Liria e Shprehjes - nga teoria ne praktike

National Endowment for Democracy Supporting freedom around the world

RESPUBLICA

Botim i qendrës Res Publica 2013

LIRIA E SHPREHJES nga teoria në praktikë

Liria e shprehjes nga teoria në praktikë

Botim i qendrës Res Publica, Tiranë, janar 2013

Bordi editorial: Anëtarë:

Av. Dorian Matlija Av. Andi Kananaj Av. Theodoros Alexandridis

Ndihmuan: Av. Edvin Kukunja Arbesa Kurti Autorë: Yllka Lamçe Theodoros Alexandridis

Dr. Ervin Pupe Dorian Matlija Edvin Kukunja © Copyright: Qendra “Res Publica” Design, Layout & Print: Expo Vision Albania sh.p.k.

Ky botim u mundësua me mbështetjen e National Endowment for Democracy (NED).

Autorët mbajnë përgjegjësi të plotë për brendinë e artikujve të tyre të botuar në këtë broshurë, që nuk përfaqëson detyrimisht pikëpamjet e qendrës Res Publica apo National Endowment for Democracy.

Treguesi i lëndës Hyrje .........................................................................................................................................5 Pjesa I - Nga teoria...

• Liria e shprehjes dhe liria e shtypit në Kushtetutën shqiptare.

Aspekte nga jurisprudenca e GJEDNJ .........................................................................9 • Neni 10 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në raport me profesionistët e medias: Një marrëdhënie e privilegjuar, por jo e lehtë ......................................................................................................17 • Fyerja apo shpifja nga gazetarët dhe botuesit e shkrimeve të tyre: Përgjegjësia civile e tyre përtej përgjegjësisë penale .........................................27 Pjesa II - ...në praktikë • 10 Urdhëresat “Duhet dhe Nuk duhet”........................................................................39 • Si e zbatojnë gjykatat shqiptare lirinë e shprehjes. Pikëpamja e një praktikanti .................................................................................................................49 Pjesa III - Kodi i Etikës i Medias Shqiptare ..............................................................65

Res Publica

4

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë

Hyrje Qendra Res Publica, gjatë vitit 2012 ka zhvilluar disa aktivitete në ndihmë të gazetarëve dhe profesionistëve të medias. Ndër aktivitetet kryesore ishin mbrojtja e drejtpërdrejtë në gjykatë e rasteve penale apo civile, si dhe trajnimi i mbi 70 gazetarëve në tre sesione, në Tiranë, Korcë dhe Durrës, ku në fokusin kryesor ishte trajnimi i gazetarëve dhe profesionistëve të medias në Shqipëri në lidhje me konceptet bazë të lirisë së shprehjes dhe kufijve ligjorë të saj. Pjesët e trajtuara në këto trajnime janë kondensuar në këtë botim për përdorim të mëtejshëm nga gazetarët dhe profesionistët e tjerë të medias.

Të gjitha këto aktivitete u mundësuan me mbështetjen e National Endowment for Democracy. Një ndihmesë e vecantë u dha nga autoritetet e Fakultetit të Drejtësisë pranë Universitetit të Tiranës të cilët e mbështetën aktivisht nismën tonë duke marrë pjesë vetë në sesionet e trajnimit. Profesorët e mirënjohur Phd. Dr. Altin Shegani (dekani i Fakultetit të Drejtësisë), Dr. Ervin Pupe (pedagog) dhe Av. Besnik Cerekja (Zv Dekan i Fakultetit të Drejtësisë), komunikuan vetë me gazetarët duke u dhënë pëgjigje shumë pyetjeve të tyre.

Materiali në vijim përmban tre pjesë: Teorinë, Praktikën dhe Kodin e Etikës. Pjesa teorike sjell konceptet bazë të lirisë së shprehjes, sic ato mbrohen nga Kushtetuta dhe Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Në këtë pjesë nuk mund të mungonte edhe një shpjegim teorik i shpërblimit të dëmit, pasi ky është sot edhe kërcënimi më i madh ndaj lirisë së shprehjes. Pjesa praktike sjell “10 urdhëresat” të cilat duhet të kihen para sysh nga gazetarët, si dhe një paketë cështjesh për të kuptuar se cfarë ka ndodhur me kolegët që janë përballur me gjykatën dhe cilat janë mësimet e vlefshme për t’u nxjerrë nga këto raste. Pjesa e tretë është Kodi i Etikës i hartuar nga Instituti Shqiptar i Medias.

Qëllimi i këtij botimi është që të krijohet një ide më e qartë tek gazetarët dhe profesionistët e medias rreth aspekteve kushtetuese, civile, penale dhe deontologjike të lirisë së shprehjes, cilat janë gjërat që një gazetar duhet të dijë se është i lirë t’i bëjë, dhe cilat janë ato veprime që atij i ndalohen.

Sot drejtësia shqiptare ka hyrë në një fazë të re të evolucionit të jurisprudencës, ku gjyqtarët, prokurorët dhe avokatët janë më shumë të specializuar dhe standardet e gjykimit janë rritur, duke tejkaluar konceptet bazike dhe duke hyrë gjithnjë e më shumë në analizën shkencore të cdo detaji ligjor. Res Publica synon të paralajmërojë gazetarët që ka ardhur koha të kërkohet më shumë prej tyre dhe se ata duhet të jenë të përgatitur t’i përgjigjen kohës. Materiali përbën një fillesë të mirë për të kuptuar kufijtë dhe për t’u ruajtur më shumë ndaj sulmeve të drejta apo të padrejta ndaj lirisë së shprehjes.

5

I. nga teoria...

Res Publica

8

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë

Yllka Lamçe (Kandidate për doktorakturë) Liria e shprehjes dhe liria e shtypit në Kushtetutën shqiptare.

Aspekte nga jurisprudenca e GJEDNJ1 “Liria ime ndalon, aty ku nis e juaja” Martin Luther King 1. Hyrje Liria e shprehjes bën pjesë në të ashtuquajturat liri negative, që nënkuptojnë garantimin e tyre nga Kushtetuta si të padhunueshme dhe që për realizimin e tyre kërkojnë mosndërhyrjen nga ana e shtetit2, apo nga ana e subjekteve private. Liria e shprehjes është e lidhur me një sërë të drejtash e lirish të parashikuara në Kushtetutë (liria personale, liria e bashkimit dhe organizmit, liria e fesë), të cilat plotësojnë kuptimin e lirisë së shprehjes si liri themelore në një shtet demokratik, në jetën politike, në realizimin e individit, etj. Me mbylljen e kapitullit totalitar në Shqipëri, ashtu si në vende të tjera të Europës qendrore - lindore, liria e shprehjes merr një përmasë krejtësisht të re në shoqërinë shqiptare. Liria e shprehjes shfaqet në legjislacionin kushtetues shqiptar post-totalitar në ligjin kushtetues nr. 7692, datë 31.03.1993, një katalog lirish e të drejtash i cili integron Kushtetutën provizore të vitit 1991. Pas nenit 1 mbi të drejtën për jetën, në nenin 2 sanksionohet liria e shprehjes së mendimit3 e artikuluar në një sërë dispozitash mbi lirinë e fjalës, të shtypit, mbi kufizimet, mjetet për ushtrimin e saj, etj.

Ky ligj u miratua nga Kuvendi Popullor në vijim të paketës kushtetuese që plotësonte mangësitë e Kushtetutës provizore të vitit 1991. Edhe pse liria e shprehjes së mendimit 1. Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut (Gjykata e Strasburgut) - Shënim i redaksisë 2. Shih Luan Omari, Aurela Anastasi, E Drejta Kushtetuese, Shtëpia Botuese ABC, Tiranë 2010, fq. 93.

3. Sipas nenit 2 të ligjit nr. 7692, datë 31.3.1993, të titulluar “Liria e shprehjes së mendimit”: • Liria e shprehjes së mendimit është e padhunueshme.

• Ndalohet censura paraprake.

• Nuk mund të nxirret asnjë ligj që të kufizojë prapaprakisht lirinë e fjalës, të shtypit, ose të mjeteve të tjera

të komunikimit, përveç se në rastet e mbrojtjes së interesit të fëmijëve ose të jetës së njerëzve.

• Kushdo ka të drejtë të shprehë lirisht mendimet nëpërmjet fjalës, shkrimit ose çdo mjeti tjetër të përhapjes.

• E drejta për t’u informuar nuk mund t’i mohohet askujt.

• Ushtrimi i këtyre të drejtave dhe lirive nuk mund të kufizohet, përveçse në rastet e parashikuara me ligj, të

cilat përbëjnë masa të nevojshme në një shoqëri demokratike në interes të sigurimit kombëtar, të integritetit

territorial, për mbrojtjen e sigurisë dhe të rendit publik, për parandalimin e krimeve, për mbrojtjen e

shëndetit dhe të moralit, të reputacionit dhe të drejtave të të tjerëve, për parandalimin e dhënies së

informacionit të marrë në konfidencë, si dhe për të garantuar autoritetin dhe paanësinë e pushtetit gjyqësor.

9

Res Publica nuk ishte parashikuar shprehimisht në të, ajo gjente referencë në një sërë nenesh lidhur me elementët bazë të shtetit4, me raportet e së drejtës vendase me të drejtën ndërkombëtare5, apo në kuadrin e shpalljes së parimit të laicitetit të shtetit6.

Në vijim, kuadri ligjor mbi të drejtat dhe liritë themelore vijoi të plotësohej me aderimin e Shqipërisë në një sërë konventash e aktesh ndërkombëtare ku ndër më të rëndësishmit veçojmë Konventën për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore (KEDNJ), ratifikuar me ligjin nr. 8137, datë 31.07.1996, si dhe protokollet e tjera shtesë në vitet 2000, 2004 e 2005, deri në nëntor 1998, kur këto liri e të drejta gjetën sanksionimin e tyre në Kushtetutën e 1998, aktualisht në fuqi. Ratifikimi i KEDNJ-së (1996), si hallkë e domosdoshme e procesit të aderimit të Shqipërisë në Këshillin e Europës (1995), u reflektua në mënyrë të posaçme në Kushtetutën e 1998 nëpërmjet parashikimit të drejtëpërdrejtë të kësaj Konvente në tekstin kushtetues, në nenin 17 të saj, duke kostitucionalizuar statusin e kufizimeve të të drejtave dhe lirive themelore sipas standardit të vendosur nga Konventa.

2. Liria e shprehjes në Kushtetutën shqiptare Në Kushtetutën shqiptare liria e shprehjes është sanksionuar në nenin 22 sipas formulimit të mëposhtëm: “1. Liria e shprehjes është e garantuar.

2. Liria e shtypit, e radios dhe e televizionit është e garantuar.

3. Censura paraprake e mjeteve të komunikimit ndalohet.

4. Ligji mund të kërkojë dhënien e autorizimit për funksionimin e stacioneve të radios ose të televizionit.”

Qartësisht liria e shprehjes është konceptuar sërish ndër dispozitat e para që përbëjnë Kreun e Lirive dhe të Drejtave Vetjake, menjëherë pas dispozitës që i referohet 4. Neni 2 rendiste ndër elementët bazë të shtetit dinjitetin e njeriut, të drejtat dhe liritë e tij, zhvillimin e lirë të personalitetit të tij.

5. Sipas përcaktimeve në nenin 4: Republika e Shqipërisë njeh dhe garanton të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, të pakicave kombëtare, të pranuara në dokumentat ndërkombëtare; si dhe në nenin 8 sipas të cilit: Legjislacioni i Republikës së Shqipërisë merr parasysh, njeh dhe respekton parimet dhe normat përgjithësisht të pranuara, të së drejtës ndërkombëtare. Ndër to mund të përmendim Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut, në konsideratë të anëtarësimit të Shqipërisë në OKB që në 14 dhjetor 1955, si dhe Paktin Ndërkombëtar mbi të Drejtat Civile dhe Politike, të cilin Shqipëria e ratifikoi pak muaj pas miratimit të Kushtetutës provizore të 1991, me ligjin nr. 7510, datë 8.8.1991 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Paktin Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike”. Të dy këto dokumente parashikojnë lirinë e shprehjes, respektivisht në nenet 19.

6. Në nenin 7 paragr. 2 sanksionohej: Shteti respekton lirinë e besimit fetar dhe krijon kushte për ushtrimin e tij.

10

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë jetës së personit. Kjo zgjedhje e teknikës legjislative përkon edhe me orientimin e kushtetubërësve shqiptarë, në linjë me një sërë dokumentash ndërkombëtarë, të cilat e konsiderojnë këtë liri si ndër më të rëndësishmet, dhe më pranë sferës personale të individit. Ajo shihet si një liri themelore në një sistem demokratik, dhe përbën kriter interpretues të vetë nivelit të demokracisë në një vend, në varësi të shkallës së respektimit të saj. Është natyrshmërisht e lidhur me një sërë lirish e të drejtash të tjera, dhe përbën bazën për intepretimin dhe realizimin e tyre. Në këtë kuptim, ajo ndihmon në realizimin e lirisë personale, lirisë së banesës, lirisë së fesë, etj.

Në nenin 22, liria e shprehjes bashkërendohet me lirinë e shtypit, të radios dhe të televizionit, si mjetet më thelbësore të përhapjes së mendimit, të komunikimit e të informimit. Paragrafi i 3-të vendos sidoqoftë një kriter për kufizimin e mjeteve të komunikimit, duke trajtuar censurën paraprake dhe autorizimin për funksionimin e këtyre mjeteve. Neni 23 sanksionon të drejtën e informimit si një të drejtë të garantuar.

E drejta e informimit, për vetë faktin se është konceptuar si një e drejtë dhe jo si një liri, nënkupton një vijim të asaj që liria e shprehjes përfshin në thelbin e saj.

Me gjithë rëndësinë që i njihet kësaj lirie dhe lirive e të drejtave të tjera që lidhen me të, ajo nuk është konceptuar si një liri absolute (me përjashtim të konceptit të lirisë së mendimit, sipas interpretimit të dhënë në jurisprudencën e Gjykatës Europianë për të Drejtat e Njeriut)7. Kjo liri është e kufizueshme, sipas përcaktimeve në nenin 17 të Kushtetutës, sipas të cilit: “Kufizime të të drejtave dhe lirive të parashikuara në këtë Kushtetutë mund të vendosen vetëm me ligj për një interes publik ose për mbrojtjen e të drejtave të të tjerëve. Kufizimi duhet të jetë në përpjesëtim me gjendjen që e ka diktuar atë. 2. Këto kufizime nuk mund të cenojnë thelbin e lirive dhe të të drejtave dhe në asnjë rast nuk mund të tejkalojnë kufizimet e parashikuara në Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut.”

Pra liritë dhe të drejtat janë të kufizueshme dhe mënyra se si mund të realizohet ky kufizim, kalon nëpërmjet disa filtrave të konstitucionalizuar. Shprehja vetëm me ligj ka qenë objekt interpretimi edhe i Gjykatës Kushtetuese shqiptare8, e cila ka deklaruar se në ndryshim nga të tjera shprehje në Kushtetutë që i referohen konceptit të ligjit, shprehja vetëm me ligj, nënkupton aktin normativ të miratuar nga organi ligjbërës shqiptar, Kuvendi, sipas një procedure po aq të konstitucionalizuar (procesi ligjvënës), e një sërë garancish, të konsideruara të nevojshme nga kushtetutëbërësit lidhur me kufizimin e lirive dhe të drejtave, duke përjashtuar në këtë mënyrë kufizimin e tyre (të lirisë së shprehjes, të të drejtës së informimit, etj.) nëpërmjet një akti nënligjor, apo nga organe të ndryshme nga Kuvendi. Të tjerë filtra garantues të lirive dhe të 7. Infra, fq.5 8. Vendim i Gjykatës Kushtetuese n. 20, datë 11.7.2006.

11

Res Publica drejtave shfaqen në konceptet e interesit publik dhe në atë të mbrojtjes të të drejtave të të tjerëve. Kriteret për këto kufizime jepen në paragr. 2 të nenit 17, në termat e përpjestimit të kufizimit me gjendjen që e ka diktuar atë, të ndalimit të cenimit të thelbit të të drejtave si dhe në ndalimin e tejkalimit të kufizimeve parashikuar nga KEDNJ. 3. Liria e shprehjes dhe liria e shtypit në KEDNJ Aderimi i Shqipërisë në KEDNJ, dhe përcaktimet e mëtejshme në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë në 1998, që i kanë njohur status kushtetues kufizimeve të lirive dhe të drejtave themelore sipas standardeve të KEDNJ, bën të domosdoshëm referimin ndaj kësaj Konvente dhe jurisprudencës së Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut, si një hap i domosdoshëm dhe i detyrueshëm për të kuptuar lirinë e shprehjes dhe format e shprehjes apo të kufizimeve të saj.

Neni 10 i KEDNJ jep këtë përkufizim të lirisë së shprehjes: “1. Çdokush ka të drejtën e lirisë së shprehjes. Kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit dhe lirinë për të marrë ose për të dhënë informacione dhe ide pa ndërhyrjen e autoriteteve publike dhe pa marrë parasysh kufijtë. Ky nen nuk i ndalon Shtetet që të kërkojnë licencimin e ndërmarrjeve të transmetimit audio, kinematografik ose televiziv.

2. Ushtrimi i këtyre lirive që përmban detyrime dhe përgjegjësi, mund t’u nënshtrohet atyre formaliteteve, kushteve, kufizimeve ose sanksioneve të parashikuara me ligj dhe që janë të nevojshme në një shoqëri demokratike, në interes të sigurisë kombëtare, integritetit territorial ose sigurisë publike, për mbrojtjen e rendit dhe parandalimin e krimit, për mbrojtjen e shëndetit ose të moralit, për mbrojtjen e dinjitetit ose të të drejtave të të tjerëve, për të ndaluar përhapjen e të dhënave konfidenciale ose për të garantuar autoritetin dhe paanshmërinë e pushtetit gjyqësor.”

Qartësisht neni 10 është strukturuar në dy paragrafë, ku në paragrafin e parë, përcaktohen liritë që mbrohen, ndërkohë që në paragrafin e dytë, përcaktohen rrethanat në të cilat shteti mund të ndërhyjë në mënyrë legjitime për të kufizuar ushtrimin e tyre.

Liria e shprehjes sipas paragrafit të parë, nënkupton, në jurisprudencën e Gjykatës lirinë e mendimit, lirinë për të marrë informacion dhe mendime, si dhe lirinë për të dhënë informacion dhe mendime. Liria e mendimit është një parakusht i lirive të tjera të garantuara nga neni 10 dhe gëzon pothuajse një mbrojtje absolute, në kuptimin që kufizimet ndaj kësaj lirie janë të pazbatueshme për të. Komiteti i Ministrave është shprehur se kufizimet e kësaj të drejte, janë të papajtueshme me natyrën demokratike të një shoqërie. Kjo lloj lirie përfshin lirinë negative për të mos qenë i detyruar për të komunikuar mendimet9.

9. Vogt kundër Gjermanisë, 1995.

12

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë Sipas Rezolutës nr. 428 (1970) të Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Europës, liria e shprehjes përfshin të drejtën për të kërkuar, marrë e dhënë, për të publikuar ose shpërndarë informacion të interesit publik, që është detyrë e medias. Liria për të dhënë informacion është konsideruar si liri me rëndësi madhore për jetën politike dhe strukturën demokratike të një vendi. Prej tyre varen vetë zgjedhjet e lira të cilat përbëjnë parakusht për një sistem demokratik. Ushtrimi i plotë i të drejtës për të dhënë informacion, lejon kritikën e lirë ndaj qeverisë, që përbën treguesin kryesor të një qeverie demokratike. Lirinë për të kritikuar qeverinë, Gjykata e ka mbështetur qartazi në 1986, duke u shprehur se është detyra e shtypit “të japë informacion dhe ide mbi çështjet politike ashtu si dhe mbi ato të interesit publik. Jo vetëm shtypi ka detyrën të japë informacione të tilla dhe ide: edhe publiku, ka një të drejtë për t’i marrë ato.” 10 GJEDNJ ka zhvilluar një jurisprudencë të pasur lidhur me të drejtën e shprehjes, duke zgjeruar kufijtë e mbrojtjes së saj, duke përfshirë të gjitha format dhe shprehitë, të gjitha format e opinioneve dhe të pikëpamjeve apo çdo ide dhe mendim, edhe kur këto ide, mendime apo pikëpamje që ofendojnë, trondisin apo dhe shqetësojnë. Sipas Gjykatës, neni 10 mbron dhe përfshin në garancinë e tij edhe ato raste kur diskutohet ose përhapet një lajm, mbi vërtetësinë e të cilit ka dyshime të bazuara, duke qenë se në të kundërt do të dhunohej thelbi i lirisë së shprehjes të pikëpamjeve dhe opinioneve, duke i hapur rrugën një prej formave të mundshme të censurimit të mendimit.

Ndër kriteret më të rëndësishme të përpunuara nga Gjykata është ai i dallimit mes informacionit (fakteve) dhe mendimeve (gjykimet mbi vlerat). Sipas Gjykatës, ekzistenca e fakteve mund të demonstrohet, kurse e vërteta e vlerave nuk është e prekshme si provë11.

Pra mendimet janë pikëpamje ose vlerësime personale të një ngjarjeje ose situate dhe nuk janë të prekshme si prova për të qenë të vërteta ose të pavërteta, kurse faktet e parashtruara mbi të cilat bazohen mendimet, mund të vërtetohen si të vërteta ose jo.

Sipas Gjykatës, gjykimet subjektive, në veçanti ato të shprehura në fushën politike, gëzojnë një mbrojtje të veçantë si një kërkesë për pluralizmin e mendimeve, e cila është vendimtare në një shoqëri demokratike. Pavarësisht faktit se gjuha e përdorur mund të jetë e fortë shkalla e mbrojtjes varet nga përmbajtja dhe qëllimi i kritikës. Në polemika me interes publik, gjatë debateve politike, në fushata elektorale, fjalët e rënda janë të pritshme dhe tolerohen në një shkallë më të lartë12.

Gjykata i ka njohur medias një mbrojtje akoma më të gjerë bazuar në qëllimin e mirë, duke u shprehur se ka vend për të pranuar gabimet e medias, kur qëllimi është legjitim, çështja e interesit publik, dhe janë bërë përpjekje të arsyeshme për të vërtetuar faktet, duke mohuar përgjegjësinë e shtypit nëse faktet rezultojnë të pavërteta. Gjykata është shprehur edhe për lirinë për të marrë informacion ku përfshihet e drejta për të mbledhur informacion dhe për të kërkuar informacion nëpërmjet të gjitha burimeve të mundshme ligjore. Kjo liri mbulon edhe transmetimet televizive ndërkombëtare13.

10. Lingens kundër Austrisë, 1986.

11. Lingens, 1986 12. Dalban kundër Rumanisë, 1999.

13. Autronic kundër Zvicrës, 1990.

13

Res Publica Gjykata gjithashtu e interpreton këtë të drejtë si të drejtën e publikut për t’u informuar në mënyrën e duhur, sidomos për çështje me interes publik.

Liria e shtypit, deduktohet nga jurisprudenca e Gjykatës në këtë drejtim, edhe pse nuk është parashikuar shprehimisht në nenin 10 të Konventës, duke formuar një grup parimesh dhe rregullash që i japin shtypit status të veçantë. Roli i shtypit si mbikëqyrës i politikës u vu në dukje për herë të parë nga Gjykata në çështjen Lingens (1986), ku Gjykata shpalli se qëndrimet e gjykatave kombëtare ishin të gabuara meqenëse mendimet nuk duhet të demostrohen dhe nuk mund të provohen. Gjykata argumentoi se liria e shtypit i jep publikut një mjet të fuqishëm për të marrë dijeni dhe për të formuar një ide mbi qendrimet e politikanëve, gjë që e vendos lirinë e debatit politik në thelbin e një shoqërie demokratike. Mbrojtje e veçantë i është njohur burimeve të gazetarëve në kuptimin e nenit 10, si një nga kushtet bazë të lirisë së shtypit, pa të cilën, shtypi mund të rreshtë së informuari mbi çështje të interesit publik.

Lidhur me të drejtën për të dhënë informacion Gjykata ka zhvilluar një jurisprudencë të pasur, e cila është bërë në shumë raste standard gjykimi për gjykatat shqiptare, në çështje që implikojnë kryesisht politikanë dhe çështje të imunitetit, të ushtrimit të detyrës, të lirisë së shprehjes, të raportit mes të drejtës së shprehjes dhe fyerjes për shkak të detyrës, apo shpifjes, etj. Referimet ndaj jurisprudencës së GJEDNJ kanë çuar drejt një dekriminalizimi jurisprudencial të konceptit të fyerjes dhe shpifjes, dekriminalizim që së fundmi është plotësuar nëpërmjet amendamenteve ligjorë përkatës14. Nuk mund të thuhet e njëjta gjë për trajtimin e gazetarëve lidhur me lirinë e shtypit, e raportuar shpesh si problematike nga një sërë organizmash vendase15 dhe ndërkombëtarë16 që monitorojnë çështjet e lirisë së shprehjes dhe lirisë së shtypit në veçanti17.

