kozen we voor één van de grotere projecten van de afgelopen jaren, De Brechtse Heide.

Voor de opmaak van de herfsteditie grepen we terug naar het oude stramien, maar dan in een fris jasje gestoken. De opmaak werd aangepast en zo werd deze herfsteditie een schot in de roos.

Jaarverslag 2013

97/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Cover Landschapskrant najaar 2013 Veenpluis - copyright: Yves Adams

Verloop actie Uitgevoerd 2013 Lente editie Coverbeeld + Voorwoord door voorzitter Rik Röttger, Welkom bij RLDV Midden - Overzichtskaart werkingsgebied RLDV “Wat doet het Regionaal Landschap?” en waar:  BEZALI: Aanplant in Reigersbos  Essen: Land- en tuinbouwers zijn stuwende kracht van het landschap  Kalmthout: Turfrelicten in beeld  Wuustwezel: Dreefherstel van de Gasthuisdreef  Brecht: Landbouwers doen aan landschapsbeheer  Zoersel: Aanplant hoogstamboomgaard  Malle: Aanplant houtkanten en bomerij door landschapsteam  Zandhoven: Fauna-akkers  Schilde: in de bres voor zwaluwen  Ranst: Knotteam in actie  Wommelgem: Excursie Schijnvallei  Wijnegem: Aanplantactie met leerlingen  Deurne: Bijzondere picknick in het Rivierenhof  Brasschaat: Peerdsbos in de kijker  Schoten: Striproute  Kapellen: Domein Oude gracht  Stabroek: terug in de tijd Backcover - Project Natuur en Landschap - Buitengewone plekjes oproep aanmelden plekjesµ - Activiteiten:  FortiZon  Fietsen langs Turfvaarten, venen en vennen  Zomerpicknick  Dag van het Park  + Actviteitenlijst

Herfst editie Coverbeeld + Voorwoord voorzitten Rik Röttger, Welkom bij RLDV Midden - In beeld: Zomerpicknick

Jaarverslag 2013

98/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw -

Project Natuur en Landschap:  Monitoring Fauna-Akkers  Turfrelicten in Beeld  Buitengewone Plekjes oproep stemronde Recreatie:  aankondiging Stripsspoorlus Nieuwe publicatie: ABC van de Turf

Backcover - Activiteiten:  Melk van hier: praatcafé  Waterconservering: feestelijk toonmoment  Oude bossen van de Antwerpse kempen: Uitgave boek + excursies  Week van het bos  Cursus heggen leggen

Nazorg en opvolging:  Na elke uitgave wordt er gepolst naar ontvangst van de landschapskrant. Er wordt vaak een wedstrijd ingelast of een oproep. Op basis daarvan kan de respons op de krant getoetst worden.  Ook in 2014 zullen 2 landschapskranten opgemaakt en ruim verspreid worden. Financiering: Basismiddelen RLDV, Onroerend Erfgoed en projectgebonden

Actie 48

Cultuurhistorische wandeling

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Karlien Maes Partners: gemeenten, toeristische clusters, terreinbeheerders (ANB, Natuurpunt, landbouw, …), bosgroep, … Doelgroep: brede publiek Doelstelling: brede publiek kennis laten maken met de cultuurhistorische waarden van de Voorkempen

Omschrijving:Via een wandeling wordt het brede publiek ondergedompeld in de geschiedenis van het landschap van de Voorkempen. Elk jaar wordt de wandeling in een andere gemeenten georganiseerd; Verloop actie Uitgevoerd 2013

Jaarverslag 2013

99/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw N.a.v. de publicatie van het boek ‘bossen van de Kempen’ werd samen met Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete (RLKGN) een wandelingenreeks opgezet rond dit boek. Er werden 3 wandelingen georganiseerd, telkens in één van de besproken bossen in het boek. Diverse lokale partners ondersteunden de activiteit zoals ANB, bosgroep, vrienden Zoerselbos, Kris Verheyen en Sara Adriaensens schrijvers van het boek en tal van lokale gidsen (oa VMPA gidsen). Na de wandeling konden de aanwezigen genieten van een lokaal streekbiertje en hapje, het boek aankopen en een persoonlijk gesprek met de schrijvers voeren.   

