• Οι νηματώδεις είναι μέλη του ζωϊκού βασιλείου που ανήκουν στο φύλο NEMATODA (NEMATA) • Η ονομασία του φύλου προέρχεται από την Ελληνική λέξη νήμα (κλωστή) και υποδηλώνει το σχήμα-μορφή των νηματωδών
Χαρακτηριστικά των νηματωδών • Σώμα μακρύ κυλινδρικό, με αμφίπλευρη συμμετρία, χωρίς μεταμέρεια το οποίο καλύπτεται από δερμάτιο και είναι υπό πίεση • Τριβλαστικά ζώα (εκτόδερμα-ενδόδερμαμεσόδερμα) • Ψευδοκοιλωματικά ζώα
Εγγενής αναπαραγωγή Δεν υπάρχει κοίλωμα. Έχουν μόνο έναν εσωτερικό χώρο, την πεπτική κοιλότητα, η περιοχή ανάμεσα στο εκτόδερμα και το ενδόδερμα είναι γεμάτη με το μεσόδερμα. Πλατυέλμινθες Διαθέτουν ψευδόκοιλο και όχι πραγματικό κοίλωμα. Προέρχεται από το εμβρυικό βλαστόκοιλο και όχι από δευτερογενή κοιλότητα μέσα στο μεσόδερμα. Νηματώδεις Διαθέτουν πραγματικό κοίλωμα το οποίο είναι επενδεδυμένο με μεσοδερμικό περιτόναιο και έχει μεσεντέριο από το οποίο αναρτώνται τα σπλαχνικά όργανα. Το πραγματικό κοίλωμα δημιουργείται από μόνο του μέσα από το μεσόδερμα. Μαλάκια, αρθρόποδα, σπονδυλωτά
• Έχουν συνήθως 4 προνυμφικά στάδια (έμμεση μετεμβρυακή ανάπτυξη) • Στερούνται κυκλοφορικού και αναπνευστικού συστήματος • Στο ψευδοκοίλωμα υπάρχουν το πεπτικό και το αναπαραγωγικό σύστημα • Έχουν ξεχωριστά τα δύο φύλα (γονοχωριστικά) • Παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία μεγεθών (<1 mm έως μερικά μέτρα) • Ζουν σε υγρά περιβάλλοντα
Δερμάτιο • Χωρίζεται σε 3 ευδιάκριτα στρώματα εξωδερμάτιο μεσοδερμάτιο ενδοδερμάτιο • Αποτελείται από κολλαγόνο και πρωτεΐνες τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με δισουλφυδικούς δεσμούς • Βρίσκεται σε δυναμική ισορροπία με το περιβάλλοντα χώρο • Δρα ως μια δυναμική μορφή εξωσκελετού • Διαπερατό στο νερό, συγκεκριμένα ιόντα, και ορισμένες οργανικές ενώσεις • Αργή και ελεγχόμενη απώλεια-πρόσληψη νερού
Το σώμα των νηματωδών χωρίζεται Πρόσθιο τμήμα ή κεφαλή
Οπίσθιο τμήμα ή ουρά
•
στόμα
•
γεννητικό οπλισμό
•
στιλέτο
•
έδρα
•
αισθητήρια όργανα
•
ωοθήκη
•
οισοφάγο
•
γονοπόρο
•
οισοφαγοεντερική βαλβίδα
•
σπερμοθήκη
•
συζευκτικές άκανθες
•
Νευρικό δακτύλιο
μήτρα
αυγό
ωοθήκη Χείλη Στόμα
αμφίδιο
οισοφάγος
έδρα γονοπόρος
Νευρικός δακτύλιος Απεκκριτικός πόρος
Απεκκριτικό κύτταρο
Οισοφαγοεντερική βαλβίδα
Αναλόγως του περιβάλλοντος (ξενιστή) στο οποίο ζουν ταξινομούνται • Νηματώδεις των φυτών (φυτοπαρασιτικοί) • Νηματώδεις των θηλαστικών και ανώτερων ζώων (ζωοπαρασιτικοί-κατοικίδια, παραγωγικά ζώα και ο άνθρωπος) • Νηματώδεις των εντόμων (εντομοπαθογόνοι) • Ελεύθεροι νηματώδεις εδάφους (σαπροφυτικοί) • Αρπακτικοί • Μυκητοφάγοι • Βακτηριοφάγοι
Αναπαραγωγικό σύστημα • Ευδιάκριτα τα δύο φύλα τα οποία φέρουν το αρσενικό και θηλυκό αναπαραγωγικό σύστημα • Σπανίως συναντώνται ερμαφρόδιτα είδη
• Ζώα ωοτόκα (σπανίως ωοζωοτόκα και ζωοτόκα)
μήτρα
αυγό
ωοθήκη Χείλη Στόμα
αμφίδιο
οισοφάγος
έδρα γονοπόρος
Νευρικός δακτύλιος Απεκκριτικός πόρος
Απεκκριτικό κύτταρο
Οισοφαγοεντερική βαλβίδα
σπερμιογόνια
έντερο σπερματοκύτταρα σπερματοζωάρια
σπερματαγωγός
Συζευκτικές άκανθες
Συζευκτικά πτερύγια
Πεπτικό σύστημα • • • • • • •
Στόμα Στιλέτο (όπου αυτό υπάρχει) Οισοφάγος Εντεροοισοφαγική βαλβίδα Έντερο Πρωκτός Έδρα (θηλυκά) ή αμάρα (αρσενικά)
Νευρικό σύστημα • Μοιάζει με αυτό άλλων οργανισμών • Παρουσία αμφιδίων και φασμιδίων και άλλων αισθητηρίων οργάνων στη κεφαλή και ουρά του νηματώδη • Ύπαρξη 4 χορδών απ’ όπου περνούν τα νεύρα • Νευρικός δακτύλιος στην περιοχή του οισοφάγου
