Jaarverslag 2011 - jaarplanning 2012 by Regionaal Landschap Schelde-Durme

Regionaal Landschap Schelde-Durme Hemelstraat 133A, 9200 Dendermonde 052 33 89 10 – info@rlsd.be – www.rlsd.be

Inhoud 1. Organisatie en structuur ................................................................................................................... 6 1.1. Missie................................................................................................................................................ 6 1.2. Werkingsgebied ................................................................................................................................ 6 1.2.1. Huidig werkingsgebied .................................................................................................................. 6 1.2.2. Mogelijke toekomstige ontwikkelingen .......................................................................................... 8 1.3. Erkenning ......................................................................................................................................... 8 1.4. Bestuursorganen .............................................................................................................................. 9 1.4.1. Algemene Vergadering .................................................................................................................. 9 1.4.1.1. Samenstelling ............................................................................................................................. 9 1.4.1.2. Samenkomst en agenda .......................................................................................................... 11 1.4.2. Raad van Bestuur ........................................................................................................................ 11 1.4.2.1. Samenstelling ........................................................................................................................... 11 1.4.2.2. Samenkomst en agenda .......................................................................................................... 13 1.4.3. Dagelijks Bestuur......................................................................................................................... 14 1.5. Personeel ....................................................................................................................................... 14 1.5.1. Personeelsbestand 2011 ............................................................................................................. 14 1.5.2. Ontwikkelingen in het personeelbestand voor 2012 ................................................................... 15 1.5.3. Personeelswerkgroep .................................................................................................................. 15 1.5.4. Functionering en evaluatie .......................................................................................................... 16 1.5.5. Teamvergaderingen .................................................................................................................... 16 1.5.6. Vorming ....................................................................................................................................... 16 1.6. Overleg en samenwerking met andere actoren ............................................................................. 17 1.6.1. Structureel overleg: werkgroepen ............................................................................................... 17 1.6.1.1. Ambtenarenwerkgroep ............................................................................................................. 17 1.6.1.2. NME-overleg ............................................................................................................................. 17 1.6.1.3. Sectoroverleg natuur ................................................................................................................ 17 1.6.1.4. Thematisch overleg .................................................................................................................. 18 1.7. Communicatie ................................................................................................................................. 23 1.7.1. Communicatie realisaties in 2011 ............................................................................................... 23 1.7.2. Communicatie instrumenten ........................................................................................................ 24 1.7.3. Pers ............................................................................................................................................. 24 1.8. Financieel beleid en administratie .................................................................................................. 25 1.9. Huisvesting ..................................................................................................................................... 26

Regionaal Landschap Schelde-Durme Hemelstraat 133A, 9200 Dendermonde 052 33 89 10 â&#x20AC;&#x201C; info@rlsd.be â&#x20AC;&#x201C; www.rlsd.be

2. Inhoudelijke werking ....................................................................................................................... 27 Natuurbehoud en kleine landschapselementen ............................................................................... 27 Actie 1 Gemeentelijk subsidiereglement voor huis- en boerenzwaluw ................................................. 27 Actie 2 Soortgerichte acties huiszwaluw ............................................................................................... 29 Actie 3 Soortgerichte acties boerenzwaluw........................................................................................... 33 Actie 4 Soortgerichte acties gierzwaluw vanuit gemeentelijk subsidiereglement ................................. 34 Actie 5 Weidevogelproject ..................................................................................................................... 36 Actie 6 Nestplaatsen voor ooievaar ....................................................................................................... 44 Actie 7 Een wand voor oeverzwaluw ..................................................................................................... 45 Actie 8 Poelenproject............................................................................................................................. 46 Actie 9 Slotenproject.............................................................................................................................. 53 Actie 10 Natuurloket .............................................................................................................................. 56 Actie 11 Fauna-akkers........................................................................................................................... 57 Actie 12 Ecologisch maaibeheer E17 Waasmunster ............................................................................ 59 Actie 13 Veilige verbindingen voor amfibieën ....................................................................................... 61 Actie 14 Bebossing gesaneerde stortplaats Van den Bosch in Schelle ................................................ 62 Landschapszorg en streekeigen karakter......................................................................................... 64 Actie 15 Landschapsbedrijfsplanning ................................................................................................... 64 Actie 16 Landschapsloket...................................................................................................................... 66 Actie 17 Autochtone bomen en struiken................................................................................................ 72 Actie 18 Houtzoeker .............................................................................................................................. 75 Actie 19 Herstel van vlasrootputten in Klein-Brabant ............................................................................ 77 Actie 20 Intergemeentelijk subsidiereglement voor KLE's .................................................................... 79 Actie 21 Geïntegreerde gebiedsgerichte werking ................................................................................. 80 Recreatief medegebruik en natuurrecreatie ..................................................................................... 82 Actie 22 Trage wegen doen herleven .................................................................................................... 82 Actie 23 Groene Halte ........................................................................................................................... 95 Actie 24 Stiltegebieden .......................................................................................................................... 98 Actie 25 Ros Beiaard Ruiternetwerk ................................................................................................... 101 Natuureducatie en informatie ........................................................................................................... 102 Actie 26 Landschapskrant ................................................................................................................... 102 Actie 27 Website .................................................................................................................................. 103 Actie 28 Communicatiemateriaal RLSD .............................................................................................. 105 Actie 29 Digitale nieuwsbrief ............................................................................................................... 106 Actie 30 NME loket .............................................................................................................................. 107 Actie 30 a gezamenlijke communicatie aanbod NME ......................................................................... 109 Actie 30 bAfstemming NME aanbod ................................................................................................... 111 Actie 30 c Evenementen...................................................................................................................... 112 Actie 30d Samenwerkingsverbanden andere dan evenementen........................................................ 115 Actie 30 e Gidsenwerking .................................................................................................................... 117 Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Actie 31 Uitleenpost NME materiaal ................................................................................................... 119 Actie 32 Educatieve ontsluiting Steenovens ....................................................................................... 122 3. Verplichte activiteiten ................................................................................................................... 123 3.1. Landschapskrant .......................................................................................................................... 124 3.2. Publieksactiviteiten ....................................................................................................................... 124 3.3. Vormingsactiviteiten ..................................................................................................................... 125 3.4. Participatie van doelgroepen en bevolking .................................................................................. 125 4 Relatie doelstellingen / activiteiten............................................................................................... 127 5 Financieel verslag .......................................................................................................................... 128 5.1. Balans en resultatenrekening 2011 .............................................................................................. 128 5.2. Begroting 2012 ............................................................................................................................. 128 Overzicht bijlagen ............................................................................................................................. 135

Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

Samen werken aan een mooier landschap in 2012

Het Regionaal Landschap Schelde- Durme was in het jaar 2011 weer bijzonder actief. Het bleek een vruchtbaar jaar, dankzij de steun van onze vele partners: de provincies OostVlaanderen en Antwerpen, diverse gemeenten, natuurverenigingen, toeristische verenigingen, landbouwers en jachtverenigingen. Allen partners die we bij deze nogmaals onze hartelijke dank willen betuigen. We willen ook de inwoners van ons werkingsgebied bedanken. Hun steun is van essentieel belang om ons toch zo mooie landschap in stand te houden en verder te ontwikkelen.

Ondanks de door de Vlaamse overheid aangekondigde besparingen op onze structurele werkingsmiddelen, verzette het team behoorlijk wat werk. We dienen er blijvend over te waken dat de besparingsmaatregelen de ontplooiing van de inhoudelijke werking, niet teveel afremt. Ons werkingsgebied werd bovendien uitgebreid met de gemeente Melle.

Het nieuwe landschapsloket werd met succes opgestart en beantwoordde ondertussen meer dan 130 oproepen en begeleidde ook bijzondere projecten, met name de bosuitbreiding in Eetgoedbos (Serskamp), het speelbos 'de Vaag' (Waasmunster), het herstel van vlasrootputten (Klein-Brabant) en landschappelijke beplantingen in ankerplaatsen en relictzones van het ruiternetwerk (Berlare, Zele, Wichelen, Hamme). In 2011 kwam ook de gebiedsgerichte werking ‘Maanbeekvallei’ op kruissnelheid.

De kamsalamander, de vuursalamander en de rugstreeppad doen het steeds beter in onze streek dankzij het graven en het herstel van poelen. De grutto en de kievit duiken meer en meer op in de Kalkense meersen. Ook de huis- als boerenzwaluwen weten onze (kunst)nesten vlot te vinden. In 2011 werd een oud stort in Schelle bebost en het project fauna-akkers ging van start.

Aan het effectieve herstel van trage wegen werd gewerkt in Berlare, Dendermonde, Laarne, Hamme, Puurs, Waasmunster, Wichelen, Wetteren en Zele. Ook werden een 6-tal nieuwe inspraakprocessen opgestart waaronder in Kruibeke en Melle. Het stiltegebied in Bornem heeft er nu opgeleide stiltegidsen bij en in 2012 kan je er elk seizoen proeven van 'stiltewandelingen'.

We organiseerden succesvolle evenementen in Temse (Scheldehappening), Wetteren (babyborrel voor zwaluwen), Sint-Amands (fietsen langs vlasrootputten) en Serskamp (boomplant Eetgoed) en bereikten in het totaal zo'n 10 000 deelnemers.

Wat betreft 2012 hebben we grootse plannen. Niet alleen willen we de lopende projecten met evenveel professionalisme en inzet verder zetten, onze grootste prioriteit is het aanvragen van onze definitieve erkenning en de ontwikkeling van de daartoe gewenste lange termijn strategie. Daarnaast bijten we ons graag vast in nieuwe uitdagingen, zoals verwoord in de genoemde, meer dan 30 actiepunten in ons jaarverslag.

Tot slot deel ik jullie graag mee dat het Regionaal Landschap in december een nieuwe coördinator kon verwelkomen. Reikhalzend kijkt Stijn Van Belleghem uit naar de verdere ontmoetingen met jullie. De komst van een nieuwe coördinator doet een frisse wind waaien in onze werking en verzekert de nodige stabiliteit binnen de vzw.

Jozef Dauwe voorzitter Regionaal Landschap Schelde-Durme

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

1. Organisatie en structuur 1.1. Missie Woorden wekken, voorbeelden trekken De landschaps-, natuur- en erfgoedwaarden van de streek van Schelde en Durme zijn het beschermen waard! Hiervan wil het Regionaal Landschap Schelde-Durme elke inwoner van haar werkingsgebied overtuigen. Dit doen wij door de inwoners te betrekken bij concrete acties rond natuur en landschap. Woorden wekken, voorbeelden trekken!

Streekplatform Tegelijkertijd ontwikkelt het Regionaal Landschap een platform waar verschillende maatschappelijke groepen uit de streek elkaar ontmoeten om ideeën uit te wisselen. Landbouwers, natuur- en milieubeschermers, recreanten, gemeentebesturen en streekverenigingen. Iedereen verdient een stem in de discussie rond de toekomst van onze streek.

1.2. Werkingsgebied 1.2.1. Huidig werkingsgebied Het werkingsgebied waarin RLSD in 2011 actief was, strekt zich uit over de volgende 15 gemeenten:Berlare, Dendermonde, Hamme, Laarne Waasmunster, Wetteren, Wichelen en Zele (toegetreden op 8 mei 2006); de gemeenten Bornem, Kruibeke, Puurs, Schelle, Sint-Amands en Temse (toegetreden op 22 april 2008) en de gemeente Melle (toegetreden op 25 januari 2011). Dit werkingsgebied omvat ruwweg de gemeenten langs de getij beïnvloede Zeeschelde en Durme van Melle tot Schelle.

In 2011 heeft voornoemd werkingsgebied heeft een totale oppervlakte van 48 153 ha en telt 272 533 inwoners1. Gedetailleerde oppervlaktes en bewonersaantallen per gemeente zijn opgenomen in Tabel 1. Mond-aan-mond reclame over de werking van RLSD wekte de interesse voor toetreding bij de aangrenzende Oost-Vlaamse gemeente Melle. Bij zitting van 20 september 2010 besliste de gemeenteraad om een toetredingsaanvraag in te dienen bij RLSD. Deze toetredingsaanvraag werd Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

goedgekeurd op de Algemene Vergadering van 25 januari 2011. Door de toetreding van de gemeente Melle beslaat het werkingsgebied van RLSD sinds 26 januari 2011 1.534 bijkomende hectaren en telt het 11.050 bijkomende inwoners (zie Tabel 1). Tabel 1: Oppervlakte en inwonersaantallen per gemeente1 Gemeente

Oppervlakte (ha)

Inwonersaantallen

Berlare

3.782

14.677

Bornem

4.576

20.844

Dendermonde

5.567

44.389

Hamme

4.021

24.442

Kruibeke

3.207

15.971

Laarne

3.342

12.296

Melle

1.534

11.050

Puurs

3.341

16.718

Schelle

780

8.054

Sint-Amands

1.558

8.171

Temse

3.992

28.943

Waasmunster

3.193

10.542

Wetteren

3.668

24.156

Wichelen

2.287

11.379

Zele

3.306

20.840

TOTAAL sinds 15/12/2011

48.153

272.533

Het werkingsgebied RLSD omvat nagenoeg het volledige door zoet water beĂŻnvloedde deel van het Schelde estuarium, en vormt dan ook een landschappelijk samenhangend geheel. De regio roept een aantal zeer karakteristieke beelden van landschappen en biotopen op: zoetwatergetijderivieren met hun slikken en schorren, dijken, meersen, rivierbegeleidende bossen, rivierduinen, wielen ter hoogte van dijkdoorbraken, knotbomenrijen, waterplassen en turfputten.Aan dit landschap zijn bovendien heel wat karakteristieke cultuurelementen verbonden zoals voetveren, griendenteelt, vloeiweiden en rietsnijderijen.

Bron: http://www.ibz.rrn.fgov.be inwonersaantallen in november 2011

Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

In Figuur 1 worden een aantal van deze karakteristieke streekbeelden weergegeven.

Figuur 1: Typische streekbeelden

Het karakteristieke Scheldelandschap met zijn unieke natuurwaarden stopt niet aan de provinciegrens. Het werkingsgebied RLSD strekt zich dan ook uit over de provincies Antwerpen én Oost-Vlaanderen. RLSD vormt hiermee het enige provinciegrensoverschrijdende regionale landschap in Vlaanderen.

1.2.2. Mogelijke toekomstige ontwikkelingen In de komende jaren kan mogelijk een toetredingsaanvraag vanuit de gemeente Destelbergen verwacht worden, dit aansluitend op de vragen die hieromtrent in 2009 vanuit deze gemeente werden gesteld. In voorkomend geval zal RLSD aftoetsen in hoeverre toetreding van Destelbergen wenselijk is. Gezien toetreding enkel haalbaar is als de toegetreden gemeenten op termijn opgenomen kunnen worden in het erkende werkingsgebied RLSD zal hierover voorafgaandelijk uitgebreid teruggekoppeld worden met de bevoegde Vlaamse administratie. In 2011 probeerde de waarnemend coördinator een contact te bewerkstelligen met de gemeente Destelbergen, maar zonder resultaat. Ook nam hij contact met de gemeente Lokeren voor een mogelijke aansluiting, maar tot op heden eveneens zonder resultaat. Deze contacten zullen zeker worden hervat.

1.3. Erkenning Op 6 juni 2009 werd RLSD voorlopig erkend door de Vlaamse Minister voor Leefmilieu op basis van de werking opgebouwd vanaf 8 mei 2006. Deze voorlopige erkenning geldt voor een periode van 3 jaar. Het voorlopig erkende werkingsgebied omvat de gemeenten Berlare, Dendermonde, Hamme, Laarne, Temse, Waasmunster, Wetteren, Wichelen en Zele. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Ten vroegste op 6 juni 2012 kan de aanvraag tot definitieve erkenning van RLSD ingediend worden. Een eventuele definitieve erkenning geldt voor een periode van 6 jaar en gaat pas in nadat de periode van voorlopige erkenning definitief verstreken is. Het grondgebied van de sinds 22 april 2008 bij RLSD aangesloten gemeenten Bornem, Kruibeke, Puurs, Schelle, Sint-Amands en de sinds 25 januari 2011 bij RLSD aangesloten gemeente Melle is op vandaag niet opgenomen in de voorlopige erkenning. Vanzelfsprekend zijn de leden van RLSD, actief in genoemde gemeenten sterk vragende partij voor de uitbreiding van de erkenning naar het grondgebied van deze gemeenten. Alle instrumenten die een (voorlopig) erkend regionaal landschap ter beschikking heeft, kunnen dan ingezet worden in het volledige werkingsgebied van RLSD. Vanuit deze optiek zal in mei 2012 de aanvraag voor de definitieve erkenning van het complete werkingsgebied van RLSD ingediend worden bij de Vlaamse minister bevoegd voor Leefmilieu.

1.4. Bestuursorganen 1.4.1. Algemene Vergadering 1.4.1.1. Samenstelling De samenstelling van de Algemene Vergadering in 2011 wordt weergegeven in Tabel 2. Tabel 2: Samenstelling Algemene Vergadering in 2011 Lid

Provincie Oost-Vlaanderen Provincie Antwerpen Gemeente Berlare Gemeente Bornem Stad Dendermonde Gemeente Hamme Gemeente Kruibeke Gemeente Laarne Gemeente Puurs Gemeente Schelle Gemeente St-Amands Gemeente Temse Gemeente Waasmunster Gemeente Wetteren Gemeente Wichelen Gemeente Zele Actiecomité ter Beveiliging van het Leefmilieu op de Linkeroever en het Waasland vzw Durme vzw Jeugdbond voor Natuur- en Milieustudie (JNM) vzw Afdeling Durmeland Grenzeloze Schelde vzw Komitee voor Leefmilieu en Natuurbehoud vzw (KOLENA) Kruibeeks Natuurbehoud vzw (KruiN) Leefmilieu Wetteren vzw Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon vzw Natuurpunt vzw Afdeling Boven-Schelde Natuurpunt vzw Afdeling Dendermonding Natuurpunt vzw Afdeling Hamme Natuurpunt vzw Afdeling Klein-Brabant Natuurpunt vzw werkgroep Hogendonk Natuurpunt vzw Afdeling Rupelstreek Natuurpunt vzw Afdeling 's Heerenbosch

Vertegenwoordiger Effectief Plaatsvervangend Werkende leden (50) Jozef Dauwe (voorzitter) Maria Verheirstraeten Goedele De Cock Peter Hertog Rik Röttger Harry Beuckelaers Bart De Nijn Ronny Cuyt Wim Arbijn Anne-Marie De Lausnay Dirk Hoofd Frank Schelfhout Dirk Abbeloos Martine Van Hauwermeiren Hilde Landtsheer Mireille Vermeiren André Lardon Julien Mertens Dirk Clerick Edith Wylock Inge Faes Nini Vivijs Nele Moortgat Axel Boen Eddy Ceurstemont Jozef De Kinder Hugo Maes Anne-Marie Blommaert Ludo Lenaerts Dirk Hilgert Albert De Geyter Sophie Nicque Kristof De Smet Ann Van Wesemael (ondervoorzitter) Geert Roosenboom David De Mets Hans Van Dooren

Jenny De Laet

Patrick De Brauwer

Franki D'haese

Heleentje De Brauwer

Neleke De Brauwer

Mieke de Leeuw

Dolores Baïta

Lieve Van Bockstael

André De Rycke

Freddy Moorthamer Patrick Schrooten

Gilbert Smet -

Rutger Steenmeijer

Cedric Vervaet

Rudy De Mol Bart Dierickx François D'hollander Paul Segers Brian Roelandt Erik De Keersmaecker Graziella De Ros

Lieve Van Acker Peter De Pinnewaert Frans Van Havermaet Erika Van den Bergh Daan Stemgee Francis Mertens -

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Natuurpunt vzw Afdeling Scheldeland Natuurpunt vzw Afdeling Wase Linkerscheldeoever Natuurpunt vzw Afdeling Zuid-Waasland Ons Streven vzw Regionale Aktiegroep Leefmilieu Dender en Schelde (RALDES) vzw Vogelbescherming Vlaanderen vzw Algemeen Boerensyndicaat vzw Boerenbond Oost-Vlaanderen Boerenbond Antwerpen (sinds 20/01/2010) Landelijke Gilden Oost-Vlaanderen Landelijke Gilden Antwerpen (sinds 20/01/2010) Toerisme Oost-Vlaanderen (TOV) vzw Toerisme Scheldeland vzw Toerisme Waasland vzw Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland Pasar vzw Afdeling Waas en Dender Vlaams Agrarisch Centrum (VAC) vzw Wildbeheerseenheid Durmevallei vzw Wildbeheerseenheid Scaldiana Wildbeheerseenheid Waas en Durme vzw Provincie Oost-Vlaanderen Dienst Landbouw en Platteland Provinciale Landbouwkamer OostVlaanderen Provinciale Landbouwkamer Antwerpen (sinds 20/01/2010) Tij vzw (sinds 20/01/2010) Toerisme Rupelstreek

Rudi Clinckspoor

Robert Jooris

Arno Thomaes

Gustaaf Lerno Jef Verspecht

André Van Peteghem Ludo Boel

Wouter Jacob

Bart Thibau

Marcel De Vriendt Alfons De Cock Pieter Van Oost Evi Van Camp Diederik De Clercq

Jacques De Moor Aloys Van Goethem Tania Vis Tania Vis

Marc Van Praet

Pierre Goffaux Inge Stevens Els Maes Jo De Vriendt Heidi De Smedt Hilde Langie Hugo Geerinck Willy Van Hoey Paul De Schepper Toegetreden leden (4)

Katia Versieck Tamara Corijn Liesbeth Fiems Erik Verheyen Alain Segers An Van Herck Patrick Van Geyte Walter Vermeire Hubert Elewaut

Didier Huygens

Katrien Baetens

Didier Huygens

Te bepalen

Stijn Bogaert Axel Boen Adviserende instanties (20) Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling Bart Bollen Afdeling Land en Bodembescherming, Paul Kouckuyt Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen Agentschap voor Natuur en Bos – Oost Geert Flamand Vlaanderen Agentschap Voor Natuur en Bos Hans Deschryver Antwerpen Agentschap voor Onroerend Erfgoed Jean-Yves De Clippel Oost-Vlaanderen Agentschap voor Onroerend Erfgoed Yasmine Michielssen Antwerpen Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Roland Van Cauwenberghe Provincie Antwerpen – Dienst Milieu en Hilde Van Look Natuur Provincie Oost-Vlaanderen – Dienst Milieuplanning, Milieu ondersteuning en Didier Van Brussel Natuurontwikkeling Gemeente Berlare – Milieudienst Gaby De Bruycker Gemeente Bornem – Milieudienst Roland Deurinck Stad Dendermonde – Milieudienst Tarcy Verstraeten Gemeente Hamme – Milieudienst Dirk Vermorgen Gemeente Kruibeke – Milieudienst Katrien Cornu Gemeente Laarne – Milieudienst Tim Roels Gemeente Puurs – Milieudienst Ronny Segers Gemeente Schelle – Milieudienst Britt Mertens Gemeente Sint-Amands – Milieudienst Ilse Roelandts Gemeente Temse – Milieudienst Franky Eeckelaert Gemeente Waasmunster – Milieudienst Jan Van Herreweghe Gemeente Wetteren – Milieudienst Kristel Spruyt Gemeente Wichelen – Milieudienst Brecht Looman Gemeente Zele – Milieudienst Peter D'haese

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Dirk Gorrebeeck Stijn Bogaert Mark Meerschman Dominiek Decleyre Nele Vanmaele

Martin De Pelsmaeker Dirk Vandenbussche Maja Verbeeck D'hondt Ingrid Mireille Vermeiren Edith Wylock Etienne Vergauwen Wim Vereecken Katleen Van Rijsseghem Marie-Thérèse Poppe 10

Jozef Dauwe (Provincie Oost-Vlaanderen, gedeputeerde bevoegd voor leefmilieu) is voorzitter van de Algemene Vergadering. Kristof De Smet (gemeente Wichelen, schepen bevoegd voor leefmilieu) is ondervoorzitter van de Algemene Vergadering. De Algemene Vergadering aanvaardde op 25 januari 2011 unaniem het lidmaatschap van volgende leden: Werkende leden - Natuurpunt Boven-Schelde (effectief vertegenwoordiger: Rudy De Mol – plaatsvervangend vertegenwoordiger Lieve Van Acker) Toegetreden leden - Toerisme Rupelstreek (effectief vertegenwoordiger Axel Boen – plaatsvervangend vertegenwoordiger Stijn Bogaert) De AV nam ook kennis van de gewijzigde vertegenwoordigingen in onze Algemene Vergadering van de volgende leden: - Natuurpunt Scheldeland: Rudi Clinckspoor wordt aangesteld als effectief vertegenwoordiger (voorheen Piet Snoeck). Robert Jooris wordt aangesteld als plaatsvervangend vertegenwoordiger (voorheen Rudi Clinckspoor) - Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon: Cedric Vervaet wordt aangesteld als plaatsvervangend vertegenwoordiger (voorheen Eric Baptist) Sinds hun lidmaatschap als werkend lid, hebben deze verenigingen conform de statuten het recht om één vertegenwoordiger (of eventuele plaatsvervanger) af te vaardigen naar de Algemene Vergadering. Als resultaat van het verdere uitbreiden van het netwerk in de regio wordt ook in 2012 de aanvaarding van een aantal nieuwe bijkomende werkende leden verwacht. Door de toename van het aantal werkende leden zal ook in 2012 het aantal stemgerechtigde vertegenwoordigers in de Algemene Vergadering toenemen. De omvang van de Algemene Vergadering is een indicator voor de participatie van de streekactoren aan de werking van RLSD. Het stijgende ledenaantal in de Algemene Vergadering reflecteert het stijgende lokale netwerk aan partnerorganisaties aangesloten bij RLSD, en vormt voor RLSD een positief gegeven. 1.4.1.2. Samenkomst en agenda De Algemene Vergadering kwam in 2011 één maal samen op 25 januari in Zele. Tijdens deze vergadering werden onderstaande agendapunten behandeld: -

Voorstelling uitgebreid team medewerkers Vaststellen en goedkeuren activiteitenverslag en boekhoudkundig verslag 2009 en jaarprogramma en begroting 2010 Aanvaarden lidmaatschap bijkomende werkende leden Benoemen bijkomende bestuursleden Afscheid van Joachim Calcoen als coördinator

Het verslag van deze vergadering is opgenomen in Bijlage 1. Ook voor 2012 wordt normaal gezien één bijeenkomst van de Algemene Vergadering voorzien. Deze gaat door op 13 februari in Hamme. In deze vergadering zal de Algemene Vergadering zich uitspreken over het activiteitenverslag en de jaarrekening 2011. Daarnaast wordt op deze Algemene Vergadering beslist over het lidmaatschap van een aantal nieuwe werkende leden. Ten slotte wordt het jaarprogramma en de begroting voor het werkjaar 2012 ter goedkeuring voorgelegd. Omwille van bepaalde noodwendigheden (bvb. toetreding nieuwe gemeenten) kan, zoals bepaald in de statuten, een bijkomende Algemene Vergadering bijeen geroepen worden.

1.4.2. Raad van Bestuur 1.4.2.1. Samenstelling De samenstelling van de Raad van Bestuur in 2011 wordt weergegeven in Tabel 3.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Tabel 3: Samenstelling Raad van Bestuur in 2011 Werkend lid Provincie Antwerpen Provincie Oost-Vlaanderen Gemeente Berlare Gemeente Bornem Stad Dendermonde Gemeente Hamme Gemeente Laarne Gemeente Kruibeke Gemeente Melle Gemeente Puurs Gemeente Schelle Gemeente Sint-Amands Gemeente Temse Gemeente Waasmunster Gemeente Wetteren Gemeente Wichelen Gemeente Zele Durme vzw Jeugdbond voor Natuur- en Milieustudie (JNM) vzw Afdeling Durmeland Komitee voor Leefmilieu en Natuurbehoud (KOLENA) vzw Kruibeeks Natuurbehoud vzw (KruiN) Natuurpunt vzw Afdeling Boven-Schelde Natuurpunt vzw Afdeling Dendermonding Natuurpunt vzw Afdeling Hamme Natuurpunt vzw Afdeling Klein-Brabant Natuurpunt vzw Afdeling 's Heerenbosch Natuurpunt vzw Afdeling Scheldeland Natuurpunt vzw Afdeling Rupelstreek Natuurpunt vzw Afdeling Wase Linkerscheldeoever Natuurpunt vzw Afdeling Zuid-Waasland Vogelbescherming Vlaanderen vzw Algemeen Boerensyndicaat vzw Landelijke Gilden Oost-Vlaanderen Landelijke Gilden Antwerpen (vanaf 20 januari) Toerisme Scheldeland vzw Toerisme Waasland vzw Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland Wildbeheerseenheid Scaldiana Adviserende instantie Agentschap voor Natuur en Bos Agentschap voor Onroerend Erfgoed Oost- Vlaanderen Agentschap voor Onroerend Erfgoed Antwerpen

Vertegenwoordiger Rik Röttger Bart De Nijn Jozef Dauwe (voorzitter) Goedele De Cock Wim Arbijn Dirk Hoofd Dirk Abbeloos Hilde Landtsheer Dirk Clerick André Lardon Dirk Gystelinck Inge Faes Nele Moortgat Eddy Ceurstemont Hugo Maes Ludo Lenaerts Albert De Geyter Kristof De Smet (ondervoorzitter) Geert Roosenboom Patrick De Brauwer Heleentje De Brauwer Lieve Van Bockstael Freddy Moorthamer Rudy De Mol Bart Dierickx François D'Hollander Paul Segers Graziella De Ros Rudi Clinckspoor Erik De Keersmaecker Arno Thomaes Gustaaf Lerno Marcel De Vriendt Alfons De Cock Diederik De Clercq Marc Van Praet Inge Stevens Els Maes Jo De Vriendt Willy Van Hoey Vertegenwoordiger Geert Flamand Hans De Schryver Jean-Yves De Clippel Yasmine Michielssen

Jozef Dauwe (Provincie Oost-Vlaanderen, gedeputeerde bevoegd voor leefmilieu) is voorzitter van de Raad van Bestuur. Kristof De Smet (gemeente Wichelen, schepen bevoegd voor leefmilieu) is ondervoorzitter van de Raad van Bestuur. Tijdens de Algemene Vergadering van 25 januari 2011 werden Dirk Gystelinck, effectief vertegenwoordiger namens Gemeente Melle, en Rudy De Mol, effectief vertegenwoordiger namens Natuurpunt Boven-Schelde, unaniem benoemd als bestuurder. Door deze bijkomende benoeming bestaat de RvB uit 40 stemgerechtigde leden, waarvan 19 van groep A, 14 van groep B en 7 van groep C conform het uitvoeringsbesluit Volgende bestuurderswissel dient zich aan ten gevolge van de vervanging van effectieve vertegenwoordigers van rechtspersonen die in de Raad van Bestuur zetelen: Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

- Natuurpunt Scheldeland: Rudi Clinckspoor wordt aangesteld als bestuurder (voorheen Piet Snoeck). De samenstelling van de Raad van Bestuur is relatief uitgebreid. Naar aanleiding van het advies van de MINA raad (2010/42) werd hierover overlegd op de Raad van Bestuur van 7 december 2010. Uit dit overleg bleek dat de Raad van Bestuur hierover bij zijn standpunt bleef, dat per 15 september 2009 werd vastgesteld. De huidige samenstelling van het bestuur achtte men goed werkbaar en stelde geen praktische problemen. Na het aantreden van de nieuwe coördinator wordt het idee voor het vormen van een Dagelijks Bestuur opnieuw geopperd, de mogelijkheden hiervoor worden onderzocht. 1.4.2.2. Samenkomst en agenda In Tabel 4 worden de samenkomsten van de Raad van Bestuur in 2011 opgelijst, telkens met agendapunten. De verslagen van deze vergadering zijn opgenomen in Bijlage 2 Datum en plaats 15 februari - Melle

16 juni - Dendermonde

Tabel 4: Samenkomsten Raad van Bestuur in 2011 Agenda Verslag vorige vergadering Budget 2011-2012 o Gunning projectmiddelen o Erkenning uitgebreid werkingsgebied o Budgetcontrole Projectwerking o Landschapsloket o Trage wegen o Poelen Natuurherstel Donkmeer/Berlare Broek o Stand van zaken o Toekomstvisie Aanstelling nieuwe coördinator: stand van zaken Extra pensioenpijler voor eigen personeel Interne afspraken vrijwilligerswerk Goedkeuring verslag vorige vergadering Aanstelling nieuwe coördinator Aanvraag definitieve erkenning Witboek interne staatshervorming Budget 2011-2012 Lopende projectwerking: stand van zaken Planning projectwerking 2012-2013 Vrijwilligersvergoeding voor gidswerk Varia

24 augustus - Grembergen

12 oktober - Hamme -

8 december – Waasmunster

Goedkeuring verslag vorige vergadering Aanstelling nieuwe coördinator Budget 2012 Planning projectwerking 2012-2013 Lopende projectwerking: stand van zaken Goedkeuring verslag vorige vergadering Budget 2012 met mogelijke besparingsmaatregelen vraag tot aanpassing arbeidscontract van Els Dever naar 2/5 Mandatering van Stijn Van Belleghem als nieuwe coördinator/secretaris Tijdelijke mandatering van Ilse Smitz Goedkeuring verslag vorige vergadering Voorstelling nieuwe coördinator, Stijn Van Belleghem Evaluatie werking 2010: o Agentschap voor Natuur en Bos o Mina -raad o Advies van de Minister Stand van zaken werking 2011 Werking 2012: inhoudelijk en financieel Opmaak erkenningdossier: proces van aanpak en planning Vergaderdata Raad Van Bestuur 2012

In 2012 zal de Raad van Bestuur op volgende data bijeen komen:

27 maart

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

28 juni

27 september

6 december

Uur van overleg is telkens van 19.30 tot 21.30 u. Plaats van overleg wordt vastgelegd bij het versturen van de uitnodigingen (beurtrolsysteem).

1.4.3. Dagelijks Bestuur Artikel 27 van de gecoördineerde statuten van RLSD voorziet de mogelijkheid tot oprichting van een dagelijks bestuur. Het advies van de MINA raad (2010/42) wijst er op dat het raadzaam is om de functies van de Raad van Bestuur en het Dagelijks Bestuur zo veel mogelijk gescheiden te houden. Dit impliceert vanzelfsprekend de oprichting van een dagelijks bestuur. Tijdens de bijeenkomst Raad van Bestuur dd; 8 december 2011, werd het idee geopperd om een Dagelijks Bestuur in het leven te roepen.Dit ter aanvulling op de RvB, het DB zou sneller kunnen inspringen op kansen en ontwikkelingen die zich voordoen. Het Regionaal Landschap Schelde Durme kan dan nog beter worden gestuurd. Het DB zou dan per jaar ongeveer 10 keer bij elkaar komen, naargelang nut en noodzaak van een bijeenkomst. Dit idee wordt op dit moment verder onderzocht en uitgewerkt, aangezien goede financiële bewaking en een stevige positionering en meerjaren- visie gewenst zijn. Een Dagelijks Bestuur is niet zomaar opgericht, gezien alle te doorlopen procedures kan dat ruim een jaar duren. Daarom wordt gewerkt aan het oprichten van een voorlopige kleinere 'stuurgroep' die voorlopig als soort van Dagelijks Bestuur kan fungeren (hetzelfde doel, maar dan ongeveer 4 keer samenkomen in 2012). Dit tot het moment dat er een Dagelijks Bestuur opgericht is. De werking van de personeelswerkgroep blijft behouden.

1.5. Personeel 1.5.1. Personeelsbestand 2011 Bij onderstaande oplijsting van het personeelsbestand wordt een onderscheid gemaakt tussen: -

personeel op rol van RLSD personeel dat vanuit een derde organisatie (gedeeltelijk) werd toegewezen aan RLSD stagiairs en jobstudenten externen die RLSD ondersteunen

Hiermee wordt tegemoet gekomen aan het advies van de MINA raad (2010/42) waarin gemeld wordt dat het personeelsstatuut niet uitgeklaard wordt in de jaarverslagen en waarin gepleit wordt voor de nodige verduidelijking bij het personeelsstatuut van de regionale landschappen. Vast personeelsbestand op eigen loonlijst (6,9 VTE) Na het vertrek van de coördinator in werd projectmedewerker Peter Claus als waarnemend coördinator aangesteld door de Raad van Bestuur van 7/12/2010. Hij was in dienst tot 15 september 2011 en verliet toen het Regionaal Landschap. Wegens financiële redenen, werd Peter Claus niet vervangen tijdens zijn werkperiode als ad interim. Een nieuwe coördinator werd geselecteerd in augustus 2011. Stijn Van Belleghem startte zijn job als coördinator op 1/12/2011. -

Jan Maertens, voltijds medewerker landschappen Eliza Romeijn – Peeters, deeltijds (4/5) project medewerker (vanaf 15/2/2011) Peter Claus, voltijds projectmedewerker – coördinator ad interim (tot 15 september 2011) Robbert Schepers, voltijds projectmedewerker Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Ann Sels, halftijds NME-medewerker Ilse Smitz, deeltijds (4/5) projectmedewerker (bevallingsverlof van 10/1 tot 1/9/2011) Catherine Tydgat, voltijds medewerker algemene ondersteuning Els Dever, deeltijds (4/5) communicatie medewerker, (2/5) vanaf 1/12/2011 Charlotte De Wit, vervangend / aanvullend tijdens ziekteverlof van Jan Maertens vanaf 25/10/2011 Stijn Van Belleghem, Coördinator, vanaf 1/12/2011

Toegewezen personeel op loonlijst derde organisatie (1,4 VTE) - Sabine Caremans, deeltijds (4/5) medewerker voor de regionale landschappen in de Provincie Antwerpen (op loonlijst van Regionaal Landschap De Voorkempen, prestaties bij RLSD voor de ongeveer 1/5 VTE) – met bevallingsverlof de - Silvia Van Houtte, deeltijds (4/5) bedrijfsplanner (VLM personeelslid voor 1/5 VTE bij RLSD tewerkgesteld via samenwerkingsovereenkomst) Stagiairs en jobstudenten (1,08 VTE) -

Charlotte De Wit stage van 25/4/2011 tot 17/6/2011 (ondersteuning landschapsmedewerker) de Femke Peeters, deeltijds (1/5 ) stage van 1 september 2010 tot 30 juni 2011 (administratieve ondersteuning)

Externe ondersteuning -

Leen De Boitselier; Moore, Stephens en Verschelden Accountants (boekhouding) Ine Janssens, sociaal secretariaat SECUREX (loonadministratie)

1.5.2. Ontwikkelingen in het personeelsbestand voor 2012 In het kader van de VIA-overeenkomst (provincie Antwerpen) hebben de regionale landschappen en de provincie Antwerpen een voltijdse stafmedewerker (Europese) projecten aangeworven. Moïra Heyn zal per 1 april 2012 in dienst treden. Zij is verantwoordelijk voor de netwerking m.b.t. de voorbereiding en de redactie van projectdossiers binnen de Europese of Vlaamse subsidieprogramma’s waarvoor de werkvelden van een regionaal landschap in aanmerking komen. Vanuit taken inzake netwerking slaat ze daarbij actief de brug tussen de regionale landschappen en de diensten van de provincie Antwerpen die raakvlakken vertonen met de werkvelden van een regionaal landschap om zo partnerschappen te smeden die leiden tot een maximale meerwaarde van projectdoelen- en middelen. Ze staat in voor het ganse proces, van prospectie tot indiening, van de uitwerking van een aantal concrete subsidiedossiers die kaderen binnen de doelstellingen van de regionale landschappen en de provincie Antwerpen. Zij werkt hiervoor nauw samen met de betrokken partners.

1.5.3. Personeelswerkgroep Artikel 27 van de statuten van RLSD biedt de mogelijkheid tot oprichting van werkgroepen. In kader van dit artikel besliste de Raad van Bestuur bij zitting van 7 maart 2010 tot de oprichting van een personeelswerkgroep. Gelet op de uitgebreide samenstelling van de Raad van Bestuur biedt deze beperktere groep de mogelijkheid voor de coördinator om voldoende flexibel en discreet terug te koppelen met een kern aan bestuursleden alvorens beslissingen te nemen rond personeelszaken. Volgende bestuursleden zetelden in 2010 in de personeelswerkgroep: Dirk Clerick (Gemeente Laarne), Diederik Declercq (Landelijke Gilden), François D'hollander (Natuurpunt Afdeling Hamme), Gustaaf Lerno (Natuurpunt Zuid-Waasland), Freddy Moorthamer (KruiN), Rik Röttger (Provincie Antwerpen) In 2012 zal de personeelswerkgroep samenkomen wanneer nodig.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

1.5.4. Functionering en evaluatie In 2010 werd werk gemaakt van een intern 'protocol functionering en evaluatie'. Dit protocol werd goedgekeurd op de raad van bestuur van 9 maart 2010. Het protocol voorziet naast permanente evaluatie en bijsturing voor alle medewerkers op loonlijst van de vzw minimum één geformaliseerd functioneringsgesprek per jaar. Bij aflopen van de proefperiode, wijzigingen van functie of verloning etc. wordt een geformaliseerd evaluatiegesprek gehouden. Op vraag van het bestuur, de coördinator of de medewerker kunnen steeds bijkomende functionerings- en evaluatiegesprekken gehouden worden. Voor nadere details bij de functionerings- en evaluatieprocedure wordt hier verwezen naar het 'protocol functionering en evaluatie' dat op eenvoudige aanvraag kan bekomen worden op het secretariaat. In 2011 hadden geen functionerings- en evaluatiegesprekken plaats, gezien de coördinator ad interim dit in zijn tijdelijke positie niet aangewezen vond. De richtlijnen van het 'protocol functionering en evaluatie' worden in 2012 opnieuw in voege gebracht door de nieuwe coördinator.

1.5.5.Teamvergaderingen In de regel gaat elke laatste maandag van de maand een teamoverleg door. In 2011 ging dergelijk overleg door op 31 januari, 28 februari, 28 maart, 26 april, 26 mei, 23 juni, 8 september, 26 september, 18 oktober, 17 & 24 november (beide planning 2012) 19 december. Op 16 mei werd een teamdag georganiseerd met bezoek aan het Nationaal Park Hoge Kempen. Op 16 september woonde het team de Dag van de Regionale Landschappen bij georganiseerd door het Regionaal Landschap Noord-Hageland. Ook in 2012 wordt maandelijks teamoverleg voorzien, in de regel op de laatste maandag van de maand.

1.5.6. Vorming Een overzicht van de in 2011 door de medewerkers gevolgde opleidingen is opgenomen in Tabel 5. Tabel 5: Vorming gevolgd door vaste medewerkers (2011) datum

ingericht door

omschrijving opleiding

naam medewerker

7/01/2011

POV

schrijven voor het web

Els Dever

20/01/2011

POV

Studiedag trage wegen

Jan Maertens, Robbert Schepers

25/02/2011

Escala - Syntra West vzw

Eigen vermogen en vzw

Catherine Tydgat

3/03/2011

Life+ informatie sessie

Informatie over grote Europese projecten

Peter Claus

21/3/2011

Provincie Antwerpen

studiedag 'werken aan groene infrastructuur'

Robbert Schepers

26/03/2011

Kaaihoeve

wilgenvlechtcursus

Ann Sels

29/3/+12/4/20 11

Heemkunde Vlaanderen

cursus erfgoededucatie

Els Dever

31/3/2011

Open monumentendag

studiedag: educatieve tentoonstellingen

Els Dever, Catherine Tydgat

31/3/2011

ANB- vzw Trage wege

Studiedag trage wegen

Eliza Romeijn

7/04/2011

ANB

studiedag paden en verhardingen Hasselt

Eliza Romeijn

0405/05/2011

Ethias

Verzekering Ethias

Catherine Tydgat

7/05/2011

RLSD

Moord in de poel

Catherine Tydgat

18/05/2011

Inverde

Bosranden: aanleg en beheer

Ilse Smitz

25/05/2011

Provincie Antwerpen

PDPO

Catherine Tydgat

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

15/6/2011

STEP partners

Duurzaam toerisme in landschapsparken

Els Dever

26/9/2011

POV

Opleiding beheerder contactpersonendatabank

Catherine Tydgat, Els Dever

9/11/2011

European Landowners organisation

Participation of private landowners in the management of Natura 2000 areas

Els Dever

Uit bovenstaande tabel blijkt dat in 2011 relatief sterk geïnvesteerd werd in vorming en opleiding. Hierbij werd bijzondere aandacht besteed aan vormingen i.v.m erfgoed, trage wegen, financieel beheer etc. Deze vormingen vormen een gedegen basis voor de verdere professionalisering van deze aspecten van de interne werking van RLSD

1.6. Overleg en samenwerking met andere actoren 1.6.1. Structureel overleg: werkgroepen Artikel 27 van de statuten van RLSD biedt de mogelijkheid tot oprichting van werkgroepen. Met het oog op structureel overleg met externen werd in het kader van dit artikel tot op vandaag een 'ambtenarenwerkgroep’, een 'NME overleg' en een ‘sectoroverleg natuur’ opgericht. 1.6.1.1. Ambtenarenwerkgroep Deze ambtenarenwerkgroep zorgt ervoor dat RLSD en de gemeentelijke milieudiensten op de hoogte zijn van elkaars dagdagelijkse werking. De ambtenarenwerkgroep wordt bijeengeroepen wanneer dit nodig wordt geacht. Tabel 6: Samenkomst en agenda Ambtenarenwerkgroep 2011 Datum en plaats 12 september, Temse

Agenda Definitieve erkenning RLSD Trage wegen: PDPO project en Dag van de trage weg Wilde landjes Intergemeentelijk subsidiereglement KLE's Zwaluwsubsidiereglement Houtzoeker

Uit bovenstaande tabel blijkt dat in 2011 slechts 1 overleg werd georganiseerd. Dit had te maken met de personeelswissels binnen het team. Sinds 2009 is het ambtenarenoverleg afgestemd op de regiowerking rond milieu vanuit de Provincie Oost-Vlaanderen. In 2010 werd bijzondere aandacht besteed aan de afstemming van het ambtenarenoverleg op de regiowerking rond milieu vanuit de Provincie Antwerpen. 1.6.1.2. NME-overleg In opdracht van de dienst natuur- en milieu educatie van de Provincie Oost-Vlaanderen fungeert RLSD als streeksteunpunt voor Natuur- en Milieu Educatie (NME) in de regio. In kader van deze opdracht organiseert RLSD regelmatig een NME overleg. Op het NME-overleg worden alle NME actoren uit de streek uitgenodigd. In 2011 kwam het NMEoverleg samen op 19 oktober. Centraal punt van overleg was het bundelen van de krachten voor het samen organiseren van een wederkerend, herkenbaar en sectoroverschrijdend Schelde-evenement voor het brede publiek. Het NME-overleg blijft een instrument dat ook in 2012 kan worden ingezet wanneer nodig. 1.6.1.3. Sectoroverleg natuur De lokale natuurverenigingen gaven in het najaar 2008 aan dat zij vragende partij zijn voor voorafgaandelijk inhoudelijk overleg over projecten met een duidelijke ecologische inslag. Dit vanuit de vaststelling dat de drukke agenda van de Raad van Bestuur niet steeds toelaat om inhoudelijk uitgebreid op de projecten in te gaan. Het sectoroverleg natuur komt aan deze vraag tegemoet en zal bijeenkomen in 2012, datum nog te bepalen.Overige werkgroepen

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Indien de nood zich voordoet en/of op vraag van de betrokkenen kunnen in 2011 bijkomende werkgroepen opgericht worden in de schoot van RLSD. Het kan hier gaan over tijdelijke of permanente en project- of sectorgebonden werkgroepen. 1.6.1.4. Thematisch overleg In onderstaande tabel worden alle momenten van overleg en samenwerking met andere actoren waar RLSD in 2011 bij betrokken was chronologisch opgelijst. De momenten van overleg en samenwerking waar RLSD fungeerde als initiatiefnemer staan vet gedrukt.

