Dag van de Groninger Geschiedenis 2016 by Groninger Archieven

D AG VA N D E

GR NINGER 30e

EDITIE

GESCHIEDENIS

Zaterdag 8 oktober 2016 | 11.00 - 17.00 uur | gratis toegang Cascadeplein & Zuiderhaven Groningen WWW.DAGVANDEGRONINGERGESCHIEDENIS.NL

VOORWOORD

COLOFON Dit magazine is uitgegeven in het kader van de Dag van de Groninger Geschiedenis 2016, met als thema Grenzen. Deze dag wordt georganiseerd door het RHC Groninger Archieven, het Huis van de Groninger Cultuur, de Cultuurhistorische Vereniging Stad en Lande, het Gronings AudioVisueel Archief, de Groninger Forum Bibliotheek, het Groninger Museum, het Noordelijk Scheepvaartmuseum en het Groninger Historisch Dispuut Ubbo Emmius. Meer informatie over de Dag van de Groninger Geschiedenis vindt u op de website: www.dagvandegroningergeschiedenis.nl. Oplage: 10.000 Redactie Eddy de Jonge Patricia Ottay

Foto Jeroen van Kooten

Harma Rozema-Woldhuis Aan dit nummer werkten mee

Dertig keer Dag van de Groninger Geschiedenis. Als je dat als organisator weet te bereiken, heb je heel goed door wat de Groningers belangrijk vinden. De afgelopen jaren zijn veel grenzen geslecht. De wereld kwam via de verdere opmars van de techniek steeds meer en sneller bij ons thuis. Door samenwerking en afspraken vervielen de fysieke grenzen tussen de meeste Europese landen. Het werd steeds gewoner om uitheemse producten in de winkels en op de markt aan te treffen. Er ontstond een levendige uitwis-

Harm van den Berg, Annebel Blaauw, René Duursma, Maaike Hermse, Michael Hermse, Jeroen Hillenga, Erik Hulsegge, Frederiekje de Jongh, Jona van Keulen, Michèlle Kind, Egge Knol, Wilma Koning, Peter den Oudsten, Harry Perton, Gert Plas, Peter Riem

seling. Van personen, goederen en ideeën. Kortom: we zijn steeds mondialer geworden.

Ontwerp

En daarmee ook steeds meer met elkaar verbonden.

Richard Bos, Wergea

Mensen reageren heel verschillend op die ontwikkeling. Kijk maar naar de recente dis-

Fotografie Marleen Annema, Marc Bakker, Pepijn van den

cussies in Groot-Brittannië over het al dan niet blijven in de Europese Unie. Met het open

Broeke, Joey Feikens, Fotobedrijf Piet Boonstra,

gaan van de grenzen groeide bij sommigen ook de onzekerheid. Wat blijft er over van

Maaike Hermse, Marij Kloosterhof, Knelis,

onze historisch gegroeide samenleving? Wijken, buurten en steden veranderen. Vol-

Jeroen van Kooten, P. Kramer, Eisso Lageman,

gens sommigen te snel. Ik merk dat de historische belangstelling voor de eigen om-

Marten de Leeuw, Jaap van Leeuwen, Judith van

geving – Stad en Land – de afgelopen jaren aanzienlijk gegroeid is. De toenemende

der Meulen, Antrude Oudman, Harry Perton,

bezoekersaantallen van de Dag van de Groninger Geschiedenis laten dat ook zien. Aan

Harma Rozema-Woldhuis, Henk Scholte, J. Smale,

de ene kant globalisering en het slechten van grenzen, aan de andere kant groeiende

Frank Straatemeier, Henk Veenstra (Henx)

belangstelling voor de eigen stad en regio. Op het eerste gezicht lijken het tegengestelde ontwikkelingen.

Afbeelding omslag Voorkant: Verkeersles op de Ossenmarkt, Groningen, 1959. Foto (uitsnede) Fotobedrijf

Dit jaar heeft de Dag van de Groninger Geschiedenis ‘Grenzen’ als thema. Intrigerend.

Piet Boonstra, collectie RHC Groninger Archieven

Niet alleen de letterlijke betekenis van grenzen, maar zeker ook de figuurlijke. Wat be-

(2248-12092)

tekent het voor je als er grenzen verlegd worden? De komende grenscorrectie tussen Groningen en Slochteren, bijvoorbeeld. Wat als je zelf je grenzen verlegt? Om fysieke grenzen te slechten, moet je soms eerst je innerlijke grenzen voorbij. De dertigste Dag van de Groninger Geschiedenis levert bij deze vragen de historische achtergrond.

Druk Koninklijke Van Gorcum BV, Assen Contact Redactie

Ik wens alle bezoekers een grenzeloos fijne dag.

Cascadeplein 4, 9726 AD Groningen Postbus 30040, 9700 RM Groningen

Peter den Oudsten

Telefoon: 050-5992000

Burgemeester van Groningen

E-mail: info@groningerarchieven.nl

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

INHOUD

2 Voorwoord

13 Muziekprogramma Poparchief

23Wandelingen

Voorwoord van Peter den Oudsten,

Groningen

Informatie over de stadswandelingen die

burgemeester van Groningen

Poparchief Groningen organiseert een

worden georganiseerd

4 “Onze presentatie is experimenteler, gedurfder”

middag rond muziek en popcultuur in stad en provincie Groningen

24 Bij de sluis Informatie over de historische schepen

Interview met Andreas Blühm, directeur

14 Scriptieprijs Groninger

van het Groninger Museum. Hij opent de

Geschiedenis 2016

ger Geschiedenis en de activiteiten die

Dag van de Groninger Geschiedenis

Dit jaar organiseren de Groninger Archie-

daarop plaatsvinden

6 “Ook hier hoor je de meest fantastische verhalen” Interview met Esmeralda van Boon, locatiemanager COA Groningen

8 Grenzen Foto’s met als thema Grenzen

10 De Nieuwe Oogst

ven samen met het Huis van de Groninger Cultuur voor het eerst de wedstrijd voor

26 Activiteiten

de Scriptieprijs Groninger Geschiedenis

Een selectie van de activiteiten die wor-

15 De Grenzen van Gerard Column van Erik Hulsegge

16 Programma Overzicht van alle activiteiten

Een presentatie van nieuwe boeken

19 Kinderactiviteiten

over de Groninger geschiedenis

Informatie over de kinderactiviteiten

12 10 jaar Poparchief Groningen

20 Lezingen

Een interview met Gert Plas, coördinator

Informatie over de lezingen die worden

van het Poparchief Groningen, dat in

gehouden

2016 het tienjarig bestaan viert

die meedoen aan de Dag van de Gronin-

22 Hoe ruikt de herfst in Groningen?

den georganiseerd

28 Grenzen en herindelingen Een presentatie over gemeentelijke herindelingen aan de hand van voorwerpen, kaarten, films, foto’s en ander archief materiaal

30 Achter de schermen Een gesprek met twee medewerkers van de organisatie

31 Initiatiefnemers Overzicht van alle organisatoren van de Dag van de Groninger Geschiedenis

Wandel door het openluchtmuseum van Groningen met De Verhalen van Groningen app

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2015

“ONZE PRESENTATIE IS EXPERIMENTELER, GEDURFDER” De Dag van de Groninger Geschiede-

werking”, zegt Blühm. Zijn glimlach geeft

Blühm weet dat het Groninger Museum

nis 2016 wordt geopend door Andreas

aan: Het is allemaal dus nogal relatief. Hij

zich onderscheidt van andere regionale

Blühm, directeur van het Groninger

begrijpt de mensen niet die om het hardst

musea: de internationale collectie is groter

Museum.

roepen dat de grenzen dicht moeten: “Dat

en van meer belang. Daarmee komen we

is niet alleen lastig, ook erg onverstandig.”

als vanzelf op een grote expositie uit 2014:

De wisselwerking is immers niet uitslui-

De koning van Groningen, Jan Albert Sich-

tend negatief, integendeel, weet Blühm.

terman. De internationale collectie van

Grenzen, ach ja, ze zijn een gegeven en

Mensen, kunstenaars, beïnvloeden elkaar

deze zeventiende-eeuwse koopman van

geografisch valt er niet aan te ontkomen.

en het publiek op een positieve wijze, ont-

de Verenigde Oost-Indische Compagnie

Of ze eigenlijk belangrijk zijn?

roeren, verbazen, brengen ons op ideeën.

trok veel bekijks. Opmerkelijk waren de

“In de VS hebben veel mensen zich kunnen

dwarsverbanden tot ver buiten de gren-

Andreas Blühm, sinds vorig najaar ook

vergapen aan de creaties van modekun-

zen. Vergelijkbaar is het effect dat de expo-

bijzonder hoogleraar kunstgeschiedenis

stenaar Iris van Herpen, onze collectie van

sitie over Hendrik Nicolaas Werkman had,

aan de Rijksuniversiteit Groningen, kan er

haar werk was onlangs te zien in Atlanta en

ook daar was de begrenzing van de regio,

niet zoveel mee. In zijn werkkamer boven

reisde daarna langs zes andere steden in

het lokale eigenlijk helemaal weg. De vlak

in het museum heeft hij een fraai uitzicht

Noord-Amerika. Onze Veendorp-collectie

voor het eind van de oorlog vermoorde

over een flink deel van de stad en bene-

met schilderijen was dichterbij huis te zien

Groningse drukker is van internationale

den hem stroomt het Verbindingskanaal

in Duitse steden als Lübeck en Würzburg

betekenis, ruim honderdduizend mensen

als een slotgracht langs de museumzalen.

en daarna in Freiburg en Aken.”

kwamen zijn werken bekijken. Andere

door Harm van den Berg

“Veel grenzen vervagen, op andere plek-

voorbeelden. “David Bowie en de Groning-

ken ontstaan tijdelijk weer nieuwe. Ze zijn

Blühm denkt in dit verband aan de zeer reis-

se borgen, ze zijn voor mij allebei belang-

vaak een weerspiegeling van wat er aan de

lustige geleerde Rudolf Agricola uit Baflo

rijk. Van een andere orde, dat wel, maar

hand is in de wereld.”

die in de vijftiende eeuw studeerde in Keu-

het is ook onze missie”, zegt Blühm en om

len, Erfurt, Leuven, Pavia en Ferrara en zich

het duidelijk te maken, pakt hij uit de kast

Grenzen is het thema van de 30e Dag van

in het Latijn overal kon redden, weliswaar in

achter hem twee even zware boekwerken,

de Groninger Geschiedenis en Blühm zal

de hogere kringen, want het gewone volk

de catalogus van de Bowie-expo en een

er bij die gelegenheid ook iets over zeg-

sprak die taal niet. “Hij werd niet gehinderd

lijvige studie bij de kleinere tentoonstel-

gen. Ons gesprek mag als voorschot wor-

door grenzen, ging te paard of lopend over-

ling over de borgenkaart van Theodorus

den beschouwd. We bespreken het thema,

al heen, maakte contact. En keerde weer

Beckeringh.

maar vragen ook naar de betekenis van

terug naar Groningen. Dat internationale

de regionale, lokale geschiedenis. Blühm

gevoel zijn we misschien een beetje kwijt

Misschien klopt het inderdaad, meent

is immers ook historicus. Hoe presenteert

en al hebben we met het Engels wel een

hij, dat conservator Egge Knol, verant-

hij de regionale historie en hoeveel ruimte

internationale voertaal, het is toch anders.”

woordelijk voor de verzameling regionale

zou hij die willen geven in zijn museum?

geschiedenis, het sinds zijn komst drukOver Engeland gesproken, Blühm heeft in

ker heeft gekregen. “Ik zou toch graag

“Voor mij, op deze plaats, hebben grenzen

de afgelopen jaren met collega’s in Frank-

meer willen doen, de collectie ook ruimer

niet een eenduidige betekenis. Onze col-

rijk en Engeland gesproken over vergaan-

willen presenteren. Daar gaan we volgend

lecties zwerven over de wereld, we richten

de samenwerking. “En nu, door de Brexit,

jaar eens een serieus gesprek over voeren”,

ons op moderne jonge kunstenaars, van

moet ik nadenken of we ons niet beter

kondigt Blühm aan. En voegt er direct aan

Groningen tot China, we voeren gesprek-

kunnen richten op de Schotten. Een bij-

toe dat het museum ook niet alles binnen

ken over vergaande internationale samen-

zondere ervaring”, zegt hij.

de eigen muren hoeft te doen. “We lenen

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

al veel uit, hebben een heel goede sa-

Op het programma voor volgend jaar staat

om duidelijk te maken dat de ‘tsaren’ van

menwerking met de Groninger Archieven

een grote tentoonstelling met als titel: De

Groningen belangrijk waren voor de rest

en het Noordelijk Scheepvaartmuseum,

glans van de Ommelander adel. Voor deze

van het land. Ook wordt gewerkt aan een

daartoe hebben we zelfs een manifest

tentoonstelling, verspreid over acht zalen,

expositie over Aletta Jacobs en haar be-

ondertekend. Er zijn goede contacten,

zal het Groninger Museum letterlijk alles

tekenis voor de vrouwenbeweging, dit in

ook internationaal, op het gebied van de

uit de kasten halen, want het museum be-

het kader van 100 jaar vrouwenkiesrecht

archeologie, het Friese kustgebied houdt

waart al heel lang de inventarissen van di-

in 2019.

niet op bij de provinciegrens.” De wijze van

verse borgen. Wellicht zal een overzicht in

presenteren in Groningen is anders dan

de Hermitage van de schatten van de Rus-

Blühm kent zijn plaats, maar geen valse

in de meeste Duitse musea: gedurfder,

sische tsarenfamilies internationaal meer

bescheidenheid: “Dit museum is de be-

experimenteler.

aandacht trekken, zo schat ook Blühm wel

langrijkste culturele destinatie op de lijn

in, maar dan nog blijft het een uitdaging

Amsterdam-Bremen/Hamburg.”