4. Kufizimet e lirisë së shprehjes Sipas paragr. 2 të nenit 10: “Ushtrimi i këtyre lirive, që përmban detyrime dhe përgjegjësi, mund t’u nënshtrohet disa formaliteteve, kushteve, kufizimeve, ose sanksioneve të parashikuara nga ligji, dhe që në 14. Shih vendimin e Gjykatës së Lartë, nr. 4, datë 4.7.2011, Pashko kundër Felaj; vendimin nr. 7, datë 11.5.2011, Halimi kundër Prokurorisë së Përgjithshme; vendimin nr. 7, datë 7.6.2010, Kokëdhima kundër Berisha; vendimin nr. 8, datë 1.7.2011, Rama kundër Prokurorisë së Përgjithshme; etj.

15. Në http://www.institutemedia.org/alerts.html.

16. Regional Conference on Defamation and Freedom of Expression Strasbourg, 17-18 October 2002, (rekomandimet, veçanërisht pikat 10 dhe 16), në http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/media/doc/RegConfStrbgOct2002_en.asp#P293_11316; Albania progress report – 2011, fq. 17 dhe fq. 55 në http:// ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2011/package/al_rapport_2011_en.pdf.

17. Raporti i Media Sustainability Index 2012 – Albania, në http://www.irex.org/resource/albania-media-sustainability-index-msi.

14

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë një shoqëri demokratike, përbëjnë masa të nevojshme për sigurimin kombëtar, integritetin terrritorial ose sigurinë publike, për mbrojtjen e rendit dhe parandalimin e krimit, për ruajtjen e shëndetit ose të moralit, për mbrojtjen e dinjitetit ose të të drejtave të të tjerëve, për të ndaluar përhapjen e të dhënave konfidenciale ose për të garantuar autoritetin dhe paanshmërinë e pushtetit gjyqësor.”

Autoritetet publike kanë vetëm mundësinë, dhe jo detyrimin, për të urdhëruar dhe/ ose vënë në zbatim një masë kufizuese ose dënuese mbi ushtrimin e të drejtës së lirisë së shprehjes, që në të kundërt do të çonte në një hierarki të drejtash dhe vlerash interesi, duke e vendosur lirinë e shprehjes pas të drejtës për dinjitet dhe nder, moral ose rend publik. Vetë traktatet ndërkombëtare në këtë drejtim nuk lejojnë një kufizim të përhershëm të kësaj lirie, që do të nënkuptonte një mohim të së drejtës në fjalë.

Kufizimet e përpunuara nga Gjykata duhet të jenë të një karakteri të përgjithshëm për kategori specifike të informacionit (kur p.sh. bëhet fjalë për sekret shtetëror), ndalimi i të cilave duhet të shqyrtohet në mënyrë periodike, për kategori të veçanta nëpunësish civilë, etj. Lista e ndërhyrjeve të mundshme (kushtet, kufizimet, sanksionet) në ushtrimin e lirisë së shprehjes është e gjerë dhe nuk ka kufizime të paracaktuara.

Gjykata shqyrton dhe vendos rast pas rasti mbi dënimet penale18 (me gjoba ose burgim), urdhëresat e gjykatës për të paguar dëmshpërblim civil19, ndalimin e botimeve20, etj.

Midis formave të ndryshme të ndërhyrjes, censura paraprake konsiderohet si më e rrezikshmja, çka përkon dhe me ndalimin kushtetues të nenit 22, paragrafi 3. Kjo sepse masat e marra përpara botimit (licensimi i gazetarëve, shqyrtimi i një artikulli, ndalimi i botimit) edhe nëse janë të përkohshme mund të ulin vlerën e informacionit21.

Ndër të tjera Gjykata është shprehur se: Autorizimi paraprak për botim, tipik për vendet diktatoriale, nuk është pranuar kurrë në shoqëritë demokratike, dhe është në mospërputhje të përgjithshme me nenin 10.

5. Kushtet për të ndërhyrë Sipas Gjykatës autoritetet mund të ndërhyjnë në ushtrimin e lirisë së shprehjes kur plotësohen tre kushte së bashku: • ndërhyrja (pra kushti apo sanksioni) parashikohet me ligj; • ndërhyrja synon të mbrojë një ose më shumë interesa ose vlera të caktuara22; • ndërhyrja është e nevojshme në një shoqëri demokratike (parimi i proporcionalitetit).

18. Barford kundër Gjermanisë, 1989; Lingens kundër Austrisë, 1986; Dalban kundër Rumanisë, 1999.

19. Muller kundër Zvicrës, 1988.

20. Sunday Times (2) kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1991; Observer and Guardian kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1991.

21. Sunday Times (2) kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1991; Observer and Guardian kundër Mbretërisë së Bashkuar, 1991.

22. Të cilat, sipas Gjykatës janë: sigurimi kombëtar, integriteti territorial, siguria publike, ndalimi i krimit dhe mbrojtja e rendit, mbrojtja e shëndetit, e moralit, e reputacionit ose të drejtave të të tjerëve, ndalimi i zbulimit të informacionit të marrë në konfidencë, dhe garantimi i autoritetit të paanshmërisë së gjyqësorit.

15

Res Publica Në rastet kur të tre kushtet përmbushen, ndërhyrja e shtetit konsiderohet si e ligjshme.

Shteti ka barrën e provës për të vërtetuar se të treja kushtet janë përmbushur njëkohësisht dhe në rendin e dhënë. Në këtë kuptim ndërhyrja mund të bëhet vetëm nëpërmjet ligjit kombëtar, që nënkupton ligjin e shkruar dhe publik të miratuar nga Parlamenti23.

Vlerat që mbrohen kanë të bëjnë me listën ezauruese në paragrafin e dytë të nenit 10, pra me sigurimin kombëtar, integritetin terrritorial ose sigurinë publike, etj. Lista e arsyeve të mundshme për kufizimin e lirisë së shprehjes është e plotë dhe autoritetet vendase nuk mund të sjellin të tjera arsye për të legjitimuar ndërhyrjen eventuale. Së fundi, Gjykata është shprehur se ushtrimi i këtyre lirive mund t’i nënshtrohet disa kufizimeve që në një shoqëri demokratike, përbëjnë masa të nevojshme. Pra gjykatat vendase duhet të zbatojnë parimin e proporcionalitetit, duke iu përgjigjur pyetjes nëse qëllimi është në proporcion me mjetet e përdorura për të arritur atë qëllim. Qëllimi përbën interesin e veçantë të shtetit (sigurimi kombëtar, rendin, morali, të drejtat e të tjerëve, etj.). Gjithsesi, në çdo rend juridik njihen forma të ndaluara ose të inkriminuara të shprehjes së mendimit, si nxitja për dhunë apo nxitja e urrejtjes, sepse bien ndesh me vlera dhe parime si ai i tolerancës dhe dinjitetit të barabartë të të gjitha qënieve njerëzore, të cilat përfaqësojnë themelet e një shoqërie pluraliste dhe demokratike (Gunduz v Turkey 2003). *

*

*

23. Shih vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr. 20 të vitit 2006, op. cit.

16

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë

Theodoros Alexandridis (Ekspert për jurisprudencën e GJEDNJ) Neni 10 i Konventë Evropiane për të Drejtat e Njeriut në raport me profesionistët e medias: Një marrëdhënie e privilegjuar, por jo e lehtë

Qëllimi i këtij kapitulli është të ofrojë një analizë të shkurtër të kontureve dhe përmbajtjes së nenit 10 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore (Konventa), e ndjekur nga një listë e gjërave që “duhen bërë” dhe atyre që “nuk duhen bërë”. Kjo listë synon të ndihmojë gazetarët si dhe këshilltarët e tyre ligjorë, që të kuptojnë më mire të drejtat dhe detyrimet sipas Konventës dhe të mbrojnë rastin e tyre para gjykatave vendase dhe, nëse nuk kanë sukses para tyre dhe pasi të kenë shteruar të gjitha mjetet juridike efektive vendore, të mbrohen para Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Përgjatë këtij kapitulli, do të bëhen referenca për fragmente relevante nga jurisprudenca e Gjykatës në rastet kur aplikuesit ishin gazetarët, në mënyrë që të ilustrohet, me fjalë të vetë Gjykatës kur ajo ka shqyrtuar shkeljen e pretenduar të nenit 10.

1. Neni 10 dhe liria e shtypit Neni 10 i Konventës siguron që: “1. Çdokush ka të drejtën e lirisë së shprehjes. Kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit dhe lirinë për të marrë ose për të dhënë informacione dhe ide pa ndërhyrjen e autoriteteve publike dhe pa marrë parasysh kufijtë. Ky nen nuk i ndalon Shtetet që të kërkojnë liçencimin e ndërmarrjeve të transmetimit audio, kinematografik ose televiziv.”

2. Ushtrimi i këtyre lirive, që përmban detyrime dhe përgjegjësi, mund t’u nënshtrohet atyre formaliteteve, kushteve, kufizimeve ose sanksioneve të parashikuara me ligj dhe që janë të nevojshme në një shoqëri demokratike, në interes të sigurisë

kombëtare, integritetit territorial ose sigurisë publike, për mbrojtjen e rendit dhe parandalimin e krimit, për mbrojtjen e shëndetit ose të moralit, për mbrojtjen e dinjitetit ose të të drejtave të të tjerëve, për të ndaluar përhapjen e të dhënave konfidenciale ose për të garantuar autoritetin dhe paanshmërinë e pushtetit gjyqësor.”

17

Res Publica Fjalët dhe ekstraktet në bold dhe kuptimi që Gjykata u jep atyre janë kyç në përcaktimin se çfarë është dhe çfarë nuk është e mbrojtur sipas nenit 10, të cilat do të analizohen na vazhdim. Megjithatë tani për tani mund të bëhen këto dy vërejtje themelore: Së pari, Neni 10 nuk bën asnjë referencë të veçantë për lirinë e shtypit dhe rolin e gazetarëve - ne duhet të referohemi në jurisprudencën e Gjykatës, në mënyrë që të gjejmë “rolin e spikatur”1, që Gjykata i jep funksionit të shtypit në një shoqëri demokratike.

Së dyti, si e përbashkët me shumicën e neneve të tjera të Konventës, mbrojtja e dhënë për një individ në bazë të nenit 10 të Konventës nuk është e natyrës absolute. Një person mund të sanksionohet ligjërisht për ushtrimin e gabuar të së drejtës së tij/saj për lirinë e shprehjes. Kjo është një pikë që nuk mund të theksohet mjaftueshëm: Detyra e Gjykatës sipas nenit 10 është të ushtrojë në mënyrë efektive ruajtjen e balancës mes të drejtave të gazetarit dhe detyrimeve e të drejtave konkurruese të të tjerëve. Në varësi të kontekstit të çështjes, peshorja mund të anojë në favor ose kundër gazetarit.

Gjykata ka theksuar në mënyrë të përsëritur rëndësinë e nenit 10, jo vetëm si një mjet për të lejuar çdo individ për të shprehur dhe për të marrë ide, por, dhe më e rëndësishmja për qëllimet tona, si një mjet i domosdoshëm drejt ngritjes dhe funksionimit të një shoqërie demokratike. Që në fillim të vitit 1976, Gjykata u shpreh se: “[Liria e shprehjes] përbën një nga themelet bazë të një shoqërie [demokratike], një nga kushtet themelore për përparimin e saj dhe për zhvillimin e çdo njeriu. Në bazë të paragrafit 2 të nenit 10 (neni 10-2) është i zbatueshëm jo vetëm për “informacionet” ose “idetë” që janë të favorshme apo konsiderohen si padëmshme apo si një çështje indiference, por edhe ato që fyejnë, trondisin ose shqetësojnë Shtetin ose çdo pjesë të popullsisë. Të tilla janë kërkesat e atij pluralizmi, tolerance dhe hapjes se mendjes pa të cilat nuk ka “shoqëri demokratike”.2 Kjo qasje konceptuale lidhur me rolin e shtypit ka tri implikime të mëdha për gazetarët.

Së pari, Gjykata është e gatshme të njohë një fushë më të gjerë të mbrojtjes së gazetarëve, pikërisht për shkak të rolit të rëndësishëm që ata luajnë në një shoqëri demokratike, si rezultat, Gjykata ka pranuar se gazetarët gëzojnë liri të gjerë në ushtrimin e të drejtës së tyre në krahasim me lirinë e shprehjes së individëve të tjerë dhe ajo do të marrë parasysh nëse personi në fjalë ka vepruar në kapacitetin e tij / saj si një gazetar apo jo3.

1. Timpul Info-Magazin dhe Anghel kundër Moldavisë (2007), paragrafi 31.

2. Handyside kundër Mbretërisë së Bashkuar (1976), paragrafi 49.

3. Jawoski kundër Polonisë [Dhoma e Madhe] (1999), paragrafi 32: “Në lidhje me këtë, Gjykata vëren se kërkuesi është dënuar për fyerje të rojeve bashkiake [...] vërejtjet e ankuesit nuk kanë arsye të hapin një diskutim për çështje të interesit publik, as nuk kanë të bëjnë me çështjen e lirisë së shtypit qëkurse aplikanti, edhe pse një gazetar me profesion, në mënyrë të qartë ka vepruar si një individ privat në këtë rast. Njeriu nuk duhet të jetë një anëtar i shoqatës së gazetarëve në mënyrë që të kualifikohet si gazetar në bazë të Konventës; kështu një shkencëtar social që kryen disa kërkime me qëllim që të shkruajë një artikull për një gazetë mund të gëzojë më shumë privilegje gazetari sesa rasti në fjalë, (shih Riolo kundër Italisë (2008).

18

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë Kjo për shkak se, në fjalët e Gjykatës: “...Ndërsa nuk duhen tejkaluar kufijtë e vendosur, ndër të tjera, për “interesat e sigurisë kombëtare”, ose për “të ruajtur autoritetin e pushtetit gjyqësor”, gjithsesi ata kanë detyrën të japin informacion dhe ide mbi çështjet me interes publik. Jo vetëm që shtypi ka detyrim të japë informacione dhe ide të tilla, por edhe publiku gjithashtu ka të drejtë t’i marrë ato. Përndryshe, shtypi nuk do të jetë në gjendje të luajë rolin e tij jetik të “rojtarit publik”.” 4 Në mënyrë të ngjashme, Gjykata shqetësohet që nëse dënimet e rënda dhe joproporcionale të imponuara ndaj gazetarëve lihen në fuqi, atëherë kjo jo vetëm që shkel të drejtat e gazetarëve, por gjithashtu mund të pengojë gazetarët e tjerë të raportojnë për çështje të tilla të ndjeshme (i ashtuquajturi efekti “drithërues”).5 Së dyti, në mënyrë që gazetarët të përfitojnë nga kjo rritje e standardit të mbrojtjes, atyre u nevojitet të vendosin që puna e tyre të ketë të bëjë me tema që janë me të vërtetë në interes të publikut dhe që promovojnë vlerat dhe parimet e një shoqërie demokratike, edhe pse Gjykata ka pranuar, siç do ta shohim, se edhe lajme në lidhje me jetën e artistëve apo të personazheve të tjerë të famshëm mund të konsiderohen si në interes të publikut, Gjykata do të jetë më e kujdesshme nëse liria e shtypit nuk ka shkelur të drejtat e të tjerëve siç është e drejta për jetë private.

Së treti, gazetarët nuk kanë vetëm të drejta të veçanta, por ata gjithashtu kanë edhe detyrime të veçanta të cilat nuk janë të zbatueshme për individët e tjerë që ushtrojnë lirinë e shprehjes. Kështu për shembull, para publikimit të një artikulli ose të shqyrtimit në një shfaqje televizive, gazetarët duhet të jenë përpjekur të verifikojnë, aq sa është e mundur, saktësinë e thënieve të tyre. Gjykata ka treguar respekt në rritje dhe është frymëzuar nga kodet e etikës së mediave dhe kodet e sjelljes së mirë të gazetarëve kur i është dashur të vlerësojë nëse një gazetar e ka tejkaluar të drejtën e tij/saj për lirinë e shprehjes dhe rrjedhimisht nëse ndërhyrja e tij/saj në të drejtat e të tjerëve është në përputhje me kërkesat e paragrafit të dytë të nenit 10. Me fjalë të tjera, Gjykata përpiqet të marrë rolin e “gazetarit ideal”, i cili kërkon të përcaktojë nëse sjellja e kolegut të tij/ saj ishte në përputhje me etikën profesionale përkatëse.6 4. Observer & the Guardian kundër Mbretërisë së Bashkuar (1991), paragrafi 59 (b).

5. Voskuil kundër Holandës (2008) 6. Stoll kundër Zvicrës (2007), paragrafi 103: “Mbrojtja e dhënë nga Neni 10 gazetarëve në lidhje me raportimin për çështjet e interesit publik është subjekt i kushtit që ata të jenë duke vepruar në mirëbesim dhe në baza faktike të sakta dhe të japin “informata të besueshme dhe të sakta” në përputhje me etikën gazetareske.”. Shih gjithashtu Bergens Tidende dhe të Tjerët kundër Norvegjisë (2000), paragrafi 57: “metodat e raportimit objektiv dhe të balancuar mund të ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme, në varësi të medias në fjalë; nuk i takon Gjykatës më shumë sesa u takon gjykatave vendease, që ato të zëvendësojnë mendimet e veta për teknikat e raportimit të shtypit që duhet të miratohen nga vetë gazetarët”.

19

Res Publica Ekzaminimi, nëse një masë kufizuese ose ndëshkuese imponuar ndaj një gazetari në përputhje me nenin 10, bëhet në dy faza. Së pari, Gjykata duhet të kënaqet se masa në fjalë bazohet në nenin 10. Nëse, siç është në shumicën dërrmuese të rasteve, përgjigja për këtë është pozitive, Gjykata do të vlerësojë nëse dhe në çfarë niveli kjo masë përmbush kërkesat e përcaktuara në paragrafin e dytë të nenit 10.

2. Një vështrim i detajuar mbi Nenin 10 “Çdokush ka...”

Në kontekstin e medias, termi “të gjithë” i referohet jo vetëm gazetarit që ka shkruar një artikull apo që bën pjesë në një panel në një shfaqje televizive, por mund të aplikohet edhe për prodhuesit e një programi televiziv7, një stacioni televiziv8, një radiostacioni9 apo botuesit të një gazete10 apo një libri11. Kjo vlen edhe për profesionistët e medias në sektorin publik12. “...të drejtën e lirisë së shprehjes...”

Neni 10 mbron pothuajse të gjitha llojet e ideve dhe mendimeve. Kështu ai mbulon jo vetëm fjalimet politike, por gjithashtu përfshin edhe shprehjet artistike13, komerciale (dmth. reklamat)14 si edhe publikimet sensacionale15. Megjithatë siç do të shohim, ai nuk mbron thirrjet e qëllimshme sulmuese / shpifëse, gjuhën e urrejtjes dhe nxitjen për dhunë.

Neni 10 është i zbatueshëm për të gjitha format materiale të supozuara që shprehja e ideve të dikujt mund të kryhet në praktikë. Kjo do të thotë se, në parim, se jo vetëm artikujt e gazetave, por edhe karikaturat16, transmetimet radio17, ato televizive18, fletëpalosjet19 posterat20, librat21 dhe materialet e publikuar në internet22, mund të 7. Jersild kundër Danimarkës [Dhoma e Madhe] (1994).

8. TV Vest As & Rogaland Pensjonistparti kundër Norvegjisë (2008).

9. Özgür Radyo-Ses Radyo Televizyon Yayın Yapım Ve Tanıtım A.Ş. kundër Turqisë (2007).

10. Sunday Times kundër Mbretërisë së Bashkuar (No.1) (1979).

11. Akdaş kundër Turqisë (2010).

12. Manole dhe të Tjerët kundër. Moldavisë (2009).

13. Thierry Ehrmann et et SCI VHI kundër Francës (dhjetor) (2011).

14. Société de Conception de Presse et d’Edition et Ponson kundër Francës (2009).

15. MGN Limited kundër Mbretërisë së Bashkuar (2011).

16. Kuliś dhe Różycki kundër Polonisë (2009).

17. Jersild kundër Danimarkës [Dhoma e Madhe] (1994).

18. Radio France dhe të Tjerët kundër Francës (2004).

19. Vejdeland kundër Suedisë (2012).

20. Mouvement raëlien suisse kundër Zvicrës [Dhoma e Madhe] (2012).

21. Akdaş kundër Turqisë (2010).

22. Times Newspapers Ltd (Nr. 1 dhe 2) kundër Mbretërisë së Bashkuar (2009).

20

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë mbrohen nga neni 10, nëse plotësohen ashtu sic duhet kërkesat e paragrafit 2 të tij.

Ajo që duhet të theksohet këtu është se, megjithëse të gjitha këto mjete të shprehjes qendrojnë brenda sferës mbrojtëse të nenit 10, jo të gjitha prej tyre mbajnë të njëjtën peshë në sytë e Gjykatës. Kështu Gjykata do të vlersojë më ashpër mediat audio-vizuale sepse ato kanë një efekt të menjëhershëm dhe më të fuqishëm se mediat e shkruara23.

Edhe në median e shkruar, profesionistët e medias duhet të shmangin përdorimin e fotografive që nuk rrisin mirëkuptimin e lexuesit ndaj lajmit. Kështu për shembull, ndërsa shtypi ka një interes legjitim për të raportuar (dhe publiku të jetë i informuar) mbi një të dyshuar për abuzim seksual ndaj të miturve (dhe prandaj Neni 10 është i zbatueshëm dhe mund të përdoret nga profesionistët e mediave), publikimi i një fotoje të viktimës së supozuar nuk është e nevojshme dhe në fakt shkel të drejtën e tij/saj për intimitet, si një i/e mitur dhe si një viktimë e një krimi. Si rezultat i kësaj, dënimi i gazetës me një gjobë proporcionale jepet që ajo të mos shkelë më Nenin 1024.

Përcaktimet e nenit 10 shtrihen përtej formave të menjëhershme të shprehjes që përfshijnë çështje të ndryshme si: sigurimi i mbrojtjes nga policia të gazetarëve që janë kërcënuar25, dhënia e licencave të transmetimit dhe shpërndarja e frekuencave26, mundësimi që gazetarët të kenë akses fizik në zyrat e tyre27 apo akses në ambiente që nuk janë të hapur për publikun e gjerë (të tilla si burgjet), në mënyrë që të kryhen intervista28, edhe shmangie kur është rasti nga detyrimi për të paguar shpenzimet gjyqësore (të larta) dhe shpenzimet për avokatët e paditësit29. Me pak fjalë, çdo lloj kufizimi që mund të ndërhyjë në punën e një gazetari ose që e shqetëson atë në kryerjen e detyrës së tij (për shkak të frikës nga reprezaljet ose ndëshkimet) mbrohet, në parim, në kuadër të nenit 1030.

“... Pa ndërhyrje... formalitete, kushte, kufizime ose sanksione”

Këto terma janë në thelb të njëjtë në kuptim dhe në përmbajtje. Gjykata ka qenë liberale në përkufizimin e saj për ndërhyrjet; praktikisht çdo masë (që mund të përbëhet nga një 23. Manole dhe të Tjerët kundër Moldavisë (2009), paragrafi 97: “Mediat audiovizuale, të tilla si radioja dhe televizioni, kanë një rol veçanërisht të rëndësishëm në këtë drejtim. Për shkak të fuqisë së tyre për të përcjellë mesazhe përmes zërit dhe imazheve, media të tilla kanë një efekt të menjëhershëm dhe më të fuqishëm se mediat e shkruara [...] Funksioni i televizionit dhe radios, si burime të njohura të argëtimit në intimitetin e dëgjuesit ose në shtëpi përforcon më tej ndikimin e tyre [...] për më tepër, veçanërisht në rajonet e largëta, televizioni dhe radio mund të jenë më lehtë të arritshëm se mediat e tjera. “për analogji, në rastet e mediave të shkruara, Gjykata do të marrë parasysh popullaritetin dhe audiencën mesatare në të cilën janë shprehur deklarat ofenduese. Kështu për shembull, Gjykata është shprehur se një deklaratë ofenduese e botuar në një libër, për shkak se qarkullimi i librit është më i kufizuar se një gazetë, ka një ndikim më të kufizuar në dëm të reputacionit të një personi - shiko Çamyar dhe BERKTAS kundër Turqisë (2011).

