Park Wspólnotowy Ślężański Mamut by Katarzyna Kobierska

PARK WSPÓLNOTOWY ŚLĘŻAŃSKI MAMUT

Wrocławski Budżet Obywatelski 2014 PROJEKT 301 KONCEPCJA PRZESTRZENNA, Wrocław 2015

ZAMAWIAJĄCY Gmina Wrocław Plac Nowy Targ 1/8 50-141 Wrocław Zarząd Zieleni Miejskiej ul. Trzebnicka 33 50-231 Wrocław

WYKONAWCA DDK Sp. z o.o. ul. Akacjowa 24 55-040 Bielany Wrocławskie

ZESPÓŁ AUTORSKI dr hab. inż. arch. Alina Drapella-Hermansdorfer dr inż. arch. Maciej Stojak dr inż. arch. Paweł Ogielski dr inż. Michał Pelczarski dr inż. arch. kraj. Łukasz Dworniczak mgr inż. Mariusz Hermansdorfer inż. arch. kraj. Natalia Bańdo mgr inż. arch. kraj. Katarzyna Kobierska inż. arch. kraj. Robert Kołodyński mgr inż. arch. kraj. Miłka Matkowska mgr inż. arch. kraj. Małgorzata Smołka mgr inż. arch. kraj. Iga Solecka mgr inż. arch. Joanna Ways

SKŁAD GRAFICZNY Katarzyna Kobierska

Wrocław 2015

SPIS TREŚCI

CZĘŚĆ I: OPIS KONCEPCJI 3

1.0 PODSTAWA OPRACOWANIA 3 2.0. PRZEDMIOT INWESTYCJI I JEJ UWARUNKOWANIA 3 2.1. Przedmiot inwestycji 2.2. Obszar opracowania 2.3. Uwarunkowania zewnętrzne – lokalizacja i dostępność komunikacyjna 2.4. Uwarunkowania wewnętrzne – infrastruktura 3.0 CEL I ZAKRES OPRACOWANIA 4.0 STAN ZAGOSPODAROWANIA TERENU 5.0 ZAŁOŻENIA PROJEKTOWE 6.0 PLANOWANE ZAGOSPODAROWANIE TERENU 6.1 Strefy krajobrazowe i bilans terenu 6.2 Obiekty architektoniczne i infrastruktura 6.3 Dobór gatunków drzew do planowanych nasadzeń 6.4 Układ ścieżek i projektowane nawierzchnie 6.5 Wybrane miejsca atrakcji 6.5.1 Wejście zachodnie do parku 6.5.2 Siłownia cross mut 6.5.3 Bulodrom 6.5.4 Polana polodowcowa 6.5.5 Polana Mamuta – plac zabaw 6.5.6 Polana Profesorów - plac festynowy 6.5.7 Wejście wschodnie do parku 7.0 ETAPOWANIE INWESTYCJI I SZACUNKOWY KOSZT REALIZACJI 8.0 OCHRONA KONSERWATORSKA 40 9.0 POTENCJALNE ODSTĘPSTWA OD PROJEKTU 10.0 INFORMACJE O PRAWIE AUTORSKIM 11.0 ISTNIEJĄCE I PRZEWIDYWANE ZAGROŻENIA 12.0 ZAŁĄCZNIKI

5 5 5 5 6 9 12 14 15 17 17 21 21 23 23 23 24 24 25 25 26 26 27 27 27 27 27 27

DANE EWIDENCYJNE

Park Wspólnotowy Ślężański Mamut WBO 2014 || KONCEPCJA PRZESTRZENNA

DANE EWIDENCYJNE Zamawiający: Gmina Wrocław - Zarząd Zieleni Miejskiej Trzebnicka 33, 50-231 Wrocław Wykonawca: DDK Sp. z o. o., Akacjowa 24; 55 040 Bielany Wrocławskie Przedmiot inwestycji: Park wspólnotowy Ślężański Mamut o pow. 12,6 ha, położony we Wrocławiu (obręb Oporów – 40; AR_5 144/2, AR_6 1/3, AR_6 3/3 oraz AR_6 9/3)

wadzono kolektor Ślęza o średnicy 1800 mm. Po zakończeniu prac ziemnych tylko nieliczni dzierżawcy powrócili na dawne miejsca, tworząc układ chaotycznie rozrzuconych, ekstensywnie użytkowanych działek. Pozostały teren zajmują łąki, nie koszone od lat, gdzie obserwuje się proces naturalnej sukcesji leśnej. Stan postępującej degradacji krajobrazu oraz ogólnego zaniedbania sprzyja niepożądanym zachowaniom społecznym i budzi sprzeciw ze strony mieszkańców położonej obok dzielnicy willowej. Z uwagi na brak terenów rekreacyjnych, Rada Osiedla Oporów kilkakrotnie zwracała się do Urzędu Miasta z prośbą o zmianę przeznaczenia obszaru na cele wypoczynku. W 2014 roku mieszkańcy przejęli inicjatywę, zgłaszając do Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego projekt pn: Park wspólnotowy Ślężański Mamut – przestrzeń aktywnego wypoczynku, kultury i edukacji uczestniczącej, współtworzona przez użytkowników. Wniosek, dopuszczony do głosowania pod numerem 301, znalazł się na 6 miejscu we Wrocławiu pod względem ilości pozyskanych głosów (ponad 5 tys.) i został przyjęty do realizacji.

2.2. Obszar opracowania

Il. nr 1: Lokalizacja Parku Mamuta.

CZĘŚĆ I: OPIS KONCEPCJI 1.0 PODSTAWA OPRACOWANIA Podstawą opracowania projektu jest: - umowa nr DAP-214-32/15 z dnia 18 lutego 2015, zawarta między Gminą Wrocław - Zarządem Zieleni Miejskiej (Zamawiającym) a DDK Sp. z o. o. (Wykonawcą), - projekt: Park wspólnotowy Ślężański Mamut – przestrzeń aktywnego wypoczynku, kultury i edukacji uczestniczącej, współtworzona przez użytkowników zgłoszony pod nr 301 do Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego 2014, - obowiązujące prawo, przepisy budowlane oraz Polskie Normy, - aktualne mapy dla celów opiniodawczych w skali 1: 500 dla obrębu Oporów: numery arkuszy - AR-5, AR-6, - wizje lokalne i inwentaryzacja fotograficzna terenu, - wytyczne Zamawiającego. Ponadto w opracowaniu wykorzystano: - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Wrocławia. Uchwała Nr L/1467/10 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 20 maja 2010 r.

2.0. PRZEDMIOT INWESTYCJI I JEJ UWARUNKOWANIA 2.1. Przedmiot inwestycji Opracowanie dotyczy zadania pn. Park wspólnotowy Ślężański Mamut – przestrzeń aktywnego wypoczynku, kultury i edukacji uczestniczącej, współtworzona przez użytkowników, określanego dalej mianem parku Mamuta1. Jest on planowany do realizacji w pasie zieleni nieurządzonej nad rzeką Ślęzą na terenie osiedla Oporów. Poza jedną działką prywatną, teren w całości stanowi własność Gminy Wrocław, zarządzaną przez Zarząd Zieleni Miejskiej. Dotychczasowy sposób rolniczego użytkowania gruntów na zasadzie dzierżawienia działek nie sprawdza się już od początku lat 90., kiedy to środkiem obszaru przepro1 Liderem projektu jest Tomasz Stefanicki – przewodniczący Rady Osiedla Oporów. W skład zespołu przygotowującego dokumentację wniosku i jego kampanię promocyjną wchodzili: Natalia Bańdo, Alina DrapellaHermansdorfer, Łukasz Dworniczak, Mariusz Hermansdorfer, Katarzyna Kobierska, Robert Kołodyński, Barbara Markiewicz, Miłosława Matkowska, Małgorzata Smołka i Iga Solecka.

Obszar opracowania obejmuje działki AR_5 144/2, AR_6 1/3, AR_6 3/3 oraz AR_6 9/3, położone w obrębie Oporów – 40. Tworzą one pas o układzie równoleżnikowym, którego granicę wyznaczają: - od północy rzeka Ślęza (działki AR_40 21/1, AR_34 3/1), - od wschodu – planowane przedłużenie Alei Piastów (działka AR_5 1/3) - od południa – zespół zabudowy jednorodzinnej wzdłuż ul. M. Bukowskiego (AR_5 167/1, AR_5 168/1, AR_6 143/1, AR_6 144/1, AR_6 145/1, AR_6 105, AR_6 115, AR_6 133, AR_6 4, AR_6 5, AR_6 8, AR_6 15). - od zachodu ulica L. Solskiego (AR_5 1/3) oraz droga polna (AR_5 143) Z uwagi na planowaną modernizację wałów przeciwpowodziowych nad Ślęzą, północną granicę obszaru opracowania wyznaczono w odległości 15 m od stopy wału, uznając nadrzędność ochrony przeciwpowodziowej oraz ograniczenia wynikające z art. 88 n. ust. 1 ustawy Prawo Wodne (Dz. U. 2012.145)2. Z analogicznych względów granica wschodnia została odsunięta od terenów planowanego przedłużenia Alei Piastów (działka AR_5 1/3).

2 Pismo Dolnośląskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych z dnia 12.12.2014; Znak sprawy W-DP-0311/10/14.

Il. nr 2: Korytarz Ekologiczny Ślęzy (KEŚ) i uwarunkowania przyrodnicze parku Mamuta we Wrocławiu.

2.3. Uwarunkowania zewnętrzne – lokalizacja i dostęp- cie zlokalizować mogiły ponad 600 żołnierzy poległych na terenie nik podstawowego układu zielonej infrastruktury. Ów niemal ciągły Dolnego Śląska. Na samym końcu wzniesiono tu dwie smukłe beto- pas zieleni, jaki towarzyszy Ślęzie, łączy ze sobą cztery większe zeność komunikacyjna

nowe ściany wysokie na 23 m (proj. Łucja Skomorowska, 1979 r.), niczym dwa skrzydła husarskie. Spod tego Pomnika Żołnierzy Wojska Planowany Park Mamuta znajduje się w południowo-zachodniej Polskiego rozciąga się rozległy widok na południe, na nadrzeczne części Wrocławia, na terenie dawnej wsi a obecnie osiedla Oporów. oporowskie łąki oraz oddalony masyw Ślęży. Od strony północnej Zajmuje pas terenów zalewowych w korytarzu ekologicznym rzeki wzgórze graniczy z parkiem Grabiszyńskim i szkółką golfa, dalej zaś Ślęzy. sąsiaduje z jedną z największych wrocławskich nekropolii. W pierwszym Generalnym planie zabudowy Wrocławia z 1924 roku, ślężański waterfront został zaprojektowany jako zielona oś krajobrazowa, łącząca ze sobą podmiejskie osiedla willowe Wrocławia. Druga wojna światowa dopisała do niego własny scenariusz. W rejonie Oporowa, przy obecnej pętli tramwajowej, pojawiło się najpierw wysypisko gruzu pochodzącego z prac rozbiórkowych, a następnie zostało ono uformowane (w latach 1968-1970), żeby na jego szczy6

