MÜSLÜMANLARIN UYMALARI GEREKLİ İSLÂMÎ EDEPLER Mühim Meseleler - Minik Kitaplar Dizisi: Hazırlayan: Abdülkadir Dedeoğlu
Besmele hamdele Not: Bu kitapta geçen edeplerin kimisi farz, kimisi sünnet, kimisi mendup, kimisi de müstahap olan edeplerdir. Tatbik edildiğinde, dünya ve ahırette huzur ve saâdet elde edileceğinde şüphe yoktur. İSTİFADE EDİLEN KAYNAKLAR: Kuduri, Dürer, Nimeti İslam, Fetevâ-i Hindiyye, Marifetnâme, Mecmaü'l âdâb, Talim-i Müteallim FİHRİST 1- KULUN, MEVLÂSINA KARŞI EDEPLERİ 2- "ALLAH" İSMİNE VE KUR'ÂN-I KERİME KARŞI EDEPLER 3- HOCANIN TALEBEYE KARŞI EDEPLERİ 4- TALEBENİN HOCASINA KARŞI EDEPLERİ 5- TALEBENİN İLİM ÖĞRENMEDEKİ EDEPLERİ 6- ÇOCUĞUN ANNE VE BABASINA KARŞI EDEPLERİ 7- BABANIN ÇOCUĞUNA KARŞI SOHBET VE MUÂŞERET EDEPLERİ 8- ERKEĞİN HANIMI İLE SOHBET VE MUAŞERET EDEPLERİ 9- KADININ ERKEĞİ İLE SOHBET VE MUAŞERET EDEPLERİ 10- BAKMANIN EDEPLERİ 11- ERKEĞİN HANIMINA KARŞI YAKINLIK EDEPLERİ 12- EŞLERİN YAKINLIKTA DİKKAT EDECEĞİ EDEPLER 13- KOMŞUYA KARŞI EDEPLER 14- SELÂM EDEPLERİ 15- MESCİDTEKİ EDEPLER 16- UYUMA EDEPLERİ 17- DUANIN EDEPLERİ 18- MUHTELİF EDEPLER
1- KULUN, MEVLÂSINA KARŞI EDEPLERİ
1- Allahü Teâlâ'dan ve Peygamberimizden gelen her şeye tam olarak inanmak. 2- Allah'ın sıfatlarını öğrenip kabul etmek. 3- Allah'tan gafil olmamak, az konuşmak, az gülmek. 4- Peygamberlerin de güzel sıfatlarını öğrenmek ve inanmak. 5- Kur'ân-ı Kerîm'i hak bilip hiçbir emrinde şüphe etmemek. 6- Allah'ın yasaklarından sakınmak. 7- Dinde hiç bir şeye itiraz etmemek.(Aklın kavrayamadığı şeyleri ehlinden sorup öğrenmek) 8- Allah'ı zikretmek. 9- Allah'ın büyüklüğü üzerinde düşünmeğe devam etmek. 10- Her şeyin Allah tarafından olduğuna inanmak. 11- Allah'ın azameti, büyüklüğü karşısında yalvarışta bulunmak. 12- Hayâ (utangaçlık) içinde ve kırık bir kalble huşû içinde bulunmak. 13- Kazanma hırslarına dalmayıp Allah'ın verdiklerine güvenmek. 14- Kul olduğumuzu ve hep Allah'a muhtaç olduğumuzu unutmamak. 15- Allah'a teslim olmak ve ondan gelene razı olmak. 16- Allah'a daha yakın olamıyorum diye hep üzüntülü olmak. 17- Ölümü akıldan çıkarmamak ve ölüme hazırlıklı olmak. 18- Allahü Teâlâ'nın bizi daima görüp seyrettiğini akıldan çıkarmamak. 19- Cehennemden korkmak, cennete girmeyi ümit etmek.
2- "ALLAH" İSMİNE VE KUR'ÂN-I KERİME KARŞI EDEPLER 1- Kur'ân-ı Kerîm okunurken konuşulmaz, yatılmaz, bir işle meşgul olunmaz. İnsanların kayıtsız kalıp dinlemedikleri veya pis ve kötü mahallerde Kur'an okunmaz. 2- İster iç tarafında, isterse dış tarafında olsun Allâhü Teâlâ'nın ismi yazılı olan kağıdı, bir şeyde kullanmak mekrûhtur. (Gazeteleri ve kitap sahifelerini yaygı olarak kullanmak gibi) 3- İçinde fıkıh, kelâm yazılı olan bir kağıda, bir şeyi sarmak câiz değildir. 4- Kur'an'ın sahifelerinin bulunduğu tarafa ayakları uzatmak mekruhtur. Eğer aynı istikamette değilse, mekruh olmaz. 5- Bir Kur'ân-ı Kerîm eskir, yırtılır, okunmaz hâle gelir ve onun zayi olmasından korkulursa; temiz bir beze sarılıp, üzerine necâset atılmayacak, ayak basmayacak temiz bir yere defnedilir. (Gömmeye müsait yer bulunamadığında ise besmele ile yakılarak imha edilir.)