Wandeling Zoerselbos – 20/10/2013 - 90 tal aanwezigen (binnen werkingsgebied RLDV) Wandeling Grotenhout – 27/10/2013 – 60 tal aanwezigen (binnen werkingsgebied RLKGN) Wandeling Peerdsbos – 03/11/2013 - 30 tal aanwezigen (binnen werkingsgebied RLDV)

wandeling Zoerselbos

wandeling peerdsbos

Boek oude bossen van de Antwerpse Kempen

wandeling peerdsbos

Financiering: Onroerend Erfgoed Gelinkte acties /

Jaarverslag 2013

100/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 49

Vergroening schooldomeinen (Milieu Op School; MOS)

Initiatiefnemer/trekker: RLDV in samenwerking met MOS (milieuzorg op school) Contactpersoon: Tim Geuvels Partners: gemeenten, scholen in de Voorkempen, PIME, … Doelgroep: scholen Doelstelling: sensibilisatie en inrichting ‘groene’ schooldomeinen met link naar natuuren milieubeleving- en educatie.

Omschrijving: Veel scholen in de Voorkempen zijn gelegen binnen oude kasteel- of kloosterdomeinen. Deze domeinen waarborgen heel wat cultuurhistorische elementen en hebben potenties om natuuren landschapswaarden te verhogen. Anderzijds zijn er scholen waar weinig groen aanwezig is maar waar wel mogelijkheden liggen om mee aan de slag te gaan. Natuurbeleving staat centraal om kinderen in contact te brengen met de natuur. Momenteel is het volgens vraag en aanbod dat RLDV samenwerkt met scholen maar de mogelijkheden worden onderzocht om een structurele ondersteuning te kunnen bieden naar vergroening, speelnatuur, … Verloop actie Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Bosaanplant met school bij een particulier te Zandhoven - Voorbereiding en overleg rond de aanleg van een glooiende oever langsheen een waterloop bij een school in Wuustwezel om een (in samenwerking met Bosgroep Antwerpen Noord die de uitvoering van he Bosbeheerplan begeleid) - De MOS-subsidie is sinds 2013 naar RLDV werking verschoven. RLDV mag 3.000 euro restfinanciering bieden aan scholen voor de ondersteuning van hun vergroeningsprojecten. Acties: o Mariagaard (Malle): educatieve bebording + aankoop diverse nestkasten voor bijen, insecten en vleermuizen. o Irishof (Kapellen): uitbouw buitenklas + educatieve bebording o Het Notedopje (Wijnegem): uitbouw buitenklas + blote voeten leerpad o De Sleutel (Broechem): vergroening speelplaats fase 1, rondom de zandbak.

Jaarverslag 2013

101/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Aanplantactie bij particulier in Zandhoven Nazorg en opvolging : - Lokale acties met scholen worden verdergezet. - Subsidie dossier verder afhandelen en nieuwe scholen opzoeken + projecten opstarten. Financiering: RLDV, Onroerend erfgoed, provincie Antwerpen Gelinkte acties Fout! Verwijzingsbron niet gevonden. aanplantactie autochtoon bos Actie 41 draagvlakvorming landschapsontsnippering ecoduct de Munt

Jaarverslag 2013

102/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

3.4 RECREATIEF MEDEGEBRUIK EN NATUURRECREATIE De Acties rond de wandelwegen-netwerken in de Voorkempen zijn niet meer als concrete acties opgenomen. Waar zich concrete acties langsheen de wandelnetwerken aandienen rond thema’s als landschapsverfraaiing en natuuren milieueducatie worden deze acties als nieuwe acties opgenomen. De actie rond de fietskaart met natuuren landschapslaag (zie jaarverslag 2010) werd in 2011 geschrapt uit het jaarverslag. Bij een herdruk van de TPA- kaart zijn de bosen natuurgebieden van ANB en natuurpunt duidelijker op de kaart weergegeven maar dit proces vond rechtstreeks plaats tussen TPA, Natuurpunt en ANB. Voorjaar 2013 vind een overleg tussen TPA en RLDV plaat som te kijken of RLDV nog een bijdrage kan leveren bij de herdruk van de kaart voor 2014. Wordt deze actie concreet zal ze in jaarverslag 20122013 terug opgenomen worden. Actie 50

Kinderactiviteit op Domein De Renesse

Initiatiefnemer/trekker: vzw De Renesse Contactpersoon: Ines van Limbergen, Marie Kuppens Partners: gemeente Malle, RLDV, Agentschap voor Natuur en Bos, TPA Doelgroep: brede publiek Doelstelling: Ontwikkeling kinderactiviteit waarbij natuurbeleving- en educatie centraal staat en waarbij het brede publiek kennismaakt met het Domein de Renesse met zijn cultuurhistorische- en natuur waarden. Omschrijving: ‘Gravin Anemoontje’ vormt het decor voor de uitwerking van een:     

Kinderevenement kinderwandelingen met vertelster individuele wandeling aan de hand van een brochure educatief aanbod naar scholen parcours in speelbos