24. Kurier Zeitungsverlag dhe Druckerei GmbH kundër Austrisë (2012).

25. Dink kundër Turqisë (2010).

26. Centro Europa 7 S.r.l. dhe Di Stefano kundër Italisë [Dhoma e Madhe] (2012).

27. Frasila et Ciocirlan kundër Rumanisë (2012).

28. Schweizerische Radio- und Fernsehgesellschaft SRG kundër Zvicrës (2012).

29. MGN Limited kundër Mbretërisë së Bashkuar (2011).

30. Krone Verlag GmbH & Co KG and Krone Multimedia GmbH & Co KG kundër Austrisë (2012).

21

Res Publica veprim i një autoriteti shtetëror ose një mosveprim për të mbrojtur të drejtën e lirisë së shprehjes), që mund të ndalojë paraprakisht një media profesionale nga ushtrimi i të drejtave të saj, duke filluar nga një vendim penal ose detyrim dëmshpërblimi kundër një gazetari, deri tek sekuestrimi dhe konfiskimi i tërë aseteve të një gazete31 apo refuzimi për të lëshuar një licencë transmetimi për një shoqëri radiotelevizive që ka aplikuar për licensë32, apo madje edhe dështimi për të siguruar mbrojtjen e policisë në mënyrë që të parandalohen sulmet ndaj zyrave të një gazete33, do të konsiderohet si ndërhyrje dhe do të sjellë futjen ne lojë të Nenit 10.

“...Kufizimeve ose sanksioneve të parashikuara me ligj ...”

Menjëherë sapo Gjykata konstaton se ka pasur një ndërhyrje në të drejtën e profesionistëve të medias sipas nenit 10, ajo do të shqyrtojë më pas nëse kjo ndërhyrje është e parashikuar me ligj. Kjo në thelb do të thotë se ndërhyrja duhet të jetë, së pari, e aksesueshme: ndërhyrja duhet të ketë bazën e vet në një ligj të veçantë të brendshëm ose në një statut (që gjithashtu mund të pranohet nga jurisprudenca e gjykatës)34 që mediat profesionale mund të kenë akses në mënyrë që ajo mund të rregullojë sjelljen e medias në përputhje me rrethanat. Kështu nuk do të konsiderohet e mjaftueshme përpjekja për të justifikuar një ndërhyrje në të drejtën një gazetari nga një referencë e paqartë “e ligjit të brendshëm në përgjithësi”35. Profesionistët e medias duhet të dinë saktësisht se në cilin nen të ligjit kufizohet e drejta që buron nga neni 10. Së dyti, zbatimi i ligjit gjithashtu duhet të jetë i parashikueshëm. Me fjalë të tjera, ligji nuk duhet të ekzistojnë vetëm në letër, por gjithashtu duhet të ketë raste kur ai të jetë zbatuar rregullisht në raste të ngjashme, në mënyrë që profesionistët e medias e dinë se përndjekja e tyre ligjore nuk është vetëm një mundësi teorike, por në fakt mund të ndodhë edhe në praktikë36. Vlen të theksohet se kjo nuk do të thotë që ligji duhet të hartohet në gjuhë të tillë të thjeshtë që çdo person të jetë në gjendje për ta kuptuar, përkundrazi, ligji duhet të shprehet në terma të tilla që çdo person, me ndihmën e një avokati nëse është e nevojshme, duhet të jetë në gjendje që plotësisht të kuptojë dispozitat e tij dhe pasojat që mund të sjellë shkelja e tij37. Nëse kushtet e mësipërme nuk plotësohen, atëherë Gjykata nuk do të vazhdojë shqyrtimin e rastit, por do të gjejë një shkelje të Nenit 10.

“... janë të nevojshme në një shoqëri demokratike...”

Në shumicën dërrmuese të rasteve të sjella para Gjykatës, kjo kërkesë e përcaktuar në nenin 10, paragrafin 2, është një “golden goal” i vërtetë; Gjykata nuk do të gërmojë 31. Saliyev kundër Rusisë (2010).

32. Autotronic AG kundër Zvicrës (1990).

33. Ozgur Gundem kundër Turqisë (2000).

34. Aydin kundër Gjermanisë (2011).

35. Ünsal Öztürk kundër Turkey (No. 2) (2011).

36. Salihoğlu kundër Turqisë (2008).

37. Centro Europa 7 S.r.l. dhe Di Stefano kundër Italisë [Dhoma e Madhe] (2012).

22

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë nëpër libra si zakonisht për një kohë të gjatë nëse kufizimi për të cilin aplikanti ankohet përbën një ndërhyrje në Nenin 10 ose nëse është parashikuar me ligj apo edhe nëse ajo i shërben një prej qëllimeve legjitime të tilla si siguria kombëtare ose mbrojtja e reputacionit ose e të drejtave të të tjerëve. Ajo do të marrë parasysh (duke i dhënë shtetit dobinë e dyshimit, nëse është e nevojshme) që këto kërkesa janë përmbushur dhe do të përqendrojë vëmendjen e saj në faktin nëse ndërhyrja ishte e nevojshme në një shoqëri demokratike, domethënë në një shoqëri që respekton dhe ushqen “pluralizmin, tolerancën dhe hapjen e mendjes”38. Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, Gjykata duhet të shqyrtojë nëse në kontekstin e rastit ndërhyrja ishte “e nevojshme”, me fjalë të tjera nëse ndërhyrja synon të adresojë ndonjë “nevojë sociale urgjente”.

Një faktor shtesë që Gjykata merr gjithmonë parasysh është identiteti i palëve. Nëse aplikanti është një profesionist i medias, Gjykata do të ketë parasysh rolin e veçantë që luan shtypi në një shoqëri demokratike39, por gjithashtu do t’i kujtojë aplikantit se kjo nuk vlen vetëm në funksion të mbrojtjes, por rrit edhe detyrimet gjithashtu.

Edhe pse kjo është kryesisht në dorë të shteteve anëtare për të verifikuar nëse një nevojë e tillë ekziston dhe ata gëzojnë një masë të caktuar të vlerësimit për këtë qëllim, ky diskrecion nuk është aq i lirë, por i nënshtrohet mbikëqyrjes së Gjykatës që shtrihet si ndaj ligjit përkatës, ashtu edhe ndaj masave të brendshme për zbatimin e tij dhe që qëndron në thelb të ankesës40. Për këtë qëllim, ajo ka nevojë për të shqyrtuar nëse arsyet e dhëna nga autoritetet vendase për të imponuar një kufizim mbi të drejtën e profesionistëve të medias janë “relevante dhe të mjaftueshme” dhe nëse kjo ndërhyrje është “në proporcion me qëllimin legjitim të ndjekur”41. Gjykata duhet të jetë e kënaqur që të gjitha tre kërkesat të jenë përmbushur; nëse njëra dështon, kjo do të çojë në gjetjen e një shkeljeje të nenit 10, edhe pse në praktikë Gjykata tenton për të shqyrtuar këto çështje në mënyrë kumulative dhe pastaj të bëjë një vlerësim tërësor42.

38. Kështu për shembull, Gjykata do të ishte kritike ndaj dispozitave ligjore që rrisin mbrojtjen apo edhe mbrojnë në mënyrë absolute krerët e shtetit: shih Colombani dhe të tjerët kundër Francës (2002), paragrafi 69: “Prandaj, fyerja e një kreu të një shteti të huaj është përgjegjësi që pengon lirinë e shprehjes, pa pasur ndonjë nevojë të ngutshme “sociale” të tillë që të justifikojë një kufizim të tillë. Kjo është mbrojtje e veçantë për krerët e shtetit të huaj sipas nenit 36 që pengon lirinë e të shprehurit, jo të drejtën e tyre për të përdorur procedurën standarde në dispozicion për të gjithë ata që ankohen nëse nderi ose reputacioni i tyre ka qenë e sulmuar apo ata u janë nënshtruar vërejtjeve fyese”.

39. Wizerkaniuk kundër Polonisë (2011), paragrafi 65: “Kur liria e shtypit është në rrezik, autoritetet kombëtare kanë vetëm një hapësirë të kufizuar të vlerësimit për të vendosur nëse ka një “nevojë të ngutshme sociale” për të marrë masa të tilla.”

40. Kasabova kundër Bullgarisë (2011).

41. The Sunday Times kundër Mbretërisë së Bashkuar (nr. 1) (1979).

42. Shih Renaud kundër Francës (2010), ku Gjykata u shpreh se megjithëse shuma e dëmeve që ankuesit i kërkohet që të paguajë ishte moderuar dhe mund të konsiderohet proporcionale, ky fakt në vetvete nuk mund të justifikojë ndërhyrjen në të drejtat e aplikantit për të cilat baza e sjelljes së autoriteteve vendase u gjetë nga Gjykata që të ishte “relevante”, por jo “e mjaftueshme”. Prandaj Gjykata vlerësoi se dënimi i kërkuesit për krimin e shpifjes ishte në shkelje të nenit 10.

23

Res Publica Një shembull praktik Sa më sipër mund të ilustrohet me shembullin e mëposhtëm: në rastin e Kasabova kundër Bullgarisë (2011) ku kërkuesja ishte një gazetare, e cila shkroi një artikull duke cilësuar si praktika korruptive nga ana e ekspertëve kompetentë në lidhje me pranimin e fëmijëve në shkollat e mesme publike të specializuara. Ekspertët ngritën një akuzë penale kundër gazetares. Gjykatat penale vendase konsideruan se gazetarja kishte dështuar së vepruari në përputhje me detyrat e saj si gazetare dhe e gjeti atë fajtore për shpifje përmes shtypit të shkruar ndaj katër ekspertëve dhe se përgjegjësia penale e saj u ndryshua me një dënim administrativ. Ajo u dënua për të paguar gjobat, shpenzimet dhe dëmet në një shumë totale prej 3.797 euro.

Në procedurën para Gjykatës, si gazetarja, ashtu edhe qeveria bullgare, nuk e vunë në diskutim që gjoba që ishte vënë aplikantes (e përbërë nga dënimi dhe ndëshkimi së bashku me qëllim që të paguajë 3.797 euro) ishte një “ndërhyrje” që ishte “parashikuar me ligj” (përkatësisht nenet e caktuara të Kodit Penal bullgar) dhe “u bë për të ndjekur një qëllim të ligjshëm” (dmth. për të mbrojtur reputacionin e katër ekspertëve). Duke vënë në dukje se palët ranë dakord dhe se nuk kishte asnjë arsye për të arritur në një përfundim të ndryshëm, Gjykata miratoi argumentet e palëve dhe vazhdoi duke trajtuar çështjen më të vështirë, domethënë nëse ndërhyrja ishte “e nevojshme në një shoqëri demokratike”.

Së pari, Gjykata shqyrtoi nëse vendimet e gjykatës vendase ishin “relevante dhe të mjaftueshëm”. Pas një rishikimi të gjerë të ligjit bullgar dhe parimeve përkatëse ligjore, së bashku me analizën nëse sjellja e gazetares ishte në përputhje me standardet profesionale, Gjykata vlerësoi se baza e gjykatës vendase për gjetjen fajtore të gazetares mund të konsiderohet të jetë “relevante dhe e mjaftueshme”, edhe pse ajo ka shprehur kritikat e saj në lidhje me disa aspekte të arsyetimit të këtyre vendimeve.

Gjykata megjithëse nuk pa nëse këto arsyetime ishin të afta për të mbajtur një qëndrim të fortë nëse arsyet ishin “relevante dhe të mjaftueshme”, ajo u kthye për të shqyrtuar nëse ashpërsia e sanksionit ndaj aplikantes ishte “në proporcion me qëllimin legjitim të ndjekur”; Gjykata vuri në dukje se shuma totale e dëmeve, gjobave dhe shpenzimeve të vendosura mbi të aplikanten personalisht (p.sh. dëmet nuk do të paguheshin nga gazeta ku ajo punonte) ishte ekuivalent i pothuajse shtatëdhjetë paga minimale mujore në Bullgari dhe më shumë se tridhjetë e pesë paga mujore të vetë aplikantes. Në të tilla rrethana, Gjykata ishte e qendrimit se ishte në disproporcion me ndjekjen e një qëllimi legjitim, që ishte përkatësisht mbrojtja e reputacionit të ekspertëve. “…në interes të sigurisë kombëtare, integritetit territorial ose sigurisë

publike, për mbrojtjen e rendit dhe parandalimin e krimit, për mbrojtjen e shëndetit ose të moralit, për mbrojtjen e dinjitetit ose të të drejtave të të tjerëve, për të ndaluar përhapjen e të dhënave konfidenciale ose për të garantuar autoritetin dhe paanshmërinë e pushtetit gjyqësor.”

24

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë Edhe në rastet e kontestuara më fort, Gjykata zakonisht konsideron se ndërhyrja për të cilën paraqitet ankimi, i shërben një prej interesave legjitime të përmendura më sipër.

Në fakt, në shumë raste Gjykata shqyrton këtë aspekt të nenit 10, edhe para se ajo të shqyrtojë nëse ndërhyrja ishte e nevojshme në një shoqëri demokratike.

*

*

*

25

Res Publica

26

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë

Dr. Ervin Pupe Fyerja apo shpifja nga gazetarët dhe botuesit e shkrimeve të tyre: Përgjegjësia civile e tyre përtej përgjegjësisë penale

1. Parathënie Çështja e një shkrimi i cili përmban fakte të pavërteta, të transformuar qëllimisht, fjalë fyese apo denigruese ndaj një individi konkret, i publikuar ky shkrim në një të përditshme apo periodik, mund të sjellë pasoja juridike penale por edhe civile ndaj kryesisht botuesit, i cili e ka lejuar publikimin e tij, por edhe ndaj gazetarit që është autori i këtij shkrimi. Çështja e shkrimeve të papërgjegjshme, tej etikës profesionale, duke përdorur shpifje apo fyerje ndaj subjekteve konkrete, të cilat botohen në disa gazeta shqiptare, nisur kjo nga qëllime ekonomike por edhe personale, ka qenë objekt i përballjeve gjyqësore ndërmejt të demtuarve dhe publikuesve të shkrimeve, ku këta të fundit kanë “vuajtur” edhe pasojat e rënda penale e civile që parashikon ligji në raste të tillë.

Me qëllim zbërthimin juridik të kësaj çështjeje dhe pasojave juridike-civile, përtej atyre penale, që rrezikojnë të rëndojnë mbi këta gazetarë dhe botues, por edhe ndërgjegjësimin e tyre në evitimin e rasteve të tilla, mendojmë që të trajtojmë më poshtë, me mënyrë teoriko-juridike analizën e një rasti të tillë, e parë gjithmonë nga këndvështrimi juridiko-civil.

2. Trajtim i problemit në një këndvështrim të përgjithshëm juridik Në aspektin penal, fyerja dhe shpifja janë vepra penale të trajtuara nga Kodi ynë Penal1, në seksionin e veprave penale të drejtuara ndaj moralit dhe dinjitetit. Pavarësisht se optika e këtij artikulli nuk është trajtimi i tyre në aspektin penal, me qëllim për të pasur një ide më të qartë të konceptit juridik të fyerjes dhe shpifjes sipas legjislacionit shqiptar, do t’i referohem doktrinës penale shqiptare, e cila jep përkufizimin e këtyre dy nocioneve. Teorikisht me fyerje konceptohet cenimi i dinjitetit personal nga fjalë e gjeste poshtëruese. Fyerja bëhet në prani të personit të cilit i drejtohet, por mund të bëhet edhe 1. Respektivisht nga neni 119 e 120 te K.P.

27

Res Publica në mungesë të tij, si p.sh. në rastin e botimit të shkrimeve kundër tij, për të cilat i fyeri është vënë në dijeni më vonë2. Ndërsa shpifja, realizohet nëpërmjet prezantimit të fakteve të paqena apo të shtrembëruara, duke prekur jo vetëm nderin dhe dinjitetin e një personi, por edhe nderin dhe dinjitetin e personave të vdekur. Sipas përmbajtjes së nenit 120 te K.P. për të pasur shpifje kërkohet të plotësohen këto kushte: (a) shpifja të bëhet me përhapje thëniesh ose çdo informacioni, (b) thëniet apo infomacioni të jenë të rreme, (c) theniet dhe informacioni të jenë konkrete, (d) thëniet apo informacioni të jenë diskretitues, pra të cenojnë nderin dhe dinjitetin e personit3.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, në pjesën e parë të saj ku flitet për parimet themelore, parashikon si detyrim të shtetit të respektojë dinjitetin e personit4.

Gjithashtu, po Kushtetuta e Shqipërisë garanton lirinë e shprehjes apo atë të shtypit5.

Kjo e fundit, nuk është një e drejtë absolute, por kufizohet për raste të caktuara, si p.sh. kur informacioni i botuar përbën sekret shtetëror apo cenon sigurinë kombëtare, por edhe në rastin kur cenon nderin dhe dinjitetin e individëve6.

Ashtu siç përmendet më sipër edhe në KEDNJ, parashikohet kufizimi i lirisë së shprehjes, kufizim ky i cili ekziston ndër të tjera edhe me qëllimin e mbrojtjes së reputacionit apo të të drejtave të të tjereve7. Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut ka mbajtur qendrim se kufizimet do të quhen si të pranueshme vetëm nëse ato janë të parashikuara në ligj dhe vlerësohen të nevojshme në një shoqëri demokratike. Gjithashtu, Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut përcakton se autoritetet kombëtare (organet admnistrative, gjykatë) janë ato të cilat kanë detyrën për të përcaktuar, në vlerësimin e fakteve, kufizimin e lirisë së shprehjes sipas ligjit dhe nevojshmërisë në një shoqëri demokratike8.

Përsa më sipër, një gazetar është i lirë të botojë një shkrim i cili i adresohet figurës, nderit dhe personalitetit/reputacionit të një personi, duke e bërë shkrimin publik nëpërmjet një periodiku. Nëse faktet që ai përmend në shkrim referuar figurës, nderit dhe personalitetit/reputacionit të një personi janë të vërteta, deri ketu nuk ka ndonjë shkelje ligjore. Po nëse keto fakte nuk janë të vërteta, janë shtrembëruar me qëllim, ose janë trilluar rishtas dhe personi objekt i shkrimit është dëmtuar në emrin, nderin, dinjitetin, personalitetin/reputacionin e tij, në këtë rast jemi përpara një rasti shpifjeje apo fyerje dhe shkaktari duhet të përballet me forcën e ligjit, qoftë penal qoftë civil.

2. Ismet ELEZI, E Drejta Penale (Pjesa e Posaçme), ERIK, Tirane 2007, f 163 3. Ismet ELEZI, E Drejta Penale (Pjesa e Posaçme), ERIK, Tirane 2007, f 165-166 4. Neni 3 i Kushtetutës së Shqipërisë 5. Idem, neni 22.

6. Shënim: shih për këtë përmbajtjen e nenit 10 të K.E.D.Nj. si dhe kazuistikën e Gjykatës së Strasbourgut në lidhje me këtë interpretim në çeshtjet “Ligens k/ Ausrise-seria A, no.103), “Castells k/ Republikës së Spanjës” (Seria A, no. 236), “Schwabe k/ Austrisë” (Seria A, no. 242-B), “Prager e Oberschlik k/ Austrisë” (Seria A, no.313), “Tolstoy Miloslavsky k/ Mbretërisë së Bashkuar” (Seria A. no. 316-B), etj.

7. Neni 10 §2 I K.E.D.NJ. 8. Shih Instituti i Studimeve Publike dhe Ligjore, Gjykata Europiane dhe Liria e Shprehjes », Press now dhe Fondacioni SOROS, f. 4-5

28

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë 3. Trajtimi i problemit në këndvështrimin civil Duke qendruar në aspektin civil të çështjes, aspektit material të saj, pa hyrë në planin procedurial (ndërgjyqësisë, shkakut të ligjshëm, barrës së provës së elementeve përbërëse, etj), do të mundohemi të trajtojmë më poshtë analizën juridike të rastit kontret, duke shpjeguar në terma të përgjithshëm problemin.

A ka përgjegjësi civle të shkaktuar në rastin konkret? Trajtimi i ekzistencës së përgjegjësisë civile lind në momentin që kërkuesi ka pësuar një dëm. Në qoftë se kemi konstatimin e një dëmi atëherë i rëndësishëm është riparimi i tij. Pra nuk mjafton që një person të pësojë një dëm, cfarëdo lloj dëmi, por duhet që edhe e drejta të përcaktojë mënyrën e riparimit te tij. Përgjegjësia civile ekziston vetëm në raste të përcaktuara nga ligji. Nga një pikëvështrim i përgjithshëm, përgjegjësia si koncept nënkupton faktin e detyrimit për t’u përgjigjur përpara një autoriteti, ç’ka do të thotë të marrësh përsipër përgjegjësitë për veprimet e tua. Pra kemi përgjegjësi qeverisëse, psh. kur qeveria përgjigjet përpara Parlamentit, apo përgjegjësi penale në rastet kur një person ka kryer një vepër penale dhe për këtë shkak dënohet penalisht. Në aspektin civil përgjegjësia ka të bëje me raportet e subjektit të së drejtës me persona të tjerë: ose e thënë ndryshe, ky duhet të përgjigjet për veprimet e tij të cilat janë anti sociale dhe i shkaktojnë dëme të tjerëve. Për këtë arsye përgjegjësia civile përkufizohet si detyrimi për të riparuar dëmet e shkaktuara një tjetri9.

Tradicionalisht, përgjegjësinë civile e dallojmë në dy kategori të mëdha: përgjegjësia kontraktore dhe përgjegjësia jo kontraktore. E para nënkupton dëmin e shkaktuar në kuadër të ekzekutimit të një kontrate. Përgjegjësia jashtë kontraktore i përket rastit kur nuk ka asnjë lidhje të drejtë ndërmjet autorit dhe viktimës së dëmit dhe është vetë ligji, vetëm ai, burimi i detyrimit për të riparuar dëmin e shkaktuar. Një konkluzion i tillë ështe i parashikuar edhe në Kodin tonë civil, në të cilin thuhet se “detyrimet lindin nga kontratat ose nga ligji” 10.

Përgjegjësia jashtë kontraktore është trajtuar si përkufizim nga Kodi ynë Civil në nenin 608 të tij. Teorikisht njihet përgjegjësia për shkaktimin e dëmit jashtëkontraktor me faj dhe pa faj. Rastet e përgjegjësisë pa faj janë të përcaktuar konkretisht në kod, duke përjashtuar rastin tonë si përgjegjësi pa faj. Faji është një nga elementët e rëndësishëm në cilësimin ligjor të llojit të përgjegjshmërisë dhe riparimit të dëmit. Sipas së drejtës franceze tradicionalisht trajtohen tre lloje rastesh të përgjegjësisë jashtëkontraktore me faj: përgjegjësia për shkaqe personale, përgjegjësia për shkak të një tjeri dhe përgjegjësia për faktin e një sendi11. E njëjta ndarje teorike dhe ligjore ekziston edhe në kodin tonë 9. Alain Bénabent, Droit civil, Les obligations, 10-é édition, Montchrestien, Paris 2005, f. 353.

10. Neni 420 i K.C. 11. Alain Bénabent, Droit civil, Les obligations, 10-é édition, Montchrestien, Paris 2005, f. 361.

29

Res Publica civil. Në rastin tonë konkret jemi përpara kategorisë së përgjegjësisë së një tjetri për dëmin jashtëkontraktor shkaktuar viktimës. Për të analizuar rastin tonë konkret duhet të sqarojmë se cilët janë elementet kryesore të domosdoshëm, të cilet duhet të ekzistojnë bashkarisht që të jemi përpara kërkimit të një dëmi jashtëkontaktor. Doktrinat e zhvilluara në këtë fushë njohin tre elementë të domosdoshëm për qenien përpara një dëmi jashtëkontraktor12, të cilët janë: faji, dëmi dhe lidhja shkakësore ndërmjet fajit dhe dëmit. Të njëjtët elementë njihen edhe nga doktrina shqiptare13, legjislacioni shqiptar14 dhe jurisprudenca shqiptare e konsoliduar në këtë fushë15, me përjashtim se këto të fundit kanë zhvilluar edhe një element tjetër ate të “kundraligjshmërisë së sjelljes“16.

