20192020 Reinwardt Academie
Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten
Reinwardt Academy
Amsterdam University of the Arts
[TIJDSCHRIFTATTENDERING NR.5] Inhoudsopgaven van recent verschenen tijdschriftnummers
, van Archivarissen in Nederland Uitgave van d e Komn k1I'jke VereOlgmg
Inhoud 04 Van de redactie
24 Geluk en verdriet in de stamboom
05 De archiefervaring
26 Terugblik iPRES 2019
06 Monument van onze generatie Archiveren van sociale media
30
Vele Ajacieden Hoe voetballiefhebbers
08
Socialemediapolemieken avant la lettre? De rol van pamfletten in de vroegmoderne tijd
31
11
Column
32 Column
12
Vriendenboekjes als sociale media van weleer Over de vroegmoderne voorganger van sociale netwerken
33 Hotspots
14 Onderzoeksdata delen als norm De digitale schatkamer van DANS 18
ThemaTiendaagse Vernietiging
een archief beschrijven
Genealogie 2.0 Volop mogelijkheden met interactieve apps
34 Uitgelezen 36 Brievenreeks 37 Burgerlijke Stand '1 + 1 is niet altijd 2' In gesprek met Maaike Heemskerk
20 De toekomst van het COO+ (deeI1)
nummer
10 2019
•
3
. ISSN
0960-6556 12>
FOR MORE NEWS & ANALYSIS, VISIT theartnewspaper.com
9
770960
655190
INTERNATIONAL EDITION
THE ART NEWSPAPER U. ALLEMAND! & CO. PUBLISHING LTD. EST. 1983, VOL. XXIX, NUMBER 318, DECEMBER 2019
UK £lD.DOlUS $17.99/RoW £15.00
STORIES OF 2019
REGENCY RESTITUTION
THIS MONTH
Brexit uncertainty, Notre Dame burns and Leonardo 500 celebrations
Buckingham Palace lends the stupendous treasures of George IV back to Brighton Pavilion
What's happening in the worlds of Exhibitions, Books and Media
YEAR IN REVIEW PAGES 5, 23 & 57
MUSEUMS PAGE41
REVIEW 24-PAGE SECTION
Culture ministry failed to vet right -wing group Decision to lease Italian abbey to organisation affiliated to Trump's former chief strategist Steve Bannon is blamed on staff shortages By Cristina Ruiz ROME.As the battle over the future ofa spectacular tsth-century monastery south of Rome heads to court, the Italian ministry of culture has spoken for the first time about why it entrusted the historic building to a religious organisation affiliated with US President Donald Trump's former chief strategist, Steve Bannon, which it is now trying to evict. Antonio Lampis, the director general of museums at the ministry, tells The Art Newspaper that the Italian government awarded a 19-year lease on the Certosa di Trisulti, a former Carthusian hilltop abbey set in dense forest near the village of Collepardo, to a religious lobby group set up by the British conservative Catholic Benjamin Harnwell, because of "extreme" staff shortages at the ministry. The surprising admission suggests that the government failed to adequately review Harnwell's bid for the monastery, which he submitted on behalf of the religious organisation he founded, the Dignitatis Humanae Institute (DHI). Harnwell dismisses the ministry's explanation and notes that the officials in charge of evaluating his proposal for the historic building had plenty of time and staff to assess it. The contract awarding the building to the DHI was finalised in January 2019 as part of an initiative designed to engage the private sector in the management of the numerous cultural sites in Italy that require occupation and restoration. This stipulated that the DHI would invest €1.9m over the duration of the lease towards the restoration of the monastery. The decision to entrust the historic building complex,
In a 13th-century monastery, the Dignitatis Humanae Institute hopes to establish a "school for gladiators", espousing the views of Steve Bannon
which is a listed national monument, to a right-wing religious group with self-declared political aims sparked protests and parliamentary questions after Harnwell and Bannon revealed that they intended to set up a "school for gladiators" in which they would train the next generation of "culture warriors". The Academy for the Judeo-Christian West was intended to provide instruction in theology, philosophy, history and politics, and to "institutionalise the thoughts and political insights of Steve Bannon", Harnwell says. Bannon and other right-wing political strategists and leaders were expected to teach at the schooL In April, Nicola Zingaretti, the secretary of the Democratic Party and president of the Lazio region, wrote to the then culture minister Alberto Bonisoli decrying the "openly xenophobic" political activities planned for a monastery "which has
Greatest private Roman collection re-emerges A 40-year struggle between Italy and the Torlonia family ends with major show in 2020 By Anna Somers Cocks ROME.A long and bitter battle between the Italian state and one of Rome's greatest princes, Alessandro Torlonia, who died in 2017 aged 92, has come to an end, and to celebrate the peace, 96 works from the family's superb collection of 620 Greek and Roinan sculptures will go on display next year, having been inaccessible for half a century.
To consecrate the event, on 3 April 2020, the president of Italy himself will open the exhibition in the Musei Capitolini (until is January 2021), on the site of one of the most numinous buildings of ancient Rome, the sixth-century BC temple of Jupiter Capitolinus. To emphasise the importance of showing this, the last of the great, private, Roman collections of antiquities, the exhibition space will open out into the
gallery with Rome's earliest collection, the bronze sculptures donated to the people in 1471 by Pope Sixtus N, which include the ultra-famous Capitoline wolf feeding Romulus and Remus and the boy removing a thorn from his foot. The feud dates back to the 1970s, when the prince dismantled the private Museo Torlonia in his palazzo in the via della Lungara, which, in reality, had been difficult to access since the Second
been a place of prayer, peace and meditation for eight centuries", while Nicola Fratoianni, the secretary of the Italian Left party, questioned the decision twice in parliament. After investigations by Italian reporters revealed apparent irregularities in the DHI's application for the building (Harnwell disputes these alleged irregularities), Bonisoli announced in May that he was initiating eviction proceedings. The process stalled with the collapse ofItaly's ruling coalition but a decree annulling the DHI's lease, which is signed by Lampis, was finally issued in October. Harnwell and his associates, who remain in residence at the monastery, are now appealing the decision. CONTINUED ON PAGE 13 ~
The collectionwas inaccessiblefor 50 years World War; one director of antiquities and fine arts, Ranuccio Bandinelli, disguised himself as a rubbish collector and got in by chatting up the porter. The prince turned the rooms into 93 mini-apartments without planning permission, stashing the collection in the basement. Court case followed court case and the matter went up to government level, with an attempt in 2003 by the state first to buy, then to confiscate, the collection. CONTINUED ON PAGE 13 ~
4
Number 318, December 2019 I THE ART NEWSPAPER
EDITION
THE ART NEWSPAPER The Art Newspaper is published by U. Allemandi & Co. Publishing Ltd, ISSN 0960·6556
Contents Number 318, December 2019
Editorial staffand contrfbutors Editor Alison Cole Deputy editor Julia Michalska Specialist editors (London-based) Fairs and special projects editor Emily Sharpe Art market editor Anna Brady Museums & Heritage editor Hannah McGivern Exhibitions editor José da Silva Literary editor Donald Lee Associate digital editor Aimee Dawson Editorial assistant Kabir Jhala Specialist editors (New York-based) Editor, Americas Helen Stoilas Senior editor, Americas Nancy Kenney Deputy art market editor Margaret Carrigan Associate Editor, Investigations Zachary Small Staff reporter Gabriella Angeleti
5 Anna Somers Cocks says Venice should turn to the Dutch for help in developing effective flood protection, and we kick off our Year in Review
Contributing editors Gareth Harris (Chief contributing editor), Louisa Buck (Diary, London), Jori Finkel (Los Angeles), Linda Yablonsky (New York), Ben Luke (Review), Anny Shaw (Art Market) Editorial production Production editor Louis Jebb Design James Ladbury, Karin Rees Picture editor (London) Katherine Hardy Picture researcher (US) Amanda Perez Sub-editing Dean Gurden, Peter Kernan, Andrew Mcllwraith, Donatella Montrone, ViVienne Riddoch Correspondents (international) Senior journalist Cristina Ruiz Editors-at-large Georgina Adam, Melanie Gerlis, Jane Morris. Correspondents Martin Bailey (UI(), Erica Eisen (UI(), Bendor Grosvenor (UK), Maev Kennedy (UK), Ivan Macquisten (UK), Scott Reyburn (UI<); Elizabeth Fortescue (Australia), Tim Stone (Australia); Hadani Ditmars (Canada); Richard Unwin (Eastern Europe); Vincent Noce (France), Anna Sansom (France); Catherine HlCkley (Germany); Lauren Gelfond Feldinger (Israel); Tim Cornwell (Middle East); Sophia Kisbkovsky (Russia), George Nelson (RUSSia); Ayla Jean Yackley (Turkey); Brian Allen (US), David DArcy (US), Jonathan Griffin (US), Paul Jeromack (US), Hilarie MSheets (US), Jillian Steinhauer (US), Tess Thackara (US), Christian Vveros-Fauné (US), Menachem Wecker (US)
Alison Cole 6-17 The UK prepares for its 12th Culture secretary in as many years, Russian museums are overwhelmed by the number of Chinese visitors
Museums& heritage
To advertise, please contact: UK. Europe and rest of world Kath Boon T: +44(0)2035868041 E: k.boon@theartnewspaper.com
