ra g e
e de
Wi l d r de
e
! ? n e gineternet e d a ia an
e
ia L
e ga
g✯ S
a Lem hint
pers
✯
al van C han t
der Me ys
✯
Thomas Mulders✯Caroline Müller ✯Iren e
va n d e r Nol
l ✯Ils
e S av eni
je ✯ G
a an
Gunsing✯Yvette Hoogenboom ✯Tomas Hutin
Kr o
de Snij
Mar i s k a
p teij
lok rs B
✯
G ra a f g✯ D a n iëlle K a
✯
te de
n ✯L iz a
or
j in on m t 28 ger e s w e e u es n ov e t er de ni bij sa ys o l m even sti
s ✯V i ct
emm a
Smi
t
✯D
o Ed
Lise t
rs ✯ Am b e
ar c
✯
We r n e
n ✯M
ogh
ichelle
o r ve
G van
oes T Mar l
va n C
Ai c o
✯ ssy Thomas Denise Timmer✯Sheryl Wels ✯R
e
n✯
ra✯ Cri ee renst
elissen ✯ Yasm in
o e d l e je , b eo
: Ell n van
h
✯ e Boo ✯ Berghuis Yvonn nstra Fleuri-anne Corn
l ma
Lign
y
☛
M
ijd et b
✯ Jelle n B an k
oh e bedoel je,
e d a ia a n
gineteernnet ?!
in jon m 28 ge e st w es ren eu te i n o e v sa er d til ys om even bij s
1
Hogeschool van Amsterdam, Redactie en Mediaproductie. Amsterdam 2010
hoofdstuk 1
zoek de mensen achter je vriendenlijstje Richelle Werners ✯ Sociale media verlichten ons leven Denise Timmer ✯ We kijken niet meer naar elkaar om Amber de Wilde de Ligny ✯ Liefde op het net is het net niet Jelle Berghuis ✯ Zij denken, dus ik ben Daan Snijders Blok ✯ Zo sociaal zijn die media niet Thomas Mulders ✯ Onze sociale vaardigheden gaan eraan
10 12 16 18 20 22
hoofdstuk 2
Redders van de nieuwe media Irene van der Noll ✯ Een zegen voor de journalistiek Sheryl Wels ✯ Bijt ook eens in de hand die je voedt Aico van Gogh ✯ De krant is dood, leve de krant Yvette Hoogenboom ✯ De wereld is niet alleen van journalisten Liza Kroes ✯ Het nieuws wordt steeds echter
26 28 30 34 36
hoofdstuk 3
techniek beheerst ons leven Mariska Gunsing ✯ Hoe bedoel je, geen internet?! Yvonne Boonstra ✯ Mijn oma is een cyborg Fleuri-anne Cornelissen ✯ Vermaak je ook eens zonder je mobieltje 4
40 42 44
Chantal van der Meys ✯ Het is de schuld van de media en je genen Marco Edelman ✯ Wij zijn afhankelijk van providers en technici Tomas Huting ✯ Weg met Wikipedia
46 50 52
hoofdstuk 4
de media coveren leven, dood en hiernamaals Marloes Teerenstra ✯ Media maken moslims extreem Caroline Müller ✯ Laat journalisten hulpverleners toch helpen! Victoria Legag ✯ Internet maakt onze spirituele zoektocht groter Daniëlle Kapteijn ✯ Geloven is dankzij de media persoonlijker geworden Ellen Bank ✯ Journalisten zien alles door een atheïstische bril Gemma Smit ✯ De online kerk heeft de toekomst
56 58 60 63 64 68
hoofdstuk 5
van burgers tot politici, niemand is nog anoniem Crissy Thomas ✯ Burgers kennen politici beter dankzij Fortuyn Lisette de Graaf ✯ De staat weet te veel van ons Shinta Lempers ✯ Politici willen burgers veel te graag misleiden Yasmin van Corven ✯ Internet heeft ons leven onveiliger gemaakt Ilse Savenije ✯ Alles wat we doen, is bekend
5
72 74 78 80 82
8
1
Zoek de mensen achter je vriendenlijstje Als een oud vrouwtje dat in de tram contact zoekt, vroeg de koningin ons vorig jaar wat meer naar elkaar om te kijken. Terwijl er dankzij de nieuwe media zo veel moois ontstaat in de samenleving. Toch was Beatrix’ waarschuwing zo vreemd nog niet.