Verloop actie Uitgevoerd 2013  schrijven verhaal van Gravin Anemoontje, door Linda Van Mieghem. Elementen uit geschiedenis van het kasteel, park en uit de natuur vormden de basis van het verhaal. (onder begeleiding van vzw De Renesse)  Toerisme Malle heeft, in samenwerking met vzw de Renesse, een subsidie verkregen van TPA.  Planning opgesteld voor de uitwerking van het educatief pakket door RLDV. Jaarverslag 2013

103/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Nazorg en opvolging:  Uitwerking van het educatieve luik voor scholen voor september 2014.  RLDV zoekt actief mee naar een subsidiekanaal voor de aankoop van educatief lesmateriaal (loeppotjes, zoekkaarten, …)  Promo activiteit op de zomerpicknick, 3 augustus 2013 in domein de Renesse Financiering: TPA, gemeente Malle, basismiddelen RLDV Gelinkte acties: Actie 21 Domein de Renesse Actie 51

Stripfietsroute en stripspoorlus

Initiatiefnemer/trekker: toerisme Kalmthout en werkgroep striproute Contactpersoon: Ines van Limbergen/Marie Kuppens Partners: toeristische diensten & gemeenten: Kalmthout, Wuustwezel, Kapellen, Brecht, Brasschaat, Schoten, Zoersel Doelgroep: brede publiek Doelstelling: Door de ontwikkeling van een belevingsvolle fietstocht mensen laten kennismaken met de verschillende striphelden afkomstig uit de Voorkempen en met de ‘decors’ van de stripverhalen die terug te vinden zijn in natuur en landschap van de Voorkempen. Omschrijving: alle gemeenten hebben hun eigen ‘lokale’ stripheld of tekenaar, bijzondere natuur-, erfgoed- en landschapswaarden uit de gemeente spelen vaak een bijzondere rol in de stripverhalen. Door deze speciale plaatsen via een mooie en belevingsvolle route met elkaar te verbinden kunnen mensen kennismaken met de verschillende striphelden en genieten van natuuren landschap van de Voorkempen. RL de Voorkempen stimuleert het natuuren landschapsverhaal langsheen deze route. Verloop actie: Uitgevoerd 2013: STRIPROUTE: - Opvolging werkgroep stripfietsroute (5 x bijeengekomen) - persmoment 20/03/2013 rond de producten communicatiemiddelen rond de striproute - Opvolging, verwerken teksten en nakijken input teksten voor brochures Striproute - Organisatie persmoment: aankondiging opmaak striproute. - Realisatie educatief rustpunt bij Ecoduct De Munt in functie van stripfietsroute en rond het thema “Ontsnippering”. - 2013 feestjaar: 100 jaar Willy Vandersteen feestelijke opening stripfietsroute op 7/05/2013.

Jaarverslag 2013

104/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw -

Promo Striproute via website, nieuwsbrief en landschapskrant

STRIPSPOORLUS: - Verkenning route Stripspoorlus met de betrokken Schepenen van toerisme (May Van Thillo en Kris Kenis) en dienst toerisme van Brecht en Wuustwezel - Uitwerking fietsroute â&#x20AC;&#x2DC;Stripspoorlusâ&#x20AC;&#x2122; in een doe-boekje: - Uitwerken van de 8 belevingspunten op de route: per belevingspunt wordt er 1 specifieke thema aangehaald rond het thema natuur, landschap of erfgoed. Op deze belevingspunten moeten kinderen aan de hand van hun doe-boekje op zoek gaan naar een gravure en deze overnemen in het doe-boekje. o Inschakelen vrijwilliger voor tekeningen gravures o Graveren van tekeningen in inox plaatsjes - Inhuldiging Stripspoorlus op 24 juni 2013: infietsen met klas uit Brecht, vervolgens persmoment, vervolg route met klas uit Wuustwezel. - Promo Stripspoorlus via website, nieuwsbrief en landschapskrant Nazorg en opvolging : - Opvolging werkgroep Striproute - Opvolging promo Striproute - Uitwerken promotie Stripspoorlus (persbericht, digitale brochure voor scholen, promo via facebook, nieuwsbrief, gemeentekrantjes, etc.) - Kleine aanpassing aan de fietsknooppunten: drukken kleine stickertjes, doorgeven aan de toeristische diensten.

Educatief doe-boekje Stripspoorlus (vanaf 10 jaar) Brochure Striproute

Inhuldiging Striproute 4/05/2013

Jaarverslag 2013

Inhuldiging Stripspoorlus 24/06/2013

105/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Financiering: provincie Antwerpen, gemeenten Gelinkte acties: Actie 41 Draagvlakvorming landschapsontsnippering ecoduct de Munt Actie 42 Educatief stripverhaal Suske en Wiske

Jaarverslag 2013

106/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 52

Zomerpicknick

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Marie Kuppens Partners: diverse lokale partners afhankelijk van thema en locatie Doelgroep: brede publiek Doelstelling: Brede publieksactiviteit om bepaald project of thema in schijnwerper te plaatsen en zo draagvlak te vergroten en de projectwerking en samenwerking met partners te versterken.

