Jaarverslag 2016-2017 by Regionaal Landschap Schelde-Durme

REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME

jaarverslag 2016 planning 2017

INHOUD

JAARVERSLAG ‘16 & PLANNING ’17 ALGEMENE VOORSTELLING

5 6 8 13 14

MISSIE WERKINGSGEBIED & HUISVESTING BESTUURSORGANEN PERSONEELSBESTAND BEGROTING 2017 VOORSTELLING PROJECTEN LANDSCHAP: ALGEMEEN

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

HOUTZOEKERS • 250 knotteams knotten 2.100 bomen en houtkanten KLE-REGLEMENT • goedgekeurd in 10 gemeenten KLIMAATPLAN OOST-VLAANDEREN • 51.493 m² houtkant aangplant KRUIDENRIJK GRASLAND • kansen voor landbouw, natuur en jacht LANDSCHAPSLOKET • 166 adviezen verleend LOB ANTWERPEN (iLANDSCHAP) • pilootgebieden afgebakend LOB OOST-VLAANDEREN • digitaal platform DIPLA op punt NIP BERLARE BROEK & DONKMEER • voor het eerst glasaal uitgezet OUDE VLIETDIJK (PUURS) • unieke uitkomst door bundeling middelen PAARD & LANDSCHAP • kans voor biodiversiteit en landschapszorg PLANT VAN HIER • 20.704 autochtone planten en struiken PLATTELAND IN DE BLOEMETJES • biodiversiteit op het platteland VADEMECUM ‘OPEN RUIMTE’ • gebruiksvriendelijk standaardwerk WARMTE UIT HET LANDSCHAP • houtsnippercentrale in Bornem LANDSCHAP: GEÏNTEGREERDE GEBIEDSGERICHTE PROJECTEN

40 41 42 44 45 50

GL * BARBIERBEEK • werken aan actieprogramma GL * MAANBEEK-LARESLOOT • bedrijventerrein wordt groenbuffer GL * MOLENBEEK-GRAADBEEK • 12 realisaties LANDINRICHTING KLEIN-BRABANT • ‘Schelde en Rupel’ in balans EREMBALD-KRAVAALBOS • opnieuw status strategisch project SCHELDE STERK MERK • 4 miljoen euro voor kastelenproject NATUUR

55 56 57 58 59 60

FAUNA-AKKERS • 40,79 hectare ingezaaid INSTANDHOUDINGSDOELSTELLINGEN • de troeven van een RL IHD - ADAGIO - GIDS • bijdragen aan Vlaamse beleidsdoelstellingen NATUURLOKET • 62 adviezen verleend POELENPROJECT • 42 poelen aangepakt in 12 gemeenten SLOTENPROJECT • 5,4 km sloten hersteld

P.2

61 62 63 64 65 66 68

SOORTENBESCHERMING • 14 projecten uitgevoerd / voorbereid VLEERMUIZEN • 40.500 euro voor 9 winterverblijfplaatsen WEIDEVOGELS • 27 hectare overeenkomsten ZWALUWEN - SUBSIDIEREGLEMENT • 20 % meer subsidieaanvragen BOERENZWALUWEN • 5 kunstnesten & 240 leerlingen op bezoek HUISZWALUWEN • zwaluwtil in Denderbelle (Lebbeke) GIERZWALUWEN • bouwheren sensibiliseren EDUCATIE

70 71 73 80 81

SPEELNATUUR • draagvlakverbreding in de toekomst NATUURSCHOLEN • 6 nieuwe avontuurlijke en natuurrijke omgevingen OPENBARE SPEELTERREINEN • 8 x mensen en wensen verenigen UITLEENPOST • scholen vinden de weg naar gratis service NETWERKVORMING • 19 overleg- en ontmoetingsmomenten RECREATIE

83 84 86 88

OPMAAK TRAGEWEGENPLAN • 5 gemeenten begeleid UITVOERING TRAGEWEGENPLAN • 10 gemeenten ondersteund WEGSPOTTERS • klaar om Oost-Vlaamse gemeenten te veroveren KENNISOPBOUW & -VERSPREIDING • investeren in expertise COMMUNICATIE

91 92 93 94 95 96

DRUKWERK • 3 nieuwe brochures LANDSCHAPSKRANT • 23.000 verspreide exemplaren FACEBOOK & NIEUWSBRIEF • gezapige stijging likes en abonnees WEBSITE • 52.692 bekeken pagina’s PROMOTIEMATERIAAL • nieuwe jasjes, beachvlaggen en roll-ups PERS • 219 artikels in 50 verschillende mediatitels DRAAGVLAK

ACTIVITEITEN & BEREIK • 3.883 mensen namen deel aan 42 activiteiten

DIT JAARVERSLAG WERD KLIMAATNEUTRAAL GEDRUKT BIJ DRUKKERIJK ARTOOS TEKST & VORMGEVING: REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME FOTO’S: REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME, TENZIJ ANDERS VERMELD 53520-1701-1003

V.U.: STIJN VAN BELLEGHEM, HEMELSTRAAT 133A, 9200 DENDERMONDE DEPOTNUMMER: D/2017/12835/2 CONTACT: WWW.RLSD.BE • INFO@RLSD.BE • 052 33 89 10 •

/SCHELDEDURME

ALGEMENE VOORSTELLING

Regionaal Landschap Schelde-Durme is een ervaren partner voor iedereen die de beleving, de herkenbaarheid en de natuurwaarden van het landschap in de regio wil vergroten. Van particulier tot overheid, van vereniging tot school. Als trekker of ondersteuner, met raad en/of daad. Zo zetten we in op de kwaliteit van de open ruimte.

WAAR

WERKINGSGEBIED & HUISVESTING

“In 2016 was RLSD actief in de volgende 18 gemeenten: Aalst, Berlare, Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Lebbeke, Melle, Puurs, Sint-Amands, Sint-Niklaas, Temse, Waasmunster, Wetteren, Wichelen en Zele. Dit werkingsgebied omvat ruwweg de gemeenten langs de getij beïnvloede Zeeschelde en Durme, aangevuld met Sint-Niklaas en Aalst.”

GEMEENTE

OPPERVLAKTE (HA)

AANTAL INWONERS

Aalst

7.812

84.461

Berlare

3.782

14.761

Bornem

4.576

21.055

Buggenhout

2.525

14.483

Dendermonde

5.567

45.504

Destelbergen

2.656

17.799

Hamme

4.021

24.712

Kruibeke

3.207

16.587

Laarne

3.342

12.524

Lebbeke

2.692

18.860

Melle

1.534

11.194

Puurs

3.341

17.019

Sint-Amands

1.558

8.343

Sint-Niklaas

8.380

75.932

Temse

3.992

29.219

Waasmunster

3.193

10.761

Wetteren

3.668

24.953

Wichelen

2.287

11.501

Zele

3.306

20.807

Zwijndrecht

1.782

18.952

TOTAAL SINDS 01.03.2017

73.221

499.427

BRON: HTTP://WWW.IBZ.RRN.FGOV.BE

P.6

P.7

STREEKIDENTITEIT Het werkingsgebied RLSD omvat nagenoeg het volledige door zoet water beïnvloedde deel van het Schelde-estuarium, en vormt dan ook grotendeels een landschappelijk samenhangend geheel. De regio roept een aantal zeer karakteristieke beelden van landschappen en biotopen op: zoetwatergetijderivieren met hun slikken en schorren, dijken, meersen, rivierbegeleidende bos sen, rivierduinen, wielen ter hoogte van dijkdoorbraken, knotbomenrijen, waterplassen en turfputten. Aan dit landschap zijn bovendien heel wat karakteristieke cultuurelementen verbonden zoals voetveren, griendenteelt, vloeiweiden en rietsnijderijen. Het karakteristieke Scheldelandschap met zijn

unieke natuurwaarden stopt niet aan de provinciegrens. Het werkingsgebied RLSD strekt zich dan ook uit over de provincies Antwerpen én Oost-Vlaanderen. RLSD vormt hiermee het enige provinciegrensoverschrijdende Regionale Landschap in Vlaanderen.

UITBREIDING: ZWIJNDRECHT & DESTELBERGEN Door de Interne Staatshervorming zijn de Regionale Landschappen in Vlaanderen per 2014 overgedragen van het Vlaamse, naar het Provinciale bestuursniveau. Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwerpen en het Regionaal Landschap gaan dus nauwer samenwerken. Beide provinciebesturen willen graag het werk-

WERKINGSGEBIED VANAF 01.03.2017

ingsgebied van ons Regionaal Landschap iets groter maken, zodat meer inwoners en verenigingen kunnen meewerken aan onze projecten. De Algemene Vergadering van 15.02.2017 stemde in met de toetreding van de gemeenten Destelbergen en Zwijndrecht. In 2017 telt ons werkingsgebied 20 gemeenten.

HUISVESTING Het secretariaat van RLSD is gevestigd in de Hemelstraat 133A. Dit gebouw is in eigendom van Stad Dendermonde. De ontwikkeling van een masterplan voor de stationsomgeving door de Stad en de gebrekkige toestand van sommige lokalen, noodzaakt ons om de in de toekomst een nieuwe locatie te zoeken.

WIE

BESTUURSORGANEN A) ALGEMENE VERGADERING VOORZITTER

Jozef Dauwe (Provincie Oost-Vlaanderen, gedeputeerde) ONDERVOORZITTER

Kristof De Smet (gemeente Wichelen, schepen) SAMENSTELLING NA DE ALGEMENE VERGADERING VAN 15.02.2017: I. 56 werkende leden: effectief lid - plaatsvervangend lid II. 6 toegetreden leden: effectief lid - plaatsvervangend lid III. 24 adviserende instanties: effectief lid - plaatsvervangend lid I. 56 werkende leden

GROEP A: OVERHEDEN: 22

PROVINCIE OOST-VLAANDEREN:

Jozef Dauwe | Goedele De Cock - Jo De Cuyper | Peter Hertog PROVINCIE ANTWERPEN:

Rik Röttger | Mireille Colson - Ronny Cuyt | Aysel Bayraktar STAD AALST: Iwein De Koninck - Paul Stockman GEMEENTE BERLARE: Wim Arbijn - Francky Verhofstadt GEMEENTE BORNEM: Leentje Van Lent - Bernadette Boeykens GEMEENTE BUGGENHOUT: Geert Hermans - Geert Mannaert STAD DENDERMONDE: Dirk Abbeloos - Klaartje Van Havermaat GEMEENTE DESTELBERGEN: GEMEENTE HAMME: Tom Waterschoot - Koen Mettepenningen GEMEENTE KRUIBEKE: Erik Blommaert - Filip Vercauteren GEMEENTE LAARNE: Alex De Smet - Koen De Wilde GEMEENTE LEBBEKE: François Willems - François Perdaens GEMEENTE MELLE: Dirk Gistelinck - Anne Dalemans GEMEENTE PUURS: Alex Goethals - Chris Coeck GEMEENTE SINT-AMANDS: Eddy Ceurstemont - Raf De Blaiser STAD SINT-NIKLAAS: Wout De Meester - Annemie Charlier GEMEENTE TEMSE: Hugo Maes - Raf Smet GEMEENTE WAASMUNSTER: Guido De Cock GEMEENTE WETTEREN: Leentje Grillaert - Marc Van Durme GEMEENTE WICHELEN: Kristof De Smet - Ann Van Wesemael GEMEENTE ZELE: Geert Roosenboom - Francis De Donder GEMEENTE ZWIJNDRECHT: Aard Van der Donckt - Bruno Byl

GROEP B: NATUUR: 20

ACTIECOMITÉ TER BEVEILIGING VAN HET LEEFMILIEU OP DE LINKER OEVER EN HET WAASLAND VZW: Hans Van Dooren - Jenny De Laet DURME VZW: Patrick De Brauwer - Franki D’haese GRENZELOZE SCHELDE VZW: Mieke de Leeuw - Dolores Baïta

P.8

KOMITEE VOOR LEEFMILIEU EN NATUURBEHOUD VZW (KOLENA):

Lieve Van Bockstael - André De Rycke KRUIBEEKS NATUURBEHOUD VZW (KRUIN):

Paul Volckerick - Gilbert Smet LEEFMILIEU WETTEREN VZW: Patrick Schrooten KONINKLIJKE VERENIGING VOOR NATUUR- EN STEDENSCHOON VZW:

Rutger Steenmeijer - Cedric Vervaet NATUURPUNT VZW AFDELING BOVEN-SCHELDE:

Rudy De Mol - Lieve Van Acker NATUURPUNT VZW AFDELING DENDERMONDING:

Bart Dierickx - Mikol De Decker NATUURPUNT VZW AFDELING HAMME:

François D’hollander - Frans Van Havermaet NATUURPUNT VZW AFDELING KLEIN-BRABANT:

Paul Segers - Erika Van den Bergh

NATUURPUNT VZW AFDELING AALST: Daan Stemgee - Rik De Baere NATUURPUNT VZW AFDELING RUPELSTREEK:

Erik De Keersmaecker - Francis Mertens NATUURPUNT VZW AFDELING ‘S HEERENBOSCH:

Graziella De Ros - Annelies D’ Hollander NATUURPUNT VZW AFDELING SCHELDELAND:

Rita Vandenberghe - Erik Arons NATUURPUNT VZW AFDELING WASE LINKERSCHELDEOEVER:

Freddy Moorthamer NATUURPUNT VZW AFDELING ZUID-WAASLAND:

Gustaaf Lerno - Eddy De Taey ONS STREVEN VZW: Jef Verspecht - Julien Rotthier REGIONALE AKTIEGROEP LEEFMILIEU DENDER EN SCHELDE (RALDES) VZW: Wouter Jacob - Bart Thibau MILIEUVERENIGING DE RAAKLIJN: Jan Van Damme - Firmin De Beleyr

GROEP C: LANDBOUW - RECREATIE & TOERISME - WBE’S: 14

LANDBOUW

ALGEMEEN BOERENSYNDICAAT VZW:

Paul Cerpentier - Aloys Van Goethem BOERENBOND OOST-VLAANDEREN:

Matthias Vercauteren - Stijn De Roo BOERENBOND ANTWERPEN: Evi Van Camp LANDELIJKE GILDEN OOST-VLAANDEREN: Willem Mesuere - Tania Vis LANDELIJKE GILDEN ANTWERPEN: Marc Van Praet VLAAMS AGRARISCH CENTRUM (VAC) VZW: Nelis D’Hollander

RECREATIE EN TOERISME

TOERISME OOST-VLAANDEREN (TOV) VZW:

Pierre Goffaux - Katia Versieck

TOERISME SCHELDELAND VZW: Gilles Facon - Marilou Dubois TOERISME WAASLAND VZW: Els Maes - Heidi Schaght TOERISME KLEIN-BRABANT – SCHELDELAND:

Luc De Wachter - Erik Verheyen PASAR VZW: Jeroen Claeys - Walter Vermeulen

WILDBEHEEREENHEDEN

WILDBEHEERSEENHEID DURMEVALLEI VZW:

Hugo Geerinck - Patrick Van Geyte

WILDBEHEERSEENHEID SCALDIANA: Willy Van Hoey - Walter Vermeire WILDBEHEERSEENHEID WAAS EN DURME VZW:

Paul De Schepper - Hubert Elewaut II. 6 toegetreden leden PROVINCIE OOST-VLAANDEREN DIENST LANDBOUW EN PLATTELAND:

Didier Huygens - Katrien Baetens PROVINCIALE LANDBOUWKAMER OOST-VLAANDEREN:

Katrien Baetens - Didier Huygens

PROVINCIALE LANDBOUWKAMER ANTWERPEN: te bepalen - te bepalen TIJ VZW: Stijn Bogaert - Dirk Gorrebeeck TOERISME RUPELSTREEK: Axel Boen - Stijn Bogaert BOSGROEP ANTWERPEN ZUID VZW:

Kathleen Vanderheyden - Andy Van de Vijver III. 24 adviserende instanties AFDELING DUURZAME LANDBOUWONTWIKKELING: Bart Bollen AFDELING LAND EN BODEMBESCHERMING: ONDERGROND, NATUURLIJKE RIJKDOMMEN: Paul Kouckuyt - Mark Meerschman AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS – OOST VLAANDEREN:

Geert Flamand - Jan Menschaert

AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS – ANTWERPEN: Hans Deschryver VLAAMSE LANDMAATSCHAPPIJ (VLM):

Roland Van Cauwenberghe - Martin De Pelsmaeker PROVINCIE ANTWERPEN – DIENST MILIEU EN NATUUR:

Hilde Van Look - Dirk Vandenbussche PROVINCIE OOST-VLAANDEREN – DIENST MILIEUPLANNING, MILIEU ONDERSTEUNING EN NATUURONTWIKKELING:

Didier Van Brussel - Maja Verbeeck STAD AALST: Jens De Bruycker

GEMEENTE BERLARE – MILIEUDIENST: Nathalie Lemaire GEMEENTE BORNEM – MILIEUDIENST: Roland Deurinck GEMEENTE BUGGENHOUT: Ingrid Olbrechts STAD DENDERMONDE – MILIEUDIENST: Tarcy Verstraeten-Inge Smolders GEMEENTE HAMME – MILIEUDIENST: Dirk Vermorgen-Mireille Vermeiren GEMEENTE KRUIBEKE – MILIEUDIENST: Mieke Vercauteren

GEMEENTE LAARNE – MILIEUDIENST: Veerle Gevaert - Ingrid Herssens GEMEENTE LEBBEKE: Nathalie Willems GEMEENTE PUURS – MILIEUDIENST: Ronny Segers - Etienne Vergauwen GEMEENTE SINT-AMANDS – MILIEUDIENST: Kristin Moens STAD SINT-NIKLAAS: Jan Verheyden GEMEENTE TEMSE – MILIEUDIENST: Franky Eeckelaert - Wim Vereecken GEMEENTE WAASMUNSTER – MILIEUDIENST: Pieter Vincke GEMEENTE WETTEREN – MILIEUDIENST: Kristel Spruyt GEMEENTE WICHELEN – MILIEUDIENST: Brecht Looman GEMEENTE ZELE – MILIEUDIENST: Peter D’haese - Marie-Thérèse Poppe

B) RAAD VAN BESTUUR VOORZITTER

Jozef Dauwe (Provincie Oost-Vlaanderen, gedeputeerde) ONDERVOORZITTER

Kristof De Smet (gemeente Wichelen, schepen) SAMENSTELLING NA DE ALGEMENE VERGADERING VAN 15.02.2017: I. 44 werkende leden: vertegenwoordiger I. 44 werkende leden

GROEP A: OVERHEDEN: 20

PROVINCIE ANTWERPEN: Rik Röttger, Mireille Colson PROVINCIE OOST-VLAANDEREN: Jozef Dauwe, Goedele De Cock GEMEENTE BERLARE: Wim Arbijn GEMEENTE BORNEM: Tom Van Bel GEMEENTE BUGGENHOUT: Geert Hermans STAD DENDERMONDE: Dirk Abbeloos, François De Bleser GEMEENTE DESTELBERGEN: GEMEENTE HAMME: Tom Waterschoot GEMEENTE LAARNE: Alex De Smet GEMEENTE LEBBEKE: François Willems GEMEENTE KRUIBEKE: Erik Blommaert GEMEENTE MELLE: Dirk Gystelinck GEMEENTE PUURS: Alex Goethals GEMEENTE SINT-AMANDS: Eddy Ceurstemont GEMEENTE TEMSE: Hugo Maes GEMEENTE WAASMUNSTER: Guido De Cock GEMEENTE WETTEREN: Leentje Grillaert GEMEENTE WICHELEN: Kristof De Smet GEMEENTE ZELE: Geert Roosenboom GEMEENTE ZWIJNDRECHT: Aard Van der Donckt STAD AALST: Iwein De Koninck STAD SINT-NIKLAAS: Wout De Meester

GROEP A: NATUUR: 15

AGROBEHEERSCENTRUM ECOKWADRAAT: Mathias D’Hooghe DURME VZW: Patrick De Brauwer KOMITEE VOOR LEEFMILIEU EN NATUURBEHOUD (KOLENA) VZW:

Lieve Van Bockstael

KRUIBEEKS NATUURBEHOUD VZW (KRUIN): Paul Volckerick NATUURPUNT VZW AFDELING BOVEN-SCHELDE: Rudy De Mol NATUURPUNT VZW AFDELING DENDERMONDING: Bart Dierickx NATUURPUNT VZW AFDELING HAMME: François D’Hollander NATUURPUNT VZW AFDELING KLEIN-BRABANT: Paul Segers NATUURPUNT VZW AFDELING ‘S HEERENBOSCH: Graziella De Ros NATUURPUNT VZW AFDELING SCHELDELAND: Rita Vendenberghe NATUURPUNT VZW AFDELING WASE LINKERSCHELDEOEVER:

Freddy Moorthamer

NATUURPUNT VZW AFDELING ZUID-WAASLAND: Gustaaf Lerno NATUURPUNT VZW AFDELING AALST: Daan Stemgee ACTIECOMITÉ TER BEVEILIGING VAN HET LEEFMILIEU OP DE LINKER OEVER EN HET WAASLAND VZW: Hans Van Dooren MILIEUVERENIGING DE RAAKLIJN: Jan Van Damme

GROEP A: LANDBOUW - RECREATIE & TOERISME - WBE’S: 9

LANDBOUW

ALGEMEEN BOERENSYNDICAAT VZW: Paul Cerpentier LANDELIJKE GILDEN OOST-VLAANDEREN: Willem Mesuere LANDELIJKE GILDEN ANTWERPEN: Marc Van Praet BOERENBOND OOST-VLAANDEREN: Matthias Vercauteren

RECREATIE EN TOERISME

TOERISME OOST-VLAANDEREN: Pierre Goffaux TOERISME SCHELDELAND VZW: Marilou Dubois TOERISME WAASLAND VZW: Els Maes TOERISME KLEIN-BRABANT – SCHELDELAND: Luc De Wachter

WILDBEHEEREENHEDEN

WILDBEHEERSEENHEID SCALDIANA: Willy Van Hoey

C) DAGELIJKS BESTUUR Artikel 27 van de gecoördineerde statuten van RLSD voorziet de mogelijkheid tot oprichting van een Dagelijks Bestuur. De leden die het Dagelijks Bestuur vormen zijn: • • • • •

namens de PROVINCIE ANTWERPEN: Dirk Vandenbussche namens de PROVINCIE OOST-VLAANDEREN: Didier van Brussel namens de LANDBOUW: Paul Cerpentier en Matthias Vercauteren namens de NATUURVERENIGINGEN: Lieve Van Bockstael namens de GEMEENTEN: Kristof De Smet (ondervoorzitter)

Stijn Van Belleghem (RLSD) neemt de rol van secretaris op.

WIE

PERSONEELSBESTAND VAST PERSONEELSBESTAND OP EIGEN LOONLIJST 11 medewerkers (10 VTE) • Kristof Buelens, voltijds medewerker boekhouding en administratie • Julie Decuyper, deeltijds (4/5) landschapsarchitecte • Evelyne Fiers, deeltijds projectmedewerker (4/5) • Eva Galle, voltijds medewerker communicatie • Katrijn Loosveldt, voltijds projectmedewerker • Jan Maertens, deeltijds (4/5) medewerker landschappen • Eliza Romeijn – Peeters, deeltijds (4/5) project medewerker • Robbert Schepers, voltijds projectmedewerker • Ann Sels, halftijds NME-medewerker • Stijn Van Belleghem, voltijds coördinator • Tom Wezenbeek, voltijds projectcoördinator ‘Schelde Sterk Merk’

TIJDELIJKE MEDEWERKERS • Bram Bauwens (winter) • Caroline Vlaeminck (zomer / herfst)

STAGIAIRS • • • • •

Sander Carael (landschap en natuur) Nona De Baerdemaeker (NME) Kristien De Cock (landschap en natuur) Inger Van Dommelen (Schelde Sterk Merk) Daan Impens (NME)

EXTERNE ONDERSTEUNING • Tom De Vriese, Accofides Accountants (boekhouding) • sociaal secretariaat SECUREX (loonadministratie)

FUNCTIONERING & EVALUATIE Het protocol ‘functionering en evaluatie’ voorziet naast permanente evaluatie en bijsturing voor alle medewerkers op loonlijst van de vzw minstens 1 geformaliseerd functioneringsgesprek per jaar. Bij aflopen van de proefperiode, wijzigingen van functie of verloning, ... wordt een geformaliseerd evaluatiegesprek gehouden. Op vraag van bestuur / coördinator / medewerker kunnen bijkomende gesprekken gehouden worden. Voor nadere details bij de functionerings- en evaluatieprocedure verwijzen we naar het ‘protocol functionering en evaluatie’, dat je op eenvoudige aanvraag kan bekomen op het secretariaat. In de loop van 2017 vinden functionerings- en evaluatiegesprekken plaats met alle medewerkers.

P.13

MIDDELEN

BEGROTING 2017

BALANS- EN RESULTATENREKENING De werking van 2016, gestaafd door het ingesloten accountantsverslag, sluit af met een positief saldo van 20.819,70 euro.

SOCIAAL PASSIEF

De algemene vergadering van 15 februari 2017 heeft beslist om dit resultaat als volgt te bestemmen: het positief saldo van 20.819,70 euro wordt integraal doorgestort ter aanvulling van het Sociaal Passief. Het Sociaal Passief van RLSD stond per 31.12.2016 geboekt op 45.216,96 euro. Met huidige personeelsbezetting moet het Sociaal Passief volgens berekeningen van Securex echter opgetrokken worden naar 394.169 euro. Met de bestemming van het resultaat van 2016 aan het Sociaal Passief komen we op 266.036,66 euro. Het totaal eigen vermogen van de vzw komt zo op 432.230,12 euro. Deze buffer laat een duurzame werking van RLSD toe voor de komende jaren.

“De werking van 2016, gestaafd door het ingesloten accountantsverslag, sluit af met een positief saldo van 20.819,70 euro. Voor werkingsjaar 2017 voorzien we 2.713.709 euro inkomsten en 2.665.634 euro uitgaven. De algemene vergadering van 15 februari 2017 besliste het positief saldo van 2016 integraal door te storten ter aanvulling van het Sociaal Passief. Het positief saldo van 2017 wordt geïnvesteerd in de loonkost van een extra medewerker.”

DUURZAAM BELEID

Budgetcontrole zowel wat de projecten als de algemene kosten betreft, zonder de werking financieel te beïnvloeden, bestendigt dat voor RLSD een gezond, duurzaam financieel beleid een absolute prioriteit is. De balans en resultatenrekening zijn opgenomen in het accountantsrapport.

OPVOLGING PROJECTKOSTEN

In boekjaar 2016 werd met het boekhoudprogramma Octopus verder analytisch gewerkt voor de opvolging van de projectkosten. Dit zal intern verder verfijnd en uitgebreid worden en de medewerkers verder toelaten de budgetten en de boekhouding nauwgezet op elkaar af te stemmen.

BEGROTING 2017 De Algemene Vergadering keurde op 15.02.2017 de begroting 2017 goed. We voorzien voor 2017 in totaal 2.713.709 euro inkomsten en 1.495.634 euro uitgaven Opmerking: we dienen een bedrag van 1.170.000 euro over te hevelen voor komende jaren

voor het kastelenproject. Dat maakt dat we in totaal eigenlijk 2.665.634 euro (1.495.634 euro + 1.170.000 euro) uitgaven moeten voorzien. Het verschil tussen de voorziene inkomsten (2.713.709 euro) en de uitgaven (2.665.634) geeft een positief saldo van 48.075 euro. De Algemene Vergadering

van 15.02.2017 stemde ermee in met dit bedrag een extra medewerker aan te werven. Ter info: de loonkost van iemand in dienst per 01.07.2017 bedraagt gemiddeld 30.000 euro.

ADMINISTRATIE & ARCHIEF

Ook in 2017 zal de subsidie- en projectadministratie verder toegepast worden. Naast de coördinator en de medewerker algemene ondersteuning, hoort het ook dat elke projectmedewerker zich inwerkt in het financiële en administratieve luik van zijn of haar projectdossier. Aanvullend maakt RLSD verder werk van een archiefsysteem dat uniform is in uitvoering en eenvoudig is in gebruik. Want elke organisatie heeft behoefte aan, en belang bij, een goed georganiseerde administratie.