✯ Richelle Werners ✯ Sociale media verlichten ons leven ✯ Denise Timmer ✯ We kijken niet meer naar elkaar om ✯ Amber de Wilde de Ligny ✯ Liefde op het net is het net niet ✯ Jelle Berghuis ✯ Zij denken, dus ik ben ✯ Daan Snijders Blok ✯ Zo sociaal zijn die media niet ✯ Thomas Mulders ✯ Onze sociale vaardigheden gaan eraan 9
✯ Richelle Werners ✯
Sociale media verlichten ons leven
S
ociale netwerksites lijken mensen dichter bij elkaar te brengen, maar dat is volgens koningin Beatrix slechts schijn. Met enige verbazing keek ik vorig jaar naar haar kersttoespraak, waarin zij uithaalde naar de manier waarop mensen tegenwoordig met elkaar communiceren:
zijn een onderdeel van de nieuwe media en zijn daarmee tevens een oplossing voor het individualisme. Sociale netwerken verrijken dus ons sociale leven, zowel online als offline, en zorgen er juist voor dat we niet vereenzamen. Als fulltime student en actieve Hyver kan ik gerust zeggen dat Hyves een uitkomst is in onze maatschappij waarin iedereen erg druk is. Met studerende vrienden in verschillende steden is het moeilijk regelmatig contact te houden. Sociale netwerksites zijn dan de beste oplossing. Door Hyves kan ik, zelfs wanneer ik heel erg druk ben, toch op de hoogte blijven van bepaalde ontwikkelingen in het leven van mijn vrienden en kennissen.
‘Je spreekt elkaar zonder gesprek, je kijkt naar elkaar zonder de ander te zien. Mensen communiceren via snelle korte boodschapjes. Onze samenleving wordt steeds individualistischer. Persoonlijke vrijheid is los komen te staan van verbondenheid met de gemeenschap. Maar zonder enig ‘wij-gevoel’ wordt ons bestaan leeg. Met virtuele ontmoetingen is die leegte niet te vullen; integendeel, afstanden worden juist vergroot. Het ideaal van het bevrijde individu heeft zijn eindpunt bereikt.’
Ook Marjolijn Antheunis, communicatiedeskundige aan de Universiteit van Amsterdam, stelt dit vast in haar promotieonderzoek naar online netwerken. Zij deed onderzoek onder drieduizend gebruikers van Hyves en daaruit bleek dat het in contact blijven met oude vrienden en bekenden de belangrijkste reden voor Hyvers is om de website te bezoeken. Ook bleek dat bijna de helft van de gebruikers door Hyves meer online contact heeft met zijn vrienden. 21 Procent zegt juist meer offline contact te hebben dankzij Hyves. Hyves heeft voor 43 procent het online sociale leven verbeterd en voor 22 procent het offline sociale leven. Mensen die gebruik maken van Hyves hebben dus een hechtere band met hun sociale contacten en spreken hen vaker, zowel online als offline.
Bovenstaande uitspraken zijn erg opvallend, want zonder het te zeggen had zij het over Hyves en Twitter, sociale media waar zij geen gebruik van maakt. Ja, het is een feit dat wij met de jaren individualistischer zijn geworden, maar dit is niet de schuld van de nieuwe media. Integendeel; nieuwe en snelle media, waartoe de netwerksites behoren, spelen juist in op de behoeften van de individualistische samenleving. De publicisten Blanken en Deuze bevestigen dit in hun boek Pop up: De botsing tussen oude en nieuwe media. Hierin schrijven zij dat internet de technologische voorwaarden leverde voor de nieuwe samenleving met al haar eigenaardigheden. Sociale netwerken 10
Koningin Beatrix zegt in haar toespraak dat wij met virtuele ontmoetingen een bepaalde leegte proberen te vullen. Ook deze uitspraak wordt in het onderzoek van Antheunis ontkracht. Daaruit is juist gebleken dat mensen sociale netwerken niet als substituut van echte vriendschappen zien. Uit het onderzoek is gebleken dat Hyvers een lidmaatschap van Hyves juist als een aanvulling op en verrijking van hun bestaande sociale contacten zien. Hyvers blijken een opvallend sociaal leven te hebben. In het onderzoek staat dat zij zowel op internet als in het echte leven vaak contact hebben met veel vrienden. Volgens het onderzoek wordt het gebruik van Hyves gezien als verdieping van de relatie en niet als vervanging van persoonlijk contact. De twee minst belangrijke redenen voor Hyvers om de website te bezoeken, zijn dus ook om vrienden te maken en om een relatie te krijgen.