Omschrijving: Ieder jaar wordt een zomerpicknick georganiseerd samen met diverse lokale partners. Deze publieksactiviteit richt zich op gezinnen en voorziet naast een budgetvriendelijke, duurzame en/of biologische picknick tal van randactiviteiten voor kinderen en volwassen. Om zo het draagvlak voor projectwerking te vergroten bij partners en bij brede publiek. Tevens wordt aan partners een platform geboden om hun werking voor te stellen aan een breed publiek. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - De zomerpicknick 2013 ging door op zaterdag 3 augustus 2013 in het kloosterdomein van de paters Redemptoristen in Essen. Dit, in samenwerking met Kempens Landschap (in kader van Leader Markante Kempen), gemeente Essen en een 16-tal lokale verenigingen. Aansluitende thema’s zijn lopende en geplande projecten rond turfgeschiedenis, trage wegen, weidemelk, cultuurhistorische waarden van het domein, … In de voormiddag volgden een 30-tal mensen een cursus “zomersnoei van fruitbomen”. Dit hield in dat er in de voormiddag 2 uur theorie werd gegeven, ’s middags werd er gepicknickte en in de namiddag volgde nog eens 2 uur praktijkles in de boomgaard van het domein. Deze cursus werd door RLDV georganiseerd en begeleid door iemand van de Nationale Boomgaardenstichting. Het programma bestond uit een gevarieerd aanbod activiteiten voor jong en oud. Van bellen blazen en knutselactiviteiten tot begeleide rondleidingen over het domein en de naastliggende Anders dan vorige jaren werd dit jaar de picknick uitbesteed aan een sociaal economiebedrijf. Er waren 600 ingeschreven picknickers. - Het bezoekersaantal werd geschat op een 1000-tal!

Jaarverslag 2013

107/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Sfeerbeelden zomerpicknick 2013 Nazorg en opvolging: - Zomerpicknick 2014 gaat door in domein De Renesse in Malle op zondag 3 augustus 2014 in samenwerking met vzw Domein De Renesse, Toerisme Malle - Begin januari worden alle verenigingen in Malle gecontacteerd voor mogelijke deelname - 24 april: eerste overleg ifv de organisatie - 2de en 3de overleg volgen in mei en juni Financiering: Basissubsidie ANB Ondersteuning en promotie via Provincie Antwerpen, Kempens Landschap vzw (Projectsubsidies LEADER MarkAante Kempen) Gemeente Essen Draagvlakverbreding: Weidemelk Gelinkte acties: Actie 16 turfrelicten in beeld Actie 55 trage wegen in Essen Actie 31 weidemelk

Jaarverslag 2013

108/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 53

Antitankgracht educatieve en recreatieve geleiding

Initiatiefnemer/trekker: RLDV, Toerisme Provincie Antwerpen, Provincie Antwerpen Contactpersoon: Kevin Grieten, Marie Kuppens Partners: projectgroep ATG, gemeenten, ANB, Onroerend Erfgoed, VMM Doelgroep: projectgroep ATG, brede publiek

Doelstelling: - Herstel landschaps-, natuuren cultuurhistorische waarden - natuur en landschapswaarden Antitankgracht beleefbaar maken - draagvlak opbouwen voor en informeren over toekomstige beheeracties (vb beheer houtkanten, ruimingen, bestrijding exoten, …) Omschrijving: De Antitankgracht (ATG) behoort tot de tweede fortengordel rond Antwerpen. Ze doorkruist en verbindt Berendrecht, Stabroek, Kapellen, Brasschaat, Schoten, Brecht, Schilde en Ranst. De ATG vormt een aaneengesloten lint van kleine natuurelementen en habitats en sluit plaatselijk aan bij grotere gebieden met belangrijke natuurwaarden. De Antitankgracht is enerzijds zelf een uniek landschap met belangrijke natuuren cultuurhistorische waarden, anderzijds verbindt zij ook een waaier van landschappen met elkaar. De rol die het RL kan spelen binnen het landschapsbeheerplan van de ATG is eerder beperkt. Dit omwille van het feit dat het grootste deel van het beschermd landschap in handen is van de VMM, waardoor enerzijds het duurzaam beheer verzekerd is en anderzijds er weinig ruimte is voor een coördinerende rol door het RL. RLDV is wel vertegenwoordig in de projectgroep Antitankgracht en er is samenwerking met TPA en Provincie Antwerpen voor de recreatieve en educatieve beleving van de Antitankgracht. Door het plaatsen (herwaarderen) van verscheidene thematische infoborden, kunnen recreanten naar en langs de Antitankgracht geleid worden en geïnformeerd worden over de verschillende waarden van en langs de Antitankgracht. Bovendien kunnen de infoborden (tijdelijke) informatie bevatten over het beheer (beheer houtkanten, regelen waterpeil – werking sluisbunkers, ruiming van de gracht, exotenbestrijding), waardoor ze ook een sensibiliserende en educatieve functie hebben en waardoor een draagvlak kan gecreëerd worden voor toekomstige beheermaatregelen.