P.14

BEGROTE INKOMSTEN 2017 STRUCURELE MIDDELEN PROVINCIES: 499.050 EURO (18,4 %) Provincie Antwerpen - Structurele toelage (incl. ANB en OE)

85.343 euro

Basis

55.399 euro

Project ANB Landschapszorg Provincie Oost-Vlaanderen - Structurele toelage (incl. ANB en OE)

Basis ANB basis Project ANB Landschapsanimator Loon

5.742 euro 24.202 euro 413.707 euro

74.500 euro 116.692 euro 37.300 euro 110.000 euro 75.215 euro

STRUCURELE MIDDELEN GEMEENTEN: 159.727 EURO (5,9 %) Stad Aalst

25.763 euro

Gemeente Berlare

5.478 euro

Gemeente Bornem

7.724 euro

Gemeente Buggenhout

5.385 euro

Stad Dendermonde

16.590 euro

Gemeente Hamme

9.141 euro

Gemeente Kruibeke

6.040 euro

Gemeente Laarne

4.573 euro

Gemeente Lebbeke

6.882 euro

Gemeente Melle

4.127 euro

Gemeente Puurs

6.287 euro

Gemeente Sint-Amands

3.054 euro

Stad Sint-Niklaas

22.889 euro

Gemeente Temse

10.759 euro

Gemeente Waasmunster

3.936 euro

Gemeente Wetteren

9.181 euro

Gemeente Wichelen

4.229 euro

Gemeente Zele

7.689 euro

PROJECTMATIGE TUSSENKOMST LONEN: 103.100 EURO (3,8 %) Provincie Oost-Vlaanderen – Dienst mobiliteit/ Trage Wegen

30.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen - Dienst Natuur- en milieu-educatie

20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen, gebiedsuitbreiding

22.500 euro

VIA uitbreidingstewerkstelling 2017

15.000 euro

Sociale Maribel

15.600 euro

PROJECTMIDDELEN GOEDGEKEURD OF *IN AANVRAAG: 1.951.832 EURO (71,9 %) Provincie Antwerpen – MOS (op scholen)

2.500 euro

Provincie Antwerpen DMN

6.800 euro

*Project Erembald Kravaalbos

133.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – werkingsbudget NME

5.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen, soortenbescherming

20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen- Gestroomlijnd Landschap 2017

20.000 euro

Project Paard en Landschap

9.000 euro

Project Loket Onderhoud Buitengebied OVL

26.032 euro

Project LOB Antwerpen I Landschap

21.000 euro

Project platteland in de bloemetjes

5.000 euro

Project Schelde Sterk Merk

100.000 euro

Project Kastelen

1.320.000 euro

Onthaalplan Durmevallei

60.000 euro

Project ISN Vleermuizen

40.500 euro

Kunst Kruibeke

5.000 euro

Project Kruidenrijk grasland

5.000 euro

Project PDPO recreatiepool Donk

50.000 euro

PDPO Tussen Dries en Durme

5.000 euro

PDPO Buurtpark Lijsternest

5.000 euro

PDPO Begraafplaats Waasmunster

5.000 euro

PDPO Samen buiten Wetteren

5.000 euro

*ANB Weidevogels

7.000 euro

*Life SPARC

96.000 euro

TOTALE INKOMSTEN: 2.713.709 EURO

BEGROTE UITGAVEN 2017 PERSONEEL: 675.000 EURO (45,1 %) Arbeidsongevallen inbegrepen in brutoloon Bruto bezoldigingen Erelonen sociaal secretariaat inbegrepen in brutoloon Erelonen maaltijdcheques 0,65 Externe medische dienst inbegrepen in brutoloon Hospitalisatieverzekering begrepen in brutoloon Patronaal deel maaltijdcheques 5,91 inbegrepen in brutoloon Woon-werkverkeer

HUISVESTING & BURELEN: 34.050 EURO (2,3 %) Huur gebouwen

18.000 euro

Leasing multifunctional

1.700 euro

O & H gebouwen

3.750 euro

O & H installaties, machines, gereedschappen, copiĂŤr

500 euro

Telebewaking

1.100 euro

Telefoon en internet

4.000 euro

Water en gas

5.000 euro

VERVOER: 16.000 EURO (1 %) Brandstof O & H fiets

6.500 euro 250 euro

O & H personenwagen

1.500 euro

Reis- en verplaatsingskost

2.250 euro

Verkeersbelasting Verplaatsing personenwagen

500 euro 5.000 euro

VERZEKERINGEN: 8.000 EURO (0,5 %) BA (ook bestuurders) Brandverzekering - inhoud-diefstal Lichamelijke ongevallen Rvb + VW Verzekering dienstverplaatsing

1.900 euro 300 euro 2.650 euro 900 euro

Verzekering personenwagen

1.250 euro

Wetsverzekering - AO begrepen in brutolonen

1.000 euro

ALGEMENE WERKING: 44.650 EURO (2,9 %) Afschrijvingen

10.000 euro

Bankkosten

100 euro

Boeken, tijdschriften en documentatie, publicaties voor derden

500 euro

Erelonen accountant, incl. niet aftrekbare BTW en administratiekosten

4.000 euro

Erelonen docenten

2.000 euro

GSM

1.000 euro

Kantoorbenodigdheden

3.600 euro

Kost seminaries en opleiding

5.000 euro

Lidgelden

2.000 euro

Octrooien, (software)licenties, merken, Reprobel

4.000 euro

Onderhoudsproducten, verpakkingsmateriaal, klein materiaal

2.000 euro

Postzegels

2.000 euro

Promokledij

1.000 euro

Relatiegeschenken Representatie (divers), onthaal-receptiekost Veldwerkmateriaal

750 euro 3.000 euro 500 euro

Vergunningen

1.000 euro

Vrijwilligers

2.000 euro

Wettelijke bekendmaking

200 euro

COMMUNICATIE: 40.000 EURO (2,7 %) Branding

2.000 euro

Druk- en kopieerwerk algemeen

4.000 euro

Erelonen lay-out

7.000 euro

Evenementen

2.000 euro

Fotolicenties

500 euro

Hosting website en nieuwsbrieven

7.000 euro

Infoborden

3.000 euro

Kosten landschapswerk Persmomenten

12.500 euro 2.000 euro

PROJECTMIDDELEN GOEDGEKEURD OF *IN AANVRAAG: 677.934 EURO (44,6 %) Provincie Antwerpen – MOS (op scholen)

2.500 euro

Provincie Antwerpen DMN –

6.800 euro

*Project Erembald Kravaalbos

78.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen – werkingsbudget NME

5.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen, soortenbescherming

20.000 euro

Provincie Oost-Vlaanderen- Gestroomlijnd Landschap 2017

20.000 euro

Project Paard en Landschap

9.000 euro

Project Loket Onderhoud Buitengebied OVL

13.032 euro

Project LOB Antwerpen I Landschap

14.500 euro

Project platteland in de bloemetjes

5.000 euro

Project Schelde Sterk Merk

24.125 euro

Project Kastelen

150.000 euro

Onthaalplan Durmevallei

60.000 euro

Project ISN Vleermuizen

40.500 euro

Kunst Kruibeke

5.000 euro

Project Kruidenrijk grasland

5.000 euro

Project PDPO recreatiepool Donk

50.000 euro

PDPO Tussen Dries en Durme

5.000 euro

PDPO Buurtpark Lijsternest

5.000 euro

PDPO Begraafplaats Waasmunster

5.000 euro

PDPO Samen buiten Wetteren

5.000 euro

Terreinrealisaties landschapszorg *ANB Weidevogels

46.477 euro 7.000 euro

*Life SPARC

96.000 euro

TOTALE UITGAVEN: 1.495.634 EURO

Opmerking!

Voor het kastelenproject dienen we een bedrag van 1.170.000 euro over te hevelen voor komende jaren. Dat betekent dat de totale uitgaven 2.665.634 euro (1.495.634 euro + 1.170.000 euro) bedragen. Het verschil tussen de inkomsten (2.713.709 euro) en de uitgaven (2.665.634) is 48.075 euro positief.

VOORSTELLING PROJECTEN

Wat realiseerden we in 2016 en wat zijn de plannen voor 2017? We vertellen het u graag op de volgende paginaâ&#x20AC;&#x2122;s!

LANDSCHAP

ALGEMENE LANDSCHAPS PROJECTEN

LANDSCHAP

HOUTZOEKERS “Knotbomen en houtkanten zij n typisch voor ons landschap en hebben een belangrij ke natuuren erfgoedwaarde. Ze hebben regelmatig onderhoud nodig, maar daar vinden veel eigenaars de tij d niet voor. Wij brengen hen in contact met opgeleide houtzoekers, die de KLE’s gratis komen knotten in ruil voor het brandhout.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS

2016 In de winter van 2016-2017 beheerde een pool van ruim 600 houtzoekers in totaal 2.100 bo men bij circa 100 aanbieders. Zij

doen dat gratis, in ruil voor het brandhout. Ter vergelijking: sociaal economie-bedrijven vragen per geknotte knotboom ge middeld 85 euro. Omgerekend leverden onze houtzoekers op economisch vlak werk ter waarde van 178.500 euro.

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2009 PARTNERS Gemeenten en verenigingen actief rond groen- en natuurbeheer (landbouwverenigingen, vzw Durme, Natuurpunt …), NMEactoren in de streek, scholen, overheden en particulieren. FINANCIERING Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen (loonkosten).

Ook overheden schakelden onze houtzoekers in: Berla re, Bornem, Kruibeke, Lebbeke, Melle, Sint-Amands en Sint-Niklaas, ANB (Kalkense Meersen in Laarne), W&Z (GOG Krui bekeBazel-Rupelmonde), Polder Belham en vzw Durme (natuur gebieden ‘De Hekkenhoek’ in Dendermonde, ‘Reservaatzone Donkmeer’ in Berlare, ‘De Zure Gavers’ in Zele). We organiseerden 2 opleidingen voor houtzoekers: 1 in Aalst (22.10, 28 deelnemers) en 1 in Lebbeke (03.12, 26 deelnemers). Bijkomend organiseerden we op

vraag van vzw Durme een cursusdag voor hun reservaten-vrij willigers (30.01, 9 deelnemers). Naar jaarlijkse gewoonte was er ook een ontmoetingsmoment voor alle houtzoekers. Die vond plaats in Bastion VIII, Dendermonde (17.06, 46 deelnemers). Vrijwilligers Bram Bauwens (tijdelijk contract) en Caroline Vlaeminck ondersteunden de opvolging van de aanvragen.

2017

Door een toenemend aantal bo men tegenover gelijk gebleven middelen blijft de verdere verfij ning van een efficiënte werking een aandachts punt. Om vraag en aanbod te organiseren via de websites van de Regionale Landschappen, werkten de Regionale Landschappen op initiatief van Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen een digitale applicatie uit. Die wordt dit jaar gelanceerd. Uiteraard blijven we de uitgevoerde werken opvolgen via steekproefgewijze terreincontrole en navragen bij aanbieders.

P.24

KLE-REGLEMENT

LANDSCHAP

“10 gemeenten binnen ons werkingsgebied gebruiken ‘ons’ KLEreglement om hun inwoners te stimuleren KLE’s aan te leggen en/ of bestaande KLE’s goed te onderhouden op hun percelen. Andere gemeenten hanteren een eigen reglement of een projectmatige aanpak. Al deze initiatieven bevorderen zowel de landschappelij ke als natuurwaarde van deze percelen.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS

Dit

intergemeentelijk subsidiereglement voor kleine landschapselementen betekent zowel

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2010 PARTNERS Gemeentebesturen, Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen. FINANCIERING Het project gaat uit van een uitgebreide en permanente samenwerking met de gemeentelijke milieudiensten. De subsidiëring komt van de gemeenten. Elke gemeente beslist autonoom over het jaarlijks te begroten budget.

voor gemeentebesturen als inwoners een administratieve vereenvoudiging. Het stemt bestaande subsidiesystemen op elkaar af, vereenvoudigt/uniformiseert procedures en voorwaarden en sluit aan op de werking van gerelateerde organisaties zoals ons eigen Regionaal Landschap. Naast uitgebreide inhoudelijke en administratieve begeleiding voorzien wij indien mogelijk ook de nodige uitvoeringen en bijkomende provinciale middelen.

2016

Het nieuwe reglement is tot nog toe in deze 10 gemeenten goedgekeurd: Berlare, Hamme, Kruibeke, Melle, Puurs, SintAmands, Waasmunster, Wetteren, Wichelen en Zele. Er werd een verkennend gesprek gevoerd met de milieudienst van Lebbeke. De andere gemeenten verkiezen het bestaande reglement of onder steunen KLE’s projectmatig. De Vlaamse overheid schafte de subsidies voor hoogstam-

boomgaarden af en dat is een

knelpunt. Het reglement voorziet hiervoor immers geen subsidie. Een aantal gemeenten behield toch de mogelijkheid, andere gemeenten compenseerden het hiaat door hoogstamfruitbomen op te vatten als ‘solitaire bomen’. Daarvoor voorziet het reglement wel (maar minder) subsidie.

2017

Gemeenten die het nieuwe reglement nog niet hebben goedgekeurd, bieden we een toelichting en/of verdere begeleiding aan. Bij de andere gemeenten valt op dat de interesse vanuit de potentiële aanvragers (veelal parti culieren) sterk verschilt. Sommige gemeenten ontvangen opmerke lijk veel, andere opmerkelijk weinig aanvragen. Daarom zal op regelmatige basis promotie worden gemaakt via onze eigen kanalen en die van de gemeen ten zelf. De gemeenten contro leren zelf elke aangevraagde en goedgekeurde aanplant, aanleg of onderhoud van een KLE. Wij bieden aanvragers ondersteuning aan bij toekomstig beheer.

P.25

LANDSCHAP

KLIMAATPLAN OOST-VLAANDEREN

P.26

“Met budget van de Provincie mogen wij houtkanten aanplanten die zorgen voor de fixatie van CO 2 en mee bouwen aan een blauw-groen landschap. Ze dragen bovendien bij aan CO 2-compensatie van de vliegkilometers van personeel, leerlingen en mandatarissen van de Provincie Oost-Vlaanderen. Dit is een voorbeeld van hoe de Provincie er werk van maakt om klimaatneutraal én klimaatbestendig te worden.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

2016 Er werden 15.929 struikjes aangeplant op 27 verschillende locaties binnen ons werkingsgebied. Het gaat om 51.493 m2 houtkant en 1.877 m heg. Eenmaal vol groeid,

zullen die behoorlijk wat CO2 fixe ren en meteen een mooie bijdrage leveren aan het blauw-groene landschap! We kozen uitsluitend voor locaties waar houtkanten (minsten 100 m lang) volledig konden uitgroeien. Hagen kwamen dus niet in aanmerking, aangezien hun bijdrage aan de CO2-compensatie gering is. We schreven zowel particulieren, verenigingen als gemeentes aan. De voorkeur ging uit naar locaties die zonder deze middelen waarschijnlijk niet gerealiseerd zouden worden.

INITIATIEFNEMER Provincie Oost-Vlaanderen STARTJAAR 2015 FINANCIERING Provincie Oost-Vlaanderen: 29.585,27 euro.

De meest in het oog springende realisatie is ongetwijfeld de aanplanting van een houtkant aan de berm van de E17 ter hoogte van Waasmunster. Langs de noordelij ke

zijde van de berm is de aanplant daar onderbroken over een lengte van 1.800 meter. Buurtbewoners vroegen al jaren om dit gat te beplanten als groenbuffer. Zij kijken uiteraard liever uit op een mooie

houtkant dan op voorbijrijdende (vracht)wagens. Omdat de kosten van zo’n aanplanting vrij hoog zijn, werd dit niet concreet. De midde len van het klimaatplan veran derden alles en het resultaat was een mooie samenwerking. AWV maakte de berm plantklaar en zal het bosgoed de eerste 2 jaar vrijstellen. Het klimaatplan neemt 80 % van de kosten op zich en de gemeente Waasmunster 20 %. In totaal werden hier 6.564 struiken en 291 zomereiken aangeplant op een oppervlakte van 2.6 hectare! Door deze aanplanting creëren we bijkomend een groene verbin ding tussen het Molsbroek en de bossen van Waasmunster en de Durmeschorre. In deze laatste is de mopsvleermuis waargenomen. Dankzij deze aanplanting zal deze zeer zeldzame vleermuis waarschijnlijk de weg vinden naar het Molsbroek!

2017

In 2017 zullen we houtkan ten aanplanten. Hoeveel hangt af van het budget en het aantal aanplantingskansen.

LANDSCHAP

KRUIDENRIJK GRASLAND “We willen mensen uit de landbouw-, natuuren jachtsector samenbrengen en samenwerking promoten bij het beheer van kruidenrij ke graslanden. Dat zij n onbemeste of weinig bemeste graslanden met een diversiteit van minimaal 25 soorten planten. Ze hebben een grote landschaps- en natuurwaarde. Bovendien leveren ze waardevol hooi op als voedsel voor vee en paarden.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS m.m.v. ROBBERT SCHEPERS

SITUERING

Via dit project willen we het

belang van kruidenrijk grasland voor landbouw (kwalitatief hooi), jacht (wildsoorten) en natuur in de kijker zetten. Verschillende

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2017 PARTNERS UGent, ILVO, Agrobeheergroep Eco², Wildbeheereenheden. FINANCIERING Totale projectkost 10.000 euro waarvan 7.500 euro wordt gefinancierd door het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie. Restfinanciering: RLSD.

soorten planten, insecten en vogels zijn namelijk afhankelijk van graslanden, bijvoorbeeld kwartelkoning (Rode Lijst en Habitatricht lijn) en andere weidevogels (p.63). In onze streek gaat hooilandherstel veelal over het her stel van vochtige hooi landen met talrijke sloten en rietkragen. Enkele voorbeelden zijn dotterbloemhooilanden (Regionaal Belangrijk Biotoop), vossenstaartgrasland en glans havergrasland (habitattype 6510).

2016

Op 4 juni organiseerden we een infomoment voor Wildbeheereenheden (WBE). Samen met verschillende partners dienden we een subsidieaanvraag in die werd goedgekeurd door Vlaams minister Joke Schauvliege. Doel van dit project is landbou wers, jagers en natuurverenigingen samen te brengen, elkaars belangen te leren kennen en kan-

sen tot samenwerking te onderzoeken. Aanleiding voor dit project was een Nederlands onderzoek waarmee wordt aangetoond dat hooi van kruidenrijk grasland behalve voor kalveren, droogstaande koeien, vleeskoeien en paarden ook goed is voor melkgevende koeien. Met het project willen we in de Scheldemeersen van Zele en Berlare de voe dingswaarde van onbemest hooiland onderzoe ken. Daarnaast voorzien we ook bodemanalyses en is er aandacht voor risicoplanten. We werken hier bij samen met landbouwer Ka rel D’Hooghe (Zele), Boerenbond, vzw Durme, WBE Donkmeer, ILVO en UGent.

2017

Concreet zullen we in januari- februari het project opstarten, wordt in het voorjaar en de zomer het onderzoek gevoerd en volgt in het najaar een infomoment. We voorzien ook een infobord en folder.

P.27

LANDSCHAP

LANDSCHAPSLOKET “Eigenaars en beheerders die vragen hebben over de landschappelij ke inrichting of het beheer van hun percelen, kunnen bij ons Landschapsloket gratis en vrij blijvend advies krij gen. Indien gewenst bieden we naast raad ook daad. Voldoet het project aan bepaalde voorwaarden, dan is ook fincanciële ondersteuning mogelij k.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS m.m.v. ELIZA ROMEIJN-PEETERS

2016 In 2016 verwerkte het Landschapsloket in totaal 166 aanvragen. Er bereikten ons aanvra-

INITIATIEFNEMER Agentschap Onroerend Erfgoed STARTJAAR 2010/2011

gen van uit alle 18 aangesloten gemeenten, voornamelijk over de aanplant en beheer van houtige KLE’s (34,9 %), over poelen en andere waterpartijen (30,7 %) en over inrichting en beheer van tuin, park en openbaar groen (22,3 %). Het aantal vragen over boomgaarden blijft beperkt (1,8 %). Stagiairs Sander Carael (Hogeschool Gent, Groenmanagement) en Kristien De Cock (project VBAB-RUGent) hielpen bij de opvolging van de aanvragen.

PARTNERS Provincies Antwerpen en OostVlaanderen,gemeenten, (natuur) verenigingen, landbouwers en particulieren.

Daarnaast namen we deel aan overlegmomenten met de Antwerpse en Oost-Vlaamse Regionale Landschappen, provinciale diensten en landbouworgani saties.

FINANCIERING Provincies Antwerpen en OostVlaanderen (loonkosten), ook de beheerovereenkomsten (VLM) en het intergemeentelijke KLEsubsidiereglement zijn dankbare instrumenten.

Ook dit jaar gingen we graag in op vragen van gemeentelijke groendiensten om thema’s als nieuwe aanplantingen en de aanpak van knelpunten te bespreken tijdens een overleg met terreinbezoek.

We gingen langs in Berlare, Dendermonde, Hamme, Lebbeke en Zele.

2017

Omdat nazorg een cruciaal punt is bij de werking van het Landschapsloket, blijven we ook in 2017 regelmatige terreinbezoe ken en overleg met eigenaar/beheerder inplannen na de werken. Die gaan trouwens enkel door mits voldoende garanties voor de nazorg (overgangsbeheer, regulier beheer). De eigenaar/ beheerder staat hier zelf voor in. In de meeste gevallen wordt met de eigenaar een overeenkomst afgesloten. Waar nodig/moge lijk zorgen wij voor praktische ondersteuning. Inhoudelijk wil het Landschapsloket zich in 2017 focussen op de ondersteuning van gebiedsgerichte projecten. Onder andere voor het project ‘Krui denrijk grasland’ (p.27) zal worden samengewerkt met het Natuur loket (p.58). Daarnaast blijft het Landschapsloket inspelen op vragen die spontaan binnenkomen.

P.28

LANDSCHAP

LOB ANTWERPEN (iLANDSCHAP) “De Antwerpse gemeenten staan voor een grote uitdaging op het vlak van natuuren landschapsbeheer. Een Loket Onderhoud Buitengebied (in Antwerpen: iLandschap) wil helpen om dit beheer efficiënter te laten verlopen. De uitbouw van het iLandschap gebeurt in nauwe samenwerking met de Provincie Antwerpen, de Antwerpse Bosgroepen en andere geïnteresseerden..” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

INITIATIEFNEMER Provincie Antwerpen, Regionale Landschappen De Voorkempen, Kleine en Grote Nete, Rivierenland, Schelde-Durme. STARTJAAR 2016 PARTNERS De Antwerpse en West-Vlaamse Regionale Landschappen, Regionaal Landschap Zuid-Hageland, Vlaamse Landmaatschappij, Regionaal Landschap Lage Kempen, Provincie Antwerpen. FINANCIERING PDPO: 42.015 euro is voorzien voor acties en personeelskosten RLSD, waarvan 35 % cofinan ciering = 11.205 euro.

2016

2017

Dit project werd pas op het einde van 2016 officieel goedgekeurd en zal dus pas goed van start gaan in 2017. De 4 Antwerpse Regionale Landschappen De Voorkempen, Kleine en Grote Nete, Rivierenland en Schelde-Durme waren wel reeds aanwezig op het groot LOB-overleg dat door de 3 Oost-Vlaamse Regionale Landschappen Meetjes land, Vlaamse Ardennen en Schelde-Durme werd georganiseerd. Dit was een goede start om in januari 2017 definitief van start te gaan met dit project.

We zullen het project voorstellen aan de pilootgemeentes en pilootgebieden afbakenen alsook reeds bestaande info en noden van de gemeenten verzamelen. De verzamelde info zal verwerkt worden en we maken een inventarisatie van ontbrekende info. We voorzien de uitwerking van DIPLA-modules en zullen het DIPLA-platform uittesten. Uiteraard plegen we regelmatig overleg, onder meer om af te toetsen, met andere Regionale Landschappen die bezig zijn met LOB, met de Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen en VLM. Tot slot bereiden we de beheerwerken voor die via het LOB werden gegenereerd.

P.29

LANDSCHAP

LOB OOST-VLAANDEREN

“Ook de Oost-Vlaamse gemeenten staan voor een grote uitdaging op het vlak van natuuren landschapsbeheer. Drie Loketten Onderhoud Buitengebied (LOB Meetjesland, LOB Vlaamse Ardennen en LOB Schelde-Durme) willen helpen om dit beheer efficiënter te laten verlopen. Er wordt hierbij nauw samengewerkt met andere geïnteresseerde Regionale Landschappen..” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

Voor een efficiënt wer kend LOB is een degelijk, ge bruiksvriendelijk digitaal platform vereist. De markt werd verkend en na veel overleg met diverse actoren werd gekozen voor DIPLA. DIPLA wordt de kern van het LOB. Het stelt in staat om:

INITIATIEFNEMER Regionale Landschappen Schelde-Durme, Vlaamse Ardennen en Meetjesland en Agrobeheerscentrum. STARTJAAR 2015 PARTNERS De Antwerpse en West-Vlaamse Regionale Landschappen alsook Regionale Landschappen Vlaamse Ardennen, Meetjesland, Zuid-Hageland en Lage Kempen, Agrobeheerscentrum, Vlaamse Landmaatschappij, Provincie Antwerpen. FINANCIERING PDPO: 82.100 euro is voor acties en personeelskosten, waarvan 35 % cofinanciering = 28.735 euro.

1. het huidige en toekomstige beheer van KLE’s bij te houden 2. de uitvoer ervan te coördineren 3. een prognose te maken voor de toekomstige werklast en de kosten. Om DIPLA zo efficiënt mogelijk te maken dient de werkwijze van beheeracties gestandaar diseerd te worden. Hiertoe moe

ten beheeracties, zoals een aanplant, uiteengerafeld worden in gestandaardiseerde normen. Dit vraagt veel overleg en vergelij kingen van gebruikte me thodes binnen de reguliere werking van de partners. Als pilootgemeenten kozen wij voor Berlare, Hamme en Zele. Binnen een afgelijnd gebied zal het LOB worden uitgetest en waar nodig bijgesteld. Hoe meer actoren een LOB oprichten en daarbij gebruikmaken van DIPLA, hoe sterker het digi-

taal platform wordt. Daarom ligt bij dit project een grote nadruk op kennisdeling, -uitwisseling en samenwerking. We werken nauw

samen met de andere RL-en die interesse tonen en met de Provincie Antwerpen. We organiseerden een groot LOB-overleg waarop de VLM aanwezig was, samen met alle RL-en die bezig zijn met of denken aan de uitbouw van een LOB. Er was ook overleg met de Provincie Oost-Vlaanderen en de stad Aalst over de afstemming met de inventarisatie-tool GGINO.

2017

DIPLA zal aan de pilootgemeen ten worden voorgesteld. Bestaande info over de locaties van KLE’s en de huidige manier waarop het beheer van die KLE’s wordt opge volgd wordt verzameld en waar nodig aangevuld na terreinwerk. Binnen de pilootgemeenten zullen beheeracties worden uitgevoerd als test van de LOB-werking. We blijven veel aandacht besteden aan overleg en samenwerking met geïnteresseerden, met in het bijzonder de partners van het PDPO-project iLandschap (p.29).

P.30

LANDSCHAP

NIP BERLARE BROEK & DONKMEER “Het Natuurinrichtingsproject Berlare Broek en Donkmeer wil de de omgeving Berlare Broek en Donkmeer versterken voor natuur én mens.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS

Er worden in dit gebied inrichtingsmaatregelen genomen om kwetsbare, biologisch waardevolle en Europees beschermde habitats te herstellen, zoals de typische laagveenvegetaties en drijftillen. Daarnaast wordt rietmoeras ontwikkeld in functie van vogelsoorten zoals roerdomp, woudaap en snor. Er wordt ook werk gemaakt van meer natuurlijke oevers om beschutting te creëren voor jonge vis en enkele vismigratieknelpunten weg te werken. Tot slot wordt hier ook aan de recreant gedacht met onder meer een uitkijktoren, vogelkijkwand en vissteigers. INITIATIEFNEMER VLM & ANB STARTJAAR 2011 PARTNERS VLM (trekker), ANB, gemeente Berlare, Intercommunale DDS, vzw Durme en Polder Schelde-Durme. FINANCIERING VLM

2016

Sinds dit jaar is de Vlaamse wet geving voor hengelsport van kracht op het Donkmeer. Dit houdt een aantal wijzigingen in. Zo wordt de uitzet van vissen gecoördineerd door het ANB. Daarom neemt ons Regionaal Landschap deel aan het overleg met de Provinciale Visserijcommissie in Berlare i.s.m. het ANB, de gemeente en vzw Durme. Op 18 maart werkten we mee aan de

allereerste uitzet van glasaal in het Donkmeer in Berlare (6 kg) en

in de Molenbeek in Wichelen (1 kg) i.s.m. ANB, gemeente Berlare en vzw Durme. Gelijktijdig met het NIP wordt in Berlare het Landschapsbeheerplan Nieuwdonk uitgevoerd op het recreatiedomein Nieuwdonk. De voormalige zandwinningput is eigendom van Intercommuncale Dender Durme Schelde (DDS). Op vraag van de intercommunale stelden wij een beheerplan op, die we ook helpen uitvoeren. Zo realiseerden we in 2016 samen met Spoor 2 de aanplanting van 17 solitaire winterlindes en een 800 meter heg met streekeigen soorten.

2017

In 2017 worden de eerste uitvoeringsdossiers voorbereid onder leiding van VLM met oog op realisatie op terrein vanaf 2018. Daarnaast is er een educatieve uitstap gepland in Berlare Broek en het Donkmeer i.s.m. de Provinciale Visserijcommissies van West- en Oost-Vlaanderen, de gemeente Berlare, VLM, ANB en vzw Durme.

P.31

LANDSCHAP

“Door projectmiddelen van de Provincie Antwerpen te combineren met die van Natuurpunt Klein-Brabant en Landschapszorg Provincie Antwerpen konden we doelstellingen bereiken die anders onhaalbaar zouden zij n geweest.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

OUDE VLIETDIJK (PUURS)

INITIATIEFNEMER RLSD PERIODE September 2015augustus 2016 PARTNERS Provincie Antwerpen, Natuurpunt Klein-Brabant. FINANCIERING 6.800 euro (DMN, Provincie Antwerpen), 4.128,04 euro (Landschapszorg, Provincie Antwerpen), 1.769,16 euro (Natuurpunt).