Tabel 7: Overleg en samenwerking met andere actoren in 2011 11/1/2011 13/1/2011 14/01/2011 18/1/2011 18/1/2011 20/01/2011 20/01/2011 25/1/2011 28/01/2011 2/02/2011 3/02/2011 4/02/2011 7/02/2011 8/2/2011 8/2/2011 8/02/2011 9/2/2011 14/2/2011 14/02/2011 15/02/2011 15/02/2011 25/02/2011 28/2/2011 1/3/2011 1/03/2011

Overleg Scheldehappening Dag van de Regionale Landschappen Overleg vzw Durme NIP-Donkmeer Overleg Stijn Bogaert: kikvorstproject Overleg stiltegidsopleiding Overleg weidevogels Infoavond Trage wegen Hamme Algemene Vergadering RLSD Vlaams overleg Landschapsanimatoren VORL Overleg De Vaag Waasmunster NIP Scheldemeander Berlare Overleg Ruiterpad Overleg moord id poel met gemeente Temse Overleg gierzwaluw Schelle AORL Afspraak voor zitbank Berlarebroek overleg stilteplatform Bornem Toelichting maanbeekproject adviesraden Overleg financiering Plant van hier praktijkdag Trage wegen Overleg DDS TEAMDAG (vergadering + strategie planning landschapswerking Overleg passar: "wandel mee voor meer bos"

2/3/2011 3/3/2011 3/3/2011 3/03/2011 7/03/2011 9/3/2011 15/3/2011 15/3/2011 17/03/2011 21/03/2011 22/03/2011 23/03/2011 24/3/2011 24/3/2011 25/03/2011 29/3/2011

Overleg De Vaag - gemeente Waasmunster Overleg POV maanbeek Overleg bebossing Schelle Overleg Ruiterpad Overleg gebiedsgericht project Maanbeek Bezoek aan Regionaal Landschap de Voorkempen ivm fauna-akkers Overleg bebossing Schelle Afspraak technische dienst Bornem: gierzwaluw Overleg gemeentelijke poelen Temse Overleg Wase Werkplaats Milieuraad Melle Overleg boomgaard Serskamp Bijeenkomst schepen onderwijs en lagere scholen Sint-Amands Overleg NME-netwerking kaaihoeve Overleg inrichting site â&#x20AC;&#x201C; Steenovens overleg Educatieve route Kalkense Meersen

Werkgroep Vergroening' Wetteren

Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

29/03/2011 30/03/2011 5/4/2011 5/4/2011 5/4/2011 5/04/2011 5/04/2011 6/4/2011 6/04/2011 7/04/2011 11/4/2011 11/4/2011 12/4/2011 14/4/2011 14/4/2011 18/4/2011 19/4/2011 19/4/2011 22/4/2011 26/4/2011 28/4/2011 28/4/2011 29/4/2011 30/04/2011 3/05/2011 3/05/2011 4/5/2011 5/5/2011 5/05/2011 6/05/2011 6/5/2011 9/5/2011 9/5/2011 9/05/2011 10/5/2011 10/05/2011 11/5/2011 13/5/2011 13/05/2011 16/5/2011 16/5/2011 17/05/2011 18/5/2011 19/5/2011 19/5/2011 23/5/2011 23/05/2011 23/05/2011 24/5/2011 24/5/2011 24/5/2011 24/5/2011

Bilateraal overleg onthaalplan Kruibeke Poelenwerkgroep Temse Overleg thematische fietsroute 'oude scheepswerven' Overleg Steenovens bezoek Huysmanhoeve Overleg Steenovens Bezoek Mottekasteel met KVNS Vlindertuin Berlare Onthaalplan GOG Kruibeke Overleg zaadoogst VORL Klankbordwerkgroep Zomerganzen in Oost-Vlaanderen Overleg activiteiten Berlare Overleg Steenovens met Heemkunde Vlaanderen Overleg molenzorg Overleg directie en architecten St-jozefkliniek: gierzwaluw Overleg AWV ivm E17 Overleg Toerisme Klein-Brabant: toerisme en Steenovens Overleg Sterrenwegels gemeente waasmunster Overleg Sterrenwegels gemeente waasmunster Overleg bebossing Scelle Stuurgroep Steenovens Sint-amands Info/discussieavond Sterrenwegels Waasmunster Overleg trage wegen Hamme centrum met gemeente Hamme Overleg inrichting quick win Puurs Excursie poelenwerkgroep Kruibeke Overleg onthaalvisie GOG Kruibeke Poelenwerkgroep Temse Overleg ivm Oudeheerweg-Heide (tussen abdij en E17) 2e infoavond (discussieavond) TW Hamme Projectvergadering 'Gestroomlijnd landschap' Overleg boomgaard Wichelen Overleg Vlasrootputten Klein-Brabant Bijeenkomst communicatie medewerkers RLn Gesprek Wase Werkplaats (evaluatie samenwerking) VORL Overleg bebossing Schelle OORL Overleg vzw Trage wegen ivm standaardformaat, lay-out van nieuwe wenselijkheidskaarten en adviesnota Overleg Jeugdraad: waasmunster: de vaag Vergadering ANB TEAMDAG - Nationaal Park Hoge Kempen 1e infoavond trage wegen (TW) Overmere Overleg Wandelpad Weispoel 1ste info avond TW Kalken Afspraak voor Steenovens met cultuur dienst St-Amands Overleg Steenovens - Tapis Plein overleg stiltegidsopleiding Commissie natuur en sport ANB Oost-vlaanderen Steenovens overleg Faro en ProvAnt Afspraak dienst milieu Wetteren ivm babyborrel Poelenwerkgroep Temse Evaluatievergadering Scheldehappening Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

24/05/2011 24/05/2011 24/05/2011 26/5/2011 30/5/2011 30/05/2011 31/5/2011 31/5/2011 31/05/2011 6/06/2011 7/6/2011 7/6/2011 8/6/2011 9/06/2011 16/6/2011 16/6/2011 17/6/2011 17/06/2011 23/6/2011 24/6/2011 24/6/2011 27/6/2011 27/6/2011 27/6/2011 27/6/2011 28/6/2011 28/6/2011 28/6/2011 28/06/2011 29/6/2011 29/06/2011 30/6/2011 4/7/2011 5/7/2011 5/7/2011 7/7/2011 27/07/2011 8/8/2011 8/8/2011 9/8/2011 10/08/2011 12/8/2011 16/8/2011 22/8/2011 22/8/2011 29/8/2011 30/8/2011 1/9/2011 1/9/2011 12/9/2011 12/9/2011 13/9/2011 13/9/2011

Overleg WENZ Nationaal Park VLM Overleg LOB Poelenwerkgroep Temse Overleg de vaag Natuurpunt Klein-Brabant Overleg Pasar Boomt Sint-amands Overleg windturbines in Temse De vaag: breed overleg Overleg bebossing Schelle Overleg ANB Vergadering Vlindertuin Berlare Overleg vlasrootputten in Klein Brabant Overleg TW Overmere 1ste info-avond bewoners Schoonaarde Overleg - expertiseopdracht NIP Donkmeer/Berlare Broek Overleg trage wegen Zele Overleg landbouwer i.v.m. Sterrewegels Overleg bebossing Schelle Overleg Ruiterpad Terreinbezoek firma Greenroad Evaluatie werking Landschapsanimator en landschapsteam 2010 Afspraak Cera foundation – Steenovens Stuurgroep Steenovens overleg stilteplatform Bornem Overleg Eetgoed Jurering + mondelinge toelichting project draagvlakverbreding Overleg Pasar Boomt Sint-amands Overleg communicatie regionale landschappen Overleg Trage wegen vzw Overleg vlindertuin Berlare Infomoment voor eigenaars & pachters over inrichting trage weg 10b liezele 10 jaar BO'S VLM Oost-Vlaanderen Overleg fauna-akkers voorkempen Overleg schepen + milieuambtenaar aanleg TW schoonaarde Overleg Trage wegen vzw ivm inrichting en uitvoering trage wegen Infovergadering openstelling trage weg 17a 17b Berlare Overleg bebossing schelle Overleg ABS Dagelijks bestuur KVNS - SVZ Steenovens Overleg Gierzwaluw St-amands Klankbordwerkgroep Steenovens AORL Afspraak – Vlasmuseum Overleg milieudienst en schepen Berlare Overleg Trage wegen provincie Overleg Trage wegen provincie ovL (RL en vzw trage wegen) 2e infoavond Overmere Overleg Pasar boomt – steenovens Overleg TW (Schoonaarde/Oudegem): Tarcy/schepen Abbeloos Overleg TW Dendermonde (met ambtenaren) 2e info-avond Kalken Ambtenarenoverleg Overleg bebossing Schelle Laarne (Maanbeekproject/ Solabio): toelichting RL Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

16/9/2011 19/9/2011 22/9/2011 22/9/2011 25/9/2011 30/9/2011 3/10/2011 4/10/2011 4/10/2011 4/10/2011 5/10/2011 10/10/2011 10/10/2011 11/10/2011 11/10/2011 12/10/2011 12/10/2011 13/10/2011 18/10/2011 19/10/2011 20/10/2011 21/10/2011 25/10/2011 25/10/2011 25/10/2011 25/10/2011 27/10/2011 27/10/2011 28/10/2011 6/11/2011 7/11/2011 17/11/2011 17/11/2011 21/11/2011 24/11/2011 21/11/2011 25/11/2011 29/11/2011 1/12/2011 7/12/2011 8/12/2011 12/12/2011 13/12/2011 13/12/2011 13/12/2011 12/12/2011 20/12/2011

Dag van de RL`en Overleg provincie antwerpen ( TW Schelle) Overleg Scheldehappening 2012 Overleg schepenen Wichelen (TW) Opening speelbos Mechelen Voorstelling project amfibieëntunnels op CBS Wichelen Werkgroep RVB Startvergadering Melle Trage wegen Overleg dienst ruimtelijke ordening stad Dendermonde ( SV Appels baantje) Overleg communicatie (trage wegen/scheldehappening) (intern) 2e info avond Schoonaarde Overleg de vaag Overleg stad dendermonde Overleg ambtenaren ivm actieplan trage wegen hamme-centrum Overleg stad Dendermonde ivm infoavond 'Appels baantje' (Ambtenaren) Overleg bebossing schelle RVB RLSD Contactavond appels baantje Overleg Eetgoed Overleg Scheldehappening Vergadering poelenwerkgroep Temse Overleg OORL-VIA ( intern overleg coördinatoren) Overleg Scheldehappening: toerisme scheldeland, rivertours, rlsd Overleg Pasar Steenovens Oost-Vlaams overleg RL Overleg Agentschap voor Onroerend Erfgoed Overleg slotenproject met provincie Oost-Vlaanderen (i.k.v. SOLABIO) Overleg slotenproject met vzw Durme Overleg vlasrootputten met Natuurpunt Klein-Brabant en gemeente Bornem boomplantactie Eetgoed, brede publiek "Pasar boomt", Serskamp boomplantactie Eetgoed, samenwerking lokale scholen, Serskamp overleg MOS-antwerpen: samenwerking + project wilde landjes overleg expertengroep Trage wegen Overleg gierzwaluw en huismus Wetteren overleg schepen en ambtenaar laarne nav trage wegenplan Dagelijks bestuur KVNS - SVZ Steenovens Overleg sloten Laarne (ikv Gestroomlijnd Landschap) Overleg groene halte wandelingen met Toerisme Scheldeland Overleg Plan van Hier Contactavond buurtbewoners Vlierkouter (Hamme) Werkvergadering met Casa Blanca voor Steenovens sollicitatie stagiaire tuin-en landschapsarchitectuur, Erasmus Hogeschool Brussel Overleg gebiedsgericht project Maanbeek overleg Scheldehappening Overleg schepen milieu Laarne ivm heropenen trage weg NME-overlegplatform provincie Oost-vlaanderen Overleg NME-netwerking kaaihoeve

In totaal nam RLSD in 2011 deel aan 193 overlegmomenten, waarvan het er 73 (of 38 % ) zelf initieerde. De overlegmomenten waar RLSD zelf als initiatiefnemer fungeert vallen grofweg op te splitsen in overlegmomenten die aansluiten op de inhoudelijke werking van RLSD (weidevogels, poelen, trage Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

wegen, autochtone bomen en struiken, publieksevenementen, …) en overlegmomenten met de verschillende streekactoren. Het merendeel van de overlegmomenten waar RLSD op uitgenodigd werd betreft overlegmomenten i.k.v. processen (Sigmaplan, gebiedsgerichte projecten Provincie Oost-Vlaanderen, …) of acties (Durmedag, …) waar RLSD nauw bij betrokken is maar niet als initiatiefnemer fungeert. Daarnaast wordt RLSD geregeld uitgenodigd door lokale actoren die de werking van RLSD nader willen leren kennen en vragende partij zijn voor een toelichting hieromtrent. In het kader van de diverse projecten wordt in 2011 naast het structurele ook thematisch overleg met bepaalde doelgroepen en actoren opgezet. Een overzicht van dit thematische overleg is opgenomen in Tabel 8. Tabel 8: Thematisch overleg in 2011

X X

X X X X X

X X X

X X X X

X X X X X

X X X X

X X X X X X X X

X X

X X X X X

X X X X

Industrie

X X

Lokale besturen

NME sector X X X

X X

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Jacht

X X

Recreatie en toerisme

X X X X X X X X X X X X X X X X

Landbouw

Natuur Actie 1: gemeentelijk subsidiereglement voor huis- en boerenzwaluw Actie 2: soortgerichte acties huiszwaluw Actie 3: soortgerichte acties boerenzwaluw Actie 4: soortgerichte acties gierzwaluw Actie 5: weidevogelproject Actie 6: nestplaatsen voor ooievaar Actie 7: een wand voor de oeverzwaluw Actie 8: poelenproject Actie 9: slotenproject Actie 10: natuurloket Actie 11: fauna-akkers Actie 12 ecologisch maaibeheer E17 Waasmunster Actie 13 veilige verbindingen voor amfibieën Actie 14 bebossing gesaneerde stortplaats Van den Bosch Schelle Actie 15: landschapsbedrijfsplanning Actie 16: landschapsloket Actie 17 autochtone bomen en struiken Actie 18: houtzoeker Actie 19: herstel van vlasrootputten in Klein Actie 20 intergemeentelijke subsidiereglement voor KLE's Actie 21: geïntegreerde gebiedsgerichte werking Actie 22: trage wegen doen herleven Actie 23: groene halte Actie 24: stiltegebieden Actie 25: Ros Beiaard Ruiternetwerk Actie 26: landschapskrant Actie 27: website Actie 28: communicatiemateriaal RLSD Actie 29: digitale nieuwsbrief Actie 30 - 31: NME – loket + uitleenpost Actie 32: educatieve ontsluiting Steenovens

X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X

X X

X X X X X X X

X X

1.7. Communicatie Hoofdtaak van de medewerker communicatie is de uitwerking en uitvoering van een communicatieplan dat bestaat uit: -

een algemene communicatiestrategie voor RLSD een communicatieplan voor elk van de afzonderlijke acties

De medewerker communicatie neemt nagenoeg alle werk op het gebied van communicatie op zich. Hierdoor vallen de communicatietaken van de overige medewerkers grotendeels weg. Dit laat hen toe meer te focussen op het inhoudelijke aspect van de verschillende projecten. Eén persoon die instaat voor communicatie verzekert een meer strategische, kwalitatieve, uniforme en herkenbare communicatie. Sinds 1 december 2011 werkt de medewerker communicatie 2/5 waardoor de communicatie-uitingen bijgevolg op een lager pitje zullen staan: minder persberichten, minder digitale nieuwsbrieven.

1.7.1. Realisaties in 2011 In 2011 werden de in de 2010 opgestarte activiteiten verder uitgevoerd en uitgebreid -

De landschapskrant werd verder uitgegeven in de vernieuwde stijl zowel qua vorm als qua inhoud (interviews, meer inspelen op mensen). Er werd ook een voorstel uitgewerkt en goedgekeurd om de landschapskrant – bij wijze van test – in 2012 op een kostenefficiëntere manier te verspreiden. Aan de gemeenten in ons werkingsgebied werd gevraagd om te helpen bij de verspreiding van de krant via publieke plaatsen.

Website: via persartikels, digitale nieuwtjes, sociale media, landschapskranten werd systematisch verwezen naar de website wat resulteerde in een hoger aantal bezoekers.

Er werden 9 persmomenten georganiseerd en 16 persberichten verstuurd

De facebook pagina werd verder opgevolgd en regelmatig worden nieuwtjes gepost. Eind 2011 hebben we 76 'vrienden'. Dit aantal kan zeker nog omhoog door nog frequenter berichtjes te posten door alle collega's van het team.

De uitbreiding van de branding werd niet verder uitgewerkt omwille van budgettaire redenen. Alle uitgaven voor communicatiedoeleinden werden in 2011 tot beperkt tot het hoogst noodzakelijke.

De digitale nieuwsbrief werd verder uitgebouwd en maandelijks verspreid. Eind 2011 zijn er 672 abonnees.

Stand van zaken inzake vooropgestelde doelstellingen voor 2011: Omschrijving actie Strategie uitwerken om de landschapskrant kostenefficiënter te verspreiden Website verder blijvend actualiseren (minstens maandelijkse update) en interactiviteit verhogen door social media, wedstrijden… Verdere uitbreiding van branding: windowsticker op deur; belettering bedrijfsauto; Planning opmaken voor evenementen Verdere verspreiding van digitale nieuwsbrieven (minstens om de 2 maand) Communicatiemateriaal RLSD: Ontwikkelen van een duidelijke huisstijl

Meer uitleg Gerealiseerd Gerealiseerd

Niet gerealiseerd wegens beperkt budget Gerealiseerd Maandelijkse verspreiding Gerealiseerd: briefpapier, visitekaartjes, enveloppen en algemene folder

Verder regelmatiger informeren/ opzoeken van de pers (streven naar één persbericht of persactie per maand) Meer inspelen op communicatiekanalen van partners

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Gerealiseerd zie tabel 10 Gerealiseerd

1.7.2. Instrumenten In de algemene communicatiestrategie RLSD wordt een duidelijke keuze gemaakt voor het gebruik van een mix van media die elkaar onderling versterken. Wanneer de boodschap via verschillende kanalen verspreid wordt, is de kans groot dat het publiek er meerdere keren mee geconfronteerd wordt. Timing, frequentie en bereik zijn criteria die gehanteerd worden bij de keuze van de kanalen.

De vooropgestelde mix aan communicatiekanalen bestaat ruwweg uit volgende media: - Landschapskrant - Website - Divers communicatiemateriaal: publicaties, roll-ups, infopanelen - Digitale nieuwsbrief - Evenementen - Pers - Communicatie via partners - Facebook

1.7.3. Pers In tabel 10 is een overzicht opgenomen van de in 2011 georganiseerde persacties. Tabel 10: Acties naar de pers 2011 Datum

18.1.2011 25.1.2011 26.1.2011 14.2.2011 18.2.2011 14.3.2011 18.3.2011 22.3.2011

29.3.2011 4.4.2011 6.4.2011 5.5.2011 13.5.2011 13.5.2011 23.5.2011 1.6.2011 6.6.2011 19.6.2011 19.7.2011 20.9.2011 2.10.2011 18.10.2011 6.11.2011 6+7.11.2011 21.11.2011

Type actie Persbericht Persbericht

Trage wegen Waasmunster Trage wegen Hamme

Thema

persmoment

Poelen in Temse

persmoment persbericht persmoment persbericht persmoment persbericht persbericht persbericht persbericht persbericht persbericht persbericht persbericht persmoment persmoment persbericht persmoment persmoment persbericht Persbericht persmoment persbericht

Ooievaar Tielrode Aansluiting Melle Gierzwaluw Schelle Zwaluwen in Puurs Gierzwaluw Bornem

Artikel Stilte voor 'nest' 1200 knotbomen geknot Scheldehappening Trage wegen Wetteren Trage wegen Kalken Trage wegen Overmere Trage wegen Oudegem Trage wegen Wichelen Aanbieders knothout gezocht Babyborrel zwaluw Wetteren Reddingsactie zwaluwen Gierzwaluw Sint-Amands Vlasrootputten St-amands Dag van de trage weg Pasar boomt in Sint-Amands Boomplantactie Eetgoed Trage wegen Melle

Meer uitleg uitgevoerde werken Eerste infoavond Inrichting educatieve poelen Plaatsing nestplatform Nieuwe gemeente RLSD Ophangen kunstnesten Ophangen kunstnesten Ophangen kunstnesten Themanummer 'stilte' Resultaat actie houtzoeker Aankondiging Uitgevoerde werken Eerste infoavond Eerste infoavond Eerste infoavond Plaatsing banken Houtzoeker Evenement Wichelen Ophangen kunstnesten Evenement Uitgevoerde acties Evenement Evenement Padvinders gezocht

Er werden 9 persmomenten georganiseerd en 16 persberichten verstuurd in 2011. Waar het streefdoel voor 2011 één persbericht of –moment per maand was, behaalden we een gemiddelde van ongeveer 2 per maand

Een overzicht van persknipsels is opgenomen in Tabel 11. Een selectie van persknipsels is opgenomen in Bijlage 3.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Tabel 11: Overzicht persknipsels 2011 Thema Trage wegen (18)

Knothout gezocht (8) Gierzwaluw (13)

Stiltegebied Bornem (2) Babyborrel zwaluwen in Wetteren (6) Vlasrootputten in Klein-Brabant (10)

Melle nieuw lid RLSD (1) De Vaag (1) Eetgoed boomplantactie (3) KLE (4) Zwaluwen Wichelen (1) Aantal artikels / interviews / vermeldingen websites

medium Streekkrant, Haminfo, HLN (6),HNB (4), Ezine Trage Wegen, geminfo Berlare, GVA (3), Stadsmagazine Dendermonde (2) HNB (2), HLN (2), GVA, geminfo Puurs, Radio 1 De Ochtend Streekkrant, website Puurs, website Sint-Amands, Rupelflits, HNB (2), RTV, Passe partout, GVA, Puur Nieuws, Publinieuws, website HNB, Bornem magazine Spoorzoeker, Bornemmagazine De Zondag, HLN, HNB, Nieuwsbrief Wetteren, website ANB, Gem. infoblad Wetteren Gem. infoblad St-Amands, Bornem magazine, website HNB, publinieuws, HLN, website Landelijke Gilden, magazine NP K-B, website VILT, website Uit in Vlaanderen, GVA Streekkrant HNB HNB, Gemeentelijke infoblad, HLN (2) (Gem.infoblad Wichelen, HLN, Scheldekrant, nieuwsbrief Wetteren Instroom 67 (op 29/11/2011)

1.8. Financieel beleid en administratie Ondanks het feit dat in 2011 werd gezocht naar een nieuwe coördinator, werd er geen afbreuk gedaan aan de verdere professionalisering van het financiële en het administratief beleid. Integriteit staat centraal; alle beleidsgegevens van de VZW staan dermate in overeenstemming met het afgebeelde deel van de realiteit. Een transparant beleid, doorzichtig maar toch ook eenvoudig, vergroot een efficiënt beleid. RLSD voert een dubbele boekhouding. De boekhouding moet zodanig flexibel zijn dat zij de dynamiek van de werking van RLSD kan volgen. Het grootboeksysteem is, en wordt gedurende het jaar, in die zin aangepast. Archiefdocumenten, papieren evenals digitale, worden beschouwd als een noodzakelijk kwaliteitsattribuut. Zij waarborgen authenticiteit en betrouwbaarheid. Tot op heden werd nog niet gestart met een analytische boekhouding, een gestaafde en geëvalueerde basis ontbrak. Het analytisch boekhouden is een extra-comptabele verfijning bij het boeken van kosten en/of opbrengsten. Het voegt informatie toe aan de boekingen in termen van kostenplaatsen en kostensoorten. Het is extra-comptabel omdat het analytisch uitsplitsen de juistheid en de volledigheid van de boekhouding niet beïnvloedt. Het genereert alleen meer gedetailleerde informatie over de inhoud van de boekingen. De denkoefening die vooraf gaat aan het opstellen van een analytisch plan, vergt een duidelijke administratieve en financiële basis. De optie om al dan niet een analytische boekhouding toe te passen en dit als meet- en stuurinstrument te gebruiken, moet duidelijk worden gemotiveerd. Niet alleen het registeren, interpreteren, toepassen, maar ook het verhoogde werkvolume wordt best als criteria opgevat. In 2011 werd werk gemaakt van eenvoudige en doorzichtige centrale subsidie- en projectadministratie. De komende jaren zullen deze data verder uigebouwd en opgevolgd worden, om te kunnen bepalen welke informatie uiteindelijk gewenst wordt en hoe gedetailleerd die moet zijn. Deze gegevens kunnen dan, indien op termijn geopteerd wordt een analytische boekhouding te voeren, gebruikt worden als uitgangspunt om het analytische plan op te bouwen. In 2012 zal de opgestarte subsidie- en projectadministratie verder verfijnd worden. Naast de coördinator en de medewerker algemene ondersteuning, hoort het ook dat elke projectmedewerker zich inwerkt in het financiële en administratieve luik van zijn of haar projectdossier. Elke organisatie heeft behoefte aan, en belang bij, een goed georganiseerde administratie; archiveren van zowel fysieke als digitale documenten hoort daarbij. RLSD zal een archiefsysteem integreren dat uniform is in uitvoering en eenvoudig is in gebruik. Verder in dit jaarverslag onder punt 5 'Financieel verslag', vindt u het resultaat 2011, gestaafd door het ingesloten accountantsverslag en de begroting voor het jaar 2012. De werking van 2011 sluit af met Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

een positief saldo. De algemene vergadering van 13 februari 2012 beslist om dit resultaat te bestemmen als toevoeging aan het eigen vermogen: 'fondsen voor sociaal passief' 22 556,46 euro en 'andere bestemde fondsen' 11 023,18 euro. Een sterk doorgedreven budgetcontrole zowel wat de projecten betreft als de algemene kosten, zonder de werking financieel te beïnvloeden, en een verschuiving van projectmiddelen van PDPO-projecten naar 2012, hebben het begrote tekort voor 2011 teniet gedaan. De Raad van Bestuur keurde op 8 december 2011 een begroting voor 2012 met een overschot van 6 509,68 euro goed. Er werd ingestemd dit overschot als kost, eigen cofinanciering, op de PDPOprojecten toe te voegen indien de noodzaak zich voordeed met de jaarwisseling 2011-2012. Projecten zijn dynamisch, en afhankelijk van externe factoren. Toevoegen van begroot overschot als kost benadert beter de momentopname 1 januari 2012. Begroting 2012 is bijgevolg sluitend; noch tekort, noch overschot worden genotuleerd; de boekhoudkundige reserve en bijgevolg de kreditwaardigheid van RLSD wordt bewaard. Voortaan worden tekorten en aangekondigde overheidsbesparingen in eerste instantie opgevangen worden met structurele maatregelen. Kostenposten zullen worden geëvalueerd en alternatieve financieringsbronnen aangesproken. Ingrepen op financiering en begroting vergen overleg. Ondersteuning van een Dagelijks Bestuur is hier een meerwaarde. RLSD maakt hier in 2012 werk van; zie punt 1.4.3. 'Dagelijks Bestuur'. Op 24 oktober 2011 ontving RLSD een schrijven van Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur met vraag een omstandig antwoord te laten geworden over het financieel beleid dat de VZW voert. Op 13 december 2011 verstuurde RLSD, na goedkeuring van de Raad van Bestuur van 8 december 2011 een duidelijk, gestaafd en geruststellend schrijven. Resultaat 2011 en begroting 2012 bevestigen dat voor RLSD een gezond, duurzaam financieel beleid een absolute prioriteit is.

1.9. Huisvesting RLSD is een streekwerking bij uitstek, en dient dan ook in de streek gevestigd te zijn. Het secretariaat van RLSD is gevestigd in de gebouwen in de Hemelstraat 133 A, lokaal gekend als ''t Hemelken'. Dit gebouw is in eigendom van Stad Dendermonde. Deze locatie wordt gedeeld met Toerisme Oost-Vlaandereren (TOV) die hier de regiocoördinatie Scheldeland (Toerisme Scheldeland vzw) huisvest. De gezamenlijke huisvesting van RLSD en de toeristische regiocoördinatie Scheldeland werkt de inhoudelijke afstemming van de werking van beide organisaties in de hand. Daarnaast resulteert de gezamenlijke huisvesting ook in een besparing voor RLSD. De algemene kosten verbonden aan het Hemelken (huur, verwarming, electriciteit, water, telefonie, onderhoud, ICT, alarm, verzekering, …) worden immers gezamenlijk gedragen door beide organisaties. RLSD beschikt in 2011 over 8 vaste medewerkers, Toerisme Scheldeland over drie. RLSD neemt dan ook 80% van deze kosten op zich, Toerisme Oost-Vlaanderen 20%. De ontwikkeling van een masterplan voor de stationsomgeving door de stad Dendermonde en de bouwvallige toestand van sommige lokalen, noodzaakt ons om de in de toekomst een nieuwe locatie te gaan zoeken.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

2. Inhoudelijke werking Natuurbehoud en kleine landschapselementen Actie 1: Gemeentelijk subsidiereglement voor huis- en boerenzwaluw Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2006 Trekker Robbert Schepers, Silvia Van Houtte Partners - Gemeentebesturen Berlare, Bornem, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Schelle, SintAmands, Waasmunster, Wichelen, Wetteren en Zele. - Vrijwillige zwaluwcontroleurs aangesloten bij Natuurpunt, vzw Durme of KBIN - Vlaamse Landmaatschappij Doelgroepen Particulieren en landbouwers met huis- en/of boerenzwaluw aan hun gevel of in hun stal (hierna: 'gastheren'). Doelstelling - Behouden van bestaande nesten/kolonies van huis- en boerenzwaluw. - Vergroten van draagvlak voor huis- en boerenzwaluw bij gastheren. Status van belangrijke doelsoorten - Huiszwaluw: Rode Lijst Omschrijving De Vlaamse broedpopulatie huis- en boerenzwaluw gaat sterk achteruit. Tussen 1970 en 2000 viel bij huiszwaluw een terugval te noteren van 75 procent2. In dezelfde periode daalde de Vlaamse populatie boerenzwaluw van 100.000-200.000 naar 20.000-30.000 broedkoppels, wat in het slechtste geval overeenkomt met een daling van 90 procent3. Door de gestage achteruitgang kwamen beide soorten terecht op de Rode Lijst; huiszwaluw als bedreigd, boerenzwaluw als achteruitgaand. De negatieve trend op Vlaams niveau doet zich, voor zover gekend, ook voor binnen het werkingsgebied van RLSD. Dit blijkt uit de gedetailleerde historische broedgegevens voor huiszwaluw die beschikbaar zijn voor de gemeente Zele en stad Dendermonde. De achteruitgang van de broedpopulatie huis- en boerenzwaluw is van meerdere factoren afhankelijk. Op een aantal factoren (gevaren tijdens trek en in overwinteringsgebieden, verschraling van insectenaanbod, …) heeft de gastheer weinig invloed. Een deel van de factoren die een rol spelen bij de achteruitgang van beide zwaluwsoorten (verwijderen van nesten omwille van mestoverlast of bij verbouwingen, gebruik van insecticiden in de stal, openlaten van staldeur, wijzigen van bouwstijlen van dakoversteken en stallen, …) heeft (enkel) de gastheer echter wel in de hand. De jaarlijkse subsidie voor bewoonde nesten wil de gastheer aanmoedigen om goed zorg te dragen voor de zwaluwen aan zijn gevel of in zijn stal.

Herremans, M. Huiszwaluw. In: Vermeersch, G., Anselin, A., Devos, K., Herremans M.; Stevens J., Gabriëls, J. en Van Der Krieken, B. (2004). Atlas van de Vlaamse broedvogels 2000-2002. Mededelingen van het Instituut voor Natuurbehoud 23, Brussel. 3 Herremans, M. Boerenzwaluw. In: Vermeersch, G., Anselin A., Devos, K., Herremans M.; Stevens J., Gabriëls, J. en Van Der Krieken, B. (2004). Atlas van de Vlaamse broedvogels 2000-2002. Mededelingen van het Instituut voor Natuurbehoud 23, Brussel.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Kunstnest voor huiszwaluw

installatie kunstnest in Wichelen

Verslag werking 2011 In 2011 werden exact 207 aanvragen uitbetaald. Dit zijn er 2 meer dan in 2010, 53 meer dan in 2009, 81 meer dan in 2008 en 103 meer dan in 2007. De verdeling van de aanvragen over de gemeenten wordt weergegeven in Figuur 2. - RLSD verzorgde de controles in Berlare, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Wichelen en Zele. In Bornem, Sint-Amands en Wetteren werden de controles uitgevoerd door gemeentepersoneel, in Schelle en Waasmunster door vrijwilligers van Natuurpunt. - Controle van de subsidieaanvragen door middel van plaatsbezoeken is zeer arbeidsintensief. Omwille van het steeds toenemende aantal subsidieaanvragen is het niet meer realistisch om elke subsidieaanvraag individueel te gaan controleren. Vanaf 2011 gebeuren de controles door RLSD dan ook steekproefgewijs. Hierbij wordt de nadruk gelegd op nieuwe en grote aanvragen. Er wordt wel op toegezien dat elke aanvrager gemiddeld om de twee Ă drie jaar gecontroleerd wordt. In 2011 werden 117 van de 207 aanvragen gecontroleerd (56%). - Aangezien het subsidiereglement in het merendeel van de gemeenten al enkele jaren in werking is, werd het tijd om het reglement te evalueren. Deze evaluatie vond plaats tijdens het ambtenarenoverleg van 12/09/'11. De belangrijkste resultaten waren de volgende: - Vanaf 2012 zullen naast bewoonde natuurlijke nesten ook bewoonde kunstnesten gesubsidieerd worden. - De uiterste inschrijvingsdatum wordt vervroegd van 31 juli naar 30 juni om controle in juli mogelijk te maken.

Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

50 45 40 35 30

2007

2008

2009

2010

2011

5 0

Figuur 2: Aantallen zwaluwsubsidies voor huiszwaluw/boerenzwaluw Gepland 2012 - Aanpassing van de subsidiereglementen zoals beslist tijdens de evaluatie op het ambtenarenoverleg van 12/09/'11. - Bij de aanvraagformulieren zal een evaluatieformulier bijgevoegd worden waarop de gastheren kunnen aanduiden hoeveel legsels/aantal jongen dat jaar grootgebracht zijn. - Verder zetten van actie (organiseren van controles en communiceren over subsidies) in deelnemende gemeenten (minstens Berlare, Bornem, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Schelle, Sint-Amands, Wichelen, Waasmunster, Wetteren en Zele): streefdoel is het aantal aanvragen van 2011 te evenaren of te verhogen en ongeveer een vierde daarvan te controleren. - Tijdens de controles krijgen nieuwe gastheren die dit wensen de zwaluwlabels overhandigd (zie actie 2 & 3). - Stimuleren van overige gemeenten om zwaluwsubsidiereglement te aanvaarden. - De gemeenten stimuleren om inwoners te informeren over de subsidies. Samenwerking en financiering De gemeenten financieren de subsidie. De subsidie wordt pas uitbetaald na voorafgaande controle. RLSD schakelt op vraag van de gemeente een projectmedewerker, bedrijfsplanner (VLM) of vrijwilliger in om deze controles uit te voeren. Door deze controles heeft de eigenaar van de zwaluwkolonie het gevoel dat zijn zwaluwen opgevolgd worden. Ook dit begunstigt de instandhouding van de kolonie. RLSD zorgt samen met de gemeente voor de communicatie over de subsidie. Gelinkte acties Overige acties in kader van zwaluwproject: specifieke link naar soortgerichte actie huis- en boerenzwaluw (actie 2 en 3), met als doel de bestaande kolonies uit te breiden (waar subsidiereglement in eerste plaats mikt op instandhouding van bestaande kolonies/nesten).

Actie 2: Soortgerichte acties huiszwaluw Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2006 Trekker Robbert Schepers Partners Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

Lokale natuurverenigingen: vogelwerkgroep Durmevallei, lokale afdelingen Natuurpunt, vzw Durme Gemeentelijke technische diensten Gemeentelijke brandweer

Doelgroepen Particulieren en overheden die zelf een huiszwaluwnest/kolonie aan hun gevel hebben of in de onmiddellijke omgeving wonen van een bewoonde huiszwaluwkolonie en een huis bewonen dat bouwtechnisch geschikt is voor huiszwaluw. Doelstelling - Vertragen afname van bestaande kolonies huiszwaluw in de streek. - Uitbreiden grootte kolonies huiszwaluw in de streek. - Vergroten van draagvlak bij gastheer, o.m. door beperken van mestoverlast. Status van belangrijke doelsoorten - Huiszwaluw: Rode Lijst Omschrijving Zoals geschetst onder actie 1 gaat het niet goed met de huiszwaluw in Vlaanderen en in het werkingsgebied RLSD. De oorzaken voor de sterke achteruitgang van het aantal broedkoppels huiszwaluw zijn zeer divers en gedeeltelijk onbekend. Toch leert ervaring elders in Vlaanderen dat het nemen van een aantal gerichte lokale maatregelen de achteruitgang van een kolonie kan vertragen4. In een aantal gevallen is gedocumenteerd dat deze gerichte maatregelen zelf kunnen zorgen voor een uitbreiding van een lokale kolonie tegen een dalende bovenlokale trend in. In kader van het zwaluwproject neemt RLSD waar mogelijk/wenselijk en met uitdrukkelijke toestemming/op vraag van de gastheer een aantal gerichte maatregelen. Deze spelen allen in op een optimalisatie van de nestbouw van de huiszwaluw. Het betreft concreet onderstaande maatregelen: -

Plaatsen van kunstnesten: Relevant op plaatsen/momenten waarop geen modder van goede kwaliteit voorhanden is. In het werkingsgebied RLSD in de regel relevant. De modder die gebruikt wordt voor nestbouw is in nagenoeg alle zwaluwkolonies in de streek afkomstig van de bij eb droogvallende slikken langs Schelde en Durme. Deze modder heeft een relatieve lage minerale fractie, waardoor natuurlijke nesten makkelijk stuk vallen tijdens of na het broedseizoen (mondelinge mededeling M. Herremans). Kunstnesten vormen hier een steviger alternatief. Het gebruik van kunstnesten is ook relevant omdat je de broedlocatie van de huiszwaluwen enigszins kan sturen en zo vermijdt dat ze op een ongewenste plaats (bvb. boven deur) tot broeden komen. Het plaatsen van kunstnesten op plaatsen waar geen huiszwaluwen (meer) aanwezig zijn, wordt steeds begeleid met het afspelen van zwaluwgeluiden. De installatie waarmee deze zwaluwgeluiden afgespeeld worden wordt ter beschikking gesteld door Natuurpunt Studie.

Plaatsen van steunlatjes: Relevant op plaatsen waar hechting van de natuurlijke nesten op de muur/aan de dakoversteek een knelpunt is (bvb. weinig poreuze ondergrond). Gezien de lage minerale fractie van het rivierslib dat in de streek gebruikt wordt voor nestbouw is deze problematische hechting eerder regel dan uitzondering. Een extra steuntje onder de vorm van een steunlatje kan hier soelaas bieden. Ook met steunlatjes kan de plaats waar de zwaluwen broeden enigszins gestuurd worden.

Voorzien van modder: Relevant op plaatsen/momenten waarop geen natuurlijke modder voorhanden is. Voorzien van modder die betere kwaliteit heeft dan rivierslib is in de streek omzeggens overal relevant.

Uit de praktijk blijkt dat voornoemde maatregelen absoluut niet altijd en overal resulteren in een toename van het aantal broedkoppels. Naast problemen met nestbouw kunnen immers een breed scala aan andere factoren (voedselaanbod, predatie, …) een rol spelen in de lokale achteruitgang van de huiszwaluw. Voor kolonies waar deze andere factoren primeren boven moeilijkheden bij nestbouw valt te verwachten dat maatregelen i.v.m. nestbouw weinig effect ressorteren.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Het uitvoeren van voornoemde maatregelen resulteert echter wel steeds in een groter draagvlak voor 'hun' zwaluwen bij de gastheer van een zwaluwnest of –kolonie, en vermijdt zo dat nesten (ook buiten het broedseizoen) verwijderd worden. Dit vormt een goed argument om deze maatregelen steeds uit te voeren, ook al is er geen volledige zekerheid dat die rechtstreeks een positieve invloed zullen hebben op de zwaluwpopulatie. Plaatsen van mestplank: Het plaatsen van een mestplank is het voorbeeld bij uitstek van een maatregel die geen rechtstreekse invloed heeft op de grootte van de kolonie. Het is echter wél een uiterst doeltreffende maatregel om de mestoverlast te beperken, en zo het draagvlak voor de huiszwaluw bij de eigenaar te vergroten waardoor vermeden wordt dat de nesten verwijderd worden. Het gebruikte materiaal wordt op vraag van RLSD gemaakt in dagactiviteitencentrum 'De Loft' (mestplanken, steunlatjes en modderplaatsen) en door Paul Depredomme (kunstnesten), een vrijwilliger van Natuurpunt Aalter. De nesten worden geplaatst door de lokale brandweer (waar moeilijk bereikbaar), de technische dienst van de gemeente (waar mogelijk) en sociale economiebedrijven. Verslag werking 2011 In 2011 werden proactieve acties uitgevoerd te: - Kalken (Laarne): 13 kunstnesten + 10 mestplanken - OLVP-school (Bornem): 5 kunstnesten + infobord - Sint-Jan Berchamnsinstituut (Puurs): 4 kunstnesten Daarnaast werden enkele ad hoc maatregelen getroffen rond bestaande kolonies van Waasmunster (5 kunstnesten), Zele (2 kunstnesten) en Wichelen (1 kunstnest). Tenslotte werd met de SintJozefkliniek te Bornem een akkoord bereikt voor het plaatsen van enkele kunstnesten in de loop van 2012 (deze actie is gelinkt aan actie 4 i.v.m. gierzwaluw). In Wichelen betrof de actie een heuse reddingsoperatie te Oud Dorp. Zwaluwjongen die zich in een afbrokkelend nest bevonden werden door de brandweer overgeplaatst naar een nieuw kunstnest. Deze actie bleek een succes: enkele uren later kwam de moeder de jongen opnieuw voederen in het nieuwe nest. Uit het resultaat van de proactieve acties blijkt dat het plaatsen van kunstnesten in de buurt van bestaande kolonies nog steeds een groot succes is. In de eerste maand na de plaatsing waren reeds 10 van de 13 kunstensten in Kalken en 1 van de 5 kunstnesten in Bornem bezet. Een overzicht van alle in 2011 uitgevoerde acties per gemeente wordt weergegeven in tabel 12. gemeente

kunstnesten mestplanken infobord

Bornem

Laarne

Puurs

Waasmunster

Wichelen

Zele

1 10

totaal 30 10 1 Tabel 12: overzicht van huiszwaluwacties per gemeente in 2011. Bewoners/eigenaars van gebouwen waar huiszwaluwen broeden krijgen ons label voor 'zwaluwvriendelijke gastheren' overhandigd (zie onderstaande figuur).

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Gepland 2012 Begin 2012 zullen nog enkele kunstnesten bijgeplaatst worden in de omgeving van de passerel te Wetteren. In 2012 zullen enkele kunstnesten geplaatst worden aan de Sint-Jozefkliniek te Bornem. In de kolonies waar nog niet pro actief gewerkt werd (Elversele, Appels, Schoonaarde en Moleken/Margote te Wichelen) worden nieuwe acties uitgesteld naar 2013 tenzij in 2012 een stagiair beschikbaar is die deze acties kan uitvoeren. Eens ook deze nieuwe kolonies structureel aangepakt zijn, worden de soortgerichte acties rond huiszwaluw blijvend geïntegreerd in het natuurloket (zie actie 10), wat inhoudt dat enkel op vraag wordt gewerkt. Nazorg Wegens tijdsgebrek werd geen uitgebreide inventarisatie uitgevoerd in 2011. Deze wordt uitgesteld naar 2012 (indien een stagiair beschikbaar is) of 2013. Tijdens deze inventarisatie zal het aantal bewoonde (kunst-)nesten geteld worden. Op deze manier krijgen we een beeld van het resultaat van het project en kunnen we het project evalueren. Deze opvolging geeft bovendien aan waar bijkomende actie nuttig/nodig is (alle kunstnesten bewoond, afbraak/renovatie van gebouw met grote kolonie,…). Via het evaluatieformulier dat bij de subsidieaanvragen gevoegd wordt (zie actie 1) hoopt RLSD aan een deel van de inventarisatiegegevens te komen. Op een volgende reinigingsactie van de mestplanken zal gewacht worden totdat de nood in verschillende kolonies hoog is. Zo kunnen al deze kolonies efficiënt in één keer gereinigd worden. Duurzame opvolging van het huiszwaluwproject wordt verzekerd door integratie van het project in het natuurloket. Samenwerking en financiering RLSD financiert de hierboven beschreven actie met structurele middelen. De gemeentelijke technische diensten/brandweer kunnen op bepaalde plaatsen in natura bijdragen door een deel van de werken kosteloos uit te voeren. Vrijwilligers van lokale natuurverenigingen en vogelwerkgroepen staan mee in voor inventarisatie en opvolging van het succes van de uitgevoerde werken. Gelinkte acties Overige acties in het kader van zwaluwproject. Actie 1: Gemeentelijk subsidiereglement voor huis- en boerenzwaluw. Actie 30: NME-loket

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Actie 3: Soortgerichte acties boerenzwaluw Idee / Initiatiefnemer Boerenzwaluw gastheren in de streek / RLSD Startjaar 2009 Trekker Robbert Schepers, Silvia Van Houtte Partners - Landbouworganisaties - Lokale natuurverenigingen: vogelwerkgroep Durmevallei, lokale afdelingen Natuurpunt - VLM Doelgroepen Landbouwers en particulieren die onderdak bieden aan boerenzwaluwen in hun stal, schuur, garage, … (hierna: 'gastheren') Doelstelling - Vergroten van draagvlak bij gastheer. - Nagaan van succes van kunstnesten en oefenplankjes voor boerenzwaluw. - Indien mogelijk: vergroten populatie boerenzwaluw in de streek. Omschrijving Zoals geschetst onder actie 1 gaat het niet goed met de boerenzwaluw in Vlaanderen. De oorzaken voor de sterke achteruitgang van het aantal broedkoppels boerenzwaluw zijn zeer divers en gedeeltelijk onbekend. Op een aantal factoren (gevaren tijdens trek en in overwinteringsgebieden, verschraling van insectenaanbod, …) heeft de gastheer weinig invloed. Een deel van de factoren die een rol spelen bij de achteruitgang van de boerenzwaluw (gebruik van insecticiden in de stal, openlaten van staldeur, wijzigen van bouwstijlen van dakoversteken en stallen, verwijderen van nesten omwille van mestoverlast of bij verbouwingen, …) heeft (enkel) de gastheer echter wel in de hand. De jaarlijkse subsidie voor bewoonde nesten boerenzwaluw (zie actie 1) wil de gastheer aanmoedigen en ondersteunen om deze factoren te optimaliseren en zo goed mogelijk zorg te dragen voor de zwaluwen in zijn stal, schuur of garage. In tegenstelling tot huiszwaluw is het succes van het gebruik van kunstnesten bij boerenzwaluw niet eenduidig vast te stellen. De voorbije jaren kreeg RLSD van diverse landbouwers en particulieren die gastheer zijn van boerenzwaluw evenwel vragen over het ter beschikking stellen van kunstnesten voor boerenzwaluw. Gezien de grote vraag was het wenselijk hier op in te spelen. Vanaf 2009 stelt RLSD dan ook volgende zaken kosteloos ter beschikking aan gastheren die hiervoor vragende partij zijn: - Kunstnesten voor boerenzwaluw - Mestplankjes De benadering van de doelgroep gebeurt gericht tijdens contacten die in kader van andere acties (controles zwaluwsubsidie, bedrijfsplanning, weidevogelproject, houtzoeker, …) met gastheren van boerenzwaluw worden gelegd. Daarnaast wordt ook gewerkt op aanvraag. In tegenstelling tot huiszwaluw dient de gastheer zelf in te staan voor de plaatsing van kunstnesten, en mestplankjes. Dit is mogelijk aangezien boerenzwaluw zijn nesten op beter bereikbare plaatsen maakt dan huiszwaluw. Vanzelfsprekend adviseert RLSD de gastheer bij de plaatsing (waar, hoe, wanneer, hoeveel, …). Of de maatregel succesvol zal zijn (dus of de kunstnesten al dan niet bewoond worden) dient in de loop van het project geëvalueerd (zie nazorg). Het staat echter nu reeds vast dat de maatregel steeds zal resulteren in een groter draagvlak voor 'hun' boerenzwaluwen bij de gastheer. Dit vormt een goed argument om deze maatregelen uit te voeren, ook al is er geen volledige zekerheid dat die rechtstreeks een positieve invloed zullen hebben op de zwaluwpopulatie. Verslag werking 2011 In 2011 werden in totaal 15 kunstnesten geplaatst: 4 in Hamme, 3 in Puurs, Sint-Amands, Waasmunster en 2 in Wichelen, allen op vraag van particulieren zelf.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Aan de gastheren word ons label voor 'zwaluwvriendelijke' gastheren ter beschikking gesteld dat aan de boerderij kan opgehangen worden (zie figuur hieronder).

Gepland 2012 - Verder zetten van de benadering van de doelgroep tijdens contacten die in kader van andere acties (controles zwaluwsubsidie, bedrijfsplanning, weidevogelproject, houtzoeker, …) met gastheren van boerenzwaluw worden gelegd. - Indien blijkt dat de actie een duidelijk positief effect heeft op de zwaluwpopulatie, kan een algemene oproep naar alle gastheren (via Landschapskrant, landbouwpers, gemeentelijke infobladen, …) in de streek worden overwogen. - Via het evaluatieformulier dat bij de subsidieaanvragen gevoegd wordt (zie actie 1) hoopt RLSD aan een deel van de inventarisatiegegevens te komen.

