Over strijkijzers, sportauto’s, F-102’s, architectuur en andere gebruiksvoorwerpen (en cheetah’s en mooie vrouwen!). En over de oogstrelende lijn van schoonheid, elegantie (en beweging.
no.
4
'Beauty is a greater force in human affairs than steam or electricity, than economics or engineering …..’ Earnest Elmo Calkins, Beauty the New Business Tool - The Atlantic
Op enig moment haalde ik het in mijn hoofd om een sculptuur te maken. Iets van een sportauto en het liefst in metaal uitgevoerd. Ik begon te schetsen. En toen begon bij mij de fascinatie voor schoonheid. Waarom vind ik sportauto’s mooi? Waarom vind ik mijn prototype mooi? Wat is schoonheid? Een kwestie van persoonlijke smaak welke niet te analyseren of te doorgronden valt?
Wat ik mooi vind, vinden vele anderen ook mooi en vice versa (neem ik aan). Neem sportauto’s. Ondanks allerlei variaties, is er een verrassende uniformiteit te zien wat in wat men als een mooie sportauto beschouwd.
Geef ontwerpers de kans om hun ideale sportauto te visualiseren en overal zie je die verrassende uniformiteit in wat men als een mooie sportauto beschouwd.
Uiteraard zou je kunnen stellen dat sportauto’s als snelheidsmonsters logischerwijze tenderen naar een min of meer standaard gestroomlijnde vorm. Dat is waar, maar wat ook waar is dat velen die stroomlijning als bijzonder aangenaam en mooi ervaren. Snelheid en mooiheid hebben mogelijk iets met elkaar te maken.
In ieder geval bij sportauto’s.
Laten we eens een paar andere objecten nemen welke niets te maken heeft met snelheid en aerodynamica: nota bene een scheerapparaat en een strijkijzer Geef industrieel ontwerpers de kans en ze gaan helemaal los. Ze maken dan oogstrelende apparaten met gestroomlijnde vormen, die erg op elkaar lijken. Het lijken verdorie wel Ferrari’s ! Wat is schoonheid? Een kwestie van persoonlijke smaak welke niet te analyseren of te doorgronden valt? Het lijkt er in ieder geval op dat stroomlijning dingen mooi maakt en de ogen streelt.
Vraag: schoonheid =stroomlijning = een kwestie van aerodynamica?
Een fascinerende gedachte, maar …
Schoonheid =stroomlijning = een kwestie van aerodynamica? Een fascinerende gedachte, maar bij nader inzien niet overtuigend, te vergezocht, er net naast en uiteindelijk te vaag.
Wat wel overeind blijft , is dat schoonheid iets te maken heeft met een stromend lijnenspel in een object. Maar wat dan precies?
William Hogarth (1697 –1764) Engels kunstschilder en prentkunstenaar, was de man die in zijn essay ‘The analysis of beauty’ (1753) exact wist te verduidelijken en te preciseren welk lijnenspel strelend voor de ogen is.
In zijn boek houdt Hogarth een vrij abstract betoog over de principes van schoonheid, maar op enig moment wordt hij heel specifiek als hij het heeft over zijn theorie over de Line of Beauty: een S-vormige (serpentine-achtige) lijn. .
Deze S- lijn trekt de aandacht, maakt dingen mooi en elegant en creëert een indruk van beweging en levendigheid.
Nu zijn er allerlei variaties in de S-lijn. Hogarth is heel precies in in het vaststellen van de ideale S-lijn: ‘Though all sorts of waving-lines are ornamental, when properly applied; yet, strictly speaking, there is but one precise line, properly to be called the line of beauty, which in the is number 4: the lines 5, 6, 7, by their bulging too much in their curvature becoming gross and clumsy; and, on the contrary, 3, 2, 1, as they straighten, becoming mean and poor’.
Laten we de proef op de som doen: welk gebouw is mooier? Hogarth zou hier snel klaar mee zijn. Het rechtse gebouw is van het S-type 7 en dus ‘ their bulging too much in their curvature becoming gross and clumsy’ en dus een architectonische aanfluiting. Het rechtse gebouw komt in de buurt van S-type 4 en is dus mooi, aantrekkelijk en elegant. Zo simpel is het
‘Gross and clumsy’
Wat is schoonheid? Een kwestie van persoonlijke smaak welke niet te doorgronden valt? Mooie dingen ontwerpen en maken: het komt uit het ‘blauen hinein’ en je hebt of je hebt het niet?