Uwarunkowania przyrodnicze: Strategia rozwoju miasta, zapisana w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Wrocławia z 2010 roku nie dostrzega w ślężańskim waterfroncie podobnego potencjału, jaki przypisywano mu przed wojną. Zakwalifikowano go do „terenów wielkoobszarowych” w ramach „obszarów o wiodącej funkcji przyrodniczej”, które można uznać za odpowied-

społy parkowe: - partynicki z torem wyścigów konnych, - grabiszyńsko-oporowski z parkiem Mamuta i parkiem Grabiszyńskim, - nowodworski z parkiem Tysiąclecia oraz - kozanowski z lasem Pilczyckim, należącym do sieci Natura 2000. Już po rozstrzygnięciu konkursu WBO 2014, kiedy park Mamuta został zakwalifikowany do realizacji, władze miasta podjęły też decyzję o zalesieniu niewielkiego pasa izolującego osiedle od cmentarza, planowanego po północno-zachodniej stronie Oporowa. Pas ten łącząc się z tzw. laskiem Oporowskim (8,3 ha), założonym pod koniec XIX wieku jako park miejski, wzmocni zachodni odcinek korytarza ekologicznego Ślęzy w tej części osiedla. W tym kontekście

Il. nr 3: Korytarz archeologiczny Ślęzy i uwarunkowania kulturowe parku Mamuta we Wrocławiu.

przestrzennym park Mamuta stanie się ważnym elementem dużego kompleksu zieleni, położonym na lewym brzegu Ślęzy pomiędzy dwoma planowanymi klinami zieleni: klecińskim (od wschodu) i oporowskim (z zachodu). na styku trzech osiedli: Grabiszyna-Grabiszynka, Oporowa i Gajowic. Jednocześnie stanie się ogniwem łańcucha parków i terenów zieleni, włączonych w ciąg spacerowo-rowerowy nad Ślęzą. Cały ten rozwinięty system powiązań ekologicznych został w dużej mierze zdefiniowany przez dwa rodzaje ekosystemów: - naturalistyczne zespoły parkowo-leśne i cmentarne, nawiązujące składem gatunkowym do występujących tu siedlisk grądowych, gdzie dominują graby, dęby, lipy i klony, bliżej rzeki zaś domieszkowo olchy i topole, oraz - ogrody działkowe, które stały się częścią kulturowego pejzażu miasta dzięki drzewom owocowym i swoistemu klimatowi rozdrob-

stały się inspiracją dla koncepcji parku Mamuta. nionych pasów nasadzeń. Ze względu na zachowanie bioróżnorodności oba rodzaje ekosystemów powinny znaleźć swoją kontynuację w planowanym parku. Równie interesująco zarysowują się przyszłe perspektywy ślężańskiego waterfrontu w Studium, gdyż znalazł się on w podstawie Uwarunkowania kulturowe: Opisany wyżej korytarz nadrzeczny trójkąta łączącego trzy centra Wrocławia. Górny wierzchołek wyjest na całej długości gęsto usiany stanowiskami archeologicznymi. znacza w nim Stare Miasto, podstawę zaś ─ podmiejski „Biegun Najważniejsze z nich, to miejsca odkrycia skarbu bursztynowego Południowy” na Bielanach Wrocławskich oraz „Biegun Żernicki” w na Partynicach (1,5 tony materiału z I wieku p.n.e.), inne, jak opo- rejonie Stadionu Miejskiego. Wprawdzie bliskość rzeki nie została rowskie znaleziska szczątków mamutów oraz śladów człowieka ne- jeszcze zauważona w układzie urbanistycznym tych ośrodków, ale andertalskiego, potwierdzają rolę Ślęzy jako istotnej osi kulturowej jest kwestią czasu, kiedy rozwiną się na tyle, żeby stworzyć wokół Śląska. Wspomniany szlak pamięci historycznej znajduje dodatko- siebie przestrzenie publiczne. Staną się one wówczas miejscem dowe uzasadnienie w programie parku Tysiąclecia oraz bliskości gra- celowym spacerów i wycieczek, które mogą się do nich kierować biszyńskiej nekropolii. Po stronie oporowskiej ma ona niebawem korzystając z pasa nadślężańskiej zieleni ( il. nr 4). W tym ujęciu zyskać swój odpowiednik w postaci cmentarza komunalnego, pla- „korytarzowy” układ parku Mamuta stanowi jego dodatkowy atut nowanego przy ul. Avicenny. To szczególne położenie w krajobrazie dla potencjalnych użytkowników spoza przyległych osiedli. kulturowym miasta oraz odkrycia paleologiczne z lat 1992-1994, Z uwagi na położenie na styku trzech osiedli: Grabiszyna-Grabi7

Il. nr 4: Główny korytarz spacerowy nad Ślęzą – parku Mamuta.

szynka, Oporowa i Gajowic – w pierwszym okresie użytkowania można się spodziewać napływu pieszych i rowerzystów głównie z osiedla Oporów (ponad 6 tys. mieszkańców), które jest generalnie pozbawione terenów spacerowych, poza jedną aleją łączącą ul. Bukowskiego i planowany park Mamuta z Aleją Piastów. Uwarunkowania komunikacyjne: Teren planowanej inwestycji jest dobrze dostępny dla mieszkańców osiedla Oporów, którzy mają do niego dostęp w zasięgu paru minut dojścia pieszego lub dojazdu rowerem. W zasięgu dojścia pieszego znajduje się również część osiedla Grabiszyn-Grabiszynek. Główna trasa rowerowa prowadzi od parku Grabiszyńskiego i alei Romera (przez most na jazie) lub przez wał przeciwpowodziowy na Ślęzie (il. nr 6). Z centrum Wrocławia można dojechać do parku środkami komuni8

kacji publicznej (ok.15 min. od centrum ): ─ tramwajem nr 4, 11, 20 do pętli na Oporowie. ─ autobusem A, 107, 125, 325 i 251 (linia nocna) z przystanków przy ul Solskiego oraz z oporowskiej pętli linii A i 125. Najbliższe parkingi dla samochodów znajdują się przy zachodnim wejściu do parku – przy pętli tramwajowej oporowskiej oraz przy ul. Solskiego (przed pawilonem handlowym Biedronki). W przyszłości można się spodziewać lokalizacji parkingu po stronie wschodniej, przy planowanym moście łączącym Al. Piastów z ul. Racławicką.

Il. nr 5: Sady w obszarze opracowania i relacje koron drzew do sieci elektroenergetycznej.

2.4. Uwarunkowania wewnętrzne – infrastruktura Teren inwestycji jest silnie nasycony infrastrukturą naziemną i podziemną, która znacznie ogranicza swobodę projektowania. Infrastruktura naziemna obejmuje dwie linie elektroenergetyczne 110 kV, położone na środku pasa zieleni i biegnące równolegle do rzeki. Dominują one w krajobrazie, stanowiąc mocny akcent widokowy. Ich obecność wiąże się z koniecznością zapewnienia dostępu do sieci w celu umożliwienia bieżących przeglądów oraz na wypadek awarii. Ponadto, z uwagi na generowane przez nie pole elektromagnetyczne należy zapewnić minimalną odległość do najbliższych atrakcji rekreacyjnych, zapewniającą nieprzekroczenie wielkości pola elektromagnetycznego co najmniej 10 kV/m, optymalnie 1

kV/m. W projekcie przyjęto je analogicznie do odległości określanych dla najbliższych części budynków od linii 110 kV, czyli min. 4 m, optymalnie – 14,5 m. Minimalne odległości przewodu nieuziemionego elektroenergetycznej linii napowietrznej od każdego punktu korony drzewa przy bezwietrznej pogodzie oraz zwisie normalnym powinna wynosić, w metrach, co najmniej: 1 m - w przypadku linii, o napięciu do 1 kV, 2,5 + (110/150) + s - w przypadku linii o napięciu 110 kV, w metrach [m], gdzie s oznacza wielkość przyrostu pięcioletniego, właściwego dla gatunku i siedliska drzewa, w metrach [m]. Jest to zatem odległość 3,20 m od docelowej wielkości korony drzewa, zarówno w pionie, jak i w poziomie. Dla wszystkich drzew wysokich, projektowanych w obszarze opra-

cowania, przyjęto 15 m jako minimalną odległość pnia od zewnętrznego obrysu sieci. Drzewa owocowe projektowane pod sieciami dobrano w maksymalnym przedziale wysokości do 5 m3 (il. nr 7vv). Poza sieciami 110 kV, na obrzeżu zabudowy mieszkaniowej znajdują się krótkie odcinki linii napowietrznych niskiego napięcia, od których również przewiduje się odsunięcie drzew w szczegółowym projekcie nasadzeń. W obszarze opracowania nie ma dróg utwardzonych a jedynie krótkie odcinki dróg gruntowych w części zachodniej i centralnej w bardzo złym stanie (poza granicą opracowania). Ten stan nie jest możliwy do zaakceptowania z uwagi na wały przeciwpowodziowe 3 PN-E-05100-1:1998 Elektroenergetyczne linie napowietrzne. Projektowanie i budowa; Łozowski A., Malinowski J., Kur D., Pawlik P.: Odległości i odstępy w elektroenergetyce, 2014. http://pbmzrem.w.interia.pl/indexf.html

Il. nr 6: Dostępność komunikacyjna planowanego parku Mamuta na tle docelowego układu ścieżek.

wzdłuż Ślęzy, które znajdują się w złym stanie technicznym i do których nie ma dojazdu ani wejścia dla pieszych i rowerzystów. W związku z tym ruch odbywa się na zasadzie rozjeżdżania i rozdeptywania wałów, co pogarsza ich stan techniczny i podnosi stan zagrożenia w przypadku powodzi (il nr 7). Wały nie są szczelne i w okresach podniesionego stanu wód w obszarze opracowania pojawiają się miejscowe podtopienia. W planach inwestycyjnych województwa dolnośląskiego przewiduje się kompleksową modernizacje wałów przeciwpowodziowych Ślęzy, a wstępne rozpoznanie dowodzi, że część prac obejmie odcinek opo10

rowski. Z tego względu z obszaru opracowania wyłączono pas szerokości 15 m wzdłuż istniejących obwałowań4. Infrastruktura podziemna obejmuje 3 kategorie przewodów kanalizacyjnych: - kolektor Ślęza o parametrach 1800 mm (jeden z kluczowych kolektorów w systemie odprowadzania ścieków komunalnych), który w uwagi na głębokie posadowienie wymaga pozostawienia pasa 3,5 m po jednej i 6 m po drugiej stronie kolektora wolnego od nasadzeń zieleni wysokiej oraz obiektów małej architektury, 4

Patrz przypis 2.

- kanał deszczowy o średnicy 1000 mm z pasem wolnym rzędu 2,2 m po jednej i 4 m po drugiej stronie kanału, - kanał sanitarny o średnicy 400 mm z pasem wolnym 1,5 m po jednej i 4 m po drugiej stronie kanału. Ten ostatni – ze względów sanitarnych powinien ulec jak najszybszej likwidacji. W nawiązaniu do zaleceń Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji we Wrocławiu5, w koncepcji parku Mamuta wyżej wymienione pasy zostały przeznaczone na zieleń lub ścieżki. 5

Pismo MPWiK z dnia 15 grudnia 2014. Nr sprawy: 046397/14/FRS/MM

Il. nr 7: Położenie sieci infrastruktury w obszarze opracowania.

