پروسە اسلام وسیاسی تشکلهای اساسی آن در ایران

‫‪1‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪2‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکل های اساسی آن در ایران‬ ‫نوشتەی‪ ،‬حسن حاتمی‬ ‫جلد اول‬ ‫این کتاب را بە همەی شهدای راە آزدای و همەی کسانی کە در طول بیش از ‪ ٥٣‬ساال حاکمیار رمیام جمهاوری‬ ‫اسالمی داغ دیدەاند تقدیم میدارم‪ .‬بخصوص بە فعاالن ملیار هاای ت ار ساتم و مهمتارین سا ر ضاد اساتاداد یع ای‬ ‫شرق کوردستان یا کوردستان ایران‪.‬‬ ‫سخ ی با خوان دگان عزیز!‬ ‫کتابی کە در دسترس دارید‪ ،‬حاصل بیش از پ ج سال کار فکری و ت قیقاتی اسر‪ .‬این گزی ش را اولین بار در‬ ‫سال ‪ ٢١٠٢‬برادر ارجم د و پرتالشم اسماعیل حاتمی بصورت صوتی‪ -‬تصویری در کانادا بە مان پیشا هاد نماود‪ ،‬کە‬ ‫متأسفانە میسر نشد‪ .‬بعدا" جهر کارهای سیاسی‪ -‬تشکیالتی در همان سال بە آمریکا رفتم‪ .‬دوستانی دگر بار "کتاب‬ ‫صوتی" و بە زبان فارسی را پیش هاد نمودند‪.‬‬ ‫ایان کتاااب اولااین بااار بە زبااان کاوردی نوشااتە شااد و جهاار یااان و پخاش بە کومیساایون آمااوز حاازب دمااوکرات‬ ‫کوردستان تقدیم گردید‪ ،‬ولی متأسفانە بە دالیلی ه وز یان نشدە اسر‪.‬‬ ‫ان یزەی نوشتن این کتاب‪ ،‬بعد از خیز‬

‫سال ‪ ،)٢١١٢( ٠٥١١‬پس از دو مصاحاەای کە با تلویزیون آساو ساات‬

‫بەزبان کوردی داشتەم‪ ،‬بوجود آمد‪ .‬آن زمان رفیق ماارزم آقای رحیم م مد زادە پیش هاد جازوە کاردن مصااحاەها و‬ ‫مسایل پیرامون و علل ج اش یا موج ساز را نمود‪ .‬با وجود کارهای فراوان و وقر کم‪ ،‬جزوە را نوشتم‪.‬‬ ‫روزی همراە رفقاای قلام بدسار‪ ،‬شااعر و متارجم از جمالە‪ :‬عثماان اساماعیلی ماتخلە بە (اساتاد آشاق)‪ ،‬علای‬ ‫فت ی‪ ،‬قاسم قازی‪ ،‬کمال گرویسی و حسن م مودی (اهون) در استکهولم سوئد در م زل یکی از آناان نشساتە باودیم‬ ‫و در مورد نوشتارها ص ار می کردیم‪ .‬من هم در مورد جزوەی آمادە شدەام گفتم‪ .‬آن عزیازان پیشا هاد نمودناد‪ ،‬باا‬ ‫توجە بە گستردگی مطلب بصورت کتاب نوشتە شود‪ ،‬سودم دتر اسر‪ .‬زمانی کە بە ت قیق مشغول شدم‪ ،‬وسعر و‬

‫‪3‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫پیچیدگی موضوع را بیشتر دریافتم‪.‬‬ ‫پیاادایش مشااروطە و مشااروعە و تفکاار و تااداوم اسااالم سیاساای در شااکل مشااروعە و بازتاااب آن در ایااران‪،‬‬ ‫مخصوصا" بعد از سالهای ‪ ٠٥٢١‬تا ‪ ٠٥٥٢‬و رویداهای خرداد ‪ ٠٥٣٢‬و آبان ‪ ٠٥٣٥‬و پدیدەای بە نام روح الالە خمی ای‬ ‫و ارتقای مقام از حجر االسالم بە آیر اللە و رهاار ج ااش ‪ ٠٥‬مااهەی ساالهای ‪ ٣٥ -٠٥٣١‬و سا تز یاا نتایجەای کە‬ ‫قیام ملیر های موجود در ایران‪ ،‬برای آزادی و زندگی بهتر انجاام دادناد‪ ،‬توساس اساالمیون انقالبای (ب یاادگرا) بە‬ ‫نظامی بە نام جمهوری اسالمی ایران م جر شد؛ کە از دل آن والیر فقیە تولید شد‪.‬‬ ‫این فرای د کە با وعدهای خوب و عامە پس د با آرامش و بدور از خشونر‪ ،‬در زیر درختان سیب نوفل لوشااتو‬ ‫توسس آیر اللە خمی ی در فرانسە شروع و تا حدودی ختم شد‪ ،‬با سخ ان وی در بهشار زهارا در تهاران راه دی اری‬ ‫پیمااود‪ .‬پیکااار خشاان و دور از انتظااار وی و همفکاارانش بااا تفکرهااای مسااالمر جویااانە باارای ساااختن ایراناای آزاد‬ ‫کثیارالملە و آبااد توساس هامەی مردماان آن‪ ،‬در مادت پا ج ساال هامەی آزادیخواهاان و دگراندیشاان را سارکوب و از‬ ‫گردونە خارج کرد‪ .‬این کتاب کە جلد اول اسر‪ ،‬شامل این برهە از اسالم سیاسی و تشکیالتهای مهم آنسر‪.‬‬ ‫این کتاب با همکاری رادیو صدای کوردستان و عزیزان‪ ،‬سوران نوری‪ -‬کە با صدای رسای خود‪ -‬و نعمر مال در‬ ‫سااتودیو‪ ،‬تهاایە شاادە و بە وساایلەی یوتیااوب و فەیساااو در دسااترس عالقم اادان قاارار می یاارد‪ .‬همچ ااین ایاان کتاااب‬ ‫بصورت نوشتار و پی دی اف‪ ،‬نیز م تشر می ردد‪ .‬بە این امید کە سودم د باشد و مورد توجە قرار گیرد‪.‬‬

‫با احترام فراوان‪ :‬حسن حاتمی‬ ‫‪ ٣‬مەی ‪ ٠٣( ٢١٠٣‬اردیاهشر ‪)٠٥٢٥‬‬

‫‪4‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫مقدمه‬

‫‪ ٥١‬سال از تأسیس و سلطه ترامیک استادادی اسالم سیاسی در ایران گذشر‪ .‬رویداد و حاواد گونااگون در ایان‬ ‫مدت و نقش پررنگ جمهوری اساالمی ایاران در بوجاود آمادن ت اد روی و رادیکاالیزم‪ ،‬گساتر‬

‫یشام یر ب یاادگرایی‬

‫اسااالمی سیاساای شاایعه در م طقااه خاورمیانااه‪ ،‬تااا حاادود زیااادی وابساات ی بساایار بااه ساالطه ناهم ونااه "اسااالمیر" و‬ ‫"جمهوریر" دارد که در درون جمهوری اسالمی‪ ،‬هم باعث ب اران شاده اسار و هام رمیام خاود ب اران آفارین و خاارەی‬ ‫رهایی از ب رانها اسر!؟‬ ‫جمشاید فااروقی‪ -‬م قاق‪ ،-‬تأسایس ایان رمیام را "انقالبای اساالمی" معرفای نماوده و رویاداد بزرگای میداناد کااه‬ ‫سیمای ایران و م طقه را عمیقا" دگرگون کرده اسر‪ .‬به گفتاه وی‪ :‬معماای انقاالب اساالمی ایاران باا انقاالب اساالمی‬ ‫ایران ‪ ٥١‬ساله شدەاند‪ .‬اهمیر این رویداد سیاسی میتواند از تأثیرات و پیامادهای سیاسای‪ ،‬ما طقەای و بینالمللای‬ ‫کە در مورد زیاد نوشتە شدە‪ ،‬دید‪.‬‬ ‫"بازخوانی انقالب اسالمی‪ ،‬بخش اول"‪ ،‬یادداشر های جمشید فاروقی ‪-١٥/١٢/٢١١٢‬‬‫پیامدها‬ ‫یهرە ماارزەی آزادیاخش فلسطین دگرگون شد‪ .‬در انتخابات ‪ ٢٣‬مانویە ‪ ٢١١٣‬میالدی کفەی رأیها بە سوی حماس و‬ ‫جهاد اسالمی س ی ی کرد‪ .‬ادارە سیاسی مقدار زمی ی کە فلسطی یان بە شکلی آزاد در آن زندگی می ک د کە حکومر‬ ‫آن‪ ،‬تا نوشتن این سطور بە دو بخش تقسیم شدە‪ ،‬باریکە غزە اسالمی و ک ارە رود اردن غیراسالمی و سکوالرند‪.‬‬ ‫درلا ااان‪ ،‬حاازب الاالە و اماال اسااالمی از اختیااارات زیااادی برخوردارنااد‪ .‬در افغانسااتان و عااراق پااس از رویاادادهای‬ ‫ج ایتکارانەی ‪ ٠٠‬سپتامار ‪ ،٢١١٠‬رمیمهای دیکتاتوری آنان ساقس گردیدند‪ .‬بە تاریخ سپردن رمیمهای استادادی بعث‬ ‫و طالاان بە سود سلطەگران در ایران‪ ،‬تا ک ون تمام شدە اسر‪.‬‬ ‫در عراق‪ ،‬بعد از سقوط سلطەء حزب بعث و دیکتاتوری صدام حساین‪ ،‬گروههاای حازب الادعوە‪ ،‬مجلاس اعاالی‬ ‫انقالب اسالمی عراق‪ -‬بعدا" این تشکل نام خود را بە مجلس اعالی اسالمی عراق تغییر داد‪ ،-.‬سپاە بدر و جریان‬

‫‪5‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫صدر‪ ،‬کە هم ی م صول اقادامات جهماوری اساالمی ایران اد از قادرت و اختیاارات فراوانای در ما طقەء شایعە نشاین‬ ‫برخوردارند‪.‬‬ ‫حتا در م طقەء اقلیم کوردستان‪ ،‬رمیم حاکم بر ایران دخالر نمودە و از قادرت پ هاان زیاادی برخاوردار اسار‪.‬‬ ‫احزاب و گروههای اسالمی ت د رو‪ ،‬مان د‪ :‬ج اش اسالمی انصاراالساالم و انصارالساونە‪ -‬کە اک اون نامهاای خاود را‬ ‫تغییر دادەاند‪ ،-‬با پشتیاانی جمهوری اسالمی ایران تأسیس شدند‪ - .‬قال از ‪ ،٢١١٥‬بیشتر م اطق حلاچە زیر نفوذ‬ ‫این گروهها قرار داشر‪-.‬‬ ‫رمیم ایران بخصوص سپاە قدس‪ ،‬سازمان اطالعات سپا (ساس) و دست اههای ام یتی‪ -‬نظامی ت درو‪ ،‬پشتیاان‬ ‫ج گ ساالران و آشوب ران در عراق جدید هست د‪.‬‬ ‫زمانی کە افغانستان زیر سلطەء طالاان و القاعدەء مخالف جمهوری اسالمی‪ ،‬بەوسیلەء حماالت نظاامی آمریکاا‬ ‫از کابل راندە شدند‪ ،‬رمیم اسالمی حاکم بر ایران با پشاتیاانی از حازب اساالمی گلاادین حکمتیاار و بازمانادەهای‬ ‫تالاان و القاعدە‪ -،‬علیرغم مدتی همکاری با نیروهای نظامی آمریکا‪ ،‬مانع بزرگای بارای پیشارفر نیروهاای نااتو‬ ‫ایجاد کرد‪.‬‬ ‫الزم بە ذکر اسر کە‪ ،‬در زمان کودتاهای یپ رایان (انقالب) درافغانستان و بخصوص بعد از دخالتهای مستقیم‬ ‫نظامی شووروی سابق در آن کشور‪ ،‬جمهوری اسالمی ایران با اکثار آن گروەهاا – کە خاود را جهاادی مای نامیدناد‪،-‬‬ ‫ارتااط داشر و بە آنان اسل ە و امکانات نظامی و مالی می داد‪ .‬می توان گفر‪ :‬کە در آنجا دخالر جدی میکرد‪.‬‬ ‫در یمن و کشورهای خلیج فارس‪ ،‬ب یادگرایی کە جمهوری اسالمی بە آن دلاستە و برایش تال می نماید‪ ،‬یکای‬ ‫از یالشهای جدی مردمان آن خطە‪ ،‬با رمیمهای حاکم بر آنان هست د‪.‬‬ ‫دوبار بەدسر گرفتن قدرت اسالم میانەرو در ترکیە‪ ،‬تأثیر اسالم سیاسی در آن وجود داشتە اسر‪ .‬خصوصاا" در‬ ‫سال ‪ ٢١١٢‬کە حازب عادالر و توساعە (آ پاارتی)‪ ،‬برنادەء پرقادرت انتخابااتی پارلماانی آن کشاور شاد‪ .‬و اکثار‬ ‫کرسیهای پارلماانی را از آن خاود کارد و بە ت هاایی کاابی ەء دولار را تشاکیل داد‪ .‬هچ این در ساال ‪ ،٢١١١‬غیار از‬ ‫کاب یەء وزیران‪ ،‬پسر ریاسر جمهوری را هم بدسر گرفر‪ .‬در این پروسە‪ ،‬تفکر اسالمی ‪ -‬از نوع مدنی‪ -‬سیاسی‪،-‬‬

‫‪6‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫در این کشور نیز بستری برای شکوفایی پیدا کرد‪ .‬هری د در ایان روناد‪ ،‬قادرت نظامیاان مادافع سیساتم الئیاک و‬ ‫سااکوالر‪ -‬کە در تاااریخ جمهااوری تاارکیە یهااار تااا پا ج کودتااا و شاااە کودتااا‪ ،-‬را انجااام دادەاناد‪ ،‬دیااار دلهاارە و‬ ‫ن رانی شدەاند‪.‬‬ ‫در آمریکای التین‪ ،‬پس از ج اگ سارد در ‪ ٢١‬ساال گذشاتە‪ ،‬بزرگتارین تغییار بە وسایلەء انتخاباات تاا حادودی‬ ‫آزاد‪ ،‬در آن ممالک بوقوع پیوستە اسر‪ .‬جوهرەی اکثر آن تغییارات‪ ،‬یپ رایای و تفکار عادالر خواهاانە اسار‪ .‬ولای‬ ‫دوستی و نزدیکی سیاسی و بازرگانی آنان با رمیم استادادی‪ -‬اساالمی ایاران‪ ،‬بای نظیار اسار‪ .‬بخصاوص کشاورهایی‬ ‫یون ونزویال‪ ،‬نیکاراگوا‪ ،‬برزیل‪ ،‬کە جزو دوستان وحامیان و از نزدیکان جمهوری اسالمی هست د!؟‬ ‫در آفریقا نیز تغییرات بزرگی روی دادە‪ ،‬و اکثر کشورهای آن م طقە خاود را از شار دیکتاتوریهاای زماان ج اگ‬ ‫سرد رهانیدند‪ .‬کشورهای سودان و ساومالی‪ -‬کە اساالم رایان ت ادرو قادرت مدارناد‪ ،-‬باا جمهاوری اساالمی ایاران از‬ ‫روابس خوبی برخوردارند‪ .‬رمیم ایران باا اکثار کشاورهای آفریقاایی‪ ،‬خصوصاا" گروههاا و دساتجات اساالمی ت ادرو و‬ ‫تروریستی‪ ،‬در ارتااط می باشد‪.‬‬ ‫در داخال ایاران نیااز در ‪ ٥١‬ساال گذشاتە‪ ،‬اکثاار مردماان ایااران از جمالە‪ :‬تورکهاای آذری‪ ،‬کوردهااا‪ ،‬عربهاا‪ ،‬بلویهااا‪،‬‬ ‫تورکم ها و فارسهای آزادیخواە‪ ،‬زیر فشار و سرکوب این رمیام ضاد بشاری هسات د‪ .‬بخصاوص در رویادادهای پاس از‬ ‫انتخابااات دهمااین دور ریاساار جمهااوری و کودتااای شااورای ن اهااان‪ ،‬خااام ەای‪ -‬ولاای فقاایە مطلااقەء دوم‪ ،-‬و سااپاە‬ ‫پاسداران‪ ،‬از آرای مردمان خواهان تغییر‪ ،‬در ‪ ٢٢‬خرداد سال ‪ ،)٢١١٢( ٠٥١١‬بزرگترین ب اران درونای و بیرونای را‬ ‫برای این حاکمیر مستاد‪ ،‬بە وجود آورد‪.‬‬ ‫غیراز مواردی کە اشارە شد‪ ،‬مسئلەء دسترسی رمیم جمهوری اسالمی ایران بە سالحهای اتمای‪ ،‬امکاان دارد جهاان‬ ‫را دیار تهدید "تروریسم اتمی" نمایاد‪ .‬ایان کارهاای نااروا و زشار‪ ،‬اکثارا" ریشەهاشاان بە پاس از روی کاار آمادن‬ ‫رمیم اساالمی از ناوع سیاسای و شایعی آن در ایاران برمای گاردد‪ .‬بەهماین دلیال اسار کە شا اخر از پروساەء اساالمی‬ ‫سیاسی در ایران و تشکل های مهم آن‪ ،‬ضرورتی مارم دارد‪.‬‬ ‫همچ ین‪ ،‬میدی ویتزمن و افریم اناار در پیش نویس کتاب رادیکالیسم مذهای در خاورمیانە‪ ،‬بە اهمیر انقالب‬ ‫اسالمی ایران و پدیدەء سیاسی بودن اسالم‪ ،‬اشارەمی نماید‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫دراین رابطە الزم اسر گفتەشود کە‪ ،‬آیا اسالم سیاسی علل زیر ب ای انقالب اسالمی بود یا سیاسی بودن اسالم؟‬ ‫انتخاب هر یک از این دو دیدگاە‪ ،‬میتواند بستر خوانش انقالب اسالمی را تعیین نماید‪.‬‬ ‫ بازخوانی انقالب اسالمی‪ ،‬بخش دوم "مفهوم و نامفهوم" جمشید فاروقی‪ ،‬تهران ریویو‪-‬‬‫در همانجا میدی ویتزمن و افرم اناار می وی د‪ :‬اگر قاول ک یم کە انقالب اسالمی ایران‪ ،‬نتیجەء تمایل سیاسی‬ ‫بودن اسالم درجهان بودە‪ ،‬آنزمان می توانیم آشکارا ب ویم کە‪ :‬انقالب اسالمی برجساتەترین نماونەء جریاان سیاسای‬ ‫بودن اسالم در قرن بیستم‪ ،‬در میان ادیان دی ر هم اثر گاذار باودە کە در پروساەء از میاان رفاتن عصار ایادئومیها‬ ‫بسر آمدە‪ ،‬نقش کارآمدی را در تفکر دی ی از خود نشان داد‪.‬‬ ‫همین ب ث‪ ،‬ان یزەای برای اکثر مقاالت و کتابهای تاریخی در این یهار یوب‪ ،‬نسار بە روویدادهای با اهمیر‬ ‫در جهان و بەع وان نتیجەای برای راههای ت قیق سقوط شاە در ایران‪ ،‬شدە اسر‪.‬‬ ‫‪Bruce Meddy- Weitzman and Efraim inbar, ,,Inrouduction,,,in Religious‬‬ ‫‪Radicalism an the Greater Middle East, edited by Bruce Mddy- Weitzman‬‬ ‫‪and Efraim Inbur,(London-Portland, Or. 1997), P.1‬‬

‫بخش اول‬ ‫دورەی مذهای شیعه‬ ‫مدرسه فیضه قم‬ ‫مشروطه و مشروعه‬ ‫رضا شاه و روحانیر‬

‫‪8‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫دورەی مذهب شیعە‬ ‫در زمان سلطەی صفویان تاا ‪ ١١١‬هجاری‪ -‬خورشایدی تاا ‪ ٠٣١٠( ٠٠١٠‬تاا ‪ )٠٥٢٢‬مایالدی در ایاران ‪ ٢٢٠ -‬ساال‪،-‬‬ ‫شیعەء دوازدە امامی دین رسمی‪ ،‬اعالم گردید و روحانیر شایعە شاریک قادرت شادند‪ .‬جهار گساتر ماذهب شایعە‪،‬‬ ‫مکتب و مدارس دی ی ساختە شدند‪ .‬یکای از مکانهاایی کە بە پای ااهی بازرچ و ی اد جااناەء ماذهای شایعە تاادیل‬ ‫گردید‪ ،‬مدرسەی فیضیەی قم بود‪.‬‬ ‫قم در زمان امام عمر‪ -‬خلیفەء دوم مسلمانان‪ ،-‬در سال ‪ ٢٥‬ی قماری‪ -‬یاک ساال قاال از مارگش‪ ،-‬بدسار مسالمانان‬ ‫تسخیر شد‪ .‬بعدا" اشعری ها بە آن مکان آمدە و طوایف ی دی را در آنجا گردهم آوردند و مدرسەای دی ی ساخت د‪.‬‬ ‫سال ‪ ٢١١‬قمری امام رضا بە قم سفر کرد و مدارس دی ی آنجا را گساتر‬

‫داد‪ .‬ساال بعاد نااماردە بە خراساان‬

‫میرود‪ .‬پس از وی معصومە‪ -‬فرزند امام موسا کاظم‪ ،-‬در سال ‪ ٢١٠‬کە راهی خراسان بود‪ ،‬در قم فوت نمود و در آن‬ ‫شهر بەخا سپردە شد‪ .‬مکان بزرگی را بە او اختصاص دادند و گ اد بزرگی برایش ساخت د‪ .‬آن مکان از آن زمان‪،‬‬ ‫بە مرکزی جهر خاکسپاری امامان دی ر اختصاص دادە میشود‪ .‬و بە زیارت اهی "مقدس"‪ ،‬شیعەیان تادیل می ردد‪.‬‬ ‫در قرنهای ‪ ٣‬و ‪ ، ١‬سلجوقیان قدرت آن ما طقە را بدسار می یرناد‪ .‬ماذهب شایعە قدرتم ادتر میشاود‪ .‬مادارس‬ ‫سعد صلر‪ ،‬اثیرالملو ‪ ،‬زین الدین و ظهیرالدین‪ ،‬ساختە شدند‪ .‬وشمار شاگردانشان فزونی یافت د‪.‬‬ ‫مدرسەء فیضیە در زمان صفویان تأسیس شد‪ .‬مدارس دی ری نیز سااختە شادند‪ .‬روحانیار آن زماان مان اد‪ :‬ماال‬ ‫صدرا‪ ،‬مال م سن فیض‪ ،‬عالمە الهیجی‪ ،‬شیخ بهایی و‪ ....‬در قم تدریس کردەاند‪ .‬در دوران حکومار قاجاریاان هام‬ ‫مدارس دی ی بیشتر شدند و مکتب خانەهای شیعە فزونی یافت د‪.‬‬ ‫حوزەی علمیەی قم‬ ‫حوزەی علمیەی قم در سال ‪ ٠٥١٠‬خورشیدی‪ ،‬بەوسیلەی آیر اللە شیخ عادلکریم حائری‪ ،‬ساختە شد‪ .‬ناماردە ‪٠٣‬‬

‫‪9‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫سال مسئول آنجا بود‪ .‬مدارس دی ی در م اطق دی ر نیز ساختە شدند‪.‬‬ ‫پس از مرچ آیر اللە حائری‪ ،‬هشر سال آن مکان بە وسیلەی‪ ،‬سید م مد حجر‪ ،‬سید صدرالدین صدر و م مد تقی‬ ‫خوانساری‪ ،‬ادارە شد‪.‬‬ ‫سپس آیر الالە بروجاردی‪ ،‬مسائول حاوزەء عایلمەی قام شاد‪ .‬در اناد زماانی مادارس و مکاتاب بیشاتر از پایش‬ ‫شدند‪ .‬کتابخانەهای بزرچ دایر شدند و درسهای مختلف تدریس میشدند‪.‬‬ ‫م ابع گوگل‬ ‫مشروطە و مشروعە‬

‫در جریان انقالب مشروطە و موفقیر موقر آن در سال ‪ ،)٠٢١١(٠٢١٣‬روحانیر نقاش بسازایی ایفاا کارد‪ .‬م تهاا‬ ‫دو دیدگاە و کارکرد متفاوت در میان آنان وجود داشر‪.‬‬ ‫اول‪ :‬کسانی کە فکر میکردند‪ ،‬شاە نااید اختیار تام داشتە باشد‪ .‬و مجلس شورای ملی(عادالر خاانە) همیشاە‬ ‫بیشترین اختیار را داشتە و از سوی مردم انتخاب شوند‪ .‬ایان افاراد را مشاروطە طلاب نامیدناد‪ .‬درمیانشاان کساانی‬ ‫یون آیر اللە سید عاداللە بهاهانی‪ ،‬آیر اللە سید م مد طااطاایی‪ ،‬بە پشتیاانی مراجع مذهای دی ر از جمالە در‬ ‫نجف‪ :‬آ‪ .‬م مد کاظم خراسانی و آ‪ .‬عاداللە الهیجی‪ ،‬ی ین ن ر (پارادیم) ی داشت د‪.‬‬ ‫دوم‪ :‬کسانی کە فکر میکردند‪ ،‬قوانین عدالتخانە و ساایر قاوانین دی ار‪ ،‬بایساتی باا معیاار شاریعر اساالمی و‬ ‫مذهب شیعە‪ ،‬تطایق داشتە باشد و زیر نظر فقیهان اجرا گردد‪ .‬همچ ین نام حکومر هم مشروطەء مشروعە باشاد‪.‬‬ ‫نام آنان مشروعە خواهان بود‪ .‬بزرگترین سردمداران آنان‪ ،‬آیر اللە شایخ فضال الالە ناوری‪ ،‬آ‪ .‬م ماد کااظم ناوری‪،‬‬ ‫میرزا حسن مجتهد تاریزی‪ ،‬قربانعلی زنجانی و‪ ....‬بودند‪.‬‬ ‫ سایر مٶسسەء مطالعات معاصر ایران‪-‬‬‫این دو تفکر متضاد‪ ،‬عامل بزرگی در بوجود آمدن فاصلە اندازی میان مردمان ایران‬

‫‪10‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫بود‪ .‬و در ناود ات اد و پشتیاانی تمام عیاار از مشاروطیر‪ ،‬تاأثیر فراوانای داشار‪ .‬یاون شایخ فضال الالە ناوری و‬ ‫همفکرانش‪ ،‬قیام مشاروطەخواهان را پدیادەای مشاکو میدانسات د‪ .‬و بە دسیساەء اساتعمار روس و ان لایس و مارام‬ ‫آنان قلمداد میکردند‪.‬‬ ‫کسانی یون‪ :‬ی یا دولر آبادی‪ ،‬ناظم االسالم کرمانی و احمد کسروی‪ ،‬تفکر شیخ فضل اللە را‪ ،‬بە خود پرستی‬ ‫و م فعاار طلااای قشااری خاااص ماای دانساات د‪ .‬بخشاای از م ققااان دی اار نیااز‪ ،‬اخااتالف نظرهااای علمااا را بە "اخااتالف‬ ‫نظرهای اساسی" و تعدادی هم بە "عوامل پیرامونی"‪ ،‬ت لیل می کردند‪.‬‬ ‫ همان م اع‪-‬‬‫پس از موفقیر دوبارەء مشروطەخواهان در ‪ ،)٠٢١٢(٠٢١١‬شیخ فضل اللە ناوری کە مخاالف مشاروطە خاواهی و‬ ‫تکفیر کردن خراسانی و الهیجی و نام ذاری انقالب بە "فت ە" و‪ ....‬بود‪ ،‬طی حکمی بەدستور شیخ ابراهیم زنجانی‬ ‫در میدان توپخانەء تهران بەدار آویختە شد‪ .‬جسد او در حرم امامان در قم بەخا سپردند‪.‬‬ ‫ سایر دلت ی ها و اندیشەها‪-‬‬‫اما تفکرات و اندیشەهای مشروطە و مشروعە در فعالیتهای روحانیون شیعە در ایران و عراق در پشاتیاانی یاا‬ ‫مخالفر قدرتمداران‪ ،‬تأثیری ریشەای در میان مردم داشر‪.‬‬

‫رضا شاە و روحانیت‬ ‫پس از کودتای ‪ ،)٠٢٢١(٠٢٢٢‬رضا خان‪ -‬سید ضیاء و مخالفر روحانیر با جمهاوری شادن ایاران در مجلاس پا جم‪،‬‬ ‫رضا خان میرپ ج در سال ‪ ،)٠٢٢٣( ٠٥١٣‬با ع وان رضا شاە‪ ،‬سلسلەء پهلوی را ب یان گذارد‪.‬‬ ‫رضا شاە با کاوپیە بارداری از اقادامات مصاطفا کماال پاشاا (آتاا تاور ) ‪ -‬رئایس جمهاور تارکیە‪ ،-‬همساایەء‬ ‫شمالی جغرافیای ایران و ایجاد "دولر‪ -‬ملر"‪ ،‬بە بهانەء مدرن کردن ایران‪ ،‬هم قتل و کشتار مداوم ملیر های غیرە‬ ‫فارس را آغاز کرد‪ ،‬و هم مخالفر شدیدی را با روحانیر انجام داد‪ .‬بخصوص آن بخش از روحانیون مجلس کە بە‬

‫‪11‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫وی کمک کردند تا بە پادشاهی برسد‪.‬‬ ‫یکی از آن افراد‪ ،‬آیر اللە سید حسن مدرس بود‪ .‬ناماردە یکی از مخالفان پروپا قرص قارارداد وثاوق الادولە‬ ‫با بریتانیا بود‪ .‬مخالفر مدرس و همفکرانش عاملی مهام بارای اساتعفای وثاوق و تصاویب نشادن قارار داد ‪ ٠٢٠٢‬در‬ ‫تاریخ ایران اسر‪.‬‬ ‫مدرس در مجلس دوم شورای ملی‪ ،‬یکی از پ ج فقیه ک ترل قانون اساسی بود‪ .‬وی مخالفار شادیدی باا حاق رأی‬ ‫زنان و انتخاب آنان برای نمای دگی مجلس میکرد‪ .‬وی گفتە بود‪ :‬گریە در ممالکی در جهان حقوق زنان در این مورد‬ ‫رعایر گردیدە‪ ،‬اما من تمامی بدنم میلرزد کە اسم زنان را برای داشتن حق رأی و حق انتخااب آناان میشا وم‪ .‬یاون‬ ‫خدا آن کارآمدی را بە آنان ندادە اسر‪ .‬بدیهی اسر فقرا و تهیدستان هم در همان ردیف قرار دارناد‪ .‬غیار از ایان‬ ‫اسر کە زنان در مذهب اسالم‪ ،‬زیر ک ترل مردان قرار دارند‪.‬‬ ‫"الرجال قوامون علی ال سا"‪.‬‬ ‫ کتاب شیعە و نظام سیاسی مشروطە‪ ،‬داوود فیوجی‪-‬‬‫سید ضیاالدین طااطاایی پس از سە ماە از م صاش برک ار گردید‪ .‬مدرس کە مدتی دست یر و بعدا" بە قزوین‬ ‫تاعید شدە بود‪ ،‬آزاد گردید‪ .‬وی بە نمای ادگی مجلاس دورەی یهاارم انتخااب گردیاد و بەع اوان نایاب رئایس مجلاس‬ ‫شورای ملی برگزیدە شد‪.‬‬ ‫دورەی پ جم مجلس در سال ‪ ٠٥١٢‬شروع بەکارکرد‪ .‬جریاان باا اهیمار تعاویض سلسالەی قاجاار بە پهلاوی آغااز‬ ‫شد‪ .‬مدرس رهار اقلیر مجلس را بعهدە داشر‪ .‬در آن مجلس‪ ،‬رضا خان استیضاح گردیاد‪ .‬ولای در سامر ساردار ساپە‬ ‫باقی ماند‪ -.‬سردار سپە اسم رمزی بود کە رضا خان در زمان فرماندهی نیروهای نظامی برای خود برگزیدە بود‪-.‬‬ ‫در ‪ ٥‬مرداد ‪ ،)٠٢٢٣( ٠٥١٣‬مدرس و شش نفر دی ر مخالف نخسار وزیاری ساردار ساپە بودناد‪ .‬آناان آن مقاام را‬ ‫مغایر قانون اساسی می دانست د‪ .‬جلسات مجلس بە م ل نزاع طرفداران سردار سپە و مدرس تادیل شدە باود‪ .‬اکثار‬ ‫طرفداران مدرس افرادی مدنی و اکثر طرفداران سردار سپە‪ ،‬نظامیان بودند‪ .‬طرفداران هار دوطارف‪ ،‬شاعار "مارچ‬ ‫بر" را سر میدادند‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫رضا خان توانسر بستر بە تاریخ سپردن قاجاریان را آمادە نماید و در ‪ ٢‬مرداد ‪ ٠٥١٣‬شاە ایران گاردد و سلسالەء‬ ‫پهلوی را ب ا نهد‪.‬‬ ‫سال ‪ ،)٠٢٢١( ٠٥١٣‬با طراحی نزدیکان رضا شاە‪ ،‬مدرس ترور شد‪ .‬ولی زندە ماند‪ .‬رضاا شااە (پهلاوی اول)‪،‬‬ ‫با دخالر آشکار در انتخابات دورەی هفاتم مجلاس شاورای ملای و ابطاال رأی هاا‪ ،‬اجاازەی ورود مادرس بە مجلاس را‬ ‫نداد‪ .‬بعدا" در ‪ ٠١‬مهر ‪ ،)٠٢٢١( ٠٥١٥‬مدرس دست یر گردید‪ .‬ابتدا بە دامغان و ساپس بە خاواف تاعیاد شاد‪ .‬وی ‪٥‬‬ ‫سال درآن مکان زیر نظر مسئوالن م طقەای بود‪ .‬در ‪ ٢٢‬مهر ‪ ،)٠٢٥٥( ٠٥٠١‬بە کاشامر م تقال گردیاد‪ .‬در شاب دهام‬ ‫آذرماە آن سال‪ ،‬مدرس را کشتە و دور از کاشمر دفن کردند‪.‬‬ ‫پاس از برک ااری رضاا شااە از قادرت‪ ،‬ج اازەی مادرس بەوسایلەء ماردم ما طقە بە کاشامر آوردە شاد و در آنجاا‬ ‫مجددن بەخا سپردە شد‪.‬‬ ‫بعد از تأسیس اولین سلطەء اسالم سیاسی در ایران‪ ،‬در ‪ ٠٢‬فروردین ‪ ،)٠٢٥٢( ٠٥٣١‬مدرس همان د رمز مقاومر‬ ‫در برابر قدرت شاە در کتب درسی معرفی شد‪ .‬عکس وی با دو جملەء "سیاسار ماا عاین دیانار ماسار و دیانار ماا‬ ‫عین سیاسر ماسر‪ ".‬روی اسک اس های ‪ ٠١‬تومانی یان شد‪ .‬ناماردە یکی از مراجع مشروعە خواهی بود‪.‬‬ ‫در یکی از نوشتەهایی کە در مورد رفتار رضا شاە‪ ،‬نسار بە روحانیر نوشتە شدە؛ آمدە اسار‪ :‬وی در مادت ‪٢١‬‬ ‫سال از اختیاراتش‪ ،‬رفتار‬

‫بە نسار روحانیر بدین گونە بود‪ .‬از ساال ‪ ٠٢٢٢‬تاا ‪ ،٠٥١٣‬اعماالی را از خاود نشاان‬

‫داد کە روحانیر از او پشتیاانی کردند‪ .‬ولی از سال ‪ ٠٥١٣‬تا ‪ ٠٥٠٢‬رویکرد‪ ،‬مخالفار باا روحانیار را انجاام داد و‬ ‫از سال ‪ ٠٥٠٥‬تا ‪ ،٠٥٢١‬مخالفر با مذهب را آغاز کرد‪.‬‬ ‫ سایر آفتاب‪ ،‬برخورد رضا شاە با علما‪-‬‬‫این م اع از قول ایوانف‪ -‬تاریخ نویس روس‪ ،-‬هم می ویساد‪ :‬در ساالهای ‪ ٠٥١٣ -٠٥١٥‬تعاداد مادارس روحاانیون‬ ‫‪ ٢١٢‬عاادد و طلاەهااای آنااان ‪ ٣٢١٣‬نفاار بودیااد‪ .‬ولاای در سااالهای ‪ ٠٥٠٢‬و ‪ ،٠٥٢١‬ماادارس ‪ ٢١١‬عاادد و طلاەهااا ‪٥١٣‬‬ ‫نفرشان باقی ماندند‪.‬‬

‫‪13‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫همچ ین در کتاب "تشکیالت روحانیر شیعە در دوران رضاا شااە" نوشاتە شادە؛ تغییارات و ناوگرایی اقتااسای در‬ ‫دوران رضا شاە‪ ،‬بەسوی سکوالریزم گام برمیداشر‪.‬‬ ‫در سرانجام تغییرات اجتماعی و فره ی رضا شاە در سالهای ‪ ٠٢٢٢‬تا ‪ ،٠٥٢١‬هار یاک از آناان بەساوی تاأثیر‬ ‫گذاری اجتماعی‪ ،‬سیاسی و اقتصادی و تضعیف تشکیالت روحانیر شیعە رە می پیمود‪.‬‬ ‫‪ -‬سایر آفتاب‪ ،‬یالشهای روحانیر و رضا شاە‪-‬‬

‫بخش دوم‬

‫تشکیالتهای اسالم رایان‪ ،‬پس از ج گ جهانی دوم‬ ‫نهضر خداپرستان سوسیالیسر‬ ‫جمعیر فدائیان اسالم‬ ‫انجمن ضد بهائیر ( حجتیە)‬ ‫فعالیر های اسالم سیاسی در حوزەی علمیەی قم‬ ‫نهضر آزادی ایران‬ ‫حزب ملل اسالمی‬ ‫مٶتلفەی اسالمی‬ ‫سازمان مجاهدین خلق ایران‬ ‫مکتب قرآن‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪14‬‬

‫پایگاههای مهم اسالم سیاسی‬

‫پس از سقوط سلط ر پهلوی اول‪ ،‬جامعە بەسوی فعالیتهای ی د جاناە رفار‪ .‬در مادت ‪ ٠٢‬ساال یع ای از ساال ‪٠٥٢١‬‬ ‫تاا ‪ ،)٠٢٣٥-٠٢٣٠( ٠٥٥٢‬فعاالین سیاسای‪ ،‬فره ای و اجتمااعی‪ ،‬هار کادام بە رو‬

‫م اساب و در حاد امکاان خاود‪،‬‬

‫تشکیالت و م فل های خود را ب ا نهادند‪ .‬در آن میدان سە طیف فعال بودند‪ .‬یپ ها‪ ،‬ملیون و اسالم رایان‪.‬‬ ‫ب ث ما در ای جا درمورد شماری از احزاب و تشکلهای اسالمی اسر کە در حاشیەء اتفاقات حضاور داشات د و در‬ ‫روند بە قدرت رسیدن اسالمی سیاسی در ایران تأثیر گذار شدند‪.‬‬

‫نهضت خداپرستان سوسیالیست‬

‫از سال ‪ ،٠٥٢١‬در میان ت صیل کردگان و تا حدود متعصب اسالمی جهر مخالفر با بهائیان و حازب تاودەء ایاران ‪-‬‬ ‫تازە تأسیس‪ ،-‬در شرایس جدید سیاسی و اقتصادی‪ ،‬نشستهای ی د نفری هرازگاهی برگزار میشد‪.‬‬ ‫در میان آنان دانشجویانی هم بودندکە دو گروە م مد نخشب و جالل آشاتیانی‪ ،‬آناان را رهااری کاردە و جلساات‬ ‫مشتر تشکیل میدادند‪ .‬آنان در سال ‪ ٠٥٢٢‬خورشیدی تشاکلی بەناام "نهضار خداپرساتان سوسیالیسار"‪ ،‬را تأسایس‬ ‫نمودند‪.‬‬ ‫در ابتدا فعالیتشان مخفی بود‪ .‬اما باشروع مجلس شانزدهم و گستر‬

‫ج اش انقالبی اجتماعی‪ ،‬عل ی تر شدند‬

‫و فکر می کردند کە ت ها حازب مای تواناد آن روناد را بە سارانجام برسااند‪ .‬ولای آشاتیانی و هام نظارانش‪ ،‬هماان‬ ‫فعالیر های مخفی را ترجیح میدادند‪.‬‬ ‫در گروە نخشب کساانی یاون‪ :‬حساین رازی‪ ،‬معاین الالە مرجاانی‪ ،‬علای شاریعتمداری‪ ،‬مصاطفوی‪ ،‬الجاوردی و‪....‬‬ ‫فعال بودند‪ .‬این گروە در سال ‪ ٠٥٢١‬خورشیدی باحزب ایران ائتالف کردە و در ‪ ،٠٥٥٠‬ازآن جدا شدند‪.‬‬ ‫در پاییز سال ‪ ،)٠٢٣١( ٠٥٢٥‬کە کشور اسرائیل تأسیس گردید‪ ،‬این تشکل همراە با آیر اللە کاشانی‪ ،‬آیر‬

‫‪15‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫اللە طالقانی و تشکلهای انجمن اسالمی دانشجویان‪ ،‬فدائیان اساالم و ات ااد مسالمانان‪ ،‬اولاین متی اگ مشاتر ضاد‬ ‫اسرائیل را برگزار کردند‪.‬‬ ‫نهضر بعد از کودتای ‪ ٢١‬مرداد ‪ ،٠٥٥٢‬نام خود را بە حزب مردم ایران‪ ،‬تغییر داد‪ .‬پس از سارکوب ناراضایان‬ ‫در ‪ ٠٢‬تا ‪ ٠٣‬خرداد ‪ ،)٠٢١٥( ٠٥٣٢‬نام ج اش آزادیاخش مردم ایران (جاما)‪ ،‬را برگزیدند‪ .‬بعد از قیام ملار هاای‬ ‫ایران در ساال ‪ ،)٠٢٥٢(٠٥٣٥‬آن تشاکل باا ناام ج ااش انقالبای ماردم ایاران (جاماا) بە فعالیار خاود ادامە داد‪ .‬آن‬ ‫تشکل درفعالیر های بیش از ‪ ٥١‬سالەء خود در ردیف "ملی‪ -‬مذهای" های یپ قرار می یرد‪.‬‬

‫جمعیت فدائیان اسالم‬

‫این تشکل‪ ،‬درسال ‪ ،)٠٢٣٣( ٠٥٢٣‬بوجود آمد‪ .‬هدف از تأسیس آن‪ ،‬تشکیل حکومر اسالمی بود‪ .‬سید مجتاا میار‬ ‫لوحی (نواب صفوی)‪ ،‬رهارشان بود‪ .‬ت ی ی اد از مٶسساین ایان جمعیار عااارت بودناد از‪ :‬ساید حسان اماامی‪ ،‬ساید‬ ‫عادالوحد واحیدی‪ ،‬خلیل طهماسای‪ ،‬سید م ماد واحادی و ساید علای م ماد اماامی‪ .‬و هیئار رئیساە آقایاان‪ :‬رضاا‬ ‫قدیری‪ ،‬حسین کارجو‪ ،‬غض فر حیدر عربی‪ ،‬حسین آزاد و قدیر خرمیان بودند‪.‬‬ ‫نشان آنان‪ ،‬پریمی با زمی ەء ساز‪ ،‬سە هالل ماە سافید رناگ باود کە بار رویاش باا رن ای سایاە "الالەاالالالە‪،‬‬ ‫م مدالرسول اللە وعلی ولی اللە"‪ ،‬نوشتە شدە بود‪.‬‬ ‫تفکر فدائیان اسالم در کتابی بەنام "راه مای حقایق‪ ،‬یا نمای دەء کویک حقایق نورانی جهان بزرچ"‪ ،‬بە قلام‬ ‫نااواب صاافوی در سااال ‪ ،)٠٢٣١( ٠٥٢٢‬پخااش گردیااد‪ .‬آن کتاااب از طریااق پساار‪ ،‬باارای شااماری از متفکااران سیاساای و‬ ‫مذهای فرستادە شد‪ .‬در آن کتاب جامعە بە "فاسد"‪ ،‬معرفی شدە بەدلیل ارتااط گساتردەء ماردان و زناان!؟ همچ این‬ ‫انتقاد از حوزەء علمیە قم و آیر اللە بروجردی گرفتە شدە کە خود را از فعالیر سیاسی دور ن ە داشتە و غیرە ‪.‬‬ ‫فدائیان اسالم مدتی با جاهەء ملی همکاری کردند‪ .‬پس از جدایی از آنان در مرداد مااە ‪ ،)٠٢٣٠(٠٥٥١‬دکتار مصادق‬ ‫را بە "درغ و"یی متهم کردند‪ .‬بەاین خاطر کە گویا با مسلمانان برخورد م اسای نداشتە اسر‪ .‬آنان در سال ‪٠٥٥٠‬‬

‫‪16‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫برای رویارویی با مخالفان خود"کمیتەء مجازات" را ت ر نظارت‪ ،‬عادال سین واحدی درسر کردند‪.‬‬ ‫نواب صفوی دکتر م مد مصدق را در میدان مالەی تهران (شهدای ک ونی) تهدید بە قتل میک اد‪ .‬ناواب در ساال‬ ‫‪ ٠٥٥١‬بەعلر پرونادەای کە در سااری داشاتە و بە دو ساال زنادان قطعای م کاوم شادە باود‪ ،‬دسات یر شادە و زنادانی‬ ‫میشود‪" .‬پس از آزادی از زندان‪ ،‬برای شرکر در مٶتمر[ک فرانس] اسالمی بەکشورهای مصر‪ ،‬اردن‪ ،‬عاراق‪ ،‬لا اان و‬ ‫فلسطین سفر میک د‪.‬‬ ‫ مهدی عراقی‪ ،‬ناگفتەها‪ ،‬رسا‪ ،‬ص‪ ٠٢٢‬الی ص ‪ ،٠٣١‬آزادی نواب صفوی و شرکر در مٶتمر اسالمی‪ -‬وی در مسیر‬‫بازگشر بە ایران طی مصاحاەای کوتاه‪ ،‬کودتای ‪ ٢١‬مرداد را بە شاە تاریک می وید‪.‬‬ ‫ روزنامەی اطالعات‪ ،‬مه دس عزت اللە س ابی‪ ٢٥ ،‬دیماە ‪-٠٥٣٢‬‬‫او پس از بازگشر درتهران‪،‬بیانیەای بەین شرح صادر می ک د کە در روزنامەء کیهان ‪ ٥‬شاهریور ‪ ٠٥٥٢‬بە نشار‬ ‫می رسد‪.‬‬ ‫هوالعزیز‪ -‬فرمان خدا باالتر از هر فرمانی بودە و اطااعتش واجاب تار از اطاعار هار کسای عماال" باا احکاام خادا‬ ‫مخالفر ک د‪ ،‬اطاعر او حرام و مخالفتش واجب اسر‪ .‬من بەهمین دلیل با دولر مصدق بە شدت مخاالف باودە و او‬ ‫در تمام حکاومتش از تارس مان و بارادرانم در گوشاەء خاانە مت صان باود و هار واساطەای بارای سااز باا مان مای‬ ‫فرستاد یون حاضر ناود کەتسلیم حکم خدا شاود ماأیوس میشاد‪ .‬بزرگتارین ج ایار مصادق تقویار عماال شاوروی در‬ ‫ایران بود و ت ها روح ایمان و عالقەء خلل ناپذیر مردم این سرزمین و افسران و سربازان پاکزاد و مسالمان ماا بە‬ ‫ناموس و دیانر بود کە بە یاری خدا او و عمال رذل بی انە را شکسر دادە وخواهد داد و بە خدای م مد صلی اللە‬ ‫علیە و آلە قسم کە اگر دو روز دی ە حکومر مصدق باقی ماندە و رجالە بازیهاای بی اانە پرساتان ادامە پیادا مای‬ ‫کرد عقدەهای درونی مردم مسلمان ایران بە هزاران برابر شدیدتر از آن طور کە شد م فجرگردیدەو رگهای بدن فرد‬ ‫فرد عمال کویک و بزرچ شوروی رذل را بدسر و دندان خشم اکشاان بیارون کشایدە‪ ،‬ب یااد هساتی یاک یاک آنهاا را‬ ‫بدون استث اء در شعلەهای سوزان غیرت خویش می سوزاندند تاا یاأس کارملین نشای ان از تسالس بار کمتارین خشار‬ ‫مملکر ما هزاران برابر یأس ک ونی گردد و گویاا یاون اکثار ایان فریاب خوردگاان‪ ،‬بادبخر و ناادان و قابال هادایر‬ ‫بودند‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫خدای رحیم رحم کرد کە شاید هدایر شوند و از راە پلید فرو‬

‫دین و ناموس و وطن بە بی اانە بازگردناد و‬

‫اگر حقوق خویش را هم می خواه د در سایەء پیروی علی عیلەالسالم واز روی ماانی الهی اسالم بخواه د نە ای کە‬ ‫بە خاطر وعدەهای پوچ و بی مغزی دین و ناموس و آزادی و وطن را فادای یکمەهاای ظالماانە رذل تارین بی اانە‬ ‫ک د‪ ،‬پس مملکر بەخاطر اسالم و بە نیروی ایمان حفظ گردیدەو هر نفعی بە هر کە رسید در پ اە اسالم رسید و‬ ‫اگر قانون اساسی ص یح اسر؛ اصل دوم متمم قانون اساسی و سایر اصول آنهم ص یح اسر‪ .‬شاە و نخسر وزیار و‬ ‫وزرا عمال" باید دارای مذهب شیعە و مروج آن باش د و باید قوانی ی کە مخالف احکام مقدس خداسر و بە غلس از‬ ‫مغزهای پوسیدەء گمراهان تجاوز کردە لغو و باطل گردیدە و بە عمر کثیف م کرات و مفاسد خاتمە دادە شود و در‬ ‫مرحلەء اولی مسکرات خانمانسوز و لختی و بی قیدی شرم آور زناان و موسایقی شاهوت ان یاز فضایلر کاش و رقااص‬ ‫خانەهای ج ایر بار و قوانین قضایی پوسیدەی اروپایی از میان برود و تعالیم عالی و احکاام حیاات بخاش اساالم‬ ‫جای زین آنها گردد‪ .‬و با اجرای برنامەهای عالی اقتصادی اسالم‪ ،‬فقر و م رومیر اکثریر و مردم مسلمان ایاران و‬ ‫فواصل خطرنا طاقاتی پایان یابد‪ .‬تا شاە و هیئر حاکمەی قاانونی و رسامی و خوشااخر و ساعادتم د باشا د و‬ ‫بر ملتی خوشااخر و ساعادتم د هام حکومار ک اد‪ .‬خادا و خلاق خادا از آنهاراضای باشا د و در ایان خصاوص کتااب‬ ‫راه مای حقایق(برنامەء فدائیان اسالم) راه مائیهاای الزم را از باراهین کاافی از ساالهای پایش [توصایە] ‪ ،‬نماودە‬ ‫اسر‪ .‬واال تا وضع ی ین اسر و کار براین م وال‪ ،‬قدرت دولار و ملار پراک ادە و متالشای و متصاادم باا هام باودە‪،‬‬ ‫مملکر در سراشیای سقوط مادی و مع وی و اخالقی می باشد‪.‬‬ ‫تهران‪ -‬بە یاری خدای توانا‪ -‬سید مجتای نواب صفوی"‬ ‫نواب بعد از آن "خود را برای مجلس ‪٠١‬هم نامزد انتخاباتی مجلس شورای ملای شاهر قام اعاالم مای ک اد‪ .‬و ایان‬ ‫عمل باعث می شود برخی از یارانش از او جدا شوند و با توجە بە مخالفار هاای پایش آمادە سارانجام از ایان امار‬ ‫م صرف می شود‪.‬‬ ‫ در پذیر نمای دگی شهر قم توسس نواب صفوی‪-‬‬‫این تفکر فدائیان اسالم تالورو جوهرە و درون مایەی جمهوری اسالمی ایران اسر کە ‪ ٥٣‬ساال پاس از تأسایس‬ ‫جمعیر فدائیان اسالم با تفکرات مشروعە خواهانەی مذکور‪ ،‬تأسیس شد‪.‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪18‬‬

‫نواب صفوی درساال ‪ ٠٥١٥‬در م الەء خاانی آبااد تهاران متولدشاد‪ .‬در‪ ٠٣‬ساال ی پادر توساس عماال پهلاوی اول‬ ‫کشتە میشود‪ .‬او مدرسەء ص عتی آلمانیها را بە اتمام رساندە بود‪ .‬ولی بارای حکومار ب یاادگرای اساالمی تاال مای‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫در مدت ‪ ٠١‬ساال از زماان اعاالم موجودیار فادائیان اساالم‪ ٠٥٢٣‬تاا اعادام ناواب صافوی و شاماری از همفکارانش‬ ‫درسال ‪ ،)٠٢٣٣( ٠٥٥٣‬این تشکیالت برای تأسیس حکومر اسالمی‪ ،‬ترور و کشتار را پیشەء خاود کاردە باود‪ .‬در ایان‬ ‫مدت کسانی یون‪ :‬احمدکسروی‪ -‬تاریخ ناویس و م قاق تواناا‪ ،-‬را دوباار تارور کردناد‪ .‬اولاین باار ناواب صافوی باا‬ ‫اسل ە وی را زخمی نمود و دومین بار در کاخ دادگستری تهران همراە با م شی ا ‪ ،‬سید م ماد تقای حاداد پاور باا‬ ‫ضربات یاقو بە قتل رساندند‪.‬‬ ‫عادال سین هژیر‪ -‬وزیر دربار و نخسر وزیار‪ ،-‬را در مساجد سپهسااالر تارور کاردە و کشات د‪ .‬رزم آرا‪ -‬نخسار‬ ‫وزیر‪ -‬را هم در مسجد سلطانی با گلولە کشتە شد‪ – .‬گریە آیر اللە کاشانی پدر مع وی فدائیان اسالم‪ ،-‬این قتل‬ ‫بدسر بخارایی را دور از واقعیر می دانسر‪ ،‬مخالفان رمیم نیز قتل رزم آرا‪ ،‬را بە هراس شاە از وی و طرح دربار‬ ‫بەحساااب آوردنااد‪ -.‬ایاان گمااانە زناای در برنااامەای بەنااام "رهااروان مهاار وکااین‪ ،‬هاامە در مقاباال اسااتعمار"‪ ،‬کە از‬ ‫رادیوفرداپخش شد‪ ،‬نیز بدان اشارە نمودە و بر آن ص ە نهادە اسر‪.‬‬ ‫دکتر حسین فاطمی‪ -‬وزیر خارجەی دکتر مصدق‪ ،-‬توسس فدائیان اسالم ترور گردید؛ ولی جان سالم بدر برد‪.‬‬ ‫فاطمی پس از کودتای شوم ‪ ٢١‬مرداد ‪ ،٠٥٥٢‬از سوی کاربدستان رمیم پهلوی دوم‪ ،‬با وجود مریض بودن و تب بااال‬ ‫داشتن‪ ،‬اعدام گردید‪.‬‬ ‫حسین عال‪ -‬نخسر وزیر‪ ،-‬نیز ترور گردید‪ ،‬ولی از مرچ نجات پیدا کرد‪ .‬همچ ین مدت زمانی‪ ،‬فدائیان اسالم و‬ ‫مٶتلفە اسالمی در ترورها با هم همکاری می کردند‪ .‬آنان در سال ‪ ،)٠٢١٣( ٠٥٣٥‬حس علی م صور‪ -‬نخسر وزیر‪ ،-‬را‬ ‫در مقابل درب مجلس شورای ملی – توسس م مد بخارایی‪ ،-‬ترور کردند کە پس از ی د روز درگذشر‪.‬‬ ‫در آخرین ماههای حکومر م مد رضا شااە(پهلاوی دوم)‪ ،‬دسات یر شادگان فادائیان اساالم همچاون اکثار زنادانیان‬ ‫سیاساای دی اار‪ ،‬در اثاار اوج نارضااایتی خلقهااای ساااکن در ایااران آزاد شاادند و فعالیاار هااای خااود را دی اار بااار آغااز‬ ‫کردند‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫انجمن ضد بهاییت (حجتیە)‬

