Tijdschriftattendering nr 3 2019 2020 by Reinwardt Academy

20192020 Reinwardt Academie

Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten

Reinwardt Academy

Amsterdam University of the Arts

[TIJDSCHRIFTATTENDERING NR.3] Inhoudsopgaven van recent verschenen tijdschriftnummers

r r:

r~-

---- I

~''''''''~

) ! ._--====-

4 , ,

Inhoud 04 Van de redactie 05

Een decennium koers houden in het digitale universum

De archiefervaring 23 Brievenreeks

06 Voetbalarchieven buitenspel? 24 YouTube en filmbeelden uit W02 09

Acquireren met een schroevendraaier Sportfilm na 75 jaar gepubliceerd

26 Zaakgericht werken, werkt dat?

10 Stadsarchief Rotterdam digitaliseert voetbalgeschiedenis

30 'Graag een onsje meer openbaarheid ... ' Openbaarheid van overheidsinformatie (deeI2)

33 Preview iPRES 2019

Sportgeschiedenis in beeld

13 Column

36 Column

37 Hotspots

Een wirwar van sportbonden en sportclubs ontrafeld Hoe het Huygens ING een sportdatabank ontwikkelde Sporthistorie herbeleven met Stichting de Sportwereld

38 Uitgelezen 39 Burgerlijke Stand 'Archieven kunnen een ware belevenis zijn' In gesprek met Hilde Jansma

nummer 7 2019

â&#x20AC;˘

- -;_;= ~

-_---

-=w=- - -=w=-

1/ /"-

/\\---) <, /

1//,-' /

<.~\\

+-;

"' __

'\"'-

-.......

-'\

I/'J~ \ \

/,.,

o ,//

"'---. //

-, "\ /

,\ /'

/-_

\ <,

,.,

,\/

-----'\)/ /_/

>{6

Inhoud 04

Van de redactie

Gemeenschappelijke termen voor erfgoed

De archiefervaring

Nationaal Archief ontvangt het CoreTrustSeal-certificaat

'Kennisdeling is van groot belang' Koloniale

archieven

onder de kritische

Column

De straat op!

Maand van de Geschiedenis: Zij/Hij

With Pride Een nieuwe golf van roze zelforganisatie

Waarom certificering

een uitstekende

nulmeting

loep

WereldKIDS-coliectie digitaalontsloten

Brievenreeks

Utrecht begint hier

Column

Hotspots

Uitgelezen

Burgerlijke Stand

activisme 18

Historici op zoek naar diversiteit Een terugblik op de Historicidagen

2019

'Laat nooit los!' 20

Toegankelijke websites en applicaties voor archiefdiensten

In gesprek met Theo Marcelis

nummer 8 2019

â&#x20AC;˘

,ISSN

Reinwardt Academie

0960 -6556

Amfterdam.ae Hogesçhool voor de Kunsten

FOR MORE NEWS & ANALYSIS, VISIT

Mediatheek

theartnewspaper.com

770960655190

INTERNATIONA]

THE ART NEWSPAPER

UK E10.00/US $17.99/RoW E15.00

U. ALLEMAND! & CO. PUBLISHING LTD. EST. 1983, VOL. XXVIII, NUMBER 315, SEPTEMBER 2019

ART&UNREST

TRACY CHEVALIER

MATERIAL SCIENCE

The novelist tells the story of her passion for embroidery

How designers are taking to edgy new substances

• Hong Kong collectors consider moving art • Artists take lead role in Russian protests

ART&DESIGN 2019 16-PAGE SPECIAL REPORT

NEWS PAGES 13&14

REVIEW PAGE5

What price philanthropy? American museums wake up to public concern Daniel Weiss, Adam Weinberg and other museum leaders speak to The Art Newspaper following the fallout from the resignation of the Whitney's vice chairman and the ongoing Sackler affair NEW YORK. The departure of Warren Kanders as vice chairman of the Whitney Museum of American Art in New York after prolonged protests is forcing US museums to publicly reckon with the make-up of their boards, once a mostly "inside-baseball" topic. More broadly, it is stirring worries that major donors may back away from making gifts for fear offacing controversy, museum leaders tell The Art Newspaper. While US museums are largely dependent on private philanthropy, there are no uniform best-practice guidelines to help them in appointing board members or deciding what kind of

trustees should be accepted or avoided. The lnternal Revenue Service and state attorney generals monitor museums' finances to make sure their funding is used for the "public good" rather than private enrichment, but museums are left to create their own internal procedures and codes of ethics, and professionals in the field do not see a consensus on the horizon. "We have not developed a list of acceptable industries or investment strategies or unacceptable ones," says Daniel Weiss, the president and chief executive of the Metropolitan Museum of Art in New York. "Rather, we take a look at individuals

we're working with in a holistic way in order to get a sense for who they are, what are their motivations for working with us, what their background is. It is not our goal to subject every donor to some kind of high-level litmus test to determine their suitability for the Metropolitan as a potential donor. "In the case of working with particular individuals, it's clear there is a line," Weiss adds. "We would not accept donations from high-level visible criminals, or organisations that are egregious and violate our own values or mission," he says. "At the same time, we are fundamentally supported by and CONTINUED ON PAGE 10 f)

Sale would be the most valuable UK

museum acquisition in a decade

i~ ~~ ~g ~[5 ~~ ~~ oei ~~

ii _~

LONDON. Orazio Gentileschi's The Finding of Moses (early 1630s) is likely to be acquired by London's National Gallery, The Art Newspaper can report. It is currently on loan there, from an anonymous private collector, who is believed to be Graham Kirkham, the founder of the DFS sofa company. On 3 July Kirkham sold five Old Masters by Liss, Ribera, Wtewael, Gainsborough and Liotard, which together fetched E26m at Sotheby's. According to the Sunday Times Rich List, he is worth E1.15bn, although his latest venture, Fabb Sofas, went into administration in 2018. Kirkham is thought to have bought the Gentileschi in 1995 after it was sold from Castle Howard in Yorkshire, where it had hung since 1798. The painting was originally acquired in the early 1630s by Queen Henrietta Maria of France, the widow of Charles 1. At the 1995 sale, at Sotheby's, it went for E5m. There were reports that the National Gallery had then unsuccessfully negotiated to buy it. Kirkham later offered the painting on long-term loan to the museum, in 2002, where it remains. A National Gallery spokesman would not comment on suggestions that it is now negotiating

Orazio Gentileschi's The Finding of Moses has been on loan to the National Gallery in London since 2002 to buy The Finding of Moses, saying that "we never comment on works of art that we may, or may not, be interested in acquiring". Gentileschi's Danae (1621), a smaller (but nevertheless important) painting, fetched a record $30m at Sotheby's three years ago; The Finding of Moses, a very large work 3m-wide, is likely to be worth in the low tens of millions of pounds. (Orazio Gentileschi was the father of Artemisia, who is now among the most sought after female Old Masters.)

The National Gallery has access to funds from its American Friends, which mainly come from a Getty endowment, and it is also likely to be approaching the Art Fund. Fundraising will be a challenge but if the sale goes through, it may well be the most valuable UK museum acquisition since the purchase of two Titian paintings of Diana bought jointly by the National Gallery and National Galleries of Scotland a decade ago. Martin Bailey

No room at the British Museum Lack of space sees major loan of Assyrian collection to Getty LONDON, The British Museum is to lend an entire "exhibition" of Assyrian sculpted reliefs to the J. Paul Getty Museum in Los Angeles for three years because it lacks the funds to create an adequate display space for all of its outstanding collection. The loan will include the Banquet Scene, which is widely regarded as the world's finest single relief panel from Assyria. The Los Angeles show, Assyria: Palace Art of Ancient Iraq (from 2 October), will comprise 12 large gypsum panels like those destroyed by Islamic State extremists in Iraq in 2015. The sculptures on loan date from the ninth to seventh centuries BC and were excavated at Nimrud, Nineveh and Khorsabad in the mid-19th century. None is on display at the British Museum, following the closure of a basement gallery in 2006. Although the Banquet Scene was shown in the British Museum's major Ashurbanipal exhibition last winter, it has otherwise not been seen in the UK for 13 years. The museum does not discuss the value of artefacts, but this single panel alone is believed to be worth around El00m. While the Getty Foundation is one of the most generous donors to museums worldwide, no fee or quid pro quo is being disclosed. The British Museum has 240 Assyrian panels on display, with a further 80 in storage. A museum spokeswoman says that "we want to share some of the collection through national and international loans", adding that a longer term redisplay of the full Assyrian collection "will form part of the museum's masterplan and redevelopment", yet to be finalised. The plan will then need approval from the trustees and enormous funds will have to be raised. Even when work begins, the building will need to be reinstalled as a rolling project, with the whole process taking well over a decade and possibly much longer. Creating the space to display all of the Assyrian reliefs is therefore many years away - hence the Getty loan. In the meantime, the museum's priority is its archaeological storage facility outside Reading, which is due to be completed in 2023. M.B.

THE ART NEWSPAPER Number 315, September 2019

EDITION

THE ART NEWSPAPER The Art Newspaper is published by U. Allemandi & Co. Publishing Ltd, ISSN 0960-6556

Editorial staff and contributors

Contents Number 315, September 2019

Editor Alison Cole Deputy editor Julia Michalska Specialist editors (London-based) Fairs and special projects editor Emily Sharpe Art Market editor Anna Brady Museums & Heritage editor Hannah McGivem Exhibitions editor José da Silva literary editor Donald Lee Assistant digital editor Aimee Dawson Editorial assistant Kabir Jhala

Leaders

Specialist editors (New York-based) Editor, Americas Helen Stoilas Senior editor, Americas Nancy Kenney Deputy art market editor Margaret Carrigan Deputy museums editor Victoria Stapley-Brown Staff reporter Gabriella Angeleti

John McTernan on whether politics is an art or a science. Tom Finkelpearl on diversity in New York's cultural institutions

Contributing editors Gareth Harris (Chief contributing editor), Louisa Buck (Diary, London), Jori Finkel (Los Angeles), Linda Jablonsky (New York), Ben Luke (Review), Anny Shaw (Art Market) Editorial production Production editor Louis Jebb Design James Ladbury, Karin Rees Picture editor (london) Katherine Hardy Picture researcher (US) Amanda Perez Sub-editing Peter Kernan, Andrew Mcllwraith, Donatella Montrone, Vivienne Riddoch, Ben Walsh Correspondents (international) Seniorjournalist Cristina Ruiz Editors-at-Iarge Georgina Adam, Melanie Gerlis, Jane Morris. Correspondents Martin Bailey (UK), Erica Eisen (UK), Bendor Grosvenor (UK), Maev Kennedy (UK), Ivan Macquisten (UI<), Scott Reyburn (UK); Elizabeth Fortescue (Australia), Tim Stone (Australia); Hadani Ditmars (Canada); Richard Unwin (Eastem Europe); Vincent Noce (France), Anna Sansom (France); Catherine Hickley (Germany); Lauren Gelfond Feldinger (Israel); Tim Cornwell (Middle East); Sophia Kishkovsky (Russia): George Nelson (Russia); Ayla Jean Yackley (Turkey); Brian Allen (US), David DArcy (US), Jonathan Gnffin (US), Paul Jeromack (US), Hilarie M Sheets (US), Jillian Steinhauer (US), Tess Thackara (US), Christian Viveros-Fauné (US), Menachem Wecker (US)