Bonitacja gleb Planowany park Mamuta znajduje się w obszarze gleb III i IV klasy bonitacyjnej. Gleby bardziej żyzne zajmują ok. 45 % łącznej powierzchni i tworzą większy płat (ok. 5 ha) we wschodniej części terenu (AR_6 9/3). Drugi płat o powierzchni 0,58 ha jest położony na wschód od ścieżki prowadzącej na wały przeciwpowodziowe, w północnowschodnim krańcu działki AR_5 144/2. Powyższe dane mogą nie odpowiadać sytuacji aktualnej, ponieważ z początkiem lat 1990. struktura gleb została poważnie zaburzona podczas rozległych prac ziemnych, związanych z budową kolektora Ślęza. Po

ich zakończeniu na znacznej części obszaru nie wrócono do działalności rolniczej, związanej z rekultywacją gleb. W okresie ulewnych deszczy we wskazanej części działki AR_5 144/2 obserwuje się okresowe podtopienia, co może świadczyć o obecności gliny z dawnych wykopów. Zwartą gliniastą glebę napotkano również w październiku 2014 podczas sadzenia drzew na działce AR_6 9/3.

Struktura własności terenu jest w miarę jednorodna, gdyż w zasadzie cały obszar opracowania należy do Gminy Wrocław. Wyjątek stanowi działka prywatna (AR_6 2/2), wyznaczona prawdopodobnie jeszcze prze wybudowaniem wałów przeciwpowodziowych, ponieważ granicami sięga do połowy korony wału. Przecina ona obszar opracowania na dwie części, nie pozostawiając swobody manewru na przejście, poza pasem koniecznym do udostępnienia wzdłuż kolektora Ślęza. Działka nie jest użytkowana od wielu lat.

3.0 Cel i zakres opracowania Celem koncepcji szczegółowej jest wskazanie sposobu zagospodarowania terenu, który ma spełnić postulaty zawarte w projekcie obywatelskim, z jednoczesnym poszanowaniem rolno-leśnych tradycji użytkowania obszarów nadrzecznych. Granice opracowania obejmują cały pas nieużytków zielonych między rzeką Ślęzą a ul. Bukowskiego na którym odstąpiono od dzierżaw - zgodnie z decyzją Zarządu Zieleni Miejskiej. Stwarza to możliwość kompleksowego uporządkowania terenu oraz wypracowania nowej formuły parku miejskiego o rolno-leśnych cechach krajobrazu. Projekt 301 zgłoszony do WBO 2014 przewiduje: - uporządkowanie terenu, - wyeksponowanie jego naturalnych walorów, roli Ślęzy w kulturze śląskiej oraz historii miejsca, - stworzenie przestrzeni do sportu, rekreacji, kultury i edukacji, dającej poczucie bezpieczeństwa w zadbanym, pełnym ludzi otoczeniu. Wskazuje również główne miejsca atrakcji, do jakich należą: - plac zabaw dla dzieci i młodzieży z mega-konstrukcją w kształcie mamuta, - plac ćwiczeń z urządzeniami siłowni w typie cross-fit lub podobnej, adresowanej do różnych grup wiekowych, - plac gier towarzyskich z bulodromem (miejscem do gry w bule (petankę), - plac festynów osiedlowych. Podkreśla również potrzebę urządzenia stref wejściowych na teren parku.

Il. nr 8: Położenie wałów przeciwpowodziowych względem obszaru opracowania. Krajobrazowe dominanty sieci elektroenergetycznej.

Zakres opracowania obejmuje: - inwentaryzację terenu w skali 1:1000, z uwzględnieniem: nawierzchni, małej architektury, zieleni, ogrodzeń, schodów terenowych, znaków pionowych, istniejącej infrastruktury technicznej oraz uzbrojenia terenu, form przestrzennych, jak pomniki, rzeźby a także terenów dzierżaw, w tym wiaty, altany, obiekty gospodarcze, toalety i in. ) (Załącznik nr 1), - inwentaryzację zieleni wraz z gospodarką drzewostanem w skali 1:500 (Załącznik nr 2), - koncepcję zagospodarowania całości terenu, z uwzględnieniem: ukształtowania terenu, układu ścieżek wraz z nawierzchniami (strefy wejściowe, ścieżki, place, drogi techniczne, dojazdy do istniejącej infrastruktury i uzbrojenia terenu), zieleni (projektowanej i istniejącej), elementów małej architektury, oraz stref nieobjętych zagospodarowaniem (ze wskazaniem lokalizacji punktu poboru energii), - rysunki dodatkowe dotyczące zagospodarowania 7 miejsc atrakcji, w skali umożliwiającej oszacowanie kosztów, na podstawie pomysłu zagospodarowania terenu opisanego w projekcie Nr 301 zgłoszonym w ramach WBO 2014. 12

Il. nr 9: Stan dzierżaw w części zachodniej – widok ze strony wałów.

- wizualizacje dla zakresu koncepcji proponowanego do realizacji w ramach pierwszych dwóch etapów - część tekstową zawierającą opis planowanego zagospodarowania terenu, w tym: założenia do projektu, bilans powierzchni, rozwiązania projektowe wraz z uzasadnieniem, opis stosowanych nawierzchni; proponowany dobór gatunków, propozycję etapowania inwestycji z określeniem szacunkowych kosztów realizacji kolejnych etapów.

4.0 Stan zagospodarowania terenu Szczegółowe dane na temat zagospodarowania terenu zostały zamieszczone w załącznikach nr 1 i 2 (inwentaryzacja architektoniczna i dendrologiczna). Niemniej – w ujęciu ogólnym – poza infrastrukturą naziemną i podziemną (rozdz. 2.5), w obszarze opracowania można wyróżnić trzy strefy krajobrazowe, które znalazły rozwinięcie w koncepcji. Strefa zachodnia – rejon działki AR_5 144/2 – od ulicy Solskiego do głównej ścieżki gruntowej prowadzącej na wały (wejście przy rzeźbie „rodzina” Tadeusza Tellera) ma charakter silnie zdegradowanych działek rolnych z pozostałościami sadów, plantacji porzeczek, etc. Część dzierżaw, położonych bliżej ul. Solskiego wygrodzono żywopłotami z klonu polnego, ałyczy, itp. Wzdłuż wałów oraz ścieżki prowadzącej od ul. Solskiego do Bukowskiego znajdują się tez fragmenty ogrodzeń z siatki. Działki te wykazują stosunkowo najwyższy poziom zadbania. Niestety brakuje do nich dojazdu oraz infrastruktury niezbędnej dla prawidłowego funkcjonowania ogrodów działkowych. Na pozostałym terenie nie ma ogrodzeń. Nieliczne dzierżawy są rozrzucone w sposób chaotyczny i ekstensywnie użytkowane. Pomiędzy działkami znajdują się wielkie sterty gałęzi pozostałe po wycince drzew i gałęzi pod liniami energetycznymi w listopadzie 2014 oraz w latach poprzednich. Podobny stan zaniedbania obserwuje się wokół położonych tutaj kilku altanek oraz w całym otoczeniu (dzikie wysypiska śmieci, miejsca libacji, itp.).

Il. nr 10: Łąki w części centralnej – widoczny proces naturalnej sukcesji.

Strefa centralna – rejon działek AR_6 1/3, AR_6 3/3 jest zdominowana przez łąki, od kilku lat nie koszone. Dzierżawy mniej liczne niż w części zachodniej nie są ogrodzone a ich sposób użytkowania nie odbiega stanem utrzymania od pozostałych. Wobec braku pielęgnacji, łąki zarastają gęsto krzewami i samosiejkami drzew, które wchodzą na ścieżki piesze i uniemożliwiają dostęp do infrastruktury. (il. nr 10). Znaczne części tego obszaru są omijane przez mieszkańców ze względu na brak poczucia bezpieczeństwa, zwłaszcza że krzewy służą jako miejsca schronienia dla lokalnego stadka dzików. Żerują one na okolicznych działkach oraz na polanach w parku Grabiszyńskim. Również i tutaj znajdują się stery gałęzi, dzikie wysypiska śmieci oraz miejsca składowania różnych materiałów odpadowych przez dzierżawców. Il. nr 11: Stan części dzierżaw wzdłuż wału przeciwpowodziowego przy Bramie Jutrzenki.

Il. nr 12: Park Grabiszyński – naturalistyczne nasadzenia z początku XX wieku.

Strefa wschodnia – rejon działki AR_6 9/3, w części zachodniej stanowi kontynuację łąk w stanie naturalnej sukcesji. Ze względu na brak dzierżaw w pobliżu jest strefy centralnej, jest to fragment najbardziej naturalistycznego krajobrazu, położony między wałem przeciwpowodziowym a wspomnianym wyżej zespołem wygrodzonych ogrodów działkowych, znajdujących się poza granicą opracowania. Na wschód od tych ogrodów znajduje się skupisko chaotycznie rozrzuconych dzierżaw, zlokalizowanych w dużej mierze pod liniami wysokiego napięcia i oddzielonych różnego typu ogrodzeniami od wałów przeciwpowodziowych w bezpośredniej ich bliskości. W przypadku powodzi stanowią one poważny problem, ponieważ blokują dostęp do wału, w normalnych warunkach są utrudnieniem dla pieszych idących po koronie wału. Zawężają pole widokowe i tworzą liczne miejsca sprzyjające niepożądanym zachowaniom społecznym (il. nr 11). Altanki i inne budowle na działkach (obudowy stogu siana, grille, tunele foliowe, etc.) nie odbiegają złym stanem technicznym od tego, co się dzieje w pozostałych strefach. Niemniej, po wybudowaniu 14

mostu na przedłużeniu Alei Piastów, część wschodnia ma szansę przejęcia roli głównej bramy parku. Jej znaczenie wynika również z usytuowania na styku z pasem zieleni, określanym mianem klina Klecińskiego.

Il. nr 13: Konstrukcja zabawowa w kształcie Mamuta – ikona parku.