Onze oorspronkelijke project aanvraag ging over het landschappelijk herstel van een oude winterdijk van de Vliet. Daarbij besloten we te focussen op de oude hakhoutstoven (bescher ming en beheer) en het herstel van de aaneengesloten rij van hakhoutstoven die er waarschijn lijk ooit gestaan moet hebben. Hoewel de gemeente en het kadaster aangaven dat de oude vlietdijk tot het openbaar domein be hoort, werd dit betwist door de aanpalende eigenaars. De eigenaars werden op de uitzonderlijke waarde van de stoven gewezen en zijn nu terecht fier. Maar ze hadden geen interesse in aanplantingen of het graven van een poel waar ooit een wiel was. Het herstel van een gedempt wiel bleek dan weer niet haalbaar door de aanwezige verontreini ging. Dit project had nood aan een nieuwe insteek. En die vonden we 1,3 kilometer stroomopwaarts, aan de Robert Verbelenstraat!

TABULA RASA

Langsheen een vochtig hooiland troffen we een sterk vertuind per

ceel aan, met uitgegroeide cipressen en sparren, vervallen tuin huizen, neprotspartijen, puinen ander afval, exoten en 2 poelen overspannen met netten. Natuurpunt is eigenaar van beide perce len. Door de middelen van DMN te combineren met bijkomende middelen van Natuurpunt Klein-Brabant en Landschapszorg Provincie Antwerpen kon alles afgevoerd worden. Daarna herstelden we de verbinding tussen één van beide poelen met de historische langsgracht, maakten we een deel van de kunstmatige ophoging van het perceel ongedaan en leverden we bosgoed (door Natuurpunt aangeplant). Nu komt het naastliggende hooiland landschappelijk veel beter tot zijn recht, is de historische steilrand opnieuw over een langere lengte zichtbaar, is kolonisatie vanuit het hooiland en de daar aanwezige waterpartijen opnieuw mogelijk én kan Natuurpunt een groene, natuurlijke buffer aanleggen (en die ecologisch beheren) tussen het natuurgebied en de naastliggende bebouwing en maïsakker. Dat was zonder dit project niet mogelijk geweest.

P.32

LANDSCHAP

PAARD & LANDSCHAP

“Met inrichtingsvoorstellen op maat wil het project Paard en Landschap paardenhouders (geen maneges) informeren, inspireren en sensibiliseren over de kansen voor biodiversiteit en landschapszorg op en rond paardenweides en de meerwaarde daarvan voor natuur en milieu.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS

VERPAARDING Schaduwbomen voorzien, hagen en houtkanten planten, poelen aanleggen of herstellen, weide beheer toepassen ... zijn paardvriendelijke ingrepen met een grote landschappelijke meerwaarde. Bovendien geven ze de biodiversiteit, bodem- en waterkwaliteit een enorme boost. En daar zijn geen grote investeringen voor nodig. INITIATIEFNEMER Regionale Landschappen Antwerpen PERIODE 2016-2017 PARTNERS Antwerpse Regionale Landschappen (Voorkempen, Kleine en Grote Nete en ScheldeDurme), Provincie Antwerpen (Hooibeekhoeve). Met de steun van het Vlaamse Paardenloket en de Landelijke Rijvereniging. FINANCIERING Totaalbudget deel RLSD bedraagt 27.630 euro, waarvan 17.960 euro (65%) PDPO-subsidie en 9.671 euro (35%) restfinanciering door de paardenhouders en RLSD.

In Klein-Brabant (Bornem, SintAmands, Puurs) staan wij klaar met advies op maat en subsidies voor concrete realisaties. Zo wordt

verpaarding aangegrepen als een positief verhaal voor biodiversiteit en landschapszorg. Want landen tuinbouwgronden worden steeds meer ingenomen door recreatieve en professionele paardenhouderijen.

2016 Er werden 2 studie-uitstappen georganiseerd: op 27 mei in Zele en Berlare (Regionaal Landschap Schelde-Durme) en op 19 augustus in Limburg (Hooibeekhoeve Provincie Antwerpen).

Op 21 april vond het startmoment plaats in Bornem voor 25 aanwezigen uit de paardensector, i.s.m. de Provincie Antwerpen en Paardenpunt. We bestudeerden 8 aanvragen, helaas konden er maar 2 van weerhouden worden voor dit project. 1 aanvraag werd verder behandeld via het Landschapsloket (p.28).

2017 Er staan een aantal realisaties op terrein ingepland, zoals solitaire bomen (‘schaduwbomen’), herstelsnoei van een oude knoteik en de aanleg van 2 poelen. De ontsloten kennis en best prac tices zullen worden verzameld in en verspreid via een draaiboek, inspiratiebrochures en ambassadeurs op het terrein. Zo vormt dit project de hefboom om paardenhouders als nieuwe doelgroep in te schakelen in natuuren landschapszorg.

P.33

LANDSCHAP

PLANT VAN HIER

“Planten van Hier stammen af van bomen en struiken die zich na de laatste ijstij d spontaan in onze gebieden vestigden. Daardoor zij n ze zeer goed aangepast aan de bodem en de leefomstandigheden in onze streken. Omdat slechts 5 % van het plantgoed uit het buitengebied nog Plant van Hier is, stimuleren wij de aanplant ervan en gebruiken wij ze bij aanplantingen binnen onze projecten.” Wit + Pantone: 228 C

Wit + C=0 M=100 Y=5 K=40

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

AUTOCHTOON PLANTGOED Onbekend is onbemind. Daarom hecht ons Regionaal Landschap veel belang aan de sensibilisering rond dit thema. Bij adviezen die ons Landschapsloket (p.28) verleent over de aanplant van bomen en/of struiken besteden we daarom standaard aandacht aan het belang van autochtone bomen en struiken en het label ‘Plant van Hier’. Ook bij adviezen vanuit het

NME- en Natuurloket en andere projecten wordt waar mogelijk de link gelegd met autochtone bomen en struiken.

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2009 PARTNERS Gemeenten, organisaties, particulieren die plantacties organiseren.

Al het bosgoed, voor zover voorradig, dat in kader van projecten wordt aangeplant of verdeeld door ons Regionaal Landschap draagt het label ‘Plant van Hier’. Het betreft 3.900 planten voor aanplantingen in kader van het Landschapsloket, 875 voor Gestroomlijnd Landschap Molenbeek-Graadbeek (p.42), 15.929 voor het Klimaatplan van de Provincie Oost-Vlaanderen (p.26). Dat zijn in totaal 20.704 Planten van Hier!

We organiseerden 2 verkoopsmomenten, waarop ook gemeenten en particulieren die een beroep deden op het Landschapsloket Planten van Hier konden bestellen. Via deze weg werden ongeveer 4.655 Planten van Hier verspreid. Ons Regionaal Landschap kiest hiervoor omdat Planten van Hier in de reguliere handel voorlopig amper of niet te vinden zijn. Zowel gemeenten, particulieren als natuurverenigingen maakten hiervan gebruik.

2017 We stellen de verspreiding van het autochtoon plantgoed verder op punt. Zo zullen we de organisatie van de verkoop bijsturen op basis van onze ervaringen tijdens de voorbije verkoopsacties. Verder blijven we inzetten op sensibilisering rond Planten van Hier.

P.34

LANDSCHAP

PLATTELAND IN DE BLOEMETJES “De biodiversiteit op het platteland is de laatste decennia sterk achteruitgegaan. We dragen hierbij allemaal een verantwoordelij kheid. Via dit project willen we landbouwers en plattelandsbewoners stimuleren om op een positieve manier samen te werken rond biodiversiteit op het Oost-Vlaamse platteland.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS

INITIATIEFNEMER Centrale van de Landelijke Gilden in samenwerking met Regionale Landschappen. PERIODE 2016-2017 PARTNERS Agrobeheercentrum ECO² (projectcoördinatie/trekker), Boerenbond, Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen. Er wordt ook samengewerkt met Aveve, Koninklijke Vlaamse Imkersbond, de sierteelt- en groenfederatie AVBS, Provincie Oost-Vlaanderen (Kenniscentrum Sociale Cohesie) en het Regionaal Landschap Meetjesland. FINANCIERING Totaalbudget deel RLSD bedraagt 9.970 euro.

Binnen de Landelijke Gilden worden de lokale afdelingen gestimuleerd om nieuwe activiteiten op te zetten rond dit thema, zoals begeleide wandelen fietstochten, studiedagen, cursussen, demo’s, workshops, ... Meest opmerkelijke actie is het uitzaaien van bloemenmengsels. Zo zetten we samen het platteland in de bloemetjes. Kleine initiatieven als deze kunnen, indien gebiedsgericht via verschillende verenigingen, een positieve dynamiek teweegbrengen die enerzijds het natuuren milieubewustzijn versterkt en anderzijds de sociale cohesie vergroot binnen de deelnemende dorpen. Ons Re-

gionaal Landschap biedt ecologische expertise aan over de inzaai van bloemenmengsels, helpt bij het uitwerken van diverse workshops en betrekt mee gemeentebesturen in dit verhaal. We stellen ook onze communicatiekanalen ter beschikking om dit project uit te dragen.

START & EVALUATIE

Op 24 maart vond i.s.m. het agrobeheercentrum ECO² en de Landelijke Gilden in Destelbergen een

startmoment plaats waarop gratis zaadmengsels werden uitgedeeld (27 deelnemers). RLSD verzorgde de inhoud van een publicatie en een presentatie over bijen. Op 18 mei organiseerden we in Wetteren een workshop ‘aanleg en beheer bloemenweide’ voor gemeentelijke groendiensten, sociaal-economie bedrijven, Provincie en Landelijke Gilden (19 deelnemers). Op 6 december gaven we een presentatie over bloemenmengsels en bijen voor de milieuraad van Kruibeke. Op 21 december werd door ECO² een evaluatievergade ring georganiseerd in Lochristi (40 deelnemers).

2017

Op 23 maart organiseren we een startmoment, waarop we opnieuw gratis meerjarig bloemenmengsel uitdelen. Er staan overlegmomenten gepland met de Landelijke Gilden van Wetteren, Wichelen, Buggenhout (Opdorp) en Kruibeke (Bazel). Daarbij gaan we na of opvolging na de projectperiode mogelijk is. Op 9 juli is er een publieksactiviteit (fietstocht) en op 6 augustus een slotmoment.

P.35

LANDSCHAP

VADEMECUM ‘OPEN RUIMTE’ “ANB vroeg ons mee te werken aan een vademecum rond de (her) inrichting van groene en open ruimtes. Bedoeling is een afwegingskader aan te reiken voor de realisatie van een duurzaam ontwerp dat rekening houdt met de principes Harmonisch Park- en Groenbeheer. Wij zorgen er mee voor dat het eindresultaat laagdrempelig en gebruiksvriendelij k is voor gemeentelij ke ambtenaren.” © ANB

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

SITUERING Het Agentschap voor Natuur en Bos heeft een reeks technische vademecums ontwikkeld ter ondersteuning van groenbeheerders. Allen kaderen ze in de

INITIATIEFNEMER ANB STARTJAAR 2015 PARTNERS Hogeschool Gent, Erasmus Hogeschool en Fris in ‘t Landschap. FINANCIERING RLSD zet enkel personeelskosten in.

beheervisie Harmonisch Parken Groenbeheer, kortweg HPG. De HPG-visie gaat uit van een evenwichtige samenhang tussen mensgerichte, natuurgerichte en milieugerichte beleids- en beheermaatregelen en moet leiden tot een duurzaam, divers en dynamisch geheel. Het is de basis voor het eigen beheer van het ANB, maar ook voor het advies en de ondersteuning van andere groenbeheerders. Deze vademecums zijn inmiddels bij veel

gemeenten en verenigingen een vaste waarde geworden. Zo is er

het vademecum ‘Beheerplanning Harmonisch Park- en Groenbeheer’, ‘Water’, ‘Graslandbeheer’, ‘Integrale toegankelijkheid’, ‘Bomen’, ‘Paden en Verhardingen’, ‘Kruidachtigen’, ‘Struiken’ en ‘Recreatieve Infrastructuur’. Als slotstuk wordt de (her)inrichting van groene en open ruimte behandeld.

Als ervaren partner van uiteenlopende doelgroepen die een duurzame en multifunctionele invulling willen geven aan open ruimte, nodigde het ANB ons uit om hieraan mee te werken.

2016

RLSD zetelt als vertegenwoordiger van de Regionale Landschappen in de stuurgroep, als enige niet-professionele ontwerper. Onze taak bestaat erin erop toe te zien dat het eindresultaat laagdrempelig, begrijpelijk en bruikbaar is voor gemeentelijke ambtenaren. Ook voor hen die niet opgeleid zijn als tuin- of landschapsarchitect. Enkel dan zal dit vademecum door hen gebruikt worden en zal het bijdragen aan de kwaliteit van het landschap.

2017

In 2017 wordt het vademecum op punt gesteld. RLSD zal waar nodig nog teksten nalezen en voorbeelden en info aanreiken waar nodig.

P.36

LANDSCHAP

WARMTE UIT HET LANDSCHAP Het project heeft 3 soorten doelstellingen: ruimtelij k-landschappelij ke (het landschap in Klein-Brabant verduurzamen en ecosystemen versterken), lokaal-economische (de samenwerking tussen landbouwers en sociale en lokale economie stimuleren) en eco-energetische (warmte zoveel als mogelij k uit de directe omgeving halen).” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

2016

INITIATIEFNEMER Gemeente Bornem en VLM. STARTJAAR 2012 PARTNERS Gemeenten Bornem, Sint-Amands en Puurs, Agrobeheercentrum Eco², Vlaamse Landmaatschappij, Agentschap Natuur en Bos, Provincie Antwerpen, Igemo, Natuurpunt Klein-Brabant, vzw Katholieke scholen Groot Bornem, Ilanga. FINANCIERING RLSD zet enkel personeelskosten in.

Er werd besloten klein te beginnen en bij succes het project stap voor stap verder uit te bouwen en waar mogelijk te verbreden. Die eerste stappen bestaan uit het opzetten van een landschapsbeheerplan (VLM) en het opzetten van een juridisch vehikel voor het project (CvBA), waarrond ook geïnteresseerde lokale landbouwers zich kunnen organiseren (agrobeheergroep of anderszins) en een opstartsubsidie gezocht kan worden om een vaste coördinator voor het project (o.a. SRP Ruimte Vlaanderen) aan te stellen. Ons Regionaal Landschap is betrokken bij de opmaak van dit landschapsbeheerplan. In eerste instantie werden houtige KLE’s via een quick scan geïnventariseerd in samenwer king met de gemeente Bornem, Provincie Antwerpen, VLM en het Agrobeerscentrum. Hieruit kwam de belangrijke conclusie dat er slechts weinig houtkanten aanwezig zijn en dat het project enkel kans op slagen heeft indien

er voldoende knotbomen efficiënt geoogst kunnen worden en die knotbomen überhaupt voldoende energetische waarde hebben.

Dit moet nu verder onderzocht worden. Op basis van de quick scan (en dus de mogelijke energieke oogst van de knotbomen) en een demonstratie van EANDIS werd door de stuurgroep besloten in te zetten op een houtsnipper-

centrale voor het gemeentelijk zwembad in Bornem.

2017 De quick scan van potentieel bruikbare houtsnipperoogst en hun energetische waarde zal verfijnd worden. Hiervoor zal ge bruikgemaakt worden van het digitaal platform DIPLA. Hierbij ligt de klemtoon op knotbo men op openbaar terrein. Dit ge beurt opnieuw in samenwer king met de gemeente Bornem, VLM, Provincie Antwerpen en het Agrobeercentrum.

P.37

GEÏNTEGREERDE GEBIEDSGERICHTE PROJECTEN

LANDSCHAP

GL * BARBIERBEEK “De Barbierbeekvallei ligt in het noordoosten van de Provincie OostVlaanderen, in het Waasland. Ze ontspringt in Temse en stroomt vervolgens door Sint-Niklaas en Beveren, waarna ze via de polders van Kruibeke in de Schelde uitmondt. Ze vormt een natuurlij ke verbinding tussen de Schelde- en Durmevallei en de boskernen op de stuifzandrug Waasmunster-Beveren (o.a. Ster-Westakkers, Puitvoet).” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

Binnen het project ‘Gestroom lijnd Landschap’ (GL) helpen we de Provincie Oost-Vlaanderen om natuurverbindingen te versterken, waterhuishoudingen te verbeteren en waterlopen in het landschap te herwaarderen.

2016

INITIATIEFNEMER Provincie Oost-Vlaanderen STARTJAAR 2018 (voorbereiding vanaf 2016) PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen, VMM, Toerisme Waasland, Toerisme Oost-Vlaanderen, VLM, Interwaas, W&Z, Archeologische dienst Waasland, ABS, Boerenbond, KRUIN, ANB en de gemeenten Temse, Kruibeke, Sint-Niklaas, Beveren. FINANCIERING Start vanaf 2018, 70 % door Provincie OostVlaanderen, 30 % cofinanciering.

De actieve projectperiode begint pas in 2018. In 2016 werd alle re levante gebiedsinfo verzameld om de concrete projectdoelstellingen en uitdagingen voor dit gebied te formuleren. Daarnaast werd de

projectwerkgroep samengesteld. Die werkt aan een gezamenlijk actieprogramma. Het projectop zet werd ook toegelicht bij de betrokken besturen en organisaties en projectideeën werden verzameld.

In 2016 volgden we de totstandkoming van het project op. Con-

creet woonden we de starten werkgroepvergadering bij, lever den we gebiedskennis aan en deelden we de ervaringen die we opdeden bij de twee andere Gestroomlijnde Landschappen. Zo bouwen we mee aan de visie van het project en bereiden we ons

voor op de eigenlijke start in 2018, zodat we een vliegende start kunnen maken.

2017

Ook in 2017 zal onze bijdrage aan dit project beperkt blijven tot het bijwonen van de kerngroepvergaderingen, het aanle veren van gebiedskennis en het delen van ervaringen. Er wordt beoogd om in de 2de helft van 2017 tot een gezamenlijk actieprogramma te komen dat dan ter goedkeuring wordt voorgelegd aan de betrokken besturen, waarna de uitvoering

kan starten. Er is een periode van 4 jaar intensieve samenwer king voorzien rond de uitvoering van acties op het terrein (2018-2022). In die periode voorziet de Provincie Oost-Vlaanderen bij komende middelen voor realisatie van landschapselementen. Nadien wordt verder samengewerkt, zowel aan de mogelijke langer lopende (infrastructurele) projecten als aan opvolging en beheer. Deze vallei, die de Polders van Kruibeke en de Durmevallei met elkaar verbindt, valt binnen de grenzen van Rivierpark Scheldevallei (p.50).

P.40

LANDSCHAP

GL * MAANBEEK-LARESLOOT “De vallei van de Maanbeek en de Laresloot vormt de natuurlij ke verbinding tussen de Kalkense Meersen en de Damvallei. Samen met de Provincie Oost-Vlaanderen en de gemeenten Laarne, Wetteren en Destelbergen werken we hier aan een sterkere natuurverbinding, een betere waterhuishouding en de herwaardering van de waterlopen in het landschap.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

2016 De actieve projectperiode van dit project liep eind 2015 af. Op vraag van de Provincie Oost-Vlaanderen wordt wel nog ingespeeld op kansen die zich in voordoen.

INITIATIEFNEMER Provincie Oost-Vlaanderen STARTJAAR 2012 PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen, gemeenten Wetteren, Laarne en Destelbergen. FINANCIERING Opgenomen in het budget van Gestroomlijnd Landschap Molenbeek-Graadbeek.

Concreet werden de bedrijven van de industrieterreinen Veldmeers (Laarne) en Stookte (Wetteren) aangeschreven met het aanbod om deel te nemen aan een samenaankoop voor bosgoed en de opmaak van een om gevingsplan. Twee kleinere bedrijven in Laarne en één heel groot bedrijf in Wetteren gingen hierop in. Voor deze bedrijven wordt een voorstel opgemaakt voor een beplanting op het bedrij venterrein, die naast een groenbuffer ook een landschappelijke en ecologische meerwaarde biedt.

Het weer speelde ons parten bij de laatste acties van dit project. Door

het extreme weer van het najaar 2015 kon een nieuwe poel die in kader van dit project zou gegra ven worden (Mellestraat), niet gerealiseerd worden. Deze werd in 2016 alsnog gegraven. Een vrij groot aantal van de fruitbomen die tijdens het laatste projectjaar (2015) werd aangeplant overleefde het extreem droge voorjaar niet. Deze werden tijdens de winter van 2016 vervangen.

2017 We volgen de samenaankoop van het bosgoed verder op, alsook de aanplant. Waar het kan zullen we inspelen op mogelijke kansen. Tot slot tekenen we present op de jaarlijkse bijeenkomst van de stuurgroep.

P.41

LANDSCHAP

GL * MOLENBEEK-GRAADBEEK “De vallei van de Molenbeek en de Graadbeek realiseert een natuurlij ke verbinding tussen het boscomplex Herenbos-Kravaalbos, het Kluisbos en de Dender. Er is een nauwe samenwerking met het project Landschap van Erembald tot Kravaalbos (p.45).”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS

2016 De aanvragen komen vlot binnen. Het gaat om spontane reacties van particulieren die reageren op oproepen, mensen die ons berei ken via mond-tot-mondreclame, hints van de stad Aalst en reacties op onze eigen proactieve benaderingen. INITIATIEFNEMER Provincie Oost-Vlaanderen STARTJAAR 2012 PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen, stad Aalst, gemeenten Asse, Opwijk en Affligem. FINANCIERING 20.000 euro per jaar van de Provincie Oost-Vlaanderen.

In 2016 werden deze aanplantingen of poelen gerealiseerd:

1. boomgaard en haag aangeplant in de Beugemstraat (naast de Leirekesroute) • 2. solitaire eiken aangeplant en nieuwe poel gegraven in de Bosstraat • 3. bosgoed hoogstamfruitbomen geleverd in de Bosstraat, de ge bruikers wensten de boomgaard en houtkant zelf aan te leggen • 4. kleine boomgaard (9 bomen) aangeplant in de Klaarhaagstraat,

de eigenaars waren zeer tevreden en afgelopen winter mochten extra bomen worden aangeplant op hun perceel en … op dat van de buren! • 5. knotbomen en hazelaars aangeplant tussen de Moorselbaan en de Leirekesroute • 6. hoogstamboomgaard aangeplant ter hoogte van de Nedermolenstraat • 7. meidoornheg aangeplant ter hoogte van van een landbouwwegel (Spitweg) ter hoogte van de Koebrugstraat • 8. poel gegraven en houtkant aangeplant ter hoogte van de Zwaneveldweg • 9. houtkant aangeplant ter hoogte van de Ba ron De Meerstraat • 10. rij eiken ingeboet in de Putstraat en Kluis • 11. poten van zwarte populier geplant ter hoogte van de Putstraat • 12. boomgaard, houtkant en knotbomen aangeplant langs de trage weg tussen de Motte en Pachting. Aalst is de eerste gemeente binnen ons werkinsgebied waar de vraag naar hoogstamboomgaarden zo groot is. Dit ge

bied kende in het verleden dan ook veel boomgaarden. De vraag

P.42

naar advies over het beheer van boomgaarden was groot. Boven dien drong een correcte vormsnoei van de aangeplante fruitbomen zich op. Daarom werd besloten om in samenwerking met de stad Aalst een snoeicursus te organiseren. Die vond plaats op 20 maart, 35 geïntersseerden namen eraan deel. Door het grote succes werd er meteen besloten ook een zomersnoeicursus te voorzien. Die lokte op 4 september 45 deelnemers.

2017 Afhankelijk van uitkomsten van gesprekken met particulieren, binnenkomende vragen en suggesties en in overleg met de werkgroep projectgebied Molenbeek-Graadbeek zal in de loop van 2017 een keuze worden gemaakt voor uit voeringen. Enkele mogelijkheden zijn de aanleg van poelen ter hoogte van de Abdij straat, ontsluiting van de unieke historische motte van Moorsel, vervangen van een rij sparren door een inheemse houtkant langs de Konijnaardeweg, ...

IN DE KIJKER Het Lyceum Aalst heeft meer dan 80 verschillende fruitrassen staan, waaronder enkele heel zeldzame rassen.

Ooit gehoord van de Pistolpeer, Voskespeer, Moorselaar, Cooremannekes of Ganzebollen? Iedereen dacht dat deze oude Aalsterse Perenrassen volledig verdwenen waren. Maar het Lyceum ont-

OUDE PERENRASSEN dekte moederbomen en dankzij hun entwerk blijven deze rassen nu bewaard. Op vraag van Gestroomlijnd Landschap werden meer stekken geënt. De geënte fruitbomen werden aangeplant op de hierboven vermelde locaties. Zo draagt ook dit project bij aan het overleven van dit cultuurhistorisch erfgoed.

LANDSCHAP

LANDINRICHTING KLEIN-BRABANT

INITIATIEFNEMER Vlaamse Landmaatschappij STARTJAAR 2014, uitvoering vanaf 2017 PARTNERS De gemeentebesturen van Bornem, Puurs, Zwijndrecht, Sint-Amands, Schelle, Hemiksem, Niel, Boom, Rumst • de Provincie Antwerpen en haar diensten Ge biedsgericht Beleid, Landbouwen Plattelandsbeleid, Ruimtelijke Planning, Integraal Waterbeleid, Vrije Tijd, Duurzaam Natuurbeleid en Erfgoed • Intergemeentelijk Samenwerkingsverband (IGS) Schelde-Landschapspark • Onroerend Erfgoed • Agentschap voor Natuur en Bos • Vlaamse Milieu Maatschappij • Waterwegen en Zeekanaal • Afdeling duurzame landbouwontwikkeling • Ruimte Vlaanderen • Afdeling Wegen en Verkeer • Toerisme provincie Antwerpen, Toe risme Scheldeland • Regionale Landschappen Rivierenland en Schelde en Durme • Natuurpark Klein-Brabant • Natuurpunt Rupelstreek • Boerenbond. FINANCIERING Vlaamse overheid: 2 miljoen euro.

“De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) heeft van Vlaams minister Joke Schauvliege de opdracht gekregen om een planprogramma te ontwerpen voor het landinrichtingsproject ‘Schelde en Rupel’. Doel is om alle plannen en projecten uit de regio op elkaar af te stemmen.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: STIJN VAN BELLEGHEM

SITUERING Het projectgebied ‘Schelde en Rupel’ ligt pal in de Vlaamse Ruit tussen Antwerpen en Brussel. Het omvat een cluster van gemeenten in Klein-Brabant (Bornem, Puurs en Sint-Amands), de Rupelstreek (Niel, Hemiksem, Schelle, Boom en Rumst) en de gemeente Zwijndrecht. Klein-Brabant is al bij ons Regionaal Landschap aangesloten, de toetreding van Zwijndrecht wordt voorgelegd aan de Algemene Vergadering van 15 februari 2017.

GESCHIKT INSTRUMENT De Vlaamse Landmaatschappij (VLM) had eerder al een onderzoek gestart naar initiatieven om de open ruimte in dit gebied duurzaam en kwaliteitsvol in te richten. Voor dit verkennend onderzoek werden de streekpartners ruim geraadpleegd. Het onderzoek wees uit dat landinrichting het geschikte instrument is om nieuwe initia tieven en lopende processen in ‘Schelde en Rupel’ op elkaar af

te stemmen en de inrichting met gebiedsgerichte projecten uit te voeren. Bij de planopmaak voor ‘Schelde en Rupel’ worden onder meer volgende accenten gelegd: 1. Een beter evenwicht realiseren

tussen de impact van industrie en verstedelijking. • 2. De voor Vlaanderen belangrij ke natuuren landschapswaarden beschermen en verder ontwikkelen. • 3. De landbouw versterken. • 4. Een recreatief aanbod uitwer ken en dat afstemmen met het recrea tieve aspect van het Sigma-plan.

2017 De geselecteerde plannen zul len uitgevoerd woren in de periode van 2017 tot 2027 en dat in afstemming met andere inrichtings plannen. Ons Regionaal Landschap denkt en werkt mee door onder andere deel te nemen aan de planbegeleidingsgroep en diverse uitvoeringsprojecten op het terrein.

P.44

LANDSCHAP

EREMBALD-KRAVAALBOS “We bouwen het open ruimte gebied tussen het centrum van Aalst, Affligem, Asse en Opwij k uit tot een gebied met hoge ruimtelij ke kwaliteit en gekenmerkt door sterke natuuren erfgoedwaarden, duurzame landbouw, een duurzaam watersysteem en kwaliteitsvol recreatief groen dat tot in het hart van de omliggende steden en woonkernen doordringt.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVELYNE FIERS

Het projectpartnerschap wil samen met een breed netwerk aan lokale actoren de vele troe ven van de streek ten volle uitspelen. Hiertoe zijn doel-

INITIATIEFNEMER Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Vlaams-Brabant, stad Aalst, gemeenten Affligem, Asse, Opwijk, Regionale landschappen Pajottenland & Zennevallei en Groene Corridor. STARTJAAR 2014 PROJECTPARTNERS Spelers van de open ruimte: overheden en grondeigenaars (landbouwers, particulieren, verenigingen, scholen, …), recreanten, toeristen, lokale verenigingen actief in de sectoren natuur, erfgoed, landbouw, toerisme, recreatie en jacht.

stellingen geformuleerd op vlak van landschappelijke struc tuur, natuur, erfgoed, landbouw, integraal waterbeheer, toerisme, recreatie en hopcultuur. De projectpartners hanteren een bottom-upaanpak waarbij lokale bestaande dynamieken bij verenigingen, ondernemers en landbouwers in het gebied gestimuleerd en ondersteund worden. Daarnaast worden ook grensoverschrijdende hefboomprojecten opgezet. Er wordt uitdrukkelijk gekozen voor een geïntegreerde aanpak.