Nonsense. It’s simply the S-shape, stupid. No.4!
No.4 is niet direct zichtbaar en manifest. Soms moet je heel goed kijken. Zie hieronder een van Hogarth’s schilderijen.
Figuratief of abstract, oud of modern: in standbeelden en sculpturen is no. 4 uitdrukkelijk of verborgen aanwezig.
Modern design is in de ban van de S-vorm. De wereld wordt er een beetje mooier door!
Als je het hebt over modern design, dan moet zeker Colani genoemd worden: the master of curves & s-lines. Luigi Colani, 1928 – 2019), was een Duits ontwerper, beroemd geworden door zijn aerodynamische en organische vormen voor boten, motoren, vliegtuigen, brillen en stoelen.
A (ultra) short history of modern design&art Een van de eerste automakers, Henry Ford had niets met schoonheid. Hij wilde vooral auto’s op een efficiënte wijze maken. Kunst was iets voor museums. Kort daarna kregen andere automakers de kunst van het efficiënt bouwen van auto’s ook onder de knie en ze zochten wegen om zich te onderscheiden. Chevrolet voegde kleur en design toe aan haar auto’s en voor het eerst in de automobielindustrie werd Ford voorbij gepasseerd. Beauty werd/is/wordt een ‘selling point’ bij zo’n beetje alle gebruiksobjecten. In feite maakt elk (nieuw) gebruiksobject een zelfde cyclus door. Gestart wordt met een ding dat min of meer werkt, maar er niet uit ziet (neem een computer). Maar zodra dat ding goed werkt (en er concurrentie is) dan wordt er gekeken naar de vormgeving en wordt er schoonheid toegevoegd. Modern/industrial design is born and beauty is conquering the world. Ford zat fout: kunst is niet iets voor museums, maar zit in de voorwerpen die je gebruikt. 'Beauty is a greater force in human affairs than steam or electricity, than economics or engineering …..’ (Earnest Elmo Calkins, Beauty the New Business Tool - The Atlantic)
We doen Hogarth echt te kort door zijn uit zijn Analyse of Beauty alleen no. 4 aan de orde te stellen. In zijn analyse/visie wordt schoonheid bepaald door een aantal samenhangende (‘duly blended together) criteria. Allereerst moet een vorm moet (vooral qua dimensies en proporties) aangepast zijn aan het gebruiksdoel van een object (‘fitness’) en krijgt daarmee ‘schoonheid’. Daarnaast moet er een balans zijn tussen ‘variety versus simplicity & uniformity’. Variëteit in de vormgeving van een object geeft aantrekkelijkheid mits het in balans is met gelijkvormigheid en simplicity. Volledige gelijkvormigheid, symmetrie en uniformiteit is niet mooi, maar ‘variety without design is confusion and deformity’.
' … in shipbuilding the dimensions of every part are confined and regulated by fitness for sailing. When a vessel sails well, the sailors always call her a beauty: the two ideas have such a connexion!’
Unfitness + unbalanced ‘variety versus simplicity & uniformity’ = ugly.
Waarom is de S-lijn oogstrelend? ‘People have a preference for curved versions of objects or abstract shapes. Curved shapes tend to be described as more beautiful and more pleasant. This phenomenon is known to artists and to scientists, but its origin is unclear’. (uit: Silvia & Barona, 2009, Do people prefer curved objects? )
….its origin is unclear?
Waarom is de S-lijn ogenstrelend? Het antwoord ligt voor de hand. Het heeft iets te maken met de vrouwelijke vorm.
‘….S-line number 4, would better fit a well-formed woman, than number 2..’ ‘ …how much finer and more beautiful number 4 is, than number 2: …..it proves at the same time how much the form of a woman’s body surpasses in beauty that of a man? ’
Ongetwijfeld verschillen smaken. En veranderen ze ook nog in de loop der tijd.
Tenminste dat is wat je vaak hoort zeggen.
Hogarth is het daar echter absoluut niet mee eens: ‘Though all sorts of waving-lines are ornamental, when properly applied; yet, strictly speaking, there is but one precise line, properly to be called the line of beauty’.