5.0 Założenia projektowe

- agrokulturowe (a ściślej mówiąc – pomologiczne), gdzie zaplanowano uprawy drzew niskich owocowych o charakterze ozdobnym W koncepcji zagospodarowania terenu kierowano się pięcioma oraz rabaty bylinowe; - łąkowe zbliżone składem gatunkowym i rzeźbą terenu do tundry przesłankami: - ochroną bioróżnorodności i zachowaniem rolno-leśnego krajobra- lodowcowej (z dodatkiem brzozy karłowatej nana oraz sosny błotnej), zu, - narracyjnym charakterem projektu obywatelskiego, który nawią- - łąkowe typowe dla Niziny Wrocławskiej, - leśne – grądowe, oraz leśne olsowe w najbardziej wilgotnej części zywał to tradycji miejsca oraz roli Ślęzy w kulturze śląskiej, terenu. - idei miejsca „z klasą”, zapisaną w Strategii Wrocław 2000+, Oba zbiorowiska leśne zostały wprowadzone na przeciwległym - poprawą warunków bezpieczeństwa i komfortu użytkowania, brzegu Ślęzy w ramach nasadzeń parkowych i cmentarnych z po- ideą zrównoważonego rozwoju. czątku XX wieku (il. nr 12). Ochrona bioróżnorodności znajduje odzwierciedlenie w doborze drzew, krzewów oraz bylin, które stanowią kontynuację podstawowych zbiorowisk roślin, występujących w obszarze opracowania. W nawiązaniu do stanu istniejącego, całość terenu podzielono na strefy (płaty krajobrazowe), budując zamierzony układ patchworkowy. W rozciągniętym równoleżnikowo pasie terenu znalazły się cztery typy siedlisk:

wanych typach lokalnych zbiorowisk roślinnych, jak i w rozwiązaniach o charakterze symboliczno-pomnikowym (Polana Profesorów zamieszkałych na osiedlu Oporów w pionierskim okresie powojennym, obsadzona 63 egzemplarzami grabu, znanego jako gatunek „nieugięty”, zmierzający ku szczytnym ideałom; grupa lip skupiona wokół rzeźby aut. Tadeusza Tellera, przeniesionej z wałów przeciwpowodziowych); - semantycznym, związanym z proponowanym nazewnictwem (park Mamuta, gaj Akademicki).

Idea „miejsca z klasą” wyraża się przede wszystkim w sprzeciwie wobec rażących zaniedbań w dotychczasowym użytkowaniu terenu. Samo tylko usunięcie zbędnych zakrzaczeń, stert śmieci, tymczasowych ogrodzeń itp. zmieni natychmiast wizerunek tej części Narracyjny charakter parku przejawia się w kilku wątkach: - architektonicznym poprzez wprowadzenie ikony w formie mega korytarza ekologicznego Ślęzy, położonego na skraju osiedla wilkonstrukcji zabawowej nawiązującej kształtem do mamuta, co w lowego z bogatymi tradycjami. Kolejnym krokiem w kierunku podzamierzeniu projektantów ma przypominać o oporowskich znalezi- niesienia jakości przestrzeni będzie poprawa dostępności, czyli skach paleologicznych z początku lat 90. ubiegłego wieku; wprowadzenie systemu ścieżek, umożliwiających mieszkańcom ko- krajobrazowym znajdującym odzwierciedlenie zarówno w zacho- rzystanie z wypoczynku. W miarę możności główna ścieżka space15

rowa powinna zostać przystosowana do potrzeb osób z dysfunkcją wzroku (np. we współpracy ze Stowarzyszeniem na Rzecz Rehabilitacji Niewidomych i Słabowidzących). W celu likwidacji barier architektonicznych zaproponowano również pewne rozwiązania dostosowawcze poza obszarem opracowania. Obejmują one przede wszystkim wejścia oraz pochylnie prowadzące na koronę wału, które obecnie mają charakter przedeptów i powodując degradację wałów, ograniczają ich dostępność dla osób niepełnosprawnych. Wspomniane działania o charakterze porządkowym i dostosowawczym mają na celu jedynie podniesienie standardów jakości przestrzeni do poziomu odpowiadającego warunkom miejskim. Nośnikiem idei „miejsca z klasą” stanie się mała architektura oraz przyjęte rozwiązania krajobrazowe. Z analizy uwarunkowań wynika, że zespół oporowsko-grabiszyński będzie największym kompleksem parkowo-leśnym w południo-zachodniej części Wrocławia. O jego klasie artystycznej decydują tak wybitne obiekty, jak Monumentum Memoriae Communis, Cmentarz Żołnierzy Polskich (po stronie parku Grabiszyńskiego) czy cykl trzech kamiennych rzeźb, zrealizowanych przez Tadeusza Tellera nad Ślęzą (z dwoma realizacjami po stronie oporowskiej). Z tego względu zdecydowano się na poszukiwanie niestandardowych, wręcz artystycznych elementów wyposażenia (plac zabaw dla dzieci, siłownia terenowa) oraz sposobów ukształtowania zieleni (il.nr 13).

efektywnego korzystania z usług ekosystemów8 w ramach zintegrowanego podejścia do użytkowania gruntów (shared space). Idea zrównoważonego rozwoju jest w Parku Mamuta realizowana na trzech zasadniczych płaszczyznach: - społecznej – z uwagi na obywatelski charakter samego projektu oraz udział społeczności lokalnej w formułowaniu uwag i założeń programowo-przestrzennych, - przyrodniczej – z uwagi na planowaną ochronę bioróżnorodności, z uwzględnieniem zgodności proponowanych gatunków z siedliskiem, wprowadzeniem gatunków endemicznych oraz rodzimych odmian drzew owocowych, - ekonomicznej – z uwagi na planowany ekstensywny sposób pielęgnacji siedlisk leśno-łąkowych, wykorzystanie do formowania rzeźby terenu odpadów organicznych z wycinki gałęzi oraz mas ziemnych z korytowania ścieżek, zagospodarowanie tłucznia betonowego do podbudowy nawierzchni, ograniczenie do minimum wywozu materiału odpadowego z terenu inwestycji.

Poprawa warunków bezpieczeństwa i komfortu użytkowania ma na względzie przede wszystkim potrzeby mieszkańców osiedla Oporów. Dotyczy to w pierwszej kolejności ochrony przeciwpowodziowej (dostęp do wałów) oraz możliwości usuwania potencjalnych awarii. Do innych istotnych czynników mających wpływ na względy bezpieczeństwa i komfortu zaliczyć należy: - stworzenie strefy izolacji akustycznej pomiędzy przestrzeniami publicznymi parku a posesjami prywatnymi położonymi wzdłuż ul. Bukowskiego, - stosowanie standardów bezpiecznej przestrzeni, zalecanych dla terenów zieleni (szerokie pole widokowe towarzyszące ciągom pieszym, niskie zakrzewienia ochronne wokół ostoi dla zwierząt). Komfort użytkowania wiąże się z wprowadzeniem zróżnicowanej oferty miejsc wypoczynku, rekreacji, hortiterapii6, edukacji uczestniczącej oraz integracji społecznej z jednoczesnym zachowaniem rolno-leśnej funkcji terenu. Jest to zgodne z europejską koncepcją zielonej infrastruktury7 i 6 Hortiterapia (terapia ogrodowa) – metoda leczenia schorzeń fizycznych, zaburzeń osobowości oraz wspomagania procesów resocjalizacji przez pracę w ogrodzie. Współcześnie zdobywa popularność w warunkach miejskich i jest prowadzona prze liczne organizacje pozarządowe, jak THRIVE w Wielkie Brytanii. 7 Zielona infrastruktura - system obszarów przyrodniczych połączonych ze sobą siecią korytarzy ekologicznych oraz urządzeń o charakterze eko-technicznych (zielone dachy, ogrody deszczowe), które chronią różnorodność biologiczną na danym terenie, umożliwiają migrację gatunków i są źródłem rozmaitych korzyści. Inwestowanie w zieloną infrastrukturę ma sens z ekonomicznego punktu widzenia: utrzymywanie zdolności przyrody między innymi do łagodzenia negatywnych skutków zmiany klimatu jest o wiele mniej kosztowne niż zastępowanie tej utraconej funkcji o wiele droższymi rozwiązaniami technicznymi opracowanymi przez ludzi. Najlepsze efekty w tworzeniu zielonej infrastruktury przynosi zintegrowane podejście do gospodarowania gruntami oraz staranne strategiczne planowanie przestrzenne. http://ec.europa.eu/environment/ pubs/pdf/factsheets/green_infra/pl.pdf

8 Usługi ekosystemowe są to stany i procesy przez które naturalne ekosystemy warunkują życie i funkcjonowanie człowieka. Pojęcie to zostało między innymi wprowadzone po to, żeby zmienić postrzeganie terenów zieleni w gospodarowaniu zasobami miasta. Zieleń jest bowiem jedynym źródłem korzyści, bez których ludzka egzystencja nie jest w ogóle możliwa. Zalicza się do nich: usługi produkcyjne (żywność, tlen), regulujące (warunki klimatyczne, zdrowotne, biodegradacja odpadów, itp.), siedliskowe (dla flory, fauny i człowieka) oraz kulturalne (doznania estetyczne, duchowe, możliwości samorealizacji, itp.).

Il. nr 14: Strefy zagospodarowania parku Mamuta.

6.0 Planowane zagospodarowanie terenu

wcześniej 3 stref krajobrazowych11 − ogrodowej (zachodniej), łąkowej (centralnej) i łąkowej w stanie naturalnej sukcesji – zostały wydzielone 4 strefy pośrednie, które pogłębiając zróżnicowanie śro6.1 Strefy krajobrazowe i bilans terenu dowiska przyrodniczego nadały mu bardziej spójny charakter. Strefy te rozwijają się wzdłuż centralnej ścieżki (Mamuciej), przeKoncepcja szczegółowa bazuje na zapisach proj. 301, wyłonione- prowadzonej wzdłuż kolektora Ślęza, w pasie wyłączonym z nasago do realizacji w ramach Wrocławskiego Budżetu Obywatelskiego dzeń i zagospodarowania elementami architektury. Stanowi ona oś 20149. Poza uwarunkowaniami wewnętrznymi obszaru i założenia- narracji o dziejach rzeki, jej doliny oraz Oporowa. Towarzyszy jej mi projektowymi, wzięto pod uwagę mozaikowy charakter zbioro- druga oś, wyznaczona przez maszty sieci 110 kV, która przecina się wisk roślinnych oporowskiego odcinka doliny Ślęzy10. Z opisanych z Mamucią ścieżką w pobliżu głównego miejsca atrakcji. Eliminacja wysokich drzew kolidujących z sieciami powoduje jeszcze większe wyeksponowanie sieci elektroenergetycznych w płaskim krajobra9

Rozdz. 3.0.