News

To advertise. please contact: UK, Europe and rest ofworld

KathBoon T: +44 (0)203 586 8041 E: k.boon@theartnewspaper.com

Americas Kathleen Cullen T: +1212 343 0727 E: k.cullen@theartnewspaper.com

Editor's letter ALISON COLE

6-17

While many in the art world have enjoyed a good break over the summer months, the burning issues have not gone away. This month, as we look forward to an embarrassment of riches in terms of autumn art world events - including our Art & Design 2019 special report - we also examine at length a wonying potential erosion of public trust in museums. This follows in the wake of a string of ethical dilemmas played out in the press and across social media, which have found most museums on the back foot - resulting in trustee and director-level resignations, the turning down of donations or sponsorship from unethical or inappropriate sources, a lack of movement over colonial restitution claims, and tardy recognition of the strength of artistic or public feeling in these febrile arenas. The situation also coincides with a crisis of trust in the wider political establishment and its institutions, which has led to the rise in populism internationally and to what one of our Leader writers describes in this issue - in the context of the UK's Brexit crisis - as "culture wars". The Art Newspaperhas contacted the leaders of major museums in the US and the UK to discuss their response to the intense public scrutiny and social activism that they are now grappling with, and the impact it has on their different models of funding. We also talked to Nicholas Serota, former director of the Tate and still a leading player in the museum world, about his personal philosophy in this respect. It all boils down to a question of leadership. For Serota, because the survival of museums depends on public trust, museums "have to recognise that they are seen as exemplars of public good and must therefore adopt standards that are in advance of the law". But, for London's National Gallery, it is more about reputation. A spokeswoman says that the gallery's policy is to consider more narrowly "the potential harm caused to the gallery and its collection by unethical sources of funding, rather than the potential harm done to society by alleged illegal or unethical donations".

US sanctions open the door to restitution cases against Cuban regime, German museums at odds with Kaiser's great grandson's bid to reclaim art

Museums& heritage

22-40

We ask the five big UK art museums how ethical they can afford to be about fundraising. Dresden's bombed royal state apartments are restored to their former glory

Publishing and commercial Publisher Inna Bazhenova Honorary chairman Anna Somers Cocks Chief executive Russell Toone Associate publisher, fairs and events media Stephanie Ollivier Head of subscriptions and membership James Greenwooc Head of sales (UK) Kath Boon Head of sales (the Americas) Kathleen Cullen Advertising sales director Henrietta Bentall Marketing manager (the Americas) Steven I(aminski Business Co-ordinatorlSales Executive (the Americas) Sarah Vitale Design/production (commercial) Daniela Hathaway Digital development director Mikhail Mendelevitch System administrator Lucien Ntumba Management accountant Evgenia Spellman Accountant Matha Murali Administratorl book-keeper (the Americas) Anthony Shao Team assistant Hannah Burt

43-61 Mourning the death of middle-class collecting. The art trade buckles up for a no-deal Brexit and the mega-expanson of US dealers

Regulars

To subscribe: The Art Newspaper is published 11 times a year (not in August) UK: £74.80pa: US: $11Spa: Europe€104: RoW £105 Telephone: +44 (0) 1371853 603 Website: subsaibe.theartnewspaper.com Email: subscriptions@theartnewspaper.com Postal address: Trinity House, Sculpins Lane, Wethersfield CM7 4AY, UK

Contact US: In the UK: The Art Newspaper, 17 Hanover Square, London W1S 1 BN Tel: +44 0203 586 8054 Email: info@theartnewspaper.com In the US: 130 West 25th Street. Suite 9(, New York, NY 10001 Tel: +1212343 0727 Fax: +12129655367 Email: nyoffice@theartnewspaper.com Website: theartnewspaper.com

Distribution International retail: Seymour Distribution, 2 East Poultry Avenue, London EC1A 9PT Tel: +44 (0)20 7429 4000 Email: info@seymour.co.uk Specialist retail: Central Books, 50 Freshwater Road, Chadwell Heath, London, RM81RX Tel: +44 (0)845 458 9925 The Art Newspaper was founded in 1990 by Umberto Allemandi and Anna Somers Cocks on the original concept of II Giornale dellMe, founded 1983. TheArt Newspaper (USPS 0675S). pu~ishedmonth~(11 issues, year: not pu~ishedinAugust) try u. A1_ndi & Co. Pub· lishingLtd.17H,noverSq",""LondonWIS IBN, aod try Umber!oAl_ndi &Co. Pu~ishingUSAInc, TheArt Newspaper, 130 West 25th Street SuRe9C. NewYorI<, NY 10001 Registratkln nc SI66640. © TheArt Newspaper, 2(JIg Period",,1s postage paid at New York NY 10199 and at additional mailing offices. posmester send US changes of address to The Art NeY6paper. 130 West25th Street Suite 9C. Neo.v Vorl<. NY 10001; send UK and RoW changes of address to The.Art Newspaper, 17 Haf'lQ'M Square. london WlS IBN. © U. Allemandi &(0 PubiishingLtd, 2019. All rights reserved. No part cfthsnewspaper (No. 314) may be reproduced in whole or in part without written consent of the copyright proprietor. Prices and valuatiofls in Th,e Art Nevvspaper are for the guidance of readers onty and no legal resçoosibility whatsoever can be accepted for any such infomlaOOn so given. The Art Newspaper is not responsbe for statements expressed in the signed articles and interviews. While every care is taken by the pubHshers, the contents of advertisements are the responsibility of the indMdual advertisers.

Letters The blight of gentrification on New York artists In The Frame Boris Johnson's (2004) manifesto for the Arts Obituary Leon Kossoff. artist

Review

18 62

r-------l

"It's a troubled story, mine with art, but the relationship is the longest I ever had" Features: Maurizio Cattelan is bringing his fully functioning gold toilet to Blenheim Palace; Tracy Chevalier considers the meaning of embroidery Books: Colin B_ Bailey on French 18th-century art at the National Gallery; James Yorke on a definitive study of the decorator Pelagio Palagi Exhibitions: the first major US survey of leonardo's master, Andrea del Verrocchio, opens in Washington DC; Francis Bacon's literary leanings at the Centre Pompidou calendar International exhibitions listings 19-22

RAY PARKER

Art & Design 2019 Special Report: a Iö-page pull-out, in Review Forward thinking: artists and designers are creating immersive experiences to address present problems and uncertain futures. Feature by caroline Roux

Art

ODesign ()(2019!§J

Designers at home: The art collections of some of today's most influential architects and designers including I,M. Pei and Phil Freelon. Feature by Kriston capps Indigenous architecture: Santiago X is bringing back the Native American practice of mound building in Chicago. Interview by Margaret carrigan

Colfisart,

LLC

"Simple" Paintings, c. 1960 Frederick D. Hill Daisy Hill Sanders

Opening 12 September

Specialists in American Art by appointment New York 212.396.0099

WASHBURN 177 TenrhAvenue, New York, NY, 10011 (212) 397-6780 I jwashburn@earthlink.net

www.collisart.com

I washburngallery.com

ISSN

0960 -6556

Reinwardt Academie

1 0

Amsterdamse Hogeschool voor de Kunst

FOR MORE NEWS & ANALYSIS,VISIT

Mediatheek

theartnewspaper.com

INTERNATIONA

==:

770960

655190

THE ART NEWSPAPER U. ALLEMAND! & CO. PUBLISHING LTD. EST. 1983, VOL. XXIX, NUMBER 316, OCTOBER 2019

UK £lO.OO/US $17.99/RoW £15.00

ALL CHANGE Opening of high- tech storehouse speeds up the Louvre's great rehang

BUYER'S GUIDE Mouton to lapin: inside the market for design duo LesLalanne

NEW REVIEW What's happening in Exhibitions, Books and Media in our redesigned section

MUSEUMS PAGE23

ART MARKET PAGE 54

40-PAGE SECTION

REVIEW

Where there's a Wallace

Collection will there's a way... Loan restrictions stipulated in the London museum's original bequest are loosened, paving the way for joint international exhibitions in Los Angeles and Vienna By Martin Bailey LONDON. The Wallace Collection, one of Britain's most atmospheric national museums in an historic house, is moving into the international exhibitions circuit, now that it is able to lend its works for the very first time. The Art Newspaper can report that Lady Wallace's 1897 will has been reinterpreted, and is no longer regarded as a prohibition on lending. This will put the Wallace Collection - home to the art and armour collections brought together by the first four Marquesses of Hertford and Sir Richard Wallace - in a strong position to obtain reciprocal loans and mount major shows. Following loosening of the loan restrictions, the Wallace Collection is now discussing joint exhibitions with museums in London, Los Angeles and Vienna. Once the museum is able to make loans, others are keener to reciprocate with lending to the London collection or to embark on joint shows. Xavier Bray, who took over as the Wallace director three years ago, says that the wording of Lady Wallace's will specifies that the family bequest shall always be "kept together" and unmixed withother objects of art. Since the bequest to the nation in 1897 (and the museum opening in 1900), this has been interpreted as a prohibition on lending, although the will did not specifically prohibit temporary loans. Bray wanted to "think about how we could change the status quo and start collaborating with other museums in organising more ambitious exhibitions". He approached the Charity Commission, which determined that it is "in the interests of'

the charity [the Wallace Collection] to be able to lend objects from the Wallace Collection and to borrow works of art for exhibitions". After consulting with the government's culture department, which regulates and funds the Wallace Collection, the commission granted an order enabling loans. So why did this not happen earlier? According to the Wallace's chairman, António Horta-Osório, until recently it was believed that having all the collection on display "outweighed the advantages of national and international collaboration". But with what he describes as the changing cultural landscape, "this balance has shifted and in order fully to engage with the international art community, we must be able to share expertise and resources with our colleagues in other great collections around the world". In 2000, the Wallace opened its first temporary exhibition space, in the basement, and therefore not part of the original historic house where the permanent collection is displayed. Although a fairly small area, it was tripled in size with an extension in June last year. In recent years, borrowed works have also occasionally been displayed in the historic rooms; currently, for example, it is showing Manalo Blahnik shoes alongside paintings.

