46
uit
Rivierenland
Struinen door de fruittuin van Nederland
Aan rivieren geen gebrek in Nederland. Waar je ook vertoeft, je bent altijd in de buurt van stromend water. Maar in Rivierenland mag het net iets meer zijn. Dit prachtige wandel- en fietsparadijs situeert zich ten zuiden van de Neder-Rijn en tussen de rivieren de Maas en de Waal. Het omvat de Betuwe, het Land van Maas en Waal en de Bommelerwaard. Wat al die namen betekenen, kom je zo te weten. Brussel > Appeltern: 195 km.
W
e beginnen onze tocht in Appeltern, waar we de vermaarde toontuinen van Ben van Ooijen bezoeken. Corrien Jansen, gids in de tuinen, leidt ons rond. “35 jaar geleden begon hovenier Ben met drie voorbeeldtuintjes. Daarin stapte hij af van het gazon met rozenperkjes, eenjarige begonia’s en salvia’s en bracht zo vernieuwing in de tuin. Om het geheel spannender te maken, creëerde hij hoogteverschillen met hagen en bomen. Toen de tuinierbedrijven in de buurt hun klanten adviseerden om maar eens bij Ben te gaan kijken, kwam het idee om het wat groter te zien. Vandaag wandel je hier door ruim tweehonderd voorbeeldtuinen verspreid over 22 hectaren. De tuinen zijn dynamisch en worden voortdurend gerenoveerd. Bedrijven stellen hun materialen hier tentoon: afscheidingen, tegels, tuingereedschap en alles wat met tuinen te maken heeft. Je kan hier lekker relaxed ideeën opdoen en je hoeft je niet druk te maken over wel of niet kopen. Via de plantenencyclopedie op de website kan je alle planten en producten bestellen. Een jaarabonnement laat je dan weer toe nu en dan deel te nemen aan een evenement of op om het even welk moment op bezoek te komen, het hele jaar door. Om jonge mensen te motiveren iets met hun tuin te gaan doen, lanceerde Ben het
Tuingeluk-principe, gebaseerd op vier basisregels. Een tuin zou voor twee derde groen moeten zijn en slechts voor een derde bestraat. Dat is de basis voor een tuin waar je je prettig bij voelt. Je hebt hoogteverschillen nodig, niet door de grond omhoog te brengen, maar door hagen en bomen te planten. Perspectief, structuur en privacy zijn eveneens onontbeerlijk. En niet onbelangrijk is dat je het onderhoud aankan. Wij geven hierover informatie. Mensen zijn bang om iets verkeerd te doen. Maar als je weet hoe je de tuin moet aanpakken, geeft de fysieke arbeid je net veel voldoening.” Lunchen kan hier op het gezellige panoramaterras van Moeke Mooren, gelegen aan de Maas. Gootspoken Vanuit Appeltern trekken we verder Rivierenland in. Alhoewel de echte Betuwe ten noorden van de Waal ligt, fietsen we ook hier tussen de boomgaarden. Betuwe betekent trouwens ‘goede grond’. Nergens kan je zo lekker onthaasten als in de Bommelerwaard, een eiland tussen de rivieren Maas en Waal. Het landschap bestaat uit weidse vergezichten over de uiterwaarden of overstromingsgebieden, strandjes, karakteristieke dorpen en stoere kastelen. We kiezen de eeuwenoude vestingstad Zaltbommel uit voor een geleid
Ò
OKRA-MAGAZINE | SEPTEMBER 2017
44 48
uit
in de toontuinen van Appeltern kan je een hele dag genieten.
De Sint-Maartenskerk van Zaltbommel is qua bouwstijl een basiliek.
Dagelijks komen hier 500 vrachtschepen voorbij op de Waal.