Rozdz. 2.5 i 5.0.

zie doliny. W tym kontekście skrajne maszty zostały potraktowane jako bramy parku i podkreślone prowadzącymi pasami różanych rabat w „energetyzujących” odcieniach różu i czerwieni (il.nr 14). Strefy wejściowe zachodnia (0,59 ha) i wschodnia (1,09 ha) – otwierają szeroko dostęp do parku, podkreślając rolę Mamuciej ścieżki, która staje się alternatywą dla ścieżki biegnącej po koronie wału. Likwidacja istniejących w tych miejscach zakrzaczeń oraz działek, stworzy korzystne przedpole widokowe i poprawi warunki bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej. W ramach budowy przeprawy mostowej przez Ślęzę możliwe jest zlokalizowanie parkingu w strefie wschodniej i przejęcie obsługi komunikacyjnej zlokalizowanych w pobliżu ogrodów działkowych. Zadania te nie wchodzą

Rozdz. 4.

jednak w zakres projektu obywatelskiego i muszą być rozwiązane przez Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta. Strefa sadownicza (Sady – 1,31 ha) – łączy ideę rolnictwa miejskiego z obywatelskim projektem parku wspólnotowego. Zajmuje ona część o najsilniej zaznaczonych cechach mozaikowego krajobrazu agrokulturowego. Mając na celu ochronę i wzmocnienie agrobioróżnorodności, w koncepcji rozwinięto pasmowy układ działek, podkreślając zróżnicowanie charakteru planowanych w tym rejonie nasadzeń. Pasma o układzie południkowym, optymalnym dla sadów i rabat, będą dobrze widoczne ze szczytu wzgórza oraz znajdującego się tam Cmentarza Żołnierzy Polskich. Jest to miejsce licznie uczęszczane przez mieszkańców pobliskich osiedli, dlatego też szczegółowy dobór roślin w Sadach powinien uwzględniać ich zmienność sezonową, tworząc wzorzysty, barwny układ atrakcyjny przez cały rok. W miejscach odpowiednio oddalonych od sieci przewidziano grupowe nasadzenia wysokich drzew owocowych, należących do odmian tradycyjnych dla tego terenu12. Niezależnie od specyficznego mikroklimatu oraz bogatej sfery skojarzeń, jakie budzą wysokopienne sady niedostępne dla większości mieszkańców współczesnych miast, mają oraz duże znaczenie dla rozrodu ptaków, zwłaszcza jeśli są położone w pobliżu ogrodów przydomowych oraz zespołów leśno-parkowych. W skład awifauny wchodzą bowiem zarówno osobniki gnieżdżące się w sadach, jak i przylatujące tu po pokarm z okolicznych terenów. Blisko połowa ptaków lęgowych reprezentuje gatunki osiadłe, jak dzwoniec (Carduelis chloris), wróbel domowy (Passer domesticus), mazurek (Passer montanus) czy sroka (Pica pica). Coraz częściej w miastach zaczynają też zimować kosy (Turdus merula), szpaki (Sturnus vulgaris) a nawet zięby (Fringilla coelebs). W poszukiwaniu nowych miejsc żerowania sadach pojawiają się tu jemiołuszki (Bombycilla garrulus), jery (Fringilla montifringilla) i gile (Pyrrhula pyrrhula), zaś w koronach wysokich drzew owocowych gnieżdżą się bardziej wymagające gatunki o większej masie ciała, np. puszczyki (Strix aluco), dudki (Upupa epops), czy różne odmiany dzięcioła13. Zjadają one dużą ilość owadów, co nie pozostanie bez wpływu na komfort poruszania się po nadrzecznych terenach. Na pozostałym obszarze – pod liniami elektroenergetycznymi – pasy niskich ozdobnych drzew owocowych mają się przeplatać z rabatami bylin i krzewów o znaczeniu terapeutycznym, edukacyjnym oraz integracyjnym. Zgodnie z postulatami mieszkańców przyjęto, że będą mogli przekazać na ten cel rośliny z własnych ogrodów14.

12 Wstępnie przyjęto, że zakładanie Sadów będzie realizowane we współpracy z Dolnośląską Fundacją Ekorozwoju oraz Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, z których inicjatywy w Wałkowie pod Miliczem powstał sad z lokalnymi odmianami drzew, jako ochronna pula genetyczna dla potrzeb rozwoju sadownictwa. 13 http://stareodmiany.pl/przyrodnicze-znaczenie-sadow 14 Na potrzeby koncepcji została przeprowadzona ankieta w dniu 13 września 2014 podczas Pikniku Oporowskiego a później warsztaty partycypacyjne w dniu 28 listopada 2014. http://www.parkmamuta.pl/?m=201411

Il. nr 15: Grzęda kompostowa po obsianiu mieszanką traw łakowych. http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e6/Hugelkultur_arboretum.jpg

Strefa izolacyjna (1,59 ha) – obejmuje pas drzew i krzewów o charakterze chroniącym prywatność posesji położonych wzdłuż ulicy Bukowskiego. Niezależnie od życzeń mieszkańców, izolowanie przestrzeni publicznych od prywatnych należy do dobrych praktyk planistycznych. Położenie strefy po stronie północnej względem ogrodów jest korzystne, gdyż wykluczają problem zacieniania działek. W projektowaniu nasadzeń należy: − zachować zalecane odległości od napowietrznej sieci niskiego napięcia, − stosować gatunki zgodne z naturalnym siedliskiem, oraz − unikać gatunków alergennych i trujących. Wzdłuż ogrodzeń proponuje się niskie (ze względu na sieci) zakrzaczenia kolczaste15, jako naturalną barierę antywłamaniową o szerokości pasa min. 2 metry.

Np. róży pomarszczonej.

Strefa polodowcowa „Polana Mamuta” (0,68 ha) – jest położona w odsłoniętej łąkowej części parku, najbardziej zawilgoconej w czasie ulewnych deszczy. W tym obszarze zaprojektowano minimalne rozrzeźbienie terenu, wynikające z przyjętych założeń o efektywnym zagospodarowaniu wszelkich dostępnych zasobów. Zaliczają się do nich: − sterty gałęzi nieuprzątniętych po cięciach prowadzonych przez eksploatatora sieci elektronenergetycznych, − gałęzie i krzewy z pozyskane w ramach planowanego czyszczenia terenu, − ziemia pozyskana w trakcie planowanego korytowania ścieżek. Zgodnie z koncepcją materiał ten ma zostać użyty do uformowania podłużnych pagórków, stanowiących rodzaj wyniesionej kompostowej grzędy (Il. nr. 15). Pagórki te wraz z delikatnie zagłębionym ogrodem deszczowym16 16

Ogród deszczowy – jeden z elementów zielonej infrastruktury, zakładany

mają nawiązywać do morenowych sfałdowań młodoglacjalnych, występujących np. w rejonie Trzebnicy. Węzłowym punktem kompozycji krajobrazowej będzie plac zabaw z megakonstrukcją w kształcie mamuta (rozdz. 6.5.5). Strefa łąkowa „Polana Motyli” (1,69 ha) – łączy się z najmniejszą ilością planowanych zmian. Wymaga głównie oczyszczenia z istniejących dzierżaw oraz zalegających wszędzie śmieci. Ze względów wyżej opisanych również w tej strefie zaplanowano uformowanie pagórków kompostowych, porośniętych trawą. Zakłada się koszenie raz lub dwa razy w roku, zwłaszcza w pobliżu ciągów pieszych i przedeptów. Łąki mają już wstępnie ukształtowany skład gatunkowy, który można plamowo wzbogacić odmianami wabiącymi pszczoły oraz motyle, wysiewając w tych miejscach mieszanki nasion traw i roślin o ozdobnych kwiatach. Na glebach świeżych (bliżej Polany Mamuta) zaleca się takie gatunki, jak: chaber łąkowy, koniczyna biała i czerwona, krwawniki, łubin trwały, mak polny, nachyłek lancetowaty, wiesiołek czworokątny, wyka kosmata, złocień właściwy; w miejscach bardziej suchych – dziurawiec, dzwonek okrągłolistny i rozpierzchły, gipsówka, goździk kropkowany i piaskowy, lebiodka pospolita, macierzanka, przetacznik kłosowy, rogownica polna, szałwia łąkowa.

Tabela 2: Drzewa owocowe wysokie - odmiany tradycyjne Nazwa gatunku polska i łacińska

Il. nr 16. Rosa rugosa Foxi Pavement, Dwarf Pavement i owoce Passion Rococo.

Jabłonie Jabłoń domowa Kosztela Biało-kremowe/ Malus domestica 'Kosztela' jasnozielone (zap. Boiken) Białoróżowe, pachnące/ Jabłoń domowa Malinowa Oberlandzka malinowe Malus domestica 'Malinowa Oberlandzka' (zap. Oliwka Inflancka) Jabłoń domowa Oliwka Inflancka (Papierówka) Białe lub Malus domestica 'Oliwka Inflancka' różowe/żółtozielone (zap. Koksa pomarańczowa) Jabłoń domowa Antonówka Półtorafuntowa Duże biało-różowe/ Malus domestica 'Antonówka Półtorafuntowa' śmietanowe (zap: Antonówka zwykła) Białe i różowe Jabłoń domowa Antonówka zwykła /żółte Malus domestica 'Antonówka zwykła' (zap. Oliwka żółta) Białe, różowe/zielone Jabłoń domowa Boiken Malus domestica 'Boiken' (zap. Malinowa Oberlandzka) Różowe/ żółty z Jabłoń domowa Koksa Pomarańczowa pomarańczowym (zap. Oliwka inflancka)

Wys. [m]

Kwitnienie

1- 6

3-5

IV-V

5-10

3-5

5-10

III-IV

5-10

III-IV

5-10

III-IV

5-10

III-IV

3-5

IV-V

3-5

rumieńcem

Il. nr 17. Rosa x‘Scarlet Pavement’, Rosa x‘Purple Pavement’ Hanpavpu oraz Rosa Pink Pavement.

W 2014 roku z inicjatywy Greenpeace postawiono hotel dla pszczół w parku Grabiszyńskim, w niewielkiej odległości od Oporowa. Po- Tabela nr 1. Bilans powierzchni dla stref zagospodarowania parku Mamuta we Wrocławiu dobne rozwiązania są planowane w parku Mamuta, zwłaszcza w pobliżu łąk i polan. powierzchnia strefa wejściowa zachodnia „Brama Oporowska” wejściowa wschodnia „Brama Jutrzenki” sadownicza „Sady” izolacyjna polodowcowa „Polana Mamuta” łąkowa „Polana Motyli” leśna „Gaj Akademicki” ogródków działkowych

[m2]

5930,0 10882,1 13137,3 15919,1 6840,2 16941,3 52043,4 4275,9 125969,3

4,7 8,6 10,4 12,6 5,4 13,4 41,3 3,4 100,00

0,59 1,09 1,31 1,59 0,68 1,69 5,20 0,43 12,60

Strefa leśna „Gaj Akademicki” (5,20 ha) – zajmuje pas terenu o najwyższych walorach glebowych (klasa IIIa), gdzie obserwuje się proces naturalnej sukcesji. Na niekoszonych łąkach rozsiewają się dęby szypułkowe, klony polne, głogi jednoszyjkowe i im podobne (Załącznik nr 2). Ze względu na obrzeżne położenie sieci energetycznych, jest to jedyna część parku, gdzie można dosadzić drzewa wysokie. Jednocześnie rzędne terenu wskazują na jego relatywne wypiętrzenie w stosunku do niżej położonych wilgotnych łąk na culus auricomus). Ważną cechą grądów jest zdolność do zachowania Polanie Mamuta. Z tego względu w przyszłym Gaju Akademickim typowych cech na małej powierzchni. panują warunki siedliskowe zbliżone do lasów grądowych (część Skład gatunkowy kęp drzewostanu występujących w zachodniej wschodnia) i łęgowych (fragment zachodni). części strefy wskazuje na siedlisko łęgu olszowego (Alnenion glutinoso-incanae). Obok dębów szypułkowych (Quercus robur) i wiązów Grąd środkowoeuropejski (Galio-Carpinetum betuli) występuje w (Ulmus minor), które spotyka się w grądach, tutaj gatunkiem dominudzielnicach Polski zachodniej Ma on strukturę wielopiętrową, w jącym jest olsza szara (Alnus incana), wierzba biała (Salix alba), topola której wyższe piętro buduje dąb szypułkowy (Quercus robur) w tobiała (Populus alba) oraz jesion (Fraxinus exelsior). Łęgi mają stosunwarzystwie lipy drobnolistnej (Tilia cordata) i buka pospolitego (Fagus kowo bogate runo. Do gatunków typowych należą: podagrycznik sylvatica). W drugim, najważniejszym dla tego lasu piętrze roślinnopospolity (Aegopodium podagraria), kostrzewa olbrzymia (Festuca ści znajdują się graby (Carpinus betulus) razem z różnymi gatunkami gigantea), pokrzywa (Urtica dioica), wiązówka błotna (Filipendula klonów (zwł. Acer campestre), wiązów (Ulmus minor), jarząbów brekiulmaria) i bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea). Ponadto w nia (Sorbus torminalis) i drzew owocowych. Do charakterystycznych oporowskich łęgach występuje chmiel zwyczajny (Humulus lupulus), roślin pojawiających się w runie należy przytulia leśna (Galium sylvautrudniając dostęp do drzew. ticum), turzyca cienista (Carex umbrosa) i jaskier różnolistny (Ranunw płytkich zaklęśnięciach terenu lub specjalnie formowanych nieckach o dnie wysypanym warstwą materiałów infiltracyjnych (kamień, żwir, piasek) i obsadzonych roślinnością wodolubną. Przyspieszają one odparowanie lub wsiąkanie wody z większych powierzchni.