3.1 Dëmi: Kodi ynë civil nuk jep një përkufizim të dëmit, pavarësisht se njeh shpërblimin për dëmin pasuror ashtu edhe për atë jo pasuror. Kemi dëm pasuror jo vetëm në rastet kur dëmtohet rëndë ose shkatërrohet një send, por kur edhe me mënyrë më të përgjithshme kur preket një interes financiar, për të cilin viktima provon një humbje vlerash ose një mungesë fitimi17. Në të njëjtën linjë me doktrinën e huaj, legjislacioni ynë e trajton dëmin pasuror duke e zbërthyer atë në humbje të pësuar (dëmi real) dhe fitim të munguar18. Sipas doktrinës19, njëri nga komponentët e dëmit pasuror, dëmi real (demnum emergens), është pakësim i pasurisë ekzistuese të dikujt si rezultat i veprimit të paligjshëm dhe me faj të një personi, ndërsa komponenti tjetër i dëmit pasuror, fitimi i munguar (lucrum cessans), nënkupton shtimin e pasurisë që sipas rrethanave të rastit do të vinte po të mos kishte ndodhur veprimi i paligjshëm dhe me faj i një personi. Dëmi jopasuror (i quajtur edhe dëm moral), i njohur nga legjislacioni ynë në nenin 625 të K.C.20, nënkupton një cenim të vlerave jo pasurore, që do të thotë i të gjitha formave të ndjenjave njerëzore, ndër të cilat edhe cenimi në nder për shkak fyerjesh apo shpifjesh21. Nga sjellja e një dëmtuesi mund të shkaktohet dëm pasuror ose dëm jopasuror, por nuk përjashtohet rasti kur sjellja e një dëmtuesi mund të shkaktojë të dyja këto lloj dëmesh.

Dëmi, si një nga elementët e rëndësishëm për të kërkuar shpërblimin jashtëkontraktor, kërkon provim nga ana e të dëmtuarit, pasi ky i fundit e ka barrën e provës22. Një fakt 12. Idem, f. 369.

13. Dr. Rustem GJATA, Detyrimet Jashtëkontraktore », MUZA, Tiranë 2010 f.33-34 14. Neni 608 i K.C. 15. V.U. nr. 12 datë 14.09.2007 16. Shih përmbajtjen e nenit 608 të K.C. dhe doktrina shqiptare Dr. Rustem GJATA, Detyrimet Jashtëkontraktore », MUZA, Tiranë 2010 f. 38.

17. Alain Bénabent, Droit civil, Les obligations, 10-é édition, Montchrestien, Paris 2005, f. 463 18. Neni 640 i K.C. 19. Dr. Rustem GJATA, Detyrimet Jashtëkontraktore », MUZA, Tiranë 2010, f. 34 20. Përmbajtja e nenit 2 të Ligjit Nr. 17/2012 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7850, datë 29.7.1994 “Kodi civil i Republikës së Shqipërisë (i ndryshuar) 21. Alain Bénabent, Droit civil, Les obligations, 10-é édition, Montchrestien, Paris 2005, f. 464.

22. Neni 12 i K.Pr. C.

30

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë i tillë mbështetet edhe nga jurisprudenca e konsoliduar shqiptare23. Cilado qoftë natyra e dëmit të shkaktuar, ai paraqitet nëpërmjet një karakteristike të trefishtë: (1) duhet të jetë i drejtpërdrejtë, (2) duhet të jetë i qartë dhe (3) duhet të jetë legjitim. Përsa i përket karakteristikës së parë, mbahet qendrimi se ka detyrimin të shpërblejë ai i cili me faj ka shkaktuar një dëm, i cili ka ardhur si pasojë e menjëhershme dhe e drejtpërdrejtë e veprimeve me faj, duke përjashtuar, me interpretim, dëmin e tërthortë, i cili mund të konstatohet në një kohë më të vonë se ndodhja e veprimit të paligjshëm dhe me faj. Ky qendrim, pavarësisht se përkufizohet edhe në legjislacionin tonë24, nga ana e juristëve bëhet objekt debati lidhur me dëmin e drejtpërdrejtë dhe atë të tërthortë, pasi legjislacioni ynë nuk jep përkufizime lidhur me këto dy lloj dëmesh25. Teoria franceze, lidhur me këtë rast shprehet se, për të zgjidhur çështjen e dëmit direkt nga ai indirekt, në një rast konkret dëmi jashtëkontraktor, detyrimisht duhet t’i referohemi elementit tjetër të domosdoshëm për ekzistencën e një dëmi jashtëkontraktor, lidhjes shkakësore. Provueshmëria se edhe dëmi i ardhur indirekt është pasojë e veprimeve të fajshme të dëmtuesit dhe ky i fundit nuk ka bërë asnjë përpjekje për t’i minimizuar ose për t’i parandaluar keto, justifikojnë ligjërisht shpërblimin edhe të këtij lloj dëmi.

Lidhur me karakteristiken e dytë, dëmi i qartë, pyetja që shtrohet është se a do të shpërblehet dëmi konkret i njohur aktualisht, apo edhe rëndimi i tij në të ardhmen, ose i thënë ndryshe, a do të shpërblehet dëmi i parashikuar apo edhe ai i paparashikuar?

Si rregull shpërblehet vetëm dëmi aktual dhe i qartë dhe jo ai lloj dëmi hipotetik i cili mund të vije në të ardhmen, por nuk dihet me siguri kur dhe sa. Ky qendrim mbahet si nga doktrina franceze ashtu edhe nga doktrina shqiptare e së drejtës e cila interpreton legjislacionin shqiptar në këtë fushë26. Në një avancim të mëtejshëm të qendrimit doktrinar lidhur me dëmin e ardhshëm, Parimet e Unidroit shprehen se: “mund të jetë i riparueshëm (i shpërblyeshëm), edhe për të ardhmen, dëmi i cili bazohet në një arsyetim të sigurtë” 27. Lidhur me karakteristikën e tretë që duhet të ketë dëmi, atë të dëmit legjitim, (kundraligjshmëria e sjelljes së dëmtuesit në doktrinën tonë)28, i cili nënkupton se viktima e një dëmi, mund të kërkojë riparimin (shpërblimin) e një dëmi vetëm në rastin kur një dëm ka një karakter të paligjshëm ose imoral29. Si në doktrinën shqiptare ashtu edhe në legjislacionin përkates, kjo karakteristikë ka të bëjë me subjektin, pra me atë që veprimi i dëmtuesit, përveçse me faj duhet të jetë edhe i paligjshëm30.

Kundraligjshmëria, është një kategori objektive dhe presupozon faktin e shkeljes së një të drejte subjektive të mbrojtur posaçërisht me ligj, psh. shkelja e të drejtës së pronësisë nga cenuesi pa asnjë titull31.

23. Shih V.U. nr. 12 datë 14.09.2007 në lidhje me dëmin 24. Shih përmbajtien e nenit 609 §2 i K.C. 25. Shih Dr. Rustem GJATA, Detyrimet Jashtëkontraktore », MUZA, Tiranë 2010, f. 35-36 26. Shih përmbajtjen e nenit 640 në koment me nenet 642-644 të K.C. 27. Alain Bénabent, Droit civil, Les obligations, 10-é édition, Montchrestien, Paris 2005, f. 468 28. Dr. Rustem GJATA, Detyrimet Jashtëkontraktore », MUZA, Tiranë 2010, f. 38 29. Idem, f.470.

30. Neni 608 i K.C. «Personi që në mënyrë të paligjshme, . . . ».

31. Dr. Rustem GJATA, Detyrimet Jashtëkontraktore », MUZA, Tiranë 2010, f. 40 32. V.U. nr. 12 datë 14.09.2007 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë

31

Res Publica Jurisprudenca jonë e konsoliduar32 ka njohur zhvillim në zbërthimin e dëmit jo pasuror, interpretim ky i cili, megjithëse i bërë përpara ndryshimeve në kodin tonë civil, është aktual edhe për rastin konkret. Ajo, e komentuar me dispozitat e ndryshuara më pas të Kodit Civil33, dallon dëmin biologjik për rastin e dëmtimit të shëndetit, integritetit fizik ose psiqik te tij34, si dëm jopasuror, i ndryshëm ky nga dëmi pasuror i humbjes ose pakësimit të aftësisë për punë, duke u shprehur tekstualisht kështu për të: “Dëmshperblimi për dëmtimin e shëndetit sipas nenit 625/a te K.Civil kërkohet në mënyrë të pavarur nga kërkimi për dëmin pasuror të humbjes ose pakësimit të aftësisë për punë, i parashikuar në nenin 641 te K.Civil“ 35.

Gjithashtu, po sipas kësaj jurisprudence vlerësohet edhe dëmi i sjellë të dëmtuarit në nderin dhe personalitetin (reputacionin) e tij36, duke dalluar dy lloj dëmesh: dëmin moral dhe atë ekszistencial. Lidhur me dëmin moral (pretium doloris ose pecunia doloris), Gjykata e Lartë e përkufizon si: “shfaqje e brendshme, e përkohshme, e turbullimit të padrejtë (non iure perturbatio) të gjendjes shpirtërore të njeriut, dhimbje e vuajtje shpirtërore apo gjendje ankthi e mundimi shpirtëror që rrjedh si pasojë e faktit të paligjshëm, duke orientuar formën e prezumimit të thjeshtë për provueshmërinë e tij sipas nenit 13 te K.Pr. C. nëse shkaktuesi i dëmit nuk arrin të vërtetojë të kundërtën, (iuris tantum)”.

Dëmi ekzistencial vjen i përshkruar nga Gjykata e Lartë si dëmi mbi cilësinë e jetës.

Ajo, në lidhje me kuptimin dhe provueshmërine e këtij lloji dëmi shprehet si vijon: “Dëmi ekzistencial i shkaktuar nga fakti i paligjshëm i të tretit cenon të drejtat e personalitetit të njeriut duke dëmtuar thuajse në mënyrë të përhershme shprehjen dhe realizimin e të dëmtuarit si njeri, shfaqjen e personalitetit të tij në botën e jashtme, duke tronditur objektivisht jetën e përditshme dhe veprimtaritë e zakonshme të tij, duke i shkaktuar përkeqësim të cilësisë së jetës nga ndryshimi dhe prishja e ekuilibrit, sjelljes e zakoneve të jetës, të marrëdhënieve personale e familjare. Për shkak të një gjendjeje të tillë psiko-fizike, i dëmtuari nuk mund të kryejë më veprimtari të caktuara që karakterizonin pozitivisht qenien e tij apo mund t’a karakterizonin pozitivisht në të ardhmen, duke e detyruar të shtyhet drejt zgjidhjeve të ndryshme në jetë nga 33. Neni 2 i Ligjit Nr. 17/2012 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7850, datë 29.7.1994 “Kodi civil i Republikës së Shqipërisë (i ndryshuar) 34. Shih Neni 2 i Ligjit Nr. 17/2012 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7850, datë 29.7.1994 “Kodi civil i Republikës së Shqipërisë (i ndryshuar), mbi ndryshimin e nenit 625 germa a).

35. V.U. nr. 12 date 14.09.2007 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë 36. Shih Neni 2 i Ligjit Nr. 17/2012 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7850, datë 29.7.1994 “Kodi civil i Republikës së Shqipërisë (i ndryshuar), mbi ndryshimin e nenit 625 germa b).

32

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë ato të dëshiruara e të pritshme apo në heqjen dorë nga këto të fundit për shkak të vërtetimit të faktit të paligjshëm. Dëmi ekzistencial, duke mos pasur natyrë thjesht ndjesore e të brendshme, është objektivisht i vërtetueshëm.” 37.

3.2 Faji: Në të drejtën private nuk kemi ndonjë përkufizim për fajin, por as për llojet e shkallën e fajësisë. Lidhur më këtë të fundit është gjykata ajo e cila përcakton shkallën e fajësisë38. Megjithatë, faji në doktrinën penale shfaqet kryesisht në dy forma, në atë të dashjes (dolus) dhe atë të pakujdesisë (culpa), të cilat kanë gjithashtu respektivisht format e tyre që janë për dashjen direkte dhe indirekte dhe për pakujdesinë në pakujdesi të rëndë (cupla lata) dhe në pakujdesi të zakonshme (culpa levis)39. Pa hyrë në kategorizimin e mëtejshëm për shkallët e fajësisë, po japim një nga përkufizimet doktrinal të fajit si koncept juridik civil: “Faji është çdo cenim në sjelljen normale e të ndërgjegjshme ndërmjet qytetarëve për të respektuar ekuilibrin që kërkon një jetë sociale”40. Mendojmë se duhet të ndalemi pak në trajtimin shkurtimisht të këtij elementi, i cili është shumë i rëndësishëm në rastin konkret për të cilin po flasim, pra atë të shkrimit të artikujve nga gazetarë pa verifikuar dhe u siguruar për faktin të cilin e përdorin në shkrimet e tyre, gjë që ndan shpifjen apo fyerjen nga liria e fjalës së shkruar.

Faji, siç e përkufizuam më sipër, është sjellja e kundërt me atë që një qytetar i mirë duhet të bëjë. Në aspektin juridik ai duhet të plotësojë dy elementë, elementin material dhe atë juridik. Konkretisht, elementi material nënkupton një element fakti, një sjellje konkrete ose një mosveprim. Nëse kjo sjellje ose mosveprim kategorizohet si faj, kjo në proçesin civil vlerësohet nga gjykata. Barra e provës i takon kërkuesit (viktimës), i cili mund të përdorë të gjithë mjetet e lejuar për të provuar këtë fakt. Elementi juridik, vjen pasi të jetë provuar ai material, pra sjellja ose mosveprimi, i cili vihet përballë vlerësimit nga e drejta. Pra përpara gjykatës shtrohet pyetja nëse ky fakt i konstatuar (veprimi ose mosveprimi), në rrethanat në të cilat është konstatuar, a duhet të kualifikohet si i fajshëm apo jo? Lidhur me këtë ka qendrime të ndryshme. Megjithatë unë po citoj qendrimin e Gjykatës së Kasacionit të Francës e cila në lidhje me këtë vlerësim merr parasysh jo sjelljen e një qytetari perfekt, por atë të një qytetari të mirë, i cili është normalisht i kujdesshëm dhe i përgjegjshëm. Për të arritur në këtë vlerësim gjykata nuk e vlerëson fajin «in concreto» nga veprimet e sjelljet e personit në fjalë, por “in abstracto” në raport me selljet e një modeli abstrakt41. Në rastin tonë, provimi përpara gjykatës nga ana e kërkuesit të faktit se thëniet për të në shkrim nga ana e gazetarit dhe botimi i tyre nga ana e botuesit, janë jo të vërteta, jo të konfirmuara, të shtrembëruara, të pa verifikuara, etj. përbëjnë një sjellje të papërgjegjshme, jo të kujdesshme që nuk i ka hije një qytetari të mirë, e për pasojë duhet të vlerësohen si veprime me faj.

37. V.U. nr. 12 date 14.09.2007 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë 38. Shih permbajetia e nenit 644 te K.C. 39. Dr. Rustem GJATA, Detyrimet Jashtekontraktore », MUZA, Tirane 2010, f. 43 40. Alain Bénabent, Droit civil, Les obligations, 10-é édition, Montchrestien, Paris 2005, f. 371 41. Idem, f.372.

33

Res Publica Lidhja shkakësore: Ky element i rëndësishëm në situatën e shkaktimit të 3.3 një dëmi jashtëkontraktor apo kërkimit të një shpërblimi jashtëkontraktor, nënkupton faktin e lidhjes objektive ndërmjet dëmit të shkaktuar viktimës dhe veprimit të paligjshëm dhe me faj të shkaktuesit. Lidhja shkakësore si kategori objektive, është shumë e rëndësishme në përcaktimin e një dëmi jashtëkontraktor. Në praktikë duhet të bëhet dallimi ndërmjet lidhjes shkakësore të domosdoshme nga ajo e rastit. Për të dalluar këto dy momente duhet të shtrohet pyetja a ka qenë sjellja e kundraligjshme e personit, pra veprimi ose mosveprimi i tij, shkak determinues dhe i domosdoshëm për ardhjen e pasojës (dëmit)? Përderisa dëmi mund të jetë pasojë e shumë shkaqeve, në praktikë duhen veçuar shkaqet determinuese në ardhjen e pasojës nga të tjerat. Vetëm nëse provohet se dëmi është rezultat i drejtpërdrejtë dhe determiues i veprimeve të dëmtuesit, mund të jemi përpara një dëmi jashtëkontaktor42.

4. Shpërblimi i dëmit Pas identifikimit dhe provimit të dëmit jashtëkontraktor (të tre elementëve përbërës të tij), kërkuesi sigurisht do të kërkojë riparimin/shpërblimin e tij. Si rregull i përgjithshëm, parimi i shpërblimit të një dëmi të shkaktuar një personi, synon që të paktën ekonomikisht (materialisht) të rindërtojë situatën e tij materiale në kohën përpara se dëmi të ndodhte. Ky parim realizohet për rastet e dëmeve pasurore. Dëmi pasuror shpërblehet, në varësi të dëmit, nga dëmi real i shkaktuar dhe fitimi i munguar (kemi folur më sipër), të cilët në vetvete përkthehen në vlerë dhe janë më lehtë të llogaritshëm. Problemi lind me shpërblimin e dëmit jopasuror, i cili përcaktohet kryesisht si shkaktim i vuajtjes fizike a psiqike të viktimës dhe kryesisht vlerësohet dhe shpërblehet në natyrë. Vlerësimi në vlerë monetare dhe shpërblimi i tij në këtë formë, nuk do të nënkuptohet si ekuivalencë e së mirës së cenuar apo humbur. Konceptimi dhe shpërblimi i tij në të holla të paktën mund të zbusë krizën shpirtërore dhe ndjenjën e pakëndshme që përjeton i dëmtuari. Në praktikën gjyqësore është vënë në dukje se shpërblimi i dëmit jopasuror nuk është një shpërblim në kuptimin e plotë të fjalës, por vetëm një mënyrë e mundshme për të zvogëluar pasojat e dëmshme43.

Pavarësisht se ndërmjet juristëve nuk ka asnjë hezitim lidhur me faktin e ekzistencës dhe detyrueshmërisë së shpërblimit të dëmit jopasuror, ekzistojnë debate lidhur me kriteret e vlerësimit të llojit (në të holla) dhe masë së tij, konkretisht të vuajtjeve fizike e psiqike, shpirtërore, frikës, ndrojtjes, etj. Një palë insistojnë se në dëmet jopasurore kemi të bëjmë me dëmtim të vlerave njerëzore, të cilat nuk mund të ndreqen me të holla. Pala tjetër, e cila mbështet idenë e kompensimit në të holla të një dëmi jopasuror, argumenton se të hollat si dëmshpërblim nuk duhen kuptuar si ekuivalent i vlerës së cenuar 42. Shih Dr. Rustem GJATA, Detyrimet Jashtëkontraktore », MUZA, Tiranë 2010, f. 48-50 43. Idem, f.139-140

34

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë ose humbur. Ato, duhet t’i sigurojnë të dëmtuarit mundësinë e realizimit të vlerave e kënaqësive të tjera të cilat e ndihmojnë për të përballuar më lehtë krizën shpirtërore që i është shkaktuar si pasojë e cenimit; të mundë të zbusë atë ndjenjë të pakëndshme që i dëmtuari përjeton; të ofrojnë deri diku kompensimin e kënaqësive të humbura në jetë.

Kjo pikëpamje ka fituar terren mbizotërues sot në raport me pikëpamjen e parë. Të njëjtin qendrim me pikëpamjen e dyte ka mbajtur eshe praktika gjyqesore44.

Në linjë, dispozitat mbi dëmin jopasuror dhe shpërblimin e tij në legjislacionin tonë civil, kanë qenë objekt i rishikimeve të fundit të Kodit tonë civil, nëpërmjet ligjit Nr. 17/2012 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7850, datë 29.7.1994 “Kodi civil i Republikës së Shqipërisë (i ndryshuar)”. Neni 3 i këtij ligji, shton në Kodin tonë Civil, nenin 647 a), i cili flet konkretisht për mënyrën dhe kriteret e dëmshpërblimit të një dëmi jopasuror të shkaktuar të dëmtuarit në nderin, personalitetin apo reputacionin e tij, si rezultat i fyerjes dhe shpifjes. Është me interes të theksojmë se përmbajtja e këtij neni i jep autoritetin gjykatës të vendosë për masën e dëmit jopasuror dhe shpërblimin e tij dhe të vlerësojë masën e dëmit dhe dëmshpërblimin e kërkuar nga i dëmtuari, duke pasur parasysh edhe disa kritere të parashikuara në këtë dispozitë si: “(a) mënyrën, formën dhe kohën e përhapjes së thënieve apo kryerjes së veprimeve; (b) shkallën e respektimit të rregullave të etikës profesionale nga autori i thënieve; (c) format dhe shkallën e fajësisë; (ç) faktin nëse thëniet kanë citur apo referuar në mënyrë të saktë thëniet e një personi të tretë; (d) faktin nëse thëniet janë të rreme, veçanërisht në rastin e cenimit të reputacionit; (dh) faktin nëse thëniet kanë të bëjnë me çështje të jetës private të personit të dëmtuar dhe raportin e tyre me një interes publik; (e) faktin nëse thëniet përbëjnë opinione ose thënie që përmbajnë vetëm pasaktësi faktike të parëndësishme; (ë) faktin nëse thëniet kanë lidhje me çështje me interes publik, ose me persona në funksione shtetërore a kandidatë për zgjedhje; (f) kryerjen e veprimeve për të parandaluar apo ulur masën e dëmit të tilla si bërja e përgënjeshtrimit për thënien e rreme, si dhe çdo masë tjetër të marrë nga autori i thënieve për vënien në vend të nderit, personalitetit ose reputacionit të personit të dëmtuar; (g) faktin nëse autori i thënieve të rreme ka nxjerrë përfitime nga përhapja e tyre, si dhe masën e këtij përfitimi; (gj) faktin nëse dëmshpërblimi mund të rëndojë ndjeshëm gjendjen financiare të shkaktuesit të dëmit.” 45 Gjithashtu po referuar në Kodin tonë Civil, me kërkesën e të dëmtuarit gjykata mund të vendosë që dëmi jopasuror mund të riparohet edhe me publikimin e vendimit të gjykatës, ose përgënjeshtrimin apo ndreqjen në një mënyrë tjetër në mjetet e komunikimit46.

Nga përmbajtia e këtyre dispozitave, arrijmë në konkluzionin se i dëmtuari, pasi të provojë se ndodhet përpara një dëmi jashtëkontraktor shkaktuar nga një i tretë 44. Bidem, f164-165 45. Shif Neni 3 i Ligjit Nr. 17/2012 Per disa shtesa dhe ndryshime ne ligjin nr. 7850, date 29.7.1994 “Kodi civil i republikes se Shqiperie (indryshuar), mbi permbajtien e nenit 647a te K.C..

46. Neni 617 i K.C.

35

Res Publica (gazetari dhe botuesi i periodikut), i kërkon gjykatës edhe riparimin e tij/shpërblimin, llojin dhe masën, pa qenë i detyruar të provojë apo të argumentojë llojin dhe masën (u shpjegua më sipër pse). Gjykata, mund të vendosë riparimin e dëmit bazuar në nenin 617 te K.C. (nëpërmjet përgënjeshtrimit) nëse kjo është një kërkesë e të dëmtuarit (jo me iniciativën e saj)47, ose nëpërmjet dëmshpërblimit në të holla sipas nenit 647 a) të K.C., ose edhe në kombinim të të dyve. Gjykata në vendimin e saj për përcaktimin e masës dhe llojit të dëmshpërblimit, do të cmojë mënyrën dhe masën e dëmshpërblimit të pretenduar nga i dëmtuari, në raport me kriteret e përcaktuara në këtë nen si më sipër treguar.

5. Përfundime Përsa më sipër, bëmë një ekspoze të shkurtër të analizës së përgjegjësisë jashtëkontraktore në rastet e shpifjeve dhe fyerjeve ndaj personave konkretë të kryera nga gazetarë e të botuara në gazeta e periodikë. U munduam që të shpjegojmë nga pikepamja materiale, analizën e elementëve përbërës të ekzistencës së një situate të tillë dhe kërkimet e mundshme që i lindin viktimës për t’i kundrejtuar palës dëmtuese si vlerësim për kompesimin e dëmit të shkaktuar.

Në një shoqëri demokratike, liria e shprehjes është një nga kriteret kryesore të vlerësimit të saj si e tillë. Por abuzimi me të, dëmton rëndë jo vetëm imazhin e një shoqërie demokratike, por mund të dëmtojë rëndë edhe individët, emrin, dinjitetin, reputacionin e tyre, për të cilët shteti është garant i mosprekjes së këtyre vlerave njerëzore. Në këtë pikë vlerësojmë të rëndësishme përgjegjshmërinë në bërjen publike të një fakti konkret që lidhet me një individ konkret, i cili përveçse duhet të jetë i vërtetë, duhet të garantohet provueshmeria e tij si i vërtetë përpara se të botohet apo të përdoret. Pra kushte të rëndësishme për prezantimin e një fakti duhet të jenë jo vetëm evidentimi i burimit, por edhe garacia që burimi i përdorur është i besueshëm.