‫قال از ای کە تشکیالت ضد بهائیر در ایاران تأسایس شاود؛ افارادی از صا ف روحانیار یاا غیارە روحاانی ولای‬ ‫متعصب اسالمی‪ ،‬بر ضد بهائیان تالیغ می کردند‪ .‬ولی تأسیس تشکیالتی ظااهرا" خیرخاواهی‪ ،‬هام ازنظار تئوریاک‬ ‫شیعیان را تواناتر می کرد و هم برعلیە ضد بهاییر بهتر می توانست د تالیغ نمای د‪.‬‬ ‫در این بارە نوشتە شدە کە‪ :‬در آخر سالهای دهەء ‪ ٠٥٢١‬خورشیدی‪ ،‬بهاییان آشکارا و بە پشتیاانی دولر وقر‪،‬‬ ‫فعالیر می کردند‪ .‬روحانیر شیعە بەشدت از این مسئلە ناراحر بودناد‪ .‬آناان نااظر گساتر‬

‫ایان فارقە باودە و بە‬

‫تشکیالت و سازمانی احتیاج داشت د کە بتوان د با تأثیر و نفوذ بهاییان ماارزە نمای د‪.‬‬ ‫ نوذری‪ ،‬عزت اللە‪ ،‬تاریخ سیاسی در ایران‪ ،‬شیراز‪ ،‬نوید شیراز‪ ،٠٥١١ ،‬ص ‪-٠٣١‬‬‫در آن شرایس بود کە انجمن ضد بهاییر‪ ،‬پابە عرصەء وجود گذاشر؛ تا مخالفر با بهاییان را شروع نمایاد و‬ ‫اسالم شیعە را در برابر بهاییان حفظ ک د‪.‬‬ ‫پااس از کودتااای ‪ ٢١‬ماارداد ‪ ،)٠٢٣٥( ٠٥٥٢‬اکثاار فعااالین سیاساای و مااذهای ماااارزە را ک ااار گذاشاات د‪ .‬شاارایس‬ ‫بەگونەای بود کە با هر نوع فعالیر ضد دولتی بەشدت برخورد می شد‪ .‬در آن شرایس‪ ،‬عدەای از گروههاای ماذهای‬ ‫بە فعالیر های غیر سیاسی‪ ،‬بخصوص فعالیتهای فره ی و مذهای روی آوردند‪.‬‬ ‫ همان م اع صف ات ‪ ٠٣١‬و ‪-٠٣٠‬‬‫آیر اللە بروجردی‪ -‬مرجع شایعیان آن زماان‪ ،-‬باا فعالیار سیاسای روحاانیون مخاالف باود‪ .‬وی یاک باار فعالیار‬ ‫سیاسی علیە بهاییان را در سال ‪ ،)٠٢٣٣( ٠٥٥٣‬انجام داد‪.‬‬ ‫ کدیور‪ ،‬جمیلە‪ ،‬ت ول گفتمان سیاسی در ایران‪ ،‬تهران طرح نو‪ ،٠٥٥١ ،‬ص‪-٥٣١‬‬‫انجمن حجتیە بر اساس همین تفکر تأسیس شد و فعالیر مذهای و فره ی خویش را آغااز نماود و از هرگاونە‬ ‫حرکر سیاسی دوری گزید‪ .‬این انجمن طرح یک روحانی بەنام‪ ،‬شیخ م مود ذاکر توالیی‪ ،‬مشهور بە‬

‫‪20‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫شیخ حلای بود‪.‬‬ ‫حلای در زمان جوانی یکی از خطیاب هاای فعاال و شا اختە شادەء مشاهد باود کە‪ ،‬در رادیاوی آن شاهر ساخ رانی‬ ‫میکرد‪ .‬با اهمیر ترین کار حلاای پاس از شاهریور ‪ ،)٠٢٣٠( ٠٥٢١‬مخالفار باا بهاییاان در تریاونهاا و مکانهاایی کە‬ ‫درآن سخ رانی میکرد‪ ،‬بود‪.‬‬ ‫کسانی فکر می کردند در یهاریوب اعمال روحانیر بر ضد بهاییار‪ ،‬میتاوان جاامعە را از تفکار بهائیار مصاون‬ ‫داشر‪ .‬در راستای این تفکر‪ ،‬شیخ م مود حلای همراە یک همکالسیش بەنام عااس علوی‪ -‬از طارف معلمشاان‪ ،‬میارزا‬ ‫مهدی اصفهانی‪ ،-‬مأمور ت قق در امور بهاییان شدند‪ .‬در ه ام پی یری این مسألە‪ ،‬علاوی بە بهاییاان مای پیونادد‬ ‫وحلای از بهاییر احساس ترس بیشتر می ک د‪ .‬وآن انجمن را تشکیل می دهد‪.‬‬ ‫این انجمن در ابتدا‪ ،‬بەنام انجمن ضد بهاییر در سال ‪ ،)٠٢٣٢( ٠٥٥٠‬در مشهد تشکیل می شود‪ .‬بعدا" در سال‬ ‫‪ ،)٠٢٣٥(٠٥٥١‬با تدوین اساس امەای بە فعالیر خود بەنام "انجمن خیریەی حجتیەی مهدوی"‪ ،‬آغاز می ک د‪.‬‬ ‫در آن اساس امە‪ ،‬هدف از تشکیل آن انجمن‪ ،‬تالیغات دین اساالم و ماذهب جعفاری و دفااع علمای از آن باود‪ .‬باا‬ ‫توجە بە ضرورتهایی در سیاسر و مسئول ناودن انجمان دربرابار اعضاایش‪ -‬اگار بااحرکتی سیاسای قاانون مملکار را‬ ‫رعایر ن مای د‪ ،-‬اشارە شدە اسر‪.‬‬ ‫ سایر آی د روشن‪-‬‬‫اولین بار پرومەء حلای در مشهد براە افتاد‪ .‬امید بە پیشرفر در آن مکان‪ ،‬اند باود‪ .‬در مادت ‪ ١‬مااە‪ ،‬حلاای‬ ‫توانسر فقس یک دانشجوی جدی استخدام نمودە و‬ ‫آموز دهد‪.‬‬ ‫حلای بە تهران آمد و با وضع بهتری مواجە شاد‪ .‬ابتادا در مادارس میاان داناش آماوزان زرناگ و خواهاان مکتاب‬ ‫دی ی در ردیف دبیرستانها از سیکل بە باال‪ ،‬کسانی را جذب نمود‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫عقاید‬

‫بی ش و تفکر انجمن حجتیە‪ ،‬باا اناد تفااوتی هماان عقایاد شایعە باود‪ .‬آناان نیاز بە ‪ ٠٢‬اماامی باودن بعاد از‬ ‫پیغمار اعتقاد داشت د‪ ،‬و دوازدهمین فرد را زنادە میدانسات د و بە ناام "ارجم اد مهادی"‪ ،‬مای شا اخت د‪ .‬ولای آناان‬ ‫مخالف تأسیس حکومر اسالمی و دخالر علمای دی ی در سیاسر بودند‪ .‬آنها باا تمساک بە روایار "رایار" (پاریم)؛‬ ‫"هر پریمی کە قال از قیام قایم برپا داشتە شود صاحاش طاغوت اسر‪ ،‬غیراز خدای عزوجل پرستیدە می شاود‪.‬‬ ‫– کافی جلد ‪ ١‬ص ‪ ٢٢٣‬و وسایل الشیعة جلد ‪ ٠٣‬ص ‪ ٣٢‬ومستدر الوسایل ج ‪ ،٠٠‬ص ‪[ .-٥٣‬آنهاا] معتقاد بودناد‬ ‫قال از قیام مهدی موعود شیعیان‪ ،‬هر قیامی اشتااە اسر و بە شکسر می انجامد‪.‬‬ ‫ ویکی پدیا‪-‬‬‫همچ ین با توجە بە اس اد و روایات امام صادق‪ :‬تأسیس حکومر اسالمی‪ ،‬ت ها در زماان مهادی صا یح اسار‪ .‬و‬ ‫با تعمق بە عقایە شیخ حلای‪ :‬شیعە در زمان غیار امام زمان جهاد ندارند‪ .‬یرا؟ یون این تفکر کە‪ :‬حاکم اسالمی‬ ‫باید پا و معصوم باشد‪ ،‬ت قق پیدا نمیک د‪ .‬آنان سیاسر انتظار را ص یح تر میدانست د‪.‬‬

‫ساختار (ستروکتور)‬

‫پس از دهەی ‪ ٣١‬خورشیدی نسل دوم دانش آموزان انجمن‪ ،‬بە دانشا اهها رفت اد و در فکرمادرن باودن و ساتاندار‬ ‫کردن انجمن افتادند‪ .‬در اوایل سال ‪ ،٠٥٣١‬تغییراتی را در انجمن بوجاود آوردە و تقسایم کاار کردناد‪ .‬گاروە آماوز‬ ‫دربارەء بهاییار و الهیاات راە انداخت اد‪ .‬و بە صاف گاروە متخصصاان وارد شادند‪ .‬بارای نماونە ارشااد‪ .‬در آنجاا باا‬ ‫مالغین بهایی دیالوچ نمودە و آنان را بە مسالمان باودن دعاوت میکردناد‪ .‬هدفشاان خ ثاا نماودن فعالیتهاای بهاییاان‬ ‫بود‪ .‬ی د گروە را بوجود آوردند کە عاارت بودند از‪:‬‬ ‫گااروە تاادریس و نوشااتن‪ :‬ایاان گااروە‪ ،‬دساار نوشااتەهای انجماان را تایااپ و کاوپی نمااودە و باارای کالسااهای انجماان‬ ‫میفرستادند‪ .‬کالسها‪ ،‬هفتەای یک بار در م ازل اعضا‪ ،‬در سراسر ایران تشکیل میشدند‪ .‬نوشتەها بەمدت یک هفتە‬

‫‪22‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫بە اعضا دادە و بعدا" پس گرفتە میشد‪ .‬اعضا حق نداشت د‪ ،‬نوشتەها را بە کسی نشان بده د یا در مورد آن سخن‬ ‫ب وی د‪.‬‬ ‫گروە سخ ران‪ :‬هفتەای یک بار در مکانهای متفاوت سخ رانی میکردند‪ ،‬و تال می ودناد بەوسایلەء گاروه ت قیاق‬ ‫همان د "ستون پ جم"بە درون جاامعەء بهاییاان رفاتە و در آنجاا فعاال باشا د‪ .‬آناان بە آساانی میتوانسات د در میاان‬ ‫ردەهای مختلف بهاییان جاای گیرناد‪ .‬بە ایان طریاق‪ ،‬بادون آناکە بهاییاان بفهم اد‪ ،‬شاماری از اعضاای انجمان ضاد‬ ‫بهایی‪ ،‬تادیل بە مالغان مذهای شدە بودند!؟‬ ‫متخصصان ارشد انجمن مثل سخ ران‪ ،‬فعال‪ ،‬معلم‪ ،‬م قق‪ ،‬معرفی میشدند‪ .‬آنهاا در گردهماایی هاای هفت ای‪ ،‬دو‬ ‫وظیفە داشت د‪:‬‬ ‫‪ -٠‬جمع آوری اطالعاتی درمورد بهاییان‪.‬‬ ‫‪ -٢‬بدون آنکە ب ثی صورت گیرد‪ ،‬رویەء مخالفر را انجام ده د‪.‬‬ ‫فعاالن انجمن‪ ،‬تشکیالتها را گسترد‬

‫دادند‪ .‬در سراسر م اطق شیعە نشین های ایران و کشاورهای پاکساتان و‬

‫ه دوستان‪ ،‬عضوگیری کردند‪.‬‬ ‫از زمااان تأساایس ایاان انجماان‪ ،‬تااا اوایاال سااال ‪ -٠٥٣١‬حاادود ‪ ٢١‬سااال‪ ،-‬اکثاار رهاااران آتاای جمهااوری اسااالمی از‬ ‫آموزشهای این انجمن استفادە کردند‪ .‬همچ ین این تشکیالت در مدت فعاالیتش ماورد قااول آیار اللەهاا باود‪ .‬توجیاه‬ ‫این عمل آنان بعدا" ی ین بود‪ :‬یون کسی پایش بی ای نمای کارد‪ ،‬رمیام شااە ساقوط ک اد‪ ،‬فعالیار ضاد بهاییار مای‬ ‫توانسر کاری خوب وسودم دی باشد و در ردیف اولین وظایف قرار گیرد‪.‬‬ ‫ سایر آی د روشن‪-‬‬‫انجمن در جوار مدرسەء علوی – کە علی اصغر کرباسچی ب یان ذار بود‪ ،-‬هر دو تال‬

‫میکردند‪ ،‬اسالم شیعە‬

‫را بەطرف جهان نو جذب نمای د‪ .‬ولی از آنان نیاز مای آموخت اد!؟ بارای مثاال‪ :‬از ابازار و رساانەهای عماومی آنهاا‬ ‫استفادە می کردند‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫قال از گشایش حسی ەء ارشاد‪ -‬اولین سالن سخ رانی در شمال تهران کە سال ‪ ٠٥٣٥‬تأسیس شد‪ ،-‬انجمان م اار‬ ‫و فر‬

‫با تریاون و ص دلی را‪ ،‬تعویض کرد‪ .‬همچ ین اعضای انجمن لااسهای قش گ بەتن کردە تا در مکاان هاای‬

‫آموزشی و حرفەای سکوالر‪ ،‬جلب توجە ک د‪.‬‬ ‫انجمن بەرهاری حلای توانسر‪ ،‬اجازەء استفادە کردن از عشریەها(ساهم اماام)‪ ،‬را از مراجاع تقلیاد ب یارد‪ .‬فعالیار‬ ‫آنان در اولین روزها نظر سازمان ام یر و اطالعات کشور(ساوا )‪ ،‬و سایر دست اههای ام یتی را بساوی خاود جلاب‬ ‫کرد‪ .‬با توجە بە اس ادی کە بعد از انقالب م تشر شدند؛ نشان می ده د کە رهاری انجمن زیر فشار قرار داشت د‪،‬‬ ‫کە بطور رسمی تشکیالتی انتفااعی بەناام‪ ،‬انجمان خیاریەء حجتایەء مهادوی را ثاار و تعهاد نمای اد کە از فعالیار‬ ‫سیاسی خوداری ک د‪.‬‬ ‫‪ -‬ویکی پدیا‪-‬‬

‫فعالیت های اسالم سیاسی در حوزەء عیلمیەء قم‬

‫حجر االسالم روح اللەخمی ی پاس ازمارچ آیار الالە بروجاردی‪ -‬فاروردین ‪ ،-)٠٢١٠( ٠٥٣١‬بە حاوزەء عیلمایەء قام‬ ‫میرود‪ .‬آنزمان در آن مکان فعالیار سیاسای انجاام نمیشاد‪ .‬دیان مادنی بیشاتر معماول باود‪ – .‬ایان رو دیان ماداری‬ ‫اعتاار و حرمر فراوانی در میان مردم داشر‪ -.‬اما تفکر اسالم سیاسی در شرایس جدیاد‪ ،‬در حاوزەء علمایە در دهەء‬ ‫‪ ٣١‬خورشیدی و بخصوص در سالهای ‪ ،٣٢ -٠٥٣٠‬آغاز شد‪ .‬ج ب و جو از یاریوب حوزەء علمایە فراتار رفار و تاا‬ ‫حدودی زیادی‪ ،‬مردم کویە وبازار را هم دربرگرفر‪.‬‬ ‫در سااال ‪ ،٠٥٣٠‬در مجلااس شااواری ملاای الیا ەء انجماان هااای ایااالتی و والیتاای تصااویب شااد‪ .‬بە موجااب آن الیا ە‬ ‫مشروط سوگ د خوردن نمای دگان مجلس شورای ملی‪ -‬در صورتی کە عضو آن انجمن باش د‪ ،-‬بە قرآن برداشتە شد‪.‬‬ ‫نمای دگان میتوانست د با توجە بە باورهایشان با کتب های خود سوگ دیاد ک د‪ .‬این کار ساب نارضایتی ت اد‬ ‫حجر االسالم خمی ی شد‪ .‬ناماردە در م زل خود در قم ‪ -‬م لەء یخچال‪ ،-‬برعلیە آن سخ رانی کرد‪.‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪24‬‬

‫در حوزەء علمیەء قم و ی د شهر دی ر نارضایتی بروز کرد‪ .‬رمیم نایار شد‪ ،‬الی ە را پاس ب یارد‪ .‬پاس از آن‬ ‫نارضایتی ها برضد اصالحات شااە ‪ -‬کە در ‪ ٢٠‬دیمااە‪ ،٠٥٣٠‬در " ک ارەی ملای کشااوازان" اعاالم گردیاد‪ ،-‬گساتر‬ ‫یافر‪.‬‬ ‫بە گفتەای آن رفرم‪ -‬کە با فشار ک دی رئیس جمهور دموکرات آن زمان آمریکابە شاە‪ ،‬انجاام گرفار‪ ،-.‬از ساوی‬ ‫عاادەای از اسااالم رایان بخصااوص حجاار االسااالم خمی اای بااا مخالفاار شاادید روباارو شااد‪ .‬ناااماردە در‪ ٢‬بهماان ماااە‪٠٥٣٠‬‬ ‫(‪ ،)٠٢١٥‬اعالمیەئ ت ریم علیە همە پرسی (رفراندم)‪ ،‬را پخش نمود‪.‬‬ ‫در‪ ١‬بهمن ماە ‪ ،٠٥٣٠‬همەپرسی انجام گرفر و رأی مثاار بە آن دادە شاد‪ .‬همچ این حجار االساالم خمی ای در ‪٠١‬‬ ‫اسف د ماە ‪ ،٠٥٣٠‬نامەای برای شاە نوشر و مخالفر خود را با حق رأی‪ ،‬بە زنان اعالم کرد و آنارا مغاایر باا قارآن‬ ‫قلمداد کرد!؟‬ ‫حجر االسالم خمی ی در نوروز ‪ ،)٠٢١٥( ٠٥٣٢‬عزای ملی اعالم کرد‪ .‬دو روز بعد‪ ٢ -‬فروردین‪ ،-‬بە م اسب مارچ‬ ‫امام صادق‪ ،‬شماری از طلاەها را در م زل خود جمع کارد‪ ،‬روضاە خواناد وساخ رانی نماود‪ .‬بعادازظهر هماان روز در‬ ‫مدرسەء فیضیە‪ ،‬آیر اللە گلپای انی مجلس ترحیم بپا کرد‪.‬‬ ‫ساوا و شهربانی بە آنان یور‬

‫بردە و تیراندازی کردند‪ .‬شماری کشتە و زخمی و شماری نیز دست یر شادند‪.‬‬

‫پس از یهلم وقایع فیضیە در ‪ ٠٣‬خرداد ‪ -٠٥٣٢‬کە همزمان با عاشورا بود‪ ،-.‬حجر االسالم خمی ای ساخ رانی ت ادی‬ ‫علیە شاە کرد و مخالفر خود را با اعمال وی بر زبان آورد و عدەای یشم یر نیز از آن پشتیاانی کردند‪.‬‬ ‫حجر االسالم خمی ی توسس مسئوالن حکومر پهلوی دوم (م مد رضا شاە)‪ ،‬دست یر شد و در تهران زندانی گردیاد‪.‬‬ ‫در زمان م مد رضا شاە‪ ،‬با توجە بە مصونیر قانونی آیر اللەها کشتە نمی شدند‪ .‬با پاا درمیاانی سرلشاکر حسان‬ ‫پاکروان‪ -‬مسئول آنزمان ساوا ‪ ٠٢ ،-‬آیر اللە از جملە آیر اللە شریعتمداری‪ ،‬آیر اللە سید جالل تهرانای و ‪ ٠١‬تان‬ ‫دی ر‪ -‬و بە قولی دی ر جمعەن پ ج نفر‪ ،-‬با جمع آوری امضا‪ ،‬حجر االسالم خمی ی را "آیر اللە" کردند و وی را از‬ ‫مرچ رهانیدند‪.‬‬ ‫وی ‪ ٠١‬ماە در زندان یا خانەهای ام یتی‪ ،‬ماند‪ .‬پس از آزادی در فروردین ‪ ،٠٥٣٥‬بە بهانەء مخالفر با‬

‫‪25‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫کاپیتاالسیون(مصونیر قضایی)‪ ،‬آمریکایها در ایران نارضاایتی خاود را ادامە داد‪ .‬در ‪ ٠٥‬آبانمااە ‪ ،)٠٢١٣( ٠٥٣٥‬آ‪.‬‬ ‫خمی ی اوایل بە ترکیە تاعید گردید‪ .‬سپس با تقاضای خود بە شهر نجف در عراق رفر‪.‬‬

‫نهضت آزادی ایران‬

‫نهضر آزادی ایران‪ ،‬در ‪ ٠٣‬مە ‪ ٢٥( ٠٢١٠‬اردیاهشر ‪ ،)٠٥٣١‬ازسوی مه دس مهدی بازرگان‪ ،‬آیر اللە سید م ماود‬ ‫طالقانی‪ ،‬دکتر یداللە س ابی‪ -‬در داخل ایران‪ ،-‬و دکتر علای شاریعتی‪ ،‬دکتار اباراهیم یازدی‪ ،‬صاادق قطاب زادە و‬ ‫مصطفا یمران‪ -‬در خارج از ایران‪ ،-‬تأسیس شد‪ .‬اکثر مٶسسین این تشاکیالت از فعااالن ساابق جااهەء ملای و حازب‬ ‫ایران بودند‪ ،‬غیراز بازرگان‪ ،‬طالقانی و یداللە س ابی‪.‬‬ ‫این تشکل فعالیر خود بر ضاد رمیام شااە را آغااز کارد و در ساال ‪ ٠٥٣٣‬بازرگاان‪ ،‬طالقاانی و سا ابی دسات یر‬ ‫شدند و حکم ‪ ٣‬تا ‪ ٠١‬سال زندان‪ ،‬برایشان صادر شد‪ .‬آنان از نارضایتی هاای ‪ ٠٣‬خارداد ‪ ،٠٥٣٢‬پشاتیاانی کردناد‪.‬‬ ‫از آن زمان بەبعد فعالیر نهضر م ع شد‪ .‬ساوا در دهەء ‪ ٥١‬میالدی (‪ ٣١‬خورشیدی) آنان را بەشدت سرکوب کرد‪.‬‬ ‫ولی شاخەهای ایان حازب در اروپاا و آمریکاا‪ ،‬فعالیتهاشاان را شاروع کردناد‪ .‬دکتار شاریعتی و دکتار یازدی در‬ ‫خارج از ایران نقش یشام یری در فعالیار هاای نهضار داشات د‪ .‬نوشاتە و ساخ ان شاریعتی در درون نهضار و طیاف‬ ‫جوانان انقالبی و اسالمی و تا حدودی غیرە اسالمی ها نیز تأثیر کارایی داشر‪.‬‬ ‫این تشکل کە در تفکر‪ ،‬سالهای بعد‪ ،‬خود را ملی‪ -‬مذهای تعریف کردند‪ ،‬خود را ایرانی‪ ،‬ئیساالمی و مصادقی‬ ‫معرفی می نماید‪.‬‬

‫حزب ملل اسالمی‬

‫این حزب سالهای ‪ ،٣٠ -٠٥٣١‬بە وسیلەء سید کاظم بج وردی و همفکرانش بر سر یهار مٶلفە تأسیس شد‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٠‬تأکید بر اسالم‪.‬‬ ‫‪ -٢‬از قرآن و عقل‪ ،‬استفادە کردن‪.‬‬ ‫‪ -٥‬تأکید بر سر ارتااطات ملل اسالمی در کشورهای دی ر‪.‬‬ ‫‪ -٣‬اعتقاد بە انقالبی بودن‪.‬‬ ‫آنان ج گ مسل انەء مردمی علیە سلطەء پهلوی دوم را تالیغ میکردند و بر این باور بودن کە ازاین طریاق مای‬ ‫توان د قیام را بوجود آورند‪ .‬آنان سال ‪ ٠٥٣٣‬موجودیار خاود را اعاالم کردناد‪ .‬ولای در اوایال شاروع فعالیتهایشاان‪،‬‬ ‫ساوا با دست یری کسی بەنام م مد باقر ص وبری‪ ،‬اکثر اعضایشان را دست یری و زندانی کرد‪ .‬در میان آنان غیر‬ ‫از بج وردی کە بە حاس ابد م کوم شد‪ ،‬سید ابولقاسم سرحدی زادە‪ ٠٣ -‬سال‪ ،-‬و م ماد جاواد حجتای کرماانی بە‪-‬‬ ‫‪ ٠١‬سال‪ ،-‬زندان م کوم شدند‪.‬‬ ‫ماه امە خلق‪ -‬کە ارگان آن حزب بود‪ ،-‬ساتارەای باا ‪ ١‬ساتیغ کە دایارەای سافید در میاانە آن وجاود داشار‪ ،‬آرم‬ ‫شان را نشان می داد‪ .‬در اولین شمارەء خلق کە در اول بهمن ‪ ٠٥٣٥‬و در سالروز ج گ بدر م تشر شد‪ .‬در آن شمارە‪،‬‬ ‫سیاسر آمریکا و نیروی نظامیان آن در ویت ام‪ ،‬کودتای سازمان سیا در سای ون‪ -‬پایتخر ویت ام ج وبی آن زماان‪،-‬‬ ‫نارضایتی در یمن‪ ،‬ماارزەء مردم در الجزایر و‪ ....‬تعدادی از نوشتەهایش بودند‪.‬‬ ‫این حزب هم ردیف مٶتلفە و دی ر تشکلهای مذهای دی ر باود‪ .‬ولای اعضاای آن اکثارا" در میاان داناش آماوزان‪،‬‬ ‫کارم دان دیپلمە و کام تجربەهاا در سیاسار‪ ،‬ساازماندهی شادە باود‪ .‬درمیاان دسات یر شادگان‪ ،‬ایان حازب ت هاا یاک‬ ‫روحانی وجود داشر‪ ،‬او م مد جوادحجتی کرمانی بود‪ .‬تعدادی از اعضای ایان حازب نیاز کە دسات یر نشادە بودناد‪،‬‬ ‫بعدا" گروهی بەنام "حزب اللە" را تشکیل دادند‪.‬‬ ‫در مورد حزب ملل اساالمی‪ ،‬در کتاابی بەناام ‪ ٠٣‬ساال رقابار ایادئولومیک شایعە در ایاران‪ ،‬نوشاتە شادە کە‪ :‬در‬ ‫اسف دماە ‪ ،٠٥٣١‬اولین هستەء حزب تشکیل شد‪ .‬در اولین نشسر سید کاظام بج وردی‪ ،‬هاشم آیار الالە زادە‪ ،‬حسان‬ ‫عزیزی‪ ،‬م مد مولودی‪ ،‬عربشاهی و سید م ماود طااطااایی قمای در م ازل آقاای بج اوردی اهاداف حازب را نوشار‪.‬‬ ‫دستەء اول حزب‪ -‬غیر از م مد مولودی‪ ،-‬همە دیپلم و مجرد و حدود ‪ ٢١‬سال سن داشت د‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ترکیب حزب از کمیتەء مرکزی‪ ،‬شاکەها‪ ،‬کادر‪ ،‬دستە‪ ،‬واحد‪ ،‬مدرسە‪ ،‬و کالس تشکیل شدە بود‪.‬‬ ‫بدین گونە کە‪ :‬هر کالس از‪ ٣‬نفر و هر کالس یک مدرسە‪ .‬هر دو مدرسە یک واحد‪ .‬هر دو واحد‪ ،‬یک شاخە‪ .‬هر دو‬ ‫شاخە یک دستە و هر دو دستە‪ ،‬یک گروە‪ .‬هر دو گروە یک کادر‪ ،‬و هر ی د کادر یک شاکە بودند‪.‬‬ ‫این حزب اوایل بیشترین فعالیر خود را روی آموز کادر در میان انسانهای مٶمن و سیاسی متمرکاز کاردە باود‪.‬‬ ‫برای این کار ‪ ٠١‬شمارە نوشتەای بەنام "نشریە" را م تشر کرد‪ .‬در شمارەء ‪ ٠٢‬آن‪ ،‬نوشتە شدە کە‪ :‬سالط ر مخاالف‬ ‫اسالم اسر‪.‬‬ ‫درمرام امەشان نوشتە شدە بود کە‪ :‬این حزب تال می ک د‪ ،‬حکومتی جهانی اسالمی فدراتیو تأسیس نماید‪.‬‬

‫مٶتلفەی اسالمی‬

‫این تشکل با نامهای جاهەی مٶتلفە اسالمی‪ ،‬جمعیر هیئر های اساالمی و حازب ماٶتلفەی اساالمی فعالیار کاردە‬ ‫اسر‪.‬‬ ‫این تشکل از ائتالف‪ ٥‬هیئر مذهای طرفدار آیر اللە خمی ی‪ -‬در م زل وی‪ ،-‬بە نامهای هیئر مسجد شیخ علی‪،‬‬ ‫هیئر اصفهانی ها و هیئر مٶید شکل گرفر‪ .‬و در سال ‪ ،)٠٢١٥(٠٥٣٢‬تشکیل شد‪ .‬اکثریار اعضاای فادائیان اساالم‪،‬‬ ‫پس از اعدام نواب صفوی‪ ،-‬کە پراک دە بودند‪ ،-‬بە مٶتلفە پیوست د‪.‬‬ ‫مٶتلفە می گوید‪ :‬در مخالفر با انجمن های ایالتی و والیتی و رفراندم شاە‪ ،‬فعال بودند‪ .‬از عازای ملای ناوروز‬ ‫‪ ٠٥٣٢‬کە‪ ،‬توسااس آیاار الاالە خمی اای اعااالم شاادە بااود‪ ،‬پشااتیاانی کردنااد‪ .‬در سااازمان دادن ی ااون ی اعتاارا‬ ‫خرداد‪ ،٠٥٣٢‬کە در مدرسەء فیضیە و ت ریم مجلس شورای ملی دورەی ‪ ،٢٠‬نقش فعالی ایفا کردند‪.‬‬ ‫همچ ین حس علی م صور‪ -‬نخسر وزیر وقر را‪ ،-‬ترور کردند‪ ،‬کە بە مرچ وی‬ ‫م جر گردید‪ .‬بەخاطر ای کە از الی ەء کاپیتاالسیون (مصونیر قضایی آمریکاییان)‪ ،‬طرفداری میکرد‪.‬‬

‫‪٠٣‬‬

‫‪28‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫تأسیس صا دوقهای قار‬

‫ال سا ە و سارانجام مراسام ماذهای‪ ،‬شارکر در کمیاتە اساتقاال از آیار الالە خمی ای‬

‫ه ام بازگشر بە ایران‪ ،‬پاسداری و ادارە کردن م ل سکونر آیار الالە در تهاران‪ ،‬از کارهاای ایان تشاکل‪ ،‬قاال از‬ ‫پیروزی قیام مردمان ایران بود‪.‬‬

‫سازمان مجاهدین خلق ایران‬

‫این تشکیالت بەصورت مخفی در سال ‪ ٠٥٣٢‬ازسوی ‪ ٥‬دانشجو بەنامهای م مد ح یف ناژاد‪ ،‬ساعید م سان و علای‬ ‫اصغر بدیع زادگان‪ ،‬تشکیل شد‪ .‬دو سال بعد (‪ ،)٠٥٣٣‬رسمەن اعالم گردید‪ .‬آنان قاال" در نهضار آزادی فعالیار مای‬ ‫كردند‪.‬‬ ‫این سازمان‪ ،‬ماارزەء مسل انە بر علیە سلطەء پهلوی دوم را در اولویر فعالیر های خود قرار دادە بود‪ .‬یاون‬ ‫آنان فکر میکردند کە‪ :‬سرکوب ناراضتی ها در ‪ ٠٣‬خرداد ‪ ٠٥٣٢‬بەوسیلەء ساوا و نیروهای ام یتی رمیم‪ ،‬دست یری‪،‬‬ ‫م اکمە و زندانی کردن‪ ،‬مه دس مهدی بازرگان‪ ،‬دکتر یداللە سا ابی وآیار الالە طالقاانی‪ ،‬دسات یریها‪ ،‬شاک جە و‬ ‫آزار‪ ،‬زندانی و تاعید دی ر ماارزان‪ ،‬بە شکسر کشاندن فعالیر آرام ومدنی‪ ،‬در طول ساالهای ‪ ٠٥٣٣-٠٥٥٢‬و بعاد از‬ ‫آن سالها از سوی شاە و کاربدستان سلط تی مطلقە‪ -‬در عمل‪ ،-‬انجام گرفر و آنها ناگزیر بە این نوع ماارزە بودند‬ ‫کە رمیم باید سرن ون می شد‪.‬‬ ‫سازمان مجاهدین بخصوص جوانان فعالیر های استراتژیک خود را ماارز قهرآمیز با تفسیر رادیکالیستی(ت اد‬ ‫روانە)‪ ،‬در پیش گرفت د‪ .‬همچ ین گام بە گام با استفادە از تئوریهای انقالبی آمریکای التاین‪ ،‬رو یریاک شاهری‬ ‫و کار مخفی و مسل انە را‪ ،‬در تاکتیک قاول کردند‪.‬‬ ‫اهداف اساسی این تشکیالت‪ ،‬ایجاد جامعەای یکسان توحیدی (جامعەی بی طاقەی توحیدی)‪ ،‬از طریاق اساالم‬ ‫انقالبی و مکتای بود‪ .‬ولی بەساک ناسیونالیزم‪ -‬شیوەی مصدقی‪ ،-‬اقتصادی‪ -‬شیوەی مارکسیستی و یا عدالتخواهانە‬ ‫و ‪ -‬در یهار یوب استعماری‪ -‬بە ماارزەی ضد امپریالستی اعتقاد داشت د‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫در شااهریور سااال‪٠٥٣١‬و در آسااتانەء آغاااز "جشاان هااای ‪ ٢٣١١‬سااالەء شاه شاااهی"‪ ٠٥ ،‬نفاار از رهاااران مجاهاادین‬ ‫دست یر شدند‪ .‬پس از شک جە و آزار فراوان ‪ ٠٢‬نفرشان را بەقتل رساندند(شهید کردند)‪ .‬مسعود رجاوی ت هاا کسای‬ ‫بود‪ -‬کە بە خاطر فعالیر های زیاد دکتر کاظم رجوی برادر در خارج از کشور‪ ،‬همراە با سازمانهای بشر دوسر‪-‬‬ ‫‪ ،‬از اعدام رهایی یافر‪ .‬فعالیتهای سازمان مجاهدین خلق ایاران(سامخا)‪ ،‬در بیارون از زنادان باا انجاام ی اد عمال‬ ‫مسل انە‪ ،‬در میان جامعە بیشتر ش اختە شد‪.‬‬ ‫در سال ‪ ،٠٥٣٣‬تقی شهرام‪ -‬یکی از کادرهای برجستەء مجاهدین‪ ،-‬از زندان سااری فارار کارد‪ .‬او اکثار اعضاای‬ ‫پراک دەی مجاهدین را سازماندهی کرد‪ .‬دیری ن ذشار کە نااماردە باا‪ ،‬بهارام آرام و وحیاد افاراختە‪ ،‬شاعار اساالمی‬ ‫مجاهدین را از روی صف ەی نشریە "پیام مجاهد"‪ ،‬برداشت د و بەجاای آن نساار بە تغییار ایادئولومی آن ساازمان‪،‬‬ ‫اعالمیەای را م تشر کردند‪ .‬این عمل از سوی مجاهدین بە "کودتای اپورتونیستی" (فرصر طلاانە)‪ ،‬نام بردە شد‪.‬‬ ‫مسعود رجوی در بیانیەای ‪ ٠٢‬مادەای‪ ،‬دیدگاە مجاهدین را در این بارە اعالم کرد‪ .‬وی در آن ایام‪ ،‬ایان عمال را‬ ‫نادرسر خواند‪ .‬ولی ماارزە بر علیە رمیم شاە را با اهمیر تر اعالم کرد‪.‬‬ ‫اعمال تقی شهرام و همفکرانش جان کسانی مثل صمد لاافی نژاد و مجید شریف واقفی را گرفار‪ .‬ایان دیادگاە‬ ‫و کردار ضربەی بزرگی بە تشکیالت و تفکر مجاهدین زد‪ .‬تقای شاهرام در زنادان سااری بەخااطر تاأثیر پاذیری از‬ ‫یک هم ب دیش بەنام حساین عزتای‪ -‬کە مطاالعەی زیاادی در ماورد مارکسایزم داشار‪ ،-‬تفکار متغیار شاد‪ .‬پاس از‬ ‫پیروزی قیام‪ ،‬گروە تقی شهرام ت ر نام "سازمان پیکار در راە آزادی طاقەی کاارگر"‪ ،‬فعالیار خاود را آغااز کارد‪،‬‬ ‫کە تا سال ‪ ٠٥١٠‬خورشیدی فعال بودند‪.‬‬ ‫مسااعود رجااوی در ‪ ٥١‬دیماااە ‪ ،٠٥٣٥‬از زناادان آزد شااد‪ .‬ابتاادا بەع ااوان ک اادر رهاااری و بعاادن سرپرساار سااازمان‬ ‫مجاهدین خلق‪ ،‬فعالیر گستردەای را آغاز کرد‪ .‬پاس از پیاروزی قیاام و برافتاادن فضاای اساتاداد و برآمادن فضاای‬ ‫آزاد برای فعالیر های سیاسی و گساتر احازاب و ساازمانها‪ ،‬ساازمان مجاهادین خلاق ایاران بە یکای از ساازمانهای‬ ‫قدرتم د "یپ‪ ،‬ملی‪ -‬اسالمی"‪ ،‬در ص ەی سیاسی‪ ،‬اجتماعی و تشکیالتی پا بە عرصەء جدیدی نهااد‪ .‬آناان بیشاتر‬ ‫در حاشیەی قدرت جدید‪ ،‬قرار داشت د‪.‬‬ ‫‪ -‬م اع‪ ،‬ویکی پدیا‪-‬‬

‫‪30‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫چند گروە فعال کوچک‬

‫درطول سالهای ‪ ٠٥٣١‬تا ‪ ٣٥‬ی اد گاروە فعاال کویاک‪ ،‬بەشایوەهای بیشاتر خودجاو‬

‫و در م ااطقی م ادودی از‬

‫ایران بوجود آمدند‪ .‬اکثر آنان عمال" یا با سازمان مجاهدین خلق‪ ،‬همکاری مای کردناد یاا نساار بە آن هاواداری یاا‬ ‫ساامپاتی داشاات د‪ .‬بعضاای از اعضااای آن گروههااا در زناادان‪ ،‬میااان مااردم یااا خااارج از ایااران‪ ،‬فعااال بودنااد‪ .‬آنااان از‬ ‫م اطقی یون استانهای خوزستان‪ ،‬اصفهان‪ ،‬کرمان و م لە های فقیرنشین تهران‪ ،‬بەپا خاساتە و خاود را ساازمان‬ ‫دادە بودند‪.‬‬ ‫کسانی از اعضای آن گروهها در داخل ایران‪ ،‬یا در سوریە‪ ،‬لا ان و با فلسط یان‪ ،‬همکاری می کردند‪ .‬شماری‬ ‫نیز در اورپا و آمریکا فعال بودند‪.‬‬ ‫در میان آنان ‪ ٥‬گروە بیشتر فعال بودند و شماری از آنان پس از پیروزی قیام مردمان ایران‪ ،‬عضو کاربدستان‬ ‫جمهوری اسالمی ایران شدند‪ .‬آن گروهها عاارت بودند از‪ :‬امر واحدە‪ ،‬توحیادی بادر‪ ،‬توحیادی صاف‪ ،‬فاالح‪ ،‬فلاق‪،‬‬ ‫م صورون و موحدین‪.‬‬

‫مکتب قرآن کوردستان‬

‫درمیان س ی ها‪ ،‬پس از حواد سال ‪ ،٠٥٣٢‬عادەای درقام وتهاران ازطیاف روحانیار و اساالم گرایاان بازداشار‬ ‫شدند‪ .‬بعد از آن درم اطق س ی نشین نیز‪ ،‬تاا حادودی اساالم سیاسای تارویج مای شاد‪ .‬شارق کوردساتان (کوردساتان‬ ‫بخش ایران)‪ ،‬یکی از آن م اطق بود‪.‬‬ ‫آقای احمد مفتی زادە‪ ،‬بەدلیل فعالیر های ملی گرایانە و همکاری با حزب دماوکرات کوردساتان در ساال ‪٠٥٣٠‬‬ ‫(‪ ،)٠٢١٢‬درتهران دست یر و زندانی شد‪ .‬در زندان بە قول خود تغییر عقیادە داد‪ .‬و پاس ازآزادی از زنادان‪ ،‬بە‬ ‫توسعەی تفکر جدید پرداخر‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫وی درسااال‪ ،٠٥٣٢‬در مسااجد سااید مصااطفای س ا دج (س ا ە)‪ ،‬فعالیاار هااای خااود را آغاااز کاارد‪ .‬او درایاان بااارە‬ ‫می وید‪ ":‬پس از سالها وضعیتی بوجود آمد کە از بی م توایی و ظاهرساازی اعماال گذشاتە فاصالە ب یارم و در ساال‬ ‫‪ ،٠٥٣٢‬تصمیم گرفتم خس ساز اصلی انقالب اسالمی ‪ ....‬را در پیش گیرم‪".‬‬ ‫ سایر ویکی پدیا‪-‬‬‫ناماردە کە در میان سالهای ‪ ٠٥٣٢‬تا ‪ ،٠٥٣١‬بەمادت ‪ ٠٣‬ساال بیشاتر بە کارهاای فکاری مشاغول میشاود‪ .‬در ساال‬ ‫‪ ،)٠٢٥٥( ٠٥٣١‬مدرسەی قرآن‪ -‬کە بعدا" بە مکتب قرآن تغییر نام داد‪ ،-‬ب یاد نهاد‪.‬‬ ‫مفتی زادە در سال ‪ ،)٠٢٥٢( ٠٥٠٠‬در شهر س ە (س دج) در خانوادەای آیی ی و سرش اس مفتی هاا متولاد شاد؛‬ ‫کە در م اطق س ە و کرماشان درمیان مردم‪ ،‬طرفدارانی داشت د‪ .‬بەهمین دلیل در م ااطق دی ار کوردساتان از جمالە‬ ‫سقز‪ ،‬بوکان‪ ،‬مکتب قرآن افردی را بەسوی خود جلب نمود و اعضای یشم یری درمکتب قرآن‪ ،‬سازماندهی شدند‪.‬‬ ‫مفتی زادە گفتە اسر‪ :‬وقتی کە شعلەی انقالب در خرداد ‪ ،)٠٢١٥( ٠٥٣٢‬برای اولین بار روشن شاد؛ در خیاباان‬ ‫ناصر خسرو[تهران]‪ ،‬بودە و حماساەی ماردم و ج ایار هاای رمیام شااە را بە یشام خاود دیادە‪ ،‬پاس از آن تفکار‬ ‫تغییر یافتە و ارتااط عاطفی با ج اش سراسری برقرار نمودە اسر‪.‬‬ ‫– دربارەی کوردستان‪ ،‬احمد مفتی زادە‪ ،‬ناشر انشارات نور‪ ،‬یان رودکی‪ ،‬تابستان ‪ ،٠٥٣٢‬ص ‪-.٠٣١‬‬ ‫او ماای گویااد‪ :‬در شااهریور سااال ‪ ،)٠٢٥١( ٠٥٣٥‬در اوج نارضااایتی و راهپیمااایی خلقهااای ایااران‪ ،‬بااا آیاار الاالە‬ ‫م تظری و مه دس بازرگان ارتااط داشتە اسر‪.‬‬ ‫ همان م اع‪-‬‬‫در زمانی کە ملر های ایران علیە سلطەی استادادی پهلوی دوم ماارزە می کردناد‪ ،‬مفتای زادە بارای همساوکردن‬ ‫مسلمانان س ی با انقالب تال زیادی کرد‪ .‬مکتب قرآن را برای مدتی تر و تمام وقر بە ج اش یاری میرساند‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫پایگاههای با اهمیت اسالم سیاسی‬

‫پای اااە اساساای اسااالمی سیاساای ب یااادگرا‪ ،‬حوزەهااای علماایە‪ ،‬مساااجد‪ ،‬اکثریاار بااازار‪ ،‬هیئاار هااای ی اادگانەء‬ ‫عزاداران شیعە بودند‪ .‬غیر از ای ها‪ ،‬بەخاطر باور داشتن اکثریر قریب بە اتفاق مردماان ماذهای و اکثریار شایعە‬ ‫در دانشا اهها و مادارس‪ -‬حقاانی‪ ،‬علاوی و رفااە دختارانە و‪ ،-...‬کە بە ناام انتفااعی‪ -‬اساالمی‪ ،‬تاا حاد زیاادی در‬ ‫پرور‬

‫و کادر ساازی بارای ایان تفکار و همساان باا تشاکل هاای اساالمی نقاش مهمای را در بە قادرت رسااندن ایان‬

‫پدیدە‪ ،‬ایفا کردند‪.‬‬ ‫ولی مهمترین یاری رسانان بە تفکر و گستر اسالم سیاسای حاکمیار پهلاوی دوم و کاربدساتانش بودناد!؟ یارا؟‬ ‫برای آنکە آنان بیشتر تفکرات یپ و ملی گرایان و ملر های ت ر ستم موجود در ایران و سازمانهای آنان را‪ ،‬اصلی‬ ‫تاارین و اساساای تاارین دشاامن باارای آن رمیاام قلمااداد کردنااد‪ .‬آن تفکراتاای کە ‪ -‬ا کثریاار آنااان سااکوالر بودنااد‪ ،-‬بە‬ ‫شدیدترین شیوەای سرکوب می کردند‪ .‬ولی فشار آنچ انی را بر علیە فعالین اسالمی شیعە مخصوصەن آیار اللەهاا‪،‬‬ ‫وارد نمی آوردند‪.‬‬ ‫این دیدگاە در حالی بود کە با توجە بە خوانش دکتر اسدی‪ ،‬در سال ‪ )٠٢٥١(٠٥٣٣‬عالیم شاخصای وجاود داشار‬ ‫کە تفکر اسالمی روند صعودی را می پیمود‪ .‬همچ ین مساجد و خطاەهای قال از نمااز‪ ،‬قدرتم ادترین تشاکل فعاال‬ ‫بعد از رویدادهای ‪ ٠٠‬دیماە سال ‪ ٠٥٣١‬بودند‪ ،‬کە جلو آنها گرفتە نمی شد‪.‬‬ ‫ساوا کە ک ترل جامعە را در دسر داشر و رویدادها را فرمولە میکرد‪ ،‬در س جش فعالیتهاای ضاد رمیام م ماد‬ ‫رضا شاە‪ ،‬اشتااە بزرگی را مرتکب شد‪ .‬وی بع وان بزرگترین دست اە ام یتی‪ -‬رمیام اساتادای شااە بیشاتر نیروهاای‬ ‫مخالف را‪ ،‬یپها‪ ،‬روش فکران سکوالر و تا حدودی ملی گرایان معرفی میکرد و سرکوب آناان را در اولویار کارهاای‬ ‫خود قرار میداد‪.‬‬ ‫یە بعد از کودتاای ‪ ،)٠٢٣٥( ٠٥٥٢‬و یە بعاد از ‪ ،)٠٢١٣( ٠٥٣٣‬بیشاترین و کااراترین ضاربات را بار یاپ هاا‬ ‫وارد آوردند و اکثریر و بهترین افاراد آگااە آناان را بە قتال رسااندە یاا اعادام کردناد‪ .‬فعاالین آناان را شاک جە یاا‬ ‫سالهای متمادی در زندان ن ە داشت د‪ .‬رمیم فضا را بستە و سیاسر و فعالیر ها را بەحدی م اسس کردند کە شمار‬

‫‪33‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫زیادی از فعاالن سیاسی‪ -‬مدنی راە خود تاعدی را برگزیدند‪.‬‬ ‫تفکر پردازان ساوا ‪ ،‬بزرگترین خطر را یپ ها و کمونیسر ها و شاوروی و تجازیە طلااان کە‪ -‬مااارزان ملیار‬ ‫های ت ر ظلم و ستم و احزاب و تشکل های آنهاا‪ ،‬بودناد‪ -‬را معرفای کردناد و راە را بارای تفکار اساالم سیاسای و‬ ‫گفتار مسلس آنان‪ ،‬مهیا کردند تا سلطەی آن در آی دەای نە ی دان دور بر ایران ی د ملیتی ت میل گردید‪.‬‬

‫بخش سوم‬ ‫‪ -٠‬مقالەی احمد رشیدی مطلق‬ ‫‪ -٢‬یە کسی این مقالە را نوشر‬ ‫‪ -٥‬شاپور بختیار آخرین فرصر‬ ‫‪ -٣‬بەتاریخ سپردن رمیم پادشاهی‬

‫جرقەی انقالب‬

‫در دیماە سال ‪ ،)٠٢٥١( ٠٥٣١‬در روزنامەی اطالعات مقالەای ت ر ع وان "ایران ارتجاع سرخ و سیاە" بە قلم‬ ‫فردی با اسم مستعار "احمد رشیدی مطلق"‪ ،‬م تشر شد‪ .‬این مقالە نارضاایتی و تظااهرات و راهپیماییهاایی بادناال‬ ‫داشر‪ .‬نیروهای پلیس و ام یتی و نظامی شااە بە ناراضایان و تظااهر ک ادگان یاور بردناد‪ ،‬در اثار آن تعادادی‬ ‫کشتە و زخمی‪ ،‬و شماری هم دست یر شدند‪.‬‬ ‫یهل روز بعد در بهمن ماە‪ ،‬در شهر تاریز تظاهراتی برپا شد‪ .‬یور نظامیان با سارنیزەها و زنجیار تانکهاا‬ ‫وقایع خونی ی را رقم زد‪ .‬یلهم های بعد شهرهای یزد‪ ،‬اصفهان‪ ،‬تهران‪ ،‬شیراز و بعضی دی ر از شهرهای بزرچ را‬

‫‪34‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫فرا گرفر‪ .‬در بهار و تابستان سال ‪ ،٠٥٣٥‬تظاهرات و اعتراضات بە میلیونها تن فزونی یافار و خیابانهاا را ازآن‬ ‫خود کردند‪.‬‬ ‫حاکمیر‪ ،‬سرکوب‪ ،‬نظاامی ری‪ ،‬بازداشار‪ ،‬شاک جە وآزار را بیشاتر ادامە داد‪ .‬ولای کااراز کاار گذشاتە و مردماان‬ ‫رنجدیدە و بیزار از استاداد کودتایی و بی عدالتی و خود بزرچ بی ی کاربدستان را برنتابید و اعمال بد آن رمیام‬ ‫کە زیر لوای شعارهای " خدا‪ ،‬شاە‪ ،‬میهن" و" یە فرمان یزدان یە فرمان شاە" کە در بازتاب سیاسی‪ ،‬بدونە توجە‬ ‫بە خواستهای مردمان ایران‪ ،‬کشوررا بە زیر سلطەء تفکر یک حزب ازسال‪ ،)٠٢٥١(٠٥٣٣‬یع ی حازب رساتاخیز باردە‬ ‫بود‪ ،‬خشم فروخوردەء ملر های موجود در ایران را بە آتشفشان سراسری و اعتصابات گستردە تادیل کرد‪.‬‬ ‫درکوردستان نیز در ‪ ٠٣‬خرداد ماە‪ ،٠٥٣٥‬تعدادی از آزادیخواهان و سیاسیون باسابقە‪ ،‬با پشاتیاانی زناان‪ ،‬ماردان و‬ ‫بخصوص جوانان شهر مهاباد‪ ،‬درمراسم خاکسپاری زنادە یااد عزیاز یوسافی‪ -‬یکای از زنادانیان نامادار‪ ،‬کە بایش ‪٢٣‬‬ ‫سال از عمر خود را در زندانهای مختلف شاە‪ ،‬سپری کردە بود‪ ،-‬تظاهرات بزرگی برگزار شد‪.‬‬ ‫سە روز بعاد‪ ،‬گردهماایی ماردم برمازار عزیاز یوسافی بە تظااهرات بزرگترازقاال انجامیاد‪ .‬ساخ ان اساتاد شایخ‬ ‫عزالادین حساای ی‪ -‬امااام جماعەء مهاباااد و روحااانی یاپ گاارای ملاای‪ -‬ماذهای‪ ،-‬تااوان بیشاتری بە تجماع و عماال کاارد‬ ‫ناراضیان بخشید‪ .‬هری د عدەای از ماارزان توسس ساوا و نیروهای سرکوب ر بازداشار و بعادن تعادادی از آناان‬ ‫بە اعاادام م ک اوم شاادند؛ ولاای در تااداوام تظاااهرات و اعتراضااات ‪ ،‬تااأثیر آنچ ااانی ن ذاشاار‪ .‬در انااد زمااانی‪،‬‬ ‫نارضایتی بە شهرهای دی ر شرق کوردستان نیز گستر یافر‪.‬‬

‫مقالەی احمد رشیدی مطلق کە در‪ ٠٥‬دیماە ‪ ٣١‬در روزنامەی اطالعات م تشر شد‪ ،‬ی ین بود‪:‬‬ ‫ايران و استعمار سرخ و سياه‬ ‫اين روزها به م اسار ماه م رم و عاشوراي حسي ی بار دي ر اذهان متوجه استعمار سياه و سرخ يا به تعاير دي ری‬ ‫ات اد استعمار کهن و نو شده اسر‪ .‬استعمار سرخ و سياهش ‪ ،‬که ه و نويش‪ ،‬روح تجااوز و تسالس و یپااول دارد و‬ ‫با اي که خصوصير ذاتی آنان همان د اسر‪ ،‬خيلی کم اتفاق افتاده اسر که اين دو استعمار ش اخته شده تاريخ‬