Foto Marij Kloosterhof

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

“OOK HIER HOOR JE DE MEEST FANTASTISCHE VERHALEN” Haar meest memorabele grenservaring

Esmeralda van Boon maakte tv-reportages vanuit de conflicthaarden in het

betrof Libië. “Onder Khadaffi was dat een

Midden-Oosten. Nu leidt ze de noodopvang voor vluchtelingen in de stad Gronin-

land waar journalisten niet mochten ko-

gen. Op de Dag van de Groninger Geschiedenis geeft Esmeralda een lezing in het

men”, zegt Esmeralda van Boon. “Nadat de

kader van het thema Grenzen. Een introductie.

door Harry Perton

revolutie was uitgebroken, wilden we er heel graag in. We stonden bij de Egyptische grens en stapten een totaal onbekend

die haar naar conflictgebieden als Darfur,

contacten, maar ze komt ook graag op de

land binnen. En daar stonden rebellen die

Libië, Gaza en Irak bracht, waar ze menig-

werkvloer om te kijken wat er onder de be-

ons uitbundig welkom heetten. Ze hielden

maal hachelijke toestanden meemaakte.

woners leeft. In de buurt was er nauwelijks

een foto van Khadaffi omhoog, expres op

Het meest in de piepzak zat ze aan de grens

weerstand tegen de opvang – veel vluch-

de kop. Het was een en al euforie. Zij waren

met Gaza, vertelt ze: “Niemand verwachtte

telingen willen hier ook graag blijven, ver-

blij dat wij de grens over kwamen en wij

dat het zo zou escaleren, maar er vlogen

telt ze: “Ze hebben hier hun netwerk en

waren blij dat we Libië binnen waren.”

Israëlische F16’s over, die dichtbij, op zo’n

bezigheden. Dat is het fijne van Groningen

150 meter afstand, bommen lieten vallen.

– al in de eerste week na de opening be-

Dat was een warm bad, maar ze maakte

Je moet dan laag blijven, maar dan nog – ik

gonnen er in de buurt voetbaltrainingen.

het ook heel anders mee. “Ik wilde vanuit

had geen kogelwerend vest aan.” In Tripoli

Ook was er eind december een eat and

Israël naar de West Bank, naar Jeruzalem

lag ze onder vuur van sluipschutters, al be-

meet, waarbij buurtbewoners mensen hier

en heb zes uur zitten wachten. Er kwam

sefte ze pas later het gevaar. “Weet je, op

kwamen ophalen om bij hen thuis te eten.

een Israëlische soldate, een vrij jong meis-

het moment zelf giert de adrenaline wel

Een overweldigend succes – we hebben

je, naar me toe en ze vroeg: “Waarom wil

door je lijf, maar pas bij het terugzien van

nu nog profijt van de contacten.” Inmid-

je naar Jeruzalem, je bent nog nooit eer-

de beelden voelde ik de spanning. Dat was

dels gaan de kinderen naar school: “Het

der hier geweest”. Door het lange wachten

na de reis, bij Knevel en Van den Brink. Ze

is ongelooflijk hoe snel die kleintjes Ne-

was ik geïrriteerd en ik zei iets te vlug: “Ik

lieten een fragment zien dat we hadden

derlands kunnen spreken. Dat ze nu naar

overweeg vaker te komen als jullie me wat

gefilmd, en het is raar, maar toen ging mijn

school gaan geeft ze gewoon hun leven te-

gemakkelijker binnenlaten”. Ik dacht dat ik

hartslag behoorlijk omhoog.”

rug, het geeft ze structuur, ze kunnen ein-

het daarmee verbruid had, maar even later

delijk weer kind zijn. Net als Nederlandse

mocht ik toch die grens over – als aller-

Toch is ze niet verslaafd aan de spanning,

kinderen gaan ze op de fiets naar school.

laatste, want daarna ging de doorlaatpost

meent ze. In 2011-2012 maakte ze de serie

Daarvoor hebben ze eerst allemaal fietsles

dicht.”

Voorbij de Arabische Lente, in Jemen ont-

gehad.”

dekte ze dat ze zwanger was. “Mijn vriend

Sluipschutters

heeft me nooit een strobreed in de weg

Het werk met vluchtelingen hier is meer

Ze werd geboren in de stad Groningen,

gelegd, maar toen hebben we thuis beslo-

in de luwte dan het journalistieke werk in

verhuisde als kind naar Haren en studeer-

ten dat ik niet naar Syrië ga, mocht ik daar-

conflictgebieden. Soms mist ze dat nog

de Moderne Midden-Oosten Studies aan

voor worden gevraagd.”

wel, geeft ze toe: “Maar het werd tijd voor

de Rijksuniversiteit Groningen. “Die stu-

een nieuwe uitdaging en die bekendheid

die”, zo verklaart Van Boon, “sprak me aan

Fietsles

hoefde niet zo voor mij.” Bovendien is er

omdat die zeer divers was, met aandacht

Ietwat ironisch is het dan, dat ze nu vrijwel

een overeenkomst tussen haar werk van

voor geschiedenis, cultuur, talen en poli-

dagelijks Syriërs tegenkomt. Sinds oktober

nu en dat van toen: “Ik ben ook hier geïnte-

tiek.” In een Arabisch land was ze nog nooit

vorig jaar is ze immers locatiemanager van

resseerd in mensen en dan zowel de bewo-

geweest en ze had er ook geen familie

het COA voor de Noodopvang in Gronin-

ners als de medewerkers. Ik mag mensen

wonen. Ze kwam er pas als student, voor

gen-Zuid, waar momenteel 410 vluchte-

graag uitvragen: wie ben je en wat drijft je?

stage en studie in 2001 en 2004. In dat laat-

lingen wonen. Haar werk bestaat uit veel

En ook hier hoor je de meest fantastische

ste jaar begon haar journalistieke carrière,

regelarij en het onderhouden van externe

verhalen.”

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

Foto Pepijn van den Broeke

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

Tolpoort Gideon aan de Rijksweg naar Hoogezand, 1931. Foto fotograaf onbekend, collectie RHC Groninger Archieven (1785-1082)

GRENZEN

door Michael Hermse

Ten westen van Vinkhuizen, Groningen, ca. 1975. Foto fotograaf onbekend, collectie RHC Groninger Archieven (2138-4846)

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

Op de Grote Markt tijdens viering 28 augustus, 1960. Foto fotograaf onbekend, collectie RHC Groninger Archieven (818-20510)

Rumoerige thuiswedstrijd FC Groningen, ca. 1980. Foto Frank Straatemeier, collectie RHC Groninger Archieven (2290-11304)

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

DE NIEUWE Op de Dag van de Groninger Geschiedenis verschijnt volgens traditie het nieuwe

deel van het Historisch Jaarboek Groningen. De redactie presenteert het Jaarboek dit jaar in het kader van een nieuwe aflevering van De Nieuwe Oogst: auteurs vertellen over boeken die zij in het laatste jaar hebben uitgegeven.

Historisch Jaarboek Groningen 2016

Het Historisch Jaarboek Groningen 2016 is

In de stad Groningen zijn vandaag de dag

artikelen. Een van deze artikelen gaat over

meer dan tweehonderd sportverenigin-

de luchtwachttorens bij Winschoten en

gen actief. Deze variëren van basketbal- en

Warfhuizen. Deze monumenten van de

cricketclubs tot voetbal- en tafeltennisver-

Koude Oorlog dienden om tijdig de schen-

enigingen. De sporters die zijn aangeslo-

dingen van ons luchtruim door vijande-

ten bij deze verenigingen zijn afkomstig

lijke laagvliegers te signaleren. Sandra van

uit alle groepen van de samenleving. Het

Lochem legt in het Jaarboek uit hoe deze

ledenbestand van de meeste sportclubs is

torens functioneerden.

Anno Smith, keramist. De grote gevelversierder

net zo divers als de samenleving zelf. Maar

Een ander artikel dat aandacht zal trek-

De Groningse keramist Anno Smith (1915-

hoe zat dat in de tweede helft van de ne-

ken komt van Diana Spiekhout. Zij behan-

1990) was in de naoorlogse wederop-

gentiende eeuw, toen de eerste sportver-

delt de vijf kastelen die de bisschop van

bouwperiode actief in de hele stad Gro-

enigingen in Groningen het levenslicht za-

Utrecht rond 1400 liet bouwen om de stad

ningen. Tientallen gebouwen voorzag hij

gen? Jesper Kuizenga vertelt er uitgebreid

Groningen weer in zijn macht te krijgen.

van kleurrijke gevelversieringen. Niet voor

weer zeer gevarieerd en telt zeven hoofd-

niets noemen keramiekkenners hem de

over in het Historisch Jaarboek Groningen 2016 en zal zijn artikel introduceren op de

Foto Jaap van Leeuwen

Presentatie: Erwin Karel en Jesper Kuizenga

Dag van de Groninger Geschiedenis.

‘grote gevelversierder’. Smith gaf vooral alledaagse voorwerpen en taferelen weer: vissen, bloemen, spelende kinderen en

Roeiers van De Hunze nemen het er onderweg van, ca. 1900. Foto collectie RHC Groninger Archieven (1466-53-24)

werkende ambachtslieden. Herkenbaarheid is niet toevallig een belangrijk kenmerk van Smiths werk. Zijn opdrachtgevers, vooral de woningbouwverenigingen, wilden vrolijke voorstellingen die voor de bewoners begrijpelijk moesten zijn. Smith kon dat als geen ander. Presentatie: Jaap Ekhart

De Atlas van Beckeringh In de jaren vijftig van de achttiende eeuw karteerde de jurist Theodorus Beckeringh de provincie Groningen. Zijn werk resulteerde in een manuscriptkaart van de provincie (1767) en een gegraveerde kaart die in 1781 verscheen. Honderden tekeningen, schetskaarten en gedetailleerde tekeningen van borgen en buitenplaatsen zijn bewaard gebleven in de collecties van de Rijksuniversiteit Groningen, het Groninger Museum en de Groninger Archieven. Alle

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

OOGST

functie, maar bleef nog tot 1972 particulier bewoond. Daardoor waren er lange tijd nog mensen die uit eigen beleving konden vertellen over het leven op dit historische landgoed. Henny van Harten-Boers sprak met leden

Deze atlas, gericht op een breed publiek,

van de familie, kamermeisjes, pachters en

geeft een prachtig overzicht van verschil-

omwonenden. De herinneringen van deze

lende aspecten van het Groninger land-

mensen zijn zelfs na een halve eeuw leven-

schap in de achttiende eeuw: de infrastruc-

dig en gedetailleerd en beslaan de periode

tuur van waterwegen, het kustlandschap

van 1920 tot 1970.

met landaanwinning, de inrichting van de

De titel van dit boek is ontleend aan een

veengebieden, vestingwerken, borgen en

uitspraak van Louise Thomassen à Thues-

buitenplaatsen etc.

sink van der Hoop van Slochteren (1915-

Beckeringh besteedde veel aandacht aan

2008): “We vonden het altijd heel gewoon,

de grenzen van het gewest. Voorbeelden

maar achteraf besef je: nou nou, dat was

zijn de grenzen in de veengebieden, zoals

toch wel bijzonder!”

de Semslinie en de grens van Westerwolde

In deze publicatie is ook veel boeiend en

met Ostfriesland en Münsterland.

tot nu onbekend fotomateriaal opgenomen.

Presentatie: Reinder Reinders Presentatie: Henny van Harten-Boers

Toen gewoon, achteraf bijzonder tekeningen en kaarten van Beckeringh zijn

Een boek over de oral history van het

nu voor het eerst samengebracht in De

landgoed Fraeylemaborg in Slochteren.

Atlas van Beckeringh.