Kolor kwiatów i owoców

Czereśnie i czerechy Czereśnia Lotka Trzebnicka Białe/ Prunus avium ‘Lotka Trzebnicka’ Czerwonobrązowe (zap. Büttnera, Kunzego) Czereśnia Büttnera czerwona (Poznańska) Białe/czerwone Prunus avium ‘Büttnera czerwona’ (zap. Kunzego) Czereśnia Gubińska czarna Białe/czerwonoczarne Prunus avium ’Gubińska czarna’ (zap. Büttnera) Czereśnia Kunzego Białe/żółtoczerwone Prunus avium ’Kunzego’ (zap. Schneidera późna) Czereśnia Schneidera późna1 Białe/ czerwone Prunus avium ’Schneidera późna’ brązowe (zap. Büttnera, Kunzego) Śliwy Śliwa Lubaszka Białe/granatowe z białym Prunus domestica/insititia ‘Lubaszka’ nalotem (ciernista) Mirabelka z Nancy Obupłciowe, owadopylne Prunus domestica „Mirabelka z Nancy’ i miododajne białe i samopylna różowe/ żółte z białym nalotem

w od strony wałów) oraz wprowadzenie wielkiej Polany Profesorów (rozdz. 6.5.6).

Strefa ogrodów działkowych (Działki - 0,43 ha) – została wprowadzona jako rodzaj ekwiwalentu za likwidację rozproszonych dzierżaw. Lokalizację nowych 21 ogródków zaproponowano jako wschodnie przedłużenie pasa istniejących zorganizowanych ogrodów działkowych – z ogrodzeniem i większym stopniem zabezpieczenia. Dojazd do nich jest możliwy zarówno sięgaczem od ulicy Bukowskiego, jak i od strony projektowanego przedłużenia Alei Piastów (przystanek autobusowy przy ul Jutrzenki). Poza granicą opracowania pozostawiono stosowną rezerwę terenu na zorganizowanie parkingu na ponad 20 miejsc. W obszarze nowych ogródBiorąc pod uwagę potrzeby ludzi oraz większe zróżnicowanie gatun- ków wydzielono: ków, jakie się obserwuje w strefach ekotonowych lasu, koncepcja − wewnętrzny pas zieleni ogólnodostępnej z przeznaczeniem na zakłada stosunkowo duże rozczłonkowanie ich obrzeży (zwłaszcza miejsca zabaw dla dzieci, oraz 19

Il nr 18 : Bank genów historycznych odmian drzew owocowych w Wojsławicach. http://arboretumwojslawice.pl/wp-content/uploads/2013/02/panoramasad.png

Il. nr 20: Aleja obsadzona drzewami wiśni piłkowanej. Rumunia. http://www.desktopwallpaper4.me/nature/blossoming-trees-1391/

Il nr 19. Stary sad. Fot. Czesław Polcyn; http://www.noworadomsk.pl/zbior/strony/radomsko/polcyn/pol_sady.html

Il nr 21-22: Naturalistyczne rabaty bylinowe. http://allanbecker-gardenguru.squarespace.com/journal/tag/michael-king

nadają się do celów spożywczych, podobnie jak owoce o bardzo wysokiej zawartości witaminy C. Ze względu na eksponowany charakter miejsca, wybrano róże pomarszczone w 6 odmianach, o podobnych wymaganiach glebowych, pokroju i warunkach sadzenia. Należą do nich: Rosa rugosa Foxi Pavement, Rosa rugosa Dwarf Pave6.2 Obiekty architektoniczne i infrastruktura ment, Rosa rugosa Passion Rococo, x‘Scarlet Pavement’, Rosa x‘Purple Zgodnie z projektem obywatelskim w obszarze planowanej inwe- Pavement’ Hanpavpu oraz Rosa rugosa Pink Pavement (Il. Nr 16, 17). stycji nie przewiduje się żadnych obiektów architektonicznych ani też realizacji oświetlenia, które w przyszłości może być zainstalo- Strefa sadownicza „Sady” – bazuje na trzech typach nasadzeń: wane bezprzewodowo w technice lamp słonecznych. Z uwagi na − wysokich, tradycyjnych odmian drzew owocowych, sadzonych przewidywane imprezy sezonowe uzyskano warunki przyłączenia rzędowo w odpowiedniej odległości od sieci, punktu poboru energii oraz zapewnienie dostawy energii elektrycz- − niskich odmian drzew owocowych o charakterze ozdobnym, sanej o całkowitej mocy przyłączeniowej 20,0 kW. Wskazane miejsce dzonych rzędowo w pobliżu sieci, oraz przyłączenia: złącze kablowe ZK-3a ul. Bukowskiego 162, zasilane − bylin i krzewów ozdobnych, sadzonych w szerokich rabatach ze stacji transformatorowej SN/Nn R-9133 Bukowskiego 166, ob- ozdobnych. Ogólne założenia projektowe zostały przedstawione w opisie strefy wód n/n nr 517. (rozdz. 6.1). W propozycjach dla sadów wzięto pod uwagę gatunki, które się wzajemnie zapylają (tab. Nr 218 ) Przyłączenie obiektu do sieci wymaga:

− punkt sprzedaży warzyw i owoców (weekendowy placyk targowy tuż przy bramie wejściowej). Łączny bilans powierzchni zestawiono w tabeli numer 1.

− wybudowania bezpośrednio przy złączu ZK-3a (ul. Bukowskiego 162) wolno stojącej szafki pomiarowej, zlokalizowanej po stronie posesji i skierowanej drzwiczkami na zewnątrz w kierunku pasa drogowego, − wyprowadzenia linii kablowej niskiego napięcia z wyżej wymienionej szafki pomiarowej i doprowadzenie jej do punktu poboru mocy zaplanowanego przy tzw. Polanie Profesorów.

6.3 Dobór gatunków drzew do planowanych nasadzeń Przy wyborze gatunków drzew kierowano się zarówno bonitacją gleb i naturalnymi warunkami siedliskowymi, jak i chęcią kontynuowania wątków krajobrazowych występujących w otoczeniu Ślęzy i samego Oporowa. Tłumaczy to patchworkową koncepcję nasadzeń, związaną z charakterem poszczególnych stref. Strefy wejściowe zachodnia „Brama Oporowska” i wschodnia „Brama Jutrzenki” – są rozpoznawalne poprzez szerokie rabaty z róży pomarszczonej. Gości ona w rodzimym krajobrazie od paruset lat, będzie więc harmonijnym elementem naturalistycznej scenerii. Są to silnie rosnące krzewy, mało wymagające pod względem pielęgnacji, w pełni odporne na warunki zimowe. Jako gatunek glebochronny wytwarzający podziemne rozłogi znajdują zastosowanie w zieleni miejskiej do zabezpieczania skarp, okrywania dużych powierzchni oraz tworzenia naturalnych żywopłotów. Wybrane odmiany osiągają wysokość ok. 100-120 cm. Ponadto pięknie pachną i ponawiają kwitnienie od czerwca do października. Róże pełnią ważna rolę ekologiczną: w dużych skupiskach stanowią ostoję dla drobnej zwierzyny, w lecie wabią owady miodolubne, zaś jesienią i zimą ich owoce są nieocenionym pokarmem dla ptaków. Róża pomarszczona posiada ciekawe i dekoracyjne kwiaty, których płatki 17 Warunki przyłączenia wydane przez TAURON Dystrybucja S.A. Oddział we Wrocławiu; Pismo Nr WP086392/2014/O05R01/SL/P/ZP 211036859 PH 1000001417 BK 1004110956 z dnia 29 grudnia 2014 r., adresowane do Zarządu Zieleni Miejskiej we Wrocławiu.

W sensie kompozycyjnym sady oporowskie nawiązują do kolekcji tradycyjnych odmian czereśni w Arboretum Wojsławickim koło Niemczy (il. nr 18).

Forma 1 – Fagus sylvatica – Fagus sylvatica Atropurpurea x 2 – Fagus sylvatica Tricolor Forma 2 – Fagus sylvatica x 2 – Fagus sylvatica Atropurpurea – Fagus sylvatica Asplenifolia b) 1 forma zrośnięta buków „dziesiątka” Fagus sylvatica – przy wejściu do Gaju Akademickiego od strony ul. Bukowskiego, b) 1 forma zrośnięta buków „dziesiątka” Fagus sylvatica – przy wejściu do Gaju Akademickiego od strony ul. Bukowskiego, c) 1 forma zrośnięta buków „dziesiątka” Fagus sylvatica Atropurpurea – naprzeciwko Pomnika Żołnierza. Naturalne formy „zroślaków” występują w przyrodzie stosunkowo rzadko. Technikę wiązkowego sadzenia stosowano jednak dość powszechnie w nasadzeniach krajobrazowych w parkach osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych. Postarzają one drzewa w sposób sztuczny, prowadząc do rozrośnięcia się potężnego pnia o wybitnie dekoracyjnych cechach.

Drzewa niskie z reguły są szczepione na podkładkach skarlających, co pozwala kontrolować ich docelową wysokość. W projekcie należy określić wysokość szczepienia oraz dobrać pory kwitnienia w taki sposób, aby sad zachowywał atrakcyjność od końca marca do końca maja. Owoce odmian ozdobnych19 nie nadają się do spożycia przez ludzi, stanowią natomiast cenne pożywienie dla ptaków. Na rabaty bylinowo-krzewiaste proponuje się rośliny łąkowe i ogrodowe, które można połączyć z różami pomarszczonymi lub trawami. Zgodnie z postulatami mieszkańców przyjęto, że rabaty zostaną w dużej mierze założone na bazie roślin z okolicznych ogrodów (Il. Nr 21-22). Drzewa „niezwykłe” zostały umieszczone na zakończeniach osi widokowych. Ich niezwykłość polega na sposobie przygotowania siewek do sadzenia w postaci zrośniętego pęku. Zestawienie form docelowych obejmuje: a) 2 formy zrośnięte buków „czwórka” – zlokalizowane w strefie leśnej jako brama do Gaju Akademickiego

18 Odmiany preferowane w polskim programie rolnośrodowiskowym mającym na celu ochronę zagrożonych zasobów genetycznych. Patrz: Hodun G., Podyma W.: Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie. Warszawa: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2011, s. 21–22, seria: Biblioteczka programu rolnośrodowiskowego 2007–2013. 19 Odmiany preferowane w polskim programie rolnośrodowiskowym mającym na celu ochronę zagrożonych zasobów genetycznych. Patrz: Hodun G., Podyma W.: Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie. Warszawa: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2011, s. 21–22, seria: Biblioteczka programu rolnośrodowiskowego 2007–2013.