‫‪35‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫با يکدي ر همکاری نماي د‪ ،‬م ر در موارد خاصی ‪ ،‬که يکی از آن ها همکاری نزديک و صميمانه و صاادقانه هار دو‬ ‫استعمار در برابر انقالب ايران بخصوص برنامەی مترقی اصالحات ارضي در ايران اسر‪ .‬سرآغاز انقاالب شااه و ملار‬ ‫در روز ششم بهمن ماه ‪ ٢٣٢١‬شاه شاهی استعمار سرخ و سياه ايران را که ظاهرا" هر کادام در کشاور ماا برناماه و‬ ‫نقشەی خاصی داشت د با يکدي ر مت د سااخر‪ ،‬کاه مظهار ايان همکااری صاميمانه در بلاوای روزهاای ‪ ٠٣‬و ‪ ٠١‬خارداد‬ ‫ماه ‪ (۱٥۴۲(۲۵۲۲‬در تهران آشکار شد‪.‬‬ ‫پس از بلوای شوم ‪ ٠٣‬خرداد که به م ظور متوقف ساختن و ناکام ماندن انقالب درخشان شاه و ملر پايه ريزی شده‬ ‫بود ‪ ،‬ابتدا کسانی که واقعه را مطالعه می کردناد دیاار ياک ناوع سارگيجی عجياای شاده بودناد‪ ،‬زيارا در ياک جاا‬ ‫رد پای استعمار سياه و در جای دي ر اثر ان شر استعمار سرخ در ايان غائلاه باه وضاوح دياده مای شاد‪ .‬از ياک ساو‬ ‫عوامل توده ای که با اجرای برنامه اصالحات ارضی همەی اميدهای خود را برای فريفتن دهقانان و سااختن انجمان‬ ‫های دهقانی نقش بر آب ميدیدند در برابر انقالب دسر به آشوب زدناد و از ساوی دي ار مالکاان بازرچ کاه سااليان‬ ‫دراز ميليونها دهقان ايرانی را غارت کرده بودند و به اميد شکساتن ايان برناماه و رجعار باه وضاع ساابق‪ ،‬پاول در‬ ‫دسر عوامل تودەای و ورشکست ان دي ر سياسی گذارده بودند و جالاب اي کاه ايان دساته از کساانی کاه بااور داشات د‬ ‫ميتوان د یرخ انقالب را از حرکر بازدارند و اراضی واگذار شده به دهقانان را از دسار آنهاا خاارج ساازند ‪ ،‬دسار‬ ‫به دامن عالم روحانير زدند زيارا ميپ داشات د کاه مخالفار عاالم روحانيار کاه در جامعاه اياران از احتارام خاصای‬ ‫برخوردار اسر‪ ،‬ميتواند نه ت ها برنامه انقالب را دیار مشکل سازد‪ ،‬بلکه همانطور که يکی از مالکان بازرچ تصاور‬ ‫کرده بود( "دهقانان زمين ها را به ع وان زمين غصای پس بده د!" ) ولی عالم روحانير هوشيارتر از آن باود کاه‬ ‫عليه انقالب شاه و ملر که م طاق با اصول وتعاليم اسالمی و به م ظور ايجاد عدالر و موقوف شادن اساتثمار فارد‬ ‫از فرد توسس رهار انقالب ايران طراحی شده بود برخيزد ‪.‬‬ ‫مالکان که برای ادامه تسلس خود همواره از ماندارم تا وزير و از روضه خاوان تاا یااقوکش را در اختياار داشات د‪،‬‬ ‫وقتااای باااا عااادم توجاااه عاااالم روحانيااار و درنتيجاااه مشاااکل ايجااااد هااارج و مااارج علياااه انقاااالب روبااارو شااادند و‬ ‫روحانيون برجسته حاضر به همکاري با آنها نشدند‪ ،‬در صدد يافتن يک"روحانی" برآمدند که مردی مااجراجو و بای‬ ‫اعتقاد و وابسته و سرسپرده به مراکز استعماری و بخصوص جاه طلب باشد و بتواند مقصود آن ها را تامين نماياد‬ ‫و ی ين مردی را آسان يافت د‪ .‬مردی که سابقه ا‬

‫مجهول باود و باه قشاری تارين و مرتجاع تارين عوامال اساتعمار‬

‫وابسته بود و یون در ميان روحانيون عالی مقام کشور با همه حماير های خاص موقعيتی بدسر نياورده بود در‬

‫‪36‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫پی فرصر می گشر که به هر قيمتی هسر خود را وارد ماجراهای سياسی ک د و اسم و شهرتی پيدا ک د ‪.‬‬ ‫روح الله خمي ی عامل م اسای برای اين م ظور بود و ارتجااع سارخ و ساياه او را م اسااترين فارد بارای مقابلاه باا‬ ‫انقالب ايران يافت د و او کسی بود که عامل واقعه ن ين ‪ ٠٣‬خرداد ش اخته شد ‪.‬‬ ‫روح الله خمي ی معروف به "سيد ه دی" بود‪ .‬دربااره انتصااب او باه ه اد ه اوز حتای نزديکتارين کساانش توضاي ی‬ ‫ندارند‪ ،‬به قولی او مدتی در ه دوستان بسر برده و در آنجا با مراکز استعماری ان ليس ارتااطااتی داشاته اسار و‬ ‫به همين جهر به نام سيد ه دی معروف شده اسر‪ .‬قول دي ر اين بود که او در جوانی اشعار عاشقانه می ساروده و‬ ‫به نام ه دی تخلە می کرده اسر و به همين جهر به نام ه دی معروف شده اسر و عده ای هم عقياده دارناد کاه‬ ‫یون تعليمات او در ه دوستان بوده فاميل ه دی را از آن جهر انتخاب کرده اسار کاه از کاودکی ت ار تعليماات ياک‬ ‫معلم بوده اسر‪ .‬آنچه مسلم اسار شاهرت او باه ناام غائلاه سااز ‪ ۱۵‬خارداد باه خااطر هم اان ماناده اسار‪ ،‬کسای کاه‬ ‫عليه انقالب ايران و به م ظور اجرای نقشه استعمار سرخ و سياه کمر بسار و بدسار عوامال خااص و شا اخته شاده‬ ‫عليه تقسيم امال ‪ ،‬آزادی زنان‪ ،‬ملی شدن ج ل ها وارد ماارزه شد و خون بي اهان را ريخر و نشان داد‪ ،‬هست د‬ ‫ه وز کسانی که حاضرند خود را صادقانه در اختيار توطئه گران و ع اصر ضدملی ب ذارند‪.‬‬ ‫برای ريشه يابی از واقعه ‪ ٠٣‬خرداد و نقش قهرمان آن‪ ،‬توجه به مفااد ياک گازار و ياک اعالمياه و ياک مصااحاه‬ ‫کمک موثر خواهد کرد‪ .‬ی د هفتاه قاال از غائلاه ‪ ٠٣‬خارداد گزارشای از طارف ساازمان اوپاک م تشار شاد کاه در آن‬ ‫ذکر شده بود‪ ":‬درآمد دولر ان ليس از نفر ايران ی د برابر مجموع پولی اسر که در آن وقر عايد ايران می شد" ‪.‬‬ ‫ی د روز قال از غائله اعالميه ای در تهران فا شد که يک ماجراجوی عرب به نام م مد توفياق القيسای باا ياک‬ ‫یمدان م توی ده ميليون ريال پول نقد در فرودگاه مهرآباد دست ير شده که قرار بود ايان پاول در اختياار اشاخاص‬ ‫معي ی گذارده شود‪ .‬ی د روز پس از غائله نخسر وزير وقر‪ ،‬در يک مصاحاه مطاوعاتی فا کرد‪":‬برما روشن اسر‬ ‫که پولی از خارج می آمده و بدسر اشخاص ميرسيده و در راه اجرای نقشه های پليد بين دساتجات مختلاف تقسايم‬ ‫ميشده اسر ‪".‬‬ ‫خوشاختانه انقالب ايران پيروز شد ‪ .‬آخرين مقاومر مالکان بزرچ و عوامل توده ای در هم شکساته شاد و راه بارای‬ ‫پيشرفر وتعالی و اجرای اصاول عادالر اجتمااعی هماوار شاد‪ .‬در تااريخ اياران روز ‪٠٣‬خارداد باه ع اوان خااطره ای‬ ‫دردنا از دشم ان ملر ايران باقی خواهد ماند و ميليونها مسلمان ايرانی به خاطر خواه د آورد که ی ونه دشم ان‬ ‫هر وقر م افعشان اقتضا ک د با يکدي ر همدسر ميشوند حتی در لااس مقدس و م ترم روحانی‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫یە کسی آن مقالە را نوشتە بود؟‬ ‫در مورد نویس دەی مقالە مدتی ب ث و م اقشە بود‪ .‬در این مورد ان شر بسوی داریو همایون‪ -‬کە در آن زمان‬ ‫وزیر اطاعات و جهان ردی بود‪ ،-‬نشانە میرفر‪ .‬یون وی آن مقالە را بە دفتر روزنامەی اطالعات بردە بود‪.‬‬ ‫بعدا" باتوجە بە ت قیقات انجام گرفتە معلوم شاد کە فاردی بەناام فرهااد نیکخاواە – کە درساال ‪ ٠٥٣٥‬مشااور‬ ‫مطاوعاااتی و فره اای هویاادا‪ -‬نخساار وزیاار (‪ ،)٣٣-٠٥٣٢‬بااود‪ .‬مااوقعی کە هویاادا وزیاار دربااار شااد‪ ،‬نیکخااواە را کە‬ ‫لیسانس و‪ -‬فارغ الت صیل علوم سیاسی از دانش اە تهران بود‪ ،-‬بە سامر ارتااطاات عماومی ب یااد پهلاوی گماارد و‬ ‫وی یکی از برنامەریزان جشن های ‪ ٢٣١١‬سالەی شاه شاهی بود‪.‬‬ ‫ مظفر شاهدی‪ ،‬مٶسسەی مطالعات تاریخ معاصر‪-‬‬‫جیمز آ‪ .‬بیل‪ -‬م قق آمریکایی‪ ،-‬غیراز دستور شاە برای نوشتن آن مقالە اختالف هویدا‪ -‬وزیر دربار‪ ،-‬باا جمشاید‬ ‫آموزگار‪ -‬نخسر وزیر وقر‪ ،-‬از علل اصلی آن مقالە می داند‪.‬‬ ‫فردی دی ر بەنام احمد علی مسعود انصااری در خااطرات خاود‪ ،‬در ماورد ایان مقاالە می ویساد‪ :‬خلعتااری‪ -‬وزیار‬ ‫خارجەی وقر ایران‪ ،-‬از سفارت ایران در عراق گزارشی بە دستش رسایدە باود کە در آن از آیار الالە خمی ای‪ ،‬ناام‬ ‫بردە شدە بود کە‪ ،‬بطور ضم ی سلط ر را غیرە شرعی دانستە اسر؛ و شاە با دریافر آن گزار خشام ین شاد‪ .‬وی‬ ‫بە وزیر دستور داد بر علیە این دیدگاە‪ ،‬مطلای نوشتە شود و در روزنامەها م تشر گردد‪.‬‬ ‫ م اع پیشین‪-‬‬‫نظراتی کە بە آنان اشارە گردید‪ ،‬هر دو از م ابع ایرانی هست د کە طرفدار رمیم سلط تی بودند و حواد را‬ ‫از دریچەای ت گ می ن ریست د‪ .‬ظلم و ستم و نابرابری و عقب ماندگی ها و ناود دموکراسای و آزادیهاای سیاسای و‬ ‫نادیدە گرفتن پلورالیسم ملی در ایران و زیرپا نهادن مستمر حقوق شان و دادن امتیازهای فروان بە طرفداران رمیم‬ ‫و حتا ت مل نکردن فضای ی د حزبی‪ -‬در یاریوب خود نظام‪ -‬و‪ - ....‬کە قاال" بدانها اشارە شد‪ .-‬این حقیقار را‬ ‫عریان ساخر کە‪ ،‬خون دل خوردنهای فرو خوردەی مردمان ایران‪ ،‬م تظر جرقەای بود کە زدە شد‪.‬‬ ‫شاپور بختیار‪ ،‬آخرین فرصر‬

‫‪38‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫درخرداد ماە ‪ ،)٠٢٥١( ٠٥٣١‬سە نفر از رهاران جاهەء ملی (دکتر شاپور بختیار‪ ،‬دکتر کریم س جابی و داریو‬ ‫فروهر)‪ ،‬نامەی مهمی برای شاە نوشت د و از وی خواساتە بودناد‪ ،‬بارای نجاات مملکار بە اساتاداد پایاان دادە و بە‬ ‫اصول مشروطیر احترام ب ذارد‪.‬‬ ‫ ویکی پدیا‪-‬‬‫ولی متأسفانە شاە قاول نکرد‪ .‬جواب وی فشار بیشتر بە نویس دگان نامە‪ ،‬و بە بازداشر و زندانی کردن آناان‬ ‫انجامید‪.‬‬ ‫دراواخر ماههای سال ‪ ،٠٥٣٥‬قیام مردمان ایران در اوج خود بود‪ .‬شاە دستور آزادی بختیار را صاادر کارد‪ .‬شااە در‬ ‫کاخ نیاواران دیدار ویژەای با بختیار انجام داد و از وی خواسر پسر نخسر وزیری را بعهدە گیرد‪.‬‬ ‫بختیار درخواسر شاە را قاول کرد و خواسار‪ ،‬کاابی ەی وی از مجلاس سا ا رأی اعتمااد ب یارد‪ .‬سااوا م ال و‬ ‫زندانیان سیاسی آزاد گردند‪ .‬شرایس آزادی مطاوعات فراهم آید و رفارم شاروع شاود‪ .‬باا شاروط ذکار شادە‪ ،‬بختیاار‬ ‫علیرغم مخالفر جاهەی ملی ایران‪ ،‬نخسر وزیری پهلوی دوم را قاول کرد و از جاهەی ملی خارج شد‪.‬‬ ‫بختیار باشاە بە توافق رسیدە بود‪ ،‬ایران را تر ک د‪ .‬و دارایی هایش برای امورات دولار صارف شاود‪ .‬شااە و‬ ‫فرح دیاا‪ -‬همسرشاە‪ ،-‬در ‪ ٢١‬دیماە ‪( ٠٥٣٥‬اوایل ‪ ،)٠٢٥٢‬ایران را تار کردناد‪ .‬اوضااع کلای بە نفاع اساالم رایان‬ ‫تمام شد‪.‬‬ ‫پس از در اختیار گرفتن پسر نخسر وزیری بختیار‪ ،‬تفکراسالم سیاسی در برابر نیروهای ملی گارا و یاپ هاا‪،‬‬ ‫میدان اصلی را بدسر گرفت د‪ .‬یون در میان نیروهای یپ اعام از کالسایک و ناو‪ ،‬از حازب تاودە گارفتە تاا یریاک‬ ‫های فدایی‪ ،‬یپ های اسالمی (مجاهدین خلق و ملی‪ -‬مذهای های یپ گرا)‪ ،‬اسالمیون و ملی گرایانی همچون نهضار‬ ‫آزادی‪ ،‬جاهەی ملی و دی ر نیروهای پیرامونی و سراسری همە از‪ ،‬آیر اللە خمی ی پشتیاانی نمودند‪.‬‬ ‫در خارج ازایران نیز در نشسر گودالون‪ -‬کە بە ابتکار والری میسکاردستین‪ ،‬رییس جمهور وقر فرانسە‪ ،-‬برپا‬ ‫شدە بود‪ ،‬از تغییر در ایران پشتیاانی شد‪ .‬آن نشسر نیز بر علیە سلطەی شاە رە پیمود‪ .‬این اقدام بیشتر در‬

‫‪39‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫یاریوب ج گ سرد می توان قابل بررسی باشاد؛ یاون تفکار خطار بیشاتر سارخ ‪ -‬بعاد از ت اوالت افغانساتان‪ ،-‬و‬ ‫ایجاد دیوار ساز با بە قدرت رسیدن اسالمیون در ایران میتوانسر‪،‬‬ ‫آن ایدە را تقویر نماید‪.‬‬ ‫ولی مهمترین مستمسک برای تغییرات‪ ،‬ناکارآمادی رمیام پهلاوی دوم در جاامعەی ی اد ملیتای ایاران در طاول ‪٢٣‬‬ ‫سال بعد از کودتا‪ ،‬باود‪ .‬دارودساتەی شااە‪ ،‬دولار قاانونی دکتار مصادق را باا کماک آمریکاا و ان لساتان باا کودتاای‬ ‫نظامی ساقس کردند‪ .‬شاە فراری را برگرداندە و سلطەی استاداد بە شدت اعمال گردید‪.‬‬ ‫دانشجویان ص عتی دانش اە تهران مخالفر خود را‪ ،‬از وضعیر ناه جار ادارە مملکر و دادگاهی ناعاادالنە دکتار‬ ‫مصدق و سفر ریچاارد نیکساون‪ -‬معااون ریایس جمهاور وقار‪ ،-‬بع اوان پشاتیاان کودتاا‪ ،‬اباراز داشات د کە‪ ،‬باا کماال‬ ‫تأسف با رگاارهای گلولە بە آنان پاسخ دادە شد‪.‬‬ ‫تاارس از کمااونیزم و اجااارە ناادادن بە تکاماال جااامعە‪ ،‬ادامە ناادادن بە رفاارم‪ -‬کە آناارا "انقااالب شاااە و ملاار"‬ ‫میخواندند‪ ،-‬آزاد نکردن زنادانیان سیاسای و اجاازە نادادن بە مشاارکر هامە باا تاوجە بە اساتعدادها در زمی ەهاای‬ ‫سیاسی و فره ی و قاول نکردن ترکیب ی د ملیتی در جغرافیای سیاسی‪ ،‬انسانی و اجتماعی در ایران‪ ،‬از اشتاهات‬ ‫عمدەء پهلوی دوم بود‪.‬‬ ‫انجام ندادن رفرم هاای ساال هاای ‪ ٠٥٥١‬تاا ‪ ٠٢٣٢( ٠٥٣٢‬تاا ‪ ،)٠٢١٥‬بە شایوەای جادی و هامە جااناە‪ ،‬قااول‬ ‫نکردن اپوزیسیون و جلوگیری از قانوم د کردن آن‪ ،‬سرکوب ج اش هاای مردماانی یاون تاور هاای آذری‪ ،‬کوردهاا‪،‬‬ ‫بلوچ ها‪ ،‬عرب ها‪ ،‬تورکمن ها‪ ،‬کە حقشان در همە مقاطع خصوصەن دوران پهلوی ها یع ای پادر و پسار پاماال‬ ‫شدە‪ ،‬اهمیر ندادن جدی بە نارضایتی های حجر السالم خمی ی و طلاەهای حوزەء علمیە قام‪ ،‬جلاوگیری نکاردن از‬ ‫تالیغات آخوندهای شیعە در مساجد و م ابر در مراسم های مذهای‪ -‬کە بە گاونەای در ساال هاای آخار سالطەی شااە‬ ‫گستر‬

‫یافتە بودند‪ ،-‬در عو‬

‫فشار زیاد آوردن بە نیروهای یپ‪ -‬حزب تودە و یریک های فادایی‪ ،-‬دماوکرات و‬

‫ملی گرایان‪ -‬کە در میان آناان‪ ،‬جااهەی ملای و حازب دماوکرات کوردساتان‪ ،-‬و یاپ ماذهای ‪-‬مجاهادین خلاق و‪،-....‬‬ ‫بیشترین فشارها را مت مل شدند‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫شاە تا آن اندازە از سرکوبی مخالفان احساس قدرت نماود کە دساتورداد‪ ،‬در ‪ ٠٠‬اساف دماە ‪ ،)٠٢٥٣( ٠٥٣٥‬حازب‬ ‫رستاخیز ملر ایران کە ‪ -‬بە حزب رستاخیز معاروف باود‪ ،-‬تأسایس گاردد‪ .‬احازاب موجاود دولتای مثال‪ :‬حازب ایاران‬ ‫نوین‪ ،‬حزب مردم‪ ،‬حزب پان ایرانیسر و حزب ایرانیان را‪ ،‬هامە را در هام ادغاام نمودناد‪ .‬مادتی بعاد عضاویر در‬ ‫حزب رستاخیز اجااری گردید‪ .‬شاە در ایان باارە گفار‪ :‬هامەی ماردم بایاد عضاو آن حازب شاوند و سرنوشار خاود را‬ ‫تعیین نمای د‪ .‬در غیر این صورت باید ایران را تر ک د‪ .‬اگر نمای خواه اد بیارون روناد‪ ،‬بایاد زنادانی گردناد‪.‬‬ ‫دولاار هاام گفاار‪ :‬هاار ایراناای آمااادەی عضااویر در حاازب نشااود‪ ،‬بە وی پاسااپورت دادە خواهااد شااد و از کشااور اخااراج‬ ‫می ردد‪.‬‬ ‫ ویکی پدیا‪-‬‬‫آن حزب ‪ ٥‬سال بعد از تشکیل‪ ،‬در درون خود کە بە سە ج اح‪ -‬پیشرو‪ ،‬سازندە و لیارال‪ ،-‬تقسیم شادە باود؛‬ ‫بە خاطر اعمال ناس جیدە و نادرسر و مخالفر روزافازون باا آن‪ ،‬در پااییز ‪ ،)٠٢٥١( ٠٥٣٥‬بە دساتور شااە‪ ،‬م ال‬ ‫اعالم گردید‪.‬‬ ‫ همان م اع‪-‬‬‫پااذیرفتن پساار نخساار وزی اری از سااوی بختیااار و تشااکیل کااابی ەی جدیااد و شااروع سااریع تغییاارات و پااذیر‬ ‫اپوزیسیون‪ ،‬باز هام بیشاتر بەساود اساالم سیاسای تماام شاد‪ .‬یاون متأسافانە ارتاش از اقادامات بختیاار پشاتیاانی‬ ‫آنچ انی نکرد‪ .‬وی در برابر تظاهرات میلیونی در خیابانهاا ت هاا ماناد و بە وی اجاازە دادە نشاد رفرمهاای خاود را‬ ‫جهر م دود کردن سلط ر و نمادی نمودن آن‪ ،‬همان د‪ :‬سوئد‪ ،‬نروم‪ ،‬هل د و یا بە سمر جمهوری سوق دادن را عملی‬ ‫نماید‪ .‬این فرصر خوب از دسر رفر‪ .‬بختیار ت ها ‪ ٥٥‬روز نخسر وزیر ایران بود‪.‬‬ ‫بەتاریخ سپردن رمیم پادشاهی‬ ‫پس از گذر ‪ ٥٥‬سال از عمر پهلاوی دوم‪ -‬کە ‪ ٢٣‬ساال آن در فضاای کودتاایی بعاد از ساال ‪ ٠٥٥٢‬ساپری شاد‪-‬؛‬ ‫خلقهای موجود در ایران با ماارازت خود و تا حدودی فضای مساعد بین المللی با تغییر رمیم شاە‪ ،‬در‪ ٢٢‬بهمن سال‬ ‫‪ ،)٠٢٥٢( ٠٥٣٥‬رمیم بیشتر از ‪ ٢٣١١‬سال عمر ادعایی پادشاهی در ایران را بە تاریخ سپردند‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫تاریخ ورق دی ری خورد‪ .‬عرصەی سیاسر ایران بدسر کسانی یون آیر اللە خمی ی‪ ،‬و پ ج روحانی دی ار رقام‬ ‫خورد؛ کە بعدا"‪ ،‬مهدوی ک ی‪ ،‬خلخالی‪ ،‬سید علی خام ەای و دی ران نیز اضافە شدند‪ .‬افراد دی ر غیارە معمام هام‬ ‫بودند کە بیشتر بطور موقر با تشکل و بدونە تشکل ایفای نقاش نمودناد‪ .‬ازجمالە‪ :‬مه ادس مهادی بازرگاان‪ -‬رهاار‬ ‫نهضر آزادی ایران‪ ،-‬دکتر کریم س جابی‪ -‬رهار جاهەی ملی ایران‪ ،-‬ابول سن ب ی صدر‪ ،‬صادق قطب زادە‪ ،‬داریو‬ ‫فروهر‪ ،‬س ابی های (پدر و پسر)‪ ،‬و دی ران کە بە کاربدستان ضعیف تر از روحانیون تادیل شدند‪.‬‬ ‫ولی تصمیمات اصلی و کارساز را بدسر مالهای شیعە و در رأس همە آیر اللە خمی ای باود‪ .‬تعیاین کاردن دولار‬ ‫بازرگان‪ -‬قال از فروپاشیدن رمیم شااە‪ -‬در برابار بختیاار‪ ،-‬و قاال از آن باا تعیاین پا ج روحاانی بە ناام "شاورای‬ ‫انقالب"‪ ،‬روند ت میل یا پروسەء گذار بە اسالم سیاسی را‪ ،‬تا حدودی معین کرد‪.‬‬ ‫بخش یهارم‬ ‫شورای انقالب‬ ‫کارکردهای شورای انقالب‬ ‫اشغال سفارت آمریکا و شورای انقالب‬ ‫نهضر آزادی پس از انقالب‬ ‫سازمان سازی جدید اسالمی‬ ‫جامعەی روحانیر ماارز‬ ‫نقش جامعەی روحانیر ماارز در قیام‬ ‫حزب جمهوری اسالمی (حجا)‬ ‫شورای انقالب‬

‫‪42‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫اند مدتی قال از پیروزی قیام‪ ،‬تا پس از انتخابات ریاسر جمهوری و تشکیل کابی ەی دولر و اولین مجلاس‬ ‫شورا ملی‪ ،‬شورای انقالب‪ ،‬نقش مهم و ب یادین در هدایر راهاردی رمیم جدید ایفا کرد‪.‬‬ ‫این شورا‪ ،‬پس از رفتن مطهری و دیدار با آیر الالە خمی ای در نوفال لوشااتو‪ -‬ی فرانساە‪ -‬در ‪ ٢٢‬دیمااە ‪٠٥٣٥‬‬ ‫(‪ ،)٠٢٥٢‬در آغاااز از پا ج نفاار ‪ -‬کە هم اای از روحااانیون بودنااد‪ ،-‬تشااکیل گردیااد‪ .‬مرتضااا مطهااری‪ ،‬م ماد حسااین‬ ‫بهشتی‪ ،‬م مد جواد باه ر‪ ،‬علی اکار هاشمی رفسا جانی و عاادالکریم موساوی اردبیلای‪ ،‬از اعضاای اولایەی شاورای‬ ‫انقالب بودند‪.‬‬ ‫در مرحلەی دوم تعداد شورای انقالب‪ ،‬بە ‪ ٠٣‬نفر ارتقا پیدا کرد‪ .‬بە گفتەی هاشمی رفس جانی‪ :‬تصمیم بر این‬ ‫بود کە اعضای شورا‪ ،‬روحانی و غیرە روحانی بە یک اندازە بە تعداد شورای انقالب اول افزودە شوند‪.‬‬ ‫بر همان ما ا آیر اللە سید م مود طالقاانی‪ ،‬حجار االساالم علای خاام ەای‪ ،‬حجار االساالم م ماد رضاا مهادوی‬ ‫ک ی‪ -‬از طاقەی روحانیر‪ ،-‬دکتر احماد صادر حااجی ساید جاوادی‪ ،‬مه ادس مهادی بازرگاان‪ ،‬دکتار سا ابی‪ -‬پادر‪،-‬‬ ‫مه دس مصطفا کتیرایی‪ ،‬سرلشکر ولی اللە قرنی و سرتیپ علی اصغر مسعودی اضافە شدند‪.‬‬ ‫پس از تشکیل دولر موقر‪ ،‬ی د نفر از جمالە‪ :‬بازرگاان‪ ،‬سا ابی‪ ،‬کتیرایای و قرنای ازشاورا بیارون آمادە و بە‬ ‫جای آنان‪ ،‬دکتر حسن حایای‪ ،‬مه دس عزت اللە س ابی‪ ،‬دکتر عااس شیاانی‪ ،‬ابوال سن ب ی صدر و صاادق قطاب‬ ‫زادە‪ ،‬تعیین گردیدند‪.‬‬ ‫پس از ترور مطهری‪ -‬در یازدهم اردیاهشر ‪ ،-٠٥٣١‬تعداد دی ر بە اعضای شورا اضافە شدند کە عاارت بودند‬ ‫از‪ :‬مه دس میر حسین موسوی‪ ،‬دکتر حایب اللە پیمان و احمد جاللی‪.‬‬ ‫ ویکی پدیا‪-‬‬‫کارهای شورا‬ ‫در اولین روزهای بازگشر آیر اللە خمی ی ب ث های مهمی یون‪ :‬تشکیل دولر‪ ،‬مجلس مٶسسان یاا بعادن کە ناام‬ ‫خارگان بر آن نهادند‪ ،‬در شورا مطرح شد‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫اولین گام شورا‪ ،‬پیش هاد بازرگان بەع وان‪ -‬نخسر وزیر موقر‪ ،-‬بود‪ .‬و آیر اللە خمی ی هام آنارا قااول کارد‪.‬‬ ‫پااس از پیااروزی انقااالب در ‪ ٢٢‬بهماان ‪ ،٠٥٣٥‬شااورای انقااالب و دولاار موقاار‪ ،‬زیاار نظااارت و رهاااری آ‪ .‬خمی اای بە‬ ‫پشتیاانی مردم خود رامشروع جلوە دادە‪ ،‬و قدرت را بدسر گرفت د‪.‬‬ ‫دومااین گااام‪ ،‬تأساایس کمیتەهااای موقاار انقااالب اسااالمی بااود؛ کە بەنااام دفاااع از انقااالب دربراباار ضااد انقااالب‬ ‫دربسیاری از شهرها ایجاد شد‪ .‬مهدوی ک ی با حکم آ‪ .‬خمی ی بع اوان سرپرسار کمیاتەی مرکازی‪ ،‬کمیتەهاای انقاالب‬ ‫اسالمی تعیین گردید‪.‬‬ ‫بعدا" این شورا‪ ،‬ملی کردن باناک هاا و صا ایع بازرچ‪ ،‬تشاکیل دادگااه هاای انقاالب اساالمی‪ ،‬هامە پرسای بارای‬ ‫تعیااین نظااام [‪ -‬کە نتاایجەا جمهااوری اسااالمی شااد‪ ،]-‬بااازخوانی و تصااویب قااانون اساساای جدیااد و انتشااار در‬ ‫روزنامەها‪ ،‬تصویب قوانین شوراهای م لای‪ ،‬تصاویب اساسا امەی ساپاە پاساداران‪ -‬در ‪ ٠٢‬اردیاهشار‪ ،-٠٥٣١‬تصاویب‬ ‫آین نامەء مجلس خارگان [قانون اساسی]‪ ،‬انتخابات ریاسر جمهوری و مجلاس شاورای اساالمی [ملای] و‪ ....‬را انجاام‬ ‫داد‪.‬‬ ‫ م اع قالی‪-‬‬‫اشغال سفارت آمریکا و شورای انقالب‬ ‫پاس از یااور نادرساار و پیمااان شااک انەی باین المللاای‪ ،‬بەساافارت ایاااالت مت اادەی آمریکااا در تهااران‪ ،‬از سااوی‬ ‫دانشجویان ب یادگرای اسالمی‪ -‬کە بعدا" نام دانشجوایان پیارو خاس اماام برخاود نهادناد‪ ،-‬در ‪ ٠٥‬آباان ‪ ٠٥٣١‬دولار‬ ‫موقر و مخصوصا" مهدی بازرگان تاال زیااد و درسار را انجاام دادناد کە هاریە زودتار ایان عمال زشار بەگاونەای‬ ‫قانونی و مسالمر آمیز‪ ،‬حل گردد‪.‬‬ ‫ولی آ‪ .‬خمی ای بادون تاوجە بە قاوانین و پرنسایپ هاای باین المللای آن عمال ضاد قاانونی و ضاد انساانی‪ -‬کە‬ ‫همان د حملە بە سرزمین کشوری دی ر م سوب می گردد‪ ،-‬بە "انقالب دوم و بزرگتر از انقالب اول" ناام نهااد!؟ ایان‬ ‫عمل وی کار را دشوارتر کرد‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫دولر موقار بع اوان نارضاایتی بعاد از ‪ ٢‬مااە ادارەی اماور‪ ،‬اساتعفا داد‪ .‬هری اد انعکااس بازرگاان و کاابی ەا‬ ‫موضع یری مثاتی بود؛ ولی شماری از اعضای آن دولر‪ -‬این بار ازسوی شورای انقالب‪ ،-‬بارای مادتی ادارەی اماور را‬ ‫ادامە دادند‪.‬‬ ‫در آن کابی ە وزارتخانەها را‪ ،‬علی خام ەای‪ -‬دفاع‪ ،-‬هاشمی رفس جانی‪ -‬کشاور‪ ،-‬م مادجواد بااه ر‪ -‬آماوز و‬ ‫پرور ‪ ،-‬مهدوی ک ی‪ -‬دادگستری‪ ،-‬ب ی صدر‪ -‬خارجە و دارایی‪ ،-‬معین فر‪ -‬نفر‪ ،-‬حایاای‪ -‬آماوز عاالی‪ ،-‬عازت‬ ‫الاالە س ا ابی‪ -‬برنااامە و بااودجە‪ ،-‬می ااایی‪ -‬ارشاااد‪ ،-‬شاایاانی‪ -‬کشاااورزی‪ ،-‬کتیرایاای‪ -‬مسااکن‪ ،-‬قطااب زادە‪ -‬ماادتی‬ ‫خارجە‪ ،-‬را سرپرستی کردند‪ .‬همچ ین‪ ،‬حجر االسالم قودوسی نیز رییس دادگاە انقالب اسالمی بود‪.‬‬ ‫پس از همە پرسی قانون اساسی‪ ٠٢ -‬آذر ‪ ،-٠٥٣١‬انتخابات ریاسار جمهاوری‪ ٣ -‬بهمان ‪ )٠٢١١( ٠٥٣١‬و تشاکیل‬ ‫مجلس شورای ملی‪ ،-‬در ‪ ٥‬خرداد ماە ‪ -)٠٢١١( ٠٥٣٢‬کە بعدن این مجلس بر خالف قانون نوشاتە شادە‪ ،‬ناامش را بە‬ ‫مجلس شورای اسالمی‪ ،-‬تغییر دادند!؟ شورای انقالب در‪ ٢٢‬تیرماە ‪ -٠٥٣٢‬بعاد از ‪ ٠١‬مااە موجودیار‪ ،-‬آخارین نشسار‬ ‫خود را برگزار کرد‪ .‬دکتر حسن حایای‪ -‬سخ وی شورا‪ ،-‬گفار‪ :‬باا تشاکیل مجلاس شاورا و کامال شادن آن‪ ،‬باا وجاود‬ ‫شورای ن هاان؛ موجودیر شورای انقالب‪ -‬با سە دورە کار متفاوت‪ ،-‬بە پایان رسید‪.‬‬ ‫اولین ریایس شاورای انقاالب‪ ،‬آ‪ .‬مرتضاا مطهاری باود‪ .‬پاس از تارور وی آ‪ .‬طالقاانی‪ ،‬ریاسار آن شاورا را بعهادە‬ ‫گرفر‪ -.‬وی در ‪ ٠٢‬شاهریور ‪ ٠٥٣١‬بەشایوەای ناامعلوم‪ -‬کە باا تاوجە بە وقاایع بعاد‪ ،‬مای تاوان بە حسااب قتال هاای‬ ‫زنجیرەای گذاشر‪ ،-‬زندگی را بەدرود گفر‪ .‬آخرین و سومین رییس آن شاورا‪ ،‬آقاای ب ای صادر‪ -‬اولاین ریایس جمهاور‬ ‫ایران‪ -‬بود‪ .‬آنزمان اعضای شورای انقاالب عااارت بودناد از‪ :‬ب ای صادر‪ ،‬بهشاتی‪ ،‬علای خاام ەای‪ ،‬موساوی اردبیلای‪،‬‬ ‫باه ر‪ ،‬رفس جانی‪ ،‬حایای‪ ،‬بازرگان‪ ،‬شیاانی‪ ،‬عزت اللە س ابی‪ ،‬قطب زادە‪ ،‬معین فر‪.‬‬ ‫ سایر ویکی پدیا‪-‬‬‫نهضر آزادی پس از پیروزی ج اش‬ ‫پااس از آماادن آ‪ .‬خمی اای از نوفاال لوشاااتو بە تهااران‪ ،‬در ‪ ٠٢‬بهماان ‪ ،)٠٢٥٢(٠٥٣٥‬پااس از ‪ ٠١‬روز‪ ٢٢ -‬بهماان‪،-‬‬ ‫قدرت شاە سرن ون و ‪ ٣٥‬سال سلط ر پهلوی ها‪ ،‬بەتاریخ سپردە شد‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫مهدی بازرگان‪ -‬دبیر کل نهضر آزادی‪ ،-‬اولاین نخسار وزیار موقار برآمادە از ج ااش مردماان ایاران شاد‪ .‬هاشام‬ ‫صااغیان‪ -‬وزیر کشور‪ ،-‬علی اکار معین فر‪ -‬وزیر نفر‪ ،-‬احمد صدر حاج سید جاوادی‪ -‬وزیار دادگساتری‪ ،-‬مصاطفا‬ ‫یمران‪ -‬وزیر دفاع‪ -،‬بعد از مدتی احمد مدنی‪ ،-‬و م مد توسلی شهردار تهران شد‪ .‬آناان هماراە باا مه ادس عاااس‬ ‫امیر انتظام‪ -‬کە معاون نخسر وزیار و ساخ وی دولار موقار شاد‪ ،-‬او نهضاتی نااود؛ ولای بازرگاان را خیلای دوسار‬ ‫داشر و باوی همکاری کرد‪ .‬در آن اوان‪ ،‬بیشتر پسر های کلیدی اجرایی در دسر نهضر آزادی ایران بود‪.‬‬ ‫دولاار موقاار رساامن تااا ‪ ٠٥‬آبااان ‪ ،)٠٢٥٢(٠٥٣١‬ادارەی اجرایاای نظااام جدیااد ایااران را بعه ادە داشاار‪ .‬بعااداز حماالەی‬ ‫دانشجویان موسوم بە پیرو خس امام‪ ،‬آقای بازرگان‪ ،‬نارضایتی عمیق خود را از آن کار غیر قانونی ابراز داشر و‬ ‫کابی ەی اجرایی دولر در اعترا‬

‫بە آن حملەی بە سفارت آمریکا وناکام شادن از حال آن‪ ،‬در تاال باا قام و آ‪.‬‬

‫خمی ی‪ ،‬بعد از ‪ ٢‬ماە فعالیر‪ ،‬استعفا دادند‪.‬‬ ‫نهضر آزادی برای اولین و آخرین بار‪ ،‬آن ‪ ٢‬ماە را در قدرت بود‪ .‬همچ ین بازرگان‪ ،‬یداللە س ابی‪ ،‬احمد صدر‬ ‫حاج سید جوادی‪ ،‬معین فر‪ ،‬نمای دگان دورە اول مجلس شورای ملی‪ -‬اسالمی شدە‪ ،-‬بودند‪.‬‬ ‫پس از ای کە ب ی صدر بەع وان اولین رییس جمهور تاریخ ایران‪ ٣ -‬بهمن ‪ ،-٠٥٣١‬انتخاب شد؛ یک سال ن ذشار‬ ‫کە ج گ ایران و عراق شروع شد‪.‬‬ ‫نهضر آزادی طرفدار ج گ دفاعی بود‪ .‬ولای مصاطفا یماران در آن ج اگ نقاش برجساتەای داشار‪ - .‬وی عضاو‬ ‫رهاری نهضر آزادی بود کە بر علیە ملر کورد در شرق کوردستان در زمان ج گ ت میلی ‪ ٥‬مااهە (‪ ٢١‬مارداد تاا ‪٢١‬‬ ‫آبانماە ‪ ،)٠٥٣١‬یکای از رهااری ک ادگان جهااد گاونەی آیار الالە خمی ای باود‪ -.‬وی در ‪ ٥٠‬خارداد ‪ ٠٥١١‬کشاتە شاد‪.‬‬ ‫نهضر آزادی ایران بەطور غیرە رسمی بە فعالیر ادامە داد‪.‬‬ ‫ م ابع‪ ،‬گزار بی بی سی بە م اسار ‪ ٣٣‬مین سال تأسیس نهضر آزادی و سایر های انترنتی دی ر در گوگل‪-‬‬‫تشکل سازی جدید اسالمی‬ ‫فضای جدید و عماومی آن زماان پلورالیسام تشاکیالتی باود‪ .‬بەهماین خااطر آن احازاب و تشاکلهایی کە در زماان‬ ‫پهلوی دوم‪ ،‬بر عیلە رمیم و برای آزادی و دفاع از حقوق ملر های ت ر ستم تشکیل شدە بودند و‬

‫‪46‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ریشەهای عمیق تری داشت د‪،‬‬ ‫بیشتر گستر یافت د‪ .‬احزاب و سازمانهای جدیدی نیز تشکیل شدند‪.‬‬ ‫ج اش یا انقالب مردمان ایران‪ ،‬بەوسیلەی آ‪ .‬خمی ی و همفکرانش باا تاوجە بە اساالمی باودن جاامعە و فعالیار‬ ‫هاای تشااکیالتی اساالم سیاساای و غیاارە سیاسای رونااد بعااد از پیاروزی را بە انقااالب اسااالمی خاتم کردنااد ‪ .‬در ایاان‬ ‫یاااریوب آیاار الاالە خمی اای زیرکااانە و بیشااتر در یاااریوب احساسااات مااذهای و ت ااگ کااردن یااک گاازی ەای و تولیااد‬ ‫پدیدەای بەنام "جمهور اسالمی نە یک کلمە کم و نە یک کلمە زیاد"‪،‬را بر خلقهای ایران ت میل کرد‪.‬‬ ‫جای تأمل اسر‪ ،‬زمانی کە بە گذشتەء تاریخی سیاسی ایران‪ ،‬ترکیب اجتماعی‪ ،‬فره ای و مردمای مای ن اری‪،‬‬ ‫اعمال و رفتار اسالمی یە سیاسی و یە غیرە سیاسی و رو ادارەی مملکر و گذران روزمرەی مردماان ایاران‪ ،‬درمای‬ ‫یابید کە اسالم تأثیر مستقیم و مرفی‪ ،‬در همەی امور زندگی و تکامل جامعە داشتە اسر‪.‬‬ ‫بەهمین خاطر آخوندهای شیعە از آن فرصر پایش آمادە‪ ،‬اساتفادە کردناد‪ .‬و وجاود فاردی مثال آ‪ .‬خمی ای ‪ -‬کە‬ ‫پس از ورود بە ایران بعد از ‪ ٠٣‬سال و اندی‪ ،-‬زورمداری و اقتدار خود را در بهشر زهرا نشان داد؛ کە در هادایر‬ ‫نظام جدید‪ ،‬بە جمهوری اسالمی‪ ،‬حرف اول و آخر را زد‪ .‬آنان از خلوص نیر مردمان بیزار از استاداد و دیکتاتوری‬ ‫م مد رضا شاە‪ ،‬سوء استفادە کردند‪ .‬اسالم رایان ت درو پیروآیر الالە‪ ،‬بە ناام راە "انقالبی اری"‪ ،‬بە سااک خاود‪،‬‬ ‫تشکلهای قالی را بە گونەای جدید بازسازی کردند و تشکل های جدیادی را هام ‪ -‬از هفتەهاای اول پاس از ساقوط‬ ‫حکومر شاە‪ ،-‬تشکیل دادند‪.‬‬ ‫جمعی از روحانیون شیعە‪ -‬کە بهشتی یکی از آنان بود‪ ،-‬در ت لیل های خود پس از نارضایتی های خارداد مااە‬ ‫‪ ،)٠٢١٥( ٠٥٣٢‬و شکستشان در آن‪ ،‬ناود حزبی مقتدر و کارآمد اسالمی سراسری را عامل بزرگی میدانست د‪.‬‬ ‫همچ ین وضعیر جدید و وجود تعدادی از احزاب و سازمانهای رو بە رشد‪ ،‬اسالمی غیارە حاوزەای‪ ،‬ملای و یاپ‪،‬‬ ‫شماری از روحانیون را برآن داشر کە بەسوی تشکلهای حزبی و سازمانی مخصوص خود اقدام نمای د‪.‬‬ ‫جمعیر روحانیر ماارز‬

‫‪47‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫در مرداد ماە سال ‪ ،)٠٢٥٥( ٠٥٣١‬جمشید آموزگار پس از هویدا‪ ،‬نخسر وزیر شاد‪ .‬سیاسار جدیاد رمیام پهلاوی‬ ‫دوم تا حدودی در سال رد مشروطە باز گردید و نام فضای سیاسای بار آن نهاادە شاد‪ .‬آن فضاا حادود ‪ ٠٥‬مااە ادامە‬ ‫داشر‪ .‬در آن نفس سیاسی کە خواسر جاهەی ملی ایاران باود بە وقاوع پیوسار‪ .‬جااهەی ملای یهاارم فعالیار خاود را‬ ‫آغاز کرد و شاهپور بختیار بە رهاری آن برگزیدە شد‪.‬‬ ‫شریف امامی بە جای آموزگار نخسر وزیر شد‪ .‬و دولر آشتی ملی را تشکیل داد‪ .‬ولی ‪ ٢‬مااە بعاد دولار نظاامی‬ ‫ازهاری را سرکار آوردند‪ .‬سرانجام سپهاد مقدم‪ -‬رییس ساوا وقر‪ ،-‬بختیار را بە ع وان آخرین امید (فرصر) بە‬ ‫م مد رضا پهلوی پیش هاد نمود‪.‬‬ ‫ کتاب م مد رضا پهلوی ص ‪-٢٥‬‬‫در آن ماادت فعالیتهااای مخفاای و ناایمە مخفاای در میااان طاقااات و الیەهااای اجتماااعی شااروع شاادە و رو بەگسااتر‬ ‫نهادنااد‪ .‬در آن فضااا و فعالیتهااا بااود کە روحااانیونی در قاام و تهااران‪ ،‬تشااکلی را بە نااام جااامعەی روحانیاار ماااارز‬ ‫تهران تشکیل دادند‪.‬‬ ‫شماری از فعالین آن تشکل عاارت بودند از‪ :‬اساتاد مطهاری‪ ،‬آ‪ .‬ساید علای خاام ەای‪ ،‬د‪ .‬بهشاتی‪ ،‬د‪ .‬مفاتح‪ ،‬د‪.‬‬ ‫باه ر‪ ،‬آ‪ .‬موسوی اردبیلی‪ ،‬آ‪ .‬مشکی ی‪ ،‬آ‪ .‬امامی کاشانی‪* .‬‬ ‫ دارابی‪ ،‬علی‪ ،‬سیاسر مداران اهل فیضیە‪ ،‬تهران‪ ،‬سیاسر ‪ ،٠٥٥٢‬صف ات ‪ ٠٥٥‬تا ‪-٠٥٢‬‬‫* الزم بە توضیح اسر کە تعدادی از ناماردگان در آن زمان آیر اللە ناودند‪.‬‬ ‫اساس امەی آن تشکل در سال ‪ ،٠٥٣٥‬از سوی ب یان ذارانش بە تصویب آیر اللە م تظری و هاشمی رفس جانی –‬ ‫کە در زندان بودند‪ ،-‬رساندە و برای تأیید برای آ‪ .‬خمی ی در خارج از کشور فرستادە شد‪.‬‬ ‫ رضوی مسعود‪ ،‬هاشمی و انقالب‪ ،‬تهران‪ ،‬همشهری‪ ،٠٥٥١ ،‬ص ‪-٠٥٣‬‬‫اهداف و دیدگاە آن جمعیر مختصرا" عاارت بودند از‪:‬‬ ‫‪ -٠‬تال برای مکتای کردن انقالب اسالمی و دستاوردهایش‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٢‬تقویر نمودن تشکیالتهای موجود اسالمی و تشکل های انقالبی‪.‬‬ ‫‪ -٥‬هماه ی و مت د کردن اسالمیون غیرە روحانی با روحانیون‪.‬‬ ‫‪ -٣‬نظارت بر رویدادهای کشور‪.‬‬ ‫‪ -٣‬برقراری ارتااط با مراکز اخاار و مکانهای تالیغاتی‪.‬‬ ‫‪ -١‬فعال کردن مراکز اسالمی و تالیغاتی‪.‬‬ ‫‪ -٥‬تأسیس مرکز ت قیق دی ی و فره ی‪.‬‬ ‫ ‪ -‬دارابی علی‪ ،‬سیاستمداران اهل فیضیە‪ ،‬تهران‪ ،٠٥٥٢ ،‬ص ‪-٢٣٥‬‬‫‬‫نقش جمعیر روحانیر ماارز در قیام‬ ‫این تشکل بە وسیلەی مطهری و بهشتی با آ‪ .‬خمی ی ارتاااط داشار‪ .‬شارکر در راهپیماایی هاا و یادبودهاا‪ ،‬مجاالس‬ ‫ترحیم شهیدان راە آزادی را انجام می دادند‪ .‬با تشکل هایی همکااری مای کردناد کە تاا حادودی همفکار بودناد‪ .‬در‬ ‫تشکیل کمیتەی استقاال از آ‪ .‬خمی ی از پاریس بە تهران‪ ،‬تال زیادی کردند‪.‬‬ ‫‬‫‪-‬‬

‫این تشکل نقش اساسی در تشکیل شورای انقالب‪ ،‬در اوج ج اش خلقهای موجود در ایران داشر‪.‬‬ ‫پس از پیروزی قیام ملر های ایران (انقالب)‪ ،‬این تشکل اهداف جدیدی را برای خود مشخە کرد کەمهمتارین‬ ‫نکات آن عاارت بودند از‪:‬‬

‫‪-‬‬

‫* پشتیاانی همە جاناە از انقالب اسالمی‪.‬‬

‫ * التزام بە والیر فقیە‪ ،‬قانون اساسی و تصویب نامەها‪.‬‬‫‪ * -‬ن هاانی از رسوم شرعی و اسالمی‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪-‬‬

‫* تأکید در مورد نقش روحانیر در قدرت و آمیختن دین و سیاسر با هم در نظام نوین در ایران‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫جمعیر روحانیر با حفظ استقالل‪ ،‬پس ازتشاکیل حازب جهماوری اساالمی‪ ،‬نقاش مهمای را در آن ایفاا کارد‪.‬‬

‫همچ ین در همە پرسی تعیین نظاام‪ ،‬انتخاباات مجلاس خارگاان قاانون اساسای و ت میال والیار فقایە و ماادە هاا و‬ ‫تاصاارەهای اسااالمی در قااانون اساساای خیلاای فعااال بودنااد‪ .‬در انتخابااات ریاساار جمهااوری از ابوال ساان ب اای صاادر‬ ‫پشتیاانی کردند کە‪ ،‬بیشترین آرا را بدسر آورد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫اعضای این تشکل از اوایل تأسیس جمهوری اسالمی تا ک ون در شورای انقالب‪ ،‬قوەی قضاائیە‪ ،‬دادگاههاای‬

‫انقالب‪ ،‬شورای ن هاا ن‪ ،‬نیروهای انتظامی و نظاامی‪ ،‬مسائولیر حاوزە هاای علمایە‪ ،‬شاورای عاالی انقاالب فره ای‪،‬‬ ‫شورای عالی ام یر ملی‪ ،‬مراکاز آماوز‬

‫عاالی‪ ،‬اماماان جماعار بخصاوص روزهاای جماعە‪ ،‬نمای ادگان ولای فقایە در‬

‫استانها‪ ،‬حضور داشتە و دارند‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫م مااد رضااامهدوی ک اای‪ -‬دبیرکاال ایاان تشااکل‪ ،-‬سرپرساار کمیتەهااای انقااالب بااود کە در ‪ ٢٥‬بهماان ‪٠٥٣٥‬‬

‫(‪ ،)٠٢٥٢‬تأسیس شد‪ .‬نقش جمعیر روحانیر و برخوردهایش باا جاامعە مدرساین حاوزەی علمایەی قام و ارتاااط باا‬ ‫مٶتلفەی اسالمی‪ ،‬همان د پدر و فرزندی بود‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫دفتاار مرکاازی جمعیاار روحانیاار ماااارز تهااران‪ ،‬مان ااد"مٶسسااەای فره اای"‪ ،‬نااام نویساای کاارد‪ .‬ولاای اکثریار‬

‫مساائولیتهای نظااام را بعهاادە داشاار!؟ همچ ااین از روزنااامەی رسااالر همان ااد زبااان حااال جمعیاار‪ -‬باادون آنااکە ی ااین‬ ‫است ااطی شود‪ ،-‬استفادە می کرد‪ .‬ماه امەی خارنامەی جمعیر هم در میان اعضا و هوادارانش پخش میشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫حزب جمهوری اسالمی‬

‫‪-‬‬

‫م مد حسین بهشتی‪ ،‬یکی از روحانیون فعال در راهپیماییهای تهران در سال ‪ ،)٠٢٥١(٠٥٣٥‬و عضو شاورای‬

‫انقالب (‪ ،)٠٢٥٢‬و از نزدیکان آ‪ .‬خمی ی‪ ،‬فکر می کرد کە مهمترین علر شکسر نارضایتی های سال ‪،)٠٢١٥( ٠٥٣٢‬‬ ‫عدم تشکیالتی سیاسای مخصاوص روحانیار باود‪ - .‬همچ اانکە گفاتە شادە‪ ،-‬پرواضاح اسار کە در آن شارایس ماورد‬ ‫اشارە‪ ،‬امکان تشکیالتی باا آن اهمیار و خصوصایر‪ ،‬امکاان تشاکیل و تاداوم نداشار‪ .‬بە هماین خااطر در ‪ ٢٢‬بهمان‬ ‫‪ ، )٠٢٥٢( ٠٥٣٥‬یک هفتە پس از پیروزی ج اش خلقهای ایران‪ ،‬حزب جمهوری اسالمی تأسیس گردید‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪50‬‬

‫‪-‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫اولین گروە مٶسس این حزب عاارت بودند از‪ :‬م ماد حساین بهشاتی‪ ،‬علای اکاار هاشامی رفسا جانی‪ ،‬ساید علای‬ ‫خام ەای‪ ،‬م مد جواد باه ر و عادالکریم موسوی اردبیلی‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫ناماردگان همە در قم ت صیل کردە و از مقلدان آ‪ .‬خمی ی بودند‪ .‬ولی بهشتی از اصافهان‪ ،‬خاام ەای از مشاهد‪،‬‬ ‫رفس جانی از بهرمان رفس جان‪ ،‬موسوی اردبیلی از اردبیل و باه ر از کرمان بە قم آمدە بودند و در آنجا با یکدی ر‬ ‫آش ا شدند‪.‬‬

‫ حزب جمهوری اساالمی‪ ،‬اولاین و آخارین حازب‪ ،‬روحانیار م‪ .‬رضاا علاوی‪ ،‬از فعااالن حقاوق بشار ایاران و پژوه ادەء‬‫سیاسر و تاریخ‪ ،‬ساکن تکزاس آمریکا‪-‬‬ ‫با توجە بە حرفهای عاداللە جاسای‪ ،‬اولین بار قرار بود نام "حزب اللە"‪ ،‬بر آن نهادە شود‪ .‬ولی گروە مٶسس نام‬ ‫حزب جمهوری اسالمی را برای آن برگزیدند‪.‬‬ ‫بهشتی اولین دبیر کل این حزب می وید‪ :‬در فکر تأسیس جمهوری اسالمی بودیم و ابتکار این حزب بود کە بە جای‬ ‫"حکومر اسالمی" "جمهوری اسالمی" را ب ا نهادیم‪ .‬حتا شعار"استقالل‪ ،‬آزادی‪ ،‬حکومار اساالمی"‪ ،‬ایان حازب آن را بە‬ ‫"استقالل‪ ،‬آزادی‪ ،‬جمهوری اسالمی"‪ ،‬کە با دیدگاە "امام خمی ی" هم نزدیک بود‪ ،‬عو‬