ABDIJLANDSCHAP Het natuurrijke landschap rond de Abdij Affligem bulkt van de erfgoedwaarden. Verschillende

projectpartners werken samen met bewoners, landbouwers, ondernemers, grondeigenaars en lokale verenigingen om de uitzonderlijke waarden van het

abdijlandschap verstreken. Ze laten de erfgoedelementen beter tot hun recht komen en maken het landschap mooier, natuurrijker en beter toegankelijk. De abdij Affligem is een van de belangrijkste bakens van de streek.

De abdijgemeenschap en de projectpartners zullen de komende jaren samenwerken aan de versterking van haar landschappe lijke, cultuur-historische en toeristisch-recreatieve waarde. In 2016 werden de inhoud en de vorm van de samenwerking voor de opwaardering van de abdijtuin, de abdijstraat, de parkings en pleinen van de abdij bepaald. Een subsidiedossier voor de opwaardering van de abdijtuin werd ingediend bij de Provincie Vlaams-Brabant. In het GNOP-gebied Koudenbergbeekvallei werden bijkomende gronden verworven en percelen ingericht voor natuur en biodiversiteit. Het gebied werd verder opengesteld voor zachte recreatie.

P.45

draagvlak gecreëerd voor de rea lisatie van deze groenpool. Met het oog op natuurinrichting en bosuitbreiding werden bijkomende gronden verworven door Natuurpunt en de stad Aalst.

Een oude visvijver van de abdij Affligem werd weer toeganke lijk gemaakt door de aanleg van

een brug en een vlonderpad die opgenomen werden als uitbreiding van het Roofridderspad. Info borden die bezoekers meer uitleg geven over dit weinig gekende en tot voor kort ontoegankelijke gebied werden geplaatst. En een imposante boom werd genetisch geanalyseerd en gedetermineerd als een zwarte populier met uniek genetisch materiaal. Er worden vervolgprojecten opgezet om deze boom te vermeerderen.

HET WITTE DORP Mazenzelewerd vroeger ‘het witte dorp’ genoemd omdat het in de lente wit kleurde door de vele bloeiende kersenboomgaarden. In

2016 werden enkele boomgaarden rond het rond het dorp hersteld, zowel op gemeentelijke gronden als bij particulieren. Om bewo ners meer voeling te laten krijgen met het landschap van hun streek werd een kersenwandeling ontwikkeld en werd een snoei cursus steenfruit gegeven.

MOTTE Hof te Eksel is een van de weinige

goed bewaarde mottes in Vlaanderen. Ze vormt een unicum door haar ligging langs een stromende beek. In 2016 werd samen met de eigenaar een plan opgemaakt om de motte op termijn terug beleefbaar te maken: ze wordt toegankelijk en landschappelijk meer zichtbaar.

ROBUUSTE NATUUR De stad Aalst werkt aan de verbin ding van verschillende gebieden met grote ecologische waarde

zoals het Osbroek, de Gerstjes, het Kluisbos en de Wellemeer sen/Kapellemeersen zodat dieren en planten, maar ook wandelaars en fietsers zich van het ene naar het andere gebied kunnen verplaatsen. Daarbij gaat ook aandacht naar de verbinding met de Dender, de omliggende woonkernen (Aalst-centrum, E rembodegem, Denderleeuw, Affligem) en de omliggende buitengebieden (het abdijlandschap en de Faluintjesstreek). In 2016 werd

Voor de Wellemeersen/Kapelle meersen werd een haalbaarheids studie voor een natuurinrichtings project opgestart door ANB en de VLM. Het projectbureau heeft

het ambitieniveau voor de Kapellemeersen opgekrikt om haar ecologische potenties ten volle te kunnen ontwikkelen en haar re creatieve waarde te vergroten. Hier voor werd een actief aankoopbeleid door Natuurpunt Nationaal en het beheer door Na tuurpunt Aalst gestimuleerd en ondersteund. Het bekenstelsel MolenbeekGraadbeek vormt de ruggengraat van het landschappelijk netwerk dat de boscomplexen en de Dendervallei met elkaar verbindt.

In het kader van het project Gestroomlijnd Landschap Molenbeek-Graadbeek (p.42) verbetert de Provincie Oost-Vlaanderen samen met lokale partners de Molenbeek, haar zijbeken en het omgevende landschap. In kader van het uitgebreid bosbeheerplan werden in het Kravaalbos terreinacties uitgevoerd die ecologische waarde van het Kravaalbos vergroten.

HOP De regio rond Aalst, Affligem en Asse stond eeuwenlang bekend

als een van de rijkste hopschuren in Europa. In 2016 lanceerde de dienst Toerisme van de Provincie Vlaams-Brabant de campagne ‘(H)OP SMAAK’ om de hopteelt en de hopcultuur in de regio in de verf te zetten.

TOERISME - RECREATIE De aanleg van de speelzone Ten Rozen (p.75) en de inrichting van het natuureducatief centrum Heuvelpark (p.73) gingen dit jaar met rasse schreden vooruit. Tijdens

de Erembald Kravaal Happening op 16 oktober werd ‘The Obser ver’, landart van de hand van Will Beckers, ingehuldigd in het Heuvelpark.

De Leirekensroute is een belangrij ke recreatieve fietsen wandel as die het centrum van Aalst

met Londerzeel verbindt en ter hoogte van Opwijk aantakt op de in ontwikkeling zijnde fietssnelweg naar Brussel (OMA-B route). De route heeft een belangrijke landschappelijke en ecologische waarde. De diensten Mobiliteit van de Provincies Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen onderzoeken de mogelijkheid van de heraanleg van de Leirekensroute in functie van de opschaling tot fietssnelweg. Hierbij houden ze rekening met de randvoorwaarden natuur, landschap en zachte recreatie. Het projectpartnerschap ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’ volgt dit dossier op en ijvert voor een geïntegreerde aanpak waarbij de na tuur-, landschaps- en bestaande recreatieve waarden van de Leirekensroute niet alleen beschermd, maar zelfs versterkt worden.

Twee subsidiedossiers rond toe risme en recreatie werden goed gekeurd: de realisatie van het wandelknooppuntennetwerk Brabantse Kouters en dat van het di gitaal wandelplatform Brabantse Kouters. Ze vormen een belang rijke impuls voor het projectgebied.

LANDBOUW In de werkgroep landbouw brachten landbouwers ideeën, wensen en noden aan die verband houden met of bijdragen aan het landschap of landschapsontwikkeling. Verschillende van die ideeën kregen in 2016 concreet gestalte. Agrobeheergroep ‘De Faluintjes’ werd opgericht om landbouwers worden actiever te betrekken bij landschapsbeheer en landschapsontwikkeling in hun eigen streek. Ze kregen meteen

al twee opdrachten: herstel van een buurtweg en plaatsing van 20 kerkuilnestkasten bij collega-landbouwers.

De brochure en bijhorende website (H)EERLIJK LOKAAL werden gelanceerd om de korteketenverkoop in de regio te vergroten. Consu-

menten leren lokale landbouwers en hun producten kennen en krij gen meer inzicht in de voordelen van korte keten; voor zichzelf én voor de boer.

(H)EERLIJK LOKAAL: Website Brochure

GLOBALE PROJECTWERKING De ambities van het projectpartnerschap worden waargemaakt door een gebundelde inzet van Europese, Vlaamse, provinciale en lokale instrumenten en be leidsplannen. De projectpartners zoeken samen met lokale actoren geïntegreerde oplossingen en stimuleren en onder steunen de positieve dynamiek van verenigingen, ondernemers en landbouwers in het gebied. Nieuwe samenwerkingsverbanden en netwerken worden uitgebouwd. De volgende vergaderingen werden voorbereid en opgevolgd: 2 verga-

deringen met de stuurgroep (16.03 en 16.12), 4 vergaderingen met het projectbureau (10.02, 13.04, 07.09 en 16.11), 1 overleg met de klankbordgroep (12.12), vergaderingen met de gebiedsgerichte en thematische werkgroepen (07.05 landbouw, 14.01 natuur).

De loonkost en werkingsmiddelen van de projectmedewerker Evelyne Fiers werden voor de helft gedra-

gen door RLSD (27.000 euro) en voor de helft door de Provincies Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant, de stad Aalst en de gemeenten Affligem, Asse en Op wijk (33.000 euro). Per deelproject droegen de betrokken partijen bij in de kosten voor de realisatie van het betrokken deelproject. Acht goedgekeurde subsidiedossiers leverden 5,6 miljoen euro projectmiddelen op:

• 300.000 euro van Ruimte Vlaanderen voor de coördinatie van het strategisch project (RLSD i.s.m.

alle projectpartners). • 275.000 euro van Toerisme Vlaanderen voor de realisatie van een wandelknooppuntennetwerk (Toerisme Vlaams-Brabant i.s.m. Toerisme Oost-Vlaanderen). • 95.000 euro voor de ontwikkeling van een digitaal wandelplatform via het Europees Programma voor Plattelandsontwikkeling en het programma Platteland Plus (RLGC). • 84.400 euro van het Agentschap Natuur en Bos voor de realisatie van toegankelijke natuur in de Koudenbergbeekvallei (Affligem i.s.m. milieuraad Affligem en RL P&Z). • 18.000 euro van het Agentschap Natuur en Bos voor de inrichting van overwinteringsplaatsen voor vleermuizen in Osbroek-Gerstjes (RLSD). • 20.000 euro van de Provincie Vlaams-Brabant (i.k.v. de onder steuning van het gemeentelijk na tuurbeleid) voor de Koudenbergbeekvallei (RL P&Z). • 12.300 euro van de Provincie Vlaams-Brabant (i.k.v. de ondersteuning van het gemeentelijk natuurbeleid) voor de kersen-

boomgaarden rond Mazenzele (RLGC). • 4.865.000 euro van Stedenbeleid Vlaanderen voor het stadsvernieuwingsproject Immerzeel+ (Aalst). Vier subsidiedossiers voor de on der steuning van het gemeente lijk natuurbeleid werden voorbe reid en ingediend bij de provincie Vlaams-Brabant:

1. Abdijlandschap – GNOP-gebied ‘Omgeving Domentse bossen en Bleregem’ (gemeente Affligem i.s.m. RL P&Z) • 2. De kersenboomgaarden van Mazenzele (gemeente Opwijk i.s.m. RLGC) • 3. Opmaak beheerplan Abdij van Affligem: tuin en omgeving (gemeente Affligem i.s.m. RL P&Z en het projectbureau) • 4. Stokesbergbos (gemeente Asse i.s.m. RLGC).

COMMUNICATIE EN DRAAGVLAKVORMING Om het project, de projectpartners en de lopen de acties kenbaar te maken, werd op 16 oktober de Erembald Kravaal Happening Hap-

pening georganiseerd. Niet min der dan 2.000 bezoekers namen

deel aan de geleide wandelingen en genoten onder een stralende zon van muziek, randanimatie, infostandjes van projectpartners, lokale verenigingen en korteketenboeren of een informatieve lezing. De nieuwe wandelbrochure ‘Ontdek het Abdijlandschap’ laat mensen aan de hand van 3 wandelingen kennismaken met het abdijlandschap, het project, haar doelstellingen en de realisaties van de projectpartners.

BEKIJK HIER DE BROCHURE ‘ONTDEK HET ABDIJLANDSCHAP’

Acties werden bekendgemaakt via persmomenten, artikels (o.a. in Chipka, De Faluintjes, Boer & Tuinder, OpwijkInfo, Landschaps krant RLSD) en participatieve

acties (boomplantacties, brainstormsessies met omwonenden, cursussen, werfwandelingen…).

2017 Globale projectwerking: opstel-

len van een nieuwe samenwer kingsovereenkomst in kader van de goedkeuring van subsidie voor strategische projecten van Ruim te Vlaanderen (herdefiniëren projectstructuur, projectdoelstellingen, projectfinanciering). Organisatie derde editie Erembald Kravaal Happening (15 oktober 2017, Mazenzele). Abdijlandschap: opstellen over-

eenkomst in kader van de opmaak van een ‘Masterplan Abdij Affligem en omgeving’ tussen de abdij Affligem, de gemeente Affligem, de stad Aalst en het projectpartnerschap. Lancering en opvolging studieopdracht via het instrument Open Oproep van de Vlaams Bouwmeester.

Groenpool: opzetten van nieuwe

samenwerkingsverbanden met het oog op de realisatie en inrich ting van het stadsrandbos Erembald en bij uitbreiding de grote zuidelijke groenpool. Ook: opmaak geïntegreerde gebiedsvisie. Hop: opmaak actieplan met betrekking tot de hopteelt en de hopcultuur in de regio Mazenzele: opmaak Masterplan

Mazenzele

Kravaalbos: opstarten opruimactie en plaatsing bebording naar aanleiding van de Erembald-Kravaal Happening op 15 oktober 2016. Landbouw: verder inzetten op de

ondersteuning van landbouwers als landschapsbouwers en het promoten van korteketenverkoop in de regio (o.a. door nieuwe samenwerkingsverbanden te sti muleren).

Toerisme en recreatie: visie en actieplan ontwikkelen op de toeristisch-recreatieve ontsluiting van

het gebied. Ondersteunen van oprichting van een ‘Huis van de Streek’. Ondersteunen haalbaarheidsstu

die Wellemeersen/Kapellemeer sen, fietssnelweg Leirekensroute, opmaak wandelknooppuntennetwerk en digitaal wandelplatform Brabantse Kouters, inrich ting van de open ruimte corridor in toekomstige duurzame wijk Immerzeel, ontwikkeling van het valleigebied van de Molenbeek-Graadbeek (p.42), de ver sterking van de landschappelijke, recreatieve en natuurwaarde van Stokesbergbos (trekker: RLGC en gemeente Asse), de opmaak van de IHD-managementplannen voor de SBZ ‘bossen van de

Vlaamse Ardennen en andere zuid vlaamse bossen, oostelijk deel’,

soortgerichte acties, de opmaak van nieuwe bebording voor het Kravaalbos (trekker: ANB in samenwerking met de stad Aalst), opvolging inrichting na tuureducatief centrum Heuvelpark en speelzone Ten Rozen.

LANDSCHAP

SCHELDE STERK MERK “Met dit strategisch project willen verschillende spelers uit de Schelderegio tussen Gent en Antwerpen lopende initiatieven beter op elkaar afstemmen om zo samen de Schelderegio op een hoger niveau tillen en haar rol als groen-blauwe trekpleister voor natuur, erfgoed en toerisme te versterken.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: TOM WEZENBEEK

INITIATIEFNEMER RLSD i.s.m. onderstaande partners. STARTJAAR 2015 PROJECTPARTNERS Vlaamse: Agentschap voor Natuur en Bos, Agentschap Onroe rend Erfgoed, Departement Ruimte, Natuurpunt, Toerisme Vlaanderen, Vlaamse Landmaatschappij, Waterwegen en Zeekanaal nv • Provinciale: Antwerpen, OostVlaanderen, Toerisme Antwerpen, Toerisme Oost-Vlaanderen • Regionale: Kolena vzw, Natuurpunt Zuid-Waasland, Regionaal Landschap Schelde-Durme, Schelde-Landschapspark, Toerisme Scheldeland, Toerisme Waasland, Vzw Durme • Gemeentelijke: Berlare, Bornem, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Puurs, Sint-Amands, Temse, Waasmunster, Wetteren, Wichelen, Zele • Private: Algemeen Boerensyndicaat, Boerenbond, Koninklijke Vereniging der Historische Woon steden & Tuinen, Landelijk Vlaanderen, Scaldisnet. FINANCIERING Ruimte Vlaanderen financiert het grootste deel van de werking (100.000 euro/jaar). De gemeentelijke partners dragen de rest financiering (25.000 euro) vanaf het tweede werkingsjaar.

STRATEGISCHE DOELSTELLINGEN 1. RUIMTE OM TE LEVEN

Schelde- en Durme-estuarium als Europese biodiversiteitshotspot

Vlaanderen verstedelijkt aan een hoog tempo. De Vlaamse ruit slibt snel dicht. Het vraagt een sterke visie en een bewust beleid om de Scheldevallei als een kwaliteits volle groen-blauwe ader voor fauna en flora en uiteraard ook voor bewoners en bezoekers te behouden. Schelde Sterk Merk wil hier mee zijn schouders onder zetten.

2. RUIMTE OM TE BELEVEN

Schelde- en Durme-estuarium als toeristisch-recreatieve attractiepool

De Schelde is een unieke getijdenrivier. In de overstromingsgebieden kun je deze getijden aan den lijve ondervinden. En langs deze rivier ligt een prachtig landschap en een snoer van mooie dorpen, kastelen, de stad Dendermonde, … Je kan deze regio proeven door er te fietsen, wandelen, logeren of gewoon een

terrasje te doen. De ambitie is om dit recreatief en toeristisch aanbod verder uit te bouwen en de kwaliteitsvolle beleving van de Scheldevallei te versterken.

3. SAMEN STERK

Maximaal draagvlak en mede verantwoordelijkheid

Een belangrijk doel van Schelde Sterk Merk is om beter samen te werken: • Samen sterk door overleg: We stemmen de bestaande overlegfora in verschillende beleidsdomeinen en op verschillende beleidsniveaus op elkaar af en waar nodig starten we onderling overleg op. • Samen voor een sterke visie: We werken aan een gedeelde en geïntegreerde visie op deze regio op vlak van toerisme, erfgoed, landschap, natuur, bos, landbouw en ruimte.

OPERATIONELE DOELSTELLINGEN 1. de landschappelijke kwaliteit

vergroten van het gebied (Schelde-Durme-estuarium) - tegen-

P.50

gaan van verrommeling / versnippering, zorg voor erfgoed en natuur • 2. een verdere kwalitatieve opschaling van de toeristisch recreatieve ontsluiting van het gebied (kwalitatief netwerk van wandelen fietspaden) • 3. het bezoekersonthaal en de beheer sing van bezoekersstromen ver der uitbouwen en stroomlijnen • 4. beheer en inrichting voor na tuur, recreatieve infrastructuur en re creatieve activiteiten afstemmen • 5. de ‘verhaling’ van het gebied verhogen in functie van de belevingswaarde: op een kwaliteitsvolle en interactieve manier aan de hand van moderne mogelijkheden • 6. de natuurbeleving van het gebied verhogen, rekening houden met de ecologische draagkracht van het gebied • 7. ambitieuze en goed gedoseerde marketing van de regio • 8. streekbeleving en streekidentiteit verhogen door middel van ondersteuning en promotie van streekgebonden producten • 9. lokale bevolking sensibiliseren voor de bijzondere kwaliteiten van de regio zodat inwoners van de regio sterke ambassadeurs worden voor hun eigen streek • 10. een visie op natuur- landbouw- en milieueducatie (NME) ontwikkelen

voor het Schelde-Durme-estua rium en die visie implementeren door concrete NME-projecten uit te voeren • 11. een realisatie gerichte overlegstructuur ontwikkelen die eenvoudig is in orga nisatie, die het eenheidsgevoel levendig houdt en acties opvolgt en bijstuurt. Het activeert de kwaliteiten van stakeholders en actoren en zet aan tot samen werking dat leidt tot een gemeenschappelijke beeldvorming.

2016 Tijdens 2016 kwamen de stuurgroep en de begeleidingsgroep elk tweemaal bijeen. Er werd een actieplan opgemaakt rond elk van de drie strategische doelstellingen. Om deze acties concreet uit te werken, werden de volgende initiatieven genomen:

SAMEN STERK DOOR OVERLEG

Vanuit Schelde Sterk Merk werd, naast tal van bilaterale gesprekken, ook deelgenomen aan overlegstructuren van verschillende partners en overlegmomenten rond de volgende thema’s: Natuurinrichtingsproject Kalkense Meersen en Donkmeer, Landinrichtingsproject Klein-Brabant, de Polders van Kruibeke (opvolging), het ont haalplan voor Kalkense Meersen en Donkmeer, het opzetten van een overlegstructuur voor de Durmevallei, structureel overleg met Dendermonde, … Daarnaast ging Schelde Sterk Merk ook toelichtingen geven bij verschillende besturen van gemeenten en andere orga nisaties.

SAMEN VOOR EEN STERKE VISIE

De studie in samenwerking met KU Leuven en Toerisme Vlaanderen over de mogelijke toeristische ontwikkeling voor de Scheldevallei werd opgeleverd. De provinciale toeristische overheden ontwikkelden samen met de regionale toeristische overheden en Schelde Sterk Merk een visie op de ontwikkeling van logies in de Scheldevallei (Logiesplan).

RUIMTE OM TE LEVEN

Schelde Sterk Merk onderzocht de

haalbaarheid van een Rivierpark Scheldevallei. De conclusie was dat dit een haalbare kaart was en de stuurgroep van december 2016 gaf hiervoor groen licht. Op vlak van onthaal en ontslui ting van de Scheldevallei werden verschillende stappen gezet. In sommige deelgebieden beginnen we nu aan het opmaken van een visie, in andere aan de uitvoering en elders aan de permanente ver ankering van het onthaal en de ontsluiting: • DURME: de financiering voor de opmaak van een onthaal- en ont sluitingsvisie voor de Durme geraakte rond in overleg met ANB, W&Z, RLSD, Toerisme Oost-Vlaanderen (Waasland en Scheldeland) en de gemeenten Hamme, Zele, Waasmunster, Temse en Lokeren. Juist voor het jaareinde kwam de jury samen om deze opdracht aan een studiebureau te gunnen. • KALKENSE MEERSEN & DONKMEER: de onthaalplannen voor Kalkense Meersen en Donkmeer werden gefinaliseerd. In overleg met de gemeenten Berlare, Wichelen, Wetteren en Laarne werden middelen vrijgemaakt voor de aanwerving van een deeltijdse coördinator voor de uitvoering van deze plannen. Deze coördinator zal werken vanuit de schoot van RLSD/ Schelde Sterk Merk. • POLDERSPARKSCHAP: Schelde Sterk Merk ondersteunde de gemeente Kruibeke in de oprichting van een Poldersparkschap met alle streekholders van de Polders van Kruibeke om samen tot een goed beheer en sterke verdere ontwikkeling van deze polders te komen. Het Havenbedrijf werkte verder

aan de lancering van de Waterbus. In overleg met de gemeen

ten Kruibeke, Temse en later ook Bornem werd regelmatig overleg gepleegd met de initiatiefnemers van de Antwerpse waterbus. Een stagiaire voerde gedurende twee maanden een onderzoek uit naar hoevetoerisme & korte keten in de landbouwsector met het oog om kansen te detecteren voor een toekomstig project hierrond. Eind 2016 beslisten Boerenbond, Toe risme Oost-Vlaanderen en Schelde Sterk Merk om hiervoor een PDPO-project uit te werken.

dossier ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’. In december kregen we bericht dat Toerisme Vlaanderen deze subsidie ter waarde van 4,388 miljoen euro toekent. Schelde Sterk Merk hielp mee de partijen rond tafel brengen voor de gesprekken ter voorbereiding van (de gunning van) een beheersplan voor het Fort van Liezele en zijn omgeving (Puurs) in het kader van het lopende Landinrichtingspro ject in Klein-Brabant. Schelde Sterk Merk werkt op diverse vlakken mee aan de ster

kere beleving van de Scheldevallei

voor zowel inwoners als bezoekers: 1. Toerisme Oost-Vlaanderen diende in overleg en samenwerking met Schelde Sterk Merk een subsidiedossier in om belevingspunten te realiseren in de Kalkense Meer sen. Toerisme Vlaanderen kende hiervoor uiteindelijk geen subsidie toe. 2. ANB gaf de opdracht voor de conceptontwikkeling van 5 natuur belevingspaden verspreid over de Scheldevallei, gericht op families met kinderen (zie tekeningen onder). Schelde Sterk Merk zorgde mee voor de coördinatie en opvolging van dit project.

ing the River Schelde to Climate Change’ (SPARC). RLSD/Schelde

ALLE TEKENINGEN © FOCUS-ID & STEENHAUT

In de loop van het jaar dienden ANB en W&Z een Europees subsidiedossier ‘Space for Adaptat©

Sterk Merk en het Waterbouw kundig Labo verleenden hieraan hun medewerking.

RUIMTE OM TE BELEVEN

Schelde Sterk Merk investeerde in 2016 veel tijd, energie en middelen in de opmaak van een business plan voor het subsidie-

ontwerpen voor belevingspaden in de kalkense meersen

Om een bestaande ruimtelijke visie op vlak van natuur en toe risme voor het Donkmeer in Ber-

lare te kunnen uitvoeren en ook in lijn met het logiesplan van de toeristische overheden en Schelde Sterk Merk, kwam Schelde Sterk Merk/RLSD in overleg met de Provincie Oost-Vlaanderen en de gemeente Berlare tot afspraken om een 4/5de kracht aan te werven en een budget voor uitvoerende studies toe te kennen.

2017 Het overleg in de verschillende overlegstructuren wordt ver der gezet en verder geactiveerd. De twee hoofdprojecten voor de komende jaren zijn: ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’ en Rivierpark Scheldevallei. In 2017 star

ten we met de uitvoering van het business plan ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’in onder andere de kastelen van Laarne, Bornem en Wissekerke. Daarnaast zal Schelde Sterk Merk werken aan de opstart van de ontwikkeling van het Rivierpark Scheldevallei. Dit

moet leiden tot een charter ondertekend door alle partners en een actieplan voor de komende jaren. Als onderbouw van deze twee hoofdprojecten werken we verder op volgende terreinen:

• Op vlak van onthaal en ontslui ting start enerzijds de uitrol van de plannen van de Kalkense Meersen en Berlare en anderzijds de opmaak van een onthaalplan voor de Durme-vallei. In Kruibeke richten we een Parkschap voor de Polders van Kruibeke op. • De uitvoering van het logiesplan gaat van start met onder andere aandacht voor beeldbepalende logies, uitgebreidere logiescapa ci teit in Dendermonde en Berlare en hoevetoerisme. • Met ANB en alle betrokken gemeenten bereiden we de realisatie van de 5 natuurbelevingspaden voor. • We werken verder gebied s gericht op specifieke projecten. Hierbij staan volgende projecten in de steigers: 1. uitvoering van de ruimtelijke visie op vlak van na tuur en toerisme voor het Donkmeer • 2. samenwerking met het

Landinrichtingsproject van VLM in Klein-Brabant • 3. onderzoeken van de haalbaarheid van een landschapspark tussen het centrum van Wetteren en het provinciaal domein Den Blakken. • Op vlak van mobiliteit kijken we uit naar de opstart van de Waterbus tegen de zomer van 2017. Keurt Europa het subsidiedossier ‘Space for Adaptating the River Schelde to Climate Change’ (SPARC) goed, dan zal in 2017 ook aan de uitvoering van dit dossier gewerkt worden. We plannen dat in de loop van 2017 2 extra personen aan de slag gaan in de schoot van Schelde Sterk Merk/RLSD voor respectieve lijk ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’ en de uitvoering van de ruimtelijke visie op vlak van natuur en toerisme voor het Donkmeer in combinatie met de uitvoering van de onthaalplannen voor Kalkense Meersen en Donkmeer.

BLIJF OP DE HOOGTE VIA DE PROJECTWEBSITE

NATUUR

FAUNA-AKKERS “We maken meer jagers, landbouwers en andere landschapsbeheer ders warm voor fauna-akkers door hen te informeren, te begeleiden en gratis zaadmengsels aan te bieden. Zo vergroten we samen met de partners de schuil- en voedselmogelij kheden voor verschillende soorten diergroepen, creëren we kansen voor natuurlij ke akkerkruiden en worden KLE’s en natuurverbindingen gerealiseerd.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

WAT

2016

Fauna-akkers zijn akkers of akkerranden die ingezaaid worden met één- of meerjarige mengsels

In 2016 werd 40,79 hectare fauna-akker ingezaaid. Hiervoor werd

van akkerkruiden, grassen en oude landbouwgewassen. Ze

INITIATIEFNEMER RLSD en lokale wildbeheereenheden. STARTJAAR 2011 PARTNERS Hubertusvereniging Vlaanderen (HVV), Agentschap voor Natuur en Bos, Boerenbond, Algemeen Boerensyndicaat, Agrobeheercentrum Eco², andere Regionale Landschappen. FINANCIERING PDPO Oost-Vlaanderen. Deze subsidie liep af maar voor 2017 zijn er nog zaadmengsels beschikbaar van de stock die toen aangekocht werd.

worden ingezaaid met de bedoe ling in elk seizoen (ook ’s winters) voedsel- en schuilmogelijkheden te creëren voor bepaalde diergroepen zoals: • insecten: o.a. bijen • vogels: o.a. fazant, gele kwikstaart en Rode Lijstsoorten zoals patrijs, zomertortel, veldleeuwe rik, graspieper en kneu • zoogdieren: o.a. ree

Aansluitend bieden we deelnemers van het project een bredere ondersteuning aan op het vlak van KLE’s en biodiversiteit. Want tijdens terreinbezoeken ontstaan dikwijls ideeën voor bijkomende acties rond natuur en landschap, zoals aanplantingen of poelen. Die worden dan verder uitge werkt door ons Landschaps(p.28) of Natuurloket (p.58).