Konkludoj se për të shmangur situata të tilla të rënda në kushtet që flasim, është e domosdoshme ndërtimi në standarde ndërkombëtare i një ligji që të rregullojë median e shkrojtur, ligj ky që do të rregullojë kryesisht statusin e gazetarit, të drejtën e tij si përçues i fjalës së lirë por, do të rregullojë edhe kushtet mbi mos abuzimin me një liri të tillë.

*

47. Neni 28 i K.Pr. C.

36

*

*

II. ....në praktikë

Res Publica

38

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë

Theodoros Alexandridis (Ekspert për jurisprudencën e GJEDNJ) 10 Urdhëresat: “Duhet dhe Nuk duhet”

1. “Gazetarë, ju keni të drejtë të ...”

Në paragrafët e mëposhtëm ne kemi vënë së bashku një listë me cfarë “Duhet” dhe cfarë “Nuk duhet” të bëhet nga gazetarët dhe profesionistët e tjerë të medias (si dhe avokatët e tyre!), dhe cfarë duhet të mbajnë mend kur janë duke mbledhur material për një lajm. Çdo “urdhëresë” është pasuar nga një ilustrim me vendimin përkatës të Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut. Vlen të theksohet megjithatë se vlerësimet e Gjykatës janë shumë të lidhura me kontekstin dhe mund të mos jenë plotësisht të zbatueshme në cdo rast tjetër, pavarësisht sa i ngjashëm është, si dhe nuk shmang as nevojën për marrjen e këshillave nga ekspertët ligjorë. Me fjalë të tjera, ato më shumë duhet të konsiderohen si përkufizime parimesh sesa si argumente përfundimtare ligjore më vete.

DUHET dhe NUK DUHET Urdhëresa 1 - Gjithmonë duhet të konsultoheni me Kodin e Etikës1, si dhe kodet e tjera më të specializuara të sjelljes dhe udhëzimet përkatëse2. Pajtueshmëria me dispozitat e tyre do të kenë peshë të rëndësishme në vlerësimin e Gjykatës nëse veprimi i profesionistit të medias është i justifikuar në Nenin 10. Për këtë qëllim, gjykata i jep peshë të konsiderueshme vendimeve të organeve vetë-rregulluese.

“Prandaj, siguria e dhënë nga Neni 10 për gazetarët në lidhje me raportimin e çështjeve me interes publik është subjekt i kushtit që ata të jenë duke vepruar në mirëbesim dhe në baza faktike të sakta dhe të japin “informata të besueshme dhe të sakta”, në përputhje me etikën e gazetarisë.” (Stoll kundër Zvicrës [Dhoma e Madhe] (2007), paragrafi 103).

1. Kodin e Etikës të përgatitur nga Instituti Shqiptar i Medias dhe publikuar me ndihmën e OSBE mund ta gjeni në linkun: http://www.institutemedia.org/Documents/DOC/kodi%20i%20etikes%20final.doc 2. Për një listë joshteruese të këtyre kodeve dhe udhëzuesve vizitoni faqen e internetit të Institutit Shqiptar të Medias në linkun: http://www.institutemedia.org/codethics.html

39

Res Publica “Në rastin konkret, pyetja nëse forma e artikujve të botuar nga kërkuesi ishte në përputhje me etikën gazetareske mbart peshën më të madhe. Në këtë drejtim mendimi i Këshillit të Shtypit, një organ i specializuar dhe i pavarur, është i një rëndësie të veçantë.“ (Stoll kundër Zvicrës [Dhoma e Madhe] (2007), paragrafi 145).

Urdhëresa 2 - Zgjidhni temat tuaja me kujdes. Veprimet dhe mosveprimet e politikanëve dhe qeveritarëve duhet të jenë fushat kryesore në fokusin tuaj, së bashku me ndonjë çështje tjetër të interesit publik (dmth çdo çështje që publiku pritet të ketë interes ose temat që janë aktualisht objekt i debateve publike). Mangësitë e institucioneve shtetërore (policisë, sistemit të drejtësisë, ushtrisë) gjithashtu mund dhe duhet të jenë nën vëzhgimin e shtypit. Kufijtë e kritikës së lejueshme ndaj zyrtarëve shtetërorë megjithatë janë më të ulëta se ato të zbatueshme për politikanët dhe mund të jetë një ide e mirë të mos përmendet identiteti i tyre (p.sh. referohuni atyre duke përdorur inicialet e emrave të tyre). Raportimi mund të shtrihet edhe për individët privatë dhe subjektet jo-qeveritare (të tilla si kompani apo ndërmarrje) që megjithëse të tillë, ata me dashje të hyjnë në “arenën publike”. Gjithmonë duhet të mbani mend, se e drejta juaj për lirinë e shprehjes, madje edhe për çështje politike, nuk është absolute.

Kështu për shembull, me vështirësi dhe në raste tepër të veçantë ndodh që Gjykata të pranojë që një artikull për jetën private dhe familjare të një politikani i shërben interesit publik. Konsiderata të ngjashme zbatohen edhe për raportimin mbi detajet e jetës private të personave të famshëm.

“Kufijtë e kritikës së lejueshme janë më të gjerë në lidhje me Qeverinë sesa në lidhje me një qytetar privat, apo edhe një politikan. Në një sistem demokratik veprimet ose mosveprimet e Qeverisë duhet të jenë subjekt i shqyrtimit të ngushtë jo vetëm nga autoritetet legjislative dhe gjyqësore, por edhe nga shtypi dhe opinioni publik.” (Castells kundër Spanjës (1992), paragrafi 46).

“Liria e shtypit për më tepër i jep publikut një nga mjetet më të mira për të zbuluar dhe formuar një opinion të ideve dhe qëndrimeve të udhëheqësve politikë. Më në përgjithësi, liria e debatit politik është në thelbin e konceptit të një shoqërie demokratike, e cila mbizotëron në të gjithë Konventën. Kufijtë e kritikës së pranueshme janë në përputhje më të gjerë për sa i përket një politikani sesa për sa i përket një individi privat. Ndryshe nga ky i fundit, në mënyrë të pashmangshme dhe me vetëdije politikanët e paraqesin veten të hapur për të bërë shqyrtimin e çdo fjale dhe vepre të tyre, si nga gazetarët, ashtu edhe nga publiku në përgjithësi, dhe si rrjedhojë ai duhet të shfaqë një shkallë më të madhe tolerance. Nuk ka dyshim se Neni 10 paragrafi. 2 (neni 10-2) mundëson reputacionin e të tjerëve - që do të thotë, të gjithë individët të jenë të mbrojtur, dhe kjo mbrojtje shtrihet tek politikanët gjithashtu, edhe kur ata nuk janë duke vepruar në cilësinë e tyre private, por në raste të tilla kërkesat e një mbrojtje të tillë duhet të peshohen në raport me interesat e diskutimit të hapur të çështjeve politike. (Lingens kundër Austrisë (1986), paragrafi 42).

40

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë “Liria për të kritikuar gjyqtarët dhe pushtetin gjyqësorin në mënyrë të qartë bie në fushëveprimin e Nenit 10. Megjithatë duhet të kihet parasysh roli i veçantë i gjyqësorit në shoqëri. Si garantues i drejtësisë, si vlerë themelore e një subjekti shtetëror për sundimin e ligjit, ai [gjyqësori] duhet të gëzojë besimin e publikut në qoftë se duhet të jetë i suksesshëm në kryerjen e detyrave të tij. Prandaj, mund të jetë e nevojshme për të mbrojtur një besim të tillë kundër sulmeve shkatërruese që janë në thelb të pabazuara, sidomos në vështrimin e faktit se gjyqtarët që janë kritikuar u është besuar një detyrë e tillë diskrete që i përjashton ata nga mundësia për t’u përgjigjur” (Falter Zeitschriften GmbH kundër Austrisë ( nr. 2) (2012), par.38 -39). “[...] Nëpunës civilë që veprojnë me cilësi zyrtare, ashtu si politikanët, janë subjekt i kufizimeve më të gjera të kritikave të pranueshme. Pa dyshim ato kufizime në disa rrethana mund të jenë më të gjera në lidhje me nëpunësit civilë që ushtrojnë kompetencat e tyre se në lidhje me individët privatë. Megjithatë, nuk mund të thuhet se nëpunësit civilë me vetëdije lënë veten të hapur për të kryer shqyrtimin e çdo fjale të tyre dhe veprave në të njëjtën masë si politikanët dhe prandaj duhet të trajtohen në mënyrë të barabartë me këta të fundit, kur është fjala për kritikat e veprimeve të tyre [...] Gjykata vëren më tej se procedura gjyqësore, si dhe deklaratat e ankuesit janë raportuar në disa gazeta, por emrat e inspektorëve tatimorë nuk ishin përmendur në ndonjë prej raporteve.”(Mariapori kundër Finlandës (2010), par. 56 dhe 60).

“Gjykata është e vetëdijshëme se, në rastin në fjalë, D.H. nuk mund të konsiderohet të jetë një kompani e madhe [dmth pjesë e zinxhirit fast-food të McDonald] të ngjashme me atë të Steel dhe Morris, cituar më lart. Prandaj duhet të gëzojë një mbrojtje relativisht të rritur për reputacionin e saj. Megjithatë, Gjykata është e mendimit se kur një kompani private vendos të marrë pjesë në transaksionet në të cilat janë përfshirë fondet publike të konsiderueshme, ajo vullnetarisht ekspozon veten për një hetim në rritje nga ana e opinionit publik. Në veçanti, nëse ka pretendime që të tilla transaksione janë të dëmshme për financat publike, një kompani duhet të pranojë kritikat nga publiku [...]. Gjykata vëren se, në rastin në fjalë, opinioni publik mund të jetë i interesuar në mënyrë legjitime për integritetin e transaksionit që autoritetet publike kishin dështuar të zbulonin ndonjë hollësi në lidhje me blerjen e makinave, aq më tepër që presidenti i D.H. mbajti një rol të rëndësishëm këshillëdhënës në Qeveri.” (Timpul Info-Magazin dhe Anghel v Moldavi (2007), par. 38).

“Ndërsa në përgjithësi çështjet në lidhje me marrëdhëniet ndërmjet prindërve dhe fëmijëve të tyre i takojnë sferës së jetës private dhe familjare, mënyrën në të cilën sesi politikani trajton rrethanat e tij familjare e bëri çështjen me interes publik. Për më tepër, Z. Kern [politikani] e mediatizoi vetë çështjen [...] Në këto rrethana, çështjet që lidhen me jetën familjare të Z. Kern ishin të lidhur ngushtë me gjendjen e tij si një politikan dhe kontribuan në një debat publik” (Kuliś kundër Polonisë (2008) paragrafi 48).

“Ashtu siç Gjykata ka deklaruar më lart, ajo konsideron se faktori vendimtar në balancimin e mbrojtjen së jetës private kundër lirisë së shprehjes duhet të qëndrojë në kontributin që fotot e 41

Res Publica publikuara dhe artikujt kanë të bëjë me një debat me interes publik. Kjo është e qartë në këtë rast se ato nuk sjellin asnjë kontribut të tillë, pasi aplikanti [Princesha Caroline e Monakos] nuk ushtron asnjë funksion zyrtar dhe fotot dhe artikujt lidhen ekskluzivisht me detajet e jetës së saj private. Për më tepër, Gjykata konsideron se publiku nuk ka një interes legjitim për të ditur se ku është aplikantja dhe se si sillet ajo në përgjithësi në jetën e saj private, edhe nëse ajo shfaqet në vende që nuk mund të jetë gjithmonë të përshkruara si të izoluara dhe pavarësisht nga fakti se ajo është e mirënjohur për publikun. Edhe nëse një interes publik ekziston, ashtu siç përbën interes komercial për revistat në botimin e këtyre fotove dhe të këtyre artikujve, në rastin konkret ato interesa duhet, sipas mendimit të Gjykatës, t’i japin të drejtë aplikantes për mbrojtjen efektive të jetës së saj private.” (Von Hannover kundër Gjermanisë (2004), paragrafët 76-77).

Urdhëresa 3 - Shkruani artikujt tuaj në mirëbesim - mbani mend se në mënyrë që ju të përfitoni nga mbrojtja e zgjeruar e nenit 10, duhet që ju të jeni në gjendje të provoni se puna juaj kontribuon në interes të publikut dhe nuk është vetëm një shprehje e armiqësisë tuaj personale kundër një politikani. Për këtë qëllim, ju duhet gjithmonë të siguroheni se akuzat tuaja kanë të paktën një bazë faktesh dhe të përpiqeni për t’i siguruar lexuesit burimet tuaja, ose versionin tjetër të historisë, në mënyrë që ata të mund të formojnë mendimin e tyre në lidhje me pretendimet tuaja. Përpiquni të kontaktoni personin që ju jeni duke kritikuar në historinë tuaj në kohën e duhur, për të përfshirë edhe versionin e tyre të ngjarjeve që po raportoni, dhe gjithmonë botoni ndreqjet përkatëse nëse vërtetohet më vonë që keni qenë të pasaktë.

“Në mënyrë domethënëse, Gjykata vëren se ankuesi nuk kishte ndërmarrë ndonjë hap të efektshëm për të verifikuar saktësinë e informacionit të tij para publikimit [...] Për më tepër, ai ka vepruar me nxitim të pazakontë kur ka publikuar artikujt e tij dhe i ka trajtuar si terma absolutë (shih paragrafin 10 më sipër). Duke pasur parasysh këto elemente, Gjykata nuk mund të bëjë ndryshe, përveç se të besojë që kërkuesi haptazi ka dështuar së respektuari parimet e gazetarisë së përgjegjshme, të tilla si detyrimi për të vepruar në mënyrë profesionale dhe në besim të mirë [...] Gjykata vëren gjithashtu se modus operandi i ankuesit në këtë rast i jep besim gjykatës vendase kur ajo ka konstatuar se – me botimin e një serie artikujsh në lidhje me kryetarin e qarkut - ankuesi ishte i motivuar nga keqdashja personale kundër tij dhe jo nga shqetësimi i vërtetë për të hedhur dritë mbi parregullsitë e pretenduara në spitalin e rrethit (shih paragrafët 20 dhe 22 lart). Në këtë aspekt, vlen të përmendet se aplikanti ka vënë kryetarin e qarkut në qendër të artikujve të tij, duke vënë drejtoreshën e spitalit në periferi, edhe pse ishte ajo që supozimisht kishte pranuar ryshfet”. (Ziembiński kundër Polonisë (2012) , paragrafët 53 dhe 54).

“Ajo vëren se pavarësisht seriozitetit të akuzave të bëra kundër drejtorit, të përfshira në letrën anonime botuar në 4 shkurt 2003, gazetari nuk bëri asnjë përpjekje për ta kontaktuar atë dhe të kërkojë mendimin e tij lidhur me këtë çështje. Nga teksti i artikullit as që nuk 42

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë duket fare që gazetari të ketë kryer ndonjë formë të hetimit në çështjet e përmendura në letrën anonime. Për më tepër, kur drejtori dhe stafi editorial i gazetës së shkollës kanë kërkuar të drejtën të publikojnë një përgjigje, kjo është refuzuar me arsyetimin se përgjigja e tyre ishte konsideruar fyese. Duke pasur parasysh kushtet e përgjigjes botuar në Jurnal de Chişinău, Gjykata nuk e gjen fyese gjuhën e përdorur. Drejtori ka akuzuar gazetën ankuese për sjellje joprofesionale, por reagimi i tillë ishte normal dhe proporcional me përmbajtjen e artikullit të parë.” (Flux k Moldavia (Nr. 6) (2008), paragrafi 29).

“Gjykata është e mendimit se një detyrim ligjor për të publikuar një ndreqje ose një përgjigje mund të shihet si një element normal i kornizës ligjore që rregullon ushtrimin e lirisë së shprehjes nga media e shkruar [...] Kjo rrjedh jo vetëm nga nevoja për të kundërshtuar një informacion të rremë, por edhe për të siguruar një pluralizmën të mendimeve, sidomos në çështjet e interesit të përgjithshëm të tilla si debate mediatike dhe politike [...]. Gjithashtu, detyrim për të informuar palën e interesuar me shkrim për arsyet për refuzimin për të botuar një përgjigje ose korrigjim nuk është, sipas mendimit të Gjykatës, në vetvete i hapur për kritika. Një detyrim i tillë bën të mundur, për shembull, për personin që ndjehet i dëmtuar nga një artikull i shtypit të paraqesë përgjigjen e tij në një mënyrë të pajtueshme me praktikat editoriale të gazetës në fjalë. [...] Për më tepër, gjykatat vendase kanë konstatuar se ankuesi nuk kishte publikuar letrën e kryetarit të bashkisë, qoftë në tërësinë e saj ose në një formë e cila mund të konsiderohet në përputhje me profilin dhe formatin e gazetës. Gjykata miraton konstatimin e gjykatës së shkallës së parë që ankuesi kishte dështuar në respektimin e detyrimeve të tij profesionale në këtë drejtim“.

(Kaperzyński kundër Polonisë (2012), paragrafët 66-67).

Urdhëresa 4 - Gjykata pranon se në fushën e medias koha është vendimtare dhe se një gazetar nuk mund të kërkohet gjithmonë të shtyjë publikimin e një historie, në mënyrë që të kryejë hulumtime të mëtejshme në lidhje me të - megjithatë, ai / ajo duhet të jetë në gjendje të provojë se në kohën e botimit, ai / ajo kishte marrë të gjitha masat e mundshme dhe të domosdoshme në rrethanat përkatëse, në mënyrë që të sigurojë që, në kohën e botimit, akuzat ishin të bazuara mirë. Lidhur me natyrën e gjuhës së përdorur, Gjykata pranon se gjuha e ekzagjeruar, madje edhe provokuese mund të përdoret, sidomos në rastet kur personi në fjalë ka përdorur gjuhë të ngjashme të parë.

“Gjykata është e vetëdijshme se lajmi është një mall që prishet dhe shtyrja e publikimit të artikullit, qoftë edhe për një periudhë të shkurtër, mund të privojë atë nga e gjithë vlera dhe interesi i tij [...] Megjithatë, në rastin në fjalë, nuk është botuar artikulli në një gazetë të përditshme, por në një revistë javore, e cila i dha më shumë kohë aplikantit të verifikonte edhe një herë të dhënat. Përveç kësaj, deklarata e aplikantit bërë gjatë procedimeve të brendshme në mënyrë të qartë do të thotë se ai nuk ishte i shqetësuar për të verifikuar të vërtetën ose besueshmërinë e informatave para publikimit [...] situata duhet të shqyrtohet ashtu si ajo paraqitet vetë për aplikuesit në kohën materiale, se sa me dobinë e retrospektivës në bazë të informatave që përmban letra e ICTY, e siguruar në vazhdën e procedurave të brendshme shumë kohë më pas.” (v. Koprivica Mali i Zi (2011), paragrafët 69 dhe 67).

43

Res Publica “Gjykata thekson që, në këtë fushë, sharja politike [ankuesi kishte quajtur një politikan të rangut të lartë “gënjeshtar”] shpesh përhapet në sferën personale; të tilla janë rreziqet e politikës dhe debatit të lirë të ideve, të cilat janë garancitë e një shoqërie demokratike” (Kuliś kundër Polonisë (2008) paragrafi 52).

“Formulimi i përdorur nga aplikuesit kishte qenë i ekzagjeruar, megjithatë, ata janë duke reaguar në slogane të përdorura në fushatën e paditësit, reklama në të cilat gjithashtu shfaqet një mungesë e ndjeshmërisë dhe të kuptuarit për moshën dhe dobësinë e konsumatorëve të synuar të produktit të tyre, përkatësisht fëmijët. Gjykata kështu konsideron se stili i të shprehurit i ankuesve ishte i motivuar nga lloji i parullave për të cilat ata kishin reaguar dhe, duke marrë parasysh kontekstin e saj, nuk i tejkalojnë kufijtë e lejuar për një shtyp të lirë.” (Kuliś dhe Różycki v Polonia (2009) paragrafi 39).

“Gjykata do të shtonte se vepra mund të bjerë jashtë mbrojtjes së lirisë së shprehjes në qoftë se ajo shkon deri në denigrim të paarsyeshëm, për shembull, ku qëllimi i vetëm i deklaratës fyese, është të fyesh [...], por përdorimi i frazave vulgare në vetvete nuk është vendimtar në vlerësimin e një shprehje fyese, siç ajo mund të shërbejë për qëllime thjesht stilistike. Për Gjykatën, stili përbën një pjesë të komunikimit si formë e shprehjes dhe si i tillë mbrohet së bashku me përmbajtja e shprehjes.” (Uj k Hungari (2011), paragrafi 20).

Urdhëresa 5 - Gjithmonë ki parasysh që disa tema apo çështje që keni vendosur për të trajtuar, për arsye historike apo sociale mund të jenë veçanërisht të ndjeshme për shoqërinë. Kjo nuk do të thotë se ju duhet të frenoni veten lidhur me trajtimin e tyre, por duhet të jeni më të kujdesshëm në raportimin e tyre në publik, duke shmangur gjuhën provokues të padrejtë apo teknikat prezantuese që nuk marrin parasysh kontekstin e veçantë social dhe historik.

“Gjykata vëren më tej se gjykatat vendase konsideruan se posterat e fushatës [organizuar nga PETA3, ku u krahasua therja e kafshëve për konsum njerëzor me holokaustin hebre gjatë Luftës së Dytë Botërore] nuk kishin qëllim të poshtëronin të burgosurit e kampeve të përqendrimit, pasi fotografitë nënkuptonin vetëm se vuajtjet e shkaktuara mbi njerëzit dhe kafshët ishte e barabartë [...].Gjykata vlerëson se faktet e këtij rasti nuk mund të shkëputen nga konteksti historik dhe social në të cilën u shpreh opinioni [...]. Ajo vëren se referenca për Holokaustin gjithashtu duhet të shihet në kontekstin specifik të së kaluarës së Gjermanisë [...] dhe respekton qëndrimin e Qeverisë se ata ndjejnë një detyrim të veçantë ndaj hebrenjve që jetonin në Gjermani (krahasuar paragrafin 36, më sipër). Në këtë dritë, Gjykata çmon se gjykatat vendase dhanë arsye të mjaftueshme për marrjen e masave civile kundër publikimit të posterave. [...] Gjykata në fund vëren se ankuesi nuk ka pretenduar se nuk kishte mjete të tjerë në dispozicion për të tërhequr vëmendjen e publikut me çështjen e mbrojtjes së kafshëve” (PETA Deutschland kundër Gjermanisë (2012), paragrafët 48. - 50).

3. People for the Ethical Treatment of Animals, (Njerëzit për Trajtimin Etik të Kafshëve) një organizatë lider për mbrojtjen e të drejtave të kafshëve.

44

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë Urdhëresa 6 - Shmangni bërjen e deklaratave të faktit dhe preferoni të bëni gjykime vlerësuese (opinione) – megjithatë gjithmonë mos harroni, se edhe gjykimet vlerësuese (opinionet) duhet të kenë disa baza faktike. Është e pamundur të sigurohet një listë e kushteve që gjithmonë do të shkonin mirë në një deklaratë të vërtetë ose në një gjykim vlerësues - një vlerësim i tillë do të varet shumë nga konteksti në të cilin termi në fjalë është shprehur. Në përgjithësi, një term ose një shprehje, që mund të interpretohet se tregon që një person ka kryer një vepër penale, do të konsiderohet si një deklaratë e vërtetë dhe në gjykatë mund t’ju kërkohet që të sillni prova për të vërtetuar që akuzat tuaja janë të vërteta. Por mos harroni se ju nuk jeni të detyruar që të mblidhni dhe t’i siguroni lexuesit tuaj “prova përtej dyshimit të arsyeshëm” për këtë qëllim.

“Në praktikën e saj Gjykata ka bërë dallimin mes deklaratave të fakteve dhe gjykimeve vlerësuese. Ndërsa ekzistenca e fakteve mund të demonstrohet, e vërteta e gjykimeve (opinioneve) vlerësuese nuk është e provueshme. Klasifikimi i një deklaratë si fakt apo si një gjykim vlerësues është një çështje e cila në radhë të parë bie brenda hapësirës së vlerësimit të autoriteteve kombëtare, në veçanti të gjykatave vendase. Kur një deklaratë përbën një gjykim vlerësues, proporcionaliteti i ndërhyrjes mund të varet nga fakti nëse ekziston një bazë e mjaftueshme faktike për deklaratën e kundërshtuar, pasi edhe një gjykim vlerësues pa asnjë bazë faktike për të mbështetur atë mund të jetë e tepërt” (Semik Orzech v. Polonisë (2011), paragrafi 45).