‫کرد‪.‬‬

‫بهشتی ادامە می دهد کە‪ :‬تشکلهای نهضر آزادی و مجاهادین خلاق ایاران‪ ،‬نتوانسات د خواسار انقالبای روحاانیون را‬ ‫رهاااری نمای ااد و اسااالم را همان ااد مکتااای و ب یااادگرا معرفاای نمای ااد‪ .‬همچ ااین ضاارورت اجتماااعی و تاااریخی باارای‬ ‫ادارەی جمهوری جدید اسالمی‪ ،‬مٶسسین را بر آن داشر کە بە تأسیس حزب مستقلی اقدام نمای د‪.‬‬ ‫ عاداللە جاسای‪ ،‬تشکل فراگیر‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات دانش اە اسالمی ‪ ،٠٥٥٢‬ج ‪ .٠‬صف ات ‪ ٥١١‬و ‪-٥٥٢‬‬‫همچ ین گفتە شدە کە‪ :‬پروسەی اسالمی کە از ناودن تشکیالت حزبی خود اطالع پیدا کرد؛ در تاریخ ‪،٠٥٣٥ ٠٠/٢٢‬‬ ‫حزبی بەنام جمهوری اسالمی تأسیس نمود کە مٶثرترین حزب تاریخ معاصر ایران بود‪.‬‬ ‫ شادلو عااس‪ ،‬انقالب اسالمی از پیروزی تا ت کیم‪ ،‬تهران‪ ،‬مٶلف ‪ ،٠٥٣١‬ص ‪-٢٢‬‬‫حسن آیر‪ ،‬اسداللە بادامچیان‪ ،‬عاداللە جاسای‪ ،‬میر حسین موسوی‪ ،‬حایب اللە عس ر اوالدی مسلمان‪،‬سید م مود‬

‫‪51‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫کاشانی‪ ،‬مهدی عراقی‪ ،‬علی درخشانی و‪ ....‬اولین اعضای شورای مرکزی حزب جمهوری اسالمی بودند‪.‬‬ ‫گروهی از روحانیون و شماری از همدستان غیرە روحانی با پشتیاانی آ‪ .‬خمی ی‬ ‫با عجالە‪ ،‬اقادام بە ت میال قادرتی اساالمی کردناد‪ .‬در آن زماان‪ ،‬کە فضاای عماومی رقابار میاان ملای گرایاان‪ ،‬یاپ‬ ‫گرایان‪ -‬اسالمی و غیرە اسالمی‪ ،-‬و اسالم س تی و فقهی شیعە در میان بود؛ مٶسسات اسالمی پایەگذاری شدند‪.‬‬ ‫بدین طریق هم ج اش خلاق هاای ایاران را اساالمیزە کردناد‪ ،‬هام مٶسساات اساالمی را یە در قالاب تشاکیالتی و‬ ‫حزباای مان ااد‪ :‬حاازب جمهااوری اسااالمی(حجااا)‪ ،‬و مجاهاادین انقااالب اسااالمی و یە در شااکل نظااامی و قضااایی یااون‪:‬‬ ‫کمیتەهای انقالب اسالمی‪ ،‬سپاە پاسداران انقالب اسالمی و دادگاههای اسالمی وانقالبی ب یان گذاردند‪.‬‬ ‫حجا اعضای خود را از میان جامعەی بازاریان ب یاادگرا‪ ،‬دانشاجویان و اساتادان و طرفاداران آ‪ .‬خمی ای‪ ،‬ماٶتلفە‬ ‫اسالمی‪ ،‬فداییان اسالم‪ ،‬روحانیر ماارز و شماری از اعضای آن حزب و سازمانهای اسالمی کە در دوران پهلوی دوم‪ ،‬از‬ ‫هم پاشیدە شدە بودند کە در میانشان مجاهدین و تفکرات دی ری هم بودند‪ ،‬تأسیس شد‪ .‬این حزب در برابر احزاب‬ ‫و سازمانهایی یون‪ :‬حزب تودەی ایران‪ ،‬جاهەی ملی ایران‪ ،‬یریک های فدایی و مخالفر با آنان‪ ،‬بوجود آمد‪.‬‬ ‫رفس جانی‪ -‬کە یکی از مٶسسین این حزب بود‪ ،-‬در مصاحاەای می گوید‪ :‬وقتی دولار بختیاار در آساتانەی ساقوط‬ ‫قرار داشر و تصمیم گرفتە شد‪ ،‬دولتی اسالمی تأسیس شود‪ ،‬مسئلەی تشکیل حزب‪ ،‬ضرورت خاود را نشاان داد‪ .‬نااود‬ ‫حزبی مخصوص روحانیر‪ ،‬کار را خیلی دشوار کردەبود‪ .‬بەهمین خاطر مجاور شدیم‪ ،‬نهضر آزادی را برای دولر قاول‬ ‫ک یم‪.‬‬ ‫عموما" ما همان د روندی اسالمی و اسالم ش اس در آستانەی پیروزی انقاالب‪ ،‬گماان مای کاردیم کە‪ ،‬تأسایس یاک‬ ‫حزب ضروری اسر‪ .‬ولی مشکلمان امام بود‪ ،‬کە مخالف بود‪ .‬او را هم راضی کردیم و ‪ ٢‬هفتە بعاد از پیاروزی انقاالب‬ ‫یع ی ‪ ١‬اسف د‬ ‫‪ ،)٠٢٥٢( ٠٥٣٥‬حزب جهموری اسالمی را اعالم کردیم‪.‬‬ ‫قاال" در این رابطە با د‪ .‬س ابی و د‪ .‬پیمان ب ث های زیادی کردیم‪ .‬یک گروە ‪ ٥١‬نفرە را برای شورای‬

‫‪52‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫مرکزی در نظر گرفتە بودیم‪.‬‬ ‫ حزب جمهوری اسالمی؛ از بدو تأسیس تاا ان االل‪ ،‬هاشامی رفسا جانی در مصااحاەای باا عادالمجیاد معاادیخواە و‬‫ابوالفضل شکوری راد‪ ،‬در تیرماە ‪ ٠٥٥١‬کە‪ ،‬در مجلەی یاد م تشر شد‪-.‬‬ ‫اولین دبیر کل حزب جمهوری اسالمی‪ ،‬م مد حسین بهشتی بود‪ .‬روزنامەای هم بە نام جمهوری اسالمی در خرداد‬ ‫ماە ‪ ،)٠٢٥٢( ٠٥٣١‬م تشر نمودند؛ کە صاحب امتیاز آن علی خام ەای بود‪ -.‬هم اک ون کە ‪ ٢٥‬سال از ان الل حازب‬ ‫جمهوری اسالمی می گذرد‪ ،‬آن روزنامە بە مدیریر مسیح مهاجری م تشر می شود‪-.‬‬ ‫حازب جمهااوری اسااالمی بەخاااطر پشااتیاانی آیاار الاالە خمی اای از آن‪ ،‬مساااجد را باارای نااام نویساای و عضااوگیری‬ ‫برگزید‪ .‬اولین مکان کانون توحید بود‪ .‬در مدتی کم شمار زیادی بە عضویر این حزب در آمدند‪.‬‬ ‫مرتضا ناوی می گوید‪ :‬در یکی‪ ،‬دو روز نام نویسی‪ ١١ ،‬هزار نفر در سراسر ایران بە عضویر حزب در آمدناد‪.‬‬ ‫در مقالەای بەنام "مقدمات تشکیل حزب"‪ ،‬م مد جواد باه ر پس از عمر ‪ ٠١١‬روزەی حزبش می نویسد‪ :‬تاا ک اون ‪٢‬‬ ‫میلیون نفر عضو حزب هست د‪ .‬آمار دی ری می گوید" اعضای این حزب ‪ ٥‬میلیون نفر بودند‪.‬‬ ‫انجمن های اسالمی برای رویش این حزب‪ ،‬در سراسر ایران فعالیر می کردند‪ .‬شاخەهای حزب در کارخانەهاا و‬ ‫کارگاههای‪ ،‬مراکز آموزشی و ادارات و مکانهای متفاوت در جامعە‪ ،‬فعالیر های خود را آغاز کردند‪.‬‬ ‫همچ ین بە پیش هاد آ‪ .‬خمی ی‪ ،‬تشکلهای جااهە ماٶتلفە‪ ،‬مجاهادین انقاالب اساالمی‪ ،‬روحانیار مااارز‪ ،‬جمعای از‬ ‫فداییان اسالم‪ ،‬بەعضویر این حزب در آمدند‪.‬‬ ‫این حزب تا حدودی همان حزب رستاخیز با اندکی تفاوت بود‪.‬‬ ‫پس از تشکیل حزب جمهوری اسالمی دکتر بهشتی در کتابی بەنام‪ ،‬مواضع ماا‪ ،‬کە تفکارات حزبای وی را نشاان‬ ‫می داد نوشر‪ :‬بهتر اسر گفتە شود‪ ،‬این کتاب دیدگاههای حازب جمهاوری اساالمی باود؛ در دورانای کە وی دبیار کال‬ ‫بود‪ .‬بعدا" معلوم شد کە‪ ،‬پارادایم (ن ر )‪ ،‬در درون حزب متفاوت بودە اسر‪.‬‬ ‫در این کتاب نکاتی در رابطە با آزادی و حکومر مداری جای تأمل دارد‪ .‬برای مثال‪:‬‬

‫‪53‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٠‬احساس تجربە و تفکر وحی و آگاهی در موردراههای شا اخر از آن ماردم و انساان جانادار اسار کە انتخاات مای‬ ‫ک ااد‪ ،‬خااود و دوروباار را ماای سااازد و در رساایدن بە آگاااهی کاماال از راه مااای هااای دروناای و پیاااماران و امامااان‬ ‫استفادە می نماید و زندگی وی بە امید خدا‪ ،‬مع ا پیدا می ک د‪.‬‬ ‫با توجە بە نوشتەی این کتاب‪ ،‬جامعە‪ ،‬جامعەای اسر کە ارز‬

‫های اسالمی را در همەی ارتااطات حااکم مای‬

‫ک د و برای رسیدن بە آن اهداف "فقیهان"‪ ،‬دو مسئولیر مهم برعهدە دارند‪.‬‬ ‫الف‪ :‬تفقە برای پیدا کردن جواب های جدید‪ [.‬بعدا" از این تفکر‪ ،‬مصالح نظام و حکم حکومتی‪ ،‬زادە شد‪].‬‬ ‫ب‪ :‬والیر فقیە و حضور رهاری کردن در اجرای قاوانین‪ .‬در ایان ماوارد اگار خواسار هاای ماردم مخاالف ارز هاای‬ ‫اسالمی باش د‪ ،‬مسئوالن هیچ وقر آن خواسر ها را قاول نمی ک د‪.‬‬ ‫درمورد آزادی بیان و آزادی احزاب هم نوشتە‪ :‬حدود آزادی ها را‪ ،‬قانون معین می ک د‪ .‬انتشار کتب "ضاالە" و‬ ‫از نوشااتەهای م اارف جلااوگیری ماای شااود‪ ....‬احاازاب و تشااکل هااای اسااالمی بە شاایوە هااای عااادالنە ماای توان ااد‪ ،‬از‬ ‫امکانات رادیو و تلویزیون استفادە نمای د‪ .‬احزاب و م افل و مجامع ضد اسالمی نیاز کە ایادئولومی آنهاا‪ ،‬اساالم را‬ ‫رد میک د‪ ،‬اگر موضوع بر هم زدن اوضاع نااشد‪ ،‬می توان د تالیغات آزاد داشتە باش د‪ .‬ولای اگار رفتاار باد داشاتە‬ ‫باش د‪ ،‬باید از فعالیتشان جلوگیری شود‪.‬‬ ‫همچ ین بهشاتی در اولاین نشسار عل ای حازب جمهاوری اساالمی گفار‪":‬ماا در تشاکیل ایان حازب‪ ،‬درفکار تأسایس‬ ‫جمهوری هستیم و نە برای رسیدن بە مقام‪ .‬ایدە و تفکر ما جمهوری اسالمی اسر‪ .‬و شعار ما هام اساتقالل‪ ،‬آزادی و‬ ‫جمهوری اسالمی اسر‪ .‬بە همین دلیل‪ ،‬همە ما باید برای این شعار تال ک یم‪.‬‬ ‫ سایر شهدای ‪ ٥‬تیر‪-‬‬‫در یاریوب آن شعار اسر کە اصول و رفتارهای حزب جمهوری اسالمی در یهار نقطە مشخە شدە اسر‪:‬‬ ‫‪ -٠‬تأکید در تداوام انقالب و جلوگیری از هرگونە موانع‪.‬‬ ‫‪ -٢‬التزام بە ارتااطات م کم میان همەی نیروهای اسالمی کە اهدافشان تأسیس حقوق و عدالر اسالمی اسر‪.‬‬

‫‪54‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٥‬دور ماندن از هرگونە وابست ی بە گروههای مخالف اسالمی‪.‬‬ ‫استفادە کردن از همەی راههای فعالیر و آبادانی کە‪ ،‬با معیارهای اسالمی همخوانی داشتە باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫م مد علی زند‪ ،‬حزب جمهوری اسالمی‪ ،‬مواضع ما‪ ،‬تهران ‪ ،٠٥١١‬صف ات ‪ ١٠‬تا ‪-١١‬‬

‫‪-‬‬

‫آنها بەشیوەای فعالیر های حزب را انجام می دادند کە با معیارهای مدرن بە برنامەهای مت اوع باا تاوجە‬

‫بە جامعەی ی د ملیتی و ی د فره ی‪ -‬مذهای و برابری زن و مرد و احترام بە حقوق بشر همخوانی نداشر‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫این حزب تال‬

‫میکرد‪ ،‬مردم را بە مکتای بودن و ب یادگرایی زیر یتر والیر فقیە ره مون ک د و هر کاس‬

‫را‪ ،‬کە در دایرە نااشد‪ ،‬مخالف قلمداد نماید!؟ کە بعدا"بە "خودی و غیرە خودی" نام گرفر‪.‬‬ ‫در مورد اقتصااد‪ ،‬بە بخاش سارمایەهای خصوصای‪ ،‬احتارام ن ذاشاتە و بارای پیشارفر آن بخاش مهام برناامەای‬ ‫آنچ انی نداشت د‪ .‬آنان فکر میکردند اموال و امکانات سرمایەداران‪ ،‬باید مصادر شدە و در دسر دولر مکتای باشد‪.‬‬ ‫در مورد سیاسر خارجی نیز‪ ،‬این حزب شعار "نە شرقی‪ ،‬نە غربی" را تالیغ می کرد و خواهان ارتااط برادرانە‬ ‫با مسلمانان جهان بودند‪ .‬آنهاا ساازمانهای باین المللای را‪ ،‬ابازاری در دسار ابار قادرت هاا مای دانسات د و خواهاان‬ ‫تغییرات ب یادی در آنها بودند‪.‬‬ ‫این حزب افشای توطئەهای قدرت های بزرچ‪ ،‬بخصوص "آمریکای جهاانخوار"‪ ،‬در صادر اهاداف خاود دادە باود‪.‬‬ ‫همچ ین برای صدور انقالب و کمک بە تشکیالت های آزادیاخش اسالمی تال‬

‫میکرد‪.‬‬

‫ همان م اع‬‫مسئوالن حزب جمهوری اساالمی تاال‬

‫میکردناد‪ ،‬در تثایار جمهاوری اساالمی بە هار شایوەء ممکان تاأثیر داشاتە‬

‫باش د‪ .‬بەهمین خاطر برای بدسر گرفتن پسر های اساسی بیشتر فعالیر میکردند‪.‬‬ ‫در انتخاب مجلس خارگان قانون اساسای‪ -‬کە بەجاای مجلاس مٶسساان‪ ،-‬برگازار گردیاد‪ ،‬اولاین م ال یاانە زنای‬ ‫درحاکمیر جدید شد‪ .‬رقابر حجا‪ ،‬نهضر آزادی‪ ،‬مجاهدین خلق‪ ،‬حزب تودە‪ ،‬یریک های فدایی‪ ،‬سایر یپ ها‪،‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪55‬‬

‫جاهەی ملی و دی ار ملای گرایاان در تهاران و شاهرهای بازرچ و [حازب دماوکرات کوردساتان و کاوملە و مساتقل هاا و‬ ‫اسالمیسر ها‪ ،‬در م اطق کوردنشین]‪ ،‬شروع شد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫هری د اولین کشمکش میان حجا و دولر موقر مه دس بازرگان بوجود آمد‪ .‬ولی یون آ‪ .‬خمی ی گفتە باود‪:‬‬

‫با دولر موقر همکاری ک د‪ .‬این حزب اختالفاتش با آن دولر را‪ ،‬عل ی نمیکارد‪ .‬جالالادین فارسای در ایان راباطە‬ ‫می وید‪ :‬در کابی ەی بازرگان‪ ،‬اعضای حازب جمهاوری اساالمی اناد بودناد‪ .‬ت هاا در وزارتخانەهاای کشاور‪ -‬هاشامی‬ ‫رفس جانی‪ ،-‬دفاع‪ -‬سید علی خام ەای‪ ،-‬و آموز و پرور ‪ -‬م مد جواد باه ر‪ ،-‬پسر معاونر داشت د‪.‬‬ ‫ مقالەی مقدمات تشکیل حزب‬‫ بخش پ جم‬‫گردهمایی در سقز‬ ‫نامەی ماموستا (استاد) شیخ عزالدین حسی ی‬ ‫نارضایتی مکارم شیرازی‬ ‫همەپرسی (رفراندم)‬ ‫پیش نویس قانون اساسی‬ ‫انتخابات مجلس خارگان قانون اساسی‬ ‫ولی فقیه‬ ‫گردهمایی در سقز‬ ‫قال از همەپرسی برای تعیین نظام در ‪ ٢٥‬اسف د ماە ‪ ،)٠٢٥٢(٠٥٣٥‬نشستی مهم درسقز تشکیل شد‪ .‬در آن نشسر‬ ‫شماری از رهاران و نمای دگان مذهای و امامان جمعەء س ی مذهب از ی د شهر شرق کوردستان (کوردستان ایران)‪،‬‬

‫‪56‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫درمورد مسئلەی ملی‪ ،‬اسالمی‪ ،‬فره ی‪ ،‬اجتماعی و شیوەی برخورد مت د با حکومر جدید‪ ،‬نوشتەای را امضا کردند‪.‬‬ ‫آنان با توجە بە تقسیم ب دی فکری در جماع ملای‪ -‬ماذهای هاا‪ ،‬جاای می رفت اد‪ .‬آن عزیازان در نوشاتەی خاود‬ ‫اشارە کردە بودناد کە‪ :‬درکاار نوشاتن و تادوین قاانون اساسای‪ ،‬بایاد علماای شایعە و سا ی شارکر ک اد‪ .‬در تادوین‬ ‫قانون اساسی بەطور مشخە و روشن از همە ملیار هاای موجاود در ایاران‪ ،‬در نظاام جدیاد بارای مثاال‪ :‬ملار کاورد‬ ‫بایستی حقوق برابر داشتە باش د و هیچ ملتی بر دی ران ارج یر نداشتە باشد‪.‬‬ ‫درسر آن اسار کە سیاسار اجتمااعی و اقتصاادی در ایاران بە طریقای پاایە گاذاری شاود کە هرگاونە امتیاازات‬ ‫طاقاتی و الیەهای اجتماعی برداشتە شود‪ ،‬یە از نظر مادی و یە از نظر مع وی‪ .‬در جامعەء ایرانای مسائلەای بە‬ ‫نام ستم و خود بزرچ بی ی و فخر فروشی وجودنداشتە باشد‪ .‬شرکر ک دگان این نشسر عاارت بودند از‪:‬‬ ‫استاد شیخ عزالسین حسی ی‪ -‬امام جمعەی مهاباد‪ ،-‬احمد مفتی زادە‪ -‬سا دج‪ ،-‬ماال صاالح رحیمای‪ -‬نقادە‪ ،-‬قاضای‬ ‫م مد خضری‪ -‬امام جمعەی اش ویە‪ ،-‬شیخ جالل الدین حسی ی‪ -‬بانە‪ ،-‬عاادالرحمان طااهری‪ -‬سردشار‪ ،-‬ماال م ماد‬ ‫ربیعی‪ -‬کرماشان‪ ،-‬مال عاداللە م مدی‪ -‬امام جمعەی سقز‪ ،-‬سید عادالعزیز‪ -‬قصرشایرین‪ ،-‬مالحساین عالیای‪ -‬اماام‬ ‫جمعەی مسجد حاج ارجم د‪ ،-‬مال ابوبکر شفیعی‪ -‬امام جمعەء بوکاان‪ ،-‬زری ای‪ -‬قاروە‪ ،-‬جاالل شاافعی‪ -‬ساقز‪ ،-‬ساید‬ ‫عثمان خالدی‪ -‬مریوان‪ ،-‬سید علی زاهد وارسی‪ -‬ما طقەی اشا ویە‪ ،-‬ماال خضرعااسای‪ -‬سردشار‪ ، -‬حکایم خساروی‪-‬‬ ‫کرماشان‪.-‬‬ ‫ نامەی ماموستا شیخ عزالدین‬‫‪-‬‬

‫درآساتانەی همەپرسای نظاام جدیاد در ایاران‪ ،‬اساتاد شایخ عزالادین حسای ی در ‪ ٥‬فاروردین مااە‪ ،‬طای ناامەای‬ ‫شرکر نکردن در رفراندم را اعالم کرد‪ .‬متن نامە ی ین بود‪:‬‬

‫ بسم اللە الرحمان الرحیم‬‫ مردم آزادیخواە و مسلمان ایران‪ ،‬ملر مسلمان کورد‬‫ جماعر س ی مذهب‬‫‪-‬‬

‫‪57‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ با سالم و احترام‬‫ بە اطالع شما میرساند کە‪ :‬ضمن تأئید اهداف انقالب راستین ملار ایاران و دیادگاە شافاف مخصوصاەن نظاریەی‬‫مشخە ناودن سرنوشر مردم کورد و مسئلەی خوموختاری کوردستان در یاریوب ایرانی آزاد و حقاوق بادون یاون‬ ‫و یرای ملر های موجود دی ر در ایران و همچ ین تا زمانی کە بطور رسمی پاسخ شفافی دادە نشود‪ ،‬تاا زماانی‬ ‫کە پاسخ قانع ک دەای در این مورد ازطرف دولار و شاورای انقاالب اساالمی ایاران‪ ،‬دادە نشاود و اعاالم ن اردد‪،‬‬ ‫بطور انفرادی در رفراندم شرکر نخاواهم کارد‪ .‬ماردم نیاز باا تاوجە بە مسائولیر ملای و ماذهای خودشاان آزاد و‬ ‫مختارند‪.‬‬ ‫ والسالم علیکم و رحمر اللە و برکات‬‫ شیخ عزالدین حسی ی‬‫ امام جمعەی مهاباد‪.٠٥٣١ /٠/٥ ،‬‬‫ ‪ -‬روزنامەهای آی دگان و اطالعات‪-.٠٥٣١/٠/١ ،‬‬‫ نارضایتی مکارم شیرازی‬‫مکااارم شاایرازی کە در آخاارین ماههااای موجودیاار رمیاام پهلااوی دوم؛ بە شااهر مهاباااد تاعیاد شاادە بااود‪ ،‬بە گفااتەء‬ ‫خود ‪ ٣١‬روز در آنجا ماند‪ .‬وی نامەی سرگشادەای برای استاد شیخ عزالدین حسی ی میفرستد و می نویسد‪:‬‬ ‫ دعوای من بر سر ییسر؟‬‫من از این جمهوری اسالمی بیزار خواهم بود‪ ،‬کە بە اندازەی یک سر سوزن فردی در برابار فارد‪ ،‬نویسا دە را در‬ ‫برابر فردی مهابادی برتر بداند‪.‬‬ ‫برادرم‪ :‬زمانیکە در مهاباد تاعید بودم‪ ،‬از نزدیک با عقالنیر و درایر شما آش ا‬

‫‪58‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫شاادم‪ .‬بیاااد ماای آوریاام ‪ ٣١‬روزی کە در آنجااا بااودم؛ همیشااە در فکاار بااودم دیااداری بااا شااما داشااتە باشاام و شااما هاام‬ ‫همچ ین‪ .‬ولی بەخاطر خفقان و فشار زیاد "ساوا "‪ ،‬نتوانستیم همادی ر را بای ایم‪ .‬خادا را شاکر کە آن فشاارها و‬ ‫تهدیدها با آزادیهای همە جاناە جابەجا شد و در ج گ قدرت و سلطەی اساتادادی خرابکاارانە کە ظلام و ساتم را‬ ‫بر شما روا داشت د و هم ما هم شما ناآسودە و ناراحر بودیم‪.‬‬ ‫ ولی نمی توانم این حقیقر را پ هان ک م کە نظرات م فی شما در مورد همە پرسای کە نە ت هاا آزادی را‪ ،‬بلاکە‬‫ب یادهای اسالم عزیز هم در مملکتمان را مست کم کرد‪ ،‬تعجاب نماودم و بسایار ن اران شادم‪ .‬علال ن رانیهاایم را‬ ‫برایر بازگو ک م؛ شاید راهی بەسوی برادری بیشتر هموار نماید‪.‬‬ ‫ ‪ -٠‬ما می دانیم کە سالیان متمادی یە بە روزگار برادران کورد ما آمد و ظلم و ستم فراوانای بە آناان روا شاد‪.‬‬‫آنان کە مردمی عزیز‪ ،‬آزادیخواە و میهمان نوازی هست د و من با یشم خود این خصلتها را در آنان دیدم‪.‬‬ ‫ ممکن اسر ستم و م رومیر آنان از یکایک افراد دی ر بیشاتر باشاد‪ .‬ولای بارای جااران و تاال بارای زدودن آن‬‫ستم ها بهتر ناود بە شکرانەی این آزادی معجزە آسا‪ ،‬از شر آن ظالمان با قدرت کە پشتیاانی های قدرتم دی‬ ‫هم در خارج داشت د‪ ،‬دسر برادری بە همدی ر می دادیام و باا هام زیار پاریم جمهاوری اساالمی مای باودیم‪ ،‬تاا‬ ‫دشم ان نتوانن از اختالفات مان سود بردە و ما را بطرف برادرکشی سوق ده د؟‬ ‫ آیا بهتر ناود کە در این اقیانوس بزرگی کە اکثریر ملر اند‪ ،‬ادغام شویم و حقوق از دستە رفتمان را در ات اد‬‫پیدا ک یم نە در تفرقە‪ .‬بدین خاطر کە جاران ستمها در ات اد آسانتر اسر‪.‬‬ ‫ ‪ -٢‬یقین بدانید بە همان شیوەای کە رهار انقالب‪ ،‬ی د باار بار جمهاوری اساالمی تأکیاد کاردە‪ ،‬شاما در مهابااد‬‫همان حقوق را خواهید داشر کە من در قم خواهم داشر‪.‬‬ ‫همچ ین شما و برادران ما کە در بلویستان و ترکمن ص را سکونر دارند همە یکسان د و من آشکارا مای گاویم‪:‬‬ ‫بیزارم از این جمهوری اسالمی کە بخواهد بە اندازەای سر سوزنی من را از شما برتار بداناد و بارادران شایعە ماا را‬ ‫در برابر برادران س ی ما از حقوق فردی و جمعی و آزادیهایی کە در مملکر وجود دارند‪ ،‬برتری طلای های را قایل‬ ‫شود‪ .‬در حالیکە حدودن اکثریر برادران س ی این را قاول نمودەاند‪.‬‬

‫‪59‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ ‪ -٥‬شما از حقوق برادران کورد می گویی‪ ،‬م ر حقوق آنان با برادران فارس‪ ،‬تر ‪ ،‬عارب‪ ،‬تارکمن و بلاوچ فارق‬‫دارد؟ م ر خواهان امتیاز بیشتر از ما هستید؟ فکار مای ک یاد ماا خواهاان امتیااز بیشاتر از شاما هساتیم‪ .‬نە در‬ ‫حقیقر‪ .‬گر ی ین اسر‪ ،‬پس دعوا برسر ییسر؟ مان علتای بارای اخاتالف و دعاوا نمای بیا م‪ .‬تاو فرماودە باودی‪:‬‬ ‫م توای جمهوری اسالمی نامشخە اسر‪ .‬اگر این حرف را شاپور بختیار زدە بود‪ ،‬کە گفتە باود‪ ،‬تعجاای نداشار‪.‬‬ ‫یاون وی از اسااالم اطالعای نداشاار‪ .‬ولاای شاما ماای دانیااد و از علماای اسااالمی هسااتید‪ ،‬ی اونە اساار کە برایتااان‬ ‫نامفهوم اسر‪.‬‬ ‫ م ر جمهوری اسالمی ییزی غیراز قدرت مردم بر مردم اسر کە بر اسااس ب یادهاا و آموزشاهای اساالم ب اا نهاادە‬‫شدە باشد؟ ما بر این باوریم‪ ،‬شما جدایی طلب نیستید‪ .‬ولی ایان را میدانیاد کە دشامن مشاتر ماا و شاما بە‬ ‫ت ریک احساسات نژادی می خواهد عمال" مملکر را تکە ک د و یا بە وضع قال بازگرداند کە هر دو بە زیانمان‬ ‫خواهد بود‪.‬‬ ‫ اگر خدای نخواستە روزی کوردستان از ایران جدا شاود‪ .‬ابتادا مشاکالت طاقار فرساا بارای بارادران کاورد و حتاا‬‫نابودی این قسمر عزیز خواهد بود‪ .‬دشمن ماسک فریب بەصورت میزند‪ .‬ولی شما فهمیادەتر از آنیاد کە صاورت‬ ‫زشر دشمن را در پشر ماسک نای ید‪ .‬آیا بهتر نیسار کوردساتان باا ایرانای مت اد و قدرتم اد باشاد تاا واحادی‬ ‫ضعیف و جدای از آن‪ ،‬یا واحد نیمە مستقل و درحال ج گ و ویرانی؟‬ ‫ ‪ -٣‬اصوال" میدانید کە در اسالم مسئلەی نژاد م لی از اعراب ندارد‪ ،‬و گفتار‬‫ پیغماران را در رد نژادپرستی همە بە یاد داریم‪.‬‬‫ رسوم حج و جمع شدن میلیونهاا مسالمان از هامەی نژادهاا‪ ،‬در آن مراسام بازرچ و در ردیاف هاای نمااز جماعار‪،‬‬‫درس بزرگی اسر برای همە‪.‬‬ ‫ در دنیااای امااروز مااا‪ ،‬اسااراییل را بەخاااطر مساائلەی نااژاد پرسااتی م کااوم میک اایم‪ .‬بااا آفریقااای ج ااوبی بەخاااطر‬‫سیاسر نژادپرستانەاشان ارتااطاتمان را قطع نمودیم‪ .‬فکر نمی ک یم با اطالعاتی کە از اسالم دارید‪ ،‬هیچ اە‬ ‫نمی خواهید مسئلەی نژادی را زندە ک ید‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪60‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ یرا؟ یون همەی ما مسلمان و در زیر یتر پریم اسالم و بە حکم ایرانی بودن نیز‪ ،‬اعضاای یاک کالاادیم‪ .‬اگار‬‫مسئلەی زباان و لاااس و حاق تعیاین سرنوشار خاود و ادارەء ما طقەی خودتاان ماورد ب اث باشاد‪ ،‬ای هاا مساایلی‬ ‫نیست د کە کسی مخالف آن باشد و با گفت و حل نشوند‪.‬‬ ‫با این حال انتظار دارم کە دگربار دسر بە دسر هم دهیم و در زیر یتر اساالم جماع شاویم و هامە باا هام‬ ‫ب ویم"آری" و مشر م کمی بە دهن تفکرات غلس و تفرقە اندازان بازنیم‪ .‬بادین طریاق گروهای بازرچ از علماای‬ ‫مذهای در فضای پر از اعتماد و تفاهم مشکالت را حل کردە و نقشەهای تفرقەافک انە را خ ثی می نمایم‪.‬‬ ‫ برادرت‪ :‬مکارم شیرازی‬‫ ‪ -‬روزنامەی اطالعات‪ ،‬سەش اە ‪ ٥ ،٠٥٣١/٠/٠١‬آوریل ‪-٠٢٥٢‬‬‫ رفراندم (همە پرسی)‬‫‪-‬‬

‫در روزهای ‪ ٠١‬و ‪ ٠٠‬فروردین ‪ ،)٠٢٥٢( ٠٥٣١‬برای نوع نظام جدید یک همە پرسای برگازار شاد‪ .‬آیار الالە‬ ‫خمی ی و همفکرانش "جمهوری اسالمی نە یک کلمە زیاد و نە یک کلمە کم" را در برناامەء رفرانادم قارار دادناد‪.‬‬ ‫پرسش طوری ت ظیم شدە بود میان جمهوری اسالمی و رمیم پادشاهی یکی انتخاب شاود‪ .‬اکثار مردماان ایاران بە‬ ‫جمهوری اسالمی رأی آری دادند‪ .‬ب ا بە آمار دولتی ‪ %١٢/١٢‬نتیجەی این همە پرسی بود‪.‬‬ ‫درکوردستان واجادین شارایس بەشاکلی هامە جااناە در رفرانادوم شارکر نکردناد‪ .‬یاون اساتاد شایخ عزالادین‬ ‫حسی ی‪ -‬یکی از رهاران برجستەی ملی‪ -‬مذهای آن زمان‪ ،-‬حازب دماوکرات کوردساتان (ایاران)‪ ،‬کاوملە راە آزادی‬ ‫زحمتکشان‪ -‬کە بعدا" بە کوملەء انقالبی زحمتکشان کوردستان ایران تغییار ناام داد‪ -.‬بە جمهاوری اساالمی ‪ -‬کە‬ ‫م توایی نامعلومی داشر‪ ،-‬رأی ندادند‪ .‬در نتیجە‪ ،‬اکثر مردم کوردستان در آن رفراندوم شرکر نکردند‪.‬‬

‫ پیش نویس قانون اساسی‬‫زمانی کە آ‪ .‬خمی ی در پاریس بود‪ ،‬د‪ .‬حسن حایای را بارای نوشاتن پایش ناویس قاانون اساسای ماأمور کاردە‬ ‫بود‪ .‬ن اماردە نیز با کمک‪ ،‬ناصر کاتوزیان‪ ،‬عادالکریم الهیجی‪ ،‬جعفر ل رودی‪ ،‬ب ی صدر و ناصر می ایی‪،‬‬

‫‪61‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫نوشتەای را آمادە کرد‪ .‬آنزمان سلطەی پهلوی دوم وجود داشار‪ .‬بعادا" در بهاار ‪،)٠٢٥٢( ٠٥٣١‬ایان نوشاتە در شاورای‬ ‫انقالب بە ریاسر د‪ .‬یداللە س ابی و شرکر و همکاری حسن حایاای‪ ،‬ناصار کاتوزیاان‪ ،‬عاادالکریم الهیجای‪ ،‬احماد‬ ‫صدر حاجی سید جوادی‪ ،‬ناصر می ایی‪ ،‬رضا زوارەای و سید م ماد خاام ەای‪ ،‬اصاالح و تکمیال گردیاد‪ .‬پاس از آن‬ ‫این برنامە باار دی ار در شاورای انقاالب مطارح و اصاالحاتی در آن صاورت گرفار و در آنجاا تصاویب شاد‪ .‬نوشاتەی‬ ‫مصوبە بە قم فرستادە شد‪ ،‬تا نظرات "مراجع تقلید"‪ ،‬را بە همراه داشتە باشد‪.‬‬ ‫شماری از اعضای شورای انقالب همچون‪ :‬طالقانی‪ ،‬بهشتی‪ ،‬رفس جانی‪ ،‬مهدوی ک ای‪ ،‬م ماد جاواد بااه ر‪ ،‬علای‬ ‫خااام ەای‪ ،‬م‪ .‬عاازت الاالە سا ابی و مصااطفا کتیرایاای تأکیااد داشاات د کە آن طاارح بە هاامە پرساای (رفراناادم) مااردم‬ ‫گذاشتە شود‪ .‬ولی شماری دی ر همچون‪ :‬بازرگان‪ ،‬یداللە س ابی‪ ،‬ب ی صدر‪ ،‬هاشم صااغیان‪ ،‬ابراهیم یزدی‪ ،‬صدر‬ ‫حاج سید جوادی‪ ،‬با توجە بە وعدەهای آ‪ .‬خمی ی در مورد تشکیل مجلس مٶسسان تأکید داشات د‪ .‬بادین خااطر کە‬ ‫قانون اساسی روند دموکراتیک خود راپیمودە و در مجلسی کە از نمای دگان ملر تشکیل گردیدە‪ ،‬طرح پیش هادی را‬ ‫بررسی ک د و بعدن بە همە پرسی ب ذارند‪.‬‬ ‫در آن پیش نویس ضامن ایا کە ب ثای از والیار فقایە نااود‪ ،‬بلاکە باا تاوجە بە اصال ساوم و پاانزدهم ‪ ،‬آرای‬ ‫عمومی ب یان حکومر و قدرت ملی از آن مردم بود‪ .‬اسالمی بودن نظام ازطریق شورای ن هاان اعمال میشد‪.‬‬ ‫ م سن کدیور‪ ،‬حکومر واالیی‪ ،‬تهران نشر نی‪ ،‬یان سوم‪ ،٠٥٥١ ،‬ص ‪-٠١٢‬‬‫همچ ین در اصل پ ج نوشتە شدە بود‪ :‬در جمهوری اسالمی ایران‪ ،‬همەی اقوام‪ ،‬مثل‪ :‬فارس‪ ،‬تاور ‪ ،‬کاورد‪ ،‬عارب‪،‬‬ ‫بلوچ‪ ،‬تورکمن و نظایرشان‪ ،‬حقوق برابر و همسانی دارند‪ .‬کسی بر کسی دی ر برتری ندارد‪.‬‬ ‫ ویب سایر عااس امیر انتظام‪-‬‬‫از دیدگاههای متفاوت شاورای انقاالب کە بە آنهاا اشاارە شاد‪ ،‬بە پیشا هاد آ‪ .‬طالقاانی تشاکیل مجلاس خارگاان‬ ‫قانون اساسی پذیرفتە شد کە نمای دگان آن بەشیوەای استانی انتخاب شوند‪.‬‬ ‫مجلس خارگان قانون اساسی‬

‫‪62‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫"مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسالمی یا همان مجلس مٶسسان‪ -‬یهارم‪ -‬پس از پیروزی انقاالب در‬ ‫پی انتخابات تاریخ ‪ ٠٢‬مرداد ‪ ،٠٥٣١‬در روز ‪ ٢١‬مرداد ‪ ٠٥٣١‬با ‪ ٥٣‬نمای دە تشکیل شد‪ .‬ریاسر آن بعهدەی آیر اللە‬ ‫م تظری بود‪ .‬وظیفەی آن بررسی نهایی قانون اساسی‪ ،‬برای تصویب توسس مردم بود"‪.‬‬ ‫ ویکی پدیا‪-‬‬‫در ‪ ٠٢‬مرداد‪ ،)٠٢٥٢( ٠٥٣١‬نتایج انتخابات مجلس خارگان قانون اساسی اعالم شد‪.‬‬ ‫آ‪.‬طالقانی‪ ،‬آ‪ .‬م تظری‪ ،‬آ‪ .‬موسوی اردبیلی‪ ،‬ابوال سن ب ی صدر‪ ،‬د‪ .‬عااس شیاانی‪ ،‬م یاژە گرجای‪ ،‬د‪ .‬علای گلازادە‬ ‫غفوری‪ ،‬آ‪ .‬بهشتی‪ ،‬م‪ .‬عزت اللە س ابی و م مد علی عرب‪ ،‬از تهران بە آن مجلس راە یافت د‪ – .‬علی اکار هاشمی‬ ‫رفس جانی کە در لیسر جمعیر روحانیر مااارز قام و فاداییان اساالم باود‪ ،‬خاود را ناامزد نکاردە باود‪ .‬احازاب یاپ‬ ‫‪ %١‬در آن مجلس حضور داشت د‪.‬‬ ‫ روزنامەی کیهان ‪-٠٥٣١/٣/٠١‬‬‫الزم اسر گفتە شود کە‪ ،‬زنادە یااد د‪ .‬عاادالرحمان قاساملو – از اساتان آذربایجاان غربای (ارومایەی ک اونی از‬ ‫نظاار بخشاای ازج اااش مااردم کااورد)‪ ،-‬بع ااوان اولااین نمای اادە‪ -‬کە الئیااک بااود‪ -‬ات خاااب شااد‪ .‬ولاای متأساافانە بە وی‬ ‫اجازەی حضور در مجلس خارگان قانون اساسی را ندادند‪.‬‬ ‫همچ ین حازب جمهاوری اساالمی هماراە احازاب همردیاف و پشاتیاانانش در آن مجلاس‪ ،‬اکثریار کرسای هاا را در‬ ‫اختیار داشر‪ .‬نقطەی با اهمیر در تغییر سرنوشر ساز‪ ،‬قیام ملر های موجود در ایران این باود کە یاک روز بعاداز‬ ‫انتشار متن پیش نویس قانون اساسی در روزناامەی کیهاان‪ ،‬آیار الالە خمی ای از قشار روحاانی‪ ،‬روشا فکر‪ ،‬علماای‬ ‫اسالمی خواسر‪ ،‬پیش نویس را بررسی و درمدت یک ماە مهلر دادە شدە‪ ،‬هریە بە نفع اسالم و باا جمهاوری اساالمی‬ ‫سازگار اسر‪ ،‬با اهمیر بدان د و در روزنامەها م تشر ک د‪.‬‬ ‫پاس از ایاان ب اث بااود کە پدیادی والیاار فقایە‪ ،‬توسااس آ‪ .‬گلپای اانی و آ‪ .‬نجفاای مرعشای و کسااان دی ار غیاار‬ ‫روحانی نیز بەمیان آمد و اهمیر زیادی پیدا کرد‪ .‬پس از آنکە آیر اللە م تظری در نماز جماعەی تهاران‪ ،‬درباارەی‬ ‫والیر فقیە ص ار کرد‪ .‬حزب جمهوری اسالمی نیز هم در مراسم نماز جمعە و هم در مجالس و م افل‪ ،‬با شعار و‬

‫‪63‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫قطع امەهاا مساایر را آماادە نمااود و در نشسار هااای مجلاس خارگااان نیاز‪ ،‬باارایش فعالیار نمااود و آنارا بەتصااویب‬ ‫رساند‪.‬‬ ‫پس از تصویب قانون اساسی‪ -‬در آذر ماە ‪ -٠٥٣١‬و فاجعەی والیر فقیە و کم م توا کردن اکثر ب ادهای قاانون‬ ‫اساسی‪ ،‬آ‪ .‬خمی ی در پاسخ‪ ،‬پرسش روزناامەی لوموناد در ماورد نظاام جمهاوری اساالمی گفار‪ :‬جمهاوری فارم و شاکل‬ ‫حکومر اسر و اسالم و قوانین الهیات‪ ،‬م توای این فرم د‪.‬‬ ‫ صف ەی نور ج ‪ ،٣‬ص ‪-٠١٢‬‬‫ولی فقیە‬ ‫پس از تأسیس جمهوری اسالمی در ایران و با توجە بە ای کە مجلس خارگان قانون اساسای کە ‪ ٣٢‬تان از آناان‬ ‫ بە گفتەی کاربدستان حزب جمهوری اسالمی‪ ،-‬مجتهد بودند و اکثریر کرسی های این مجلس نیز‪ ،‬در اختیار ایان‬‫حزب بود‪ .‬در آذرماە ‪ ٠٥٣١‬والیر فقیە بە مردمان ایران ت میل شد‪ .‬اولین فرد مملکر رهاری ماذهای اسار کە ناام‬ ‫او را "ولی فقیە"‪ ،‬نهادند‪ .‬اولین ولی فقیە آیر اللە خمی ی بود‪.‬‬ ‫در اصل پ جم قانون اساسی در دورەی اول‪ -‬تا سال ‪ ،-٠٥١١‬نوشتە شدە بود‪ ":‬در زمان غیار حضرت ولی عصر‬ ‫"علای الاالە تعااالی فاارجە" در جمهااوری اسااالمی ایااران و والیاار اماار و اماماار برعهاادەی فقاایە عااادل و باااتقوی‪ ،‬آگاااە‬ ‫بەزمان‪ ،‬شجاع‪ ،‬مدیر و مدبر اسر کە طاق اصل یکصد و هفتم عهدەدار آن می ردد‪".‬‬ ‫بخش ششم‬ ‫انتخابات اولین دورەی ریاسر جمهوری در تاریخ ایران‬ ‫ب ران سازی جدید‬ ‫اولین دورەی انتخابات مجلس شورای ملی‬ ‫اختالف حزب جمهوری اسالمی با ب ی صدر‬

‫‪64‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫گستر قدرت حزب جمهوری اسالمی‬ ‫بخشی از کارنامەی حزب جمهوری اسالمی‬ ‫انتخابات اولین رئیس جمهوری در تاریخ ایران‬ ‫اولین دورەی انتخابات رئیس جمهوری‪ -‬کە در ‪ ٣‬بهمن ‪ ،)٠٢١١( ٠٥٣١‬برگزار شد‪ ،-‬با تاوجە بە اصال صاد و‬ ‫پانزدهم قانون اساسی‪ ،‬ت ها مردان شیعەی اث ا عشری میتوان د‪ ،‬کاندیدای ریاسر جمهوری شوند‪.‬‬ ‫بەهمین خاطر اسار کە زناان‪ ،‬غیار ماذهای هاا‪ ،‬شایعیان‪ ،‬غیار از ‪ ٠٢‬اماامی‪ ،‬سا ی هاا‪ ،‬زردشاتیان‪ ،‬کلیمیاان‪،‬‬ ‫مساای ی هااا و غیاارە نماای توان ااد‪ ،‬نااامزد آن مقااام شااوند‪ .‬ی ااین بااود کە در ایاان دورە‪ ،‬رقاباار اصاالی میااان ساازمان‬ ‫مجاهدین خلق ایران و حزب جمهوری اسالمی دور میزد‪.‬‬ ‫مسعود رجوی کە کاندیدای مجاهدین خلق بود‪ ،‬بە بهانەی رأی مثار ندادن بە قانون اساسی‪ ،‬ازساوی آ‪ .‬خمی ای‬ ‫رد صالحیر شد‪.‬‬ ‫در درون حجااا نیااز اخااتالف باار ساار نامزدهااا بوجااود آمااد‪ .‬جمعیاار روحانیاار ماااارز‪ -‬کە در میااان آنااان اکثاارن‬ ‫آخوندهای قدرتم دی کە در حاکمیر و نزدیک بە آن بودند؛ از ب ی صدر پشتیاانی کردند‪ .‬شماری هم در ابتدا از‬ ‫جالالدین فارسی جاناداری نمودند‪ .‬ولی یون او "ایرانی االصال" نااود و ماادر‬

‫افغاانی باود‪ ،‬زیار فشاار مجااور بە‬

‫استعفا گردید‪ .‬نام اصلی وی‪ ،‬حکمر اللە باران یشمە اسار‪ .‬بعادن کساانی کە از فارسای پشاتیاانی مای کردناد‪ ،‬بە‬ ‫سوی حسن حایای متمایل شدند؛ ولی ناکام ماندند‪.‬‬ ‫رفسا جانی ایاان مساائلە را ای ااونە ت لیاال کااردە اساار کە‪ :‬در زمااان اولااین انتخابااات ریاساار جمهااوری اگاار ماای‬ ‫توانستتیم نامزد داشتە باشیم‪ ،‬اجازە نمی دادیم مسئلەی ب ی صدر و "فت ە" هاایش اتفااق بیفتاد‪ .‬کاندیادای اصالی‬ ‫ما آ‪ .‬بهشتی بود‪ .‬ولی وقتی قرار بود‪ ،‬روحانیون نامزد نداشتە باش د‪.‬‬ ‫کاندیداهای دی ری کە در مقابل ب ی صدر قرار داشت د عاارت بودنداز‪ :‬سید احمد مدنی‪ ،‬کاظم سامی‪ ،‬صاادق‬ ‫قطب زادە‪ ،‬صادق طااطاایی‪ ،‬داریو فروهر‪ ،‬حسن حایای‪ ،‬م مد مکری‪ -‬کە کورد شیعە بود‪.-‬‬

‫‪65‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ب ران سازی جدید‬ ‫برای تصویب قانون اساسی بخش والیر فقیە و اختیاراتش‪ ،‬مخالفی یون آ‪ .‬طالقانی را از سار راە برداشات د‪.‬‬ ‫وی در نوزدهم شهریور ماە‪ ،‬بەطرز مشکوکی‪ -‬احتماال"قتل های پ هاان"‪ ،‬زنادگی را بادرود گفار‪ .‬و در بیسار و یکام‬ ‫شهریور ماە‪ ،‬پدیدەی شوم والیر فقیە را بە تصویب رساندند‪.‬‬ ‫سفارت آمریکا را تسخیر و آنرا النەی "جاسوسی" نامیدند‪ .‬آ‪ .‬خمی ی آنرا "انقالب دوم" نام گذارد‪ .‬دانشاجویان‬ ‫پیرو خس امام کە بعدا بە دفتر ت کیم وحدت تغییر نام دادند‪ ،‬یکی از بازی ران اصلی آن ب ران‪ ،‬بودند‪.‬‬ ‫بدین ساب دولر موقر‪ ،‬عمل دانشجویان را نپاذیرفر و بەع اوان اعتارا‬

‫اساتعفا داد‪ .‬در نتایجە نهضار آزادی‬

‫تضعیف گردید‪ .‬آ‪ .‬خمی ی از آنان خواسر کارشان را ادامە دادند‪ .‬ولی پاس از آن حاادثە‪ ،‬بیشاترین قادرت بەدسار‬ ‫شماری از روحانیون شورای انقالب افتاد‪.‬‬ ‫اولین دورەی انتخابات مجلس شورا‬ ‫در شرایطی متفاوت تر از انتخابات قالی و آرامش نسای در داخال ایاران‪ ،‬روناد اولاین انتخاباات دورەی جدیاد‬ ‫مجلس شورای ملی در اسف د ماە ‪ ،٠٥٣١‬انجام گرفر‪.‬‬ ‫حملە بە کوردستان کە مدت سە ماە بەشکلی بسیار خونین و اشغال رانە جریان داشر‪ ،‬شکسر خورد و آتش باس‬ ‫برقرار شدە بود و آ‪ .‬خمی ی "حق ادارەی امور داخلی بە کوردها" را پذیرفتە باود‪ .‬اولاین رئایس جمهاور‪ -‬آقاای ب ای‬ ‫صدر‪ ،-‬انتخاب شدە بود‪ .‬احزاب و سازمانهای سیاسی با دیدگاههای متفاوت فعال بودند‪.‬‬ ‫حزب دموکرات کوردستان ک رەی یهارم خود را‪ ،‬در شهر مهاباد‪ -‬پایتخر جمهوری‬ ‫کوردستان‪ ،-‬بعد از سی وسە سال برای بار دوم‪ ،‬برگزار کرد‪ .‬حزب برای اولاین باار بە حازب دماوکرات کوردساتان‬ ‫ایران (حدکا)‪ ،‬تغییر نام داد‪ .‬کوملەی انقالبی زحمتکشان کوردستان ایران‪ ،‬و سازمانها و افراد مساتقل دی اری نیاز‬ ‫در کوردستان و در آن انتخابات شرکر کردند‪ .‬در سایر نقاط دی ر ایران نیز وضع تا حدودی بر همین م وال بود‪.‬‬ ‫با توجە بە دادەهای حزب جمهوری اسالمی (حجا)‪ ،‬ترکیب اولین مجلس شورا بدین گونە بود‪:‬‬

‫‪66‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٠‬حجا‪ ،‬همچون ج احی مذهای بە پشتیاانی آ‪ .‬خمی ی اکثریر کرسی های مجلس را در اختیار گرفر‪.‬‬ ‫‪ -٢‬نهضر آزادی‪.‬‬ ‫‪ -٥‬ج اح ب ی صدر کە بەنام "دفتر هماه ی مردم و رئیس جمهور" و فراکسایونهای همردیاف و گروههاای دی ار هام‬ ‫بودند‪.‬‬ ‫‪ -٣‬نمای دگان مستقل‪ ،‬یپ و حزب دموکرات کوردستان ایران‪ -‬بە خاطر قاول نداشتن نظام اعتاارنامەهایشاان لغاو‬ ‫گردید‪.‬‬ ‫شایان ذکر اسر کە کاربدستان جدید‪ ،‬نتاایج مارحلە اول را خدشاەدار کردناد‪ .‬بە قاول ساازمان مجاهادین خلاق‬ ‫تقلب کردند‪ .‬در کوردساتان نیاز‪ ،‬جمعای از نمای ادگان م تخاب ماردم را کە از اعضاای برجساتە و رهااران حادکا یاا‬ ‫نزدیکان این حزب بودند‪ ،‬بە مجلس راە ندادند‪.‬‬ ‫اگر نتایج حقیقی در همەی نقاط ایران‪ ،‬همان د کوردستان‪ ،‬هماان رأیهاایی کە در صا دوق اناداختە شادە باود‪،‬‬ ‫خواندە میشدند و م تخاین بە مجلس شورای ملی راە میافت د؛ و فضای موجود حفظ میشد‪ ،‬ترکیب مجلسی متعاادل و‬ ‫م تخب واقعی مردمان موجود در ایران‪ ،‬شکل می گرفر‪ .‬مشکالت و نابرابری ها و ستم ها بە خانە گفت و مای رفار‪.‬‬ ‫فراکسیونهای احزاب در مجلس شکل می رفر و دیالوچ و گفت و جای ج گ و‬ ‫خونریزی در جریان می بود و شاید وقایع‪ ،‬جور دی ری رقم میخوردند‪.‬‬ ‫م اع دی ری ترکیب مجلس اول را بدین گونە نقل می ک د‪:‬‬ ‫‪ -٠‬فراکسیون ائتالفی بزرچ (ج اح مذهای)‪ ٣١ ،‬کرسی‪.‬‬ ‫‪ -٢‬فراکسیون نهضر آزادی و هم اندیشان‪ ٢١ ،‬کرسی‪.‬‬ ‫‪ -٥‬دفتر هماه ی ب ی صدر و همفکرانش ‪ ٥٥‬کرسی‪.‬‬ ‫‪ -٣‬مستقل ها ‪ ٠٠٣‬کرسی‪.‬‬