930 kg zaad ingezaaid door een 30-tal jachtgroepen van 11 WBE’s, enkele lokale natuurverenigingen, gemeenten, landbouwers en particulieren. Al deze fauna- akkers worden in de loop van het jaar bezocht om ze te evalueren, ervaring op te doen en advies te geven. Op 26 januari 2016 eva lueerden we het voorbije werkjaar tijdens een WBE-overleg. Omdat we ook het belang en beheer van kruidenrijke graslanden (p.27) in de kijker willen zetten, orga niseerden we hierover een info namiddag op 4 juni 2016.

2017 We zetten dit project voort en voorzien opnieuw een WBE-overleg, de verwerking van bestellingen, de verdeling van zaadmengsels, de opvolging op het terrein via terreinbezoeken,… We bekij ken de toekomst van het project na de PDPO-subsidies (2017 is het laatste jaar met gratis zaadmengsels).

P.55

NATUUR

INSTANDHOUDINGSDOELSTELLINGEN “Met onze expertise zetten we mee onze schouders onder het Europese project ‘Natura 2000’ en de Vlaamse instandhoudingsdoelstellingen (IHD). Die willen de Europese en Vlaamse biodiversiteit bewaren: typerende planten- en diersoorten maar ook leefgebieden. Zowel particulieren als lokale overheden kunnen op onze praktische en in sommige gevallen ook financiële steun rekenen.”

habitattype ‘schorren’ © natura2000

EUROPESE BIODIVERSITEIT Om de Europese biodiversiteit te bewaren, hebben de lidstaten van de Europese Unie ‘Natura 2000’ in het leven geroepen. Dat voorziet in een netwerk van Speciale Beschermingszones (SBZ), waar habitats en soorten bijkomende kansen krijgen. Het geheel van SBZ staat gekend als het ‘Natura 2000-netwerk’. Ook in Vlaanderen bevinden zich SBZ. Om er zich gericht te kunnen inzetten voor specifieke habitats en soorten, heeft de Vlaamse overheid algemene instandhoudingsdoelstellingen geformuleerd: IHD. Er bestaan instandhoudingsdoelstellingen per gewest (G-IHD) en per gebied (s-IHD).

GEDEELDE VERANTWOORDELIJKHEID Naast de Vlaamse overheid spe len vele andere partners een rol in de realisatie van IHD. Zo vergt het een gemeentegrensoverschrijdende aanpak. Bovendien liggen grote delen van het Natura

2000-netwerk op gronden van private eigenaars, landbouwers, … Samenwerking en draagvlak zijn van vitaal belang om in het opzet te kunnen slagen.

REGIONALE LANDSCHAPPEN Er is binnen ‘Natura 2000’ een belangrijke rol weggelegd voor Regionale Landschappen. Allen werken ze via hun brede plattelandswerking aan meer draagvlak voor natuurbehoud. Daarnaast verhogen ze de na tuurwaarden in het buitengebied (buiten de erkende reservaten en domeinbossen) aanzien lijk met hun vele terreingerichte, concrete projecten en acties. Bovendien beschikken ze over de volgende troeven: 1. ze beschik-

ken over de knowhow van soortgericht werken en gebiedsgericht werken • 2. ze zijn aanvaard als gesprekspartner bij vele actoren die eerder aarzelendx staan tegenover natuurbeheer • 3. ze hebben geen beleidstaken of vergunningsbevoegdheid maar zijn draagvlak- en uitvoeringsgericht

• 4. ze benaderen de omgeving via een brede insteek van na tuur – landschap – erfgoed • 5. ze beschikken over multi-inzetbare teams • 6. ze spelen vlot in op bij komende subsidiemogelijkheden als Interreg, Life, PDPO, Leader… waardoor zij een groot multiplicator-effect teweegbrengen en extra middelen kunnen aantrekken • 7. ze hebben een werking die is afgestemd op de specifieke streek en op de kenmerkende actoren van de streek • 8. ze leveren passend maatwerk.

RLSD Ook ons Regionaal Landschap heeft dus een belangrijke, tweeledige opdracht. Enerzijds het grote publiek en de betrokken particulieren informeren en zo draagvlak creëren voor ‘Natura 2000’. Anderzijds staan we klaar om deze particulieren en lokale overheden te ondersteunen bij concrete acties, want het ontbreekt hen vaak aan expertise, tijd, kennis en middelen. In dit jaarverslag zijn acties die bijdragen aan de IHD aange duid met dit label: .

P.56

NATUUR © VILDAPHOTO - ROLLIN VERLINDE

IHD - ADAGIO - GIDS “De Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen sloten een samenwerkingsovereenkomst af met het Agentschap voor Natuur en Bos om te werken aan IHD, ADAGIO en GIDS. Deze overeenkomst voorziet onder meer middelen voor Regionale Landschappen en Bosgroepen om Vlaamse doelstellingen mee te helpen realiseren via projecten en acties.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

IHD refereert naar instandhou dingsdoelstellingen, ADAGIO beoogt een hogere recreatieve toegankelijkheid en meer na tuur- en landschapsbeleving en GIDS wil meer groen in en aan de rand van steden en woonkernen verwezelijken. Wij hebben deze middelen in 2016 vooral ingezet op :

ANTWERPEN

INITIATIEFNEMER/PARTNERS Agentschap voor Natuur en Bos, Provincie Oost-Vlaanderen en Provincie Antwerpen. PERIODE 2014-2016 FINANCIERING In 2016 was in Antwerpen een budget beschikbaar van 5.742,23 euro, in Oost-Vlaanderen bedroeg dit 37.308 euro. 70 % hiervan kon besteed worden aan personeelskosten, 30 % ging naar werkingskosten.

In Klein-Brabant zetten we in op het herstel van sloten (habitat 3150). In Puurs herstelden we 400 lopende meter sloten in ge bied Laenenbemd (werkings- en personeelskosten). We bereidden ook de vleermuisvriendelijke inrichting van het Fort van Bornem voor (personeelskosten).

OOST-VLAANDEREN Hier investeerden we de middelen in de volgende vijf projecten: 1. ‘weidevogels Kalkense Meer sen’ (p.63) – personeelskosten. 2. ‘poelenproject i.f.v. de kamsa lamander’ (p.59) – werkings- en

personeelskosten voor het herstel

van 2 poelen en de aanleg van 1 nieuwe poel in Aalst, voorbereidende werken (kapwerken) voor de aanleg van nieuwe poel in Wichelen in 2017, het herstel van 1 poel en de aanleg van 4 nieuwe poelen in Temse en het herstel van 4 poelen en de aanleg van 1 nieuwe poel in Buggenhout. 3. ‘slotenproject’ (p.60) – werkings- en personeelskosten voor het her stel van sloten in de Paddenhoek in Aalst. 4. ‘NIP Berlare’ Donkmeer (p.31) – personeelskosten. 5. ‘vleermuizenproject’ (p.62) – personeelskosten.

2017 Er is een nieuwe samenwer kingsovereenkomst van kracht met als doelen: 1. IHD mee helpen realiseren. 2. Bebossing en boscompensatie tot stand brengen en realiseren. 3. De recreatieve toegankelijkheid en de natuuren landschapsbeleving verhogen. 4. Meer en beter groen bevorderen in en aan de rand van steden en woonkernen. 5. Vastgestelde soortenbeschermings programma’s mee uitvoeren.

P.57

NATUUR

NATUURLOKET

“Het Natuurloket is een aanspreekpunt voor inwoners, verenigingen en besturen met vragen over fauna en flora. Het loket adviseert en verwijst door naar diverse organisaties en doelgroepen. Waar mogelij k worden aanvragen omgezet in terreingerichte acties, al dan niet binnen lopende projecten.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

2016

2017

Het Natuurloket verwerkte in totaal 62 aanvragen.

Ook in 2017 zullen we alle binnenkomende aanvragen beantwoorden en opvolgen.

Het Natuurloket bood vooral ondersteuning voor: • zwaluwen (p.64) • (andere) vogels & nestkasten • fauna-akkers (p.55) & bloemenweides (p.27) Daarnaast kwamen ook aanvragen binnen over amfibieën, bij en, vleermuizen (p.62) en andere thema’s.

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2006 PARTNERS Natuurverenigingen en lokale werkgroepen, landbouwverenigingen, openbare besturen. FINANCIERING Structurele toelagen, diverse projectmatige middelen.

Er bereikten ons vragen van uit 17 aangesloten gemeenten. We kregen ook 8 vragen vanuit gemeenten die geen deel uitmaken van ons werkingsgebied.

P.58

NATUUR

POELENPROJECT

“Om de populaties van waterplanten en -dieren te bevorderen, graven we nieuwe poelen op kansrij ke plaatsen of herstellen we verwaarloosde poelen. Een poel is een typisch en waardevol landschapselement in onze streek.”

INITIATIEFNEMER RLSD i.s.m. met lokale poelenwerkgroepen. STARTJAAR 2008 PARTNERS Provincies, gemeentebesturen, natuurverenigingen (in bijzonder Hyla), landbouwverenigingen, WBE’s. FINANCIERING We zetten verschillende subsidiekanalen in. Voor poelen die bijdragen aan het leefgebied van bepaalde bedreigde soorten zoals vuursalamander of kamsalamander zijn er mogelijkheden via soortenbescherming van de Provincie Oost-Vlaanderen en subsidies rond Natura 2000 van ANB. Andere kanalen zijn o.a. Gestroomlijnd landschap, landschapszorg van de provincies, KLE-subsidies van gemeenten, bijdragen van gemeenten en private eigenaars, …

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ELIZA ROMEIJN-PEETERS & ROBBERT SCHEPERS

De poelenwerking wordt gericht op habitat 3150 (zie soorten op p.60) en kamsalamander (Bijlage II & IV Habitatrichtlijn) in regio’s waar deze soort voorkomt (de vallei van de Sers kampse beek in Wetteren en Wichelen, de Wase cuesta in Temse en Kruibeke, Honegem in Aalst) of waar historische waarnemingen gekend zijn (regio Buggenhoutbos).

Temse voerde reguliere onderhoudswerken uit aan 10 poelen. In Buggenhout werd dan weer een poel aangelegd speciaal voor de vuursalamander. Op initiatief van de milieudienst Temse speelden 311 lagereschoolleerlingen het spel ‘Moord in de poel’ aan de educatief ingerichte poelen. In Kruibeke speelden 5 klassen of bijna 100 leerlingen dit spel.

2016

2017

In totaal werden 42 poelen aangepakt in 12 gemeenten. 13 daarvan

We blijven de poelenwerkgroepen Temse en Kruibeke verder ondersteunen, ons inzetten voor kamen vuursalamander, aanvragen via het Landschapsloket opvolgen en kansen onderzoeken voor poe len binnen andere projecten zoals Gestroomlijnd Landschap (p.40). We streven ernaar om 5-jaarlijks alle poelen te bezoeken die we ooit onder handen namen (totaal: 250!). Zo verzekeren we de duurzame instandhouding van de uitgevoerde werken én onder steunen we de eigenaars/beheerders.

zijn nieuwe poelen. De overige werden in hun oorspronkelijke staat hersteld. 12 poelen werden via het Landschapsloket (p.28) aangepakt. Voor de kamsalamander werden 2 nieuwe poelen aangelegd op terreinen van Elia in Kruibeke. Ook in Aalst werden voor deze zeldsame soort een nieuwe poel aangelegd en 2 bestaande poelen hersteld. Binnen het poelenplan Temse werden i.f.v. de kamsalamander 4 nieuwe poelen aangelegd en 1 hersteld. De gemeente

P.59

NATUUR

SLOTENPROJECT

“Via het slotenproject wil RLSD de beheerders ondersteunen bij het ecologische herstelbeheer van niet-geklasseerde waterlopen die gelegen zij n in permanent grasland. Die hebben een grote landbouw-, erfgoed, natuur- én landschapswaarde.”

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2009 PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen dienst Integraal Waterbeleid, Provinciale Landbouwkamer, natuurverenigingen, landbouwverenigingen, VLM, Polders. FINANCIERING De uitgevoerde werken in het kader van het landschapsloket werden voor 70 % gesubsidieerd door de Provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen, de eigenaar zorgt voor 30 % cofinanciering. De werken gericht op de instandhoudingsdoelstellingen (Aalst en Puurs) worden gesubsidieerd binnen de samenwerkingsovereenkomst tussen ANB, Provincie Oost-Vlaanderen en Provincie Antwerpen (p.57).

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JAN MAERTENS

De natuurwaarden in de riviervalleien van Schelde en Durme concentreren zich in belangrijke mate ter hoogte van de talloze sloten die hier in de complexen van (historisch) permanent gras land samen een fijnmazig afwate ringssysteem vormen. De instandhouding van deze natuurwaarden is in sterke mate afhankelijk van een regelmatig onderhoud. Dat stimuleren wij door aangelanden bij te staan met raad, daad en – waar mogelijk – financiële ondersteuning.

VEGETATIES & SOORTEN

Het project focust in de eerste plaats op vegetaties van het kikkerbeetverbond, het verbond van grote fonteinkruiden en de eendenkroosklasse (Bijlage I Habitatrichtlijn, habitat 3150: van nature eutrofe meren met vegetaties van het type Magnopotamion of Hydrocharition). Belangrijke doelsoorten zijn kikkerbeet (Rode Lijst + kensoort habitat 3150), groot blaasjeskruid, kleine modderkruiper (Bijlage II Habitatricht lijn), grote modderkruiper (Bijlage II Habitatrichtlijn), bittervoorn

(Bijlage II Habitatrichtlijn), waterspitsmuis (Rode Lijst), glassnijder (Rode Lijst) en variabele waterjuffer (Rode Lijst). Als vlaggen schipsoort wordt geopteerd voor paling. Paling is zeer sterk afhankelijk van een fijnmazig net aan goed ingerichte kleine waterlopen én is bovendien zeer sterk ver weven met de volkscultuur in de streek van Schelde en Durme.

2016

Door een hogere bijdrage van de Provincie Oost-Vlaanderen nam het totale budget voor dit pro ject toe met 54 %. In verhouding verdubbelde het aantal herstelde km sloten van 2,3 naar 5,4 km.

Daarvan werden 4,8 km sloten hersteld via het Landschapsloket bij 6 landbouwers, 1 jager en Na tuurpunt. Er werden 400 meter sloten hersteld in na tuurgebied Laenenbemd (Puurs) en nog eens 200 meter in Paddenhoek (Aalst). We voerden dit jaar extra promotie voor dit project.

2017

Ook in 2017 worden alle binnen lopende aanvragen behandeld.

P.60

NATUUR

SOORTENBESCHERMING “Met soortenbeschermingssubsidies stimuleert de Provincie OostVlaanderen de samenwerking tussen Regionale Landschappen, Bosgroepen en lokale natuuren milieuverenigingen om concrete en duurzame resultaten op het terrein te realiseren voor typische of bedreigde Oost-Vlaamse planten en dieren.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

Deze projecten werden uitge voerd door de betrokken partners: 1. Project Mopsvleermuis (3.920 euro): vervolgonderzoek naar de

INITIATIEFNEMER Provincie Oost-Vlaanderen STARTJAAR 2015 PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen, gemeenten en natuuren milieuverenigingen binnen het werkingsgebied van RLSD. FINANCIERING Provincie Oost-Vlaanderen: 20.000 euro (in 2016 uitzonderlijk 25.000 euro) . Enerzijds ondersteunt RLSD partners bij het opstellen en uitvoeren van projecten. Anderzijds ondersteunt RLSD de provincie bij de coördinatie van het budget, zodat dit budget zo goed mogelijk besteed wordt.

recent herontdekte Mopsvleemuis in de omgeving van Waasmunster, Sint-Niklaas, Puyenbroek en Wullebos door vzw Durme en de vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt. Dit resulteerde in de ontdekking en bescherming van 2 nieuwe kolonies. Daarnaast werden ook enkele objecten vleermuisvriendelijk ingericht. 2. Herstel sloten in de Kalkense meersen (8.440 euro): Natuurpunt

Scheldeland herstelde ongeveer 4,5 km aan sloten en laantjes in de Kalkense Meersen. 3. Poelen Daknamse meersen (1.440 euro):

Natuurpunt Zuid-Waasland legde 6 nieuwe poelen aan in de Daknamse meersen. 4. Poelen voor vuur- en kamsalamander in Buggenhout (3.360 euro): RLSD pakte

in samenwerking met Natuurpunt ’s Heerenbosch en private eigenaars verschillende poelen aan. Er werd 1 nieuwe poel voor vuursalamander aangelegd en er werden 3 poelen hersteld inclusief aanplant van een 100 me-

ter lange meidoornheg. 5. Oranjetipje Sint-Onolfspolder (7.840 euro): Natuurpunt Dendermon

ding vormde een verruigd en verbost grasland om tot hooiland i.f.v. het oranjetipje.

2017 In 2017 zullen onderstaande projecten uitgevoerd worden: 1. Huis mus in Dendermonde en SintNiklaas (2.160 euro): ABBLO en UGent. 2. Steenuil en ransuil in het Waasland (760 euro): Uilen werkgroep Waasland. 3. Broedeiland lepelaar in de Paardenweide (3.840 euro): vzw Durme . 4. Huisen gier zwaluw Steendorp (1.440

euro): Minaraad Temse, Natuurpunt Scousele en RLSD. 5. Oranjetipje in Temse (800 euro): Minaraad Temse en Ons Streven. 6. Herstel landduin ’t stampkot (3.160 euro): Natuurpunt Dendermonding. 7. Zwaluwenproject (2.400 euro): RLSD. 8. Vleermuisvriendelijke inrichting ijskelder Wieze

(3.440 euro): gemeente Lebbeke, Na tuurpunt ‘s Heerenbosch en RLSD. 9. Vleermuisvriendelijke inrichting winterobjecten (2.000 euro): RLSD en private eigenaars.

P.61

NATUUR

VLEERMUIZEN

P.62

“Vleermuizen zij n ambassadeurs van een mooi, kleinschalig landschap met veel KLE’s. Verschillende vleermuissoorten staan op de Rode Lijst en alle soorten zij n Europees beschermd. Door de inrichting van zomeren winterverblijfplaatsen te combineren met inrichtingen en beheer in het omliggende landschap, willen we het leefgebied van vleermuizen versterken binnen ons werkingsgebied.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

DOELSOORTEN

Bornem. Daarnaast dienden we een projectvoorstel in bij de soortenbeschermingssubsidies van de Provincie Oost-Vlaanderen voor het inrichten van de ijskelder van het kasteel van Wieze (p.61). Ook werd een project opgestart om de

soorten staan op Bijlage 4 van de habitatrichtlijn. Ingekorven vleer-

te herstellen en in te richten. Ter voorbereiding van de inventarisatie van potentiële zomerverblijfplaatsen in 2017, maakten we GIS-lagen aan met alle potentiële locaties binnen het werkingsgebied, zoals kerk- en kasteelzolders, pastorijzolders,… Dit ging gepaard met tal van overlegmomenten met verschillende gemeenten, eigenaars, de vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt, …

Gewone/grijze grootoorvleermuis, ruige/gewone dwergvleermuis, laatvlieger, franjestaart, watervleermuis, brandts/gewone baardvleermuis, ingekorven vleermuis, meervleermuis, mopsvleermuis en rosse vleermuis. Alle

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2016 PARTNERS Vleermuizenwerkgroep Natuurpunt, Agentschap voor Natuur en Bos, gemeenten, kerkfabrieken, natuurverenigingen en private eigenaars. FINANCIERING Voor de werking rond vleermuizen wordt een combinatie van middelen ingezet met o.a. investeringssubsidies natuur (ANB), soortenbeschermingssubsidie (Provincie Oost-Vlaanderen), subsidies via de overeenkomsten tussen de Provincies en ANB, cofinanciering van private eigenaars, …

muis, mopsvleermuis en meervleermuis staan ook op Bijlage 2. Grijze grootoorvleermuis, ingekorven vleermuis, meervleermuis, laatvlieger en rosse vleermuis staan ook op de Rode Lijst.

2016

Het projectvoorstel dat we indienden via de projectoproep ‘investeringssubsidies natuur’ van ANB voor de vleermuisvriendelijke inrichting van 9 winterobjecten werd eind 2016 goedgekeurd voor een totale subsidie van 40.504,85 euro.

Het gaat om deze locaties: twee bunkers in Melle, ijskelder Gerstens (Aalst), ijskelder Ronsevaal (Aalst), kelder Osbroek (Aalst), ijskelder Omnichem (Wetteren), Schans van Lauwershoek (Temse), bunker 7 (Kruibeke) en het Fort van

ijskelder van het kasteel in Opdorp

2017

We voeren de goedgekeurde projecten uit en voorzien de nodige communicatie errond. Na de inrichtingen zullen vleermuizen gemonitord worden via o.a. de vleermuizenwerkgroep. Daarnaast zullen we potentiële zomerverblijfplaatsen binnen het werkingsgebied prospecteren en inventariseren.

NATUUR

WEIDEVOGELS “De grote riviervalleien binnen ons werkingsgebied zij n belangrij ke leefgebieden voor verschillende soorten weidevogels. Om hun broedpopulatie te helpen in stand houden en uitbreiden, zetten we ons samen met landbouwers en vrijwilligers in om ze te beschermen..” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: ROBBERT SCHEPERS

DOELSOORTEN

INITIATIEFNEMER RLSD en binnen de Kalkense meersen ook Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). STARTJAAR 2007 PARTNERS Landbouwers, Natuurpunt Scheldeland, vzw Durme, Berlare, Laarne, Wetteren, Wichelen, Provincie Oost-Vlaanderen, Agentschap voor Natuur en Bos, VLM FINANCIERING ANB staat in voor de financiering van de seizoenscontracten in de Kalkense Meersen (het budget werd verlaagd van 30.000 euro naar 6.990 euro). RLSD voorziet uit eigen middelen een structureel bedrag voor tijdelijke ad-hocmaatregelen rond soortenbescherming om te kunnen inspelen op onverwachte kansen.

Binnen dit project richten we ons in het bijzonder op Rode Lijstsoorten grutto, kievit, kwartelkoning (ook Vogelrichtlijn), paapje, (Rode lijst), graspieper en andere vogels zoals slobeend (Vogelrichtlijn), scholekster, gele kwikstaart en roodborsttapuit.

2016 GRUTTOBEHEER

(Kalkense Meersen)

ANB voorziet een vergoeding voor het afsluiten van beheerovereenkomsten in de Kalkense Meersen. Met deze overeenkomsten wordt verkregen dat de belangrijkste percelen met broedende weidevogels pas na 15 juni gemaaid worden. Het opbrengstverlies wordt gecompenseerd met een vergoeding. Er werden beheerovereenkomsten afgesloten bij 6 landbouwbedrijven op 19,21 hectare agrarisch grasland. Door

het lagere budget konden niet alle landbouwers van de vorige jaren deelnemen aan het project, hoewel er wel nog interesse was.

BESCHERMING VAN NESTEN & KUIKENS

(buiten Kalkense meersen) In 2016 deden 2 landbouwers en 3 vrijwilligers aan nesten kuikenbescherming op 7,8 hectare landbouwgrond. De percelen liggen

verspreid in de Koningskouter en Kleit (beiden in Berlare, in de ruime omgeving van de Kalkense Meersen). Hier vinden we satellietpopulaties terug van respectievelijk grutto en kievit. Er werden minstens 2 gruttonesten en 5 kie vitnesten beschermd. Ook andere

akkervogels zoals gele kwikstaart en veldleeuwerik profiteren mee op die percelen. INBO en RLSD monitorden de belangrijkste kerngebieden van de weidevogels van de cluster Kalkense Meersen.

2017 Het gruttobeheer zal in 2017 uitgevoerd worden met hetzelfde budget als in 2016. De bescherming van nesten en kuikens blijft lopen in zijn huidige vorm. Met eigen middelen zullen we inspelen op onverwachte kansen die zich in de loop van het jaar voordoen.

P.63

NATUUR

ZWALUWEN - SUBSIDIEREGLEMENT “Het zwaluwsubsidiereglement dat we opstelden stroomlij nt de reglementen van verschillende gemeenten. Momenteel voorzien 15 gemeenten subsidies voor bewoonde huisen boerenzwaluwnesten. Voor gierzwaluwen keren 5 gemeenten een jaarlij kse subsidie uit voor bewoonde nesten, 7 gemeenten bieden een eenmalige subsidie aan voor nestgelegenheden..” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JULIE DECUYPER m.m.v. ROBBERT SCHEPERS

2016 De deelnemende gemeenten hebben 303 subsidieaanvragen ontvangen voor bewoonde nesten van huiszwaluwen en boe renzwaluwen. Dit is opnieuw

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2006 PARTNERS Gemeentebesturen Aalst, Berlare, Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Sint-Amands, Waasmunster, Wichelen, Wetteren en Zele. Bijkomend: vrijwillige zwaluwcontroleurs. FINANCIERING Gemeentelijke subsidies en eigen middelen RLSD.

een stijging tegenover de vorige jaren, ditmaal met +20 %. Gerichte communicatie in gemeentebladen werpt duidelijk zijn vruchten af. Net als voorgaande jaren zijn de inwoners van Dendermonde absolute koplopers in het aanvragen van deze subsidie (60 aanvragen). De Hammenaars (40) en Zelenaars (29) vervolledigen de top 3. Samen met vrijwilligers en gemeenten controleerden we 72 % van al deze aanvragen. De resul-

taten raadplegen kan bij de betreffende gemeenten. Tijdens de controles krijgen nieuwe gastheren die dit wensen een zwaluwplaquette overhandigd die opgehangen kan worden aan de gevel:

4 gemeenten keurden het aangepaste standaardsubsidiereglement voor de instandhouding van huisen boerenzwaluwen goed.

Zo pastten Waasmunster en Dendermonde hun reglementen aan. Aalst en Sint-Niklaas hadden nog geen subsidiereglement en voerden dat in 2016 in.

2017 We zetten deze actie voort in de gemeenten met een subsidie reglement. De controles in eigen beheer bouwen we af. Samen met de gemeenten gaan we op zoek naar vrijwilligers. Per gemeente volgen we de subsidiereglementering alsook het team van controleurs op. Verder blijven we gemeenten stimuleren om inwoners te informeren over de subsidies en zwaluwen in het algemeen. Nieuwe gemeenten stimuleren we om het standaard zwaluw subsidiereglement in te voeren.

P.64

BOERENZWALUWEN

NATUUR

“We adviseren particulieren en landbouwers met verbouwingsplannen over beschermde boerenzwaluwnesten en bieden ook kunstnesten aan. Samen met de betrokken gemeenten willen we de achteruitgang van de broedpopulatie afremmen en indien mogelij k zelfs de populatie doen toenemen.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JULIE DECUYPER m.m.v. ROBBERT SCHEPERS

De boerenzwaluw staat op de Vlaamse Rode Lijst geregistreerd als ‘kwetsbaar’. 4 aanvragers uit Dendermonde, Hamme en Wetteren ontvingen samen 5 kunstnesten. We schonken 1 plaquette voor ‘zwaluwvriendelijke gastheren’. Lieve Van Bockstael ging met 40 leerlingen op boerenzwaluwbezoek.

We zetten de actie verder via het Natuurloket (p.58). Daarbij volgen we het gebruik van de kunstnesten sporadisch op tijdens de controles voor zwaluwsubsidies. Adviesvragen die ons via het Natuurloket (p.58) en NME-loket (p.70) bereiken zullen we zorgvuldig opvolgen. Tot slot volgen we ook de jaarlijkse gidsbeurt voor scholen in Laarne op.

IN DE KIJKER

ZWALUWBEZOEKEN

2016

Naar jaarlijkse traditie ging Lieve Van Bockstael langs in paarde-

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2010 PARTNERS Landbouworganisaties, lokale natuurverenigingen (lokale afdelingen Natuurpunt, vzw Durme) en VLM. FINANCIERING Eigen middelen RLSD.

2017

ZWALUWEN SPOTTEN IN Rupelmonde

Laarne

nasiel The Old Horses Lodge in Laarne. Ze vertelde er 40 leerlingen honderduit over boerenzwaluwen. De huiszwaluwkolonie van Rupelmonde kreeg dankzij Fernand Daniëls, Luc D’Eer, Gilbert Smet en Paul Volckerick van KRUIN (Kruibeeks Natuurbehoud) ruim 200 leerlingen uit 6 verschillende scholen op bezoek. Ze trokken ook naar de zwaluwtil.

P.65

NATUUR

HUISZWALUWEN “Door gratis kunstnesten voor huiszwaluwen aan te bieden en die ook te plaatsen op geschikte locaties, willen we samen met de betrokken gemeenten de achteruitgang van de broedpopulatie afremmen en indien mogelij k zelfs de populatie doen toenemen. Bij komend adviseren we particulieren met verbouwingsplannen.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JULIE DECUYPER m.m.v. ROBBERT SCHEPERS

2016

Binnen het Natuurloket (p.58) kregen we maar liefst 44 verschillende vragen over zwaluwen. In

de meeste gevallen gaat het over huiszwaluw.