Americas Kathleen Cullen T: +1212343 0727 E: k.cullen@theartnewspaper.com
23-41
Disabled people help make museums more accessible. The challenges created by the continuing craze for WesternChinese collaboration
Publishing and commercial Publisher Inna Bazhenova Honorary chairman Anna Somers Cocks Chief executive Russell Toone Associate publisher, fairs and events media Stephanie Ollivier Global head of sales Kath Boon Advertising sales director Henrietta Bentall Advertising sales manager, Americas Kristin Troccoli International head of subscriptions Steven Kaminski Business development co-ordinator/sales executive, Americas Sarah Vitale Design/production (commercial) Daniela Hathaway Digital development director Mikhail Mendelevitch System administrator Lucien Ntumba Management accountant Evgenia Spellman Accountant Matha Murali Administrator/book·keeper, Americas Anthony Shao Commercial and special projects Hannah Burt
43-61 New York's autumn auctions hit a low as Tad Smith leaves Sotheby's on a $28m high. Howtheexperience economy is testing the trade
To subscribe: The Art Newspaper is published 11 times a year (not in August) UK: £87.50pa: US: $130pa: Europe€125:RoW £130 Telephone: +44 (0) 1371853 603 Website: subscribe.theartnewspaper.com Email: subscriptions@theartnewspaper.com Postal address: Trinity House, Sculpins Lane, Wethersfield CM7 4AY, UI(
Contact us: In the UK: The Art Newspaper, 17 Hanover Square, London W1S 1BN Tel: +44 0203 586 8054 Email: info@theartnewspaper.com In the US: 130 West 25th Street, Suite 9C, New York, NY 10001 Tel: +12123430727 Fax: +1212 965 5367 Email: nyoffice@theartnewspaper.com Website: theartnewspaper.com
EDITOR'S LETTER
17
Letters The sale of pages from a 15th·century manuscript Diary The Louvre creates perfumes to go with its art Obituary John Giorno, performance artist and Aids activist
18
As we approach the end of the year, The Art Newspaper looks back at some of the major stories and trends of 2019, surveying the key developments and their implications for the future across our various sections - news, the art market, museums and heritage, books and exhibitions. Making headlines now are the disastrous Venice floods, the Hong Kong pro-democracy riots, and the Italian ministry of culture's controversial decision to entrust a spectacular Carthusian monastery to a religious organisation associated with Trump's former strategist Steve Bannon - a decision that is the subject of upcoming court proceedings, We also round off Leonardo's SOOth anniversary celebrations with the Big Review of the Louvre retrospective by the Leonardo specialist Carmen Bambach, while another Leonardo expert Matthew Landrus treats us to a gargantuan critical selection from the 250 books published to mark the occasion, In the UK, as we approach the 12 December Election, we are still waiting to learn, at the time of going to press, about the various parties' manifesto commitments in the realms of art and culture, In the meantime, we hardly relish the prospect of a new Secretary of State for Culture - the 12th in 12 years, We report on subdued autumn sales in New York, the subject of our new "Hammer Time" video series which you can watch on our website. There is perhaps not a surplus of seasonal cheer, but we have had some fun looking back at who's experienced a Good Year or Bad Year in 2019, and we've also made our pick of this year's best books and museum acquisitions, AI; a festive treat, UK visitors and residents aan also enjoy the impossibly gaudy splendour of Brighton Pavilion, as we report on the long-term loan, by the Queen, of many of its astonishing original furnishings, With the January issue, subscribers will receive our soughtafter publication The Year Ahead, The Art Newspaper's guide to 2020 exhibitions, fairs and events - the only comprehensive listings guide of its kind, Look out for our special gift subscription offer with this issue or visit theartnewspaper.com (before 12 December),
62
Books EXHIBITIONSIIBOOKSI/MEDIA
ii
Distributiou International retail: Seymour Distribution, 2 East Poultry Avenue, London EClA 9PT Tel: +44 (0)20 7429 4000 Email: info@seymour.co.uk Specialist retail: Central Books, 50 Freshwater Road, Chadwell Heath, London, RM81RX Tel: +44 (0)845 458 9925 The Art Newspaper was founded in 1990 by Umberto Allemandi and Anna Somers Cocks on the anginal concept of II Giornale deliArte, founded 1983. The Art Newspaper{USPS 06755) i's published monthly (lllssuesa year; not published in August) by U, Allemandi & Co. Publishing ltd. 17 Hanover Square. london WIS lBN. and by Umberto Allemandi &(0. Publishing USA Inc. The Art Newspaper, 130 West 25th Street. Suite 9(, New York. NY1OOOl. Regstratlon no: 5166640. © The Art Newspaper. 2019. Periodicals postage paid at New York NY 10199 and at additional mailingoffices. Postmastensend US changes of address to The Art Newspaper, 130 West 25th Street, Suite 9(, New York, NY 10001; send UK and RoW changes of address to The Art Newspaper, 17 Hanover SQuare, London WIS lBN. eu Allemandi & Co Publishing Ltd, 2019. All rights reserved. No partottbs newspaper (No. 318) may be reproduced in whole or in part without written consent of the copyright proprietor. Prices and valuati0fl5 in The Art Newspaper are for the guidance of readers only and no legal responsibility whatsoever can be accepted for any such information so given. The Art Newspaper is not responsible for statements expressed in the signed artidesand loterviews. While every care is taken by the publishers. the contents of advertisements are the responsibility of the individual advertisers.
DOUG OHLSEN
The arrangement of works in the exhibition gives a sense of Leonardo's powerful artistic personality ~~ 6-13 The Big Review: Leonardo500 show at the Louvre isa beautiful experience designed to appeal to public and scholar alike. By Carmen Bambach Previews: Keith Haring and Jean-Michel Basquiat, shooting-star friends and rivals in Eighties New York, are reunited in ajoint retrospective in Melbourne, By Elizabeth Fortescue The Interview: After over three decades' work in the Guatemalanjungle, Vivian 5uter is now the talk of the town on New York's High Line and at Tate Liverpool. By Louisa Buck
14-18
A survey of anniversary publications on Leonardo ua Vinci; a new light on the SUn King; and our contributors' favourite reads of the year
Media
19
What the Louvre's virtual reality Mona Usa reveals about the state of museum tech; Insta' gratification prepares forthe end of the 'like' counter
13
The Insiders Louisa Buck and Linda Yablonsky on openings in Beijing and New York
TheUst
20-23 Exhibitions from around the world chosen by our network of allied titles
Collisart.,
LLC
The "Poker" Paintings Frederick D, Hill Daisy Hill Sanders
November 7 - January 18
Specialists in American Art by appointment New York 212,396.°°99 www.collisart.com
WASHBURN 177 Tenth Avenue, New York, NY, 10011 (212) 397·6780 I jwashburn@earthlink.net
I washburngallery.com
t
TRENDS IN KUNST EN CULTUUR
Nummer 121
• Winter2019/2020 ·31stejaargang
Financiering van kunst en cultuur Stapelfinanciering Publieke en private bronnen Revolverende fondsen
ISBN 978-90-6650-154-6
111111111111111111111111111111
www.boekman.nl
€15
-
__
------
-
-
__
-
--_----
-
-
t
Inhoud
Maxime van Haeren, Jack van der Leden, André Nuchelmans Redactioneel Meesters in ondernemen
20
28
Dana Linssen Wie een film maakt kan bijna niet om het Filmfonds heen Filmfinanciering in Nederland René Goudriaan Kosten en financiering van fair pay
Column 8
18 36
Gijs Frieling en Rogier Brom Bouwen aan beeldende kunst
10
14
Alexander Ramselaar Het complexe én kansrijke speelveld van cultuurfinanciering De case van de dubbele stapelaars
44
Ellen Hardy Kunstprijzen als subsidie De juridische consequenties
Toef Jaeger Legt kunst het af tegen het milieu? Banken treden terug als sponsor van kunst
52
Joris Janssens, Simon Leenknegt en Jonas Rutgeerts Een publiek-private lappendeken De financieringsmix van Vlaamse kunstenorganisaties
24
34
AnneVegter Deuren open voor de klassenstrijd
Reportages
Artikelen 4
3
BOEKMAN 121
2
42
Jack van der Leden 'Er zit absoluut iets pervers in het systeem' Interview met Viktorien van Hulst, directeur Theaterfestival Boulevard 's-Hertogenbosch André Nuchelmans 'londer vrijwilligers kunnen we niet draaien' I nterview met Olaf Veenstra (directeur) en Petra Geelink (zakelijk medewerker) van poppodiumVera, Groningen
48
Maxime van Haeren Geld voor interdisciplinair programmeren Interview met Pien Houthoff, directeur van LUX Nijmegen Jack van der Leden 'Grotere betrokkenheid is ongelooflijk belangrijk voor ons' Interview met Sofia Hernández Chong Cuy, directeurWitte deWith Centrum voor Hedendaagse Kunst, Rotterdam André Nuchelmans Terugblik op vijf jaar Splendor Interview met Norman van Dartel, zakelijk leider van Splendor, Amsterdam
61
Boekbesprekingen 56
Pascal Gielen over Bart Caron en Guy Redig Vanop de frontlijn: reflecties op het Vlaams cultuurbeleid
Contemporary
Cas Smithuijsen over Monique Dickhaut Arcadië voorbij: het Limburgse kunstdebat in de wederopbouwperiode (1945-1965)
58
Toef Jaeger over Bas Kwakman In poëzie en oorlog: vijftig jaar Poetry International
60
Merel Bem over Johan Idema Raak of vermaak? Waarom kunst meer teweeg kan brengen
artist
residencies: reclaiming time and space 62
57
Friso Wiersum over Taru Elfving, Irmeli Kokko en Pascal Gielen (eds.)