Tabela 3: Drzewa owocowe niskie i średnie- odmiany ozdobne Nazwa gatunku polska i łacińska

Kolor kwiatów i liści

Wiśnie niskie białe z różowym środkiem, zebrane po kilka w pęku/zielone Wiśnia piłkowana Kiku Shidare’ Duże, pełne, różowe, Prunus serrulata ‘Kiku Shidare zakura’ średnicy około 6 cm/ zielone Wiśnia piłkowana 'Shimidsu Sakura' białe z różową poświatą Prunus serrulata 'Shimidsu Sakura' wiśnia wczesna ‘Kojou-no-mai’ Białe, różowe Prunus ‘Kojou-no-mai’ /jasnozieloe Wiśnia wczesna 'Yamadei' Białe drobne, Prunus incisa 'Yamadei' dzwonkowate/ zielone Drzewa ozdobne średniej wysokości Czereśnia ptasia Białe/ zielone Prunus avium 'Flore Pleno' Wiśnia piłkowana Royal Burgundy purpuroworóżowe / Prunus serrulata ‘Royal Burgundy’ czerwonawe Wiśnia piłkowana Ariake Białe, wonne, do 5 cm Prunus serrulata 'Ariake' średnicy /zielone Wiśnia różowa 'Autumnalis Rosea' różowe, duże i Prunus subhirtella 'Autumnalis Rosea' półpełne/ zielone, jesienią różowe Jabłoń ozdobna rajska „Ola” Różowe/zielone Malus Ola Wiśnia japońska Brillant Prunus nipponica 'Brillant'

Wys. [m]

Kwitnienie

IV-V

2 -3

IV-V

2-3

III-IV

10-12

IV-V

3- 6

IV-V

V oraz w zimie V

Tabela 4: Gatunki do naturalistycznych rabat bylinowych Nazwa rośliny Gęstość sadzenia oraz wysokość rośliny Dziewanna wielkokwiatowa (Verbascum densiflorum) 1 m ² - 7 szt/ 150-200 Krwawnik talerzowaty (Achillea filipendulina). 1 m ² - 7 szt/ 80 - 100 cm Dziurawiec zwyczajny) (Hypericum perforatum) 1 m ² - 20 szt/ 80 Rudbekia błyskotliwa 'Goldstrum' Rudbeckia fulgida 1 m ² - 9 szt/ 60 Dzielżan jesienny – Helenium autumnale 120 Języczka pomarańczowa Ligularia 1 m ² - 5 szt./ 100 Wiesiołek dwuletni - Oenothera biennis 100-150 / noc Liliowiec ogrodowy Hemerocallis hybrida 1 m ² - 6 szt./ 60 Przetacznik kłosowy Icicle (Veronica) 1 m ² - 9 szt./ 50 Wielosił (Polemonium caeruleum) 1 m ² - 7 szt./40 Hyzop lekarski (Hyssopus officinalis) 30 Przegorzan lepki (Echinops sphaerocephalus L.) Ostróżka niebieska (Delphinium cultorum) 1 m ² - 7 szt./80 - 150 cm Kocimiętka Faassena (Nepeta faassenii) 1 m ² - 12 szt./ 30 22 Szczodrak (oset) (Leuzea rhapontica)

Kolor kwiatów

Pora kwitnienia/miesiąc V VI VII VIII IX

żółty

zółta/żółtobrażowa

pomarańcz

żółty

odmiany wielobarwne

szafir

niebieski

Tabela nr 5 : Wymiary ścieżek w Parku Mamuta. (Salvia officinalis) 1m2 – 9 sztuk / 60 Popłoch pospolity (Onopordum acanthium) 1 m ² - 1-2 szt./200 Łubin trwały (Lupinus polyphyllus) 60-80 Aster 'Alice Halsam' Aster dumosus 40 Floks wiechowaty (Phlox paniculata) 4-5 sztuk /50–120 Kuklik szkarłatny (Geum coccineum) 1 m ² - 12 szt./ 40 Firletka chalcedońska (Lychnis) 1 m ² - 9 szt./ 50-90 Margerytka (Pyrethrum roseum) Piwonia Różowa, Pięknie Pachnąca 70-100 Piwonia Władysława 70-100 Piwonia Niemcewicz 70-100 Piwonia majowa (Paeonia officinalis) Odętka wirginijska 'Rosea' i Alba Physostegia virginiana 1 m ² - 12-24 szt./60 Arcydzięgiel litwor Angelica archangelica 1 m ² - 3-4 / 100-200 Szałwia omszona (Salvia argentea) 1 m ² - 9 szt./60 Rumianek rzymski Anthemis nobilis L. 1 m ² - 9 szt./60 Swiecznica biała (Cimicifuga ramosa) 1 m ² - 5 szt./200 Mięta wonna Variegata (Mentha suaveolens) 1 m ² - 5 szt./30-50 Koper włoski (Foeniculum vulgare) 1 m ² - 2 szt./90-200 Ostrożeń Warzywny - Czarcie Żebro (Cirsium Oleraceum) 1 m ² - 2 szt./50–150

lila

klasa

3.50

fiolet, róż, biel różowobiskupi białe, różowe, fioletowe cynober

x x x

różowoczerwona różowa

różowożółta karminowa

niebieskofioletowy

2.00

x x

biała

białozielona

żółtozielone

Trawy ozdobne manna mielec (Glyceria Maxima) 60-100 mozga trzcinowata (Phalaris arundinaceae) odm. 'Picta' 60-100 ostnica trzcinnikowata (Stipa calamagrostis) 100=150 Perłówka siedmiogrodzka (Melica transsilvanica) 50-100 trzcinnik (Calamagrostis acutiflora) 100=150 wydmuchrzyca piaskowa (Leymus arenarius) 50-100

x x

x 2

Dobory drzew dla pozostałych stref zostały opisane w rozdz. 6.1. niebieski

3.00

Różowai biała

zielonkawy

biały

czerwień

różowa

szerokość [m]

1.50 1.20

numer 1_1a 1_1b 1_1c 1_1d 1_1e 1_1f 1_2a 1_2b 1_2c 1_2d 1_2e 1_2f 1_2g 1_2h 2_1a 2_1b 2_1c 2_1d 2_1e 2_1f 2_1g 2_1h 2_1i 2_1j 3_1a 3_1b 3_1c 3_2a

długość [m] 68.17 104.16 136.72 40.83 62.62 18.25 140.64 199.39 65.84 97.70 121.73 161.95 128.62 175.99 34.81 50.31 52.60 28.49 31.26 30.27 95.10 105.97 84.99 154.73 73.76 70.69 64.15 129.68 RAZEM

KOMUNIKACJA powierzchnia [m2] 449.31 514.58 211.93 142.62 228.85 63.21 421.93 598.17 197.51 293.11 365.19 485.85 385.85 527.98 69.62 98.67 105.01 56.98 62.53 60.13 166.73 211.93 169.98 307.94 110.65 106.03 96.22 203.20

razem dł. [m]

razem pow. [m2]

430.75

1610.50

1091.87

3275.60

668.53

1309.52

338.28

516.10

2529.43

6711.72 2

Il. nr 23: Schemat rozmieszczenia atrakcji w Parku Mamuta.

6.4 Układ ścieżek i projektowane nawierzchnie Alejki parkowe zaprojektowano w kilku szerokościach, zależnie od funkcji: dojazdowe do wałów – 3,5 m; spacerowe główne 3 m, oraz spacerowe II i III rzędu odpowiedni 2 m i 1,5 -1,2 m (Tab. Nr 5 ). Zaprojektowano dla nich: - nawierzchnię żwirowo-tłuczniową (5cm), - podbudowę z destruktu betonowego (15cm) - warstwę odsączającą z piasku (6cm). Ścieżki są korytowanie mechaniczne na głębokość 20 cm, z profilowanym mechaniczne dnem. Wszystkie warstwy stabilizowane mechanicznie, obrzeża obrobione bez krawężników. Koszt 1 m2 ściezki (wg SEKOCENBUD IV kw. 2013) – 39,24pln netto + VAT (23%) = 48,27pln brutto

równo od ul. Solskiego, jak i z drogi polnej, prowadzącej obrzeżem posesji przy ul. Bukowskiego. Przewiduje się usunięcie drzew kolidujących zarówno z sieciami elektroenergetycznymi, jak i znajdujących się w pasie drogi polnej i zawężających przejście. Elementami 6.5 Wybrane miejsca atrakcji prowadzącymi wzrok są różane rabaty z róży pomarszczonej, analogiczne jak przy Bramie Jutrzenki. Przewiduje się również ustawienie Zgodnie z zakresem opracowania bardziej szczegółowo potraktoelementów informacji wizualnej, ławek i koszy na śmieci. wano 7 miejsc atrakcji, rozmieszczonych na całym obszarze planowanej inwestycji. Do każdej z nich doprowadzone zostały ścieżki, Nietypowym elementem informacji wizualnej będzie instalacja każda też łączy się z zespołem towarzyszących drzew lub niskich ziemno-roślinna w kształcie trzech mamucich grzbietów, wyłaniająroślin ozdobnych (il. nr 23). cych się z ziemi. Wykonana w technice hypertufy (połączenie torfu z cementem) i obsadzona brunatną trawą - będzie stanowiła atrak6.5.1 Wejście zachodnie do parku cyjne dla dzieci wprowadzenie do parku. Dodatkowo przewiduje się obsadzenie polanki wejściowej roślinami cebulowymi. Brama Oporowska jest szerokim otwarciem dostępu do parku, zaCena brutto wszystkich ścieżek parkowych z nawierzchnią żwirowo tłuczniową – 339,400 PLN brutto.

6.5.2 Siłownia cross mut Siłownia cross-mut została zlokalizowana w Sadzie, przy jednej ze ścieżek spacerowych, oferujących widok na Pomnik Zołnierza. Bazuje ona na zestawie urządzeń rekreacyjno-sportowych, które mogą być rozmieszczone w różnych miejscach parku, nadając mu spójność kompozycyjną. Podstawowymi elementami konstrukcyjnymi są okrągłe drewniane bale, połączone węzłami stalowymi. System został opracowany przez duński zespół Cebra i zastosowany w parku Pulse oraz paru innych miejscach, zgodnie z normami bezpiecznej przestrzeni. Autorzy wyrazili zgodę na wykorzystanie systemu. 6.5.3 Bulodrom Miejsce wydzielone przy ścieżce Mamuta na grę w bule (petankę), z ławeczkami do siedzenia dla grających. Wymiary boiska do gry wynoszą 15 x 4 metry. Teren do gry wysypany tłuczniem i piaskiem został wygrodzony przestrzennie ramą, żeby nie było wątpliwości, czy kula znajduje się na właściwym polu. Dodatkowo cały placyk został otoczony płytkim rowem o znaczeniu drenującym. Obecność drzew w strefie izolacyjnej pozwoli umożliwi korzystanie z cienia.