Jaarverslag 2013

109/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Verloop actie Uitgevoerd 2013 ď&#x201A;ˇ opmaak, druk en plaatsing van de infoborden langsheen de antitankgracht. (8 stuks) Financiering: Provincie Antwerpen,Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Vlaanderen, Interreg Forten en Linies Gelinkte acties Actie 3 Vleermuizen

Geplaatste staanders

3.4.1

Trage wegen

Trage wegen zijn vanuit verschillende oogpunten interessant om te behouden en te ontwikkelen: mobiliteit, recreatie, landschappelijk en ecologisch. Vanzelfsprekend hebben trage wegen een belangrijke mobiliteitsfunctie. Via een trage weg geraak je met zacht vervoer (te voet, met de fiets of te paard) ter plaatse. Trage wegen kunnen ook een functie hebben in recreatieve of functionele netwerken voor wandelaars, fietsers of ruiters. De landschappelijke waarde van trage wegen zit vervat in diverse aspecten. Trage wegen kunnen in belangrijke mate het streekeigen karakter weerspiegelen door de aanwezigheid van typische bermen, houtkanten, hagen of bomenrijen met een specifieke samenstelling, vorm of historiek. Trage wegen zijn verweven met traditionele gebruiksfuncties (kerkwegels, landbouwpraktijk, natuurgoederen). Trage wegen herbergen vaak cultuurhistorische relicten aan bouwkundig erfgoed of oude wegen perceelsmarkeringen. De recreatieve belevingswaarde van trage wegen kan erg groot zijn: venster op het landschap en traditionele landgebruik. Bewust of onbewust kan je via trage wegen genieten van een stukje landschap uit je omgeving, wat een indirect effect van respect voor de omgeving kan bewerkstelligen. De natuurwaarde van onverharde trage wegen heeft vooral betrekking op planten en dieren die de weg gebruiken als permanente of tijdelijke leefplaats of als ecologische verbinding.

Jaarverslag 2013

110/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Actie 54

Groot Schijn – Wijnegem – Wommelgem

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Contactpersoon: Marie Kuppens Partners: gemeente Wijnegem, gemeente Wommelgem, Natuurpunt Schijnvallei, aangelanden Doelgroep: recreatief en functioneel fietsen wandelverkeer vanuit Wijnegem en Wommelgem

Doelstelling: - Realiseren van één of meerder trage weg verbindingen tussen de gemeenten Wijnegem en Wommelgem - Natuur- en landschapsbeleving van Schijnvallei mogelijk maken en optimaliseren Omschrijving: De Schijnvallei is onopvallend aanwezig in het landschap en voor velen onbekend (en onbemind). Een trage weg verbinding tussen de gemeenten kan de zichtbaarheid van deze vallei vergroten en de aandacht vestigen op de natuuren landschapswaarden er van. Zowel een fietsverbinding tussen Wommelgem en het shoppingcentrum van Wijnegem als een wandelverbinding vanuit het Park van Wijnegem, langs het natuurreservaat het Veer, naar Wommelgem houden belangrijke potenties (mobiliteit, landschappelijk, ecologisch) in. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Er werd door studiebureau Antea Group een ontwerpdossier opgemaakt en dit werd door zowel gemeente Wijnegem als gemeente Wommelgem goedgekeurd. - De bouwvergunning werd eveneens verleend. - De aanbesteding van het dossier heeft op zich laten wachten waardoor de aanbesteding pas in oktober gegund kon worden. Het najaar is dan te nat om de werken te laten doorgaan. De werken zijn dus uitgesteld tot na het broedseizoen (zomer 2014) Nazorg en opvolging: - Realisatie van de verbinding, uitvoering van de werken, opvolging door Antea Group, Wommelgem en Wijnegem en RLDV - Persmoment en inhuldiging op de dag van de Trage Weg (18-19 okt 2014) Financiering: Gemeenten Wijnegem en Wommelgem Provincie Antwerpen