we media’ met, zoals Wijnberg in zijn essay schrijft, de technologiepessimisten aan de ene kant en de technologieoptimisten aan de andere kant. Vooral de oudere generatie verkiest de oorspronkelijke manier van communiceren boven de moderne manier. Dit komt volgens de mediafilosoof Marshall McLuhan door het feit dat onze westerse waarden gebouwd zijn op het geschreven woord. Hij schrijft dat deze waarden al aanzienlijk zijn aangetast door elektronische media. Misschien, zegt hij, is dat de reden dat zeer geletterde mensen het erg moeilijk vinden over deze kwestie na te denken zonder in morele paniek te raken.
Het is dus niet geheel onlogisch dat koningin Beatrix nogal pessimistisch is over de moderne technologie en de bijbehorende manier van communiceren. Geboren in 1938 is zij opgegroeid met de kwaliteiten van het schrift en nauwelijks met Niet alleen Hyves is succesvol in de hedendaagse individuatechnologie. Wijnberg zegt dat de generatiekloof bij Beatrix listische maatschappij. Ook Twitter, Facebook, LinkedIn en overduidelijk zichtbaar is. ‘De ene generatie heeft haar leven datingsites brengen mensen bij elkaar. Zij nog grotendeels doorgebracht in een tijd vergroten de afstand tussen de mensen dat niemand een mobieltje of e-mail had, Beatrix, geboren in dus niet. Rob Wijnberg, columnist van nrc. terwijl de andere generatie niet anders weet 1938, is opgegroeid next bevestigt dit in zijn essay ‘Hyves, Twitdan dat Google Maps en Twitter voor milter en het technologisch pessimisme van joenen mensen een manier van leven zijn.’ met de kwaliteiten Koningin Beatrix’. Hij schrijft dat vriendDeze generatiekloof zorgt er volgens hem van het schrift en schappen onderhouden worden via Skype, voor dat Beatrix de virtuele wereld niet als nauwelijks met zakelijke deals gesloten worden dankzij onderdeel of aanvulling van de realiteit LinkedIn, nieuwe liefdes gevonden worziet, maar als een minderwaardige afgeleide technologie den op datingsites en dat gemeenschappen daarvan. gevormd worden op Facebook en Hyves. Ook schrijft hij dat mensen door Twitter en de iPhone bijna non-stop met elkaar Natuurlijk moeten wij niet ontkennen dat er aan de nieuwe in contact staan. media en de moderne communicatiemiddelen een schaduwzijde zit, want alles heeft zijn voor- en nadelen. Dat we met Het is goed om ons af te vragen waarom Koningin Beatrix zo’n de jaren individualistischer zijn geworden is een feit, maar pessimistisch en enigszins eenzijdig beeld van de moderne mahet individualisme is geen gevolg van de nieuwe media. Bonier van communiceren heeft en waarop dat beeld gebaseerd vendien is het niet zo dat wij niet meer verlangen naar een is. Zij staat hier overigens niet alleen in. Luc Pauwels en Jan gemeenschap. Dat blijkt alleen al uit de grote ledenaantallen Marie Peters zeggen in hun boek Denken over beelden dat filosovan sociale netwerksites. De mens ‘reikhalst nog, zoals steeds, fen, theologen, dichters en schilders al van oudsher discussiënaar gemeenschap’, schrijft godsdienstsocioloog Staf Helleren over de voor- en nadelen van verschillende soorten commans in zijn boek Strijd om de moderniteit. ‘Hij reikhalst, maar municatiemiddelen. Zo hadden Plato, Socrates en Leonardo neemt een grotere distantie in acht.’ Het is jammer dat koninDa Vinci ieder erg verschillende meningen over de kwaliteiten gin Beatrix dit niet zo ziet. Toch is het niet verrassend. Met de van ‘woord’ en ‘beeld’. komst van nieuwe technologieën zullen altijd discussies ontstaan. Dat zagen we al bij Plato en Socrates, dat zien we nu en Tegenwoordig gaat de discussie over ‘oude media’ versus ‘nieudat zullen we in de toekomst blijven zien. ✯ 11