3- HOCANIN TALEBEYE KARŞI EDEPLERİ 1- Talebeden gelen zorluk ve müşkillere katlanmak. 2- Sessizliğe devam etmek. Talebeye karşı az konuşmak 3 - 4- Halim-selim, vakarlı (ağır başlı) olmak. 5- Sâlim ve dinlenmiş olarak derse girmek
6- Alçak gönüllü olmak. 7- Alay ve şakayı terketmek. 8- Talebeye yumuşak davranmak. 9- Zayıf ve âciz talebeye sabırlı davranmak. 10- İz'ansız talebeyi, güzel öğütlerle yola getirmek ve düzeltmek. 11- Soru soranı azarlamamak. 12- Soranı dikkatle dinlemek. 13- Soruyu anlayıp cevabını vermek. 14- Mazereti dinleyip ilgilenmek. 15- Doğruyu kabul etmek ve doğruya boyun eğmek. 16- Talebeyi zararlı bilgilerden korumak 17- Faydalı ilmi, Allahın rızasından başka maksatlar için öğrenmeyi engellemek. 18-Talebeyi kalbten gelen bir sevgi ile sevmek ve talebe sebebiyle sevap kazandığına inanmak. 19-Talebenin husûsi dertleriyle de alakadar olup, yardımcı olmak. 4- TALEBENİN HOCASINA KARŞI EDEPLERİ Hocamız, ebedî hayatımızı kurtaran bir nur, yol gösteren bir ışıktır. Bu sebeple onlara karşı da edepler vardır. 1- Hocaya selâm verip ayakta karşılamak. 2- Hocanın izniyle oturmak. 3- Hocanın karşısında namaz içinde imiş gibi edepli oturmak. 4- Hocanın karşısında az oturmak. 5- Sorulmadıkça söylememek. 6- Hocadan izin alarak soru sormak. 7- Falan zat, sizinkinin aksini söylemişti, gibi sözlerle itirazda bulunmamak. 8- Hocadan daha bilgili olduğunu gösterecek tarzda soru sormamak. 9- Hocanın karşısında, başkasının kulağına gizli söz söylememek. 10- Başını önüne eğip dersine dikkat etmek, etrafa iltifat etmemek. 11- Hocanın sıkıldığını veya yorulduğunu görünce susmak. 12- Hoca girip çıktıkça ayağa kalkmak. 13- Hoca ayağa kalkınca soru sormayı bırakmak. 14- Hoca yolda yürürken ona bir şey sormamak, arkadan gitmek. 15- Hocanın çocuklarına ve yakınlarına da saygı göstermek. 16- Takva sahibi hocalardan ilim öğrenmeyi tercih etmek 17- Hocaya "sen" değil, "siz" diye hitab etmek. 18- Hocanın kusurunu araştırmamak. 19- Hocanın her türlü tavırlarına karşı sabır göstermek 5-TALEBENİN İLİM ÖĞRENMEDEKİ EDEPLERİ 1234-
Evvela, talebenin İlim öğrenmede niyeti düzgün olmalıdır. Talebe, ikbal beklememeli ve dünya gayesi ile ilim tahsil etmemelidir. Alçak gönüllü ve İffetli olmalıdır. İdarecilere saygılı olmalıdır.
5- Ehli sünnet akaidini öğrenmelidir. 6- Tarihe ve eski İlimlere önem vermelidir. 7- Cedel (tartışma) ilminden sakınmalıdır. 8- Takva sahibi ve yaşlı hocaları tercih etmelidir. 9- Sabırlı olmaklıdır. 10- Hocaya, âlime saygı göstermelidir. 11- Kitabını abdestsiz ele almamalıdır. 12- Kitab'a karşı ayakları uzatmamalıdır. 13- Notları muntazam ve güzel tutmalıdır. 14- Kırmızı mürekkep kullanmamalıdır. 15- Talebe arkadaşlarına saygılı olmalıdır. 16- Yaltaklanmamalı, yağcılık yapmamalıdır. 17- Dersi saygı ile dinlemelidir. 18- Hocaya yakın oturmalıdır. 19- Kötü işlerden kaçınmalıdır. 20- Kibirli olmamalıdır. 21- Öğrenmeye ara vermemelidir. 22- Fazla uyumamalıdır.lidir. 23- Gençliğin değerini bilmelidir. 24- İlimde yüksek düşünceli olmalıdır. 25- Çok tekrarlamalıdır. 26- İlmi hocanın dilinden dinlemeli ve almalıdır. 27- Güç ve gayret vermesi için Allah'a dua etmelidir. 28- İlmî münâzara, müzakere ve mükâlemelerde bulunmalıdır. 29- Konuşmadan önce düşünmelidir. 30- Herkesten faydalanmalıdır. 31- Çok çok ve yerinde sorular sormalıdır. 32- İlimde ve ilim yolunda Allah'a şükretmelidir. 33- Allah'tan hidayet-i kâmile istemelidir. 34- Kitap satın almalı ve yazmalıdır. 35- Parasını lüzumsuz yerlere harcamamalıdır. 36- Yalnız Allah'tan ummalı ve korkmalıdır. 37- Rızık endişesi taşımamalıdır. 38- Dünya üzüntülerini terketmeli, Âhiret işleri için üzülmelidir. 39- Dünya işlerini azaltmalıdır. 40- Sıkıntılara katlanmalıdır. 41- İlimden başka şeylerle uğraşmamalıdır. 42- Münakaşa etmemelidir. 43- Kalemsiz ve kağıtsız gezmemelidir. 44- Ezbere ağırlık vermelidir. 45- Zamanı boşa harcamamalıdır. 46- Takva sahibi olmalıdır. 47- Çok konuşmamalı ve gevezelik etmemelidir. 48- Dedikoducularla oturmamalıdır. 49- İsyankâr kimselerden uzak durmalıdır. 50- Ders çalışırken ve ilim öğrenirken mümkünse kıbleye yönelmelidir. 51- Sünnet ve âdâba önem vermelidir.