ΑΜΦΙΔΙΑ
ΦΑΣΜΙΔΙΑ
Παρουσία αμφιδίων και φασμιδίων και άλλων αισθητηρίων οργάνων στη κεφαλή και ουρά του νηματώδη
Βιολογικός κύκλος • Ωοτόκα, ωοζωοτόκα και ζωοτόκα. • Τα αυγά εκκολάπτονται και εξέρχονται νύμφες. • Υφίστανται 4 εκδύσεις και σχηματίζονται τα ενήλικα. • Στους φυτοπαρασιτικούς συνήθως το μολυσματικό στάδιο είναι η νύμφη 2ου σταδίου. • Στους ζωοπαρασιτικούς συνήθως το μολυσματικό στάδιο είναι η νύμφη 3ου σταδίου
Κατά την έκδυση • Το δερμάτιο αποχωρίζεται από την επιδερμίδα (απόλυσις) • Το καινούριο δερμάτιο δημιουργείται από την επιδερμίδα (σύνθεσις) • Το παλιό δερμάτιο αποβάλλεται (έκδυσις)
Κατάταξη των νηματωδών • Βασίλειο • Φύλο • Κλάσεις SECERNENTEA
ANIMALIA NEMATODA ADENOPHOREA
Χερσαία είδη
Χερσαία αλλά υδρόβια είδη
Ελευθέρως διαβιούντα ή παρασιτικά
Ελευθέρως διαβιούντα ή παρασιτικά φυτών, σπονδυλωτών και ασπονδύλων ζώων
2000 προσβάλλουν φυτά 3000 προσβάλλουν ζώα
Κλάση Secernentea Tάξεις • Tylenchida φυτοπαράσιτα • Aphelenchida φυτοπαράσιτα και παράσιτα μυκήτων • Rhabitida νηματώδεις εδάφους τρεφόμενοι με βακτήρια • Ascarida ζωοπαράσιτα • Spirurida ζωοπαράσιτα • Strongylida ζωοπαράσιτα
Κλάση Adenophora Τάξεις • Enoplida Παράσιτα κυρίως εντόμων, οστρακωτών, αραχνών, μαλακίων • Trichinellida παράσιτα του ανθρώπου, χοίρου και άλλων σαρκοφάγων ζώων • Dorylaimida νηματώδεις εδάφους-ορισμένα γένη σημαντικά φυτοπαράσιτα • Mononchida νηματώδεις εδάφους-αρπακτικοί
Φυτοπαρασιτικοί νηματώδεις
ΔΙΑΤΡΟΦΗ • Το χειλόστομα εφάπτεται στο εξωτερικό στρώμα του φυτικού κυττάρου • Εκκρίνει ένζυμα τα οποία διασπούν τις κυτταρικές μεμβράνες • Αμέσως μετά αναλαμβάνει το στιλέτο να διατρυπήσει τα κύτταρα των φυτών • Προσροφά το περιεχόμενο του κυττάρου εξαιτίας της αρνητικής πίεσης που δημιουργείται με τις παλμικές κινήσεις του μεσαίου βολβού • Επέρχεται ο θάνατος του κυττάρου και ο νηματώδης συνεχίζει την ίδια διαδικασία σε γειτονικά κύτταρα
Πως αναγνωρίζει ο νηματώδης το φυτό ξενιστή • • • • •
Σπαργή κυττάρου Φυσικά χαρακτηριστικά pH Μόρια επιφανειακά στο κύτταρο Ηλεκτρική τάση του κυττάρου
Η νέκρωση των φυτικών ιστών οφείλεται • Είτε στην απομύζηση του κυτταροπλάσματος από τον νηματώδη • Είτε στην καταστροφή των κυττάρων εξαιτίας της μετακίνησης του νηματώδους
Τα συμπτώματα που παρουσιάζονται στο φυτό έχουν άμεση σχέση με: το είδος του νηματώδη τον τρόπο διατροφής την θέση διατροφής
Αναλόγως της θέσης που έχουν οι νηματώδεις όταν τρέφονται διακρίνονται Εκτοπαρασιτικοί Βρίσκονται εκτός του φυτού-ξενιστή και απομυζούν χυμούς με το στυλέτο
Ημιενδοπαρασιτικοί Η κεφαλή βρίσκεται εντός των ιστών του ξενιστή ενώ το υπόλοιπο σώμα παραμένει εκτός του φυτού
Ενδοπαρασιτικοί
Όλο το σώμα εντός των φυτικών ιστών Καθιστικοί: ολόκληρο το σώμα τους βρίσκεται εντός των ιστών του ξενιστή σε μόνιμη θέση διατροφής Αποδημητικοί: ολόκληρο το σώμα βρίσκεται εντός του ξενιστή ωστόσο μετακινούνται εντός των ιστών καθώς τρέφονται
Τα διάφορα είδη νηματωδών δημιουργούν διαφορετικές ζημίες στα φυτά αναλόγως του τρόπου με τον οποίο τα παρασιτούν
Εκτοπαρασιτικοι νηματώδεις οι οποίοι τρέφονται στα επιφανειακά κύτταρα της ρίζας και επισκέπτονται πολλά σημεία της ρίζας. Δεν δημιουργούν εκτεταμένες ζημιές στη ρίζα.