Comparative cases Other museums with origins in private collections have also had restrictions on lending. The Burrell Collection in Glasgow was allowed to lend within the UK but not to send works overseas, But in 2014 its trustees obtained special approval from the Scottish Parliament to enable them to lend abroad.

====!:13iiliiliiiiiim:~ __ _j

Forget the Salvator Mundi: focus on Vasari The Louvre's exhibition on Leonardo da Vinci reveals ground-breaking new research on Italian literary sources By Vincent Noce PARIS. The highly anticipated Leonardo da Vinci exhibition marking the SOOth anniversary of the artist's death opens at the Musée du Louvre in Paris this month. Although the media has focused

primarily on whether the Salvator Mundi will be included in the display, the real substance of the show is the exhaustive research into Italian literary sources conducted by Louis Frank, a curator in the prints and drawings department and a philologist, which has shed new light on

the artist's life. Contrary to the mythology that surrounds the artist, suggesting that he was easily distracted and moved frequently from one preoccupation to another, the curators argue that all of Leonardo's endeavours in multiple fields were ultimately undertaken in the service of painting. Frank, who has organised the exhi. bition with Vincent Delieuvin from the museum's paintings department, has

A Wallace Collection show on Fragonard. featuring The Swing (1767) from its collection. is now on the cards. Below: Wallace chair António Horta-Osório and director Xavier Bray with Lady Wallace's 1897 will

In France, both the Musée Nissim de Camondo, a collection of decorative art in Paris, and the Musée Condé, set up by Henri d'Orléans in his chateau in Chantilly, can never lend. In the US, the Frick Collection in New York - the closest comparison to the Wallace Collection - carmot loan works donated by Henry Clay Frick, although it can lend paintings that were acquired later. The Isabella Stewart Gardner Museum in Boston can lend, but is obliged to leave empty spaces on its walls. So what is plarmed for the Wallace Collection? There will be an important loan to a monographic show for 2020 on a northern Old Master, with details to be armounced shortly. Bray is also in discussion with Vienna's Kunsthistorisches Museum about a possible exhibition on German Renaissance armour, since the Wallace has a fine armoury. Another project is likely to be a Fragonard show, featuring the Wallace's saucy painting of The Swing (1767) and his evocative The Souvenir (1778). A major show on Frans Hals is also being plarmed, which will enable the Wallace's famed Laughing Cavalier (1624) to be shown alongside Hals's other portraits.

spent over a decade examining texts such as The Lives of the Most Excellent Painters, Sculptors, and Architects, written by the 16th-century artist Giorgio Vasari and one of the ideological foundations ofItalian Renaissance art history. To coincide with the show, a new version of Va sari's Life of Leonardo da Vind is being published by the Louvre and the art publisher Hazan, featuring the original Italian texts alongside Frank's translations. A painter at théMedici court, Vasari wrote biographies of the greatest artists of his time, encompassing the likes of Donatello and Michelangelo. Born

in 1511, eight years before Leonardo's death in France, he never met the celebrated artist but was able to reconstruct most of his life through direct and indirect testimonies. Frank praises Vasari's understanding of Leonardo's spirit but says that he took none of his assertions for granted and assiduously cross-checked the writer's statements about the artist's life and work against other documents. He urges caution when we read the many subsequent accounts of Leonardo's life. CONTINUED ON PAGE 13 ~

Number 316, October 2019 I THE ART NEWSPAPER

INTERNATIONAL EDmON

THE ART NEWSPAPER The Art Newspaper is published by U. Allemandi & Co. Publishing Ltd, ISSN 0960-6556

Contents Number 316, October 2019

Editorial staff and contributors Editor Alison Cole Deputy editor Julia Michalska Specialist editors (London-based) Fairs and special projects editor Emily Sharpe Art market editor Anna Brady Museums & Heritage editor Hannah McGivern Exhibitions editor José da Silva literary editor Donald Lee Assistant digital editor Aimee Dawson Editorial assistant Kabir Jhala Specialist editors (New York-based) Editor, Americas Helen Stoilas Senior editor, Americas Nancy Kenney Deputy art market editor Margaret Carrigan Staff reporter Gabriella Angeleti Contributing editors Gareth Harris (Chief contributing editor), Louisa Buck (Diary, London), Jori Finkel (Los Angeles). Linda Yablonsky (New York), Ben Luke (Review), Anny Shaw (Art Market) Editorial production Production editor Louis Jebb Design James Ladbury, Karin Rees, Anamaria Stanley Picture editor (London) Katherine Hardy Picture researcher (US) Amanda Perez Sub-editing Dean Gurden, Peter Kernan. Donatella Montrone. Vivienne Riddoch, Ben Walsh, Maddie York Correspondents (international) Seniorjournalist Cristina Ruiz Editors-at-Iarge Georgina Adam, Melanie Gerlis, Jane Morris. Correspondents Martin Bailey (UI<), Erica Eisen (UI<), Bendor Grosvenor (UI(), Maev Kennedy (UK), Ivan Macquisten (UK), Scott Reyburn (UK); Elizabeth Fortescue (Australia), 11m Stone (Australia); Hadani Ditmars (Canada); Richard Unwin (Eastern Europe); Vincent Noce (France), Anna Sansom (France); Catherine Hickley (Germany); Lauren Gelfond Feldinger (Israel); Tim Cornwell (Middle East); Sophia Kishkovsky (Russia), George Nelson (Russia); Ayla Jean Yackley (Turkey); Brian Allen (US), David D'Arcy (US). Jonathan Griffin (US), Paul Jeromack (US), Hilarie M. Sheets (US), Jillian Steinhauer (US), Tess Thackara (US), Christian Viveros-Fauné (US), Menachem Wecker (US)

Leaders

Stefan Kalmár says the cultural sector should assert its principles in time of crisis. Nathalie Bondil says museums should be defined by their well ness attributes

To advertise, please contact: UK. Europe and rest of world Kath Boon T: +44 (0)203 586 8041 E: k.boon@theartnewspaper.com

Americas Kathleen Cullen T: +12123430727 E: k.cullen@theartnewspaper.com

News

6-17

Culture wars rage in lead up to German state elections and a long-lost Josef Albers mural is returned to the heart of Manhattan

Museums& heritage

23-39

Louvre director Jean-Luc Martinez tells us about his ambitious future plans for the collections. A network of heritage experts is rallying to fight the climate crisis

Art Market

45-61

Blue chip artists may not be as secure an investment as collectors assume. Crackdowns on art traderelated crimes are rising.

Regulars

To subscribe: The Art Newspaper is published 11 times a year (not in August) UK: £87.50pa; US: $130pa; Europe €125; RoW £130 Telephone: +44 (0) 1371853 603 Webs~e; subscribe.theartnewspaper.com Email: subscriptions@theartnewspapercom Postal address: Trinity House, Sculpins Lane, Wethersfield CM7 4AY, UK

Contact us: In the UK: The Art Newspaper, 17 Hanover Square, London W15 1BN Tel: +44 0203 586 8054 Email: info@theartnewspaper.com In the US: l30 West 25th Street. Suite 9C, New York, NY 10001 Tel: +12123430727 Fax: +1212 965 5367 Email: nyoffice@theartnewspapercom Website: theartnewspapercom

EDITOR'S LETTER Alison Cole

Publishing and commercial Publisher Inna Bazhenova Honorary chairman Anna Somers Cocks Chief executive Russell Toone Associate publisher, fairs and events media Stephanie Ollivier Global head of sales Kath Boon Head of sales (the Americas) Kathleen Cullen Advertising sales director Henrietta BentalIInternational head of subscriptions Steven Kaminski Business development co-ordinator/salesexecutive (the Americas) Sarah Vitale Design/production (commercial) Daniela Hathaway Digital development director Mikhail Mendelevitch System administrator Lucien Ntumba Management accountant Evgenia Spellman Accountant Matha Murali Administrator/book-keeper(the Americas) Anthony Shao Commercial and special projects Hannah Burt

Letters The ethics of museum funding Diary Pornhub commissions an exhibition in LA Obituary Francisco Toledo, artist

This issue marks the launch of our revamped Review section and a general refresh of The Art Newspaper design as we look forward to celebrating our 30th year in 2020. Building on the strength of the original design, we have enhanced the colour palette demarcating each section - from News, to Museums & Heritage, to Art Market. Another minor but important change is bringing our reporters' by-lines up front, to emphasise our roster of some of the finest international journalists in the art world. In this month's issue, as the UK teeters on the brink of Brexit, we focus on the big Leonardo blockbuster in France, with some exclusive news and insights, and we provide an early glimpse of the restored Josef Albers mural in Manhattan. With the Review, our purpose has been to give this second section a sharper identity in relation to the main paper, with a tighter events focus. We also want to signal more clearly the content of each section, and to indicate when our expert team is making selections or recommendations. The Exhibitions section will now include a major exhibition review - which will combine the traditional review format with an analysis of the exhibition-making and the critical responsein addition to our usual previews of forthcoming exhibitions. Philip Hensher's "Big Review" of Tate Britain's William Blake show has kicked this off in exemplary fashion. Our Books pages continue to provide scholarly, in-depth reviews, while also highlighting books that are coming up and research discoveries. Our newly introduced Media page allows us to look at film, documentaries, social media and even old "media", like the revival of vinyl in an art context. And our calendar section (The list) is now more carefully curated, with highlights provided by our sister and partner papers in their respective territories (France, Italy, China and Russia). This month, we are also launching a new initiative at The Art Newspaper, our monthly "Art Market Eye" newsletter, which will bring you the latest art market trends, together with data and opinion, and analysis of market news. You can sign up at theartnewspaper.com

18 62

• review,

Books

EXHIBITIONS//BOOKS//MEDIA

Distribution International retail: Seymour Distribution, 2 East Poultry Avenue, London EC1A 9PT Tel: +44 (0)20 7429 4000 Email: info@seymour.co.uk Specialist retail: Central Books, SO Freshwater Road, Chadwell Heath, London, RM81RX Tel: +44 (O)84S 458 9925 The Art Newspaper was founded in 1990 by Umberto Allemandi and Anna Somers Cocks on the original concept of II Giornale dell'Arte, founded 1983. The Art Nempaper(USPS 06755) is pu~ished month~ (11lSSUesa year; not ~ished in August) byu. N_r<l &co. Publishingltd. 17 HaI1CM!f Square. london WlS IBN. and IJj UmbertoN_ndi & Co. Pu~Ohing USA 1"0 The Art Nempaper.1JO West 25th Street. Suite 9C. New York, NY 10001. Registration 110: 5166640. © The Art Nevvspaper, 2019. Peóodicalspostage paid at New York NY 10199 and at additional mailing offices. Postmaster: send US changes of address to The Art Newspaper. 130 West 25th Street. Suite 9C. New York NY 10001: send UK and RoW changes of address to The Art Newspaper, 17 Hanover Square. london WlS 1BN. © U. Nlemandl & Co PublOhing ltd, 2019. NI rights reserved. No partof this nempaper(No. 316) may be reproducedin whole or in partwithcut written consent of the copyright proprietor. Prices and valuationsin The Art Newspaper are for the guidance of readersonly and no legal resp:l1Sibility whatsoever can be accepted fOf any such information sogiven. The Art Nev.spaper is not responsibleforstaternefltsexpressed in the signed artidesand interviews. While ~ care is taken by the ~blishefs. the «nteots of advertisementsare the re5jXlI1Sibility of the individual adverttsers.