Jaarverslag 2013

111/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

Actie 55

Trage wegen in Essen

Initiatiefnemer/trekker: gemeente Essen / RLDV Contactpersoon: Marie Kuppens Partners: Milieuraad Essen, landbouwers, Natuurverenigingen, VVV Essen, aangelanden Doelgroep: brede publiek

Doelstelling: - Herstel van trage wegen gecombineerd met landschapsherstel - Beleving van natuur en landschap en cultuurhistorie (turfvaarten) Omschrijving: De gemeente Essen maakte samen met de vzw Trage Wegen een inventaris op van trage wegen in de gemeente Essen. De milieuraad stelde een prioriteitenlijst op voor uitvoering of herstel van trage wegen. De komende jaren worden projecten opgezet om deze lijst uit te voeren. Bijzondere aandacht gaat naar toegankelijkheid van het tracĂŠ, natuuren landschapswaarden, cultuurhistorie en samenwerking met aangelanden (in hoofdzaak landbouwers).

Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Voorbereiding uitvoeringsdossier herstel trage wegen met opmaak planning voor 2014. Wegen die in 2014 aan bod komen zijn de Heyweg (buurtweg nr. 23) en de Hollandse â&#x20AC;&#x201C; Brabantse Dreef (buurtweg nr. Nazorg en opvolging:

Jaarverslag 2013

112/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw -

Heyweg: overleg met eigenaars: voorstel plan en terreinbezoek, vastleggen definitief plan, uitvoering voor najaar 2014 Hollandse â&#x20AC;&#x201C; Brabantse Dreef: terreinbezoek en aanplant 2014 Gemeente zal instaan voor het onderhoud

Financiering: Gemeente Essen, samenwerkingsovereenkomst Gelinkte acties: Actie 16 Turfrelicten in beeld Actie 23 Domein Hemelrijk en omgeving Actie 34 Dreefherstel en aanplant Hemelrijk â&#x20AC;&#x201C; station - sportpark

Actie 56

Trage wegen in Zandhoven

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Provincie Antwerpen Contactpersoon: Marie Kuppens Partners: gemeente Zandhoven, aangelanden Doelgroep: zachte recreatie Doelstelling: - Herstel van trage wegen gecombineerd met landschapsherstel - Beleving van natuur en landschap en cultuurhistorie Omschrijving: In 2007 werd er een inventaris opgemaakt van trage wegen in de gemeente Ranst. Samen met de gemeente Ranst worden kansen en knelpunten omgezet in projecten waarbij aandacht gaat naar toegankelijkheid van trage wegen, herstel/versterken van het landschap, aandacht voor natuurwaarden en sensibilisatie voor gebruikers. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Voorbereiding uitvoeringsdossier en subsidieaanvraag ifv draagvlakverbreding : herstel verbinding tussen deelgemeenten Pulle en Pulderbos: dit werd niet goedgekeurd - Voorbereiding uitvoeringsdossier en subsidieaanvraag DMN : herstel verbinding tussen deelgemeenten Pulle en Pulderbos: dit werd goedgekeurd Nazorg en opvolging: - Overleg partners en betrokkenen - Opmaak landschapsplan - Uitvoering herstel trage weg en groene infrastructuur

Jaarverslag 2013

113/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw -

Overleg met gemeente en partners omtrent andere trage wegen projecten

Financiering: - Subsidie provincie Antwerpen DMN - gemeente Zandhoven

Actie 57

Trage wegen in Malle

Initiatiefnemer/trekker: RLDV Provincie Antwerpen Contactpersoon: Marie Kuppens Partners: gemeente Malle, aangelanden Doelgroep: zachte recreatie Doelstelling: - Herstel van trage wegen gecombineerd met landschapsherstel - Beleving van natuur en landschap en cultuurhistorie Omschrijving: Opmaak van een inventaris van Trage wegen in samenwerking met vrijwilligers en de gemeente Malle. Op basis van deze inventaris wordt een prioriteitenlijst opgesteld en worden in de toekomst concrete projecten opgezet. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Verdere actualisatie van padenplan 2007 door vrijwilligers op basis van de nieuwe inventarisatiefiche - Overleg met Trage Wegen vzw en gemeente Malle ifv de opmaak en uitvoering van een trage wegen beleid. In navolging van dit overleg werd door Trage Wegen vzw een prijsofferte opgesteld voor het opstellen en uitvoeren van een trage wegenbeleid in bepaalde delen van gemeente Malle. Dit werd niet omwille van budgettaire redenen niet goedgekeurd door het schepencollege. Nazorg en opvolging ď&#x201A;ˇ Gemeente bekijkt nog of ze een voorbeeldtraject willen uitwerken Financiering: - gemeente Malle - samenwerkingsovereenkomst