Saskia Leefsma over Ad ten Bosch De IJssel stroomt feller dan de Amstel: herinneringen van een boekverkoper, uitgever en schrijver
Online dossier Achtergrondinformatie en literatuur over hetthema in de bibliotheek van de Boekmanstichting Boekman.nl/dossiers
Roelof Balk Ronddraaiend geld voor kunst en cultuur Revolverende fondsen
Anne Vegter tijdens het Paradisodebat, 25 augustus 2019, Rabozaal, I nternationaal Theater Amsterdam. Fotografie: Lieke Bielderman pag.8
ISH/Shailesh Bahoran, Ignite, Boulevard Theaterfestival's-Hertogenbosch, 3 augustus 2017. Fotografie: Karin Jonkers pag.18
Fragment uit TaKe Me Somewhere Nice. Fotografie: Emo Weemhoff, © Gusto Entertainment pag.20
KoningWillem-Alexandermet de winnaars van de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst 2018,5 oktober 2018, Koninklijk Paleis, Amsterdam. Fotografie: Julie Blik, © Koninklijk Paleis pag.44
•
- -ru
-----~_._-----------------------------------------
28 De cover
Wereldberoemd in Finland schreef ik over Mari Moilanen in het najaarsnummer. Gelukkig heeft ze een zwak voor bouillon en mochten we weer uit haar enorme collectie kiezen. Wij raken er niet op uitgekeken en zouden moeiteloos de covers van de eerstvolgende tien edities kunnen vullen met Mari. www.marimoilanenphotography.com
De raaf en de gans is een duit in het Kerstverhalenzakje van Jurriaan Geldermans En wat een kostelijke duit Het idee kwam op als het spreekwoordehjke kakken. Mijn oude vader en ik zouden er daags voor Kerstmis op uit trekken met de boot. om te doen wat vaders met hun zoons nu eenmaal doen Beetje spelevaren, borreltje drinken. stukkie wandelen, weer borreltje drinken, lekker eten. En natuurlijk af en toe een schuine mop tussendoor, plus, als de qeleqenheid zich zou voordoen, een hoop kattenkwaad.
Chris Naylor is van goed hout.1k wil gezond blijven, met een volle tent, genieten van Amsterdam en mooie reizen maken.' Chris Naylor van restaurant Vermeer in Amsterdam neemt geen blad voor de mond als Win Jansen hem interviewt, maar is zelden echt tegendraads of provocerend. Makkelijk type mens dat evenwel niet accepteert dat je je er met een Jantje van Leiden afmaakt. Hij voelt zich Amsterdammer, maar als hij even niet oplet, lijkt zijn uitspraak op die van de dame van Google Maps.
4 Rode wijn bij geitenkaas? Echtscheiding! Het leuke van Nicolaas Klei is dat hij niet per se lollig wil zijn, maar dat je altijd moeite moet doen om het serieus te nemen. Hijzelf is zeer serieus, laat dat gezegd zijn. Zoals ook over wijnetiketten: Aan achterkant-etiketten heb je niks: Drink met kaas, vlees, vis of vrienden. Nuttig voor iedereen van vegetariër tot vinologisch onderlegde kannibaal, zou je denken, maar zelfs Hannibal Lecter kon er lang over dubben welke chianti hij zou opentrekken bij rosé gebakken mensenlever.
Wat heeft Felix Wilbrink met Plumpudding! Alsje eroverbegint, wordt hij tegelijkertijd sentimenteel en schuchter. Hij sleept er Dickens met de haren bij en verhaalt over mislukte pogingen om de pudding te maken. We hebben hem toch maar eens zijn gang laten gaan, In Oh, wonderful pudding. Een heerlijk verhaal voor bij een knappend haardvuur en met een glas mooie Laphroaig.
Culinair gezien leek de Sloveense keuken een beetje achterlijk, want traditioneel. En het heeft ook geen enkele Michelinster, dus. Maar kijk eens aan, anno 2019 zijn de rollen aan het omdraaien. Met zijn pure en ambachtelijke kookstijl en de al even pure wijnen, heeft het land inmiddels juist een voorsprong. Noordwest Europa reist in rotten van zes af. Win Jansen ging mee en vertelt erover in De verborgen schat van Slovenië.
Naam weg, ster weg. Opeens leken ze wel onderdeel van een nieuwe trend: die van het inleveren vanje Michelinsterren. Maar Marco en Ingeborgh Blok speelden al een paar jaar met dit idee, voordat ze het in oktober wereldkundig maakten, een paar weken nadat De Leest in Vaassen zijn driesterrenstatus aan de wilgen hing. Hoe gaat zoiets, vraagt Renate van der Bas zich af.
En verder: > 6 Berichten> 38 Goddelijk Georgië - tekst Marloes Kemming > 48 Kerst met de koning der curry's - tekst Thieme Hermans> 58 Hoe je het leven het best kunt leven - tekst Kathy Mathys> 62 Fusilli, farfalle en fabels - tekst Monique Srnitsloo > 68 De Italiaansheid van
54
Mohammed Benzakour verhaalt in Koffie en kakkerlakken over zijn .geliefd .. Marokko, of preciezer over de koffiezetter van café Bounwa: ... Racnid lijkt op de bijna uitgestorven kaalkopibis. Ik noem hem dan ook zo. De kaalkopibis IS ober, vloerveger, dambordenreparateur, vliegenmepper, bedelaarsaalmoezemer, mterteurverzorqer. televisieafstandsbediener, vaatwasser, gastheer, alles In een. Maar voorails hi] koffiezetter.
restaurants - tekst Carlina de Lorenzo> 72 Op reis leer je jezelf kennen - tekst Kees Sterrenburg > 74 100 Dingen - tekst Will Jansen> 96 Vleselijk lekker - tekst Christianne Muusers > 102 Wij maken herinneringen
- tekst Will Jansenen Norbert Mergen Metz > 112 Lieve W - tekst Dorien Dijkhuis > 122
Bouillon Leest> 127 De Bouillonambassadeurs
> 128 Wie werkten er mee Bouillon!