Εκτοπαρασιτικοι νηματώδεις οι οποίοι τρέφονται στα κύτταρα σε κάποιο βάθος της ρίζας και έχουν συνήθως ελάχιστα σημεία διατροφής. Δεν δημιουργούν εκτεταμένες ζημιές στη ρίζα.
Αποδημητικοί ενδοπαρασιτικοί νηματώδεις οι οποίοι τρέφονται μέσα στη ρίζα. Δημιουργούν εκτεταμένες ζημιές στη ρίζα είτε εξαιτίας της διατροφής είτε εξαιτίας της μετακίνησης τους.
Καθιστικοί ενδοπαρασιτικοί νηματώδεις οι οποίοι τρέφονται σε συγκεκριμένο σημείο μέσα στη ρίζα. Δεν δημιουργούν εκτεταμένες ζημιές στη ρίζα.
ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΟΙ ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ ΣΤΑ ΦΥΤΑ-ΞΕΝΙΣΤΕΣ Στα υπόγεια όργανα • • • •
Υπερπλασίες και ανώμαλη ανάπτυξη των ριζών Μείωση του ριζικού συστήματος Νεκρώσεις των ιστών της ρίζας Διακοπή της συνέχειας των αγγείων της ρίζας εξαιτίας καταστροφής των κυττάρων ή έκκρισης ουσιών • Τάση για υπέρμετρη ανάπτυξη των ριζών • Μείωση των διαθέσιμων θρεπτικών συστατικών για το φυτό
Στα υπέργεια όργανα • Αποχρωματισμός των φύλλων • Ξηράνσεις • Συστροφές και ανώμαλη ανάπτυξη της φυλλικής επιφάνειας • Μειωμένη ανάπτυξη της φυλλικής επιφάνειας • Ανώμαλη ανάπτυξη του στελέχους των φυτών • Νέκρωση των κυττάρων του στελέχους και πτώση των φυτών • Προσβολή των σπόρων και μείωση της εμπορικής τους αξίας
Συνεργιστική δράση με άλλα παθογόνα • Φορείς ιολογικών ασθενειών • Δημιουργία θέσεων εισόδου μυκήτων και βακτηρίων • ‘Σπάσιμο’ της ανθεκτικότητας που παρουσιάζουν ορισμένες ποικιλίες σε συγκεκριμένα παθογόνα, μέσωφυσιολογικών μεταβολών στα φυτά
“Επικοινωνία” νηματωδών • Είτε για να εντοπίσουν και να βρουν την τροφή τους • Είτε για να εντοπίσουν και να βρουν άτομα του αντίθετου φύλου
Τα φυτά εκκρίνουν ουσίες (εκπέμπουν ερεθίσματα) γνωστές ως αλληλοχημικά (allelochemicals) Ένα χημικό το οποίο προκαλεί μία αντίδραση είτε φυσιολογική είτε συμπεριφοράς μεταξύ ατόμων διαφορετικών ειδών “interspecific”
Φερομόνες (pheromones) Ένα χημικό το οποίο δημιουργεί μία αντίδραση είτε φυσιολογική είτε συμπεριφοράς μεταξύ ατόμων του ίδιου είδους “intraspecific”
Ποιες θέσεις προτιμούν οι νηματώδεις για να παρασιτίσουν • Εκεί όπου υπάρχει υψηλή μεριστωματική ανάπτυξη – Θέσεις ανάπτυξης νέων ριζών
• Εκεί όπου υπάρχει υψηλή έκκριση προσελκυστικών ουσιών ή οι ιστοί του φυτού είναι μαλακοί – Άκρες των ριζών, αμέσως πίσω από το κάλυμα της ρίζας
ΚΙΝΗΣΗ • Οι νηματώδεις μπορούν να μετακινηθούν μέσα στο έδαφος ή στην επιφάνεια του Είτε ενεργητικά Είτε παθητικά • Ενεργητική μετακίνηση Οριζόντια μετακίνηση Κάθετη μετακίνηση • Παθητική μετακίνηση Οριζόντια μετακίνηση Κάθετη μετακίνηση Είναι πολύ δύσκολο οι νηματώδεις να μετακινηθούν ενεργητικά στον αγρό περισσότερο από ένα μέτρο το χρόνο
Η παθητική μετακίνηση εξαρτάται • • • •
Επιφανειακή απορροή του νερού Κίνηση του τριχοειδούς νερού Ανάπτυξη των ριζών Κατεργασίες του εδάφους Η παθητική μετακίνηση των νηματωδών είναι δυνατόν να καλύψει πολύ μεγαλύτερες αποστάσεις εντός του αγρού
Οι φυτοπαρασιτικοί νηματώδεις προσβάλλουν • Τα υπόγεια όργανα των φυτών ρίζες βολβούς κονδύλους • Τα υπέργεια όργανα των φυτών φύλλωμα βλαστούς σπόρους
Τάξη Tylenchida Οικογένεια Anguinidae Anguina tritici
Υποχρεωτικό παράσιτο υπέργειων φυτικών τμημάτων Προσβάλλει σιτάρι και σίκαλη
Οι νύμφες J2 ανεβαίνουν στο φυτό κινούμενες μέσα στο λεπτί φλμ νερού του φυλλώματος και τρέφονται ως εκτοπαράσιτα. Στη συνέχεια προσβάλλουν τους αναπτυσσόμενους σπόρους.