‫‪67‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ لیلی صدر‪ ،‬مجلس اول زیر سایەی یهار ج اح سیاسی‪ ،‬سایر پ جرە‪-‬‬‫رفس جانی در این بارە می گوید‪ :‬بعد از انتخابات ریاسر جمهوری خودمان را جمع و جاور کاردیم و در انتخاباات‬ ‫مجلس برندە شدیم‪ .‬فکر ک ید اگر ب ی صدر مجلس را هم برندە می شد‪ ،‬با ک رەهایی کە درسر کردە بود‪ ،‬فات ە‬ ‫انقالب خواندە می شد‪ .‬حزب توانسر مجلس را در اختیار ب یرد و در حقیقر این قوە‪ ،‬م ور ادارەی مملکر گردید‪.‬‬ ‫ گفت وی رفس جانی‪-‬‬‫شایان ذکر اسر در ‪ ٥٠‬تیرماە ‪ ،)٠٢١١( ٠٥٣٢‬با تصویب مصوبەای در مجلس شورای ملی‪ ،‬نام آن مجلس بە شاورای‬ ‫اسالمی تغییر دادە شد‪.‬‬ ‫اختالف حجا با ب ی صدر‬ ‫حزب جمهوری اسالمی در اولین گام با ب ی صدر بر سر معرفی نخسر وزیر بە مجلس شورا‪ ،‬اختالف پیادا کارد‪ .‬ایان‬ ‫حزب می خواسر فردی از اعضای خود را بە نخسار وزیاری برسااند‪ .‬یاون رفسا جانی باا ‪ ٠٣١‬رأی مثاار بە ریاسار‬ ‫مجلس اول انتخاب شدە بود‪ .‬ب ی صدر هم دیدگاە و عملکردهای این حزب را نمای پسا دید و تاال‬

‫مای کارد فاردی‬

‫کە بە تفکرات او نزدیک اسر‪ ،‬بە نخسر وزیری ب مارد؛ کە تا حدودی شکسر مجلس برایش جاران شود‪ .‬وی نخسر‬ ‫احمد خمی ی را پیش هاد نمود‪ .‬آ‪ .‬خمی ی اجازە نداد‪ .‬سپس ب ی صدر مصطفا میر سلیم‪ -‬کە عضو شورای حجا باود‪-‬‬ ‫‪ ،‬را بە مجلس معرفی نمود‪.‬‬ ‫ولی این حزب در تاریخ یهارم تیار مااە ‪ ،٠٥٣٢‬جاالل الادین فارسای را بە ب ای صادر معرفای نماود‪ .‬ب ای صادر‬ ‫ناماردە را م اسب نمی دانسر و حجا هم میر سلیم را برای آن پسر بە صالح نمای دانسار‪ .‬اختالفاات باس بازرچ و‬ ‫مسئلەی نخسر وزیر‪ ،‬با اهمیر ترین ب ث روز شد‪.‬‬ ‫با مشورت و گفت وهای آشکار و پ هان هیئتی سە نفرە مأموریر یافر‪ ،‬میان ی د نفار یکای را پیشا هاد نمایاد‪.‬‬ ‫آنان م مد علی رجایی ‪ -‬کە عضو حجا ناود‪ ،‬ولی ایدەهای آنرا قاول داشر‪ ،-‬معرفی کردند‪ .‬هری د ب ی صادر وی‬ ‫را خو نداشر‪ ،‬اما بە او ت میل گردید!؟‬

‫‪68‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫مجلس شورا ‪ ٠١‬مرداد ‪ ٠٥٣٢‬با ‪ ٠٣٥‬رأی مثار‪ ،‬رجایی را بەع وان اولین نخسر وزیر جمهوری اسالمی‪ ،‬انتخاب کرد‪.‬‬ ‫ کتاب نهضر زنان مسلمان‪ ،٠٥١٠ ،‬ج اول‪ ،‬ص ‪-٢٥٠‬‬‫آ‪ .‬خمی ی در مورد نخسر وزیری بر این باور بود کە‪ :‬آقای رئیس جمهاوری بایاد کسای را بع اوان نخسار وزیاری‬ ‫برگزی د کە بە درد جامعەی اسالمی بخورد و مکتای عمل نماید واحکام اسالمی را صد درصد پیادە ک د‪ ،‬نە مسئلەی‬ ‫غیرە اسالمی و قومیر ها را مطرح نماید‪ .‬مکتای بودن اولویر اصلی وی بود‪.‬‬ ‫ بەنقل از سخ ان آ‪ .‬خمی ی در تلویزیون‪ ،‬گوگل‪ ،‬یوتیوب‪-‬‬‫ب ی صدر بر سر اعضای کابی ە با رجایی اختالف پیدا کرد‪ .‬در روز ‪ ٠٥‬شهریور کە رجایی بە مجلس معرفی می‬ ‫شااد‪ ،‬ب اای صاادر بە م اسااار کشااتار میاادان مالەی تهااران‪ -‬کە اساامش بە شااهدا تغییاار یااافتە‪ ،-‬از وضااعیر موجااود و‬ ‫اختالفات برسار برگزیادن نخسار وزیار ساخن راناد‪ .‬وگفار‪ :‬اقلیتای مشاغول بدسار گارفتن هامەی امکاناات سیاسای و‬ ‫نظامی بە م ظور از میان بردن اختیارات ریاسر جمهوری هست د‪.‬‬ ‫ج ااگ باای مع ااا و ویران اار ایااران و عااراق در ‪ ٥٠‬شااهریور ‪ ،)٠٢١١( ٠٥٣٢‬آغاااز شااد‪ .‬طرفهااای اخااتالف تصاایمم‬ ‫گرفت د‪ ،‬ج گ تالغاتی علیە همدی ر را متوقف ک د‪ .‬ولی مواضع خود را حفظ نمای د‪.‬‬ ‫آخرین روزهای پاییز و زمستان آن سال دو رویاداد‪ ،‬عللای بارای گساتر‬

‫بیشاتر اختالفاات‪ ،‬میاان ب ای صادر و‬

‫همفکرانش از یک طرف و خس امامی ها‪ -‬کە برجستەترین آنها حجا بود‪ ،-‬ازطرف دی ر شدند‪.‬‬ ‫رویداد اول در پاییز بود‪ .‬دو نفر بە نامهای احمد سالمتیان‪ -‬نمای دی مجلس شورا از اصفهان‪ -‬و حسن الهاوتی‬ ‫نمای دی مجلس شورا و امام جمعەی رشر‪ ،-‬کە از طرفداران ب ای صادر بودناد‪ ،‬در شاهر مشاهد در ماورد وضاع ایاران‬ ‫ص ار کردند‪ .‬طرفداران ب ی صدر علیە حجا شعار دادند و طرفداران آن حزب نیز‪ ،‬با تظاهرات و شاعار بە آناان‬ ‫پاسخ گفت د‪.‬‬ ‫پس از آنکە سخ ان ناماردگان در روزنامەی انقالب اسالمی بە صاحب امتیازی ب ی صادر‪ ،‬یاان شاد‪ ،‬اختالفاات‬ ‫عمیقتر گردید‪ - .‬زمانی کە ب ی صدر در شورای انقالب بود و پسر حکومتی نداشر‪ ،‬در ‪ ٥١‬خرداد ‪ ،٠٥٣١‬اولین‬

‫‪69‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫شمارە انقالب اسالمی را م تشر کرد‪-.‬‬ ‫در آن روزنااامە ریاساار جمهااوری‪ ،‬در بخااش" کارنااامەی رئاایس جمهااور" رویاادادهای روزانە را م تشاار ماای کاارد‪.‬‬ ‫مخصوصااەن اختالفااات ج احهااای درون حکااومتی را بە مااردم گاازار م ای داد‪ .‬ایاان روزنااامە از شاامارەی ‪ ٣٣٥‬مم ااوع‬ ‫االنتشار‪ ،‬و بعدا از سوی دادستان انقالب اسالمی تهران تعطیل گردید‪.‬‬ ‫ب یادگرایااان حجااا‪ ،‬افااراد زیااادی را در تهااران و قاام و مشااهد بە دفاااع از روحانیاار‪ ،‬بە خیابانهااا کشاااندند و‬ ‫بازارهای آن شهرها را بست د‪.‬‬ ‫رویداد دوم‪ ،‬سخ رانی ب ی صدر بە م اسار سالیاد زندەیاد د‪ .‬م مد مصدق‪ ،‬در ‪٠٣‬‬ ‫اسف د ‪ )٠٢١٠( ٠٥٣٢‬بود‪ .‬وی سە ساعر دربارەی وضعیر مملکر ص ار کرد‪.‬‬ ‫ب ای صاادر در مااورد حجااا و رویادادهای آن زمااان‪ ،‬درکتااابی بەنااام‪ ،‬خیاناار بەامیاد ماای نویسااد‪ :‬قااال از ریاساار‬ ‫جمهوری حجا‪ ،‬من را بەع وان کمیتەی مرکزی انتخاب کاردە بودناد‪ .‬بەعلار ترکیاب شاورای مرکازی و راهای کە آناان‬ ‫برگزیدە بودند‪ ،‬قاول نکردم‪.‬‬ ‫پس از گفت وی زیاد تصمیم بر این بود‪ ،‬آقایان طالقانی‪ ،‬م تظری و من اطالعیەی مشترکی را م تشار نماائیم‬ ‫و تقاضا ک یم طرفداران ملی‪ -‬اسالمی ها عموما" دریک جاهە گرد هم آی د‪ .‬آقای خام ەای موافق بود‪ .‬این پیش هاد‬ ‫را بە شورای مرکازی حیازبش باردە باود؛ ولای آنهاا باا حضاور بسایاری مخاالف بودناد‪ ،‬حتاا باا داریاو‬

‫فروهار کە‬

‫[قالەن] وزیر بود‪.‬‬ ‫ ص‪ ٥١ ،‬کتاب خیانر بە امید‪ ،‬ابوال سن ب ی صدر‪-٠٥١١ ،‬‬‫مارکسیسر ها و غیرە یپ ها بدون باور بە حکومر دی ی بەک ار‪ ،‬دیدگاههای معتقدان بە حجا نیز کە بەسااب‬ ‫مخالف رهاری و هژمونی آن حزب بودند‪ ،‬ک ار زدە مای شادند‪ .‬از آن زماان بە بعاد‪ ،‬تاال زیاادی نماودم تاا شااید‬ ‫بدون شرکر حجا‪ ،‬جاهەای کە نمایان ر سازماندهی راستین همە مردمی باشد‪ ،‬تشکیل دهم‪ .‬ولی قال از هامە آقاای‬ ‫خمی ی مخالفر نمود‪ .‬برعکس نظر من‪ ،‬از من درخواسر نمود کە از "گروههای نامطلوب" بخصوص جاهەی ملی‪،‬‬

‫‪70‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫جاما (جاهەی آزادیخواە مردم ایران)‪ ،‬مجاهدین خلق و ‪ ....‬را نفی ک م‪.‬‬ ‫ناراحتی های فکری در اوج خود بود‪ .‬هر دو طرف عکس العمل نشاان دادناد‪ .‬طارفین خاوانش جادی از وضاعیر‬ ‫موجود نداشت د کە با توجە بە آن عملای انجاام گیارد‪ .‬توانائیهاا بیشاتر در راە اختالفاات صارف مای گردیاد‪ .‬ج اگ‬ ‫تالیغاتی و ج گ از راه م سە و یوماغ نیز درگرفر و دایرەی عمل دادگاههای انقاالب از آن زماان بە بعاد گساتردتر‬ ‫شدند و آزادیها بەسوی م اق رفت د‪.‬‬ ‫ م اع پیشین‪ ،‬ص ‪-٥٠‬‬‫ب ی صدر همچ ین می نویسد‪ :‬حزب جمهوری اسالمی هم بەع وان پوششی سیاسای "نهادهاای انقالبای" را بارای ناوعی‬ ‫رابطە میان رهاری‪ ،‬حزب و نهادها درسر کرد و هم برای بدسر آوردن نهادهاای قادرت م ادرج در قاانون اساسای‪،‬‬ ‫تال می کرد‪ .‬مثل شورای عالی قضایی‪ ،‬مجلس و شورای ن هاان کە اهداف اولیە بودند‪.‬‬ ‫در انتخابات مجلس شورا با همکاری آقای خمی ی و نهادها و از راههایی بەشیوەی تقلب و فریاب‪ ،‬اکثریار آنارا‬ ‫تصاحب کردە و شورای عالی قضایی را بدسر گرفت د و بەعلر مطرح کردن "اسالم فقیاه"‪ ،‬و "اساالم ب ای صادر" و‬ ‫نزدیکی یپ ها با ب ی صدر و ای کە دیر یا زود با مجاهدین ائتالف می ک د‪ ،‬باا پافشااری خمی ای نخسار وزیار و‬ ‫کابی ە را زیر سلطەی خود گرفت د‪ .‬برای این هدف شروع ج گ با عراق‪ ،‬کمک خوبی برای آنان بود‪.‬‬ ‫ همان م اع‪ ،‬ص ‪-٣١‬‬‫باتوجە بە سخ ان ب ی صدر حجا‪ ،‬روحانیر و آ‪ .‬خمی ی از روزهای بعد از سارن ونی رمیام پهلاوی دوم‪ ،‬گاام بەگاام‬ ‫هم نهادهای رهاری خاص خود را ایجاد کردند و هم برای تصاحب و اسالمی کردن نظام اقادام کردناد‪ .‬و مکانهاای‬ ‫مهم اداری و نظامی را بە روحانیون با اختیارات گستردە م ول نمودند‪ ،‬یا بوسیلەی نمای دگیهای ولی فقیاه ک تارل‬ ‫کردند‪.‬‬ ‫گستر قدرت حزب جمهوری اسالمی‬ ‫پس از سومین دورەی ریاسر جمهوری‪ -‬در مهر ‪ ،-)٠٢١٠(٠٥١١‬و در اختیار گرفتن پسر ریاسر جمهوری از سوی‬

‫‪71‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫یک روحانی‪ ،‬بزرگترین دستاورد حزب جمهاوری اساالمی باود‪ .‬هام آ‪ .‬خمی ای را راضای نمودناد کە رئایس جمهاور یاک‬ ‫روحانی باشد؛ و هم بیشترین قدرت را بدسر آوردند‪.‬‬ ‫خام ەای‪ -‬کە دبیرکل حزب هم بود‪ ،-‬از ج اح راسر حزب جاناداری می کرد‪ .‬وی نمی خواسار میار حساین موساوی‬ ‫نخسر وزیر باشد‪ .‬ولی پشتیاانی آ‪ .‬خمی ی از موسوی‪ ،‬خام ەای را نایار بە پاذیر وی کارد‪ .‬هری اد ج ااح یاپ‬ ‫کە همفکر و مت د موسوی بودند‪ ،‬در کابی ە حضور پررن ای داشات د‪ .‬مخصوصاەن کساانی مثال‪ :‬بهازاد نااوی و م ماد‬ ‫سالمتی‪ -‬از رهاران مجاهدین ابقالب اسالمی‪ -‬و‪....‬‬ ‫در حدود ‪ ١‬سال و ‪ ١‬ماە نخسر وزیری میرحسین موسوی‪ ،‬حازب جمهاوری اساالمی رهااری اصالی ادارەی جمهاوری‬ ‫اسالمی ایران را در اختیار داشر‪ .‬الزم اسر اشارە شود غیار از مادتی کە ب ای صادر‪ -‬از نایمەء دوم بهمان ‪ ٠٥٣١‬تاا‬ ‫خرداد ‪ ،٠٥١١‬حدود ‪ ٠٥‬مااە‪ ،-‬رهااران ماذهای در ایاران‪ ،‬بیشاترین قادرت مخصوصاا" فرمانادهی کال قاوا را بعهادە‬ ‫داشت د‪.‬‬ ‫بخشی از کارنامەی حزب جمهوری اسالمی‬ ‫حزب جمهوری اسالمی از تشکیل تا ان الل‪ ،‬تأثیر فراوانی در عرصەی سیاسی‪ -‬اجتماعی ایران داشر‪ .‬بخشی از‬ ‫اعمال این حزب عاارت بودند از‪:‬‬ ‫‪ -٠‬روزنامەء جمهوری اسالمی‪ -‬همچون ارگان حزب جمهوری اسالمی‪ -‬در سالهای اولیەی پس از انقالب نقش مهمی در‬ ‫حذف‪ ،‬حزب تودە‪ ،‬لیارالها و ب ی صدر و همفکرانش در عرصە فعالیر ها داشر‪.‬‬ ‫ روزنامەی جمهوری اسالمی‪ ،٠٥١٠/٠١/٢‬ص‪-٠‬‬‫‪ -٢‬ایان حاازب در برنامەریزیهاا و اجاارای مراساام روز کاارگر‪ ،‬روز زن‪ ،‬پشااتیاانی از دانشااجویان پیارو خااس امااام در‬ ‫رویداد مهمی یون‪" :‬النەء جاسوسی" [سافارت آمریکاا]‪ ،‬شارکر در همەپرسای تعاین ناوع نظاام‪ ،‬شارکر در انتخاباات‬ ‫مجلس خارگان قانون اساسی و انتخابات دورەی اول مجلس شورای اسالمی نقش مهمی داشر‪.‬‬ ‫این حزب در تشکیل و راەاندازی شاخەهای مطاوعاتی‪ ،‬کارگری‪ ،‬دانشجویی‪ ،‬زنان‪ ،‬مه دسان‪ ،‬پزشکان و‬

‫‪72‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫سازماندهی تشکیالتی برای گستر دستاوردهای انقالب‪ ،‬تال فراوانی نمود‪.‬‬ ‫این حزب نقش برجستەای در تصویب ب ادهای اقتصاادی و قضاایی و بخصاوص اصال ‪ ٠٠١‬و قادرت والیار فقایە‬ ‫داشر‪.‬‬ ‫ م مد حسین بهشتی‪ ،‬عملکرد یک سالەی حزب جمهوری اسالمی صف ات ‪ ٠‬تا ‪– ٢١‬‬‫حزب جمهوری اسالمی اولاین ک ارەی خاود را در اردیاهشار ساال ‪ ،)٠٢١٥( ٠٥١٢‬در اردوگااە بااه ر در نزدیکای‬ ‫م زل آ‪ .‬خمی ی برگزار کرد‪.‬‬ ‫حزب جمهوری اسالمی برای برک اری دولر موقر بازرگان و حذف ریاسر جمهوری ب ی صدر‪ ،‬نقش اصالی و راهااردی‬ ‫را بە پشتیاانی آ‪ .‬خمی ی ایفا کرد‪.‬‬ ‫همچ ین در سرکوب تشکل های یاپ اساالمی(ساازمان مجاهادین خلاق ایاران ‪ ،‬و یاپ غیار اساالمی (حازب تاودەء‬ ‫ایران و سازمان یریک فدایی ‪ -‬با همەی شاخەهایش‪ ،)-‬نقش اصلی را برعهدە داشر‪.‬‬ ‫بخش هفتم‬ ‫سازمان مجاهدین انقالب اسالمی‬ ‫انجمن حجتیە در جمهوری اسالمی‬ ‫دانش اە و اهمیر آن‬ ‫دفتر ت کیم وحدت‬ ‫مختصری از برنامە و اساس امەی دفتر ت کیم‬ ‫شورای عمومی‬ ‫شورای مرکزی‬

‫‪73‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫اشغال کردن سفارت آمریکا در تهران‬ ‫اختالف ت کیم وحدت با حزب جمهوری اسالمی‬ ‫ورود دفتر ت کیم بە سیاسر‬ ‫سازمان مجاهدین انقالب اسالمی‬ ‫همچ انکە قال از پیروزی قیام خلقهای ایران در مورد ‪ ٥‬گروە کویک اسالمی نوشتە شد‪ ،‬پس از پیروزی‪ ،‬آنان‬ ‫در ‪ ٠١‬فروردین ماە ‪ ،)٠٢٥٢( ٠٥٣١‬تشکلی را بەنام سازمان مجاهدین انقالب اسالمی تأسیس نمودند‪.‬‬ ‫یکی از ب یان ذاران ایان تشاکل آقاای حساین فادایی مای گویاد‪ :‬در زماان تشاکیل گاروە توحیادی بادر و ساازمان‬ ‫مجاهدین‪ ،‬از روحانیر الهام گرفتیم‪ .‬ب یاد فعالیار ماا حزبای نااود‪ .‬روحانیار‪ ،‬مکتاب اساالم و هیئار اماام حساین‪،‬‬ ‫راه مای ما بود‪.‬‬ ‫ مجاهدین انقالب اسالمی تا مجاهدین انقالب اسالمی ایران‪ ،‬مصاحاە بهمن ‪-٠٥١٥‬‬‫با توجە بە این سخ ان‪ ،‬باا انادکی اخاتالف ‪ ٥‬گاروە اساالم خاواە مخاالف رمیام شااە در ایاران‪ ،‬ایان ساازمان را‬ ‫ب یان گذاردند‪ .‬هری د قالەن ارتااط آن ی انی باهم نداشت د‪ .‬ولی بعدن با ادامەی فعالیر "اسالم انقالبی" و باور‬ ‫بە والیر فقیه و رهاری آ‪ .‬خمی ی‪ ،‬آنان را بەهم نزدیک کرد‪.‬‬ ‫نوشتەی دی ری در این بارە می نویسد‪ :‬امام خمی ی کە در اواخر مهر ماە ‪ ،٠٥٣٥‬مسئلەی وحدت گروه های فعال‬ ‫را مطرح نمود‪ ،‬گفتەی وی را مال قرار دادە و آن هفر گروە در یهار مورد با هم ائتالف کردند‪.‬‬ ‫‪ -٠‬تأسیس حکومر اسالمی‬ ‫‪ -٢‬رهاری آ‪ .‬خمی ی‬ ‫‪ -٥‬ماارزەی مسل انە‬ ‫‪ -٣‬مخالفر با سازمان مجاهدین خلق ایران‪ ،‬بەخاطر تغییر ایدئولومیک‪.‬‬

‫‪74‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ شکل گیری مجاهدین انقالب اسالمی پدید آورندەی‪ ،‬جلیل درویشی‪-‬‬‫این ‪ ٥‬گروە عاارت بودند از‪:‬‬ ‫‪ -٠‬گروە "امر واحدە"‪ ،‬سال ‪ ٠٥٣٣‬با جدا شدن از سازمان مجاهدین خلق ایران‪ ،‬تشکیل شاد کە رهااری آنارا‪ ،‬بهازاد‬ ‫ناوی برعهدە داشر‪.‬‬ ‫‪ -٢‬گروە "توحیدی بدر"‪ ،‬حسین فدایی‪.‬‬ ‫‪ -٥‬گاروە "توحیاادی صااف"‪ ،‬م ماد بروجااردی‪ ،‬ساالمان صاافوی‪ ،‬اکاار تراباای‪ ،‬حساان صاادقی‪ ،‬م مااد عطریااان فاار‪ ،‬از‬ ‫اعضای اصلی آن بودند کە در تهران و اصفهان فعال بودند و با م مد م تظری ارتااط داشت د‪.‬‬ ‫‪ -٣‬گروە "فالح"‪ ،‬م مد م تظر قائم‪ ،‬حسن م تظر قائم و مرتضا الویری‪.‬‬ ‫‪ -٣‬گروە"فلق"‪ ،‬مصطفا تاج زادە‪ ،‬حسن واعظی از اعضای دانشجویان آمریکایی آن بودند‪.‬‬ ‫‪ -١‬گروە "م صوورون"‪ ،‬در سال ‪ ٠٥٣٣‬از ی د حوزەی فعال شهرهای اهواز‪ ،‬خرمشهر‪ ،‬و دزفول تشکیل شد‪ .‬غالم سین‬ ‫صفایی دزفولی‪ ،‬م سن رضایی‪ ،‬م مد باقر(عاداللە) ذوالقادر و علای شامخانی‪ ،‬شاماری از اعضاا و ب یان اذاران آن‬ ‫گروە بودند‪.‬‬ ‫‪ -٥‬گروە "موحدین"‪ ،‬حسین علم الهادا و همفکارانش آنارا در اهاواز‪ ،‬تشاکیل دادناد‪ .‬یکای از کارهایشاان کشاتن "پال‬ ‫گریم"‪ -‬مستشار آمریکایی‪ -‬بود؛ کە بەنام "اعدام انقالبی"‪ ،‬آن عمل را انجام دادند‪.‬‬ ‫اولین شورای همااه ی ایان تشاکل‪ ،‬م ماد ساالمتی‪ ،‬صاادق ناوروزی‪ ،‬مرتضاا الاویری‪ ،‬م ماد بروجاردی‪ ،‬م ماود‬ ‫بخش دە‪ ،‬م مد باقر ذوالقدر و م سن ت ویلدار بودند‪.‬‬ ‫افراد مٶثر و تأثیرگذار در زمان تشکیل این سازمان عاارت بودند از‪ :‬بهزاد‬ ‫ناوی‪ ،‬م سن مخملااف‪ ،‬فریدون وردی نژاد‪ ،‬علیرضا شاجاعی فار‪ ،‬پرویاز قرباانی‪ ،‬م سان رضاایی‪ ،‬علای شامخانی‪،‬‬ ‫م سن آرمین‪ ،‬عادال سین روح االمین‪ ،‬حسن زیاایی نژاد‪ ،‬سعید حجاریان‪ ،‬حسین علم الهدا‪ ،‬م مد‬

‫‪75‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫م تظر قائم‪ ،‬مصطفا تاجزادە‪ ،‬حسین واعظی‪ ،‬م مد عطریان فر و حسن صادقی‪.‬‬ ‫این سازمان در روزهای آغازین پیروزی قیام بەنام "ج اش ملی مجاهدین"‪ ،‬دفاتری را در سراسر کشور گشود‪ .‬و‬ ‫در میان جوانان مشغول عضوگیری شد‪ .‬بعدا" نام مجاهدین انقالب اسالمی را برگزید و بەطریق نیمە مخفی و مسلح‬ ‫فعالیر نمود‪.‬‬ ‫ سازمان نامشروع مجاهدین انقالب اسالمی ایران‪ ،‬سایر والیر‪-‬‬‫همچ ین نوشتەی دی ری غیراز کسانی کە بەع وان گروە ب یان ذار اسامی آنان ذکر شد؛ نامهاایی یاون‪ :‬مرتضاا‬ ‫الویری‪ ،‬ذوالقدر‪ ،‬م مد بروجاردی‪ ،‬علای عساکری‪ ،‬م ماد ساالمتی‪ ،‬هاشام آقاا جاری‪ ،‬م سان ساازگارا‪ ،‬بصایر زادە‪،‬‬ ‫صادق نوروزی و مشایخی را هم ع وان کردەاسر‪.‬‬ ‫ وطن امروز‪ ،‬شمارەء ‪ ،٣٥١‬ص ‪-٠١‬‬‫اعضای مجاهدین انقالب اسالمی در تشکیل کمیتەهای انقالب و سپاە پاسداران انقالب اسالمی‪ ،‬اطالعات نخسار‬ ‫وزیری و اطالعات ارتش‪ ،‬نقش برجستەای داشت د‪ .‬بەهمین دلیل رشد صعودی این سازمان در بادنەء اجرایای باعاث‬ ‫شد‪ ،‬فضایی بوجود آید کە آنان ماندگار شوند‪.‬‬ ‫ سایر والیر‪-‬‬‫این سازمان هم با سپاە پاسداران و هم بە شاکل ساازمان یاافتەء حزبای در یاور بە کوردساتان و بلویساتان‪،‬‬ ‫نقش مهمی ایفاا کردناد‪ .‬م ماد بروجاردی‪ -‬یکای از فرمانادهان ساپاە کە در درگیاری در شارق کوردساتان (کوردساتان‬ ‫ایران)‪ ،‬در نزدیکی مهاباد در میان روساتاهای اگریقاا و خااتون بااغ و جاادەء اصالی مهابااد – میانادوآب کشاتە‬ ‫شااد‪ .‬و صاایاد شاایرازی – سااره گ ارتااش و فرماناادەء قرارگاااە هماازە‪ -‬کە بەشاایوەای مشااکو در تهااران در نزدیکاای‬ ‫م اازلش کشااتە شااد و ساازمان مجاهاادین خلااق ایااران (ساامخا) قااتلش را بە عهاادە گرفاار؛ از اعضااای ارشااد سااازمان‬ ‫مجاهدین انقالب (سما) بودند‪.‬‬ ‫همچ ین در کوردستان‪ ،‬تشکلی را بەنام "پیشمرگان مسلمان کورد"‪ ،‬از سوی این سازمان و با امکانات سپاە‬

‫‪76‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫پاسداران تشکیل شد‪ .‬آناان کشاتار‪ ،‬اذیار و آزار‪ ،‬شاک جە و اعادام فعاالین کاورد‪ ،‬اعام از مادنی و غیارە مادنی‪ ،‬و‬ ‫اعمال ضد انسانی و ضد ملی را انجام دادند‪.‬‬ ‫دراین بارە حسین فدایی مای گویاد‪ :‬باا صاالحدید مسائوالن عاالی سیاسای‪ ،‬ساازمان مجاهادین انقاالب‪ ،‬شااخەی‬ ‫نظامی انقالب بود‪ .‬و حزب جمهوری اسالمی تشکیالتی فراگیر و عمومی بود کە خدمات فراوانای بە انقاالب نماودیم‪.‬‬ ‫کودتاهایی کە ممکن بود روی ده د را کشف کردە و خ ثا می نمودیم‪ .‬اکثر افرد ما در ی د جا کار میکردیم‪ .‬بارای‬ ‫نمااونە‪ :‬ماان همزمااان در کمیااتە‪ ،‬سااپا و سااازمان بااودم‪ .‬در درگیااری بااا کسااانی کە تفکاار جاادایی طلااای داشاات د؛ در‬ ‫کوردستان و بلویستان‪ ،‬سازمان خیلی فعال بود‪.‬‬ ‫زندان اوین را سازمان ما ادارە می کرد‪ .‬شهید قل اار و ‪ ٥‬نفار دی ار بارای آماوز‬

‫مسالمانان افغاانی بە آن کشاور‬

‫رفت د‪.‬‬ ‫ مصاحاەی حسین فدایی‪ ،‬م اع قالی‪-‬‬‫فعالیر با اهمیر دی ر آزادیخواهانەی این سازمان‪ ،‬مخالفر با تفکر لیارالی بود‪ .‬مرتضا الاویری‪ -‬عضاو شاورای‬ ‫مرکزی این تشکل می گویاد‪ :‬در زماان ریاسار جمهاوری ب ای صادر‪ ،‬ایان ساازمان غیاراز مخالفار باا نااماردە و ج ااح‬ ‫لیارال‪ ،‬کار دی ری انجام نمی داد‪.‬‬ ‫ دولر و انقالب‪ ،‬م مد حیدری‪ ،‬روزنامەی ایران شمارەء ‪ ٥٠ ،٢٠١٢‬تیر ‪-٠٥١٠‬‬‫شروط اولیە برای عضاوگیری در ایان ساازمان‪ ،‬پیاروی نماودن از والیار فقیاه و آ‪ .‬خمی ای و باورداشاتن بە صادور‬ ‫انقالب اسالمی بود‪.‬‬ ‫ وطن امروز م اع قالی‪-‬‬‫تعدادی از فعالین مجاهدین انقالب‪ ،‬از آ‪ .‬خمی ی تقاضا کردە بودند کە‪ ،‬برای نظارت و راه مایی‪ ،‬نمای دەی خاود را‬ ‫بە سازمان بفرستد‪ .‬راستی کاشانی کە آنزمان حجر االسالم بود و اک ون آیار الالە اسار‪ ،‬نمای ادەی آ‪ .‬خمی ای در ایان‬ ‫سازمان بود‪.‬‬

‫‪77‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫راستی کاشانی سال ‪ ٠٥١١‬در شهرساتان کاشاان متولاد شاد‪ .‬از اعضاای مدرساین حاوزەی علایمەی قام و مسائوالن‬ ‫عالی این حوزە اسر‪ .‬عضو مجلس خارگان دورەهاای اول و دوم رهااری باود و در آساتانەی پیاروزی قیاام ملار هاای‬ ‫موجود در ایران‪ ،‬تا حدودی فعالیر داشر‪.‬‬ ‫در سال ‪ ٠٥٣٥‬مسئلەی پیروی از آ‪ .‬خمی ی را بەطور جدی مطرح کرد و یکی از معتمدان وی شد‪ .‬بدین جهر بود کە‬ ‫در ی د پسر حکومتی مسئولیر های باال را عهدەدار شد‪ .‬یکی از آنان نمای دی آ‪ .‬خمی ی در ساازمان مجاهادین انقاالب‬ ‫اسالمی بود‪.‬‬ ‫ سایر های گوگل‪ ،‬ویکی پدیا‪ ،‬دانش امەی آزاد‪-‬‬‫دیری ن ذشر کە در رابطە باا روز جهاانی کاارگر و ساالروز مارچ د‪ .‬علای شاریعتی و نمای ادگی آ‪ .‬خمی ای در ایان‬ ‫سازمان‪ ،‬اختالفاتی بروز کرد‪ .‬ولی بەدستور آ‪ .‬خمی ی بەنایار باهمدی ر بطور موقر ساز کردند‪.‬‬ ‫در ‪ ٠١‬شهریور ‪ ٠٥١١‬و دو روز بعد از انفجار دفتر نخسار وزیاری‪ ،‬م سان رضاایی در ظااهر اساتعفا داد و بە ساپاە‬ ‫رفر‪.‬‬ ‫در بعضی از نوشتەها و بخصوص در مصاحاەی حسین فدایی اشارە شدە کە در آن انفجار‪ ،‬کسانی شک داشات د کە‬ ‫مجاهدین خلق‪ ،‬ای کار را انجام دادە باش د‪ .‬ولی در مورد ساازمان مجاهادین انقاالب اساالمی تردیادهایی وجاود داشار‪.‬‬ ‫آنان از حسین تهرانی ‪ -‬کە بازجوی ش اختە شدەای بود‪ -‬و بهزاد ناوی مشکو بودند‪ .‬ناوی مخالفر شدیدی با راستی‬ ‫کاشانی – نمای دەی آ‪ .‬خمی ی ‪ ،-‬داشر و بیشتر مسئلەدار بود‪.‬‬ ‫بەقول فدایی‪ :‬ناوی در نشستی دوستانە‪ ،‬کە ب ثای بەمیاان آمادە‪ ،‬گفاتە باود‪ :‬همچ اانکە اماام درس خوانادە و از‬ ‫فقیە بە مجتهد ارتقا پیدا کردە اسر‪ ،‬ما هم در مسایل سیاسی مجتهدیم‪.‬‬ ‫بدین سوی بود کە مسئلەی ناوی آنقدر بزرچ نمایی شد کە‪ ،‬هاشامی رفسا جانی در نمااز جماعە از وی پشاتیاانی نماود‪.‬‬ ‫باتوجە بە این مشکوکیر بودکە کشمیری‪ -‬کە گویا عامال انفجاار باود‪ ،-‬اوایال لقاب شاهید بە وی دادە شاد‪ .‬ولای بعادن‬ ‫نامی از آن بردە نشد‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫تفکر نیروهای فقاهتی بەقول فدایی و نویس دەی مطلب "سازمان نامشروع مجاهدین انقالب اسالمی ایران" در سایر‬ ‫والیر‪ ،‬پروندەی ناماردگان‪ ،‬الزم اسر بەسر میز بازگردد‪ .‬یون آنزماان بەخااطر شارایس ویاژەی داخلای و خاارجی‪ ،‬آن‬ ‫پروندە بای انی شد‪.‬‬ ‫در ‪ ،٠٥١١ /٠٢ /٢٠‬آ‪ .‬خمی اای دسااتور داد‪ ،‬آن افاارادی کە در میااان نیروهااای انتظااامی موجودنااد‪ ،‬بایااد عضااو‬ ‫تشکیالتهای سیاسی نااش د‪ .‬ب ابراین دستور‪ ،‬شماری از اعضای مجاهادین انقاالب از آن ساازمان بیارون آمدناد و بە‬ ‫عضویر سپاە و دی ار نیروهاای انتظاامی درآمدناد‪ .‬بارای مثاال‪ :‬م سان آرماین و همفکارانش از بخاش نظاامی خاارج‬ ‫شدند‪ .‬این عمل تا حدودی سازمان را ضعیف کرد‪.‬‬ ‫در فروردین ‪ ،)٠٢١٢( ٠٥١٠‬در روزهای ‪ ٠٣‬تاا ‪ ،٠١‬نشسار عماومی ایان ساازمان یاا ک ارە برگازار شاد‪ .‬حجار‬ ‫االسالم راستی کاشانی گفر‪" :‬همە سپاهی شوید‪ .‬نمای دەی امام در سپاە‪ -‬حجر االسالم طاهری خارم آباادی‪ ،-‬نیاز‬ ‫این پیش هاد را پذیرفر‪ .‬ولی بهزاد ناوی مخالف بود‪".‬‬ ‫ مصاحاەی حسین فدایی ‪-٠٥١٠/٠١/٥١‬‬‫کسانی کە نمای دەی امام (راستی کاشانی) را قاول نداشت د از این سازمان بیرون‬ ‫رفت د‪ .‬گویا ‪ ٥٥‬نفر و بە ج اح یاپ م تساب بودناد‪ .‬ساە گاروە امار واحادە‪ ،‬نااوی و همفکارانش‪ ،‬فلاق‪ ،‬تااجزادە و‬ ‫رفقایش و فالح‪ ،‬الویری و هم نظرانش بەهم نزدیک بودند‪ .‬گروههای دی ر بیشاتر طرفادار رادیکالیسام و ت ادروی‬ ‫روحانیر و مخصوصەن آ‪ .‬خمی ی بودند‪.‬‬ ‫در میان ج اح راسر نیز‪ ،‬گروههای م صورون‪ ،‬کە کسانی مان د‪ :‬حسین فدایی‪ ،‬ذوالقدر‪ ،‬م سن رضایی و احمد‬ ‫توکلی بودند‪ ،‬در مورد سیاسر اقتصادی دولر میر حسین موسوی اختالف نظر داشت د‪ .‬م مد سالمتی‪ -‬وزیر کشاورزی‬ ‫کابی ەی اول و بهزاد ناوی‪ -‬وزیر مشاور در کابی ەی اول و وزیر ص ایع س ین در کابی ەی دوم بودند‪ .‬ناوی شارکر‬ ‫"پتروپاارس" دولتای را در ان لساتان در بخااش خصوصای ثاار کاارد و اختالفاات زیاادی را در پاای داشار‪ .‬آناان برساار‬ ‫قانون کار و مسئلەی اصالحات نظرات متفاوتی داشت د‪.‬‬ ‫همەی این موضوعات دال بر این بود کە افراد این سازمان در دولر و ادارەی کشور‪ ،‬قدرت زیادی داشت د‪ .‬ولی‬

‫‪79‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫گذشر زمان و واقعیر های متغیر در جهان و جامعەی ایران‪ ،‬نظرات ایادئولومیک و رفتاار مسائوالن دولتای‪ ،‬کساانی‬ ‫کە در این سازمان بودند را‪ ،‬تا حدودی از نظر فکری مت ول کرد‪.‬‬ ‫در این بارە م سن آرمین می گوید‪ :‬اولویر های موجود در سالهای اوایل انقالب و سرعر تغییرات‪ ،‬امکان ب ث و‬ ‫دیاالوچ در میااان مااا وجاود نداشاار‪ .‬باادین دلیال بعااد از ‪ ٢‬تااا ‪ ٥‬ساال‪ ،‬از گذشاار انقااالب باا مسااایل جدیاادی روباارو‬ ‫شدیم‪ ....‬آن ات اد و هم فکریهای قالی‪ ،‬موقتی بود و و نمی توانسر پاسخ وی ضرورتهای بعدی باشاد‪ .‬سارانجام‬ ‫اختالفات در سازمان سر بر آورد‪.‬‬ ‫ [روزنامە] ی انتخاب ‪-٠٥٥٢/٥/٥١‬‬‫بدین طریق سازمان مجاهدین انقالب اسالمی بە سە بخش یپ‪ ،‬راسر و نظامی تقسیم شاد؛ کە بعادا" درباارەی‬ ‫آنها ص ار خواهد شد‪.‬‬ ‫انجمن حجتیە در جمهوری اسالمی‬ ‫پس از همەگیر شدن قیام و پیدایش پیروزی انقالب‪ ،‬انجمن دیار سساتی شاد‪ .‬نیروهاای آماوز دیادەا بە ساە‬ ‫گروە تقسیم شدند‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫گروە اول‪ :‬با انقالب همراە شدند‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫گروە دوم‪ :‬بیطرف بودند‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫گروە سوم‪ :‬م تقد انقالب شدند‪.‬‬

‫ علیا نسب‪ ،‬سید ضیا الدین‪ ،‬جریانش اسی انجمن حجتیە‪ ،‬علوی نیک‪ ،‬قم‪ ،‬زالل کوثر‪ ،٠٥١١ ،‬ص ‪-.٢١‬‬‫پس از پیروزی قیام ملار هاای ایاران و بەتااریخ ساپاری حکومار پادشااهی و ت میال جمهاوری اساالمی‪ ،‬انجمان‬ ‫تال کرد‪ ،‬در اساس امەی خود تغییراتی ایجاد نماید‪ .‬و با جمهوری اسالمی (ج‪ .‬ا‪ ،).‬بەطریقی هماه گ شود‪ .‬ولی‬ ‫آ‪ .‬خمی ی آنانرا قاول نداشر‪ .‬یون آنان اعتقادی بە حاکمیر اسالمی نداشت د‪.‬‬

‫‪80‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫بە قول آ‪ .‬خزعلی‪ -‬کە مدتی عضو شورای ن هاان بود‪ ،-‬همراە آ‪ .‬ربانی شیرازی پیش آ‪ .‬خمی ای رفاتە و از وی‬ ‫تقاضا می نمای د کە از ‪ ٥١‬هزار کادر انجمن حجتیە و تشکیالت سراسری آنان بر علیە‪ ،‬فعالیر های مارکسیسر ها‬ ‫بهرە گیرند‪ .‬یون آنان هم اطالعاات بسایاری در ماورد اساالم دارناد‪ ،‬هام علایە مااارزە باا بهائیار ‪ ٢٣‬ساال تجاربە‬ ‫دارند‪.‬‬ ‫ راە تودە‪،‬شمارە ‪-٠٢١‬‬‫ولی آ‪ .‬خمی ی پیش هاد ناماردگان را قاول نکرد‪.‬‬ ‫همچ ین وزن این انجمان طاوری باود کە‪ ،‬از آن تقاضاا شاد‪ ،‬در ماورد قاانون اساسای نظار خاود را ب ویساد‪ .‬بە‬ ‫گفتەی آ‪ .‬مطهری بە نقل از سید م یر الدین حسی ی‪ -‬کە نمای دەی مجلس خارگان قانون اساسای باود‪ ،-‬مای گویاد‪:‬‬ ‫در آستانەی انتشار پیش نویس قانون اساسای کە بەوسایلەی حسان حایاای و ابوال سان ب ای صادر آماادە شادە باود‪،‬‬ ‫ازطرف مطهری هم از انجمن تقاضا شدە بود‪ ،‬کە آنان نیز پیش نویسی آمادە ک د‪ .‬انجمان نیاز ایان کاار را انجاام‬ ‫داد‪.‬‬ ‫ خاطرات سید م یرالدین حسی ی‪ ،‬تهران‪ ،‬مرکز اس اد انقالب اسالمی‪ ،‬ص ‪-٢٣١‬‬‫مرتضا مطهری همکار نزدیک انجمن حجتیە بود‪ .‬و اکثر سخ رانهایش را از تریاون آنان انجام می داد‪ .‬و بخشی‬ ‫از نوشتەهایش‪ ،‬توسس آن انجمن یان شدە بود‪.‬‬ ‫"انجمن حجتیە قال از انقالب‪ ،‬تاز جادایی دیان از سیاسار را پی ارانە ادامە مای داد و بعاد از پیاروزی انقاالب‬ ‫تال‬

‫کرد پسر های کلیدی و مهم را بدسر گیرد؛ کە اسالمیون ب یادگرا‪ ،‬بەشدت با آنان مخالفر کردناد‪ .‬پاس از‬

‫انقالب در مرکز ساوا دسر بردە‪ ،‬و اکثر اس اد مرتاس با خودشان را از بین بردند‪".‬‬ ‫ سایر جهان امروز‪-‬‬‫غیراز شیخ حلای‪ ،‬سید رضا آل رسول‪ ،‬سید م مد حساین حصاار‪ ،‬ساید حساین ساجادی‪ ،‬غاالم حسای ی ساجادی‪،‬‬ ‫غالم حسی ی‪ ،‬حاج م مد تقی تاجر‪ ،‬از رهاران و فعالین اجرایی انجمن بودند‪.‬‬

‫‪81‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ سایر پاتوق‪-‬‬‫دانش اە و اهمیر های آن‬ ‫از زماانی کە دانشا اە تهاران در سااال ‪ ،٠٥٠٥‬تأسایس گردیاد‪ ،‬دانشا اە مثاال پای ااهی علمای‪ ،‬سیاسای‪ ،‬روشا فکری‪،‬‬ ‫اهمیر فراوانی در میان جوامع ایران پیدا کرد‪ .‬قشر ت صایل کاردە هام بارای موقعیار صا فی خودشاان و هام بارای‬ ‫تغییاارات در جااامعە‪ ،‬بااا حاکمیاار مساائلە داشاات د‪ .‬تفکاار و عقایااد یااپ و عاادالر خواهااانە کە بە وساایلەی اسااتادان‬ ‫دانش اە‪ ،‬بخصوص در قسمر های قانون‪ ،‬سیاسر و علوم انسانی مورد ب ث بود‪.‬‬ ‫در سال ‪ ٠٥٠١‬دست یری شماری از استادان و دانشاجویان کە‪ ٣٥‬نفار بودناد و بعادن نیاز بە هماان – ‪ ٣٥‬نفار‪،-‬‬ ‫معروف شدند‪ ،‬اهمیر مسئلەی دانشجویی و اختالف با حاکمیار را برجساتەتر کارد‪ .‬دادگااهی آناان و کشاتن د‪ .‬تقای‬ ‫اراناای‪ -‬یکاای از نخا ااان ایراناای کە در کشااور آلمااان دکتاارای فیزیااک اتماای خواناادە بااود و اسااتاد برجسااتە و توانااای‬ ‫دانش اە بود‪ ،-‬پس از ساپری کاردن ‪ ٢‬ساال از زنادانیش‪ ،‬مسائلەی دانشاجو و دانشا اە بە مخالفار جادی تاری میاان‬ ‫حکومر‪ ،‬دانشجو و استادان تادیل شد‪ .‬مجلەی وزین دنیا کە ارانی و همفکرانش م تشر مای کردناد‪ ،‬تاأثیر فراوانای‬ ‫در تفکر ت صیل کردەها داشر‪.‬‬ ‫در شااهریور ‪ ،)٠٢٣٠( ٠٥٢١‬پهلااوی اول (رضااا شاااە)‪ ،‬بە خاااطر طرفااداری از آلمااان‪ -‬در ج ااگ دوم جهااانی‪،-‬‬ ‫بەوسیلەی کشورهای متفق (شوروی سابق‪ ،‬آمریکا‪ ،‬و بریتانیا) از حاکمیار خلاع شاد و بە جزیارەی ماوریس در کشاور‬ ‫آفریقای ج وبی تاعید گردید‪.‬‬ ‫زندانیان سیاسی آزاد گریدند‪ .‬اکثریر گروە ‪ ٣٥‬نفر با یپ رایان دی ری حزب تودەی ایاران را در ‪ ٠١‬مهار ‪٠٥٢١‬‬ ‫تأسیس کردند‪ .‬از آنزمان بە بعد دخالر دانشجویان در سیاسار‪ ،‬بەخااطر نااود آزادی و فعالیار آزادانەی احازاب و‬ ‫سازمانهای سیاسی پررنگ تر شد‪.‬‬ ‫مدت ‪ ٠٢‬سال در ایران (‪ ٠٥٢١‬تا ‪ )٠٥٥٢‬و وجود فضایی نساتا" بااز و رویادادهای سیاسای بخصاوص تشاکیل دو‬ ‫حکومر م لی ( دولر ملی آذربایجان و جمهوری کوردستان) و اثرگذاری آنان در جوامع خودشان و ماندگاری هر کدام‬ ‫از آنان در ذه یر مردمانشان و همچ ین ت میل شدن نخسر وزیری د‪ .‬م مد مصدق بر حاکمیر پهلوی دوم (م مد‬

‫‪82‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫رضا شاە)‪ ،‬و تأسیس دانش اە تاریز‪ ،‬مسئلەی دانشجویان و دخالار آناان در سیاسار و پیشارفر آگااهی در جاامعە‬ ‫بیشتر از پیش شد‪.‬‬ ‫کودتای ارتش بە پشتیاانی آمریکا و ان لستان‪ -‬در ‪ ٢١‬مرداد ‪ ،- )٠٢٣٥(٠٥٥٢‬و برسرکار آوردن دوبارەی پهلوی‬ ‫دوم فراری از ایاران و ج ایاات سالطەی کودتاایی و م ااکمەی ناعاادالنە د‪ .‬مصادق؛ در روز شاانزدهم آذر آن ساال‪،‬‬ ‫رویداد مهمی در دانش اە تهران در زمان سفر ریچارد نیکسون‪ -‬معاون وقر رئیس جمهور آمریکا‪ ،-‬بە ایران رخ داد‪.‬‬ ‫دانشجویان بە بهاانەی اساتقرار نیروهاای نظاامی در م اوطەی دانشا اە پلای تک یاک‪ ،‬نارضاایتی خاود را اباراز‬ ‫داشت د و بە کالسهای درس نرفت د‪ .‬آنان مورد حملەی نظامیان قارار گرفت اد و بسویشاان تیرانادازی شاد‪ .‬درنتایجە‬ ‫سە تن بەنامهای ق دیی‪ -‬طرفدار جاهەی ملی‪ ،-‬شریعر رضوی و بزرچ نیا‪ -‬ازطرفداران حزب تودە‪ ،-‬کشتە شدند‬ ‫و عدەای زخمی و شماری نیز دست یر شدند‪.‬‬ ‫آن واقعەی خونین بەنام "روز دانشجو" نام ذاری شد‪ .‬هرسالە یاد آن روز و جان باختەگانش گرامای داشاتە مای‬ ‫شود‪ .‬رمیم شاە در مدت ‪ ٢٣‬سال حاکمیر کودتایی‪ ،‬هیچ اە نتوانسر سا ر نارضاایتی دانشا اهها را‪ -‬کە تعدادشاان‬ ‫هم زیاد شدە بود‪ ،-‬بەطور کلی مهار نماید‪.‬‬ ‫پس از بەشکسر کشاندن رفرم ‪ ،)١٥-٠٢١١( ٣٢-٠٥٥١‬از طارف پهلاوی دوم و کاربدساتانش از ساویی و فعالیار‬ ‫یریکاای و مساال انەی متااأثر از ج اااش هااای مساال انەی ویت ااام‪ ،‬کوبااا و الجزایاار و‪ ....‬از سااویی دی اار‪ ،‬برآماادن دو‬ ‫سازمان مجاهدین خلق‪ -‬در ‪ -٠٥٣٣‬و سازمان یریک های فدایی خلق‪ -٠٥٣٢-‬از دل دانش اه ها را بدناال داشر‪.‬‬ ‫پرواضح اسر کە بعد از کودتا‪ ،‬دانشجویان ایرانی در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی (آمریکاا و کاناادا)‪،‬‬ ‫نیز علیە استاداد و سرکوب رمیم شاە خیلی فعال بودند و ک فدراسیون دانشجویان پای اە مهم ج اش مقاومر ج اش‬ ‫دانشجویی در خارج و پشتیاان ج اش دانشجویی در داخل نیز بود‪.‬‬ ‫در اوج قیام مردمان ایران بخصوص پس از مهر ماە ‪ ،)٠٢٥١( ٠٥٣٥‬دانش اهها و مدارس قلعەهاای مهام اعتراضاات‬ ‫بودند‪ .‬بەهمین خاطر دانش اە تهران "س ر آزادی" بەحساب می آمد‪.‬‬

‫‪83‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫دفتر ت کیم وحدت‬ ‫پس از ‪ ٢٢‬بهمن و آزادی نسای در ایران برای مدتی کوتاە فعالیر های سیاسی و فره ای درمیاان دانشا اهیان‬ ‫گستر‬

‫یافت د‪ .‬حاکمیر و جامعە بەسوی وضعیتی نوین گاام برمای داشات د‪ .‬ترکیاب زنادانیان سیاسای در ‪ ٥‬ساالەی‬

‫دهەی پ جاە در رمیم شاە‪ ،‬تغییر کرد‪ .‬دانشجویان یا ت صیل کردگان دانش اهی و روحانیون بیشتر شدند‪.‬‬ ‫با توجە بە تاریخ دانش اە‪ -‬کە تا حدودی ذکار شاد‪ -‬مساائل سیاسای و تشاکیل شاماری از تشاکالت و گروههاای‬ ‫سیاسی موجود در ایران و درون دانش اهها یالش بران یاز شادند‪ .‬بەهماین خااطر در فضاای جدیاد کە دانشا اه هاا‬ ‫مرکز مهم سیاسر شدند‪ ،‬سازمانهای سراسری هم بە اشکال گوناگون خود را سازمان دادە بودند‪.‬‬ ‫سە تشکل پر طرفدار بەنامهای دانشجویان پیش ام‪ -‬اعضا و هواداران یریک های فادایی‪ -‬ساازمان دانشاجویان‬ ‫مسلمان‪ -‬طرفداران و اعضای مجاهدین خلق‪ -‬و دانشجویان دموکرات‪ -‬طرفداران حزب تودە‪ -‬در دانش اه هاا فعالیار‬ ‫های یشم یری داشت د‪.‬‬ ‫دانشجویان اسالم رای دی ر نیز کە از دهەی ‪ ٢١‬بەاین سو در یاریوب "انجمن های اسالمی" با توجە بە وضعیر‬ ‫موجود فعال بودند‪ .‬هری د آنان بیشترین تالششان برعلیە گروههای یاپ باود‪ .‬ولای در دهەی ‪ ٣١‬بخصاوص در ساال‬ ‫‪ ٠٥٣٥‬با بیشتر مطرح شدن آ‪ .‬خمی ی بەع وان رهار ج اش این بخش از دانشجویان مسلمان فعال تر شدند‪.‬‬ ‫در تابستان ‪ ٠٥٣١‬تعدادی از نمای دگان شاخەی دانشجویی اسالمی دیداری با "امام‬ ‫خمی ی" انجام دادند و تشکیل یک ات ادیەی دانشجویی را با وی در میان گذاشت د‪ .‬او نیز از ایدەی آنان پشتیاانی‬ ‫نمود‪.‬‬ ‫ علی شکوری راد در مصاحاەای بەنام دیروز و امروز دفتر ت کیم وحدت‪-‬‬‫در مرداد ماە همان سال انجمن های اسالمی ‪ ٢٢‬دانش اە در دانش ا امیر کایر تهران جمع شدند و مطالب "اسالم‬ ‫ناب و خس امام" و ی ون ی تأثیرگذاری غرب و شرق و مخالفر با جریانات یپ و ملی گارا را در دانشا اهها ماورد‬ ‫ب ث قرار دادند‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫برنامە و اساس امەی اولیەی انجمن های اسالمی در تابستان ‪ ٠٥٣١‬آمادە شد‪ .‬اولین م تخااین ایان شاورا عااارت‬ ‫بودند از‪ :‬حایب اللە بیطرف‪ ،‬م سان میرداماادی‪ ،‬اباراهیم اصاغر زادە‪ ،‬ساید زادە‪ ،‬م ماود احمادی ناژاد‪ .‬ایان افاراد‬ ‫برای ادامەی کار "دفتر ت کیم وحادت انجمان دانشاجویی" را بارای خاود انتخااب کردناد‪ .‬آناان بە مالقاات آ‪ .‬خمی ای‬ ‫رفت د و از وی تقاضای نمای دەا را در تشکل مذکور نمودند‪.‬‬ ‫آ‪ .‬خمی ی از انتصاب فردی مشخە خوداری کرد‪ .‬آن افارادی کە باا وی دیادار کاردە بودناد لیساتی ‪ ٠٣‬نفارە را‬ ‫ارائە کردند و خواهان ‪ ٣‬نفر بودند‪ .‬خمی ی آنان را نزد علی خام ەای فرستاد‪ .‬سرانجام هاشامی رفسا جانی‪ ،‬م ماد‬ ‫مجتهد شاستری‪ ،‬ابوال سن ب ی صادر‪ ،‬موساوی خوئی هاا و علای خاام ەای شاورای نظاارت در دفتار ت کایم وحادت را‬ ‫ایجاد کردند‪.‬‬ ‫ کتاب خیانر بە امید‪-‬‬‫زنجیرە نشستهایی میان شورای نظارت و شورای مرکزی اول برگزار شد و دربارەی مسایل مختلف ص ار کردناد‪.‬‬ ‫در آن ب ث و گفت و تعایر "خس امام" بەمیان آمد‪.‬‬ ‫ م اع پشین‪-‬‬‫دانشجویان ت کیم بە سخ ان آ‪ .‬خمی ی گو می دادند و تفکار ت اد روانە و ب اران زای خاود را باا وی قااطی‬ ‫می نمودند و در نشستهای خود مورد ب ث و بررسی قرار می دادند‪ .‬این ب ث و برخوردها در یور و اشغال سفارت‬ ‫آمریکا و انقالب فره ی تأثیر بەسزایی داشر‪.‬‬ ‫مختصری از برنامە و اساس امەی دفتر ت کیم‬ ‫برنامە و اساس امەی دفتر ت کیم وحادت بارای اولاین باار در تابساتان ‪ ٠٥٣١‬تادوین شاد‪ .‬پاس از مادتی نایمە‬ ‫تعطیلی در سال ‪ ٠٥١١‬تکمیل تر و تصویب گردید‪ .‬سپس بە تأئید آ‪ .‬جوادی آملی‪ ،‬خام ەای و صانعی رسید و بە آ‪.‬‬ ‫خمی ی دادە شد‪ .‬وی نیز آن را قاول کرد‪.‬‬ ‫ب دهای تصوین شدەی اساس امەی ت کیم عاارت بودند از‪:‬‬

