Betuwse praetjes van
Hans van den Hatert 1
Inhoud Voorwoord ix “En? Nog nijs?” xiii Un kwartje minder 1 Gepke en de biegt 2 Ge sult er gin spijt fan hemme 4 De prijse flooge den hoet uit 6 Het Swarte Wout fan digbij 7 En toen, miense, sloeg het nootlot toe 8 Lang leefe het jonge bruitspaer 10 Hent was toch mar un klijne man 11 Stripties in Hèmert 12 Twee knappe dames sien loope? 13 Burgemister, gij ken mij tog wel? 14 Da diereke was lups 15 Da schelt zes gulde per stuk 16 Hent makte het pekske oope… 17 Stukskes knolderaap 18 Sjanserige kjals 19 Hellep, se bijte me in de kont! 20 Ge hat gelijk, jungske 24 Nummer neege en dartieg 25 De stoepsitter bij Daame 26 Enersjie bespaorende burgemisters? 27 Hienoo: ‘Die Ollantse froomaasjekoppe kunne de pot op’ 28 Wie sou da Rutje gelapt hemme? 30 Van die hekkedam is niks gezeet… 31 Wat is er mit de patrijsjes gebeurt? 32 Geps heele kruis scheurde uit de boks 33 Un saolieg out en un gelukkieg nei jaor 34
2
Ontdoojde Mimie nog soo doot as un pier Un beir feur de autoo in het Ommerefelt Bijbelkwis aon de moejeleke kaant Slaope tussen de keujes Hendrik gong er alleen mar mee tempele Un mooj nij huiske op ijge gront ’Wat is de stat as ge niet in donker Amsterdam ben gewies’ ‘Alle hens aon dek’ in Aefesaot Fierhondert kameele feur die blonde Erreme haeskes, fasante, patrijskes en knijntjes Berisping fur de trouwkjal IJgenaordiege gewoonte uit Indieja Un aonsuuk feur Buure Proofinsiejaoltjes naor de Wallekes ‘Pap, pap, ik heb sin in pettat’ Wraak mit gesont boereferstaant Afschijt fan Hof fan Gelre Een sekere Driekus Gelijk die fan Sodom en Gamorra fiel de kjerk in mekaor Tielse raotsleej op oorlogspat In Numweege lig tog ok un brug Un boks mit kneupe Koep de Ek en Wiel Un joekert fan un spaoj Schatsereije leere ‘Sal ik jouw er ok is in gooje?’ ‘Die gordel lek wel un harnas’ Hijmwee sloopte hum bijkant ‘Niks kunde gij fijnde’ ‘Gij sult oe ijge nie ferslaope’ Feul tweelinge in Heuse
3
35 36 38 39 40 42 44 47 48 50 52 54 55 56 58 59 60 61 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76
Soon egte aauwerwetse werkster Gehijme sender in beslag genoome Frollie roeren sig Lilleke suffert Wijreltkampiejoen Truus De tullepebolle fan Piet Tielse bierbuike in de fienaole Liefer un laggende sondaor dan un suure hijliege Gewooge en te lig befonde SGP en prinsiepe Platte keuteltjes Ties op frijersfoete Un heele partij spijkerbokse Pliesiepet weg, groot allarm Bet op fliering ferstop Un fleske under de toonbank IJge taantarts bekeurt Mar wie er kwam, gin burgemister ‘Umdat ik hier de neije burgemister ben’ Slunger um de moel ‘Woeoooj’, see het huuntje Kampiejoen klijmolle schiete Un poedelhuuntje feur niks Houw buske mit braantneetels bij de haant Dekking deur egte prins In Kestere wille se er wir un school bij hemme 250 gulde wins Seemeermin of otter Bij sijn ijge feur het huis Un gebeete postbooj Parfuum feur de keujes Den auwe Chris stont schraauwend te beefe Jan, oe gullup staet oope
4
77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 112 114
Mar er gebeurde niks Hij kon de straet nie fijnde Ik lag mar te reekene De doomenie fergeete Fremde woorde Stank feur dank feur de lijsters De nijje bril De heg van mijnheer pastoor Ho, Mieke Kont fan feure Half hom half kuit De dader sat onder sijn eige stoel Bij de jaarwisseling (1971) Groote haes te pakke Foorbehoetsmiddel in Kestere Kijnt, kijnt, nog an toe De blijnde derrem De heele santemekliek getrakteert De rollaade was de hellef kleiner geworre De jurrek was en bleef weg De onderdompeling fan Arie Jaap de Knaller en Hent den Bom Da huutje mit da fazanteveireke De wethaauwers van Buure schaeme sich bar
5