“Gjykata do të theksonte se ajo nuk e pranon arsyetimin e Gjykatës së Apelit, domethënë se akuza e posedimit të një diplome false nga V.P. duhej të ishte vërtetuar fillimisht në një procedurë penale që përfundon me burgim [...] Pranimi i një pozite të tillë do të sillte një kufizim të tepruar të lirisë së shprehjes, e cila në asnjë rrethanë nuk mund të kufizohet për të provuar pretendimet nga procedurat penale që përfundojnë me vendim penal të formës së prerë.”

(Sofranschi v. Moldavisë (2010), par. 30).

Urdhëresa 7 - Ju mund të mbështeteni në dokumente zyrtare, pa verifikuar saktësinë e përmbajtjes së tyre - por mos u mbështesni në mënyrë jokritike tek interpretime të të tjerëve të dokumenteve zyrtare pa u konsultuar vetë me to.

“Sa i përket çështjes së dytë, besueshmëria e raportit Lindberg, duhet vërejtur se raporti ishte hartuar nga Z. Lindberg në cilësi zyrtare [...] Në pamje të Gjykatës, shtypi normalisht duhet të ketë të drejtë, kur kontribuon në debatin publik mbi çështjet që e shqetësojnë publikun në mënyrë legjitime, të mbështetet në përmbajtjen e raporteve zyrtare pa pasur nevojë për të ndërmarrë kërkime të pavarura. Përndryshe, roli jetik i mbikqyrjes publike që luan shtypi mund të minohet…”

(Bladet Tromsø dhe Stensaas kundër Norvegjisë [Dhoma e Madhe] (1999), paragrafi 68). “[...] Gjykata vëren se ky mendim prej shtatë faqesh ishte në dispozicion të shoqërisë ankuese.

Duke pasur parasysh seriozitetin e akuzës kundër Z. Haider, Gjykata konstaton se shoqëria ankuese duhet të kishte konsultuar këtë mendim vetë në mënyrë që të jenë në përputhje me detyrimin e kujdesit gazetaresk në vend që të mbështeteshin pa ndonjë hulumtim të mëtejshëm në konferencën për shtyp të Partisë Socialiste.” (Standard Verlagsgesellschaft mbH (nr. 2) kundër Austrisë (2007), paragrafi 42).

45

Res Publica Urdhëresa 8 - Gjithmonë të përpiqeni të merrni informacion të besueshëm në lidhje me temën që ju po bëni kërkime, dhe gjithmonë adresoni kërkesa drejt autoriteteve shtetërore për informacionin përkatës. Nëse ata nuk e zbulojnë informacionin në kohën e duhur, ose aspak, atëherë ju mund të përdorni në mënyrë të mençur çdo informacion në dispozicionin tuaj, madje edhe të informatave që rrjedhin nga burime të besueshme (por të jeni të kujdesshëm për të njoftuar lexuesit tuaj se burimet janë të pakonfirmuara zyrtarisht). Mos harroni, ju nuk jeni gjyqtar dhe nuk jeni të detyruar të mblidhni prova përfundimtare para se të botoni historinë tuaj.

“Mungesa e ndonjë informacioni të detajuar rreth transaksionit nga Qeveria ose D.H., përkundër përpjekjeve të gazetës ankuese për të marrë detaje të tilla, si dhe fakteve të tjera të pakontestueshme që ngrinin dyshime legjitime në lidhje me legjitimitetin e marrëveshjes (shih paragrafët 8, 12 dhe 32 më lart ), mundet që arsyeshëm të kenë shtyrë gazetarin për të raportuar mbi çdo gjë që kishte në dispozicion, duke përfshirë edhe thashethemet e pakonfirmuara. [...]

Megjithatë, kur lexohet në tërësinë e saj, nëpër paragrafë zbulohen hapat e ndërmarra në një masë të gjerë nga gazeta e aplikantit për të paralajmëruar lexuesin në lidhje me karakterin jo të besueshëm të thashethemeve në bazë të të cilave raportonte.” (Timpul Info-Magazin dhe Anghel v Moldavi (2007), paragrafët 36 dhe 35).

Urdhëresa 9 - Ju mund të refuzoni të zbuloni burimet tuaja ose dorëzoni materiale nëse kjo kërkohet nga autoritetet - Gjykata ka pranuar se detyrimi i gazetarëve të zbulojnë burimet e tyre të informacionit do të parandalonte ata nga ushtrimi i funksionit të tyre, pasi askush nuk do të jetë më i gatshëm për të ndarë informacion me ta; megjithatë mbani mend se ky aspekt i të drejtave të Nenit 10 nuk është absolut, kështu vetëm në raste tepër ekstreme Gjykata do të konstatojë se masa të tilla janë në pajtim me Nenin 10. Gjithashtu vini re se jo të gjitha burimet e informacionit janë të mbrojtur, siç janë personat e filmuar / regjistruar fshehurazi, të cilët nuk kualifikohen si burime dhe prandaj nuk janë të mbrojtur në të njëjtin nivel si burime gazetareske sipas Nenit 10.

“Mbrojtja e burimeve gazetareske është një nga kushtet themelore për lirinë e shtypit, ashtu siç është pasqyruar në ligjet dhe kodet profesionale të sjelljes në një numër të shteteve kontraktuese dhe është afirmuar në disa instrumente ndërkombëtare për liritë gazetareske (shih, mes tjerash, Rezoluta për liritë gazetareske dhe të Drejtat e Njeriut, miratuar në Konferencën e 4-t Ministrore Evropiane për Politikën e Masmediave (Pragë, 7-8 dhjetor 1994) dhe Rezoluta për konfidencialitetin e burimeve të gazetarëve nga ana e Parlamentit Evropian, janar 18, 1994, Gazeta Zyrtare e Komunitetit Evropian Nr C 44/34). Pa një mbrojtje të tillë, burimet mund të pengohen që të ndihmojnë shtypin në informimin e publikut mbi çështjet e interesit publik.

Si rezultat, roli jetik i mbikqyrjes publike nga shtypi mund të minohet dhe aftësia e shtypit për të siguruar informacion të saktë dhe të besueshëm mund të ndikohet negativisht. Duke pasur parasysh rëndësinë e mbrojtjes së burimeve gazetareske për lirinë e shtypit në një shoqëri demokratike dhe efektin potencialisht drithërues që një urdhër për zbulimin e burimit ka në ushtrimin e kësaj lirie, një masë e tillë nuk mund të jetë në përputhje me Nenin 10 të Konventës 46

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë nëse ajo është e justifikuar nga një kërkesë parësore në interes të publikut.” (Goodwin kundër Mbretërisë së Bashkuar [Dhoma e Madhe] (1996) paragrafi 39).

“Sipas mendimit të Gjykatës, megjithatë, ka një dallim në mes të këtij rasti dhe jurisprudencës së mëparshme. Në rastin konkret, kur gazetari JB ka punuar në fshehtësi, personat që kanë folur me të nuk kanë qenë në dijeni se ai ishte një gazetar. Gjithashtu, për shkak të përdorimit të një aparat fotografik të fshehur, pjesëmarrësit nuk kishin dijeni se ata ishin duke u regjistruar [...] Në fakt, shumica e personave që morën pjesë në program nuk ishin duke ndihmuar lirisht shtypin për të informuar publikun në lidhje me çështjet e interesit publik apo çështje lidhur me të tjerët, në të kundërt. As nuk dhanë pëlqimin për të filmuar apo të regjistrohen dhe të sigurojnë informacion në këtë mënyrë. Rrjedhimisht, ata pjesëmarrës në video nuk mund të konsiderohen si burime të informacionit gazetaresk në kuptimin tradicional (shih për shembull përcaktimin në shënimet shpjeguese të Rekomandimit Nr R (2000) 7 më sipër). Parë në këtë dritë, shoqëria ankuese nuk ishte urdhëruar për të bërë të ditur burimin e saj gazetaresk të informacionit.

Përkundrazi, ajo ishte urdhëruar të dorëzojë pjesë të materialit të vet kërkimor. Gjykata nuk mendon se neni 10 i Konventës mund të jetë i zbatueshëm në një situatë të tillë dhe se detyrimi i dorëzimit të materialit hulumtues mund të ketë një efekt drithërues mbi ushtrimin e lirisë së shprehjes gazetareske.” (NORDISK Film & TV A/S (dhjetor) (2005).

Urdhëresa 10 - Gjykata ka marrë një qëndrim të ashpër ndaj formave të shprehjeve raciste, ksenofobike dhe gjuhën e urrejtjes, anti-semite. Jo vetëm që Gjykata e ka bërë të qartë se nuk ka asnjë interes publik që mund të legjitimojë një fjalim të tillë, por në disa raste ka mbajtur qendrimin edhe se një fjalim i tillë nuk është vetëm tronditës dhe fyes, por edhe armiqësor ndaj vlerave themelore demokratike të Konventës. Fjalime të tilla bien krejtësisht jashtë sferës së mbrojtëse dhe janë në kundërshtim me nenin 174 të Konventës dhe Gjykata nuk do të përpiqet për të shqyrtuar nëse kufizimi arriti në një “ndërhyrje” që ishte “e nevojshme në një shoqëri demokratike.”

“Gjykata nuk ka asnjë dyshim për sa i përket qendrimit dukshëm anti-semitist të pikëpamjeve të ankuesit dhe ajo pajtohet me vlerësimin e bërë nga gjykatat e brendshme që ai kërkonte nëpër botimit e tij të nxiste urrejtjen ndaj popullit hebre. Një sulm i tillë i përgjithshëm dhe i fortë ndaj një grupi etnik është në kundërshtim me vlerat themelore të Konventës, në veçanti tolerancës, paqes sociale dhe mosdiskriminimit. Rrjedhimisht, Gjykata konstaton se, për arsye të nenit 17 të Konventës, ankuesi nuk mund të përfitojë nga mbrojtja e ofruar nga Neni 10 i Konventës.” (Pavel Ivanov kundër Rusisë (dhjetor) (2004). *

*

*

4. Neni 17 shprehet si vijon: “Asnjë nga dispozitat e kësaj Konvente nuk mund të interpretohet se i jep një Shteti, grupimi ose individi, të drejtë që të përfshihet në ndonjë veprimtari ose të kryejë ndonjë akt që synon cënimin e të drejtave dhe lirive të përcaktuara në këtë Konventë ose kufizime më të gjera të këtyre të drejtave ose lirive sesa është parashikuar në Konventë.”

47

Res Publica

48

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë

Av. Dorian Matlija Av. Edvin Kukunja Si e zbatojnë gjykatat shqiptare lirinë e shprehjes.

Pikëpamja e një praktikanti

Konceptet bazë, që ofrohen nga doktrina juridike për lirinë e shprehjes dhe kufijtë e saj, kanë nevojë të shoqërohen edhe me zbatimet në praktikë që ato të kuptohen më mirë. Kjo merr rëndësi të veçantë pasi pasojat reale për gazetarët dhe profesionistët e medias nuk prodhohen në auditorët akademikë por në dyert e gjykatave. Sigurisht që në gjykata zbatimi realizohet nga individë të shkolluar mirë, gjyqtarë që kanë përfunduar me sukses shkollën e magjistraturës, të cilët përpunojnë informacionin e servirur nga avokatë e prokurorë po aq të përgatitur. Megjithatë, përderisa pranojmë që ka një evolucion të vazhdueshëm të cilësisë së gjykimeve, jemi duke rënë dakord paraprakisht që zbatimi ende nuk është në nivelin ku është teoria.

Përvec këtij aspekti, rëndësi të madhe në praktikë marrin rrethanat specifike të cilat vizatojnë në mënyrë të vazhdueshme kufijtë midis veprimeve që gazetarëve u lejohen dhe atyre që nuk u lejohen. Për këtë arsye, Res Publica ka dashur që të sjellë disa analiza konkrete nëpërmjet një “klinike ligjore” të ngritur enkas për të ndihmuan këtë nismë.

Për të ilustruar më mirë konceptet bazë që ofron teoria, Res Publica mori përsipër mbrojtjen e disa gazetarëve në kazuse konkrete, duke testuar njëkohësisht nivelin e gjykimit, nivelin e njohjes së ligjit nga ana e gazetarëve, si dhe atmosferën që shoqëron konfliktet që lidhen me lirinë e shprehjes.

Res Publica ka ndjekur raste civile dhe penale, të cilat kanë qenë të larmishme. Në këto procese kemi parë se çfarë ndodh në praktikë dhe se çfarë duhet të kemi parasysh si në aspektin procedural ashtu edhe në aspektin e substancës së çështjes. Më konkretisht po i paraqesim këto në disa çështje interesante, penale e civile.

49

Res Publica A. PROCESE PENALE Proceset penale kanë hijen e rëndë por në praktikë nuk rezultojnë edhe aq të frikshëm për gazetarët. Përgjithësisht është vënë re që gjykatat pranojnë që liria e shprehjes së gazetarëve është më e zgjeruar se e njerëzve të thjeshtë pikërisht për faktin që ata mbrojnë një interes madhor publik, siç është informimi për çështje me rëndësi publike.

Tashmë është shfuqizuar edhe dënimi me burgim, duke lënë si mundësi të vetme dënimin me gjobë, e cila mund të shkojë deri në 300.000 lekë. Sidoqoftë duhet të merret në konsideratë se nxirja e dëshmisë së penalitetit është diçka ekstra që rëndon mbi kurrizin e një gazetari që rrezikon të dënohet.

1. N. B. kundër A. M. Një nga çështjet e përfaqësuar nga avokatët e qendrës Res Publica, është procesi penal me të dëmtuar akuzues N. B. dhe të pandehur shtetasin A. M. I dëmtuari akuzues pretendonte se ishte fyer botërisht nga i pandehuri, për shkak se ai kishte publikuar në shtypin e ditës dhe në median elektronike një listë me 21 emra (mes tyre edhe i dëmtuari akuzues) duke i konsideruar kandidatët për deputet si të padenjë, të papastër, me probleme dhe të papërshtatshëm.

I pandehuri u mbrojt duke argumentuar se ai ishte thjesht në krye të një koalicioni organizatash i quajtur “Koalicioni për Parlament të Pastër”, që ishte krijuar për të vlerësuar kandidatët për deputet dhe listën as nuk e kishte lexuar vetë dhe as nuk e kishte hartuar vetë. Gjithashtu ai pretendoi se asnjeherë nuk kishte përdorur epitete fyese ndaj akuzuesit. Gjyqi përfundoi me tërheqjen e shtetasit N. B. në seancën e fundit.

Vecoria e këtij procesi ishte qasja e ndryshme që solli i dëmtuari ndaj publikimit të listës së deputetëve të papërshtatshëm, ndryshe nga sa bënë dy deputetë të tjerë. N.B. zgjodhi veprën penale të fyerjes dhe jo atë të shpifjes. Dallimin midis tyre e jep vetë Kodi Penal për të cilin shpifja është përhapja e qëllimshme e thënieve, si dhe çdo informacion tjetër që dihet se janë të rreme, që cenojnë nderin dhe dinjitetin e personit ndërsa fyerja është përdorimi i fjalëve e shprehjeve që cenojnë nderin dhe dinjitetin e personit.

Sic shihet në të dy rastet jemi përpara disa elementëve të përbashkëta sic është (1) cenimi i nderit dhe dinjitetit të personit dhe fakti që bëhet në mënyrë të qëllimshme.

Dallimi qendron në faktin që në rastin e shpifjes informatat e përhapura janë të rreme, ndërsa në rastin e fyerjes mund të jenë të vërteta por fyese. N. B. pretendoi pikërisht dicka të tillë. Cilësimi si kandidat i papërshtatshëm sipas tij ishte më shumë 50

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë fyes se shpifës, ndaj zgjedhja e veprës penale të fyerjes ishte bërë më e përshtatshme se ajo e shpifjes.

Pavarësisht se gjykimi nuk prodhoi asnjëherë një vendim gjykate për shkak të tërheqjes së akuzuesit N. B., ky është rasti tipik kur preferohet më shumë fyerja sesa shpifja. Në rastin e shpifjes akuzuesi e ka mjaft të vështirë të provojë para gjykatës se informatat e dhëna janë të rreme. Kjo kërkon një hetim të gjatë gjyqësor dhe administrimin e shumë provave të cilat jo gjithmonë janë të lehta për t’u siguruar. Ndërsa në rastin e fyerjes akuzuesi e ka më të lehtë për ta provuar atë. Mjafton që të sillet para gjykatës thënia e të pandehurit dhe të analizohet përdorimi i fjalëve më shumë se informacioni që fshihet pas tyre. Kjo kërkon më pak punë dhe kërkon më shumë interpretim teorik të kontekstit.

Ky rast tregon se palët dhe avokatët e tyre e kanë mencurinë e duhur të gjejnë moduse juridikë që vënë në vështirësi gazetarët edhe kur ata mund të kenë thënë të vërtetën, ndaj është shumë i rëndësishëm të përdoret një kontekst sa më i kujdesshëm dhe neutral, në të kundërt akuza do ta ketë jo shumë të vështirë të vërë në pozita të papëlqyeshme gazetarin.

2. A. D. kundër A. M. Kjo është një tjetër çështje penale e ndjekur nga avokatët e qendrës Res Publica.

Ndryshe nga N. B., shtetasi A. D., për të njëjtat arsye, ngriti padinë penale ndaj shtetasit A. M. I dëmtuari akuzues pretendoi se i akuzuari, nën drejtimin e Koalicionit për Parlament të Pastër, kishte publikuar në gazeta dhe në media një listë prej 21 personash, të cilët konsideroheshin si të papërshtatshëm e të padenjë. Në këtë listë ishte edhe emri i të dëmtuarit akuzues. Ai pretendoi se kjo ishte një shpifje që synonte të cenonte integritetin personal dhe imazhin e tij si figurë publike. Fakti i pavërtetë i publikuar kishte lidhje me arsimin dhe precedentët penalë që ishin publikuar pa asnjë bazë. Në ndryshim nga pretendimi i N. B., shtetasi A. D. nuk mendonte se cilësimi i papërshtatshëm e i padenjë ishte fyes, por ai lidhej me fakte që ishin të pavërtetë.

Nga analiza që u bë gjatë hetimit gjyqësor rezultoi se faktet e publikuara ishin të vërtetë dhe se shtetasi A. M. nuk kishte publikuar në asnjë rast që A. D. ishte pa arsim të lartë dhe me precedentë penalë. Gjithcka ishte një keqkuptim që buronte nga mënyra e gabuar sesi lexoheshin artikujt e gazetave nga këndvështrimi që sugjeronin gazetarët.

Në një këndvështrim të pastër juridik, mund të themi se kjo ishte një nga cështjet ku është pranuar nga gjykata se opinionet (gjykimet) vlerësuese nuk mund të provohen dhe se një gazetar rrjedhimisht nuk mban përgjegjësi për publikimin e tyre. Faktet janë të provueshëm, ndërsa opinionet vlerësuese jo, prandaj gazëtarët që kanë bërë një analizë bazuar në botëkuptimin e tyre nuk mund të penalizohen dhe as vetë i akuzuari.

51

Res Publica Gjykata iu referua disa vendimeve të Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut, duke i dhënë rëndësi jo vetëm ndarjes teorike midis fakteve dhe opinioneve vlerësuese, por edhe rolit të aktivistit politik në përgjithësi dhe lirisë së zgjeruar që ai gëzon. Vendimet e përmendura kanë dhënë vlerësim të njëjtë edhe për rolin e gazetarit dhe ky vendim i gjykatës shqiptare është një nga më pozitivët përsa i përket kësaj qasjeje. Kjo ishte një nga shenjat e para që edhe gjykata e shkallës së parë tashmë referohet në mënyrë të mencur në jurisprudencën e Strasburgut.

3. Prokuroria kundër A. Ll. Një proces me natyrë pak të vecantë u zhvillua në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Durrës, ku prokuroria ngriti akuzën kundër botuesit të gazetës “B.” A. Ll., për shpifje për shkak të detyrës parashikuar nga neni 240/2 Kodit Penal. I pandehuri u mbrojt nga avokatët e qendrës Res Publica.

Në këtë proces prokuroria pretendoi se i pandehuri ka botuar një artikull ku paraqitej intervista e një studenti, i cili shprehej se për të filluar punë në orkestrën shtetërore, në varësi të Ministrisë së Kulturës Rinisë dhe Sporteve, i ishte kërkuar të paguante 7 mijë euro shtetasit F. Xh. Nga provat e mbledhura nga hetimi që zhvilloi prokuroria, rezultoi që nuk kishte asnjë të dhënë që të provoheshin faktet që ishin deklaruar në shkrim. Mbrojtja i kundërshtoi këto pretendime duke u shprehur se: • nuk u vërtetua se thëniet ishin të rreme dhe se mbi të gjitha që i pandehuri ishte në dijeni të faktit që këto të dhëna ishin të rreme; • në kohën kur është botuar artikulli shtetasi F. Xh. nuk ka qenë në detyrën shtetërore të pretenduar; • gazetari e ka marrë informacionin nga një burim të cilin ka të drejtë të mos e zbulojë; • prokuroria nuk kishte zhvilluar hetime të plotë e të gjithanshme mbi rrethanat, të cilat ishin mjaft konkrete dhe mund të zbulonin veprime korruptimeve të dënueshme sipas Kodit Penal.

Në përfundim Gjykata vendosi të pushojë gjykimin me argumentin kryesor që shtetasi F.Xh. nuk ka qenë në detyrë e pretenduar në kohën e publikimit të artikullit.

Në këtë proces u evidentua zbatimi i saktë nga ana e gjykatës të nenit 240 të Kodit Penal1. Kjo dispozitë dënonte shpifjen ndaj personave që janë duke kryer detyrë shtetërore, e cila bëhet shkak për sulme të padrejta ndaj personit. Gjykata me të drejtë 3. Neni 240 i Kodit Penal tashmë është shfuqizuar.

52

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë vendosi të mos pranojë pretendimin e prokurorisë se artikulli gjithsesi flet për kohën kur personi ishte në detyrë. Ky nen mbronte vetëm personat që janë duke kryer detyrën dhe jo ata që e kanë kryer atë në të shkuarën. Kjo është një mbrojtje e vecantë që shteti i siguronte atyre që janë duke kryer detyrat shtetërore, por pasi personi largohej nga detyra ai mund të mbrohej vetë si i dëmtuar akuzues, pa gëzuar më mbrojtjen e vecantë nga shteti.

Në këtë kazus me rëndësi është edhe ekuilibri midis dy hetimeve. Nga njëra anë hetimi mund të nxirrte në pah që të dhënat e publikuara janë të rreme dhe të konkludohej me fajësinë e gazetarit. Por nga ana tjetër hetimi mund të zbulonte që faktet e publikuara të ishin të vërtetë dhe kjo do të sillte përgjegjësinë penale të personit “të dëmtuar”. Është shumë e rëndësishme në këto raste që hetimi të zhvillohet në të dy kahet pasi rezultatet e hetimeve kanë lidhje të pandashme nga njëri-tjetri. Në kazusin konkret prokuroria ishte mjaftuar vetëm me faktin që gazetari nuk tregonte burimin e informacionit dhe me kaq i kishte cilësuar publikimet si të pambështetura në prova konkrete. Ky moment gjithsesi mbeti pa u trajtuar nga gjykata, pasi ajo u mjaftua me plotësimin e njërit prej shkaqeve për të rrëzuar pretendimin e prokurorisë.

Një aspekt tjetër me shumë interes që është trajtuar në këtë kazus është edhe “mbrojtja e burimeve”. Gjatë gjithë fazës së hetimeve paraprake prokurori ka insistuar për të zbuluar nga gazetari i pandehur burimin e informacionit të tij. Gazetari ka refuzuar ta bëjë këtë gjë me justifikimin se nëse e bënte atëherë ai do të humbiste besueshmërinë e tij si gazetar dhe askush nuk do t’i servirte atij informacione në të ardhmen. Ky qendrim është pasuar me presionin e prokurorisë deri me dërgimin e çështjes në gjykatë. Edhe gjatë gjykimit prokuroria ka kërkuar nga gazetari që të zbulojë informatorët, por ai ka refuzuar duke marrë parasysh edhe dënimin eventual.