52- Kitap ve defterini temiz bulundurmalıdır. 53- Bir şey sorulmadıkça konuşmamalıdır. 54- Tahsili tamamlamadan evlenmemelidir. 55- İşlerde acele etmemelidir. 56- Günlük dua ve zikirlere devam etmelidir. 57- Nâfile oruç tutmalıdır. 58- Hak yola davet etmenin dışında, ahlâkı düşük insanlarla beraber olmamalıdır. 59- Tok gözlü olmalıdır. 60- Yolda yürürken sağa sola iltifat etmemelidir. 61- Hâfızayı kuvvetlendirici sebeplere baş vurmalı; Çok çok yüzünden Kur'an okumalı, misvak kullanmalı, sabahları kuru üzüm yemeli, bal şerbeti içmek gibi şeylere riayet etmelidir. 62- Unutkanlığa sebep olacak yiyecek ve fiillerden kaçınmalıdır. (Ekşi elma yemek, mezartaşı yazılarını okumak, günah işlemek, üzüntülü ve düşünceli olmak, gibi şeylerden kaçınmalıdır.) 63- İlim sahibi olmak için ana - babasının ve müslümanların duasını almalıdır. 6- ÇOCUĞUN ANNE VE BABASINA KARŞI EDEPLERİ 1- Anne ve babasının sözlerini dinlemek ve yapmak. 2- Emirlerine göre hareket etmek. 3- Onlardan izin almadan oturmamak. 4- Onların kalkışında ayakta durmak. 5- Yolda yürürken onlara öncülük yapmak. 6- Sesini onlarınkinden fazla yükseltmemek. 7- Onları isimleriyle çağırmamak. 8- Çağırdıklarında "efendim" veya "buyurunuz" deyip emirlerini yerine getirmek. 9- İşlerini yapmak ve onlara hizmette titizlik göstermek. 10- Onların rızalarını kazanmak. 11- Onları korumak ve saygılı olmak. 12- Onlara öfkeli bir bakışla bakmamak. 13- Onlara karşı yüzünü ekşitmemek, güler yüz ve tatlı sözle gönüllerini hoş etmek. 14- Onlara yaptığı bir iyilikten dolayı başa kakmamak ve minnet etmemek. 15- İzinleri olmadan gurbete gitmemek, ayrılmamak. 16- Onların hiç bir hareketine karşı "öf!" bile dememek. 17- Kötü bir işten bile gelseler yolda kaldıklarında ellerinden tutup getirmek. 18- Mutlaka hayır dualarını almak. 19- Haksız hareketleri olsa bile sabırla karşılık vermek. (Bu şartlara riayet etmeyen bir kimse başına ne gelirse, bunlara riayet etmediğinden geldiğini peşinen kabul etmelidir.)
7- BABANIN ÇOCUĞUNA KARŞI SOHBET VE MUÂŞERET EDEPLERİ 1- Baba, çocuğun doğumu ile sevinecektir. Nitekim Peygamberimiz (s.a.v), "Çocuk, dünyada sevinç, âhirette nurdur" buyurmuştur. 2- Kız çocuğu ile daha çok sevinmek ve onlara saygılı olmaktır. Çünkü evlâdın hayırlısı kızdır. Nitekim Peygamberimiz (s.a.v), "Kadının bereketlisi ilk çocuğunu kız doğurandır. Çünkü ben Cenâb-ı Hak'tan zahmetsiz, gamsız istedim, bana kız çocuklarını ihsan etti" buyurmuştur. 3- Çocuğun doğduğu müjdesini alınca ona göbek adı koymaktır. 4- Doğumun yedinci gününde veya sonra oğlan için iki, kız için bir koyun kurban etmek ve hiç kemiklerini kırmadan parça parça dağıtmak, yahut pişirip yedirmektir. 5- Ya yedinci günü yahut on yıl içinde oğlan çocuğunu sünnet ettirmektir. 6- Oğlan veya kız olsun altı yaşına geldiklerinde onlara Kur'ân-ı Kerim'i, farzları ve dinin adabını öğretmektir. 7- Oğlan çocuğuna yazı yazmayı, ata binmeyi, yüzmeyi ve uygun bir sanatı öğretmektir. Çünkü sanat, fakirliği önler. Eğer heves ve arzusu ilimde ise onun o yolda yürümesini sağlamaktır. 8- Kızına ev işlerini, dikişi öğretip iyi bir ev kadını yetiştirmektir. 9- Evlâtlarını giyim ve kuşam, hediye vermekte eşit tutmaktır. 10- Evlatlarıyla oynamak ve güler yüzle konuşmaktır. 11- Yeni çıkmış, turfanda meyveyi alıp ilk defa kızına vermektir. Çünkü kızların kalbi daha hassastır. 12- Çocuklarını şefkatle öpmek ve sevgiyle kucaklamaktır. 13- Çocuklarına merhametle ve iyi kalple muamele etmektir. 14- Çocuklarına beddua etmemek; daima hayır dualar etmektir. Çünkü beddua, fakirliğe sebep olur. Çok defa da kabul olunur ve onların kötü olmalarına yol açar ki, neticede üzülecek olan yine baba ve annedir. 15- On yaşına gelen kız ve erkek çocukların yataklarını ve odalarını ayırmaktır. 