De Fraeylemaborg heeft nu een museale

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

Mevrouw Van der Hoop 80 jaar, 3 november 1959. Zij zit in het midden, omringd door familie en pachters. Foto Fraeylemaborg

10 JAAR POPARCHIEF GRONINGEN Wie kent ze nog, de Huilende Rappers? Maar Noisia, dat goed is voor drie van

fiel van de muzikant waar hij of zij door de

de vier komische huilebalken, behoeft op de meeste plekken in de wereld geen

jaren heen heeft gespeeld.

introductie. Het Groningse trio is beroemd en het onderlinge verband is te vinden op de site van het Poparchief Groningen dat binnenkort het tienjarig bestaan

Hoe klein, bescheiden was het begin van

viert. Speciaal voor die gelegenheid wordt door muziekjournalist Peter van der

rocker Herman Brood, met welke Gronin-

Heide (Dagblad van het Noorden) en de redactie van het Poparchief een fotoboek

ger muzikanten speelde Harry Muskee?

samengesteld dat een kleurrijk beeld geeft van de diversiteit van de Groninger

Op diens pagina kunnen we ook een re-

popgeschiedenis.

actie lezen op de sollicitatie van bassist Ad

door Harm van den Berg

Kooi: “Dat de basgitarist ons gaat verlaten Gert Plas is sinds 2010 de coördinator van

verzamelaar Koen van Krimpen, tevens

is een misverstand, het is de drummer die

het Poparchief en zijn werkkamer bevindt

schrijver van Nothing’s going on in the city

vertrekt.” Er is aandacht voor bestaande

zich in het gebouw van de Groninger Ar-

en andere boeken over de Groninger pop-

en verdwenen podia, festivals, labels en

chieven. Hij is opgegroeid in de buurt

geschiedenis. “Vooral de inbreng van het

muziekreleases. Op de site zijn eveneens

van Coevorden, maar bleef na een studie

publiek is voor ons belangrijk,” vertelt Gert,

trends beschreven, zoals het Groninger

Kunst- en Architectuurgeschiedenis in

“maar een eigen redactie brengt vervol-

Springtij. Tevens is er aandacht voor de

Groningen om vanaf 2003 bij het GAVA te

gens eenheid in de teksten voor de site.”

jazzmuziek, zij het nog summier.

meer concertvideo’s van bands die speel-

In de afgelopen tien jaar hebben de me-

Het Poparchief groeit dagelijks, mede

den in de zalen Vera en Simplon. In 2006

dewerkers en de tien, vijftien vaste vrijwil-

dankzij bijdragen van het publiek. Niet

start Poparchief Groningen, een initiatief

ligers gegevens verzameld over zo’n 6700

minder dan 500 bands zitten in de wacht-

van GAVA en RHC Groninger Archieven.

popmusici die actief waren in 2700 bands.

ruimte. Hun bestaan is opgemerkt, maar

Het is tegelijk fysiek archief en een website

De dwarsverbanden zijn in kaart gebracht,

over deze groepen wordt nog informatie

over de popcultuur in de provincie Gronin-

zowel de bands als de muzikanten zelf

verzameld.

gen. De site bouwt voort op de website en

hebben, zoals Gert het noemt, “hun eigen

de muziek- en affichecollectie van fervent

muzikale stamboom”. Dus zie je bij het pro-

gaan werken. Daar digitaliseert hij onder

www.poparchiefgroningen.nl

Foto Marij Kloosterhof

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

MUZIEKPROGRAMMA POPARCHIEF GRONINGEN Poparchief Groningen organiseert voor de tweede keer tijdens de Dag van de Gro-

collectie van het Poparchief en daarmee in

ninger Geschiedenis een middag rond muziek en popcultuur in stad en provincie

de Groninger popcultuur.

Groningen. Dit jaar is extra feestelijk vanwege het tienjarig bestaan van het Poparchief. Het programma met als thema ‘Grenzen’ omvat een lezing, een panelge-

Het panelgesprek gaat de provinciegrens

sprek, videoclips van Groninger artiesten en – uiteraard – live-muziek.

over richting de Academie voor Popcultuur in Leeuwarden, onderdeel van de

Om daarmee te beginnen: Sherlock Telgt

vocalen en laat drumcomputers, zware

School of Performing Arts van de Han-

alias MC Sherlock is het bekendste lid van

galmende drums en ambient synths en

zehogeschool Groningen. De Groningse

Zombi Squad, Groningens hiphopcrew

gitaren samenkomen in verhalen over het

electropop-artieste Krause studeerde in

van het eerste uur. Zijn cv vermeldt verder:

overgeven aan het lot. De in Londen op-

2007 af als eerste student Muziek. Welke

talentscout, acteur, hij heeft muziek ge-

genomen EP Coincidence is wellicht al ver-

succesvolle artiesten en vormgevers heeft

schreven voor theater, zat voor de PvdA in

krijgbaar bij haar optreden.

de opleiding sindsdien voortgebracht?

de gemeenteraad in Groningen en is vanaf

Wat is precies het nut en doel van zo’n op-

het begin betrokken geweest bij Back-

The New Poor is een romantisch-realis-

leiding en kan je ook zonder een dergelijke

bone050, een broedplaats voor artiesten

tisch songwriterduo met een rafelrandje,

opleiding succesvol zijn? Een aantal spre-

en bedrijven. Een duizendpoot dus, die

bestaande uit Abel de Kam en Liza Dries.

kers zal hierover hun licht laten schijnen.

nog steeds muzikaal bezig is maar ook een

Naast meerdere optredens in Duitsland

neus heeft voor jong talent. Benieuwd wat

speelde The New Poor al op Noorderzon en

Tussendoor vertonen we de meest uiteen-

zoveel veelzijdigheid oplevert.

Eurosonic Noorderslag, stond het tweetal in

lopende videoclips van Groninger bodem

het voorprogramma van Lucky Fonz III en

en er is een expositie naar aanleiding van

wonnen zij talentenjacht Café Martini XL.

het te verschijnen fotoboek.

Dust) combineert invloeden uit trip-hop,

In de lezing vertelt muziekjournalist, cul-

Host van de middag is Ron Overbeek, die

ambient, post-rock en R&B met intense

tuurcriticus en muzikant Peter van der

ook vorig jaar al vakkundig de presentatie

Heide over het fotoboek dat hij samen

ter hand nam.

A Fugitive lijkt te moeten gebeuren met een reden. Rosan Rozema (ex-The Future’s

A Fugitive. Foto Marleen Annema

met de redactie van het Poparchief heeft samengesteld naar aanleiding van het ju-

Meer informatie over de deelnemers op:

bileum. Het is een bijzondere inkijk in de

www.poparchiefgroningen.nl

The New Poor. Foto Knelis

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

SCRIPTIEPRIJS GRONINGER GESCHIEDENIS 2016 Nu steeds meer studenten het plezier van het werken met originele stukken ont-

september maakt de jury de vier genomi-

dekken en het spannend vinden om te speuren in archieven, willen de Groninger

neerden bekend. Deze jonge onderzoe-

Archieven hen ook meer betrekken bij het onderzoek naar de regionale geschiede-

kers krijgen aandacht op de website van

nis en hen laten zien dat geschiedenis van de eigen omgeving ook een belangrijk

de Groninger Archieven. Op basis van de

onderzoeksthema kan zijn. Daarom organiseren de Groninger Archieven en het

ingezonden scripties van de vier genomi-

Huis van de Groninger Cultuur dit jaar voor het eerst de wedstrijd voor de Scrip-

neerden bepaalt de jury de winnaar van de

tieprijs Groninger Geschiedenis. Daarbij werken zij samen met de vereniging van

juryprijs.

geschiedenisstudenten Ubbo Emmius.

Kom en stem mee voor publieksprijs Scriptiewedstrijd â&#x20AC;&#x201C; genomineerden en juryprijs

goed gevolg hebben afgerond kunnen

Iedereen kan op de website van de Gro-

meedoen. De belangrijkste eis is dat deze

ninger Archieven lezen wie de genomi-

Deze scriptiewedstrijd biedt een platform

scriptie is gebaseerd op eigen onderzoek

neerden zijn en wat hun kijk op een on-

aan jonge onderzoekers. Alle studenten

in archiefbronnen. De jury beoordeelt

derwerp uit het verleden van onze regio is.

die de afgelopen twee jaar een scriptie

alle inzendingen en stelt een shortlist op

Nader kennismaken? Kom dan op de Dag

over de geschiedenis van Groningen met

van vier genomineerden. Op vrijdag 30

zelf naar de presentaties die de genomineerden verzorgen en stem mee voor de publieksprijs. Er zijn twee presentatieron-

Over studievereniging Ubbo Emmius

den en de publieksprijs gaat naar de on-

Het Groninger Historisch Dispuut Ubbo Emmius is de stu-

derzoeker die de meeste stemmen van de

dievereniging van de opleiding Geschiedenis aan de Rijks-

aanwezigen krijgt.

universiteit Groningen. De vereniging Ubbo Emmius is in november 1936 opgericht en viert dit jaar dus het zestigja-

Prijsuitreiking

rig bestaan. Deze vereniging werkt mee aan de Dag van de

Op de Dag van de Groninger Geschiedenis,

Groninger Geschiedenis; zij biedt stadswandelingen aan en

voorafgaand aan de Grote Groninger Ge-

organiseert de presentaties van de genomineerden.

schiedenisquiz, vindt zowel de uitreiking

www.ubbo-emmius.nl

van de juryprijs als die van de publieksprijs plaats.

Volg de scriptiewedstrijd Informatie over de scriptieprijs staat op de website van de Groninger Archieven. De genomineerden worden op 30 september bekendgemaakt. Zij verzorgen op de Dag twee presentatieronden: om 11.45 uur en 14.00 uur. Student Jelle de Jong Pen bij de sluis bij de Zuiderhaven. Hier presenteren de genomineerden, aan boord van de Anda, hun onderzoeksresultaten. De presentaties worden georganiseerd door Jelle in samenwerking met medestudent Milan Bos. Foto Harry Perton

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

COLUMN

door Erik Hulsegge

DE GRENZEN VAN GERARD Hij praat ingetogen zacht. Een tikje nasaal.

Het duurde niet lang of hij maakte zijn

moeide overgave en zijn gave om te weten

De Groningse tongval is onmiskenbaar.

debuut in het betaalde voetbal. Toen ie

waar de bal komt. De beste voetballer waar

Wat ie zegt komt over. Geen woord te veel.

twintig was, was ie al aanvoerder van de

hij ooit mee samenspeelde vond ie Giorgi

Bijna alles raak. En wat ie zegt dat meent ie.

Sportclub Veendam waarin ook goalgetter

Kinkladze, een Georgiër, die volgens Gerard

Dubbel en dwars. Daar is geen twijfel over

Jurrie Koolhof, huidig FC Emmen-trainer

zijn eigen voetbalgrenzen niet kende.

mogelijk.

Dick Lukkien en zijn Pekelder vriendje van vroeger Armand MacAndrew speelden.

182 wedstrijden in zeven jaar speelde hij voor

De man waar ik het over heb is Gerard

Wiekens was al vroeg de vaste waarde van

de Citizens. Bij zijn eerste wedstrijd scoorde

Wiekens. Hij zit naast mij in de pizzeria van

de Veenkolonialen. Hij eindigde als eerste

hij. Bij zijn laatste wedstrijd tegen Everton

Bedum. Een restaurant waar Arjen Robben

in het cijferklassement van de Voetbal In-

stonden tienduizenden City-fans een kwar-

ook nog wel eens een vorkje komt prikken

ternational. Een onvoldoende stond niet in

tier klappend voor hem op de banken.

tot vreugde van de Sardijnse ‘direttore’ van

het woordenboek van Wiekens.

het etablissement. Waar de hele wereld

Hij keerde terug naar de Langeleegte.

Arjen Robben kent, kent niemand buiten de

FC Groningen leek een kwestie van tijd. Hij

Voetbalde er nog een paar jaar en ging uit-

voetballerij Gerard Wiekens. Ook in de ‘Itali-

woonde zelfs al in Stad waar ie wekelijks

eindelijk toch nog naar FC Groningen. Als

aan van Beem’ geeft niemand enige sjoege.

de Voetbal International ruilde met Piet

assistent-trainer. En dat is ie nog steeds.

van Dijken. Maar op een of andere manier Een Italiaanse jongedame zet voorzichtig

kwam het er nooit van. Geld en een beetje

In de pizzeria van Beem genieten twee

een biertje naast de pizza van Wiekens.

sentiment waarschijnlijk. De Langeleegte

tweelingbroers. De man in ons gezelschap

Mijn tweelingbroer, die ook mee is, en ik

leek voor altijd de grens. Hoe verrassend

strooit met verhalen. Zonder opsmuk. Groot

krijgen een wijntje. Wij zitten daar om nog

was het dat Gerard Wiekens, Mister Veen-

zijn in eenvoud, schiet mij door het hoofd.

even na te babbelen over een voetbal

dam, na dik tweehonderd wedstrijden

clinic van Wiekens aan de jeugd van Mid-

voor de geelzwarten zijn grenzen verlegde

Het restaurant is behalve ons tafeltje leeg.

delstum. Zonder dat we het eigenlijk in de

en bij Manchester City ging voetballen.