Jaarverslag 2013

114/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Actie 58

Trage wegen in Ranst

Initiatiefnemer/trekker: RLDV / gemeente Ranst Contactpersoon: Marie Kuppens Partners: Milieuraad Ranst, Documentatieraad Ranst Doelgroep: bewoners van Ranst en omgeving Doelstelling: - Herstel van trage wegen gecombineerd met landschapsherstel - Beleving van natuur en landschap en cultuurhistorie Omschrijving: In 2007 werd er een inventaris opgemaakt van trage wegen in de gemeente Ranst. Samen met de gemeente Ranst worden kansen en knelpunten omgezet in projecten waarbij aandacht gaat naar toegankelijkheid van trage wegen, herstel/versterken van het landschap, aandacht voor natuurwaarden en sensibilisatie voor gebruikers. Verloop actie Uitgevoerd 2013 - Verderzetten verkenning en voorbereiding opmaken uitvoeringsgerichte projecten. (link met het project speelgroen Ranst dat voorbereid wordt in 2014) - Sensibilisatie - Inventaris trage wegen is doorgestuurd naar gemeente. Nazorg en opvolging ď&#x201A;ˇ Trage wegen worden mee opgenomen in de mate van het mogelijke in het project speelgroen ranst dat in voorbereiding is. ď&#x201A;ˇ Gemeente bekijkt nog of ze een trage weg willen opnemen als voorbeeldproject Financiering: Basismiddelen gemeente Ranst Gelinkte acties Actie 7 Knotbomen

Jaarverslag 2013

115/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

4 Verplichte acties 4.1 Landschapskrant Er werden 2 landschapskranten uitgegeven die bus aan bus verdeeld werden in het werkingsgebied van Regionaal Landschap de Voorkempen (178 000 exemplaren). De landschapskrant informeert de inwoners over projecten en activiteiten van het regionaal landschap en bezorgt ook informatie over (beheer van) natuur en landschap uit de streek. De landschapskrant is steeds volgens eenzelfde stramien opgebouwd. Op de eerste pagina het voorwoord van de voorzitter en een sprekende foto van de aandachtssoort of sprekende landschapsfoto uit ons werkingsgebied. De tweede pagina bevat telkens 2 rubrieken: in beeld en een bespreking van de aandachtssoort liefst gekoppeld aan een activiteit om de soort te beleven. In Beeld geeft met enkele sfeerfoto’s een beeldverslag van voorbije activiteiten en projecten. Op de derde pagina worden de lopende (opstartende) projecten voorgesteld. De laatste pagina geeft een overzicht van de geplande activiteiten en een beknopte kalender. De voorjaarseditie van 2013 werd voor eenmaal anders aangepakt. Per gemeente hebben we één belangrijk project van de laatste jaren uitgelicht in beeld en tekst. Als coverbeeld kozen we voor één van de grotere projecten van de afgelopen jaren, De Brechtse Heide.

(Cover Landschapskrant Lente 2013: Brechtse Heide - copyright: Kobe Van Looveren)

Jaarverslag 2013

116/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw Tabel 11 lente 2013

Cover p.1

Voorwoord door voorzitter Rik Röttger, Welkom bij RLDV

midden p.2 en p.3

Overzichtskaart werkingsgebied RLDV “Wat doet het Regionaal Landschap?” en waar: - BEZALI: Aanplant in Reigersbos - Essen: Land- en tuinbouwers zijn stuwende kracht van het landschap - Kalmthout: Turfrelicten in beeld - Wuustwezel: Dreefherstel van de Gasthuisdreef - Brecht: Landbouwers doen aan landschapsbeheer - Zoersel: Aanplant hoogstamboomgaard Malle: Aanplant houtkanten en bomerij door landschapsteam - Zandhoven: Fauna-akkers - Schilde: in de bres voor zwaluwen - Ranst: Knotteam in actie - Wommelgem: Excursie Schijnvallei - Wijnegem: Aanplantactie met leerlingen - Deurne: Bijzondere picknick in het Rivierenhof - Brasschaat: Peerdsbos in de kijker - Schoten: Striproute - Kapellen: Domein Oude gracht - Stabroek: terug in de tijd Project Natuur en Landschap: Buitengewone plekjes oproep aanmelden plekjes Activiteiten: FortiZon Fietsen langs Turfvaarten, venen en vennen Zomerpicknick Dag van het Park + Actviteitenlijst

backcover p.4

Voor de opmaak van de herfsteditie grepen we terug naar het oude stramien, maar dan in een fris jasje gestoken. De opmaak werd aangepast en zo werd deze herfsteditie een schot in de roos. herfst 2013