Nazorg Het gebruik van de kunstnesten en oefenplankjes wordt jaarlijks opgevolgd in samenwerking met de gastheren en lokale vrijwilligers. Deze opvolging geeft een beeld van het resultaat van het project (aantal bewoonde nesten), en zal bepalend zijn voor de omvang van de communicatie die rond de actie wordt gevoerd. Samenwerking en financiering Via de bedrijfsplanner wordt samengewerkt met de VLM voor de uitvoering van de actie. RLSD financiert de actie. Gelinkte acties Overige acties in kader van zwaluwproject. actie 1: Gemeentelijk subsidiereglement voor huis- en boerenzwaluw. actie 10: Natuurloket. actie 30: NME-loket

Actie 4: Soortgerichte actie gierzwaluw vanuit gemeentelijk subsidiereglement Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2006 Trekker Robbert Schepers Partners - Gemeentebesturen Bornem, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Schelle, Sint-Amands, Waasmunster en Wetteren. - Gemeentelijke technische diensten Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Gemeentelijke brandweer Lokale natuurverenigingen: Natuurpunt, vzw Durme, vogelwerkgroep Durmevallei

Doelgroepen Particulieren, bedrijven, … met: - een gebouw (in aan-/verbouw) dat mogelijkheden biedt voor nestgelegenheid voor gierzwaluw. - een gebouw waar momenteel gierzwaluwen broeden maar dat verbouwd of afgebroken wordt. Doelstelling - Aanbieden van nieuwe nestgelegenheden voor gierzwaluw op geschikte plaatsen. - Realiseren van alternatieve nestgelegenheid op plaatsen waar bestaande nestplaatsen omwille van afbraak en verbouwingen dreigen te verdwijnen. - Inwoners informeren i.v.m. deze uitzonderlijke stadsvogel. - Vergroten van draagvlak om bij verbouwingen gerichte maatregelen te nemen voor de gierzwaluw. Omschrijving Gierzwaluwen broeden in Vlaanderen in kernen van steden en gemeenten waar ze nestgelegenheid vinden in spleten en holtes in hoge, oude gebouwen. Dergelijke oude, wat versleten gebouwen worden aan een versneld tempo afgebroken of gerenoveerd, waarbij de nestgelegenheden voor de gierzwaluw verdwijnen. Het RLSD zal in de kernen van steden waar nog gierzwaluwen voorkomen nieuwe nestgelegenheden aanbieden onder de vorm van nestkasten. Waar de eigenaar de toestemming geeft kunnen ook holtes geboord worden in de dakgootbekisting aangezien deze ook een eenvoudige, goedkope en volwaardige nestgelegenheid bieden. Het gemeentelijke subsidiereglement voor gierzwaluw wil voorkomen dat nestplaatsen voor gierzwaluw verloren gaan door de eigenaar financieel te stimuleren om bij nieuwbouw of verbouwingen kunstmatige nestgelegenheid voor gierzwaluw te voorzien. Verslag werking 2011 In 2011 werden de acties rond gierzwaluw geconcentreerd in Klein-Brabant. Deze acties kaderden in het project 'Gierzwaluw in Klein-Brabant', waarvoor RLSD financiële steun ontving van de provincie Antwerpen. In totaal werden 35 nestplaatsen voorzien in 4 gemeenten (Puurs, Schelle, Bornem en Sint-Amands). In elke gemeente werd een persmoment georganiseerd waarbij ook minstens één infobord werd onthuld. In drie gemeenten werd bovendien gebruik gemaakt van de zwaluwtentoonstelling van RLSD. Een klein overzicht wordt weergegeven in onderstaande tabel. Voor meer gedetailleerde informatie wordt verwezen naar het projectverslag 'Gierzwaluw in Klein-Brabant', op te vragen bij het RLSD.

gemeente nestplaatsen Puurs 18 Schelle 6 Bornem 4 Sint-Amands 7 totaal

persmoment 1 1 1 1 4

infobord 2 1 1 1

tentoonstelling x

x x

Tabel 13: overzicht resultaten 'Gierzwaluw in Klein-Brabant' Daarnaast werden onderhandelingen opgestart met de Sint-Jozefkliniek in Bornem om bij de toekomstige renovatie/nieuwbouw inbouwstenen voor gierzwaluw te voorzien. Deze onderhandelingen zijn nog lopende. Gepland 2012 Begin 2012 wordt een gierzwaluwactie gepland in Kruibeke waarbij enkele nestkasten geplaatst zullen worden. Tijdens een ambtenarenoverleg (2/02/2010) werd met de gemeentelijke milieudiensten afgetoetst of het mogelijk is om eigenaars van een gierzwaluwkolonie die dreigt verloren te gaan (afbraak, Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

verbouwing) proactief te benaderen n.a.v. de vergunningverlening. De milieudiensten zien dit mogelijk mits goede samenwerking met de diensten ruimtelijke ordening en stedenbouw. Dit punt dient in de toekomst nog verder uitgewerkt te worden. Nazorg Er wordt in samenwerking met de gemeente, eigenaar en/of lokale vrijwilligers jaarlijks nagegaan de geplaatste nestgelegenheden bewoond worden. Deze opvolging geeft een beeld van het resultaat van het project en geeft bovendien aan of het voorzien van bijkomende nestgelegenheid aan hetzelfde gebouw of in de onmiddellijke omgeving nuttig is. Samenwerking en financiering De betrokken gemeenten financieren de subsidie, die een forfaitaire vergoeding voor de gemaakte kosten voor aankoop van de nestgelegenheden inhoudt. Het voorzien van nestgelegenheid voor gierzwaluw is een technisch specifieke materie waar de gemeentebesturen of particulieren slechts uitzonderlijk van op de hoogte zijn. RLSD beschikt wel over de nodige technische kennis en schakelt die in om op vraag van de gemeente de aanvragen te beoordelen en de aanvrager te adviseren welke maatregelen best genomen worden. RLSD zorgt samen met de gemeente voor de communicatie over de subsidie. Vrijwilligers staan mee in voor het opvolgen van het broedsucces. Voor het project 'Gierzwaluw in Klein-Brabant' kreeg RLSD voor 4128 euro subsidie van de provincie Antwerpen. De gemeentelijke technische diensten/brandweer dragen in natura bij door de plaatsing van de nestgelegenheden kosteloos uit te voeren. Gelinkte acties Overige acties in kader van zwaluwproject, namelijk actie 1 tot en met actie 3.

Actie 5: Weidevogelproject Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2007 Trekker Peter Claus (tot 15/09/'11) en Robbert Schepers (vanaf 15/09/'11) Partners - Natuurpunt (diverse lokale afdelingen), vzw Durme, vogelwerkgroep Durmevallei - Natuurpunt Studie - Landbouwverenigingen: Boerenbond, Landelijke Gilden, ABS, VAC - Gemeenten Berlare, Laarne, Wetteren en Wichelen - Provincie Oost-Vlaanderen dienst Milieubeleidsplanning, Milieu - WBE's - Agentschap voor Natuur en Bos - VLM Doelgroepen - Landbouwers die grasland- of akkerpercelen beheren waarop weidevogels broeden - Vrijwilligers die aan nestbescherming willen doen Doelstelling - Instandhouding en uitbreiding van de broedpopulatie van weidevogels in het algemeen, grutto in het bijzonder binnen het werkingsgebied van RLSD, met een belangrijk accent op de Sigma gebieden van de cluster Kalkense Meersen. Naast de grutto zijn de belangrijkste doelsoorten kievit, paapje, zomertaling, slobeend, scholekster, gele kwikstaart, graspieper en roodborsttapuit. - Samenwerking tussen landbouwers en vrijwilligers stimuleren, om zo te komen tot een goede relatie tussen lokale landbouwers en natuurbeschermers/jagers die aan nestbescherming doen. Status van belangrijke doelsoorten -

Paapje: Rode lijst Zomertaling: Rode lijst Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

Graspieper: Rode lijst Slobeend: bescherming i.h.k.v. Vogelrichtlijn.

Situering Het werkingsgebied RLSD is één van de plaatsen in (Oost-)Vlaanderen waar de grutto voorkomt. Ook voor andere weidevogels (o.a. kievit, zomertaling, slobeend, scholekster, gele kwikstaart, roodborsttapuit) zijn de alluviale graslandcomplexen langs Schelde en Durme van belang als broedgebied. Het voortbestaan van de weidevogels in het werkingsgebied is in sterke mate afhankelijk van de medewerking en de goodwill van de landbouw. Weidevogels in het algemeen (grutto in het bijzonder) verkiezen immers dikwijls de bemeste graslanden in landbouwgebruik boven de omwille van botanische doelstellingen verschraalde graslanden in natuurbeheer. Op de graslanden in landbouwgebruik is het voedselaanbod (wormen en andere) immers vermoedelijk groter. Knelpunt is evenwel dat de graslanden in landbouwgebruik in de regel bewerkt worden (rollen, frezen, mesten, scheuren, maaien, inscharen van grote dichtheden vee, …) tijdens het broedseizoen (1 april – 15 juni), waardoor de nesten en de jongen vernietigd worden. Op die manier fungeren de graslanden in landbouwgebruik als een ecologische val, waar de weidevogels bij voorkeur starten met broeden, maar waar de kans op het vernietigen van het broedsel zeer reëel is. RLSD wil landbouwers ondersteunen om bij het agrarisch gebruik van hun graslanden en akkers maximaal rekening te houden met de aanwezige weidevogels. De instrumenten die hiervoor in 20112012 ter beschikking staan worden hieronder nader toegelicht. Maatregelen Het project geeft op perceelsniveau invulling aan de bescherming van de weidevogels door de landbouwer (deels tegen vergoeding) enkele pakketten maatregelen aan te bieden die het succesvol grootbrengen van een broedsel in betreffende perceel bevorderen. Hierbij dient een onderscheid gemaakt worden tussen maatregelen voor één broedseizoen die door RLSD worden aangeboden en maatregelen voor vijf jaar die door de VLM aangeboden worden. RLSD biedt 7 pakketten aan. De maatregelen binnen elk van de pakketten staan gedetailleerd weergegeven in Tabel 13. Bij de toepassing van beschermingsmaatregelen wordt telkens een vrijwilliger betrokken. Tabel 13: Maatregelen i.k.v. weidevogelproject Bescherming van nesten en kuiken

Gruttobeheer

Nestbeschermers

Nesten verplaatsen

Nestmarkeerders

Wegjagen

Extensieve beweiding

* de waterhuishouding met inbegrip van het overstromingsregime van de bij het perceel horende vegetatie, noch rechtstreeks noch onrechtstreeks wijzigen door drainage, ontwatering, afwatering met het oog op de verdroging van het perceel en de bijhorende vegetatie * de bodem met inbegrip van het reliëf en het microreliëf niet wijzigen * de eerste maaidatum verschuiven tot na 1 juni * vluchtstroken voorzien indien gemaaid wordt tussen 1 en 15 juni. Deze vluchtstroken pas maaien na 15 juni. * de eerste maaidatum verschuiven tot na 15 juni * het perceel tot 15 juni uitsluitend uitbaten als standweide

Rustperiode met vluchtzone

* het perceel uitsluitend als meerjarig grasland uitbaten * tussen 1 april en 15 juni het grasland niet rollen, slepen, beregenen, scheuren, frezen, herinzaaien of doorzaaien en maaien * tussen 1 april en 15 juni het grasland niet bemesten en geen bestrijdingsmiddelen gebruiken

Rustperiode

Maatregelen

X X X

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

X 37

* tussen 1 april en 15 juni ten hoogste 2 GVE (grootveeeenheden) per hectare laten grazen * melden dat er weidevogels in het grasland broeden * melden wanneer men het grasland intensief zal bewerken (beweiden, maaien, rollen, slepen, beregenen, scheuren, frezen, herinzaaien, doorzaaien, bemesten, ...) * toestaan dat een deskundige die RLSD stuurt nesten zoekt op je perceel, nestbeschermers of –markeerders plaatst en ze later weer wegneemt * de nestbeschermers of –markeerders laten staan * een strook rond het nest van 3 meter breed en 10 meter lang niet bewerken tussen 15 april en 15 juni * toestaan dat een deskundige die RLSD stuurt afschrikmiddelen (tegen vossen en vertrapping van de nesten door het vee) op je perceel plaatst en die kort voor de intensieve bewerking weer weg neemt * toestaan dat een deskundige die RLSD stuurt de nesten vlak voor de intensieve bewerking wegneemt en ze vlak erna weer terug plaatst

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

X X

De vergoedingen die voor elk van de pakketten aan de landbouwer worden toegekend zijn weergegeven in Tabel 14. Gruttobeheer Rustperiode met vluchtzone

Extensieve beweiding

Nestmarkeerders

Nestbeschermers

Wegjagen

Nesten verplaatsen

Jaarlijkse maximale vergoeding (€/ha)

Rustperiode

Pakket

Bescherming van nesten en kuikens

350

200

250

Tabel 14: Vergoedingen Gezien het hier een experimenteel project betreft met tijdelijk karakter worden deze vergoedingen vanuit Europa niet beschouwd als inkomenssteun naar de landbouwer. Hieronder wordt per maatregelenpakket een onderbouwing gegeven, en wordt kort gefocust op de praktische uitvoering. Gruttobeheer In het toekomstige weidevogelgebied van de cluster Kalkense Meersen van het geactualiseerde Sigmaplan kunnen op percelen in agrarisch gebruik 'beheerovereenkomsten' worden afgesloten voor de duur van 1 broedseizoen (1 april - 15 juli). Er worden drie pakketten voorzien. De beperking van deze hectaresteun tot de cluster Kalkense Meersen (KM) vindt zijn oorsprong in volgende motivatie: - In cluster KM komen de grootste densiteit aan weidevogels, waaronder ook een aantal kritischere soorten (slobeend, grutto, zomertaling, watersnip, …) voor. - In cluster KM zijn er omwille van het Geactualiseerd Sigmaplan voldoende garanties dat het weidevogelbeheer duurzaam is. In wat volgt worden de pakketten gruttobeheer kort besproken. Rustperiode (1 april - 15 juni). In deze beheerovereenkomst is het de bedoeling geen landbewerkingen (o.a. slepen, bemesten, maaien, ...) uit te voeren tussen 1 april en 15 juni. Rustperiode (1 april - 1 juni) met vluchtzone. In dit pakket is er geen landbewerking tussen 1 april en 1 juni. Bij bewerkingen tussen 1 april en 15 juni wordt gewerkt naar een 'vluchtzone' toe. Deze 'vluchtzone' kan een buurperceel met 'rustperiode' van 1 april tot 15 juni' zijn, een reservaatperceel of een 'vluchtstrook' voorzien op het betrokken perceel. Extensieve begrazing (1 april – 1 juni). Met dit pakket wordt getracht het risico op vertrappeling door runderen te minimaliseren. Hiervoor mogen maximum twee runderen/hectare (≠ 2GVE/ha!) ingeschaard worden in de periode van 1 april tot 1 juni. Bescherming van nesten en kuikens In tegenstelling tot gruttobeheer werd bescherming van nesten en kuikens ter beschikking gesteld over het ganse werkingsgebied RLSD.

Nestmarkeerders Door nestmarkeerders (bamboestokken met een lengte van 1,20-1,50 m) te plaatsen vlak voor de bewerking van het gras- of bouwland, kan de landbouwer tijdens zijn werkzaamheden de nesten ontzien door eromheen te werken. Bij het afsluiten van deze overeenkomst verbindt de landbouwer

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

zich ertoe een voldoende grote strook rond het nest onbewerkt te laten tot en met 15 juli. De nestmarkeerders worden in opdracht van RLSD geplaatst door vrijwilligers. Nestbeschermers Door nestbeschermers te plaatsen zodra er vee wordt ingeschaard, wordt vertrappeling van nesten door vee op intensief beweide percelen verhinderd. De nestbeschermers worden met de 4 benen tot 25 cm diep in de grond vastgeduwd door twee vrijwilligers. De nestbeschermers worden in opdracht van RLSD geplaatst door vrijwilligers. Wegjagen Dit pakket bestaat eruit dat de weidevogelkuikens op een hooilandperceel waar een bewerking zal plaatsvinden worden weggejaagd. Concreet worden de vogels weggejaagd door enige tijd voor de bewerking verspreid over het perceel, op gelijkmatige afstand bamboestokken te plaatsen waar plastic zakken aan zijn bevestigd. Nesten verplaatsen Het pakket bestaat eruit dat de nesten (enkel kievit en scholekster) vlak voor de bewerking van het perceel, voorzichtig worden verplaatst om ze vlak na de bewerking met de nodige zorg terug te plaatsen. Het verplaatsen van nesten gebeurt door vrijwilligers, onder begeleiding van een medewerker van RLSD. Beheerovereenkomsten VLM Ten gevolge van de weidevogelwerking van RLSD vanaf 2008 zijn een aantal gebieden in het werkingsgebied RLSD (Rijkerskouter te Wetteren, Scheldebroeken te Berlare-Zele, Sint-Onolfspolder te Appels, landbouwgebied ten noorden van Sint-Anna, Durmen en Zogge te Zele-Hamme en Pontrave te Waasmunster), afgebakend als weidevogelgebied. In deze gebieden kunnen landbouwers beheerovereenkomsten weidevogelbeheer afsluiten met de VLM. Voor nadere toelichting bij de verschillende beheerovereenkomsten weidevogelbeheer wordt hier verwezen en naar de communicatie die hier rond door de VLM wordt gevoerd (o.m. zie www.vlm.be) en naar actie 15: Landschapsbedrijfsplanning. Verslag werking 2011 Communicatie en educatie - Communicatie over de resultaten via nieuwsbrief/website. - Stuurgroepvergadering gruttobeheer cluster KM. Terreingerichte werking Bij de terreingerichte werking worden volgende instrumenten ingezet: - Nestbescherming, contracten voor één seizoen (volledige werkingsgebied RLSD) - Beheerovereenkomsten weidevogelgebied Kalkense Meersen, contracten voor één seizoen - Beheerovereenkomsten voor vijf jaar (weidevogelgebied afgebakend door de VLM) In wat volgt onder deze paragraaf worden de resultaten van de werking binnen elk van deze gebieden toegelicht Seizoenscontracten nestbescherming In 2011 werd op 4,35 ha landbouwgrond door landbouwers en vrijwilligers aan nesten kuikenbescherming gedaan. De daling van de resultaten inzake nesten kuikenbescherming tijdens de laatste twee jaar zijn te wijten aan een grotere inzet voor het gruttobeheer in de Kalkense Meersen. Wanneer het weidevogelproject via RLSD in de Kalkense Meersen afloopt (gefaseerd, gelijklopend met de instelling van het Sigmaplan) is het wel de bedoeling terug meer tijd in te zetten op nestbescherming in de overige weidevogelgebieden van het werkingsgebied.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Tabel 15: Resultaten nesten kuikenbescherming Aantal hectare

Gebied

Aantal boeren

Aantal beschermde nesten/families

Aantal vrijwilligers

2008 2009 2010 2011 2008 2009 2010 2011 2008 2009 2010 2011 2008 2009 2010 2011 Kalkense meersen

Koningskouter 0,85

12,1

0,85

Galgenkouter

Kleit

3,5

Aubroek

Hamme

TOTAAL

37,4

38,4

15,4

7,35

Kalkense meersen In de Kalkense meersen wordt sinds 2010 niet meer rond nestbescherming gewerkt. Dit is te wijten aan de inspanningen die geleverd zijn om de percelen waar aan nestbescherming werd gedaan in op te nemen in een beheerovereenkomst gruttobeheer. In 2011 waren op alle projectpercelen in de Kalkense meersen contracten voor verlaat maaien of extensieve begrazing afgesloten. Hierdoor kon een optimale veiligheid voor weidevogelfamilies worden gegarandeerd Koningskouter In 2011 brachten minstens twee gruttofamilies hun nest groot op een raaigrasakker, gelegen in een akkergebied, langs de Kleine Molenstraat in Overmere. Het is het eerste jaar dat er meer dan één koppel jongen werd grootbracht in dit eerder ongeschikt biotoop. De gebruikende landbouwer was opnieuw bereid het perceel pas te bewerken wanneer de gruttofamilie het perceel definitief verlaten hadden. Kleit Ter hoogte van het toponiem Kleit werden door de landbouwer zelf 10 kievitsnesten gespaard. De nesten waren gelegen op akkers en werden tijdens de noodzakelijke landbewerkingen gespaard door er omheen te werken. De landbouwer beschouwt de broedende kieviten als 'gewasbeschermers', aangezien ze kraaiachtigen wegjagen. De meeste kraaiachtigen zijn immers verlekkerd op kiemende maïs. Aubroek De hooilanden van Aubroek nabij het Appelsveer in Berlare zijn opgenomen als weidevogelgebied in het kader van de beheerovereenkomsten van VLM. De eerder betrokken landbouwers zijn in 2010 overgestapt in een beheerovereenkomst nestbescherming en/of verlaat maaien. Er werden in het Aubroek beheersovereenkomsten afgesloten voor 7,66 ha. Deze in 2009 afgesloten contracten zijn nog steeds in werking.De betrokken vrijwilliger monitort de broedgevallen op de desbetreffende percelen. Seizoencontracten gruttobeheer in weidevogelgebied Kalkense meersen. In 2011 werden op niet minder dan 91,34 ha agrarisch grasland in de Kalkense meersen beheerovereenkomsten 'gruttobeheer' afgesloten voor de duur van één broedseizoen (1 april - 15 juli). Ter vergelijking: in 2008, 2009 en 2010 werden op respectievelijk 46,83 ha, 55,77 ha en 89,16 ha grasland beheerovereenkomsten afgesloten. Meer gedetailleerde resultaten zijn opgenomen in Tabel 16.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Betrokken landbouwers

Oppervlakte (ha) Beheerovereenkomst

2008 2009 2010 2011 2008 2009 2010 2011

Rustperiode 1 april – 15 juni

35,4

37,5

59,6

61,8

Rustperiode 1 april – 1 juni

4,81

15,8

17,1

Extensieve beweiding

6,6

2,5

12,5

TOTAAL

46,8

55,8

89,2

91,3

Tabel 16: Resultaten gruttobeheer

De meeste weidevogels, grutto in het bijzonder, nestelen jaarlijks op dezelfde plek. Zeker wanneer de omstandigheden (voedselaanbod, bodemvochtigheid, maaidatum) in de voorgaande jaren optimaal waren. In de Kalkense meersen worden de grutto's al sinds 1980 gemonitord door lokale vrijwilligers van Natuurpunt. Bij de start van het project in 2008 hadden we dan ook een vrij accuraat beeld van welke percelen in de Kalkense meersen van belang waren voor broedende grutto's. De gebruikers van deze percelen werden in de wintermaanden opnieuw persoonlijk benaderd met de vraag deel te nemen aan dit project. Hierdoor werden terug op de belangrijkste 'sleutelpercelen' beheersovereenkomsten afgesloten. Broekmeers De hooilanden in Broekmeers zijn de intensiefst bewerkte graslanden in de Kalkense meersen. De grondwatertafel en de planologische bestemming laten bij normale weersomstandigheden normaal landbouwgebruik toe. Doorgaans worden in de tweede helft april de meeste graslanden geïnjecteerd met drijfmest en in de tweede helft van mei werd de 'eerste snede' gemaaid (hoofdzakelijk kuilgras). De in het project betrokken percelen werden evenwel van deze landbewerkingen gespaard. Deze percelen vormen samen een belangrijk deel van het deelgebied Broekmeers (meer dan 50%). Niet toevallig bleken de meeste nesten van grutto (minimum 11 koppels) en kievit (15 koppels) zich op deze percelen te bevinden. Uit waarnemingen kon opnieuw worden afgeleid dat de betrokken percelen in Broekmeers werden gebruikt als 'kuikenland' door gruttofamilies, op het moment dat de buurpercelen reeds waren gemaaid. Door aanzienlijke oppervlakte beheersovereenkomsten in Broekmeers, worden ook percelen die niet betrokken zijn bij het project later gemaaid. Landbouwers kiezen er immers vaak voor al hun percelen in één keer te (laten) maaien, om zo de kosten te drukken. Op deze manier kan voor Broekmeers gesteld worden dat het weidevogelproject voor een aanzienlijke verlating van de maaidatum zorgt. Door het weidevogelproject is de globale kwaliteit van Broekmeers als weidevogelhabitat sterk toegenomen. Sinds 2009 zien we een toename van het aantal broedparen grutto in Broekmeers. Uit alarmtellingen blijkt eveneens dat de lokale broedparen een vrij hoog broedsucces behalen. Gruttoweide In 2009 konden ruim 6 koppels grutto en 12 koppels kievit hun jongen niet grootbrengen door een sterke predatiedruk van Zwarte kraai. Weidevogels vermijden percelen waar ze eerder minder geslaagd broedsucces hadden. In 2010 kwamen op de 'Gruttoweide' slechts 2-3 koppels grutto tot broeden. Dit broedseizoen konden opnieuw minsten 4 broedparen van de grutto worden waargenomen. In overleg met de zittende landbouwer werden de knotwilgen in het winterseizoen 2010/2011 geknot om de predatie te ondermijnen. Belham/Zijmeers De percelen in Belham herbergden in 2011 opnieuw minstens 2 broedpaar kievit en 1 koppel Slobeend. De 5 broedparen grutto uit de Zijmeers foerageerden eind mei met hun kuikens op deze percelen. Ook in 2011 kon geen overeenkomst worden gesloten om de broedpercelen van grutto alsnog in het project op te nemen. Scherenmeers/Langendonk De percelen liggen nabij een uitgebreid netwerk van brede, voedselrijke sloten en hebben dus Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

een belangrijke functie als broedgebied voor verschillende eendensoorten. Het exacte aantal broedparen is moeilijk te bepalen, maar uit waarnemingen kan worden afgeleid dat er meerdere koppels slobeend, kuifeend en krakeend hebben gebroed. Op de percelen in Langendonk kwamen opnieuw kieviten tot broeden (2 koppels). Molenmeers Het overgrote deel van de, in het project betrokken, percelen worden door de zittende landbouwer als hooiweide beheerd. Hierdoor hebben zij zich de afgelopen jaren ontwikkeld als optimaal weidevogelhabitat. In de loop van het project nam het aantal broedkoppels van grutto hier toe van 1 koppel (2008) tot 6 koppels (2011). Beheerovereenkomsten VLM In 2011 liepen op 18,97 ha beheerovereenkomsten (bo's) weidevogelbeheer in onderstaande gebieden: - Waasmunster, Durmepolder: 1 bo (0.67ha) - Dendermonde: Sint-Onolfspolder: 12 bo’s (10.64ha) - Berlare: Waterhoek: 12 bo’s (7.66ha) Deze beheerovereenkomsten lopen nog tot 2014-2017. Gepland 2012 Terreingerichte actie De gedifferentieerde aanpak van de werking rond weidevogels in 2011 wordt verder gezet in 2012. Volledige werkingsgebied RLSD RLSD zal in zijn volledige werkingsgebied de werking rond vrijwillige bescherming van nesten en kuikens verder zetten. Alle landbouwers in de streek kunnen voor deze vrijwillige bescherming op ondersteuning rekenen. Concreet omvat deze bescherming de maatregelen nestmarkering, nestbescherming, wegjagen van jonge weidevogels tegen landbouwwerkzaamheden en het verplaatsen van nesten. Weidevogelgebied Kalkense Meersen In 2012 wordt de werking rond weidevogels in de Kalkense Meersen zoals die uitgevoerd werd in 2011 aangehouden. Deze werking is wel afhankelijk van de middelen van ANB. Monitoring In een project zoals het weidevogelproject is er uiteraard behoefte aan monitoring om na te gaan of de getroffen maatregelentot de gewenste resultaten leiden. In 2012 zal de monitoring uitgevoerd worden via alarmtellingen zoals in de voorgaande jaren. Nazorg De werking rond nestbescherming wordt geïntegreerd in de basiswerking van RLSD. Om de duurzaamheid van deze werking te garanderen onderhoudt, ondersteunt en begeleidt RLSD een netwerk aan gemotiveerde, opgeleide en geëquipeerde vrijwilligers die blijvend instaan voor nestmarkering, nestbescherming, wegjagen van kwetsbare jongen tegen landbouwwerkzaamheden en nesten verleggen van weidevogels binnen het werkingsgebied van het RLSD. In kader van het weidevogelproject doen zich geregeld onverwachte opportuniteiten voor, zoals een broedgeval van grutto buiten de perimeter waar hectaresteun mogelijk is. Om in dergelijke situaties kort op te bal te kunnen spelen voorziet RLSD ook in 2012 uit eigen middelen een structureel bedrag voor tijdelijke ad hoc maatregelen rond soortenbescherming in het algemeen, weidevogelbescherming in het bijzonder. Binnen de cluster Kalkense Meersen van het geactualiseerde Sigmaplan zijn de voorgestelde maatregelen (aanbieden van pakketten gruttobeheer) op zich tijdelijk van aard. Ze worden hier echter volledig verduurzaamd door de inrichtingen en het beheer gepland i.k.v. het geactualiseerde Sigmaplan. Voor wat betreft de cluster Kalkense Meersen gaat het dus om tijdelijke overgangsmaatregelen die als doel hebben de weidevogelpopulatie (in het bijzonder grutto) hier zo robuust mogelijk te houden zodat bij aanvang van de realisaties i.k.v. het geactualiseerd Sigmaplan Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

op het terrein gestart kan worden vanuit een zo optimaal mogelijke uitgangssituatie (= zo veel mogelijk koppels weidevogels). De beheerovereenkomsten weidevogelbeheer in de weidevogelgebieden lopen voor een periode van 5 jaar. Na afloop van deze periode worden de landbouwers zo mogelijk gecontacteerd met de vraag of ze de beheersovereenkomst willen verlengen. Samenwerking en financiering Het project wordt in belangrijke mate gedragen door een groot aantal enthousiaste vrijwilligers en landbouwers. ANB stond in 2011 in voor de financiering van de seizoenscontracten gruttobeheer (€ 30.000). Ook in 2012 is de werking rond gruttobeheer in de Kalkense Meersen afhankelijk van het al dan niet verkrijgen van middelen vanuit ANB. Voor 2012 wordt hiervoor opnieuw € 30.000 begroot. Gelinkte acties Actie 10: Natuurloket Actie 15: Landschapsbedrijfsplanning

Actie 6: Nestplaatsen voor ooievaar Idee / Initiatiefnemer Diverse landbouwers en inwoners uit de streek / RLSD Startjaar 2009 Trekker Els Dever, Peter Claus (tot 15/09/'11) en Robbert Schepers (vanaf 15/09/'11) Partners Eandis Doelgroepen Brede publiek Doelstelling - Werken aan een draagvlak voor het beschermen van grote natuurgebieden langs de Schelde met de ooievaar als 'ambassadeur voor natuurbehoud'. - Aanbieden van een geschikte nestgelegenheid voor de jonge ooievaars die de laatste jaren in de streek groot gebracht worden en/of voor de ooievaars die de streek koloniseren. Status van belangrijke doelsoorten

- Ooivaar: Bijlage I Vogelrichtlijn. Omschrijving Langs Schelde en Durme liggen een aantal uitgestrekte meersengebieden. Deze vormen een uiterst geschikt broedbiotoop voor ooievaar. Momenteel broeden er in en om deze meersengebieden twee koppels ooievaar (één in de eendenkooi aan het Donkmeer te Berlare en één in de Daknamse Meersen). Grotere groepen foeragerende vogels worden elk jaar voor en na het broedseizoen waargenomen in aangrenzende meersengebieden zoals Kalkense Meersen, Sint-Onolfspolder en Paardeweide. Gezien de duidelijke aanwezigheid van ooievaars in het werkingsgebied krijgt RLSD vragen vanuit de doelgroepen (in het bijzonder landbouwers) om actie rond deze soort op te zetten. Het plaatsen van nestplatforms in potentiële broedgebieden kan de soort helpen een stevige, lokale populatie uit te bouwen. Bij de plaatsing van de nestplatformen wordt ten volle rekening gehouden met de landschappelijke inpasbaarheid. Dit houdt concreet in dat nestplaatsen niet plomp verloren in een open meersenlandschap worden geplaatst, maar steeds in de visuele nabijheid van andere opgaande constructies. De ooievaar is een predator (prooien: grotere insecten, kleine zoogdieren, amfibieën). Het voorzien van nestgelegenheid voor deze soort is dan ook niet onomstreden voor de natuursector. RLSD wenst de voorziening voor ooievaar dan ook enkel uit te voeren als de lokale natuursector hiermee akkoord gaat. Om dit na te gaan, werd uitvoerig overlegd met de natuursector. Verslag werking 2011 Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Op 14/02/'11 werd tijdens een persmoment een nestplatform geplaatst in Tielrodebroek. Er werd opnieuw contact opgenomen met Eandis voor de levering en plaatsing van een elektriciteitspaal voor een nestplatform. Deze samenwerking werd in 2010 vastgelegd in een schriftelijke overeenkomst. In de buurt van het platform werd ook een infobord geplaatst, op een plaats waar veel wandelaars en fietsers passeren en vanwaar men een goed zicht heeft op het nestplatform In het voorjaar werd reeds een ooievaar gesignaleerd op het nestplatform te Tielrode. Een broedgeval werd er echter nog niet vastgesteld. Gepland 2012 Het RLSD staat open voor vragen van natuurverenigingen/eigenaars die een nestgelegenheid voor ooievaar willen voorzien. Voorlopig staat er voor 2012 geen nieuwe actie gepland. Nazorg RLSD volgt het resultaat van de acties nauwgezet op, en evalueert op basis van het nestsucces en het lokale draagvlak bij de doelgroepen of aanvullende acties vereist/wenselijk zijn. Financiering en samenwerking - De nestpalen worden kostenloos geleverd en geplaatst door Eandis. - RLSD staat in voor de financiering van de nestplatformen en de communicatie. - Voor de opvolging van het broedsucces wordt een beroep gedaan op aangelanden/lokale vrijwilligers. Gelinkte actie Actie 10 natuurloket

Actie 7: Een wand voor de oeverzwaluw Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2008 Trekker Robbert Schepers, Jan Maertens Partners - Lokale natuurverenigingen: VLM, Natuurpunt (verschillende afdelingen), vzw Durme, vogelwerkgroep Durmevallei - Openbare besturen (intercommunale DDS, gemeenten, provincie, W&Z, ANB, …) Doelgroepen - Algemeen: brede publiek - Specifiek: bedrijven, overheden en/of particulieren die een stuk grond in eigendom/gebruik hebben waar aanleg van oeverzwaluwwand kansrijk is. Doelstelling - Draagvlakverbreding rond de oeverzwaluw bij voornoemde doelgroepen. - Ter beschikking stellen van de nodige duurzame nestgelegenheid voor de oeverzwaluw. Omschrijving Het werkingsgebied RLSD is rijk aan waterplassen en oevers en beschikt dan ook over heel wat mogelijkheden voor oeverzwaluw (geschikt foerageerbiotoop). Knelpunt is dat geschikte (en duurzame) broedlocaties voor oeverzwaluw amper aanwezig zijn in de streek. Hierdoor komen in het werkingsgebied RLSD op vandaag slechts een aantal standvastige kolonies (zandwinning Hamputten te Waasmunster, De Zaat te Temse, oud sas van Wintam, twee kolonies noordelijk eiland te Wintam) en één kleine, onstandvastige kolonie (zandwinning Uitbergen) van deze soort voor. Behalve de kolonies op het noordelijk eiland betreft het steeds kolonies waar de duurzaamheid van het voortbestaan volledig afhankelijk is van de goodwill van een private eigenaar/beheerder.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Uit voorgaande blijkt dat er absoluut nood is aan nieuwe, duurzame nestgelegenheden voor oeverzwaluw in de streek. Hiervoor komen in het werkingsgebied RLSD verschillende plaatsen in aanmerking (o.m. omgeving van voornoemde bestaande kolonies; maar ook 'nieuwe' locaties zoals Nieuwdonk, Oude Durme, Gespoelde put, dijken van Schelde en Durme, …). RLSD wenst dan ook zo snel mogelijk duurzame nestgelegenheid voor oeverzwaluw te voorzien in de streek. Dit wordt concreet ingevuld door (het stimuleren van) de aanleg en het onderhoud van duurzame broedwanden en/of door overleg met eigenaar/beheerder van een bestaande kolonie. De ervaring uit het verleden leert dat een geschikte nestgelegenheid in de streek vlak na creatie snel als broedplaats wordt gebruikt door oeverzwaluwen. Dit bleek ondermeer uit de snelle kolonisatie van enkele zandbergen bij werken aan de Scheldedijken in Hamme. Uit ervaringen elders in Vlaanderen blijkt dat de kans op lange termijn succes groot is indien de broedwanden op een deskundige locatie/manier worden geplaatst en goed onderhouden worden. Oeverzwaluw biedt heel wat mogelijkheden naar sensibilisatie en educatie van het brede publiek. Ook hier rond wenst RLSD te werken. Verslag werking 2011 In 2010 en 2011 werd voorbereidend werk rond oeverzwaluw gedaan. Concreet werden de mogelijkheden op de meest kansrijke locatie (Nieuwdonk te Berlare) verder afgetoetst. De eigenaar/beheerder is bereid gevonden een nestlocatie in te richten op het domein, maar er zijn nog enkele juridische aspecten die moeten worden opgelost. Dit resulteert mogelijks niet louter in een oeverzwaluwwand, maar kan ook een natuureducatief wandeltracé rond de Nieuwdonk omvatten. Gepland 2012 - Verder zetten overleg voor Nieuwdonk in samenwerking met VLM. - Indien juridische aspecten geen belemmering meer vormen: aftoetsen van verschillende mogelijkheden tot financiering, opmaak landschapsbeheerplan, aanvraag van stedenbouwkundige vergunning. Nazorg Het blijvende succes van een kunstmatige oeverzwaluwwand is in belangrijke mate afhankelijk van de nazorg. Voorgaande indachtig wordt enkel tot realisatie overgegaan indien de nodige garanties aanwezig zijn voor opvolging en onderhoud van de oeverzwaluwwand, bij voorkeur in samenwerking met een lokale natuurvereniging. Samenwerking De lokale natuurverenigingen ondersteunen het project door: - het broedsucces na realisatie van de wand jaar na jaar op te volgen; - mee te zoeken naar mogelijkheden en zo mogelijk mee in te staan voor het jaarlijkse onderhoud van de broedwanden. Financiering De financiële kost voor een oeverzwaluwwand kan behoorlijk oplopen. De realisatie van dit project hangt grotendeels af van de bijdrage van de eigenaar. Gelinkte acties Actie 10: Natuurloket

Actie 8: Poelenproject Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2008 Trekker Peter Claus (tot 15/09/'11) en Robbert Schepers (vanaf 15/09/'11) Partners Provincies, gemeentebesturen, natuurverenigingen (in bijzonder Hyla), landbouwverenigingen, WBE's, KBIN

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Doelgroepen Grondeigenaars (landbouwers, particulieren, verenigingen, scholen, …) die vragende partij zijn om een poel aan te leggen op hun percelen. Doelstelling - Herstel van verwaarloosde/dichtgeslibde poelen. - Graven van nieuwe poelen op kansrijke plaatsen. Doelsoorten Amfibieën (in vallei Serskampse beek en Wase cuesta te Temse, Kruibeke in bijzonder kamsalamander en rugstreeppad, in riviervallei in bijzonder groene kikker), macro invertebraten en waterplanten gebonden aan poelen en oeverzones. Status van belangrijke doelsoorten

- Kamsalamander: Bijlage II & IV Habitatrichtlijn - Rugstreeppad: Bijlage IV Habitatrichtlijn Omschrijving Een belangrijk deel van de natuurwaarde in het platteland langs Schelde en Durme concentreert zich ter hoogte van kleinschalige waterlichamen. Deze waterlichamen zijn heel divers naar ontstaan en oorspronkelijke functie (veedrinkpoelen, vlasrootputten, bomputten, wielen, hoekputten in bolle akkersystemen, blusvijvers, …). Op vandaag is de oorspronkelijke functie van deze waterlichamen zeer vaak weggevallen. Hierdoor worden ze niet meer geschoond, groeien ze spontaan dicht of worden ze dichtgestort. Veel typische dieren en planten komen in het gedrang en het sfeervolle beeld van een poel in het landschap gaat verloren. Via het poelenproject wenst RLSD deze teloorgang een halt toe te roepen. In het poelenproject worden onderstaande projectfasen doorlopen. - Fase 1: Prospectie - Fase 2: Opmaak inrichtingsschets, beheerplan en overeenkomst - Fase 3: Aanvraag vergunningen en ontheffingen (in voorkomend geval) - Fase 4: Uitvoering werken - Fase 5: Educatie In wat volgt onder deze paragraaf wordt elk van de projectfasen toegelicht. Fase 1: Prospectie De prospectie heeft als doel locaties in eigendom/beheer van derden te detecteren waar het graven/herstellen van een poel met ecologische/landschappelijke meerwaarde mogelijk is. Deze prospectie gebeurt gedifferentieerd over de volgende gebiedscategorieën: -

Volledige werkingsgebied RLSD Grondgebied geselecteerde gemeenten Zoekzones voor kamsalamander Klein-Brabant

In wat volgt wordt de aanpak van de prospectie in elk van deze categorieën nader toegelicht.

Volledige werkingsgebied RLSD doet een oproep bij alle grondeigenaars in de streek. Deze oproep omvat het aanbod vanuit RLSD een natuurrijke poel te herstellen/graven op gronden in privaat eigendom/gebruik. Op basis van een terreinbezoek en na nauw overleg met eigenaar/gebruiker waarvan een respons ontvangen werd toetst RLSD af in hoeverre aanleg/herstel van de poel technisch mogelijk is, en in hoeverre de eigenaar/gebruiker een ecologische/landschappelijke meerwaarde beoogt met de aanleg/het herstel van de poel. Gecoördineerde aanpak via gemeentelijk poelenplan Waar er sterke vraag is vanuit de gemeente en waar een lokale vrijwilligersgroep zich engageert voor actieve participatie kan naast voornoemde ad-hoc werking op een gecoördineerde gemeentelijke schaal gewerkt worden. Hierbij wordt in nauwe samenwerking met de gemeente en plaatselijke vrijwilligers een globale inventarisatie van het poelennetwerk opgemaakt. Die inventarisatie fungeert Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

vervolgens als kader voor het proactief contacteren van eigenaars en het uitvoeren van acties. Uit de praktijk blijkt dat deze gecoördineerde aanpak niet alleen kwantitatief (aantal nieuwe/herstelde poelen) maar ook kwalitatief (ecologische/landschappelijke waarde van de aangelegde/herstelde poelen) een duidelijke meerwaarde biedt. Deze aanpak heeft ook als grote voordeel dat een actieve gemeentelijke werkgroep met 'poelenvrijwilligers' ontstaat, die ook andere taken kunnen vervullen. Zoekzones voor kamsalamander In gebieden waar nog kamsalamander voorkomt maar waar geen gecoördineerde actie is op gemeentelijke schaal (omgeving Serskamp) gaat RLSD zelf proactief te werk. Deze pro actieve werkwijze houdt in dat eigenaars/gebruikers van een perceel met grote potenties voor een poel (bestaande of nieuwe) geschikt voor kamsalamander individueel worden benaderd. Klein-Brabant: focus op vlasrootputten In Klein-Brabant (Bornem, Puurs en Sint-Amands) ligt een opmerkelijk hoge concentratie aan oude, te herstellen vlasrootputten. Ook hier gaat RLSD proactief te werk door de eigenaars/gebruikers van een te herstellen vlasrootput individueel te benaderen. Gezien de hoofddoelstelling bij het herstel van deze vlasrootputten eerder van cultuurhistorische dan van ecologische aard is, wordt de werking rond deze putten nader besproken in Actie 19 Herstel van vlasrootputten in Klein-Brabant. Fase 2: Opmaak inrichtingsschets, beheersplan en overeenkomst Indien blijkt dat de locatie potentieel heeft en dat de eigenaar oprecht vragende partij is voor herstel/aanleg van een poel en zich tevens garant wil stellen voor de instandhouding en het onderhoud ervan op lange termijn dan wordt een inrichtingsschets, beheerplan en overeenkomst opgemaakt. Dit gebeurt in alle geval vooraleer overgegaan wordt tot concrete werken op het terrein De inrichtingsschets wordt zo opgesteld dat: - Een situatie wordt bekomen die maximale ecologische potenties creëert en (waar relevant) tegelijkertijd ten volle rekening houdt met de historische toestand - De eigenaar/gebruiker volmondig akkoord gaat met de geplande situatie Met het oog op de instandhouding van de werken wordt reeds voor de uitvoering van de werken een beheerplan opgemaakt. Bij de opstelling van dit beheersplan wordt in belangrijke mate aandacht besteed aan haalbaarheid voor de eigenaar/gebruiker en de bestaande instrumenten (gemeentelijke premies, beheersovereenkomsten, …) die voor het reguliere beheer ingezet kunnen worden. Belangrijk is dat ook een overeenkomst met de eigenaar/gebruiker wordt opgemaakt. In deze overeenkomst wordt het beheer vastgesteld en engageert de eigenaar/gebruiker zich voor instandhouding van de werken. Fase 3: Aanvraag vergunningen en ontheffingen (in voorkomend geval) Voor reguliere onderhoudswerken aan kleinschalige waterlichamen zijn geen specifieke overheidsvergunningen nodig. Voor het graven van nieuwe poelen is in elk geval een stedenbouwkundige vergunning nodig. Voor bepaalde werken (bvb. verwijderen van houtige begroeiing op noordelijke oever i.f.v. expositie, …) is (in een aantal ruimtelijke bestemmingen) een natuurvergunning vereist. Waar vergunningen vereist zijn, worden deze aangevraagd door RLSD, die hiertoe volmacht vraagt aan de eigenaar. Fase 4: uitvoering werken De uitvoering van de werken wordt aangestuurd en van zeer nabij opgevolgd door RLSD. De uitvoering bestaat uit onderstaande types werken -

Graafwerken Aanplantingen en achterstallig onderhoud in de onmiddellijke omgeving van de poel Randinfrastructuur

In wat volgt wordt elk van deze werken nader toegelicht. Graafwerken Bij graafwerken maken we een onderscheid tussen graafwerken voor het achterstallig beheer van een bestaande poel en graafwerken in functie van de aanleg van een nieuwe poel. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

De graafwerken in bestaande poelen hebben tot doel het oprukken van verlandingsvegetaties en het afnemen van de diepte door aanslibbing en door opslag van struiken en boompjes tegen te gaan wanneer de diepte zodanig is afgenomen dat deze tijdens de zomermaanden te vaak droogvalt of wanneer grote hoeveelheden rottend plantenmateriaal de waterkwaliteit nadelig beïnvloeden. Bij deze graafwerken wordt dan ook zowel vegetatie als slib verwijderd. Dit achterstallig 'schonen' van poelen wordt gefaseerd en kleinschalig uitgevoerd, wat inhoudt dat niet alle vegetatie tegelijk wordt weggenomen en dat niet alle poelen in dezelfde omgeving tegelijkertijd worden geschoond. De graafwerken van nieuwe poelen worden daarentegen uitgevoerd in één werkgang. Met het oog op kostenefficiëntie worden beide types graafwerken uitgevoerd met een grote rupskraan (minigraver waar niet mogelijk/wenselijk). De periode van uitvoering loopt van begin september tot eind februari. De specie wordt zo veel mogelijk ter plaatse verwerkt. Indien dit niet mogelijk of weinig wenselijk is vanuit historisch en ecologisch oogpunt wordt de specie afgevoerd. In dat geval wordt het hoge kostenplaatje van de slibverwijdering steeds afgewogen ten opzichte van de historische en ecologische meerwaarde. Aanplanten en achterstallig onderhoud Bij het herstel van bestaande en het graven van nieuwe poelen wordt ook aandacht besteed aan achterstallig beheer en aanplant van kleinschalige landschapselementen in de onmiddellijke omgeving zoals solitaire bomen, hagen, houtwallen, bosjes, overhoekjes en bloemrijke graslandjes. Deze landschapselementen dragen immers in belangrijke mate bij aan de ecologische en landschappelijke waarde van de putten. Ze vervullen ook een belangrijke ecologische functie aangezien ze zorgen voor een buffering van het wateroppervlak. Bovendien fungeren deze landschapselementen als verbindingszone waarlangs amfibieën en andere organismen gebonden aan poelen kunnen migreren. Concreet zijn volgende werken mogelijk in de onmiddellijke omgeving van de te herstellen en nieuw te graven poelen: -

Achterstallig maaibeheer Achterstallig onderhoud van houtige landschapselementen • Knotten van knotbomen, afzetten van houtkanten • Snoeien van hagen en heggen Aanplantingen: solitaire bomen, bomenrijen, hagen, heggen, houtkanten

Bij alle aanplantingen wordt gebruik gemaakt van inheemse en streekeigen soorten waarvan de toepassing in de omgeving ook cultuurhistorisch correct is. Indien beschikbaar wordt autochtoon plantsoen gebruikt. Bij alle maaien kapwerkzaamheden worden maaisel en hout verzameld en verwijderd om strooiselophoping en verruiging tegen te gaan. Randinfrastructuur Volgende beperkte infrastructurele maatregelen worden voorzien: -

Herstel en plaatsing van landschappelijk goed geïntegreerde afsluitingen zodat minimum 2/3 van de vlasrootput/poel afgeschermd is voor vee, dit om oeverdegradatie te verhinderen (enkel bij poelen in weiland). Plaatsen van houten steigers voor educatieve doeleinden (wateronderzoek, waterdiertjes scheppen, …). Dergelijke steiger wordt enkel voorzien op plaatsen waar met zekerheid geweten is dat de poel een belangrijke educatieve functie vervult. Recreatieve inrichting en randinfrastructuur. • Rustpunten (bank, …): Enkel op het openbaar domein en waar relevant. • Infoborden