Οι νύμφες J2 αναπτύσσονται σε τέλεια άτομα και αναπαράγονται στο σπόρο. Οι νέες J2 νύμφες μπορεί να μείνουν ζωντανές μέσα στους κατεστραμμένους σπόρους για πάρα πολλά έτη.
Οι νύμφες J2 διαχειμάζουν στους σπόρους και εξέρχοντα ι από αυτούς την άνοιξη.
Τάξη Tylenchida Οικογένεια Anguinidae Ditylenchus dipsaci Ενδοπαράσιτο και μεταναστευτικό εντός φυτικών ιστών Βολβούς και στελέχη Κρεμμύδι, σκόρδο Μπορεί να ζήσει 3-5 χρόνια μέσα ή ανάμεσα σε φυτικούς ιστούς
Τάξη Tylenchida Οικογένεια Heteroderidae Meloidogyne spp. Περιλαμβάνει πολλά είδη που προσβάλλουν πλήθος φυτών. Πρώτη έκδυση εντός του ωού και μετά την εκκόλαψή του εξέρχεται η νύμφη 2ου σταδίου. Οι νύμφες αυτές εισέρχονται στη ρίζα με διάτρηση των ιστών της από το στιλέτο. Μεταναστεύουν εντός του φυτού και στον κεντρικό κύλινδρο εξογκώνονται και ολοκληρώνεται ο βιολογικός κύκλος με την εμφάνιση των τελείων ατόμων. Τα παραγόμενα ωά (ως 3.000) εναποτίθενται εντός ζελατινώδους μάζας. Χαρακτηριστικά εξογκώματα επί των ριζών.
Τάξη Tylenchida Οικογένεια Heteroderidae Heterodera spp.
Οι νηματώδεις του γένους αυτού ονομάζονται κυστογόνοι γιατί τα θηλυκά άτομα μετά τη νέκρωσή τους μετασχηματίζονται σε κύστεις καφέ χρώματος. Τόσο τα θηλυκά όσο και οι κύστεις έχουν σχήμα λεμονοειδές. Ο βιολογικός κύκλος είναι όμοιος με του γένους Meloidogyne. Ωστόσο, μετά το θάνατο του θηλυκού οι κύστεις αποκολλούνται από τη ρίζα και μένουν στο χώμα με τα ωά εντός τους να παραμένουν ζωντανά έως και μερικά χρόνια. Γενικά δε σχηματίζουν εξογκώματα στις ρίζες. Μπορεί όμως να σχηματίζονται θύσσανοι.
Τάξη Tylenchida Οικογένεια Heteroderidae Globodera rostochiensis G. pallida
Κυστονηματώδης της πατάτας. Τόσο τα θηλυκά όσο και οι κύστεις έχουν σχήμα σφαιρικό με βραχύ λαιμό. Ο βιολογικός κύκλος είναι όμοιος με του γένους Meloidogyne. Ωστόσο, μετά το θάνατο του θηλυκού οι κύστεις αποκολλούνται από τη ρίζα και μένουν στο χώμα με τα ωά εντός τους να παραμένουν ζωντανά έως και μερικά χρόνια. Γενικά δε σχηματίζουν εξογκώματα στις ρίζες. Μπορεί όμως να σχηματίζονται θύσσανοι.
Florida Division of Plant Industry , Florida Department of Agriculture and Consumer Services, Bugwood.org
Τάξη Tylenchida Οικογένεια Tylenchulidae Tylenchulus semipenetrans Σοβαρές ζημιές στα εσπεριδοειδή Υποχρεωτικό παράσιτο των ριζών Στο τελικό στάδιο τα θηλυκά γίνονται σακοειδή και όλο το οπίσθιο τμήμα προεξέχει του φυτικού ιστού ενώ το πρόσθιο τμήμα παραμένει εντός του φυτικού ιστού Αρχικά εκτοπαράσιτο στη συνέχεια μεταναστεύει στον κεντρικό κύλινδρο
Τάξη Tylenchida Οικογένεια Pratylenchidae Pratylenchus penetrans Ενδοπαράσιτο ριζών που προκαλεί κυτταρικές νεκρώσεις και εξελκώσεις στις ρίζες Προσβάλλει πλήθος φυτών Χαρακτηρίζεται από κίνηση μέσα στη ρίζα
Τάξη Aphelenchida Οικογένεια Aphelenchoididae Aphelenchoides ritzemabosi (χρυσάνθεμο, φράουλα) A. fragariae (φράουλα) Ενδοπαρασιτικά, εγκαθίστανται στον μεσοκυττάριο χώρο φύλλων, ανθέων, οφθαλμών (υπέργειο μέρος) Διαχειμάζουν εντός των οφθαλμών της βάσης πολυετών φυτών ή στο χώμα. Εξάπλωση με μολυσμένο φυτικό υλικό.