115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139
Un kwartje minder In Buure en Errekom gaon we Sientje en Adrie fillisieteere umda hullie fijftieg jaor lang friendin mit mekaor gewies sijn. Bij de fiering fan dit juubieleejum hemme se un lekker boltje gedronke. En geleuf mar gerus dasse un hoop aauwe ferhaole opgedis hemme. Ik wit nie of Sientje da ferhaol nog fertelde fan die gijte die se froeger hadde. Hier kom het. Bij Sientje tuis hadde se froeger gijte. Nouw wil het gefal da er fan die gijte eentje rits wier. Dus den bok moes komme. Un kirtje bokke koste in die tijt twee kwartjes. Maonus Koehijm hat un bok. Toen hij bij Sientje en heur gijt kwam, see Sientje ‘Hier hedde gij al soo faast twee kwartjes. Da bokke wil ik nie sien. Daor wort ik soo naor fan’. Neeje, kijnt, see Maonus, da startje gao nie op. Het bokke kos gin twee mar drie kwartjes. En daor sat Sientje. Un darde kwartje hat se nie. Mar se liet der ijge nie feur één gijtegat fange. De frouw fan Salomo hat gin beetere oplossing kunne bedenke. Se see ‘Het spijt me Maonus, mar meer gelt heb ik niet. Laot de bok er mar feur un kwartje minder in doen’.
Hans in actie als overwegwachter in Echteld waar hij jarenlang de spoorbomen open en dicht draaide. 6
7
Lang leefe het jonge bruitspaer
Hent was toch mar un klijne man
Willem Reuser uit Tiel gaf op het stathuis van Tiel het ja-woort aon Mientje Spilner. Blijkbaor begint trouwe steets meer en meer tot un biesonderheit te beheure, waant feur deese trouwerij was feul bekijks. Het kan ok gekomme sijn umda de bruidegom mar liefs seufe en seufentieg lentes telde en de bruid nog mar twentieg. Fandaor da bij de feule gelukwunse die het paor mogt ontfange ok de mijne kom. De buurt rond de singel leefde bar mit het jonge-aauwe geluk mee. Se hadde het huis fersiert mit slingers en op un bort prijkte de leuse: Lang leefe het jonge bruidspaor! Tog fiel deese fersiering nie al te goet bij het bruidspaor. Waant Willem rukte al de slingers eraf. “Ik trouw mit mijn ijge Mientje en nie mit de buurt”, see hij trots. Mit de boks en de kijnderstoel die boofe op de koekoek stonde, hat hij meer moejte. Die kon hij er bijkaant niet afkrijge. Hij froeg de pliesie um hierbij te hellepe. Ik feur mij geleuf dat de buurt un bietje sjeloers is op het jonge paor. Waant um op de leeftijd fan Willem nog aon un jonge en maagdeleke frouw te beginne, daor is feul moet feur noodieg. Feur het jonge bruitje brengt het altijg nog feurdeele mee um mit un aauwe miens te trouwe. Se mag nouw tenmienste feur hallef-gelt mit de trein mee. En dat feurdeeltje is altijd meegenoome. Al ben ik feur heur bang dat dit ok mar het eenigste is… (1978)
De familie Bijl die in de Meelsestraat in Tiel hemme gewont, hemme der hallefe leefe met de rijkswaterstaet ooferhoop geleuge. Hullie huis was net un schip gewoore, so scheef was het komme te hange. Un klijn kijnt kon begrijpe dat het fan de bronbemaeling kwam, toen de jerste sluis in Tiel wier gebauwt. Mar de toenmaelige insjeneurs fan de Rijkswaeterstaet gaafe de gemijnte Tiel de schult umda die in de straet un riejooleerbuis hat geleet. Mar hoe Hent Bijl ok see dat het huis al aen het sakke was feurdat de buise geleet wiere, da hielp allemael niks. Hent was tog mar un klijne man. Jaerelang hemme de mienskes in un houte noot woninkje motte woone. Kort geleeje sijn de outjes gesteurfe. Se hemme het net nog mee meuge maake dat rijkswaeterstaet deur de knieje is gegaen en schult het bekent. Da nauw de mienister so attent is, hemme de miense die nouw wir fan de bronbemaeling te lije hemme, nie te danke aen de regeering mar aen miense soo as Hent Bijl er eentje was. (1969)
8
9
De stoepsitter bij Daame
Enersjie bespaorende burgemisters?