4
Bouillon!
winter 201\:) www.bouilloumagazine.u.l
Wintof 2019 www.bouillnnmagazine.nl
5
het
Kastelen, buitenplaatsen en hun bewoners december 20191 Jaargang 1 1 Nr. 3
Historische kassen
De wereld in miniatuur
I nterview: wisseling van
Column
op buitenplaatsen
Kinderspeelhuisjes
de wacht bij VPHB
Erik de Jong
Jaargang 1, nurnmer s december 2019
Het Buiten verschijnt driemaal per jaar
COLOFON Uitgever Het Buiten is een uitgave van Stichting Het Buiten, Klooster O.LV. Ter Eem, Daam Fockemalaan 22, 3818 KG Amersfoort www.het_buiten.nl.secretariaat@het-buiten.nl Redactie Jephta DulIaart (hoofdredacteur), Fred Vogelzang, Heidi van Limburg Stirum, Helene Blaak en Merel Haverman. Contact met de redactie kan via hoofdredacteur@het-buiten.nl
De wereld in miniatuur: kinderspeelhuisjes op buitenplaatsen
Redactie Adviesraad Em. prof. dr. Yme Kuiper (voorzitter), Drs. Anne Mieke Backer, Drs. Epko Bult, Paul Mosterd, Dr. Jet Pijzel-Dommisse, Mr. Sander Schimmelpenninck
Op reis door de Bataafse Republiek in 1799 met het echtpaar Scheltema - Deel 3
Ziet u tijdens een bezoek aan een kasteel ofbuitenplaats wel eens zO'n.klein huisje in het park staan? Grote kans dat het hier ~m een kinderspeelhuisje gaat. Welgestelde kinderen konden m dez~ h~isjes een eigen wereld creëren, waarbij het gevoel van vnjheld en natuurbeleving een grote rol speelde.
Advertentieverkoop Didier van Det (BCM Media); adverteren@het-buiten.nl Basisontwerp Studio Berry Slok, Amsterdam
Na een overnachting in Velp trekt het echtpaar Scheltema er op uit om het natuurschoon van de Veluwezoom te ontdekken. Komende uit de vlakke omgeving van Rotterdam verwonderen zij zich over d~ .'hooge bergen' en een 'grande cascade' bij Kasteel Biljoen. Het is duidelijk dat de Gelderse vergezichten een van de hoogtepunten van hun reis zijn.
Opmaak Frank de Wit, Zwolle Druk BCM Media BV, Eindhoven Copyright/Disclaimer Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden op welke wijze dan ook zonder voorafgaànde schriftelijke toestemming van de uitgever. Het Buiten is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Toch is het mogelijk dat informatie in dit blad onvolledig of onjuist is. De uitgever aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor eventueel geleden schade door onjuistheden
Verder in deze editie 6
IN DE ACT ALITElT EU-onderzoek toont aan: bui~~,nplaatsen zijn een zelfstandige economische sector van formaat
16
BEELD Het Biltsche Meertje: de ijsbaan
18
COLUMN van Henk Hoogeveen
in dit blad.
ISSN 2665-9743 BEELDVERANTWOORDING Foto omslag De Kinderkerstwandeling op Landgoed Calorama in Noordwijk, 2018. Foto Barteld de Jong. Op zondag 22 december vindt de editie van 2019 plaats. Meer informatie zie: www.calorama.nl/actuele-activiteiten. Steunafbeeldingen p.4 Kassencultuur: kaart van Twickel. T.A. Hartmeyer, Collectie Huisarchief Twickel p. 5 Kinderspeelhuisjes: Heillust, foto auteur artikel; Echtpaar Scheltema: Chr. Henning, La Grande Cascade à Biljoen; vue de près (1790), Gelders Archief; Vrouwenpaleizen: G. van Honthorst, Frederik Hendrik en Amalia van $o/ms en hun dochters, ca. 1647, Rijksmuseum Amsterdam p. 6 portret: © Jurgen Tack; infographic: © publications Office of the European Union, 2019 p. 18 Portret: foto Daniëlle Janssen (Daja Fotografie) p.19 Foto's van Huis Sevenaer en Kasteel Slangenburg: Beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed p. 24 Prinsessenhuis Elisabeth von Hessen-Darmstadt, foto: auteur artikel p. 50 kerstrondleidingen: © Slot Zuylen; Tischbein: © Rijksmuseum Twente; Jong in de 19de eeuw: Charles Howard Hodges, A.J.B. Wattendorff op vijfjarige leeftijd, 1832, Haags Historisch Museum; Barbizon van het Noorden: Jozef Israëls, De Drentse Madonna, 1893, Drents Museum; Pieter de Hooch: Pieter de Hooch, De moeder, circa 1661. Foto: Jörg P. Anders © Staatliche Museen zu Berlin, Gemäldegalerie; Willem Uppink: Foto © Honig Breethuis, Zaandijk p. 52 Conservator Claas Conijn geeft op Kasteel Middachten uitleg aan masterstudenten (juni 2017), foto: website sKBL; Inspiratiedag: foto website eemklooster.nl; Oproep stimuleringsprijs: Carla Olden burger-Ebbers en winnaar letse-Jan Stokroos, op De Leemcule in Dalfsen, 21 juni 2017. Foto Niek Ravensbergen p. 58 portret: © Erik de Jong
Blijf jezelf, er zijn al zoveel anderen
Kassencultuur op de buitenplaats Recent verscheen het eerste standaardwerk over de kassencultuur in Nederland. Daaruit blijkt dat er nog maar weinig kassen bestaan die ouder zijn dan het midden van de negentiende eeuw. De meeste nog bestaande historisch' kassen zijn te vinden bij buitenplaatsen en kastelen; er was bijna geen buitenplaats waar geen kas aanwezig was. Een overzicht van de eerste 'koude bakken' tot de herleefd' belangstelling naar historische kassen in de afgelopen jare!'
HET BUITEN Colofon
tinhoud
!"folla!ldse vrouwenpaleizen In DUitsland De dochters van stadhouder Frederik Hendrik en Amalia van So~ms veroorzaakten in de Duitse gebieden van de zeventiende eeuw een ware b ouwgolf aan statige familie. I pa eizen, De Oran len-namen . d id liik van deze bouwwerken verwijzen UI e IJ naar de dynastieke ambities van de Oranjes.
42
BEELD Oranjerie van Twickel
44
Wisseling van de wacht - dubbelinterview met Per Insinger en Robert Croll
50
AGENDA: UIT EN KENNIS
53
BOEKEN VERGETEN MEESTERWERKEN
56 58
COLUMN van Erik de Jong Buiten en binnen
HET BUITEN
5
museumleren
"
Cultuurkrant
NL
VOOR PROFESSIONALS DIE WERKEN VOOR CULTUUR OP SCHOOL OF IN DE VRIJE TIJD
Kunst en gezondheid
Als de geest op de proef wordt gesteld, kan kunst helpen Kunstbeoefening kan zorgen voor stressreductie, toegenomen weerbaarheid, geestelijke flexibiliteit, meer sociale interactie. Een interessant gegeven in een samenleving waar psychische klachten op nummer één staan, boven hart- en vaatziekten. Ook mensen met Parkinson en dementie kunnen baat hebben bij dans of toneel. .
Door Francine van der Wiel "Wat gezond is voor de geest, is gezond voor het lichaam'; zegt Jan Walburg, emeritus hoogleraar positieve psychologie. Kunst is dat dus ook. Op zichzelf vertelt Walburg daarmee niets nieuws; vanuit de geesteswetenschappen is het effect van kunst op het geestelijke welbevinden al decennia onderwerp van onderzoek. Kunst maakt in de zorgpraktijk ook al jaren deel uit vall zorg en behandeling. In revalidatiecentra en verzorgingstehuizen bijvoorbeeld wordt gezongen, getekend, geboetseerd en gehandwerkt, zij het vooral als dagbesteding. Daarnaast werd sinds, pakweg, de Tweede Wereldoorlog de 'creatieve procestherapie' ontwikkeld, met verschillende kunstvormen als instrumenten bij het verkrijgen van inzicht in en de verwerking/behandeling van psychische problematiek. Recenter is de belangstelling vanuit de medische en 'exacte' wetenschappen. "Maar eigenlijk nog weinig", zegt Walburg. Zijn vakgebied, de positieve psychologie, bestudeert alle dimensies die het welbevinden positief kunnen beïnvloeden; naast
ILLUSTRATIE JOSIEN VOGELAAR
lichamelijke of externe factoren ook beïnvloedbare factoren, bepaalde levenskeuzes. Waaronder kunstbeoefening. "Psychische klachten staan tegenwoordig op nummer één, boven hart- en vaatziekten. In de huidige, prestatiegerichte maatschappij wordt de geest enorm op de proef gesteld, door hoge eisen aan het werk, snelle teehnologische veranderingen, politiek complexe tijden. Kunst kan een middel zijn om tot rust en zelfinzicht te komen."