Ky qendrim nga ana e gazetarit A. Ll. nuk është aspak i kundërligjshëm. Ai mbrohet edhe nga jurisprudenca e Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut e cila në cështjen Goodwin kundër Mbretërisë së Bashkuar, gjykim i vitit 1996, në paragrafi 39 GJEDNJ shprehet: “Mbrojtja e burimeve gazetareske është një nga kushtet themelore për lirinë e shtypit, ashtu siç është pasqyruar në ligjet dhe kodet profesionale të sjelljes në një numër të shteteve kontraktuese dhe është afirmuar në disa instrumente ndërkombëtare për liritë gazetareske (shih, mes tjerash, Rezoluta për liritë gazetareske dhe të Drejtat e Njeriut, miratuar në Konferencën e 4-t Ministrore Evropiane për Politikën e Masmediave (Pragë, 7-8 dhjetor 1994) dhe Rezoluta për konfidencialitetin e burimeve të gazetarëve nga ana e Parlamentit Evropian, janar 18, 1994, Gazeta Zyrtare e Komunitetet Evropiane Nr C 44/34). Pa një mbrojtje të tillë, burimet mund të pengohen që të ndihmojnë shtypin në informimin e publikut mbi çështjet e interesit publik. Si rezultat, roli jetik i mbikqyrjes publike nga shtypi mund të minohet dhe aftësia e shtypit për të siguruar informacion të saktë dhe të 53

Res Publica besueshëm mund të ndikohet negativisht. Duke pasur parasysh rëndësinë e mbrojtjes së burimeve gazetareske për lirinë e shtypit në një shoqëri demokratike dhe efektin potencialisht drithërues që një urdhër për zbulimin e burimit ka në ushtrimin e kësaj lirie, një masë e tillë nuk mund të jetë në përputhje me Nenin 10 të Konventës nëse ajo është e justifikuar nga një kërkesë parësore në interes të publikut.”

Megjithë zhvillimet e këtij procesi, vlen të theksohet se tashmë neni 240 i Kodit Penal është i shfuqizuar dhe shpifja ndaj një zyrtari do të trajtohet si një shpifje e thjeshtë që ndiqet me nismën e vetë të dëmtuarit dhe jo nga prokuroria.

4. Shoqëria S. kundër L.Ç. dhe Gazeta Sh. Gazeta Sh. dhe gazetarja L. Ç. kanë botuar në muajin korrik 2012 një shkrim mbi një kontraktim të dyshimtë të bërë nga Ministria e Mbrojtjes, ku evidentohen disa momente që sipas gazetares dhe botuesit janë jo normale duke pasur para sysh rëndësinë e mallrave që janë objekt i transaksionit.

Kompania S. nisi një proces penal ndaj të dy subjekteve, gazetares dhe botuesit.

Gazetarja ishte thirrur në gjyq në kapacitetin e saj individual, ndërsa botuesi ishte thirrur si person juridik. Sipas legjislacionit shqiptar edhe personat juridikë mbajnë përgjegjësi penale dhe ata dënohen me gjobë nëse gjenden fajtor nga gjykata. Ndaj tyre mund të aplikohen edhe dënime të tjera plotësuese, si mbyllje e aktivitetit, ose pezullimi apo kufizimi i tij për një afat kohor të caktuar.

Kompania akuzuese ngrinte disa pretendime, si: pasaktësia e të dhënave, publikimi i disa të dhënave sekrete, dëmtimi i imazhit të kompanisë, si dhe mundësimi i dhënies së informacionit strukturave të krimit të organizuar rreth armatimit dhe teknikës luftarake që zotërojnë strukturat shtetërore speciale.

Në proces gjykata u përpoq disa herë që të bënte pajtimin e palëve, por kjo nuk u arrit.

Ndërkohë që nisi gjykimi i çëshjes u miratua ligji nr. 107/2012, i cili me rastin e festës së 100 vjetorit të pavarësisë amnistoi të gjithë veprat penale që dënohen me një dënim jo më shumë se dy vjet burgim.

Ndonëse ky kazus nuk pati mundësinë të zhvillohet, mund të nxirren disa konkluzione prej tij. Kështu, së pari u vu re se akuzuesi ngriti akuzë për publikimin e të dhënave sekrete, ndërkohë që nuk është e drejta e një subjekti privat që të mbrojë të dhënat që janë sekret shtetëror. Kjo është detyrë dhe e drejtë e institucioneve shtetërore të ngarkuar me ligj dhe në rast se këto nuk reagojnë, atëherë kompania private nuk mund të legjitimohet të mbrojë këtë interes specifik.

54

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë Së dyti, pati disa gabime të vogla në publikimin e fakteve, si për shembull fakti që firma kishte dy ortakë ndërkohë që në realitet kishte vetëm një person. Gabimi vinte për shkak se personi ishte i huaj dhe kishte 4 emra, duke krijuar idenë e gabuar se bëhej fjalë për dy vetë e jo për një. Kështu u gabua edhe me cmimin e një pajisjeje e cila ishte publikuar me një zero më shumë, duke dhjetëfishuar cmimin, por që gjithsesi shuma e përgjithshme e kontratës ishte referuar saktë. Këto lloj gabimesh nuk mund të ngarkonin penalisht subjektet e akuzuar sepse një element i domosdoshëm i përgjegjësisë penale në rastin konkret është dijenia që fakti i publikuar është i rremë. Nëse gazetari duket qartë që ka gabuar në vlerësim duke përdorur një logjikë mesatare, atëherë kjo do të thotë që nuk e ka bërë me vetëdije dhe si rrjedhim nuk mban përgjegjësi penale. Një moment i rëndësishëm është edhe qendrimi që mban gazetari pasi ka kuptuar se të dhënat e publikuara prej tij kanë pasur gabime materiale. Në rast se gazetari merr masa të sqarojë opinionin publik dhe të korrigjojë të dhënat, kjo do të vlejë edhe në vlerësimin e përgjegjësisë së tij penale. Por në rast se gazetari do të qendrojë kokëfortë, ose indiferent ndaj gabimeve të publikuara prej tij, atëherë ky qendrim do të rëndojë pozitat e tij.

Së treti, u ngrit pretendimi se dokumentat ishin sekret, nisur nga natyra e institucionit dhe e kontratës, por kjo nuk u lidh me ndonjë kriter ligjor. Që një dokument është ose jo sekret kjo përcaktohet në vetë dokumentin, që në kokën e tij, duke e shkruar në mënyrë të qartë dhe të pakonfondueshme faktin që dokumenti është sekret. Nëse ky shënim nuk ekziston, atëherë dokumenti nuk mund të konsiderohet sekret, edhe nëse është marrë nga struktura sekrete.

Së katërti, nëse nga informacionet e publikuara ndihmohen edhe strukturat e krimit të organizuar, ky megjithëse është një pretendim tërësisht i pavend, përsëri mendojmë se meriton një vëmëndje për t’u trajtuar. Liria e informimit dhe detyra që kanë gazetarët të përçojnë informacionin tek publiku prevalojnë mbi interesat që mund të mendojë një person privat se cënohen ose jo. Në rast se ka vërtet rrezik që disa informacione mund të keqpërdoren dhe të shkaktojnë probleme për rendin, atëherë është detyrë e organeve përkatëse që të kufizojnë këto informacione duke i klasifikuar ato. Çdo informacion i paklasifikuar, duhet publikuar, edhe sikur të sjellë dëme për rendin.

Detyra e gazetarit nuk është të ruajë rendin, por të informojë publikun për cdo gjë që nuk ndalohet të publikohet dhe që ka një interes publik.

5. Gj. P. kundër L. Ç.

Kjo çështje sjell një rast tipik të publikimit me burim të prejardhur nga një publikim tjetër. L. Ç., gazetare pranë gazetës Sh., publikoi në këtë gazetë një listë me emra të marra nga disa dokumenta të publikuara nga kreu i një autoriteti publik. Këto 55

Res Publica dokumenta shërbenin si provë për të evidentuar se një person kishte qenë i angazhuar pranë shërbimit sekret të kohës së diktaturës dhe fillimet e viteve 90. Mirëpo lista përmbante edhe emra të tjerë, ku njëri prej tyre punonte në aparatin e Kryeministrisë.

Gazetarja me të drejtë publikoi faktin se kjo listë ishte “e mbushur” edhe me njerëz të tjerë të cilët aktualisht kanë zënë pika kyçe në qeveri. Gazetarja i referohej fjalës së përdorur nga zyrtari që akuzonte si “spiun” personin në fjalë, duke aluduar se çdo person që ndodhej në listë duhej të ishte “spiun” nëse ky botëkuptim do të ishte i saktë. Gazetarja duket qartë që kishte ndërtuar një artikull provokativ jo për të sulmuar shtetasin Gj. P., por për ta paraqitur atë si një “viktimë” të akuzuesit të personave që ndodheshin në të njëjtën listë.

Ky proces përfundoi me tërheqjen nga akuza e të dëmtuarit Gj. P., duke demostruar një shenjë pozitive nga ky i fundit.

Aspekti me interes në këtë proces ishte edhe konteksti i fjalëve të përdorura, të cilat nëse lexoheshin në mënyrën e duhur, kuptohej qartë që gazetari po mbante qendrim kritik ndaj një papërgjegjshmërie në ngritjen e një akuze të pabazë, sesa po ngrinte vetë një akuzë të tillë.

KONKLUZIONE (pjesa penale) • Duhet bërë kujdes me përdorimin e fjalëve edhe kur thuhet e vërteta. “Viktima” mundet gjithmonë të ngrejë padi penale për fyerje dhe mos ta ketë shumë të vështirë të sigurojë dënimin e gazetarit. Mjafton që të sillet para gjykatës thënia e të pandehurit dhe analizohet përdorimi i fjalëve.

• Artikujt duhen paraqitur sa më shumë që të jetë e mundur në formën e një opinioni (gjykimi) vlerësues, pasi kështu nuk do t’u kërkohet t’i provoni para gjykatës. Faktet janë të provueshëm, ndërsa opinionet vlerësuese jo. Gjithashtu cështjet që ngrini është mirë të adresohen në formë pyetjeje, pa i ndërtuar pyetjet në formë retorike që të kuptohen se konteksti i tyre është pikërisht aludimi me një fakt sikur ai të ishte i vërtetë.

• Rolit i gazetarit dhe liria e zgjeruar që ai gëzon është pranuar edhe nga jurisprudenca e Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut, por gjerësisht edhe nga gjykatat shqiptare. Megjithatë nuk duhet perceptuar ky zgjerim si i pakufizuar. Thjesht kufiri është vënë pak më larg.

• Nuk mund të ndiqeni penalisht nga prokuroria nëse bëni një artikull kundër një personi në një detyrë shtetërore. Megjithatë duhet bërë shumë kujdes që të mos kuptojmë gabim se ndaj këtyre personave mund të shpifet lirisht. Ata kanë gjithnjë mundësinë të mbrohen vetë, pavarësisht se kjo mbrojtje nuk do të jetë aq cilësore sa do e bente përfaqësuesi i prokurorisë.

56

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë • Në rastin e akuzave për vepra korruptive etj. duhet synuar gjithnjë paraqitja e detajeve edhe pranë organeve të ndjekjes penale, duke bërë edhe një kallzim penal për këtë arsye. Në këtë mënyrë do të detyroni prokurorinë që të hetojë rreth një krimi të dyshuar dhe në fund do të keni mundësinë të provoni se qëllimi juaj ishte publikimi në emër të interesit publik dhe se ju nuk ishit në dijeni të informatave të rreme, element ky i domosdoshëm për përgjegjësinë penale.

• Mbani mend që keni gjithmonë të drejtën të mos zbuloni burimet e informacionit.

Ky qendrim mbrohet edhe nga jurisprudenca e Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut, pavarësisht se me këtë të drejtë nuk duhet abuzuar pafundësisht dhe jo logjikisht.

• Shkrimet mund të kenë natyrë provokative, por ato duhen patjetër të diktohen nga interesi publik. Pa këtë të fundit, nëse akuzat duken që kanë qëllim diskreditimin e personit, atëherë gjykata do të tregohet e rreptë me ju.

• Gazetari nuk ka për detyrë të ruajë sekrete vetjake të personave të cilët ai i akuzon për një interes publik.

• Përdorimi i fjalorit të papërshtatshëm dhe vulgar në aspektin ligjor nuk është vendimtar për përcaktimin e fyerjes. Në këtë rast, nevojitet një analizë me e gjerë ku përfshihet konteksti edhe interesi publik i përcjelljes së frazave që përmbajnë fjalor të papërshtatshëm për moralin normal, por që bëhen për qëllim stilistike.

• Konteksti i fjalëve të përdorura duhet të dalë sa më qartë, për të mos lënë hapësira për interpretime të mbrapshta që konfondojnë lexuesin e mesëm, “viktimën” potenciale dhe në fund edhe gjykatën.

• Në rastin e gabimeve materiale është shumë i rëndësishëm qendrimi i gazetarit pasi njihet me faktin e vërtetë që publikimi i tij përmban gabime.

• Nëse një dokument nuk ka ndonjë shënim që ai është i klasifikuar sekret atëherë ai nuk mund të konsiderohet sekret, edhe nëse është marrë nga struktura të shërbimeve informative.

B. PROCESET CIVILE Përgjatë kësaj kohe eksperienca na ka vënë përpara numrit gjithnjë e në rritje të padive civile në lidhje me çështje që kanë të bëjnë me lirinë e shprehjes. Të gjithë aktorët, të cilët zakonisht vijnë nga bota e politikës dhe e biznesit, preferojnë dhe përzgjedhin rrugën civile dhe jo më atë penale për të goditur me paditë e tyre gazetarët dhe shkrimet e tyre. Kjo tendencë, e cila është konfirmuar dhe nga ndryshimet e fundit në Kodin Civil, vjen dhe për shkak të avantazheve të shumta që pala paditëse përfiton falë proçesit civil, nga të cilat mund të evidentojmë ato më kryesoret si: • vlera e dëmshpërblimit tejkalon në masë të madhe vlerën e sanksioneve penale monetare; • shlyerja e dëmshpërblimit bëhet në favor të “viktimës” dhe jo në favor të shtetit; • barra e provës bie mbi të paditurin, pra gazetarin dhe jo mbi paditësin.

57

Res Publica 1. A.V. kundër S. T. Kjo çështje nuk është ndjekur nga avokatët tanë, por vlen të sillet në vëmendje. Në këtë çështje paditësja A.V. kërkoi një dëmshpërblim prej 40.000 Euro dhe Gjykata i njohu asaj të drejtën për dëmshpërblim në vlerën e 3.333.333 lekëve të reja. Pra që këtu mund të konstatohet qartë se diferenca në vlerë është aq e madhe sa dhe e justifikon duke e incentivuar zëvendësimin e padisë penale me atë civile.

Lidhur me vlerën e dëmshpërblimit përcaktues i rëndësishëm është Vendimi Unifikues nr.

12 dt. 14.9.2007 i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, në të cilin përcaktohet se: “Shuma e dëmshpërblimit për dëmin moral, për shkak të natyrës subjektive dhe të brendshme të tij, nuk mund të llogaritet mbi tabela dhe skema të parallogaritura vetëm për këtë qëllim.

Prandaj, gjykata e cakton atë mbështetur në parimin e dhënies së drejtësisë sipas bindjes së saj të brendshme, të formuar nga shqyrtimi i të gjitha rrethanave të çështjes në tërësinë e tyre, duke u mbështetur edhe në kritere eventuale normative të zbatueshme sipas natyrës së të drejtës së cenuar ose, në mungesë të tyre, në kritere dhe elementë vleresimi të konsoliduar nga praktika gjyqësore në zgjidhjen e çështjeve analoge ose në përvoja përkatëse jashtëgjyqësore, duke patur gjithnjë parasysh zhvillimin aktual ekonomik e social të vendit, përfshirë vlerën e parasë në ekonominë kombëtare.”

Mëgjithatë në kazusin konkret, por edhe në raste të tjerë, në asnjë moment nuk bëhet e qartë dhe nuk qartësohen as kriteret normative, as kritere dhe elementë të vlerësimit të konsoliduar nga praktikat gjyqësore ose përvojat përkatëse jashtëgjyqësore mbi të cilat është bazuar vlerësimi i dëmit dhe shuma e vendosur. Pra siç shihet praktika gjyqësore shkon në drejtimin e një arbitrariteti në vlerësimin e dëmit në mënyrë diskreciale duke e rritur pasigurinë dhe frikën e një ndëshkimi me vlerë ekonomike e cila i tejkalon çdo mundësi, si të gazetarëve, po dhe aq të gazetës në të cilën ata shkruajnë. Kjo praktikë gjyqësore lë vënd për të dyshuar se një mënyrë e ndërsjelltë censure rrezikon të aplikohet tashmë ndaj shtypit të lirë. Kriteret kufizues të përmendur në nenin 647/a të Kodit Civil nuk mjaftojnë për të kufizuar aq sa duhet diskrecionin e gjykatës Parë nga këndvështrimi i gazetarëve, të cilët janë përfaqësuar nga Res Publica në çështjet ku kanë qënë palë e paditur, ky depenalizim i heshtur i shpifjes dhe i fyerjes në vend që të ketë zbutur censurën ndaj shtypit të lirë, e ka ashpërsuar atë duke e bërë akoma dhe më efikase në mënyrë indirekte. Vlera e dëmshpërblimeve të kërkuara nga palët paditëse në formën e dëmit moral i tejkalojnë mundësitë ekonomike që profesioni garanton për shumicën dërrmuese të tyre. Në këtë mënyrë ata ndjehen dhe më të prekshëm ndaj ndërhyrjeve që vijnë nga politika apo nga bota e bizneseve të mëdha.

Përsa i përket barrës së provës: “Barra e provës për vërtetimin e dëmit moral është e paditësit. Por, nisur nga natyra subjektive e këtij dëmi dhe veçanërisht nga karakteri, shfaqja e brendshme e tij, vërtetimi i cenimit të personalitetit të të dëmtuarit në turbullime, dhimbje e vuajtje shpirtërore, etj, nuk mund të provohet në mënyrë 58

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë tjetër përveçse duke i vlerësuar ius receptum si të mbështetura ligjërisht dhe duke i çmuar si të provuara ipso iure me vërtetimin nga paditësi të vetë faktit të paligjshëm të të tretit dhe lidhjes së këtij fakti me cenimin moral të pësuar, sipas parimit të rregullshmërisë shkakësore. Duke qenë provë në formën e prezumimit të thjeshtë, nëse shkaktuesi i dëmit nuk arrin të vërtetojë të kundërtën, ajo merr të njëjtën vlerë e fuqi të plotë provuese sikurse prezumimi ligjor iuris tantum (neni 13 i K.Pr.Civile).”.

Pra siç e shohim, në procesin civil barra e provës rëndon mbi të paditurin ndryshe nga ç’ndodh në procesin penal. Kjo është padyshim një lehtësim për palën paditëse, e cila gjendet në pozicionin e privilegjuar e të provuarit të faktit që i padituri (gazetari) ka shkruar ose ka thënë diçka fyese. Në kah të kundërt, i padituri duhet të provojë që gjithshka ka shkruar ose thënë është e vërtetë.

2. Shoqëria T. kundër Gazetër T. dhe M.B. Në këtë çështje paditësi kërkonte: “detyrimin për pagimin e dëmit jopasuror të shkaktuar nga cënimi i dinjitetit në shumën 100.000 euro”. Kërkesëpadia ishte bazuar në nenet 625, 617 e vijues të Kodit Civil, me anë të së cilës paditësi ka pretenduar se i padituri, Gazeta T. përfaqësuar nga botuesi i saj M. B., me komentet dhe shkrimet e saj ka dëmtuar imazhin e kompanisw T. dhe shtetasit R. T. Në këtë rast u evidentua se për pjesën dërrmuese të provave kishte një konfuzion pasi në QKR ishte regjistruar edhe një kompani tjetër me të njëjtin emër T., përsëri nga shtetasi R. T. Paditësi për arsyet e veta kishte hapur më shumë se një kompani dhe kjo komprometonte procesin në fjalë. Për më tepër, publikimet e përmendura nuk kishin aspak karakter personal dhe udhëhiqeshin nga interesi i informimit të opinionit publik. Çështje si privatizimi i ndërmarrjeve shtetërore, evazioni fiskal, lidhjet e biznesit me politikën janë çështje me një interes të veçantë për publikun dhe përbëjnë objektin kryesor të vetë profesionit të gazetarit, për të cilën jurisprudenca e Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut ofron një mbrojtje të vecantë.

Një aspekt mjaft interesant në këtë çështje është fakti se paditësi në pretendimet e tij rendiste dhe një seri shkrimesh me natyrë satirike, duke i konsideruar si pjesë e kategorisë së shkrimeve me karakter informativ dhe opinionist. Dihet botërisht që humori dhe satira nuk kanë për qëllim përcjelljen e një të vërtetë faktike apo të informojnë, dhe si të tilla nuk mund të konsiderohen si të afta për të shkaktuar një dëm pasuror.

Një qëndrim të tillë e ka mbajtur Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut edhe në çështjen Nikowitz kundër Austrisë (gjykim i vitit 2007) ku ajo u shpreh se ndalimi i deklaratave ironike dhe satirike do të kufizonte lirinë e shprehjes, ndërsa lejimi i tyre ka një impakt minor në reputacionin e paditësit, për shkak se është i qartë karakteri i tyre ironik.

59

Res Publica 3. Fondacioni Z. kundër I. Y. dhe A. S. Në këtë çështje të ndjekur nga Res Publica paditësi ankohej se i padituri, në një program të realizuar nga ai vetë dhe të transmetuar në televizionin V. ka përdor në mënyrë fyese dhe në kundërshtim me çfarëdolloj rregulli profesional e ligjor emrin e një Enti për të ironizuar mbi ndershmërinë e rregulltarëve, pjesëtarë të tij.

Aspekti i parë i rëndësishëm ku duhet të ndalemi është që gazetarët në prapësime sqarojnë faktin që kjo shprehje nuk është përdorur nga ata, por nga redaksia e emisionit dhe në këtë mënyrë nuk mund të përgjigjen personalisht. Në këtë mënyrë i hapet rruga verifikimit se mbi kë bie përgjegjësia (e ashtëquajtura përgjegjësi par cascade ose e njohur ndryshe nga doktrina e së drejtës italiane si responsabilità sussidiaria) mbi redaktorin e emisionit apo mbi transmetuesin, në këtë rast V. Doktrina dhe jurisprudenca e huaj pranojnë që në kësi rastesh përgjegjësia kalon nga autori tek editori, deri tek botuesi (transmetuesi) në bazë të përgjegjësisë që lind nga detyrimi për të mbikëqyrur punën e punëmarrësit. Neni 618 Kodi Civil përcakton se: “Punëdhënësi është përgjegjës për dëmet e shkaktuara të tretëve për fajin e punonjësve që janë në shërbim të tij, gjatë ushtrimit të detyrave që u janë besuar prej tij. Personi juridik është përgjegjës për dëmin e shkaktuar nga organet e tij në kryerjen e detyrave të tyre.”

Një aspekt tjetër interesant është diskutimi nëse shprehja e përdorur ka apo jo një përmbajtje fyese për nderin dhe dinjitetin e këtij Enti. E vlerësuar në një kontekst alternativ fraza nuk fyente apo cënonte dinjitetin e këtij enti. Ky moment na dha një dritë mjaft interesante që ka lidhje me debatin mbi kontekstin e fjalës. Gjithmonë është i rëndësishëm konteksti në të cilin artikulohen fjali apo imazhe. Gjithmonë ka edhe mundësi abuzimi dhe nuk duhet të harrojmë se nëse në gjyqet penale kjo mundësi abuzimi është totalisht në favor të të pandehurit, në gjyqet civile kjo mundësi është ndarë në mënyrë të barabartë për të dy palët.

Gjithsesi, kazusi në fjalë është një rast tipik ku gazetari kishte zhvilluar me të vërtetë një punë të mirëfilltë investigative, duke u kujdesur të mos linte detajet në duart e rastësisë.

I veçantë është dhe kujdesi në formulimin e mendimeve dhe frazave të përdorura, me anë të cilave autori ishte munduar të siguronte paprekshmërinë e produktit të tij për të dhe lënë sa më pak vend për cdo lloj përgjegjëshmërie. Çështja në fjalë rezulton tashmë e mbyllur me tërheqjen e palës paditëse.

4. S. M. kundër Shoqërisë M. Në gazetari nuk ka vetëm publikime me natyrë politike, ose kronika serioze, por ka edhe raste të ashtuquajtura kronika rozë ku gazetarët publikojnë fakte nga jeta artistike 60

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë dhe private e artistëve dhe personazheve të njohur. Një nga cështjet e gjykuara në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Tiranë është edhe ajo mes artistes S. M. dhe Shoqërisë M. për një shkrim i cili ka përmendur përvec të tjerave edhe fakte nga jeta private, intime, familjare si dhe ka përdorur imazhe të paautorizuara.