RAY PARKER

22-27

There is an excellent commitment to show William Blake's work as it originally came to an audience ~~

Exhibitions

7-19

Tbe Big Review: The Tate's William Blake show goes well beyond framed pictures on the wall. By Philip Hensher Previews: The Leonardo exhbition at the Louvre features new scholarship and scientific findings, and promises to be much more than a blockbuster. By Alison Cole Tbe Interview: Shirin Neshat's new retrospective atthe Broad, in Los Angeles. is a satire on political turmoil in the age of Donald Trump. By Aimee Dawson

The unpretentious genius of Giovanni Bellini, London counterculture at BeHerBooks, and intimate images of Louise Bourgeois at home

Media

Vinyl records as an artist's medium; Top of the Pods on biographers and their subjects; Insta-gratification, a new column on art and social media

The Insiders

20 Louisa Buck and Ann Binlot on autumn openings in London and New York TbeUst 31-38 Exhibitions from around the world chosen by our network of allied titles

Colfisart,

LLC

"Simple" Paintings, c. 1960 Frederick D. Hill Daisy Hill Sanders

Opening 12 September

Specialists in American Art by appointment New York 212.396.°°99 www.collisart.com

WASHBURN 177 Tenth Avenue, New York, NY, 10011 (212) 397-6780 I jwashburn@earthlink.net

I washburngallery.com

rRENDS IN KUNST EN CULTUUR

Nummer119·

Zomer2019·

31stejaargang

Ruimte voor kunst en cultuur in de stad Spreidingsbeleid Cultuur houdt binnenstad vitaal Betaalbare werkruimte

Reinwardt Academie

Amsterdamse Hogeschool "oor de Kunsten

Mediatheek 2Go

ISBN

978-90-6650-152-2

111111111111111111111111111111

www.boekman.nl

bij

€15

30EKMAN

119

Inhoud Maxime van Haeren, Jack van der Leden en André Nuchelmans Redactioneel

3 38

Jaco Boer

Private investeerders dragen kunstmetropool Berlijn

Kunst en cultuur onmisbaar voor de stad

De schatkamer van Enschede

Jette Pellemans

Toeristen spreiden met verhalen en thema's

Online dossier Achterg rond i nformat i e en literatuur over het thema in de bibliotheek van de Boekmanstichting

Interview met Conrad vanTiggeien, directeur Strategy & Branding van NBTC

!\rtikelen André Nuchelmans

De rol van cultuur voor een vitale binnenstad

Waarom kunstenaars vertrekken, blijven of terugkomen

Kim van der Meulen

'Amsterdam is meer dan het centrum' Interview met wethouder Touria Meliani

Boekman.nlfdossiers

Boekbesprekingen

Kansen voor een duurzaam huisvestingsmodel voor makers in de stad

Roei Griffioen

Maarten Hoorn en Gerwin Gabry

Columns/reportages

Cultuur in omgevingsvisies

Christen Democratische Verkenningen, jrg. 39,

nr. 1, 46-110 59

Everyone a photographer: the rise of amateur photography in the Netherlands 1880-1940

Gijs Scholten van Aschat

61 Rachid Benhammou

André Nuchelmans

Festivals de ruimte geven

Cultuur zet Dordrecht op de kaart

Balanceren in Rotterdam tussen wat kan en wat mag

Interview met cultureel intendant Han Bakker

Frits Dijcks en Remco Osório Lobato

De stad als gesprek Betaalbare woonen werkruimte voor kunstenaars in Den Haag

Flip Bool over Mattie Boom

Ruimte voor kunst

Stiefkindje of oogappel?

Erik Akkermans over Marc Janssens (hoofdred.)

'Uit de kunst'

Bart de Zwart en Marcel Musch

Bloeiende broedplaatsen

Institutionele gentrificatie?

HenkVinken en Rogier Brom

De sociale dimensie van de culturele infrastructuur in de stad

Interview met planoloog Zef Hemel

Willemijn Calis, Louisa Kistemaker en EIs Schutman

Macha Roesink

De publieke ruimte als product óf als plek van de toevallige ontmoeting?

Rogier Brom over Thijs Lijster (ed.)

The future of the new: artistic innovation in times of social acceleration

Janneke Weijermars over Alex Rutten

De publieke man: Dr. P.H. Ritter Jr. als cultuurbemiddelaar in het interbellum

RENDS IN KUNST EN CULTUUR

Nummer 120

• Najaar 2019

• 31 ste jaargang

Kunst als innovator Meerwaarde verbeelding en creativiteit Uitbreiding financiering Crosssectoraal werken

;SN 978-90-6650-153-9

111111111111111111111111111111

www.boekman.nl

€15

30EKMAN

120

Inhoud

Maxime van Haeren, Jack van der Leden, André Nuchelmans Redactioneel

Gert Staal

'Als we claimen dat we innovatie zichtbaar maken, kunnen we onszelf niet buiten het vraagstuk plaatsen'

Klazien Brummel

Micha Hamel

Online dossier Achtergrondinformatie en literatuur over hetthema in de bibliotheek van de Boekmanstichting

Matthijs van Dijk

Boekman.nlfdossiers

Hoe Reframing Studio invulling geeft aan innovatie vanuit de kunsten

Boekbesprekingen

Syb Groeneveld

Ruimte voor antidisciplinair onderzoek en experiment in de creatieve industrie

Kim van der Meulen

Chris Sigaloff en Taam Maas

Innovatie voor iedereen?

Dick Rijken

Van vormen naar waarden

I nterview met Daan Roosegaarde

Hoe kunstenaars en vormgevers werken met betekenis en waarden in de samenleving Epiloog

Maxime van Haeren

To BIS or not to BIS? Interview met Willem Velthoven en Jans Posse I van Mediamatic

Mathijs Sanders over Nico Laan

Medemakers: sociologie van literatuur en andere kunsten

Design en Eindhoven

'Creativiteit is ons echte kapitaal'

Paul Dijstelberge over Andrew Pettegree en Arthur der Weduwen

De boekhandel van de wereld: drukkers, boekverkopers en lezers in de Gouden Eeuw

60 Columns! reportages

Dana Linssen over Harry Hosman (samenst.)

Haarlem filmstad

Janneke van Kersen

Verbinding tussen kunst en wetenschap

in kunst en

Het artistiek perspectief in het wetenschappelijk discours

Design als dialoog van maatschappelijke waarden

Verbeelding als bron voor innovatie

Pioniers op het snijvlak van mode en technologie

Duurzaamheid design

Natasja Admiraal

Meer uitvinder dan modeontwerper

~rtikelen

Maaike Elise van Steenis

Beperkend én verrijkend

Interview met artistiek directeur Guus Beumer van Het Nieuwe Instituut

Het innovatieve vermogen van de cultuursector

Jack van der Leden

'Een social designer wil de wereld veranderen' Interview metTabo Goudswaard

André Nuchelmans

Innoveren zit Mojo in het bloed

Joost Zonneveld over Marjo van Schaik

Spaces of culture: new cultural venues in Amsterdam: research and strategies

De cover

Ooit vroegen we in complete argeloosheid een coverfoto aan. wat later de huisfotografe van MichelleObama bleek te zijn (winter 2014). Dat argeloze komt vaker voor. Di~ kee.rkruisten onze we en die van Man MOllanen, die zo~der aarzeling haar foto beschIkbaar t Ide Ook zij is een hele grote. Staat ~~keĂ&#x153;jkSin de krant en in alle denkbare magazines, geeft les in totoqrafie en IS 'tgeroepen tot de beste blogster, met ~~ allerbeste website over eten, van heel Finland. Kijk zelf maar eens op. www.marimoilanen-photography.com

Een zinderende dag in zijn slipstream met kreeft zoals het bedoeld is in Zuiddorpe. njkelijk vloeiende wIJn en champagne en alles doorspekt met sappige anekdotes. Wewaren er, op weg naar huis. nog een beetje beduusd van. Gassen, gassen, gassen ... is echt geen loze kreet van gastvrijheidsgod-envinocosmopohtain Paul Herman van wijnhandel Herman in Axel Misschien valt deze bouillon op de mat als de regen je ramen striemt, maar voor ons was het verhaalOnze fans zijn wit ijs ontgroeid van Carlina de Lorenzo verkoelend, tijdens de hysterisch warme dagen in juli. Roberto Coletti fotografeert als de beste, maar kan ook alle denkbare smaken ijs maken. Wij hoordenvoor het eerst dat de magie van een nieuwe smaak begint met een rekenmachine, een refractometer en een recept dat op de gram nauwkeurig is.

Tijdens een persreis naar Guernsey leert Will Jansen de sympathIeke Raoul .

Meuwese sinds kort chef de CUISine In het Amsterdamse Hotel SofitelLegend The Grand kennen. Hij werkte toen nog, samen met ziln sous Frank de Heer bij De Hoefslag in Bosch en Duin. FrankIS met hem bi mee ekomen. Een goede reden eens IJ hun ~ieuwe broodheerlangste gaan om te kijken hoe zij zich daar Inpassen .. Je leest het in "Bridges en Oriole passen m de

De alomtegenwoordige ottolenghi beschrijft in zijn boeken terloops het gekibbeloverde herkomst van de . hummus. Het is zo ver van ons bed dat Je er makkelijkoverheen leest. In De. slag om de smaak legt James M.Dorsey UIt dat het serious business IS, daar In het MIdden Oosten Interessant om zijn relaas eens naast d~t van Jacques Meerman te le<ijgen die in Ons eten en de Levant op zijn eIgen wijze echt van mythe scheldt.