In totaal werden er 55 nieuwe kunstnesten geplaatst of afgeleverd in ons werkingsgebied. 5

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2006 PARTNERS Alle gemeenten binnen ons werkingsgebied FINANCIERING Soortenbeschermingssubsidies Provincie Oost-Vlaanderen en eigen middelen RLSD.

aanvragers (uit Wetteren, Aalst, Dendermonde, Bornem) kregen 8 nieuwe kunstnesten en 5 mestplanken. Daarnaast voorzagen we 47 nieuwe kunstnesten ter compensatie van verdwenen huis zwaluwnesten. Zo zijn er onder meer 20 nieuwe nestgelegenheden aan de zwaluwtil (actie in de kijker) in Denderbelle. Vrijwilliger Caroline Vlaeminck en jobstudent Sander Carael inventariseerden huiszwaluwnesten in Gijzegem, Hofstade, Meldert (deelgemeenten Aalst) en Schoonaarde (Dendermonde). Ze vonden 69 nestplaatsen waarvan er 54 bewoond waren (78 %). Vrijwilligers Veerle Beyers en Raf Van Den Keybus inventariseerden deelgemeenten Belsele en Si-

naai (Sint-Niklaas), maar vonden tot hiertoe enkel bewoonde nesten van boerenzwaluwen. Beide natuurpuntvrijwilligers hebben zich samen geëngageerd om de huiszwaluw in de kijker te zetten in buurgemeente Beveren via een fietsbrochure langs huisen boerenzwaluwkolonies. De gemeente Kruibeke werkt samen met ons en ANB een compensatieplan uit voor de renovatiewerken aan het oud gemeentehuis in Rupelmonde. 12 bezette nesten van huiszwaluw zullen tijdelijk verplaatst moeten worden naar het Mercatorplein totdat de renovatiewerken voltooid zijn.

2017

We voorzien pro-actieve acties in Steendorp, Elversele (Temse) en Schoonaarde. Ook de tweejaarlijkse reinigingsactie van de mestplanken gaat opnieuw door. Indien mogelijk proberen we nieuwe acties te ondernemen in een deel van de kolonies waar nog niet pro-actief gewerkt werd:

P.66

IN DE KIJKER Op dinsdagochtend 30 augustus 2016 werd aan de Dender in Lebbeke de tweede zwaluwtil in de regio Schelde-Durme geplaatst. Daarbij ondersteunden wij Waterwegen en Zeekanaal NV in samenwerking met ANB en Natuurpunt ‘s Heerenbosch.

Met deze zwaluwtil anticipeert Waterwegen & Zeekanaal NV (W&Z) op de grote werkzaamheden die ze aan de nabijgelegen sluis voorziet voor 2018. Daarbij moeten de sluishuisjes verdwijnen. Dat is geen goed nieuws voor de huiszwaluwen, die al jarenlang nesten maken

ZWALUWTIL IN DENDERBELLE (LEBBEKE) tegen de gevels van deze gebouwtjes. We lieten hier trouwens jaren geleden kunstnesten plaatsen. Samen met investeerder W&Z hopen we dat de zwaluwen nog voor het verdwijnen van de sluishuisjes een nieuwe thuis zullen vinden aan de zwaluwtil. Door zwaluwgeluiden af te spelen, helpen we de vogels samen met Natuurpunt ’s Heerenbosch alvast op de goede weg. De dakconstructie werd reeds voorzien van 20 kunstnesten, maar er is plaats voor 50 nesten in totaal.

Uitbreiding met echte nesten is mogelijk. De kunstnesten zijn vol-

ledige kommen die het natuurlijke moddernest van zwaluwen nabootsen. Een volledig kunstnest is direct klaar voor ingebruikname. Op die manier kan de bezetting sneller gebeuren. Het project betreft een compensatiemaatregel voor de instandhouding van een bestaande kolonie huiszwaluwen. Bijgevolg zorgt W&Z voor de financiering van de zwaluwtil. In april 2015 plaatste RLSD al eens een zwaluwtil in Kruibeke. We wisselden dan ook graag informatie en ervaringen uit.

St-Anna, Hoogstraat in Hamme, Moleken in Wichelen, Aalst, … Zo kan de geplande reinigingsactie gecombineerd worden met de plaatsing van nieuwe kunstnesten. We willen ook verder blijven inzetten op informatie en sensibilisatie, met als voornaamste doel bewoners met bewoonde nesten te stimuleren een subsidieaanvraag in te dienen bij de gemeenten. Bij bewoners met bewoonde zwaluwnesten zullen we een sensibilisatieflyer verspreiden. Tot slot volgen we de zwaluwtillen in Kruibeke en Denderbelle verder op en proberen we zwaluwen te lokken met geluid. Adviesvragen via het Natuur- en NME-loket worden zorgvuldig opgevolgd.

NATUUR

GIERZWALUWEN “Door renovaties van gebouwen verdwij nen dikwij ls de nestplaatsen van gierzwaluwen. Met gericht advies over nestkasten en inbouwstenen willen we samen met gemeenten de achteruitgang van de broedpopulatie afremmen en indien mogelij k zelfs de populatie doen toenemen.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: JULIE DECUYPER m.m.v. ROBBERT SCHEPERS

2016 Via onze Landschapskrant, nieuwsbrieven en gemeentelijke infobladen communiceerden we het afgelopen jaar rond duurzame nestgelegenheden voor gierzwaluwen in hedendaagse architectuurprojecten zoals de Sint-Jozefkliniek in Bornem: hier werden 20 inbouwstenen verwerkt in een nieuwbouwproject. Een positieve samenwerking met AAPROG-architecten, het ziekenhuis en gemeente Bornem én bijgevolg een voorbeeldproject in de regio.

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2010 PARTNERS Alle gemeenten binnen ons werkingsgebied. FINANCIERING Eigen middelen RLSD.

De gemeente Kruibeke werkte samen met ons en ANB een compensatieplan uit voor de renovatiewerken aan het oud gemeentehuis in Rupelmonde. 2 bezette gierzwaluwnestkasten zullen tijdelijk verplaatst moeten worden naar het Mercatorplein totdat de renovatiewerken voltooid zijn. We verleenden advies bij 7 subsidieaanvragen voor het plaatsen

van nestkasten (Dendermonde, Temse, Sint-Niklaas, Wetteren).

Samen met de gemeente Hamme, Natuurpunt en technische school PTI bekijken we de mogelijkheid om een gierzwaluwtil te plaatsen in park Kerkwijck

(centrum Hamme). De school zou zelf instaan voor de bouw van de zwaluwtoren.

2017 In 2017 volgen we het project ‘gierzwaluw in Hamme’ (financiering, planning, timing) en het compensatieplan voor de gemeente Kruibeke verder op. Er zijn ook mogelijkheden om extra nestkasten te plaatsen in Elversele. Subsidieaanvragen en aanvragen via het Natuurloket worden opgevolgd. De gierzwaluw wordt opnieuw in de kijker gezet via onze communicatiekanalen om bewoners te informeren en te sensibiliseren over de nestplaatsvoorziening en de gemeentelijke subsidie.

P.68

EDUCATIE

SPEELNATUUR

“Met onze speelnatuur-projecten brengen we kinderen en natuur dichter bij elkaar met natuurlij kse speelaanleidingen zoals boomstammen, wilgenhutten en speelheuvels. De pij lers binnen al onze speelnatuurprojecten zij n: participatie, speel- en leerlandschappen en ecologisch beheer.” PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: ANN SELS & JULIE DECUYPER

DRAAGVLAK

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2011 DOELGROEP Brede publiek, kinderen, jongeren, ouders, leerkrach ten, scholen, naschoolse kinderopvang, crèches, jeugdverenigingen, … PARTNERS Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, Provincie Antwerpen (dienst PIME), MOS, steden en gemeente, middenveldverenigingen actief in de streek, … FINANCIERING gemeentelijke en provinciale subsidies, projectsubsidies (PDPO) en eigen middelen RLSD

NME gaat verder dan een begeleide wandeling en veldwerkmateriaal. Kinderen van nu zijn de volwassenen van later. Jeugdherinneringen gaan heel vaak terug naar het vrij rondscharrelen in de natuur. Van hieruit groeit het res pect voor natuur en landschap. Door kinderen de ruimte te geven om in een natuurlijke en avontuurlijke omgeving vrij te kunnen spelen, werken we dus actief aan draagvlakverbreding in de toekomst. Door in zulke projecten de noodzakelijke zorg te dragen voor de participatie van alle betrokken actoren, versterken we het draagvlak voor een transitie van de speelruimte en maken we dat het draagvlak voor natuur in de stad, op school én in de eigen tuin vergroot wordt.

SAMEN WERKEN

De beste manier om NME-actoren binnen onze streek meer met elkaar in contact te brengen is door samenwerkingsverbanden rond concrete projecten te stimuleren en te ondersteunen. Ons NME- loket gaat steeds in op vragen om

samenwerkingsprojecten te ondersteunen. Zo verstevigen we al doende het NME-netwerk in de streek en zorgen we voor een solide basis in de toekomst. Financiële haalbaarheid en de meerwaarde voor natuuren landschapsinrichting zijn hierbij wel bepalende factoren voor de slaagkansen van deze projecten. Daarnaast spelen we graag in op thema’s die leven in de streek om nieuwe actoren te kunnen betrekken bij het project.

PROJECTEN

Sinds een aantal jaar krijgen we veel vragen tot samenwerking en ondersteuning bij speelnatuurprojecten. In de volgende alinea’s maken we een onderscheid tussen natuurscholen (p.71) en openbare speelterreinen (p.73). Afhankelijk

van de middelen, de schaal van het project of de samenwerking met andere actoren staat het speelnatuurteam in voor een intensieve procesbegeleiding (vb. participatie, praatplan, ondersteuning realisatie) of een extensieve ondersteuning (vb. opmaak van een praatplan, informatieavond, werkgroep, kennisuitwisseling, …).

P.70

EDUCATIE

NATUURSCHOLEN

“Samen met ouders, leerkrachten, leerlingen en externe partners streven we naar duurzame natuurspeelplaatsen waar elk kind zich thuis voelt en ervaart hoe leuk vrij spel kan zij n in een avontuurlij ke en natuurrij ke omgeving. Want een speelplaats is meer dan een atrium van kale muren en grijze vlaktes.”

SINT-NIKLAAS VILLA DA VINCI Budget: 5.000 euro Financiering: Provincie OostVlaanderen Partners en actoren: stad SintNiklaas, Provincie Oost-Vlaanderen, Koninklijk Atheneum, Villa Da Vinci, leerlingen, ouders en leerkrachten, MOS Oost-Vlaanderen, Bosgroep Midden Oost-Vlaanderen, ...

Dankzij projectsubsidies van de stad Sint-Niklaas, de intensieve begeleiding van RLSD en achterstallige beheerwerken aan de poel en het speelbos, trans formeert de stenen speelplaats van Villa Da Vinci tot een groene speel- en leerplek. In 2016 krijgt de school bijkomende financiële ondersteuning van de Provincie Oost-Vlaanderen, waardoor de speelplaats volledig wordt afgewerkt. De speelheuvel wordt ingezaaid, de leerlingen bouwen met Natuurpunt Educatie een bijenhotel, de sportieve leerlingen kunnen vanaf nu voetballen in een voetbalkooi, de moestuin wordt gepimpt en het speelbos

PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: ANN SELS & JULIE DECUYPER

wordt afgewerkt met boomstammen en zitplekjes. De kers op de taart is het openingsfeest georganiseerd door de school en de leerlingen met verschillende activiteiten en sprekers.

HERBELEEF DE OPENING OP 19.09

KLEIN-BRABANT – MOS ‘DUURZAME SCHOLEN, STRAFFE SCHOLEN’ Budget: 2.500 euro Financiering: Provincie Antwerpen (70 %) en 750 euro via cofinanciering scholen (30 %). Partners en actoren: MOS, Provincie Antwerpen, geselecteerde scholen, Natuurpunt, …

Met de steun van de Provincie Antwerpen sloegen RLSD en MOS in 2016 opnieuw de handen in elkaar om twee scholen uit Klein-Brabant te ondersteunen met vergroening op school. MOS

focust op de educatieve wer king, terwijl RLSD instaat voor de praktische begeleiding. Hinkelpad (Bornem)

Het wordt een praktisch werkjaar voor basisschool ’t Hinkelpad. De subsidie van de Provincie Antwerpen gaat integraal naar uitvoering en wordt ingezet voor de bouw van een nieuwe fietsenstalling met groen dak. Zo komt er ruimte vrij op de bestaande speelplaats en wordt de oude fietsenstalling omgebouwd tot serre aan de moestuin. Daarnaast wordt er een heuse boomhut gebouwd rond de bestaan de eik volgens het ontwerp van de leerlingen. Verder wordt er met het leerkrachtenteam nog intensief gewerkt rond vergroening van de kleutertuin. De leerkrachten zullen dit zelf als pro ject uitwerken in de toekomst tijdens klusnamiddagen. De Zonnebloem (Sint-Amands)

Na een intensief participatietraject met leerlingen, leerkrach ten en ouders, buigt RLSD zich over het inrichtingsvoorstel voor

P.71

de speelplaats. In het ontwerp

houden we zoveel mogelijk re kening met ieders wensen in functie van de beschikbare ruimte en de middelen. Vier verschillende speelzones krijgen elk een ander accent: de schooltuin met moestuin en omgebouwde caravan als speelplek, de avonturenzone met een boomhut, de fietsplek voor de kleuters met een groene glooiende zitbank en het bultenlandschap voor kleuters met zand, heuvels, wilgenhutten en bloemen. Het praatplan wordt eind 2016 voor gesteld aan de werkgroep. In 2017 zullen enkele dromen gerealiseerd worden tijdens klusdagen.

DENDERMONDE – COOL VAN NATURE Financiering: stad Dendermonde Partners en actoren: stad Dendermonde, Provincie OostVlaanderen, Oscar Romero, …

Het was even stil rond ‘cool van nature’ in Dendermonde, maar sinds vorig jaar is er opnieuw le ven geblazen in dit project. Dat wil inzetten op klimaatadaptatie op Dendermondse scholen. Dankzij het uitgebreide participatietraject en het ontwerp, ligt er al geruime tijd een stappenplan klaar om de speelplaats van Oscar Romero af te werken met speelse inrichtingen, bomen, struiken en bloemen. Samen met het stadsbestuur van Dendermonde bekijken we de mogelijkheden en in functie hiervan wordt het plan verfijnd met oog op realisatie. Stad Dendermonde is momenteel bezig met het plannen van deze werken. De inrichting van de nieuwe speelplaats op basisschool De Schakel - de tweede

actor in het ‘cool van nature’-pro ject - wordt opgevolgd door het stadsbestuur van Dendermonde wegens de renovatie van enkele schoolgebouwen.

SINT-NIKLAAS – SPEELNATUUR OP SCHOOL Onze speelnatuurwerking is po pulair bij scholen, wat we merken aan de vele spontane vragen die ons bereiken. Daarom werken we met een wachtlijst waarbij een vraag wordt afgewerkt in functie van de beschikbare tijd of indien er een stagiair tuinen landschaps ontwerp tijdelijk het speelnatuurteam vervoegt. Tijdens 2016 hebben we 2 scholen

WETTEREN – SINT-JOZEF KINDERDAGVERBLIJF Omdat de groene zone rond het kinderdagverblijf in Wetteren in 2015 een metamorfose ondergaat, wenst de organisatie in 2016 de vele werken, de verschillende partners en de vrijwilligers met groene vingers in de kijker te zetten. De ideale gelegenheid voor een gezellig persmoment op 25 juni voor een terugblik op de geslaagde samenwerking met de gemeente Wetteren, Sint-Jozef en de Provincie Oost-Vlaanderen. RLSD ondersteunt de opening met communicatieve acties (opmaak uitnodiging en programma persmoment).

ondersteund met een inspirerend praatplan, zodat ze zelf aan de slag

kunnen om de speelplaats gefaseerd te vergroenen: SBSO Ba ken en De Fontein in Sint-Niklaas. SBSO Baken heeft een specifieke doelgroep met zorgbehoevende leerlingen en een autiwerking. Het grote groene schooldomein leent er zich wel toe om een totaalvisie uit te werken voor verschillende zones en afdelingen. De Fontein is klassiek lager onderwijs met een relatief kleine speelplaats waarbij we in het ontwerpvoorstel vooral ontharding, vergroening en ruimte voor eigen inbreng voorzien.

In 2016 werkt de Broederschool op eigen houtje verder aan de inrichting van hun nieuwe speel plek. Ze gebruiken hiervoor onze visieschets en leveren knap werk met vele vrijwilligers. Ze worden hiervoor beloond door een lovende MOS-jury. Het was een zeer fijne samenwerking!

DE OPENING OP 25.06 HERBELEVEN?

2017 In 2017 zetten we onze werking verder en behandelen we ook enkele spontane aanvragen vanop de wachtlijst met nieuwe projectkansen met externe actoren: • ondersteuning aanleg

speelheuvel Oscar Romero (Dendermonde) • afwerken MOS project De Zonnebloem (Sint-Amands) • ondersteuning ontwerp voor VBS Lebbeke • opmaak van een praatplan voor Basisschool Berkenboom (Sint-Niklaas)

EDUCATIE

OPENBARE SPEELTERREINEN

“Samen met gemeentebesturen, ontwerpers, natuurorganisaties, jeugdverenigingen vragen we buurtbewoners, kinderen, wandelaars en jongeren om de openbare ruimte op een duurzame, ecologische en creatieve manier mee vorm te geven. Van speelbosje tot landschappelij k buurtpark.”

AALST - HEUVELPARK Financiering: Stad Aalst stond in voor de financiering van de renovatie werken van de natuureducatieve schuur, grondwerken 35.000 euro en het landart kunstwerk 25.000 euro Partners en actoren: Stad Aalst, Will ‘willowman’ Beckers

De site rondom de natuureducatie ve schuur Heuvelpark in Aalst maakt deel uit van het strategisch project van Erembald tot Kravaalbos. Het Heuvelpark sluit aan op het Sombergembos en maakt zo deel uit van het bosverbindings project. Het afgelopen jaar zetten we in op elk thema dat op Heuvelpark aan bod komt: natuureducatie, speelnatuur & landschapsbeleving, kleine landschapselementen en bosaanplant. Natuureducatie

De stad Aalst werkt de renovatie van de schuur verder af: als kers op de kaart kwam er een kachel en een waterpomp. Later verwachten we nog zonnepanelen en

PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: ANN SELS & JULIE DECUYPER

een windmolentje om zelf in energie te kunnen voorzien. RLSD organiseert 2 ontmoe tingsmomenten voor de buurt en lokale verenigingen om samen te

bekijken hoe de NME-stal en de werking rond het Heuvelpark concreet ingevuld kunnen worden.

1. avondwandeling: 2. brainstormsessie:

kamp in de grote vakantie. Vzw kroffel zal het speelnatuurterrein promoten voor hun verblijfsrecreanten, de imkers starten met de bouw van een bijenstel en ondersteunen de aanplant van het bij enbos… Kortom een vrijwilligerswerking wordt sterk gedragen.

De stad onderzoekt nu hoe al deze positieve energie blijvend gevoed kan worden, mogelijks door een personeelslid vrij te maken. Speelnatuur en landschapsbeleving

Stad Aalst geeft alle ruimte voor input en wenst van onderuit en samen met de buurt en verenigingen de werking van de NME-stal op te starten. Dit wordt heel enthousiast onthaald en de ideeën blijven komen. Zo stelt JNM zich kandidaat om de NME-stal te ge bruiken als vaste uitvalsbasis en in ruil regelmatig beheerswerken te organiseren voor en door hun leden. Buurtbewoners willen activiteiten organiseren en sleutelbeheer toepassen. De jeugddienst zal de buitenspeeldag van 2017 organiseren en ook een bouw

De speelheuvels zijn ingezaaid met een wild bloemenmengsel en we integreren boomstammen op een speelse wijze. RLSD werkt hiervoor nauw samen met de groendienst voor de concrete uitwerking. Zo wordt er een mooie boomstamsofa uitgezaagd uit een machtige stam die nu uitkijkt op ‘The Observer’.

VAN BOOMSTAM TOT SOFA: DE FOTO’S!

P.73

Op 16 oktober huldigen we het kunstwerk van ‘willowman’ Will Beckers, ‘The Observer’ officieel in.

Meer dan 500 mensen komen het levende kunstwerk bekijken. Deze opening is verweven in het programma van de Erembald Kravaal happening.

Het kunstwerk is een meer dan 30 meter lange constructie, een oog als het ware, van waaruit je het landschap ook letterlijk kunt observeren. Verschillende uitspa ringen in het vlechtwerk van the observer kaderen onze typische kleine landschapselementen in: poel, dreef, knotbomenrij, kleine weilanden, houtkant, bosrand, hooiland, boomgaard, trage weg… allemaal krijgen ze een ereplaats. Zo bekeken staat ‘The Observer’ symbool voor het landschap in onze streek en laat het bezoekers voelen hoe waardevol dit is. Ook landart kan dus zorgen voor een draagvlakverbreding voor natuur en landschap. Het kunstwerk be

DE INHULDIGING VAN ‘THE OBSERVER’:

FOTOREPORTAGE VAN DE PLANTACTIE:

Overzicht Acties in 2016 • maart 2016:

plantactie bijenbos met leerlingen en buurtbewoners • 2 juni 2016:

eerste ontmoetingsmoment buurt en verenigingen (wandeling) Kleine landschapselementen en bosaanplant

Vandaag oogt het Heuvelpark nog wat kaal, maar daar komt snel ver andering in. Tijdens het voorjaar (03.2016), werd door scholen en buurtbewoners een ‘bijenbos’ aangeplant met maar liefst 1.400 bomen en struiken. 250 kinderen en vrijwilligers hielpen mee. Er verrezen ook een bessenhaagkant waar iedereen vrij kan oogsten en een nieuwe knotbomenrij.

• 9 juni 2016:

tweede ontmoetingsmoment buurt en verenigingen (brainstormsessie) • 30 juni 2016:

bespreking resultaten participatiemomenten over de inhoudelijke invulling van de NME-stal met schepenen en expertenpanel • zondag 16 oktober 2016:

feestelijke inhuldiging van het kunstwerk van Will Beckers

vat 400 inheemse boompjes, de

wilgentenen zorgen voor het nestgevoel. Maar de boompjes zullen vanaf nu het kunstwerk in leven houden, nu is de natuur aan zet. De constructie zal volledig dichtgroeien en groen zijn. Will Beckers zorgt zelf voor het onderhoud in de komende jaren.

2017 In 2017 worden wellicht nieuwe naastliggende gronden aangekocht door de stad. Op dat moment zal RLSD opnieuw ondersteunen bij de toekomstige inrichting. We dromen alvast van een samenwerking met een stadsherder. Het heuvelpark kan een mooie uitvalsbasis worden voor een kudde schapen die op meerdere plekken in de stad in staat voor het ecologisch beheer van hooilanden. Bovendien refereert dit terug naar het oude cultuurlandschap dat zo typisch was in deze streek. Ook wordt de speelzone verder verfraait met picknickbanken en eventueel een speelpomp (te onderzoeken).

AALST – TEN ROZEN Financiering: stad Aalst financierde de grondwerken van 114 520 euro en voorziet in 2016-2017 nog een budget van 106.394 euro voor het vlonderpad en studiewerk en 38.000 euro voor de verdere inrichting met speelaanleidingen. Partners en actoren: Stad Aalst, Buurtcomité Oude Abdij, studiebureau Omgeving, Levensvreugde vzw, …

Het speelbos Ten Rozen (4 hec tare) krijgt vorm na een moment van rust wegens de archeologische opgravingen en slechte weersomstandigheden. Tussen 2014-2015 zijn RLSD en stad Aalst er immers bezig met de herbestemming van een braakliggend terrein tot landschappelijk speelbos. Begin 2016 is het eindelijk zover en wordt het officiële startschot gegeven voor de imposante graafwerken die het terrein te wachten staan. 19.000 m³ grond wordt verzet en er ontstaat een riant poelencomplex, een speellandschap met heuvels, een speelgracht en taluds als groene geluidsbuffer naar de straat. We

begeleiden de inrichtinswerken op basis van het door ons verfijnde ontwerp van de landschapsontwerper van stad Aalst. We focussen hierbij op natuurontwikkeling, kansen voor speelnatuur, recreatie en de diverse gebruikers. Wegens de complexiteit van het vlonderpad, schakelen we ontwerpbureau Omgeving in om de stabiliteitsstudie en werfopvolging in goede banen te leiden. Het vlon derpad zorgt niet alleen voor beleving of een verbinding van het speelbos naar het hooiland, maar ook voor een maximale toegankelijkheid van het terrein voor rolstoelgebruikers en de buren van Levensvreugde.

2017

In 2017 wordt het terrein verder afgewerkt: we organiseren een wilgenhuttenworkshop onder begeleiding van een professional, een hoogwaardige afwerking met speelnatuurelementen op de heuvels en aan de speelgracht, diverse beplantingen (taluds, so litaire bomen, struikenbosjes, … ), de aanplant van de boszone en zomen, de af werking van de paden, …

De stad Aalst kon bij de aankoop van de percelen aan de Oude Abdijstraat op steun rekenen uit het Bossencompensatiefonds. Daarmee ondersteunt de Vlaamse overheid gemeenten en provincies bij de aankoop van te bebossen gronden voor een totale waarde van 1.000.000 euro. In 2012 ontving het Bossencompensatiefonds 45 projectaanvragen, waaronder een van de stad Aalst voor Ten Rozen. Het fonds kent de projecten een score toe op basis van diverse criteria. Opmerkelijk: Ten Rozen behaalde een maximale score van 20 op 20! Dat heeft het onder meer te danken aan het feit dat de percelen aan een oud bos grenzen, dat er vroeger een historisch bos stond, dat het zich dicht bij een woonkern bevindt, dat het kadert in een groter strategisch project en dat er een speelbos voorzien wordt. Het Bossencompensatiefonds kende de stad Aalst een subsidie toe ter waarde van 80 procent van het aankoopbedrag. Dat maakte op haar beurt andere investeringen mogelijk, zoals in dit speel- en recreatieterrein!

LAARNE – ONTMOETINGSPLEK BUURTPARKJE KEISTRAAT

Totale projectkost: 95.813, 73 euro Financiering: PDPO (65 %), cofinan ciering gemeente Laarne (35 %) Parnters en actoren: gemeente Laarne, Provincie Oost-Vlaanderen, Rollebolle, Keikopje, scholen, buurt, jeugdverenigingen, …

Een park rond de biblio theek met klassieke speeltoestellen en weinig uitdagingen herbestemmen tot een avontuurlijke ontmoetingsplek met aandacht voor speelnatuur en na tuurbeleving? Dat is

één van de vele vragen die de gemeente Laarne zich stelt binnen dit project. RLSD gaat als partner de uitdaging aan om een antwoord te bieden op de diverse doelstellingen. Via een zeer intensief participatietraject met een brede doelgroep (gemeente, buurtbewoners, animatoren, kinderen, scholen, …) polsen we naar de verschillende wensen voor deze nieuwe ontmoetingsplek. We gebruiken hiervoor verschillende participatiemethodieken om te voelen wat leeft bij de mensen: inspiratie en spelen in een natuur plek, picto-playsessies, brainstormen, infoavonden, … Daarna worden al deze wensen vertaald in een s.w.o.t.-analyse, het fundament voor het ontwerp. Hiermee kan RLSD aan de slag om een inspiratieplan, schetsen en doorsnedes op te maken die dienen ter visualisatie van alle ideeën. Na goedkeuring van het CBS, coördineert de gemeente de vergunningsaanvraag, het archeologisch dossier en de aanbestedingsfase. Het ontwerp komt aan zoveel mogelijk van de wensen tegemoet en

ziet het park als een aanvullende rol op de bibliotheekfunctie. Zo werden de volgende elementen geïntegreerd: avontuurlijke plekjes, zitmogelijkheden, een amfitheater, heuvels, bloemen, struikenbosjes, evenementenzone, materiaal om zelf kampen te kunnen bouwen, laag water om in te spelen (wadi). De trage weg die langs het perceel loopt (Kouterwegel) zal wandelaars via een opening in de bomenrij aan de rechterkant van het perceel uitnodigen om hun weg dwars door het park voort te zetten. Er is een aansluiting voorzien voor fietsers en wandelaars, zodat ze via de bib het centrum kunnen bereiken.

2017

De werken zijn voorzien vanaf najaar 2017 tot en met najaar 2018.