16- 15 yaşına gelen çocuklarını isterlerse evlendirmektir. 17- Güçlerinin yetmediği ve yapamıyacakları işleri çocuklarına emretmemektir. Tâ ki inat ve itâatsizliklerine sebep olmasın. 18- Çocuklarına da, kendi yiyecek ve giyeceklerinden yedirip giydirmesi lâzımdır. 19- Başkalarının çocuklarına karşı kötü harekette bulunmamak. Çünkü bu hal, kendi çocuklarına da dönebilir. 8- ERKEĞİN HANIMI İLE SOHBET VE MUÂŞERET EDEPLERİ 1- Erkek eşine güzel huy ve iyi ahlâk ile numûne olacak ve öylece muamele edecektir. 2- Erkeğin eşiyle sohbeti, rıfk ve hilm ile yani lâtif ve yumuşak olacak, nezâketin dışına çıkmayacaktır. Çünkü Peygamber Efendimiz; "İnsanların hayırlısı, ailesine hayırlı ve faydalı olandır." buyurmuştur. 3- Erkek eve girince selâm verip ailesinin hal ve hatırını soracaktır. 4- Erkek ailesini yalnız ve neşeli bulursa saçlarını tutup okşamalı ve türlü
şakalarla öpüp kucaklamalıdır. 5- Eğer erkek, eşini yalnız ve fakat üzüntülü bulursa sevgi ve şefkatle hatırını sormalı, tatlı sözlerle teselli etmelidir. 6- Erkek eşinin gönlünü çeşitli vaatlerle hoş etmeli, sevindirmelidir. Çünkü kadın evde yalnız, yabancıya küskün, kocasına bağlı ve onun gerçek dostu ve dert ortağı, emekdarı, oyuncağı, tarlası ve faydalı âletidir. 7- Erkek, çocukların terbiyesinde eşine yardımcı olacaktır. Çünkü çocuk bağırma ve ağlaması ile gece gündüz annesine rahat vermez, insafsızca hırpalar ve onu fazlaca üzer. Bu sebeple, babanın anneye yardımı şarttır. Çocuk eğitiminde eşine yardımcı olan erkeğe, Allah da diğer işlerinde yardım eder. 8- Erkek, eşinin giyim ihtiyacını eksiksiz sağlayacaktır. 9- Erkek ne yerse, eşine de onu yedirecektir. Eğer elinde varsa ailesinin ve çoluk çocuğunun ev, giyecek ve yiyecek bakımından bütün ihtiyaçlarını karşılayıp, bolluk içinde yaşatacaktır. Çünkü erkeğin ailesine bakması vaciptir. 10- Erkek, dünya işleri için ailesini hiç dövmeyecek ve katiyyen sövmeyecektir. 11- Erkek, ailesinin dinî kusurlarından dolayı bir günden fazla ona dargın kalmayacaktır. 12- Erkek eşine rıfk ile muamele edecek, iyilikle idare edecek. Çünkü kadın eğri kaburga kemiğinden yaratılmıştır. Aklı ve dini eksiktir, kocasına sığınmıştır. Güler yüzle sohbet için alınmıştır. 13- Karısının kötü huylar gösterdiğini, huysuz hareketlerde bulunduğunu gören erkek kendi nefsinden şüphe etmeli, kusuru kendinde aramalı ve; "Ben kendimi islah eder, kusurlarımı düzeltirsem, eşim de huysuzluklarını bırakır ve düzelir" inancı ile hareket etmelidir. Allah'ın velilerinden bir zat, karısının huysuzluğuna sabredip, soranlara: "Korkarım ki, kadının huysuzluğuna, eziyetine sabretmeyen erkek, onun üstüne evlenmeye kalksa ikisi de belâya düşerler" cevabını verirmiş. 14- Erkek, karısının öfkesi karşısında susmalıdır. Tâ ki, kadın pişmanlık duyup kocasından özür dileyinceye kadar. Çünkü kadın ruhen zayıftır. Erkeğin susması ona cevap olarak yeter. 15- Kadın, eşine karşı iyi hareket eder ve güler yüzle, severek onun her hizmetini yaparsa buna karşı erkek de hanımına dua ederek Allah'a hamdetmesi lâzımdır. Çünkü kocasını üzmeyen ve onu her surette memnun eden bir kadın, pahası (değeri) biçilemez bir nimettir. Onun için Allah'a ne kadar şükredilirse azdır. 16-Erkek eşine karşı öyle davranmalıdır ki, kadın kocam beni herkesten fazla beğeniyor ve seviyor desin. 17- Erkek eşiyle danışarak evin işleri yapılmalı ve ihtiyaçlar sağlanmalıdır. Kadına ağır işler bırakılmamalıdır. 18- Kadının fahiş hata edebileceğinden, aldatmasından sakınmak ve Şeriata göre hareket etmek lazımdır. Çünkü Hz. Adem (a.s.) eşi Havva anamızın aldatmasıyla Allah'a âsi olmuştur. 19- Erkek, eşinin itaatsizlikler dışındaki bazı kusur ve hatalarına göz yummalı, görmemezlikten gelmelidir.