Het is al laat. We nemen afscheid van de ser-

gaten hebben, wordt het gesprek tijdens

veerster met een brede zwaai. “Ciao”, zegt

het Italiaanse eten een soort interview van

City, toen nog het kleine volksbroertje

mijn broer. Ik doe er met een “Buona notte”,

een oud-voetballer door twee nieuws gie-

van United, speelde in de lagere divisies

een goeienacht, een schepje bovenop te-

rige tweelingbroers.

maar wilde omhoog. En daar trokken ze

gen de goedlachse Italiaanse. Gerard zegt

een man uit de Dutch Veenkoloniën voor

zachtjes “Moijj”. Om er meteen op te laten

Wiekens (1973) is geboren in de Tolhuis-

aan. Bij het ondertekenen van zijn contract

volgen. “Mag dat ook?”

wijk achter het tolhuis van Oude Pekela.

ging Wiekens niet in pak maar gewoon in

Op de grens van het geld. Bij Noordster

spijkerbroek. I am what I am. De fans had-

Gerard Wiekens heeft nooit zoveel talent

aan de Raadhuislaan leerde hij het voet-

den nog nooit van hem gehoord. Gerard

gehad als de Groninger voetbalsterren Jan

ballen. De balgenen kreeg ie mee van va-

liet zich niet van de wijs brengen. Dat volk-

Mulder en Arie Haan, om maar niet te spre-

der Dick, die op de Oost-Groninger velden

se van Manchester beviel hem wel. Een

ken van Arjen Robben.

een voetbalman was waar je niet omheen

beetje Pekel. Maar dan groter.

kon. Geen loper maar een man die wist In geen tijd groeide hij uit tot basisspeler.

sport. Gerard Wiekens haalde alles uit zijn

Wiekens’ ook mee. De gave om te weten

Werd hij ook aanvoerder. Werd hij door de

carrière omdat hij de grens kende. Zijn ei-

waar de bal heengaat.

fans uitgeroepen tot Speler van het Jaar.

gen grens. De Groninger grens.

Dat hogerop ging met horten en stoten Dat en zijn onvermoeide overgave bleven

maar City drong uiteindelijk door tot de

niet onopgemerkt door de scouts. De kleine

Premier League. In ‘Wiekens Wonderland’

Pekelder verkaste al snel naar de Langeleeg-

zongen ze op de blauwe tribune. In het En-

te in Veendam. Een gemeentegrens verder.

gelse voetbalwalhalla speelde hij tegen de

Niet te ver van Pekel en niet te ver van d’ol

beste spitsen ter wereld. Ruud van Nistel-

luu. Van Olle Pekel noar Veendam. Van Veen-

rooy, Alan Shearer, Thierry Henry, Dennis

dam noar Olle Pekel. De Raadhuislaan en

Bergkamp. Hij speelde er niet alleen tegen.

Langeleegte verschilden niet zoveel.

Hij schakelde ze ook uit. Met zijn onver-

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

Erik Hulsegge. Foto Henk Veenstra (Henx)

Dit stukje moest gaan over grenzen in de

waar de bal ging komen. Dat kreeg ‘lutje

PROGRAMMA DAG VAN DE Cascadeplein 4

11.00

Podium Centrale hal

Opening door Andreas Blühm, directeur Groninger Museum

Centrale hal

Studiezaal

- Stand Stad en Lande - Stand Verhalen van Groningen: wandeling met app, vertrek ieder half uur van 12.00 - 16.00 uur Informatiemarkt

Vergaderruimte studiezaal

Tentoonstelling rond thema Grenzen door Groninger Museum, Groninger Archieven, Gemeentearchieven in de provincie en Watersc

Koffieruimte/ vergaderzalen

Catering De Smaak van het Noorden

11.15

11.30

11.45

12.00

12.15

12.30

Optreden The Outtakes

12.45

13.00

13.15

Act Eltjo Siemens

13.30

Optreden Van de Stra

Depots

Rondleiding kinderen Rondleiding volwassenen * 8 t/m 12 jaar *

Kantine 1e verdieping

Optreden The New Poor

Videoclips Lezing Peter van der Heide over boek 10 jaar Poparchief

Videoclips Optreden A Fugitive

12.00

12.30

13.15

Gang 1e verdieping

Video-installatie Zilverheem

Cascadeplein 10

11.00

Hal

Stand Stad en Lande / Boekenmarkt / 3D-schommel

11.15

11.30

11.45

12.15

12.45

13.00

Rondleiding volwassen

13.30

Restaurant

Lezing Koos Schipper over marechaussee en grensbewaking

Lezing Wicher Kerkmeijer over een historisch museum in Groningen

Lezing Maarten Duijvendak over afbraak stadswallen in Groningen

Zaal 1

Lezing Maarten Duijvendak over afbraak stadswallen in Groningen

Lezing Bert Looper over grensgeschiedenis FrieslandGroningen

Lezing Esmeralda van Boon over vluchtelingen

Zaal 2

Interview Buddy Hermans door Lejo Siepe over het Provo-tijdperk

Buiten

11.00

Parkeerdek Cascadeplein

Poffertjeskraam / Oude brandweerauto’s / Boekenmarkt

11.15

11.30

11.45

Binnenstad

Eelderbrug z.z. Zuiderhaven Zuiderhaven

12.00

12.15

De Nieuwe Oogst: presentatie nieuw boeken over Groninger geschieden Historisch Jaarboek Groningen

12.30

Wandeling academisch verleden van Groningen o.l.v. GHD Ubbo Emmius *

12.45

13.00

13.15

13.30

Wandeling Joodse huizen o.l.v. Björn Quanjer *

Spuitdemonstratie met oude brandweerauto Wandeling Westerhavenbuurt o.l.v. Henk Wierts *

Wandeling o.l.v. Henk W

Museumschip Emma - Rondvaart

Museumsc

Familietrouw - concert Marlene Bakker en Bernard Gepken om 12.00, 12.50 en 13.40 Anda - Lezingen genomineerden scriptieprijs

Anda - Voorstelling De Kronieken van Kapitein Kolk *

- Loodskotter - Reddingboot Gebroeders Luden - Buitenboordmotorenmuseum Zuidhorn de Verzamelaar - Heisa jeugdtheater (bij slecht weer in Loodskotter) * Voor deze activiteit dient u van tevoren kaarten te reserveren (zie blz. 18). 16

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

GRONINGER GESCHIEDENIS 13.45

14.00

14.15

14.30

14.45

15.00

Erik Hulsegge live

aat

15.15

15.30

15.45

Optreden Eva Waterbolk

16.00

16.15

Uitreiking Scriptieprijs

16.30

16.45

Geschiedenisquiz

chappen

nen *

Rondleiding kinderen Rondleiding volwassenen * 8 t/m 12 jaar * Panelgesprek

13.45

14.00

14.15

Videoclips Optreden MC Sherlock

Lezing Peter van der Heide over boek 10 jaar Poparchief

Videoclips

14.45

15.30

16.00

16.15

16.30

16.45

16.00

16.15

16.30

16.45

15.00

15.15

Lezing Esmeralda van Boon over vluchtelingen

Lezing Jan van den Broek over landsgrens in de Eems

Lezing Koos Schipper over marechaussee en grensbewaking

Lezing Wicher Kerkmeijer over een historisch museum in Groningen

Interview Buddy Hermans door Lejo Siepe over het Provo-tijdperk 14.00

14.15

14.30

14.45

15.00

Wandeling academisch verleden van Groningen o.l.v. GHD Ubbo Emmius *

15.15

15.30

15.45

Wandeling Joodse huizen o.l.v. Bjรถrn Quanjer *

g Westerhavenbuurt Wierts *

Wandeling Westerhavenbuurt o.l.v. Henk Wierts *

chip Emma - Rondvaart

Museumschip Emma - Rondvaart

0 uur *

15.45

Lezing Bert Looper over grensgeschiedenis FrieslandGroningen

we nis door 13.45

14.30

Rondleiding volwassenen *

Museumschip Emma - Rondvaart

Familietrouw - bezichtiging project Spinbarg Anda - Lezingen genomineerden scriptieprijs

Anda - Voorstelling De Kronieken van Kapitein Kolk *

Programma is onder voorbehoud. Zie voor de laatste stand van zaken: www.dagvandegroningergeschiedenis.nl DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

EEN AANTAL PROGRAMMAONDERDELEN IN KORT BESTEK Het programma is onder voorbehoud. Kijk voor de laatste update op www.dagvandegroningergeschiedenis.nl

CASCADEPLEIN 4

rocksongs op authentieke wijze gespeeld.

Grunnsonic en Winter/ZomerWelVaart.

Van stoere nummers van onder meer The

www.facebook.com/EvaWaterbolkMusic

Informatiemarkt

Free, Small Faces, Kinks, Zombies, Beatles,

www.evawaterbolk.com

Groninger historische en culturele organi-

Rolling Stones en Doors tot wat gevoeliger

saties presenteren zich tijdens de jaarlijkse

werk van onder andere The Moody Blues

Groninger Geschiedenisquiz

Informatiemarkt.

en nederpop van bands als Brainbox, Gol-

Reinder Smith van RTV Noord presenteert

den Earring en Rob Hoeke.

de Groninger Geschiedenisquiz, de jaar-

www.theouttakes.nl

lijkse quiz over hoogte- én dieptepunten

Depots Groninger Archieven Neem een kijkje achter de schermen en ga

uit de Groninger historie.

mee op een rondleiding door de depots

Eva Waterbolk

van de Groninger Archieven. Voor deze ac-

Eva Waterbolk is een verhalenvertelster

Van De Straat

tiviteit dient u van tevoren kaarten te reser-

met een groot hart en een ietwat morbide

Van De Straat is een frisse wind in de Gro-

veren. Voor informatie over tijden en opga-

gevoel voor humor. Eva neemt je mee in

ninger muziekscene. Een nieuwe band

ve zie blz. 16-17 en elders op deze pagina.

haar wereld van dappere dertigers, circus-

rondom Olaf Vos en Tom Ritsema, bekend

freaks, chirurgen en de bergen van Brazi-

van de Bond tegen Harries. Popliedjes op

The Outtakes

lië. Met haar ontwapenende teksten in het

z’n Gronings.

The Outtakes brengen een programma

Nederlands, Engels en sinds kort Gronings

www.facebook.com/vanDeStraat050/

van wat ze zelf noemen Classic Rock Co-

heeft ze menigeen al weten te beroeren.

vers uit de periode 1965–1972. Klassieke

Eva speelde onder andere op Noorderzon,

Catering 11.00 – 17.00 uur Koffie, thee, frisdrank en kleine versnaperingen zijn te koop in de Koffieruimte. De Smaak van het Noorden biedt lunchmaaltijden aan in de Vergaderzaal.

CASCADEPLEIN 10 Boekenmarkt Zowel binnen als buiten verkopen boekhandelaren en antiquariaten boeken over de Groninger geschiedenis en het GroThe Outtakes. Foto Eisso Lageman

Eva Waterbolk. Foto Joey Feikens

nings erfgoed.

RESERVEREN KAARTEN

Hierbij geldt het volgende:

Voor de volgende activiteiten dient u van

- Maximaal 2 kaarten per activiteit per persoon.

tevoren kaarten te reserveren:

- Aanmelden telefonisch (050-5992050) of aan de balie bij de Groninger

- wandeling Joodse huizen - wandeling academisch verleden Groningen - wandeling Westerhavenbuurt - depotrondleiding voor kinderen

- Kaarten voor de activiteiten zijn gratis.

Archieven, Cascadeplein 4. - Aanmelding vanaf maandag 26 september vanaf 9.00 uur. Daarna op werkdagen van 9.00 – 17.00 uur. - Kaarten op de Dag van de Groninger Geschiedenis, 8 oktober, ophalen

- depotrondleiding voor volwassenen

bij de stand buiten, naast de voordeur van Cascadeplein 4, uiterlijk 30

- voorstelling De Kronieken van Kapitein Kolk

minuten voor de aanvangstijd van de activiteit. Kaarten die dan niet

- concert Marlene Bakker / Bernard Gepken

zijn opgehaald, worden opnieuw uitgegeven.