Daame in Tiel het un neije saak geoopent. Wa hat die kjal un mooje atfertensie geset. Feur een rooje sent konde bij hum feur duusent gulde floerbedekking krijge, as ge mar als jerste in de winkel was. En da het hij geweete. Al anderhallefe dag fan te feure seute er bij hum al miense op de stoep. Toen kwam Daames goeje hart naor boofe en hij see tigge deese miense: Gullie sijn de jerste. Gaot mar rustieg werrem in de auto sitte. Waant het onwijrde en haagelde da het bar was. De miense in de autoo seute lekker te dutte, toen er in iens een wakker wier en sag da Hans fan Arkel uit Tiel in un pak strooj gedooke op de stoep was gaon sitte. Groote konsternaosie. De autositters seeje da hij weg moes gaon, waant Daame hat tigge hullie geseet da sij nummer één weure. Mar Hans souw gin fan Arkel sijn as hij daor in was getuint. Hij bleef sitte waor hij sat. Toen de druk op hum um weg te gaon te arg wier, gaf hij hun kijnt un gulde um de pliesie te belle. Mit twee ooferfalwaagens kwaame die er al gaauw aonstuife. Hullie dogte nie aanders dan da er relle uitgebrooke weure. Mar toen Hans hat uitgeleet wa er presies gaonde was, gaafe se hum gelijk en se seeje tigge de autositters en tigge Daame dasse de stoepsitter mit rust moeste laote. Hij wies fan de gemaakte afspraak ummers niks af. Toen de winkel geopent wier, was Hans het jerste binne en kreeg het bonneke feur duusent gulde floerbedekking. Daame hielt sijn wort en gaf ok de miense in de autoo soon bonneke.
We gaon naor de kaant van Ek en Wiel en Inge. Daor wier feurege week un stuk fietspat geoopent. Sportief en enersjie bespaorent reeje burgemisters, wethaauwers en aandere hoogwaordighijtsbekleejers uit ferschillende gemijntes oofer het fietspat. Inderdaot, op deese menier was het un mooie oopening. Ge souw segge ‘ik hat nie gedog dasse soo sportief souwe sijn um heelemaol op de fiets fan Liende, Tiel, Eggelt en Maauwerik te komme um un fietspat te komme oopene’. Nouw miense, gullie hemme gelijk. De hooge heere kwaame mit fijf luukse autoos aonreije. Daor agteraon reet un fragtautoo mit daorop fijftien gehuurde fietse. Koste 225 gulde. Heel stiekumskes wiere de fietse er afgelaoje en daor gong het geselschap. Op de fiets un paor hondert meeter. Toen wiere se muuj en kreege se dors. De fietse gonge wir op de fragautoo, se stapte ijges wir in hullie autoos en weg weure se. De roep fan Heineken hat geklonke. Un sleg laant waor het gin miens goet gaot.
10
11
Bijbelkwis aon de moejeleke kaant
Slaope tussen de keujes
We gaon we in Ogte het kjerkkoor filliesietere mit hullie tienjaorieg bestaon. Se hemme er un geselliege aofent fan gemakt. Er was ok nog un kwis. Deese gong oofer kennis fan de bijbel. Deese kwis was aon de moejeleke kaant. Feule fraage wiere pas nao onderlinge ruggespraok beantwort. Alleen één fraog sulle se allemaol wel geweete hemme. Deese was: ‘Wie sloeg Eefa mit un suikerbiet feur de kont?’