Cover p.1

Voorwoord voorzitten Rik Röttger, Welkom bij RLDV

Midden p.2 + p.3

In beeld: Zomerpicknick Project Natuur en Landschap: - Monitoring Fauna-Akkers - Turfrelicten in Beeld - Buitengewone Plekjes oproep stemronde Recreatie: - aankondiging Stripsspoorlus - Nieuwe publicatie: ABC van de Turf Activiteiten: - Melk van hier: praatcafé - Waterconservering: feestelijk toonmoment - Oude bossen van de Antwerpse kempen: Uitgave boek + excursies - Week van het bos - Cursus heggen leggen

Backcover p. 4

Jaarverslag 2013

117/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

4.2 Vormingsactiviteiten Vele initiatieven en acties van het regionaal landschap omvatten een belangrijk luik sensibilisatie en educatie van de betrokken doelgroepen (overlegmomenten met landbouwers, natuurverenigingen, WBE, toeristische verenigingen, milieuambtenaren, gemeenten, jeugdverenigingen, bewoners, vrijwilligersâ&#x20AC;Ś). Daarnaast worden er ook verschillende vormingsactiviteiten voor een breder publiek georganiseerd. Een aantal vormingsactiviteiten die georganiseerd werden in 2013 zijn weergegeven in Tabel 12. Tabel 12: vormingsactiviteiten 2013 datum

omschrijving

09/02

ANKONA-studiedag

27/04

24/06/2013 23/06/2013

Workshop aanleg en onderhoud fauna-akkers Workshop aanleg en onderhoud fauna-akkers persmoment opening striproute Dag van de regionale landschappen (thema ontsnippering) Persmoment stripspoorlus Dag van de Turf

13/02/2013

beheercommissie Brechtse

04/05 07/05 03/06

Jaarverslag 2013

aantal deelnemers 300

Rol RLDV

standhouder fauna-akkers en buitengewone plekjes Organisator ism RLKGN

organisator

200

medeorganisator

140

Organisator ism Antwerpse RL

40 80 (uitgeregend die dag) 15

medeorganisator organisator organisator

118/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

09/06/2013 22/06 20 en 21/07

Heide Fietstocht Brechtse Heide Workshop monitoring fauna-akkers Fortizon: natuurervaringsweekend schijnvallei en vleermuizen

17 12

40 30 180

organisator Organistor ism Natuurpunt Studie Organisator ism werkgroep Fort Oelegem van natuur2000 en Provincie Antwerpen Organisator ism Nationale Boomgaardenstichting Organisator ism werkgroep Fort Oelegem van natuur2000 en Provincie Antwerpen medeorganisator ism provincie Antwerpen, ANB, vrienden Zoerselbosâ&#x20AC;Ś organisator organisator organisator

organisator

medeorganisator

organisator

3/08/2013

Cursus zomersnoei

17 en 18/08

Fortizon: natuurervaringsweekend schijnvallei en vleermuizen

20/10/2013 en 03/11/2013 Najaar 2013 22/11/2013 22/11/2013

cultuurhistorische wandeling: bossen in de Kempen Worldcafe melk van hier waterconservering Boekvoorstelling verdwenen venen en plaatsing eerste veenpaal beheercommissie Brechtse Heide Fietstocht langs turfvaarten Knotten knoteiken â&#x20AC;&#x201C; opleiding knotteam Cursus heggen vlechten

120

05/12/2013 12/09/2013 13/02/2013 18/12/2013

4.3 Publieksactiviteiten In 2013 was RLDV organisator of medeorganisator van verscheidene evenementen. Een overzicht wordt gegeven in tabel 13. Tabel 13 datum 27/05 27/5 Juni 2013 23/06/2013 1/09/2013 03/08/2013 20/11/2013 03/11/2013 12/09/2013

thema dag van het park Zoersel dag van het park Schoten Fietstocht Brechtse Heide Dag van de turf prominant zomerpicknick Essen Cultuurhistorische wandelingen Zoerselbos Cultuurhistorische wandelingen Peerdsbos Fietstocht langs turfvaarten

Jaarverslag 2013

aantal deelnemers 100

rol RL d eVoorkempen

deelnemer

Organisator ism VVV Brecht

1000 90

Organisator ism betrokken gemeenten deelnemer organisator organisator

organisator

medeorganisator

119/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw 22/11/2013

Boekvoorstelling verdwenen venen en plaatsing eerste veenpaal

Jaarverslag 2013

180

organisator

120/121

Regionaal Landschap de Voorkempen vzw

5 Financiering 5.1 Jaarrekening 2013 Een gedetailleerde jaarrekening is opgenomen in de bijlage.

Jaarverslag 2013

121/121