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

KINDERACTIVITEITEN Hou je van oude dingen? Ben je nieuwsgierig naar vroeger? Ga dan mee op ontdekkingsreis in het Land van de Groninger Geschiedenis. Bij de slagboom van het Cascadeplein kun je een paspoort halen. Dat paspoort moet je eerst nog even afmaken. Je moet je naam en je lengte invullen en je portret erbij tekenen. Er is ook ruimte voor stempels. Die stempels kun je krijgen door ergens aan mee te doen, bijvoorbeeld aan de rondleiding. En krijg je tussendoor honger? Geen probleem: er zijn gratis poffertjes!

Ontdekkingsreis door het depot Ga je mee op onderzoek uit in ons depot? Dan kun je zien wat we bij de Groninger Archieven allemaal voor mooie en spannende dingen bewaren! Bijvoorbeeld eeuwenoude landkaarten, echt middeleeuws perkament, het kostbare versierde stadboek uit 1425 of een handgeschreven kookboek. Of wat dacht je van een grappig filmpje uit 1949? Voor kinderen van 8 t/m 12 jaar. Duur: 30 minuten. Ouders mogen niet mee. Voor deelname aan een depotrondleiding moet je je van te-

Heisa speelt Golf!

voren opgeven. Voor informatie over tijden en opgave zie blz.

De dames van Theater Heisa kiezen het ruime sop. Zuidwester,

16-18.

zwemdiploma, badeend, aan alles is gedacht. Of nou ja, aan bíjna alles. Misschien dat ze wat kleine dingetjes zijn vergeten. Maar dat kan gebeuren. Soms zit het mee, soms zit het tegen. Gewoon roeien met de riemen die je hebt. Zeebenen, vlekkentips en vliegend spul vormen samen een voorstelling die dobbert, deint en beukt. Voor iedereen die weleens wind tegen heeft. Tekst en spel: Saskia Broertjes en Herien Koning, regie: Grytha Visser, vormgeving: Bas de Bruijn, composities: Martijje Lubbers, muziekproductie: Martijje Lubbers en Michel Wijninga/Studio MW Voor kinderen van 6 t/m 12 jaar. Duur: 45 minuten. Ouders mogen ook komen kijken. Locatie: Zuiderhaven.

Kom ook een stempel halen bij: • het museumschip Emma • de loodskotter Eems 01 • de reddingboot Gebroeders Luden • de 3D-schommel • het Noordelijk Scheepvaartmuseum (tijdens de Dag van de Groninger Geschiedenis gratis toegang!) Foto Marij Kloosterhof

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

LEZINGEN Koos Schipper

troleren op reisdocumenten, belasting-

Marechaussee en grensbewaking

schulden, verkeersboetes, achterstallige celstraffen, ongewenste vreemdelingen

“Ik ben van het Jimjimmervolk”, zegt Koos

en wat dies meer zij.

Schipper. Zich nader verklarend: “Ik kom uit Zuidhorn, in het Westerkwartier – daar

Hij maakte veel mee en kan dus veel vertel-

zeggen ze steeds jim.” Toen hij medio 1967

len. Zo kunnen verhalen over een wapen-

naar de grenspost Nieuweschans werd

smokkelaar, een commissaris van de Ko-

overgeplaatst, was hij daar nog nooit

ningin en hier ongeldige Duitse kentekens

eerder geweest. Überhaupt niet in Oost-

aan bod komen. Maar wellicht herinnert

Groningen, trouwens. De overplaatsing

hij zich intussen nog weer andere zaken.

was zeer tegen zijn zin en hij vond het volk

Want, zoals hij het zelf zegt: “Ik heb een

daar maar “ruw en ongelikt”. Mede door

hele mooie tijd gehad bij de grensbewa-

zijn vele vrijwilligerswerk echter, zou dat

king. Elke dag was anders.”

getoond; ‘human interest’ gecombineerd

allemaal goed komen. Hij woont er inmid-

met de highlights van de Groninger ge-

Foto J. Smale

schiedenis.

dels al ruim veertig jaar.

Wicher Kerkmeijer Indertijd kwam Schipper als jong onderof-

Een historisch museum in Groningen

Het nieuwe museum is een initiatief van het Noordelijk Scheepvaartmuseum in sa-

ficier bij de Koninklijke Marechaussee in de grensbewaking terecht. Zo’n vier jaar stond

De stad Groningen heeft op dit moment vijf

menwerking met het Groninger Museum

hij in uniform aan de grens bij Nieuwe-

musea. Er is echter geen algemeen stadshis-

en de Groninger Archieven en in overleg

schans. Daarna onderhield hij er geduren-

torisch museum. De huidige musea vertel-

met andere erfgoedinstellingen in de stad

de een jaar of vijftien als relatie-officier de

len weliswaar allemaal iets over het verle-

en in de regio. Het ontwikkelen van het

contacten met Duitse collega’s, en hij ein-

den van Groningen, maar het blijft vaak bij

nieuwe museum is een spannende uitda-

digde er als waarnemend brigadecomman-

het tonen van een beperkt onderwerp. Een

ging voor alle betrokkenen en zal een aan-

dant. Dat laatste in de twee jaar voordat het

bredere museale opstelling over de alge-

tal jaren in beslag nemen.

Verdrag van Schengen de opheffing van de

mene geschiedenis van Stad en Ommeland

grensbewaking betekende (1988).

is in Groningen niet te vinden.

Wicher Kerkmeijer, adjunct-directeur en conservator van het Noordelijk Scheep-

In zijn lezing op de Dag van de Groninger

Over een aantal jaren wil het Noordelijk

vaartmuseum, licht in zijn lezing een tipje

Geschiedenis zal Schipper ingaan op de ta-

Scheepvaartmuseum in Groningen een

van de sluier op van de plannen voor dit

ken van de marechaussee aan de grens, de

nieuw spectaculair museum realiseren: een

nieuwe museum.

werkverdeling met de douane en het con-

historisch museum, waar de geschiedenis

van de stad Groningen in relatie tot de Ommelanden wordt getoond. Het nieuwe mu-

Maarten Duijvendak

seum krijgt een plek in de panden van het

De ontmanteling van Groningen als ruimte-

Scheepvaartmuseum in de Brugstraat.

lijk experiment

Het verhaal van Groningen wordt gevat

jas aantrok”

“Alsof de stad zich uitkleedde en een nieuwe in thema’s die telkens worden geïntroduceerd door één van de historische bewo-

De opheffing van de vestingstatus van de

ners van de museumpanden. Regelma-

stad Groningen in 1874 met de daarop vol-

tig zullen nieuwe onderwerpen worden

gende afbraak van de wallen en fortifica-

Foto Harry Perton

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

pen en hun lading te koop aan te bieden. Bovendien hieven ze tol van elk schip dat Emden voorbij wilde varen. De Groningers waren het daarmee niet eens. Ze vonden dat de Eems een vrije handelsroute was en dat ze niets te maken hadden met de Emder eisen. Foto Henk Scholte

Toen hun protesten niet hielpen, probeerden de Groningers steun voor hun zaak te

ties is een van de grootste ingrepen in de

krijgen bij de centrale regering van de Ne-

Groningse stadsgeschiedenis. Het feit markeert het moderne Groningen. De komst

Foto Tresoar

derlanden die toen in Brussel resideerde. In de geest van Karel V, die niet alleen heer

van een nieuwe fase waar veel inwoners in de late negentiende eeuw naar uitkeken.

Bert Looper

was van de Nederlanden en dus ook van

Voor de stad waren de wallen een omknel-

Tussen begrensd en grenzenloos

Groningen, maar ook keizer was van het

ling geworden. De vesting stond een ruim-

1000 jaar grensgeschiedenis Friesland-Gro-

Duitse Rijk en als zodanig de hoogste au-

telijke modernisering van transport, handel

ningen

toriteit over Oost-Friesland en de Emders, schaarde de regering zich achter de Gro-

en nijverheid in de weg. Toch duurde het nog heel wat jaren voordat de stad haar

De ‘grensgeschiedenis’ van Groningen en

ningse zienswijze en zette de Oost-Friezen

wallen echt kwijt was en op de vrijgekomen

Friesland kent vele dimensies. Er zijn na-

onder druk.

ruimtes nieuwe bedrijven en woonwijken

tuurlijk de moderne territoriale en orga-

verrezen. De ontmanteling en het maken

nisatorische grenzen, maar evenzo zijn er

Het dossier maakt een gedetailleerde re-

van uitbreidingsplannen leidden tot een

taalgrenzen, landschappelijke grenzen,

constructie mogelijk van de loop van het

spannend sociaal en bestuurlijk spel dat

mentale grenzen, enz. enz. In zijn lezing

conflict en de diplomatieke stappen die

veel inzicht geeft in het maatschappelijke

probeert Bert Looper alle grensvormen let-

hierin werden gezet. Het laat ook zien hoe

leven van Groningen rond 1900.

terlijk en figuurlijk in kaart te brengen. Hij

het komt dat Nederland en Duitsland het

doet dat op basis van het centrale begrip

zelfs nu nog oneens zijn over de precieze

In deze lezing wordt vooruit en achteruit

‘identiteit’: hoe hebben de identiteiten van

loop van de grens in de Eems. Het pro-

geschouwd. Vooruitblikkend worden de

Groningen en Friesland zich in de loop der

bleem blijkt zijn wortels te hebben in de

belangwekkende

gevolgen

tijden ontwikkeld. Zijn prikkelende stel-

politiek-bestuurlijke ontwikkeling van het

van de ontmanteling besproken en de

ling is dat na een duizendjarig proces van

noordelijk kustgebied, in het bijzonder de

politieke strijd die ontstond. Er kwam een

begrenzing er sinds enkele jaren een aar-

vorming van het graafschap Oost-Fries-

nieuwe schil rond het centrum, die niet

zelend proces van ontgrenzing op gang

land. Tegelijk is het duidelijk dat concrete

afsloot, maar verbond met de omgeving.

komt. Van twee gescheiden provincies

belangen ten grondslag lagen aan de Em-

Er kwamen nieuwe activiteiten op de plek

naar één sterke regio?

der eisen en dat de loop van de grens om-

ruimtelijke

streden kon blijven doordat de regering in

van de wallen: nijverheid, groen, woonwijken en nieuwe stedelijke faciliteiten. Maar

Bert Looper is directeur van Tresoar, het

Brussel haar belangstelling voor de zaak

vooruitkijkend lijkt het wellicht alsof de

Fries historisch en letterkundig centrum in

verloor.

wallen zelf niet werden gebruikt. Er wordt

Leeuwarden.

ook achteruit geblikt en de vele belangen

Jan van den Broek is oud-gemeentearchivaris van Groningen.

besproken van de inwoners bij de stadswallen. Die hadden in de negentiende

Jan van den Broek

eeuw allerlei bijzondere en alledaagse

De Emder Voorbijvaart en de landsgrens in

functies gekregen, geheel andere dan de

de Eems

militaire autoriteiten voor ogen hadden. De ontmanteling biedt een blik op allerlei

In het stadsarchief van Groningen ligt een

nieuwe stadshistorische onderzoeksmo-

dossier over het conflict dat in de eerste

gelijkheden.

helft van de zestiende eeuw speelde tussen Groningen en Emden. De Emders

Maarten Duijvendak is hoogleraar Econo-

dwongen schippers die naar of vanuit

mische, Sociale en Regionale geschiedenis

Westfalen over de Eems voorbij hun stad

aan de Rijksuniversiteit Groningen.

voeren, om de Emder haven binnen te lo-

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

Foto Marij Kloosterhof

WANDEL DOOR HET OPENLUCHTMUSEUM VAN GRONINGEN MET DE VERHALEN VAN GRONINGEN APP

HOE RUIKT DE HERFST IN GRONINGEN? De geur van de herfst is voor veel Groningers verbonden met de geur van suikerbieten. Het verhaal van deze kenmerkende geur en andere bijzondere verhalen ontdek je tijdens de wandelingen van De Verhalen van Groningen op de Dag van de Groninger Geschiedenis. De wandeling wordt ondersteund door de nieuwe app waarmee Groningen in een openluchtmuseum verandert. Bijzondere cultuurhistorische locaties komen op deze manier tot leven.