20- Erkek, karısının sırlarını, kabahatlerini, kusurlarını herkesten gizlemelidir. 21- Erkek, karısıyla şakalaşmalı, güldürücü sözler söylemeli. (Yalnız kadın kıyafetine girmeyip başka şekilde nezih eğlenmeler yapmalı) Nitekim Peygamberimiz (s.a.v.) eşleriyle çok nezih bir şekilde şakalaşırdı. Hatta bir gün Hazreti Âişe validemizle müsabakaya girmiş ve Âişe validemiz zayıf olduğundan, Efendimizi koşuda geçmişti. Sonra Hazreti Âişe validemiz şişmanlayınca, bu sefer yapılan müsabakada Peygamberimiz, Âişe annemizi geçmiş ve müsabakayı kazanmıştır. 22- Erkek, karısını insanların seyredeceği bir balkonda oturtmamalıdır. Tâ ki mahreme bakıp onlara meyletmesin. 23- Erkek, karısına Kur'an-ı Kerimi, farz olan şeyleri ve din âdâbını öğretmelidir. 24- Erkek, karısının izni ve muvafakatı olmadan çocuk yapmaktan çekinmelidir. 25- Kadın dışarı çıkarken sâde giyinmelidir. Süsünü göstermek için dışarı çıkmayıp evine bağlanmalıdır. 26- Erkek, karısının rızasını almadan seyahate çıkmamalıdır. 27- Kadın itâatli, iyi ve dindar ise onun üstüne evlenmemelidir. Tâ ki adâletle güzel geçinmekten mahrum olmasın. 28- Erkek, karısına üzüntülerini, düşmanlarını ve borçlarıyla alacaklarını söylememelidir. 29- Erkek, karısının karşısında veya arkasında ona hayır dua yapmalı, beddua yapmamalıdır. Çünkü gece gündüz ona hizmet ediyor. Her işte onun yardımcısı, sevinç ve üzüntü arkadaşıdır. 9- KADININ ERKEĞİ İLE SOHBET VE MUAŞERET EDEPLERİ 1- Kocası kapıdan içeri girince hemen ayağa kalkarak karşılamalıdır. 2- Kocasını, güler yüzle ve sevinçle karşılamalıdır. 3- Hanım kocasına: "Merhaba efendim, hoş geldiniz" demeli, ismi ile hitab etmemelidir. 4- Palto, pardesü, şemsiye gibi eşyasını elinden almalıdır. 5- Kocasının her emrine itâatli olmalıdır. 6- Hanım, kocasının yatağından kaçmamalıdır. Her ne sûretle olursa olsun, kocasına kızarak "yatağına gitmeme cezası" vermeye kalkışmamalıdır. Bu hareketin sonu çok kötüdür. Bilhassa bozulan aralar, yatakta düzeltilmelidir. 7- Hanım kocasının izni olmadan evinden dışarı çıkmamalıdır. 8- Hanım kocasının cinsî arzu ve isteklerine karşı gelmemeli, nefsini ona teslim etmekte gecikmemelidir. (Bu büyük günahtır.) 9- Hanım kocasının çamaşırını yıkayıp, elbisesini temiz tutmalıdır. (Bu kadına vaciptir.) 10- Kadın kocasının yemeğini hazırlayıp önüne koymalıdır. Bu ona vaciptir. 11- Kadın, kocasının banyo, abdest ve sair işlerinde yardımcısı olmalıdır. 12- Kadın kocasının izni olmadan nafile oruç tutmamalıdır. 13- Kadın malıyla, güzelliğiyle öğünmemeli kocasına minnetsizlik, mudarasızlık gibi hareketlerde bulunmamalıdır.
14- Kadın giyecek ve yiyecek hususunda kocasını üzmemelidir. 15- Kadın sesini, kocasının sesinden fazla yükseltmemelidir. 16- Kadın kocasına eziyet verip üzmemeli, canını bezdirmemelidir. 17- Kadın kocasının yokluğunda ve karşısında ona dua etmeli ve kendisini övmelidir.. 18- Kadın kocası için bazı zararsız maddeler sürünüp süslenmelidir. (Çünkü Peygamberimiz kocası için süslenmeyen kadına lanet etmiştir.) 19- Kadın kocasının namus ve şerefini ve malını koruyup saklamalıdır. Namahreme çıkmamalı, yabancılarla gülerek konuşmamalıdır. 10- BAKMANIN EDEPLERİ 1- Erkek, erkeğin göbeği ile diz kapağının altının arasına bakması haramdır. Diğer yerlerine bakmasında bir mahzur yoktur. Kadının kadına bakması da böyledir. 2- Karı- kocanın birbirlerinin avret yerlerini ellemelerinde bir sakınca yoktur. 3- Bir erkeğin ana, bacı, kızı ve nikâhı düşmeyen bütün akrabalarının başlarına, saçlarına, pazu ve kollarına, bakmalarında bir beis yoktur. Sırtlarına, karınlarına, göbek ve diz kapaklarına bakmaları haramdır. 11- ERKEĞİN HANIMINA KARŞI YAKINLIK EDEPLERİ 1- Üzerlerine örtü almadan hanımına yaklaşmamak. 2- Oda içinde çıplak vaziyette bulunmamak. 3- Önce güzel kokular sürünmek, sevmek ve konuşma yapmak, sonra yaklaşmak. Yakınlık esnasında ise konuşmamak. Yaklaşırken euzü besmele okumak. 4- Kadının da suyu inmeden yakınlığı terk etmemek. 5- Yakınlığı, çocuk ve hayvan yanında yapmamak. 6- Eşine çok yaklaştığını söyleyip öğünmemek. 7- Eşinin güzellik ve letafetinden hiç kimseye bahsetmemek. 8- Yakın olmaya çok ara vermemek, çok sık da yapmamak. 9- Yaklaştıktan sonra yıkanmayı idrardan sonra yapmak. 10- Yakınlıktan sonra sağ tarafına uzanıp bedenin rahatı için az da olsa uyumak. 11- İkinci bir yakınlık isteği doğarsa, önünü yıkadıktan sonra yanaşmak. 12- Yakınlığın en uygun şekli sırt üstü yatmış zevceye önden yaklaşmak, en zararlı şekli de kadının, erkek üstüne çıkması ile yapılanıdır. 13- Kadının hayız müddeti tam bitinceye kadar yakınlık yapmamak. 14- Nikâhlısından başka kimse ile yakınlaşmayı hatır ve hayalinden geçirmemek. 15-Yabancı kadınlarla yalnız olarak kapalı bir yerde kalmamak. 16- Yakınlık anında eşinden başka birini düşünmemek. Eğer başkasını düşünerek yakınlık kurarsa bu haramdır. 17- Eşinin doğumu yakınken mümkün olduğu kadar az yakınlık kurmak.