Dat zou dus méér onderzoek rechtvaardigen naar de wijze waarop kunstbeoefening leidt tot stressreductie. toegenomen weerbaarheid, geestelijke flexibiliteit, meer sociale interactie.
Dans als drug Een voor de hand liggende kunstvorm met gezondheidstoepassingen is dans. Ook de overheid heeft het ontdekt als even plezierig als effectiefwapen tegen obesitas. Dans is ook de 'drug' van Marc Vlemmix (47), maar niet
tegen overgewicht. Toen hij tien . jaar geleden de diagnose Parkinson kreeg, was hij nog algemeen en artistiek directeur van Station Zuid, de dansvoorziening voor het Zuiden in Tilburg. Aanvankelijk probeerde hij de verschijnselen te negeren. Toen die zich niet meer lieten wegduwen, ging hij op zoek naar soelaas. "Die vond ik recht onder mijn neus." Dans dus. Misschien niet het meest voor de hand liggend voor iemand met Parkinson, maar eigenlijk reuze logisch: in fysiek
1
opzicht zijn dansers met precies hetzelfde bezig als Parkinsonpatienten: balans, kracht, coördinatie et cetera. Vlemmix baseerde het dansprogramma dat hij met zijn stichting Dance For Health ontwikkelde op verschillende medische bronnen en danstechnieken. Het fysieke effect heeft ook zijn neuroloog verbaasd, zegt hij. Maar zeker zo belangrijk is het mentale effect van de methode ("ik noem het liever een attitude"), aldus Vlemmix. Lees verder op pagina 3
2 Column: Sanne Scholten
Herman
5 Rubriek: Onderzoek 7 Nieuws 8 Diversiteit & inclusie 11 Rubriek: Geld 12 Interview: Amy 14 Onderzoek: Vrijwilligers 15 Interview: Gabriela Acosta Camacho 16 Nieuwe publicaties, agenda
DIT IS EEN UrTGAVE VAN HET LANDELIJK KENNrSrNSTtTUUT CULTUUREDUCATIE EN AMATEURKUNST • LKCA.NL. INfOIaLKCA.NL • POSTBUS 452, 3500 AL UTRECHT
The Village Volume 31, Issue 2
Conlenis Introduction The Vibrant Village Thijs Schut and Nikki Mulder
Moral Appreciation Caring forPost-Socialist Cows in Contemporary Serbia Andre Thiemann
'Opening Up' the Village Canoes, Conservation and Contending with Transformation in Amazonia R. Elliott Oakley
The Village in the City Urban Experiences through Accounts of Rural Life in Belize Giuseppe Trocco/i
'The Village' as a Site for Multispecies Innovation Rethinking the Village in Response to the Anthropocene Fenna Smits and Rebeca lbรกiiez
Martin
'The Village' as Entangled An Exploration of Rural Libraries in Northern Malawi Thandeka Cochrane
'Living Honourably and Independently' Dreaming of a Good Village Life in an African Rural Health and Demographic Surveillance System Site Gemma Aellah and Aloise Okoth
In Conversation: Friendship โ ข Comments on 'friendship' Beate Volker
"
.faro
tijdschrift over cultureel erfgoed Jaargang 12, nr 4, december 2019
IN DIT NUMMER
03
12
18
EDITO
PRIVÉVERZAMELAARS
EMOTIONELE BEWAREN?
Hun verleden en toekomst
06 HET AUTEURSRECHT NIEUWE EU-RICHTLIJN
NA DE
16 DITWAS
Nog steeds uit balans?
__
Het Groot Onderhoud 2019
22 ---;-:.--_. -?~~-
=:-:.-'----.-:::-~--
-=:~-:_=-.::-'
. --~' =-:_~-~ ~
WAARDE
~=--
STRUIKELSTENEN NEDERLAND
46 IN
MANGA
Van onderaf, voor alle slachtoffers
Grafiek in het land van de rijzende. zon
26
52
STRUIKELSTENEN
IN BELGIË
Struikelen met je hoofd en hart
32
DE NACHT
Erfgoeddag 2020 in volle voorbereiding
BRUEGEL IN ONS BLOED?
Onderzoek naar de Pajotse streekidentiteit
36 EEN NIEUWE ICOMMUSEUMDEFINITIE
Uni
40
~~j1 zlJn
BRAND, BRANDI
Vlaanderen klaarstomen voor een calamiteit
curaJ Dir~ D I
D:t~ 8/2 EN OOK
04
30
54
TELEX
HET ATELIER
MIJN ERFGOEDPLEK
Erfgoedcel Kempens Karakter
Gerda Dendooven
10 SPREKEND
ERFGOED
Op een krukje in de badkamer ...
5
45 EXPAT
Armelies Cosaert
Fotografisch geheugen
I
I 99 I november 2019
i
, =, - - ,.,.,, ,.,., ,
C J , I JII) I C
lJ
p.04 John Fernhout (1913-1987) Portret van Eva Besnyö, 1932
C
I ,@ ,
»
@
,
C,.__
ontwikkelgelatinezilverdruk,23 x 168 mm Collectie lara Brusse I © John Fernhout /
en ""'0
c
ctS ,._ Q)
""'0
Q)
Z
I 0)
LL
z
~)
'_.$
,
p. 12
(06)
van Hase
De Prins der Geïllustreerde Bladen van 27
augustus 1932, met het zelfportret
Nationaal Archief I Collectie De Prins en de Wereldkroniek I 2.24.05.04, inv.nr 23
p.04
Walter Robert Lach (1901-1971),Fritz Kramp (1903-onbekend) - Framestill uit Jeunes filles en liberté, 1934
35 mm, zwart-wit, geluid, 52 min. Cinematek, Brussel I © Belfilm / Paul Geens
Tl
o e+ o
(Cl
.....
~ (/)
o :::r-
p. 03 Redactioneel Een zinderend tijdvlak
p.22 Zomerzotheid
- door Sara Keijzer
- door Annette Schulz, met dank aan Rommy Albers
(Cl
CD
:::rCD c
(Cl
CD :::J
<.0 <.0 :::J
o <
p.04 Modern Perspectives Fotografie en film, Amsterdam 1920-1940: de kracht van het beeld - door Anneke van Veen
CD
3
0-
~
N
S <.0
Natuur in close-up De blik van Elisabeth Hase - door Elwin Hendrikse
- door Elwin Hendrikse
p.16 Speuren in digitale Interbellum
archieven
- door Mattie Boom
CD
aCD
c
3
Het verhaal van een eeuw samenwerking - door Rosalie van Egmond en Alexander Westra
p.l0
p. 14 Uitgelicht Schorpioenvliegen op distelknop
a
p.26 Shell en de KLM
p.18 foto '37 in Wikidata Nederlandse fotografen uit het interbellum in kaart gebracht - door Annika Hendriksen en Hanna Lans
~£:.f~~~=ä~4~~:: ....
~::~~~r'.l::.~~"i:t.~
~~§=e7.:.~~~
ff~~
p.28 De Metropolis van Paul Citroen Vertolker van het interbellum-gedachtegoed die blijft boeien - door Maartje van den Heuvel
p. 30 Beeldestafette Redding - de keuze van Bernadette van Woerkom
INFORMAL LEARNING REVIEW
A
PUBLICATION
OF INFORMAL
LEARNING
No.159 NOVEMBER/DECEMBER 2019
EXPERIENCES, INC
ISSN 2642-7419
INSIDE:
SCIENCE
CENTER
DEVELOPING PLUS: BLENDED
LANGUAGE A BELOVED
CAPACITY
BUILDING
IN
COUNTIRES
PROGRAMMING, MUSEUM,
AND
CHANGING MORE!