Tijdens de Dag van de Groninger Geschie-

geregeld werd op het Emmaviaduct, de

vanaf 12.00 uur en duren ongeveer 40 mi-

denis nemen we je mee naar de grens tus-

schepen vol turf in de Zuiderhaven lagen

nuten. De laatste wandeling is om 16.00

sen vroeger en nu. Zo zie je dat het vervoer

en hoe een gloednieuwe trolleybus er toen

uur. Voor vertrek demonstreert de gids

van suikerbieten in de herfst in de jaren

uitzag.

tijdens een korte introductie de werking

dertig van de vorige eeuw er heel anders

van de gratis app. Je kunt je ter plekke aan-

aan toe ging dan nu. Boten vol bieten la-

Wandeling

gen toen te wachten aan de Emmasingel,

Ieder half uur kun je onder begeleiding

bijna letterlijk voor de deur van RHC Gro-

van een gids een gratis wandeling maken

Verhalen komen tot leven

ninger Archieven. Beelden van toen zie je

langs een aantal bijzondere locaties uit

De Verhalen van Groningen app is een ini-

terug tijdens de wandeling, die je langs

de Groninger geschiedenis. Het start- en

tiatief van Stichting Verhalen van Gronin-

markante locaties rondom de Groninger

eindpunt van de route is Cascadeplein 4.

gen in samenwerking met RHC Groninger

Archieven voert. Ontdek hoe het verkeer

De wandelingen vertrekken ieder half uur

Archieven. Voor het verkrijgen van het

melden voor de wandelingen.

historisch beeldmateriaal wordt intensief Emmasingel, Groningen, 1925-1935. Foto collectie RHC Groninger Archieven (1785-6597)

samengewerkt met regionale archieven en particuliere collecties. De app toont historische afbeeldingen en oude foto’s in het straatbeeld van vandaag en laat automatisch zien welke interessante locaties in de buurt zijn. Zo haal je in één handeling de mooiste historische beelden terug.

De Verhalen van Groningen vertelt op een laagdrempelige manier verhalen over de cultuur en de geschiedenis van de provincie. Die verhalen maken we samen met inwoners en bezoekers van Groningen en met de (cultuur)historische organisaties in de provincie. We vertellen de verhalen online, maar ook met activiteiten en op locatie.

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

WANDELINGEN Joodse huizen Een wandeling met als thema de geschiedenis van de Joden in Groningen. Daarbij hoort natuurlijk de Tweede Wereldoorlog, maar ook over de periode ervoor zullen verhalen worden verteld. De wandeling gaat via het station richting de binnenstad waar de Folkingestraat bezocht zal worden. De Folkingestraat was het hart van de Joodse gemeenschap in Groningen. Begeleiding: Bjรถrn Quanjer

Academisch verleden van Groningen De Rijksuniversiteit Groningen, en daarmee natuurlijk de studenten, heeft in de

Folkingestraat, Groningen, 1925. Foto P. Kramer, collectie RHC Groninger Archieven (1785-1058)

afgelopen eeuwen een belangrijke rol in Groningen gespeeld. Het thema van deze

Westerhavenbuurt

Begin jaren zestig werd de Westerhaven

wandeling is het academisch verleden van

De Westerhavenbuurt is vanaf eind negen-

gedempt. Hiermee kwam ook een eind

Groningen. De wandeling voert langs be-

tiende eeuw een aantal malen drastisch

aan het roemruchte Kanaleneiland dat was

langrijke en interessante plaatsen van het

van aanzien veranderd. Rond 1880 zorgde

ontstaan na de slechting van de vesting-

universiteitsverleden in het centrum van

de ontmanteling van de vesting voor grote

werken en de aanleg van nieuwe water-

de stad. Niet alleen het Academiegebouw

bouwactiviteit en dynamiek aan en ach-

wegen.

en het Harmoniegebouw, ook minder be-

ter de Pottebakkersrijge en omgeving. In

Nadat de warenmarkt, die een tijd op de

kende plekken die te maken hebben met

deze periode werden ook de Westerhaven

gedempte Westerhaven was gevestigd,

het academisch verleden van de stad ko-

en de sluis aangelegd, als onderdeel van

terugkeerde naar de Grote Markt werd

men aan bod. Daarnaast is er aandacht

een nieuwe verbinding over water van

de ruimte gebruikt als parkeerterrein. Een

voor het studentenverleden.

het Hoendiep naar de Oosterhaven en het

nieuwe invulling ontstond eind twintigste

Begeleiding: GHD Ubbo Emmius

Eemskanaal.

eeuw. Na grootscheepse nieuwbouw veranderde de Westerhaven in een winkelcentrum. Al deze omvangrijke infrastructurele werken doen vermoeden dat alle sporen van het verleden wel zullen zijn uitgewist. Tijdens een rondwandeling kan de deelnemer ervaren dat ondanks alle ingrepen de buurt nog altijd plekken herbergt die herinneren aan vroeger tijden. Begeleiding: Henk Wierts

Voor deelname aan deze wandelingen dient u zich van tevoren op te geven. Voor informatie over tijden en opgave zie blz. 16-18. Westerhaven, Groningen, 1929. Foto collectie RHC Groninger Archieven (1785-2501)

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

BIJ DE SLUIS Ook dit jaar zullen weer historische schepen afmeren in de Zuiderhaven BIJ DE

zat ze achter haar spinnewiel om te werken

SLUIS. De schepen zijn te bezichtigen, er kunnen rondvaarten gemaakt worden

aan een betoverend web. Met haar web

door de Groninger grachten en er zijn voorstellingen bij te wonen aan boord.

probeerde ze vanaf haar ‘Spinbarg’ (ofwel ‘Spinberg’) jonge mannen te vangen. De provincie Groningen kent een schat aan prachtige oude volksverhalen. Ze gaan over de rijke geschiedenis van onze provincie en het ontstaan van het landschap. Dit is aanleiding voor een groot project rond Groningse volksverhalen: Spinbarg. Tijdens de Dag van de Groninger Geschiedenis komt u – aan boord van de Familietrouw – meer te weten over dit project.

EMMA

‘zeilwaardig’. Van dit type zijn in Nederland

U krijgt een voorproefje van de grote Spin-

Noordelijk Scheepvaartmuseum

nog geen vijf meer over en het schip be-

barg-verhalentournee die plaatsvindt in

Groningen

vindt zich in behoorlijk authentieke staat.

de nazomer van 2017. Op de Familietrouw

VAARTOCHTEN: voor informatie over

Natuurlijk is er in meer dan honderd jaar

kunt u ook luisteren naar zangeres Mar-

tijden zie blz. 16-18

wel het een en ander veranderd, maar het

lene Bakker en gitarist Bernard Gepken, die

ruim is niet verbouwd. Er kunnen nog hon-

zich eveneens laten inspireren door oude

Het is dé trots van het Noordelijk Scheep-

derden turven in vervoerd worden. Tijdens

volksverhalen.

vaartmuseum: de Emma (PW 17). Dit direc-

de Dag van de Groninger Geschiedenis

tievaartuig werd in 1922 gebouwd op de

stelt de Familietrouw haar ruim open voor

Spinbarg is een project van Stichting Erf-

Groninger scheepswerf Gideon in opdracht

Spinbarg, een project over volksverhalen

goedpartners Groningen, Margriet Wester-

van Provinciale Waterstaat. In 2010 werd het

en erfgoed.

hof, Pauline Los en Liefke Knol.

Noordelijk Scheepvaartmuseum de nieuwe eigenaar. Je kunt de Emma tegenkomen

www.veenkoloniaalmuseum.nl

Voor het bijwonen van de concer-

bij evenementen zoals WinterWelVaart en

ten van Marlene Bakker en Bernard

Delfsail. De Emma is ook te huur voor zowel

Gepken dient u zich van tevoren op te

particulieren als bedrijven. Groningen ook

Spinbarg

geven. Voor informatie over tijden en

eens vanaf het water ontdekken? Ga mee

In Jipsinghuizen woonde eens een oude

opgave zie blz. 16-18.

met een rondvaart tijdens de Dag van de

vrouw, bovenop een heuvel. Dag en nacht

Groninger Geschiedenis. www.noordelijkscheepvaartmuseum.nl

FAMILIETROUW Veenkoloniaal Museum Veendam CONCERT Marlene Bakker/ Bernard Gepken: 12.00, 12.50 en 13.40 uur SPINBARG: 14.15 - 17.00 uur De Familietrouw uit 1894 is het oudste, nog in originele staat verkerende schip in de provincie Groningen en is nog helemaal

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

Foto Harma Rozema-Woldhuis

bij nationale en internationale maritieme evenementen. De Anda is te huur voor zowel particulieren als bedrijven. Tijdens de Dag van de Groninger Geschiedenis kunt u op het schip naast scriptielezingen (zie blz. 14) de voorstelling De Kronieken van Kapitein Kolk bijwonen.

LOODSKOTTER EEMS

www.kustvaarder-anda.nl

GEBROEDERS LUDEN

Stichting tot behoud reddingboot

Stichting Loodskotter Eems BEZICHTIGING: 11.30 – 17.00 uur

Gebroeders Luden

De Kronieken van Kapitein Kolk

BEZICHTIGING: 11.30 – 17.00 uur

De flamboyante schipper Kapitein Kolk De Loodskotter Eems is een initiatief van

blijft glashard beweren dat hij is geboren

De reddingboot Gebroeders Luden is één

de Stichting Loodskotter Eems. In 1997

in 1824. ‘Het Orakel van Beurthinge’, globe-

van de vijf boten van het type ‘Carlot’. De

ontstond het idee de haven van Delfzijl

trotter en schuinsmarcheerder rebelleert

Gebroeders Luden meet 21 bij 4 meter

haar eigen boegbeeld te geven. Als eer-

al zijn hele leven tegen alle instituties. Aan

en is in 1965 gebouwd op de werf van de

betoon aan wat de oorspronkelijke loods-

boord van de Anda vertelt hij elke landrot

Gebroeders Niestern te Delfzijl. Vorig jaar

kotters voor Delfzijl hebben betekend,

die het maar horen wil over zijn woelige

bestond de Gebroeders 50 jaar. De Ge-

besloot men een nieuwe loodskotter te

wedervaren.

broeders Luden is te huur voor zowel par-

bouwen. Met de Stichting Mens&Werk

ticulieren als bedrijven.

werd een werken leertraject opgezet en

Gasselternijveen, eind negentiende eeuw

konden werkzoekenden aan de slag. Dank-

de vierde zeehaven van Nederland, Ka-

www.gebroeders-luden.nl

zij hen en de inzet en bijdragen van vrijwil-

pitein Kolk weet het nog precies. Lad-

ligers, donateurs en sponsoren kwam het

derzatte scheepsjagers, Kolk heeft ze nog

schip eind 2004 in de vaart. Stap aan boord

hoogstpersoonlijk gekielhaald. En niets

Museum de Verzamelaar Zuidhorn

en bekijk het schip in al zijn facetten.

doet hij liever dan zijn maritieme memoi-

PRESENTATIE: 11.30 – 17.00 uur

res en plein public spuien. Museum de Verzamelaar toont een mobie-

www.loodskotter.nl

Zoals immer is het ‘pompen of verzuipen’

le collectie schitterende, antieke, vooroor-

voor deze globetrotter (Erik Harteveld) en

logse buitenboordmotoren, die gemaakt

ANDA

zijn nietsnutten van zonen (Bert Hadders

zijn van blinkend gepoetst koper, messing

VOORSTELLINGEN EN LEZINGEN: voor infor-

en de Nozems) die het ‘nooit verder schop-

en brons. Niet alleen zijn de motoren van

matie over tijden en opgave zie blz. 16-18

ten dan wat gepingel op hun gitaren’. En

weleer het bekijken waard, de verhalen

dat zullen we weten ook.

daarbij zijn minstens zo interessant. Er

De kustvaarder ms Anda is één van de laatste nog varende Groninger coasters.

worden een paar bijzondere motoren aan www.iemandsland.com

Het schip werd in 1936 gebouwd bij de

u voorgesteld. Zo is er een absoluut geruisloze benzinemotor te zien. Ook is er een

Gebroeders Sander te Delfzijl en is met een

Voor het bijwonen van de voorstelling

unieke motor, die in de Tweede Wereldoor-

leeftijd van 80 jaar een varend monument

De Kronieken van Kapitein Kolk dient

log werd gebruikt in een boot waarmee

te noemen. Vaak wordt de Anda ingezet

u zich van tevoren op te geven. Voor

neergeschoten Engelse vliegtuigbeman-

informatie over tijden en opgave zie

ning uit zee werd gered.

blz. 16-18. www.museumdeverzamelaar.nl

Foto Harma Rozema-Woldhuis

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

Foto Judith van der Meulen

Foto Antrude Oudman

ACTIVITEITEN Zilverheem

individu gelegd, die de toeschouwer op

Wat zijn de grenzen van de verzorgings-

dat moment aankijkt. Tegelijkertijd is zijn

staat? Komt er een moment dat iemand

of haar verhaal te horen.

niet meer past in het ideaalbeeld van onze

Stap over de grens, stap in het huis van

maakbare samenleving?

deze ouderen en neem een kijkje in hun wereld. Ervaar je een generatiekloof of zijn

In veel culturen hebben ouderen door hun

er meer overeenkomsten dan je dacht?

leeftijd een belangrijke status en/of rol binnen de gemeenschap. Er is veel respect

www.ticadesign.nl

voor hun opgedane kennis en ervaring. In

Nederland is dat niet automatisch zo. Door de vergrijzing en de hoge zorgkosten lijkt

De 3D-schommel

het soms wel alsof ouderen bij ons meer

Happy Ship is een bedrijf uit Groningen

als last worden gezien. Ze worden niet

dat veel doet aan virtual reality en anima-

betrokken bij de gemeenschap en leven

tie. Zo hebben ze ooit bedacht hoe het zou

veelal gezamenlijk in een aparte woon/

zijn als je in de Der Aa-kerk zou schomme-

zorginstelling.

len. Vervolgens hebben ze een 3D-omgeving gebouwd en een schommel, zodat je

Zilverheem, een video-installatie van

dat zou kunnen beleven, waar je ook bent.