Bij gebruik van houten materialen (recreatieve infrastructuur, steiger, afsluitingen, …) wordt maximaal gebruik gemaakt van FSC gelabeld hout. Communicatie, sensibilisatie en educatie Tijdens het volledige projectverloop wordt veel belang gehecht aan communicatie. De communicatie wordt gevoerd via de Landschapskrant, website, regionale media, gemeentelijke infobladen, ledenbladen van sectororganisaties, gerichte publicaties en infoborden. In kader van het poelenproject bouwt RLSD een educatieve werking uit (doelgroep: lagere en middelbare scholen, jeugdbewegingen) waarin dieper ingegaan wordt op het leven in en om de poel. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Vanzelfsprekend wordt deze educatieve werking zo opgezet dat fauna en flora van de poel en omgeving minimaal verstoord worden. Verslag werking 2011 Communicatie, educatie - Organisatie van persmoment op 26 januari naar aanleiding van de aanleg van een nieuwe poel op het provinciaal domein 'Roomacker' in Tielrode. - Ondersteuning van vrijwilligerswerking in kader van gemeentelijk poelenplan Temse (inventarisatie, opvolging, evaluatie). - Trekken van vrijwilligerswerking in kader van gemeentelijk poelenplan Kruibeke (inventarisatie). - Uitbouw van educatieve werking rond 'poelen en de kamsalamander' in overleg met NME-veld in de streek. Op 7 mei werd samen met Natuurpunt Educatie, Centrum Informatieve Spelen en gemeente Temse een opleidingsdag 'Moord in de poel' georganiseerd voor vrijwilligers. Er waren 17 deelnemers. 'Moord in de poel' is een spel rond het leven in en rond poelen waarvan het materiaal via de materiaaluitleenpost ter beschikking staat van de opgeleide vrijwilligers. - In december 2010 werd een kandidatuurstelling ingediend voor de 'prijs van het leefmilieu' van de Stichting Natuur en Leefmilieu in Vlaanderen met onze aanpak rond de kamsalamanderpoelen in Temse. Op de prijsuitreiking (29/09/'11) kreeg ons project de eerste eervolle vermelding. Een zeer mooi resultaat dat jammer genoeg geen extra middelen in het laatje bracht (Het laureaatschap leverde € 10.000 euro op). Prospectie Aangezien in 2010 een inventarisatie van het poelennetwerk in Schoonaarde, Oudegem en Wichelen werd uitgevoerd en er al veel concrete afspraken gemaakt waren voor de aanleg en herstel van poelen elders, werd in 2011 niet veel tijd besteed aan de prospectie van nieuwe locaties. In 2010 werden verkennende gesprekken met de gemeente Wetteren, Wichelen, Provincie OostVlaanderen en Natuurpunt Hyla gevoerd inzake de sanering van migratieknelpunten voor amfibieën. Op basis van deze prospectie en verder overleg werd in 2011 een projectvoorstel ingediend bij de provincie Oost-Vlaanderen (soortenbescherming) voor de aanleg van amfibieëntunnels. Voor meer info wordt verwezen naar actie 13 Amfibieëntunnels. Beschermingsactie Rugstreeppad Temse Op de Wase questazoom is er nog slechts één populatie rugstreeppadden terug te vinden, namelijk op de gewezen steenbakkerij van AMT nabij de dorpskern van Tielrode. Net als in de Rupelstreek komen de rugstreeppadden hier voor in een (gewezen) kleiwinningsgebied. De (relict)populatie in Tielrode wordt sinds midden '90 opgevolgd door Robert Jooris (Natuurpunt Hyla). Op 9 december 2009 organiseerde het Regionaal Landschap Schelde-Durme (RLSD) een overleg met zijn stakeholders uit de lokale natuursector. Op deze vergadering werd nagegaan in welke projecten het Regionaal Landschap en de natuurverenigingen elkaar kunnen versterken. Ook werd de vraag gesteld of in het kader van het poelenproject de eigenaar van de voormalige steenbakkerij kon worden gecontacteerd door het Regionaal Landschap, aangezien de populatie rugstreeppad de laatste jaren duidelijk aan het afnemen was. De aanwezige voortplantingspoelen hadden dringend beheerwerken nodig om (hoogstnoodzakelijke) voortplanting mogelijk te maken. Tijdens een terreinbezoek werd duidelijk dat het huidige biotoop op relatief korte termijn ongeschikt wordt als habitat voor rugstreeppadden. Zowel de verbossing als de beperkte voortplantingsmogelijkheden maken het duurzame behoud van deze relictpopulatie niet mogelijk. Ook de toekomstige ontwikkelingsplannen die de eigenaar heeft voor het terrein maken een duurzaam voortbestaan van de populatie hoogst onzeker. Het zeer nabijgelegen natuurreservaat Roomkouter in Steendorp (in beheer bij ANB) is een voormalige kleiwinningsgroeve die grotendeels is opgevuld met zand afkomstig van het Deurganckdok. De habitats in de Roomkouter blijken bijzonder geschikt te zijn voor een populatie rugstreeppadden. Het beheer van het gebied is er in bepaalde zones om deze bijzondere paddensoort weer terug te krijgen. Tot hiertoe bleef dit evenwel uit omdat het gebied vanuit de locatie waar de soort nog voorkomt, niet bereikbaar is wegens allerlei hindernissen en knelpunten. De eigenaar van het terrein waar de soort nu nog voorkomt, heeft er in toegestemd om de bestaande voortplantingspoelen te optimaliseren (verflauwen van de oevers, verlanding tegengaan,…). De eigenaar van het terrein stemde ook toe met het eventueel afvangen van de dieren voor een Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

translocatie naar een geschikter biotoop. Aangezien het onmogelijk is om het beheer van het huidige leefgebied op een lange termijn behoud van de soort af te stemmen, is translocatie de enige mogelijkheid om 1) de lokale populatie van uitsterven te vrijwaren en 2) de soort weer in de Roomkouter te krijgen waar het ook de bedoeling van de beheerder is, getuige daarvan het al aangepaste, gezoneerde beheer. Het Agentschap voor Natuur en Bos voorzag een afwijking op het Soortenbesluit voor deze actie. De translocatie werd praktisch uitgevoerd door Robert Jooris (Hyla) Op de gewezen steenbakkerij werden eind maart 2010 5 kleinschalige voortplantingspoelen aangelegd. In juni werden in één poel de larven van twee legsels aangetroffen. Hiervan werden 120 larven weggevangen en opgekweekt tot juveniele dieren in een terrarium. Deze juveniele dieren werden in juli vrijgelaten in de Roomkouter. In 2011 was slechts één van de vijf voortplantingspoelen meer aanwezig door de afbraakwerken van de gebouwen van de oude steenbakkerij. Er werden echter geen roepende mannetjes, legsels of larven waargenomen wat doet vrezen dat de rugstreeppad op die locatie uitgestorven is. Er werden dit jaar dan ook geen nieuwe dieren getransloceerd naar de Roomkouter in Steendorp .Om na te gaan of dit slechte nieuws daadwerkelijk een feit is wordt de populatie volgend jaar verder opgevolgd. Vanaf volgend jaar kunnen pas de eerste roepende mannetjes worden verwacht in de Roomkouter. Robert Jooris zal de evolutie van de populaties opvolgen. Uitvoering Een overzicht van de in 2011 uitgevoerde werken is opgenomen in Tabel 17. Tabel 17: Uitgevoerde werken poelenproject 2011 Gemeente

Aantal poelen

Toponiem

Type kraan

Oppervlakte (m²)

Andere werken

Berlare

Kleine Molenstraat

minigraver

Dendermonde

Broekkantstraat

minigraver

Hamme

Albertdijk

rupskraan

482

nivelleren terrein

Hamme

Moerzeke/Kastel

rupskraan

500

Hamme

Waterstraat

rupskraan

180

Kruibeke

Bazel

rupskraan

200

Laarne

Scheestraat

minigraver

154

Temse

Roomacker

minigraver

150

rooien boomgaten

Waasmunster

Wareslagestraat

minigraver

Waasmunster

Wareslagestraat

rupskraan

220

Wetteren

Massemen

rupskraan

540

Wetteren

Begijnestraat

minigraver

250

Wichelen

Suikerstraat

minigraver

279

Wichelen

Lange haagstraat

rupskraan

150

Wichelen

Bremenhulstraat

rupskraan

273

Wichelen

Aard

minigraver

Totaal

3613

In totaal werden 5 verwaarloosde poelen hersteld en 17 nieuwe poelen aangelegd, goed voor een gezamenlijke oppervlakte van ongeveer 3613 m². Het gebruik van een rupskraan dan wel een minigraver is afhankelijk van diverse factoren (toegankelijkheid, grondwaterstand perceel, gevoeligheid vegetatie, …). Waar dit mogelijk is en niet ressorteert in nadelige ecologische effecten wordt met een rupskraan gewerkt, gezien de goedkopere kostprijs.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Gepland 2012 - In 2012 wordt de focus gelegd op het herstel van historische vlasrootputten in Klein-Brabant (zie Actie 19). - Administratieve verwerking (beheersplan – stedenbouwkundige vergunning) van een 6-tal aanvragen uit provincie Antwerpen en uitvoeren van de werken waar mogelijk. - Administratieve verwerking van (bijkomende) aanvragen (terreinbezoek – overleg – overeenkomst – beheersplan – stedenbouwkundige vergunning) en adviesverlening. - Ondersteuning vrijwilligerswerking in het kader van het gemeentelijk poelenplan in Temse en Kruibeke. - Opvolgen en indien nodig herhaling beschermingsactie rugstreeppad in Temse: wegvangen legsels, opkweken tot juveniele dieren, juveniele dieren uitzetten in Tielrode en Steendorp. - Meer aandacht besteden aan onderhoud poelen via beheerovereenkomsten (via bedrijfsplanner VLM) en beheerplannen en opvolging onderhoud van reeds gerealiseerde/herstelde poelen in het verleden (via stagiair indien beschikbaar). - In 2012 zal RLSD Inverde ondersteunen bij de organisatie van een cursus 'Poelen en natuurlijke vijvers', deze zal doorgaan in september. - In mei 2012 zal de gemeente Temse met het materiaal van 'Moord in de poel' een educatieve e e activiteit organiseren voor alle 5 en 6 leerjaren van de Temse scholen. - In samenwerking met Natuurpunt Hyla, de gemeente Wetteren en de gemeente Wichelen de realisatie opstarten van het wegwerken van twee migratieknelpunten voor trekkende amfibieën (zie Actie 13). De realiseerbaarheid hiervan wordt bepaald door het al dan niet verkrijgen van bijkomende projectmiddelen.

Nazorg Een goede nazorg en opvolging is van groot belang voor de duurzame instandhouding van de uitgevoerde werken en is bovendien cruciaal om de eigenaar/gebruiker betrokken te houden bij 'zijn' poel. RLSD stelt een toegankelijke brochure op over de nazorg voor poelen om eigenaars te betrekken bij de evolutie en het beheer van hun poel. Voor elke poel die in kader van het poelenproject wordt hersteld of gegraven wordt door RLSD, stelt de vzw in samenspraak met de eigenaar/beheerder een duurzaam beheerplan op. In dit beheerplan worden de noodzakelijke beheermaatregelen (zowel startbeheer als onderhoudsbeheer) voor de poel geformuleerd en wordt een visie ontwikkeld over hoe de omgeving van de poel kan worden versterkt in functie van de natuur- en landschapskwaliteiten. Met de eigenaar/beheerder worden concrete afspraken gemaakt over de uitvoering van deze beheermaatregelen. Deze afspraken worden per schriftelijke overeenkomst vastgelegd, en dit vooraleer de graaf- of herstelwerken worden aangevat. Via de werking van de bedrijfsplanner kan RLSD aangeven welke financiële ondersteuning (bijv. beheerovereenkomst perceelsrandenbeheer, BO aanleg en onderhoud van houtkanten, BO onderhoud van poelen, gemeentelijke subsidie onderhoud KLE, …) de eigenaar/beheerder kan genieten voor de onderhoudswerkzaamheden die hij zelf uitvoert. Voor de concrete uitvoering van de reguliere beheersmaatregelen op lange termijn wordt op onderstaande manier te werk gegaan: Graafwerken In kader van dit project worden louter achterstallige graafwerken aan vlasrootputten en graafwerken ten behoeve van de inrichting van nieuwe poelen uitgevoerd. Voor het reguliere beheer van de vlasrootputten/poelen (ruimen) wordt waar mogelijk beroep gedaan op de eigenaar/beheerder. Via de werking van de bedrijfsplanner reikt RLSD aan welke financiële vergoedingen de eigenaar/beheerder hiervoor kan krijgen (beheersovereenkomst onderhoud poel VLM, premie vanuit gemeentelijk subsidiereglement KLE's, …). Onderhoud van houtige KLE's, aanplanten en grazige vegetaties Inzake houtige KLE's en aanplanten worden in kader van voorliggend project achterstallig beheer en aanplant uitgevoerd. Waar mogelijk staat de eigenaar/beheerder na realisatie zelf in voor het regulier beheer van deze houtige KLE's en aanplanten. Via de werking van de bedrijfsplanner reikt RLSD aan welke financiële vergoedingen de eigenaar/beheerder hiervoor kan krijgen (beheersovereenkomsten Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

VLM, premie vanuit gemeentelijk subsidiereglement KLE's, …). Indien de eigenaar/beheerder aangeeft zelf niet te kunnen/willen instaan voor dit onderhoudsbeheer neemt RLSD dit op zich via de werking van de landschapsanimator en via de werking rond houtzoekers. Onderhoud van grazige vegetaties De eigenaar/beheerder staat zelf in voor het onderhoud van de grazige vegetaties in de onmiddellijke omgeving van de sites (weiland, hooiland). Via de werking van de bedrijfsplanner reikt RLSD aan welke financiële vergoedingen de eigenaar/beheerder hiervoor kan krijgen (beheersovereenkomsten perceelsrandenbeheer, botanisch beheer VLM). Opvolging en monitoring RLSD verbindt er zich toe elk van de sites in overleg met de eigenaar/gebruiker minimum om de twee jaar te bezoeken. Dit bezoek kan uitgevoerd worden door stagiairs, vrijwilligers of professionele medewerkers. Bij dit bezoek wordt de toestand van de vlasrootput/poel geëvalueerd en wordt bekeken of het in het beheersplan uitgestippelde beheer voldoet en nog steeds haalbaar is voor de eigenaar/gebruiker. Belangrijk aan deze bezoeken is dat de eigenaar/gebruiker zich hierdoor ondersteund voelt. Opvolging en monitoring gebeurt ook gedeeltelijk via poelenwerkgroepen (bv. in Temse en Kruibeke). Daarnaast monitort Natuurpunt Hyla (Robert Jooris) ook een deel van de poelen in de omgeving van de Serskampse beek. Financiering De in 2011 gegraven poelen werden gefinancierd via het reglement 'Soortenbeschermingsprojecten' van de Provincie Oost-Vlaanderen (€ 11.137), financiële middelen van de Landschapswacht (€ 13.640) en structurele middelen van RLSD. Voor de communicatie en de uitwerking van een educatief project rond de poelen in Temse verkreeg RLSD 7000 euro financiële steun van NV Wienerberger (divisie Steendorp). In 2011 werden enkel extra projectmiddelen verkregen via het reglement soortenbescherming Provincie Oost-Vlaanderen: € 11.137 (i.p.v. de aangevraagde € 24.750). Voor de in 2012 nieuw te graven poelen in de provincie Antwerpen worden projectmiddelen gezocht via dienst Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid (€ 10.000). Vanaf 2012 kunnen vanuit het RLSD enkel nog de financiële middelen van de Landschapswacht (poelen gelegen in ankerplaatsen en relictzones binnen de voorlopig erkende gemeenten) ingezet worden voor het poelenproject. Bij de initiële oproep (oude gemeenten: oproep 2008, uitvoering 2009-2010 – nieuwe gemeenten: oproep 2009-2010, uitvoering 2011) werd gezien de dekking vanuit verschillende projectsubsidies geen financiering vanuit de eindbegunstigde gevraagd. Vanaf 2012 zal dit in de regel het geval zijn. Bij aanvragen waar de middelen van de landschapswacht ingezet kunnen worden zal een cofinanciering van 30 procent gevraagd worden aan de eindbegunstigde. Voor aanvragen die daarbuiten vallen is momenteel geen budget beschikbaar tenzij de werken gedeeltelijk gefinancierd kunnen worden met extra financiële steun van gemeenten, zoals dit momenteel in Temse het geval is. Gelinkte acties Actie 9: Slotenproject Actie 16: Landschapsloket Actie 19: Herstel van historische vlasrootputten in Klein-Brabant Actie 30: NME-loket

Actie 9: Slotenproject Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2009

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Trekker Peter Claus (tot 15/09/'11) en Robbert Schepers (vanaf 15/09/'11) Partners Provincie Oost-Vlaanderen dienst Integraal Waterbeleid, Provinciale Landbouwkamer, natuurverenigingen, landbouwverenigingen, VLM, Polders. Doelgroepen Waterbeheerders, in het bijzonder beheerders (met uitzondering van de Polders) van niet geklasseerde waterlopen (= aangelanden). Doelstelling Achterstallig beheer, herstel en ecologische herinrichting van private en niet-geklasseerde sloten en laantjes op historisch permanent grasland. Doelsoorten De vooropgestelde maatregelen hebben een gunstig effect op een breed scala aan organismen die gebonden zijn aan ondiepe sloten en een nat-droog gradiënt in historisch permanente graslanden. Het project focust in de eerste plaats op vegetaties van het kikkerbeetverbond, het verbond van grote fonteinkruiden en de eendenkroosklasse. Belangrijke doelsoorten zijn kikkerbeet, groot blaasjeskruid, kleine en grote modderkruiper, bittervoorn, waterspitsmuis, glassnijder en variabele waterjuffer. Als vlaggenschipsoort wordt geopteerd voor paling. Paling is immers zeer sterk afhankelijk van een fijnmazig net aan goed ingerichte kleine waterlopen én is bovendien zeer sterk verweven met de volkscultuur in de streek van Schelde en Durme. Status van belangrijke habitats en doelsoorten - Van nature eutrofe meren met vegetaties van het type Magnopotamion of Hydrocharition (habitat 3150): Bijlage I Habitatrichtlijn - Kikkerbeet: Rode Lijst + kensoort habitat 3150 - Kleine modderkruiper: Bijlage II Habitatrichtlijn - Grote modderkruiper: Bijlage II Habitatrichtlijn - Bittervoorn: Bijlage II Habitatrichtlijn - Waterspitsmuis: Rode Lijst - Glassnijder: Rode Lijst - Variabele waterjuffer: Rode Lijst

Omschrijving De natuurwaarden in de riviervalleien van Schelde en Durme concentreren zich in belangrijke mate ter hoogte van de talloze sloten die samen een fijnmazig afwateringssysteem vormen in de complexen van historisch permanent grasland langs Schelde en Durme. De instandhouding van deze natuurwaarden is in sterke mate afhankelijk van een regelmatig onderhoud. Het oprukken van verlandingsvegetaties, het afnemen van diepte door aanslibbing en de opslag van houtachtigen stimuleert een aanrijking met nutriënten waardoor het water minder geschikt wordt voor vegetaties met kikkerbeet en fonteinkruiden. De voorbije jaren werd het onderhoud van heel wat niet geklasseerde waterlopen in de streek achterwege gelaten. Deze sloten zijn in de regel niet geklasseerd, wat inhoudt dat het beheer ten laste van de aangelanden valt. Omwille van sterke versnippering in het eigendomsstatuut, een gebrek aan kennis en middelen bij beheerders, … gebeurt het beheer momenteel in de regel ad hoc. Hierdoor worden de natuurpotenties van deze sloten niet maximaal gerealiseerd. Door het uitvoeren van achterstallig onderhoud kunnen deze sloten en hun karakteristieke vegetaties weer hersteld worden. Via het slotenproject wil RLSD de beheerders ondersteunen bij de ecologische herinrichting, het herstel en het (achterstallig) beheer van deze niet geklasseerde waterlopen. Uiteindelijk moet het project leiden tot enkele voorbeeldstellende terreinacties die een positieve invloed hebben op de structuurkwaliteit van de sloot/het slotennetwerk. Concrete maatregelen die zullen genomen worden zijn het achterstallig beheer van sloten (schonen, ruimen of houtopslag kappen) en het opnieuw uitfrezen van laantjes. Het achterstallig onderhoud bestaat uit het verwijderen van de vegetatie wanneer grote hoeveelheden rottend plantenmateriaal de waterkwaliteit nadelig beïnvloeden en uit het baggeren van de slib- of bezinksellaag. Het 'schonen' Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

van sloten dient gefaseerd en kleinschalig te gebeuren. Het is belangrijk dat niet alle vegetatie wordt weggenomen en dat niet alle sloten in dezelfde omgeving tegelijkertijd worden geschoond. Bedoeling is om actief te prospecteren naar interessante locaties in specifieke zoekzones waar goed ontwikkelde slotenstelsels voorkomen. De keuze van de ligging van bepaalde acties wordt bepaald door de actuele verspreiding van de verschillende doelsoorten en de aanwezigheid van opportuniteiten voor herstel van sloten in de zoekzones. Op basis van een terreinbezoek en in nauw overleg met de waterloopbeheerder toetst RLSD af in hoeverre herstel/herinrichting van betreffende waterloop mogelijk/wenselijk is, en in hoeverre de waterbeheerder hiermee een ecologische/landschappelijke meerwaarde beoogt. Vervolgens wordt een herinrichtingsplan opgemaakt voor betreffende waterloop, en worden de herstelwerken uitgevoerd onder regie van RLSD. Verslag werking 2011 De provinciale projectsubsidie voor het slotenproject liep in principe af op 01/10/'11. Het overgrote deel van de geplande werken kon in 2011 echter niet worden uitgevoerd voor de afloop van de projectsubsidie door de extreem natte zomer. De percelen waren in veel gevallen te nat om te betreden met een kraan. Daarom werd bij de Provincie Oost-Vlaanderen op 13/09/'11 een jaar verlenging aangevraagd. Deze werd op 15/12/'11 goedgekeurd op de Deputatie. Door het droge najaar kon eind 2011 een deel van de achterstallige werken ingehaald worden. Begin oktober werden een 400-tal m waardevolle sloten hersteld langs percelen van vzw Durme:Veengraslanden (Berlare), Zure Gavers en Polderken (Zele). Eind december werden nog ongeveer 2 km sloten en laantjes hersteld in Berlare (Broekmeersen en Scheldebroeken).

Gepland 2012 Uitvoeren geplande werken in Appels (Sint-Onolfspolder), Berlare (Broekmeersen) en Wetteren. Een groot aandeel van deze werken werd reeds uitgevoerd in de eerste weken van januari. Prospectie en uitvoering van mogelijke nieuwe acties in de projectgebieden. Met het beschikbare budget zouden nog een 5-tal km sloten en laantjes kunnen hersteld worden. Nazorg Na de werken worden de sloten meerdere malen bezocht om het effect van de werken op de watervegetatie na te gaan. Samenwerking en financiering Het financiële plaatje van (kleinschalige) werken aan waterlopen loopt snel op. Voor de realisaties werd dan ook externe financiering gevonden: -

SOLABIO (via Provinciale Landbouwkamer Oost-Vlaanderen) stond reeds in voor de financiering van een proefproject in 2009 en een co-financiering van € 5.000 voor de werken in 2010. In 2012 zullen in het kader van dit project nog enkele sloten geruimd worden (Sint-Onolfspolder te Appels). Soortenbeschermingsproject Provincie Oost-Vlaanderen voor € 27.000.

Gelinkte acties Actie 8: Poelenproject Actie 16: Landschapsloket Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Actie 10: Natuurloket Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2006 Trekker Robbert Schepers Partners Natuurverenigingen, landbouwverenigingen, particulieren, openbare besturen, Doelgroepen Brede publiek, per soort(engroep) kan een specifiekere doelgroep (landbouwers, particulieren, kerkfabrieken, bedrijven, …) aangesproken worden. Doelstelling - Vervullen van een adviesfunctie rond fauna en flora. - Actief betrekken van de doelgroepen bij de bescherming van een aantal relevante soorten(groepen). - Ondersteunen van lokale populaties van een aantal relevante soorten(groepen). Omschrijving Bij RLSD komen vaak concrete vragen rond fauna en flora vanuit verschillende doelgroepen (brede publiek, openbare besturen, …). RLSD wil via het 'natuurloket' deze vragen voor alle soorten op zijn minst beantwoorden (adviesrol). Voor een aantal soorten(groepen) wil RLSD de doelgroepen via dit natuurloket niet alleen bijstaan met advies, maar ook met terreingerichte acties. Het betreft hier concreet een aantal dieren plantsoorten waarvoor de doelgroepen uit de streek (inwoners, landbouwers, bedrijven, …) vaak zelf relatief eenvoudige, concrete en nuttige maatregelen kunnen nemen om ze te beschermen. Momenteel worden deze kansen vaak niet benut omdat de doelgroepen: -

niet weten dat ze iets kunnen doen niet weten wat ze kunnen doen niet de moeite (tijd, geld) nemen om hier iets aan te doen

Rond een aantal herkenbare en relevante soorten(groepen) heeft RLSD de voorbije jaren reeds een soortenbeschermingsproject geïnitieerd. Via deze projecten informeert, ondersteunt en stimuleert RLSD de doelgroepen om actie te ondernemen rond een specifieke soort(engroep). De ervaring leert dat deze projecten niet enkel de beoogde soort(engroep) ten goede komen, maar ook zeer positief onthaald worden bij de doelgroepen en een zeer doeltreffend instrument zijn om aan draagvlakverbreding voor natuur doen. Vanuit deze positieve ervaring wil RLSD de werking rond soortenbescherming de komende jaren verder verbreden. Die verbreding houdt in dat er jaar na jaar beschermingsprojecten rond nieuwe soorten worden opgezet. De eerste maanden na lancering van een beschermingsproject wordt hier zeer intensief aan gewerkt (communicatie, sensibilisatie, terreinbezoek, actie op het terrein, …). Deze inwerkperiode laat RLSD toe om uitgebreid te communiceren (Landschapskrant, website, pers, publicaties voor doelgroepen, educatieve activiteiten, publieksevenementen, infoborden op het terrein, …), zicht te krijgen op de mogelijk te ondernemen acties en waar mogelijk tot uitvoering over te gaan. Eens de eerste opportuniteiten gerealiseerd zijn, wordt elke soort(engroep) opgenomen in het 'natuurloket'. Op deze manier wil RLSD de doelgroepen blijvend ondersteuning bieden rond de geïnitieerde soorten(groepen). Concept van dit natuurloket is dat de doelgroepen op eenvoudige vraag bij RLSD ondersteuning kunnen krijgen met raad en daad voor het nemen van concrete beschermingsmaatregelen voor een aantal bijzondere soorten(groepen). De rol van RLSD verschilt van soort tot soort, maar kan bestaan uit het leveren van advies, het leveren van beschermingsmateriaal, het nemen van maatregelen, het betalen van een vergoeding, … Verslag werking 2011 Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

In 2011 werd binnen het natuurloket RLSD terreingerichte ondersteuning geboden voor de volgende soorten(groepen): - huiszwaluw - boerenzwaluw - gierzwaluw - weidevogels - fauna en flora van poelen - ooievaar - fauna en flora van sloten en laantjes - fauna en flora van wegbermen (zie actie 12, E17) Meer toelichting bij de aard en de omvang van deze ondersteuning is opgenomen in de afzonderlijke fiches van elk van deze acties. Gepland 2012 De werking rond bovengenoemde soortengroepen wordt blijvend aangehouden binnen het natuurloket. Indien RLSD hiervoor in 2012 subsidies verkrijgt, zal dit loket verder verbreed worden door het opstarten van beschermingsprojecten rond: -

Fauna-akkers Zie actie 11

Amfibieëntunnels Zie actie 13

Nazorg Door het inbedden van de soortenbeschermingsprojecten in een natuurloket wordt continuering van de werking rond betreffende soorten gegarandeerd. Bovendien worden steeds de nodige afspraken gemaakt met de eigenaar i.v.m. nazorg. RLSD volgt de resultaten van de acties blijvend op. Financiering - Structurele toelage ANB - Diverse projectmatige middelen Gelinkte acties Zwaluwenproject (Actie 1 tot actie 4), Actie 6: Nestplaatsen voor ooievaar, Actie 8: Poelenproject, Actie 9: Slotenproject, Actie 11: Fauna-akkers, Actie 12 E17, Actie 5 weidevogels, Actie 13 amfibieëntunnels

Actie 11: Fauna-akkers Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2011 Trekker Robbert Schepers Partners Hubertusvereniging Vlaanderen (HVV), Agentschap voor Natuur en Bos Doelgroepen Wildbeheereenheden (WBE's), jachtgroepen, landbouwers en andere landschapsbeheerders met percelen in eigendom/gebruik waarop een zaadmengsel kan ingezaaid worden. Doelstelling - Doelgroepen sensibiliseren. - Schuil- en voedselmogelijkheden bieden voor verschillende soorten diergroepen: • Insecten: o.a. bijen Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

•

Vogels: o.a. fazant, patrijs, zomertortel, veldleeuwerik, graspieper, gele kwikstaart, kneu, rietgors, geelgors • Zoogdieren: o.a. ree Kansen creëren voor natuurlijke akkerkruiden. Creëren van tijdelijke KLE's en natuurverbindingen

Status van belangrijke doelsoorten - Patrijs: Rode Lijst - Graspieper: Rode Lijst - Veldleeuwerik: Rode Lijst - Zomertortel: Rode Lijst - Geelgors: Rode Lijst - Rietgors: Rode Lijst

Omschrijving Fauna-akkers zijn akkers die ingezaaid worden met een mengsel van akkerkruiden, grassen of oude landbouwgewassen. Ze worden ingezaaid met de bedoeling voedsel- en schuilmogelijkheden te creëren voor bepaalde diergroepen. Het zaadmengsel van een fauna-akker is zo samengesteld dat achtereenvolgens verschillende soorten tot bloei komen. Zo staat de akker de hele zomer en herfst in bloei. Fauna-akkers blijven ook gedurende de winter staan. De klassieke akkers liggen er dan kaal bij, en de dieren profiteren van het voedsel en de beschutting die de fauna-akkers bieden. Blijft de akker nog een tweede jaar staan, dan nemen natuurlijke kruiden het over, samen met de overgebleven zaden die opnieuw kiemen. Tal van vogelsoorten maken gebruik van de fauna akkers. Soorten zoals patrijs en fazant brengen er hun jongen in groot. Ze profiteren van het insectenaanbod en schuilen er bij koud en nat voorjaarsweer. Ook tal van zaden- en insectenetende vogels bezoeken de akker door heen het jaar. In de winter zie je vaak grote groepen vogels in de akkers op zoek naar overgebleven zaden. Verder schuilen er kleine zoogdieren zoals hazen en konijnen en doen deze zich te goed aan knollen en bladeren. Ook reeën wagen zich schuchter regelmatig tot in de fauna akker. Bovendien vinden tal van insecten een thuis in de akker gedurende het groeiseizoen. Stuifmeel- en nectarzoekende insecten (zoals bv. bijen) vinden altijd wel een soort die net in bloei staat. Ondanks het feit dat fauna-akkers tijdelijk zijn, kunnen ze een meerwaarde bieden als klein landschapselement. Fauna-akkers vormen een gevarieerde akkerrand langs monotone maïsakkers en wanneer in de winter de akkers vaak in grote blokken kaal liggen, vormen de fauna akkers verbindingen en rustplaatsen in het landschap. In onze streek is het idee rond fauna-akkers nog niet echt wijd verspreid maar er is wel potentieel en interesse aanwezig om de oppervlakte fauna-akkers uit te breiden. Momenteel worden fauna-akkers meestal ingezaaid door natuurverenigingen, of enkele wildbeheereenheden. De bedoeling is om meer wildbeheereenheden warm te maken voor fauna-akkers door hen enerzijds te informeren en te begeleiden en anderzijds goedkoop (of indien mogelijk gratis) een zaadmengsel aan te bieden. Op deze manier kunnen de klassieke maïsakkers vervangen worden door diverse fauna-akkers en wordt een win-win situatie gecreëerd voor zowel de jagers als de biodiversiteit. Op termijn kunnen ook andere landschapsbeheerders en landbouwers betrokken worden bij het project. Verslag werking 2011 In 2011 werd vooral informatie en kennis verworven over fauna-akkers in het algemeen en reeds bestaande fauna-akkerprojecten. Hiervoor werd o.a. beroep gedaan op de expertise van andere instanties die reeds een werking rond fauna-akkers uitgebouwd hebben (bv. Regionaal Landschap De Voorkempen). Daarnaast werd op 26/05/'11 een verkennend overleg georganiseerd met ervaren WBE's en HVV. Uit dit overleg bleek het gratis aanbieden van een zaadmengsel een voorwaarde te zijn voor het instappen van verschillende WBE's in het project.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Om enerzijds een zaadmengsel gratis (of zeer goedkoop) te kunnen aanbieden en anderzijds voldoende te communiceren over het project is extra financiering nodig. RLSD diende daartoe (samen met Regionale Landschappen De Voorkempen (RLDV), Kleine en Grote Nete (RLKGN) en Rivierenland(RLRL)) een projectvoorstel in bij de projectoproep 'Draagvlakverbreding Landbouw & Milieu', een initiatief van het Departement Leefmilieu, Natuur en Energie, het Departement Landbouw en Visserij, de Vlaamse Landmaatschappij en het Agentschap voor Natuur en Bos. Het projectvoorstel werd echter niet weerhouden door de jury. Als alternatief diende Regionaal Landschap De Voorkempen samen met RLSD, RLKGN en RLRL een aanvraag 'Fauna-akkers, tijdelijke natuur op het platteland' ter cofinanciering in bij PDPO, As 3 gebiedsgerichte werking. Met dit project wil RLDV hun fauna-akkerproject uitbreiden over de hele provincie Antwerpen met de andere Antwerpse Regionale Landschappen als partner. In het kader van dit project zou RLSD een werking rond fauna-akkers kunnen uitbouwen in het Antwerpse gedeelte van het werkingsgebied voor de periode 2012-2013. Gepland 2012 Indien het projectvoorstel 'Fauna-akkers, tijdelijke natuur op het platteland' weerhouden wordt kan in 2012 gestart worden met een werking rond fauna-akkers in het Antwerpse deel van het werkingsgebied. Deze werking zal bestaan uit het organiseren van WBE overlegmomenten, het verdelen van een zaadmengsel en de nodige communicatie rond het project. Wanneer het fauna-akkerproject in Antwerpen goed loopt kan overwogen worden om in het najaar van 2012 een soortenbeschermingsproject in te dienen bij de Provincie Oost-Vlaanderen om ook in het Oost-Vlaamse werkingsgebied een werking rond fauna-akkers op poten te zetten. Nazorg Het aanleggen van een faunarand of -akker is meer dan het strooien van verschillende zaden en dan maar wachten wat de natuur doet. Ook het vervolgbeheer en de opvolging vraagt veel aandacht. Het succes van een goede faunarand of -akker staat of valt namelijk met onderhoud. Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat een beetje extra bemest moet worden of dat lastige ‘onkruiden’ moeten verwijderd worden. Samenwerking en financiering Wildbeheereenheden kunnen bij het Agentschap voor Natuur en Bos subsidies ontvangen voor biodiversiteitsprojecten in hun jachtgebieden. Het inzaaien van fauna-akkers met een rijk kruidenmengsel kan worden gefinancierd via deze weg. Met deze projectsubsidies kan een deel van het benodigde zaadmengsel gefinancierd worden. Bijkomende financiering wordt gezocht via PDPO (Antwerpen) en een soortenbeschermingsproject (Oost-Vlaanderen). Gelinkte acties Actie 10: Natuurloket

Actie 12 Ecologisch maaibeheer parking E-17 te Waasmunster Idee / Initiatiefnemer Lokale vrijwilliger/ Gemeente Waasmunster, RLSD Startjaar 2011 Trekker Robbert Schepers Partners Gemeente Waasmunster, Agentschap Wegen en Verkeer (AWV), Natuurpunt.Studie, lokale vrijwilliger (Ortwin Hoffmann) Doelgroepen Instanties die verantwoordelijk zijn voor maaibeheer (op openbare domeinen), passanten van de parking.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Doelstelling - Doelgroepen sensibiliseren over ecologisch (en gefaseerd) maaibeheer - Een praktijkvoorbeeld aanbieden. - Meer kansen creëren voor fauna en flora van bloemrijke graslanden, in het bijzonder vlinders en sprinkhanen. Status van belangrijkste doelsoorten - Snortikker: Rode Lijst Omschrijving Ter hoogte van Waasmunster doorsnijdt de E-17 De Wase cuesta. Op deze schrale zandgronden e strekte zicht tot eind 19 eeuw een aanzienlijke oppervlakte heide uit. Momenteel vormen de bermen van de E-17 te Waasmunster nog steeds een biologisch zeer waardevol en zeldzaam biotoop omwille van hun ligging op deze schrale zandgronden. De parking ter hoogte van Waasmunster bestaat langs beide zijden van de E-17 uit een parkeergedeelte en een relatief grote oppervlakte grasland. Dit relatief schrale grasland is een ideaal biotoop voor warmteminnende insecten zoals vlinders, bijen, sprinkhanen,… De voorbije drie jaar kreeg deze grasvlakte omwille van de zwerfvuilproblematiek een intensief maaibeheer. Het resultaat was het hele jaar door een groene woestijn zonder bloemen. Samen met de bloemen verdwenen ook de typische graslandvlinders uit het beeld. Bovendien werd de verruiging van de vegetatie in de hand gewerkt door het niet afvoeren van maaisel. Op vraag van enkele inwoners namen de gemeente Waasmunster en RLSD contact op met Agentschap Wegen en Verkeer (AWV) om na te gaan of de grasvlakte meer ecologisch beheerd kon worden in functie van de waardevolle fauna en flora. AWV stemde hiermee in en ondertussen groeide deze vraag uit tot een project rond ecologisch (en gefaseerd) maaibeheer. Verslag werking 2011 Begin 2011 werd uitvoerig overlegd met AWV, gemeente Waasmunster en Natuurpunt.Studie om na te gaan wat de verschillende mogelijkheden waren. Nadien stelde Natuurpunt samen met RLSD een beheerplan met maaischema op dat door AWV in de praktijk werd omgezet. De grasvlakte wordt nu twee maal per jaar gefaseerd gemaaid met afvoer van het maaisel. RLSD stelde een infobord op over het gevoerde beheer die door AWV duidelijk in het zicht van de parkinggebruikers plaatste. Per parking werden twee infoborden voorzien. Lokale Natuurpuntvrijwilligers stonden in voor een inventarisatie van vlinders en planten.

Planning 2012 Begin 2012 wordt een evaluatie van de werking in 2011 gemaakt en een planning/bijsturing voor 2012 gepland. Gedurende het jaar worden de maaiwerken nauwgezet opgevolgd. Nazorg RLSD volgt samen met de vrijwilliger (Orwtin Hoffmann) nauwgezet het gevoerde maaibeheer op. Daarnaast inventariseert Ortwin elk jaar de vlinders via een vlinderroute. Op deze manier krijgen we een beeld of het gevoerde beheer een invloed heeft op de aanwezige vlinders. Vanaf 2012 zal Jens D'Haeseleer (Natuurpunt Studie) ook de aanwezige bijen monitoren. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Samenwerking en financiering AWV is verantwoordelijk voor het uitvoeren van het maaibeheer en financierde de infoborden. Natuurpunt.Studie adviseert en helpt bij de het opstellen van een geschikt maaischema. Ortwin Hoffmann verzorgt de inventarisatie en fungeert als meldpunt. Gelinkte acties Actie 10: Natuurloket

Actie 13 Veilige verbindingen voor amfibieën Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2011 Trekker Robbert Schepers Partners Gemeente Wichelen, Gemeente Wetteren, Natuurpunt (Hyla) Doelgroepen Gemeenten en andere wegbeherende instanties met migratieknelpunten voor amfibieën binnen hun werkingsgebied. Doelstelling Versterken en doen uitbreiden van de amfibieënpopulaties in het Regionaal Landschap ScheldeDurme met een focus op de kamsalamanderpopulaties in de Vallei van de Serskampse beek. Status van belangrijke doelsoorten - Kamsalamander: Bijlage II & IV Habitatrichtlijn Omschrijving In het kader van het poelenproject (zie actie 8) werden reeds een groot aantal poelen optimaal ingericht. Dankzij de proactieve benadering van de eigenaars op basis van de goed gedocumenteerde verspreiding van de doelsoorten konden de werken heel gericht worden uitgevoerd in functie van de doelsoorten. Vanuit dit gegeven en de relatief goede mobiliteit van de doelsoorten valt het niet te verwonderen dat de eerste resultaten van de monitoring aantonen dat de doelsoorten reeds dankbaar gebruik maken van de geoptimaliseerde stapstenen met als gevolg dat de amfibieënpopulaties aangroeien. Het is uiterst belangrijk om hier de komende jaren verder op in te spelen door waar relevant te werken aan de sanering van migratieknelpunten. Gedurende verschillende perioden in het jaar, vindt er een migratie tussen de leefgebieden van amfibieën plaats. De bekendste migratieperiode is de voorjaarstrek van het winterbiotoop naar het voortplantingswater. In een natuurlijke situatie zijn verschillende biotopen als zomer- en winterleefgebied van amfibieën in een aaneengesloten gebied te vinden. Door versnippering van leefgebieden zijn amfibieën vaak gedwongen wegen over te steken en wordt een groot aantal dieren doodgereden. Sommige wegen zijn zelfs absolute barrières. Deze knelpunten zorgen ervoor dat de overleving en migratie van de amfibieën in gedrang komt en in sommige gevallen zelfs uitgesloten is. Hierdoor komt de overleving van bepaalde populaties in gevaar. Aangezien migratie gedurende het hele activiteitsseizoen (februari t.e.m. oktober) plaatsvindt bieden tijdelijke maatregelen zoals het afsluiten van de weg, snelheidsbeperkende maatregelen en overzetacties onvoldoende bescherming voor de amfibieënpopulaties. Een structurele oplossing is dus noodzakelijk. In de regio van de Serskampse beek zijn twee migratieknelpunten bekend (Braektestraat te Wetteren en Eetgoedstraat te Wichelen) die door middel van dit project aangepakt kunnen worden. De

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

bedoeling is op die locaties amfibieëntunnels en geleidingswanden te plaatsen zodat amfibieën een veilige doorgang vinden onder het wegdek. Verslag werking 2011 Eind 2011 werd overlegd met de betrokken gemeenten (Wetteren en Wichelen) waarna een projectvoorstel ter subsidie werd ingediend bij de Provincie Oost-Vlaanderen (soortenbeschermingsprojecten). Planning 2012 Indien het projectvoorstel wordt goedgekeurd kan begin 2012 gestart worden met de opstart van het project. Nazorg Het project financiert de inrichting van veilige verbindingen tussen verschillende stapstenen. Om deze inrichtingen te verduurzamen wordt in nauw overleg met de gemeente een duurzaam beheerplan opgesteld, waarin de noodzakelijke beheermaatregelen worden vastgelegd. Een duurzaam beheer vereist een continue opvolging en monitoring. Het Regionaal Landschap verbindt er zich toe de verbindingen elk voorjaar te bezoeken en te controleren op mankementen zodat deze tijdig aangepakt kunnen worden. Monitoring van het gebruik van de veilige verbindingen kan eventueel georganiseerd worden in samenwerking met Natuurpunt. Samenwerking en financiering RLSD zorgt voor advies en financiert het benodigde materiaal via een soortenbeschermingsproject (Prov. Oost-Vlaanderen). De betrokken gemeenten financieren de plaatsing van het materiaal.

Gelinkte acties Actie 8: Poelenproject

Actie 14 Bebossing gesaneerde stortplaats Van den Bosch in Schelle Idee / Initiatiefnemer Gemeente Schelle/RLSD Startjaar 2010 Trekker Robbert Schepers Partners Gemeente Schelle, Vlaamse Landmaatschappij (VLM), Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), OVAM, IGEAN, Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV) Doelgroepen Inwoners, recreanten uit de omgeving Schelle. Doelstelling De inrichting van een recreatief 'gemeenterandsbos' op de voormalige stortsite Van den Bosch ten westen van de Tuinlei te schelle. Omschrijving Het is de uitdrukkelijke wens van de gemeente Schelle om met de bebossing van de site Van den Bosch een eerste stap te zetten in de realisatie van een aaneengesloten wandelbos vlakbij de gemeentekern van Schelle. Onmiddellijk aansluitend op de site Van den Bosch bevinden zich immers gelijkaardige sites op Schels grondgebied die de mogelijkheid bieden tot ontwikkeling van een aaneengesloten ‘gemeenterandbos’ van 20ha. De realisatie van de bebossing op de oude stortplaats Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

vormt dus een belangrijke aanzet voor de uitbouw van een wandelbos van bovenlokaal belang. Deze bebossing sluit naadloos aan op de Vlaamse beleidskeuze om waar mogelijk aan bosuitbreiding te doen. Het project omvat de inrichting van een recreatief gemeenterandsbos (1,9 ha) op de voormalige stortsite Van den Bosch ten westen van de Tuinlei in schelle. Het toekomstige bos situeert zich centraal tussen en op ongeveer één km van de woonkernen van Schelle, Niel en Reet. Het geheel kan landschappelijk ingepland en maatschappelijk nabestemd worden als bos met een belangrijke zacht recreatieve functie. In een uitgesproken bosarme gemeente als Schelle is de vraag naar dergelijk wandelbos immers groot. Na de stortactiviteit werd het afval geïsoleerd met een afdichtlaag en een eindafdek. In november 2004 werden de saneringswerken beëindigd en werd door OVAM een eindverklaring opgesteld (24/08/2005). In januari 2007 werd door MWH in opdracht van IGEAN een studie afgeleverd: “Bebossingsplan Gesaneerde stortplaats Van den Bosch te Schelle”, met hierin een voorstel tot zonering en beplanting van het terrein. Dit voorstel werd door OVAM goedgekeurd in een addendum op de eindverklaring (18/02/2008). Uitgangspunt voor de planning van het bebossingsproject vormt het voornoemde bebossingsplan. Omwille van vernieuwde inzichten werd qua zonering en het gebruik van streekeigen boomsoorten wat aan het oorspronkelijke plan gewijzigd. De uiteindelijke keuze is het resultaat van een dialoog tussen RLSD, ANB en VLM. Het definitieve bebossingsplan werd door OVAM goedgekeurd in een extra addendum op de eindverklaring (26/08/2011). De éénmalige inrichtingswerken bestaan uit twee delen: enerzijds de bebossing zelf, anderzijds de inrichting van een inkomzone en het plaatsen van recreatieve randinfrastructuur (zitbanken, infobord, vuilbakken,…). Verslag werking 2011 -

In 2011 organiseerde RLSD 10 overlegmomenten met de verschillende partners. RLSD bood ondersteuning bij de administratieve verwerking (opmaak plannen, aanvraag nieuwe eindverklaring OVAM, aanvraag vergunning, aanvraag subsidie 1-miljoen bomen actie VBV, terreinbezoeken, opstellen lastenboeken en aanbestedingen,…)

Planning 2012 -

De uitvoering (aanplanting en recreatieve randinfrastructuur) staat gepland in de winter 2011-2012. Inhuldiging via een persmoment gebeurt in de winter 2011-2012. Nazorg In de jaren na de aanplant wordt door de gemeente Schelle en eventuele partners (OVAM, ANB) de nodige aandacht besteed aan nazorg en onderhoud. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Samenwerking en financiering Dit project kadert in de Quick wins plattelandsproject van VLM in de regio van het Scheldelandschapspark waarvoor RLSD in opdracht van de gemeente Schelle een projectvoorstel indiende. Vanuit VLM werd een bedrag van 19.200 euro voorzien. De gemeente Schelle dient hier eenzelfde bedrag tegenover te zetten (cofinanciering van 50%). Via ANB kunnen subsidies verkregen voor bebossing. Hiervoor werd een subsidiedossier ingediend. VBV heeft een project '1-miljoen bomen' lopen waarbij ze bedrijven zoeken die per ha 2000 € sponsoren. Ook hier werd een aanvraag ingediend. Het project wordt uitgevoerd door de gemeente Schelle onder coördinatie van het RLSD en ondersteuning van VLM en ANB.

Landschapszorg en streekeigen karakter Actie 15: Landschapsbedrijfsplanning Idee / Initiatiefnemer Vlaamse Landmaatschappij (VLM) Startjaar 2007 Trekker Silvia Van Houtte Partners Landbouwverenigingen (lokale afdelingen), gemeentebesturen, Provincie Oost- Vlaanderen Doelgroepen Landbouwers Doelstelling Stimuleren van actieve landschapszorg op landbouwbedrijven in het werkingsgebied RLSD door het opmaken van bedrijfsplannen op niveau van individuele landbouwbedrijven. Omschrijving Landbouwers die vrijwillig inspanningen leveren voor natuur, landschap of milieu kunnen hiervoor een vergoeding ontvangen door het sluiten van een beheerovereenkomst. Zo kunnen de landbouwers zelf voor een beter milieu en meer natuur zorgen en bijdragen tot een mooier landschap in Vlaanderen. Omdat het voor een landbouwer niet altijd gemakkelijk is om na te gaan welke beheerovereenkomsten aangewezen zijn voor zijn bedrijf, kan er beroep gedaan worden op de bedrijfsplanner. Die bekijkt in samenspraak met de landbouwer wat mogelijk is op en rond het landbouwbedrijf. De bedrijfsplanner neemt zoveel mogelijk de administratie in verband met de aanvraag, opvolging van het dossier en contract op zich. Verslag werking 2011 In 2011 hebben we ons in hoofdzaak gefocust op een ruimere doelgroep. Door de krachten te bundelen met andere diensten, zowel binnen de VLM als daarbuiten, is er meer aandacht besteed aan het informeren van een breder publiek. Ondermeer door de aanwezigheid van de bedrijfsplanners tijdens de zitdag van de cel Bedrijfsadvies en Sensibilisering te Dendermonde. Landbouwers hadden de mogelijkheid vragen te stellen aan de bedrijfsplanner over de beheerovereenkomsten en andere subsidiemogelijkheden. In 2011 nam de bedrijfsplanner of de dienst beheerovereenkomsten deel aan verschillende infomomenten: • 1 februari: Studiedag Trage Wegen: toelichten van beheerovereenkomsten ikv trage wegen. • 17 februari: Overleg met polderbesturen • 4 april: toelichten beheerovereenkomsten aan verschillende diensten van de provincie ikv de problematiek rond het ruimen van waterlopen. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

•

13 september: demonstratiemoment ‘Ecologisch oeverbeheer’: toelichting over perceelsrandenbeheer.