En verder: > 6 Berichten> 30 Boterhammen - gedicht Kristien Spooren > 32 De slak die niet bestaat - tekst Jurriaan Geldermans > 40 Portugal- tekst Nicolaas Klei> 44 Brass Boer Thuis - tekst Will Jansen> 49 Gemeenschapskoken in Coqui - tekst Ynske Boersma> 56 Lekker plastic eten tekst Will Jansen> 62 Prins van de omakase - tekst Marloes Kemming > 67 Kookboeken en keukengerei - tekst Eelco Schaap> 84 Een abc voor lekkerbekken - tekst Kathy Mathys> 94100 dingen - tekst Will Jansen > 102 Wijn van een holistische cowboy - tekst Susette Brabander> 108 Fugu fish - tekst De Wind en Davids> 112 Foodie Town Edmonton - tekst Harmke Kraak > 116 Samen eten verbindt - tekst Will Jansen> 121 De Bouillonambassadeurs-. 122 Bouillon Leest > 128 Wie werkten er mee

losse luxe. Bouillon! Najaar 4

Bouillon! Najaar 201n \\'wv\'.b(J\lillonmagazinE.'.nl

ztn 9 www.bouillonmagazlne.nl

het

Kastelen, buitenplaatsen en hun bewoners september 20191 Jaargang 1 1 Nr. 2

Ruimte voor vrouwen

Ekenstein

Vredenoord: herstel

Column

in de middeleeuwen

Neogotisch sprookje

van een Zocherpark

Paul Schnabel

Jaargang " nummer2 september 2019

Het Buiten verschijnt driemaal per jaar

COLOFON Uitgever . Het Buiten is een uitgave van Stichting Het BUiten, Klooster O.LV. Ter Eem, Daam Fockemalaan 22, 3818 KG Amersfoort www.het_buiten.nl.secretariaat@het-buiten.nl Redactie Jephta DulIaart (hoofdredacteur), Fred Vogelzang, .. Heidi van Limburg Stirum, Helene Blaak en Nina WIjsbek .. Contact met de redactie kan via hoofdredacteur@het-bUiten.nl Redactie Adviesraad Em. prof. dr. Yme Kuiper (voorzitter), Drs. Anne Mieke Backer, Drs. Epko Bult, Paul Mosterd, Dr. Jet Pijzel-Dommlsse, Mr. Sander Schimmelpenninck

Jonkheer Willem Alberda en zijn buitenplaats Ekenstein

Op reis door de Bataafse Republiek in 1799 met het echtpaar Scheltema - Deel 2

De prestigieuze verbouwing van zijn Groningse landhuis in een neogotische vormgeving gaf uitdrukking aan adellijke waardigheid in een wereld waarin steeds meer adellijke families en borgen verdwenen.

Advertentieverkoop Didier van Det (BCM Media), adverteren@het-buiten.nl Basisontwerp Studio Berry Slok, Amsterdam

'Op een golf van emoties': het tweede deel in een serie over het reisjournaal van Jacomina Scheltemavan Nijmegen waarin zij verslag doet van de tocht die zij en haar man afleggen langs veertig kastelen en buitenplaatsen in een van de rumoerigste jaren uit de Franse Tijd.

Opmaak Frank de Wit, Zwolle Druk BCM Media BV, Eindhoven Copyright/Disclaimer . Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Het BUiten IS met de .. grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld.Toch IS het mogelijk dat informatie in dit blad onvolledig of onjuist IS. De uitgever aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor eventueel geleden schade door

Verder in deze editie 6

onjuistheden in dit blad.

IN DE ACTUALITEIT Kastelen in trek bij buitenlandse toeristen. Vier vragen aan Geldersch Landschap & Kasteelen

ISSN 2665-9743 BEELDVERANTWOORDING Foto omslag Het huidige gebruik van de neogotische Ridderzaal als restaurant in het historische huis van Landgoed Ekenstein, Appingedam. Foto Hans Dekker .. Steunafbeeldingen p.4 Ruimte voor vrouwen: Heiligenbeeld van St. Barbara, Frankrijk, vijftiende eeuw. Foto Milwaukee Art Museum p.5 Ekenstein: Foto Albert Speelman; Echtpaar Scheltema: Cornelis van Hardenbergh, De vernielde graftombe van de gravin van Solms In de kapel van Zoudenbalch in de Domkerk te Utrecht (1795-1800), Het Utrechts Archief; Vredenoord: Foto Stichting In Arcadië p. 18 portret Carla Oldenburger: Walther Schoonenberg p. 50 Schlosspark Lutetsburg; Gedenkstein für Wilhelm zu Inn-und Knyphause; Wie was De Mol? Foto Slot Sypestein p. 51 Foto Hedge House: Transformatie.Hedge House 2019 door P. Struycken - Kleur: Weelde en Veranderlijkheid, fotograaf Peter Cox; Tentoonstelling Gezonken Schatten: C~angsha kommen afkomstig van de Tang, fotograaf Michael Fletcher, Cover boek De vergeten prinsessen van Thorn: Foto Ultgevenj Sterck & De Vreese, Gorredijk p. 52 Campagnebeeld Aan de Surinaamse grachten _ Van Loon & Suriname (1728-1863): Foto Museum van Loon, Amsterdam; Familievoorstelling De Kikkerkoning op Kasteel Cannenburch door Danstheater LethDansant; ENCOUNTERsymposium: Albert Jansz. Van Panders, Kaart van de Alkmaarderhout (circa 1717), Regionaal Archief Alkmaar; Platform Kastelen en Buitenplaatsen: Foto Kasteel Mlddachten p. 53 Bosch en Vaart: Sake Elzinga p. 54 Amichem: Foto Joos l.ensink / .. Uitgeverij Waanders & de Kunst, Zwolle p. 55 De Herlaars: Foto Uitqevenj Verloren, Hilversum p. 58 Paul Schnabel: Foto SCP © Paul Schnabel

COLUMN van Carla Oldenburger De Douglasspar - een ingeburgerde exoot

BEELD Camera obscura - Atelier Roland Holst op de Oude Buisse Heide

Kasteel aan Zee - Nieuwe inzichten in de raadselachtige geschiedenis van het 'Zeeuwse paleis van Gruuthuuse'

BEELD landgoed Calorama daar waar het bleef zoals het was

AGENDA: UIT EN KENNIS

53 56

BOEKEN VERGETEN MEESTERWERKEN

COLUMN van Paul Schnabel Meer buitenplaatsen en landgoederen

Vrouwe in de toren? Ruimte voor vrouwen in de middeleeuwen

VREDENOORD reconstructie van een 'Zocherpark'

In hoeverre is het beeld van de middeleeuwse vrouw zoals dat in negentiende-eeuwse sprookjes en literaire ficti~ . wordt neergezet, historisch juist? Hoog tijd voor herziening

De architectenfamilie Zocher ontwierp in de vorige eeuw velen parken op buitenplaatsen en in steden. Ondanks dat bronnen ontbreken, is het gelukt de groenaanleg op buitenplaats Vredenoord in Rijswijkte doorgronden en de essentie van het parklandschap te reconstrueren.

van dit eenzijdige beeld.

HET BUITEN Colofon

4 Inhoud

HET BUITEN

Cultuurkrant

VOOR PRÓFESSIONALS DIE WER EN VOOR CULTUUR OP SCHOOL OF IN DE VRIJE TIJD

-'or-

Interview • Wethouder Said Kasmi

~~Cultuureducatie is onwijs belangrijk voor kansengelijkheid" Sinds Rotterdam een nieuw College heeft, lijkt er een nieuwe-wind te waaien op kunsten cultuurgebied. Wethouder Said Kasmi (D66) van Onderwijs, Cultuur en Toerisme zie' een du\deUjke rot voor cultuur in het weefsel van de stad. Hij is een fervent pleitbezorger van cultuureducatie.

Door FranClÎne van der Wiel

III III

en relatie die meer op gelijkwaardigheid en partnerschap gebaseerd is." Het is, op de keper beschouwd, een onopvallend zinnetje. Maar het vat het verbeterde klimaat voor kunst en cultuur in Rotterdam goed samen. Gemeente en culturele sector als partners - het zou natuurlijk doodgewoon moeten zijn, maar met de 'Leefbaren' aan het roer zaten kunst en cultuur tussen 2014 en 2018 enigszins in het verdomhoekje. Tijdens de zittingsperiode van het vorige College had cultuur, zacht gezegd, geen prioriteit. Maar met het aantreden van het nieuwe College ,en Said Kasmi, sinds een jaar cultuurwethouder, lijkt het tij gekeerd. In elk geval - en dat is al heel wat - wordt er niet bezuinigd op cultuur. De hoofdthema's van Kasmi's

EEN CONCERT VAN IEDER KIND EEN INSTRUMENT. IN 20181N DE DOELEN,

Said Kasmi:

"Onderwijs én cultuur in mijn portefeuille is een bewuste keuze"

uitgangspuntennota voor 20212024 zijn 'inclusiviteit, innovatie en interconnectiviteit'. Met name dat laatste, interconnectiviteit, is voor de cultuureducatiesector interessant. Die sector IS al interconnectief door de verbinding van cultuur met onderwijs. En laten die twee 'natuurlijke partners' nu in Kasmi's portefeuille zitten (en dus niet meer, zoals in het vorige College, bij de wethouder die ook de 'natuurlijke vijand', financiën, onder zijn hoede had). "Ik ben sinds lange tijd de eerste wethouder die onderwijs én cultuur in zijn portefeuille heeft. Een bewuste keuze omdat

FOTO GABY JONGENELEN

ik vind dat er op dat snijvlak nog heel wat te winnen is." Hoe kunnen diè twee beleidsgebieden elkaar versterken en zijn er op dit gebied al programma's (in ontwikkeling)?

zeker als we inzoomen op Rotterdam Zuid, zijn er veel kinderen met veel achterstand. Naast de klassieke rnanier van lesgeven - taal, rekenen, lezen - is het belangrijk met kunst en cultuur bij te dragen aan hun sociale en emotionele ontwikkeling. Ik denk bijvoorbeeld aan theater, waar je taal spelenderwijs kunt leren. Juist voor kinderen die de taal niet machtig zijn is dat belangrijk. Wij willen het Rotterdamse Kenniscentrum Cultuureducatie Rotterdam (KCR) een sterkere positie geven om cultuureducatie beter te verankeren in het curriculum van onze scholen. Dat is nu niet altijd het geval. De ene heeft het wel structureel ingeroosterd, de andere niet. De komende jaren willen we een fundament leggen. Het KCR moet daarin een regierol krijgen, zodat scholen op termijn een duidelijk programma hebben voor cultuureducatie. Met onder andere de dagprogrammering in Rotterdam-Zuid: extra uren naast het vaste curriculum." Is dat een harde eis?