✯ Jelle Berghuis ✯
Zij denken, dus ik ben O
m voor een afspraak goed beslagen ten ijs te komen, persoonlijke identiteit hebben of dat die inmiddels is vervanvind ik het fijn om de naam van de betreffende pergen door een technologisch gefaciliteerde sociale en digitale soon even te googlen. De zoekmachine spuwt een identiteit. aantal hits uit waarmee ik al snel een beeld van de persoon in kwestie kan krijgen. Met die voorkennis ga ik vol vertrouwen In het wereldwijde web van relaties is het denken op zich zonaar de plaats waar wij elkaar zullen ontmoeten. Maar kan ik als Descartes dat aanhing niet meer relevant. Waar vroeger aan de hand van een aantal links iemands persoonlijkheid wel het zelfbeeld nog logischerwijs door zelfbeschouwing werd duiden? En klopt mijn beeld wel met het gevonden, wordt dit nu gevormd door de Waar vroeger het beeld dat de ander van zichzelf heeft? interpretatie van anderen. Door de huidige maatschappij, waarin de netwerksites zelfbeeld door Opvallend is al dat het digitale beeld van grote rol spelen, word je gepusht om zelfbeschouwing werd een een persoon per medium en zelfs per webprivégegevens openbaar te maken. Doe je gevonden, wordt dit site verschilt. Op LinkedIn nemen mendit niet, dan loop je de kans dat je binnen sen een serieuze pose aan, terwijl op hun bepaalde groepen geen voet aan de grond nu gevormd door de weblogs vaak allerlei sappige informatie te krijgt. interpretatie van lezen is. Mensen nemen dus per site een verschillende identiteit aan. Het raadpleDoor internet is de scheidslijn tussen openanderen gen van een enkel verhaal kan zo gevaarbaar en privé vervaagd, terwijl de grens lijk zijn. Gelukkig zijn we al ‘digiwijs’ genoeg om deze valkuil tussen werkelijke persoonlijkheid en digitale persoonlijkheid te ontlopen: we kijken naar de continuïteit van de gegevens juist enorm groeit. Er moeten steeds meer zijstappen genomen door zo veel mogelijk bronnen te raadplegen. Zo willen we het worden om het verhaal van de digitale persoonlijkheid juist te plaatje compleet krijgen. houden, waardoor dit beeld steeds verder afwijkt van de natuurlijke persoon. Het is de sociale identiteit die de overhand Door de coherentie van de feiten uit alle beschikbare informaheeft gekregen. Het is niet langer ‘ik denk, dus ik ben’, maar ‘zij tie te destilleren, proberen we een duidelijk beeld te krijgen denken, dus ik ben’: het gaat niet om ons zelfbeeld, maar om van iemands sociale persoonlijkheid. Maar die wordt echter het beeld dat wij over onszelf scheppen op basis van een aantal steeds ingewikkelder. ‘De postmoderne mens is opgenomen hits uit een zoekmachine. Mocht je dat niet willen, dan moet in een weefsel van relaties dat complexer en mobieler is dan je zelf in actie komen om je digitale blazoen op te poetsen. De ooit’, zei Jean-François Lyotard al in 1979 in zijn La condition vraag is echter of dit nog kan of dat de digitale cultuur ons dit postmoderne. Sindsdien zijn deze relaties alleen maar in comal uit onze handen heeft genomen. In het laatste geval wordt plexiteit toegenomen. De vraag is dan ook of wij nog wel een het voor sommigen nog peentjes zweten voor een afspraak. ✯ 18
19
24
2
Redders van de nieuwe media Als de traditionele media elkaar minder napapegaaien, minder subjectief zijn en minder doen wat adverteerders willen, is er nog hoop voor ze. Zeker als ze meer luisteren naar wat burgerjournalisten zeggen.