Naast deze toelichtingen is er 1 infovergadering rond beheerovereenkomsten voor landbouwers georganiseerd: • 10 maart: Hamme-Zele voor landbouwers uit Hamme en Zele In Wichelen is er in kader van het trage wegen project van het RLSD door de bedrijfsplanner contact opgenomen met de aangelande landbouwers. Hiervoor zijn er een aantal bedrijfsbezoeken gebeurd. De VLM vierde in 2011, samen met haar partners, het tienjarige bestaan van de beheerovereenkomsten. Iedere Provincie Afdeling van de VLM heeft dit moment op een andere manier in de kijker gezet. Voor de provincie Oost-Vlaanderen zijn alle landbouwers die van bij de start van de beheerovereenkomsten betrokken waren uitgenodigd op een landbouwbedrijf in het Meetsjesland. Een aantal geplande acties zijn omwille van de verschuivingen binnen het RLSD gedeeltelijk of niet uitgevoerd. In 2012 worden deze herbekeken en waar mogelijk alsnog opgestart. Overzicht beheerovereenkomsten 2011-startjaar 2012 Ingediende aanvragen: 12 Afgesloten BO’s met startdatum 2012:16 Waarvan: • Weidevogelbeheer: 0.67ha (1 aanvrager) • Onderhoud houtkanten: 12.33 are (2 aanvragers) • Onderhoud haag: 392 lm (3 aanvragers) • Aanplant haag: 1781 lm (5 aanvragers) • Perceelsrandenbeheer: 6,95 ha (5 aanvragers) Aantal overeenkomsten per gemeenten (2011, startdatum 2012): Berlare: 2 Bornem: 1 Dendermonde: 0 Hamme: 1

Kruibeke: 0 Laarne: 1 Melle: 2 Puurs: 0

Schelle: 0 Sint-Amands: 1 Temse: 0 Waasmunster: 0

Wetteren: 1 Wichelen: 1 Zele: 2

Hernieuwingen: • Berlare: 6.46ha perceelsrandenbeheer (45 details) Nieuwe aanvragen: • Bornem: 0.0192ha perceelsrandenbeheer (1 detail) 192lm aanplant haag (2 details) • Hamme: 1.53 are onderhoud houtkant (1 detail) • Laarne: 10.80 are onderhoud houtkant (1 detail) • Melle: 182lm onderhoud haag (3 details) 1274lm aanplant haag (8 details) • Sint-Amands: 138lm aanplant haag (2 details) Hernieuwingen (startjaar 2007 – eindjaar 2011) In 2011 liepen zeven overeenkomsten ten einde. De overeenkomsten werden indien mogelijk hernieuwd en aangepast aan de nieuwe wetgeving: Waarvan: • Perceelsrandenbeheer: 6.46ha (2 aanvragers) Reden van beëindiging overeenkomsten: Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

• • • •

Onteigening omwille van Sigmaplan Overeenkomsten voldoen niet meer aan de wetgeving Verkoop van landbouwgrond Op vraag van de landbouwer

Gepland 2012 Verder zetten van werking rond bedrijfsplanning, waarbij de thematiek werd vastgelegd in samenspraak met de VLM. Inzetten van beheerovereenkomsten in volgende projecten: - Gestroomlijnd landschap, Maanbeek-Laresloot (promotie beheerovereenkomsten ikv botanisch beheer, KLE’s en perceelsrandenbeheer). - Trage wegen project (promotie beheerovereenkomsten KLE’s) - Soortenbescherming: o Weidevogels (Waterhoek Berlare) o Poelenproject - Landschapsloket: onderzoeken van aanvragen voor aanplant/onderhoud KLE’s bij landbouwers. Samen met de landschapsanimator zal er in 2012 meer aandacht geschonken worden aan prioritaire zones zoals anker- en relictzones. Waar mogelijk worden er aanplantingen uitgevoerd door de landschapsanimator. De beheerovereenkomsten zullen er gepromoot worden om het onderhoud van nieuwe aanplantingen en bestaande KLE’s in de toekomst te verzekeren. Verder zal in 2012 ingezet worden op het informeren van de WBE’s binnen het RLSD. Iedere WBE zal afzonderlijk gecontacteerd worden met de vraag of er vanuit de WBE interesse is om infomomenten te organiseren waar de beheerovereenkomsten worden toegelicht. In het kader van de gebiedsgerichte werking het Gestroomlijnd landschap Maanbeek-Laresloot zal in de gemeente Laarne en Wetteren volop ingezet worden om de verschillende beheerpakketten meer bekendheid te geven. Naast bovenvernoemde acties zal de bedrijfsplanner gedurende de loop van het jaar werken aan te hernieuwen dossiers, spontane aanvragen en het informeren van landbouwers. Nazorg De beheerovereenkomsten lopen voor een periode van 5 jaar. Na afloop van deze periode worden alle dossiers opgelijst en wordt er nagegaan welke hernieuwd kunnen worden. De bedrijfsplanner neemt steeds contact op met het betrokken landbouwbedrijf. Indien er interesse is voor hernieuwing van de bestaande beheerovereenkomst, wordt een bedrijfsbezoek gepland. Aangezien tijdens de looptijd van de beheerovereenkomst op gebied van bedrijfsvoering, en op gebied van wetgeving van de beheerovereenkomsten, heel wat kan veranderen, wordt tijdens dit bedrijfsbezoek alle beheermaatregelen en –voorwaarden opnieuw overlopen. Wanneer het voor de landbouwer mogelijk is om te hernieuwen worden de nodige documenten in samenspraak met de bedrijfsplanner ingevuld. Samenwerking en financiering De VLM staat in voor de loonkost en werkingsmiddelen van de bedrijfsplanner. Gelinkte acties Actie 1: Gemeentelijk subsidiereglement voor huis- en boerenzwaluw, Actie 8: Poelenproject, Actie 9: Slotenproject

Actie 16: Landschapsloket Idee / Initiatiefnemer Agentschap Ruimte en Erfgoed Startjaar 2010 Trekker Jan Maertens Partners Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Agentschap voor Onroerend Erfgoed, natuurverenigingen, landbouwers en particulieren Doelgroepen Privaatrechterlijke en natuurlijke personen (landbouwers, verenigingen, particulieren) Doelstelling -

Behoud, herstel en ontwikkeling van kleine landschapselementen en landschapswaarden, bij voorkeur in prioritaire gebieden (beschermde landschappen, ankerplaatsen, relictzones). Aanzetten van eigenaars/beheerders tot actief beheer van waardevolle gebieden.

Omschrijving Een aanzienlijk deel van de landschappelijk waardevolle gebieden in de streek is in eigendom en/of beheer van particulieren of lokale overheden. Via het Landschapsloket wil RLSD deze groep van eigenaars/beheerders ondersteunen om bij inrichting en beheer van deze gebieden de landschappelijke waarde te behouden/maximaliseren. De werking van dit Landschapsloket werd opgestart eens er middelen van het Agentschap voor Onroerend Erfgoed (gewezen Ruimte en Erfgoed) ter beschikking kwamen. De voorbereiding dan de werking van het landschapsloket was in 2010, de officiële start en promotie vanaf begin 2011. Het Landschapsloket wordt gerund door de Landschapsanimator. Deze staat in voor: - communicatie en bekendmaking naar de doelgroepen (via Landschapskrant, website, media, doelgroepenpers, …) door de communicatiemedewerker - contact en overleg met de eigenaar/beheerder die een beroep wenst te doen op het landschapsloket - opmaak van inrichtingen beheersplan in nauw overleg met eigenaar/beheerder - begeleiden van uitvoering van eenmalige inrichtings- en beheerswerken door de Landschapsteams* - voorzien van de nodige nazorg in nauw overleg met eigenaar/beheerder Dit sluit aan bij het Besluit van de Vlaamse Regering van 21 januari 2011 tot vaststelling van de algemene regels voor de erkenning en de subsidiëring van de landschapswerking van regionale landschappen, waarin het takenpakket van de landschapsanimator als volgt wordt verwoord: -

De opmaak van een jaarlijkse afsprakennota en de rapportering over de uitvoering ervan De organisatie en begeleiding van de werken van het landschapsteam, meer bepaald de projectwerking van een Regionaal landschap met het oog op de algemene landschapszorg De verbreding van het draagvlak door middel van educatie en sensibilisatie De prospectie, vertaling en promotie voor een betere inzet van het volgens het decreet bepaalde beheersinstrumentarium, met inbegrip van het stimuleren of begeleiden van de oprichting van landschapsbeheerscommissies en de opmaak van landschapsbeheersplannen De uitbouw van een lokaal netwerk

Opmerking: * De Landschapsteams zijn geen vaste, duidelijk aanwijsbare arbeidersteams, maar een benaming voor bestaande sociale economiebedrijven (bij voorkeur) en/of aannemers die werken voor het Landschapsloket uitvoeren. Verslag werking 2011 Na het voorbereidende werk in 2010, is het landschapsloket begin 2011 officieel van start gegaan, getuige onder meer de uitgave van de folder 'Werk mee aan een mooier landschap en de Landschapskrant editie april-september dat als themanummer werd opgevat. De folder geeft een overzicht van kleine landschapselementen die eigen zijn aan onze streek en de ondersteuning die aanvragers kunnen krijgen op vlak van aanleg/aanplant en onderhoud. De volledige binnenbladzijden van de landschapskrant werden gevuld met een voorstelling van het landschapsloket:

LANDSCHAPSLOKET Wat is het? Gratis service: Het Regionaal Landschap beantwoordt jouw vragen over het onderhoud en de aanleg van kleine landschapselementen. Welke soorten kan je best planten? Hoe verzorg je Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

bomen, hagen en poelen? Welke toelagen kan je ontvangen? Het Regionaal Landschap geeft gratis advies en begeleiding. Wil je bijvoorbeeld een hoogstamboomgaard aanleggen? Het Regionaal landschap kan de werken tot 70% financieren en volledig uitvoeren.

Als gevolg van de promotie kregen we in het startjaar 2011 ongeveer 130 aanvragen (particulieren en gemeenten) over uiteenlopende onderwerpen. Sommige vragen gaan enkel over advies, andere zijn vragen naar de realisatie van concrete projecten. Het gaat telkens over vragen naar advies, aanplant of aanleg, herstelbeheer of onderhoudsbeheer van kleine landschapselementen. De meeste vragen (ongeveer 40%) betreffen houtige kleine landschapselementen (hagen en heggen, knotbomen, houtkanten, bosjes). Daarnaast zijn er ook vragen naar advies, aanplant of aanleg en beheer van hoogstamboomgaarden (25%), poelen en sloten (7%). 28% van de vragen zijn van algemene aard en betreffen doorgaans de inrichting en het beheer van tuin, park en openbaar groen. Een nieuw initiatief was de samenwerking met de Nationale Boomgaardenstichting met de organisatie van de 'Basiscursus fruitteelt' (54 cursisten, 8 lessen november 2010 – juni 2011, vnl. in Temse). De ervaring leert dat de meeste aanvragen kort na promotie van het aanbod (Landschapskrant, folders gemeentehuis, publicatie in de regionale pers, enz.) binnenkomen. Onmiddellijke opvolging blijkt niet altijd mogelijk. Wij geven prioriteit aan projecten met een erfgoed-luik op het grondgebied van de gemeenten binnen het erkend werkingsgebied. Op dit vlak is duidelijke en eerlijke communicatie van belang.

Bijzondere projecten (vooral met lokale met overheden) Bosuitbreiding Eetgoed-Schoolstraat in Wichelen (deelgemeente Serskamp) Omschrijving en doelstelling Deze subsidieaanvraag maakt deel uit van het project 'Bosuitbreiding Eetgoed – Schoolstraat Wichelen'. Dit project omvat de aankoop van een terrein (ca 1,8 ha) door de gemeente Wichelen. Het Regionaal Landschap Schelde-Durme is verantwoordelijk voor de realisatie van dit project. Dit gebeurt in samenwerking met de gemeente Wichelen, Natuurpunt afdeling Scheldeland, Pasar Waas en Dender en de lokale basisscholen van Wichelen. Na de inrichting zal Natuurpunt afdeling Scheldeland worden aangesteld als beheerder en verantwoordelijke voor de toekomstige educatieve werking. De gemeente blijft verantwoordelijk voor het open houden van het voorziene wandelpad waardoor het openbaar karakter van de site zal worden verzekerd. Het terrein zal in de komende jaren een ecologische inrichting krijgen. Op ca 1,3 ha werd een gemengd loofbos met bosrand aangeplant. Dit werd op 6 november in samenwerking met Natuurpunt afdeling Scheldeland en Pasar Waas en Dender georganiseerd. De dag erna werd de aanplant afgewerkt in samenwerking met twee lokale scholen: De Belhamel en De Rozelaar. Ongeveer 0,5 ha zal worden ingericht als hoogstamboomgaard met heg (voorzien winter 2013-2014). De aanplanting is voorzien met streekeigen soorten die thuishoren op een lemige zandbodem. Dit zal worden georganiseerd in samenwerkingsverband: gemeente Wichelen, Regionaal Landschap Schelde-Durme enn Natuurpunt afdeling Scheldeland, De site ligt op minder dan 1 km van het centrum van deelgemeente Serskamp. Doorheen beide percelen zal een permanent toegankelijk wandelpad worden opengehouden (geen verharding) dat aansluit bij een onverharde lokale weg. Financiering ANB (Subsidie bebossing landbouwgrond), VBV (actie Eén miljoen bomen), restfinanciering: gemeente Wichelen Voor alle info i.v.m. de plantactie: zie actie 30.c. Evenementen

De Vaag in Waasmunster Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Omschrijving en doelstelling 'De Vaag' is een terrein van een negental hectare in gemeentelijk eigendom. Het is momenteel in gebruik als speelzone voor de Waasmunsterse jeugdverenigingen. Het situeert zich tussen de Baudelodreef en de E17. Door het terrein loopt een door VVV Waasmunster uitgestippelde recreatieve wandeling (het Gerstekotpad). Tot eind negentiende eeuw strekte zich op de Wase cuesta ten zuiden van de Durme een aanzienlijke oppervlakte heide uit. Deze heide bedekte onder meer het volledige grondgebied van de gemeente Waasmunster buiten de Durmevallei. Tijdens de twintigste eeuw werd deze heide ontgonnen (aanplant van naaldhout, omvorming naar landbouwgebied, verkaveling). Van de eertijds uitgestrekte heideterreinen rest momenteel niet meer dan enkele relicten aan heidevegetatie. Dit heideveld ('De Vaag') is in eigendom van de gemeente. Samen met 6,5 ha bos (voornamelijk kastanjehakhout, maar ook monotone aanplant van fijnspar) is het in gebruik als speelzone. De gemeente koos er expliciet voor om De Vaag aan te kopen en te behouden als speelzone voor de Waasmunsterse jeugdverenigingen. Door zijn uitgestrektheid, de afwisseling tussen open en gesloten terreinen, verschillende bostypen, â&#x20AC;Ś vormt De Vaag een uitermate geschikt speelterrein. De heide op De Vaag kent sinds jaren geen gericht beheer, waardoor verbossing en vergrassing de vegetatie sterk bedreigen. De gemeente wenst het laatste relict van Waasmunster heide in stand te houden, vanzelfsprekend met het behoud van de speelfunctie. Betreding en spelen zijn immers goed verzoenbaar met ontwikkeling en in stand houden van een droge heide vegetatie. Om de heide op lange termijn in stand te houden zal het terrein in beheer gegeven worden aan een erkende terreinbeherende vereniging. Alvorens dit beheer kan starten, dient het terrein zodanig ingericht te worden dat gericht natuurbeheer mogelijk wordt. Bovendien is op een aantal percelen een intensief achterstallig beheer vereist. Over de inrichtingen en achterstallig beheerwerken werd intensief overlegd met de jeugdverenigingen, de jeugdraad, de VVV, NeM Waasmunster, Natuurpunt Zuid-Waasland en ANB. Dit overleg werd begeleid door Regionaal Landschap Schelde-Durme. Volgende beheersmaatregelen worden genomen: - Afrastering met het oog op stootbegrazing door schapen - Bestrijding van Amerikaanse Vogelkers over het volledige perceel - Heideherstel door middel van plaggen Enkele inrichtingen maken het bos nog aantrekkelijker voor wandelaars en jeugdverenigingen: - Plaatsen van infoborden - Aanleg van een vuurput: jeugdverenigingen kunnen hier op aanvraag kampvuren of woudloperskeukens organiseren. Inrichtingsplan: zie bijlage.4

Gepland 2012 De inrichtingswerken gaan van start eind 2011 en lopen tot begin 2012. In 2012 zal het "vernieuwde" speelbos officieel ingespeeld worden tijdens een feestelijke happening in samenwerking met alle partners en de gemeente Waasmunster. Gemeente Waasmunster zorgt voor een werkingsbudget.

Financiering De Vaag kost ca 25.000 euro en wordt gefinancierd door 50% VLM (Quick wins plattelandsproject VLM Schelde-Landschapspark), 35% Agentschap voor Onroerend Erfgoed en 15% gemeente Waasmunster.

Vlindertuin Berlare

Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

Herinrichting van een perceel in eigendom van de gemeente naast het intens gebruikte fietsen wandeldeel van de Brielstraat, aan de oever van het Donkmeer. Momenteel wordt het terrein gebruikt als picknickweide. De site wordt deels ingericht als vlindertuin, met respect voor de natuur- en landschapswaarden van terrein en omgeving en het duurzaam sociaal karakter daarvan. Het RLSD zorgde voor het beplantingsplan en bereidde het vergunningsdossier voor. Vergroening in Wetteren RLSD stelde een adviesnota over straataanplantingen op n.a.v. een terreinbezoek op 1 maart i.s.m. de gemeentediensten. Accent lag op de creatie van groencorridors. Steenovens Sint-Amands RLSD stelde na terreinbezoek een beplantingsplan (i.s.m. Kris Tersago). Daarbij lag het accent op de herinnering aan het cultuurhistorisch verleden (erfgoedwaarde) van de site. Gelinkte actie: actiepunt 32: ‘Educatieve ontsluiting Steenovens’

Project3K-route veldkapellen Kruibeke Medewerking aan landschapsherstel van de geïnventariseerde veldkapelletjes in Kruibeke. Op 5 juli werd een terreinbezoek georganiseerd i.s.m. de gemeentediensten dat resulteerde in concrete voorstellen voor landschappelijke integratie van de sites (herstelbeheer bomen en struiken, restauratie kapellen). Voor de tentoonstelling (oktober) werd informatie verstrekt over de natuur- en landschapswaarde van dergelijke aanplantingen.

Vrome bomen in het landschap Medewerking aan de uitgave ‘Vrome bomen in het landschap’, een brochure van de provincie Antwerpen die burgers uitnodigt om actief te participeren aan de inventarisatie van bomen, struiken en bijhorende oude verhalen bij kapelletjes.

Natuurinrichtingsproject Berlarebroek/ Donkmeer Het RLSD heeft in 2011 overleg gevoerd met VLM, ANB en DDS en de nodige stappen gezet in het project 'Natuurinrichting Berlarebroek/ Donkmeer; Uit dat overleg komt mogelijk de opdracht voor RLSD om een landschapsbeheerplan op te stellen voor DDS. Dit project zal ook in 2012 doorlopen.

Gepland 2012 Een deel van de aanvragen via het landschapsloket 2011 worden in 2012 opgevolgd. Bij de uitvoering van werken wordt een beroep gedaan op het landschapsteam, dit betreft vooral sociaal-economie bedrijven uit de regio. In beide edities van de Landschapskrant is een oproep voor het landschapsloket voorzien. Er zal ook proactief op zoek worden gegaan naar mogelijke projecten. Wij geven prioriteit aan projecten met een erfgoed-luik op het grondgebied van de gemeenten binnen het erkend werkingsgebied. Het voorlopig erkende werkingsgebied omvat de gemeenten Berlare, Dendermonde, Hamme, Laarne, Temse, Waasmunster, Wetteren, Wichelen en Zele. Het grondgebied van de sinds 22 april 2008 bij RLSD aangesloten gemeenten Bornem, Kruibeke, Puurs, Schelle, Sint-Amands en de sinds 25 januari 2011 bij RLSD aangesloten gemeente Melle is tot op vandaag niet opgenomen in de voorlopige erkenning. In de loop van 2012 zal vanuit RLSD de definitieve erkenningsaanvraag worden ingediend. Dit heeft voor de werking van het landschapsloket vooral als gevolg dat de subsidies van het Agentschap voor Onroerend Erfgoed (na de definitieve erkenning van RLSD) over alle 15 gemeenten van het werkingsgebied zullen worden gebruikt. Bijzondere projecten met overheden Kasteelpark Berlare

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Hakhoutbeheer (project houtzoeker i.s.m. geïnteresseerde inwoners) en educatief luik in samenwerking met. lokale natuurvereniging(en). De Vaag Waasmunster Afwerking herstelbeheer bos en heiderelict, educatieve inrichting als speelbos voor de lokale jeugd. Project Maanbeekvallei Wetteren - Laarne Gebiedsgericht project over de Maanbeek en de Laresloot op het grondgebied van Laarne en Wetteren. Doelstellingen liggen op vlak van natuur en landschap, educatie en recreatie, integraal waterbeleid, landbouw en erfgoed. Uitvoering vanaf 2012 Partners Provincie Oost-Vlaanderen, Bosgroep Midden Oost-Vlaanderen, VLM Oost-Vlaanderen, Regionaal landschap Schelde-Durme Fruit-Wijzer Oost-Vlaanderen Medewerking aan een uitgave over aanplant en beheer van oude streekeigen hoogstamfruitbomen, in samenwerking met de nationale Boomgaardenstichting Nazorg RLSD aanziet nazorg als een cruciaal punt bij de werking van het Landschapsloket. Uitgangspunt is dat het Landschapsloket enkel in werking treedt (inrichting, achterstallig onderhoud) mits voldoende garanties voor de nazorg (overgangsbeheer, regulier beheer). Deze nazorg wordt vastgelegd in een duurzaam beheerplan dat voor het uitvoeren van de werken in nauw overleg met de eigenaar/beheerder wordt uitgewerkt. In dat beheerplan wordt niet alleen vastgelegd wat wanneer moet gebeuren, maar ook wie hiervoor instaat, en hoe dit gefinancierd kan worden. In eerste instantie staat de eigenaar/beheerder zelf in voor de nazorg. Waar nodig/mogelijk ondersteunt RLSD de eigenaar/beheerder bij de nazorg op de volgende manieren: - Rekening houden met haalbaarheid nazorg bij opmaak inrichtingsplan. - Financiële stimuli voor eigenaar/beheerder: beheersovereenkomsten, gemeentelijke/provinciale subsidies voor KLE's (door integratie werking bedrijfsplanner ) - Afspraken met andere particulieren voor het uitvoeren van werken in ruil voor opbrengst in natura (bvb. actie houtzoeker (Actie 18), landbouwer voert maaiwerkzaamheden uit in ruil voor hooi, …). - Vrijwilligerswerking (natuurverenigingen) die eigenaar ondersteunt bij het beheer. - Landschapsteams kunnen ook voor nazorg worden ingezet. Een duurzaam landschapsbeheer vereist een continue opvolging. RLSD volgt de evolutie in de jaren na de werken op door regelmatige terreinbezoeken en overleg met eigenaar/beheerder. Op deze manier kan het beheer waar nodig bijgestuurd worden. Samenwerking en financiering Loonkost Landschapsanimator, werkingskosten en projectkosten (2011: 105.000 euro) worden gefinancierd vanuit Agentschap Ruimte en Erfgoed. Daarbuiten zijn ook de beheerovereenkomsten (VLM) en het intergemeentelijke subsidiereglement KLE dankbare instrumenten. Voor de nazorg wordt waar nodig/mogelijk samengewerkt met landbouwers, vrijwilligersverenigingen en particulieren uit de omgeving. Deze actie is opgenomen in de afsprakennota die in overleg met het Agentschap voor Onroerend Erfgoed (gewezen ' Ruimte en Erfgoed) werd opgesteld en gesubsidieerd.

Gelinkte acties - Landschapszorg en streekeigen karakter - Actie 15: Landschapsbedrijfsplanning, Indien hiertoe mogelijkheden aanwezig zijn kunnen middelen van de Landschapsanimator/Landschapsteams worden ingezet in kader van volgende projecten: - Actie 8: poelenproject - Actie 9: slotenproject - Actie 20: Intergemeentelijk subsidiereglement voor kleine landschapselementen - Actie 30 NME-loket

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Dit in zoverre de werkzaamheden bijdragen aan het behoud, herstel en ontwikkeling van kleine landschapselementen en landschapswaarden, bij voorkeur in prioritaire gebieden (ankerplaatsen, relictzones) die deel uitmaken van het erkend werkingsgebied.

Actie 17: Autochtone bomen en struiken Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2009 Trekker Jan Maertens, Eliza Romeijn-Peeters Partners Boomkwekers, overheden, Bosgroepen en Regionale Landschappen die autochtone bomen en struiken uit herkomstgebied Vlaamse Zandstreek/Brabants District West opkweken en uitplanten. Doelgroepen - Doelgroep voor het terreingerichte luik zijn de instanties/verenigingen die in de streek houtige kleine landschapselement aanplanten. Dit is in eerste plaats RLSD zelf i.k.v. diverse acties (bvb. Actie 16: Landschapsloket); maar ook openbare besturen, bosgroepen, natuurverenigingen, â&#x20AC;Ś Bij voldoende beschikbaarheid kan het plantenmateriaal op termijn ook ter beschikking gesteld worden van particulieren (via boomplantactie). - Doelgroep voor de sensibilisatie rond streekeigen/autochtone bomen en struiken is het brede publiek. Doelstelling - Sensibilisatie van instanties/verenigingen die houtige kleine landschapselementen aanplanten - Sensibilisatie van brede bevolking over streekeigen/autochtone bomen en struiken. - Opkweken van voldoende autochtoon materiaal zodat aanplantingen van KLE's maximaal met autochtoon plantgoed kan worden gerealiseerd. Omschrijving In het werkingsgebied RLSD zijn inheemse houtachtige plantensoorten nog talrijk aanwezig. Naar schatting 95 procent van deze bomen en struiken van inheemse soorten zijn echter (nakomelingen van) planten die van elders werden ingevoerd en in de streek werden aangeplant. Slechts van een beperkt aantal populaties houtachtige planten is met relatieve zekerheid geweten dat ze hier vanouds groeien. Deze zogenaamde 'autochtone populaties' bestaan uit bomen en struiken die hier na de laatste ijstijd op eigen kracht, dus zonder directe invloed van de mens zijn beland. Vooral in waardevolle landschappen en natuurgebieden is de aanplant van autochtone bomen en struiken van groot belang om de bestaande genenbronnen mee uit te breiden en, waar ze zijn verdwenen, nieuwe toe te voegen. RLSD zal in het kader van diverse acties en projecten in de toekomst (bvb: landschapsloket, Trage Wegen, enz.) heel wat aanplantingen uitvoeren. Deze aanplantingen gebeuren bij voorkeur met autochtoon plantgoed van streekeigen soorten. Het werkingsgebied van RLSD is grotendeels gelegen in het herkomstgebied Vlaamse Zandstreek, ten dele in het Brabants District West (Klein-Brabant en Schelle). Het aanbod aan autochtoon plantgoed uit beide herkomstgebieden, in het bijzonder Vlaamse Zandstreek is momenteel zeer beperkt. Op vandaag zijn er voor de meeste soorten immers nog geen zaadtuinen die reeds zaad leveren (mondelinge mededeling Kristien Vander Mijnsbrugge). RLSD oogst dan ook autochtoon zaad om dit via contractteelt te laten opkweken. Bovendien werkt RLSD actief mee om de kennis over en het draagvlak voor autochtone bomen en struiken te vergroten bij zowel het brede publiek als bij instantie Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

en verenigingen die regelmatig houtige kleine landschapselementen aanplanten In 2011 werd vnl. gewerkt rond volgende deelprojecten: oogst en opkweek (Oost-Vlaanderen en Antwerpen), PDPO Plant van Hier, Platteland van Hier (Antwerpen). Verslag werking 2011 Oogst en opkweek In 2011 hebben we voor het derde jaar op rij geoogst in het herkomstgebied de Vlaamse Zandstreek.Door de geringe beschikbaarheid aan geïnventariseerde autochtone groeiplaatsen in het werkingsgebied werd ook buiten het werkingsgebied (Wachtebeke en Moerbeke) geoogst. Dit werd gerealiseerd in samenwerking met een sociaal-economie bedrijf (op 14 en 15 september, telkens met 5 plukkers), op 18 augustus en 23 november werd door het personeel (respectievelijk één en twee plukkers) geoogst. Vanaf dit jaar worden alle zaden afgeleverd bij en opgekweekt door boomkweker Sylva (Waarschoot). Er werden zaden geoogst van volgende soorten: Alnus glutinosa Zwarte els 0.675 kg (oogstlocatie: Laarne) Cornus sanguinea Rode kornoelje 0.75 kg (Melle, Laarne) Corylus avellana Hazelaar 0.75 kg (Melle, Laarne) Crataegus sp. Meidoorn 4.10 kg (Moerbeke) Fraxinus excelsior Gewone es 6.30 kg (Destelbergen) Quercus robur Zomereik 3,20 kg (Laarne) Rhamnus cathartica Wegedoorn 3.20 kg (Moerbeke) Rhamnus frangula Spork 0.75 kg (Laarne, Moerbeke) Rosa canina Hondsroos 0.80 kg (Moerbeke) Rosa corymbifera Heggenroos 0.15 kg (Destelbergen) Viburnum opulus Gelderse roos 3 kg (Moerbeke),

November 2011 werd het eerste plantgoed geleverd dat in opdracht van RLSD was opgekweekt. Dit plantgoed is gekend als 'bosgoed',d.w.z. planten met een hoogte van 60 tot 90 cm en een leeftijd van 2 jaar. Om de verdeling efficiënt en goedkoop te organiseren stelde de stad Dendermonde een terrein ter beschikking waar het plantgoed tijdelijk kan worden gestockeerd ('ingekuild'). Adres: Nieuw Technisch Centrum (NTC), Hoogveld 28, 9200 Dendermonde. Het plantgoed werd gebruikt voor eigen acties, nl de aanplant van een bos omgeving Eetgoedstraat op grond van de gemeente Wichelen en de beplantingen langsheen het Ros Beiaard Ruiternetwerk. Het plantgoed dat niet kon worden gebruikt voor de eigen projecten van RLSD werd aangeboden aan alle gemeenten en natuurverenigingen uit het werkingsgebied. Er werd plantgoed afgenomen door Dendermonde, Berlare, Bornem en vzw Durme. De rest werd overgenomen door de boomkweker. Voor de oogst en opkweek van zaden uit het herkomstgebied Brabants District West sloot het RLSD aan bij een bestaand samenwerkingsverband van Regionale Landschappen en Bosgroepen. Er wordt daarbij gewerkt met dezelfde boomkweker ais degene die voor RLSD zaad afkomstig uit de Vlaamse Zandstreek opkweekt. De inventarisatie en oogst van zaden uit het herkomstgebied Brabants District West worden gepland in 2012. Plant van Hier Sedert 2011 kan autochtoon plantgoed worden voorzien van het label 'Plant van Hier' (voor info zie www.plantvanhier.be). Op 26 januari 2011 namen we deel aan het 'lanceringsevenement' in Bilzen. Door het label krijgt de afnemer zekerheid wat betreft het herkomstgebied. Ook RLSD werkt hieraan mee. PDPO Plant van Hier, Platteland van Hier RLSD deelt dit project met de drie Antwerpse regionale landschappen . De hoofddoelstelling van dit project is het veiligstellen van het autochtone genetisch erfgoed van onze inheemse bomen en struiken en het verhogen van het aantal autochtone bomen en struiken op het platteland.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Dit willen we realiseren door: (1) sensibiliseren over en herstellen van bestaande (bedreigde) autochtone restpopulaties in de provincie (2) verhogen van het aanbod aan autochtoon plantgoed, door oogsten op geïnventariseerde en erkende groeiplaatsen en opkweek van de autochtone zaden door erkende boomkwekers (3) meehelpen aan de erkenning van autochtone groeiplaatsen in de provincie en inburgering van het label ‘Plant van Hier’ (4) vraag en aanbod in de provincie op elkaar afstemmen via breed partnerschap (5) sensibilisatie van grondeigenaars, grondgebruikers, milieuambtenaren, brede publiek en doorstroming van het plantgoed naar plantacties in het Antwerpse platteland Tijdens 2011 werden reeds enkele formaliteiten geregeld. Zo is bijvoorbeeld RLSD nu een erkend gebruiker van het label Plant van Hier. Maar het project ging, voor RLSD, pas echt van start op de startvergadering op 1 december 2011.

Gepland 2012 Oogst en opkweek Verder zetten van oogstinspanning in Vlaams Zanddistrict, uitbreiden van inventarisatie en oogstinspanning naar Brabants District West. Oogst van beide herkomstgebieden wordt afzonderlijk opgekweekt voor aanplant in het respectievelijke herkomstgebied. Het plantgoed wordt allereerst voor de eigen aanplantingen van RLSD gebruikt. Het overige deel wordt aangeboden aan alle gemeenten en natuurverenigingen uit het werkingsgebied. Bijkomend leggen we een databank aan met aanduiding van alle locaties waar door RLSD opgekweekt autochtoon plantgoed werd aangeplant. Eventuele overschot wordt overgenomen door de kweker. Voorbereiden van boomverkoop (eerste jaargang ten vroegste 2012) waarbij autochtoon plantgoed (aangevuld met een aantal cultuurhistorisch interessante (fruit)bomen) tegen interessante prijzen aangeboden wordt aan het brede publiek. Plant van Hier Verder zetten van overleg over onderlinge afstemming van oogst, opkweek, afname en promotie van het label, website en folder 'Plant van Hier'. Implementering 'Plant van Hier' in het gemeentelijk KLEsubsidiereglement.

PDPO Plant van Hier Opstarten van overleg met de eigenaars/gebruikers van autochtone groeiplaatsen met het oog op instandhouding en goed beheer van deze genenbronnen en uitvoeren van beheerswerken op de meest bedreigde sites. Oogsten van zaden Actief sensibiliseren van instanties, verenigingen en het brede publiek via de Landschapskrant, stand op evenementen, persartikels, website, …

Samenwerking en financiering Op vlak van prospectie, oogst, opkweek en verspreiding van het plantgoed wordt zoveel mogelijk samengewerkt met andere regionale landschappen en overheden. Voor het Brabants District West werd dit gerealiseerd (zie hoger), voor de Vlaamse Zandstreek zal het initiatief uitgaan van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete. Voor PDPO 'Plant Van Hier Platteland van Hier' werkt RLSD samen met drie Regionale Landschappen uit Antwerpen (Voorkempen, Kleine en Grote Nete, Rivierenland). Deze actie is opgenomen in de afsprakennota die in overleg met het Agentschap voor Onroerend Erfgoed (gewezen ' Ruimte en Erfgoed) werd opgesteld en gesubsidieerd.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Gelinkte acties Het opgekweekte autochtone plantgoed wordt in de eerste plaats gebruikt voor aanplantingen die RLSD zelf uitvoert i.k.v. diverse acties (bvb. Actie 8: Poelenproject, Actie 15: Landschapsbedrijfsplanning, Actie 16: Landschapsloket).

Actie 18: Houtzoeker Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2009 Trekker Jan Maertens, Catherine Tydgat, Charlotte De Wit Partners Gemeenten en middenveldverenigingen actief rond groen- en natuurbeheer (VELT, landbouwverenigingen, vzw Durme, Natuurpunt, …), NME actoren in de streek, scholen, Agentschap voor Natuur en Bos, Inverde, Agentschap voor Onroerend Erfgoed Doelgroepen - Doelgroep aan aanbodzijde: eigenaars/beheerder van houtige KLE's die niet kunnen instaan voor achterstallig beheer/onderhoud. - Doelgroep aan vraagzijde: particulieren die bereid zijn houtige KLE's te onderhouden in ruil voor het hout. Doelstelling - Particulieren betrekken bij landschapsbeheer - Stimuleren van onderhoud van KLE's, in het bijzonder knotbomenrijen. Omschrijving Knotbomenrijen vormen in de streek een typisch klein landschapselement. Deze bomenrijen werden destijds aangeplant omwille van hun gebruiksnut (geriefhout, brandhout, oeverversteviging, …). De voorbije decennia verminderde het gebruiksnut van knotbomen sterk. Hierdoor worden de knotbomen op veel plaatsen niet meer onderhouden. Dit gebrek in onderhoud bedreigt hun voortbestaan. Anderzijds zit interesse voor brandhout de laatste jaren sterk in de lift. Steeds meer particulieren ('houtzoekers') zijn vragende partij om zelf hout te zagen voor hun houtkachel. Via het project houtzoekers wil RLSD de particuliere vraag naar brandhout en het aanbod aan te onderhouden houtige KLE's op elkaar afstemmen. Om deze afstemming te stimuleren neemt RLSD volgende taken op zich: - Communicatie naar doelgroepen aan vraag- en aanbodzijde - Opleiden van houtzoekers - Opname van vraag- en aanbodzijde in 'brandhoutdatabank' - Vraag- en aanbodzijde onderling in contact brengen - Verzekeren houtzoekers tegen lichamelijke ongevallen Verslag werking 2011 In 2011 werd de werking rond houtzoekers verder uitgebouwd: Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

- Oproep voor aanbieders van hout in de Landschapskrant van april. Deze oproep resulteerde in een goede respons (ca 90 aanbieders tegenover 44 vorig jaar, tweede helft winter worden deze cijfers weliswaar naar beneden afgerond omdat sommige mensen hout aanbieden dat nog te jong is om te worden gekapt). - Er wordt ook aandacht besteed aan doelgroepspecifieke promotie. Via deze weg werd ons dit seizoen naast ook hout aangeboden van het Agentschap van Natuur en Bos, vzw Durme, Waterwegen en Zeekanaal, Intercommunale DDS en verschillende gemeenten van het werkingsgebied. Gerichte promotie: landbouwers: (Regionale TV + voorstelling op vergadering landbouwers) - Organisatie van opleidingen voor de houtzoekers. Houtzoekers mogen pas aan de slag na het volgen van deze opleiding. Omdat vorig jaar 'slechts' 71 van de 114 opgeleide houtzoekers aan het werk konden gezet, werd dit jaar besloten om enkel een cursusdag 'veilig omgaan met de kettingzaag' te organiseren voor geïnteresseerden uit de nieuw toegetreden gemeente Melle (aangevuld met kandidaten die vorig jaar net te laat inschreven). Deze cursusdag vond plaats op zaterdag 17 december in GOC Gontrode (Melle), 37 liefhebbers volgden de opleiding. Lesgever was Jan Van Bogaert. Momenteel telt de pool dus ca 150 opgeleide houtzoekers. - Verdelen van het aanbod over opgeleide houtzoekers. Na een eerste contact met de aanbieder, wordt indien (vnl. met het oog op inschatting van risico's) mogelijk een terreinbezoek georganiseerd waarna het contract wordt afgehandeld. Wij beogen elke houtzoeker minstens elke twee jaar van hout te voorzien, gemiddeld 15 bomen per houtzoeker. - Op vrijdag 6 mei hebben we in natuurreservaat De Hekkenhoek (Grembergen Dendermonde) i.s.m. de beheerder vzw Durme een ontmoetingsmoment georganiseerd waarop alle houtzoekers werden uitgenodigd, er waren 25 deelnemers. - De ingediende aanvraag tot cofinanciering voor de oprichting van een materiaaluitleenpost (vnl. veiligheidsmateriaal) in het kader van het Programma voor Plattelandsontwikkeling 2007-2013 (As 3 gebiedsgerichte werking) werd niet ontvankelijk verklaard. - In overleg met de opgeleide houtzoekers werd ook 'proactief ' gewerkt, wat inhoudt dat een aantal potentiële eigenaars op initiatief van de houtzoekers/het RLSD werden gecontacteerd. - Na overleg met enkele bioboeren uit het werkingsgebied werd afgesproken om in 2012 concreet op zoek te gaan naar rendabele mogelijkheden voor de verwerking van het fijn hout. Bijkomend kan via dezelfde weg en in dialoog met vooral de terreinbeherende verenigingen uit het werkingsgebied (Natuurpunt en vzw Durme) worden gezocht naar een mogelijke samenwerking op vlak van composteren van maaisel. Heel wat reservaatpercelen worden als ruigte beheerd, wat vereist dat slechts om de gemiddeld vijf jaar moet worden gemaaid en afgevoerd. Dergelijk maaisel werd vroeger gebruikt als strooisel in de stal, ook als 'deksel' voor de bieten, maar deze gebruiken verdwijnen stilaan.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Extra: vrijwilligersverzekering tegen ongevallen Op ma 5 december 2011 werd op het secretariaat van RLSD een informatief overleg gepleegd over deze verzekering. Afgevaardigde van de verzekeringsmaatschappij Ethias Edwin Vangoidsenhoven stemde in met: - Deze verzekering dekt de risico's verbonden aan het houtzoeker-project van RLSD waarbij hout (veelal knotwilgen) van 'aanbieders' wordt onderhouden door vrijwilligers die daarvoor een specifieke opleiding hebben gevolgd. - RLSD beschikt over een pool van opgeleide houtzoekers die allen beschikken over een attest dat bevestigt dat zij elk voor zich een opleiding 'veilig omgaan met de kettingzaag' hebben gevolgd. In deze opleiding wordt extra aandacht besteed aan alles wat met veilig werk heeft te maken. Bij de ondertekening van de contracten wordt er daarbij nogmaals op gewezen. - De belangrijkste afspraken tussen houtaanbieders en houtzoekers worden weergegeven in een door beide partijen ondertekend contract. - Het contract voorziet dat elke houtzoeker zich tijdens het werk op locatie laat begeleiden door minimaal één persoon die mits tijdig doorgegeven ook geniet van de genoemde verzekering. - Jaarlijks wordt bij het einde van de knotperiode (1 november t.e.m. 31 maart) in de loop van de daaropvolgende lente door RLSD het totaal aantal vrijwillige medewerkers + het totaal aantal werkdagen aan Ethias doorgegeven.

Gepland 2012 - Verder zetten van deze permanent groeiende actie. Aandachtspunten: promotie tegenover aanbieders vanaf de lente via de gebruikelijke kanalen van RLSD + doelgroepspecifieke promotie, pro-actieve aanpak,verder onderzoek naar samenwerking met bioboeren - De oproep naar houtzoekers zal o.w.v. het groot aanbod aan houtzoekers voorlopig niet worden herhaald.

Samenwerking en financiering Voor de communicatie naar mogelijke eigenaars van houtige KLE's wordt een beroep gedaan op de communicatiekanalen van de landbouwverenigingen.Deze actie is opgenomen in de afsprakennota die in overleg met het Agentschap voor Onroerend Erfgoed (gewezen ' Ruimte en Erfgoed) werd opgesteld en gesubsidieerd. Specifieke kosten: verzekering houtzoekers, cursus 'veilig omgaan met de kettingzaag'

Gelinkte acties Actie 16: Landschapsloket

Actie 19: Herstel van vlasrootputten in Klein-Brabant Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2009 Trekker Peter Claus (tot 15/09/'11) en Robbert Schepers (vanaf 15/09/'11) Partners Gemeentebesturen Bornem, Puurs en Sint-Amands, natuurverenigingen, landbouwverenigingen, erfgoedverenigingen. Doelgroepen Eigenaars en gebruikers van een historische vlasrootput in het Antwerps deel van het werkingsgebied RLSD. Doelstelling Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Herstel van verwaarloosde/dichtgeslibde vlasrootputten in Klein-Brabant. Omschrijving In het landbouwgebied tussen de dorpskernen van Bornem, Puurs en Sint-Amands bevinden zich een 75-tal gewezen vlasrootputten die zeker dateren van voor 1850. Deze putten vormen een stille getuige van de belangrijke rol die Klein-Brabant speelde voor de stedelijke linnennijverheid in Brussel en Antwerpen. Door hun typische, langwerpige vorm en ligging zijn het nu kleine landschapselementen die mee het uitzicht van het platteland in Klein-Brabant bepalen. Tot op vandaag vormen de putten biotopenrijke omgevingen. Naast het open water vindt men er ruigten, struwelen, kleine bosjes en graslanden met belang voor amfibieën, libellen en als broeden foerageerplaast voor vogels. Sinds de teloorgang van de vlasindustrie worden de meeste vlasrootputten verwaarloosd. Door gebrek aan onderhoud stapelde de sliblaag zich op en verlandde de poel. Andere vlasrootputten werden dichtgegooid omdat ze geen landbouwkundige functie meer vervulden. Omwille van hun cultuurhistorische, landschappelijke, ecologische en esthetische waarde loont het de moeite de vlasrootputten in het Klein-Brabantse landschap te herstellen. Bij het herstel van de vlasrootputten wordt de onder Actie (poelenproject) beschreven methodiek gehanteerd, met als enig verschil dat bij inrichting en beheer van een vlasrootput meer nadruk wordt gelegd op het herstel van de historische context, waar bij het herstel van een 'reguliere' poel eerder gefocust wordt op het creëren van maximale ecologische potenties. Verslag werking 2011 - Verwerken van reacties op de oproepen van 2009 en 2010 (terreinbezoek – overleg ). - Overleg over mogelijks in te richten vlasrootputten met Natuurpunt Klein-Brabant op 29 oktober. In 2011 werden drie vlasrootputten hersteld: twee in Bornem en één in Sint-Amands. Dit zijn er minder dan oorspronkelijk vooropgesteld in de planning van 2011. Door de achterstand opgelopen in het poelen- en slotenproject (overmacht door het natte weer) en het feit dat de trekker van dit project ook de functie van coördinator ad interim opnam konden minder werken worden opgestart dan gepland. Eind 2011 en in 2012 wordt een tandje bij geschakeld om deze achterstand weg te werken. Op 2 oktober 2011 vond in Sint-Amands een publieksactiviteit plaats rond vlasrootputten. Deze werd samen georganiseerd met de gemeente Sint-Amands, de gemeente Bornem, de gemeente Puurs, Natuurpunt Klein-Brabant, de Landelijke gilden, Toerisme Klein-Brabant - Scheldeland. Vereniging voor Heemkunde Klein-Brabant, KVNS en het VlechtMuseum de Zilverreiger. Tijdens dit evenement werd ook een informatieve brochure over historische vlasrootputten en de vlasteelt in Klein-Brabant uitgegeven. Deze brochure bevat ook een fietstocht langs verschillende vlasrootputten en werd uitgewerkt in samenwerking met bovenvermelde partners.

Gepland 2012 Eind 2011 – begin 2012 staat het herstel van ongeveer 20 vlasrootputten in Sint-Amands, Puurs en Bornem gepland. In de meeste gevallen houdt dit achterstallig onderhoud van houtkanten en de slibruiming in. Waar opportuun wordt een infobord en educatieve infrastructuur (vlonder) voorzien. Nazorg Er wordt voor de herstelde vlasrootputten een zelfde nazorg voorzien als voor nieuw gegraven/herstelde poelen. Deze nazorg wordt beschreven onder Actie . Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Financiering De actie rond vlasrootputten wordt gefinancierd via PDPO as 3 (project 'Herstel van historische vlasrootputten in Klein-Brabant' ingediend op 15 oktober 2009, totale projectkost € 69.779,90). Specifiek voor de vlasrootputten in eigendom van de gemeente Sint-Amands werd begin 2010 een subsidiedossier via de samenwerkingsovereenkomst ingediend. Gelinkte acties Actie 8: Poelenproject

Actie 20: Intergemeentelijk subsidiereglement voor kleine landschapselementen Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2010 Trekker Jan Maertens, Catherine Tydgat Partners Gemeentebesturen, Agentschap voor Onroerend Erfgoed Doelgroep Privaatrechterlijke en natuurlijke personen (landbouwers, verenigingen, particulieren), lokale overheden. Doelstelling Optimalisering en onderlinge afstemming van de bestaande subsidiesystemen. Vereenvoudiging en uniformiseren van procedures en voorwaarden. Afstemming op subsidies hogere overheden en daarbij horend vermijden van dubbele subsidiëring. Afstemming op de werking van het Regionaal Landschap en andere organisaties. Omschrijving Nagenoeg alle gemeenten van het Regionaal Landschap Schelde-Durme beschikken over een gemeentelijk subsidiereglement voor de aanplant en/of het onderhoud van kleine landschapselementen (KLE's). Dit is op zich een positief gegeven. Via deze reglementen geeft de gemeente zijn inwoners immers een belangrijke stimulans om op hun privé terrein bijkomende KLE's aan te leggen en/of om de bestaande KLE's goed te onderhouden. De reglementen dragen er dan ook toe bij dat de landschappelijke waarde en eigenheid van de gemeente behouden blijft, ook op het privé domein. Voor veel inwoners van de gemeente vormt het reglement een eerlijke vergoeding voor de inspanningen die gebeuren om het landschap in stand te houden. De gemeentelijke subsidies voor KLE's maken van de aanleg en het onderhoud van de KLE's een zaak waarvoor niet enkel de overheid, maar ook de particulier zich kan inzetten. Het systeem rond gemeentelijke subsidiëring voor KLE's is in veel gemeenten al een aantal jaren in voege en heeft in het verleden absoluut zijn deugdelijkheid bewezen. Toch zijn er een aantal verbeteringen mogelijk. Vandaag worden nog niet alle opportuniteiten benut die mogelijk zijn met gemeentelijke subsidiereglementen voor KLE's. Dit werd gesignaleerd door Regionaal Landschap Schelde-Durme, die op vraag van de gemeenten een vrijblijvend maar in detail uitgewerkt voorstel heeft gedaan om het huidige systeem te optimaliseren. Daarbij vallen voor de meeste gemeenten een aantal nieuwe elementen op zoals de subsidiëring van het onderhoud van een Trage Weg en het onderhoud van een sloot. Aan elke toelage zijn bepaalde voorwaarden verbonden. Essentieel onderdeel is de uitgebreide inhoudelijke en administratieve begeleiding die is voorzien en die wordt verzorgd door het Regionaal Landschap. Naast het reguliere spoor van uitvoering van werken door de aanvrager tegen een gemeentelijke vergoeding wordt een bijkomend spoor aangeboden dat voorziet in uitvoering door het Regionaal landschap tegen maximum 30 procent van de reële kost. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Het voorstel van intergemeentelijk subsidiereglement voor KLE's kwam tot stand op basis van: -

Een analyse van de bestaande gemeentelijke subsidiereglementen. Een analyse van de bestaande subsidiereglementen voor KLE's op andere bestuurlijke niveaus. Overleg binnen de raad van bestuur van het Regionaal Landschap (9 maart en 22 juni 2010), waar naast alle gemeenten ook de hogere overheden en het middenveld (natuur-, landbouw-, jacht- en toeristische verenigingen) vertegenwoordigd zijn. Overleg met de landbouwsector (14 april 2010) Overleg met de gemeentelijke milieudiensten (18 mei 2010)

In de gemeenten waar men hiervoor vragende partij was werd het ontwerp van subsidiereglement besproken op gemeentelijke adviesraden (milieuraad, landbouwraad, GNOP commissie, …) en op het college van burgemeester en schepenen. Verslag werking 2011 Uitgave van de wervende infobrochure ‘Werk mee aan een mooier landschap’ over het intergemeentelijk subsidiereglement KLE (gekaderd binnen de totale landschapswerking van RLSD). Elke gemeente die het nieuw reglement goedkeurde, werd afhankelijk van het aantal inwoners 300 tot 500 exemplaren toebedeeld. Vanaf januari kwamen de eerste aanvragen binnen. Daarbij treedt het Regionaal Landschap op als adviseur. Het grootste deel van de subsidieaanvragen betreft de aanplant en het onderhoud van houtige kleine landschapselementen. Bij sommige gemeenten die met het nieuw reglement werken, werd een significante toename van het aantal aanvragen vastgesteld maar dit was niet in alle gemeenten het geval. Op het ambtenarenoverleg van 12 september werd de werking van het nieuwe subsidiereglement geëvalueerd. Op die basis zal het reglement worden aangepast m.b.t. de subsidies voor de aanplant en het onderhoud van knotbomen en houtkanten (voor de aanplant van knotbomen is niet langer een voorafgaand advies van Regionaal Landschap Schelde-Durme vereist; voortaan behouden ook de eigenaars en beheerders die in het kader van het project Houtzoeker hun hout aanbieden, het recht op subsidie. Daarbij zal worden voorgesteld om ook het gebruik van autochtone bomen en struiken (label ‘Plant van Hier’) via deze weg te promoten. Ondertussen werd dit reglement al goedgekeurd door volgende gemeenten: Kruibeke, Hamme, Puurs, Sint-Amands, Zele, Berlare, Wichelen, Wetteren en Melle. Gepland 2012 Gemeentebesturen en gemeentelijke adviesraden kunnen ook dit jaar een uiteenzetting en/of verdere begeleiding over het nieuw reglement aanvragen. Samenwerking en financiering Het project gaat uit van een uitgebreide en permanente samenwerking met de gemeentelijke milieudiensten. De subsidiëring komt van de gemeenten. Elke gemeente beslist autonoom over het begrote budget. Deze actie is opgenomen in de afsprakennota die in overleg met het Agentschap voor Onroerend Erfgoed (gewezen ' Ruimte en Erfgoed) werd opgesteld en gesubsidieerd. Gelinkte acties Actie 22: Trage Wegen, Actie 17: Autochtone Bomen en Struiken, Actie 18: Houtzoeker, Actie 8: Poelenproject, Actie 9: Slotenproject, Actie 19: Herstel van vlasrootputten in Klein-Brabant, Actie 21 Geïntegreerde gebiedsgerichte werking

Actie 21: Geïntegreerde gebiedsgerichte werking Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2009

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Trekker Stijn Van Belleghem, Eliza Romeijn-Peeters, Silvia Vanhoutte, Robbert Schepers Partners Bosgroep Midden Oost-Vlaanderen, VLM, betrokken gemeente- en provinciebestuur, lokale organisaties (natuur, landbouw, jacht, polder, …) Doelgroep Grondeigenaars en gebruikers in de vooropgestelde gebieden Doelstelling Gebiedsgericht ondersteunen van eigenaars en gebruikers bij het nemen van natuur- en landschapsgerichte maatregelen in de vallei van de Maanbeek -Laresloot. Omschrijving Sinds 2006 bouwt het RLSD zijn werking uit via verschillende thematische projecten. Voor heel wat van die projecten zijn eigenaars en gebruikers van de grond in de regio de belangrijkste doelgroep (bvb. poelen, sloten, bedrijfsplanning, landschapsloket, weidevogels, …). Sinds 2009 werkt het Regionaal Landschap samen met de Provincie Oost-Vlaanderen om in een aantal pilootgebieden in Oost-Vlaanderen een geïntegreerde, gebiedsgerichte samenwerking op te bouwen met verschillende besturen en lokale partners. Het kader voor deze gebiedsgerichte samenwerking is 'het realiseren van natuurverbinding gekoppeld aan het beheer van waterlopen, recreatie, mobiliteit,landbouw, educatie,…' In de streek van Schelde en Durme wordt gewerkt in het pilootgebied van 'de Maanbeek -Laresloot'(gemeente Laarne en Wetteren). Verslag werking 2011 In 2011 heeft het Regionaal Landschap de overlegmomenten bijgewoond op de Provincie OostVlaanderen in het kader van geïntegreerde gebiedsgerichte werking. Concreet resulteert dit voor onze streek in een streefbeeld voor de vallei van de Maanbeek-Laresloot (gemeenten Laarne en Wetteren) samen met een uitvoeringsprogramma. Op 6 oktober 2011 werd die goedgekeurd door deputatie. Nadien werd het overleg opgestart met de gemeentebesturen.