‫‪85‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫* اعتقاد بە اسالم مکتای‪.‬‬ ‫* اعتقاد بە اصول پ ج گانەی مکتب اسالم‪.‬‬ ‫* اعتقاد بە اسالم فقاهتی بەع وان مذهب راستین‪.‬‬ ‫* اعتقاد بە والیر فقیە بەع وان بازتاب اسالم راستین‪.‬‬ ‫* اعتقاد بە قانون اساسی و انقالب فره ی‪.‬‬ ‫باتوجە بە اساس امەی تصویب شدە این دفتر‪ ،‬شش کمیسیون داشر کە عاارت بودند از‪:‬‬ ‫‪ -٠‬تشکیالت‬ ‫‪ -٢‬آموز و ت قیقات‬ ‫‪ -٥‬تالیغات‬ ‫‪ -٣‬انقالب فره ی‬ ‫‪ – ٣‬حوزە و دانش اە‬ ‫‪–١‬جگ‬ ‫شورای عمومی‬ ‫این شورا از انجمن های اسالمی هر دانش اهی ‪ ٠‬تا ‪ ٥‬نفر را با توجە بە تعداد دانشجویان و عالی ترین نهااد‬ ‫اجرایی تشکیل شدە بود‪.‬‬ ‫‪ -‬گوگل‪ ،‬ویکی پدیا دانش امەی آزاد‪-‬‬

‫‪86‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫اشغال کردن سفارت آمریکا در تهاران پاس از تشاکیل اولایەی دفتار ت کایم و قاال از فعالیار هاای جادی ایان‬ ‫تشکل بود‪ .‬تعدادی از اعضای این تشکل بدناال سخ ان آ‪ .‬خمی ای در ماورد ‪ ٠٥‬آباان بە سافارتخانەی ماذکور یاور‬ ‫بردە و آنرا اشغال نمودند‪.‬‬ ‫آ‪ .‬خمی ی در پیام خود کە در روزهای ‪ ٢‬و ‪ ٠١‬آبانماە پخش شد تأکید فراوانی ما ای بار دشام ی آمریکاا کارد و‬ ‫آنرا بع وان توطئەگر علیە حکومر جدید ایران متهم کرد‪.‬‬ ‫روز ‪ ٠٥‬آبانماااە سااال ‪ ٠٥٣٥‬کە آ‪ .‬خمی اای از ایااران تاعیااد گردیااد در سااال ‪ ٠٥٣٥‬در همااان روز بەسااوی دانااش‬ ‫آموزانی ک ە برای هماسات ی باا دانشاجویان اعتصاابی و معتار‬

‫بە دانشا اە آمادە بودناد تیرانادازی شاد و عادەای‬

‫کشتە و زخمی شدند‪.‬‬ ‫س ا اریوی حماالە بە ساافارت آمریکااا نیااز در یااک سااال بعااد در همااان روز شااکل گرفاار‪ .‬ولاای باااتوجە بە متااون‬ ‫ک وانسیون های بین المللی‪ ،‬اگر رویدادی نااگوار بارای سافارت یاا ک ساول ریهای کشاوری در کشاور دی ار رخ دهاد‪،‬‬ ‫کشور میزبان مسئولیر حفاظر آنان را بر عهدە خواهاد داشار‪ .‬ولای متأسافانە در جمهاوری اساالمی تاازە تأسایس‬ ‫شدە‪ ،‬اکثر کاربدستانش اهدافشان را در تولید ناآرامی ها‪ ،‬توطئە و ج گ جستجو میکردند‪.‬‬ ‫بیشتر اعمال دولر موقر کە مغایر با تفکر روحانیر بخصوص آخوندهای ب یادگرا باود کە بارای آ‪ .‬خمی ای و‬ ‫همفکرانش قابال ت مال نااود‪ .‬در نتایجە در اعتارا‬

‫بە آن عمال نادرسار کە ضاد عارف دیپلماسای و حاق احتارام‬

‫متقابل بود‪ ،‬دولر موقر بعد از ‪ ٢‬ماە استعفا داد‪.‬‬ ‫رفتن شاە بە آمریکا بەخاطر حاد باودن مریضایش‪ ،‬تفکار تاوطئەی دانشاجویان ضاد امپریالیسار و پشاتیاانی‬ ‫بعدی بیر رهاری و بخصوص نام ذاری آن حملەی زشر از سوی آ‪ .‬خمی ی بە "انقالب دوم" وضعیر ایران را بەطرف‬ ‫فاز رویارویی سوق داد‪.‬‬ ‫پس از اشغال سفارت آمریکا کە ‪ ٥١‬تا ‪ ٣١‬نفر از دانشجویان ت کیم آنرا رهاری مای کردناد باا همکااری حجار‬ ‫االسالم موسوی خوئی ها در سفارت مستقر شادند‪ .‬در میاان آناان کساانی یاون‪ :‬م سان میار داماادی‪ ،‬اباراهیم اصاغر‬ ‫زادە‪ ،‬عااس عادی‪ ،‬معصومە ابتکار‪ ،‬حاتم قادری‪ ،‬م مد رضا خاتمی‪ ،‬م مود احمدی نژاد و‪ ....‬وجود داشت د‪.‬‬

‫‪87‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫آنان شورای دومی را هم تشکیل دادند کە سید عااس ناوی‪ ،‬علی وقاری و‪ ....‬بودند برای انجام کارهاای دی ار در‬ ‫دانش اهها از جملە‪ :‬مقابلە با تشکلهای سیاسی‪ -‬مدنی دانشجویان و غیرە اسالمیون ساازماندهی ک اد‪ .‬آناان طارح‬ ‫بستن دانش اهها بە بهاانەی "اساتقالل دانشا اهها" یاا بەمع ای واقعای تار "اساالمی کاردن دانشا اهها" را بە ع اوان‬ ‫تکمیل س اریوی فشار بر دانشجویان را اجرا کردند‪.‬‬ ‫بستن دانش اهها نیز بعد از پیام آ‪ .‬خمی ی بەم اسار نوروز ‪ ٠٥٣٢‬مورد توجە و تأکید قارار گرفار‪ .‬در بخشای‬ ‫از آن پیام ‪ ٠٥‬مادەای از "سالم سازی دانشا اهها‪ ،‬اساالمی کاردن آناان و وحادت حاوزە و دانشا اه"‪ ،‬ساخن بە میاان‬ ‫آمدە بود‪.‬‬ ‫پااس از آن پیااام اعضااای ت کاایم تشااویق شاادند بیشااتر از آ‪ .‬خمی اای سااٶاالتی را مطاارح نمای ااد کە نتاایجەا‬ ‫"انقالب فره ی" را بەبار آورد‪ .‬دستور دادە شد کە تا آخر خرداد ماە فعالیر در دانش اهها تمام شود‪.‬‬ ‫ولی از اوایل بهار ت کیم و انجمن اسالمی های همردیفش‪ ،‬حملەی خود را بر علیە دانشجویان دگراندیش آغااز‬ ‫کردند و دانش اهها بەسوی ط ش و ناآرامی و درگیری سوق دادە شد‪ .‬در نتیجە ت کیم و انجمن های اسالمی دی ر‪،‬‬ ‫با همکااری کاربدساتان اساالم سیاسای آناان را سارکوب کردناد‪ .‬پاس از آن عمال زشار و نادرسار دانشا اهها بساتە‬ ‫شدند‪ .‬ستاد "انقالب فره ی" تشکیل و "جهاد دانش اهی" تولید گردید‪.‬‬ ‫پس از بستن دانش اهها در تابستان ‪ ،٠٥٣٢‬دفتر ت کیم پایەهای خود را قوی کرد و تال برای تکمیل کردن‬ ‫اساس امەا‬

‫را شروع کرد‪ .‬برای کادر سازی و گستر‬

‫تشاکیالتی دورەهاای آموزشای و ت قیقااتی باا شارکر افاراد‬

‫متخصە را شروع کرد‪.‬‬ ‫بەهمین خاطر‪:‬‬ ‫* پشتیاانی از تشکیالت انقالبی ازطریق همکاری نیروهایش‪،‬‬ ‫* انجام دادان کارهای فکری‪ -‬فره ی در راستای تقویر تئوریک نظام‪،‬‬ ‫* سازمان دادن دانشجویان برای جاهەهای ج گ‪،‬‬

‫‪88‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫* تشکیل شورای موقر برای ادارەکردن دانش اهها و همکاری با بە جریان افتادن جهاد دانش اهی‪،‬‬ ‫* عضویر تعدادی از اعضای ت کیم در ستاد انقالب فره ی‪،‬‬ ‫مجموعە اقداماتی بودند کە تقویر سازمان دانشجویی دفتر ت کیم وحدت را رقم زد‪.‬‬ ‫اختالف ت کیم با حزب جمهوری اسالمی‬ ‫حزب جمهوری اسالمی همچ انکە ذکر شد‪ ،‬در زمستان ‪ )٠٢٥٢( ٠٥٣٥‬تأسیس شد‪ .‬وی بەطریقی خاود را مخاالف‬ ‫دفتر ت کیم می دانسر‪ .‬و میل داشر تشکیالت دانشجویی حزبی خود را داشتە باشد و دانش اهها را بەن اوی ک تارل‬ ‫نماید‪ .‬ولی ت کیم با حزب جمهوری اسالمی همکاری الزم را نکرد‪ .‬شورای مرکازی ایان تشاکل باا شااخەی دانشاجویی‬ ‫این حزب تضاد شدیدی پیدا کردند‪ .‬اختالفات بەحدی بود کە حزب جمهوری اسالمی بدون همکاری ت کیم بەشیوەی‬ ‫مستقل با انجمن های اسالمی دی ر برنامەهای خود را اجرا می کردند‪.‬‬ ‫در آن زمان دکتر حسن آیار دبیار سیاسای حازب جمهاوری اساالمی و نمای ادەی مجلاس شاورا – در دور اول‪ ،-‬ایان‬ ‫گمانە زنی را دامن زد کە انقالب فره ی بهانەای بەنفع گروە خاصی بود‪.‬‬ ‫ت کیم در این رابطە بیانیەی شدیدال ی علیە حزب جمهوری اسالمی م تشر نماود‪ .‬ایان رفتاار درحاالی باود کە‬ ‫ت کیم مخالف دعوت م ماد حساین بهشاتی باود‪ .‬افارادی در هار دو طارف خواهاان همکااری حازب جماوری اساالمی و‬ ‫ت کیم بودند‪ .‬حشمر اللە طارزدی‪ ،‬علی احمدی‪ ،‬حسین م مدی و‪....‬از جملەی آن افراد بودند‪.‬‬ ‫حزب جمهوری اسالمی شایعەی عادم صاالحیر شاورای مرکازی ت کایم را پخاش کارد‪ .‬شاورای مرکازی ت کایم طای‬ ‫نوشتەای از حزب جمهوری اسالمی عذرخواهی کرد‪ .‬ولی ج اح موافق و مخالف این حزب در درون ت کیم بوجود آمد‪.‬‬ ‫پس از انفجار ‪ ٥‬تیر ‪ ٠٥١١‬کە بە کشتە شدن بهشتی و شماری از همفکارانش م جار شاد اختالفاات تاا حادی کااهش‬ ‫یافر‪.‬‬ ‫در پاییز ‪ )٠٢١٢( ٠٥١٠‬دانش اهها باز شدند‪ .‬ولی غیراز دفتر ت کیم و انجمن های اسالمی طرفادار حاکمیار‪،‬‬ ‫فعالیر تشکل های دانشجویی دگراندیش مم وع شدند‪ .‬در آن زمان ت کیم از طرف سلطەگران پشتیاانی مادی‬

‫‪89‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ومع وی می شد‪ .‬تشکلهای اسالمی برای تثایر تفکر آ‪ .‬خمی ی‪ -‬کە همان اسالم سیاسی بود‪ ،-‬تال می کردند‪.‬‬ ‫ورود دفتر ت کیم بە سیاسر‬ ‫همزمان با فعالیر جدی و همە جااناەی ت کایم بەع اوان تشاکل دانشاجویی کام نظیار در تااریخ ایاران‪ ،‬کە باا‬ ‫اشغال سفارت آمریکا وشرکر در انقالب فره ی در دانش اهها و مراکز دانشجویی‪ ،‬میتوان همان د تشکلی توانم د و‬ ‫مدنی و در مواردی نظاامی بەع اوان مشاارکر باا روحانیار و تقویار اساالم سیاسای در دهەی اول موجودیار جمهاوری‬ ‫اسالمی بەحساب آورد‪.‬‬ ‫این تشکل در دورەی دوم انتخابات مجلس شاورای اساالمی از راە لیسار وارد رویادادهای سیاسای گردیاد و تشاکل‬ ‫توانم د دانشجویی را از انتقاد و نارضایتی نسار بە استاداد دی ی جدید م رف کرد و باا روحانیار بە رهااری آ‪.‬‬ ‫خمی ی همراە شد‪.‬‬ ‫بخش هشتم‬ ‫اسالم انقالبی‬ ‫مجاهدین خلق پس از انقالب‬ ‫مجاهدین خلق و والیر فقیە‬ ‫مجاهدین خلق و پیش نویس قانون اساسی‬ ‫مجاهدین خلق و انتخابات مجلس خارگان قانون اساسی‬ ‫اشغال سفارت آمریکا و مجاهدین خلق‬ ‫قانون اساسی و مجاهدین خلق‬ ‫کاندیداتوری رئیس جمهوری مسعود رجوی‬

‫‪90‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫حقوق ملیر های ایران در برنامەی مسعود رجوی‬ ‫پشتیاانی کوردها از برنامەی رجوی‬ ‫اطالعیەی شمارە ‪ ٢‬ی هیئر نمای دگی خلق کورد‬ ‫اطالعیەی کوملە‬ ‫دیدگاە حزب دموکرات کوردستان (ایران)‬ ‫انتخابات اولین مجلس شورای ملی و مجاهدین‬ ‫انقالب فره ی و مجاهدین خلق‬ ‫ج گ بهانەی بزرچ برای سرکوب‬ ‫مجاهدین خلق و حرکر مسل انە‬ ‫تقابل دو دیدگاە اسالمی‬ ‫اسالم انقالبی‬ ‫"اسااالم انقالبای کە در دهەی ‪ ٣١‬و ‪ ٣١‬خورشاایدی بساایاری را بەدناااال خااود کشااید و در نهایاار ایااران را بەسااوی‬ ‫ورطەی ک ونی سوق داد حاصل دو "جهش" بود‪ ،‬یکی عقیدتی و دی ری سازمانی‪.‬‬ ‫اولی توسس روح اللە خمی ی انجام گرفر کە اجرای قاوانین اساالمی را بە روحاانیون م اول سااخر و راباطەی‬ ‫آنها را با دست اە سلط ر کە مخاطب ی د قرنەشان برای درخواسر اجرای این قاوانین باود قطاع کارد‪ .‬وی باا ایان‬ ‫کار اسالم رایی را از حالر "م افظە کار" خارج کرد و بە آن رنگ انقالبی زد‪.‬‬ ‫جهش دوم سازمانی بود و توسس مجاهدین خلق و با الهام از احازاب کمونیسار انجاام پاذیرفر و بە طرفاداران‬ ‫این ایدئولومی فرصر داد تا سازمانی فراخور طرح توتالیتر خود پیدا ک د‪ .‬نکتە در ای جاسر کە این دو جهش‬

‫‪91‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫مکمل هم بود‪ .‬ولی در یک جا واقع نشد و همین اسالم رایی را از ابتدا دیار نوعی تعادل و ضعف درونی کرد‪".‬‬ ‫ کتاب ضد والیر فقیە‪ ،‬براندازی حکومر اسالمی‪ ،‬رامین کامران‪ ،‬ص ‪-١٠‬‬‫مجاهدین خلق پس از انقالب‬ ‫سازمان مجاهدین خلاق ایاران در دهەی ‪ ٣١‬خورشایدی بەشادت سارکوب شاد‪ .‬اکثریار قریاب بە اتفااق رهااران و‬ ‫کادرهای برجستەی آن بەقتل رسیدە(شهید) شدند یا زندانی بودند‪ .‬از ‪٠٢‬نفر اعضای رهاری آن فقس مساعود رجاوی‬ ‫جان سالم بدر بردە بود‪ .‬وی با فشار کشورهای خارجی و مخصوصا" م افل و مجامع حقوق بشرجهانی مخالف اعدام‬ ‫و مٶثرترین آنها در سویس حکمش بە حاس ابد تخفیف یافتە بود‪.‬‬ ‫هفتە نامەی مجاهد‪ -‬زمان حال مجاهدین خلق‪ -‬در این بارە می نویسد‪ :‬در اولین موج دست یری ها در سال ‪،٣١‬‬ ‫مسعود هم دست یر شد و در اولین گروە مجاهدین در بیادادگاە شااە خاائن بە اعادام م کاوم گردیاد‪ .‬ولای رمیام شااە‬ ‫فشاری فراوان (درونی و بین المللی برای جلو گیری از اعدام مجاهدین) کە یکی از آن فشارها‪ ،‬سفر آقاای "گاروبە"‬ ‫نمای دەی پارلمان سویس و ‪٠٣‬حقوق دان دی ر بە تهران بود‪ ،‬کە از اعدام مسعود رجوی م صرف شد‪.‬‬ ‫این سازمان بە علر پیشی ەی ماارزەی خاونین باا رمیام پهلاوی دوم هام نازد روحاانیون و هام ماردم مخصوصاەن‬ ‫دانشجویان دارای اعتاار و احترام بود‪ .‬این تشکل بەسرعر رشد کرد‪ .‬این سازمان پیروزی انقالب را بە آ‪ .‬خمی ای‪-‬‬ ‫بەع وان رهار انقالب و مردم ایران‪ -‬تاریک گفر‪.‬‬ ‫نشریەی مجاهد در اول مرداد ماە نوشر‪ " :‬آیر اللە خمی ی در حساسترین مقطع این ماارزە‪ ،‬بع وان تالور شرف‬ ‫و آزادی‪ ،‬مردم لقب امام را بە او دادند‪".‬‬ ‫ هفتەنامەی مجاهد‪ ،‬سال اول‪ ،‬ص‪ ،٠‬م اع پشین‪-.‬‬‫در تابستان ‪ ٠٥٣١‬مسعود رجوی و موسا خیابانی با آ‪ .‬خمی ی دیدار کردند‪ .‬هفتە نامەی مجاهد در تیارام زیااد‬ ‫م تشر می شد‪ .‬انتشار آن تا ‪ ٣١١‬هزار نسخە باال رفاتە باود‪ .‬آناان علیارغم پشاتیاانی از انقاالب بە رهااری قااطع‬ ‫"امام خمی ی" ایدەهای سازمانی خودشان را از طرق گوناگون در سراسر ایران تالیغ میکردند و "مجاهد" با اهیمر‬

‫‪92‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ترین تریاون این سازمان بود‪.‬‬ ‫مجاهدین تال‬

‫فراوان نمود در رویدادهای سیاسی و غیرە سیاسی نقش بسزایی ایفا ک د‪ .‬ولی روحاانیون عضاو‬

‫شورای انقالب و حزب جمهوری اسالمی این امکان را بە آن سازمان نداد‪.‬‬ ‫مجاهدین در زمان یور‬

‫و سرکوبی خلق های ایران بخصوص کوردها‪ ،‬عرب هاا و تارکمن هاا موافاق نااود و در‬

‫کوردستان نقش مثاتی ایفا کارد‪ .‬آناان قاال از حمالە بە کوردساتان توساس ناوعی فتاوای آ‪ .‬خمی ای‪ -‬کە بە تعایاری‬ ‫جهاد هم گفتە می شود‪ ،-‬نامەای برای ناماردە فرستادند کە در آن راەحل آرام و بدون خونریزی را پیشا هاد نماودە‬ ‫بود‪.‬‬ ‫مجاهدین خلق‪ ،‬نامەی سرگشادە کە برای آ‪ .‬خمی ی نوشتە شدە بود‪ ،‬قال از درگیری های م طقەی س دج باود‪.‬‬ ‫در بخشی از نامە کە در ‪ ٠٥٣١/٣/٠٥‬طرح راەحل شورایی را پیش هاد نمودند‪ ،‬آمدە بود کە‪ ":‬مهمترین مسئلەی ک ونی‬ ‫سیاسی در کشور‪ ،‬مسئلەی ملیر (خلق) هاای کوردساتان‪ ،‬گ ااد‪ ،‬بلویساتان و خوزساتان اسار کە متأسافانە تاا ک اون‬ ‫کمتاار بەآن پاارداختە شاادە ومساائوالن و دساات اههای زیااربس رساایدگی آنچ ااانی بە موضااوعات آنجاهااا را مشاااهدە‬ ‫نکردەایم‪.‬‬ ‫این مسایل آنقدر اهمیر دارند کە امکان دخالر ارتش وجود دارد‪ .‬ج گ داخلای بە فااجعەی ملای م جار می اردد‪.‬‬ ‫این درحالی اسر کە بەشاهدی تمام تاریخ‪ ،‬این مشکالت هیچ اە بە دخالر نظامی و بەشایوەی سارکوب و خاونریزی‬ ‫حل نمی شود‪ .‬همچ ین کدام نیروی نظامی کە خون مردم بی پ اە را می ریزد‪ ،‬می تواند مشروعیر داشتە باشد‪.‬‬ ‫اک ون اگر بەصورت اصولی مردمای و انقالبای و اساالمی بە مسائلەی ملیار هاا (خلاق هاا)‪ ،‬ن ریساتە شاود بادون‬ ‫کمتاارین دخالاار ارتااش و خشااونر ماای تااوان راە یااارەای پیاادا کاارد‪ .‬راەحلاای کە در یاااریوب تمامیاار ارضاای باادون‬ ‫خدشەناپذیری جمهوری اسالمی و بدور از هار ناوع جادایی طلاای‪ ،‬بادون شاک تماامی نیروهاای انقالبای نیاز از ایان‬ ‫طریق از هرگونە یاری و کمکی دریغ نخواه د کرد‪.‬‬ ‫مسئلەی کوردستان بەهیچ شیوەای‪ ،‬راە خشونر نیسر‪ .‬راە حلای انقالبای ب یاادی‪ ،‬بەرسامیر شا اختن حاق تعیاین‬ ‫سرنوشر و ادارەی امور داخلی آنان دریاریوب تمامیر ارضی کشور و‪....‬اسر"‬

‫‪93‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ مجاهد شمارە ‪ ٥‬ص ‪ ٠‬مهر ‪-٠٥٣١‬‬‫دستور روح اللە موسوی خمی ی در حملە بە سراسر کوردستان در روزنامەی کیهان بە این صورت نوشتە شدە بود‪:‬‬ ‫امام‬ ‫فرمان امام خمی ی بە واحدهای زمی ی‪ ،‬هوایی و دریایی‬ ‫امام‪ :‬بدون فوت وقر بە س دج بروید‬ ‫این دستور ظهر امروز از سوی رهار انقالب اسالمی ایران امام خمی ی صادر شد‪:‬‬ ‫کلیەی نیروها و قوای انتظامی بە این دستور توجە فرمای د‪:‬‬ ‫بسم الالە الارحمن و الارحیم‪ :‬السااعە خاار رساید کە در سا دج‪ ،‬حازب دمکارات‪ ،‬ارتشای هاا و ساازمانهای آنهاا را‬ ‫م اصرە کردەاند و اگر تا نیمساعر دی ر کمک نرسد اسل ەها را می برندو از مسجد س دج بما اطالع دادەاناد کە‬ ‫حزب دمکرات زنهای ما را بە گروگان بردەاند‪ ،‬اکیدا بە کلایەء قاوای انتظاامی دساتور مای دهام‪ ،‬کە بە پادگانهاای‬ ‫مراکز ابالغ ک د کە بقدر کافی بطرف س دج حرکر ک د و باشدت اشرار را سرکوب نمای د‪ .‬پاساداران انقاالب در‬ ‫هر م لی هست دبە مقدار کافی بطرف س دج و تمام کردستان با پل هوایی بسیج شوند و با شادت تماام اشارار را‬ ‫سرکوب نمای د‪.‬‬ ‫تأخیر ولو بقدر یک ساعر تخلف از وظیفە بشدت تعقیب میشاود‪ .‬از ملار ایاران مای خاواهم کە مراقاب باشا د‬ ‫هریک از مأمورین تخلف کردند فورا اطالع ده د‪ .‬من انتظار دارم کە تا نیمساعر دی ر از قوای انتظامی بمن خار‬ ‫بسیج عمومی برسد‪.‬‬ ‫والسالم ‪ ٢١‬مردادماە ‪ ٣١‬روح اللە موسوی الخمی ی‬ ‫مجاهدین و والیر فقیە‬ ‫مجاهدین خلق در پیامی برای روحانیر ماارز ت ر ع وان "روحانیر شیعە بر سر دوراهی تاریخی"‪ ،‬از والیر‬

‫‪94‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫فقیە و دخالر در کارهای اجرایی بعد از ‪ ٠٥١١‬سال ب ث می نماید‪ .‬در آن پیام ایان را ظلام دانساتەاند کە عاداەی‬ ‫خود را پا بدان د و دی ران را ن س و نجس ان ارند‪.‬‬ ‫برای ادارەء کشور کە مجلس خارگان "فقیە جامع الشرایس" را تصاویب نماودن در دنیاای مادرن اماروز را درسار‬ ‫نمیداند‪ .‬ی انکە مسایل پر ت ش و پیچیدەء ک ونی و انتظارات و پیشرفر ها بدون یاریوب و رها ت ها برای یک‬ ‫فرد با توجە بە اهمیر خارج و نقش مئوپولتیک و سیاسی در جهان بەطور عموم و خاورمیانە بخصوص با واقعیار‬ ‫ها همخوانی ندارد‪.‬‬ ‫همچ این ایان پیاام خطااب بە کساانی کە "اماام خمی ای" را مساتث ی کاردە و اقتادا بە وی را مشاروع مای دان اد‬ ‫نادرسر می ان ارند‪ .‬یون او انسان اسر و انسان هم "جایزالخطا"‪.‬‬ ‫مجاهدین این پیام را با این جملەها بەپایان میرساند کە ‪":‬اگر س ر انقالبی و مردمی تشیع را مد نظار قارار‬ ‫ندهید و برای شهیدان انقالبی احترام ن ذارید و سرمسر از قدرت و نیرو شوید خودتان را با شدت نفی کردەاید و‬ ‫بە همدستان درجە ی دم کسانی تادیل می شوید کە بە قدرت می رس د‪".‬‬ ‫ مجاهد شمارە ‪ ٥‬صف ات ‪ ٠‬و ‪-٢‬‬‫پرواضح اسر کە در آنزمان مجاهدین خلق‪ ،‬تفکر روحانیر برای تصاحب قدرت همەجااناە را بارای پیاادەکردن‬ ‫اسالم سیاسی درسر نمی دانست د‪ .‬و مجاهدین هم بە طریقی با بزرگ مایی خطر "امپریاالیزم" و حتاا م کاوم کاردن‬ ‫حقوق بشر‪ -‬کە تعدادی از کادرها و اعضاای فعاال و مسائول اول ساازمان را از مارچ نجاات دادە باود‪ ،-‬بە "تاوطئە‬ ‫امپریالستی" میدانسر کە راە را برای سلطەء شوم هموار میکرد‪.‬‬ ‫این سازمان فکر می کرد کە‪":‬سیاسر حقوق بشری می خواهد صورت زشر‬ ‫امپریالیزم را بپوشاند"‬ ‫ مجاهد شمارە ‪ ٣‬صف ات ‪ ٠‬و ‪-٢‬‬‫مجاهدین خلق و پیش نویس قانون اساسی‬

‫‪95‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫در پاریس در مورد مجلس مٶسسان ب ث شدە و در آنجا نیز طرحای در ماورد قاانون اساسای از ساوی متخصصاین‬ ‫آمادە شد‪ .‬پس از پیروزی قیام‪ ،‬در شورای انقالب دوم طارح ماذکور بە ب اث گاذاردە شاد‪ .‬در آن نوشاتە پدیادەای‬ ‫بەنام "والیر فقیە" ناود‪.‬‬ ‫مجاهدین روز سەش اە ‪ ٢‬مرداد ‪ ٠٥٣١‬در ک فرانس مطاوعاتی در تهران در پای اهی بەنام ج اش ملی مجاهدین‬ ‫نظرات خود را در مورد قانون اساسی پیش هادی ابراز کردند‪.‬‬ ‫مسعود رجوی در این بارە گفتە بود‪ :‬تدوین قانون اساسی ب یان و راههای زندگی و ارتااطات آی ادمان را ثاار‬ ‫خواهد کرد‪ .‬ب ابراین سرنوشر م اکماات‪ ،‬اعماال دادگااه هاا و متهمی ای کە دادگااهی مای شاوند جاای ب اث و تأمال‬ ‫دارد‪ .‬الزم اسر جامعەمان را همان د یک کشتی بدانیم کە با تدوین قانون اساسی معلوم میشود بە کجا میارود‪ .‬آیاا‬ ‫بە ساحل نجات و رهایی جامعە‪ ،‬آزادی برابری یا بە عکس بەسوی عمق تفارقە و تفااوت‪ ،‬تشا ج‪ ،‬هارج و مارج و‬ ‫وابست ی‪.‬‬ ‫الزم اسر بدانیم بهترین رو‬

‫دسر یابی اجتماعی مارا بەکدام ساو مای بارد‪ .‬جاامعەء بای طااقەء توحیادی یاا‬

‫تفکر ایدآلی مخصوص امام زمانی‪ .‬آی دەء جامعە روشن نیسر‪ .‬نمای دانای بە کادام سامر مای روی و اهاداف ناامعلوم‬ ‫اسر‪ .‬آیا آن زیر ب ایی کە می ساازیم بە وسایلەء یە افارادی بایاد ادارە شاود یاا تغییار نمایاد؟ الزم اسار جاامعەء‬ ‫زنان‪ ،‬فقرا‪ ،‬کارگران و کشاورزان باش د و آنرا پشتیاان بە حساب آورند‪.‬‬ ‫ما می خواهیم در آی دە اقتصاد کاالیی و اقتصاد سودجویانەء سرمایەداری در عرصەء بین المللی بەکلی طارد‬ ‫شود‪ .‬بهتر نیسر ما بدانیم کە مالکیر جمعی تولید بهتر اسر از مالکیر خصوصی؟ یع ی جامعەی ستم زدە در نهایر‬ ‫جای خود را بە جامعەء بی طاقەء توحیدی بدهد‪ .‬جامعە ت ر رهاری امام مست کم شود؟ این هادف نهاایی ماسار‪.‬‬ ‫ولی در این مرحلە انقالبی یە می خواهیم؟‬ ‫انقالب ما ضد اساتعماری و امپریالیساتی و اشاغاگری اساتادادی و دیکتااتوری اسار‪ .‬بایاد از ایان مارحلە تماماا"‬ ‫عاور ک یم و بە مرحلەای دی ری برسیم‪ .‬ب ابراین ه ر این نیسر کە شعار ضد ستم دهیم‪.‬‬ ‫آ‪ .‬طالقانی کە روز سی تیر امسال در مورد سە مسئلەء مهم سخن گفتە کە گویا در قم از آن ب ث بەمیان آمدە اسر‬

‫‪96‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫کە‪ :‬ما ضد استاداد از هر نوعش و ضد اشغال ری و ضد تاعیضیم‪.‬‬ ‫قانون اساسی ما بر ضد امپریالیسر بودن زیاد پافشاری نکاردە و آن آزادی کە شاهیدان بارایش خاون دادناد کە‬ ‫آزادی از رهایی بار ظلم و ستم‪ ،‬آزادی خلاق هاا از ساتم مضااعف‪ ،‬آزادی زن‪ ،‬آزادی فعالیار سیاسای و مطاوعااتی‪،‬‬ ‫آزادی عقیدە و بوجود آمدن فضایی کە فرزندان ما بتوان د نفس بکش د‪ ،‬در آن دیدە نمی شود‪.‬‬ ‫یون آزادی و رهایی جوهر تاریخ انسان و روند تاریخ همیشە بەسوی آزادی اسر‪ .‬با تاوجە بە ایان دیادگاە ماا‬ ‫از قانون اساسی انتقاد داریم و در برابر آن می ایستیم‪.‬‬ ‫رجوی نظام شورایی را ت ها رو اساالمی ادارەی جاامعە مای دانسار و در حاوزەی سیاسای همان اد اصالی خدشاە‬ ‫ناپااذیر و قرآناای بە شااکل حکوماار اسااالمی و تأساایس دولاار اسااالمی قلمااداد ماای کاارد‪ .‬وی بااا تااوجە بە تفساایر آ‪.‬‬ ‫طالقانی در سورەی "نازعات" کە تلویزیون نیز آن را پخش نمود بود‪ ،‬گفر‪ :‬مسئلەء شوراها را برتابید‪.‬‬ ‫یون علیرغم تأئید امام و پشتیاانی آ‪ .‬طالقانی دستانی درکارند کە از این اصل ب یادین اسالمی سرباز زدە و‬ ‫از تشکیل نظام شورایی جلوگیری می ک د‪ .‬آنان هر روز در جایی آشوب بەپا می ک د تا جلو ادارەء نظام شوراها‬ ‫را ب یرند‪ .‬ناماردە با توجە بە اصول ‪ ٢٠‬و ‪٢٢‬و ‪ ٢٥‬متمم قانون اساسی ساابق باا اصال ساوم قاانون جدیاد‪ ،‬گفار‪:‬‬ ‫این قانون‪ ٥٢ ،‬سال از قانون پشین عقب تر اسر‪.‬‬ ‫همچ ین در مادەء ‪ ١‬کە در مورد خلق ها اسر رجوی می گوید‪ :‬آنچە در اصل پ جم باا تاوجە بە ساورەء حجارات‬ ‫سخن گفتە شدە کە ملر و قوم های متفاوت حقوق همسان (برابر) دارند‪ ،‬بەهیچ وجە کاافی نیسار‪ .‬م ار در قاانون‬ ‫سابق نوشتە نشدە بود کە ‪ :‬تمامی ملر در برابر قانون برابرند‪ .‬این کافی نیسر‪ .‬یونکە مسئلەی ملی موجود اسر‪.‬‬ ‫اگر بدرستی باتوجە بە این ایدە آوردە شدە‪ ،‬موافقیم‪ .‬ولی باید در قانون اساسی بە صراحر نوشتە شود؛ آناان در‬ ‫ادارەء داخلی خودشان باید سرنوشر خود را تعیین ک د‪ .‬نە ایا کە هموط اان ماا در کردساتان‪ ،‬گ ااد‪ ،‬بلویساتان و‬ ‫خوزستان‪ .‬بلکە در همە جا و استانها‪ .‬نظر ما بە تمرکز گرایی کە تا ک ون در ایاران وجاود داشاتە نیسار‪ .‬غیار از‬ ‫ای ها ب ث اقتصادی‪ ،‬نظامی‪ ،‬کارگری‪ ،‬کشاورزی‪ ،‬سیاسر خارجی و‪ ....‬نیز موردبررسی قرار گرفتە بود‪.‬‬ ‫در همان ل ظاتی کە ک فرانس رو بە اتمام بود‪ ،‬فردی زخمی وارد می شود‪ .‬خارن اران از موضوع باخار می‬

‫‪97‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫شوند‪ .‬این فرد همراە ‪ ٢‬نفار دی ار ه اام یساپاندن اعالمیەهاای انتخابااتی از ساوی کساانی باا یااقو زخمای شادە‬ ‫بودند‪.‬‬ ‫ مجاهد شمارە ‪ ،٥‬سال اول‪ ،‬ص ‪ ،١‬دوش اە ‪ ٠٣‬مرداد ‪-٠٥٣١‬‬‫مجاهدین خلق و انتخابات مجلس خارگان قانون اساسی‬ ‫برای ب ث و بررسی دربارەی پیش نویس قانون اساسی تصمیم گرفتە شدە کە انتخابات مجلس خارگاان برگازار‬ ‫شود‪ .‬مجاهدین کە پای اهی قوی در تهران و شماری از شهرهای بزرچ داشر‪ ،‬همراە ی د تشکل دی ر جاهەای ملای‪-‬‬ ‫مذهای و کاندیداهای مشتر داشت د‪.‬‬ ‫ولی حزب جمهوری اسالمی هم از فضای جدید استفادە کرد و هم بە خاطر پشتیاانی آ‪ .‬خمی ی در کمیتە و سپاە‬ ‫پاسداران بیشترین اختیارات را داشر‪ ،‬بخصوص در شورای انقالب قدرتم دتر از هامە باود‪ .‬بەهماین خااطر باا هار‬ ‫ترف دی شدە‪ ،‬اکثریر این مجلس را در دسر گرفر‪.‬‬ ‫کاربدستان وقر‪ ،‬حق کشی فراوانی در مورد ملر کورد نمودند‪.‬آنان پس از انتخاب دکتر قاسملو‪ -‬نمای ادەی اول‬ ‫استان آذربایجان غربی‪ ، -‬او را بە مجلس خارگان قانون اساسی راە ندادناد‪ .‬حازبش را م ال نمودناد و نمای ادەی‬ ‫مردم را بدون اتهام و دادگااه و حاق دفااع از خاود "مفساد فای االر " نامیدناد و عاقاار دە ساال بعاد او عااداللە‬ ‫قادری آذر‪ -‬عضو کمیتەی مرکزی حدکا و د‪ .‬فازل رسول‪ -‬کورد باشوور (بخاش عاراق) و اساتا دا دانشا اە را در سار‬ ‫میز مذاکرە برای راە مسالمر آمیز‪ ،‬مسائلەی کوردساتان‪ ،‬در ویان‪ -‬پایتخار اتاریش‪ ،-‬تارور نماودە و بە شهادتشاان‬ ‫رساندند‪.‬‬ ‫مجاهدین خلق با ج اش انقالبی مردم ایران (جاما)‪ ،‬ج اش مسلمانان ماارز و سازمان اسالمی شورا (سا )‪ ،‬دە‬ ‫کاندیدای مشتر داشت د کە عاارت بودند از‪ :‬آ‪ .‬طالقانی‪ ،‬د‪ .‬حایب اللە پیمان‪ ،‬د‪ .‬علی اصغر حاج سید جاوادی‪،‬‬ ‫مسعود رجوی‪ ،‬د‪ .‬کاظم سامی‪ ،‬م‪ .‬عزت اللە س ابی‪ ،‬خانم طاهرە صافار زادە‪ ،‬د‪ .‬علای گلازادە غفاوری‪ -‬روحاانی‪،-‬‬ ‫د‪ .‬ناصر کاتوزیان و د‪ .‬عادالکریم الهیجی‪.‬‬ ‫این ائتالف از نتیجە انتخابات ناراضی بودند و در نامەای سرگشادە برای آیر اللە العضمی خمی ی‪ ،‬از مخدو‬

‫‪98‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫بودند انتخاباات در تهاران و تقلاب و ساوء اساتفادە از قادرت را نوشاتە بودناد‪ .‬آناان ‪ ٢١١‬فقارە شاکایات و ابطاال‬ ‫ص دوق ها ازسوی بازاریان را مثال آوردە بودند‪ ،‬کە در نتیجە این مجلس نمای تاوان نمای ادگی تفکار انقالبای نسال‬ ‫جوان و روش فکران مسلمان باشد‪.‬‬ ‫همچ ین این مجلس نمی تواند جواب وی مهمترین خواستەهای مردم انقالبی مسالمان در یااریوب تادوین قاانون‬ ‫اساسی باشد‪ .‬این یهار تشکل ‪ ٠٢‬مادە را برای راەحل مشکالت خلاق هاای موجاود در ایاران و قانونم اد کاردن ب یااد‬ ‫همزیستی بدون خشونر را پیش هاد کردە بودند‪.‬‬ ‫ مجاهد شمارە ‪-٣‬‬‫مجاهدین بعدن جداگانە نظرات خود را در مورد مجلس خارگان قانون اساسی در مطلاای ت ار ع اوان "خارگاان‬ ‫در ترازوی داوری" را بدین گونە نوشت د‪ :‬نسار بە ب ث و بررسی قانون اساسی در این مجلاس‪ ،‬ن اوەء انتخاباات و‬ ‫برخوردهاا‪ ،‬ب اث برسار دو ناوع اساالم اسار‪ .‬اساالمی علاوی – کە مجاهادین طرفادار آنسار‪ -‬و اساالم مهادوی‪ -‬کە‬ ‫ب یادگرایان و اکثریر کاربدستان‪ ،-‬بە جامعە ت میل می ک د‪.‬‬ ‫آنان ادامە دادند کە‪ :‬ما بەهیچ وجە این استدالل را کە بە خاطر کماود وقر و طول کشایدن ب ثهاا در مجلاس‬ ‫جدید و خودجو بەنام خارگان را بەجای مٶسسان قاول نداریم‪.‬‬ ‫آنان این مجلس را برای تصویب کاردن قاوانین ب یاادی ضاد امپریالساتی‪ ،‬ضاد اساتعماری و ضاد تاعایض را بای‬ ‫ارز می دان د‪.‬‬ ‫مجاهدین برسر نظام شورایی‪ ،‬آزادی و عملکرد ‪ -‬جهر ارز گذاری‪ -‬پافشاری می ک د و مای گویاد‪ :‬آنزماان کە‬ ‫بە رأی آری جمهوری اسالمی را انتخاب کردیم این مالحظە را داشتیم کە جمهوری اساالمی آری‪ ،‬اساتفادەء نادرسار از‬ ‫اسالم هرگز‪.‬‬ ‫ مجاهد شمارە ‪-١‬‬‫اشغال سفارت آمریکا و مجاهدین خلق‬

‫‪99‬‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫در سیزدهم آبانماە ‪ ، )٠٢٥٢( ٠٥٣١‬عدەای از دانشجویان ب یادگرا کە خود را دانشاجویان خاس اماام معرفای مای‬ ‫کردند‪ -‬همچ انکە قاال" اشارە شد‪،-‬با پامال کردن حقوق بین المللی سفارت آمریکا را اشغال نمودند‪.‬‬ ‫سازمان مجاهدین خلق از اقدام آنان پشتیاانی گرمی بعمل آورد‪ .‬در شمارە ‪ ٠١‬نشریەی مجاهد صف ات ویاژە در‬ ‫رابطە با اشغال سفارت آمریکا در تهران م تشر شدە بود کە مانشر صف ەی اول آن عاارت‪":‬شاور ضاد امپریالیساتی‬ ‫خلق قهرمان ایران خروشان باد" بەیشم می خورد‪.‬‬ ‫مجاهد در مورد این رویداد قانون شک انە نوشتە باود‪ :‬صااح روز ‪ ٠٥‬آباان در ساال رد قتال عاام داناش آماوزان‪،‬‬ ‫شاهد تسخیر یکی از النەهای جاسوسی آمریکا در ایران بودیم‪ .‬بدین سان صدها نفر از دانشجویان خس امام‪ ،‬پاس‬ ‫از راهپیمااایی ی ااد دقاایقەای بااا شااعارهایی بە طرفااداری از امااام خمی اای و ضااد امپریالیسااتی و آمریکااا‪ ،‬آن مرکااز‬ ‫جاسوسی را تسخیر نمودند‪.‬‬ ‫آن نشریە نوشر‪ :‬راهپیمایی مردم در شهرهای مختلف‪ ،‬نشانەء "خشم مقدس" علیە آمریکا اسر کە در آتش زدن‬ ‫پریم این کشور تالور پیدا کرد‪ ،‬خودنمایی می ک د‪.‬‬ ‫در صف ەی ‪ ٥‬زیر ع وان "در ایران باز هم انقالب اسر'‪ ،‬سخ ان آ‪ .‬خمی ی را یان کردە و می نویسد‪:‬‬ ‫‪ -٠‬در ایران باز هم انقالب اسر‪ .‬انقالبی بزرچ تر از انقالب اول‪ .‬در این انقالب شیطان بزرچ آمریکا اسر‪.‬‬ ‫‪ -٢‬امروز توطئەها و عملکردهاای مخفای وجاود دارناد کە در ایان سافارتخانە برناامەریزی مای شاود‪ .‬داناش آماوزان‪،‬‬ ‫دانشجویان و طالب علوم دی ی وظیفە دارند با تمام توان‪ ،‬یورشهای خود را علیە آمریکا و اسرائیل گساتر‬ ‫و آمریکا را وادار ک د کە شاە مخلوع و ج ایتکار را ت ویل دهد‪.‬‬ ‫‪ -٥‬ارتااط ما با آمریکا‪ ،‬مان د دزدیدن مال با دزد اسر‪ .‬ملر برای همە ییز آمادە اسر‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ادامەء ارتااط ما با آمریکا‪ ،‬یە سودی دارد‪ .‬باراالها(یاربی) این ارتااط هریە زوتر قطع شود‪.‬‬ ‫همچ ین از صف ات ‪ ٠‬تا ‪ ٥‬تعداد زیادی شعار ضد آمریکایی کە هم ی از نابودی‬ ‫آمریکا‪ ،‬ج گ و کشتار و بوی خون می داد را یان کردە بود مثل‪:‬‬

‫ده اد‬

‫‪ 100‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫آمریکا‪ ،‬آمریکا دشمن خون خوار خلق‬

‫مجاهد‪ ،‬مجاهد‪ ،‬حامی پیکار خلق‬

‫شعار دی ری در زیر صف ەی ‪ ٥‬با خطی درشر نوشاتە شادە باود کە"مااارزە باا آمریکاا کلیاد رماز ماسار"‪ .‬و بااز‬ ‫می ویسد‪ :‬ما از سال ‪ ،)٠٢٥٠( ٠٥٣١‬در بیدادگاه های شاە فریاد می زدیم‪ ،‬دشمن اصلی آمریکاسر‪.‬‬ ‫در صف ەء ‪ ٠٢‬نیز متن تل راف بە آ‪ .‬خمی ی را درج کردە بودند بدین مضمون‪" :‬اک ون کە انقاالب رهاایی بخاش‬ ‫اسااالمی و ضااد امپریالسااتی ایااران‪ ،‬در راە درساار خااود بطاارف صااعود ماای رود و ماای خواهااد ریشااەهای اسااتعماری و‬ ‫آمریکایی شاە خائن را از بیخ بارد و جلو هر گونە راە بازگشتی را از آنان سد نماید‪".‬‬ ‫فرزندان مجاهد تو خواهان عزم و ادامەء رسالر شما هست د و جان ناقابل خود کە کمترین بخشش برای آزادی‬ ‫اسر بە این مردم و مکتب برسر دستمان می گذاریم و آمادەء فداکاری هساتیم و باا امکاناات کام سیاسای و نظاامی‬ ‫مااان اعااالم ماای داریاام‪ :‬یشاام بااراە فرمااان قاااطع امااام هسااتیم تااا ریشااە کاان کااردن هاامەء ب یادهااای امپریالسااتی و‬ ‫صهیونیستی‪.‬‬ ‫مجاهدین خلق ایران‪٠٥٣١/١/٠٣ ،‬‬ ‫ نشریە مجاهد‪ ،‬شمارە ‪ ٠١‬دوش اە ‪ ٢٠‬آبانماە ‪-٠٥٣١‬‬‫قانون اساسی و مجاهدین خلق‬ ‫مجاهدین باتوجە بە سە دیدگاە آ‪ .‬طالقاانی (مااارزە ضاد امپریالیساتی‪ ،‬ضاد اساتعماری و ضاد اساتثماری) باا‬ ‫مسئوالن در تهران و قم برخورد می کرد‪ .‬ولی روند حواد و انتخابات مجلس خارگان قانون اساسی و اجازە ندادن‬ ‫بە انتخاب کاندیداهای مجاهدین در آن و بدیل درسر کردن در برابرشان یع ی مجاهدین انقاالب اساالمی‪ ،‬دسات یری‬ ‫و شک جە کردن طرفداران مجاهدین خلق در زندان های ایران‪ ،‬توجە نکاردن بە برناامەی ایان ساازمان بارای ادارەی‬ ‫کشور‪ ،‬نادیدە گرفتن فعالیر ‪ ٠٣‬سالەی آنان (‪ ،)٣٥-٠٥٣٣‬برعکس وعدەهای آ‪ .‬خمی ی و دی ر مسئوالن نظام نساار‬ ‫بە مجاهدین خلق بود‪.‬‬ ‫اصالحات ریشەای در قانون اساسی برای ادارەی کشور زیر نظارت والیر فقیە و شیعە مهدوی در برابر شیعە‬

‫‪ 101‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫علااوی – کە مجاهاادین خلااق خواسااتار آن بااود‪ ،-‬تقلااب هااای ح ازب جمهااوری اسااالمی و روحااانیون درون آن در مجلااس‬ ‫خارگان قانون اساسی و تعویض ی اد ماادە مهام پایش ناویس ایان قاانون‪ ،‬مجاهادین خلاق را بادانجا رسااند کە بە‬ ‫قانون اساسی جمهوری اسالمی رأی م فی بده د‪.‬‬ ‫مجاهدین دراین بارە می نویسد‪ :‬در ماورد رفرانادوم قاانون اساسای کە بخصاوص زماانی کە بەناام اساالم اصاول‬ ‫تصویب شدە را بە علر ایدئولومیکی ناتمام دیدیم و مسئلەء ایدئولومیکی ما را زیاد حساس کرد؛ ما نتوانساتیم بە‬ ‫آن رأی مثار بدهیم‪ .‬این بار ضرورتهای سیاسی را ک ار نهادیم‪ .‬در این مورد ی د بار مالحظاات خودماان را یە بە‬ ‫شیوەء تل رافی بە خدمر امام و یە برای شورای انقالب پیش هادهایمان را بە مجلس خارگان فرساتادیم کە دیادگاه‬ ‫های "مکتای" ما در قانون اساسی را ب جان د‪ ،‬ولی پاسخی نداند‪.‬‬ ‫ مجاهد شمارە ‪،٠٢‬سال اول‪ ،‬سەش اە ‪ ٢٣‬دیماە ‪ ،٠٥٣١‬ص ‪-١‬‬‫د‪ .‬حسن آیر‪ -‬هیئر مٶسس و از اعضای شورای مرکزی و دبیر سیاسی حزب جمهاوری اساالمی‪ ،-‬در دو کاسایر از‬ ‫برنامەریزی برای حملە بە دانش اە ها و شخصیر های نهضر آزادی و مجاهدین خلق سخن می گوید‪ ،‬کە جاای تأمال‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫ناماردە نسار بە قانون اساسی می گوید‪ :‬اگر این پیش نویس کە د‪ .‬سا ابی و دی اران نوشاتەاند‪ ،‬بە تصاویب‬ ‫می رسید‪ ،‬اصال" انقالب ازبین می رفر‪ .‬هم اک ون ب ی صدر رئیس جمهور همە کارە بود‪ .‬هام مای توانسار مجلاس را‬ ‫م ل ک د و هم قاضی های دادگستری را م تسب نماید و ارتش را زیر فرمان داشر‪ .‬همەء امور زیر نظارت وی می‬ ‫بود‪.‬‬ ‫او می گوید‪ :‬ما دسر بە قانون اساسی بردیم‪ .‬فرماندء نیروهای نظامی را بە رهاار واگاذار کاردیم‪ .‬اگار رهاار‬ ‫رئیس جمهور را هم بەع وان نمای دء خود م تسب نماید اصل نیسر‪ .‬هر زمان بخواهد آنارا پاس می یارد‪ .‬اختیاارات‬ ‫تمام را بە مجلس دادەایم‪ .‬رئیس جمهور فقس مای تواناد مادال بدهاد و ب یارد‪ .‬باا سافرای کشاورها مالقاات نمایاد‪.‬‬ ‫غیراز ای ها هیچ اختیار دی ری ندارد‪.‬‬ ‫‪ -‬روزنامەء مجاهد شمارەء ‪ ،٢٥‬سال اول‪ ،‬ش اە ‪ ٥٠‬خرداد‪ ،‬ص ‪-٣‬‬