THE NAME OF
IN THIS ISSUE: 3
SPEAK UP, ADD UP, JOIN UP By PATRICK
HAMILTON
BLENDED
LANGUAGE PROGRAMMING:
AN EMERGING MODEL TO PROMOTE
7
INCLUSION AND LEARNING BY AMPARO
LEYMAN
PINO, BETH
REDMOND-JONES,
MIDDLE GROUND: THE EXPLORATORIUM'S
AND VICKI WAWERCHAK
13
EXHIBITION AT CIVIC CENTER
PLAZA, SAN FRANCISCO By KAREN
WISE
UPDATED EUPHEMISTIC TERMINOLOGY BY ADAM
16
AT A HISTORY MUSEUM
LYON
SCIENCE CENTER CAPTACITY BUILDING IN DEVELOPING
COUNTRIES:
Is IT
20
TIME FOR LESS TALK AND MORE ACTION? By GRAHAM
DURANT
27
THE TECH INTERACTIVE: CHANGING THE NAME OF A BELOVED SILICON VALLEY INSTITUTION BY RACHEL
WILNER
Publisher information: THE INFORMAL LEARNING REVIEW is a copyrighted publication of Informal Learning Experiences, Inc. It appears bi-monthly in February, April, June, August, October, and December. THE INFORMAL LEARNING REVIEW is edited and published by Informal Learning Experiences, Inc., (Editor: Robert M. West, Associate Editor: Karen Wise) tel: 720.612.7476, email: ileinc@informallearning.com, mailing address: 1776 Krameria Street, Denver, CO 80220. THE INFORMAL LEARNING REVIEW is designed and produced in house. ISSN 26427419.
o
N
SUBSCRIPTION
NFORMAT
THE INFORMAL LEARNING REVIEW 1 year, six issues, bimonthly, print and online: $65 in the U.S., $72 in Canada/ Mexico, $80 elsewhere. Online version ONLY, $55. Individual electronic issues can be purchased for $12 and will be delivered via email. Please contact us at ileinc@informallearning.com if you would like to purchase a single issue.
TRAVELING EXHIBITIONS DATABASE 1 year, unlimited access: $85 worldwide. There is no charge for listing exhibitions in the database. Please contact us at ileinc@ informallearning.com for more information. Exhibitions with immediate availability may be placed on the 11th Hour Page.
You can sign up for the Informal Learning Review and the Traveling Exhibitions Database via our website at www.informallearning.com. Online transactions are made securely via PayPal or Intuit.
+ 'Wie bewaart, die bepaalt' NA-directeur Marens Engelhard over (tegen)macht van archieven GLAM in the city Big data van het verleden voor slimmere steden Datagestuurde rechtsstaat Balanceren op het ethische randje Hoe archiveer je beweging? De dansers zijn het archief
2019109
COLOFON
INHOUD
lP is samen met InformatieProfessional.nl het onafhankelijke platform voor de informatiespecialist van vandaag en morgen. De lezers werken in de informatie-, bibliotheek-, archief- en erfgoedwereld.
ISSN:1385-5328
redactieadres lp, Charlotte van Pallandtlaan 2772 TR Voorburg, tel. 06-44 09 1985, e-mail redactie@informatieprofessional.nl.
vormgeving Eric van den Berg, egfvdberg@upcmail.nl, Tom van Staveren, graphicisland@upcmail.nl.
m
Open a GlAM lab
Ronald de Nijs
Mirjam Raaphorst
m
Bevangen door het bibliotheekvirus
Fotograaf Oscar de Wit bracht in eigen beheer het eerste deel van De 5 bijzonderste historische bibliotheken van Nederland uit. Hij heeft inmiddels de smaak te pakken.
abonnementen Voor abonnementsprijzen en andere informatie zie InformatieProfessional.nl.
lP I vakblad voor informatieprofessionals
'Wie bewaart, die bepaalt'
m
Hoe machtig zijn archieven? Die vraag legde lP voor aan Marens Engelhard, directeur van het Nationaal Archief. 'In de selectie van informatie zit ook een machtselement.'
Ethiek als gaspedaal
Deze maand is filosoof en jurist Maxim Februari gasthoofdredacteur van lP. Vincent M.A. Janssen sprak met Februari over de noodzaak van het door hem gekozen thema data-ethiek.
Ronald de Nijs
m
GLAM in the city
Vincent M.A. Janssen
Welke kansen bieden cultureel erfgoeddata voor een slimme stad? En hoe kunnen zij de stad van de toekomst helpen vormgeven?
advertentieverkoop Voor informatie over adverteren in blad of op de site: Rajin Roopram, e-mail rajin.roopram@kbenp.nl, tel. 06-15201724. Het verlenen van toestemming tot publicatie in dit tijdschrift strekt zich tevens uit tot het in enigerlei vorm elektronisch beschikbaar stellen.
m
Onlangs verscheen het boek Open a GLAM Lab. Lotte Wilms vertelt over de bijzondere totstandkoming ervan.
medewerkers aan dit nummer Conny van Bew, Maja Dehouck, Marlies van Eck, Maxim Februari, Rob Feenstra, Barbara Sierman, Bert Zeeman
!
Jurist en filosoof Mireille Hildebrandt werkt op het snijvlak van recht en informatica. 'We wil en niet afhankelijk zijn van wat een techbedrijf toevallig ethisch vindt.'
Choreografe Katja Heitmann en tien dansers creëren een archief van menselijke beweging. Een bezoek aan het museum van de uitstervende lichamelijke beweging.
Datagestuurde rechtsstaat
18,
redactie Maarten Brinkerink, Wilbert Helmus, Dafne Jansen, Vincent M.A. Janssen, Evelien de Jonge, Stefan Jongen, Leen Liefsoens, Ronald de Nijs (eindredacteur). Matthijs van Otegern, Mirjam Raaphorst, Vincent Robijn, Eric Sieverts, Sjors de Valk en Daniël de Vette.
Archiveren van beweging
m
lP is een uitgave (23ste jaargang) van Uitgeverij lP Charlotte van Pallandtlaan 18 2772 TR Voorburg tel. 06-44 09 19 85 www.informatieprofessional.nl
Maja Oehouck
RUBRIEKEN ~
I 09/2019
~
m
m
Foto van de maand
Boekbespreking
lP lingo
Oog in oog met Mona Lisa
The Joy of Search
Woordenverbod
m Wisselcolumn
mi
m
m
Werk
lifehacking
Column
Jack van der Wel
Achteraf bezien: het recht op vergetelheid
De overheid:
KB Onderzoekskroniek
organisatie
FAIR-principes
Apps voor nieuwsgierige
zonder brein?
en TRUST
mensen
peens leek ethiek overbodig te zijn geworden. Nieuwe technologieën beloofden het leven op alle gebieden tegelijk te 'optimaliseren' en dus was het niet langer nodig je af te vragen wat goed en wenselijk is. Door gebruik van data werd alles immers vanzelf én goedkoper én veiliger én duurzamer én rechtvaardiger én ook nog eens leefbaarder? Bij nader inzien valt dit tegen. Je blijkt nog steeds te moeten kiezen: rechtvaardigheid gaat niet altijd samen met efficiëntie, controle botst soms op betrouwbaarheid. En mensen hebben er bovendien verschillende ideeën over wat leefbaar is. Tijd daarom voor een terugkeer naar de grote ethische vragen. Wat wil en we optimaliseren? En hoe en waarom? En tegen welke prijs? Dit themanummer wemelt van zulke vragen. Choreografe Katja Heitmann maakte ooit op straat een verdachte beweging. Althans, een nieuw veiligheidssysteem vond haar beweging verdacht. Het bracht haar op de vraag of we menselijk gedrag voor de veiligheid volledig gaan standaardiseren. In gesprek met lP vertelt ze over haar dansproject Motus Mori, een bewegend archief waarmee ze unieke bewegingen voor de vergetelheid behoedt. Jurist en filosoof Mireille Hildebrandt onderzoekt recht dat wordt gestuurd door data en code. Wetten in natuurlijke taal zijn voor meerdere Uitleg vatbaar. Zodra je die vervangt door eenduidige computercode dreig je de trias politica af te schaffen: de scheiding tussen wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht. Is dat wel zo'n slim idee? Het leidt tot machtsconcentratie, en misschien raak je belangrijke informatie kwijt. Marens Engelhard, directeur van het Nationaal Archief, wijst op de verantwoordelijkheid van degenen die de archieven beheren. Archiveren is interpreteren: je kiest wat je van het verleden en heden laat zien. En zo draait dit hele themanummer om keuzes: welke informatie behouden we, welke gooien we weg? Willen we optimalisering? Optimalisering van wat? <
lP I vakblad voor informatieprofessionals
I 09/2019
-I
I
o ;0
:3 :D --I H
rn
o
< rn ;0
rn ::>
< o
;0
:3 G)
rn
<
::> :D <...J :D :D ;0 tv CS>
en CS>
#
1 1 2
Inhoud
1-1
=> I C)
C C)
aa.,
a., JUDITH EVERT
nIJLAnD
OVER
GLAS
Sieraadontwerper Evert Nijland over zijn fascinatie voor glas
GLASSTRESS
ROUX
Over haar architectonische glasinstallatie On the Way
Expositie 'Glasstress' in Venetië
ll_
tl_
SCHILDPADDEn En GLASS CAKES
25
X
25
X
25
Kunstenaarsgesprek
Prof. dr. Erma Hermens over de wetenschappelijke zoektocht naar de biografie van objecten
4...3._
COLOFon REDACTIE
r.a., GLASEXPOSITIES
De tentoonstellingen op een rijtje 2...1_
KunST REUS
VAn
& mEDIA
az..