Gepland 2012 In 2012 zal in de eerste plaats geïnvesteerd worden in de uitvoering van het project 'Gestroomlijnd Landschap.' Het Regionaal Landschap en de bedrijfsplanner zullen - in opdracht van de Provincie Oost-Vlaanderen- - zich inzetten om acties uit te voeren die betrekking hebben op landschapselementen op particulier terrein. Concreet zullen volgende maatregelen uitgevoerd worden in het projectgebied 'Maanbeek –Laresloot'. -Herstel van beekbegeleidende bomenrijen en houtkanten -Inrichten vispaaiplaats -Optimaliseren wandelnetwerk -Herstel Slotenpatroon - Onderhoud en (her)aanleg specifieke dreef, bomenrij, houtkant.

Samenwerking en financiering Het project 'gestroomlijnd landschap' wordt gefinancierd door de Provincie Oost-Vlaanderen (dienst Milieubeleidsplanning,- Ondersteuning en Natuurontwikkeling) en wordt uitgevoerd in samenwerking met verschillende partners. Gelinkte acties Actie 8, poelenproject, Actie 9, Slotenproject, Actie 16: Landschapsloket,Actie 17 autochtone bomen en struiken, Actie 18 Houtzoeker, Actie 20: intergemeentelijk subsidiereglement voor KLE's, Actie 22: Trage wegen doen herleven

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Actie 22: Trage wegen doen herleven Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2008 Trekker Ilse Smitz, Eliza Romeijn-Peeters (vermoedelijk t.e.m. juni 2012 ) Partners - Gemeentebesturen Berlare, Dendermonde, Hamme, Kruibeke, Laarne, Melle, Puurs, Waasmunster, Wetteren, Wichelen, Temse en Zele - Provincie Oost-Vlaanderen (dienst Mobiliteit; dienst Milieuplanning, Milieu ondersteuning en Natuurontwikkeling; cel GIS; dienst Integraal Waterbeheer; dienst Landbouw en Platteland; provinciale werkgroep natuur en sport) - Provincie Antwerpen (dienst Duurzaam Milieu en Natuurbeleid - Team Natuur en Landschap) - Toerisme Oost-Vlaanderen - IGEMO - Lokaal middenveld (milieu- en natuurverenigingen, landbouwverenigingen, recreatieve en vrije tijdsverenigingen, wijkraden, socio-culturele verenigingen, jeugdverenigingen, …) - vzw Trage Wegen Doelgroepen Brede publiek, gemeentebesturen, eigenaars, gebruikers en aangelanden Doelstellingen - Versterken van het maatschappelijke draagvlak voor trage wegen - Bekomen van een inventaris van de trage wegen in het werkingsgebied RLSD - Bekomen van een maatschappelijk gedragen trage wegenplan in het werkingsgebied RLSD - Realisatie van dit trage wegenplan, enerzijds op het terrein en anderzijds op het niveau van het wettelijke statuut van betreffende trage wegen. Na realisatie wordt een trage wegennetwerk bekomen dat maximaal voldoet aan de huidige maatschappelijke behoeften op het vlak van mobiliteit, recreatief gebruik, landbouwgebruik, natuur- en landschappelijke beleving. Omschrijving De term 'trage wegen' is de verzamelnaam voor het uitgebreide en kleinschalige wegennetwerk dat gebruikt wordt door 'trage' weggebruikers zoals wandelaars, fietsers, ruiters, … Trage wegen vervullen een breed scala aan functies. Ze bieden niet alleen de mogelijkheid tot een duurzaam en veilig verplaatsingsgedrag, maar nemen ook een groot deel van het recreatieve trage verkeer op zich. Daarnaast vervullen trage wegen een belangrijke rol als toegangs- en doorgangsweg voor landbouwverkeer. Ten slotte fungeren heel wat trage wegen als drager van diverse ecologische, landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Trage wegen krijgen niet steeds de aandacht die ze verdienen. Om hieraan tegemoet te komen, stelt het RLSD een trage wegenplan op i.s.m. gemeentebesturen, bewoners en lokale middenveldverenigingen.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

In elk van de deelgebieden (= een deelgemeente of een gehucht) worden volgende fases doorlopen: Fase 1 –Opmaken van een werkkaart op basis van kaartgegevens Om op een weloverwogen manier rond trage wegen te kunnen werken wordt een overzichtskaart, verder werkkaart genoemd. Dit cartografisch overzicht geeft weer welke trage wegen er strikt juridisch gesproken op het terrein aanwezig zouden moeten zijn. Als vertrekpunt voor het opstellen van de werkkaart wordt uitgegaan van de wegen met traag karakter zoals aangeduid op de meest recente topografische kaart. De informatie die we op deze kaarten terugvinden wordt aangevuld met informatie uit de Atlas der Buurtwegen en de wijzigingsdocumenten (nieuwe buurtwegen, afschaffingen en verplaatsingen). Tevens worden ook de ruilverkavelingdossiers geraadpleegd.

Door deze overlay uit te voeren wordt een kaart bekomen met volgende categorieën van trage wegen: -

Buurtweg zichtbaar op meest recente topografische kaart Buurtweg niet zichtbaar op meest recente topografische kaart Feitelijke weg zichtbaar op meest recente topografische kaart (private wegen,feitelijke trage wegen (private wegen die door 30 jaar gebruik het statuut van openbare weg verkregen hebben of private wegen waar de eigenaar recht op doorgang tolereert))

Fase 2 – Opmaken van een evaluatiekaart na terreinbezoek De tweede stap omvat het toetsen van de werkkaart aan de werkelijke situatie op het terrein. Tijdens terreinbezoeken worden gegevens verzameld over traceerbaarheid, toegankelijkheid, knelpunten, gebruikers, …) De verzamelde info en foto's worden door RLSD verwerkt tot een evaluatiekaart, waarop onderscheid gemaakt wordt tussen de toegankelijke en de niet toegankelijke voetwegen. De toetsing op het terrein wordt uitgevoerd door vrijwilligers ('padvinders') uit het georganiseerde verenigingsleven in de streek: wandelen fietsverenigingen, jeugdverenigingen, plattelandsverenigingen, natuurverenigingen, heemkundige kringen, seniorenraden, ... Het betrekken van vrijwilligers bij de inventarisatie vergroot het draagvlak voor trage wegen. Bovendien reiken de vrijwilligers extra kennis over de lokale trage wegen en hun voorgeschiedenis aan. De werving van deze vrijwilligers gebeurt via een oproep in de Landschapskrant, het gemeentelijk infoblad en/of via informele contacten.

RLSD ondersteunt de vrijwilligers door: - Ter beschikking stellen van terreinfiches en werkkaarten - Opleiding: RLSD organiseert voor de start van het inventarisatiewerk een opleiding waarin aangeleerd wordt hoe te inventariseren volgens een gestandaardiseerde techniek. Dit garandeert uniforme inventarisatiegegevens, waarbij de kwaliteit en de detailgraad van de informatie zo min mogelijk afhankelijk is van de inventarisator. Waar nodig worden vrijwilligers begeleid op het terrein om zich verder te bekwamen in het karteren van trage wegen en meer concretere en gebiedsgerichte afspraken te maken. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Attentie: Als waardering voor het vrijwillige engagement schenken we een passende attentie bij het afronden van de inventarisatie.

Fase 3 – Rondvraag bij de bevolking De evaluatiekaart vormt het vertrekpunt voor een publieke rondvraag. Zowel actieve gebruikers (bvb wandelclubs, landbouwers, …), eigenaars en aangelanden maar ook occasionele gebruikers (bvb jeugdverenigingen, socio-culturele verenigingen, inwoners, …) worden uitgenodigd voor een bevraging over de functionaliteit en de toekomst van het trage wegennetwerk. Door de bevolking te betrekken bij het onderzoek kunnen enerzijds de inventarisatiegegevens worden aangevuld met ontbrekende informatie. Anderzijds draagt deze rondvraag bij tot het maatschappelijke draagvlak voor trage wegen. Via de rondvraag worden bovendien extra geïnteresseerden aangetrokken die hun schouders mee onder het project zetten. Tenslotte is het voor het behoud van trage wegen van groot belang dat de wegen regelmatig worden gebruikt. Door in een vroeg stadium de ruimere bevolking te betrekken bij dit project worden trage wegen ruim bekend gemaakt wat meer garanties biedt voor een regelmatig gebruik en een instandhouding op lange termijn. In functie van deze rondvraag worden per deelgebied (= deelgemeente of gehucht) in nauwe samenwerking met het gemeentebestuur twee overlegavonden georganiseerd. - Infoavond: we lichten thema en de te hanteren methodiek toe. Alle aanwezigen krijgen na deze bijeenkomst een vragenlijst mee waarin ze elke trage weg kunnen evalueren (huidige toestand, wenselijke ingrepen). - Evaluatieavond: op basis van de ingevulde vragenlijsten komen we tot een breed gedragen voorstel waarin per trage weg de meerwaarden en de uitdagingen beschreven zijn samen met concrete suggesties. Fase 4: Opmaken en goedkeuren van een maatschappelijk gedragen trage wegenplan (= adviesnota en wenselijkheidskaart) Na afloop van de rondvraag wordt per deelgebied een trage wegenplan opgemaakt. Deze bestaat uit een: - Verslag van de inspraakronde: zowel van de ingestuurde vragenlijsten als de discussies tijdens de info- en evaluatieavond). - Adviesnota: per voetweg de voorgestelde onderhouden/of aanpassingswerken. - Wenselijkheidskaart: hierop zijn de voorgestelde onderhoud- aanpassingswerken vertaald in een overzichtelijke kleurencode. De gebruikte kleurencodes zijn zowel een indicatie voor het type aanpassingswerken als voor het draagvlak van de voorgestelde ingrepen. - Legende bij de gebruikte kleurencodes op de wenselijkheidskaart. De adviesnota en de wenselijkheidkaart dienen goedgekeurd te worden door de gemeenteraad. Vervolgens wordt er samen met het gemeentebestuur per deelgebied een keuze gemaakt van de meest prioritaire acties uit de adviesnota. Voor deze trage wegen worden inrichtingen beheersmaatregelen uitgewerkt, nadat de huidige toestand, de juridische situatie, het referentiebeeld, en een financiële raming werden onderzocht. Fase 5: Realisatie van het inrichtings- en/of beheersplan Na goedkeuring van het inrichtings- en/of beheersplan wordt overgegaan tot de effectieve herwaardering- of (her)inrichtingswerkzaamheden. Hierbij ondersteunt RLSD de gemeente (financieel en logistiek) bij de realisatie van volgende types werken: -

Aanleg, herstel en achterstallig beheer van onverharde tracés van trage wegen • Achterstallig maaien of ontstruiken van de bedding van verwaarloosde tracés • Aanleg knuppelpaden • Aanleg brugjes over sloten en grachten • Ontharden van ongewenst verharde tracés

Achterstallig maaibeheer of ontstruiken van bermen langs trage wegen

Herstel en plaatsing van afsluitingen langs trage wegen

Achterstallig onderhoud van houtige landschapselementen langs trage wegen • Knotten van knotbomen, afzetten van houtkanten Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

•

Snoeien van hagen en heggen

Aanplantingen langs trage wegen: solitaire bomen, bomenrijen, hagen, heggen, houtkanten.

Werken aan waterlopen langs trage wegen • Natuurlijke oeverversteviging • Achterstallig onderhoud oevervegetatie

Recreatieve inrichting en randinfrastructuur • Rustpunten (bank, vuilnisemmer, …) • Infrastructuur voor selectieve toegankelijkheid (veerooster, draai- en kantelpoortjes, …) • Bebording: plaatsen van trage wegen naambordjes en infoborden

Bij opmaak van de bestekken wordt steeds de nodige aandacht besteed aan de duurzaamheid van de uit te voeren werken (FSC-hout, Plan van Hier, beperking schade aan vegetatie en oevers, afvoeren van maaisel en snoeihout, …). De uitvoering van de werken wordt aangestuurd en van nabij opgevolgd door RLSD. De eigenlijke uitvoering van de werken gebeurt door de gemeente zelf, een geselecteerde aannemer, een landbouwer (via vennoten systeem van bvb. agro│aanneming) of een sociaal-economie bedrijf rekening houdende met de aard van de vooropgestelde werken. Fase 6: Regulier onderhoud, nazorg en opvolging RLSD maakt per deelgebied een beknopt beheersplan op. De uitvoerende diensten van de gemeente staan in voor het reguliere beheer van de trage wegen. RLSD stelt zijn kennis en ervaring rond het thema ook na opmaak van het beheersplan ter beschikking van de gemeente. Dit gebeurt enerzijds door de gemeente op vraag van de betrokken gemeentediensten ad hoc te adviseren over het beheer van de trage wegen. Daarnaast wordt een regelmatig gezamenlijk structureel overleg met de gemeentes opgezet waar beheer, onderhoud en gebruik van trage wegen besproken worden. Dit overleg vormt tevens een platform om ervaringen uit te wisselen en te werken aan gemeentegrensoverschrijdende initiatieven (bvb. recreatieve routes en netwerken) i.v.m. trage wegen.

In 2011 werden 4 nieuwe rondvraag processen opgestart en afgerond. Daarnaast werd vooral tijd geïnvesteerd in het uitvoeren van terreinrealisaties die voortvloeiden uit vroegere adviesnota's trage wegen. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de realisaties per gemeente.

1. Stad Dendermonde In de stad Dendermonde is het Regionaal Landschap actief geweest in de deelgemeenten Oudegem en Schoonaarde. Oudegem: In Oudegem heeft het Regionaal Landschap zich gefocust op het verdere herstel van twee belangrijke trage verbindingswegen:'het Appels baantje' en 'de Warandelwegel '. Dit in uitvoering van de adviesnota trage wegen van Oudegem die is goedgekeurd in oktober 2009. Het Appels baantje Het ‘Appels baantje’ (buurtweg nrs 81, 82 en 84) is de vroegere trage verbinding tussen de deelgemeente Appels en het station van Oudegem. Geografisch situeert deze trage weg zich tussen de Lindestraat in Appels en de F. Vertongenstraat in Oudegem. De lokale bevolking van Oudegem vroeg tijdens de publieke rondvraag om deze verbinding te herstellen met aandacht voor fietsers. Het herstel van het ‘Appels baantje’ verloopt in verschillende fases. De eerste fase werd gerealiseerd in het najaar 2010 (oeverversterking en knotwerken). In 2011 werd werk gemaakt van de opstart van de e 2 fase (aanleg half verharding, vrijkappen pad, aanplantingen). Op 13 oktober 2011 werd een contactavond georganiseerd door het Regionaal Landschap en het stadsbestuur van Dendermonde voor de eigenaars, pachters en aangelanden. Een 10-tal personen daagden op en het voorstel werd e positief onthaald. Vervolgens werd in oktober 2011 voor de 2 fase een stedenbouwkundige vergunning aangevraagd door het Regionaal Landschap bij het stadsbestuur van Dendermonde. Het Regionaal Landschap initieerde verder -samen met het stadsbestuur- het overleg rond het herstel van het Appels baantje ter hoogte van het bedrijf KIMCO zodat in een latere fase ook dit deel van het Appels baantje kan hersteld worden.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

De Warandewegel De 'Warandewegel' (buurtweg 79) is een trage verbinding tussen de Oudegemse baan en de Lindestraat in Appels. Deze weg wordt veel gebruikt door fietsers doch is niet altijd comfortabel noch veilig. De lokale bevolking van Oudegem vroeg tijdens de publieke rondvraag om deze trage verbinding te herstellen met aandacht voor fietsers. De eerste fase werd gerealiseerd in het najaar 2010 i.s.m. het stadsbestuur (aanplanting haag, ruimen Wijzerbeek, herstel duiker). In 2011 werd werk e gemaakt van de opstart van de 2 fase (aanleg halve verharding). Alle eigenaars/pachters/aangelanden (5-tal) werden geĂŻnformeerd per brief in september 2011. Vervolgens werd in oktober 2011 voor deze werken een stedenbouwkundige vergunning aangevraagd door het Regionaal Landschap bij het stadsbestuur.

Schoonaarde: In Schoonaarde werd de rondvraag opgestart en afgerond. De infoavond en evaluatieavond vonden plaats op 8 juni 2011, respectievelijk 5 oktober 2011. In aanloop van deze avonden maakte RLSD een evaluatiekaart en evaluatiebundel op, gebaseerd op de eerder opgestelde werkkaart en grondige terreinbezoeken. De opkomst op beide infoavonden en het aantal ingevulde evaluatiebundels was bevredigend. De resulaten werden samengevat in een verslag en vervolgens verwerkt in een adviesnota met bijhorende wenselijkheidskaart. Deze werden ter goedkeuring voorgelegd aan het college van burgemeester en schepenen.

2. Gemeente Hamme In de gemeente Hamme is het Regionaal Landschap actief geweest in de deelgemeenten Moerzeke en Hamme centrum.

Moerzeke: In Moerzeke heeft het Regionaal Landschap zich gefocust op het verder herstel van twee belangrijke verbindingswegen 'de Gaendijk' en de trage verbindingen in het reservaat Moerzeke -Kastel. Deze suggesties werden opgenomen in de adviesnota die goedgekeurd werd door de gemeenteraad op 9 september 2009.

De Gaendijk in Moerzeke De Gaendijk (buurtweg 140) is een toegankelijke, onverharde dijkweg tussen de Kleinbroekstraat en de Aubroeckstraat in Moerzeke (Hamme). De lokale bevolking van Moerzeke vroeg tijdens de publieke rondvraag om de weg comfortabeler te maken. Het grootste deel van de werken werd Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

uitgevoerd in 2010 (brugje herstellen, trapje aanleggen, aanplantingen,verkeersremmende paaltjes plaatsen,…). In het voorjaar van 2011 werd bijkomend een zitbank geplaatst uit duurzaam, FSC gelabeld hout en een informatiebord geplaatst met gedragsregels voor recreanten. Tevens werd samen met het gemeentebestuur van Hamme de verkeersborden en de toeristische wegwijzers herschikt teneinde de landschappelijke vervuiling van het te veel aan borden aan te pakken.

Natuurreservaat Scheldevallei Moerzeke-Kastel (E374) In 2010 werden de trage wegen in het natuurreservaat Moerzeke -Kastel ingericht. In 2011 werd nog een infobord geplaatst met gedragsregels voor recreanten.

Hamme centrum In Hamme-centrum werd de rondvraag opgestart en afgerond. De infoavond en evaluatieavond vonden plaats op 20 januari 2011, respectievelijk 5 mei 2011. In aanloop van deze avonden maakte RLSD een evaluatiekaart en evaluatiebundel op, gebaseerd op de eerder opgestelde werkkaart en grondige terreinbezoeken. De reacties ontvangen tijdens deze infoavonden en de ingevulde evaluatiebundels werden verwerkt in een rondvraagverslag, adviesnota en wenselijkheidskaart. Deze werden door het college van burgemeester en schepenen goedgekeurd op 26 juli 2011. Vervolgens stelde de milieudienst samen met de bevoegde schepen een prioriteitenlijst op. In samenspraak met de milieuambtenaar en de mobiliteitsambtenaar stelde RLSD een plan van aanpak op. Op 8 november 2011 stelde RLSD de plannen voor op de Landbouwraad en vroeg hun advies ivm de plaatsing van landbouwsluizen op de trage wegen 7a en 7b. Op vraag van de Landbouwraad werd persoonlijk het advies hieromtrent gevraagd aan alle betrokken gebruikers op 7 december 2011Het verslag van deze contactavond werd overgemaakt aan het college van Burgemeester en schepenen.

3. Laarne In de gemeente Laarne is het Regionaal Landschap actief geweest in de deelgemeenten Kalken en Laarne. Voor beide deelgebieden stelde RLSD een bebordingsplan op. Voor het behoud van het trage wegen netwerk is het van groot belang dat de wegen regelmatig worden gebruikt. Het plaatsen van straatnaamborden draagt in grote mate bij aan de bekendmaking van de voetwegen en dus ook tot het onderhoud ervan. Daarom hecht RLSD veel belang aan de bebording. De bebordingsplannen bevatten zowel toegankelijke voetwegen die meteen kunnen bewegwijzerd worden als voetwegen die eerst ingrijpende aanpassingswerken vereisen. Bovendien bevatten ze info over het al dan niet reeds aanwezig zijn van een plaats voor aanhechting (paal of gevel), het type bordje dat geplaatst zal worden (groot type met naam van de trage weg of klein type met enkel een symbool) en de eventuele volksnaam en/of naam uit de Atlas der Buurtwegen. Voor het verzamelen van de info nam RLSD het grootste deel voor zijn rekening. Een beperkt deel van de terreinbezoeken werden gedaan door een vrijwilliger. En wat betreft de volksnamen werd het advies gevraagd van de Heemkundige kring Castellum. De bebordingsplannen werden ter aanvulling en ter goedkeurig overgemaakt aan de gemeente. Laarne Trage weg 3a Trage weg 3A (voetweg 95) vormt een aangename trage verbinding tussen de Schoolstraat en de Meersstraat ten noorden van het dorpscentrum van Laarne. Het loopt door een zeer rustige en landschappelijk zeer waardevol gebied, nl de vallei van de Maanbeek. Deze trage weg is over een groot deel niet toegankelijk. Het ontoegankelijke deel is afgesloten door veeafsluitingen. Deze voetweg loopt dwars door een populierenbos en een weide. Ter hoogte van het midden dwarst de Maanbeek deze voetweg. RLSD stelde voor deze voetweg een inrichtings- en beheersplan op en organiseerde op 4 juli een infovergadering voor de aangelanden. Tijdens dit overleg bleek dat de aanwezigen niet allemaal op één lijn stonden. Om deze reden werd een terreinbezoek gemaakt met een van de betrokkenen om de Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

plannen concreet uiteen te zetten. Vervolgens werd het inrichtings- en beheerplan aangepast en opnieuw voorgesteld aan de milieuambtenaar en schepen. Kalken In Kalken werd de rondvraag opgestart en afgerond. De infoavond en evaluatieavond vonden plaats op 18 mei 2011, respectievelijk 5 september 2011. In aanloop van deze avonden maakte RLSD een evaluatiekaart en evaluatiebundel op, gebaseerd op de eerder opgestelde werkkaart en grondige terreinbezoeken. De reacties ontvangen tijdens deze infoavonden en de ingevulde evaluatiebundels werden verwerkt in een rondvraagverslag, adviesnota en wenselijkheidskaart. Deze werden door het college van burgemeester en schepenen goedgekeurd op 6 oktober 2011. Het CBS stelde meteen ook een prioriteitenlijst op. In overleg met de betrokken schepen en de milieuambtenaar stelde RLSD een actieplan op. Een eerste verkennend terreinbezoek werd reeds afgelegd.

4. Waasmunster In Waasmunster is het Regionaal Landschap actief geweest voor de verdere uitvoering van de adviesnota Waasmunster ten zuiden van de E17. Het Regionaal Landschap heeft zich gefocust op het herstel van de trage wegen 18a en 'de Sterrewegels'. Deze suggesties werden opgenomen in de adviesnota die goedgekeurd werd door de gemeenteraad in januari 2010.

Trage weg 18a Trage weg 18a (buurtweg nr 62) is een deels toegankelijke, onverharde weg tussen de Stationstraat en de Wareslagstraat te Waasmunster. Momenteel loopt de weg deels door een weide en gracht. De lokale bevolking van Waasmunster vroeg tijdens de publieke rondvraag om de weg terug toegankelijk en comfortabel te maken. Voor deze weg werd in 2011 door het Regionaal Landschap een inrichtingen beheerplan opgemaakt dat goedgekeurd werd door het College van Burgemeester en Schepenen. In december 2011 werden alle eigenaars persoonlijk geïnformeerd door het RLSD en het voorstel werd positief onthaald.

Sterrewegels In januari 2010 vond een rondvraag plaats in voorbereiding van het trage wegenplan voor het deelgebeid Waasmunster ten zuiden van de E17. De 'Sterrewegel' en enkele buurtwegen in de nabije omgeving werden niet opgenomen in de publieke rondvraag omdat deze wegen in het verleden op redelijk wat protest stuitten vanuit de bevolking. De reden was dat het gemeentebestuur in deze omgeving plannen had om te onteigenen en geasfalteerde fietspaden aan te leggen. Onlangs zijn deze plannen nu voorgoed opgeborgen. Het Regionaal Landschap en het gemeentebestuur van Waasmunster organiseerden een info- en discussieavond op,28 april 2011 om de gewijzigde plannen voor te stellen, nl. de openstelling van een aantal buurtwegen voor wandelaars. Het streefbeeld zijn gras- en grondpaden geïntegreerd in het (landbouw)landschap. Op de info -avond waren een 20-tal personen aanwezig. Het Regionaal Landschap heeft in 2011 een definitief inrichtingen beheersplan opgesteld en dit is goedgekeurd door het College van Burgemeester en Schepenen.

5. Wetteren In Wetteren is het Regionaal landschap afgelopen jaar actief geweest voor de uitvoering van de Broekstraatweg die opgenomen zijn op de toeristische trage wegenkaart van de gemeente Wetteren.

De Broekstraatweg De Broekstraatweg (buurtweg 87) is een toegankelijke trage weg tussen de Broekstraat en de Brusselsesteenweg in Wetteren. In functie van het comfort van de wandelaars werd in najaar 2010 een aantal werken uitgevoerd (plaatsen nieuwe houten afsluiting, aanbrengen van natuurvriendelijke oeverbeschoeiing). Door wateroverlast is in de winter van 2011 redelijk wat zand van het pad in het grachtje geërodeerd waardoor het pad deels onbruikbaar werd. In het voorjaar 2011 werden een Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

aantal herstelwerken gedaan. Het pad werd iets breder gemaakt door de oeverbeschoeiing wat meer naar binnen te plaatsen. Nadien werd het pad ingezaaid met gras zodat er snel een grasmat ontwikkelde die de grond bovenaan vasthoudt en beschermd tegen erosie. Voor de uitvoering van deze werken werd er intensief overleg gepleegd met de twee aangelanden.

6. Wichelen In Wichelen is het Regionaal Landschap actief geweest in de deelgemeente Wichelen nl. de trage wegen 10a, 10c en de trage weg 25b. Deze suggesties werden opgenomen in de adviesnota trage wegen die goedgekeurd is door de gemeenteraad in januari 2010. Daarnaast werd ook het herstel van het trage wegje Eetgoed in Serskamp opgestart. Er werden inrichtingsplannen opgemaakt voor deze wegjes die goedgekeurd zijn door het College Van Burgemeester en Schepenen. Tevens zijn er in 2011 ook een 2-tal zitbanken geplaatst.

Trage weg 10a en 10c Trage wegen 10 a & c (respectievelijk buurtwegen 66, 59 & 70) vormen verbindingen tussen Strijp en Hulst. Op sommige plaatsen worden deze voetwegen mee omgeploegd door landbouwers. De lokale bevolking van Wichelen vroeg tijdens de publieke rondvraag om de weg terug volledig toegankelijk te maken. In het inrichtingsvoorstel worden naast het opnieuw toegankelijk maken van de wegjes ook de aanplant van knotbomen en hagen voorgesteld. Het Regionaal Landschap overlegde in 2011 met een 10-tal eigenaars/pachters langs deze trage wegjes. Elke eigenaar werd telefonisch gecontacteerd en minstens 1 keer bezocht door de bedrijfsplanner van het Regionaal Landschap. Geen enkel eigenaar ging tot nu toe in op het voorstel. Een 2-tal eigenaars zullen later opnieuw bezocht worden daar er een mogelijkheid is om hen alsnog te overtuigen via beheersovereenkomst van de VLM en/of het gemeentelijk subsidiereglement kleine landschapselementen. Trage weg 25a Trage weg 25b (buurtweg nr. 96) vormt de verbinding tussen Rimeir en trage weg 25a. Op enkele meters (waar hij mee omgeploegd wordt in een maïsakker) na is de weg volledig toegankelijk. De lokale bevolking van Wichelen vroeg tijdens de publieke rondvraag om de weg volledig toegankelijk te maken. Het Regionaal Landschap kreeg in de zomer van 2011 de toestemming om langs deze trage weg een gemengde haag (80% veldiep, 20% veldesdoorn). aan te planten. Dit over een afstand van 150 meter. De werken werden opgestart in het najaar 2011. Nadien zal de eigenaar/pachter subsidies aanvragen -via het subsidiereglement kleine landschapselementen- bij de gemeente Wichelen voor het beheer van deze haag Een klein stukje van buurtweg nr. 96 kruist het landbouwperceel. Het Regionaal Landschap heeft de eigenaars/pachters en aangelanden overtuigd om deze buurtweg te verleggen naar de perceelsgrens. De gemeente Wichelen is in de zomer van 2011 gestart let een verleggingprocedure voor deze buurtweg. Plaatsing zitbanken Het Regionaal landschap vervaardigde een 2-tal picknickbanken. Deze werden in juni 2011 geplaatst langs 'Heide' en 'de Watermolenweg'. Het Regionaal Landschap vroeg voor deze laatste locatie een stedenbouwkundige vergunning aan en deze werd goedgekeurd. De werken werden uitgevoerd door een sociaal economiebedrijf.

Wegje eetgoed In de deelgemeente Serskamp diende er zich een opportuniteit aan om een trage weg te herstellen tussen de Eetgoedstraat en de Schoolstraat in Wichelen. Het wegje maakt deel uit van de Bloso – mountainbikeroute. Het wegje is ook een belangrijke ontsluitingsweg voor het speelbos. Naar de toekomst toe zal deze trage weg nog verder aan belang winnen omwille van de verder uitbreiding van het boscomplex. Het wegje ligt er erg drassig bij en er zijn diepe karrensporen. In het najaar werd een inrichtings- en beheersplan opgemaakt dat goedgekeurd is door het College Van Burgemeester en Schepenen. Alle eigenaars/pachters/aangelanden (5-tal) werden geïnformeerd per brief in oktober Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

2011. Vervolgens werd in november 2011 voor deze werken een bestek opgemaakt en werden de werken opgestart.

7. Berlare In Berlare is het Regionaal Landschap actief geweest in de deelgemeenten Berlare, Overmere en Uitbergen. Voor alle deelgebieden stelde RLSD een bebordingsplan op. Voor het behoud van het trage wegen netwerk is het van groot belang dat de wegen regelmatig worden gebruikt. Het plaatsen van straatnaamborden draagt in grote mate bij aan de bekendmaking van de voetwegen en dus ook tot het onderhoud ervan. Dit alles verklaart de grote aandacht dat RLSD besteedt aan de bebording. De bebordingsplannen bevatten zowel toegankelijke voetwegen die meteen kunnen bewegwijzerd worden als voetwegen die eerst ingrijpende aanpassingswerken vereisen. Bovendien bevatten ze info over het al dan niet reeds aanwezig zijn van een plaats voor aanhechting (paal of gevel), het type bordje dat geplaatst zal worden (groot type met naam van de trage weg of klein type met enkel een symbool) en de eventuele volksnaam en/of naam uit de Atlas der Buurtwegen. Voor het verzamelen van de info deed RLSD het opzoekingswerk en de terreinbezoeken. Voor de volksnamen werd het advies gevraagd van de Heemkundige kringen van Berlare en Overmere. De bebordingsplannen werden ter aanvulling en ter goedkeurig overgemaakt aan de gemeente.

Berlare Trage weg 2f Trage weg 2f (voetweg 156) is een buurtweg die druk gebruikt wordt door voetgangers, fietsers, ruiters en door de lokale landbouwers (eigenaars van de buurtweg). Het vormt een aangename wandelroute doorheen het Berlare Broek tussen de Turfputstraat en de woonwijk rond de Bareldonkdreef. Deze trage weg is over de hele lengte toegankelijk, maar uit de rondvraag kwam de vraag om het wegdek te effenen en een toegangspoortje aan te passen zodat deze voetweg ook voor rolstoelen en buggy's vlot toegankelijk is. Hierover wordt enkele keren met de eigenaars onderhandeld. Zij verkiesden om de werken op eigen kosten te laten uitvoeren. RLSD volgde dit vervolgens van op afstand op. Heden is het wegdek hersteld met een nieuwe halfverharding en het poortje is verwijderd.

Trage wegen 17a en 17b Deze voetwegen (buurtwegen 106, 104, 144) liggen in elkaars verlengde en lopen door een zeer rustige en landschappelijk zeer afwisselende omgeving (bossen, weiden, akkers, dijken,â&#x20AC;Ś). Ze zijn over een groot deel niet langer toegankelijk. Uit de rondvraag kwam de vraag om de wegen te heropenen voor wandelaars. We stelden een inrichtings- en beheersplan op dat werd voorgesteld aan de eigenaars op in infoavond (5 juli 2011). De voorgestelde inrichting betrof 2 veepoortjes, vlonderpad, 1 brugje en het opnieuw openen van de voetweg. Op de infoavond bleek dat er heel wat tegenstand bestond, waarop de betrokken schepen besliste het voorstel in te trekken.

Plaatsing zitbank Het Regionaal landschap vervaardigde een picknickbank. Deze werden in juli 2011 geplaatst aan langs het pompstation (Polder tussen Schelde en Durme) aan het begin van trage weg 9a. Het Regionaal Landschap vroeg hiervoor een stedenbouwkundige vergunning aan en deze werd goedgekeurd. De werken werden uitgevoerd door een sociaal economiebedrijf.

Trage weg 9a TW 9A is een verbindingswegje tussen de Donklaan en (een zijwegje van) de Turfputstraat, parallel aan de N467, ten westen van het Berlare-dorp. Het is over de hele lengte toegankelijk, maar er tijdens de winter moeilijk toegankelijk voor fietsers door de slecht staat van het wegdek. Nochtans maken veel (jonge) fietsers van deze weg gebruik, waaronder veel leden van de plaatselijke Chiro. Uit de Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

rondvraag kwam de vraag om er voor te zorgen dat deze trage weg winter en zomer berijdbaar moet zijn voor fietsers.

RLSD maakte voor deze trage weg een inrichtings- en beheersplan op, vroeg een stedenbouwkundige vergunning en stelde een bestek op, gunde de werken en volgde de werken op. Een halfverharding werd aangelegd (fundering van Copro-gekeurd gebroken betonpuin, toplaag van ternair zand). Om de inpak op het landschap te minimaliseren werd gekozen voor een tweesporenpad (gelijk aan het huidige) en een toplaag met een neutrale kleur (ternair zand). Op advies van Polder Tussen Schelde en Durme werd de weg in totaal 20 cm opgehoogd zodat overstroming van de aangrenzende gracht tijdens het werken van de pompen van het pompgebouw wordt verhinderd. De werken werden uitgevoerd.

Overmere In Overmere werd de rondvraag opgestart en afgerond. De infoavond en evaluatieavond vonden plaats op 18 mei 2011, respectievelijk 29 augustus 2011. In aanloop van deze avonden maakte RLSD een evaluatiekaart en evaluatiebundel op, gebaseerd op de eerder opgestelde werkkaart en grondige terreinbezoeken. De reacties ontvangen tijdens deze infoavonden en de ingevulde evaluatiebundels werden verwerkt in een rondvraagverslag, adviesnota en wenselijkheidskaart. Deze werden aan het college van burgemeester en schepenen voorgelegd ter goedkeuring.

Uitbergen Deelgemeente Uitbergen ligt voor een groot deel in Sigma-gebied, verder liggen verschillende voetwegen op terreinen in eigendom/beheer van vzw Durme, TDS en ANB. Aangezien de mogelijkheden om te werken rond trage wegen daardoor ruimtelijk zeer beperkt is, besloot RLSD het hele trage wegenproces in Uitbergen te beperken. Op basis van de gegevens van de padvinders en enkele mondelinge gesprekken werd een wenselijkheidskaart opgesteld.

8. Zele Het Regionaal Landschap was actief in het deelgebied Zele ten W van N47. Er werd in de zomer van 2011 inrichtingen beheersplannen opgesteld voor de trage wegjes 31b, 21a, 21b en 1b. Dit in uitvoering van de adviesnota die werd goedgekeurd door de gemeenteraad in mei 2010. De inrichtingsplannen werden goedgekeurd door het college van Burgemeester en Schepenen.

Trage weg 31b Deze weg is een trage verbinding tussen de Keltenlaan en de Dijkstraat,ten zuidoosten van Zele centrum. Uit de rondvraag kwam de vraag om deze weg open te stellen waarbij rekening gehouden wordt met de landbouwactiviteit. Vanuit de gemeente Zele komt ook de vraag om de trage weg 31b in te richten als functionele fietsverbinding. Het Regionaal landschap start in de winter 2011 het overleg op met de eigenaars/pachters/aangelanden.

Trage weg 21a en 21b Deze trage wegen zijn twee doodlopende trage wegen ten zuidwesten van Zele centrum. Ze liggen beiden in de nabije omgeving van het waterwinningstation. Trage weg 21A vertrekt vanaf de Hastraat; trage weg 21B vertrekt vanaf Meerskant. De lokale bevolking vroeg om deze twee wegen met elkaar te verbinden zodat er een recreatieve oost -west verbinding zou ontstaan voor wandelaars. Het Regionaal landschap start in de winter 2011 het overleg op met de eigenaars/pachters/aangelanden.

Trage weg 1B Trage weg 1B is een trage verbinding door het bos tussen de Koelaarstraat en Goeiende ten noorden van Zele-centrum. Uit de rondvraag kwam de openstelling van deze trage weg als prioritair naar voor. Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

Openstelling zou een functionele en recreatieve meerwaarde bieden voor wandelaars en fietsers. Regionaal landschap start in de winter 2011 het overleg op met de eigenaars/pachters/aangelanden.

Overmere

9. Puurs Het Regionaal Landschap was actief in de deelgemeente Liezele. In het najaar 2010 stelde het Regionaal Landschap inrichtingen beheersplannen op voor twee trage wegjes (trage weg 4b en 10b). Deze voorstellen werden goedgekeurd door het College Van Burgemeester en Schepenen. Het gemeentebestuur diende samen met het Regionaal Landschap een subsidie -aanvraag in bij het Scheldelandschapspark voor de financiering van trage weg 10b (buurtweg 25 en voetweg 33). Deze subsidie -aanvraag werd goedgekeurd door de Vlaamse Landmaatschappij. Op vraag van de lokale bevolking zal het Regionaal landschap deze weg inrichten voor functioneel fietsverkeer. Naast de eisen van de beoogde gebruikersgroepen (comfort e.d.) worden steeds mogelijkheden opgenomen om de wegen ecologisch op te waarderen. Concreet wordt een half verharding voorzien in combinatie met de aanplanting van een meidoornhaag. Het Regionaal Landschap nodigde alle eigenaars/pachters en aangelanden uit op 29 juni 2011 voor een info -avond i.s.m. het gemeentebestuur. Meerdere eigenaars en gebruikers dienden bezwaar in. Het gemeentebestuur stelde vast dat voor de verbetering van deze buurtweg een te beperkt draagvlak is bij de eigenaars. De gemeente wenst de oorspronkelijke optie om het rijcomfort te verbeteren voor fietsers definitief te verlaten.

10. Melle De rondvraag werd opgestart in Melle. RLSD stelde het project voor aan de betrokken ambtenaren en schepenen op een startvergadering , RLSD stelde de werkkaarten op en verzorgde een opleiding voor padvinders op 5 december 2011.