No.1
No.7
Onze fascinatie voor o.a. sportautos en andere mooie dingen zit ergens verborgen achter de ogen en diep verzonken in onze genen. No.4 ‘ gives play for imagination and delights the eye’.
Achter de ogen en diep verzonken in onze genen, maar soms …..voorop de tong!
Iemand beschreef eens zijn auto “as a woman lying on her side with her ‘flesh’ located on the right spots”.
(uit: Mellström, 2002, Patriarchal Machines and Masculine Embodiment).
De Lamborghini Miura is ontworpen ‘to capture a taut female muscularity in the car’s body through the language of curves’. (Feruccio Lamborghini, Auto Erotic, Channel 4, TV (UK) broadcast 7/3/95)
... the body of the Lamborghini has curves which run into one another like a woman’s hips turn into the waist and breast’. (Camilla Deakin, Auto Erotic, The Times, 4/3/95).
Iemand beschreef eens zijn auto “as a woman lying on her side with her ‘flesh’ located on the right spots”.
Warning: Ik acht het niet uitgesloten dat vooral mannen de S-lijn waarderen, maar dat weet ik niet zeker. Stel dat die S vooral een mannendingetje zou zijn, dan is alles wat ik schrijf relevant voor slecht 50% van de wereldbevolking ( wat op zich geen slechte score is).
(uit: Mellström, 2002, Patriarchal Machines and Masculine Embodiment).
De (mannelijke) fascinatie voor de S-lijn kan zo sterk zijn dat vrouwen geforceerd worden om erin te passen. Het meest manifeste voorbeeld daar van is natuurlijk het korset c.q. keurslijf.
Veel subtieler is wat Ingres doet met zijn Grande Odalisque. Om een mooie S te realiseren geeft hij deze verleidelijke dame slinks wat extra wervels en een verlengde ruggengraat.
Ook subtiel ontworpen is het moderne autointerieur: een sensueel feest van vrouwelijke S-lijnen. Af en toe ( ik overdrijf) lijken ze op de mobiele (af-)werkplek van een escortservice-bureau. Het zou me dan ook niet verbazen als de binnenbekleding bestaat uit een sappige lichaamsvormende gelei die een zuchtend geluidje maakt als je instapt en een muskusachtige geur verspreid. Freud zou hier wel eens hele spannende dingen over kunnen vertellen (en ik denk ook dat Freud, met zijn ideeen, ook een hele goede vormgever zou kunnen zijn).
Wat voor sportauto’s geldt, geldt zeker ook voor motoren. Sterker nog, er zijn weinig gebruiksvoorwerpen die zich zo uitstekend lenen voor de sensuele S-lijn ‘which gives play for imagination and delights the eye’.
Elke productcyclus start meestal met een ‘ding’ dat min of meer werkt (en er niet uit ziet ). Maar zodra dat gebruiksvoorwerp goed werkt (en er concurrentie ontstaat), dan wordt er gekeken naar de vormgeving en wordt er schoonheid (o.a. een snuif no. 4) toegevoegd.
Nog even over ‘schoonheid = stroomlijning. Hogarth zegt daar iets interessants over: ‘It is also to be noted of every species, that the handsomest of each move best: birds of a clumsy make seldom fly well, nor do lumpy fish glide so well through the water as those of a neater make; and beasts of the most elegant form, always excel in speed’. M.a.w.: Snelle dieren hebben een Slijn en zijn mooi/elegant. En dat
Snelle objecten hebben ook een S-lijn en zijn mooi/elegant. De F-102 (links) , een militair jachtvliegtuig uit de Jaren zestig, had moeite met het doorbreken van de geluidsbarrière. Men ging toen de romp insnoeren (creëerde daarmee een S-lijn) en de F-106 (rechts) vloog daarna bijna twee keer zo snel. En is veel mooier en eleganter!
Even terzijde: mannen zijn F-102 en vrouwen F-106 en dus zouden vrouwen in principe sneller moeten zijn. De realiteit is dat dit, in ieder geval qua sportprestaties, niet zo is. Als je een vergelijking maakt op basis van olympische sportprestaties, dan is en blijft er een ‘gender gap’ bestaan: hardlopen: 10,7%, zwemmen : 8,8%, fietsen: 8,7%, speed skating: 7%. Dus het stroomlijn-voordeel van de vrouw weegt niet op tegen het krachtvoordeel van de man (de F-106 had ook een krachtiger motor). Interessant is echter het kleine verschil tussen mannen en vrouwen op de 800 meter freestyle swimming: slechts 5.5%! Misschien dat ooit er een balans komt tussen stroomlijn versus kracht.
uit: Women and men in sport performance: The gender gap has not evolved since 1983, 2010, Valérie Thibault e.a.