Τάξη Dorylaimida Οικογένεια Longidoridae
Xiphinema spp. Σημαντικός για το αμπέλι καθώς είδη του είναι φορείς ιών. Εκτοπαρασιτικοί των ριζών
Longidorus spp. Μερικά είδη του είναι φορείς ιών σε τομάτα και ζαχαρότευτλο
Αντιμετώπιση των φυτοπαρασιτικών νηματωδών
• • • • •
Καλλιεργητικά μέτρα Βιολογικά μέτρα Φυσικά μέτρα Ανθεκτικότητα Χημικά μέτρα
Καλλιεργητικά μέτρα • • • • •
Αμειψισπορά Χρόνος σποράς ή μεταφύτευσης Προσθετικά εδάφους Φυτά – παγίδες Φυτά - ανταγωνιστές
καλλιεργητικά μέτρα
Αμειψισπορά
•Εναλλαγή διαφορετικών φυτικών ειδών τα οποία παρουσιάζουν διαφορετική ευπάθεια στους νηματώδεις ώστε να συγκρατηθεί ο πληθυσμός τους σε επίπεδα κάτω από το όριο ανεκτής πυκνότητας πληθυσμού.
• Σημαντικό να λαμβάνεται υπ’ όψιν το είδος του νηματώδη (ταυτοποίηση). • Επιμελής καταστροφή των ζιζανίων (ξενιστές νηματωδών). • Δυσκολία στην επιλογή των φυτών που θα χρησιμοποιηθούν (απαιτήσεις της αγοράς).
καλλιεργητικά μέτρα
Χρόνος σποράς ή μεταφύτευσης • Μετατοπίζουμε την ημερομηνία σποράς ή μεταφύτευσης ώστε ενώ έχουμε ανάπτυξη της ρίζας δεν έχουμε δραστηριοποίηση των νηματωδών.
• Επιτυγχάνουμε την ανάπτυξη ικανοποιητικού ριζικού συστήματος το οποίο μπορεί να ανταπεξέλθει σε μελλοντικές προσβολές.
καλλιεργητικά μέτρα
Προσθετικά εδάφους
Είναι οργανικά και ανόργανα υλικά τα οποία όταν ενσωματώνονται στο έδαφος έχουν ως αποτέλεσμα την αλλαγή των φυσικοχημικών του ιδιοτήτων καθώς επίσης και της βιολογικής ισορροπίας του.
καλλιεργητικά μέτρα
Προσθετικά εδάφους
• Ενσωμάτωση ζωϊκής κοπριάς – – – –
απελευθέρωση αμμωνιακού αζώτου Απελευθέρωση οργανικών μορίων (οξικό, προπιονικό, βουτυρικό) καλλίτερη ανάπτυξη των φυτών εμπλουτισμός και αύξηση των μικροοργανισμών του εδάφους (αύξηση σαπροφάγων και αρπακτικών ειδών)
• Ενσωμάτωση οργανικών και ανόργανων λιπασμάτων – ουρία και αμμωνιακά λιπάσματα – ασβεστούχος κυαναμίδη – χουμικά οξέα
• Προσθήκη χιτίνης – απελευθέρωση αμμωνιακού αζώτου – αύξηση των χιτινολυτικών μικροοργανισμών
καλλιεργητικά μέτρα
Φυτά – παγίδες
λίγο πριν την καλλιέργεια ή αμέσως μετά • Καλλιέργεια με φυτά-μη ξενιστές τα οποία εκκρίνουν ουσίες οι οποίες αυξάνουν τον ρυθμό εκκόλαψης των αυγών. • Ραφανίδα (Raphanus sativus) • Σινάπη (Sinapis alba)
• Καλλιέργεια με φυτά-ξενιστές τα οποία προσβάλλονται από τους νηματώδεις ωστόσο καταστρέφονται πριν αυτοί προλάβουν να συμπληρώσουν το βιολογικό τους κύκλο. • Διάφορα φυτά
καλλιεργητικά μέτρα
Φυτά - ανταγωνιστές
• Συγκαλλιέργεια με φυτά τα οποία εκκρίνουν ουσίες απωθητικές προς τους νηματώδεις – Tagetes sp. – Crotolaria sp. – Asparagus officinalis
καλλιεργητικά μέτρα
Κατεργασία του εδάφους
• Έκθεση των νηματωδών σε ακραίες θερμοκρασίες – επιτυγχάνεται με βαθειά οργώματα συνήθως τις θερμές ή ψυχρές περιόδους του έτους
Φυσικές μέθοδοι • • • •
Θερμότητα Μηχανική συμπίεση Κατάκλυση με νερό Παρατεταμένη ξηρασία
φυσικά μέτρα
• • • •
Θερμότητα
Κάψιμο των υπολειμμάτων της καλλιέργειας Χρήση θερμού ατμού Ηλιοαπολύμανση Εμβάπτιση σε θερμόλουτρα
φυσικά μέτρα
Θερμότητα
Οι περισσότεροι νηματώδεις θανατώνονται σε θερμοκρασίες μεταξύ 44 – 480C. Ωστόσο υπάρχουν διαφορές στην ευαισθησία των νηματωδών αναλόγως του σταδίου στο οποίο βρίσκονται.