"Het combineren ervan biedt veel kansen. Ik heb zelftijdens het opgroeien ervaren hoe belangrijk cultuureducatie is, zeker als je het, zoals ik, niet van huis uit meekrijgt. Dan is cultuureducatie op schoolonwijs belangrijk, ook in het kader van kansengelijkheid, een van mijn speerpunten op beide gebieden. In Rotterdam,

"Ja, dat is het. We vragen van deze scholen dat ze meeT gaan doen, en daar gaan we op toezien. Ook bij het monitoren krijgt het KCR een belangrijke rol. Het is dus niet vrijblijvend. Sommige scholen doen al best veel, maar we willen een stap verder zetten, en verder professionaliseren. Het moet in de leerplannen verankerd worden:' Lees verder op pagina 3

2 Column: Sanne Scholten 6 Interview: Lucas Westerbeek 7 Rubriek: Geld 8 Nieuw cultuurparticipatiefonds 10 Interview: Valentîjn Rambonnet 11 Rubriek: Onderzoek 12 Interview: Jan ten Berge & Mohssine Oahhan Nieuws 16 Agenda

DIT IS EEN UITGAVE VAN HET LANDELIJK KENNISINSTITUUT CULTUUREDUCATIE EN AMATEURKUNST • LKCA.NL • INFOlaLKCA.NL • POSTBUS 452, 3500 AL UTRECHT

CURATOR THE MUSEUM JOURNAL

WILEY

62/3 JULY 2019

CONTENTS

EDITORIALS 273

Hear, Here JOHN

277

FRASER

How Do We Listen To Museums? KATHLEEN

WIENS

AND ERIC

DE VISSCHER

FORUM 283

Beyond Borders SUSAN

291

PHILIPSZ

Soundmarks as Objects of Curatorial Care JOHN

KANNENBERG

ARTICLES 301

In Museums, There is No Hearing Subject JONATHAN

307

HOLGER

313

EVERRETT

"The longer we heard, the more we looked" Music at the Victoria and Albert Museum

ABI

ROSSI

AND NADIM

MISHLAWI

ROGNONI

FRYBERGER

ARCHAEOMUSICA - Making the Past Audible ADJE

BOTH

Soundscape Case Study: A Tudor Soundscape in a Historic House Chapel - Origins, Challenges and Evaluation LUCY

KAUFMAN,

AND MATTHEW

TYLER-JONES

The Sound of the Past: Sound in the Exhibition at the Danish Museum Mosede Fort, Denmark 1914-18 KAMILLA

461

DAOU,

RENEL

JEAN ICE BROOKS,

453

ANNABEL

Sounds Unheard: Reading a Sound Art Exhibition Catalog

ARND

439

KHALIL,

Preserving Functionality: Keeping Artefacts 'Alive' In Museums

ANNELIES

425

DE VISSCHER

Sonic Accessibility: Increasing Social Equity Through the Inclusive Design of Sound in Museums and Heritage Sites

GABRIELE

415

AND ERIC

CORTEZ

WILLIAM

403

BROACKES,

Sounding the Museum: A Shared Reflection on the Chou Hayda (What is this?) Intervention at the National Museum ·of Beirut AMANDA

377

VICTORIA

Performatively Driven: A Genre for Signifying in Popular Music Exhibitions ALCINA

367

DE LUCA

SCHULZE

KATE BAILEY,

343

AND ZOË

A Curatorial Guide to Museum Sound Design TOM

327

STERNE

Corpus In Flux: The Sonic Persona, Its Affordances & The Layers of an Institution

HJORTKJ.<ER

Musical Adventures: Extending the Museum Through Interdisciplinary Educational Programming and Tangible Takeaways NATHAN

BOTTS AND KATHERINE

PALMER

BOOKS 479

The Museum of the Senses: Experiencing Art and Collections BY CONSTANCE REVIEWED

CLASSEN

BY SHIH

CHANG

EXHIBITIONS ;483

There's Music in the Air: At Saint Louis's National Blues Museum You Can See, Hear, Feel, and Create the Blues MIKALL

VENSO

Inhoud

Coverfoto: Detail van het glas-in-Iood raam van William Dixon gewijd aan de schilderkunst in de Voorhal van het Rijksmuseum. Objectnummer HA-0028087.

De Nachtwacht als grotschildering

In de donkere mergelgrotten Sint-Pietersberg wonderen:

onder de

is de Nachtwacht te be-

een zwart-wit replica uit onge-

veer 1900 van kunstenaar Jules Sondeijker, die dat in opdracht

maakte voor het

museum in de Mergelgrotten Zonneberg. Afgelopen

maanden

vond een restauratie

plaats en op 21 juni 2019 volgde de officiële opening voor het publiek.

Filmkunst in Apeldoorn

Op zoek naar Spaanse scheepswrakken in het Hoornse Hop

Aan de Paslaan in Apeldoorn staat

Het Amsterdamse Stegenplan

ERFGOEDMAGAZINE

NR 5, 2019

Ontwerpkunst

Na een ruim twee jaar durende ingrijpen-

Bewustwording,

allureherstel

de verbouwing

en restauratie opende

Sinds 2012 wordt onderzoek gedaan naar

educatie, dat zijn yolgens Herbert van

Museum De Lakenhal deze zomer weer

het eerste gezicht een sober en

de waterbodem van het Hoornse Hop.

Hasselt, de kernwoorden

haar deuren voor het publiek.

functionalistisch

Met een schip, uitgerust

Stegenplan, een bvrgertnitiatlef,

het Minerva bioscooptheater.

gebouw uit 1918.

met sonar

Na onderzoek blijkt het één van de

speuren vrijwilligers naar resten van het

vroegste bioscoopgebouwen

maritieme

van ons

land en een zeldzaam voorbeeld van

interviewt

bioscooparchitectuur te zijn.

archeoloog

verleden. Michiel

Erfgoed Magazine

Bartels, gemeentelijk

van Hoorn.

voor het dat

hij begin ditjaar aan burgemeester Halsema presenteerde. De stegen in de Amsterdamse binnenstad verwaarloosd

zijn

en verdiem!n meer

Het rijks-

monument uit 1641 van architect Arent van 's-Gravesande voorbeelden cisme.

behoort tot de mooiste

van het Hollandse

Na de restauratie

schittert de Lakenhal

classi-

en nieuwbouw

alsof hij gister werd

opgeleverd.

aandacht.

Verder in deze editie: • 15 Achter gesloten deuren ·16 In beeld· 21 Column-

26 Uit het archief'-

35 Boeken· 44 Nieuws

ERFGOEDMAGAZINE

NR 5, 2019

Inhoud

Coverfoto: Het Aaltense Goor is een landschapsreservaat in Gelderland. De foto is beschikbaar gesteld door de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, die zich inzet voor herstel en behoud van het Nederlandse landschap [foto: Jordi van Oort].

COLLECTIE monumenten

Of je nu van de zandgronden

in Twente

komt, van het veen nabij Staphorst

P.urmer, sRecialist erfgoed, neemt ons tijdens de geschiedenis

Dorpslandschappen en tijdsvensters of uit

Schakels aan de ketting

je overal. Alles en iedereen

is, samen met de sociale gemeenschap

elkaar, we lezen erover, we bezoeken

culturele identiteit.

Maar hoe hou je men-

sen betrokken bij hun eigen landschap? En hoe brengje de complexe gelaagdheid van een cultuurlandschap

over? Een nieu-

we methodiek moet helpen om de eerste sta p te zette n.

Wij vertellen die aan

musea, we bekijken schilderijen en ook muziek kan ons veel vertellen. Maar ook buiten, op straat, op het land, liggen de boeiendste verhalen. Ook op plekken waar je misschien wel dagelijks gedachteloos

ERFGOEDMAGAZINENR 6, 2019

Artistiek en doelgericht

Hondenkar in ere hersteld

Eerder dit jaar heeft de gemeente

Door honden

Of het nu gaat om groen erfgoed, leiwerk

Hoorn een bijzondere collectie teke-

werden vanaf de 17e eeuw ingezet voor

of de inspectie

ningen aan het Westfries Archief over-

het vervoeren

gedragen. Het betreft een verzameling

Eeuwenlang

bouwtekeningen, geveltekeningen en

ren onderdeel

van gebouwd erfgoed, één

ding moet iedere vakman

leren: dat is kij-

ken. Kijken met kennis van de geschiede-

getrokken handkarren van allerlei goederen. waren dergelijke

nis van ons erfgoed, waarom het eruit ziet

stadsplattegronden uit de 20e eeuw.

1911 de Trekhondenwet

zoals het eruit ziet, hoe het is gemaakt en

De tekeningen geven een beeld van de

gesteld.

met welke materialen.

ruimtelijke ontwikkeling en de bouw-

Zo ontwikkelt

vakman zich tot een restauratievakman.

een

activiteiten in Hoorn in deze periode.

hondenkar-

van het straatbeeld.

Tot in

in werking werd

Toen verdween het wendbare

vervoersmiddellangzaam

uit beeld. Een

uniek stukje mobiel erfgoed.

voorbij sjeest

kunnen bijzondere gebeurtenissen hebben plaatsgevonden.

heeft zijn

eigen verhalen.

voor iemands

Rode draad in nieuwe erfgoedopleidingen: leren kijken

Het is een open deur: geschiedenis tref

de oude polder Mastenbroek: landschap

waarin men leeft, bepalend

Verder in deze editie: ·141n beeld· 19 Column- 20 Uit het archief· 25 De plek van- 36 Nieuws· 37 Boeken 38 Colofon

ERFGOEDMAGAZINENR 6, 2019

faro

tijdschrift over cultureel erfgoed Jaargang 12, nr 3, september 2019

IN DIT NUMMER

COLUMN

HET NIEUW GRUUTHUSEMUSEUM Jongerencrew op dreef

EEN NIEUWE START IN ANTWERPEN Afscheidsinterview met Marc Jacobs

06 ASBESTIS(OOK)ERFGOED Een stand van zaken

DOSSIER MEERSTEMMIGHEID

EN CONFLICT

22 TEN GELEIDE GEEN WOORDEN MAAR DADEN 23 VOORBIJ DE WITTE DOMINANTIE 28

MUSEUM OF EQUALITY AND DIFFERENCE (MOED)

DE ESCALATIELADDER VAN GLASL

34 HOE HET CONFLICT HANTEREN? 36 ZONDER TAALDREMPELS NAAR HET MUSEUM 39 GETUIGENIS I Stefanievan Gemert 42 REFERENTIEKADERS 44 GETUIGENIS [Irnara Limon 45 GETUIGENIS I Aminata Ndow en Mohamed Barrie 48 HET AGONISTISCHE MUSEUM 54 NEGATIONISTISCH ERFGOED 56

INTERVIEW ERNESTINE COMVALIUS

GETUIGENIS I Billy Kalonji

60 'LANGZAME MUSEOLOGIE' 64 QUEERING THE COLLECTIONS EN OOK

TELEX

SPREKEND ERFGOED Geheugenverlies door koloniaal geweld

HET ATELIER The Black Archives

20 EXPAT Saskia Scheltjens

66 MIJN ERFGOEDPLEK Sylvia Huang

INFORMAL LEARNING REVIEW

PUBLICATION

OF INFORMAL

LEARNING

JULy/AUGUST

EXPERIENCES, INC

No. 157 2019

ISSN 2642-7419

INSIDE: PLUS: MAKING

EXPLORING

MISTAKES,

AND INCLUSION,

THE FUTURE

ESTABLISHING BOOK

A CULTURE

REVIEWS,

OF ACCESS

AND MORE!