GLAS
Het beeld Aden negatief (De Grote kleine reus) van Herman Lamers vormt twee beelden in één
SPAnnEnD
GLAS
Van Tetterode Glasstudio werkt mee aan bijzondere kunst- en vormgeefprojecten .2..A_
FRITS TIJBOUT ARTPRInTS
Specialist op het gebied van kwaliteitsprints en glasapplicaties
z.a.. VEZELRISICO'S
Over de risico's van glasvezel aa., ZO LICHT
ALS
GLAS
Kunstenaars Sabin Kech en Philippa Edwards verwerken textiel in hun glaskunst TOEKomST
In
DIALOOG
Joep van Lieshouts Mobile Home is een kwart eeuw oud. Interviews van destijds verschaffen veel inzicht in het werk
De grenzen van glas
3....2_
GLASZIEKTE: CRIZZLInG & WEEPInG
Hoe ontstaat glasziekte en wat kun je ertegen doen? .3..A_
GLAS + TEXTIEL: EEn HEFTIGE FUSE
Een onderzoek naar het samensmelten van glas en textiel
In dit glasnummer vertelt Evert Nijland over zijn fascinatie voor glas en de uitdaging om met dit materiaal te werken. Als sieraadontwerper werkt hij al jarenlang samen met glasblazer Edwin Dieperink: 'Edwin is zo vertrouwd met het materiaal, zijn handen denken in glas', aldus Evert. 'Ik heb er wel gevoel voor ontwikkeld, omdat ik er al twintig jaar met mijn neus bovenop zit, maar hij voert altijd uit en ik ben er altijd bij.' Daarom vind je op de cover en op de volgende pagina's prachtige foto'svan kunstenaar én ambachtsman. Een ander mooi interview is dat met Jan Koen Lomans die al geruime tijd met het idee speelde om twee diametrale materialen met elkaar te laten samensmelten: glas en textiel. 'Eigenlijk kun je die materialen natuurlijk niet samenbrengen, want het smeltpunt van glas ligt rond de 800DC en textiel brandt al bij 200DC, dus dat was wel een uitdaging.' De oplossing voor die uitdaging bleek te liggen in het weglaseren van stof, die vervolgens veel minder gevoelig bleek voor verbranding bij het 'fusen' tussen glas. Dit onderzoek leverde Lomans de titel professor in practice op aan een universiteit in Wales.
Voor dit glasnummer bezochten we tevens de expositie 'Glasstress' tijdens de Biënnale van Venetië, onderzochten we de gezondheidsrisico's die kleven aan het werken met glasvezel, en duiken we in twee veelvoorkomende vormen van glasziekte: weeping glass en crizzling glass.
Ook spreken we Caroline Prisse, directeur van de Van Tetterode Glasstudio - 'We zetten ons in om het uiterste uit het materiaal te kunnen halen' =, en Judith Roux over haar glasinstallatie On the Way; een fragiel en ruimtevullend kunstwerk. Roux studeerde in 2018 af aan het jubilerende The Large Glass Department van de Gerrit Rietveld Academie. 'Tot hoe dun kan ik gaan?' vroeg ze zich af. Met de gasbrander als haar potlood probeert zij in haar werk 'de grens van verdwijnen op te zoeken'. Kortom: in deze kM worden de grenzen van glas volop opgezocht.
Wouter de Vries
wouter@dedoelenpers.nl
e 2 e 3
3
Inhalt 4 6 7 81 81 82-83
Nachrichten aus der Museumswelt Literatur Namen AutorInnen Impressum Wichtige Ausstellungen
Konservieren
Editorial Der "zugereiste" flandrische Gelehrte Samuel Quiccheberg (1529-1567) wird gerne als erster deutscher Museologe bezeichnet. Er war Berater des Bayernherzogs Albrecht V. und erkannte die Bedeutung der Kunst- und Wunderkammern für die Bildung. Aus AIbrechts Hofbibliothek entwickelte sich die Münchner Staatsbibliothek, aus seiner Wunderkammer die staatlichen GroBsammlungen in München. Die Alte Münze, in der heute die Denkmalpflege residiert, beherbergte ursprünglich die herzogliche Kunstkammer, die nach dem System Quiccheberg geordnet war. München kann jedoch nicht nur mit der ersten, rnuseologisch konzipierten Kunstkammer punkten, sondern auch mit einem der frühesten neueren Antikenmuseen Deutschlands. KIenzes Entwurf datiert von 1814, Eröffnung war allerdings erst 1830. München erhielt im 19. Jh. auch das erste ethnographische Museen im deutschsprachigen Raum: nur die niederländischen Sammlungen sind älter. Das museologische Konzept stammte vom Würzburger Mediziner und Naturwissenschaftier Philipp Franz von Siebold, dessen Sammlung der bayerische Staat für die damalige .Könlqllche Ethnographische Sammlung" acht Jahre nach Siebolds Tod ankaufte und in einer Sonderabteilung in der GaleriestraBe als "Siebold'sches Japan-Museum" ausstellte. Von dort wanderten die Objekte in das heutige Museum Fünf Kontinente, wo sie nun, nach Jahren der wissenschaftlichen Vorarbeit, in einer repräsentativen Auswahl von 300 Objekten aus ca. 3000 Stücken der Siebold-Sammlung zu sehen sind, die gemeinsam mit japanischen Fachkolleglnnen ausgewählt wurden. Sie stellen eine Bestandsaufnahme der künstlerischen Produktion der späten Edo-Zeit (um 1850) dar, ergänzt um einige ältere Geschenke. "Collecting Japan" gibt einen Einblick in die ursprüngliche Sammlungsstruktur, in Materialien, Techniken und Kunsthandwerk, dessen Ästhetik, Feinheit und Raffinement kaum zu übertreffen sind. Mehr Informationen zur Ausstellung, für die ein kleines Begleitheft zur Verfügung steht, bietet ein Buch über Siebold, das von der Deutsch-Japanischen Gesellschaft in Bayern e.V. herausgegeben wurde.
(978-3-00-052253-6) Adelheid Straten
- Restaurieren
9-12
Christian Müller-Straten Durchschaut: Einem zweifach geschönten Renaissance-Porträt auf der Spur
13-18
Paul-Bernhard Eipper Wiedervereint: Gemälde und Rahmen eines Werkes der italienischen Renaissance
Interviews 19-23
Das MUSEUMAKTUELL-Interview Co-Kuratorenschaft und Sharing Transparency: Birgit Scheps-Bretschneider zu neuen Konzepten in der Ethnologie
57-59
Den Apfel getroffen Peter Plan, Messeleiter der CULTURA SUISSE, im Interview mit MUSEUM AKTUELL
Enlightment 59-62
Klaus Kornblum Apps im Museum: Wunsch und Wirklichkeit
65-69
Thomas Schielke Mit Licht die Kunst interpretieren : Museumsbeleuchtung zwischen Objektivität und Hyperrealismus
71-74
David Halbe Technologie des Glases. Teil 2: Museumsglas
75-80
Paul-Benhard Eipper UV-SchutzmaBnahmen an Beleuchtungskörpern
Zum Titelbild Thomas Theodor Heine: Siegfried. ÖI auf Holz. Diessen am Ammersee, 1921. © Print & Coffee aus der Ausstellung Treue Freunde. Hunde und Menschen 28. November 2019 bis 19. April 2020 Bayerisches Nationalmuseum PrinzregentenstraBe 3, 80538 München
T. + 49 (0)89 - 211 24 - 270 Fax + 49 (0)89 - 211 24 - 366 www.bayerisches-nationalmuseum.de Seit jeher ist der Hund treuer Freund und Begleiter des Menschen. Kunst und Kulturgeschichte illustrieren diese enge Beziehung zum beliebtesten Haustier der Deutschen auf vielfältige Weise. Mit mehr als 220 hochrangigen Kunstwerken und spektakulären Zeugnissen der Alltagskultur beleuchtet das Bayerische , Nationalmuseum das wechselvolle Mensch- Tier-Verhältnis in einer groBen Ausstellung.