18- Eşinin rızası ile çocuğa mani olmak istiyorsa suyu dışarıya akıtmak. 19-Eşine yaklaşmamak üzere yemin etmemek 12- EŞLERİN YAKINLIKTA DİKKAT EDECEĞİ EDEPLER (Erzurumlu ibrahim Hakkı Hazretlerinin Marifetnamesinden alınmıştır.) 1- Yaklaşmanın en münasibi, kadının arzusu ile yapılanıdır. İki tarafın arzusu ile yapılan yakınlıktan doğan çocuk akıllı olur.Telaşlı ve dar vakitlerde yapmamak gerekir. 2- Hilâlin (kamerî ayın) ilk günü yapılırsa, çocuk güzel olur. 3- Yakınlık, gündüzün öğleden evvel yapılırsa çocuk hakim ve kerim, pazartesi gecesi yapılırsa çocuk Kur'an hafızı, salı gecesi yapılırsa çocuk cömert ve merhametli, perşembe gecesi yapılırsa çocuk âlim ve âmil (ilmiyle amel eden), cuma gecesi yapılırsa çocuk âbid ve ârif, cuma namazından evvel yapılırsa çocuk ölümünde şehid olur. 4- Kadının rızası dışında yakınlık yapılırsa çocuk ahmak olur. 5- Bayram ve kandil geceleri ibadet gecesi olduğu için bu gecelerde yapılan yakınlık neticesinde doğacak çocuklar hayırsız olur. 6- Yakınlık ayakta yapılırsa doğan çocuk uykuda yatağına işeyebilir. 7- Yakınlık anında kadının avret yerine bakılırsa çocuk görme özürlü olur. 8- Bir kimsenin yanında yapılırsa çocuk hırsız olur. 9- Hayız ve nifâs günlerinde kadına yaklaşılır da çocuk olursa çok şerli ve hastalıklı olur. (Bu yaklaşma haramdır.) 13- KOMŞUYA KARŞI EDEPLER 1- Kişinin kendi evine bitişik olan evlerle, kapısının karşısında bulunan evlerin; insanları ve aynı çevre içerisindeki 40 evin halkı, kendilerine ihsanda bulunulması gereken komşularıdır ki, bunlara da akrabaları gibi ikramda bulunmak lâzımdır. 2- Komşularına hiyanet etmeyip namus ve şereflerini korumak şarttır. Nitekim "komşulara saygı, anneye saygı gibidir" denmiştir. 3- Komşuların hizmetçilerine yardımda bulunmalı, fena bir bakışla onlara bakmamalıdır. 4- Yakın komşusu açken kendisi tok yatmamalıdır. 5- Komşusunu eliyle veya sözleriyle incitmemelidir. 6- Komşusunun evine izinsiz bakmamalı ve girmemelidir. 7- Komşuya az veya çok arasıra hediye gönderip gönlünü almalıdır. 8- Kokulu yemekler pişirince yakın komşuya bir miktar göndermelidir. 9- Komşuya istediğinde borç para vermek. 10- Komşusunun bir işini yapmak için çağırılınca hemen gidip yapmalıdır. 11- Bayramlarda, komşularını ziyaret etmeyi ihmal etmemelidir. 12- Komşusunun hayvanlarına taş atmamalı ve zarar vermemelidir. 13- Komşusunun çocuklarını kendi çocuklarına dövdürmemeli, sövdürmemelidir. 14- Komşusunun izni olmadan evini, onlarınkinden fazla yükseltmemelidir. 15- Komşusunun ayıplarını, sırlarını sormamalı ve araştırmamalıdır. 16- Komşusunun sırlarını kimseye söylememelidir.
17- Komşusunun selâmını almalı ve görünce hemen selâm vermelidir. 18- Komşusunun istediği lüzumlu şeyleri vermelidir. 19- Komşusunun verdiği hediyeyi az da olsa çok görüp kabul etmelidir. 20- Gerektiğinde komşusunun yardımına koşmalı ve güçlükten kurtarmalıdır. 21- Sevinçli durumlarda komşusunun tebrikine gitmeli ve sevincine katılmalıdır. 22- Üzüntülü durumlarda komşusunun taziyesine gitmeli ve üzüntüsüne katılmalıdır. 23- Komşusunun davetine uyup gitmeli, daveti reddetmemelidir. 24- Komşusunun kusur ve kabahatlerini severek affetmelidir. 25- Komşusunun hastalanması halinde ziyaret etmelidir. 26- Komşusunun ölümü halinde cenaze merasiminde bulunmalı, yardım etmelidir. 27- Komşusunun öksüz çocuklarına yardım etmeli ve korumalıdır. 28- Komşusuna rastlayınca güler yüzle karşılamalı ve tatlı sözle konuşmalıdır. 29- Komşusunun hoşlandığı muamele ne ise onlara o şekilde muamelede bulunmalıdır. 30- Komşuların eziyetlerine, güçlük ve üzmelerine dayanmalı, saldırmak isteyenlere sabırlı olmalı, sert söyleyenlere yumuşak bir dille konuşmalı ve gönül kırmamaya çalışmalıdır. Peygamber Efendimiz komşu hakkında o kadar nasihatlarda bulunmuştur ki, Eshabı kiram komşunun komşuya nerde ise varis olacağını zannetmişlerdir. 14- SELÂM EDEPLERİ 1- Bir cemaat, bir toplumun yanına vardığında, selâm vermeyi terkederlerse; hepsi de günâhkâr olurlar. Onlardan birisinin selâm vermesi, hepsinin yerine câiz olur. 2- Binekli olan; yürüyene, ayakda duran; oturana, az olanlar; çok olanlara, küçük olan; büyük olana, yürüyen; durana, arkadan gelen; önden gidene selâm verir. 3- Çocuklara selâm vermek çok faziletlidir. 4- Bazı âlimler: "Gayri müslimlere selâm vermekde, bir mahzur yoktur. Yalnız onlara selam verirken 'Allah hidayet versin' manası ile selam vermek lazımdır" buyurmuşlardır. 4- Gayri müslimlerin verdiği selamı almakta bir mahzur yoktur. Yalnız, onun selamına karşılık verirken, onun söylediğinden fazlası söylenmez. 5- Açıktan Kur'an okunurken, ilim müzakeresi yapılırken, ezan okunurken, kaamet getirilirken, cum'a ve bayram hutbesi okunurken, namaz kılarken, abdest alırken, selâm verilmez. 6- Fıkıh talebesi, hocasına selâm veremez. 7- (Maskaralık için) Şaka yapan yaşlıya, yalancıya, boş söz konuşana, insanlara sövene, sokaklarda kadınların yüzlerine bakan kimseye, şarkı söyleyene, açıkta bevl edene, güvercin uçurana, çıplaklara selâm verilmez. Bunların verdiği selâmı iâde etmemekte de mahzur yoktur. Ancak