φυσικά
μέτρα
Κάψιμο των υπολειμμάτων της καλλιέργειας
Εφαρμόζεται κυρίως σε καλλιέργειες σιτηρών όπου τα υπολείμματα της καλλιέργειας (καλαμιά) μπορούν εύκολα να καούν και να δημιουργήσουν υψηλές θερμοκρασίες
φυσικά
μέτρα
Κάψιμο των υπολειμμάτων της καλλιέργειας
πλεονεκτήματα • Φθηνή μέθοδος • Δεν απαιτεί εξοπλισμό
μειονεκτήματα • Εφαρμογή για μικρό αριθμό ειδών • Εφαρμογή σε περιορισμένο αριθμό καλλιεργειών • Περιβαλλοντικώς μη αποδεκτή μέθοδος
φυσικά μέτρα
Χρήση θερμού ατμού
Η μέθοδος στηρίζεται στην ανύψωση της θερμοκρασίας του εδάφους με τη χρήση θερμού ατμού (1000C) ο οποίος διοχετεύεται στο υπό κάλυψη έδαφος
φυσικά μέτρα
Χρήση θερμού ατμού
πλεονεκτήματα • Φιλική προς το περιβάλλον
• • • • •
μειονεκτήματα Απαιτεί εξοπλισμό Ακριβή μέθοδος Δημιουργεί τοξικές ουσίες στο έδαφος Διασπά την οργανική ουσία του εδάφους Φυτοτοξικότητα κατά τα πρώτα στάδια ανάπτυξης των φυτών
φυσικά μέτρα
Ηλιοαπολύμανση
Είναι η μέθοδος της ανύψωσης της θερμοκρασίας του εδάφους με τη χρήση της ηλιακής ακτινοβολίας. Αυτό επιτυγχάνεται με την κάλυψη του εδάφους με πλαστικό φύλλο και εγκλωβισμό της παραγόμενης θερμότητας.
φυσικά μέτρα
Ηλιοαπολύμανση πλεονεκτήματα
• Αποτελεσματική εναντίον πολλών ειδών • Μεταβάλλει τις φυσικοχημικές και βιολογικές ιδιότητες του εδάφους • Φιλική προς το περιβάλλον και τον χρήστη • Δεν απαιτεί εξοπλισμό
μειονεκτήματα • Ο αγρός πρέπει να παραμείνει χωρίς καλλιέργεια για κάποιο χρονικό διάστημα • Απαιτεί κατάλληλες κλιματικές συνθήκες • Αποτελεσματική μόνο εναντίον των νηματωδών στα επιφανειακά στρώματα εδάφους
φυσικά μέτρα
Εμβάπτιση σε θερμόλουτρα
Η μέθοδος επιτυγχάνει την θανάτωση των νηματωδών που βρίσκονται εντός του πολλαπλασιαστικού υλικού εξαιτίας της εμβάπτισης τους μέσα σε δοχεία τα οποία περιέχουν νερό θερμοκρασίας 43 – 500C για χρονικό διάστημα λίγων λεπτών
φυσικά μέτρα
Εμβάπτιση σε θερμόλουτρα
πλεονεκτήματα • Φιλική προς το περιβάλλον και τον χρήστη
• • •
•
μειονεκτήματα Εφαρμόζεται μόνο για την απολύμανση του πολ. υλικού Απαιτείται εξοπλισμός Γνώση της θερμοκρασίας και του χρόνου για την θανάτωση των διαφορετικών ειδών Ενδεχόμενη μείωση της βλαστικότητας του πολ. υλικού
φυσικά μέτρα
Μηχανική συμπίεση
Επιτυγχάνεται η θανάτωση των νηματωδών εξαιτίας της σύνθλιψής τους μεταξύ των σωματιδίων του εδάφους
φυσικά μέτρα
Μηχανική συμπίεση
πλεονεκτήματα • Φιλική προς το περιβάλλον και τον χρήστη
μειονεκτήματα • Καταπολέμηση στα ανώτερα 20 εκ. • Αλλάζει τη δομή του εδάφους • Απαιτείται εξοπλισμός
φυσικά μέτρα
Κατάκλυση με νερό
Η παραμονή ενός αγρού κατακλυσμένου με νερό για διάστημα 2- 4 μηνών δημιουργεί αναερόβιες συνθήκες (παραγωγή H2S) κάτω από τις οποίες είναι δύσκολη η επιβίωση των νηματωδών
φυσικά μέτρα
Κατάκλυση με νερό
πλεονεκτήματα • Φιλική προς το περιβάλλον και το χρήστη • Φθηνή μέθοδος • Δεν απαιτείται εξοπλισμός
μειονεκτήματα • Απαιτείται κατάκλυση για τουλάχιστον 2-4 μήνες • Εξαρτάται από την τοπογραφία του αγρού • Απαιτείται επάρκεια νερού
φυσικά μέτρα
Παρατεταμένη ξηρασία
Μεγάλη περίοδος ξηρασίας έχει ως αποτέλεσμα την θανάτωση τω νηματωδών εξαιτίας αφυδάτωσής τους
φυσικά μέτρα
Παρατεταμένη ξηρασία