Maaike Hermse, gaat over deze zorgbe-

Deze schommel komt nu naar de Dag van

hoevende, maar unieke mensen; allemaal

de Groninger Geschiedenis, en iedereen

Groningers, ieder met een eigen verhaal

mag er in.

en allemaal met een rijke geschiedenis.

Je doet een 3D-bril op, met een koptele-

De mensen zijn close-up in beeld ter-

foon en je waant je in luttele seconden in

wijl ze opgaan in hun eigen bezigheid, in

de nok van de kerk.

Minister Bussemaker heeft onlangs ruim

hun wereld. In hun eigen woonomgeving wordt de focus steeds weer op een ander

Brandweerwagens

www.happyship.com

€ 900.000,- beschikbaar gesteld om het mobiel erfgoed voor een groter publiek toegankelijker te maken. Het idee is dat onze ‘toonbeelden van mobiel erfgoed’ een plekje krijgen in een virtueel museum waar iedereen de historische vliegtuigen, auto’s, schepen, treien en fietsen kan bewonderen. Een aantal fraaie voorbeelden van mobiel erfgoed is te zien op de Dag van de Groninger Geschiedenis: oude Groninger brandweerwagens, afkomstig uit een tweetal collecties. De

Stichting

Vrienden

Historische

en Voertuigen

Brandweer Hoogezand-

Sappemeer (SHBVV) werd in 2009 door een aantal oud-brandweerlieden van het plaatselijke korps opgericht. Maar het begon allemaal drie jaar eerder met de Foto Maaike Hermse

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

Foto Marc Bakker

Eltjo Siemens

drijfsbrandweerwagen dienst had gedaan

Buddy Hermans en het Provo-tijdperk

bij de Karton- en Papierfabriek, voorheen

Buddy Hermans is in de afgelopen dertig

monumentje met een bijzonder verhaal.

W.A. Scholten te Sappemeer. Naast dit

jaar dé chroniqueur van de kunst van zijn

Het is een eerbetoon aan Eltjo Siemens. Hij

voertuig is ook een De Soto te zien die in

leeftijdsgenoten geworden. Vanaf de jaren

overleed op 29 mei 1929 tijdens de groot-

1959 bij Van Bergen in Heiligerlee werd ge-

tachtig maakt hij films over kunstenaars als

ste landarbeidersstaking die Nederland

bouwd voor de brandweer van Ten Boer en

Marten Klompien, Henri de Wolf, Jan Steen,

ooit heeft gekend. Een staking rondom

na 1985 in dienst trad bij houthandel Rein-

Gerrit Krol en recent nog Kees van der Hoef.

Finsterwolde die tot dat moment al weken

ders in Ten Post.

Een film over galeriehouder Albert Waal-

aan de gang was - en in totaliteit zo’n 5½

restauratie van een Ford F350 die als be-

Het kerkhof van Finsterwolde herbergt een

kens is in de maak. Zelf was hij bijna overal

maand zou duren - en waarbij op zeker mo-

De in 2002 opgerichte Stichting Oud

bij in de jaren zestig en zeventig. Hij heeft

ment meer dan 5000 arbeidersmannen en

Brandweermateriaal Winschoten, geves-

veel mensen meegemaakt in hun bloei-

-vrouwen waren betrokken. Maar Eltjo was

tigd in de oude brandweerkazerne van

periode, zoals bijvoorbeeld het levende

geen landarbeider, hij was groenteventer

de molenstad zal acte de présence geven

kunstwerk Plopatou, maar ook de provo’s

in het dorp, stond in de deuropening van

met een brandweerwagen uit 1965, door

en hippies uit die periode. Zijn geheugen

een winkel te kijken en werd tijdens een

Van Bergen/Heiligerlee gebouwd op een

is ijzersterk en hij komt op de Dag van de

confrontatie tussen stakers en marechaus-

onderstel van een Daf A1600 (‘Kikker’),

Groninger Geschiedenis vertellen over zijn

see geraakt door een verdwaalde kogel. Hij

die later nog deel uitmaakte van de be-

belevenissen en wederwaardigheden uit

overleed nog diezelfde dag.

drijfsbrandweer van papierfabriek – eer-

juist die verwarrende, chaotische en snel

der strokartonfabriek – Kappa De Kroon in

veranderende jaren zestig en zeventig van

De persoon van Eltjo Siemens herleeft in

Oude Pekela. Ook de Austin ladderwagen

de twintigste eeuw in Groningen.

de voordracht van Jur Roelofs die eerder bekend werd door zijn vertolking van de

(‘Oome Dirk’) uit 1962 en de Studebaker, een ‘nevelspuit’ zijn met recht blikvan-

Buddy Hermans wordt geïnterviewd door

Midwolder dichter en schrijver Derk Sibolt

gers te noemen. Met de laatste kon een

Lejo Siepe (journalist en coördinator Stich-

Hovinga. Het verhaal over Siemens heeft

mist van water gecreëerd worden die een

ting Beeldlijn).

veel indruk op Roelofs, boerenzoon met

brand sneller en beter kon blussen; een

roots in het Oldambt, gemaakt. Hij bekijkt

echte noviteit in 1954.

de gebeurtenissen van die fatale 29e mei door de ogen van een van de stakende

Met een Magirus Deutz zal een spuitde-

landarbeiders.

monstratie worden gegeven bij het NoordWillemskanaal, naast de Eelderbrug z.z., vlakbij de Zuiderhaven. www.hbvvhs.nl

Still uit: Bekijk het maar, een film van Buddy Hermans en Johnny Damkat (1969-1973)

www.sobwinschoten.nl

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

GRENZEN EN HERINDELINGEN Gemeentelijke herindelingen zijn, je zou het bijna denken, niet alleen een ver-

de Dag van de Groninger Geschiedenis

schijnsel van onze tijd. In de Bataafse Republiek telde onze provincie 47 plaat-

een kleine presentatie van de verdwenen

selijke besturen die in 1808 plaats maakten voor 37 gemeentebesturen, in feite

wapens samen op basis van burgemees-

de eerste gemeentelijke indeling van onze provincie. Omdat deze toch te groot

terskettingen, koffiekopjes, gedenkstenen

werden geacht, ontstond in 1811 een verdeling in 62 gemeenten. Vanwege bezui-

en andere uitingen van de vroegere ge-

nigingen gingen daar tussen 1821 en 1826 weer 5 van af, waardoor de teller op

meentelijke identiteit.

57 kwam. Dit bleef zo tot 1949. Via een halvering eind jaren 80 naar 26, kalfde het daarna geleidelijk af naar het huidige aantal van 23 gemeenten.

De burgemeestersketting is van deze voorwerpen een van de belangwekkendste. In

Aan de hand van voorwerpen, kaarten,

oude wapens met hun plaatselijke symbo-

1852 werd besloten dat alle Nederlandse

films, foto’s en ander archiefmateriaal zal

liek, veelal gebaseerd op de wapens van

burgemeesters een penning aan een ket-

op de informatiemarkt in de studiezaal

nog oudere heerlijkheden of families. Veel

ting of een oranjelint moesten dragen

bij de gezamenlijke stand van een aantal

van deze wapens waren ooit vastgesteld

bij officiële gebeurtenissen. De penning

Groninger archieven en het Groninger Mu-

door de Raad van Adel.

toonde aan de ene zijde het rijkswapen en

seum ruim aandacht worden besteed aan dit ook toen al omstreden fenomeen.

Verdwijnende symboliek Groninger Museum – Egge Knol Gemeentegrenzen in Nederland zijn de

aan de keerzijde het gemeentewapen. De De nieuwe gemeentewapens bevatten

gemeenten waren vrij in het kiezen van de

nog slechts enkele elementen van de oude

ketting, zodat er erg fraaie kettingen zijn ge-

wapens. Het Groninger Museum stelt voor

maakt. Daarnaast waren er een aantal stan-

Gevelsteen van het duizendwoningenplan gemeente Vlagtwedde afkomstig van een huizenblok in Ter Apel, collectie Groninger Museum (2010.0080). Foto Marten de Leeuw

laatste decennia steeds veranderd en wel in die zin dat steeds meer gemeenten fuseerden. Als gevolg hiervan verdwenen Burgemeestersketting van Noorddijk, collectie Groninger Museum (1970.0011). Foto Marten de Leeuw

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

daardmodellen. De stad Groningen heeft er een van model 11. Nadat Hoogkerk en Noorddijk bij Groningen werden gevoegd kreeg het Groninger Museum de kettingen Foto: waterschap Hunze en Aa’s

in bruikleen. Hoogkerk had eveneens een ketting model 11, gemaakt door de weduwe F. Schutter-Brands in Groningen (1853), en Noorddijk een van model 3, gemaakt door Berend Kuitert in Groningen (1853). In 1950 wisten dertig Groninger gemeenten geld binnen te krijgen voor een bouwprogramma om de woningnood te verminderen: het duizendwoningen-

men opgeborgen worden in een geelkope-

Van het archief van de gemeente Hol-

plan. De Groninger keramisch kunstenaar

ren bus (gemaakt eind zeventiende eeuw).

wierde is welgeteld één stuk bewaard gebleven, een zogenaamd brievenboek,

Anno Smith mocht voor vermoedelijk alle gemeenten een gedenksteen maken. Hij

Omdat de bekers als voorgoed verloren

waarin de verzonden brieven van het ge-

ontwierp een steen waarbij het wapen

werden beschouwd, besloot het water-

meentebestuur staan afgeschreven. In de

van de gemeente van de steen omringd

schap Oldambt in 1961 aan de hand van

eerste brief in dit brievenboek, gericht aan

werd door alle gemeentewapens van de

oude afbeeldingen replica’s te laten maken

de heer Landdrost van het departement

deelnemende gemeenten. In vele plaatsen

bij juwelier Oving te Groningen.

Groningen en gedateerd op 19 november 1808, laat men weten dat er in Holwierde

zijn de stenen terug te vinden, al dan niet herplaatst. Het Groninger Museum kreeg

Groot was de verbazing toen in juni 1988

geen geschikt vergaderlokaal voorhanden

na de sloop van woningen in Ter Apel een

een medewerker van het Groninger Mu-

was en men daarom is uitgeweken naar

dergelijke steen die de grote variatie aan

seum in de veilingcatalogus The antique

Bierum alwaar voor 50 gulden per jaar een

gemeentewapens laat zien en tegelijk ook

collector ontdekte dat de bekers in Londen

huis met 4 kamers kon worden gehuurd.

een monument is voor de wederopbouw.

zouden worden geveild als ‘avondmaalbe-

Als Nederland in 1810 bij Frankrijk wordt

kers’. Nadat was vastgesteld dat het om de

gevoegd moet het lokaal bestuur op Fran-

Gestolen bekers na 43 jaar terug

originele bekers ging, konden ze met hulp

se leest worden geschoeid. De bestaande

Waterschap Hunze en Aa’s – Wilma Koning

van onder andere het Groninger Museum

gemeenten zijn te groot en dus komt er

uit de veiling worden genomen, waarna ze

een nieuwe gemeentelijke indeling. De

In juli 1988 meldden veel Nederlandse

werden aangekocht door het toenmalig

dorpen Solwerd, Marsum en Uitwierde

kranten over de unieke terugkomst van

waterschap Eemszijlvest.

worden van de gemeente Holwierde afge-

verloren gewaande antieke zilveren drink-

scheiden en respectievelijk gevoegd bij de

bekers. De bekers werden bij de bevrijding

Tijdens de Dag van de Groninger Geschie-

gemeenten Appingedam en Delfzijl. Het

in april 1945 ontvreemd uit de kluis van

denis zijn de replica’s te zien.

dorp Krewerd, dat sinds 1808 onder Oos-

het toenmalig waterschap Oldambt.

terwijtwerd viel, wordt nu bij de nieuwe gemeente Holwierde gevoegd. De hoofd-

De drie bekers zijn gemaakt ten tijde van

Hoe de gemeente Holwierde in Bierum terecht kwam

het Termunterzijlvest (voorloper van water-

Gemeente Delfzijl – Jeroen Hillenga

Bierum, vermoedelijk omdat de herberg

schap Oldambt) toen er belangrijke werken

plaats van deze nieuwe gemeente wordt waar het gemeentebestuur vergadert zich

werden uitgevoerd zoals het graven van

De gemeente Holwierde heeft slechts kort

daar bevindt. Zo ontstaat in 1811 de ge-

het Termunterzijldiep en de aanleg van

bestaan, van 1808 tot 1811. Het was de

meente Bierum.

de Zijl(sluis) te Termunterzijl. Op de bekers

tijd van het Koninkrijk Holland en koning

zijn de wapens van de vroegere zijlvesten

Lodewijk Napoleon had een reglement

Het brievenboek, te zien op de Dag van

gegraveerd, dat waren de besturen van de

ingevoerd voor het bestuur van de plat-

de Groninger Geschiedenis, is het enige

vroegere ingelegen polders en dorpen in

telandsgemeenten in de provincie Gro-

overgebleven archiefstuk van de gemeen-

het Oldambt. De bekers zijn op verschil-

ningen. Er was een gemeentelijke indeling

te Holwierde. Het wordt bewaard in het

lende tijdstippen in de stad Groningen ge-

gemaakt waarbij de dorpen Bierum, Spijk,

archief van de gemeente Delfzijl en na

maakt, te weten in 1689 (Jan Dronrijp), 1711

Holwierde, Godlinze, Losdorp, Solwerd,

de aanstaande gemeentelijke herindeling

(Thomas Muntingh) en 1724 (Jan Mun-

Marsum en Uitwierde onder de gemeente

in het archief van een nog grotere ge-

tingh). Ze passen in elkaar en kunnen teza-

Holwierde kwamen te vallen.

meente.