şerlerinden korkulursa bunlara selam verilir ve alınır. 8- Günahkâr ile karşılaşınca, selâma önce başlamamak evladır. 9- Bir erkek yabancı bir kadına selâm verdiğinde kadın gençse, selâmı kalbinden iâde eder. 10- "Falana selâmımı, söyle" dendiğinde "Ve aleyküm selam" diye önce selamı kendi alır, sonra o kimse ile karşılaştığında söyler. 15- MESCİDDEKİ EDEPLER 1- Mescittekiler ders, zikir veya namazla meşgul değilseler selam vermek, 2- Oturmadan evvel iki rekat namaz kılmak. 3- Mescidte bir şey alıp satmamak. 4-Silaha el atmamak. 5-Sesini yükseltmemek. 6-Dünya kelâmı konuşmamak 7-"Çıkıncaya kadar itikâfa niyet ettim" demek. 8-İnsanları rahatsız ederek ileri veya geri gitmemek. 9-Namaz kılanların önünden geçmemek. 10-Parmak çıtlatmamak. 11-Temiz ve kokusuz elbiselerle gelmek. 12-Çokça zikirle meşgul olmak. 16- UYUMA EDEPLERİ 1-Temiz olarak uyumak. (Ağzını, ellerini ve ayaklarını yıkayarak veya tam yıkanarak) 2-Uyanınca ibâdet etmeye niyet ederek 3-Uyku arası uyanınca kısa bile olsa dua ve istiğfar etmek. 4-Tövbe edip, uyanınca herese iyilik yapmaya niyet etmek, 5-Uykusu gelmeden yatmamak, 6-Mümkünse, kıbleye dönerek yatmak, 7-"Allahümme bismike emûtü ve ahyâ" duasını okuyarak yatmak, 8-Yatmadan önce, ayetül kürsi, amenerresülü'yü okur. 9-Yatarken üçer defa, ihlas, felak ve nas surelerini okuyup iki avucunun içine üfler, elleriyle vücûdunun ereşebildiği her yerini sıvazlar. 10-Güneş doğarken ve güneş batarken uyumamak. 11-Kötü rüya gören kimse rüyasını kimseye anlatmaz ve Hüvallahüllezi.... yi okur. 1 fatiha 11 ihlası şerif okuyup Peygamberimizin ruhuna hediye eder ve rüyanın şerlerinin hayra tebdil olması için dua eder. 17- DUANIN EDEPLERİ 1-Şerefli vakitlerde dua etmek (seher vakti gibi) 2- Şerefli hallerde dua etmek ( Farz namazlardan sonra gibi) 3- Kıbleye dönerek ve ellerini kaldırarak dua etmek. 4- Hafif sesli olarak dua etmek. 5- Yapmacık sözler etmeden dua etmek.
6-Huşu ve tazarru ile, yani kendini küçük görerek ve için için... Ve tam bir yöneliş ile...dua etmek. 7- Kabul olunacağına inanarak dua etmek. 8- Tekrar tekrar (en az üç kere) dua etmek 9- Duanın evvelinde salevat, sonunda salevat okumak. 10- Cenâb-ı hakkın yüce sıfatlarıyla başlamak. "Yâ rabbel alemiyn" veya "Sübhâne rabbiyel aliyyil e'lel vehhâb" gibi..) 11-Günahlarından tövbe ederek duaya başlamak. 18- MUHTELİF EDEPLER 1- Kadının içtiğinden veya yediğinden artanı, yabancı erkeğin yemesi veya içmesi mekruhtur. 2-Erkeğin içtiğinden veya yediğinden, yabancı kadının yemesi veya içmesi mekruhtur 3- Kazancın en hayırlısı, cihat ile ilgili bir iş yapmaktır. Çünkü bunda hem kazanç, hem de dini aziz kılıp düşmanları kahır vardır. 4- Çalıntı olduğu bilinen bir malı satın almak helal değildir. 5- Bir günlük yiyeceği olan insanın dilenmesi haramdır. 6- Erkeklerin gümüş yüzük takmaları helaldir. 7- Erkeklerin altın, demir veya bakır yüzük takmaları haramdır. 8-Altın veya gümüş kaplardan yemek, içmek haramdır. 9- Nurettin, Nurullah, Nur, Aynur, gibi nur ile alakalı isimlerin sahipleri belalara maruz kalıp, hayatları çileli olacağından, bu isimlerin verilmesi uygun görülmemiştir. (Mecmeul âdâb) 10- Müslüman kadının sesi haram değildir. Ancak sesini yükseltmesi, uzatması, güzelleştirmesi, kafiyeli şeyler söylemesi, haramdır. Kısaca erkekleri meylettirecek tarzda konuşması caiz değildir. 11- Hayâtî tehlike yoksa ve kadın doktor da bulunuyorsa, kadın doktor varken erkek doktora kadının muayenesi haramdır. 12- Kadının ellerini kına yakarak güzelleştirmemesi mekruhtur. Çünkü kınasız bir kadın eli erkeğin eline benzer. Erkek ise, ellerine ve ayaKlarına kına yakması mekruhtur. 13- Kadının saçını kesmesi veya kısaltması meselesi: Eğer erkeğe benzemek için yaptıysa mekruhtur. Yoksa kocasının izni dahilinde adet olarak kesiyorsa mekruh değildir. 14- Kadının, saçına başka bir kadının saçını eklemesi (peruk) mekruhtur. 15- Kadının tırnaklarına oje sürmesi caiz değildir. Çünkü oje altına su geçirmez. Bu sebeple ojeli bir kimsenin abdesti ve guslü tam olmaz. 16- Kadının evinden dışarı çıkarken koku sürünmesi ve kocasından başkası için süslenmesi caiz değildir ve günahtır. 17- Her cuma günü traş olmak ve tırnakları kesmek sünnettir. 18- Tırnakları kesmeğe sağ elinden başlamak sünnettir. 19- Cünüp iken tırnak kesmek, traş olmak mekruhtur. Haftada bir defa, yıkanmak ve avret yerlerini traş etmek müstehabtır. 15 günde bir olması da caizdir. 20- Bir ihtiyaç olmadan köpek beslemek caiz değildir.