Schoonheid heeft echter lang niet altijd te maken met snelle objecten. En aantrekkelijkheid ontstaat lang niet altijd doelbewust, maar kan ook een gevolg zijn van een praktisch ontwerp. Neem de CV2. Citroen ontwierp een auto voor het ruige platteland. Het ding moest o.a. twee boeren en 50 kg aardappelen of een schaap kunnen vervoeren. En eieren in een mand mochten niet breken als het voertuig over omgeploegd land zou rijden. Zo gaat het verhaal tenminste. Waar het om gaat is dat het uiterlijk van de wagen totaal onbelangrijk werd geacht. Het was bedoeld als een zeer praktisch en functioneel gebruiksvoorwerp. Maar wat kwam hier een schitterende vormgeving uit! Ik denk dat Hogarth enthousiast zou zijn over het ontwerp: een mooie compositie van S-lijnen. Misschien wat minder S-lijn 6 en meer S-lijn no. 4, maar toch. En niet alleen Hogarth zou dit zo vinden, nee het publiek omarmde de 2CV! Het ding is domweg mooi, met een tikje ‘clumsiness’ (wat je nu eenmaal krijgt bij S-lijn 5 en hoger).
Last but not least: modern design (van huishoudelijke producten t/m gebouwen is volledig in de ban van no.4. Maar met te veel S-lijnen fabriceer je echter een soort visuele spaghetti, waarvan je helemaal in de war raakt. No.4 moet je gedoseerd gebruiken.
En vErGEEt nooit (maar vraaG mE niEt waarom): rEchtE lijnEn En hoEkEn kunnEn ook mooi zijn!
No.4 bestaat misschien wel bij de gratie van recht lijnen en hoekigheid.
Zoiets als de Beauty & The Beast? Nee, daarmee doe ik recht/ hoekigheid geen recht.
Lichtelijk besmet met no.4. was ik zo arrogant om te denken dat ik Rietveld kon overtreffen door zijn huis op te pimpen met een S-kromme.
Sommige dingen moet je echter echt niet willen. Never change a winning design.
Terug naar het begin. Wat moet je met een sportauto? Laten we eerst vaststellen dat je er nooit sneller mee kunt dan 100 km per uur. Boodschappen doen bij de Lidl is niet verstandig. Met je gezin ermee op vakantie is niet mogelijk. Ergo, zo’n supersportauto is geen gebruiksvoorwerp, ik herhaal, geen gebruiksvoorwerp. Dus benader het ook niet als een gebruiksvoorwerp. Wat is het dan wel? Simpel: het is een schitterend kunstvoorwerp (waar je, af en toe, ook nog een klein eindje mee kan rijden). Niet meer en niet minder. Als dat zo is, dan komt de vraag van wat doe je met zo’n mooi kunstvoorwerp? Het is natuurlijk heel raar om zo’n ding te verbergen in een parkeergarage. De Nachtwacht dumpen we immers ook niet in een garage. Dus: zo’n schitterend ding hang je aan de muur van je woonkamer of exposeert het in een museum of galerie. Zo dien je met kunst om te gaan!
Dus …plak onmiddellijk die Mclaren (o.i.d.) aan de wand!
Wat heeft dit verhaal nu opgeleverd (in ieder geval voor mij (en misschien voor u)? Ik kan nu eindelijk benoemen wat ik mooi vind. En ik kan precies aangeven wat niet mooi is aan iets. Geen ingewikkeld gezoek meer naar woorden. Verder, niet onbelangrijk, ik weet nu ook waarom ik het mooi vindt: het heeft iets te maken met vrouwen enzo. En, tot slot, Ik weet nu ook hoe ik zelf dingen mooier kan maken.
En ondertussen ontwikkel ik verder mijn sculptuur van een droomauto. Ik weet al waar het ding komt te hangen. Nu nog afmaken.