Il. nr 24-25. Siłownia w parku Pulse w Ry. http://cebraarchitecture.dk/project/the-pulse-park/

Il. nr 26: Projektowana siłownia w parku Mamuta.

6.5.4 Polana Polodowcowa Na polanie wprowadzono niewysokie sfałdowania terenu, jako grzędy kompostowe umożliwiające zagospodarowanie gałęzi oraz pni drzew z oczyszczenia terenu, jak również mas ziemnych pozyskanych przy korytowaniu ścieżek. Tego typu grzędy, wypełnione materiałem organicznym stosowano od wieków w uprawach ogrodniczych, również na terenie Polski20. W permakulturze są znane pod niemiecką nazwą Hügelkultur i zyskują coraz większą popularność dzięki koncepcji leśnych ogrodów (forest gardens) odkrywanych na nowo dzięki pracom Roberta Harta, Martina Crawforda, Patricka Whitefielda i innych21. Wobec trudnych do oszacowania objętości materiału organicznego zakłada się, że pagórki będą formowane pod nadzorem autorskim, w nawiązaniu do kształtów naniesionych na planie. Wysokość początkowa moren nie powinna przekroczyć 1 m, a po przetworzeniu masy kompostowej i lekkim obniżeniu grzęd, ich układ będą podkreślały karłowate brzozy (Betula nana), (Betula humilis) oraz sosny błotne (Pinus mugo rotundata, pinus uliginosa), które w polskiej florze występują jako relikt glacjalny. Sosny błotne, jako mieszańce kosodrzewiny i sosny zwyczajnej mają formę krzewiastą lub występują jako niskie pokrzywione drzewa. W stanie naturalnym spotyka się je głównie na Dolnym Śląsku (w Zieleńcu k. Dusznik, w Górach Stołowych na Wielkim Torfowisku Batorowskim oraz na torfowisku pod Węglińcem). Z uwagi na wilgociolubny cha- Il. nr 27. Tor do bulodromu w parku. Milanówek. http://infogrodzisk.pl/zdjecia/ rakter zostaną one posadzone na północnych, zacienionych stookolice/milanowek/bulodrom-milanowek-1284.jpg kach pagórków. Pozostałe stoki – obsiane mieszanką traw – wpiszą się w naturalistyczny układ polany.

Il. nr 28: Prace nad budową grzęd kompostowych przy szkole w Michigan http:// www.permaculture.co.uk/articles/sepp-holzer-brings-hugelkultur-michigan

6.5.5 Polana Mamuta – plac zabaw Dominantą placu zabaw jest mega konstrukcja przypominająca kształtem mamuta, oferująca wewnątrz różnego typu atrakcje. Podobne obiekty są spotykane w różnych miejscach Europy, łącznie z amsterdamskim parkiem Vondel. Umożliwiają one bezpieczne wprowadzenie rozwiązań zabawowych na kilku poziomach. Są ażurowe i adresowane do różnych grup wiekowych, poczynając od dzieci starszych, które w razie potrzeby mogą korzystać z urządzeń również w towarzystwie opiekuna. Mamut został zlokalizowany w środku dużej piaskownicy, w której znajdą się również urządzenia sportowo-rekreacyjne z CROSS MUT-a, jak również ławki dla opiekunów.

20 Współcześnie stosuje się dodatkowo mikoryzy jako naturalny środek przyspieszający rozkład drewna. 21 Adaptację tej koncepcji na potrzeby parku Mamuta można znaleźć w pracy inżynierskiej Natalii Bańdo: Studium możliwości zwiększenia usług ekosystemów w Korytarzu Ekologicznym Ślęzy na terenie wrocławskiego osiedla Oporów. http://www.parkmamuta.pl/wp-content/uploads/2015/02/praca_inz.pdf

Il. nr 29: Konstrukcja mamuta i fragment placu zabaw w parku Mamuta.

6.5.6 Polana Profesorów - plac festynowy Polana Profesorów znajduje się w centrum Gaju Akademickiego i tworzy krajobrazowe rozwiązanie pomnikowe, poświęcone pamięci wrocławskich pracowników nauki, którzy osiedli na Oporowie w 1945 roku i później. Dzięki nim możliwe było powstanie pierwszych powojennych uczelni wyższych we Wrocławiu i rozwój nowej wspólnoty akademickiej. Na Oporowie zamieszkało w tym okresie aż 63 samodzielnych pracowników nauki, którym zadedykowano 63 graby posadzone na jajowatym obwodzie polany. Jest to gatunek dominujący w siedliskach grądowych, symbolizujący nieugiętość i dążenie do ideału. W środku polany zaplanowano posadzenie grupy 9 lip srebrzystych Tilia argentea, wybitnie miododajnych i pachnących. Ze względu na silne zwarcie pni (odl. do 2 m) stworzą one wewnętrzną altanę – symbol jedności, użyteczności oraz empatii. Ze względu na rozległość, centralne położenie, dobry dojazd oraz bliskość punktu poboru energii, polana może służyć jako plac festynowy. Po rozrośnięciu się drzew i stworzeniu odpowiednich warunków izolacyjnych, jest tu możliwe założenie miejsc piknikowych. 6.5.7 Wejście wschodnie do parku Dominującym elementem krajobrazu Bramy Jutrzenki są rabaty różane, tworzące długie pasma wzdłuż ścieżki Mamuta. Posiadają one swoją ramę wertykalną w postaci słupów linii 110 kV. Poza zakresem opracowania znalazł się parking, możliwy do realizacji w ramach przebudowy Alei Piastów i bodowy nowego mostu na Ślęzie. Il. nr 30: Analogiczna konstrukcja zabawowa o wys. 6 m oraz plac zabaw w parku Vondel. http://www.landezine.com/index.php/2010/12/vondeltuin-towers-by-carvelandscape-architecture/vondelpark-playground-amsterdam-by-carve-landscape-architecture-01/-03

Il. nr 31: Rabaty z róży pomarszczonej. https://lh6.googleusercontent.com/-_9U9hu0Yfbw/U72z00j63iI/AAAAAAAALFc/-FcuM3DYNF4/w779-h584-no/rosarugosa6.jpg

7.0 Etapowanie inwestycji i szacunkowy 8.0 Ochrona konserwatorska koszt realizacji

Teren nie podlega ochronie konserwatorskiej.

Ze względu na wielkość obszaru oraz finansowanie przyznane w ramach WBO 2014, inwestycja będzie musiała być etapowana. 9.0 Potencjalne odstępstwa od projektu Pierwszy etap zakłada: Zgodnie z Art. 36a Ustawy Prawo budowlane (Dz. U. z 2010r. Nr - całościowe uporządkowanie obszaru, w tym rozbiórka 25 altan ( 243, poz. 1623 z późn. zm.) dopuszcza się: 25x2000=50.000 netto +VAT = 61.500 PLN), usunięcie ogrodzeń (600x5=3.000 netto + VAT = 3.690 PLN) oraz usunięcie i wywóz - korekty w doborze drzew do Sadów, z uwagi na możliwe trudności w pozyskaniu wskazanych odmian, odpadów (425m3 x 300 = 127.500 netto + VAT = 156,820 PLN), łącznie ok. 250 tys. PLN razem z uformowaniem pagórków; - lokalne obejście działki prywatnej, jeśli nie uda się jej wykupić w - budowę placu zabaw z konstrukcją mamuta, urządzeniami terminie planowanej realizacji, towarzyszącymi oraz nawierzchnią piaskową ok. 300 tys. PLN, - rezygnację z dodatkowych ogródków działkowych. - budowę siłowni CROSS MUT z nawierzchnią piaskową ok. 200 10.0 Informacje o prawie autorskim tys. PLN, Prawa autorskie: na podstawie zapisu w Dz. U. N.24, poz. 83, art. 1 p.2 z dnia 23.02.1994 roku niniejsze opracowanie jest chronione - bulodrom - z nawierzchnią piaskową ok. 5 tys. PLN, ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Jego powielanie, - konstrukcję ścieżek parkowych z nawierzchnią żwirowo tłuczniową kopiowanie, lub publikowanie; tak w całości jak i w części; bez zgody autorów jest niedozwolone. – 340 tys. PLN brutto. Łącznie 1 etap obejmuje około 1 150 tys. PLN brutto + rezerwa na prace projektowe oraz wybrane nasadzenia. Na realizację kolejnych etapów, głównie nasadzeń, należy pozyskać środki z innych funduszy lub od sponsorów.

11.0 Istniejące i przewidywane zagrożenia W świetle § 2 pkt. 60, § 3 ust. 1 pkt 60 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 213 poz 1397) - planowana inwestycja nie wpływa na środowisko w sposób niekorzystny. Ścieżki parkowe nie mieszczą się bowiem w kategorii dróg a ponadto posiadają nawierzchnię przepuszczalną. Na terenie parku docelowo nie zakłada się powstania żadnych budynków. Aspekty bezpieczeństwa pożarowego należy więc rozważać w kategorii planowanego drzewostanu i w tym względzie bezpieczeństwo pożarowe jest zapewnione dzięki parametrom technicznym ścieżki pieszej, która – w myśl § 13. pkt. 3 Rozporządzenia w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. z 2009 nr 124 poz. 1030 brzmienie od 21 sierpnia 2009) – zapewnia przejazd pojazdów o nacisku osi na nawierzchnię jezdni co najmniej 50 kN, a jej minimalna szerokość nie jest mniejsza niż 3 m. Ponadto nachylenie podłużne drogi nie przekracza 5 % oraz istnieje możliwość nawrócenia na otwartych polanach, gdzie promień zewnętrznego łuku wynosi więcej niż 11 m.

12.0 Załączniki 2.2 PM_ID INWENTARYZACJA DENDROLOGICZNA 2.1 PM_IA INWENTARYZACJA ARCHITEKTONICZNA 1 PM_PK PROJEKT ZAGOSPODAROWANIA TERENU 1.8 PM_PK WIZUALIZACJE I ANALIZY TERENU

lic k C

O W

h a n g e Pro

F-

k e r- s o ft w a

PARK WSPÓLNOTOWY ŚLĘŻAŃSKI MAMUT

100

200

300 m

INWENTARYZACJA DENDROLOGICZNA || WBO 2014 || PROJEKT 301

Il. nr 32: 2.2 PM_ID INWENTARYZACJA DENDROLOGICZNA

k e r- s o ft

C lic k

bu y

N O

h a n g e Pro

F-

r wa

100

200

300 m Il. nr 33: 2.1 PM_IA INWENTARYZACJA ARCHITEKTONICZNA

100

200

300 m

Il. nr 34: 1 PM_PK PROJEKT ZAGOSPODAROWANIA TERENU

Il. nr 35: 1.8 PM_PK WIZUALIZACJE I ANALIZY TERENU

WrocĹ&#x201A;aw 2015