IN THIS ISSUE: ANNOUNCEMENT

AND CALL FOR SUBMISSIONS

NEW EXAMINATIONS

OF THE FOSSIL RECORD

BYROBERT MACWEST

BOOK REVIEW: EQUITY, EXCLUSION, AND EVERYDAY SCIENCE LEARNING INCLUSION: THE EXPERIENCES OF MINORITISED GROUPS, BY EMILY DAWSON BYKARENWISE ESTABLISHING A CULTURE OF ACCESS AND INCLUSION THROUGH MUSEUMS FOR ALL

By WENDYTAYLOR

PROMOTING INFORMAL LEARNING: THE SCIENCE MUSEUM GRUOP ACADEMY ON SCIENCE CAPITAL AND ENGAGEMENT TOOLS

MISTAKES

EXPLORING

WERE

BYMARENKRUMDIECK

MADE BYKATHYGUSTAFSON-HILTON

THE FUTURE IN MUSEUMS

AND SCIENCE

CENTERS

By PETERBISHOP, MEREDITH DOBY, ORLANDO GRAVES BOLANOS, ANDMIKKOMYLLYKOSKI

ILE TRAVELING

EXHIBITIONS

FORUM AT ASTC

2019

Publisher information: THE INFORMAL LEARNING REVIEW is a copyrighted publication of Informal Learning Experiences, Inc. It appears bi-monthly in February, April, June, August, October, and December. THE INFORMAL LEARNING REVIEW is edited and published by Informal Learning Experiences, Inc., (Editor: Robert M. West, Associate Editor: Karen Wise) tel: 720.612.7476, email: ileinc@informallearning.com, mailing address: 1776 Krameria Street, Denver, CO 80220. THE INFORMAL LEARNING REVIEW is designed and produced in house. ISSN 26427419.

SUBSCRIPTION

NFORM

THE INFORMAL LEARNING REVIEW 1 year, six issues, bimonthly, print and online: $65 in the U.S., $72 in Canada/ Mexico, $80 elsewhere. Online version ONLY, $55. Individual electronic issues can be purchased for $12 and will be delivered via email. Please contact us at ileinc@informallearning.com if you would like to purchase a single issue.

TRAVELING EXHIBITIONS DATABASE 1 year, unlimited access: $85 worldwide. There is no charge for listing exhibitions in the database. Please contact us at ileinc@ informallearning.com for more information. Exhibitions with immediate availability may be placed on the 11th Hour Page.

You can sign up for the Informal Learning Review and the Traveling Exhibitions Databasevia our website at www.informallearning.com. Online transactions are made securely via Paypalor Intuit.

vakblad voor informatieprofessi

Datastewardsh Bibliotheken broede51'jl(Q~ op nieuwe rol Kloosterlijke archiefschatten Hoe bewaak je de religieuze erfenis? Modemuze.nl Na online ook offline Extra Vooruitblik Smart Humanity-event

2019107

---_._-----------

....

DATA COLOFON

INHOUD

lP is samen met InformatieProfessional.nl het onafhankelijke platform voor de informatiespecialist van vandaag en morgen. De lezers werken in de informatie-, bibliotheek-, archief- en erfgoedwereld.

ISSN:1385-5328 lP is een uitgave (23ste jaargang) van Uitgeverij lP Charlotte van Pallandtlaan 18 2772 TR Voorburg tel. 06-44 09 19 85 www.informatieprofessional.nl

lP. Charlotte van Pallandtlaan 18, 2772 TR Voorburg, tel. 06-44 09 19 85, e-mail redactie@informatieprofessional.nl.

Eric van den Berg, egfvdberg@upcmail.nl, Tom van Staveren, graphicisland@upcmail.nl.

medewerkers aan dit nummer

in de' praktijk

Onlangs verscheen het rapport Datastewardship op de kaart: Een verkenning van taken en rollen in Nederlandse onderzoeksinstellingen. Van de Hanzehogeschool Groningen tot aan de Universiteit Maastricht: hoe gaan bibliotheken om met deze nieuwe rol? +

Stefan Jongen

Geroofde boeken

Bij veel Duitse universiteitsbibliotheken lopen projecten die onderzoek doen naar boeken uit de eigen collectie die mogelijk gestolen zijn tijdens het naziregime. Lidie Koeneman van de UB Amsterdam werd voor dergelijk speurwerk met vragen benaderd.

[JJ "

Kloosterlijke odyssee

Nederlandse kloosters zagen zich de afgelopen decennia geconfronteerd met toenemende vergrijzing en naderende sluiting. Wat te doen met de archieven? Kloosterl ingen sloegen de handen ineen. Otto S. lankhorst

irr

lidie Koeneman

Modemuze Erfgoedprofessional Mila Ernst is coördinator bij Modemuze, een online community die modecollecties van Nederlandse en Vlaamse musea bij elkaar brengt. Er liggen nu plannen voor offline activiteiten.

abonnementen Voor abonnementsprijzen en andere informatie zie InformatieProfessional.nl.

Het verlenen van toestemming tot publicatie in dit tijdschrift strekt zich tevens uit tot het in enigerlei vorm elektronisch beschikbaar stellen.

lP I vakblad voor informatieprofessionals

ma - van ethiek tot kunstmatige intelligentie en van hacking tot digitale vaardigheden. Graag tot dan! <

Conny van Bezu

advertentieverkoop Voor informatie over adverteren in blad of op de site: Rajin Roopram, e-mail rajin.roopram@kbenp.nl, tel. 06-15201724.

Een krachtig opslagmedium voor data is één. Maar andere aspecten zijn ook belangrijk. Bijvoorbeeld: hoe ga je verantwoord met data om? Hoelang bewaar je data? Wezenlijke vraagstukken voor iedereen die ermee werkt, zeker voor onderzoekers en hun onderzoeksgegevens. Dat noopt onderzoeksinstellingen om hierover na te denken. Steeds vaker stellen zij mensen aan om hierbij te helpen: datastewards. Redacteur Stefan Jongen doet verslag. Data is alom aanwezig, ook bij kloosters. En hoewel het aantal religieuzen afneemt, komt de schat aan gegevens die zij in de loop der jaren hebben voortgebracht en verzameld steeds beter beschikbaar, zowel offline als online. De archieven en bibliotheken van Nederlandse kloosters zijn tegenwoordig te vinden op een centrale, karakteristieke plek, bij de Orde der Kruisheren in Brabant. Otto Lankhorst licht toe. Over data gesproken: heb je 14 november gemarkeerd in je agenda? Dan vindt hetjaarlijkse KNVI-event plaats. Dit jaar wordt het thema Smart Humanity uitgediept. Wat doet de digitale transformatie met onze samenleving en wat betekent dit voor informatieprofessionals? In deze lP presenteren we het veelzijdige program-

Conny van Bew, Rob Feenstra, Henk van den Hoogen, Frank Huysmans, Lidie Koeneman, Otto S. Lankhorst, Jasper Snoeren, Monique Schoutsen, Raymond Snijders en Lotte Wilms.

•

rrn

Jasper Snoeren

redactie

vormgeving

Datastewardship

De huidige generatie digitale informatiedragers is niet duurzaam en heeft een beperkte opslagcapaciteit. Maar opslaan in DNA komt eraan. Hoewel de eerste toepassingen veelbelovend zijn, moeten er nog wel wat obstakels overwonnen worden.

redactieadres

Maarten Brinkerink, Wilbert Helmus, Dafne Jansen, Vincent M.A. Janssen, Evelien de Jonge, Stefan Jongen, Leen Liefsoens, Ronald de Nijs (eindredacteur), Matthijs van Otegem, Mirjam Raaphorst, Vincent Robijn, Eric Sieverts, Sjors de Valk en Daniël de Vette.

Dataopslag in DNA

oeveel is een petabyte? Daar moest ik even over nadenken toen ik las dat er in een gram DNA zo'n 215 petabyte aan data opgeslagen kan worden. Een petabyte, dat is 1.000 terabytes. Daarmee kan ik circa 200.000.000 foto's bewaren. En 215 petabyte biedt ruimte voor 43.000.000.000 foto's - meer dan ik er ooit zal kunnen maken. Maar wacht - data opslaan in DNA? Kan dat? Ja dus. Jasper Snoeren vertelt er meer over.