21- Bir babanın, çocuklarına bir şey verirken, eşit olarak vermesi dinimizin icabıdır. Birine az, diğerine fazla vermesi halinde zor kullanılamaz, amma günah işlemiş olur. 22- Bir babanın din ilmi tahsil eden çocuğuna fazla vermesi helaldir. Bir kimsenin çocuğu fasık olsa, babanın, malını o çocuğa bırakmaması daha faziletlidir. 23- Namaz kılmayan hanımı boşamak vacip değildir. 24- Erkek, hanımının ana ve babasını ziyaret etmesine mani olamaz. Kaynana ve kayınpederinin eve gelip kızlarını görmelerine de mani olamaz. Ancak fitne çıkarıyorlarsa mani olabilir. 25- Rüşvet almak da vermek de haramdır. Ancak bir müslümanın nefsi ve malı cihetinden haksızlığa uğrayıp malının ve nefsinin helak olması halinde, rüşvet vermesi caizdir. Bu ise, alana haramdır. Kişinin dini üzerine bir şeyden korktuğunda, rüşvetle o dini meseleyi yerine getirmesi caizdir. 26 - Kız babasının, dâmattan, rızâsı ile bile olsa başlık parası alması haramdır. 27- Kumar olan, namazı geçirten ve üzerine çokça yemin edilen her oyun haramdır. 27- Hayvanları döğüştürmek haramdır. 28-Alenen günah işleyen birini gıybet günah değildir. 29- Kalbinde zerre kadar kibir bulunan cennete giremez. 30- Kibir, haset, öfke, intikam, kin, cimrilik müslümana asla yakışmayan şeylerdir. 31- Yumuşak huy, affedicilik, alçak gönüllülük, cömertlik, müslüman olmayanlarda bile güzeldir. 32- İnsanların gördüğü yerde namazı ağır ağır ve rukünlerine riayet edipte, yalnız kılarken öyle yapmamak riyadır. 33- Dünya işlerinin kıvamında yürümesi için lazım gelen ilimleri öğrenmek farzı kifâyedir 34- Her insanın; ibâdetlerini yapabilecek kadar, haramlardan korunabilecek kadar ve helâlinden nasıl rızık elde edilleceğini bilecek kadar ilim öğrenmesi farz-ı ayındır. 35- Üzerinde Allah ismi veya dini herhangi bir mesele yazılı bir kağıda bir şey sarmak caiz değildir. 36- Yere gazete sermek, üzerine sofra kurmak, veya ayakkabı koymak caiz değildir. Zira en kötü bir gazetede bile "Allah" ismi bulmak mümkündür. 37-Kadının kocasına muhabbet muskası yaptırması caiz değildir. 38-Nazar boncuğu takmak caiz değildir. 39-Peygamberimizin ismi anıldığı zaman salevat getirmek vâciptir. 40- Allah ismi anıldığında "Celle celalühü" veya "sübhanellah" veya "tebârekellah" gibi sıfatları söylemek vaciptir. 41- Sahabe-i kiram zikredildiği zaman "Radıyallahü anh" demek, mezheb imamları veya evliyaullahın isimleri ile birlikte "Rahmetüllahi aleyh" "kuddise sirruhu" demek islâmî edep icabıdır. 42- Kabir ziyaretinde, 1 fatiha 11 ihlas-ı şerif okuyup hediye etmek sünnettir.
43- Sabahleyin evden çıkarken şu dua okunur. "Bismillâhi tevekkeltü alellah lâ havle velâ kuvvete illâ billâhil aliyyil azıym. 44- Çarşıda şu dua okunur: Lâ ilâhe illallahü vahdehü lâ şeriyke leh lehül mülkü velehül hamdü yuhyî ve yümiytü ve hüve hayyün lâ yemüüt biyedihil hayr ve hüve alâ külli şey'in kadiyr." 45- Mescitte, Kur'an okunurken, zikir yapılırken, helada, cima halinde, cenaze arkasında konuşulmaz. 46- Bir menfeati varsa, erkek olsun kadın olsun sakız çiğnemek caizdir. 47- Tehlike olan mahalli terkedip kaçmak müstehaptır. 48- Haksız konulan vergiyi vermemekte bir beis yoktur. İnsanlara zulüm eden bir zalime vergi vermek caiz değildir.