Studie- en praktijkmoment trage wegen Het trage wegenproject kreeg afgelopen half jaar bekendheid op het niveau van de Provincie OostVlaanderen via studie- en praktijkmomenten waarop het Regionaal Landschap (mee) instond voor de organisatie. -Op 1 februari 2011 was het Regionaal Landschap uitgenodigd om te komen spreken op de praktijkdagen ‘natuurtechnische inrichting van trage wegen’ die georganiseerd werden door de Provincie Oost-Vlaanderen en vzw Trage wegen. -Op 15 februari 2011 organiseerde het Regionaal Landschap voor deze praktijkdagen een excursie naar enkele voorbeeldrealisaties. De doelgroep bestond uit lokale ambtenaren en schepenen van de Provincie Oost-Vlaanderen. Er waren een 40-tal aanwezigen. Expertenwerkgroep Gemeenten, intercommunales en heel wat regionale landschappen maken werk van trage wegen. De provinciale overheden ontwikkelen plannen, studiebureaus werken commerciële tragewegenformats uit. De ervaringen en de kennis op het terrein worden vandaag dus door vele actoren opgedaan. Een goede zaak, want de effectiviteit en de reikwijdte vergroot zo aanzienlijk. Net omdat er zoveel actoren met trage wegen bezig zijn, wil de vzw Trage Wegen de valkuil van de versnippering (en bijgevolg het verlies aan efficiëntie) tijdig aanpakken. Daarom richtten zij een expertennetwerk op dat de kennishouders bij elkaar brengt, de ervaringen op het terrein bundelt en de methodieken en oplossingen vervolgens opnieuw uitdraagt. Aangezien RLSD de laatste jaren veel ervaring opdeed met betrekking het opstellen en realiseren van trage wegenplannen, werd RLSD gevraagd deel te nemen aan deze expertenwerkgroep. Een eerste informele informatieuitwisseling gebeurde in de loop van 2011. Een startvergadering vond plaats op 17 november 2011. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Dag van de Trage Weg De ‘Dag van de trage weg’ is een actieweekend om het belang van trage wegen extra in de verf te zetten. Verenigingen, besturen en buurtbewoners slaan de handen in elkaar om een actie rond trage wegen te organiseren. Doel van de campagne: trage wegen terug toegankelijk maken en mensen ertoe aanzetten om de trage wegen te gebruiken als veilig en leuk alternatief voor onze steeds drukker wordende verkeerswegen. RLSD greep de 'Dag van de trage weg' aan om alle partnergemeenten van het PDPO-project (Berlare, Dendermonde, Hamme, Laarne, Waasmunster, Wichelen en Zele) op te roepen om 2 extra voetwegen aan te pakken. Alle aangeschreven gemeenten deden mee. Naar aanleiding van het actieweekend -22 en 23 oktober 2011- verstuurden we een gemeenschappelijk persbericht, waarin we alle recent uitgevoerde bekendmaakten. Hiermee gaf elke gemeente een krachtig signaal aan zijn inwoners, en de deelnemers van de trage wegenrondvraag in het bijzonder, dat ze de trage wegen ernstig neemt. Bovendien zorgde deze oproep ervoer dat de gemeente een extra inspanning leverden. De vorderingen die in 2011 gemaakt werden in de trage wegen werking zijn schematisch weergegeven in Tabel 20 Tabel 20: Vorderingen trage wegen werken Deelgebied

Moerzeke

Oudegem

Laarne Waasmunster ten zuiden van de E17

Fase 1/01/2011 Opmaak visie en herwaarderingsplan afgerond, goedkeuring gemeenteraad (GR) op 9 september, inrichtingen beheersmaatregelen uitgewerkt ( start fase 5) Opmaak visie en herwaarderingsplan afgerond, goedkeuring GR op 14 oktober ( einde fase 4) Opmaak visie en herwaarderingsplan afgerond, goedkeuring GR ( einde fase 4) Opmaak visie en herwaarderingsplan afgerond, goedkeuring GR ( einde fase 4)

Fase 31/12/2011 inrichtingen beheersmaatregelen afgewerkt (einde fase 5)

inrichtingen beheersmaatregelen bijna afgewerkt (einde fase 5) inrichtingen beheersmaatregelen bijna afgewerkt (einde fase 5) inrichtingen beheersmaatregelen opgestart (einde fase 5)

Berlare

Opmaak visie en herwaarderingsplan afgerond, goedkeuring GR ( einde fase 4)

Inrichting- en beheersmaatregelen uitgewerkt

Wichelen

Opmaak visie en herwaarderingsplan afgerond, goedkeuring GR ( einde fase 4)

Inrichting- en beheersmaatregelen opgestart

Zele ten westen van de N47

Opmaak visie en herwaarderingsplan afgerond, goedkeuring GR ( einde fase 4)

Inrichting- en beheersmaatregelen opgestart

Overmere

Inventarisatie afgerond (einde fase 2)

Kalken

Inventarisatie afgerond (einde fase 2)

Hamme centrum

Inventarisatie afgerond (einde fase 2)

Schoonaarde

Inventarisatie afgerond (einde fase 2)

Liezele

Rondvraag gestart (fase 3)

Melle

Uitbergen

Rupelmonde en Bazel

Opmaak adviesnota en wenselijkheidskaart afgerond (einde fase 4) Opmaak adviesnota en wenselijkheidskaart afgerond (einde fase 4) Start realisatie inrichtings- en beheersplan (start fase 5) Opmaak adviesnota en wenselijkheidskaart afgerond (einde fase 4) Opmaak visie en herwaarderingsplan afgerond, goedkeuring gemeenteraad (einde fase 4) Opmaak van werkkaarten afgerond (einde fase 1) Opleiding padvinders afgerond Opmaak adviesnota en wenselijkheidskaart afgerond (einde fase 4) Startvergadering georganiseerd met gemeentebestuur (opstart fase 1)

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Inrichting trage weg in Wichelen met zitbank en infobord

Een overzicht van de georganiseerde inspraak- en discussievergaderingen is opgenomen in Tabel 21. Tabel 21: Overzicht inspraak- en discussievergaderingen Datum 20/01/2011 28/02/2011 16/05/2011 5/05/2011 18/05/2011 4/06/2011 8/06/2011 5/07/2011 29/08/2011 5/09/2011 5/10/2011

Omschrijving Infoavond Hamme-centrum

info- en discussieavond Waasmunster 'Sterrewegels' Infoavond Overmere Evaluatieavond Hamme-centrum Infoavond Kalken

info- en discussieavond Laarne 'trage weg 3a' Infoavond Schoonaarde

info- en discussieavond Berlare 'trage wegen 17a en 17b' Evaluatieavond Overmere Evaluatieavond Kalken Evaluatieavond Schoonaarde

# deelnemers 23 20 27 22 15 5 27 10 22 14 16

Een overzicht van de contactavonden met de eigenaars/aangelanden is opgenomen in Tabel 22 Datum 4/7/11 5/7/11 13/10/11 7/12/11

Omschrijving Contactavond Laarne: trage weg 3A Contactavond Berlare: trage weg 17A en 17B Contactavond Dendermonde: Contactavond Hamme centrum : trage weg 7A en 7B

# deelnemers 5 10 12 10

Gepland 2012 - Afwerking fase 5 (uitvoering) in de eerste helft van 2012 voor deelgebieden Hamme-centrum, Schoonaarde, Kalken, Overmere, Uitbergen, Wichelen, Zele West, Laarne, Oudegem,

Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

Waasmunster ten zuiden van de E17 en Liezele. Bedoeling is om per gemeente een aantal voorbeeldstellende werken uit te voeren Start fase 3 (rondvraag) in Melle Start fase 1 (inventarisatie) in Bazel en Rupelmonde Initiëren van nieuwe inrichtingswerken trage wegen in de tweede helft van 2012 die kunnen uitgevoerd worden met middelen uit het Oost-Vlaamse subsidiebeleid trage wegen Mee invulling geven aan het Provinciale trage wegenbeleid in Oost-Vlaanderen en Antwerpen. Organisatie van de Scheldehappening (publieks- en persmoment) Kennisuitbouw en –delen door actieve deelname aan de expertenwerkgroep Trage wegen

Samenwerking Gemeentebesturen zijn omwille van hun bevoegdheden rond trage wegen vanzelfsprekende partners. Het welslagen van het project is voor een groot deel afhankelijk van de medewerking van de gemeenten. De gemeentebesturen (politiek en ambtelijk verantwoordelijken, adviesraden) worden dan ook van zeer nabij betrokken bij elke stap van het trage wegen tracé. Ook de medewerking van het lokale middenveld is van groot belang, dit in het bijzonder in de stappen van inventarisatie en rondvraag. De GIS cel van Provincie Oost-Vlaanderen levert advies bij de opmaak van de werkkaarten en de digitale verwerking van de inventarisatiegegevens. Provincie Oost-Vlaanderen staat mee in voor de realisatie van een geo-loket trage wegen. Financiering In 2011 werd voor de opmaak van het trage wegenplan (opmaak werkkaart, opmaak evaluatiekaart, rondvraag,opmaak trage wegenplan) in de deelgemeenten Hamme -centrum, Kalken, Overmere, Schoonaarde middelen ter beschikking gesteld vanuit de Oost-Vlaamse mobiliteitsdienst (€ 3.500 per deelgemeente). In 2012 zal voor de gemeente Kruibeke en de gemeente Melle financiële middelen voorzien worden voor de opmaak van het trage wegenplan uit hetzelfde subsidiefonds vanuit de Oost-Vlaamse mobiliteitsdienst (€ 3.500 per deelgemeente). Voor de uitvoeringen op het terrein werden in 2011 maximaal externe middelen benut via het PDPO as 3 project. De Totale projectkost bedraagt € 295.372,44; waarvan € 227.674,50 te besteden aan terreinrealisaties (aanneming + materiaalkosten). Deze middelen kunnen tot 30 juni 2012 benut worden. Gezien inrichting en instandhouding van trage wegen een kerntaak is van de gemeentebesturen wordt bij realisaties i.k.v. trage wegen steeds een gemeentelijke bijdrage van 15% op materiaal- en aannemingskosten gevraagd. Andere middelen voor terreinrealisaties kunnen gezocht worden via het Oost-Vlaamse provinciale trage wegenbeleid. Ook middelen van de Landschapswacht kunnen hier in overleg met het Agentschap Ruimte en Erfgoed ingezet worden indien de gemeente reeds voorlopig erkend is. Voor communicatie en sensibilisatie, vnl. de Scheldehappening zijn in 2012 middelen ter beschikking via het PDPO -as 3 project (O-Vl) en via een projectsubsidie van de provincie Antwerpen (dienst Duurzaam Milieu en Natuurbeleid - Team Natuur en Landschap). Daarnaast kan voor het plaatsen van straatnaambordjes, infoborden en het drukken van trage wegen kaart projectfinanciering gezocht worden via het trage wegen subsidiereglement van de Provincie Oost-Vlaanderen. Gelinkte acties Actie 23: Groene halte, Actie 25: Ros Beiaard Ruiternetwerk en Actie 30 c: evenementen

Actie 23: Groene halte Idee Trein, Tram en Bus (TTB) Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2009 Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Trekker Els Dever Partners Trein Tram Bus; Provincie Oost-Vlaanderen dienst Milieuplanning, Milieu ondersteuning en Natuurontwikkeling; Provincie Oost-Vlaanderen dienst mobiliteit; Toerisme Oost-Vlaanderen (TOV); Provincie Antwerpen Dienst Recreatie, Sport en Toerisme; Toerisme Scheldeland; Toerisme KleinBrabant – Scheldeland; lokale natuurverenigingen; de Lijn; NMBS-groep Doelgroepen Brede publiek, met bijzondere aandacht voor natuurliefhebbers en wandelaars. Doelstelling Door de ontwikkeling van nieuwe Groene Halteroute in het werkingsgebied RLSD: - Natuur en landschap in de streek in de kijker plaatsen door de toegankelijkheid en bereikbaarheid van deze gebieden (ook voor niet-autobezitters) te vergroten - Stimuleren van het openbaar vervoer als modus voor het voor- en natransport van het recreatief wandelen Omschrijving In 2006 ontwikkelde TTB in samenwerking met Natuurpunt en De Lijn in elke Vlaamse provincie een Groene Haltewandeling (o.m. in de Kalkense Meersen). Het Groene Halte concept komt uit Nederland overgewaaid en combineert wandelen met openbaar vervoer. De wandelaar reist met het openbaar vervoer naar groene halte A, waar een wandeling "in rechte lijn" vertrekt. Op het eindpunt van de wandeling stapt de wandelaar aan groene halte B terug over op het openbaar vervoer. De Groene Halteroute dient te voldoen aan een aantal normen: -

de wandelafstand ligt tussen 7 en 15 km (verkortingsmogelijkheden kunnen aangegeven worden) de wandelroute is een lijnwandeling: begin- en eindhalte zijn verschillend de bus, tram (of trein) die stopt bij een groene halte heeft een minimale frequentie van 1 uur, ook in het weekend of op vakantiedagen

De Groene Halteroute wordt beschreven in een kwalitatieve brochure en op het terrein gevisualiseerd (aan de openbaarvervoerhaltes). Naast de ontwikkeling van de wandelbrochures worden de wandelingen op de website www.groenehaltes.be geplaatst. Het werkingsgebied RLSD leent zich uitstekend voor het concept groene halte. In dit gebied is het openbare vervoersaanbod goed uitgebouwd en zijn er heel wat mogelijkheden tot wandelen in natuur en landschap. Verslag werking 2011 De werking rond Groene Haltes in 2011 omvat 3 lijnen: 1) Bebording bestaande Groene Haltes Wetteren-Schellebelle In 2006 werd door Trein Tram Bus een Groene Haltewandeling ontwikkeld tussen Wetteren en Schellebelle, door de Kalkense Meersen. De huidige bebording van deze wandeling aan de haltes is beneden alle pijl, in het Wetterse treinstation is zelf geen bebording aanwezig. Om hier aan tegemoet te komen had RLSD in 2011 nieuwe infoborden willen plaatsen aan de 3 haltes (treinstation Wetteren, busstation Wetteren, treinstation Schellebelle). Trein Tram Bus heeft zich geëngageerd om te overleggen met de NMBS en de Lijn om toestemming te krijgen voor de plaatsing van de borden. Dit werd in 2011 niet verder opgevolgd, omdat geen budget beschikbaar was om nieuwe borden te realiseren. Bovendien blijkt het niet opportuun om overal borden te plaatsen die snel niet meer actueel zijn. 2) Ontsluiting van wandelnetwerk in Klein-Brabant door middel van Groene Haltes Uit het tot stand komen van de Groene Halte wandelroute Bornem-Temse bleek dat er in KleinBrabant een sterke potentie ligt in het ontsluiten van het wandelnetwerk 'In het land van Stille Waters' via het openbaar vervoer. De regio combineert immers een hoog kwalitatief wandelaanbod (knooppuntenbewegwijzering, hoge landschappelijke kwaliteit, hoge belevingswaarde, …) met een degelijk uitgebouwd openbaar vervoersaanbod. Deze combinatie biedt de unieke mogelijkheid tot ontsluiting van het wandelnetwerk 'In het land van Stille Waters' via het openbaar vervoer. Om tot deze ontsluiting te kunnen komen dienen volgende stappen gezet: -

Screening en selectie van de openbaar vervoershaltes langs het wandelnetwerk in de gemeenten Bornem, Sint-Amands en Puurs aan de vereisten voor het Groene Halte label Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Overleg met NMBS en De Lijn i.v.m. visualisatie groene haltes op het terrein Opmaak, druk en plaatsing visualisatie Groene Halte label bij openbaar vervoer haltes (bvb. via infopanelen, affiches, banner, …) Opmaak, druk en verspreiding van nieuwe knooppuntenkaart met aanduiding van en informatie over groene haltes Lancering van wandelnetwerk ontsloten door groene halte aan de hand van persmoment/brede publieksactiviteit Permanente verspreiding en promotie netwerkkaart

Bij een aantal partners (gemeentebesturen, Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland, Toerisme Scheldeland, PA, TOV, Provincie Antwerpen Dienst Recreatie, Sport en Toerisme) is er heel wat vraag naar deze ontsluiting. In 2011 werd samen met deze partners afgetoetst in hoeverre hiervoor middelen beschikbaar zijn en binnen welke timing dit gerealiseerd kan worden. In 2011 werd een overleg gevoerd met Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland en Toerisme Scheldeland om een actieplan voor 2012-13 uit te werken. De wandelknooppuntenkaart werd herdrukt in 2011, zonder aanduiding van de groene halten, dus is het wachten op een nieuwe druk in 2013. 3) Ontwikkeling nieuwe Groene Halte wandelingen Naar aanleiding van de realisatie van de Groene Halte 'In het Land van Stille Waters' in 2009 kreeg RLSD heel wat vragen voor ontwikkeling van bijkomende Groene Haltes (o.m. te Dendermonde, Kruibeke, Puurs, Waasmunster, …). Uit de evaluatie van de in 2009 gerealiseerde Groene Halte wandeling blijkt dat er bij de toeristen/recreanten in de regio vraag is naar het concept Groene Halte. De verkoopcijfers van de wandelbrochure vormen hierbij een cruciale indicator. Deze evaluatie werd in 2011 gemaakt samen met TOV, betrokken toeristische regio's en clusters en Trein Tram Bus. De resultaten van deze evaluaties zijn als volgt:van de brochure 'In het land van stille waters' werden 1115 exemplaren verkocht aan de toeristische diensten. Voor de brochure "het verhaal van een landschap' kon de dienst toerisme van de gemeente Temse ons jammer genoeg geen verkoopcijfers doorgeven. De dienst houdt de detail van de verkoop niet bij. Planning 2012 Ook voor de werking rond Groene haltes in 2011 wordt een samenwerkingsverband met relevante partners (trein, tram, bus; toeristische organisaties; gemeenten; provincies; …) opgezet. Volgende zaken zijn gepland: - RLSD zal Toerisme Provincie Antwerpen contacteren met de vraag om voor een volgende herdruk van de knooppuntenkaart (en inspiratieboekje) in 2013 de wandelingen te linken aan openbaar vervoerhalten. - Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland wordt betrokken bij de inhoudelijke uitwerking van deze nieuwe editie - RLSD zal bekijken met TreinTramBus hoe we bestaande infoborden op eenvoudige manier kunnen vervangen. Ook bekijken met NMBS en De Lijn of we gebruik kunnen maken van hun affichageruimte voor hun eigen boodschappen: bestaande infoborden waar we op eenvoudige manier de GH boodschap kunnen overbrengen. Dit zal minder kosten met zich meebrengen. Samen met TTB kunnen we ook vragen aan De Lijn en NMBS om meer promotie te voeren voor de GH wandelingen via hun websites en andere promotiekanalen. - Voor een verdere toekomst kunnen we werken aan doelgroepverbreding: om groepen zoals jeugdbewegingen, senioren (gratis bus gebruikers), mensen met OCMW statuut… aan te zetten GH wandelingen te verkennen - Bijkomend kunnen we onderzoeken hoe we de GH wandelingen beter kunnen promoten via Gezinsbond, KWB, Pasar en andere verenigingen.

Financiering De Groene Halte 'In het Land van Stille Waters werd gerealiseerd met financiële steun van Provincie Oost-Vlaanderen (dienst Milieuplanning, Milieu ondersteuning en Natuurontwikkeling; dienst mobiliteit) en TOV. De ontsluiting van het wandelnetwerk in Klein-Brabant door middel van Groene Haltes kan mogelijks enkel gerealiseerd worden mits externe financiering. Mogelijke financieringskanalen zijn Provincie Antwerpen (Dienst Recreatie, Sport en Toerisme), toeristische organisaties, PDPO as 3, projectfonds Toerisme Vlaanderen, … Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Gelinkte acties Actie 22: trage wegen

Actie 24: Stiltegebieden Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2009 Trekker Ann Sels Partners Gemeenten Berlare, Laarne, Wetteren en Wichelen, ANB; Provincie Oost-Vlaanderen dienst Milieuplanning, Milieu ondersteuning en Natuurontwikkeling, Provinciaal Centrum voor Milieuonderzoek, lokale middenveldverenigingen Gemeente Bornem, Stilteplatform Bornem, Provincie Antwerpen Dienst Milieu en Natuur, Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH), lokale middenveldverenigingen, natuurpunt Educatie. Doelgroepen Omwonenden en bezoekers van de potentiële stiltegebieden Doelstelling - In de kijker brengen van stilte en rust als één van de kwaliteiten van het buitengebied - Bekend maken van de Kalkense Meersen (na afloop sigmawerken vermoedelijk 2014) en de Scheldepolder te Bornem als stiltegebied Omschrijving In 2010 lag de focus van de stiltewerking in Bornem op het vergroten van het draagvlak voor stilte en rust. In 2011 wilden we de gedane inspanningen verankeren, daarom organiseerden we een opleiding voor stiltegidsen en werden twee educatieve koffers rond stilte aangemaakt. Werking 2011 De basis van de stiltegidsopleiding werd gelegd in het najaar van 2010. Toen leidde RLSD een brainstorm hierover tijdens het stilteplatform. Op basis van deze ideeën werkte RLSD begin 2011 in samenwerking met Natuurpunt Educatie het volledige programma verder uit. Tijdens het stilteplatform van 14/02/2011 werd het definitieve programma voorgesteld: • Dinsdagavond 26 april: theorie stilte en stiltegebieden: dirk sturtewagen + lokale vertaling naar het stiltegebied van Bornem met een panel uit het stilteplatform • Dinsdagavond 3 mei: stilleven: Jan Maertens (RLSD) • Dinsdagavond 10 mei: natuurbeleving: Joeri Cortens(NP educatie) • Zaterdagvoormiddag 14 mei: geluidskunst: uitstap naar het klankenbos • Zaterdagvoormiddag 21 mei: op muziek van de natuur: de helix • Zaterdagvoormiddag 18 juni: synthesewandeling: peter en meter uit het stilteplatform + NP educatie • Datum naar keuze: evaluatiewandeling Nog tijdens dit stilteplatform werden locaties besproken waar duurzame, permanente hangmatten geplaatst zullen worden. Deze hangmatten zijn ludieker dan zitbanken en nodigen mensen echt uit om in alle rust van de stilte te genieten. De hangmatten werden geplaatst op de route die in de brochure "wandelen in het stiltgebied" wordt voorgesteld. De hangmatten werden gefinancierd door de gemeente. Op 31 maart organiseerde RLSD een prospectiedag voor alle experts die een module begeleiden tijdens de stiltegidsopleiding. Doel van deze prospectiedag was een duidelijke link leggen tussen het verhaal van de experts en het stiltegebied van Bornem. Alsook de experts met elkaar in dialoog brengen om zo te komen tot een complementaire inhoudelijke kennis en methodieken tussen de verschillende modules. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Op vrijdag 18 maart verspreiden we de oproep voor de opleiding stiltegids via onze nieuwsbrief. Deze werd naar onze doelgroep van gidsen (natuur, cultuur), leerkrachten en lokale geïnteresseerden. 25 mensen schreven zich in om de opleiding te volgen. De inschrijvingen werden voortijdig afgerond wegens volzet. 10 stiltegidsen volbrachten de opleiding t.e.m. een eigen evaluatiewandeling. Foto's:

http://www.rlsd.be/wat_doen_we/recreatie/stiltegebied/stiltegidsen

Er werden twee stiltekoffers aangemaakt met de volgende materialen: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Handleiding "verstild gaan, versteld staan" Situeringskaarten: luchtfoto, stafkaart, kaart met evaluatie stiltekwaliteit van het stiltegebied, kaart stiltegebieden Vlaanderen Decibeloverzicht met geluidswaarden Info-blad Gehoortest Brochure Stiltegebieden Vlaanderen Brochure Stiltegebied Bornem Stiltewiel/stiltebloem Informatie Sprinkhanen en Sprinkhanengeluiden Vogelgids Cd papier Lege kaartjes en enveloppen Schelde-verhalen 1 Decibelmeter 1 Batdetector + handleiding 10 Blinddoeken 5 Houten kaders 10 Spiegeltjes 5 Loupepotjes 5 Stethoscopen Oordoppen Stoepkrijt Potloden 20 Rugzakjes 1 Stiltestok/Praatstok 3 extra zitmatjes Draagtas voor de gids

Deze stiltekoffers werden geplaatst in het stiltegebied zelf: één in de Notelaer en één in de Zilverreiger. De stiltegidsen kunnen zo deze koffers ontlenen in het stiltegebied zelf. De koffers zijn zo opgemaakt dat ze aansluiten bij de thema's en methodieken die tijdens de opleiding aan bod kwamen. -

Provinciale landschapsdag Antwerpen (27 september):

Vond dit jaar plaats in Bornem met als thema "Oude Schelde en omgeving". In de namiddag konden deelnemers kiezen uit diverse excursies. De "stilte-excursie" werd door RLSD verzorgd. Het was een mooie dag en tijdens de stilte workshop konden de deelnemers individueel genieten van een moment rust en stilte te midden van het riet vlak aan de Oude Schelde. Iedereen was verwonderd dat dit nog kon in Vlaanderen. www.provant.be/landschapsdag Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

De brochure "Wandelen in het stiltegebied" werd herdrukt op 1000 exemplaren. Dit werd gefinancierd door de provincie Antwerpen en aangemaakt door de gemeente Bornem ism RLSD.

Planning 2012 •

RLSD zorgt voor de promotie van stiltewandelingen én zorgt voor de link tussen aanvrager en gids. Dit past binnen de lijn van onze algemene gidsenwerking. Groepen betalen 35 euro voor een gegidste themawandeling. De gids ontvangt hiervoor een vrijwilligersvergoeding. Indicator: 5 wandelingen per jaar Hiernaast wordt er wordt elk seizoen één stiltewandeling georganiseerd voor het brede

publiek. •

Binnen het stilteplatform zijn een meter en een peter aangeduid die regelmatig terugkomdagen organiseren voor de groep stiltegidsen. Zo blijven ze elkaar inspireren en wordt de link met het stiltegebied behouden.

•

De brochures worden blijvend verspreid. Nieuw is dat ze gratis zullen verspreid worden.

Samenwerking -

Het Provinciaal Centrum voor Milieuonderzoek (Kalkense Meersen) engageert zich om bijkomende geluidsmetingen, nodig voor het behalen van de erkenning als stiltegebied uit te voeren (toekomst na uitvoering van het sigma-plan) De gemeenten worden nauw betrokken bij het project en staan in voor het nemen van stiltebevorderende maatregelen. Samen met de middenveldverenigingen in de omgeving van het projectgebied wordt gewerkt rond de integratie van het thema stilte en rust in de lokale gemeenschap. Samenwerking rond de stiltegidsen: natuurpunt educatie, natuurpunt klein-brabant, de notelaer, de zilverreiger, gemeente Bornem, stilteplatform Bornem.

Financiering De eerste stappen in het proces behoeven weinig financiering. Voor de communicatie en sensibilisatie zal nagegaan worden of projectmatige financiering mogelijk is. Voor de werking in Bornem financierde (zal financieren) de Dienst Milieu en Natuur (Provincie Antwerpen) de duurzame educatieve materialen: 4 infoborden (2010) Opleiding stiltgidsen (2011) Stiltekoffer/rugzak (2011) Stilteroute (2010) Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

100

Totaal subsidie: 8200 euro, waarvan 4100 euro in 2010 en 4100 in 2011 werd uitbetaald.

Bijlage 5 nieuwsbrief stiltegidsen

Actie 25: Ros Beiaard Ruiternetwerk Idee / Initiatiefnemer Stad Dendermonde, gemeenten Berlare, Hamme en Zele. Startjaar 2009 Trekker Jan Maertens, Ilse Smitz, Charlotte De Wit Partners Gemeentebesturen Berlare, Dendermonde, Hamme en Zele; Toerisme Scheldeland, Provincie OostVlaanderen werkgroep natuurgebonden sporten, Landelijke Rij Vereniging (ALV), Agentschap voor Onroerend Erfgoed Doelgroepen Ruiters Doelstelling Realisatie van ruiternetwerk dat afgestemd is op de recreatieve, landschappelijke en ecologische draagkracht van de streek. Omschrijving In het werkingsgebied RLSD is er een uitgebreid aanbod aan voorzieningen en routestructuren voor recreatieve fietsers en wandelaars. Voor ruiters ontbreekt dergelijk aanbod volledig. Dit brengt met zich mee dat ruiters op vandaag op een zeer diffuse manier gebruik maken van bestaande routestructuren die hier vaak niet voor uitgerust zijn. Dit brengt op een aantal plaatsen conflicten met andere recreatievormen met zich mee. Vanuit dit knelpunt werd door een aantal gemeenten uit de streek het initiatief genomen om werk te maken van een gemeentegrens overschrijdend ruiternetwerk. Op vraag van de gemeenten engageerde RLSD zich om bij de voorbereiding van dit ruiternetwerk een coördinerende rol op zich te nemen. Dit om de volgende redenen: -

Project rond ruiternetwerk biedt mogelijkheid om knelpunten tussen ruiterij en andere recreatievormen die zich momenteel voordoen in de streek (wandelen, fietsen, …) op te lossen door het aanbieden van een niet conflicterend alternatief voor de ruiterij. Project sluit aan op werking rond trage wegen die door RLSD wordt ontwikkeld. Project biedt heel wat mogelijkheden voor koppeling met ecologische infrastructuur.

Concreet neemt RLSD volgende taken op zich I.K.V. het ruiternetwerk: -

Haalbaarheidsanalyse voorgestelde tracés Coördinatie opmaak projectaanvraag Coördinatie uitvoering ecologische infrastructuur

Verslag 2011 In overleg met de initiatief nemende gemeenten werd de planning en uitvoering (door het landschapsteam) van de landschappelijke beplantingen langsheen de route door RLSD gecoördineerd. Dit werd voorbereid door een uitgebreid terreinbezoek waarna vanuit het RLSD een voorstel werd uitgetekend. Het grondig uitgewerkt beplantingsvoorstel baseerde zich bij de keuze van plantgoed op de historische situatie van het landschap waarvan soms nog relicten aanwezig waren. De door de gemeenten goedgekeurde aanplantingen werden in de periode december 2011 – januari 2012 gerealiseerd. Nazorg De betrokken gemeenten staan in voor nazorg (onderhoud infrastructuur, tracés en aanplantingen). Samenwerking en financiering

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

101

Het project wordt gerealiseerd met middelen vanuit PDPO as 3 en cofinanciering van de gemeenten. RLSD staat in voor de cofinanciering (35 % of 3.500 euro) voor de landschappelijke beplantingen die langs het netwerk gerealiseerd worden. Deze actie is opgenomen in de afsprakennota die in overleg met het Agentschap voor Onroerend Erfgoed (gewezen ' Ruimte en Erfgoed) werd opgesteld en gesubsidieerd. Gelinkte acties Actie 16: Landschapsloket

Natuureducatie en informatie Actie 26: Landschapskrant Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2006 Trekker Els Dever Doelgroepen - Alle inwoners van RLSD - Verenigingen en besturen actief in het werkingsgebied van RLSD - Geïnteresseerden van buiten de streek Doelstelling - Het verhogen van het draagvlak voor natuur en landschap bij de inwoners van het werkingsgebied en geïnteresseerden van buiten de streek - Het kenbaar maken van: • De doelstellingen en de werking van RLSD • De karakteristieke natuur- en landschapswaarden van de streek • De projecten rond natuur, landschap, landbouw, erfgoed en (zachte) recreatie uitgevoerd in de regio van Schelde en Durme • Brede publieksactiviteiten m.b.t. natuur, landschap, landbouw, erfgoed en (zachte) recreatie georganiseerd langs Schelde en Durme. Omschrijving De Landschapskrant is hét communicatiemiddel bij uitstek van RLSD. De krant verschijnt twee maal per jaar. Ze wordt binnen het werkingsgebied RLSD ruim verspreid, en gericht opgestuurd naar geïnteresseerden van buiten de streek. Op de website kunnen de verschillende edities van de Landschapskrant gedownload worden. De Landschapskrant bevat artikels over natuur, landschap, landbouw, erfgoed en (zachte) recreatie in de regio van Schelde en Durme. De foto's en teksten voor de Landschapskrant worden samengesteld door de communicatiemedewerker. De Landschapskrant bestaat uit een recto-verso gedrukte A2, die wordt geplooid tot A4-formaat via kruisvouw. Ze wordt gedrukt op chloorvrij gebleekt recyclagepapier (Cyclus Offset 115 g/m²). Verslag werking 2011 In 2011 verschenen twee nummers van de landschapskrant: één in het voorjaar en één in het najaar. Beide nummers werden op 126 393 exemplaren gedrukt en bus aan bus verspreid via BPost. Het aprilnummer had het pas opgestarte landschapsloket als thema. De werking van het landschapsloket werd er algemeen voorgesteld. Wat zijn kleine landschapselementen, welke subsidies kan je krijgen voor de aanleg, aanplant of het herstel ervan? Welke dienstverlening biedt het landschapsloket van het Regionaal Landschap? Een getuigenis van 'een tevreden klant' en een invulformulier voor aanbieders van knothout. De activiteitenkalender op de rugzijde van de krant stond volledig in het teken van de Scheldehappening met een greep uit het aanbod in ons werkingsgebied. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

102

Ook de nieuw toegetreden gemeente Melle werd op de rugzijde voorgesteld, aan de hand van een interview met de schepen van leefmilieu. Het oktobernummer zette de verschillende boom- en bosthema's in de kijker: het Internationaal Jaar van de bossen en de Week van het Bos, de wedstrijd over kapelbomen van de Provincie Antwerpen, de actie van Pasar boomt! Het Regionaal Landschap deed bovendien een oproep om hoogstamboomgaarden aan te planten aan de hand van een interview met een trotse bezitter van een fruitboomgaard en een antwoordcoupon om een beroep te doen op ons landschapsloket. Op de rugzijde stonden allerlei activiteiten gerelateerd aan bossen en bomen met speciale aandacht voor de Pasar Boomt in Serskamp en Sint-Amands en de fietstocht langs vlasrootputten in Klein-Brabant.

In oktober werd ook een voorstel uitgewerkt en goedgekeurd om de landschapskrant in 2012 – bij wijze van test - goedkoper en efficiënter te bedelen. Meer hierover in onderstaand punt. Gepland 2012 Het tot nu toe gehanteerde systeem voor de verspreiding van de landschapskrant bij een ruim publiek, zijnde een bus aan bus bedeling via BPost is zeer duur en bovendien weinig doelgroepgericht. Elke inwoner van het werkingsgebied krijgt de krant, ongeacht of de boodschap of het thema voor hem / haar bedoeld is of niet. Uit contacten met bewoners van ons werkingsgebied blijkt dat redelijk wat mensen de krant ontvangen zonder die werkelijk te lezen. Een verspilling dus van papier en middelen. In 2012 willen we een nieuw systeem uittesten: kleinere oplage en andere distributie. We zullen de kranten enkel via publieke (bibliotheken, culturele centra, gemeentehuizen, sportcentra en zo meer) en commerciële plaatsen (bakkers, tuincentra en zo meer) verspreiden. Elk punt krijgt een pakket van 100 krantjes. Op die manier kunnen we meer doelgroepgericht werken: bv info over het landschapsloket verspreiden via de milieudiensten van de gemeenten, via tuincentra, plantenkwekers, natuureducatieve centra…. De kostprijs hiervan is beduidend lager.Na evaluatie kiezen we voor nieuwe systeem of behoud van oude systeem. Concreet kiezen voor het zelfde formaat als huidige krant: A2 gevouwen tot A4 (4 vouwen); in een oplage van 20.000 exemplaren (2 keer per jaar). De verspreiding van de landschapskrant zal bovendien aangevuld worden met een uitgebreide communicatiemix: artikels in gemeentelijke infobladen, persberichten naar regionale pers, vermelding op websites, verwijzing in digitale nieuwsbrief (+/- 500 abonnees), verwijzing op facebookpagina (+/70 vrienden), verspreiding van de krant tijdens evenementen van RLSD.

Actie 27: Website Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2006 Trekker Els Dever Doelgroepen Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

103

Brede publiek woonachtig binnen én buiten de grenzen van RLSD De verenigingen en besturen actief binnen én buiten de grenzen van RLSD

Doelstelling - Mensen naar de organisatie/streek brengen en informeren over de organisatie/streek door het kenbaar maken van: • De doelstellingen en de werking van regionale landschappen in het algemeen en RLSD in het bijzonder • De karakteristieke natuur- en landschapswaarden van de streek van Schelde en Durme • De projecten rond natuur, landschap, landbouw, erfgoed en (zachte) recreatie uitgevoerd in de regio van Schelde en Durme • Brede publieksactiviteiten m.b.t. natuur, landschap, landbouw, erfgoed en (zachte) recreatie georganiseerd in de regio van Schelde en Durme. • De contactgegevens van RLSD - Het verhogen van het draagvlak voor de karakteristieke natuur en landschapswaarden langs Schelde en Durme Omschrijving De website van RLSD is toegankelijk via de URL www.rlsd.be. Naast een toelichting over RLSD (streek, vereniging) en de projecten die door RLSD op poten gezet worden, bevat de website een centrale activiteitenkalender waarin de verschillende activiteiten in de streek door de verenigingen worden ingegeven. Daarnaast ontsluit de website de verschillende publicaties waaronder de Landschapskrant. Ten slotte is op de website een uitgebreide ledenpagina (extranet) voorzien waar de leden toegang hebben tot relevante documenten (verslagen van AV en RvB, statuten, ledenregister, …). Verslag werking 2011 -

De website wordt – onder meer dankzij de inhoudelijke input van de projectmedewerkers – regelmatig geactualiseerd door de communicatiemedewerker.

De website wordt gepromoot via persberichten, infoborden, de landschapskrant, digitale nieuwsbrief en onze facebookpagina, via de websites van de 15 gemeenten in ons werkingsgebied.

Er is een mooie toename aan bezoekers vast te stellen in vergelijking met de voorbije jaren. Vooral de maanden waarin de landschapskrant bedeeld wordt, zijnde april en oktober, merken we een serieuze stijging van het aantal bezoekers.

Totaal 17658

16728 24705

2009

2010 2011

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

104

Gepland 2012 In 2012 wordt de website online gehouden en blijvend (minimum eens per maand) geactualiseerd, zoveel mogelijk door de projectmedewerkers zelf. We blijven zoeken naar manieren om de website interactiever te maken: link met sociale media, wedstrijden, FAQ's, meer digitale nieuwsbrieven die verwijzen naar de websiteâ&#x20AC;Ś We streven naar een toename van aantal bezoekers van 10%.

Actie 28: Communicatiemateriaal RLSD Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2009 Trekker Els Dever Doelgroepen brede publiek Doelstelling Promotie over RLSD Verslag werking 2011 Volgende materialen werden ontwikkeld: Infoborden - 2 borden poelen in Temse - 1 bord poelen in Kruibeke - 1 bord poelen in Wetteren Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

105

1 bord ooievaar in Tielrode 1 infobord tijdens werken De Vaag Waasmunster 2 infobord trage wegen Wichelen

Infobord in Wichelen Publicaties - Folder Kleine Landschapselementen - Fietsbrochure 'fietsen langs vlasrootputten in Klein-Brabant' Uitbreiding van branding: -

de belettering van de auto, de windowsticker voor de voordeur en het vervangen van de banieren werden niet uitgevoerd wegens gebrek aan financiĂŤle middelen

Gepland 2012 -

Infoborden: gezien de budgettaire beperkingen zullen enkel infoborden worden gerealiseerd die met projectsubsidies kunnen worden bekostigd, zoals De Vaag in Waasmunster

We voorzien de realisatie van twee brochures 'fietsen langs trage wegen in Oost-Vlaanderen' + 'wandelen langs trage wegen in Klein-Brabant' in dezelfde stijl als de twee gerealiseerde brochures 'Wandelen in het Stiltegebied in Bornem' en 'fietsen langs vlasrootputten in KleinBrabant'

Gadget trage wegen voor Scheldehappening 2012: fluojasje of fluoarmband

Financiering Structurele middelen RLSD, projectmiddelen

Actie 29: Digitale nieuwsbrief Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2010 Trekker Els Dever Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

106

Doelgroepen Selectie van geïnteresseerden binnen brede publiek; abonnees te werven via Landschapskrant, website, … Doelstelling Doelgroep van geïnteresseerden op regelmatige basis informeren over: - natuur en landschap in de streek - de werking van RLSD en partners - de activiteiten in de regio Een bijkomende doelstelling is meer bezoeken genereren aan onze website. Omschrijving Regelmatige digitale nieuwsbrief (richtfrequentie: maandelijks). In eerste instantie wordt gestart met één nieuwsbrief, op termlijn kan die aangevuld worden met thematische nieuwsbrieven over de verschillende aspecten van de werking RLSD. Verslag werking 2011 Verstuurde brieven: -

februari: een knus nest voor een verliefd stel, moord in de poel, welkom Melle, nieuws over ons team, oproep Vlaamse monumentenprijs

maart: opleiding stiltegids

april: Scheldehappening in aantocht, landschapsloket: kunnen we je helpen, zwaluwen terug in het land, 1200 bomen en houtkanten geknot!

Mei: zwaluwententoonstelling: trage wegen in opmars, lekker relaxen, hallo landschapsloket?, onroerend erfgoed rendeert!

Juni: zwaluwenborrel in Wetteren, knothout gezocht, waterdraakjes gesignaleerd, trek erop uit!

Juni: we zoeken een nieuwe coördinator, babyborrel voor zwaluwen, picknicken in Wichelen

Juli: winnaars wedstrijden Scheldehappening, zwaluwen 'rescue' in Wichelen, ontdek de natuurgids in jezelf, zoek mee naar kapelbomen, activiteiten in de kijker

Augustus: fietsen langs vlasrootputten in Klein-Brabant (digitale uitnodiging)

September: algemene aankondiging: Kom nu zondag mee fietsen!

Oktober: Pasar boomt in Sint-Amands, Bomen planten in het Eetgoedbos (Serskamp), Meer speelplezier in De Vaag (Waasmunster), planten van hier

November: meer weidevogels in de Kalkense Meersen,Boomplantactie Eetgoedbos groot succes, Opstart trage wegen in Melle

December: eindejaarswensen, de kunst van verhalen vertellen, nieuwe coördinator, nieuwe gidsenwerking

Aantal abonnees eind 2011:672 Gepland 2012 Ook in 2012 zullen we proberen om maandelijks een digitale nieuwsbrief te versturen. We streven naar een procentuele verhoging van 10% extra abonnees.

Actie 30 NME loket Idee / Initiatiefnemer Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, RLSD Startjaar 2007 Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

107

Trekkers Ann Sels, Catherine Tydgat, Els Dever Partners NME actoren in de streek; niet limitatieve lijst: Natuurpunt (diverse lokale afdelingen), vzw Durme (diverse lokale afdelingen), JNM (diverse lokale afdelingen), Vlaams bezoekerscentrum Bastion VIII, Schelde Informatiecentrum, Grenzeloze Schelde, Milieuboot, Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, VELT (diverse lokale afdelingen), KOLENA, CVN, Vogelbescherming Vlaanderen, steden en gemeenten met NME werking, ABLLO, landelijke gilden, KVLV, Toerisme Waasland, Toerisme Scheldeland, lokale VVV's, Pasar (diverse lokale afdelingen), Vormingplus Waas en Dender, lokale WBE's met educatieve werking, Gezinsbond (diverse lokale afdelingen), MOS begeleiders, … Doelgroepen De NME actoren uit de streek (zie bovenstaande opsomming) zijn de doelgroep voor het proces rond NME netwerking. Het brede publiek is de doelgroep voor de producten die door het proces gegenereerd worden. Afhankelijk van product tot product kan de doelgroep specifieker omlijnd worden (bvb. leerlingen basisonderwijs, natuurgidsen, bezoekers streek, …). Doelstelling - Coördineren en promoten van het bestaande natuur- en milieu educatief aanbod in de regio. - Stimuleren en ondersteunen van onderlinge samenwerkingsverbanden tussen de verschillende NME actoren in de streek. - Functioneren als aanspreekpunt voor vrijwilligers; organiseren van vorming, bijscholing en inzetbaarheid voor vrijwillige educatieve krachten. - Uitbouwen van een informatiepunt waar geïnteresseerden terecht kunnen voor info en documentatie, advies, uitleenmateriaal, ondersteuning bij streekinitiatieven, … - Verzorgen van de contacten, vertegenwoordiging en samenwerking met de verschillende streekcentra en met de NME actoren buiten de streek. Omschrijving In het werkingsgebied van RLSD worden op heden door verschillende NME actoren reeds tal van initiatieven ontwikkeld rond NME. Deze initiatieven zijn in de regel zeer waardevol. Tussen de verschillende actoren zijn er evenwel niet altijd contacten en wordt er niet vaak onderling overlegd of samengewerkt. Zo gaat veel kostbare tijd en energie verloren. De opstart van de NME werking van RLSD vormde hét moment om aan deze problematiek tegemoet te komen. In plaats van hals over kop van start te gaan met een eigen aanbod aan educatieve activiteiten en zich op te werpen als een bijkomende NME actor wenst RLSD in de eerste plaats in te zetten op samenwerking, afstemming en planning van NME in haar werkingsgebied. Om bovenstaande doelstellingen te realiseren worden in een eerste stap de diverse NME actoren individueel benaderd. In dit eerste gesprek wordt kennis gemaakt met deze actoren, wordt nagegaan wat ze zelf aangeven als sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van/voor hun organisatie en wordt gepolst wat hun visie is op samenwerken rond NME in de streek. Na de individuele gesprekken worden de verschillende actoren een eerste maal samen geroepen. Bedoeling is dat uit deze (en volgende) samenkomst concrete acties groeien die voornoemde taken mee realiseren. Voorbeelden van dergelijke concrete acties zijn: - Een gecentraliseerde NME kalender - Gezamenlijke folder van NME initiatieven in de streek - In de kijk zetten van de NME actoren in de Landschapskrant - NME infopunten in de bezoekerscentra in de streek - Educatieve projecten/activiteiten waar samengewerkt word tussen de diverse NME actoren uit de streek - Samenwerken aan brede publieksevenementen - … Verslag werking 2011 Na de eerste uitbouw van het NME netwerk in 2007-2008 werd in 2009 en 2010 aan het netwerk gewerkt door uitbouw van de concrete prioritaire actiepunten zoals de materiaaluitleenpost, en een gedeelde activiteitenagenda.. Deze acties zitten nu ingebed in onze algemene werking. In dit Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

108

jaarverslag geven we een overzicht van alle gedane acties en zullen we dieper ingaan op de nieuwe activiteiten die dit NME-netwerk en NME in de streek ondersteunen. Per actie wordt ook een vooruitblik naar 2012 gegeven.

Nazorg NME netwerking is een dynamisch gegeven. De netwerking vormt de kern van de NME werking van RLSD. RLSD engageert zich dan ook om het netwerk blijvend te ondersteunen en actief te houden. Samenwerking en financiering De realisatie van voorliggend project is zeer sterk afhankelijk van de medewerking van en de onderlinge samenwerking tussen de betrokken NME actoren. De visie op de NME werking van RLSD werd vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst met de dienst NME van de Provincie Oost-Vlaanderen. Via deze samenwerkingsovereenkomst verleent de provinciale dienst NME aan RLSD een jaarlijkse ondersteuning van € 20.000 voor de realisatie van het NME netwerk in de streek. In overleg met het PIME zal RLSD zoveel mogelijk samenwerken met NME-actoren in concrete projecten in Klein-Brabant. Aangezien het PIME zelf met het ANNET zorgt voor NME-netwerking op provinciaal niveau moet deze taak niet opgenomen worden door RLSD. Wat niet wegneemt dat er geen samenwerking is natuurlijk. Gelinkte acties Alle volgende NME activiteiten waar RLSD in participeert.

Actie 30 a Gezamenlijke communicatie NME aanbod Idee / Initiatiefnemer NME actoren uit de streek / RLSD Startjaar 2009 Trekker Els Dever Partners NME actoren uit de streek, Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME Doelgroepen Brede publiek Doelstelling Gezamenlijk communiceren over het NME aanbod in de streek om het brede publiek zo efficiënt mogelijk te bereiken. Omschrijving In het werkingsgebied van RLSD communiceren de verschillende NME actoren elk afzonderlijk over de georganiseerde NME initiatieven. De veelheid aan communicatie rond NME is duidelijk voor de achterban van de individuele actoren, maar is verwarrend en dus niet altijd even effectief voor het brede publiek. Bovendien is deze veelheid aan communicatie weinig kosten efficiënt. RLSD communiceert op regelmatige basis over het aanbod van alle NME-actoren. Dit gebeurt enerzijds via bestaande communicatiemiddelen zoals de landschapskrant of de website. Anderzijds kunnen hiervoor ook nieuwe initiatieven genomen worden zoals een gezamenlijke wervende folder, de aanmaak van flyers, een extra digitale nieuwsbrief of de coördinatie van ingave in cultuurdatabank of prettig geleerd

Verslag werking 2011 -

Website: Alle NME actoren worden voorgesteld op onze website: Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

109

www.rlsd.be > "wat kan jij doen?" > "er op uit!" Elke NME-verantwoordelijke van een vereniging heeft een eigen login om activiteiten in te voeren op de gemeenschappelijke kalender. In 2010 werden 224 activiteiten ingevoerd. In 2011 waren dit 222 activiteiten (maar zonder de maand december). Het aantal ingevoerde activiteiten blijft ongeveer constant. Bezoekers zien op onze hompage onmiddellijk de mogelijkheden om deel te nemen aan een activiteit. De pagina "activiteiten in de regio" staat dan ook met 3705 bezoekers in 2011 (op eind november 2011) in de top 3 van de meest bezochte pagina's op onze website. Verder worden de evenementen die we zelf (mee)organiseren gepromoot via de kalender van Uit in Vlaanderen en via de websites van de NME-partnerorganisaties. -

Landschapskrant: Telkens wanneer een nieuwe landschapskrant uitkomt, roepen we alle NME-verantwoordelijken op om activiteiten in te voeren in de online agenda. Immers vlak na het verschijnen van de landschapskrant kent de site altijd een piek in bezoekersaantallen. Zo kunnen alle activiteiten in de kijker komen te staan. In de landschapskrant zelf blijft nog steeds 1 pagina voorbehouden voor de NME-actoren in de regio. In 2011 stelden we 2 thema's voor waarbinnen mogelijke activiteiten geselecteerd werden om op deze pagina gepromoot te worden. De lente-editie zette de Schelde in de kijker. Aanleiding hiervoor was de Scheldehappening waar vele NME-actoren actief aan deelnemen. In de landschapskrant werden hun activiteiten in de kijker gezet. De herfsteditie had als thema bos en bomen. Maar ook de nacht van duisternis kreeg een plekje.

Digitale nieuwsbrief: In Bornem wordt al sinds 2010 samengewerkt rond het stiltegebied Bornem. In 2011 organiseerden we een stiltegidsopleiding. Dit was een samenwerkingsverband tussen RLSD, Natuurpunt Educatie, Natuurpunt Klein-Brabant, gemeente Bornem, centrum Waerbeke, de Helix en Musica Impulscentrum voor Muziek. Om deze opleiding te promoten verspreiden we een extra nieuwsbrief naar al onze natuurgidsen en leerkrachten. De evenementen die we zelf (mee)organiseren, worden altijd in de digitale nieuwsbrief aangekondigd Verder verwijzen we regelmatig in de nieuwsbrief naar de activiteitenkalender op de website.

Flyers: De boomplantactie in Wichelen "Pasar boomt" was een samenwerking tussen Pasar, RLSD, gemeente Wichelen, natuurpunt Scheldeland en JNM. Ter promotie werden 1700 flyers deur aan deur verspreid. De Scheldehappening werd eveneens gepromoot met een flyer (20 000 ex) die op kosten van Rivertours wordt gedrukt en verspreid op 20 000 exemplaren en waarin het volledige programma van de dag staat opgenomen.

Gezamenlijke wervende brochure RLSD hersteld in Klein-Brabant vlasrootputten. Om het brede publiek meer vertrouwd te maken met deze kleine landschapselementen en hun bijzondere culturele verleden, ontwikkelden we de brochure "Fietsen langs vlasrootputten in Klein-Brabant". Deze brochure wordt gratis verspreid via toeristische verdeelpunten in Klein-Brabant.

- Andere communicatiemiddelen: Infoborden -

poelen in Temse poelen in Kruibeke poelen in Wetteren ooievaar in Tielrode trage wegen Wichelen

Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

110

Gepland 2012 Elk van deze communicatiemiddelen blijkt zeer waardevol. In 2012 zullen we dus opnieuw zo breed mogelijk communiceren over de diverse NME-activiteiten in de regio. Het aantal activiteiten in de online agenda blijkt stabiel. In 2012 zullen we de verschillende verenigingen aansporen om dit medium nog beter en frequenter te gebruiken. Zodat het aantal activiteiten blijft stijgen. Financiering Samenwerkingsovereenkomst Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME Projectmiddelen Betrokken gemeentes

Actie 30 b : Afstemming NME aanbod Idee / Initiatiefnemer NME actoren uit de streek / RLSD Startjaar 2009 Trekker Ann Sels Partners NME actoren uit de streek, Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME Doelgroepen Brede publiek Doelstelling Onderling afstemmen van de NME activiteiten in de streek. Omschrijving In het werkingsgebeid van RLSD ontwikkelen verschillende NME actoren al tal van initiatieven rond NME. Deze initiatieven zijn in de regel zeer waardevol. In het verleden bleken er tussen de verschillende actoren niet altijd contacten te zijn, waardoor er weinig onderling werd overlegd of samengewerkt. Hierdoor gingen heel wat kansen verloren. Van bij de start van het NME-loket organiseerde RLSD overlegmomenten en werden de activiteitenkalenders actief opgevraagd om overlap na te gaan. In de beginjaren was dit echt nodig. Nu blijkt dat er door de werking van RLSD een klimaat tot stand is gekomen waarbij de verschillende verenigingen vaak informeel en tijdens projecten met elkaar in contact komen. Verslag 2011 Door de goede werking van RLSD en meer specifiek de NME-netwerking van de afgelopen jaren bleek er nog maar zeer weinig problematische overlap in 2011 tussen de verschillende NMEactiviteiten in de streek. Integendeel er wordt steeds meer samengewerkt aan diverse projecten en de Scheldehappening in het bijzonder. Het doel is om dit evenement samen uit te dragen tot hĂŠt natuurrecreatieve evenement van de streek. Door iedereen van het prille begin bij dit evenement te betrekken, zorgen we ervoor dat 1) de verenigingen regelmatig fysiek samen komen en zo informeel elkaar beter leren kennen en samenwerking opzoeken en 2) dat er tijdens de rest van het jaar geen problematische overlap is wat betreft grote en brede publieksactiviteiten. Meer uitgebreide info over de Scheldehappening zie actie 30 c Evenementen. In 2011 kwamen we nog twee keer samen met het NME-netwerk rond de scheldehappening van 2011: een praktisch overleg op 11 januari en een evaluatie op 24 mei. In 2011 startten we ook weer met de voorbereidingen van de Scheldehappening van 2012. Het ganse NME netwerk werd opnieuw uitgenodigd op 19 oktober voor een eerste brainstorm rond de verschillende activiteiten met als thema "natuur en erfgoed". Op 13 december zaten we opnieuw samen om het programma definitief rond te maken en de promotiecampagne op poten te zetten. Gepland 2012 Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

111

RLSD wil de Scheldehappening i.s.m. Rivertours organiseren met een breed netwerk aan lokale NMEactoren. Zorgen voor het cement tussen al deze partners door regelmatig samen te komen of af te stemmen. In 2012 de contacten leggen met Scaldwin voor een goede afstemming in 2013 tussen hun 'internationale Scheldeweek' en de Scheldehappening. Zie ook volgende actie voor meer informatie.