‫‪ 102‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫*‪ -‬نشریەی مجاهد از شمارە ‪ ٣١‬بە بعد بصورت روزانە م تشر می شد‪-.‬‬ ‫کاندیداتوری ریاسر جمهوری مسعود رجوی‬ ‫در آستانەی انتخابات اولین دورەی ریاسار جمهاوری‪ ،‬مجاهادین خلاق آ‪ .‬خمی ای را بارای ایان مسائولیر کاندیادا‬ ‫کرد‪ .‬نشریە مجاهاد نوشار‪ :‬مجاهادین خلاق ایاران باا تاوجە بە موقعیار سیاسای‪ ،‬اجتمااعی و فره ای موجاود و در‬ ‫نظرگرفتن مسئلەء ملی و بین المللی کشورمان‪ ،‬رهار انقالب امام خمی ی را شایستەترین فارد بارای انتخاباات پسار‬ ‫ریاسر جمهوری می داند و در انتخابات آی دە‪ ،‬ما بە او رأی می دهیم‪.‬‬ ‫ مجاهد شمارە ‪ ،٠١‬سال اول‪ ،‬صف ەء اول‪ ،‬سەش اە ‪ ٣‬دیماە ‪-٠٥٣١‬‬‫همچ ین در صف ەی ‪ ٠٢‬مطلب را ادامە دادە و می نویسد‪ :‬تا قال از مرچ پدر طالقانی‪ ،‬امیاد ماا ایان باود کە‬ ‫با قاول این مسئولیر ازطرف وی زحمات امام کمتر می شد‪ .‬ب ابراین در وضعیر ک اونی مجااوریم بارای ات ااد ضاد‬ ‫امپریالیستی مردمان و جلوگیری دوبارە از پیشرفر سرمایەداری وابستە و پای اە لیارالیش و برای تأکید بر حقاوق‬ ‫همەء م اطق و خلقهای میه مان (کە بخصوص در پیام ‪ ٢١‬آبان براساس ب یادین نوعی حق تعیین سرنوشر و ادارەء‬ ‫داخلی‪ ،‬خواهران و برادران کردمان آشاکارا آمادە)‪ ،‬زحمار و فشاارهای مضااعف را قااول نمائیاد و مسائولیر رئایس‬ ‫جمهوری را بپذیرد‪.‬‬ ‫بەنظر ما‪ ،‬قاول این مسئولیر و جماع شادن رهااری و رئایس جمهاوری ازطارف شاما‪ ،‬یکای از ت اقضاات قاانون‬ ‫اساسی را کم کردە و‪....‬‬ ‫ولی یون آ‪ .‬خمی ی آنزمان‪ -‬همچ انکە قاال" گفتیم‪ ،-‬فکر می کرد روحانیون نااید پسر ریاسار جمهاوری را در‬ ‫اختیار داشتە باش د‪ ،‬نە بە مجاهدین پاسخ و نە اجازە داد روحانی دی ری برای این مسئولیر‪ -‬تا بار سوم‪ ،-‬خود‬ ‫را نامزد ک د‪.‬‬ ‫پس از مدتی انتظار در پی تصمیم آ‪ .‬خمی ی کە اعالم کارد‪ :‬یاک‪ ،‬اماام ناامزدی ریاسار جمهاوری نیسار و دو‪،‬‬ ‫تأئید صالحیر کاندایدهای اولین دورەء انتخابات ریاسر جمهوری را بە مردم سپردەایم‪ ،‬مساعود رجاوی بارای اولاین‬ ‫انتخابات ریاسر جمهوری ازسوی سازمان مجاهدین خلق ایران نامزد شد‪.‬‬

‫‪ 103‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫موسا خیابانی در ک فرانسی مطاوعات در این بارە گفر‪ :‬ما م تظر قاول یا رد امام بودیم و یا ایا کە وی فارد‬ ‫خاصی اگر در نظر دارد‪ ،‬مطلع شویم‪ .‬ولی امروز کە رسما"معلوم شد کە اماام ناامزد ریاسار جمهاوری نیسات د و حاق‬ ‫تأئید صالحیر کاندیداهای ریاسر جمهوری اولین انتخابات را بە مردم دادەاند‪.‬‬ ‫همچ ین با توجە بە ای کە پس از همەپرسی قانون اساسای درباارەء تصامیم گیاری سیاسای‪ ،‬مسائلەء انتخاباات‬ ‫ریاسر جمهوری اسر؛ پس از ب ث فراوان در میان خودمان بەاین نتیجە رسیدیم کە همەء نیروهای سیاسی جامعە و‬ ‫خودمان یە آنهایی کە در همەپرسی قانون اساسی شرکر کردەاند و یە آنهایی کە شرکر نکردەاند و هر دیدگاهی‬ ‫داشتە یا دارند‪ ،‬تال ک یم برسر مسئلەء انتخابات ریاسر جمهوری فعاالنە برخورد نمائیم‪.‬‬ ‫ مجاهد شمارە ‪ ،٠١‬سال اول‪ ،‬ص ‪-٢‬‬‫مسعود رجاوی هام در معرفای خاود بارای ناامزدی اولاین دورەی ریاسار جمهاوری گفار‪ :‬بااتوجە بە عقیادە و تفکارات‬ ‫آرمانی و سیاسی مان در یاریوب قانون اساسی تصاویب شادە‪ ،‬بارای شارکر در انتخاباات ریاسار جمهاوری‪ ،‬آماادگی‬ ‫خود را اعالم می داریم‪ .‬خصوصا"برای رفع نواقە این قانون و الزمەء افکار عمومی و تدوین متمم مصوبە و‪....‬‬ ‫هام اک اون در ب ااوحەء انقاالب رهاایی بخاش ضاد امپریالسااتی و اساالمی هساتیم کە اولاین گاام یع ای مااارزەء ضااد‬ ‫سلط تی بە رهاری امام خمی ی‪ -‬مان را پشر سر نهادیم و بەگام مهام دی اری پاا نهاادیم کە مشاکل تار از مااارزەء‬ ‫ضد امپریالستی اسر‪.‬‬ ‫توطئەهای پیوستەء امپریالستی در میهن مان‪ ،‬الزم بە گفتن ندارد‪ .‬آنان می خواست د با تثایر وضعیر اصالح‬ ‫طلاان‪ ،‬انقالبیون راستین را‪ ،‬یا ک ار بزن د یا با ساز ‪ ،‬راە بازگشار را هماوار نمای اد‪ .‬بەهماین خااطر ماا دیاار‬ ‫نوعی نشسر و سرازیری و اختالفات شدە بودیم‪.‬‬ ‫ولی خوشاختانە با الهام از تفکرات ضدامپریالستی امام خمی ی‪ ،‬دانشجویان پیرو خس امام انقالبی نوین بەپا‬ ‫کردند و دگربار انقالب ما را بە راە راستین خود برگرداندند‪ .‬طایعی اسار کە ایان راە ضاد امپریالیساتی‪ ،‬بااز هام‬ ‫بیشتر از پیش گستر دادە و ات اد همەء مردم آنرا بیمە می نماید‪".‬‬ ‫‪ -‬م اع پیشین‪-‬‬

‫‪ 104‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫حقوق ملیر های ایران در برنامەی رجوی‬ ‫دیدگاە مجاهدین خلق ایران در رابطەی با ملر های حق پامال شدەی غیرفارس در ایران‪ ،‬با اعمال کاربدستان‬ ‫جدید اسالمی متفاوت بود‪ .‬این سازمان در طرح پیش هادی خود در مورد حل شورایی مسئلەی کوردستان نوشاتە باود‪:‬‬ ‫مسئلەء کوردستان راەحل نظامی ندارد‪ .‬راەحل انقالبی و مردمی بەرسمیر ش اختن حق تعیین سرنوشر و ادارەء اماور‬ ‫داخلی آنان در یاریوب وحدت تمامیر ارضی کشور‪ ،‬قابل حل اسر‪.‬‬ ‫مجاهدین قاال" هم در نامەای سرگشادە در تاریخ ‪ ،٠٥٣١/٣ /٠٥‬بارای "اماام خمی ای" نوشاتە بودناد کە‪ :‬مهمتارین‬ ‫مسئلەء ک ونی عرصەء سیاسر کشور مسئلەء ملیار هاا و م ااطق کردساتان‪ ،‬گ ااد‪ ،‬بلویساتان و خوزساتان اسار؛ کە‬ ‫متأسفانە تاک ون مسئولیر پذیری آنچ اانی از دسات اههای مارتاس باا ایان مسائلە را ندیادەایم‪ .‬بعیاد نیسار کە باا‬ ‫دخالاار ارتااش فاااجعەء ملاای و ج ااگ داخلاای دوبااارە ساار باار آورد‪ .‬درحااالیکە بە شاااهدی تمااامی تاااریخ‪ ،‬ایاان مسااائل‬ ‫هیچ اە باا توسال بە زور و دخالار نظاامی و خاونریزی حال نمای گاردد‪ .‬همچ این کادام ارتاش در عاین خاونریزی و‬ ‫کشتار مردم بی پ اە‪ ،‬می تواند مشروعیر داشتە باشد‪.‬‬ ‫اگر با دیدگاهی واقعای انە‪ ،‬مردمی‪ ،‬انقالبی و اسالمی‪ ،‬بە مسئلەء خلق ها ن اە ک یم‪ ،‬مشکالت مای تاوانیم باا‬ ‫کمترین دخالر ارتش و نیروهای فشار حل نمائیم‪.‬‬ ‫ مجاهد شمارە ‪ ،٥‬ص‪- ٠‬‬‫در برنامەی نامزدی ریاسر جمهوری آقای مسعود رجوی‪ ،‬حقوق مخصوص ملر های موجود در ایاران باود کە یکای‬ ‫از موصوعات مهم موقعیر جغرافیای سیاسی ایران اسر برسمیر ش اختە شدە بود و تأکید شدە باود؛ بادون در نظار‬ ‫گرفتن این معضل اساسی و تال‬

‫برای راە یارە از طرق صلح و گفت و با حقوق برابر‪ ،‬امکاان همزیساتی داوطااانە‬

‫خیلی دشوار خواهد بود‪.‬‬ ‫در مجموع اگر این ‪ ٠١‬ب د گ جاندە شدە در برنامەی آقای رجوی اجارە می یافر در عمل پیادە شود‪ ،‬شااید هام‬ ‫اک ون ایران در خاورمیانە موفقترین سیستم دموکراتیک و همزیستی ملر هاای حاق پاماال شادەی غیارە فاارس را در‬ ‫تاریخ این م طقە را ثار می کرد و ال وی م اسای برای ملر های متفاوت م طقە می شد‪ .‬آن برنامە عاارت بود از‪:‬‬

‫‪ 105‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٠‬شوراهای مردمی‬ ‫‪ -٢‬وحدت ضد امپریالستی تمامی مردم‬ ‫‪ -٥‬استقالل‪ ،‬تمامیر ارضی و قدرت مردمی‬ ‫‪ -٣‬آزادی تمامی احزاب مطاوعات و تفکرات‬ ‫‪ -٣‬حقوق ملیر ها‬ ‫‪ -١‬ارتش ‪ ٢١‬ملیونی‬ ‫‪ -٥‬برابری زن و مرد‬ ‫‪ -١‬همسانی اسالمی‪ ،‬تشیع و تس ن‬ ‫‪ -٢‬زمین برای کشاورز‪ ،‬کار برای کارگر‬ ‫‪ -٠١‬خانوادە‪ ،‬بهداشر‪ ،‬ت صیل برای همە‬ ‫ مجاهد شمارە ‪ ٠١‬ص ‪-٠٢‬‬‫پشتیاانی کوردها از برنامەی رجوی‬ ‫این برنامە پشتیاانی خلقهای موجود در ایران را بەسوی خود جلب کارد‪ .‬ملار کاورد و فعاالی ش خصوصاا" هیئار‬ ‫نمای دگی خلق کاورد‪ -‬کە از ماموساتا شایخ عزالادین حسای ی رئایس‪ ،-‬حازب دماوکرات کوردساتان (ایاران) ساخ و‪،-‬‬ ‫سازمان انقالبی زحمتکشان کوردستان ایران (کاوملە) عضاو و ساازمان یریاک هاای فادایی خلاق‪ -‬شااخەی کوردساتان‪-‬‬ ‫عضو‪ ،-‬تشکیل شدە باود‪ ،‬از ایان برناامە جانااداری کردناد‪ .‬همچ این اساتاد شایخ عزالادین حسای ی‪ ،‬حاد ‪ ،‬کاوملە‬ ‫جداگانە نیز از مسعود رجوی و برنامەا پشتیاانی نمودند‪.‬‬ ‫آن اعالم پشتیاانی در نشریەی مجاهد بدین گونە‪ ،‬م عکس گردیدند‪ .‬با توجە بە خار خار گزاریها آقای شیخ‬

‫‪ 106‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫عزالاادین حساای ی در ارتااااط تلف اای اعااالم کاارد‪":‬در انتخابااات ریاساار جمهااوری شاارکر ماای ک ااد و بە مسااعود رجااوی‬ ‫کاندیدای سازمان مجاهدین خلق‪ ،‬رأی می دهد‪.‬‬ ‫ناماردە تأکیاد کارد کە بااتوجە بە برناامەریزی ریاسار جمهاوری کە از طارف ساازمان مجاهادین خلاق ایاران و‬ ‫مواضع مثاتش در مورد طرح ‪ ٢١‬مادەای برای کردستان دارد‪ ،‬کە نشاانەء باا اهمیار تلقای کاردن مسائلەء کوردساتان‬ ‫اسر‪ .‬همچ ین دفاع از آزادی فردی و جمعی در سراسر ایران دارد‪ .‬برنامەء ضد امپریالستی مسعود رجوی جای تأمال‬ ‫مردم کرد و رضایر همە جاناەء آن میشود‪.‬‬ ‫اطالعیەی شمارە ‪ ٢‬هیئر نمای دگی خلق کورد‬ ‫هم میه ان ماارز مردم رزم دەء کورد‬ ‫هیئر نمای دگی خلق کورد بە افکار عمومی اعالم میک د کە در انتخابات ریاسر جمهوری شرکر مای ک اد و بە آقاای‬ ‫مسعود رجوی نامزد سازمان مجاهدین خلق ایران رأی میدهاد‪ .‬ایان شارکر بەخااطر نکاات مثاار در برناامەء ساازمان‬ ‫مجاهدین خلق ایران بود‪ .‬برای مثال‪ :‬تأکید بر ماارزەء ضد امپریالستی و دفاع از آزادیهای دموکراتیک و بخصاوص‬ ‫قاول طرح ‪ ٢١‬مادەای خودمختاری کردستان‪ ،‬بەع وان پایەهای م اسب برای گفتوگو کردن‪.‬‬ ‫هیئر نمای دگی ملر کرد‪ ،‬از مردم ماارز کردستان و سراسر ایران‪ ،‬تقاضاا مای نمایاد در ایان انتخاباات شارکر‬ ‫کردە و بە آقای مسعود رجوی کاندیدای سازمان مجاهدین خلق رأی ده د‪.‬‬ ‫هیئر نمای دگی خلق کرد‬ ‫‪٣١/٠١/٢٠‬‬ ‫آقای فاتح شیخ االسالمی‪[ -‬تلفن] ‪١٣٣٢٠٢١١٣‬‬ ‫اطالعیەء کوملە‬ ‫اطالعیەء سازمان انقالبی زحمتکشان کردستان ایران (کوملە)‬

‫‪ 107‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫هم میه ان انقالبی‬ ‫سازمان ما از این طریق بە اطالع هم ان میرساند کە ما در انتخاباات ریاسار جمهاوری شارکر میک ایم و بە آقاای‬ ‫مسعود رجوی کاندیدای سازمان مجاهادین خلاق ایاران رأی مای دهایم‪ .‬آشاکار اسار کە شارکر ماا در ایان انتخاباات و‬ ‫تقاضا از هم میه انمان برای شرکر فعاال و دادن رأی مثاار بە آقاای مساعود رجاوی بە مع ای قااول قاانون اساسای‬ ‫نیسر؛ بلکە بە خاطر یشم انداز مثار در برنامەهاای انتخابااتی ساازمان مجاهادین خلاق بارای ات ااد همەجااناەء‬ ‫مردم ایران بر م ور برنامەای انقالبی‪ ،‬دموکراتیک و ضد امپریالستی اسر‪.‬‬ ‫ما اطالعیە خواهیم داد و بر ت لیل خود نسار بەعلل شرکر در انتخابات موضع کاوملە در انتقااد از ناواقە و‬ ‫نامشخە بودن برنامەهای انتخاباتی سازمان مجاهدین خلق بەاطالع مردم کشورمان خواهیم رساند‪.‬‬ ‫سازمان انقالبی زحمکتشان کوردستان ایران (کوملە)‬ ‫‪٣١ /٠١/٠٢‬‬ ‫دفتر کوملە مهاباد [تلفن] ‪١٣٣٢٠٢٥٣٣‬‬ ‫دیدگاە حزب دموکرات کردستان‬ ‫موضع حزب دموکرات کردستان (ایران)‪ ،‬نسار بە انتخابات ریاسر جمهوری‬ ‫هم میه ان م ترم!‬ ‫خلق ماارز کوردستان!‬ ‫همچ انکە مطلعید اولین دورەء انتخابات ریاسر جمهوری اسالمی ایران در روز پ جم بهمن ماە ‪ ٠٥٣١‬در سراسر میهن‬ ‫مان انجام می گیرد‪ .‬دراین بارە الزم می دانیم از هم اک ون نظرتمان را بەاطالع همەء خلقهای ایران برسانیم‪.‬‬ ‫بااا تأکیااد بە فعالیاار پیشااین ضااد امپریالسااتی ملاای و دموکراتیااک سااازمان مجاهاادین خلااق ایااران و بااا تااوجە‬ ‫بەشخصیر نامزد این سازمان برادر عزیز مسعود رجوی و برنامەای کە ازطرف وی اعالم شد‪،‬؛ بخصوص با اشارەء‬

‫‪ 108‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫شفاف بەحق تعیین سرنوشر مردمان ایران و قاول طرح ‪ ٢١‬مادەای خودموختاری هیئر نمای دگی خلق کرد‪ ،‬بع اوان‬ ‫پایەای برای مذاکرات راە حل نهایی مسئلەء کردستان‪ ،‬حزب دموکرات کردستان (ایران) از هامەء اعضاا و هاواداران‬ ‫و دوستان خود تقاضا مای ک اد‪ ،‬در کردساتان و هامەء م ااطق کشاور بەطاور گساتردە در انتخاباات ریاسار جمهاوری‬ ‫شرکر کردە و بە کاندیدای سازمان مجاهدین خلق ایران‪ ،‬برادر مسعود رجوی رأی دهید‪.‬‬ ‫کمیتەی مرکزی حزب دموکرات کردستان‬ ‫ مجاهد شمارە ‪ ،٠٢‬ص‪-٠١‬‬‫همچ انکە اشار شد کە آقای رجوی بەخاطر دفاع از آزادی و حقوق ملر های ایران‪ ،‬بە خوبی از وی پشتیاانی مای‬ ‫شد؛ بخصاوص از ساوی ماردم کاورد و امکاان پیاروزی وی از کاندایادهای دی ار بیشاتر باود‪ .‬بەهماین خااطر باود کە‬ ‫جمعیر فدائیان اسالم در نامەای سرگشادە برای شورای انقالب‪ ،‬خواستار حذف برخی از نامزدها شد‪ .‬آناان نوشات د‪:‬‬ ‫اگر بەدرخواسر مان پاسخ ندهید خودمان اقدام می ک یم‪.‬‬ ‫ مروری بر پیشی ەء ‪ ١‬دورەء انتخابات ریاسر جمهوری در ایران (رئیس جهمور نافرجاام‪ ،‬روزناامەء ایاران‪ ،‬شامارە‬‫‪ ،٥٠٥٥‬یکش اە ‪ ٢٣‬اردیاهشر ‪-.)٠٥١٣‬‬ ‫پس از آن در تاریخ ‪ ٢٢‬دیماە ‪ ،٠٥٣١‬فدائیان اسالم از آ‪ .‬خمی ی در مورد نامزدها و دیدگاههای آنان نساار بە‬ ‫قاانون اساسای ساٶال کردنااد‪ ،‬وی در پاساخ کوتااە گفاار‪ ":‬کساانیکە بە قاانون اساساای رأی ندادناد‪ ،‬صاالحیر رئاایس‬ ‫جمهور شدن ندارند‪".‬‬ ‫بدین گونە دستور حذف مسعود رجوی صادر شد‪.‬‬ ‫ انتخابات ریاسر جمهوری اول و هفتم در وب گاە روزنامەء ایران‪ ،‬شمارەء ‪ ،٢٠٣٥‬دوش اە ‪ ٢١‬خرداد ‪.-٠٥١٠‬‬‫مجاهدین در ابتادا در اطالعایەای باا احسااس مسائولیر‪ ،‬انصاراف مساعود رجاوی از ناامزدی اولاین دورەء ریاسار‬ ‫جمهوری را قاول کرد‪ .‬این سازمان در آن اطالعیە‪ ،‬حسن نیر زیادی از خود نشان داد و خواهان هریە بهتر برگزار‬ ‫شدن انتخابات در فضای آرام شدە بود‪.‬‬

‫‪ 109‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫ مجاهد شمارە ‪-٢١‬‬‫ولی رویدادهای بعدی اختالفات را دامن زدە و بەطرف دیدگاههای متفاوت بیشتری سوق دادە شد‪.‬‬ ‫انتخابات مجلس شورای ملی‪ ،‬مجاهدین خلق و مردم کورد‬ ‫مجلس شورای ملی بەع وان قوەی قانون گذاری‪ ،‬مکان مهم دی ری اسر کە حازب و ساازمانهای درون و بیارون از‬ ‫قدرت میتوان د برای تصاحب کرسی هایش باهم رقابر نمای د‪ .‬آن مکان با سیما و م توای دموکراتیک و با شرکر‬ ‫مردم و انتخابات نمای دگان مجلس (پارلمان)‪ ،‬تأثیر بەسزایی در تعیین سرنوشر و ترکیب حاکمیر دارد و ی ون ی‬ ‫بخشی از ترکیب نظام را هم معین مای ک اد‪ .‬میتاوان بە نمونەهاای تارکیە‪ ،‬اسارائیل و عاراق از ‪ ٢١١٣‬در کشاورهای‬ ‫خاورمیانە اشارە کرد‪.‬‬ ‫ولی در ایران مجلسی ویژە درسر کردند کە باتوجە بە ترکیاب "خودیهاا"‪ ،‬اجاازە نداناد ساازمان مجاهادین خلاق‬ ‫ایران و حزب دموکرات کوردساتان ایاران و دی اران بە مجلاس اول راە یاب اد‪ .‬اکثریار ماردم کاورد باا رأی نادادن بە‬ ‫پدیدەی مت ااقض جمهاوری اساالمی و مجاهادین خلاق باا رأی مثاار نادادن بە قاانون اساسای "غیار خاودی" م ساوب‬ ‫شدند‪.‬‬ ‫ت میاال دگربااار ج ااگ در کوردسااتان نیااز در سااال ‪ ٠٥٣٢‬را ماای تااوان بە پشااتیاانی اکثاار واجاادین شاارایس رأی‬ ‫ده دگان در کوردستان از نمای دگان حزب و سازمان های دموکرات‪ ،‬یپ سکوالر برای مجلس شورا و رهاری شوراهای‬ ‫م لی – کە در کوردستان در س دج انجام گرفار‪ ،-‬بەحسااب آورد کە درصاورت تاداوم خطار بزرگای بارای جمهاوری‬ ‫اسالمی تازە تأسیس م سوب می ردید‪.‬‬ ‫انقالب فره ی و مجاهدین خلق‬ ‫پس از انتخابات مجلس شورا‪ ،‬سردمداران تمامیر خاواە بارای تکمیال ت میال اساالم سیاسای مخصاوص خاود‪ ،‬بە‬ ‫بهانەی "اسالمی کردن دانش اه ها" و درسر کردن "وحدت حوزە و دانش اە"‪ ،‬تسویە حساب را با احزاب و جریانهاای‬ ‫سیاسی و شخصیر های دگراندیش و غیرمذهای شروع کردند‪ .‬استادان و دانشجویان زیادی دسات یر و بصاورت فالەای‬ ‫"پاکسازی" شدند و روند فرار مغزها آغاز گردید‪.‬‬

‫‪ 110‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫دانش ا اه هااا باایش از ‪ ٥‬سااال بسااتە شاادند‪ .‬تشااکل دانشااجویان دولتاای بەنااام ت کاایم وحاادت همچااون "شمشاایر‬ ‫داموکلس"‪ ،‬برسر دگراندیشان در دانش اهها را حاکم کردند‪ .‬پس از ای کە اشغال سفارت آمریکا را "انقالبای بزرگتار‬ ‫از انقالب اول" نام نهادند؛ این بار نیز بەنام "انقالب فره ی" و در حقیقر‪ ،‬ت میل تفکر اسالم سیاسای بارای بای‬ ‫م توا کردن دانش اه ها و کتب درسی اقدام کردند‪.‬‬ ‫اگر شاهە جهاد اول علیە مردم کاورد بارای ت میال جمهاوری اساالمی‪ ،‬خاونریزی‪ ،‬ویرانای‪ ،‬دسات یری‪ ،‬شاک جە و‬ ‫تاعیاد و آوارگاای را در بخشاای از ترکیااب جغرافیااای ایااران باادناال داشاار؛ جهاااد دوم یع اای " جهاااد دانشا اهی" نیااز‬ ‫مغزهای متفکر علمی و توانم د خردگرا را دیار خسارات فراوانی نمود‪.‬‬ ‫بە مجاهدین خلق نیز ضاربەء شادیدی در حمالە بە دانشا اهها و "جهااد دانشا اهی" وارد شاد‪ .‬تعادادی کشاتە‪،‬‬ ‫دههاا نفار زخماای و صادها نفاار زنادانی گردیدناد‪ .‬ایاان ساازمان در رابااطە باا ایان رویااداد تلاخ ماای نویساید‪" :‬طاااق‬ ‫برنامەای کە از اسف د طراحی شدە بود‪ ،‬قارار باود انجمان هاای اساالمی بەع اوان باازوی اولایەء اجرایای آن بەکاار‬ ‫گرفتە شوند‪ ،‬قصد داشت د کە ت ر پوشاش دروغاین تفسایر نظاام دانشا اهی و انقاالب فره ای‪ ،‬دانشا اهها را بە‬ ‫آشااوب و خااا و خااون بکش ا د تااا مقاادمات قاادمهای بعاادی تااوطئە فااراهم شااود‪ .‬و در ایاان راە بە انااواع و اقسااام‬ ‫توطئەهای ارتجاعی‪ ،‬متوسل شدند‪.‬‬ ‫ مجاهد شمارە ‪ ،٣٢‬ش اە ‪ ١‬اردیاهشر ‪ ،٠٥٣٢‬ص ‪-٢‬‬‫د‪ .‬حسن آیر در سخ ان کاستی می گوید‪ ":‬اآلن استادهای غیراسالمی بایستی تصافیە شاوند‪ .‬ایان زمازمە بایاد از‬ ‫پایین سروصدا بل د شود کە ما استاد غیراسالمی نمی خواهیم‪ .‬برود یک جاای دی ار کاار ک اد‪ ....‬کمونیسار هاا کە‬ ‫مطلقا"‪ ،‬می ماند مجاهدین کە ع وان اسالمی دادند بەخودشان‪ ،‬آنها عمال" جلوشان را می گیرند و نمی گذارناد ایان‬ ‫طور اسالم را بە این ترتیب‪....‬‬ ‫دانش اە ها باید بەاین صورت فعلی تعطیل بشود و برنامەهای آی ادە‪ ،‬کارهاای عملای در راباطە باا ماردم و در‬ ‫زمی ە ایدئولومی و اسالمی کردن‪ .‬این کلیات مسئلە اسر‪.‬‬ ‫‪ -‬مجاهد شمارە ‪ ٢٥‬ص‪-٥‬‬

‫‪ 111‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫بااااین طاارز تفکاار و اعمااال نادرساار بااود کە مساائوالن نظااام جدیااد اسااالم سیاساای‪ ،‬بەنااام "انقااالب فره اای"‬ ‫بزرگترین ضربە را بە علم و آگاهی و ت صیالت عالی زدند و راە پیشرفر و تکامل را سد کردند‪.‬‬ ‫پرواضاع اسار کە پاس از گذشار ‪ ٥١‬ساال‪ -‬کە بعادا" در ماورد ب اث خواهاد شاد‪ ،-‬باا اساتفادە از دانشاجویان‬ ‫دولتی‪ ،‬بسیجی‪ ،‬سهمیەی ب یاد شهید و جاناازان و رانر خواران حکومتی‪ ،‬نەت ها " اسالمی کردن دانش اه ها" ت قق‬ ‫نیافار؛ بلااکە اکثار فرزناادان مساائوالن نظاام اسااالمی بخصاوص در دوران والیاار فقاایە دوم ‪ -‬کە مطلاقە هاام هساار‪،-‬‬ ‫بەج اش دانشجویی پیوست د‪.‬‬ ‫این ج اش کە پایەهای م کم آن با خون بزرچ نیا‪ ،‬ق دیی و شریعر رضوی در ‪ ٠١‬آذر ‪ ٠٥٥٢‬ب یان اذاردە شاد‬ ‫و صدها فدایی راە آزادی برایش جان و عمر و زندگی را تقدیم کردند‪.‬‬ ‫ج گ بهانەای بزرچ برای سرکوب‬ ‫پس از رویدادهای تلخ دانشجویی‪ ،‬ج گ بیهاودەی ایاران و عاراق در ‪ ٥٠‬شاهریور مااە ‪ ،)٠٢١١( ٠٥٣٢‬آغااز شاد‪.‬‬ ‫قاال" هم ج گ لفظی و بوجود آوردن فضای ج اگ از ساوی مسائوالن جدیاد اساالم سیاسای اولویار داشار‪ .‬ایان ج اگ‬ ‫بزرگترین بال برای زندگی و موقعیر عمومی خلقهای ایران شد‪.‬‬ ‫ولی کاربدستان رمیم بخصوص آ‪ .‬خمی ی این ج گ شوم را "نعمر" خواند‪ .‬واضح اسر کە آنان از اوایال پیاروزی‬ ‫قیام ملر های ایران‪ ،‬بەخفا و پشر پردە با ریا و تزویر بدناال بهانەای بزرچ می گشت د تا حتا با یشم پوشی‬ ‫از قانون اساسی سراپا ت اقض خود ساختەشان نسار بە "حقوق ملر"‪ ،‬ایران را ویران کردند‪.‬‬ ‫سخ ان حسن آیر‪ -‬کە طرح توطئەهاا را ب اث نماودە باود‪ ،-‬گاام بە گاام اجارا مای شاد‪ .‬بەدانشا اه هاا یاور‬ ‫بردند و تعطیل کردند‪.‬‬ ‫ج گ در کوردستان و حملە بە مردم کورد و فعالین راە آزادی ایان ماردم و احازاب و ساازمانهایش دگرباار شاروع‬ ‫شد‪ .‬یور‬

‫بە اعتراضات تر های آذری و حزب خلق مسلمان در تاریز و شهرهای دی ر آذری نشین انجاام گرفار و‬

‫آ‪ .‬شریعتمداری بە اجاار بە تلویزیون آوردە شد و بە اصطالح توبە نمود و در قام بازداشار خاان ی گردیاد‪ .‬ج ااش‬ ‫خلق ترکمن سرکوب شد‪ .‬اعتراضات عرب های احواز بە خونریزی شدید انجامید‪ .‬خواستەهای مردم بلوچ با‬

‫‪ 112‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫گلولەهای آتشین و جان کن مواجە شد‪.‬‬ ‫در مورد رویدادهای درونی و دخالر های خارجی آ‪ .‬خمی ای و همفکارانش بخصاوص در حازب جمهاوری اساالمی و‬ ‫اکثریر مجلس شورای اول و قوەی قضائیە کە خود را بە "خس امام" معرفی می کردند ازطرفی و ب ای صادر‪ ،‬اقلیار‬ ‫مجلس شورا و تعدادی از روحانیون – مخالف شیوەء غالب حاکمیر‪ ،-‬و مجاهدین خلق و یپ های اسالمی هم ردیف‬ ‫از طرفی دی ر‪ ،‬نارد جدیدی را آغاز کردند‪.‬‬ ‫مجاهدین خلق و عملکرد مسل انە‬ ‫در ‪ ٥١‬خرداد ‪ ١١‬مجاهدین خلق‪ -‬یک روز قال از برک اری ب ی صدر از ریاسر جمهوری توسس مجلس‪ ،-‬راهپیمایی‬ ‫مسل انەی هزاران نفری را در تهران باراە اناداخر کە از ساوی نیروهاای نظاامی بخصاوص ساپاە پاساداران بە آناان‬ ‫حملە شد‪.‬‬ ‫رهاری سازمان مجاهدین خلق واک ش نشان داد و با رمیام اساالمی وارد فااز نظاامی شاد و بەطارف رویاارویی و‬ ‫سرن ونی پیش رفر‪ .‬مجاهدین خلق از تابستان ‪ ٠٥٣١‬بە بعد در ن ار‬

‫نامەها بە مسائولین ‪ ،‬بخصاوص آ‪ .‬خمی ای‬

‫و نوشتەهایش نسار بە ناوع ادارەی مملکار و احقااق حقاوق خلاق هاای ایاران و رأی مثاار نادادن بە قاانون اساسای‬ ‫جمهوری اسالمی از دولر مرکزی فاصلە گرفر و بە اٶپٶزیسیون فعال و سازمان ر و تاثیرگذار‪ ،‬تادیل شد‪.‬‬ ‫رویارویی دو دیدگاە اسالم انقالبی‬ ‫سردمداران جمهوری اسالمی مخصوصا" حزب جمهوری اسالمی و تشکل های هم ردیف و مجاهدین انقالب اساالمی‪ -‬کە‬ ‫باهم اکثریر مسئولیر ها را بعهدە داشت د‪ ،-‬و مجاهدین خلق‪ -‬کە قال از انقالب دیدگاه های نزدیکی با روحانیون‬ ‫فعال و اسالم راهای طرفادار آ‪ .‬خمی ای داشار‪ ،-‬دارای دو دیادگاە متفااوت اساالمی بودناد‪ .‬آنهاا برسار ن اوەی ادارە‬ ‫کردن و سلطەی اسالم سیاسی و ترکیب اجتماعی جامعەی ایران پارادایم (ن ار ) مخصاوص خاود را داشات د کە باا‬ ‫کاربدستان تهران و قم‪ ،‬فرق کلی صوری و م توایی و جوهری داشر‪.‬‬ ‫مجاهدین خلق از دیدگاە معاصر و مدرنیزاسیون آمیختە با عرفان و توانائیهای عدالر خواهانە سوسیالیستی در‬ ‫زیر ب ا و اسالم و متون شورایی بە ادارەی مملکر می اندیشید و اعتقادی بە والیر فقیە‪ ،‬نداشر‪ .‬پلورالیزم ملی‬

‫‪ 113‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫در وامگان "خلق" و "ملیر" را قاول داشر و برای رفع ستم های مضاعف بر آنان راەحل های معقاول و قابال تاوجهی‬ ‫داشر‪ .‬مجاهدین خواهان حل مشکالت همە جاناە را از طریق مسالمر آمیز پیش هاد می کرد‪.‬‬ ‫ولی آ‪ .‬خمی ی و آخوندهای قام و تهاران از دیادگاە سا تی اساالمی و شایوەهای ادارەی ارتجااعی و تفکار ترکیاب‬ ‫"امر" در ایران‪ ،‬بە مسایل و مشکالت عمل می کردند و بەجای همراە نمودن ملیر های غیار فاارس و غیار شایعە و‬ ‫بەرسمیر ش اختن حقوق آنان حداقل در گام اول‪ ،‬با توجە با قانون اساسی خودشاان‪ ،‬دگراندیشاان و دگرباشاان را‬ ‫سرکوب نمودە و در یاریوب "غیر خودی" تعریف نمودند‪.‬‬ ‫غیراز ای ها مٶسسین و اکثریر کادرهای مجاهدین خلق دانشاجو و ت صایل کاردەی دانشا اه هاای ایاران و جهاان‬ ‫بودنااد‪ .‬در فعالیاار هااای ‪ ٠٣‬سااالەی آنااان ‪ ٣٥ -٠٥٣٣‬یکاای از سااازمانهای تأثیرگااذار علاایە رمیاام پهلااوی دوم بودنااد‪.‬‬ ‫همچ ین مجاهدین خلق در ردیف ملی‪ -‬مذهای های یپ بودند کە از درون نهضر آزادی و جاهەی ملی سر برآوردند‪.‬‬ ‫ولی آ‪ .‬خمی ی و رهروان وی و شماری زیادی از مسئوالن جدید در حوزەهای علمیەی قم‪ ،‬تهران‪ ،‬نجف‪ ،‬مشهد‪،‬‬ ‫اصافهان و‪ ....‬ت صایل کاردە و طرفادار تفکارات شایخ فضال الالە ناوری‪ -‬مشاروعە خاواە مشاروطە‪ -‬و آ‪ .‬ساید حسان‬ ‫مدرس‪ -‬ضد جدایی دین از دولر و مشروعە خواە پی یر‪ ،-‬و نواب صفوی‪ -‬خواهان حکومر اسالمی‪ ،-‬بودند‪.‬‬ ‫مجاهدین خلق و عمل مسل انە‬ ‫بەنظر حمیاد فرخ ادە از خارداد ‪ ،٠٥١١‬خشاونر از پاایین و بااال در جریاان باود‪ .‬هام حکومار و هام بخشای از‬ ‫مخالفین حکومر بە خشونر روی آوردند‪ ... .‬آنروز شکسر یک توهم و آغاز سیاه ترین دهەی تاریخ پس از انقاالب‬ ‫ایران بود‪.‬‬ ‫این رویداد در حالی بود کە‪ ....‬روحانیون کاربدسر اختالفات ب یادی ی با ابوال سن ب ی صادر داشات د و او را‬ ‫بە بازرگااان دی اار تشااایە میکردنااد‪ .‬طرفااداری نسااای مااردم از ب اای صاادر و نظامیااان از طرفاای و ارتااااط وی بااا‬ ‫مجاهدین خلق ازطرف دی ر همان د وحشتی بزرچ برای حکومر خودنمایی میکرد‪.‬‬ ‫– ‪ ٥١‬خرداد ‪ ،١١‬روز آغازین سیاهترین سالها‪ ،‬حمید فرخ دە‪ ،‬سایر خاری گویا‪ ٢١ ،‬موئن ‪-٢١١١‬‬

‫‪ 114‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫بعد از آنروز ج ی خونین میان اعضا و هواداران و ملیشا(مسل ین مجاهدین)‪ ،‬از یک طرف و نیروهای ام یتی‪،‬‬ ‫انتظامی و نظامی بخصوص سپاە پاسداران از طرفی دی ر‪ ،‬شروع شد‪ .‬عدەی زیادی از جوانان و نوجواناان مجاهاد‬ ‫دست یر و همان شب اکثرشان‪ ،‬حتا زخمی ها را نیز اعدام کردند‪.‬‬ ‫ همچون کشتار جمعی در س دج‪ ،‬پاوە‪ ،‬مریوان‪ ،‬سقز و‪....‬در سال ‪ ٠٥٣١‬خورشیدی‪-‬‬‫در این ج گ نابرابر‪ ،‬نیروهای لاااس شخصای یاا "حازب الالە" نیاز بەمیادان آمدناد‪ .‬آخوناد غفااری‪ -‬نمای ادەی‬ ‫مجلس اول شورا‪ ،-‬سردستە و فرماندهی آنان را بعهدە گرفتە بود‪ .‬او با گشادە دەستی و قلای آک دە از کیا ە حمالە‬ ‫بە اعضا و هواداران و حتا کسانی دی ر را بەنام مجاهد‪ ،‬انجام دادند و فضای ج اگ داخلای را در شاهرها‪ ،‬نااام ی‬ ‫در خیابانها و کویەها و م ازل را ایجاد کردند‪.‬‬ ‫اخاار بیشتر رسانە ها‪ ،‬دست یری‪ ،‬قتل‪ ،‬پرکردن زندانها از افراد مجاهدین خلق بود‪ .‬اسداللە الجوردی‪ -‬عضاو‬ ‫مٶتلفە‪ -‬با پسر دادستان دادگاە انقالب و آ‪ .‬م مدی گیالنی‪ -‬بەع وان حاکم شرع دادگاە‪ ،-‬همکار و همفکرانشان در‬ ‫زندان‪ ،‬بازداشت اهها و دادگاه های دربستەی ی د دقیقەای‪ ،‬اکثر دسات یر شادگان را بەاعادام م کاوم مای کردناد و‬ ‫حکاام ت میلاای را خیلاای زود اجاارا ماای کردنااد‪ .‬ایاان اعمااال فراتاار از زیرپااا گااذاران حقااوق بشاار بااود‪ .‬همچ ااانکە در‬ ‫کوردستان‪ ،‬ترکمن ص را و اهواز و جاهای دی ر هم‪ ،‬انجام دادە بودند و ادامە داشر‪.‬‬ ‫در آن زمان یکی از خارن اران خارجی از الجوردی انتقاد می ک د کە اعدامیان‪ ،‬ی اونە بادون وکیال م کاوم بە‬ ‫اعدام شدەاند؟ او در جواب گفر‪ :‬جرم آنان بەحدی آشکارا اسر کە هیچ وکیل مدافعی آمادە نیسر ازشان دفاع ک د‪.‬‬ ‫یون اگر این کار را انجام دهد‪ ،‬خود او نیز زیر سٶال می رود‪".‬‬ ‫ م اع پیشین‪-‬‬‫بخش نهم‬ ‫برک اری اولین رئیس جمهور‬ ‫بمب گذاری برای علی خام ەای‬

‫‪ 115‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫انفجار دفتر حزب جمهوری اسالمی‬ ‫برک اری اولین رئیس جمهور‬ ‫ب ی صدر از زمان انتخاب برای ریاسر جمهاوری و طای کاردن مااراتون ایان سامر تاا ‪ ٠٣‬اساف د ‪،)٠٢١٠( ٠٥٣٢‬‬ ‫دورەای از فراز و فرودهای مخصوصی باود‪ ،‬فاردی مهام باا اختیاارات مخصاوص باا اکثار مسائوالن رمیام تاا حادودی‬ ‫ساز‬

‫کرد‪ – .‬هری د با اکثر آخوندها و ب یادگراها فرق داشر‪ .-‬ولای از ‪ ٠٣‬اساف د تاا اول تیرمااە‪ -‬کە پروساەی‬

‫حذفش آغاز شد و نامش را عدم کفایر سیاسی گذاشت د‪ ،-‬دورەی جدیدی باود‪ .‬وی دورەای پاراز مشاکالت و اخاتالف‬ ‫را سپری نمود‪ .‬همچون یاک ناراضای و گااهی مخاالف در برابار قادرت روحانیار‪ ،‬بخصاوص حازب جمهاوری اساالمی‪،‬‬ ‫والیر فقیە و مجاهدین انقالب اسالمی ایستاد‪.‬‬ ‫ائتالفی اعالن نشدە میان ب ی صدر و تشکیالتهای مجاهدین خلق‪ ،‬نهضر آزادی‪ ،‬جاهەی ملی و تشکل های دی ر‬ ‫و همردیف‪ ،‬و شخصیر هایی با تفکرات لیارالی و ملی‪ -‬مذهای بوجود آمدە بود‪ .‬در این بارە نوشتە شادە‪":‬وضاعیتی‬ ‫جدید از رویایی ب ی صدر و امام و نیروهای انقالبی شروع شاد‪ .‬مجاهادین‪ ،‬جااهەء ملای‪ ،‬نهضار آزادی و گروههاای‬ ‫کویکی مان د حزب ملر ایران و حزب مائوئیستی رنجاران‪ ،‬فعالین سیاسی و اجتماعی‪ ،‬اختالفاات باران یختەء خاود‬ ‫را تشدید کردند‪".‬‬ ‫ پیوند سرنوشر ب ی صدر و سازمان‪ ،‬ص ‪-٣٣٣‬‬‫قال از عزل ب ی صدر از ریاسر جمهوری‪ ،‬فضای ایران در بهاار ‪ ٠٥١١‬خورشایدی بەساوی اختالفاات بیشاتر گاام‬ ‫می نهاد‪ .‬میان ب ی صدر‪ -‬فرماندەی کل قوا‪ ،-‬و بخش زیادی از ارتش و سپاە پاسداران کە آ‪ .‬خمی ی با اختیارات‬ ‫قانونی و فرا قانونی فراوان کە رفس جانی و خام ەای جلودار بودناد‪ ،‬جهار ادارەی ج اگ ایاران و عاراق اخاتالف‬ ‫وجود داشر‪ .‬برای ادارەی کشور نیز موضع حزب جمهوری اسالمی و دخالر در کارهای دولر و تاال بارای یاک دسار‬ ‫کردن قدرت‪ ،‬باز هم اختالف نظر‪ -‬کە از اوایل بود‪ ،-‬عمیق تر گردید‪.‬‬ ‫رفتارهای ب ی صدر و همفکرانش در میان مردم از پشاتیاانی نسااتا" خاوبی برخاوردار باود‪ .‬ساردمداران جمهاوری‬ ‫اسالمی و در رأس آنان حزب جمهوری اسالمی‪ ،‬ب ی صدر را همان د سد بر سر راە استادادی خود می دیدند‪،‬‬

‫‪ 116‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫بەهمین خاطر تال می کردند‪ ،‬او را عزل نمای د‪.‬‬ ‫در این ارتااط در ‪ ٠١‬خرداد ماە ‪ ،١١‬با حکم دادستانی انقالب اسالمی مرکز‪ ،‬نشریات آرمان ملر‪ -‬ارگاان حازب‬ ‫ملر ایران‪ ،-‬انقالب اسالمی‪ -‬ارگان ب ی صدر‪ ،-‬میازان‪ -‬ارگاان نهضار آزادی‪ ،-‬ناامەء ماردم‪ -‬ارگاان حازب تاودە‪ ،-‬و‬ ‫عدالر‪ -‬ارگان حزب رنجاران‪ ،-‬بخاطر آشوب تا مدتی نامعلوم توقیف شدند‪.‬‬ ‫ کیهان ‪ ،٠٥١١ /٥/٠١‬ص ‪-٣‬‬‫سید م مد خام ەای‪ -‬برادر سید علی خاام ەای‪ ،‬رهاار ک اونی‪ ،-‬نمای ادەی اول مجلاس شاورا در ماورد عازل ب ای‬ ‫صدر می گوید‪ :‬من تأثیر زیادی داشتم در رأی دادن بە عازل ب ای صادر‪ .‬یاون از اوایال او را قااول نداشاتم‪ .‬او از‬ ‫خارج آمدە بود‪ .‬مخاالف روحانیار و اماام باود‪ .‬باا حازب جمهاوری اساالمی بخصاوص باا م ماد حساین بهشاتی خیلای‬ ‫مخالف بود‪ .‬او مثال نهضار آزادی فکار مای کارد کە اماام بایاد بارود بە قام و روحانیار بایساتی بەشایوەء واتیکاان‬ ‫باش د‪ .‬وی تفکر مصدقی داشر‪.‬‬ ‫ ناگفتەها دربارەء عزل ب ی صدر‪ ،‬مرکز انقالب اسالمی‪-‬‬‫ب ی صدر در این بارە می گوید‪ :‬آقای خمی ی بە من گفر و بعدا" هام نوشار‪ :‬بە ساە دلیال باا ریاسار جمهاوری‬ ‫شما موافق ناودم‪ .‬اول‪ ،‬مخالف باا والیار فقایە باودی‪ .‬دوم‪ ،‬مخاالف باا روحانیار در مشااغل دولتای باودی‪ .‬و ساوم‬ ‫مالکیر خصوصی را قاول نداشتی‪.‬‬ ‫ بازخوانی غائلەء ‪ ٠٣‬اسف د‪ ،‬یوتیوب‪-‬‬‫خرداد ماە ‪ ،)٠٢١١( ٠٥١١‬اختالفات بە اوج خود رسید و ب ی صدر بایک جملەء آ‪ .‬خمی ی از فرماندهی کل قوا‬ ‫برک ار گردید‪ .‬کە ی ین بود‪:‬‬ ‫" بسم اللە الرحمن و الرحیم‬ ‫ستاد فرماندهی نیروهای مسلح جمهوری اسالمی!‬ ‫آقای ابوال سن ب ی صدر از فرماندهی کل قوا عزل شد‪.‬‬

‫‪ 117‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫روح اللە الموسوی الخمی ی‬ ‫ کتاب خاطرەها‪ ،‬ج اول‪ ،‬تاالیف م ماد م مادی ری شاهری‪ ،‬انتشاارات مرکاز انقاالب اساالمی‪ ،‬یاان دوم‪ ،‬زمساتان‬‫‪-٠٥١٥‬‬ ‫پس از ‪ ٠٠‬روز در ‪ ٥٠‬خارداد مااە در نشساتی طاوالنی و مخصاوص باا حاضار شادن ‪ ٠٢١‬نمای ادە‪ ،‬مجلاس شاورای‬ ‫اسالمی با ‪ ٠٥٥‬رأی موافق‪ ،‬یک رأی مخالف و ‪ ٠٢‬رأی ممت ع‪ ،‬عدم کفایر سیاسی رئیس جمهور تصویب شد‪ .‬یک روز‬ ‫بعد آ‪ .‬خمی ی رأی مجلس شورای اسالمی را بدین گونە تأئید کرد‪.‬‬ ‫بسم اللە الرحمن الرحیم‬ ‫پس از اکثریر رأی نمای دگان‪ ،‬بەاحترام مجلس شاورای اساالمی نساار بە عادم کفایار سیاسای آقاای ابوال سان‬ ‫ب ی صدر‪ ،‬وی را از سمر رئیس جمهوری اسالمی ایران عزل نمودم‪.‬‬ ‫‪٠‬تیرماە ‪ ،٠٥١١‬روح اللە الموسوی الخمی ی‬ ‫ م اع پیشین‪-‬‬‫جمهوری اسالمی پس از رویدادهای ‪ ٥١‬و ‪ ٥٠‬خرداد ‪ ،٠٥١١‬مشاکالت بیشاتری گریااانش را گرفار‪ .‬ج اگ ایاران و‬ ‫عراق‪ ،‬مجاهدین خلق و رئایس جمهاور معازول‪ ،‬ج اگ ت میال شادە در کوردساتان‪ ،‬انتقادهاای حازب تاودە و فادائیان‬ ‫اکثریاار‪ ،‬نارضااایتی نهضاار آزادی و جاااهەی ملاای و شخصاایر هااای ضااد اسااتادادی در میااان کاربدسااتان حکااومتی و‬ ‫اختالفات و رقابر هایی خصوصا" در رابطە با شیوەی ادارەی حزب جمهاوری اساالمی و تشاکیالتهای دی ار دولتای را‬ ‫می توان نام برد‪.‬‬ ‫بمب گذاری برای علی خام ەای‬ ‫در مدتی کوتاهی ضربەای کاری بە سلطەی تمامیر خواهان حاکم واردشد‪ .‬سید علی خام ەای‪ -‬نمای دەی مجلس‬ ‫شورا‪ ،-‬در مسجد ابوذر تهران از ساوی مجاهادین خلاق در ‪ ١‬تیرمااە ‪٠٥١١‬تارور شاد‪ .‬وی بەشادت زخمای شاد ویاک‬ ‫دستش قطع گردید‪ ،‬اما بعد از مدتی دوری از ص ەی سیاسی و مدیریتی با قدرتی بیشتر‪ ،‬بازگشر‪.‬‬

‫‪ 118‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫انفجار دفتر حزب جمهوری اسالمی‬ ‫در ‪ ٥‬تیر ‪ ١١‬رویدادی بزرچ‪ ،‬خونین و تأثیر گذار در نشسر حزب جمهوری اسالمی روی داد‪ .‬در آن گردهمایی‬ ‫در سریشمەی تهران بمای قوی م فجر شد‪ .‬حدود ‪ ٠١١‬نفر از مسئوالن نظام اسالمی کشاتە و زخمای شادند‪ .‬بە قاول‬ ‫ب ی صدر‪ :‬بمب گذاری برنامەریزی مه دسی شدە‪ ،‬انجام گرفر‪.‬‬ ‫بهشتی ‪ -‬دبیرکل حزب جمهوری اساالمی و مسائول قاوەی قضاائیە‪ ٣ ،-‬وزیار و ی اد معااون وزیار‪ ٢٥ ،‬نمای ادەی‬ ‫مجلس شورا و شماری از مسئوالن بل د پایە و کادرهای این حزب در میان کشتە شدگان بودند‪ .‬بااتوجە بە نوشاتەی‬ ‫دفتر مطالعات سیاسی این رویداد‪ ،‬بەوسیلەی مجاهدین خلق و فردی بەنام م مد رضا کالهی انجام گرفر‪ .‬ولی بە‬ ‫نوشتەی دی ری مجاهدین آن کشتار را بەعهدە ن رفر و آنرا م کوم هم نکرد‪.‬‬ ‫ب ی صدر می گوید‪ :‬اول گفت د کار ب ی صدر اسر‪ .‬بعدا" گفت د‪ :‬مجاهدین خلق اند‪ .‬پس از آن گفت د‪ :‬تودەایها هم‬ ‫دستی در آن داشت د‪ .‬دسر خارج هم همیشە هسر‪ .‬کسانی در میان مسئولین نظام می گوی د‪ :‬کار بیار رهااری و باا‬ ‫ره مود هاشمی رفس جانی بودە اسر‪ .‬یون وی و احمد خمی ی قال از انفجار از آنجا بیرون رفتە بودند‪.‬‬ ‫این رویداد کە ضربەای س ی ی بە رمیم اسالمی ایران وارد کرد‪ ،‬اما آنان داستان ‪ ٥٢‬نفارەی "کاربالی زماان" را‬ ‫از آن تولیااد کردنااد‪ .‬احتمااال دارد وجااود م مااد حسااین بهشااتی‪ -‬بع ااوان بل ااد پااایەترین فاارد ایاان کشااتار گروهاای‪،-‬‬ ‫بهانەی خوبی برای بدیل سازی آن داستان باشد‪ .‬بەهمین جهر شرایطی بەشدت خونین در خیابانها و م الت تهران‬ ‫و تعدادی از شهرها و زندانها‪ -‬کە قاال" شروع شدە بود‪ ،-‬بیشتر تداوم پیدا کرد‪.‬‬ ‫رمیاام خااود را مظلااوم و احاازاب و سااازمانهای مخااالف‪ ،‬بخصااوص مجاهاادین خلااق – مخااالف جدیااد‪ -‬را ظااالم و‬ ‫"تروریسر" قلمداد نمود‪ .‬و این رویداد را بە م ور جدید سرکوب و خفقان در سراسر ایران تادیل نمود‪.‬‬ ‫این رویداد کە بە کالهی‪ -‬از اعضای مجاهدین خلق‪ ،-‬نسار دادە شد مٶسسەی مطالعات و پژوهشهای سیاسای‪،‬‬ ‫کالهی را ای ونە معرفی می ک د‪ :‬وی دانشجوی دانش اە علم و ص عر بود کە پس از پیروزی انقالب عضاو ساازمان‬ ‫مجاهدین خلق شد‪ .‬قال از آن پاسدار کمیتە انقالب در خیابان پاستور بود‪ .‬بعدا" بەدستور مجاهدین خلاق بە حازب‬ ‫جمهوری اسالمی می پیوندد‪ .‬وی دراین حزب بە رتاەی باال رسیدە و مسئول دعوت ک دگان بە ک فرانس ها‪،‬‬