πλεονεκτήματα • Φιλική προς το περιβάλλον και το χρήστη • Δεν απαιτείται εξοπλισμός
μειονεκτήματα • Ο αγρός πρέπει να παραμείνει χωρίς καλλιέργεια για μεγάλο χρονικό διάστημα • Απαιτούνται κατάλληλες κλιματικές συνθήκες • Καταπολέμηση των νηματωδών μόνο στα ανώτερα στρώματα εδάφους
Βιολογική καταπολέμηση Είναι η μείωση των νηματωδολογικών πληθυσμών που επιτυγχάνεται εξαιτίας της δράσης ζωντανών οργανισμών και η οποία συμβαίνει είτε φυσικά είτε μέσω χειρισμών του περιβάλλοντος ή με εισαγωγή ανταγωνιστών
βιολογικά μέτρα
Χαρακτηριστικά των φυτοπαρασιτικών νηματωδών τα οποία δημιουργούν δυσκολίες στη χρήση βιολογικών παραγόντων • Βρίσκονται για μεγάλο χρονικό διάστημα εντός των φυτικών ιστών • Εναποθέτουν τα αυγά τους είτε εντός των φυτικών ιστών είτε εντός ειδικών κατασκευών • Έχουν υψηλό αναπαραγωγικό ρυθμό • Σημαντικός αριθμός βρίσκεται στα βαθύτερα στρώματα του εδάφους
βιολογικά μέτρα
Βιολογική καταπολέμηση των νηματωδών επιτυγχάνεται με τους παρακάτω οργανισμούς • • • • •
Μύκητες Βακτήρια Ασπόνδυλα Νηματώδεις Έντομα και ακάρεα
βιολογικά μέτρα
Προβλήματα που πρέπει να λυθούν σχετικά με τη χρήση των βακτηρίων ως βιολογικοί παράγοντες
• Πρέπει να μειωθεί το κόστος μαζικής παραγωγής • Ορισμένα βακτήρια δεν παράγονται σε τεχνητά υποστρώματα • Παρουσιάζουν υψηλό βαθμό εξειδίκευσης • Μετακινούνται μόνο παθητικά με την κίνηση του νερού
Ανθεκτικότητα Ως ανθεκτικότητα ορίζεται η ικανότητα του φυτού να περιορίζει την ανάπτυξη και αναπαραγωγή των νηματωδών, ενώ ως ανεκτικότητα η ικανότητα του φυτού να αντέχει τη ζημία εξαιτίας του παρασιτισμού από τους νηματώδεις
Η καταπολέμηση των νηματωδών χρησιμοποιώντας ανθεκτικές ποικιλίες έχει ορισμένα πλεονεκτήματα • • • •
μειώνεται ο ρυθμός αναπαραγωγής δεν παράγονται ανεπιθύμητα υπολείμματα δεν απαιτείται ειδικός εξοπλισμός δεν απαιτείται επιπλέον κόστος κατά την καλλιεργητική περίοδο
Ανθεκτικότητα πριν την είσοδο του νηματώδη • Φυτά με χονδρούς ιστούς οι οποίοι είναι δύσκολα διαπερατοί από τους νηματώδεις • Άλλα φυτά εκκρίνουν ουσίες οι οποίες απωθούν τους νηματώδεις – Asparagus officinalis – Tagetes patula
• Ορισμένα φυτά δεν εκκρίνουν σε μεγάλες ποσότητες ουσίες οι οποίες δρουν προσελκυστικά στους νηματώδεις
Ανθεκτικότητα μετά την είσοδο του νηματώδη • Ορισμένοι νηματώδεις μόλις εισέλθουν, τα κύτταρα της ρίζας νεκρώνονται (υπερευαισθησία) και δεν του επιτρέπουν να συνεχίσει το βιολογικό του κύκλο • Ενδέχεται το φυτό να παράγει ουσίες (αναστολείς) οι οποίες δεσμεύουν τα ένζυμα που εκκρίνονται από τους νηματώδεις και δεν τους επιτρέπουν να δημιουργήσουν τις αλλαγές στα κύτταρα της ρίζας (μόνιμη θέση διατροφής) • Ορισμένα φυτά παράγουν φυτοαλεξίνες, μικρού μοριακού βάρους, αντιμικροβιακές δευτερογενείς ουσίες οι οποίες παράγονται ως αντίδραση του φυτού στη μόλυνση από μικροοργανισμούς • Σύνθεση μεγαλύτερης ποσότητας υδροξυπρολίνης (hydroxyproline) από τις ρίζες πατάτας και σουμπερίνης (suberin) από ρίζες φασολιού