OKRA-MAGAZINE | SEPTEMBER 2017
bezoek. Dit rustige stadje, met een toch wat verstedelijkte cultuur en 13 000 inwoners, is meer dan duizend jaar oud. Fred Keser, stadsgids: “In de twaalfde eeuw kreeg Zaltbommel voor de eerste keer stadsrechten. Het stadje begon dadelijk aan de bouw van een verdedigingsmuur. Zaltbommel onderscheidt zich van andere vestingsteden door zijn bijna volledige vestinggordel en het authentieke karakter daarvan. Al zevenhonderd jaar is het hier op zaterdag weekmarkt. Van de vijf stadspoorten bleef slechts een over, de Waterpoort. In hotel Gottschalk zaten tijdens de Tweede Wereldoorlog twee jaar twee Joodse families ondergedoken. Ze werkten in het hotel en konden op elk moment hun schuilplaats bereiken tussen de verdiepingsvloeren. Tot in 1944 een inval plaatsvond. Hoteleigenaar Harrie Van der Laak werd meteen doodgeschoten, drie Joodse vrouwen werden meegenomen. De anderen konden tijdig hun schuilplaats bereiken en overleefden de oorlog. 58 struikelsteentjes herinneren ons aan de 58 mensen die weggevoerd zijn en nooit terugkeerden. Een plaatselijk fenomeen ontdek je wanneer je de dakgoten in het vizier houdt. De gootspoken werden 25 jaar geleden bedacht door een plaatselijke kunstenaar, Joris Baudoin. Zo’n 42 spoken zitten verspreid over de stad. Via de gootspokenroute ontdek je vast het begijntje, het brillenspook, het fietsspook… Ja, zelfs een varken hangt ergens omhoog! Het stadhuis op de Markt is een classicistisch bouwwerk. Vrouwen van lichte zeden werden er tentoongesteld in een kooi. Vandaar het woord lichtekooi. Mannen gingen meestal ook niet vrijuit maar kregen
een brandmerk op het voorhoofd. Men sprak dan ook over een affaire die meestal op een sisser afliep! Aan de overkant zie je de vroegere Waag. Op nummer 9 en 11 bevinden zich de Philipshuizen. De Philipsfamilie woonde hier in de negentiende eeuw. Op de plek waar nu het Philipsmuseum gevestigd is in Eindhoven, stichtten de zonen Anton en Gerard in 1890 hun eerste fabriekje in lampen. Zij werden in dit huis geboren. In het huis met nummer 3 bemerk je een geel zuiltje tussen de twee verdiepingen. Dat zuiltje is de greep van een handspiegel. Boze tongen beweerden dat de eigenaar het had laten aanbrengen om de ijdelheid van zijn vrouw aan de kaak te stellen.” Marx in de goot “Karl Marx was een volle neef van de doktersvrouw van het huis in de Gasthuisstraat 12 en 14, Henriette Sofie Philips”, gaat stadsgids Fred verder. “Ondanks de uiteenlopende politieke gedachten, beweerde Marx dat hij nooit een betere familie had ontmoet dan de familie Philips. Zijn vader zorgde er namelijk voor dat hij ook erfde van de familie. Maar als je omhoog kijkt, zie je dat hij uiteindelijk toch in de goot terecht kwam!” (lacht) Bij de Vismarkt met classicistische zuiltjes staat een stadspomp uit de achttiende eeuw. In het timpaan zie je het wapen van de stad, een zwaard met twee mispelbloemen en twee leeuwen. Schuilt hier ook een verhaal achter, Fred? “Dit wapen brengt ons naar een sage van het jaar 800. Die vertelt dat het gebied werd geteisterd door een draak. Wichard, zoon van Otto, heer van Pont, was verliefd op Margaretha, de dochter van de Graaf van Zutphen. Om zijn moed te bewijzen en de hand van Otto’s dochter te krijgen, ging hij op weg naar het drakenhol dat verborgen was onder een mispelboom. Hij wist de draak in zijn hart te steken en de stervende draak brulde ‘Geldere, Geldere!’. Hij trouwde met Margaretha, ze bouwden op de plaats van het drakenhol hun kasteel en namen in hun wapen de mispelbloem op. Ze stichtten zo het graafschap Gelderland.”
49
Het standbeeld van Jip en Janneke staat op de Bommelerboulevard.
Kasteel Ammersoyen kent een woelige geschiedenis.
De Sint-Maartenskerk is gebouwd in NederRijnse stijl en is qua bouwstijl een basiliek. Ze heeft een prachtig interieur met unieke muurschilderingen. Rond de kerk staan nog steeds de kanunnikenhuizen. Eentje bleef zelfs in de goot hangen. We wandelen verder langs de stadswallen, een romantisch park en een heerlijke wandelzone en komen zo bij het herdenkingsmonument bij het Joodse kerkhof, voor de 58 Joden die hier zijn weggevoerd.