MELLE – BUURTPARK ’T LIJSTERNEST Totale projectkost: 76.832,21 euro Financiering: PDPO (65 %), cofinanciering gemeente Melle (35 %)

Timing: juli 2016 – december 2018 Partners en actoren: gemeente Melle (hoofdpromotor), Provincie OostVlaanderen, buurt, jeugdverenigingen, Jeugd Rode Kruis, …

RLSD ondersteunt de gemeente Melle als copromotor in het PDPO-project ‘Inrichting buurtpark ’t Lijsternest’. De gemeente wil het

bestaande park rond de bibliotheek Lijsternest opwaarderen naar een

groene ontmoetingsplaats waar bezoekers van de bib en verenigingen een plekje vinden. Bovendien

moeten buurtbewoners, van alle leeftijden, elkaar kunnen ontmoe ten, spelen en verpozen. Het parkje is nu een grasveld met solitaire bomen en uitheemse hagen gelegen in een dichtbebouwde buurt, Vogelhoek. Er is nood aan specifieke plekjes in het park: voor gebruikers van de bib om in open lucht te lezen, voor buurtbewoners om elkaar te kunnen ontmoeten en voor kinderen om te spelen. Er is ook open ruimte nodig voor verschillende activiteiten doorheen het jaar. De herinrichting gebeurt met oog op landschapsbeleving en

speelnatuur. Hierbij wordt een eco logisch beheer toegepast. Na een participatief traject (brainstorm met de buurtbewoners en een ideeënbus aan het Lijsternest) buigt RLSD zich over het ontwerpplan. We willen dit nieuw vormgegeven landschap verbinden met: een landschappelijk glooiende zitbank onder de bestaande bomen (o.a. als voorleeshoek), rustige zitplekjes/ontspanningsruimten, speelnatuur (water, speelheuvel en bloemen), ecologisch beheer en een bloemenweide, een speelwadi, een fruitboomgaard, streekeigen beplanting promoten en een educatieve (scholen)werking rond lokaal fruit en insecten. Begin 2016 wordt dit praatplan voorgesteld aan de buurtbewoners van Melle-Vogelhoek tijdens een infoavond. Nadien ondersteunen we de gemeente Melle bij de aanvraag van een PDPO-subsidiedossier dat in het najaar wordt goedgekeurd. Op basis van input en opmerkingen tijdens de infoavond wordt het ontwerpplan verfijnd en aangevuld met enkele schetsen ter visualisatie van de verschillende ingrepen.

(B) Beerkaaihuisje: totaal 82.396 euro, waarvan 27.191 euro door PDPO, 20.205 euro door LIA en 35.000 euro door Interwaas gefinancierd wordt. Partners en actoren: vzw LIA (hoofdpromotor), gemeente Waasmunster, Interwaas, vzw Durme, Provincie Oost-Vlaanderen, buurt, jeugdverenigingen, jachtgroep Saverys, …

sief gewerkt aan de visieschets om de kloostertuin om te vormen naar landschappelijk park waarbij er ruimte is voor verschillende gebruikers (jong en oud), natuuren landschapsherstel en beleving. Het ontwerp werd eind 2016 tijdens het parkcafé voorgesteld aan de buurtbewoners. Vanaf 2017 starten de inrichtingswerken.

RLSD ondersteunt als copromotor in het PDPO-dossier de

HET PARKCAFÉ HERBELEVEN?

herinrichtingswerken van het pro ject ‘Tussen Dries en Durme’. Dit project is tweeledig en voor ziet enerzijds de inrichtingswerken van het semi-publieke LIA park als een gezellige ontmoetingsplek voor buurtbewoners en gebruikers van vzw LIA (kinderen en jongeren)

met aandacht voor speelnatuur, natuurherstel en ecololgie. RLSD coördineert het participatief traject met de verschillende ge bruikers en buigt zich over een algemene visieschets om het park op een duurzame ecologische manier in te richten. Het afgelopen jaar werd er dan ook inten-

In het ontwerp is er dankzij de nieuwe trage weg een belang rijke hoofdverbinding doorheen het park tussen de Sombekedries (bovendries) en de benedendries. Verder integreren we speelheuvels, een bloemenweide, natuurlijk speelmateriaal zoals stapstenen en boomstammen, zitplekjes, een ecologische poel, een loofbos, exotenbestrijding, boomgaard en dierenweide, ...

2017

In 2017 gaat het project officieel van start; de aanbestedingsfase en de werken worden nog ingepland met de werkgroep.

WAASMUNSTER – TUSSEN DRIES EN DURME Timing: juli 2016 – december 2018 Financiering: (A) LIA-park: totaal 88.189 euro, waarvan 49.994 euro door PDPO, 32.173 euro door LIA en 6.022 euro door RLSD (via personeelstijd) gefinancierd wordt.

Daarnaast focust het project ‘Tussen Dries en Durme’ ook op de noodzakelijke renovatiewerken van het historische Beerkaaihuis vlakbij de Durme. De sociale cohesie wordt hierdoor versterkt en

de site zal een groot aantal nieuwe gebruikers aantrekken. Het Beerkaaihuisje, met romantisch en historisch karakter, is binnen de Sigmawerken door Waterwegen en Zeekanaal NV vrijwaard gebleven dankzij de interessante ligging voor recreanten binnen het Sigmaproject Durmevallei. Om zeldzame zoetwatergetijdennatuur hier alle kansen te geven, worden deze gebieden ontpolderd. Bezoekers zullen dit gebied kunnen verkennen via een nieuwe toegangspoort tot de Durmevallei op de Koolputtensite. De Beerkaai zal over enkele jaren midden in ontpolderd gebied staan, maar het historische gebouw blijft bereikbaar en krijgt een nieuwe toeristische en recreatieve functie. Zo zal vzw Durme instaan voor het beheer van de site en de educatieve ontsluiting voor de recreanten van het Groot Broek. De jachtgroep Saverys gebruikt de plek in de toekomst als vergaderlocatie en voor vzw LIA zal het Beerkaaihuis een time-out plek zijn waar jongeren in alle eenvoud verblijven en rust vinden. De projectmiddelen zullen worden ingezet voor noodzakelijke herstellingswerken.

WAASMUNSTER – VERGROENING BEGRAAFPLAATS WAASMUNSTER-CENTRUM Timing: december 2017 – november 2018. Verloop: 1ste belevingsmoment:

26.03.2016, 2de belevingsmoment: najaar 2017, 3de belevingsmoment: voorjaar 2018, 4de belevingsmoment: najaar 2018. Start inrichtingswerken: juni 2017. Budget: 81.685,58 euro Financiering: PDPO (60,54%), gemeente Waasmunster (39,46%)

Sinds november 2013 is een uitdoofscenario in werking gesteld voor het kerkhof Waasmunster-centrum. In 2016 wordt de eerste fase van de bovengrondse ontruiming (ca. 700 gra ven) uitgevoerd. De gemeente wenst het ontruimde gedeelte van de begraafplaats her in te richten tot een aangenaam, speels en groen rustpunt. Het maatwerkbedrijf

JOMI vzw stelt een ontwerpvoor stel op. Dit gebiedsgericht project kan beroep doen op Vlaamse en provinciale middelen in het kader van de maatregel ‘Platteland Plus (P+)’ binnen PDPO III. RLSD zet haar schouders mee onder het project en schrijft mee aan de subsidieaanvraag. Het project gaat in november 2016 officieel van start en loopt tot eind 2018. RLSD is aangeduid als copromotor om het communicatieve en participatieve luik te coördineren. Midden december 2016 vindt het startoverleg met de gemeente plaats waarbij het participatietraject in hoofdlijnen – onder de vorm van 4 belevingsmomenten – wordt vastgelegd.

2017

In 2017 zullen we twee belevings momenten organiseren, telkens vanuit een andere invalshoek. Bij het eerste belevingsmoment (26/03/2017) ligt het accent op toerisme, landschap en natuur.

Via een wandeling laten we een brede doelgroep kennismaken met het project. Inspraak door de aanwezigen vormt een belangrijk onderdeel van de activiteit. Vóór 1 november 2017 vindt het 2de belevingsmoment plaats, met focus op archeologie, erfgoed en geschiedenis.

WETTEREN – ‘SAMEN BUITEN’ Timing: inrichtingswerken januari – juni, inhuldiging: zomer Financiering: PDPO (65%), gemeente Wetteren (35%), totaal 34.584,05 euro

RLSD onderteunt de gemeente Wetteren als partner in het PDPO-project ‘Samen Buiten’ in de Roosbroeckwijk in Massemen (Wetteren). De gemeente en Eigen Dak wensen samen twee grote graspercelen een grondige facelift te geven zodat die het sociaal leven voor jong en oud in de buurt ten goede komen. RLSD zorgt voor een participatiemo ment op het terrein zelf door een ‘pop-up café’ te organiseren.

DIT WAS HET POP-UP CAFÉ: In een informele sfeer kunnen de bewoners de maquette van landschapsarchtect Vincent Braeck man bekijken. Deze maquette trekt resoluut de kaart van ontmoeting in het groen: speelnatuur, zitbankjes tussen wilde bloemen, afscherming van geparkeerde auto’s en de straat, een gedeelde

moestuin, water,… Natuurbeleving, biodiversiteit en multifunctionaliteit staan centraal zodat veel verschil-

lende gebruikers van de nieuwe ontmoetingsplaats kunnen genie ten.. De buurtbewoners reageren positief, maar zijn bezorgd over de overlast. Buurtbewoners kunnen zich opgeven voor een werkgroep zodat de volgende stappen in het project steeds kunnen worden afgetoetst met de bewoners.

SINT-NIKLAAS – WALLENHOF Financiering: Stad Sint-Niklaas zorgt voor uitvoeringsbudget en raamt dit op 20.000 à 30.000 euro. Partners en actoren: stad SintNiklaas, RLSD, Nieuwkerkse scholen en rusthuis Nieuwkerken

Stad Sint-Niklaas kocht 2 oude

‘bolle akker’-weides in de dorpskern van Nieuwker kenWaas. Deze sluiten aan op een oud kastanjebos, een recenter populierenbos en de verwilderde tuin van de familie De Cleene. Deze verwilderde tuin wordt nu reeds gebruikt als speelbos. Via een participatietraject in 2015 worden alle wensen van de bewoners, rusthuisbewoners en schoolkinderen verzameld. Deze vormen de basis van het ontwerp opgemaakt door de landschapsontwerper van Stad Sint-Niklaas. Wij ondersteunen stad Sint-Niklaas bij de verdere verfijning van het ontwerp met focus op speelnatuur en bieden ondersteuning bij de uitvoering op het terrein (2017) .

2017

De timing van de PDPO-projecten of samenwerkingsprojecten met een gemeente- of stadsbestuur

kennen een langere looptermijn en fasering en zijn dus niet afgeba kend tot één werkingsjaar. Bijgevolg lopen de meeste van bovenvermelde projecten door waarbij RLSD ondersteunt bij de uitvoe ring van: inrichting speelnatuur in Ten Rozen en Heuvelpark (Aalst), 5 PDPO-projecten in Waasmunster, Melle, Laarne en Wetteren, werkgroep Wallenhof (Sint-Niklaas), …

CONCLUSIE SPEELNATUUR RLSD was het afgelopen jaar betrokken bij 14 projecten rond speel-

natuur waarvan 8 inrichtings projecten in samenwerking met 6 verschillende gemeentebesturen. Daarnaast werkten we samen met 5 scholen en 1 kinderdagverblijf actief rond het thema speelnatuur op school in 5 gemeenten.

EDUCATIE

UITLEENPOST

P.80

“Door educatief materiaal gratis ter beschikking te stellen - van veldmateriaal over thematische koffers en pakketten tot spelletjes en tentoonstellingen - willen we enerzij ds scholen en verenigingen uitnodigen tot leerrij ke activiteiten in de natuur en anderzij ds NME-actoren uit de streek ondersteunen in hun werking.” PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: ANN SELS & KRISTOF BUELENS

De uitleenpost stelt een ruim aanbod aan NME-materiaal ter be schikking, gaande van klein edu-

INITIATIEFNEMER NME actoren uit de streek / RLSD STARTJAAR 2009 PARTNERS NME actoren uit de streek, Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, PIME. FINANCIERING Samenwerkingsovereenkomst Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, financiering in natura via ter beschikking stellen van materiaal door NME-centra binnen en buiten de regio.

catief veldwerkmateriaal over groter en kostbaarder materiaal zoals microscopen tot meer thematisch en gespecialiseerde zaken zoals thematische koffers, natuureducatieve spelen en educatieve tentoonstellingen en materiaalkoffers. Het volledige aanbod en de uitleenvoorwaarden zijn terug te vinden in de digitale catalogus op onze website onder de rubriek Educatie (‘uitleenpost’). Alle ontleningen gebeuren via reservatie en met een overeenkomst. Ontlenen is gratis, maar er wordt wel een waarborg gevraagd.

ONTDEK ONS GRATIS TE ONTLENEN MATERIAAL

2016 Het aantal ontleningen is dit jaar stabiel gebleven (31 tegenover 32 vorig jaar). Scholen uit het

werkingsgebied zijn de grootste ontleners (90 % van de ontleningen), bepaalde leerkrachten vinden de weg naar onze uitleenpost jaarlijks terug. Toppers zijn nog steeds het educatieve spel ‘Moord in de Poel’, de waterkoffers met schepnetten, de wilgenhutten-materiaalkoffer en de verrekijkers. Door de uitbreiding van ons werkingsgebied trekt onze materiaaluitleenpost ook nieuwe ontleners aan.

2017 Een nieuwe werkwijze is op til.

PNEC De Kaaihoeve wil het materiaal op een andere manier uitlonen, zodat de administratielast vermindert. Er wordt gedacht aan een Webshop. Voor het beheer van de kisten wordt er bijkomend een uniforme wijze uitgedacht voor alle provinciale uitleenposten. Verschillende opties liggen op tafel, tot op heden werd hierover nog niets beslist.

EDUCATIE

NETWERKVORMING

P.81

“Samen met ouders, leerkrachten, leerlingen en externe partners streven we naar duurzame natuurspeelplaatsen waar elk kind zich thuis voelt en ervaart hoe leuk vrij spel kan zij n in een omgeving die avontuurlij k en natuurrij k is. Want een speelplaats is meer dan een atrium van kale muren en grijze vlaktes.”

Door aanwezig te zijn op netwerkmomenten, door concrete vragen aan het NME-loket zo goed mogelijk te beantwoorden én door de NME-actoren in de streek te ondersteunen met een online activiteitenkalender hopen we concrete, lokale samenwerkingsverbanden te initiëren, te ondersteunen en te versterken. Omdat netwerken ons ook inspireren, zijn we kernlid van Springzaad Vlaanderen en actief lid van het Oost-Vlaams NME-overlegplatform. Zo blijft de kwaliteit van onze projecten hoog én houden we onze input en ondersteuning fris en vernieuwend.

NETWERKMOMENTEN 23.02: MOS-vergadering(en) provincie Antwerpen en Antwerpse RL • 04.04: bootttocht Schelde langsheen Sigmaprojectgebieden • 17.04: bezoek speelnatuurprojecten in Gent voor opstartende scholen in onze streek • 19.04: presentatie ‘Waarom speelnatuur in de jeugdzorg’, voor Team vzw Lia • 22.04: trefdag Antwerpse bosgroepen en RL’en • 12.05:

PROJECTVERANTWOORDELIJKEN: ANN SELS & JULIE DECUYPER

netwerking educatieven RL’en, thema speelnatuur • 26.05: lid van organisatie studiedag Speelnatuur Springzaad in Wilrijk, ‘Park van Eeden’ • 16.06: uitwisseling ervaring bloemenweides Ecoflora en Agentschap Plantentuin Meise op Campus Kompas • 21.06: kennismaking gemeente Lebbeke • 22.06: MOS jury Broederschool Sint-Niklaas • 23.06: Oost-Vlaams NME overleg platform in De Pastorie • 16/17.09: Springzaad-tweedaagse in Gent,

uitwisseling Springzaad Nederland •13.09: meedenkgroep natuurbelevingspaden ANB • 27.09: MOS-bus langs inspirerende vergroende speelplaatsen en terreinen in Wetteren (40 deelnemende leerkrachten) • 16.10: opening ‘The Observer’ van Will Beckers tijdens Erembald Kravaal Happening in Heuvelpark (Aalst) • 08.11: MOS-vergadering(en) provincie Antwerpen en Antwerpse RL: uitwisseling en evaluatie project vergroening op school • 29.11: klankbordgroep Kind en Samenleving: opstart nieuw pro ject ‘ontmoetingsruimten voor jongeren in de Nevelstad’ • 15.12:

Oost-Vlaams NME-overlegplatform • 20.12: klankbordgroep na-

tuurbelevingspaden ANB

ACTIVITEITENKALENDER Sinds 1 januari 2016 is de werkwijze voor onze online activiteitenkalender sterk vereenvoudigd. Individuele inloggegevens zijn niet meer nodig. Voortaan volstaat het om jouw activiteit in te voeren op www.uitdatabank.be en er de tag ‘landschap’ aan toe te voegen. Dankzij die ‘tag’ wordt de activiteit automatisch toegevoegd aan onze online kalender. Er zijn geen cijfers beschikbaar over het aantal weergegeven activiteiten of het aantal keren dat de online agenda geraadpleegd werd.

BEZOEK ONZE ONLINE AGENDA!

RECREATIE

OPMAAK TRAGEWEGENPLAN

Trage wegenproject Schellebelle EVALUATIEKAART - deel 2

“We willen een recreatief/functioneel tragewegennetwerk op de kaart te zetten dat zo breed mogelij k wordt gedragen door alle trageweggebruikers: wandelaars, fietsers, MTB’ers, ruiters, landbouwers, jagers, ... Participatie via schriftelij ke bevraging en publieke overlegavonden staat hierbij centraal.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: KATRIJN LOOSVELDT

Schellebelle. Ze vormt een momentopname en is geen juridische waarde."

We ondersteunden 5 gemeenten bij de opmaak van een tragewegenplan: Sint-Niklaas (centrum), Den-

dermonde (Mespelare), Zele (ten oosten van N47), Buggenhout en Wichelen (Schellebelle).

In elk van de deelgebieden worden deze fases doorlopen: FASE 1 | Een werkkaart opmaken:

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2008 PARTNERS Gemeentebesturen van aan gesloten gemeenten, Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwerpen, Toerisme Oost- Vlaanderen, Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Scheldeland, Toerisme Klein-Brabant, lokaal middenveld en Trage Wegen vzw. FINANCIERING 5.000 euro provinciale middelen, restfinanciering door gemeenten en eigen middelen RLSD.

welke trage wegen zouden juridisch gezien aanwezig moeten zijn op het terrein? FASE 2 | Een evaluatiekaart opmaken: i.s.m. vrijwilligers (padvinders) uit de streek toetsen we de werkkaart aan de werkelijke situatie op het terrein. Welke trage wegen zijn toegankelijk en niet-toegankelijk? FASE 3 | Publieke rondvraag: 2 overlegavonden rond de functionaliteit en de toekomst van het tragewegennetwerk: 1. Infoavond • Toelichting thema & methodiek. Alle aanwezigen krijgen een vragenlijst mee waarin ze elke trage weg kunnen evalueren (huidige toestand, wenselijke ingrepen, ...). 2. Evaluatie avond • Bespreking van de ingevulde vragenlijsten om samen tot een breed gedragen voorstel te komen. Per trage

weg leggen we de functionele meerwaarde, de uitdagingen en concrete suggesties vast. FASE 4 | Het tragewegenplan opmaken & goedkeuren: het voorstel uit fase 3

wordt verwerkt tot een adviesnota met wenselijkheidskaart. RLSD legt die ter goedkeuring voor aan de gemeenteraad en het college van burgemeester en schepenen.

2017 In Schellebelle zullen we het participatietraject afronden. Het ein-

digt op 30 juni 2017. Daarnaast worden er in Aalst (Erembodegem) 2 nieuwe tragewegentrajecten opgestart: het deelgebied ten zuiden en dat ten noorden van de E40. Voor inventarisatie van de trage wegen in Erembodem gebruiken we voor het eerst de ‘Trage Wegen app’. Tot nu inventariseerden we via analoge fiches. De app zal de administratie bij de opmaak van een tragewegenplan een stuk vereenvoudigen. Voorwaarde is wel dat vrijwilligers beschikken over een Android toestel (smartphone of tablet).

P.83

RECREATIE

UITVOERING TRAGEWEGENPLAN

“Heeft de gemeente een tragewegenplan, dan is uitvoering de volgende stap. In overleg met de betrokkenen trachten we de visie om te zetten in concrete terreinrealisaties.”

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: KATRIJN LOOSVELDT

We ondersteunden 10 gemeenten bij de uitvoering van hun tragewegenplan: Aalst, Berlare, Buggen-

hout, Dendermonde, Hamme, Laarne, Temse, Wetteren Wichelen en Zele. In opdracht van de steden Aalst en Dendermonde onderzochten we

INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2011 PARTNERS Gemeentebesturen van aan gesloten gemeenten, Provincie Oost-Vlaanderen, Provincie Antwerpen, Toerisme Oost- Vlaanderen, Toerisme Provincie Antwerpen, Toerisme Scheldeland, Toerisme Klein-Brabant, lokaal middenveld en Trage Wegen vzw. FINANCIERING 5.000 euro provinciale middelen, restfinanciering door gemeenten en eigen middelen RLSD.

de haalbaarheid tot openstelling van 2 gemeentegrensoverschrijdende ‘missing links’ in GijzegemMes pelare: trage weg Paardenmeers en trage weg Berkenlaan. We kregen hierbij de steun van Natuur punt, afdeling BenedenDender en WBE Goudbloem- Denderland. We schreven een inrichtingsdossier, gingen in nauw overleg met eigenaars en aangelanden, begeleidden de opmeting door de landmeter, stelden een ontwerp beheerovereenkomst op, maakten een inrichtings schets voor het wandelbrugje en gingen op zoek naar subsidies voor uitvoering. Het dossier is nog lopende. Het herstel van de mis sing links betekent 2,4 km nieuwe/aaneengesloten wandelpaden voor de regio Mespelare-Gijzegem. Een opsteker van formaat!

Nog in Dendermonde (Mespelare) volgden we het dossier op voor de verlegging van buurtweg 21 naar de rand van het perceel (langsheen de Zijpbeek). Hierdoor kunnen de inwoners op een veilige en aangename manier van de Singelweg naar de Mespelarestraat wandelen. De verleggingsprocedure is lopende. In opdracht van de gemeenten Laarne en Wetteren en de Provincie Oost-Vlaanderen zijn we in 2014 gestart met een haalbaarheids onderzoek voor een trage weg tussen het sportterrein van Laarne en de wijk Slekkebeek in Wetteren. Na een intensieve overlegronde met de betrokken eigenaren, werd het voorkeurs traject eind 2015 opgemeten door de Provincie. In 2016 werd een schattingsverslag opgemaakt en overlegden we opnieuw met de betrokken eigenaren i.f.v. aankoop in der minne. Aanslui tend begeleidden we de gemeente Laarne bij de procedure tot buurtwegverlegging en -openstelling van respectievelijk de Gimstwegel en de Binnenwegel. Het dossier is lopende.

P.84

RLSD is partner bij het participatie- en ontwerpproces voor de

herinrichting van een buurtparkje in de Keistraat in Laarne (p.76). We onderzochten ook de mogelij k heden om deze ontmoetingsplek te laten aansluiten op het bestaande tragewegennetwerk. Herstel van buurtweg 12, een trage weg tussen Kouterwegel en Keistraat, ligt hierbij voor de hand. Deze trageweg verbinding werd dan ook geïntegreerd in het ontwerpvoorstel. Uitvoering is gepland voor 2017. We hielpen de gemeente Buggenhout met raad en daad bij de uitwerking van het Wiesbeek-Ruiterpad. Aangezien minstens 50 %

van het tracé onverhard moet zijn, om beroep te kunnen doen op provinciale subsidies, worden enkele in onbruik geraakte of afgesloten buurtwegen terug opengesteld. RLSD voerde het overleg met betrokken eigenaren, gaf juridisch advies aan de gemeente, stelde een beheerovereenkomst op i.f.v. het gebruik van een private weg,…

De gemeente Temse deed een beroep op RLSD om de haalbaarheid te onderzoeken tot openstelling van enkele voetwegen in Elversele. Deze samenwerking omvatte de opmaak van een inrichtingsdossier en het overleg met eigenaren. Dit jaar werd alvast een oplossing gevonden voor (een deel van) voetweg 14. In 2017 wordt het project voortgezet. We volgden de uitvoering van het tragewegenplan Berlare verder op, met onder meer de openstelling van de verbinding tussen Overheet en de voetbalterreinen (buurtweg

124). We zochten ook een oplos sing voor de missing link tussen buurtwegen 91 en 92. In Zele overlegden we met eigenaren voor het doortrekken van een trage weg in Meerskant. In Hamme gaven we juridisch advies over de zaak ‘Kempenwegel’ en begeleidden we het overleg tussen gemeente en eigenaar. En in Wichelen, tot slot, werd de Ronkenburgwegel aangelegd in halfverharding. RLSD gaf hiertoe technisch advies en begeleidde de gemeente bij de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag.

2017

Het komende jaar zullen we in 3 deelgemeenten van Aalst actief zijn: 1. I.h.k.v. het project Gestroomlijnd Landschap Molenbeek-Laresloot (p.41) werden in 2016 verschillende opties onderzocht voor de openstelling van trage weg Molenvij ver in Meldert. In 2017 zal het voorkeurstracé verder worden uitgewerkt in overleg met de betrokken eigenaren. 2. In Moorsel zullen we advies geven over de inrichting van de Mottewegel en gaan we op zoek naar aansluitingsmogelijkheden op het omliggende (trage) wegennet. 3. We volgen de realisatie van de missing link in Gijzigem ver der op: opmeting, overeenkomst met betrokken eigenaren, procedure buurtwegverlegging, aanleg (afsluiting, voetgangerssluis). Binnen het PDPO-project ‘Tussen Dries en Durme’ in Sombeke (Waasmunster) (p.77) zullen we de aanleg begeleiden van een nieuwe trage weg doorheen het LIA-park.

We volgen de realisatie van de te

verlengen trage weg in Meerskant (Zele) verder op en begeleiden de gemeente bij het dossier ‘aanleg wandelpad langs de Bovenvaart’.

De opmeting door de landmeter van de Provincie staat ingepland voor eerste helft 2017.

In Dendermonde volgen we de realisatie van de missing link in Mes pelare verder op: procedure buurtwegverlegging, subsidieaanvraag bij de Provincie, aanleg (afsluiting, brugje, aanplant). In Baasrode starten we met een haalbaarheidsonderzoek tot openstelling van een drietal trage wegen. In Laarne plannen we een overleg met de betrokken eigenaren om buurtweg 67 (Bochtenwegel) te verbinden met buurtweg 60. In Laarne-Wetteren stre ven we naar een doorbraak in het dossier ‘trage weg Maanbeek’. In Temse (Elversele) zetten we het overleg met de eigenaren voort i.f.v. het herstel van buurtwegen 16 en 14/26. Ook in Berlare streven we ernaar om het dossier ‘mis sing links Overheet’ positief af te sluiten. Vanaf 2017 start de Provincie Ant werpen met een subsidiesysteem om gemeenten te ondersteunen bij de opmaak en uitvoering van hun tragewegenplan. In de periode 01.2017 – 06.2018 zullen we de gemeente Puurs begeleiden bij het herstel van 4 trage wegen in deelgebied Breendonk (TW17a, TW27b, TW31 en TW34).

RECREATIE

WEGSPOTTERS “Vanaf 2017 nodigt de Provincie Oost-Vlaanderen alle Oost-Vlaamse gemeenten uit om mee in het project ‘Wegspotters’ te stappen. Wegspotters zij n vrijwilligers die waken over de toegankelij kheid van trage wegen. Problemen melden ze rechtstreeks aan de gemeente, die het euvel verhelpt en terugkoppelt naar de Wegspotters.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: KATRIJN LOOSVELDT

In opdracht van de Provincie Oost-Vlaanderen hebben we het concept ‘Wegspotters’ gedurende 2 jaar (2014-2016) uitgetest en op punt gezet in 2 gemeenten binnen ons werkingsgebied: Laarne en Wetteren. Alle communicatie tussen Wegspotters en gemeenten verloopt via de digitale applicatie MobiMelder. Die werd speciaal voor dit project ontwikkeld door Instituut voor Mobiliteit (IMOB), verbonden aan de Universiteit Hasselt. INITIATIEFNEMER RLSD STARTJAAR 2014 PARTNERS Gemeentebesturen van het werkingsgebied van RLSD, Provincie Oost-Vlaanderen (dienst Mobiliteit), Regionaal Landschap Schelde-Durme, vzw Trage Wegen. FINANCIERING Gemeentelijke en provinciale subsidies: 4.000 euro van de Provincie Oost-Vlaanderen en 2.000 euro per gemeente.

VOORDELEN Het project ‘Wegspotters’ betrekt bewoners nauw bij het onderhoud van lokale trage wegen. Door het aangename (in de natuur vertoe ven) aan het nuttige (knelpunten melden) te koppelen, ervaren wegspotters naar eigen zeggen veel voldoening. Besturen winnen dan weer tijd door de extra ogen op het terrein en de gebundelde communicatie via de app MobiMelder. Het resultaat zijn propere, toegankelijke en aangename trage wegen. En een steeds effectiever onderhoudsplan.