Ibiil

RUBRIEKEN

"I 07/2019

Foto van de maand Knus tussen de boekenrekken

ril

O&A

lP Lingo

Wisselcolumn

Christel Schollaardt

Vaderlandskaart

Luxe studenthouderij

KB Onderzoekskroniek Digital humanities bibliotheken

lifehacking I nte racti eve routekaart

20 pagina's met vooruitblik ~

Juridische kwesties

Column

Internetconsultatie van EU-auteurs-

SMART HUMANITY-EVENT

Bel Google voor Brexit

rechten richtl ijn

lP I vakblad voor informatieprofessionals

I 07/2019

Inhalt 6 8 9 54 SS 58

Nachrichten aus der Museumswelt Literatur Namen AutorInnen Impressum Wichtige Ausstellungen

Österreichische

Ist ein Museum auf einen Künstler spezialisiert,. der an diesem Ort sogar gewohnt hat, übt ein derartiges Haus oft eine magische Anziehungskraft aus, man glaubt hier dem Menschen und seiner Kunst besonders nahe zu kommen. So strahlt etwa im burgenländischen Eisenstadt der Haydn-Konzertsaal eben diese Faszination aus, wir meinen mit den Ohren Joseph Haydns hören zu können, wenn auf historischen Instrumenten ganz ohne Verstärker musiziert wird. Vom schöpferischen Geist noch mehr mitzubekommen, als ein Kunstwerk selbst hergibt, wird dem Besucher zuteil, wenn Menschen die Vermittlung übernehmen, die selbst dem Künstler nahestanden. In starker Erinnerung bleibt mir die Begegnung mit einer alten Dame, deren Vater ein Bauhaus-Künstler war. Da bleiben Details im Gedachtnis haften, die unter die Haut gehen. Mit diesem Doppelheft, in dem Österreichische Kunstlermuseen die Hauptrolle spielen, möchten wir eine kleine Serie beginnen, die wir in loser Foige fortsetzen werden. Die restlichen Beiträge, Nachrichten und Kommentare allerdings haben es ebenfalls in sich und empfehlen sich ihrer Aufmerksamkeit. Eine schöne Sommerzeit wünscht Ihnen

Künstlermuseen

Anja Morgenstern/Gabriele Ramsauer Leopold Mozart. Musiker - Manager - Mensch Sonderausstellung im Mozart-Wohnhaus Salzburg

Intervention: Warum Augsburgs Mozart-Museum geschlossen ist. Fragen an den Augsburger Kulturreferenten Thomas Weitzel

Theresia Gabriel Haydn-Haus Eisenstadt und l.iszt-Haus Raiding: Zwei Musikergedenkstätten- Juwele

Maria Sams Die l.ehár-Villa in Bad Ischl: Von der Sommervilla zum Museum

Thomas Haas Das Stille Nacht-Museum in Salzburger Arnsdorf: Mehr als ein Museum

Gerhard Haring Das Franz Xaver Gruber Gedächtnishaus im oberösterreichischen Hochburg-Ach

Bianca Russ-Panhofer Das Rosegger-Geburtshaus am Alpl und das Rosegger-Museum in Krieglach

Robert Schmiedlehner Das Museum Zinkenbacher Malerkolonie in St. Gilgen am Wolfgangsee

Andreas Vogel Freier Eintritt für Aile? Zur aktuellen Preispolitik von Museen

Kai Artinger Ist hier Afrika? Die neue Afrika-Dauerausstellung im Linden-Museum Stuttgart

Uwe Albrecht Das Diorama der Zukunft

Paul-Bernhard Eipper Objekte aus Silber: Reinigung, Beschichtung und Aufbewahrung

Utz Anhalt Saxones - Die erlösende Sachsen-Ausstellung im Niedersächsischen Landesmuseum

Christian Müller-Straten Zum Rücktritt von Prof. Dr. Peter Schäfer, Direktor des Jüdischen Museums Berlin

Adelheid Straten

AuBerdem: Zum Titelbild PharaonenGold - 3000 Jahre altägyptische Hochkultur bis 24. November 2019, täglich ab 10 Uhr Die Ausstellung .Pharaonentäold - 3000 Jahre altägyptische Hochkultur" im Weltkulturerbe Völklinger Hütte zeigt mit 160 Exponaten aus dem Alten Ägypten herausragende Goldschatze. In dieser Form sind die Objekte zum ersten Mal zu sehen. Die Ausstellung eröffnet einen besonderen Bliek auf das Gold, das für die alten Ägypter auBergewöhnlich groBe religiöse und symbolische Kräfte besaB. Gold ist das Symbol der Ewigkeit und das heiligste Metall der alten Ägypter. Sie bezeichneten Gold deshalb auch als das Fleisch der Götter. Zahlreiche Stücke sind zum ersten Mal überhaupt in einer Ausstellung zu sehen. Sie stammen aus bedeutenden Museen wie den Staatlichen Museen zu Berlin - Ägyptisches Museum und Papyrussammlung - dem Kunsthistorischen Museum Wien - Äqvptisch-Orientalische Sammlung - und dem Roemer- und Pelizaeus-Museum Hildesheim sowie aus internationalen Privatsammlungen. www.voelklinger-huette.org Anzeige

MUSEUM AKTUELL Doppelausgabe

257+258

2019

l'WW.museumsassociation.org I September

2019

Contents

Building connections Artist Rick Lowe forges closer community ties through his art

Features

Reviews

Regulars

Climate control 20 Gareth Harris looks at how artists are working with environmentalists to respond to the human impact on our planet, and asks if this is leading to real change

Keith Haring, Tate Liverpool 44 The retrospective of the American artist's vibrant work highlights the political urgency of his message, says Vid Simoniti

News in brief

News analysis

New horizons 26 Ten years ago there was an explosion of new and refurbished regional galleries in England. Caroline Parry sees how they have evolved Social capital 32 Rick Lowe's socially engaged practice has a huge impact on the communities he works with. GeraldineKendallAdams meets him Gruuthusemuseum, Bruges 36 A five-year renovation has transformed a gothic palace into an involving experience with great interactives, says Eleanor Mills Museums Journal, 42 Clerkenwell Close, London EC1ROAZ journal@museumsassociation.org Editorial 020 7566 7820 Advertising 020 7566 7830 Subscriptions 020 7566 7800 Fax 020 7566 7836 www.museumsassociation.org

••

Main cover image: Beauty, 1993, by Olalur Eliasson. Courtesy of the artist/Galerie neugerriemschneider, Berlin!

Tanya Bonakdar Gallery, New Vork and los Angelesl © Olafur Eliasson This page: the artist Rick Lowe, outside his social sculpture, Project Row Houses. Courtesy John 0 & Catherine T MacArthur Foundation

Linda McCartney Retrospective, Kelvingrove Art Gallery and Museum, Glasgow . This show reveals just how good the photographer was at her art, but Matthew BellhouseMoran wanted to find out more about Linda McCartney herself

A City and its Welcome: Three Centuries of Migrating to Leeds, Leeds City Museum JudeHol/and discovers a range of stories in this moving show about migration

Editor Simon Stephens Deputy editor Eleanor Mills Events programmer and content editor Rebecca Atkinson Staff writer and researcher Geraldine Kendall Adams Website and digital officer Yosola OIorunshola Sub-editors Darron Kirkby, Clare Walters Listings Louise Gray Account manager Abigail Lasisi Recruitment advertising Emma Randall

Design Esterson Associates Printed by Walstead UK Subscription rates £110 UK; £170 overseas Contributors Jack Ashby, Matthew Bellhouse Moran, Danny Birchall, Stuart Burch, Louise Gray, Gareth Harris, Sharon Heal, Tamar Hemmes, Jude Holland, John Holt, Clare Lawlor, Henry McGhie, Paddy McNulty, Caroline Parry, Vid Simoniti, Jon Sleigh, Alex Stevens

Comment and letters

Museum of ...

Trendswatch

Books and digital

In practice: Building conservation

The List Best in Show

Museums Journal is published by the Museums Association (reg charity no 313024) and is editorially independent. Nothing should be taken to be the view of the MA unless stated. Museums Journal strives to avoid inaccuracies: if readers have a query or complaint they should contact the editor.

September 20191 Museums journallä

120STE JAARGANG - 201912

(MEI - AUGUSTUS)

TIJDSCHRIFT OVER DE CULTUUR VAN HET T'\/\~1:'T

TT'UC

T 1:'l71:'1\T

Wetenschappelijk

artikel

Wendy Wauters, Het uitkoken van de narheid en zijn verwantschap

137

met de geneeskunst en de alchemistische beeldtaal

Essays Stefaan Top, Het Manneke uit de Maan in de Vlaamse narratieve volkscultuur - Een kwestie van liegen, bedriegen en straffen Stefaan Top, Ouders en hun kinderen - Aspecten van een problematische relatie in het Vlaamse sprookje

Nieuwonderzoek Marc Jacobs, Lulu Tang, Jiyun Zhang, Lorrana Mouräo, Monalisa Maharjan,

159 167

179

Internationale netwerking, duurzame ontwikkeling en evoluerende kaders Het programma van de UNESCO-leerstoel voor kritische erfgoedstudies en het borgen van immaterieel cultureel erfgoed aan de Vrije Universiteit Brussel

Jacques Van Keymeulen, Veronique De Tier, Anne Breitbarth, Anne-Sophie Ghyselen, Melissa Farasyn, Het dialectologische corpus

193

"Stemmen uit het Verleden" van de Universiteit Gent

Sporen Olivier Rieter, Vormen van verledenheld - Over bildlore, fantasy,

205

steampunk en mediëvisme . Gilbert Huybens, 17. Brussel, Koninklijke Bibliotheek, Hs. III 788

219

Oproep voor bijdragen en lezingen

230

Besprekingen "Kathleen M. Adams, Indonesia - History, Heritage, Culture (Paul Catteeuw) "Lieve Blancquaert, Last Days - Hoe de wereld afscheid neemt (Paul Catteeuw) "Bregt Brosens, Willem De Bock ill: Erik de Vroede, Ons Sportimonium De mooiste verhalen uit de Belgische sportgeschiedenis (Paul Catteeuw) *Brian Hoggard, Magical House Protection - The Archaeology of Counter-Witchcraft (Paul Catteeuw) *Eva König-Werner, Kolonialismus und die Eifahrungen desjungenJava-Chinesen Tan Tjwan Hie - Ein postkoloniaIer Beitrag zur Erinnerungskultur (Paul Catteeuw) *Danny Praet ill: Maximiliaan P.J. Martens, Het Lam Gods - Van Eyck Kunst, Geschiedenis, Wetenschap en Religie (Paul Catteeuw) *Luc Rombouts ill: Andreas Bill, De Vredesbeiaard van de Abdij van Park Zoektocht naar verloren klank (Paul Catteeuw) *JohnyVansevenant, Eddy Merckx - De biografie (Paul Catteeuw) *Sophie Elpers, Wederopbouwboerderijen- Agrarisch eifgoed in de strijd over modernisering en traditie, 1940-1955 (Dries Claeys) "Piet Boncquet ill: Greet Verschatse, Het Laatste Avondmaal naar Leonardo Da Vinci Een wonderlijke geschiedenis (Hans Geybels) *Margaret Clunies Ross (red.), The Pre Christian Religions of the North Research and Reception - Volume II: From ca. 1830 to Present (Hans Geybels) *Kriegsalbum- Bezet Gent in de Eerste Wereldoorlog (Alex Vanneste) *Jack Zipes (ed.), Smack-Bam or the Art of Governing Man - Political Fairy Tales of Eduard Laboulaye (Marcel Van den Berg) *Nancy Edwards, Máire Ni Mhaonaigh Ill: Roy Fletcher (eds.), Transforming Landscapes of Belief in the Early Medieval World and Beyond (Hans Geybels) *Josephine Hoegaerts ill: Yves Segers (red.), Bestiarium - Dieren, mensen en hun sociale geschiedenis (Maarten Larmuseau)

234 236 239

241 244 245 248 250

253 256 258 259 261 264

267