kasteel aan. Plafonds werden verlaagd, muurtrapjes - toen de enige toegang tot het kasteel - werden dichtgemetseld. Eind negentiende eeuw liet baron de Woelmont grote muurschilderingen aanbrengen. Het rijke interieur bracht hij geleidelijk over naar België. Uiteindelijk kreeg de katholieke kerk het lege kasteel in handen. Het verhaal gaat dat verwoed gokker de Woelmont het kasteel bij het dobbelen verloor aan de pastoor. Die gaf het in bruikleen aan de Zusters Clarissen van Megen. Tot in 1944 bleef het een gesloten klooster. De Zusters dempten de gracht en bouwden een grote kerk tegen het kasteel aan. Het kasteel werd toen ernstig beschadigd door de geallieerden en de zusters werden geëvacueerd. Na de oorlog verkochten de katholieken het aan een stofzuigerfabrikant. Hij fabriceerde er drie jaar stofzuigers. Toen verkocht hij het aan Gelders Landschap en Kastelen. Zo werd het kasteel teruggebracht naar zijn toestand voor de brand.
Na een grote plundertocht richting Den Haag in 1528 bouwde Maarten van Rossum hier een huis waar hij zelf nauwelijks woonde. Nu is het een museum dat naar hem is genoemd. In de Korte Steigerstraat woonde Fiep Westendorp, de tekenares van de boeken van Annie M.G. Schmidt. Vanaf hier zie je het standbeeld van Jip en Janneke, haar meest bekende kinderboek, op de boulevard staan. Van op deze plaats heb je een prachtig uitzicht op de Martinus Nijhoffbrug over de Waal. Deze dichter schreef een mooi sonnet over Zaltbommel, De moeder de vrouw. Voor een lekkere, gezonde lunch stoppen we in De Verdraagzaamheid, met zicht op de Bommelse promenade en de Waal. Een fietstochtje leidt ons verder de Bommelerwaard in. We trappen langs slingerende dijken en rustige fietspaden door de groene dorpen Rossum, Kerkdriel, Hoenzadriel en Hedel naar Ammerzoden, waar we het prachtige kasteel Ammersoyen bezoeken. Van muurtrapjes tot stofzuigers Het kasteel werd rond 1300 gesticht door de heer van Herlaer en kende een woelige geschiedenis. Hij bedacht meteen een grondplan met vier torens en in het midden een groot huis waarin hij ging wonen. Elke toren bezit een open haard en een ‘plonsdoos’, een muur-wc met lozing in de gracht. Een teken van rijkdom en voor zijn tijd heel modern. In 1590 werd het kasteel geteisterd door een zware brand. Toen de rijke Johanna Barbara de la Kethulle hier kwam wonen, paste ze het
De muurtrapjes van kasteel Ammersoyen.
Bijzonder zijn de grote vensters, de grote open haard en familieschilderijen. In de kemenade of vrouwenkamer was het altijd warm. Pas rond 1550 kwam er glas in de ramen. Voordien sloten houten luiken de raamopeningen af en was het dus vooral ’s winters donker binnen. Door een luisterluikje konden de vrouwen de mis horen. Een typische ‘dievenklauw’ aan een oud muurkluisje bleef intact. Op schilderijen merk je dat baby’s aangekleed werden als volwassenen. De grote zaal werd tijdens de restauratie in oorspronkelijke staat hersteld. Onder andere de zeventiende-eeuwse eikenhouten trap, die nu de hal domineert, is afkomstig uit de zaal. Een beetje onder de indruk bestijgen we opnieuw de fiets en trekken verder via Bruchem terug naar Zaltbommel.
Ò
OKRA-MAGAZINE | SEPTEMBER 2017
50
uit
Slot Loevestein.