Χημική καταπολέμηση • Ουσίες οι οποίες είναι πτητικές, ενεργούν ως υποκαπνιστικά και είναι αποτελεσματικές εναντίον όλων των σταδίων του βιολογικού κύκλου των νηματωδών όπως αυγά, λάρβες και ενήλικα • Ουσίες οι οποίες δεν είναι πτητικές και δεν έχουν ιδιότητες υποκαπνισμού αλλά θανατώνουν τους νηματώδεις όταν αυτοί έρθουν σε επαφή με το μόριο της χημικής ουσίας (νηματωδοκτόνα) ή επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους με χαρακτηριστικότερο το σύμπτωμα του αποπροσανατολισμού που συνοδεύεται από ανικανότητα εύρεσης τροφής (νηματωστατικά)
χημικά μέτρα
Τρόποι εφαρμογής
• Προσπαρτικά – Σε όλη την έκταση – Στη γραμμή σποράς ή φύτευσης – Στη θέση σποράς ή φύτευσης
• Κατά την σπορά – Στη γραμμή σποράς ή φύτευσης – Στη θέση σποράς ή φύτευσης
• Μεταφυτρωτικά – Στη γραμμή σποράς ή φύτευσης – Στη θέση σποράς ή φύτευσης – Ψεκασμό (υγρή μορφή)
Οι ζωοπαρασιτικοί προσβάλλουν • • • • •
Παραγωγικά ζώα Ψάρια Κατοικίδια ζώα Άγρια ζώα Άνθρωπο
Ζωοπαρασιτικοί νηματώδεις • Μπορεί να υπάρχει ελεύθερο στάδιο • Μπορεί να παρεμβάλλεται ενδιάμεσος ξενιστής (πάντοτε ασπόνδυλο ζώο) • Μπορεί να χρησιμοποιούνται ασυνήθεις ξενιστές όπου η νύμφη δεν αναπτύσσεται (απλώς μεταφέρεται)
Η μόλυνση του τελικού ξενιστή στους ζωοπαρασιτικούς • Νύμφη 3ου σταδίου • Αυγό που περιέχει τη νύμφη 3ου σταδίου • Κατάποση του ενδιάμεσου ξενιστή που περιέχει τη νύμφη 3ου σταδίου • Είσοδος της νύμφης 3ου σταδίου μέσω του δέρματος ενεργητικά ή παθητικά με αιμομυζητικό αρθρόποδο
ΤΑΞΗ: Υπεροικογένεια: Οικογένεια: Είδη:
ASCARIDA Ascaridoidea Ascaridae Ascaris lubricoides, Ascaris suum
προσβάλλουν τον άνθρωπο, παραγωγικά ζώα και κατοικίδια ζώα
Κατάποση από τον ξενιστή
Οι προνύμφες μέσω των αεραγωγών φθάνουν στη στοματική κοιλότητα και στον οισοφάγο
Προνύμφη 2ου σταδίου
Τραχεία
Προνύμφη 1ου σταδίου
Οι προνύμφες διατρυπούν το εντερικό τοίχωμα και με την κυκλ. του αίματος φτάνουν στους πνεύμονες
Μετά από δύο επιπλέον εκδύσεις τα ενήλικα άτομα εγκαθίστανται στο λεπτό έντερο όπου συζεύγνυνται και παράγουν αυγά Αδιαφοροποίητο αυγό Τα αυγά εναποτίθενται με τα περιττώματα
ΤΑΞΗ: Οικογένεια: Γένη:
STRONGYLIDA Trichostrongylidae Trichostrongylus Ostertagia Chaemonchus Cooperia Nematodirus
Προκαλούν την γαστροεντερική τριχοστρογγυλίδωση των αιγοπροβάτων και βοοειδών
Προσβολή του ανθρώπου μέσω της στοματικής κοιλότητας
Οι προνύμφες εγκαταλείπουν το κυκλοφορικό, περνούν στους αεραγωγούς και μέσω της τραχείας μεταναστεύουν στο λεπτό έντερο
Μετανάστευση μέσω του κυκλοφορικού στα πνευμόνια Είσοδος μέσω του δέρματος του
Ανάπτυξη μολύνουσας προνύμφης
ανθρώπου
Εκκόλαψη
προνύμφης 1ου σταδίου
Ανάπτυξη των ενήλικων στο λεπτό έντερο, σύζευξη και παραγωγή αυγών Τα αυγά περνούν στα περιττώματα
Ανάπτυξη εμβρύου
ΤΑΞΗ: Υπεροικογένεια: Οικογένεια:
TRICHINELLIDA Trichinelloidea Trichinellidae
Είδος:
Trichinella spiralis
προκαλούν την ασθένεια τριχινέλωσις του ανθρώπου, χοίρου και άλλων σαρκοφάγων ζώων
Προληπτικά μέτρα • • • • • •
Καλή διατροφή Τακτικός αποπαρασιτισμός Τακτική αλλαγή βοσκοτόπων Έγκαιρος διαχωρισμός των ασθενών ζώων Αποφυγή βόσκησης σε υγρές περιοχές Συχνή συλλογή και απομάκρυνση της κόπρου • Χορήγηση τροφής εντός καθαρών δοχείων
Οι εντομοπαθογόνοι νηματώδεις • Προσβάλλουν έντομα • Είναι ωφέλιμοι οργανισμοί • Χρησιμοποιούνται στη βιολογική καταπολέμηση