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

ACHTER DE SCHERMEN Een vast onderdeel van de Dag van de Groninger Geschiedenis is Bij de

Maaike Hermse en Michèlle Kind Foto Marij Kloosterhof

Sluis: een reeks activiteiten in en rondom de Zuiderhaven. Scheepvaart en ambachten staan centraal. Het programma in de Zuiderhaven wordt gecoördineerd door Maaike Hermse en Michèlle Kind, medewerkers van het Noordelijk Scheepvaart museum.

door Eddy de Jonge

Maaike, afgestudeerd aan Academie Minerva, werkt sinds 2010 voor WinterWelVaart en is van daaruit terechtgekomen bij het Scheepvaartmuseum. Ze werkt daar twee dagen in de week als medewerker tentoonstellingen.

Michèlle

studeerde

geschiedenis en deed haar stage in het museum. Ze vond het museum zo leuk dat ze na haar studie vrijwilliger werd en na enige tijd werd ze benoemd tot hoofd educatie. Ze zijn blij dat ze in het museum een functie hebben gekregen, vooral ook omdat ze het een mooi en interessant museum vinden. Michèlle en Maaike vertellen in het museum graag de verhalen van de Groninger scheepvaart en scheepsbouw. Deze bedrijfstak is altijd bijzonder belangrijk geweest voor de Groninger economie. Beiden voelen zich als een vis in het water in het museum en de uitdaging om het verhaal van het Scheepvaartmuseum voor één dag uit te breiden naar de Zuider

presenteerd op de Familietrouw. Daarmee

de ‘Zuiderhaven’ krijgt het museum meer

haven namen ze graag aan. Samen met

krijgen mensen de kans om de schepen

diepgang.

het comité van de Dag organiseren zij de

niet alleen van buiten, maar ook van bin-

activiteiten, leggen en onderhouden con-

nen te bekijken.

tacten met de scheepseigenaren en regelen voor alle schepen de ligvergunningen.

Bijzonder is dat van de hand van Maaike als kunstenares ook het kunstproject Zil-

Dit jaar hebben Maaike en Michèlle ge-

verheem te zien is op de Dag van de Gro-

probeerd om het thema grenzen tot

ninger Geschiedenis, in het gebouw van

Het programma in de Zuiderhaven is dit

uitdrukking te brengen door bepaalde

de Groninger Archieven.

jaar wat ‘actiever’ geworden. Op een paar

soorten schepen te kiezen. Zo zijn er een

schepen staat iets te gebeuren. Zo worden

loodskotter, een coaster en een reddings-

er, in samenwerking met de vereniging

boot te bewonderen. Bezoekers kunnen

Gratis toegang Noordelijk Scheepvaart-

van geschiedenisstudenten Ubbo Emmius,

op een andere manier kennis maken met

museum tijdens de Dag van de Gronin-

scriptielezingen gehouden op de coaster

het Scheepvaartmuseum of zoals Maaike

ger Geschiedenis 2016.

Anda en wordt het project Spinbarg ge-

het in scheepvaarttermen uitdrukt: met

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

INITIATIEFNEMERS DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven

Groninger Forum

Het RHC Groninger Archieven is hét informatiecentrum voor de

collectie Groningana in de provincie, in het Gronings en over Gro-

geschiedenis van de stad en provincie Groningen. Archieven,

ningen.

De Groninger Forum Bibliotheek heeft de grootste uitleenbare

boeken, kranten, geografische kaarten, foto’s, films, video’s en geluidsopnames vertellen het verhaal van Groningen van toen tot

www.groningerforum.nl/bibliotheek

nu.

Groninger Museum Collecties, presentaties en educatie vormen de basis van het Gro-

www.groningerarchieven.nl

ninger Museum.

Huis van de Groninger Cultuur

Het Groninger Museum is extrovert en veelkleurig en richt zich op

Het Huis van de Groninger Cultuur stimuleert activiteiten en or-

een breed publiek. Met presentaties van nationale en internatio-

ganisaties gericht op het ontwikkelen, verspreiden, behouden en

nale betekenis wil het Groninger Museum het publiek verwonde-

beschermen van de Groninger cultuur en informeert daarnaast

ren en aanzetten tot meningsvorming.

particulieren, culturele organisaties, instellingen en overheden. www.groningermuseum.nl www.huisvandegroningercultuur.nl

Noordelijk Scheepvaartmuseum Cultuurhistorische Vereniging Stad en Lande

Het Noordelijk Scheepvaartmuseum laat de geschiedenis zien

Stad en Lande is een vereniging voor iedereen die zich interes-

van de Noord-Nederlandse scheepsbouw en scheepvaart vanaf

seert voor de geschiedenis van stad en provincie Groningen. De

de middeleeuwen tot aan de dag van vandaag. In de beide mid-

vereniging is een ontmoetingsplaats voor professionele historici,

deleeuwse museumpanden komen verschillende thema’s aan

amateurs en geïnteresseerden en vormt een platform voor nieu-

bod, zoals: Hanzevaart in de middeleeuwen, virtueel Groningen in

we ontwikkelingen op cultuurhistorisch gebied. Daarnaast bevor-

1470, turf- en binnenvaart, kust- en waddenvaart op zeil en motor,

dert Stad en Lande met verschillende activiteiten de belangstel-

scheepsbouw in hout en ijzer en scheepsmotoren.

ling voor de Groninger geschiedenis en behartigt zij de culturele belangen, zoals het behoud van monumenten.

www.noordelijkscheepvaartmuseum.nl

www.stad-lande.nl

Groninger Historisch Dispuut Ubbo Emmius Het GHD Ubbo Emmius, opgericht in 1936, is de studievereniging

Gronings AudioVisueel Archief

van de opleiding Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Het GAVA bewaart en biedt (historisch) audiovisueel materiaal aan met zoveel mogelijk informatie over het archiefmateriaal als

www.ubbo-emmius.nl

historische bron of voor gebruik in kunstproducties. Het GAVA heeft een uitgebreide raadpleegcollectie, die te bekijken is in de studiezaal van het RHC Groninger Archieven. Daarnaast biedt het GAVA een steeds groeiende hoeveelheid film- en videomateriaal aan via internet. www.gava.nl

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS 2016

WORD NU LID VAN DE VERENIGING STAD EN LANDE

Stad en Lande bestaat sinds 1924 en is een vereniging voor iedereen met interesse voor de geschiedenis van stad en provincie Groningen. Jaarlijks is de vereniging verantwoordelijk voor meerdere publicaties, excursies en restauraties van monumenten. Ook participeert de vereniging in verschillende samenwerkingsverbanden met andere instellingen zoals bij het organiseren van lezingen én de Dag van de Groninger Geschiedenis. Als lid ondersteunt u de activiteiten van de vereniging en ontvangt u vier maal per jaar het cultuurhistorisch tijdschrift Stad & Lande en ieder najaar het Historisch Jaarboek Groningen.

Het lidmaatschap van Stad en Lande bedraagt 27,50 euro per jaar.

Ook in 2015 is het Historisch Jaarboek Groningen weer aangenaam gevarieerd. Mensen hangen graag een bepaald beeld op van zichzelf. Voor het vestigen van zo’n imago golden in de portretkunst conventies die konden worden nagevolgd of niet. Aan de hand van de 23 bewaard gebleven portretten van de familie Clant uit de 17e eeuw onderzocht Karin Zuiderhoek welke indruk deze borgbewoners op de toeschouwers wilden maken. Gasthuisbewoners vielen in twee groepen uiteen: zij die voor hun opname be taalden en zij die dat niet hoefden te doen. Sigrid van Woerkom onderzocht voor het Heilige Geest Gasthuis in de stad Groningen waarin die twee groepen eind 18e eeuw verschilden. Waren degenen die gratis werden opgenomen misschien te arm, of gold er (nog) een andere reden? Op welke sociale klasse richtte zo’n gasthuis zich eigenlijk?

Als u zich via onderstaande bon aanmeldt, ontvangt u als welkomstgeschenk het Historisch Jaarboek Groningen 2015. Wordt u lid van Stad en Lande op de Dag van de Groninger Geschiedenis, 8 oktober 2016, bij de stand van Stad en Lande, dan kunt u ook nog eens gratis een deel uit de Groninger Historische Reeks kiezen. In de 19e eeuw had je nog verschillende soorten opleidingen voor onderwijzers. De onderhand gangbare opvatting is, dat die opleidingen naar elkaar toe zijn gegroeid, bijvoorbeeld in het soort leerlingen dat ze trokken. Wouter Marchand ging na of dat beeld wel klopt en hij doet dat aan de hand van de leerlingen van enerzijds de Rijkskweekschool in de stad Groningen en anderzijds de Rijks normaalschool te Warffum.

Historisch Jaarboek Groningen 2015

Geniet u jaarlijks van de Dag van de Groninger Geschiedenis? Ondersteun de organisatie en word nu lid van de Vereniging Stad en Lande!

In het Interbellum ondernam men in stad en regio Groningen pogingen om tot een eigen dierenpark voor NoordNederland te komen. Zoals bekend, kwam het er nooit van. Emmen stak met het ‘Noorder Dierenpark’ de Groningers grandioos de loef af en Bernard Slaa onderzocht, waarom de (regio)Groninger plannen mislukten. In een essay inventariseert en analyseert Marijn Molema projecten waarin historici en archeologen aan weerszijden van de landsgrens hebben samengewerkt. Wat waren de lichtende voorbeelden van zo’n grensoverschrijdende samenwerking en wat zou gestimuleerd mogen worden, zo vraagt hij zich af. Traditiegetrouw besluit het Jaarboek met twee vaste rubrieken: een over archeolo gisch en bouwhistorisch erfgoed en de ander over de belangrijkste historische en archeologische literatuur die vorig jaar verscheen.

Jaargang 25 • nummer 3 • 3e kwartaal 2016

Jaargang 25 • nummer 2 • 2e kwartaal 2016

Historisch Jaarboek Groningen 2015

Jaargang 25 • nummer 1 • 1e kwartaal 2016

Jaargang 23 • nummer 4 • 4e kwartaal 2014

Het verhaal van Groningen

OVCG 25 jaar

Cultuurhistorisch tijdschrift van de Vereniging Stad en Lande i.s.m. het Huis van de Groninger Cultuur, RHC Groninger Archieven en het Groninger Museum

OVCG 25 jaar

RHC Groninger Archieven en het Groninger Museum i.s.m. het Huis van de Groninger Cultuur, van de Vereniging Stad en Lande Cultuurhistorisch tijdschrift

Bon: Ja, ik word lid van de Vereniging Stad en Lande en ondersteun hiermee de organisatie van de activiteiten van de vereniging. Daarnaast ontvang ik graag 4 keer per jaar het tijdschrift Stad & Lande en het Historisch Jaarboek Groningen. Tevens ontvang ik als welkomstgeschenk het Historisch Jaarboek 2015. Naam: Adres: Het verhaal van Groningen Jaargang 25 • nummer 3 • 3e kwartaal 2016

Jaargang 25 • nummer 2 • 2e kwartaal 2016

Jaargang 25 • nummer 1 • 1e kwartaal 2016

Jaargang 23 • nummer 4 • 4e kwartaal 2014

Postcode: Woonplaats: Stad & Lande, Postbus 41122, 9701 CC Groningen. Voor meer informatie: www.stad-lande.nl De Dag van de Groninger Geschiedenis wordt georganiseerd door