2016 In 2016 werkten we het pilootpro ject Wegspotter verder uit in de gemeenten Laarne en Wetteren. Het project in cijfers: 1. Laarne: • 41 wegspotters • 44,6 km trage wegen • 296 meldingen in proefperiode 2014-2016 2. Wetteren: • 16 wegspotters • 98 km trage wegen • 562 meldingen in proefperiode 2015-2016 Op basis van feedback van de pilootgemeenten en wegspotters (rondvraag in april 2016) voerden we de opdracht uit om het mel dingssysteem MobiMelder op een heel aantal punten aan te passen en te verbeteren. De versie MobiMelder 2.0 wordt begin februari 2017 gelanceerd. Op 24 april 2016 organiseerden we de Provinciale Ontmoetingsdag in Laarne. Ruim 40 wegspotters toonden present. Na de gastspreker en het evaluatiemo-

P.86

groepsfoto wegspotters laarne

- lebbeke - merelbeke - wetteren op de provinciale ontmoetingsdag in laarne (24.04.2016).

ment volgde een mooie tragewe genwandeling. De ontmoetingsdag is de ideale gelegenheid om met elkaar kennis te maken en ervaringen uit te delen. Bij het afsluiten van het proefproject in juni 2016 hebben we, samen met Trage Wegen vzw, een eindevalua tierapport opgemaakt. Op basis van de resultaten besliste de Provincie op 22 september 2016 om het pro ject als een volwaardige onder steuningsmodule aan te bieden voor alle Oost-Vlaamse gemeen ten. Ter info: de Provincie lanceerde in 2008 de ondersteuningsmodule ‘opmaak tragewegenplan’. 3 jaar later, in 2011, volgde de invoering van de 2de ondersteuningsmodule: ‘uitvoering tragewegenplan’. Net als bij deze voorgaande modules (opmaak en uitvoering tragewegenplan) zal de Provincie voor de mo dule ‘Wegspotters’ nauw samenwerken met de ondersteunende partners Trage Wegen vzw en de drie Regionale Landschappen (Meetjesland, Schelde-Durme en Vlaamse Ardennen).

Op 6 december 2016 waren we medeorganisator bij de collegawerkgroep trage wegen van de dienst Mobiliteit (Provincie Oost-Vlaanderen). De bijeenkomst voor gemeenten (schepenen en ambtenaren) stond volledig in het teken van de nieuwe module ‘Wegspotters’. Naar aanleiding van

deze collegawerkgroep maakten we een draaiboek op (tekst en layout) om gemeenten op weg te helpen bij de uitrol van de module.

2017 We zullen het project Wegspotters verder blijven opvolgen in de gemeenten Laarne en Wetteren via onze aanwezigheid bij de gemeentelijke coördinatievergadering. Buggenhout stapt in 2017 mee in

het project. We zullen de gemeente begeleiden bij de opstart.

De andere gemeenten zullen we informeren over deze module en

stimuleren om eveneens een Wegspottersteam op de been te brengen.

Daarnaast willen we de vrijwillige inzet van de wegspotters via extra communicatie in de kijker plaatsen.

We onderzoeken of we de ‘community’ van wegspotters kunnen ondersteunen via een soort Facebook-web-platform/nieuwsbrief, gevoed door de 4 ondersteunende partners (Regionale Landschappen en Trage Wegen vzw). Want dit project zorgt voor betere trage wegen, maar bovenal voor een grotere betrokkenheid bij de mensen. Die betrokkenheid moeten we koesteren. Via een online platform zouden wegspotters hun kennis en ervaringen kunnen delen.

OP ZOEK NAAR HET DRAAIBOEK ‘WEGSPOTTERS’?

RECREATIE

KENNISOPBOUW & -VERSPREIDING “We willen gemeenten, verenigingen en burgers informeren, adviseren en inspireren op het vlak van trage wegen. Daarom delen we met plezier onze kennis en expertise, en diepen we die verder uit via opleidingen, literatuur en studiedagen.”

TRAGE WEGEN IN DE KIJKER Om trage wegen bij het brede publiek meer bekendheid te geven organiseerden we verschillende activiteiten (o.m. Dag van de Trage Weg in Mespelare op 16.10, Velodromen in Dendermonde op 25.06), verstuurden we persberichten en publiceerden artikels in onze Landschapskranten en gemeentelijke infobladen. In totaal

verschenen er extern 38 artikels over trage wegen. Tijdens evenementen en publieke infoavonden zetten we onze tragewegenbrochures steevast in de kijker. In 2016 brachten we, in samenwerking met de stad Sint-Niklaas, een nieuwe tragewegenbrochure uit: ‘Het landschap vertelt - Stille getuigen in Nieuwkerken’. Deze brochure werd voorgesteld op de Dag van de Trage Weg (15.10) in Sinaai.

EXPERTISE DELEN Ook dit jaar stelden we onze opgebouwde kennis en expertise over trage wegen beschikbaar

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: KATRIJN LOOSVELDT

aan derden. Enkele voorbeelden: 1. We namen deel aan de overlegmomenten met de Provincie Oost-Vlaanderen en ondersteunende partners (Regionale Landschappen en Trage Wegen vzw). 2. Ook met de Provincie Antwerpen en de ondersteunende partners (de Regionale Landschappen en Trage Wegen vzw) hadden we regelmatig overleg. In 2016 werkten we samen aan de uitbouw van een subsidiesysteem trage wegen ter ondersteuning van gemeenten bij de opmaak en uitvoering van tragewegenplannen (naar analogie met het subsidiesysteem van de Provincie Oost-Vlaanderen). Het subsidiesysteem van de Provincie Antwerpen gaat vanaf begin 2017 van start. 3. Ter gelegenheid van de open toerismeraad in Laarne op 19.06 traden we op als gastspreker (circa 50 aanwezigen). 4. We gaven een toelichting tijdens de Mobiliteitsacademie van de Vlaamse Stichting Verkeers kunde (VSV) op 27.09 te Gent. De

focus lag op participatie en trage wegen. Samen met de Provincie Oost-Vlaanderen gaven we tekst

en uitleg bij het project Wegspotters (12 aanwezigen). 5. We waren medeorganisator bij de jaarlijks terugkerende collegawerkgroep georganiseerd door de Provincie Oost-Vlaanderen (dienst mobiliteit). Dit jaar stond de bijeenkomst op 06.12 in het teken van het project Wegspotters (p.86) (circa 20 aanwezigen).

OPVOLGING BELEID De ervaring van RLSD (nl. opmaak inrichtings- en beheerplannen, opmaak bebordingsplannen, overleg met eigenaars,…) is complementair aan de juridische kennis van vzw Trage wegen. Sinds januari 2014 zetelt Katrijn Loosveldt in de Raad van Bestuur van Trage Wegen vzw. Op die ma-

nier volgt ze het tragewegenbeleid op Vlaams niveau op, alsook de initiatieven/projecten van andere organisaties.

OPLEIDING & NETWERK Tot slot dragen we een ‘lerende werkomgeving’ hoog in het vaandel. Enkel door te blijven inves-

P.88

teren in kennisopbouw in eigen huis kunnen we onze partners (gemeenten, verenigingen, burgers) gericht adviseren en begeleiden. Onze medewerker trage wegen, Katrijn Loosveldt, heeft zich in 2016 verder verdiept in de materie trage wegen via literatuurstudie, opleidingen en studiedagen, en het doelgericht uitbouwen van haar professioneel netwerk: • 28.01: voorstelling toekomstvisie Trage Wegen vzw te Antwerpen: workshops en netwerkmoment • 28.04: studiedag ‘Trage Wegen in Landschapspark Zuidrand’ • 20.05: studiedag ‘Inrichting en onderhoud trage wegen in West-Vlaanderen’ • 16.06: infosessie ‘Open Streetmap’ bij Regionaal Landschap Rivierenland • 23.11: opleiding DILPA en trage wegen digitaal inventariseren met de Trage Wegen app

2017 We willen het thema trage wegen onder de aandacht blijven brengen bij inwoners en gemeenten. Daarom

zullen we ook in 2017 instaan voor de mede-organisatie van de jaarlijkse ‘collegawerkgroep trage wegen’ van de Provincie Oost-Vlaanderen (gericht op ambtenaren en schepen). De Provincie Antwerpen ondersteunen we bij de organisatie van de ‘inspiratiedag trage wegen’ op 05.10.2017. Verder willen we gemeenten blijven stimuleren om tragewegenplannen op te maken en uit te voeren. Daartoe zullen we regelmatig afstemmen met administratie en bestuur

en polsen naar de intenties van de gemeenten inzake realisatie van hun tragewegenplan. Daarnaast zullen we draagvlakvergrotende ‘quick-wins’ en concrete acties voorstellen aan de gemeentebesturen.

Omdat we al onze projecten op een multidisciplinaire manier benaderen, kunnen we kansen voor onder meer trage wegen van bij de start oppikken en integreren in de ontwerpen.

Vanuit onze kennis en de ervaring met gemeentegrensoverschrijden de tragewegenprojecten willen we de samenwerking tussen gemeenten blijven bevorderen. We willen gemeenten stimuleren tragewegenproducten zoals kaarten, stratenplannen en naambordjes te realiseren. In 2017 brengen we samen met stad Sint-Niklaas een nieuwe wandelbrochure uit die de trage wegen in Sinaai aandoet. We willen gemeenten overtuigen om deel te nemen aan ‘Dag van de Trage Weg’. Ons Regionaal Land-

schap zal in 2017 meehelpen bij één of enkele DTW-acties in het kader van lopende projecten.

We blijven ook inzetten op kennis opbouw en -verspreiding door ac-

tieve deelname aan: • contactdagen met andere Regionale landschappen die actief bezig zijn met het thema trage wegen, • studiedagen • literatuurstudie • terreinbezoeken aan voorbeeldprojecten

COMMUNICATIE

DRUKWERK

P.91

“Met de verspreiding van uitnodigingen, affiches, folders en infoborden willen we mensen enerzij ds uitnodigen om te genieten van het landschap en hen anderzij ds informeren over hoe ze dat landschap kunnen helpen beschermen of verfraaien.”

3 NIEUWE BROCHURES! ‘Ontdek het Abdijlandschap’

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

AFFICHES: er werden 330 affiches verspreid voor 5 verschillende projecten. BROCHURES: we brachten 3 nieuwe brochures (mee) uit: ‘Stille

getuigen in Nieuwkerken’ (5.000 ex.), ‘(H)EERLIJK LOKAAL’ (6.000 ex.) en ‘Ontdek het Abdijlandschap’ (5.000 ex.). Deze 3 bro-

chures werden geüpdatet en herdrukt: ‘Ontdek het Kravaal‘(H)EERLIJK LOKAAL’

bos’ (3.000 ex.), ‘Vlasrootputten’ (1.750 ex.) en ‘Wondermooie Wielen’ (1.750 ex.).

FLYERS & FOLDERS: we voorzagen 12 gemeenten van sensibiliserende zwaluwflyers (totale oplage: 2.950). Ook in 2016 werd

een jaarverslag in foldervorm voorzien (1.000 ex).

‘Het landschap vertelt Stille getuigen in Nieuwkerken’

INFOBORDEN: er werden 6 nieuwe infoborden geplaatst: 3 aan

het wijmenveld in Bornem, 1 aan landart ‘The Observer’ in Aalst, 1 aan de geboorteboomgaard nabij Campus Kompas in Wetteren en 2 aan de Nieuwdonk in Berlare. Die laatste werden opgemaakt in de Sigma-huisstijl. Voortaan gebeurt

dat voor alle infoborden die nabij de Schelde worden geplaatst,

dit ter ondersteuning van de huisstijl die W&Z in het Sigmagebied hanteert. Verder beschikt het NME-team over 10 infoborden om daar te plaatsen waar werken in uitvoering zijn. Alle borden bestaan uit zo duurzaam moge lijk materiaal. Borden die langer dan 3 jaar blijven staan worden vervaardigd in materiaal met 10 jaar kleurgarantie. Alle andere borden zijn recycleerbaar.

UITNODIGINGEN: in samenwer king met onze partners verspreid den we 14.190 uitnodigingen in

RLSD-huisstijl en dat voor 6 verschillende projecten. Daarnaast werden ook digitale uitnodigingen verstuurd binnen 8 projec ten.

2017 Ook in 2017 willen we activitei ten en events die we (mee) orga niseren ondersteunen met wervend drukwerk. Daarbij wordt altijd voor de duur zaamste uit voering gekozen.

LANDSCHAPSKRANT

COMMUNICATIE

ONZE LANDSCHAPSKRANTEN LEZEN? Voorjaar 2016

“Met onze tweejaarlij kse Landschapskranten willen we een breed publiek laten kennismaken met onze vereniging, projecten en activiteiten. Tegelij k tonen we de weg naar onze website, nieuwsbrief en Facebookpagina.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

2016

2017

De Landschapskrant is ook in 2016 twee keer verschenen. De oplage bedroeg telkens 11.500 exemplaren.

Het blijft een grote uitdaging om ervoor te zorgen dat elke Landschapskrant in een periode van 6 maanden zo lang mogelijk relevant en interessant blijft om mee te nemen, te lezen en eventueel bij te houden. De kans is dan ook groot dat in de loop van 2017 nieuwe formules worden uitgetest.

De Landschapskranten worden over het hele werkingsgebied van RLSD verspreid via 192 verdeelpunten, die elk minstens 1 display met daarin 50 krantjes ontvangen. Bijkomend krijgen gemiddeld 850 geïnteresseerden een exemplaartje via de post toegestuurd. Najaar 2016

De overige kranten bieden we op evenementen, infoavonden en andere activiteiten aan deelnemers en belangstellenden aan. Indien relevant, stoppen we ook een in persmappen een Landschapskrant.

P.92

COMMUNICATIE

FACEBOOK & NIEUWSBRIEF “Mensen op een spontane, beknopte manier inlichten over de projecten waarmee we bezig zij n of thema’s die ons bezig houden, dat is het doel van onze wekelij kse Facebookberichten en onze maandelij kse nieuwsbrieven.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

VOLG JE ONS AL OP FACEBOOK?

ONTVANG JIJ ONZE NIEUWSBRIEVEN?

FACEBOOK

NIEUWSBRIEF

In 2016 steeg het aantal pagina-likes gezapig van 514 likes naar 667 (+ 29,8%). We posten 157

Het aantal abonnees op onze nieuwsbrief steeg met 6 %: we

berichten, waarvan 9 berichten 1.000 tot 2.000 mensen bereikten. We kondigden ook 18 activiteiten of evenementen aan. De aankondiging van de Erembald Kravaal Happening werd aan een recordaantal mensen getoond: 19.380. Daarvan bevestigden 492 mensen geïnteresseerd te zijn of te zullen deelnemen.

startten het jaar met 1.005 abonnees en rondden het af met 1.069 ingeschreven personen. We verstuurden in totaal 10 nieuwsbrieven, die in vergelijking

met vorig jaar 4 % meer werden geopend (45,74 % versus 41,67 % vorig jaar). Alle nieuwsbrieven zijn raadpleegbaar op onze website.

2017

Eind 2016 konden 4 collega’s content plaatsen op Facebook. Het is de bedoeling dat nog meer collega’s het Facebookteam versterken. Niet alleen om meer en gevarieerder nieuws te kunnen brengen, ook om des kundig te reageren op posts van derden of om derden te stimu leren zelf berichtjes op onze pagina te posten. Graag zien we in 2017 niet alleen het aantal pagina-likes toenemen, maar vooral de mate van interactie.

Elke maand een nieuwsbrief uitsturen (behalve in de zomer) blijft ons streefdoel. Om meer mensen de weg naar onze nieuwsbrief te tonen, zullen we bijkomend promotie voeren in onze Landschapskranten en via ander drukwerk. Als hier vraag naar is, zullen we een of meerdere thematische nieuwsbrieven uitsturen die gewijd zijn aan één project of evenement.

P.93

COMMUNICATIE

WEBSITE

P.94

“Onze website www.rlsd.be wil op een laagdrempelige manier zoveel mogelij k mensen informeren over wat wij doen in het landschap, wat wij voor ze kunnen doen en wat zij zelf kunnen doen in en voor het landschap.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

2016 Het afgelopen jaar werden de pagina’s op onze website 52.692 keer bekeken door 17.625 ge bruikers.

76 % van de bezoekers gebruikt een desktop om naar onze website te surfen. 13 % doet dat via een smartphone, 10 % gebruikt hiervoor een tablet. Een derde van de bezoekers keert regelmatig terug naar onze website. 40 % gaat actief naar ons op zoek, 32 % komt bij ons terecht via linken, 20 % wordt naar ons doorverwezen en 8 % bereikt ons via Facebook. Opmerkelijk: de nieuwswebsite www.nieuwsblad. be staat in de top vijf van websites die mensen het meest naar onze website leiden. Dat gebeurt ook vlot via www.regionalelandschappen.be, www.laarne.be en www.oost-vlaanderen.be In 2016 kreeg de website er 11 nieuwe pagina’s bij: Buurtpark

’t

Lijsternest,

Zonneblo-

em, Erem bald Kravaal Happe ning 2016, Help de gierzwaluw, Platteland in de Bloemetjes, Poelenproject Buggenhout, ‘Samen Buiten’ (Roosbroekwijk), Slotenproject, ‘Tussen Dries & Durme’, Vleermuizen en Wegspotters. Ook de aparte website voor het strategische project Schelde Sterk Merk (p.50) werd regelmatig geüpdatet: www. scheldesterkmerk.be Er verschenen 64 nieuwsberich ten. Hiernaar wordt verwezen

in nieuwsbrieven, Landschaps kranten, op Facebook,… De nieuws berichten verwijzen op hun beurt verder naar aanverwante projectpagina’s.

Op de website www.uitinvlaanderen.be werden 22 RLSD-activiteiten aangekondigd. Gemeenten en journalisten gebruiken deze database om agenda’s samen te stellen voor kranten en ma gazines. Events die op uitinvlaanderen.be met de tag ‘landschap’

worden ingevoerd, komen automatisch in onze eigen online agenda terecht.

2017 De website is een fantastische tool om uitvoerig te communi ceren over onze projecten en activiteiten. Ook in 2017 zullen we hiervan zo goed mogelijk ge bruikmaken. Bovendien is het de bedoeling de website ver der uit te bouwen, bijvoorbeeld met informatie over het typerende landschap in onze streek, oude ambachten en hun invloed op het landschap (bijvoorbeeld vlasteelt), …

ONZE WEBSITE AL ONTDEKT?

COMMUNICATIE

PROMOTIEMATERIAAL “Naast onze brochures, landschapskranten en website zij n er nog andere manieren om onze organisatie in de kij ker te plaatsen. Van promojasjes en beachvlaggen tot roll-ups en een infostand. Beetje bij beetje frissen we ons promoarsenaal op.” © RLSD

PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

2016 Promojasjes

We startten 2016 met een nieuwe promojas voor elke medewerker. Om de aanspreekbaarheid te verhogen, staat vooraan de voornaam vermeld. Op de rug staan naast de naam van onze organisatie ook de 4 hoofdthema’s waarrond we werken geborduurd: landschap, natuur, educatie en recreatie. Beachvlaggen

We breiden onze set beachvlaggen uit. Er kwamen 2 exempla ren bij met het logo van RLSD, 2 met het logo van de Provincie Oost-Vlaanderen en nog eens 2 met het logo van de Provincie Ant werpen. Bij elk evenement wordt 1 RLSD-beachvlag en 1 provinciale beachvlag neergepoot op een goed zichtbare plaats.

Op voorstel van toenmalig stafmedewerker Regionale Landschappen Moïra Heyn bundelden alle Antwerpse Regionale Landschappen (Kleine en Grote Nete, Rivierenland, Schelde-Durme) de krachten en werd de Genkse Hogeschool ‘Luca School of Arts’ opleiding Productdesign aan geschreven. Na een projectweek stelden de studenten 4 concepten voor. De communicatiemedewerkers ondernamen al de eerste stappen om het winnende concept te realiseren. Dat concept omvat strandstoelen met een pientere opdruk. Ze nodigen mensen op een laagdrempelige manier uit om met onze werking kennis te maken. Een centraal element werkt als bindmiddel tussen de verschillende strandstoelen. Roll-ups

Infostand

Het concept voor onze nieuwe infostand werd verder op punt gesteld. Het hele jaar door vonden daarover vergaderingen en brainstormsessies plaats.

In het najaar van 2016 werd de vernieuwing in gang gezet van onze reeks thematische roll-ups. De 9 nieuwe roll-ups werden voorgesteld op de Algemene Vergadering van 15 februari 2017.

Jaarverslag

Ook dit jaarverslag kreeg een make-over. Het wil leesvriendelijker zijn dan zijn voorganger en onze projecten en resultaten op een bondige, aantrekkelijke manier voorstellen. We hopen dat dit geïnteresseerden zal stimuleren om het jaarverslag (meer dan een keer) te raadplegen. Het moet ook een mooi sluitstuk vormen van een jaar lang met hart en ziel werken en samenwerken in de regio Schelde-Durme.

ONZE JAARVERSLAGEN (KORT&LANG)?

2017 We onderzoeken de haalbaar heid van bijkomend promomateriaal, zoals promo-T-shirts, een brandstempel en werfborden. Het is ook de ambitie om dit jaar de nieuwe promostand te kunnen voorstellen.

P.95

COMMUNICATIE

PERS

P.96

“Omdat we zo trots zij n op wat we samen met vele partners realiseren, proberen we op regelmatige basis journalisten te informeren over onze realisaties. Ook proberen we via kranten, magazines en gemeentelij ke infobladen mensen uit te nodigen om deel te nemen aan onze infoavonden, workshops en andere activiteiten.” PROJECTVERANTWOORDELIJKE: EVA GALLE

TIPS VOOR JOURNALISTEN

2016

Op onze website bundelen we alle interessante data voor journalisten op 1 overzichtelijke pagina. Het is ook voor anderen een leuke manier om te zien wat er op til is ...

In 2016 verschenen 219 artikels over onze werking. Dat is ge

middeld 4 artikels per week. Het gaat om 166 persartikels (77 %), 48 artikels in media van partners (22 %) en 5 verschijningen in andere media (onder andere radio). Het merendeel verscheen in geprinte vorm: 169 artikels (78 %). Er kwam ook 8 keer een televisieploeg ter plaatse (TV OOST en RTV). We verschenen in 50 verschillende online en gedrukte mediatitels.

Vooral in maart (32 items, o.a. dankzij een infoavond en workshop rond trage wegen), oktober (48 items, o.a. dankzij de Erembald Kravaal Happening, de lancering van de wandelbrochure ‘Stille getuigen in Nieuwkerken’ en de korteketenbrochure ‘(H) EERLIJK LOKAAL’) en december (41 items, o.a. dankzij de kerkuilenactie en de toekenning van de subsidies voor Schelde Sterk Merk en Landschap van Erembald tot Kravaalbos) kreeg RLSD veel aandacht. Zelf stuur

We mogen ervan uitgaan dat we op die manier een verscheiden geheel aan doelgroepen hebben weten te bereiken.

2017

Journalisten toonden vooral veel interesse in het thema trage wegen en het project ‘Landschap van Erembald tot Kravaalbos’ (elk 38 artikels). Onze speelnatuurprojecten (27 artikels), houtzoekers (17 artikels) en het slotenproject (14 artikels) vervolledigen de top 5.

Ook in 2017 streven we ernaar minstens 1 keer per week een persbericht uit te sturen. We hopen opnieuw nauw te kunnen samenwerken met de communicatieambtenaren van onze aan gesloten gemeenten, om zo nu en dan een plaatsje te veroveren in de gemeentelijke infobladen.

den we 59 persberichten uit of gemiddeld 1 per week.

DRAAGVLAK

ACTIVITEITEN & BEREIK

P.98

7 BREDE PUBLIEKSACTIVITEITEN: 2.570 MENSEN BEREIKT 24.04

Provinciale Ontmoetingsdag Wegspotters (p.86)

Laarne

40 deelnemers

05.06

Fietsevent Velodromen (Trage Wegen)

Dendermonde

30 deelnemers

25.06

Opening speelnatuurtuin Sint-Jozef (p.72)

Wetteren

100 deelnemers

19.09

Opening speelnatuurtuin Villa Da Vinci (p.71)

Sint-Niklaas

200 deelnemers

16.10

Dag van de Trage Weg

Dendermonde

100 deelnemers

16.10

Erembald Kravaal Happening (p.48)

Affligem

2.000 deelnemers

16.10

Inhuldiging landart ‘The Observer’ (p.74)

Aalst

100 deelnemers

Sint-Niklaas

130 deelnemers

1 GELEIDE WANDELING: 130 MENSEN BEREIKT 15.10

Geleide wandeling Wase landschap

9 INFOMOMENTEN: 261 MENSEN BEREIKT 14.01

Infomoment natuursector Erembald Kravaal

Aalst

45 deelnemers

20.01

Evaluatieavond trage wegen (p.83)

Sint-Niklaas centrum

25 deelnemers

02.02

Evaluatieavond trage wegen (p.83)

Mespelare (Dendermonde)

35 deelnemers

07.03

Oprichting Agrobeheergroep De Faluintjes (p.47) Aalst

15 deelnemers

22.03

Infoavond trage wegen (p.83)

Buggenhout

33 deelnemers

23.06

Infoavond trage wegen (p.83)

Zele-Oost

24 deelnemers

28.06

Evaluatieavond trage wegen (p.83)

Buggenhout

20 deelnemers

27.09

MOS: busrondleiding speelnatuur (p.81)

Wetteren

40 deelnemers

20.10

Evaluatieavond trage wegen (p.83)

Zele-oost

24 deelnemers

8 PARTICIPATIEMOMENTEN: 265 MENSEN BEREIKT 12.01

Participatiedag 01 Kinderen - Keistraat (p.76)

Laarne

40 deelnemers

14.01

Participatiedag 02 Kinderen - Keistraat (p.76)

Laarne

30 deelnemers

30.01

Brainstormsessie met de buurt - Keistraat (p.76) Laarne

20 deelnemers

09.02

Participatiemoment ‘Buurtpark Lijsternest’ (p.76) Melle

35 deelnemers

02.06

Heuvelpark - avondwandeling (p.73)

Aalst

30 deelnemers

09.06

Heuvelpark - brainstormavond (p.73)

Aalst

40 deelnemers

24.10

Pop-Up Café ‘Samen Buiten’ (p.78)

Wetteren

30 deelnemers

10.11

Parkcafé Lia ‘Tussen Dries En Durme’ (p.77)

Waasmunster

40 deelnemers

14 VORMING & WORKSHOPS: 354 MENSEN BEREIKT 12.01

Opleiding padvinders trage wegen

Buggenhout

10 deelnemers

30.01

Houtzoekers - ‘Veilig omgaan met de kettingzaag’ (p.24) Berlare

10.03

Opleiding padvinders trage wegen

Zele-oost

17 deelnemers

20.03

Cursus wintersnoei fruitbomen (p.43)

Aalst

35 deelnemers

18.05

Aanleg en beheer bloemenweide (p.27)

Wetteren

19 deelnemers

04.06

Infomoment kruidenrijk grasland (jagers) (p.55)

Zele-Berlare

21 deelnemers

19.06

Open Toerisme Raad: trage wegen (p.88)

Laarne

50 deelnemers

04.09

Cursus zomersnoei fruitbomen (p.43)

Aalst

45 deelnemers

19.09

Workshop bijenhotel Villa da Vinci (p.71)

Sint-Niklaas

50 deelnemers

29.09

Mobiliteitsacademie VSV: participatie & trage wegen (p.88)

Gent

12 deelnemers

04.10

Opleiding Padvinders trage wegen

Schellebelle (Wichelen)

12 deelnemers

22.10

Houtzoekers - ‘Veilig omgaanmet de kettingzaag’ (p.24) Aalst

28 deelnemers

03.12

Houtzoekers - ‘Veilig omgaanmet de kettingzaag’ (p.24) Lebbeke

26 deelnemers

06.12

Studiedag trage wegen: Wegspotters (p.86)

Gent

20 deelnemers

Aalst

250 deelnemers

9 deelnemers

3 PLANTACTIES: 303 MENSEN BEREIKT 18/19.03 Bijenbos Heuvelpark (scholen en buurt) (p.73) 16.04

Aanplant fruithaag en hagen (p.71)

Sint-Niklaas

40 deelnemers

10.12

Aanplant meidoornheg paddenpoel Opdorp

Buggenhout

13 deelnemers

TOTAAL: 42 ACTIVITEITEN GEORGANISEERD, 3.883 MENSEN BEREIKT LANDSCHAP & NATUUR EDUCATIE RECREATIE 1 x Brede publieksactiviteit

3 x Brede publieksactiviteit

1 x Geleide wandeling

0 x Geleide wandeling

2 x Infomoment

1 x Infomoment

6 x Infomoment

0 x Participatiemoment

8 x Participatiemoment

0 x Participatiemoment

7 x Vorming & Workshop

1 x Vorming & Workshop

6 x Vorming & Workshop

2 x Plantactie

1 x Plantactie

0 x Plantactie

13 ACTIVITEITEN 2.426 DEELNEMERS

14 ACTIVITEITEN 1.005 DEELNEMERS

15 ACTIVITEITEN 452 DEELNEMERS

REGIONAAL LANDSCHAP SCHELDE-DURME

Met dank aan de Vlaamse overheid • de Provincie Oost-Vlaanderen • de Provincie Antwerpen • de Vlaamse Landmaatschappij • Onroerend Erfgoed • het Agentschap voor Natuur en Bos • de gemeenten/steden Aalst • Berlare • Bornem • Buggenhout • Dendermonde • Hamme • Kruibeke • Laarne • Lebbeke • Melle • Puurs • Sint-Amands • Sint-Niklaas • Temse • Waasmunster • Wetteren • Wichelen • Zele voor de financiële steun en fijne samenwerking.