Actie 30 c : Evenementen Idee / Initiatiefnemer NME actoren uit de streek / RLSD Startjaar 2008 Trekker Ann Sels en Els Dever Partners Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, Middenveldverenigingen actief in de streek (Natuurpunt, Landelijke Gilden, Toerisme Scheldeland, vzw Durme, Toerisme Waasland, VVV's, KVLV, heemkundige kringen, Pasar, Gezinsbond, …) Doelgroepen Brede publiek Doelstelling Brede publiek op laagdrempelige manier laten kennis maken met het streekeigen karakter (natuur, landschap, folklore en traditie, erfgoed, …) Omschrijving Om erkend te blijven, dient RLSD jaarlijks 3 evenementen te organiseren (of mee te organiseren) waaraan telkens minimum 100 mensen deelnemen. Deze evenementen groeien in de regel vanuit spontane oproepen van lokale organisaties opgenomen in het NME streeknetwerk. Doel van evenementen is niet zozeer RLSD bekend maken, wel mensen sensibiliseren voor de natuur en het landschap in de streek. Heel vaak wordt met deze evenementen ingepikt op thematische dagen (bvb. dag van de aarde 22 april, dag van de biodiversiteit, open monumentendag, dag van de trage weg, week van het bos, dag van de landbouw, dag van het park, dag van de natuur, …) Verslag werking 2011 In 2011 was RLSD organisator en medeorganisator van vier evenementen voor het brede publiek. - Scheldehappening op 25 april: Omschrijving en doelstelling: De Scheldehappening werd voor het eerst door ons getrokken in nauwe samenwerking met Rivertours. RLSD zorgt voor het inhoudelijk aanbod rond Schelde en natuur door alle NMEverenigingen uit te nodigen tot deelname aan dit evenement. In 2011 was het thema "natte Schelde natuur". Rivertours zorgt voor de recreatieve omkadering en organisatie van het evenement. Hierbij is het varen op de Schelde aan 1 euro een echte publiekstrekker. Met de organisatie van de Scheldehappening willen we de mooie getij-beïnvloedde Scheldenatuur in de kijker zetten. De mensen naar de streek brengen, hen even laten proeven van de vele mogelijkheden die op deze dag worden aangeboden en hen daardoor aanzetten om daarna terug te keren naar de streek voor verdere verkenning en beleving: dat is de concrete bedoeling. Bij dit project wordt de eenheid en samenhang van het rivierenlandschap, als 'onderbouw' van het toeristisch aanbod als uitgangspunt genomen. De aard van activiteiten varieert van wandelingen (al dan niet begeleid), fietstochten (al dan niet begeleid), boottochten (al dan niet geanimeerd of in thema), infostands (in thema), streekproducten, en bezoeken aan musea of natuurgebieden tot een foto- en tekenwedstrijd met als thema "De Schelde" en het gewoon genieten op een terras van het uitzicht op de Schelde. Evaluatie en indicatoren: De editie van 2011 was nog een groter succes dan de editie van 2010.Zo'n 9000 mensen kochten een bootticketje en vertoefden de rest van de dag te voet of met de fiets in de streek en proefden van het diverse aanbod. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

112

Het programma was dan ook nog uitgebreider dan tijdens de eerste editie. 49 verschillende verenigingen/gemeentes/ organisaties/musea zorgen voor een aanbod of medewerking aan het evenement.

Zwaluwborrel:

Omschrijving en doelstelling: De zwaluwenborrel in Wetteren was een sympatieke zondagochtend aperitief met gesponsorde bieren van Delirium Tremens. Het evenement werd georganiseerd in samenwerking met Natuurpunt Scheldeland en de gemeente Wetteren. Bedoeling was om omwonenden van de 'passerel in Wetteren, de voetgangersbrug over de Schelde' te informeren en sensibiliseren voor de broedende zwaluwen onder aan de brug. Vandaag hangen meer dan 30 zwaluwennesten (kunstnesten en natuurlijke nesten) onder aan de voetgangersbrug â&#x20AC;&#x153;de passerelleâ&#x20AC;? over de Schelde en aan huizen in de Cooppalaard in Wetteren. Dat is het resultaat van de nauwe samenwerking tussen de gemeente en het Regionaal Landschap Schelde-Durme. Tijdens het evenement gaven onze zwaluwenkenners uitleg over de zwaluwen die af en aan vliegen naar hun nesten onder aan de passerelle. Schepen voor Leefmilieu Albert De Geyter, Paul De Moor (jeugdauteur) en Johan Braeckman (filosoof) gaven een korte toespraak. De toespraken en de fotoreportage van de borrel staat op de website van het RLSD.

Evaluatie en indicatoren: Naar schatting 100 personen participeerden aan dit evenement. De tekeningen en opdrachtjes werden gretig ingekleurd en meegenomen door de kinderen. Er waren 4 inschrijvingen voor onze digitale nieuwsbrief. Er was ook een goede media-aandacht. De aanwezige partners waren tevreden: Natuurpunt wierf nieuwe leden, Oxfam had inkomsten door de dranken en hapjes te verzorgen en de gemeente stond goed in de kijker. De reacties van onze peters Johan Braeckman en Paul De Moor waren positief. Goede actie met sponsor brouwerij Huyghe.. Het evenement kreeg 6 vermeldingen in de pers: De Zondag, HLN, HNB, Nieuwsbrief Wetteren, Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

113

website ANB, Gem. infoblad Wetteren. -

Gezinshappening: 'Fietsen langs vlasrootputten': Omschrijving en doelstelling:

Op zondag 2 oktober organiseerde het Regionaal Landschap Schelde-Durme een fietstocht langs een aantal vlasrootputten in Klein-Brabant samen met zijn partners Natuurpunt Klein-Brabant, Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland, de gemeenten Bornem, Puurs en Sint-Amands, de Landelijke Gilden, de Provincie Antwerpen, KVNS en de Heemkundige Kring Klein-Brabant. Bedoeling was de deelnemers aan de happening te informeren over het belang van het herstel van de vlasrootputten in de regio, die zowel een ecologisch als historisch belang hebben. De thematische fietstocht bracht deze kleine stukjes landschappelijk erfgoed onder de aandacht. Vlasrootputten zijn immers nog weinig gekend, zeker bij de jongere generaties. Deelnemers konden zich inschrijven voor een kortere begeleide of op eigen houtje de fietstocht maken aan de hand van de brochure 'Fietsen langs vlasrootputten in Klein-Brabant' die op de dag zelf te verkrijgen was. Op de Steenovens zelf waren demonstraties van vlasbewerking, muziek, geanimeerde standen, een film uit de oude doos over vlasbewerking, hapjes en drankjes. Evaluatie en indicatoren Voor het officiële gedeelte met genodigden mochten we een 75-tal mensen verwelkomen. 's namiddag hadden we een 300-tal deelnemers voor de fietshappening. De reacties waren overwegend positief. De samenwerking verliep zeer vlot en de partners waren tevreden over de geboekte resultaten. Het evenement kreeg 10 vermeldingen in de pers: gemeentelijk infoblad St-Amands, Bornem magazine, website HNB, publinieuws, HLN, website Landelijke Gilden, magazine NP K-B, website VILT, website Uit in Vlaanderen, GVA.

Plantactie Eetgoed op 6 en 7 november in Serskamp (Wichelen) Omschrijving en doelstelling: Dit evenement groeide in de schoot van een sociaal-ecologisch project. Gemeente Wichelen kocht twee percelen aan met de bedoeling om het Eetgoedbos uit te breiden en te verbinden met het Hazeveldbosje om zo tot een aaneengesloten boscomplex te komen. RLSD was verantwoordelijk voor de realisatie van het project in samenwerking met gemeente Wichelen (aankoop gronden), Natuurpunt Scheldeland (toekomstig beheerder), JNM Scheldeland (plant begeleiders), Pasar Waas en Dender (promotie) en de lokale basisschool GIBO (lokaal draagvlak). De plantactie op 6 november kaderde in de actie "Pasar boomt". Als vrijetijdsorganisatie wil Pasar meehelpen aan een bosrijker Vlaanderen. ‘Pasar boomt’ liep in samenwerking met het VBV (Vereniging voor Bos in Vlaanderen) en kadert binnen de ‘1 miljoen bomen voor Vlaanderen campagne. Om het perceel te bebossen werden 2000 autochtone (met uitzondering van vlier en kardinaalsmuts) boompjes aangekocht van van 14 verschillende soorten. We konden bovendien uitpakken met een primeur: 4 soorten boompjes werden opgekweekt uit eigen zaad uit de streek binnen het project "plant van hier": hazelaar, zomereik, spork en hondsroos. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

114

Op 6 november konden alle inwoners van Wichelen een boom komen planten op de percelen. Natuurpunt Scheldeland en Pasar zorgden voor een begeleide wandeling. RLSD, gemeente Wichelen en JNM Scheldeland zorgden voor begeleiding bij het planten. Op het vertrekpunt van de wandelingen (school De Rozelaar) was een verenigingenmarkt en cafetaria. Op maandag 7 november werden alle lagere schoolkinderen van de twee lokale scholen (de Rozelaar en de Belhamel) in groepjes ontvangen op het perceel. De kinderen konden onder begeleiding per twee een 6-tal boompjes planten. Evaluatie en indicatoren: Een 300-tal mensen plantte op 6/11 één of meerdere boompjes. 343 kinderen uit lokale scholen plantten ongeveer 3 boompjes per kind. Na twee dagen werd een bos van 2000 jonge boompjes aangeplant volgens het plantschema. Deze actie was een mooi samenwerkingsverband tussen diverse partners waarbij ieders zijn specialiteit kon aanwenden om het geheel te doen slagen. Het evenement kreeg 3 vermeldingen in de pers: HNB, Gemeentelijke infoblad, HLN (2) Voor foto's zie: http://www.flickr.com/photos/50818441@N08/

Gepland 2012 9 april: Ook in 2012 zal RLSD opnieuw de Scheldehappening samen organiseren met Rivertours.. Het thema voor 2012 is "natuur en erfgoed". Na twee succesvolle edities met een hele hoge opkomst, willen we dit jaar inzetten op het verbeteren en verankeren van een kwalitatieve dienstverlening de dag zelf. Daarom zoeken we nauwe samenwerking met toerisme Scheldeland om het evenement meer homogeniteit te geven en te zorgen dat de diverse activiteiten zichtbaar zijn voor de duizenden bezoekers zodat er nog meer uit de Scheldehappening gehaald kan worden. Het educatief aanbod hopen we te bestendigen. Najaar: inhuldiging speelbos De Vaag, Waasmunster Open datum: We willen zoveel mogelijk inspelen op voorstellen van onze NME partners, of inhaken op bestaande initiatieven. Daarom houden we minimum één actieve deelnema van ons aan een evenement open. Financiering - Structurele middelen RLSD - Eventuele cofinanciering vanuit (toeristische, gemeentelijke) projectpartners - Eventuele projectfinanciering Bijlage 6: promotionele folder Scheldehappening 2011

Actie 30 d : Samenwerkingsverbanden andere dan evenementen Idee / Initiatiefnemer Op vraag van NME actoren kan RLSD ondersteuning bieden of als trekker optreden om projecten met een duidelijke natuur educatieve invalshoek mee te ondersteunen. Startjaar 2011 Trekker Ann Sels Partners

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

115

Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, Middenveldverenigingen actief in de streek (Natuurpunt, Landelijke Gilden, Toerisme Scheldeland, vzw Durme, Toerisme Waasland, VVV's, KVLV, heemkundige kringen, Pasar, Gezinsbond, …) Doelgroepen Brede publiek Doelstelling Brede publiek op laagdrempelige manier laten kennis maken met het streekeigen karakter (natuur, landschap, folklore en traditie, erfgoed, …) Omschrijving De beste manier om NME-actoren binnen onze streek meer met elkaar in contact te brengen is door het ondersteunen en stimuleren van samenwerkingsverbanden rond concrete projecten. Binnen het NME-loket krijgen we regelmatig de vraag tot ondersteuning van samenwerkingsprojecten. Indien het financieel haalbaar is gaan we hier steeds op in om zo het NME-netwerk in de streek al doende te verstevigen en zorgen voor een solide basis in de toekomst. Verslag werking 2011 In 2011 werden twee projecten opgestart:

Nieuwe bosaanplant Eetgoed in Serskamp (Wichelen) Zie actie 16 landschapsloket en actie 30 NME-loket

Inrichting voor natuurontwikkeling in het speelbos "De Vaag" in Waasmunster Zie actie 16 landschapsloket

Gepland 2012

Nieuw project: Wilde landjes Kinderen spelen nog maar zelden vrij in de natuur. Dit heeft veel nadelige gevolgen voor hun fysieke, mentale, … ontwikkeling. Indien de kinderen niet meer naar de natuur kunnen/mogen komen, moet de natuur bij de kinderen gebracht worden. Zodat kinderen ondanks de verstedelijking en de veranderende levensstijl, opnieuw de kans krijgen om in de natuur rond te scharrelen. Met dit project wil het Regionaal Landschap Schelde-Durme daar een steentje aan bijdragen door scholen te ondersteunen in de aanelg van een "groen schoolplein". Een groen schoolplein is zo ontworpen dat er "wilde landjes" aanwezig zijn. In zo'n wild landje krijgen kinderen de kans om op eigen tempo op ontdekking te gaan, om de natuur op hun manier te beleven. Het is een plaats waar ze kunnen spelen met natuurlijke elementen en waar ze verwonderd raken over kriebelbeestjes, regen die van een boomstam glijdt, de zon die door een bladerdek schijnt. Diertjes zoeken, blaadjes plukken, met takken sjouwen, bergen op en af rennen, verstoppertje spelen in wilgenhutten, klimmen in bomen, het bouwen dammetjes,… de mogelijkheden zijn eindeloos. Het is dus geen natuurreservaat waar je op de paadjes moet blijven, ook is het geen bloemen- of moestuin waar je zeer voorzichtig moet zijn. Neen, het gaat hier om speelnatuur dat het vrij spel van kinderen en natuur stimuleert. Vanzelfsprekend biedt de aanwezigheid van natuur op school ook educatieve kansen. Leerkrachten zullen met de natuur nabij veel makkelijker met de kinderen naar buiten trekken voor een leerwandeling of een andere natuureducatieve activiteit.

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

116

Doelstelling is door het bieden van ondersteuning met expertise, begeleiding en middelen aan het schoolteam en de MOS werkgroep komen tot concrete realisaties van speelnatuur op school binnen 1 schooljaar op 7 scholen in Klein Brabant. Financiering: provincie Antwerpen

Actie 30.e : Gidsenwerking Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2008 Trekker Ann Sels Partners Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME Doelgroepen Gidsen in de streek Groepen en Scholen in de streek Doelstelling Organiseren van vormingen voor gidsen in de streek. Thematische aanvullingen bieden op het NME-aanbod in de streek. Als NME-loket zorgen voor een link tussen vragers en aanbieders van een gegidste wandeling volgens een bepaald thema op maat van de groep.

Omschrijving De gidsenwerking groeide in de schoot van Zwaluwen op school. Er bleken in Vlaanderen geen specifieke educatieve wandelingen te zijn waarbij een gids op bezoek bij de boer(en)zwaluw ging met een klas. Daarom organiseerden we een opleiding tot zwaluwgids. Een aantal jaren was het mogelijk voor scholen om gratis een zwaluwgids aan te vragen. Ondanks herhaaldelijke promotie bleek deze formule niet aan te slaan. We moeten het over een andere boeg gooien. Vanaf 2012 zullen we onze zwaluwgidswerking intens promoten gedurende een bepaalde periode (1 à 2 weken) in één bepaalde gemeente. Jaarlijks kiezen we een andere gemeente. Scholen kunnen gedurende die periode een zwaluwgids boeken. In het kader van andere projecten organiseren we in de streek vormingen voor gidsen: bijvoorbeeld stiltegidsopleiding en moord in de poel. Ook deze themawandelingen met gidsen kunnen door groepen aangevraagd worden. Promotie gebeurt via onze site en de sites van partners. Praktisch: de groepen reserveren bij het NME-loket, de groep betaalt 35 euro voor 1 gids. De gids ontvangt van RLSD een vrijwilligersvergoeding en is verzekerd.

Verslag werking 2011

- Opleiding Stiltegids in bornem: zie actie 24"stiltegebieden" 6 halve dag modules (tussen eind april en juni) Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

117

25 ingeschreven 10 vervolmaakten de opleiding en deden een evaluatiewandeling Aanmaak 2 stiltekoffers, worden beheerd door de Notelaer en de Zilverreiger Partners: stilteplatform Bornem, natuurpunt Educatie, centrum Waerbeke, de Helix, Musica, Financiering: provincie Antwerpen

- Opleiding Moord in de Poel, in Temse Volledige dag: 7 juni 17 ingeschrevenen Partners: gemeente Temse, natuurpunt educatie, Centrum voor Informatieve Spelen Aankoop educatieve koffer: Moord in de Poel, wordt opgenomen in de materiaaluitleenpost Financiering: sponsering Wienerberger Foto's: http://www.rlsd.be/wat_doen_we/planten_en_dieren/kamsalamander/moord_in_de_poel

- Werking Zwaluwgidsen:

Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

118

We legden dit jaar de focus op het aanbod zwaluwgidsen en het huisbezoek of bezoek aan de boer dat een lagere school in onze regio kan ondernemen. Het regionaal landschap zorgt voor de match tussen gids, boer en school zodat het bezoek op een vlotte manier kan plaatsvinden. In 2011 brachten we door middel van een promotiecampagne dit project nog eens opnieuw onder de aandacht. Dit resulteerde in 2 scholen die op bezoek gingen bij de boer(en)zwaluw.

- Vrije Basisschool Sint Macharius (Laarne) met twee klassen - Freinetschool De Kolibrie (Tielrode): met de hele school (44 kinderen)

Dit is zeer weinig en teleurstellend. Vandaar dat we de zwaluwgidsen zullen onder brengen in de gidsenwerking en de mogelijkheden tot bezoeken actief zullen promoten in een bepaalde gemeente en in nauwe samenwerking met de gemeente. Foto's: www.rlsd.be > wat doen we > zwaluwen >zwaluwen op school > op stap met de zwaluwgids of http://www.rlsd.be/index.php?page=509

Gepland 2012

- Actie: zwaluwen op school in Dendermonde: april tot juni - Actie: moord in de poel in Temse: 14-25 mei - Actie: stiltegidsen: 4 stiltewandelen (1 per seizoen) voor het brede publiek.

Alle gidsen zijn ook door groepen vrij te reserveren op een moment naar keuze.

Samenwerking Gemeentes, stilteplatform Bornem, natuurpunt educatie, lokale natuurpuntafdelingen

Gelinkte acties Materiaaluitleenpost

Actie 31 Uitleenpost voor NME materiaal Idee / Initiatiefnemer NME actoren uit de streek / RLSD Startjaar 2009 Trekker Ann Sels, Catherine Tydgat Partners NME actoren uit de streek, Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME, PIME, verschillende NME centra binnen en buiten de regio die hun materiaal ter beschikking stellen van de uitleenpost Doelgroepen Doelgroepen zijn in de eerste plaats verenigingen, NME actoren en gidsen; in de tweede plaats scholen en particulieren. Meer en meer maken ook de milieudienst van stad en gemeenten gebruik van ons aanbod. Doelstelling Uitbouwen van de zetel van RLSD tot een punt waar NME materiaal kan worden uitgeleend. Omschrijving De uitleenpost stelt een ruim scala aan NME materiaal ter beschikking, gaande van klein educatief materiaal (schepnetten, vlindernetten, loupepotjes, zoekkaarten, fluovestjes, verrekijkers, â&#x20AC;Ś) over groter en kostbaarder materiaal (batdetector, nachtvlinderval, volgspot op batterij, binoculair, flexcam, Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

119

kit voor chemisch wateronderzoek, kit voor bodemonderzoek, grondboor, decibelmeter, telescoop, …) tot meer thematisch en gespecialiseerde zaken zoals thematische koffers (waterkoffer, bodemkoffer, boskoffer, weidevogelkoffer, …), natuureducatieve spelen en educatieve tentoonstellingen (fototentoonstelling, zwaluwtentoonstelling, …). Het volledige aanbod en de uitleenvoorwaarden staan in de digitale catalogus op onze website onder de rubriek 'Wat kan jij doen? – materiaaluitleenpost'. Alle ontleningen gebeuren via reservatie en met een overeenkomst. Met uitzondering van de door De Kaaihoeve ter beschikking gestelde koffers zijn de ontleningen gratis; wel worden voor sommige stukken een waarborg gevraagd. Verslag werking 2011

uitleenmomenten van 1 dag tot lange uitleenperiode

materiaal van loepepotje tot tentoonstelling

januari

februari

maart

april

130

mei

102

juni

juli

augustus

september

oktober

november

december

547

totalen

januari

maart

april

mei

veldwerkmateriaal

februari 2

materiaalkisten

educatieve pakketten en spelen

2011

andere

materiaal

scholen

Stad/gemeenten

gidsen

verenigingen

uitleenmomenten

tentoonstellingen

ontleningen 2011

127

juni

juli

2 2

augustus

september

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

120

oktober

505

november december 19

totalen

In april 2011 werd een promotiecampagne opgezet via een nieuwsbrief met de digitale catalogus als bijlage. Uit de regio werden natuur- en milieuverenigingen, natuurwerkgroepen, JNM-afdelingen, CVNnatuurgidsen, RLSD-gidensbestand en Blijdorp vzw gemaild; of bij gebrek aan email per post aangeschreven. Aan alle scholen (basis- en secundair onderwijs via het adresbestand van MOS) werd expliciet gevraagd de mail door te zenden naar de leerkrachten. Dit resulteerde in meer dan een verdubbeling van de uitleenmomenten (ten opzichte van 2010) en dit hoofdzakelijk aan de gemeenten, verenigingen en gidsen; echter in zeer beperkte mate aan scholen. Met beperkte middelen werd van de zwaluwpanelen een volledig aanbod gemaakt. Een proactieve aanpak resulteerde in een samenwerking met de milieudienst van stad Dendermonde in een educatief proefproject in Dendermonde en in een tentoonstelling in het gemeentehuis van Wichelen. Beide projecten werden zowel door stad Dendermonde, gemeente Wichelen als RLSD positief geëvalueerd. De actie in stad Dendermonde zal in 2012 verfijnd uitgewerkt worden.

Mei-juni 2011: BIB Dendermonde RLSD organiseert of is partner bij evenementen. Om de doelstellingen en de werking van RLSD nog beter bekend te maken bij het brede publiek streven wij er naar naast informatief ook educatief en recreatief aanwezig te zijn. Zo wordt het losse veldmateriaal met linken aan water voor deze gelegenheden gebundeld tot een waterstand of workshop waterdiertjes. Verder sporen wij geïnteresseerden aan om veelzijdig, creatief en origineel om te gaan met het uitleenmateriaal.

Mei 2011 – St.-Amands Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

Juli 2011 – Big Jump Wetteren 121

Deze stiltekoffers, gerealiseerd in het kader van de stiltewerking, staan ter beschikking van de stiltegidsen in het stiltegebied zelf. Zo is één koffer te ontlenen in de Notelaer en één in de Zilverreiger. Zie actie 24 "stiltegebieden". De materiaaluitleenpost wordt verrijkt met de educatieve waterkoffer 'Moord in de poel'. Deze werd aangekocht naar aanleiding van de gidsenvorming te Temse. Zie actie 30 e "gidsenwerking". Jaarlijks verzorgt het CVN haar Oost-Vlaamse natuurgidsendag. Dit jaar vond deze plaats in het Gildehuis te Melle. RLSD was aanwezig met een aantal objecten en kisten. Gepland 2012 Voorlopig worden geen extra investeringen gedaan om leerkrachten en scholen de weg te laten vinden naar de materiaaluitleenpost. De reacties van de scholen op de intensieve promotiecampagne van april 2011 waren te miniem; Dit bevestigt het vermoeden dat de scholen weinig interesse hebben in het aanbod van een materiaaluitleenpost zonder uitgebreide ondersteuning (vb. gidsenwerking) en ook dat ons aanbod onvoldoende afgestemd is op de noden van de scholen. Voor 2012 wordt de reguliere werking gewoon verder gezet. Gezien de uitleenmomenten tegenover 2010 ruim verdubbelden, bevestigt dit wel degelijk de nood in onze regio aan een materiaaluitleenpost. Het is steeds gezond na enkele jaren werking een volledige kosten-baten analyse uit te voeren. Voor de materiaaluitleenpost stellen we 3 jaar effectieve werking voor. Met het oog op deze analyse in 2013 kan reeds in 2012 hiervoor een aanzet opgemaakt worden zodat vraag en aanbod nog beter op elkaar afgestemd kunnen worden.. Financiering - Samenwerkingsovereenkomst Provincie Oost-Vlaanderen dienst NME - Financiering in natura via ter beschikking stellen van materiaal door NME centra binnen en buiten de regio Gelinkte acties Actie 30 NME loket

Actie 32: Educatieve ontsluiting Steenovens Idee / Initiatiefnemer RLSD Startjaar 2010 Trekker Els Dever Partners Vereniging voor Natuur- en Stedenschoon vzw (Kvns) Doelgroepen bewoners van de regio, toeristen, scholen uit de regio Doelstelling Educatief aanbod uitwerken voor deze site Omschrijving Het project Steenovens in Sint-Amands is een multifunctioneel en inclusief project, opgezet rond een historische site met een hoge erfgoedwaarde. De Steenovens hebben een verleden dat ver in de geschiedenis teruggaat en hebben achtereenvolgens en/of tegelijk gefungeerd als veer over Schelde, de handelsplaats, plek van veldovens (steenovens), blekerij en tenslotte, sinds de 16 eeuw, als boerderij. Verlaten in 1937, kwam het verval van de gebouwen langzaam te verkommeren tot een ruïne in de jaren 1980. In de loop van de jaren 1990 werd de site aangekocht en de omliggende gronden in erfpacht genomen door KVNS. KVNS startte de ontwikkeling van een breed inhoudelijk verhaal en werkt samen met partners aan een zinvolle inhoudelijke invulling van het project. Daarnaast werkt KVNS aan de restauratie van de site. Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

122

De KVNS staat in voor de volledige coördinatie van de restauratie van de site en voor de ontwikkeling van een breed inhoudelijk verhaal. De pijlers van dit verhaal zijn gesteund op vier doelstellingen: sociaal, cultureel, toeristisch en educatief. Voor het educatieve aspect werd door KVNS een PDPO dossier ingediend. RLSD engageert zich om de educatieve doelstelling mee te realiseren. Verslag werking 2011 In 2011 hebben we samen met KVNS de inhoudelijke aspecten van site verder uitgediept en bepaald welke aspecten interessant zijn om te weerhouden voor het educatieve luik. We hebben een aantal clustergroepen samengesteld op basis van de verschillende invalshoeken: geschiedenis, natuur en landschap, cultuur en historische geografie. Voor elke clustergroep werd een bijeenkomst georganiseerd waar de deelnemers ons informatie, teksten en visueel materiaal konden verstrekken over de verschillende invalshoeken en kennisdomeinen met betrekking tot de site. Er werden teksten en bijhorend illustratief materiaal verzameld. Er werd een algemene basistekst en briefing uitgeschreven voor de concrete uitwerking van het educatieve project en een bureau werd geselecteerd voor de uitwerking van een concept en de concrete uitvoering ervan. Met dit bureau werden de eerste werkvergaderingen opgestart. Om aan het project voldoende draagkracht en professionele input te leveren, hielden we besprekingen met Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland, een aantal scholen uit Sint-Amands, Tapis-Plein (erfgoedconsultant), Heemkunde Vlaanderen, de cultuurbeleidscoördinator van Sint-Amands en een beperkte klankbordgroep. Samen met KVNS bezochten we ook het Mottekasteel en de Huysmanhoeve om inspiratie op te doen. Er werd ook een gezamenlijk evenement georganiseerd op de Steenovens in het kader van Pasar Boomt.

Gepland 2012 -

Teksten schrijven Lijst van wat nodig is Bruikleenovereenkomsten afsluiten Planning opbouw Productie materiaal Installatie Promotie voor project + evenement

nov/dec 2011 dec 2011 jan 2012 jan 2012 maart - april 2012 mei 2012 juni 2012

Nazorg De nazorg van de educatieve inrichting wordt verzorgd door KVNS. RLSD kan op vraag van KVNS instaan voor advies. Samenwerking en financiering In het PDPO dossier is budget voorzien voor de betaling van het loon voor 1 werkdag per week van de communicatiemedewerker. Gelinkteacties Actie 16: Landschapsloket

3. Verplichte activiteiten 3.1. Landschapskrant In 2011 verschenen twee edities van de Landschapskrant. Meer informatie hieromtrent is opgenomen in actie 26

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

123

3.2. Publieksactiviteiten Een overzicht van de publieksactiviteiten is opgenomen in Tabel 21 Tabel 21: Brede publieksactiviteiten Datum

Omschrijving

25 april

Scheldehappening

11 juni

Zwaluwenborrel Wetteren

2 oktober

Vlasrootputten in Klein-Brabant

6 november

Pasar Boomt Sint-Amands

6 november

Boomplantactie Eetgoed

7 november

Boomplantactie Eetgoed met scholen

Aantal deelnemers totaal 9000 mensen (300 aan onze stand) 100 personen 300 personen 100 personen 200 personen 350 personen

Rol RLSD

medeorganisator

Organisator Organisator Partner medeorganisator organisator

Uit bovenstaande tabel blijkt dat RLSD in 2011 betrokken was bij 6 brede publieksactiviteiten, waarbij het voor 3 activiteiten als organisator optrad. Met deze brede publieksevenementen op initiatief van RLSD werden in totaal naar schatting 10 000 deelnemers bereikt. De Scheldehappening was opnieuw een overweldigend succes. Er waren meer dan 9000 deelnemers. De happening is heel professioneel georganiseerd en voorziet ook in een grote publiciteit en mediapartnerships die een grote ruchtbaarheid geven aan het evenement tot in Nederland. Wij ontvingen een 300-tal personen aan onze stand waar de bezoekers opnieuw diertjes uit poelen konden bewonderen en bestuderen. We hadden ook kleurplaten voor de allerkleinsten. De zwaluwenborrel in Wetteren was een sympatieke zondagochtend aperitief met gesponsorde Delirium Tremens. De zwaluwenkenners gaven uitleg over de zwaluwen die af en aan vliegen naar hun nesten onder aan de passerelle. Schepen voor Leefmilieu Albert De Geyter, Paul De Moor (jeugdauteur) en Johan Braeckman (filosoof) gaven een korte toespraak. De toespraken en de fotoreportage van de borrel staat op de website van het RLSD. Op het evenement 'fietsen langs Vlasrootputten in Klein-Brabant' presenteerden we de nieuwe brochure met dezelfde naam. Erin staat een nieuwe fietstocht, ontwikkeld samen met Natuurpunt Klein-Brabant en Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland. Andere partners van het evenement waren de gemeenten Bornem, St-Amands en Puurs, de Vereniging voor Heemkunde in Klein-Brabant, Natuurpunt Klein-Brabant, Toerisme Klein-Brabant – Scheldeland, KVNS, Vlechtmuseum De Zilverreiger en met de financiële steun van het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling Europa investeert in zijn platteland.. Er waren toespraken van gedeputeerde Bart De Nijn (vervanger van gedeputeerde Rik Rötger en burgemeester Freddy Sarens,.Het geheel werd overgoten met Duvel gesponsord door Moortgat, een stralende zon, sfeervolle muziek en een levendige demonstratie van de vlasbewerking. De deelnemers konden fietsen onder begeleiding van gidsen of op eigen houtje. Er was ook een verenigingenmarkt. De boomplantacties in Serskamp en Sint-Amands kaderen in de actie Pasar Boomt. In het Eetgoedbos in Serskamp werden op 6 november 1000 bomen geplant door de deelnemers, die er ook konden meewandelen en de verenigingenmarkt. Op 7 november kwamen de lagere schoolkinderen uit Serskamp nog eens 1000 bomen planten. In Sint-Amands werd de actie grotendeels getrokken door de lokale Pasar afdelingen en kwamen personeelsleden van Axa een handje toesteken bij de aanplant van fruitbomen en –struiken. In 2012 plannen we een nog verder gaande organisatorische samenwerking met de vzw Scheldehappening. De happening vindt plaats op paasmaandag 9 april 2012 en heeft als thema 'erfgoed en natuur'. Het Regionaal Landschap wil samen met zijn partners de trage wegen in de kijker zetten. Trage wegen passen immers uitstekend in het vooropgestelde thema. We willen trage wegen routes uitstippelen en deze publiceren in twee brochures (één voor de provincie Oost-Vlaanderen en één in de provincie Antwerpen).

Jaarverslag 2011 – Jaarplanning 2012

124

3.3 Vormingsactiviteiten Een overzicht van de georganiseerde vormingsactiviteiten is opgenomen in Tabel 22 Tabel 22: Vormingsactiviteiten Datum 15/01/2011 20/01/2011 05/02/11 15/02/2011 1/03/2011 26/03/2011 van 26/4/2011 tot 18/6/2011 7/5/2011 28/05/2011 18/06/2011 25/06/2011 25/9/2011 27/9/2011 5/12/2011 17/12/2011

Omschrijving cursus NBS praktijkdag trage wegen 1 cursus NBS praktijkdag trage wegen 2 vorming vogelinventarisatie cursus NBS

Aantal deelnemers 39 70 35 40 20 36

Rol RLSD medeorganisator spreker

stiltegidsopleiding: 6 halve dag modules + 1 evaluatiewandeling

organisator

18 32 34 32

organisator medeorganisator medeorganisator medeorganisator

Ong 100

spreker

18 38

organisator

Opleiding moord in de poel cursus NBS cursus NBS cursus NBS lezing in waasmunster: kinderen en natuurbeleving landschapsdag: prov antwerpen: stilteworkshop opleiding padvinders Melle opleiding houtzoekers in Melle

medeorganisator spreker medeorganisator

Uit bovenstaande tabel blijkt dat RLSD in 2011 betrokken was bij 15 educatieve activiteiten, waarbij het in 3 activiteiten als belangrijkste initiatiefnemer optrad. Met deze educatieve activiteiten werden in totaal meer dan 550 deelnemers bereikt.

3.4. Participatie van doelgroepen en bevolking In 2011 ontplooide RLSD volgende activiteiten en initiatieven die de participatie van de doelgroepen en de bevolking aan het beheer, het herstel, de aanleg en de ontwikkeling van kleine landschapselementen en het natuurbehoud bevorderen. Actie 1 Gemeentelijk subsidiereglement voor huis- en boerenzwaluw Actie 2 Soortgerichte acties huiszwaluw Actie 3 Soortgerichte acties boerenzwaluw Actie 4 Soortgerichte acties gierzwaluw vanuit gemeentelijk subsidiereglement Actie 5 Weidevogelproject Actie 6 Nestplaatsen voor ooievaar Actie 7 Een wand voor oeverzwaluw Actie 8 Poelenproject Actie 9 Slotenproject Actie 10 Natuurloket Actie 11 Fauna-akkers Actie 12 Ecologisch maaibeheer E17 Waasmunster Actie 13 Veilige verbindingen voor amfibieĂŤn Actie 14 Bebossing gesaneerde stortplaats Van den Bosch in Schelle Landschapszorg en streekeigen karakter Actie 15 Landschapsbedrijfsplanning Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

125

Actie 16 Landschapsloket Actie 17 Autochtone bomen en struiken Actie 18 Houtzoeker Actie 19 Herstel van vlasrootputten in Klein-Brabant Actie 20 Intergemeentelijk subsidiereglement voor KLE's Actie 21 GeĂŻntegreerde gebiedsgerichte werking Recreatief medegebruik en natuurrecreatie Actie 22 Trage wegen doen herleven Actie 23 Groene Halte Actie 24 Stiltegebieden Actie 25 Ros Beiaard Ruiternetwerk Natuureducatie en informatie Actie 26 Landschapskrant Actie 27 Website Actie 28 Communicatiemateriaal RLSD Actie 29 Digitale nieuwsbrief Actie 30 NME loket Actie 30 a gezamenlijke communicatie aanbod NME Actie 30 bAfstemming NME aanbod Actie 30 c Evenementen Actie 30d Samenwerkingsverbanden andere dan evenementen Actie 30 e Gidsenwerking Actie 31 Uitleenpost NME materiaal Actie 32 Educatieve ontsluiting Steenovens

Meer info over deze acties is opgenomen in de verschillende actiefiches.

Jaarverslag 2011 â&#x20AC;&#x201C; Jaarplanning 2012

126

4 Relatie doelstellingen/activiteiten De relatie tussen de uitgevoerde/geplande activiteiten en de doelstellingen van RLSD wordt weergegeven in Tabel 23 Tabel 23: Relatie doelstellingen-activiteiten Doelstelling Natuureducatie en informatie

Draagvlak Natuurdecreet Doelgroepen

Natuurrecreatie en recreatief medegebruik

X X X

X X X X X

X X X X X X

X X

X X x

X X X X X X X X

X x X X X X x X X X X

Natuurbehoud en KLE's

Actie 1: Gemeentelijk subsidiereglement voor huis- en boerenzwaluw Actie 2: Soortgerichte acties huiszwaluw Actie 3: Soortgerichte acties boerenzwaluw Actie 4: Soortgerichte actie gierzwaluw vanuit gemeentelijk subsidiereglement Actie 5: Weidevogelproject Actie 6: Nestplaatsen voor ooievaar Actie 7: Een wand voor de oeverzwaluw Actie 8: Poelenproject Actie 9: Slotenproject Actie 10: Natuurloket Actie 11: Fauna-akkers Actie 12:Ecologisch maaibeheer E17 Waasmunster Actie 13 veilige verbindingen voor amfibiën Actie 14 Bebossing stortplaats Schelle Actie 15 Landschapsbedrijfsplanning Actie 16: Landschapsloket Actie 17: Autochtone bomen en struiken Actie 18: Houtzoeker Actie 19: Herstel van vlasrootputten in Klein-Brabant Actie 20: Intergemeentelijk subsidieregeling KLE Actie 21: Geïntegreerde gebiedsgerichte werking Actie 22: Trage wegen doen herleven Actie 23: Groene halte Actie 24: Stiltegebieden Actie 25: Ros Beiaard Ruiternetwerk Actie 26: Landschapskrant Actie 27: Website Actie 28: Communicatiemateriaal RLSD Actie 29: Digitale nieuwsbrief Actie 30: NME loket Actie 31: Uitleenpost NME Actie 31: Evenementen Actie 32: Educatieve ontsluiting Steenovens

Streekeigen karakter

Omschrijving actie

x X X X X x X X

X X X X X X

X X X X X X X X X X X

X X

Jaarverslag 2010 – Jaarprogramma 2011

X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

127

5 Financieel verslag 1. Balans en resultatenrekening 2011 De werking van 2011, gestaafd door het ingesloten accountantsverslag, sluit af met een positief saldo. De algemene vergadering van 13 februari 2012 beslist om dit resultaat te bestemmen als toevoeging aan het eigen vermogen: 'fondsen voor sociaal passief' 22 556,46 euro en 'andere bestemde fondsen' 11 023,18 euro. Een sterk doorgedreven budgetcontrole zowel wat de projecten betreft als de algemene kosten, zonder de werking financieel te beïnvloeden, en een verschuiving van projectmiddelen van PDPO-projecten naar 2012, hebben het begrote tekort voor 2011 teniet gedaan. De balans en resultatenrekening is opgenomen in het accountantsrapport voor 2011 in Bijlage 8.

2. Begroting 2012 In 2012 zal de opgestarte subsidie- en projectadministratie verder verfijnd worden. Naast de coördinator en de medewerker algemene ondersteuning, hoort het ook dat elke projectmedewerker zich inwerkt in het financiële en administratieve luik van zijn of haar projectdossier. Elke organisatie heeft behoefte aan, en belang bij, een goed georganiseerde administratie; archiveren van zowel fysieke als digitale documenten hoort daarbij. RLSD zal een archiefsysteem integreren dat uniform is in uitvoering en eenvoudig is in gebruik. De Raad van Bestuur keurde op 8 december 2011 een begroting voor 2012 met een overschot van 6 509,68 euro goed. Er werd toen ingestemd dit overschot als kost, eigen cofinanciering, op de PDPOprojecten toe te voegen indien de noodzaak zich voordeed met de jaarwisseling 2011-2012. Projecten zijn dynamisch, en afhankelijk van externe factoren. Toevoegen van begroot overschot als kost benadert beter de momentopname 1 januari 2012. Begroting 2012 is bijgevolg sluitend; noch tekort, noch overschot worden genotuleerd; de boekhoudkundige reserve en bijgevolg de kredietwaardigheid van RLSD wordt bewaard. De begrote inkomsten voor 2012 zijn opgenomen in onderstaande tabel. Tabel: Begrote inkomsten 2012

Grootboek

Omschrijving Structurele middelen Vlaams gewest

Absoluut (€) 122188,00

701 001

Agentschap voor Natuur en Bos

62700,00

702 002

Agentschap Ruimte en Erfgoed - Landschapsanimator

59488,00

Structurele middelen provincies

183438,88

701 020

Provincie Antwerpen - Structurele toelage

42000,00

701 010

Provincie Oost-Vlaanderen - Structurele toelage

74500,00

710 000

Provincie Oost-Vlaanderen - tussenkomst loon coördinator

66938,88

Structurele middelen gemeenten

100686,25

701 100

Gemeente Berlare 9290

5428,64

701 101

Gemeente Bornem 2880

7707,84

701 102

Stad Dendermonde 9200

16416,53

701 103

Gemeente Hamme 9220

9015,79

701 104

Gemeente Kruibeke 9150

5918,15

701 105

Gemeente Laarne 9270

4542,86

Jaarverslag 2010 – Jaarprogramma 2011

128

701 114

Gemeente Melle 9090

4057,42

701 106

Gemeente Puurs 2870

6186,03

701 107

Gemeente Schelle 2627

2987,75

701 108

Gemeente Sint-Amands 2890

3021,05

701 109

Gemeente Temse 9140

701 110

Gemeente Waasmunster 9250

3899,06

701 111

Gemeente Wetteren 9230

8903,68

701 112

Gemeente Wichelen 9260

4210,60

701 113

Gemeente Zele 9240

7699,33

10691,52

Projectmatige tussenkomsten lonen

64106,66

703 013

Provincie Oost-Vlaanderen - rondvraag trage wegen

7000,00

703 013

Provincie Oost-Vlaanderen - uitvoering trage wegen

10500,00

702 010

Provincie Oost-Vlaanderen - Dienst Natuur- en milieu-educatie

20000,00

703 030

Provincie Antwerpen: PDPO (KVNS) - Steenovens

703 020

Provincie Antwerpen - wilde landjes op school

10000,00

746 000

VIA uitbreidingstewerkstelling 2012

10256,66

708 000

6350,00

Diverse tussenkomsten

2000,00

gebruikersovereenkomst Toerisme Scheldeland

2000,00

Projectmiddelen goedgekeurd of in aanvraag

307673,38

702 002

Agentschap Ruimte en Erfgoed - Landschapsanimator

45512,00

703 001

Agentschap voor Natuur en Bos - weidevogelproject

30000,00

703 021

PDPO ANT - Fauna-akkers

4300,00

703 020

Provincie Antwerpen - DMN

10000,00

703 021

PDPO ANT - Herstel van vlasrootputten in Klein-Brabant

25214,85

703 020

Provincie Antwerpen- Wilde landjes

10000,00

703 011

PDPO OVL - Trage wegen doen herleven

83202,40

703 012

Provincie Oost-Vlaanderen - slotenproject

8100,00

703 010

Provincie Oost-Vlaanderen - inrichting amfibieĂŤntunnels

22500,00

703 014

Provincie Oost-Vlaanderen - Maanbeek

20000,00

707 000

Cofinanciering landschapswerken eindbegunstigde

17554,63

707 000

Cofinanciering trage wegen door gemeenten

17907,50

707 000

Cofinanciering Vlasrootputten (gemeente Sint-Amands)

703 020

Provincie Antwerpen-Scheldehappening

3382,00 10000,00

TOTALE INKOMSTEN

Jaarverslag 2010 â&#x20AC;&#x201C; Jaarprogramma 2011

780093,17

129

Een verhouding van de begrote inkomsten is weergegeven in onderstaande grafiek:

Begrote goedgekeurde inkomsten 2012 structurele middelen Vlaams gewest 122 188,00 € 16% structurele middelen provincies 183 438,88 € 24%

projectmiddelen 307 673,38 € 39%

diverse tussenkomsten 2 000,00 € <1%

projectmatige tussekomsten lonen 64 106,66 € 8%

structurele middelen gemeenten 100 686,25 € 13%

Jaarverslag 2010 – Jaarprogramma 2011

130

De begrote uitgaven voor 2012 zijn weergegeven in onderstaande tabel. Tabel: Begrote uitgaven 2012

Grootboek

612 001

Omschrijving

Absoluut (€)

Algemene werking GSM

37386,64 700,00

Aankoop GSM-toestellen in afschrijving

0,00

612 020

Postzegels

1500,00

612 040

Kantoorbenodigdheden

3600,00

Meubilair in afschrijving

0,00

Aankoop copiër/ICT-materiaal in afschrijving

0,00

Boeken, tijdschriften en documentatie, publicaties voor derden

500,00

Onderhoudsproducten, verpakkingsmateriaal, klein materiaal

250,00

612 054

Veldwerkmateriaal

100,00

613 020

Erelonen accountant, incl. niet aftrekbare BTW en administratiekosten

2500,00

613 050

Kost seminaries en opleiding

1750,00

613 051

Erelonen docenten

613 060

Lidgelden

500,00

613 070

Wettelijke bekendmaking

150,00

614 030

Relatiegeschenken

200,00

612 041 612 050, 612 051, 612 052

614 000, 614 010, 614 020

0,00

Representatie (divers), onthaal-receptiekost

3000,00

618 600

Vrijwilligers

0,00

613 071

Vergunningen

0,00

613 080, 613 082, 613 084 657 000, 659 000 659 000 63

Octrooien, (software)licenties, merken, Reprobel

3200,00

Bankkosten

100,00

Intrest

0,00

Afschrijvingen

19336,64

611 060

Vervoer O & H personenwagen

611 050

O & H fiets

150,00

612 013

Brandstof

2000,00

616 000

Verplaatsing personenwagen

1500,00

616 001

Reis- en verplaatsingskost

1000,00

640 001

Verkeersbelasting

613 010

Verzekeringen Brandverzekering - inhoud-diefstal

613 011

BA (ook bestuurders)

500,00

613 012

Lichamelijke ongevallen Rvb + VW

800,00

613 013

Verzekering personenwagen

613 014

Verzekering dienstverplaatsing

623 000

Wetsverzekering - AO begrepen in brutolonen

Jaarverslag 2010 – Jaarprogramma 2011

5850,00 750,00

450,00

4105,00 255,00

1700,00 850,00 0,00

131

610 020

Huisvesting en burelen Huur gebouwen

611 020

O & H gebouwen

611 030

O & H installaties, machines, gereedschappen, copiër

21970,00 6950,00 3200,00 500,00

Leasing multifunctional

1620,00

612 000

Telefoon en internet

4000,00

612 003

Telebewaking

700,00

612 010, 612 011

Water en gas

5000,00

610 030, 611 030, 611 230

Personeel Bruto bezoldigingen

Coördinator

328510,88 257163,00 66938,88

613 040

Erelonen sociaal secretariaat inbegrepen in brutoloon

613 041

Erelonen maaltijdcheques 0,65

620 290

Patronaal deel maaltijdcheques 4,91 inbegrepen in brutoloon

0,00

623 000

Arbeidsongevallen inbegrepen in brutoloon

0,00

Externe medische dienst inbegrepen in brutoloon

0,00

Groepsverzekering

0,00

623 200, 623 410

613 015

0,00 822,00

Hospitalisatieverzekering begrepen in brutoloon

0,00

623 500, 623 800

Woon-werkverkeer

3587,00

Communicatie Mailingskosten LK

17682,38

612 021 612 021

Mailingskosten LK derden

612 030

Druk- en kopieerwerk algemeen

5000,00

612 031, 613 030

Lay-out en druk landschapskrant

1854,94

613 030

Erelonen lay-out

1750,00

612 002

Hosting website en nieuwsbrieven

1250,00

613 081

Fotolicenties

615 615 021 614

600 100 tot 600 400 en 61

6627,44 200,00

500,00

Communicatie divers, beurzen en tentoonstellingen, promotiemateriaal

0,00

Infoborden

0,00

Persmomenten

500,00

Projectkosten Agentschap Ruimte en Erfgoed - Landschapsanimator

364588,27 65017,14

Agentschap voor Natuur en Bos - weidevogelproject

30000,00

PDPO ANT - Fauna-akkers

5800,00

PDPO OVL - Trage wegen doen herleven

124383.34

PDPO ANT - Herstel van vlasrootputten in Klein-Brabant

33907,19

Provincie Antwerpen - DMN

10000,00

Provincie Antwerpen - wilde landjes op school

10000,00

Provincie Oost-Vlaanderen - slotenproject

16720,92

Provincie Oost-Vlaanderen - aanleg amfibieëntunnels

25000,00

Jaarverslag 2010 – Jaarprogramma 2011

132

Provincie Oost-Vlaanderen - Maanbeek

20000,00

Tussenkomst soortenbescherming

2500,00

PDPO ANT - Plant van hier

1000,00

NME

1250,00

Evenementen

2500,00

Provincie Antwerpen-Scheldehappening

10000,00

Verschuiving PDPO cofinanciering

6509.68

TOTALE UITGAVEN

Jaarverslag 2010 â&#x20AC;&#x201C; Jaarprogramma 2011

780093,17

133

Een verhouding van de begrote uitgaven is weergegeven in onderstaande grafiek:

Begrote goedgekeurde uitgaven2012 algemene werking 37 386,64 € 5%

vervoer 5 850,00 € 1%

projectkosten 364 588,27 € 47%

communicatie 17 382,38 € 2%

Jaarverslag 2010 – Jaarprogramma 2011

verzekering 4 105,00 € <1%

huisvesting en burelen 21 970,00 € 3%

personeel 328 510,88 € 42%

134

Bijlagen Bijlage 1: Verslag van de Algemene Vergadering Bijlage 2: Verslagen Raad Van Bestuur Bijlage 3: Persknipsels Bijlage 4: De Vaag Bijlage 5: Nieuwsbrief Stiltegids Bijlage 6: Programma Scheldehappening 2011 Bijlage 7: Landschapskranten Bijlage 8: Accountantsrapport

Jaarverslag 2010 â&#x20AC;&#x201C; Jaarprogramma 2011

135