Info
Van kastelen krijgen we nooit genoeg. Meeslepende, duistere en soms verrassende verhalen krijg je er steevast te horen. Slot Loevestein in Poederoijen ligt bovendien op een unieke locatie. Slechts tijdens de eerste tien jaar woonden hier echte ridders. Daarna had het kasteel altijd een militaire functie. Niet zo romantisch dus! Renny de Graaff vertelt er ons meer over. “Ridder Dirc Loef van Horne liet hier een kasteel bouwen. De strategische ligging is de rode draad van het kasteel. Niet alleen Maas en Waal vloeien hier samen. Gelderland, Brabant en Zuid-Holland raken elkaar hier. Door de rivieren was hij beschermd tegen zijn vijanden, bovendien was het een ideale locatie om tolgeld te heffen. Hij bouwde de wachttoren meteen van steen, met in het achterhoofd het idee er later een kasteel aan te bouwen. Dirc bouwde dit kasteel in nauwelijks tien jaar, een enorme prestatie als je weet dat hij geen landheer, graaf of hertog was en dus niet zo bemiddeld. Toen hij gevangen genomen werd bij Tiel kwam het kasteel in handen van de Graaf van Holland. Die liet het verder uitbreiden. Vanaf 1575 veranderde het middeleeuwse kasteel in een moderne vesting en rond 1619 werd het een staatsgevangenis. Uit die tijd stamt de vesting die over de ringmuur heen werd gelegd. De gevangenen hier waren geen misdadigers maar echte staatsvijanden, politieke gevangenen dus. Ook Hugo de Groot werd opgesloten tijdens de Tachtigjarige Oorlog vanwege zijn ideeën. Omdat hij partij had gekozen voor Johan van Oldenbarnevelt liet Maurits, de zoon van Willem van Oranje, hem hier opsluiten. De Synode van Dordrecht verbood het remonstrantse geloof en Maurits maakte hier handig gebruik van door al wie dit geloof aanhing gevangen te zetten. Omdat Hugo zo slecht verzorgd werd, kwam zijn vrouw bij hem wonen. Zij hielp hem ontsnappen in een boekenkist. Via Gorinchem ging hij naar Parijs. Toen werd zijn vrouw opgesloten. Met hulp van de Franse koning kreeg Hugo haar vrij op
✤ TRIP (Toeristisch Recreatief Informatie Punt) Zaltbommel, Markt, Zaltbommel. Een boekje met wandelroute door de stad kost 2 euro. www.tripzaltbommel.nl ✤ Surf ook naar www.appeltern.nl, www.slotloevestein.nl, www.rivierenland.nl, www.glk.nl/ammersoyen. ✤ Wij overnachtten in hotels De Twee Linden in Beneden-Leeuwen en in De Gouden Molen in Rossum, twee prachtige locaties waar ze (h)eerlijke streekproducten serveren.
voorwaarde dat Hugo nooit meer naar Nederland zou komen. Toch ligt hij begraven in de Nieuwe Kerk in Delft, waar ook Willem van Oranje ligt. Hugo had een groot gevoel voor rechtvaardigheid. Hij is de grondlegger van het internationaal recht. Zijn visie was ‘Je mag je land wel verdedigen maar vrede moet altijd je doel zijn’. Grotius is zijn Latijnse naam en onder andere het Grotiuscollege in Delft is naar hem genoemd. Pas in 1949 in de akkoorden van Genève werd het internationaal oorlogsrecht vastgelegd. Hugo was niet alleen een groot denker maar ook een zeer gelovig man. Zijn ideeën over tolerantie van andere geloven, dat er meerdere naast elkaar moeten kunnen bestaan, waren toen erg baanbrekend.” Je kan ter plekke overnachten in een van de vier kamers van de B&B. Niet in het kasteel zelf maar in de voormalige commandeurswoning of in een soldatenhuisje. Tussen konikpaarden Vanuit het kasteel kan je heerlijk struinen door het Munnikenland. Struinen betekent dat je niet op de paden moet blijven, maar overal dwars doorheen kan lopen. Aangepast schoeisel is wel een aanrader. Dit gebied, waar eeuwen geleden monniken huisden, is overstromingsgebied. De rivier kreeg de laatste jaren meer ruimte. Het niveau van de Waal kan met elf centimeter stijgen, zodat het water in het Munnikenland vloeit. Water is enerzijds een bedreiging maar anderzijds helpt het ons ook. Er komt meer ruimte voor de natuur. Heel veel vogelsoorten, bevers, vossen, reeën… verrijkten het landschap. Bij het samenvloeien van de Maas en de Waal ligt een voetveer dat je in het hoogseizoen en tijdens weekends naar het stadje Woudrichem brengt, eveneens een vestingstadje. Aan de overkant van de Waal ligt Gorinchem, dat je ook via een veer van hieruit bereikt. En plots sta je dan oog in oog met de wilde konikpaarden en de rode geuzen, een sterk runderras dat het hele jaar door vrij in de natuur kan rondlopen zonder verzorging. Deze dieren leven in familiekuddes. Free Nature beheert de kudden maar in principe loopt alles vanzelf. Het is wel de bedoeling dat de dieren niet gevoederd en geaaid worden, zodat ze niet echt aan mensen wennen. Je houdt dus best een afstand van 25 meter. Maar bewonderen en genieten mag je uiteraard volop!
■ Maak kans op een driedaags fietsarrangement voor twee personen in De Gouden Molen! Kijk op blz. 53. Krijg korting op een bezoekersarrangement in Slot Loevestein! Kijk op blz. 54. OKRA-MAGAZINE | SEPTEMBER 2017
Tekst en foto’s Chris Van Riet