Në këto raste është shumë e rëndësishme që të demonstrohet para gjykatës se faktet nga jeta private janë publikuar për një interes publik, që prek në një mënyrë spektatorin dhe fansat e artistes, në të kundërt gjykata mund të vendosë në disfavor të gazetarëve.

Ndërsa përdorimi i paautorizuar i imazheve është veprim i parregullt që sjell si pasojë shpërblimin e dëmit.

KONKLUZIONE (pjesa civile) • Paditë civile po përbëjnë një trend në rritje dhe një kërcënim serioz për lirinë e shprehjes, ku në shumicën e rasteve është një kufizim i lejuar me ligj. Hapësira diskrecionale që i është lënë gjykatës në vlerësimin dhe përcaktimin e vlerës monetare të dëmit jopasuror është shtuar ndjeshëm, pavarërisht kritereve ligjore.

• Vlera e dëmshpërblimit tejkalon në masë të madhe vlerën e sanksioneve penale monetare. Shuma e dëmshpërblimit caktohet nga vetë gjykata e cila mbështetet në parimin e dhënies së drejtësisë sipas bindjes së saj të brendshme. Shpesh ndodhe që ajo të mos bazohet tek të gjitha rrethanat e cështjes, në kriteret e zbatueshme sipas natyrës së të drejtës së cenuar. Ky vlerësim po ndodh që po konsolidon praktikën gjyqësore duke mos pasur parasysh zhvillimin ekonomik e social të vendit, dhe nivelin e të ardhurave të gazetarëve dhe botuesve.

• Barra e provës bie mbi të paditurin, pra mbi gazetarin dhe jo mbi paditësin. Kështu është gazetari ai që duhet të provojë se ajo cfarë ka thënë apo shkruar është e vërtetë.

• Kurdoherë që kemi ndër mend të formulojmë një akuzë publike ndaj dikujt, është mirë që ta shoqërojmë me një kallzim penal në prokurori. Një situatë e tillë do ta vendoste gjykatën në pozicion më të vështirë për t’u shprehur për shkelje të prezumimit të pafajësisë.

• Publikimet nuk duhet të kenë karakter personal por duhet të udhëhiqen nga interesi i informimit të opinionit publik.

• Shkrimesh me natyrë satirike gëzojnë një mbrojtje të vecantë. Lejimi i tyre ka një impakt minor në reputacionin e paditësit, për shkak se është i qartë karakteri i tyre ironik.

• Duhet pasur para sysh ndarja e përgjegjësive midis gazetarit dhe editorit. Doktrina dhe jurisprudenca pranojnë që në kësi rastesh përgjegjësia kalon nga autori tek editori, deri tek botuesi (transmetuesi) në bazë të përgjegjësisë që lind nga detyrimi për të mbikëqyrur punën e punëmarrësit.

61

Res Publica • Debati mbi kontekstin e fjalëve është me rëndësi jetike. Gjithmonë është i rëndësishëm konteksti në të cilin artikulohen fjalitë apo imazhet. Konteksti mund të bëjë një çështje që të trajtohet ndryshe nga një tjetër edhe megjithëse regjimi juridik është i njëjtë.

• Nuk duhet humbur kohë për të mbledhur provat që do të duhen t’i paraqiten gjykatës. Ajo është e prirur të refuzojë marrjen e provave nga autoritetet publike nëse vetë gazetari nuk ka bërë përpjekjet e tij sipas ligjit. Kjo do të thotë që kërkesat për informacion dhe prova duhen të bëhen zyrtarisht me shkrim brenda afateve ligjore. Për të lehtësuar këtë proces në ndihmë mund t’ju vijnë disa OJF si Res Publica, etj. si dhe Avokati i Popullit.

• Në rastet e publikimit të kronikave rozë është shumë e rëndësishme që të demonstrohet para gjykatës se faktet nga jeta private janë publikuar për një interes publik.

• Duhet të tregoni kujdes të veçantë në rast se do përdorni imazhe. Gjithnjë e më shumë, legjislacioni që vepron në fushën e mbrojtjes së imazheve po bëhet më efektiv.

C. ANALIZË Tendenca e re e padive civile ndaj shkrimeve dhe publikimeve të gazetarëve po shndërrohet në një kërcënim të vërtetë për lirinë e shprehjes në përgjithësi, dhe për lirinë e shtypit në veçanti. Kjo sepse e madhe është hapësira diskrecionale që i është lënë gjykatës në vlerësimin dhe përcaktimin e vleftës monetare të dëmit jopasuror me ndërhyrjet e reja në Kodin Civil, përkatësisht neni 647 /a i shtuar me ligjin nr. 17/2012 neni 3 (shih pjesën “Dëmi jashtëkontraktor).

Vlera e madhe e dëmshpërblimeve të kërkuara nga paditësit në gjykatat civile tashmë mund të konsiderohet si një instrument censure indirekte në dëm të lirisë së shprehjes.

Barra e provës mbi të paditurin, edhe pse përfaqëson një uniformim të legjislacionit dhe praktikës gjyqësore me atë GJEDNJ-së (në ndryshim nga Shtetet e Bashkuara ku deri diku kjo barrë rëndon pjesërisht mbi paditësin) është shndërruar në praktikë në një pengesë për mbrojtjen efektive të të paditurit.

Situata vështirësohet akoma dhe nëse marrim parasysh kohën e ngushtë në dispozicion të mbrojtjes për të mbledhur provat dhe për t’ia paraqitur ato gjykatave, refuzimin nga ana e tyre për të asistuar në administrimin e provave që duhen lëshuar nga autoritetet publike, si dhe pranimin pa një analizë ose ekpertizë të dëmit të kërkuar nga paditësit. Të gjitha këto kanë tejçuar në një situatë ku gazetarët janë të detyruar të dëmshpërblejnë me të ardhurat e tyre shuma marramendëse, të papërballueshme edhe për punëdhënësit e tyre. Frika e dënimit me burgim ia ka lënë vendin frikës për t’u përballur me detyrimin për të paguar shifra të tilla, ose për të falimentuar, e cila mesa duket është akoma edhe më e madhe.

62

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë Siç shihet, situata e krijuar nga kjo praktikë e re është e vështirë. Res Publica ka zgjedhur si instrument të vetëm inkurajimin e adresimit të këtyre çështjeve deri në instancat më të larta të drejtësisë shqiptare (Gjykata e Lartë, Gjykata Kushtetuese) në mënyrë që të arrihet përfshirja e gjithë hallkave të sistemit në favor të përmirësimit të kësaj situate nëpërmjet litigimit strategjik, për të injektuar sadopak jurisprudencën e Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut.

*

*

*

63

Res Publica

64

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë

III. 1 Kodi i Etikës

1. Kodi i Etikës i Medias Shqiptare është përgatitur nga Instituti Shqiptar i Medias me mbështetjen e OSBE

65

Res Publica

66

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë

SHTRIRJA E KODIT Rregullat që kanë të bëjnë me sjelljen janë të vlefshme për të gjithë personat që ndërmarrin veprimtari gazetareske apo editoriale. Hapësira e Kodit do të përfshijë veprimtarinë individuale dhe kolektive të dhënies së informacionit në fushën e medias së shkruar (tekst dhe fotografi) dhe në fushën e medias elektronike.

ROLI I SHTYPIT NË SHOQËRI

DHËNIA E INFORMACIONIT TË BESUESHËM 1.

Saktësia informacionit

dhe

paraqitja

e

Gazetarët kanë të drejtë të marrin informacion, ta botojnë atë dhe të kritikojnë. Informacioni duhet jetë i saktë, i balancuar dhe i verifikuar.

Media nuk duhet të çorientojë publikun dhe rastet kur përdoren tekste, dokumente, foto, pamje, apo tinguj të montuar duhen bërë të qarta që janë të tilla.

Liria e fjalës, liria e informacionit dhe e kritikës, liria e shtypit dhe aksesi në dokumente zyrtare janë elementet bazë të Media duhet të dallojë qartë komentin nga supozimi dhe nga faktet. demokracisë.

Shtypi njeh dhe respekton diversitetin e mendimeve dhe kundërshton çdo diskriminim të nisur nga seksi, raca, kombësia, gjuha, feja, ideologjia, kultura, klasa, apo bindja, në qoftë se bindjet e shprehura nuk bien ndesh me të drejtat themelore të njeriut.

Media nuk duhet të shtrembërojë apo keqpërdorë deklaratat e bëra në kontekste të caktuara.

Gjatë raportimit të një polemike, gazetarët duhet të përpiqen të garantojnë që palëve të përfshira t’u jepet mundësia për të sqaruar pozicionin e tyre.

Shtypi duhet të njohë dhe mbrojë si të drejtat, ashtu dhe përgjegjësitë para Gjatë raportimit dhe sidomos gjatë publikut, duke ruajtur vazhdimisht komenteve apo polemikave, gazetarët janë të detyruar të respektojnë etikën e të ekuilibrin mes tyre. shprehurit në publik dhe kulturën e dialogut.

Gazetarët duhet të zbatojnë Kushtetutën dhe legjislacionin e Republikës së Media nuk duhet të bëjë publike asnjë Shqipërisë, statutet dhe dokumentet e foto, imazh, apo arranxhim audio apo Federatës Ndërkombëtare të Gazetarëve video, i cili shtrembëron idetë ose faktet dhe ato të Këshillit të Evropës mbi lirinë e burimit informues, me përjashtim të e shprehjes dhe informacionit dhe mbi të rasteve të karikaturave, kartonave, apo drejtat e njeriut. pjesëve komike.

67

Res Publica Pamjet apo fotografitë e montuara mund të pranohen si ilustrime vetëm në rast se del qartë që kemi të bëjmë me një kolazh.

Teksti anonim dhe ai i firmosur me një pseudonim konsiderohen tekste editoriale.

Gazetarët nuk duhet të bëjnë të njohur emrin e një personi, i cili ka dhënë informacion në mënyrë konfidenciale, me përjashtim të rastit kur personi ka dhënë pëlqimin në mënyrë të qartë.

Gazetarët duhet të zbatojnë me kujdes E drejta për anonimitet mund të shkelet rregullat e gjuhës shqipe dhe të shmangin vetëm në raste të veçanta: përdorimin e fjalëve të huaja kur kjo është 1. Kur ka dyshime që burimi me vetëdije ka shtrembëruar të vërtetën; e mundur.

2. Kur referenca për emrin e burimit është e vetmja mënyrë për të shmangur 2. Korrektimi dhe replika dëme serioze dhe të pashmangshme; Media duhet të bëjë publik një korrigjim 3. Kur informacioni në fjalë lidhet me planifikimin e një akti kriminal. të qartë dhe në vend të dukshëm, ku tregohet se informacioni i pasaktë ose i shtrembëruar është bërë publik, dhe nëse Gazetarët duhet të bëjnë gjithnjë të është e nevojshme të kërkojë dhe ndjesë. qarta rastet kur informacioni nuk është i konfirmuar.

Personi i kritikuar duhet të ketë gjithnjë të drejtën të justifikojë vetveten dhe të 4. Marrja dhe prezantimi i informacionit shpjegohet.

Nëse replika nuk është e përshtatshme në formën që ka, ndryshimet duhen diskutuar me autorin. Nëse ai nuk mund të kontaktohet brenda kohës së arsyeshme, është e këshillueshme të botohet replika në formën e ndryshuar. Megjithatë, nuk duhet ndryshuar thelbi i saj.

3. Marrëdhëniet me burimet

-Identifikimi Informacioni duhet të mblidhet në mënyrë etike dhe ligjore.

Personi që intervistohet duhet të ketë të drejtën të dijë nga cila media dhe në çfarë konteksti do të përdoren prononcimet e tij.

Duhet treguar maturi ndaj njerëzve që Gazetarët duhet të bëjnë çdo përpjekje mund të mos jenë të ndërgjegjshëm për për të mbledhur informacion nga të gjitha pasojat që kanë deklaratat që ata japin. burimet e mundshme, në mënyrë që të garantojnë që informacioni është i saktë, i Nëse gazetarit i mohohet në mënyrë të padrejtë aksesi në informacion, ai ka të drejtë plotë dhe i paanshëm. të informojë publikun e gjerë për këtë gjë.

Gazetarët duhet të jenë kritikë në zgjedhjen e burimeve dhe të sigurohen që Thashethemet dhe fjalët e burimeve anonime nuk duhet të botohen si lajm, informacioni të jetë i saktë.

68

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë përveç rastit kur informacioni është me jetën e tyre private mund të bëhet i njohur rëndësi jetike për publikun dhe në këtë vetëm nëse përbën interes publik. rast duhet bërë e qartë se informacioni është i paverifikuar.

- Krimi dhe dhuna - Ndërhyrja në jetën private të njerëzve

Produktet mediatike që propagandojnë luftë, dhunë, zemëratë, apo lëndojnë Gazetarët duhet të respektojnë nderin ndjenjat e gjithë publikut janë rreptësisht dhe reputacionine individëve që bëhen të ndaluara. objekte të interesit të tyre profesional.

Dhuna dhe brutaliteti nuk duhen Gazetari nuk ka të drejtë të ushtrojë sensacionalizuar. Raportimi duhet të shantazh ose të ofrojë shpërblim në marrë parasysh nevojën për të mbrojtur shkëmbim të informacionit. Në rastet kur të miturit. pagesa është e nevojshme për të marrë informacionin që publiku ka të drejtë të Krimet, terrorizmi, si dhe veprimtari të tjera dijë, kjo duhet bërë e qartë në raportim. të dhunshme nuk duhen propaganduar.

Gazetari duhet të respektojë të drejtën e individëve për privatësi. Vetëm mbrojtja e interesit të shoqërisë mund të justifikojë hetimet gazetareske që ndërhyjnë në jetën private të personit.

Gazetarët duhet të respektojnë gjithnjë supozimin e pafajësisë dhe nuk duhet të përshkruajnë dikë si kriminel para se të dënohet me vendim të formës së prerë nga gjykata.

Gazetarët duhet të përdorin kamerat e fshehta / mikrofonat, identitetin e rremë, ose të mos bëjnë të ditur identitetin e tyre profesional vetëm në rast se këto janë mënyra e vetme për të zbuluar informacione me rëndësie jetike për interesin publik; metodat e përdorura duhet të bëhen të ditura gjatë raportimit.

Media duhet të tregojë vetëpërmbajtje në raportimin e krimeve të të miturve dhe në proceset gjyqësore ndaj tyre, për të mos cënuar të ardhmen e të miturve në fjalë. Ky rekomandim vlen edhe për raportimin mbi viktimat e krimit që janë në moshë të mitur.

Media duhet të shqyrtojë me kujdes nëse është me vend të botohen faktet për Gazetarët nuk duhet të tërheqin kurrë skandalet familjare apo të kujtojë krimin vëmendjen ndaj aspekteve personale ose e vjetër të kryer nga një individ që e ka private, nëse ato nuk janë të rëndësishme. shlyer dënimin e tij.

Përdorimi “i beftë” i kamerave në publik apo institucione duhet të bëhet duke respektuar dëshirën dhe ndjeshmërinë e të pranishmëve.

Media duhet të tregojë maturi në identifikimin e viktimave apo dëshmitarëve në krime, sidomos në rastet e dhunës seksuale, me përjashtim të Figurat publike kanë më pak të drejtë për rasteve kur është marrë pëlqimi i tyre për privatësi; megjithatë, informacioni mbi t’u identifikuar.

69

Res Publica - Aksidentet dhe fatkeqësitë

Megjithatë, këto duhen botuar vetëm me pëlqimin e autoriteteve përkatëse.

Gazetarët duhet të respektojnë të drejtën e njerëzve për të mbajtur zi dhe duhet t’i Gazetarët nuk duhet të përfitojnë nga raportojnë këto tema duke treguar simpati pafajësia dhe besimi i fëmijëve dhe mund dhe vetëpërmbajtje. të botojnë informacione apo pamje të jetës private të një fëmije vetëm në rast se kjo Në rast aksidentesh dhe fatkeqësish, është një domosdoshmëri e interesit publik. gazetari duhet të respektojë vuajtjet e viktimave dhe ndjenjat e familjeve të tyre. Gazetarët nuk duhet të intervistojnë fëmijët nën moshën 14 vjeç për çështje personale, Në rast aksidentesh dhe fatkeqësish, shtypi në mungesë ose pa pëlqimin e prindërve, duhet të ketë parasysh që operacionet e ose personave përgjegjës për fëmijën. shpëtimit të viktimave dhe personave në rrezik kanë përparësi mbi të drejtën e 5. Pavarësia editoriale publikut për t’u informuar.

Media duhet të tregojë maturi me fotot apo pamjet e katastrofave, aksidenteve apo dhunës, në rast se ato fyejnë ndjenjat e të afërmve. Media duhet të ketë në konsideratë ndjeshmërinë e publikut, gjatë këtyre raportimeve. Nuk duhen identifikuar viktimat apo personat e zhdukur, nëse të afërmit nuk janë informuar.

- Fëmijët dhe njerëzit e dobët Gazetari duhet të respektojë të gjitha parimet e konfirmuara në Konventën e OKB-së të vitit 1989 mbi të drejtat e fëmijëve, si dhe legjislacionin shqiptar për mbrojtjen e fëmijëve.

Stafi editorial nuk duhet të lejojë që nxitjet personale, politike apo financiare të ndikojnë në raportimin e tyre të saktë dhe të paanshëm.

As pronarët dhe as gazetarët nuk kanë të drejtë ta shohin lajmin si pronë të tyre dhe ta përdorin atë për përfitime personale.

Ata nuk duhet të përdorin informacion profesional për qëllime personale.

Gazetarët duhet t’i shmangen raportimit të temave ku kanë një interes të drejtpërdrejtë vetjak.

Përmbajtja editoriale duhet të dallojë qartë dhe prerë nga marketingu, publiciteti, apo materialet e sponsorizuara.

Gazetari mbron të drejtat dhe dinjitetin e fëmijëve dhe njerëzve me aftësi të kufizuara, përfshirë dhe të drejtën e tyre Tekstet e marrëdhënieve me publikun duhet të etiketohen si të tilla ose të për t’u dëgjuar. paraqiten në një mënyrë që i dallon ato nga Si rregull i përgjithshëm, nuk ka përmbajtja editoriale e botimit origjinal, në kundërshtim për botimin e fotografive mënyrë që të garantohet se ato nuk e çojnë dhe emrave të të miturve të zhdukur. lexuesin në një rrugë të shtrembër.

70

Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë 6. Plagjiatura Gazetarët duhet të respektojnë dhe të kërkojnë respektimin nga të tjerët të së drejtës të autorit. Plagjiatura është e papranueshme. Gazetari abuzon me të drejtën e autorit nëse: 1. Boton ose përpiqet të botojë punën e të tjerëve si të ishte e veta (plagjiatura); 2. Citon punën e të tjerëve në një mënyrë që shtrembëron kuptimin fillestar të tekstit, duke botuar shtrembërimin si realitet ose duke treguar një person tjetër si të ishte autori; 3. Boton si të vetën një temë të konsideruar origjinale – të hulumtuar dhe të botuar nga dikush tjetër – pa asnjë referencë për prejardhjen e saj; 4. Dorëzon punën e tij për botim në dy ose më shumë botues në të njëjtën kohë – pa e bërë të qartë këtë fakt – ose dorëzon një punë tashmë të botuar dhe nuk ia bën të qartë botuesit të dytë këtë fakt; 5. Boton një punë pa pëlqimin e autorit, ose e vendos atë në rrethana të papërshtatshme (p.sh. kompozim fotografish), ose në rrethana të ndryshme nga ç’është rënë dakord, pa pëlqimin e autorit.

Plagjiatura do të konsiderohet si një nga shkeljet më serioze të profesionit të gazetarit.

Sa herë që gazetarët do të përdorin, në çdo lloj mënyre, punë të bërë nga të tjerët, ata duhet t’i referohen emrit të autorit.

Gazetari duhet të ruajë sekretet e stafit editorial që nuk përbëjnë shkelje të ligjeve dhe të Kodit të Etikës.

Redaksia duhet respektojë të drejtën e gazetarëve për të mos pranuar detyra të caktuara, apo të drejtën për të mos u identifikuar si autorë të punëve gazetareske që do të përbënin shkelje të rregullave dhe frymës së këtij Kodi.

8. Interesi publik Shkelja e termave të këtij Kodi mund të përligjet vetëm kur mund të tregohet qartë që kjo është në shërbim të interesit publik.

• Interesi publik përkufizohet si më poshtë: • Mbrojtja e shëndetit të publikut dhe sigurisë së tij; • Gjetja, ekspozimi, ose parandalimi i 7. Marrëdhëniet mes gazetarëve një krimi, skandali, apo shpërdorimi me pushtetin; Në punën e tyre, gazetarët duhet të ruajnë • Mbrojtja e publikut nga çorientimi. balancën mes konkurrencës së ndershme Megjithatë, interesi publik nuk dhe solidaritetit profesional. justifikon sensacionalizmin.

Gazetari nuk duhet t’i ndalojë kolegët e tij të mbledhin informacion, t’i fusë ata me Për qëllimet e këtij Kodi, informacioni me qëllim në rrugën e gabuar, ose t’i kallëzojë interes publik nuk duhet të ngatërrohet me informacionin interesant për publikun. ata tek autoritetet.

Gazetarët, apo stafet editoriale nuk duhet ta përdorin median si mjet për t’iu kundërvënë kolegëve.

*

*

* 71

Yllka Lamce, Theodoros Alexandridis, Ervin Pupe, Dorian Matlija, Edvin Kukunja Liria e shprehjes, nga teoria në praktikë Tiranë - Res Publica 72 f - 16.5 x 24 cm

Fjala e gojës

Neni 22 dhe 17

Neni 10

(Kanuni i Lek Dukagjinit)

(Kushtetuta)

(Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut)

§.520. Gjuha asht tulit e

1. Liria e shprehjes është e

1. Çdokush ka të drejtën e

gjithshka bluen.

garantuar.

lirisë së shprehjes. Kjo e

§.521. Fjala e gojës s'eme hin

2. Liria e shtypit, e radios

mendimit dhe lirinë për të

në vesh të tjetrit, e i treti

dhe e televizionit është e

marrë ose për të dhënë

e përdoron për rrënim të

garantuar.

informacione dhe ide pa

drejtë përfshin lirinë e

kuej, un rri e tallem.

ndërhyrjen e autoriteteve 3. Censura paraprake e

publike dhe pa marrë

§.522. Fjala e eme në

mjeteve të komunikimit

parasysh kufijtë. Ky nen nuk

shkaktofët vrasë të

ndalohet.

i ndalon Shtetet që të

përgjegjme un rri e

kërkojnë licencimin e

zgërdhihem, nuk mund të më

4. Ligji mund të kërkojë

ndërmarrjeve të transmetimit

kapë kush për punë të liga,

dhënien e autorizimit për

audio, kinematografik ose

qi shkaktoi goja e eme.

funksionimin e stacioneve të

televiziv.

radios ose të §.523. Aj, qi shkon tuj mjellë

televizionit.

e tuj hapë fjalë të kqija e

2. Ushtrimi i këtyre lirive që përmban detyrime dhe

gërgasa herë për njanin herë

1. Kufizime të të drejtave

përgjegjësi, mund t'u

për tjetrin, me gojë të

dhe lirive të parashikuara në

nënshtrohet atyre

kanunit thirret "Argat i

këtë Kushtetutë mund të

formaliteteve, kushteve,

keq". -"As e thrret kush në

vendosen vetëm me ligj për

kufizimeve ose sanksioneve të

punë, as i nep kush rrogë.

një interes publik ose për

parashikuara me ligj dhe që

mbrojtjen e të drejtave të të

janë të nevojshme në një

§.524. A fola a s'fola, goja

tjerëve. Kufizimi duhet të

shoqëri demokratike, në

nuk vulosë gja. - Fjalët e

jetë në përpjesëtim me

interes të sigurisë kombëtare,

stërkqive kanuja s'i merr para

gjendjen që e ka diktuar atë.

integritetit territorial ose

sysh.

sigurisë publike, për mbrojtjen 2. Këto kufizime nuk mund

e rendit dhe parandalimin e

të cenojnë thelbin e lirive

krimit, për mbrojtjen e

dhe të të drejtave dhe në

shëndetit ose të moralit, për

asnjë rast nuk mund të

mbrojtjen e dinjitetit ose të

tejkalojnë kufizimet e

të drejtave të të tjerëve,

parashikuara në Konventën

për të ndaluar përhapjen e të

Europiane për të Drejtat e

dhënave konfidenciale ose për

Njeriut."

të garantuar autoritetin dhe paanshmërinë e pushtetit gjyqësor."