MUSEUM AKTUELL Ausgabe 260
I
2019
MUSEUM MANAGEMENT
Volume 34
Numbers 4-6
August-December 2019
I
CURATORSHIP CONTENTS Issue 4 Editorial
343
Jemes M. Bredburne Articles Museum encounters: a choreography of visitors' bodies in interaction
Sophie Diementopoulou end Dlmltre Chrlstidou
344
Using object biographies to understand the curation crisis: lessons learned from the museum life of an archaeological collection
Zenne Friberg end Isto Huvl/e
362
A qualitative exploratory study on museum educators' perspective on children's guided museum visits Roberte Del/e Croce, Luisa Puddu end Andree Smorti
383
An experiential view to children learning in museums with Augmented Reality
Neteshe Moorhouse, M. Cleudle tom Dieck end Timothy Jung
402
Children's voices: what do young children say about museums in Hong Kong?
419
Kit Mel Wong end Berbere A. Piscitelli A guilty pleasure? The Indian museum as a popular backdrop for sellies
433
Ine Ross Traditional Weaving House in Isfahan as a museum for promoting last-chance tourism
Meede Finestlien, Nede Torebi Ferseni end Mohemmed Mortszavi Bock Review
448 462
Issue 5 Editorial
467
Jemes M. Bredburne Articles What a curator needs to know - the development of professional museum work and the skills required in Danish museums 1964-2018
468
Susanne Krogh Jensen Towards professionalism through academic education in museum work: on the beginnings of museology education in Czech universities
486
Otakar Kirsch and Lucie Jagosovรก Museum tourism in Canary Islands: assessing image perception of Directors and Visitors
Sergio Moreno Gil, J. R. Brent Ritchie and Arminda Almeida-Santana A critical review of the application of patec-art in paleontological exhibition in Wollaton Hall and Lakeside Arts, Nottingham
501
exhibition - a case study of the Dinosaurs of China
Qi Wang, Liyane Lekama/age Theshanl Navode Chandrasena end Yanhul Lei Book Review
521 537
Issue 6 Speclel Issue: Museums and justice Guest Editor: Jennifer Carter Editorial Museums and justice
Jennifer Carter
541
Articles Curatorship for meaning making: contributions towards symbolic reparation at the Museum of Memory of Colombia
Cristina LIeres, SotfaNatalia Gonzรก/ez-Aya/a, Jullane Botero-Mejie end Claudia Mercela Ve/andia
544
Introducing human rights education within a memorial museum framework: the challenges and strategies of Taiwan's National Human Rights Museum
Ch/a-LI Chen
562
Time to Act: Rohingya Voices
Armando Perla end Yasmln UI/ah
577
Positi0f!!ng museums politically for social justice
DenizUnsal
595
Exhibition Review Voces para transformar a Colombia: a clever exhibition in the midst of transition
Maria Juliane Angarita Book Review
608 617
www.museumsassociation.org
I December
2019
Contents
Firm foundations The challenges faced by company archives and collections
Features
Reviews
Regulars
Staying alive 20 Company archives are a great source of social history, but this can be lost when a business fails or is taken over, says Caroline Parry
Gairloch Museum, Ross and Cromarty 44 Katey Boal discovers that a focus on the local community is paying dividends for this museum in the Scottish Highlands
News in brief
4
News analysis
7
Battle lines 26 Cash-strapped army museums are working hard to stay relevant by telling the personal stories of ordinary people, writes john Holt
On Edge: Living in an Age of Anxiety, Science Gallery London This temporary exhibition packs a punch, thanks to a careful selection of works and artists, says Danny Birchall
Turning the tables 32 Sally Shaw, the director of First site in Colchester, discusses how she has turned the gallery's fortunes around. By Eleanor Mills The Twist, Norway 36 Simon Stephens is impressed by a piece of modern architecture in the woods that serves as a bridge as well as a gallery
Museums Journal, 42 ClerkenweU Close, London
ECIROAZ journal@museumsassociation.org Editorial 020 7566 7820 Advertising 020 7566 7830 Subscriptions 020 7566 7800 Fax 020 7566 7836 www.museumsassociation.org
••
Main cover image: the Waterloo diorama at the Royal Green Jackets (Rifles) Museum in Winchester This page: two shire horses joined the team at the National Brewery Centre in Staffordshire in October to help bring the company collection to life
A Design for Life, Surgeons' Hall 52 Museums, Edinburgh Beccy Angus learns about the importance of comparative anatomy and leaves the enjoyable exhibition wanting to know more
Editor Simon Stephens Deputy editor Eleanor Mills Events programmer and content editor Rebecca Atkinson Staff writer and researcher Geraldine Kendall Adams Website and digital officer Yosola OIorunshola Sub-editor Darron Kirkby Listings Louise Gray Account manager Abigail Lasisi Recruitment advertising Emma Randall
Comment and letters
14
M seum of ...
39
Trendswatch
41
Books and digital
56
In practice: Museum toilets
60
The List
64
Best in Show
66
48
Design Esterson Associates Printed by Walstead UK Subscription rates £110 UK; £170 overseas Contributors Beccy Angus, Danny Birchall, Katey Boal, Alistair Brown, Karen Buchanan, Sarah Coulson, Rachel Ellis, Sophie Goggins, Rebecca Gordon-Nesbitt, Louise Gray, Sophie Harbour, Damian Hebron, John Holt, Frances Jeens, Catherine Kennedy, Michael McHugh, Deborah Mulhearn, Caroline Parry, Jette Sandahl
Museums Journal is published by the Museums Association (reg charity no 313024) and is editorially independent. Nothing should be taken to be the view of the MA unless stated. Museums Journal strives to avoid inaccuracies: if readers have a Query or complaint they should contact the editor.
For editorial values and submission guidelines see: mus.ms/MJGuidelines ISSN 0-027-416-X © Museums Association 2019 AI' rights reserved Vol119 No 12
December 20191 Museums journallä
nr 8 nov-dec 2019 •
€ 9.95 . verschijnt 8x per jaar
Amsterdam
Francis Alys De kracht van kinderspel in conflictgebied München
Anthony van Dijck Societyportrettist was ijdele workaholic Leiden
Cyprus Eiland als kruispunt van beschavingen +
de tentoonstellingsagenda
40 pagina's gratis bijlage
JSeumtijdschrift
Beeld omslag' Lubaina Himid, 'Le Rodeur' The Exchange', 2016, acryl op doek, 183 x 244 cm, courtesy kunstenaar en Hollybush Gardens, foto, Andy Keate (niet op de tentoonstelling)
~NHOUDmuseumtijdschrift.nl nr 8 / november-december
2019
Portret van een dame, terracotta, ca. 600 v.Chr., Cyprus Museum, Nicosia
64
HEDENDAAGSEKUNST
22
Lubaina Himid Kleurrijke beelden brengen het Afrikaanse verhaal voor het voetlicht door Esther Darley OUDE KUNST
28
Het Drentse landschap De veen- en zandgronden als Barbizon van het Noorden door Adrienne Ouarles van Ufford INTERVIEW
34
De keuze van Rein Wolfs De nieuwe Stedelijk-directeur over zijn favorieten uit de collectie door Marina de Vries
13-20
MUSEUM-KORT 30 Museumtijdschrifttips: de mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland
HEDENDAAGSEKUNST
44
Fer Hakkaart Leerling van Co Westerik schildert al vijftig jaar met fijne penseel door Hamme Siebenga OUDE KUNST
79 - 8 6
MUSEUM & MEER het atelier Iris van Herpen de gevestigde Eli Content de nieuwkomer Linda Molenaar boeken 6 meer kunstpuzzel Doe mee en win een 'Cyprus' -prijzenpakket
42 57
COLUMNS
Oek de Jong Naakt in het maanlicht Maria Barnas Marta Pan
48
Anthony van Dijck De Vlaamse barokmeester was een wonderkind, workaholic en ijdeltuit door Erik Spaans HEDENDAAGSEKUNST
58
FrancisAlys Een poëtische blik op kinderspelletjes over de hele wereld door Arjan Reinders
van
ARCHEOLOGIE
64
Cyprus Op het mediterrane eiland kwamen tal van oude culturen samen door Thea Toebosch DESIGN
70 De auto als designobject De heilige koe als hét toonbeeld van welvaart en vooruitgang door .Jeroeri ..Junte
museumtijdschrift
/9
I