✯ Irene van der Noll ✯ Een zegen voor de journalistiek ✯ Sheryl Wels ✯ Bijt ook eens in de hand die je voedt ✯ Aico van Gogh ✯ De krant is dood, leve de krant 2.0 ✯ Yvette Hoogenboom ✯ De wereld is niet alleen van journalisten ✯ Liza Kroes ✯ Het nieuws wordt steeds echter 25
✯ Aico van Gogh✯
De krant is dood, leve de krant 2.0
D
e kans dat je de waarheid leest en dat je te maken hebt met objectieve verslaggeving van de werkelijkheid is het grootst bij de krant die wordt gestuurd door een journalistieke redactie. Maar dit oude medium is het aan het afleggen tegen de televisie en het naar volwassenheid groeiende internet. Na een lang ziekbed is het einde in zicht van dit ’prehistorische informatiefossiel’. Wat nu?
veel nieuwssites bijgekomen. Het zou dan ook te verwachten zijn dat de bezoekersaantallen van nieuwssites sinds 2005 een hoge vlucht hebben genomen. Volgens Marketingfacts had Nu.nl in 2009 4,5 miljoen unieke bezoekers per maand, terwijl de Stichting Internetreclame er in 2006 4 miljoen telde. Een relatief kleine stijging dus, die nog opvallender wordt als je de statistieken van het aantal pageviews per maand vergelijkt. Volgens cijfers van Sanoma Digital bedroeg in november 2005 het aantal pageviews 166 miljoen. In diezelfde maand in 2009 was dit aantal gestegen tot 360 miljoen pageviews per maand. Simpel gezegd blijven de bezoekers langer op de website dan vroeger.
Uit cijfers van Het Oplage Instituut (HOI) blijkt dat de oplages van kranten als De Telegraaf, de Volkskrant en NRC Handelsblad al jaren dalen. In 2006 werd de oorzaak gezocht in de opkomst van gratis kranten als Metro en Sp!ts en de groei van gratis nieuwswebsites als Nu.nl en Regionieuws.nl.
De mogelijkheden van internet zijn ook doorgedrongen tot de verschillende uitgevers van betaalde kranten en hun redac-
Sindsdien heeft internet zich razendsnel ontwikkeld en zijn er 30
ties. Uitgevers hebben hun kranten ook online toegankelijk nieuwsfeiten. Dit staat in contrast met de gemiddelde reactie gemaakt om een nieuw publiek te bereiken en de abonnees op een nieuwsvergaarsite als Fok.nl. Hier wordt vooral gepraat een online service te bieden naast de traditionele papieren vanuit de onderbuik en wordt onderlinge discussie aangegaan. versie. Hierdoor zijn actuele aanpassingen en updates door de Dit kan ook zeker een doel zijn van een opiniemaker, maar de redactie mogelijk, zodat de consument altijd op de hoogte kan discussie op zich maakt geen deel uit van zijn onderbouwde zijn van het laatste nieuws. De inhoud van de kranten wordt nieuwsduiding. een-op-een overgezet naar de internetuitgave, waarna webre dacties de actualiteit waarborgen. In tegenstelling tot een webEen ander belangrijk nadeel is het gebrek aan objectiviteit. site als Nu.nl is zo’n online krant niet gratis toegankelijk. Voor De papegaaiwebsites streven andere doelen na dan de tradieen maandelijks bedrag krijgt de consument toegang tot het tionele papieren media. Hierdoor is de verslaggeving van de nieuws, het archief en dat wat een krant waarheid makkelijker te vervormen, zeker zijn meerwaarde geeft: de journalistieke wanneer dit leidt tot hogere bezoekersVeel websites opinie. Om abonnees naar de website te aantallen. De jacht naar de nieuwsscoop, papegaaien elkaar na geld als leidraad nemen en het nalaten van leiden, staan er allerlei extra’s online. In de vorm van achtergronden op het nieuws, een grondige feitencheck komen de obmet het brengen van multimediale toepassingen en verwijzinjectiviteit van veel online nieuwssites niet snacknieuws gen naar andere websites worden zo interten goede. Wanneer kijkcijfers het correct views, bronmateriaal en foto’s toegankeweergeven van nieuwsfeiten in de weg zitlijk gemaakt voor de consument. Maar