‫‪ 119‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫میزگردها و نشسر ها و مسئول حفاظر حزب هم بودە اسر‪.‬‬ ‫ناماردە بمای را بەوسیلە سا دستی خود بە درون نشسر حزب جمهوری اسالمی می برد کە در نزدیکی یهار راە‬ ‫سریشمەی تهران‪ ،‬ی د دقیقە قال از ای کە بمب م فجر شود‪ ،‬ساختمان حزب را تر می ک د‪.‬‬ ‫پس از انفجار بمب‪ ،‬کالهی در م زل یکی از اعضای مجاهدین مخفی میشود و بعدا" از راە مرزهای غربی کشور‪،‬‬ ‫بە عراق بردە میشود‪ .‬در آنجا با زنی از اعضای مجاهدین عروسی می ک د‪ .‬ولی در ساال ‪ ،)٠٢٢٠( ٠٥٥١‬در لیسار‬ ‫افراد "مسئلە دار" مجاهدین قرار می گیرد‪ .‬در سال ‪ )٠٢٢٥( ٠٥٥٢‬از عراق بە آلمان میرود‪.‬‬ ‫این رویداد‪ -‬همچ انکە نوشتە شدە‪ ،-‬از سوی مجاهدین خلق بەعهدە گرفتە نشد‪.‬‬ ‫ولی بعدا" در ت لیل هایشاان‪ ،‬اشاارە مثاتای بادان کردەاناد‪ .‬در ایان راباطە رفسا جانی از قاول مه ادس موساوی مای‬ ‫گوید‪ :‬کالهی گم شدە‪ ،‬بە بهانەء خریدن بست ی بیرون رفتە و قال از انفجار فرار کردە اسر‪ .‬بعدا" م سان رضاایی‬ ‫در ‪ ٠٣‬مرداد (‪ ٣‬جوالی)‪ ،‬بە خانەء ما آمد و گزارشی در مورد گروهک های ضد انقاالب داد‪ .‬معلاوم شاد بماب گاذاری‬ ‫حزب جمهوری اسالمی را مجاهدین خلق انجام دادە اسر‪.‬‬ ‫ عاور از ب ران صف ات ‪ ٠١٠ ،٠٥١‬و ‪-٠٢١‬‬‫بعدا" م مد علای رجاایی‪ -‬دوماین رئایس جمهاور‪ ،-‬بااه ر‪ -‬دوماین دبیرکال حازب جمهاوری اساالمی‪ -‬ت ای ی اد از‬ ‫مسئوالن بل د پایە قضایی و ئیجرایی و کاربدستان دی ر‪ ،‬قربانی سیاسر های نادرسر بخشی از مسائوالن جمهاوری‬ ‫اسالمی شدند کە میدانی پر از اختالف و ی د ج احی و ترس ا در سراسر ایران را رقم زدند‪.‬‬ ‫مجموعەء این رویدادها همە بە نفع روحانیر شیعە طرفدار والیر و مسئوالن سارکوب ر و خاون ریاز تماام شاد‪.‬‬ ‫دسر آخوندها هم برای ریاسر جمهوری‪ -‬کە تا سال ‪ ٠٥١١‬گرفتە شد‪ ،-‬باز گردید و همەی مساایل را بە قاول ب ای‬ ‫صدر با معیار "ماالتاریا" م ک زدند‪.‬‬ ‫بخش دهم‬ ‫احمد مفتی زادە و شماری از همفکرانش‬

‫‪ 120‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫یور بە حزب تودە و فدائیان اکثریر‬ ‫توقف فعالیر های انجمن حجتیە‬ ‫سرکوب مخالفان و ادامەی تمامیر خواهی‬ ‫احمد مفتی زادە پس از انقالب‬ ‫آقای احمد مفتی زادە پس از قیام و تصویب نظام اسالم سیاسی در ایران‪ -‬بر عکس‬ ‫استاد شیخ عزالدین حسی ی‪ ،-‬از این پدیدە جدید بی نظیار پشاتیاانی کارد‪ .‬مکتاب قارآن را در شاهرهای سا دج‪،‬‬ ‫سقز و بوکان ب یاد گذارد‪.‬‬ ‫مفتی زادە خود را رهاری مذهای‪ -‬سیاسی می دانسر و در جمهوری اساالمی خاود را ساهام دار و صااحب حاق مای‬ ‫پ داشر‪ .‬یونکە بەگفتەی خود ‪ :‬زمانی کە آتش انقالب در خرداد ‪ ،)٠٢١٥( ٠٥٣٢‬برای اولاین باار روشان شاد‪ ،‬وی‬ ‫در خیابان ناصر خسرو در تهران بودو حماسەء مردم و ج ایر های رمیم شاە را با یشمان خود دید و دیدگاه خاود‬ ‫را عو‬

‫نمودە و ارتااطی عاطفی با ج اش سراسری ایران پیدا کارد‪ .‬قاال از آن زماان فعالیار هاای نااماردە تاا‬

‫حاادودی ضااد خرفااات مااذهای‪ ،‬زدودن سااتم ملاای و خاادمر بە فره ااگ کااوردی بااودە و ارتااااطی آن ی ااانی بە ج اااش‬ ‫سراسری ایران نداشتە اسر‪.‬‬ ‫ دربارەی کوردستان‪ ،‬احمد مفتی زادە‪ ،‬انتشارات نور‪ ،‬یان رودکی‪ ،‬تابستان ‪ ،٠٥٣٢‬ص ‪-٠٣١‬‬‫همچ ین در اسف د ماە ‪ ،٠٥٣٥‬آقای مفتی زادە نامەای درمورد حقوق خلق های موجود در ایران‪ ،‬تهران پخش کرد‬ ‫کە در آن نوشتە شدە بود‪:‬‬ ‫‪ -٠‬برابری حقوق ملی‪ ،‬فره ی‪ ،‬سیاسی و اجتماعی همەء ملیر های مسلمان درایران‪.‬‬ ‫‪ -٢‬یکسانی قانونی شیعە و س ی‪.‬‬ ‫‪ -٥‬برابری حق اقتصادی و اجتماعی برای همەء مردم‪.‬‬

‫‪ 121‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫در ‪ ٢٢‬خرداد‪ )٠٢٥٢( ٠٥٣١‬نیز عدەای از ملی‪ -‬مذهای های شارق کوردساتان در شاهر سا ە (سا دج)‪ ،‬درباارەء‬ ‫کوردستان ک فرانسی برگزار کردند و طرحی ‪ ٠٣‬مادەای را تصویب نمودند‪ .‬در این طرح بیشترین نظرات مفتی زادە‬ ‫را در آن گ جاندند‪.‬‬ ‫ م اع پیشین‪ ،‬ص ‪-١٢‬‬‫آقای مفتی زادە مخالفر شدیدی با احزاب و سازمانهای یپ و دموکرات در‬ ‫کوردستان داشر‪ .‬او طرفدار اسالم سیاسی آیر اللە خمی ی بود‪.‬‬ ‫ولی در زمان دستور حملەی آ‪ .‬خمی ی بر علیە ملر کورد‪ ،‬کا احمد مفتای زادە مخاالف آن حمالە (جهااد) باود و‬ ‫بەع وان ناراضی بە کرمانشاە رفر‪.‬‬ ‫ سایر ویکی پدیا و یوتیوب‪-‬‬‫دربااارەی نظاار و برخوردهااای آقااای مفتاای زادە‪ ،‬یکاای از مساائوالن سااابق جمهااوری اسااالمی ماای نویسااد‪ :‬جمعاای از‬ ‫مسلمانان کورد‪ ،‬همراە احمد مفتای زادە بودناد کە در ماورد سیاسای‪ -‬ایادئٶلومی باا دو حازب و ساازمان [دماوکرات و‬ ‫کوملە]‪ ،‬متفاوت بودند‪ .‬ولی در مورد مسئلەی خودمختاری برای کوردها با دو تشکل دی ر یک تفکر داشت د‪ .‬مرکز آن‬ ‫ج اش شهر س دج بود‪.‬‬ ‫ کوردستان‪ ،‬علل تداوم آن پس از انقالب اسالمی‪ ،‬دفتر مطالعات سیاسی و باین المللای‪ ،‬حمیاد رضاا جالیای پاور‪،‬‬‫یان اول‪،‬سال ‪ ،٠٥٥٢‬ص ‪-١١‬‬ ‫تشکل شمس‬ ‫شورای مرکزی س ر (شمس) در سال ‪ )٠٢١٠(٠٥١١‬در تهران تشکیل شد‪ .‬اهداف این تشکل دفاع از مردم س ی ماذهب‬ ‫ازطریق مشاورە و گفتمان بود و خود را بع وان تشکلی مدنی معرفی می کرد‪ .‬این شورا در همەی م اطق سا ی نشاین‬ ‫ایران تال‬

‫میکرد‪ .‬اعضای این شورا علمای برجستەای یون‪ :‬استادان احمد مفتای زادە‪ ،‬مولاوی عاادالعزیز ماالزادە‪،‬‬

‫ناصر سا انی‪ ،‬مال عاداللە م مدی‪ ،‬رهاری می کردند‪ .‬کسانی یون مال صالح خسروی‪ ،‬مولوی عادالملک مالزادە‪،‬‬

‫‪ 122‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫مولوی شمس الادین مطهاری‪ ،‬شایخ عاادالعزیز حسای ی‪ ،‬مولاوی م ماد ساعید فاضالی‪ ،‬موالناا م ماد نظرگااە‪ ،‬موالناا‬ ‫عادال مید اسماعیل زهی‪ ،‬هم در آن عضویر داشت د‪.‬‬ ‫شمس اولین ک رەء خود را در تاریخ ‪ ٠٢‬و ‪ ٠٥‬فاروردین ‪ ٠٥١١‬در تهاران و دوماین ک ارە را در مارداد مااە ‪٠٥١٠‬‬ ‫(‪ ،)٠٢١٢‬در کرمانشاە در م زل آقای مفتی زادە‪ ،‬برگزار کرد‪.‬‬ ‫ سایر شمس‪-‬‬‫شمس اساس امەای ‪ ٠١‬مادەای در ک رەهای خود را بدین شرح تصویب نمود‪.‬‬ ‫‪ -٠‬طاق مفاد اساس امە شمس‪ ،‬وظیفەء اول شورای مرکزی س ر‪ ،‬کوشش در راە احیای امر واحدەء اسالمی و زدودن‬ ‫مظاهر تفرقە از قیافە این امر می باشد‪.‬‬ ‫‪ -٢‬تال برای انسجام و تشکیل اهل س ر ایران در جهر وحدت اسالمی‪.‬‬ ‫‪ -٥‬تشکیل شورای تابع مرک زی س ر از افاراد واجاد شارایس در تماام شاهرها و م ااطق سا ی نشاین بە ترتیاای کە‪،‬‬ ‫رابطە میان مردم و شورای مرکزی س ر باشد‪.‬‬ ‫‪ -٣‬فعالیر پی یر و قاطعانەء برای رفع ستم های مذهای و ملی و طاقاتی در سراسر ایران‪ ،‬از اهل س ر بەوسیلەء‬ ‫اصالح اصول متعدد قانون اساسی خصوصا" اصل دوازدە‪.‬‬ ‫‪ -٣‬تال‬

‫برای ایجاد مرکزی در تهران مان د مسجد برای جماعات و برگازاری مراسام و ساایر خادمات دی ای (جماعە‬

‫وجماعات و سخ رانی ها)‪.‬‬ ‫‪ -١‬سعی برای ایجاد و تقویار مادارس علاوم دی ای در تماام م ااطق سا ی نشاین و تشاکیل دورەهاای کاارآموزی بارای‬ ‫معلمان تعلیمات دی ی‪.‬‬ ‫‪ -٥‬تشکیل گروههای متعدد از افراد با ایمان و متهعد با ش اخر و آگاهی کافی برای تالیغات در تماام م ااطق اهال‬ ‫س ر‪.‬‬

‫‪ 123‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -١‬ترتیب یک گروە واجدالشرایس برای نوشتن تعلیمات دی ی مدارس اهل س ر در ایران‪.‬‬ ‫‪ -٢‬کوشش در جهر ترتیب دادن یک نشریە دایمی کە بازتاب خواسر ها و آمال جامعە اهل س ر ایران باشد‪.‬‬ ‫‪ -٠١‬اقداماتی در جهر سد‪ ،‬باب نمودن اهانر بە بزرگان اسالم و گ جاندن آن در قانون اساسی‪.‬‬ ‫‪ -٠٠‬کوشش برای تخصیە ساعاتی در شاانە روز از اوقات کار در رادیو و تلویزیون سراسری و م لی بە برنامەهای‬ ‫تالیغات مذهای اهل س ر زیرنظر شورا‪.‬‬ ‫‪ -٠٢‬تعین ائمەء جمعە و حاکم شرع در تمام م اطق س ی نشین‪ ،‬باید با نظر مردم م ل و تأئید این شورا باشد‪.‬‬ ‫‪ -٠٥‬تال‬

‫برای جمع آوری و بکار انداختن ثروتهای مسلمانان اهل س ر در جهر تولید و خود کفایی برای پیشاارد‬

‫اهداف اسالمی‪.‬‬ ‫‪ -٠٣‬کوشش برای برقراری ارتااط با سایر مسلمانان ایران و جهان در جهر ت کیم ماانی وحدت و اخاوت اساالمی و‬ ‫خصوصا" استفادە از همکاری های افراد عالقم د بە برنامەء کار شورای مرکزی س ر‪.‬‬ ‫‪ -٠٣‬تال برای اعزام افراد با استعداد بە مراکز اسالمی جهان برای فراگیری معارف و علوم سیاسی‪.‬‬ ‫‪ -٠١‬ب ا بە پیشا هاد و تأئیاد تماام شارکر ک ادگان در جلساە‪ ،‬تصامیمات شاورای مرکازی سا ر بایاد باا نظاارت و‬ ‫تصویب حضرت عالمە احمد مفتی زادە و حضرت مولاوی عاادالعزیز ماال زادە‪ -‬رهااران اهال سا ر ایاران‪ -‬و مٶسساین‬ ‫شورای مرکزی س ر‪ ،‬صورت پذیرد‪.‬‬ ‫تاصرە‪ :‬بەپاس خدمات این دو بزرگوار و خدمات شایانی کە بە اهل س ر نمودەاند‪ ،‬نە این ‪ ٠١‬ماادە همچ اان در‬ ‫اساس امە باقی می ماند‪ ،‬اما تمامی تصمیمات و قرار تمامی تصمیمات و قرارات شمس زیر نظر شورای رهاری می‬ ‫باشد‪( .‬مصوبەء آخرین ک فرانس شمس)‪ .‬بعدا" تغییری در مادەء ‪ ٠١‬تأئید و تص یح گردید‪.‬‬ ‫در شهرهای س دج‪ ،‬سقز‪ ،‬مریوان و اورامانات و بخشی از کرماشان و پیرامون آن‪،‬‬ ‫بەخاطر وجود تفکرات طریقر و وابست ی بەشیوخ در طویلە‪ ،‬دورو‪ ،‬حلاچە و‪ ....‬اعمال تعدادی از روحانیون س ی‬

‫‪ 124‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫در م طقە با توجە بە تثایر حاکمیر رضا شاە‪ ،‬تفکر ملی گرایی ضعیف و نظرات ماذهای خاان ی تقویار شاد‪ .‬در‬ ‫زمان سلطەی پهلوی دوم هم با شدت بیشتر از پیش این روند ادامە یافر‪.‬‬ ‫باادین جهاار بااود کە اعمااال آقااای احمااد مفتاای زادە و همفکاارانش در سااال ‪ ٠٥٣٥‬تااا ‪ ٠٥١٠‬در م اااطق سا دج و‬ ‫کرماشان‪ ،‬سقز و بوکان تفاوت بزرگی را با سایر م اطق در کوردستان و بعضی م اطق س ی نشین بوجود آورد‪.‬‬ ‫جمهوری اسالمی قال از ج گ شاە "جهادی" بر علیە مردم در کوردستان‪ ،‬تاال کارد در سا دج از طریاق تفکار‬ ‫مکتب قرآنی و اعمال آنان‪ ،‬با تشکیل شورایی کام تاوان در ایان شاهر ساعی در ضاعیف کاردن تفکارات ملای‪ -‬ساکوالر‬ ‫گامهایی برداشر‪.‬‬ ‫برای پیشارد این هدف برای تقویر اسالم سیاسی و جای پاای حاکمیار در شارق کوردساتان از طریاق کوردهاای‬ ‫مساالمان در تابسااتان ‪ ،٠٥٣١‬ی ااد نفاار از اعضااای شااورای انقااالب کە شاامل آ‪ .‬طالقااانی‪ ،‬آ‪ .‬بهشااتی‪ ،‬حجاار االسااالم‬ ‫رفس جانی‪ ،‬ب ی صدر با آقای مفتی زادە و ت ای ی اد از همفکارانش‪ ،‬در شاهر سا دج گارد هام آمدناد تاا در میاان‬ ‫رهاران کوردها تفرقە ایجاد نمای د‪.‬‬ ‫این رفتارها در حالی بود کە‪ ،‬استاد شایخ عزالادین حسای ی از مرکاز سیاسای در کوردساتان نزدیاک تار و ماورد‬ ‫اعتماد بیشتر مردم و نیروهای سکوالر و دموکرات بود‪ .‬وان هی اگر خودمختاری‪ -‬کە آنزمان بابر روز بود‪ -‬بە آقای‬ ‫مفتاای زادە و همفکاارانش دادە ماای شااد؛ مااردم کوردسااتان بطااور عمااوم‪ ،‬دفتاار اسااتاد شاایخ عزالاادین حساای ی‪ ،‬حاازب‬ ‫دموکرات کوردستان (ایران)‪ ،‬کوملە‪ ،‬حزب تودە و احتماال" یریک هاای فادایی شااخە کوردساتان نیاز ساد راە ی این‬ ‫کاری نمی شدند‪.‬‬ ‫در نتیجەی این اعمال متفاوت و برخوردهای دوگانەی حاکمیر اسالمی‪ ،‬در قدرتم د کردن اسالم سیاسی کاورد و‬ ‫بذر پاشی "ترور مقدس" دیکتە شدەی تهران و قم و بستر نا ام ی ایجاد کردن و فشار بر حزب دموکرات و کوملە و‬ ‫سرکوب استادادی اسالم سیاسی جدید ایرانی در شرق کوردساتان‪ ،‬پاس از ج اگ ساە مااهە‪ -‬از ‪ ٢١‬مارداد ‪ ٠٥٣١‬تاا‬ ‫‪ ٢١‬آبان ‪ ،-‬تداوم پیدا کرد‪.‬‬ ‫تولید تفرقە در کوردستان ساب شد کە در مهاباد در م ل گروە شاهو از نیروی پیشوا در حزب دموکرات‬

‫‪ 125‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫کوردستان در م لە باغ سیسە بمب گذاری صورت گرفر‪ ،‬کە قال از انفجار خ ثا شد‪ .‬درمیدان یهار یراغ مهابااد در‬ ‫بهمن ماە ‪ ،)٠٢١١( ٠٥٣١‬در م ل برگزاری متی گ یریاک هاای فادایی خلاق‪ -‬کە بەم اساار قیاام سایاهکل برناامەای‬ ‫داشت د‪ ،-‬بمای م فجر شد و عدەای زخمی شدند‪ .‬همچ ین انفجار بمای در دسر یکی از اعضای گروە اسالمی "یریک‬ ‫های فاروق" در م لە ارم یان مهاباد‪ -‬کە م جر بە کشتە شدن فرد بمب گذار شاد‪ ،-‬یاک سلسالە بماب گاذاری ساازمان‬ ‫دادە شدە و گروە تروریستی نیز آشکار گردید‪ .‬و‪....‬‬ ‫دست یری آقای مفتی زادە و جمعی از همفکرانش‬ ‫آقای مفتی زادە عدەای از مسئوالن جمهوری اسالمی را‪ ،‬از نزدیک می ش اخر‪ .‬او از درون پوستەی اسالم سیاسی‬ ‫تازە بە قدرت رسیدە تا حدودی اطالع داشر‪ .‬خود تفکر حاکمیار شاورایی داشار و باا س ساار مخاالف باود‪ .‬وی‬ ‫عقیدە داشر کە‪ :‬خیلی متأسف اسر در تهران و شهرهای بزرچ بە این تفکر و اعمال نادرسر اجازەء تالیغ دادە می‬ ‫شود‪ .‬رمیم جدید کە با هرگونە تفکر ملی گرایی یە اسالمی و غیر اسالمی در ایران مخالف بود‪ ،‬آنان مفتی زادە و‬ ‫دیدگاهش را برنتابید‪.‬‬ ‫آقای مفتی زادە در شهریور ماە سال ‪ ،)٠٢١٢( ٠٥١٠‬همراە باا ‪ ٢٣١‬نفار از همفکارانش دسات یر شادند‪ .‬دسات یر‬ ‫شدگان غیر از مفتی زادە بعد از ‪ ٥‬سال و ی د ماە آزاد شدند‪ .‬ولی ناماردە مدت ‪ ١‬سال و ‪ ١‬ماە یا حدود ‪ ٥‬ساال‬ ‫در زندان مخوف اوین‪ ،‬انفرادی‪ ،‬شک جەهای بدنی و درونی را ت مل نمود‪ – .‬یوتیوب‪ -‬وی بعدا" بە زنادان عماومی‬ ‫م تقل می شود‪.‬‬ ‫در مجموع آقای مفتی زادە ‪ ٠١‬سال زندان را ت مل کرد و ‪ ٥‬مهارە پشار و گاردنش را‪ ،‬شکسات د‪ .‬وی ظااهرا" از‬ ‫زندان آزد شد و ‪ ٥‬ماە بعد در روز سە ش اە ‪ ٢١‬بهمن ماە سال ‪ ،)٠٢٢٥( ٠٥٥٠‬در بیمارستان آسیا در تهران پاس از‬ ‫ناموفق بودن یک عمل جراحی‪ ،‬یشم از جهان فرو بسر و در س دج بە خا سپردە شد‪.‬‬ ‫آقای مفتی زادە در سال ‪ )٠٢١٥( ٠٥٣٢‬در تهران بە جرم عضویر در تشکیالت حزب دموکرات کوردستان دست یر‬ ‫و برای مدتی زندانی گردید‪ .‬در زندان از طریق مطالعەی کتابهای رهااران اخاوان المسالمین‪ ،‬ساید قطاب و اباولعال‬ ‫مودودی و دکتر علی شریعتی‪ ،‬از تفکر سکوالر دور شد‪ .‬او فکر می کرد می تواند از راە "عدالر اسالمی" و در قالب‬ ‫حکومر اسالمی بە آمال هایش میرسد‪.‬‬

‫‪ 126‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫بدی جهر بود کە "آقای مفتی زادە برای دستیابی بە رهاری سیاسی جمعیر س ی های ایران تاال کارد‪ .‬از ل اا‬ ‫تئٶریک نشستهایی دربارەء حکومر اسالمی‪ ،‬با اهمیر دادن بە شورا‪ ،‬دیالکتیک اسالمی و‪ ....‬برگزار کارد‪ .‬کە بعادا"‬ ‫جزوە شد‪ ...‬او تال‬

‫کرد خوانش جدیدی از اسالم داشتە باشد و دین را مدرن و دموکراتیک جلوە دهد‪ .‬باتوجە بە‬

‫دیدگاههایش با بیا ش ناو در دیان‪ -‬بارعکس تفسایر دی ای رایاج‪ ،-‬ارتاداد یاا روگردانای از دیان‪ ،‬س ساار را قااول‬ ‫نداشر‪ .‬وی با تشکیل شورای مرکزی س ی (شمس) همراە با شماری از صااحب نظاران و رهااران سا ی در ایاران‪ ،‬و‬ ‫همچ ین تال کردن برای مالقات با مسئوالن حاکمیر ایران و راضی کردن آنان‪[ ،‬برای جستن راهی مسالمر آمیز]‪،‬‬ ‫رهاری س ی های ایران را بدسر گیرد‪ .‬این پرومە در اولین گام شکسر خورد‪.‬‬ ‫ بازی ران جدید عرصەء سیاسی کوردستان‪ ،‬کامیار رامیاری‪ ،‬سایر رنسانس نیوز‪-.‬‬‫همچ ین یکی دی ر از رهاران اسالم سیاسی س ی و از یاران احمد مفتی زادە بە نام ناصر ساا انی بە سرنوشار‬ ‫غم ان یزی دیار می شود‪ .‬وی پس از تشکیل ک رەی دوم شمس قرار بازداشتش صادر می شاود‪ .‬وی پاس از ‪ ١‬ساال‬ ‫زندگی مخفی در ‪ ١‬خرداد ‪ ،)٠٢١٢( ٠٥١٥‬از سوی نیروهای سرکوب ر جمهوری اسالمی ایران دست یر می شود‪ .‬وی در‬ ‫‪ ٢١‬اسف د همان سال بە یوبەی اعدام سپردە شد‪ .‬خانوادەا ‪ ٢‬سال و ‪ ٢‬ماە از بی خار بودند‪ .‬ناماردە یکای از‬ ‫صاحب نظران س ی مذهب و یکی از رهاران ملی‪ -‬مذهای و اخوان المسلمین ایران در کوردساتان و شامس باود‪ .‬جساد‬ ‫وی در شهر قروە بە خا سپردە شدە اسر‪.‬‬ ‫ سایر ویکی پدیا‪-‬‬‫توقف فعالیر های انجمن حجتیە‬ ‫بدناال پیروزی انقالب‪ ،‬بەعلر فضای انقالبی و سیاسی جامعە و بە خاطر اعتماد نداشتن بە فعالیر های سیاسی‪،‬‬ ‫انجمن ازطرف شماری از رهاران انقالب بەع وان ع صری خطرنا معرفی شدند‪.‬‬ ‫ جعفریان‪ ،‬رسول‪ ،‬جریانها و سازمانهای مذهای‪ -‬سیاسی ایران‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات مرکز اس اد انقالب ص‪-٥٥٣ ،‬‬‫برای جلوگیری از وارد شدن انجمن بە مراکز مهم‪ ،‬تالیغات گستردەای را بر علیە آنان آغاز کردند‪ .‬تفکر بخشی‬ ‫از مخالفان انجمن این بود کە انجمن پس از انقالب‪ ،‬ماارزەء ضد بهائیان را بە حاشیە بردە و پریم مخالفر با‬

‫‪ 127‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫مارکسیزم را باال بردە و آشکارا برای تغییر هدفم دانەء مسایل ب یادین جاامعە و انقاالب تاال میک اد‪ .‬در حقیقار‬ ‫بە جای خطر آمریکا‪ ،‬در نظر دارد خطر مارکسیزم را جزو اهداف خود قرار دهد‪.‬‬ ‫ علیا نسب صف ات ‪-٠١٣ -٠١١‬‬‫حلای و گروهش در سال ‪ -٠٥١٢‬پس از پ ج سال فعالیر بەشکل جدید‪ ،-‬با تهدید آ‪ .‬خمی ی و اتهام خیانر و‬ ‫واپس رایی پس از ‪ ٥١‬سال کار و تالیغ‪ ،‬فعالیر های خود را متوقف کرد‪.‬‬ ‫بعد از توقف ایان انجمان‪ ،‬ت ریاک بارای پاکساازی طرفاداران حجتایە در مراکاز آموزشای‪ ،‬دانشا اهی‪ ،‬سیاسار‬ ‫گذاری در سراسر ایران براە انداختە شد‪.‬‬ ‫عمادالدین باقی در کتابی بەنام در ش اخر حزب قاعدین زمان نوشر کە‪ :‬فشاارآوردن زیااد بار حجتایە تاأثیر‬ ‫یشم یری داشتە اسر‪ .‬ولی بعدا" با توجە بە رویدادهای داخلی ازنوشتەی خاود پشایمان شادە و گفار‪ :‬آنزماان مقلاد‬ ‫روح اللە خمی ی بودە و پس از گذشر ی د سال تفکر بە برخی از دیدگاههای انجمن حجتیە نزدیکتر اسر‪.‬‬ ‫اختالف اساسی انجمن با دیدگاە غالاب در جمهاوری اساالمی ایان باود کە حجتایە تاا ظهاور مهادی بارای تأسایس‬ ‫حکومر اسالمی تال‬

‫نمی ک د‪ .‬ولی ترس از اعضا و دیدگاههای انجمن این بود کە در مراکز تصمیم گیری و قدرت‬

‫جای اهی داشت د‪ .‬یونکە بە گفتەی اکار م تشمی پور‪ -‬کە مدتی هم وزیر کشور باود‪ : -‬انجمان بەعلار ارتااطااتی‬ ‫کە با نهادهای حکومتی از جمالە مدرساین حاوزەء علمایەء قام‪ ،‬شاورای ن هااان و مجلاس خارگاان رهااری داشات د در‬ ‫مراکز قدرت نفوذ کردە بودند‪.‬‬ ‫حزب تودەی ایران هم ضدیر شدیدی با انجمن حجتیە داشر‪ .‬این حازب در ماورد ایان تشاکل نوشاتە‪ :‬بەوسایلەء‬ ‫انجمن حجتیە و نیروهای نقاب دار ضد انقالب‪ ،‬ت ر ع وان "اسالم قشری" فعالیر میک د در سراسر کشور جو ت اد‬ ‫ضد کمونیستی و ضد شوروی را دامن زدند و آشکارا دشم ی را با احزاب و سازمانهای دگراندیش انقالبای‪ ،‬بخصاوص‬ ‫حزب تودەء ایران را گستر میدادند‪.‬‬ ‫ نورالدین کیانوری‪ ،‬ات اد نیروهای انقالبی ضامن پیروزی نهایی‪ ،‬انتشارات حزب تودەء ایاران‪ ،‬بهمان ‪ ،٠٥١٠‬ص‬‫‪-٢٣‬‬

‫‪ 128‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫همچ ین در مورد مشکالت رمیم و استفادە از دورانهای متفاوت از انجمن حجتایە‪ ،‬نشاریەی الکترونیکای راە تاودە‬ ‫می ویسد‪ :‬ما امروز در مملکر دو گرفتاری داریام‪ ،‬فارقەء ضاالە بهائیار و وهابیار‪ .‬مراجاع حاوزەء علمایە قام بارای‬ ‫جواب و اثاات علمی نە مشکالت ذکر شدە‪ ،‬دسر بە گریاان انجمن حجیتە شوند‪ .‬درهمانجا اشارە میک د کە‪ :‬مه دس‬ ‫مادر شاهی فرد دوم در انجمن از مشاوران عالی خام ەای در زمان ریاسر جمهوریش بود‪.‬‬ ‫در سال ‪ ٠٥١١‬خورشیدی‪ ،‬مصااح یزدی‪ -‬یکی از یهرهای شاخە حجتیە‪ ،-‬همراە با دکتر عادالکریم سرو در‬ ‫م اظرەای تلویزیونی در برابر احسان طاری‪ -‬یکی از تئوریسین های حزب تودە‪ -‬و فرخ ن هدار‪ -‬رهار وقر سازمان‬ ‫فدائیان اکثریر‪ ،-‬در ب ث فلسفە بە طرفداری از جمهوری اسالمی شرکر داشر‪.‬‬ ‫م ابع دی ار‪ :‬آنیاا نیاوز‪ ،‬ایسا ا‪ ،‬مصااحاەء عمادالادین بااقی‪ ،‬کتااب جریانهاای و ساازمانهای ملای‪ -‬ماذهای ایاران‪،‬‬ ‫نوشتە رسول جعفریان صف ات ‪٥١١ -٥٥١‬‬ ‫حملە بە سازمانهای یپ و ملی گرا‬ ‫بهمان مااە ‪ ،)٠٢١٢(٠٥١٠‬بە حازب تاودەی ایااران حمالە شاد و اکثار رهاااران و کادرهاای ت صایل کاردە و توانااای‬ ‫سیاسی‪ ،‬تشکیالتی و تالیغاتی این حزب دست یر و زندانی شدند‪ .‬در بهار ‪ ٠٥١٢‬دوماین حمالە بە ایان حازب صاورت‬ ‫گرفر و شمار دی ری از رهاران و کادرهای و اعضایشان دست یر شدند‪ .‬درمیان آنان نظامیان هم بودند‪.‬‬ ‫در همان اوان بە سازمان فدائیان اکثریر و حزب دموکرات کوردستان ایران(پیروان ک رەی یهارم) حملە شاد‪.‬‬ ‫عدەای دست یر و زندانی زیر شک جە کشتە و یا و اعدام شدند‪ .‬رمیم با این عمل راە فعالیر تشاکیالتی سیاسای و‬ ‫مدنی غیرخودی اسالمی و سکوالر و یپ ها را بسر‪.‬‬ ‫گستر تمامیر خواهی اسالمی‬ ‫بەبهااانەی ج ااگ هاامەی نارضااایتی هااا و م تقاادان یااپ‪ ،‬میااانە رو‪ ،‬ملاای گاارا‪ ،‬اسااالمی باشاایوەهای داغ و درفااش‬ ‫سرکوب شدند‪ .‬تا سال ‪ ،)٠٢١٥( ٠٥١٢‬همەی احزاب و سازمانهای غیرخودی و دگراندیش م ل ومورد هجاوم قارار‬ ‫گرفت د‪.‬‬

‫‪ 129‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫تمامیر خواهی اسالم سیاسی در قوارەی جمهوری اسالمی هریهار رکان حاکمیار (رهااری و ساە قاوەی ئیجرایای‪،‬‬ ‫قانون گذاری و قضایی)‪ ،‬کە مسئوالن اصلی و کلیدی آنها در دسر روحانیون قرار گرفار‪ ،‬بەطرقای متفااوت تار از‬ ‫قال آغاز شد‪.‬‬ ‫دست یری‪ ،‬زندان‪ ،‬شک جە‪ ،‬اعدام‪ ،‬ترور‪ ،‬تاعید‪ ،‬آوارگی‪ ،‬خون و کشتار‪ ،‬در سراسر ایران بیشتر شد‪ .‬خونریزی‬ ‫و آدم کشی در جاهەهای ج گ‪ -‬کە آنهم از حالر دفاعی بە تهااجمی تغییار یاافتە باود‪ ،-‬دیادە و شا یدە میشاد‪ .‬از‬ ‫بین بردن بهترین فرزندان مردمان ایران بەوسیلەی استادادیون تمامیر خواە ضد انسانی‪ ،‬در جریان بود‪ .‬متأسفانە‬ ‫ای هایی کە ذکرشدند‪ ،‬تابلوهای پر رنج و مشقر بار ملیر های ت ر ستم در گذر پ ج سالەی جمهوری اسالمی ایران‬ ‫و ی د سال بعد از آن بود‪.‬‬ ‫ادامەی اعمال ضد انسانی برای تثایار اساالم سیاسای و اختالفاات درونای آناان در حاکمیار‪ ،‬انشاعاب و جادایی‬ ‫احزاب و سازمانهای موجود اسالمی قال و بعد از ج گ‪ ،‬تداوم ج گ و افزایش قدرت ولای فقایە خاارج از یااریوب‬ ‫قانون اساسی یع ی "حکم حکومتی" کە بعدا" مجمع تشیە مصل ر نظام از آن استخراج شد؛ و خود "حکم حکومتی"‬ ‫هم برای موارد ضروری همچون کارت قرمز (وتو)‪ ،‬در نهان خانەی اختیارات والیر فقیه باقی ماند‪.‬‬ ‫تداوم پروسەی تثایر جهموری اسالمی‪ ،‬نوشیدن جام زهر توسس آ‪ .‬خمی ی‪ ،‬کشتار زندانیان سیاسی و تأثیر آن‬ ‫درمیان کاربدستان رمیم جمهوری اسالمی و طرفداران شان‪ ،‬اخاتالف ولای فقایە اول باا معااونش آیار الالە م تظاری‪،‬‬ ‫صدور انقالب اسالمی و تشکیل دادن احزاب و سازمانهای و گاروە هاای ب یااد گارا در خاورمیاانە‪ ،‬مارچ آ‪ .‬خمی ای و‬ ‫جای زین کردن علی خام ەای بع وان‪ ،‬ولی فقیە دوم و ارتقاا دادناش بە "آیار الالە سیاسای"‪ .‬و مطلاقە کاردن والیار‬ ‫ط ق قانون اساسی دوم‪ ،‬سیاستهای متفاوت ناماردە با سلف خود‪ ،‬تغییر قانون اساسی برای یکدسر کردن حاکمیار‬ ‫دو گانە و تادیل شدن بە حاکمیر ی د گانە‪ ،‬تداوم روند اسالم سیاسی‪ ،‬تشکیل احزاب و تشکل های جدید پس از‬ ‫اتمام ج گ ایران و عراق‪ ،‬خصوصا" امتیااز دادن جدیاد ی اد بعادی بە ساپاە پاساداران و ب اث و ت لیال و بررسای‬ ‫اوضاع ایران اسالمی‪ ،‬دربرگیرندەی بخشهایی در جلد دوم کتاب خواهد بود‪.‬‬ ‫بەامید ای کە عمر اجازە دهد و مشکالتهای روزگاار اماروز ماا ب اذارد ایان راە و ت قیاق ادامە یاباد‪ .‬بە قاول‬ ‫استاد هیمن شاعر پر آوازەی کورد‪ :‬آیا روزگار تلخ اجازە میدهد‪ ،‬عصر دی ر و زمانی دی ر را بای یم‪.‬‬

‫‪ 130‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫دانستن‪ ،‬آزاد زیستن و شاد بودن حق همە اسر‪ .‬بە امید پیروزی و بهروزی‪.‬‬ ‫حسن حاتمی‬ ‫‪ ٢‬مانویەی ‪٢١٠٠‬‬

‫منابع‬

‫‪ -٠‬بازخوانی انقالب اسالمی‪ ،‬بخش اول‪ ،‬یادداشهای جمشید فاروقی ‪٢١١٢/١٢/١٥‬‬ ‫‪ -٢‬مٶسسەی مطالعات معاصر ایران‬ ‫‪ -٥‬همان م اع‬ ‫‪ -٣‬گوگل‬ ‫‪ -٣‬سایر دلت ی ها و اندیشەها‬ ‫‪ -١‬فیوجی داوود‪ ،‬کتاب شیعە و نظام سیاسی مشروطە‬ ‫‪ -٥‬سایر آفتاب‪ ،‬برخورد رضا شاە با علما‬ ‫‪ -١‬سایر آفتاب‪ ،‬یالش های روحانیر و رضا شاە‬ ‫‪ -٢‬ویکی پدیا‬ ‫‪ -٠١‬کتاب راه مای حقایق‬ ‫‪ -٠٠‬رادیو فردا‬

‫‪ 131‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٠٢‬نوذری‪ ،‬عزت اللە‪ ،‬تاریخ سیاسی در ایران‪ ،‬شیراز‪ ،‬نوید شیراز‪ ،٠٥١١ ،‬ص ‪٠٣١‬‬ ‫‪ -٠٥‬همان م اع‪ ،‬صف ات ‪ ٠٣١‬و ‪٠٣٠‬‬ ‫‪ -٠٣‬کدیور جمیلە‪ ،‬ت ول گفتمان سیاسی در ایران‪ ،‬تهران‪ ،‬طرح نو‪ ،٠٥٥١ ،‬ص ‪٥٣١‬‬ ‫‪ -٠٣‬سایر آی دە روشن‬ ‫‪ -٠١‬جلد ‪ ١‬کافی ص ‪٢٢٣‬‬ ‫‪ -٠٥‬وسایل الشیعە جلد ‪ ٠٣‬ص ‪٣٢‬‬ ‫‪ -٠١‬مشتر الوسایل جلد ‪ ٠٠‬ص ‪٥٣‬‬ ‫‪ -٠٢‬سایر آی دە روشن‬ ‫‪ -٢١‬ویکی پدیا‬ ‫‪ -٢٠‬یهاردە سال رقابر ایدئولومیک در ایران‬ ‫‪ -٢٢‬نشریە‪ ،‬شمارەهای ‪ ٣‬و ‪٠٢‬‬ ‫‪ -٢٥‬ویکی پدیا‬ ‫‪ -٢٣‬ویکی پدیا‬ ‫‪ -٢٣‬ویکی پدیا‬ ‫‪ -٢١‬کتاب دربارەی کوردستان‪ ،‬احمد مفتی زادە‪ ،‬ناشر انتشارات نور‪ ،‬یان ردوکی‪ ،‬تابستان ‪ ،٠٥٣٢‬ص ‪٠٣١‬‬ ‫‪ -٢٥‬همان م اع‬ ‫‪ -٢١‬یک س د تاریخی‪ ،‬متن مقالەی احمد رشیدی مطلق در روزنامەی اطالعات‪ ٠٥ ،‬ی دیماە ‪٠٥٣١‬‬

‫‪ 132‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٢٢‬مضفر شاهیدی مٶسسەی مطالعات تاریخ معاصر‬ ‫‪ -٥١‬احمد علی مسعود انصاری‪ -‬خاطرات‬ ‫‪ -٥٠‬همان م اع‬ ‫‪ -٥٢‬ویکی پدیا‬ ‫‪ -٥٥‬ویکی پدیا‬ ‫‪ -٥٣‬ویکی پدیا‬ ‫‪ -٥٣‬گزار بی بی سی فارسی‪ ،‬بەم اسار ‪ ٣٣‬مین سالروز تأسیس نهضر آزادی ایران‪،‬‬ ‫‪ -٥١‬کتاب م مد رضا پهلوی ص ‪٢٥‬‬ ‫‪ -٥٥‬دارابی علی‪ ،‬سیاستمداران اهل فیضیە‪ ،‬تهران‪ ،‬سیاسر ‪ ،٠٥٥٢‬صف ات ‪ ٠٥٥‬تا ‪٠٥٢‬‬ ‫‪ -٥١‬رضوی مسعود‪ ،‬هاشمی و انقالب‪ ،‬تهران‪ ،‬همشهری‪ ،٠٥٥١ ،‬ص ‪٠٥٣‬‬ ‫‪ -٥٢‬دارابی علی‪ ،‬سیاستمداران اهل فیضیە تهران‪ ،‬سال ‪ ،٠٥٥٢‬ص ‪٢٣٥‬‬ ‫‪ -٣١‬حاازب جمهااوری اسااالمی‪ ،‬اولااین و آخاارین حاازب روحانیاار‪ ،‬م‪ .‬رضااا علااوی‪ ،‬از فعاااالن حقااوق بشاار ایاااران و‬ ‫پژوه دەی سیاسر و تاریخ‪ ،‬ساکن تکزاس‪.‬‬ ‫‪ -٣٠‬جاسای عاداللە‪ ،‬تشکل فراگیر‪ ،‬تهران‪،‬انتشارات دانش اە آزاد اساالمی ‪ ،٠٥٥٢‬جلاد اول‪ ،‬صاف ات ‪ ٥١١‬تاا‬ ‫‪٥٥٠‬‬ ‫‪ -٣٢‬شادلو عااس‪ ،‬انقالب اسالمی از پیروزی تا ت کیم‪ ،‬تهران‪ ،‬مٶلف ‪ ٠٥١٣‬ص ‪٢٢‬‬ ‫‪ -٣٥‬زندی م مد علی‪ ،‬حزب جمهوری اسالمی‪ ،‬مواضع ما‪ ،‬تهران ‪ ،٠٥١١‬صف ات ‪ ١٠‬تا ‪١١‬‬

‫‪ 133‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٣٣‬مقدمات تشکیالت حزب‬ ‫‪ -٣٣‬روزنامەهای آی دگان و اطالعات ‪٠٥٣١/٠/١‬‬ ‫‪ -٣١‬روزنامەی اطالعات‪ ،‬سێ شەممۆ ‪ ٥( ٠٥٣١/٠/٠١‬ی آوریلی ‪)٠٢٥٢‬‬ ‫‪ -٣٥‬کدیور م سن‪ ،‬حکومر والیی‪ ،‬تهران نشر نی‪ ،‬یان سوم ‪ ،٠٥٥١‬ص ‪٠١٢‬‬ ‫‪ -٣١‬وب سایر عااس انتظام‬ ‫‪ -٣٢‬یکی پدیا‬ ‫‪ -٣١‬روزنامەی کیهان ‪٠٥٣١/٣/٠١‬‬ ‫‪ -٣٠‬ص یفەی نور ج ‪ ،٣‬ص ‪٠١٢‬‬ ‫‪ -٣٢‬لیلی صدر‪ ،‬مجلس اول زیر سایەی یهار ج اح سیاسی‪ ،‬سایر پ جرە‬ ‫‪ -٣٥‬گفت وی علی اکار هاشمی رفس جانی‬ ‫‪ -٣٣‬خو زاد اکار‪ ،‬روزنامەی اطالعات خرداد ‪٠٥٣٢‬‬ ‫‪ -٣٣‬کتاب نهضر زنان مسلمان ‪ ،٠٥١٠‬ص ‪٢٥٠‬‬ ‫‪ -٣١‬سخ ان آ‪ .‬خمی ی‪ ،‬تلویزیون جمهوری اسالمی‪ ،‬یوتیوب‬ ‫‪ -٣٥‬کتاب خیانر بە امید‪ .‬ابوال سن ب ی صدر ‪ ،٠٥١١‬ص ‪٥١‬‬ ‫‪ -٣١‬همان م اع‪ ،‬ص ‪٣١‬‬ ‫‪ -٣٢‬همان م اع‪ ،‬ص ‪١١‬‬ ‫‪ -١١‬روزنامەی جمهوری اسالمی ‪ ٢‬ی دیماە ‪ ،٠٥١١‬ص ‪٠‬‬

‫‪ 134‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -١٢‬شکل گیری سازمان مجاهدین انقالب‪ ،‬پدیدآورندە‪ ،‬جلیل درویشی‬ ‫‪ -١٠‬سازمان ناشروع مجاهدین انقالب اسالمی‪ ،‬سایر والیر‬ ‫‪ -١٥‬وطن امروز‪ ،‬شمارە ‪ ،٣٥١‬ص ‪٠١‬‬ ‫‪ -١٣‬سایر والیر‬ ‫‪ -١٣‬مصاحاەی حسین فدایی‪ ٥١ ،‬ی دیماە ‪٠٥١٠‬‬ ‫‪ -١١‬دولر و انقالب‪ ،‬م مد حیدری‪ ،‬روزنامەی ایران‪ ،‬شمارە ‪ ٥٠ ،٢٠٢١‬تیرماە ‪٠٥١٠‬‬ ‫‪ -١٥‬وطن امرز م اع پیشین‬ ‫‪ -١١‬ویکی پدیا دانش امەی آزاد‪ ،‬گوگول‬ ‫‪ -١٢‬مصاحاەی حسین فدایی‪٠٥١١/٠١/٥١ ،‬‬ ‫‪ -٥١‬روزنامەی انتخاب‪ ٥١‬ی مهر ‪٠٥٥٢‬‬ ‫‪ -٥٠‬علیا نسب سید ضیاالدین‪ ،‬جریان ش اسی انجمن حجتیە‪ ،‬سلمان علوی نیک‪ ،‬قم زالل کوثر ‪ ٠٥١١‬ص ‪٢١‬‬ ‫‪ -٥٢‬راە تودە‪ ،‬شمارە ‪٠٢١‬‬ ‫‪ -٥٥‬خاطرات سید م یرالدین حسی ی‪ ،‬تهران مرکز اس اد انقالب اسالمی‪ ،‬ص ‪٢٣١‬‬ ‫‪ -٥٣‬سایر جهان امروز‬ ‫‪ -٥٣‬سایر پاتوق‬ ‫‪ -٥١‬شکوری راد علی‪ ،‬دیروز‪ ،‬امروز دفتر ت کیم وحدت‪ ،‬مصاحاە‬ ‫‪ -٥٥‬م اع پیشین‬

‫‪ 135‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٥١‬ویکی پدیا‪ ،‬دانش امەی آزاد‪ ،‬گوگول‬ ‫‪ -٥٢‬کتاب ضد والیر فقیە‪ ،‬رامین کامران ص ‪١٠‬‬ ‫‪ -١١‬هفتە نامەی مجاهد‪ ،‬نشریەی مجاهدین خلق ایران‪ ،‬شمارە اول‪ ،‬یکم مرداد ماە ‪٠٥٣١‬‬ ‫‪ -١٠‬م اع قالی‪ ،‬ص‪٠‬‬ ‫‪ -١٢‬م اع قالی‬ ‫‪ -١٥‬ویکی پدیا‬ ‫‪ -١٣‬م اع قالی‪ ،‬هفتەنامەی مجاهد‬ ‫‪ -١٣‬سایر پاتوق‬ ‫‪ -١١‬مجاهد شمارە ‪ ٥‬ص ‪ ،٠‬مهر ‪٠٥٣١‬‬ ‫‪ -١٥‬م اع پیشین‪ ،‬ص‪٢‬‬ ‫‪ -١١‬مجاهد شمارە ‪ ،٣‬صف ات ‪٠‬م ‪٢‬‬ ‫‪ -١٢‬مجاهد شمارە ‪ ٥‬سال اول‪،‬ص ‪ ، ١‬دوش اە ‪ ٠٣‬مرداد‬ ‫‪ -٢١‬مجاهد شمارە ‪٣‬‬ ‫‪ -٢٠‬مجاهد شمارە ‪١‬‬ ‫‪ -٢٢‬مجاهد شمارە ‪ ،٠١‬دوش اە ‪ ٢٠‬آبانماە ‪٠٥٣١‬‬ ‫‪ -٢٥‬مجاهد شمارە ‪ ،٠٢‬سال اول‪ ،‬سە ش اە ‪ ٢٣‬آذر ‪ ،٠٥٣١‬ص ‪١‬‬ ‫‪ -٢٣‬مجاهد شمارە ‪ ،٢٥‬سال اول ش اە ‪ ٥٠‬خرداد ص ‪٣‬‬

‫‪ 136‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٢٣‬مجاهد شمارە ‪ ،٠١‬سال اول‪ ،‬صف ەی اول‪ ،‬سەش اە ‪ ٣‬دیماە ‪٠٥٣١‬‬ ‫‪ -٢١‬مجاهد شمارە ‪ ،٠١‬سال اول‪ ،‬ص ‪٢‬‬ ‫‪ -٢٥‬م اع پیشین‬ ‫‪ -٢١‬مجاهد شمارە ‪ ،٥‬ص ‪، ٠‬‬ ‫‪ -٢٢‬مجاهد شمارە ‪ ،٠١‬ص ‪٠٢‬‬ ‫‪ -٠١١‬مجاهد شمارە ‪ ،٠٢‬ص ‪٠١‬‬ ‫‪ -٠١٠‬مروری بر پیشی ەی ‪ ١‬دورە انتخابات ریاسر جمهوری در ایران (رئیس جمهور نافرجام‪ ،‬روزناامەی ایاران‪،‬‬ ‫شمارە ‪ ،٥٠٥٥‬یکش اە ‪ ٢٣‬اردیاهشر ‪)٠٥١٣‬‬ ‫‪ -٠١٢‬انتخابات ریاسر جمهوری اول و هفتم در وب گاە روزنامەی ایران‪ ،‬شمارە ‪ ،٢٠٣٥‬دوش اە ‪ ٢١‬خرداد ‪٠٥١٠‬‬ ‫‪ -٠١٥‬مجاهد شمارە ‪٢١‬‬ ‫‪ -٠١٣‬مجاهد شمارە ‪ ،٣٢‬ش اە ‪ ١‬اردیاهشر ‪ ،٠٥٣٢‬ص ‪٢‬‬ ‫‪ -٠١٣‬مجاهد شمارە ‪٢٥‬‬ ‫‪ ٠١١‬سی خرداد ‪ ،١١‬روز آغاز سیاهترین سالها‪ ،‬حمید فرخ دە‪ ،‬سایر خاری گویا‪ ٢١ ،‬موئن ‪٢١١١‬‬ ‫‪ -٠١٥‬م اع پیشین‬ ‫‪ -٠١١‬نوشتەی پیوند ب ی صدر و سازمان‪ ،‬ص ‪٣٣٣‬‬ ‫‪ -٠١٢‬کیهان ‪ ،٠٥١١/٥/٠١‬ص ‪٣‬‬ ‫‪ -٠٠١‬ناگفتەها دربارەی عزل ب ی صدر‪ ،‬مرکز انقالب اسالمی‬

‫‪ 137‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٠٠٠‬بازخوانی غائلەی ‪ ٠٣‬اسف د ‪ -‬یوتیوب‪-‬‬ ‫‪ -٠٠٢‬کتاب خاطرەها جلد اول‪ ،‬ئاألیف م ماد م مادی ری شاهری‪ ،‬انتشاارات مرکاز انقاالب اساالمی‪ ،‬یاان دوم‪،‬‬ ‫زمستان ‪ ،٠٥١٥‬ص ‪-٥١‬‬ ‫‪ -٠٠٥‬سایر شهدای هفتم تیر‬ ‫‪ -٠٠٣‬عاور از ب ران‪ ،‬صف ات ‪٠٢١ ،٠١٠ ،٠٥١‬‬ ‫‪ -٠٠٣‬دربارەی کوردستان‪ ،‬احمد مفتی زادە‪ ،‬انتشارات نور‪ ،‬یان رودکی‪ ،‬تابستان ‪ ،٣٢‬ص‪٠٣١‬‬ ‫‪ -٠٠١‬م اع پیشین‪ ،‬ص ‪١٢‬‬ ‫‪ -٠٠٥‬جالیی پور‪ ،‬حمید رضا‪ ،‬کوردستان علل تداوم ب ران پس از انقالب اسالمی‪ ،‬دفتر مطالعات باین المللای‪،‬‬ ‫یان اول‪ ،‬تهران‪ ،‬سال ‪ ،٠٥٥٢‬ص ‪١١‬‬ ‫‪ -٠٠١‬سایر شمس‬ ‫‪ -٠٠٢‬بازی ران عصر جدید عرصەی سیاسی کوردستان‪ ،‬کامیار رامیاری‪ ،‬سایر انسانس نیوز‬ ‫‪ -٠٢١‬سایر ویکی پدیا‬ ‫‪ -٠٢٠‬جزوەای دربارەی پیشوا[قاضی م مد]‬ ‫‪ -٠٢٢‬جعفریااان رسااول‪ ،‬جریانهااا و سااازمانهای مااذهای‪ -‬سیاساای ایااران‪ ،‬تهااران‪ ،‬انتشااارات مرکااز اسا اد انقااالب‬ ‫اسالمی‪ ،‬ص ‪٥٥٣‬‬ ‫‪ -٠٢٥‬نورالدین کیانوری‪ ،‬ات اد نیروهای انقالبی ضاامن پیاروزی نهاایی‪ ،‬انتشاارات حازب تاودەی ایاران‪ ،‬بهمان‬ ‫‪ ،٠٥١٠‬ص ‪٢٣‬‬ ‫‪ -٠٢٣‬آی ا نیوز‬

‫‪ 138‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ -٠٢٣‬سایر آفتاب‬ ‫‪ -٠٢١‬ایس ا‬ ‫‪ -٠٢٥‬مصاحاەی عمادالدین باقی‬

‫‪ 139‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫‪ 140‬پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای اساسی آن در ایران‬

‫پروسەی اسالم سیاسی و تشکلهای‬ ‫اساسی آن در ایران‬ ‫جلد اول‬

‫نوشتەی حسن حاتمی‬

‫‪---------------------------------------‬‬

‫تهیەو ت ظیم ‪ :‬رحمان نقشی‬