Geleuf mar gerus da er wa oofer te doen is gewies. Un kjal uit deese kontereije kreeg mit sijn ijge frouw ruusie, umdat hij un paor kir was thuis gekomme mit un snee in de neus. De ruusie liep op un gegeefe momment soo hoog dat sijn frouw nie mir bij hum slaope wouw. De kjal makte sijn ijge daor kwaot oofer en nom op un freeseleke menier wraok. Toen sijn frouw sliep, sneek hij de huis uit. Hij fiet toen sijn fiets en peddelde weg. Argens in ’t lant sag hij un schuureke staon en brook daor in. In het schuureke leuge un partij keujes te slaope. Umda de miens un iesende slaop begon te krijge, sog hij un bos strooj op en leej sijn muuje hoof te ruste. Smergens feur dasse de keujes kwaame foejere, was hij er al wir uit. Toen gong hij naor het bos oofer de Rijn um daor sijn ijge weg te gaon haauwe. As de miens honger kreeg, gong hij gaauw naor un automatiek um daor un friekandel of un buileke pettat te haole. De nag brog hij dan wir deur bij sijn geliefde keujes. Diere die niks seeje as hij un boltje op hat. Ge kun begrijpe da sijn frouw iesent bang begon te worre. Sij dog nie aanders of heur miens hat sig naor de aandere wijrelt geholpe. Drie daage het sij mit heur femiele loope te suuke. Tot dat er één op het idee kwam um in het keujesschuureke te kijke. En daor fonde sij de slaopende flugteling. Nouw miense, de frouw was soo blij dasse heur kjal wir leefent aontrof dasse naos hum in het strooj gong ligge. En daor sal ok wel onder het toesient oog van de keujes de blijde hereenieging gefiert sijn.
12
13
Slunger um de moel
‘Woeoooj’, see het huuntje
In de gemijnte Maauwerik weete se het tog te fersiere. Nim nouw ins da feestje da het gemijnteparseneel daor het gehaauwe. Se hadde in Ek en Wiel het kaffee de Schaans afgehuurt. Se weure er bijkaant allemaol. Selfs weure er nog drie raotsleej en un wethaauwer. Jers wiere er spullekes gedaon en daorna kreege se un dienee angebooje. De heere en ok hullie daames freefe der ijge al in de haant. Waant se reekende minstens op lekkere blomkool of op worteltjes mit arte. En daor bij dan un iesende biefstuk. Mar niks heur. Witte wa se kreege? Miense, ge raojt het noojt. Het was koeskoes. Da is de Ek en Wielse naam feur stimp-stamp, of ruur-um, of raauwe andijfie of slunger um de moel. En het argste was nog da er gin sout in sat. Da was gebeurt in opdragt fan de burge mister. Aanders kreege se te feul dors. En da kon het pjertje blijkbaor nie trekke. Het beste wa ik die gemijntemiense aon kan raoje is dimmonstreere.
In Ommere kreeg Atje fan Soest fiesiete fan sijn bruur Bart. Gelukkieg wies Bart da de hont fan Atje lups was, fandaor da hij teege sijn huuntje see ‘Blef de gij mar rustieg in de autoo sitte. Er is deese kir feur jouw hier niks te haole’. ‘Woeoooj’, see het huuntje klaagelek. De liefde lag bijkaant feur het grijpe en hij kon er niet bijkomme. Op alle meugeleke meniere prebeerde hij er uit te komme mar het lukte hum nie. Nao un uurtje kwam Bart teruug. Hat hij sijn huuntje het plesiereke mar gegunt. Waant in sijn dwang um er uit te komme fanweege sijn seksuele noot hat het stomme diereke het heele desbort en de bekleejing fan de autoo keppot gefreete. Schaoj 500 gulde. Dit was Ommere.
14
15
Ter afsluiting van dit boek een foto van Hans met zijn vrouw GrĂŠ van den Hatert-Keijman, die zijn belangrijkste klankbord was. Zij las de columns altijd nog even door voordat ze naar de krant gingen. 16