wat is nu werkelijk de ten, kun je dan nog wel spreken van journalistiek? meerwaarde van een betaalde online krant voor niet-krantlezende en op internet surfende consumenten? Het nieuws is De focus van de uitgevers van papieren nieuwsmedia ligt teelders al te lezen; waarom zou je er dan voor betalen? genwoordig op het zoeken naar een online verdienmodel, zodat de krant kan voortbestaan. De concurrentie van de gratis De hoeveelheid nieuws in de kranten is te vergelijken met de nieuwswebsites dwingt de krant mee te gaan in deze wedstrijd, informatie van gratis nieuwssites als Nu.nl, Fok.nl en Regiodie niet te winnen is. Wanneer beseffen de krantenuitgevers nieuws.nl. Op bovengenoemde websites worden voornamedat zij een andere markt bedienen dan de klakkeloos kopiëlijk berichten van persbureau's ANP en Novum geplaatst. Zo rende websites? Tijd voor krant 2.0! is er online een knip-en-plakcultuur ontstaan, waarbij met zo min mogelijk moeite zo veel mogelijk nieuws wordt verIn de huidige tijd, waarin authenticiteit het grootste goed is, spreid. Veel websites fungeren als doorgeefluik en papegaaien kunnen de kranten een doorstart maken. Door zichzelf te proelkaar na met het brengen van snacknieuws en het jagen op fileren als journalistieke professionals en door ernaar te streven scoops. Het gebrek aan journalistieke opinie en duiding van volledig objectief te zijn, kunnen de krantenuitgevers en -rehet nieuws hebben de online nieuwskoeriers opgelost met de dacties zich fel afzetten tegen de online feitenbrengers. Door mogelijkheid tot reageren door de gebruikers. In een mum meer achtergronden te bieden, naast het een-op-een online van tijd geven participerende lezers hun mening en achterzetten van de papieren versie, krijgt de consument een volgronden bij het onderwerp. ledig overzicht rondom nieuwsfeiten. Wanneer de journalist vanuit deze professionaliteit vervolgens zijn oordeel scherp Maar is deze reactiemogelijkheid, die de snacknieuwswebsites verwoordt met heldere standpunten, kan de krant bovendien bieden, wel te vergelijken met journalistieke opinievorming? weer een podium zijn voor maatschappelijk debat. Is iedere willekeurige reactie onder een nieuwsbericht gelijk aan een journalistieke opinie? De scheidslijn tussen mening In hun voortdurende jacht naar geld zetten de grote online en opinie is vervaagd. Wat mij betreft levert een opiniemanieuwsverzamelsites hun pas veroverde plek op het spel. Het ker met oprechte bedoelingen nieuwe invalshoeken en bearis tijd voor traditionele media om hun positie terug te wingumenteert hij zijn opinie door verbanden te leggen tussen nen. Het is tijd om de krant nieuw leven in te blazen. ✯ 31
hoe bedoel je, geen internet?! Twintigjarigen hoef je anno 2010 niets te vertellen over het gebruik van nieuwe media. Ze zijn ermee opgegroeid, ermee vergroeid. Ze tellen hun zegeningen. En ze kennen de risico’s. In deze bundel beschrijven 28 studenten van de Hogeschool van Amsterdam de bijwerkingen van de veranderende, digitaliserende samenleving. Op een opbeurende manier: ‘Kijk ook eens naar de mensen achter je vriendenlijstjes’, schrijft de één. ‘Frisser nieuws dan van Twitter kun je niet krijgen’, vindt de ander. En: ‘Gelukkig hebben we de smileys nog’. In vijf hoofdstukken leiden deze mediawijzen hun lezers door de wereld van Wikipedia, Google, Facebook en Massive Multiplayer Online Role Playing Games. Om telkens te concluderen dat de nieuwe media ons voorgoed hebben veranderd: ons denken, ons lichaam, onze geloofsbeleving, onze politiek en onze sociale vaardigheden. Maar is dat erg?
Met een voorwoord van Bas Heijne: ‘De hier verzamelde teksten zijn essays in de ware zin van het woord: voordat er wordt beweerd, wordt er eerst onderzocht.’