phuluc

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

大般涅槃經 PHUÏ LUÏC 1. TOÅ N G QUAN KINH ÑAÏ I BAÙ T NIEÁ T -BAØ N 2. BAÛ N G THAM KHAÛ O THUAÄ T NGÖÕ BIEÂN SOAÏN: NGUYEÃN MINH TIEÁN

NHAØ XUAÁT BAÛN TOÂN GIAÙO

TOÅNG QUAN KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN I. ÑOÂI DOØNG DAÃN NHAÄP

T

oaøn boä kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn daøy hôn 4500 trang, rieâng phaàn Vieät dòch chieám gaàn 1700 trang; moãi ñoaïn moãi caâu trong ñoù ñeàu haøm chöùa nhöõng yù töù saâu xa huyeàn dieäu khoâng deã gì hieåu thaáu qua moät vaøi laàn ñoïc. Vì theá, coù theå noùi ñaây laø moät noäi dung giaùo phaùp voâ cuøng ñoà soä ñoái vôùi baát cöù ai; cho duø laø nhöõng ngöôøi ñaõ töøng daøy coâng nghieân cöùu hoïc hoûi veà kinh ñieån cuõng khoâng khoûi gaëp phaûi ít nhieàu khoù khaên khi ñoïc kinh naøy, ñöøng noùi chi ñeán caùc Phaät töû thoâng thöôøng chæ môùi tieáp xuùc vôùi phaàn giaùo phaùp ôû baäc sô cô.

Trong suoát quaù trình phieân dòch kinh naøy, chuùng toâi luoân taâm nieäm ñieàu ñoù. Traûi qua nhöõng khoù khaên cuûa chính baûn thaân mình khi phaûi coá gaéng raát nhieàu ñeå ñoïc hieåu vaø chuyeån dòch kinh vaên, chuùng toâi coù theå caûm thoâng saâu saéc vôùi nhöõng khoù khaên nhaát ñònh maø ngöôøi ñoïc kinh chaéc chaén seõ gaëp phaûi. Vì theá, chuùng toâi ñaõ khoâng ngaïi taøi sô trí thieån, coá gaéng suy nghó tìm moïi caùch ñeå giaûm nheï söï khoù khaên vaø giuùp ngöôøi ñoïc coù theå tieáp caän vôùi kinh vaên moät caùch deã daøng hôn.

5

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Phaàn lôùn nhöõng thuaät ngöõ xuaát hieän trong kinh ñeàu ñaõ ñöôïc chuùng toâi chuù giaûi theo caùch deã hieåu nhaát. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, ñoâi khi chuùng toâi phaûi ñoïc qua raát nhieàu trang tö lieäu lieân quan ñeán chæ moät thuaät ngöõ naøo ñoù, roài coá gaéng chaét loïc, coâ ñuùc nhöõng thoâng tin coù ñöôïc thaønh moät caùch giaûi thích ngaén goïn vaø roõ raøng nhaát, sao cho nhöõng ngöôøi ñoïc kinh duø khoâng coù saün nhieàu kieán thöùc Phaät hoïc cuõng coù theå hieåu ñöôïc ôû moät möùc ñoä töông ñoái.

Trong moät soá tröôøng hôïp, chuùng toâi voâ cuøng bieát ôn caùc hoïc giaû Haùn ngöõ, Anh ngöõ cuõng nhö Phaïn ngöõ veà nhöõng coâng trình bieân soaïn cuûa hoï, vì khi ñöôïc lieân keát vôùi nhau chuùng ñaõ giuùp soi saùng nhieàu töø ngöõ khoù hieåu trong kinh vaên. Laáy ví duï nhö töø só phu (士夫) trong kinh vaên chöõ Haùn laø moät töø luoân coù veû khoâng hôïp nghóa vôùi toaøn vaên caûnh neáu ñöôïc hieåu theo nghóa thoâng thöôøng cuûa noù trong Haùn ngöõ laø ngöôøi coù hoïc thöùc, keû só... Söï khoâng hôïp nghóa naøy ñaõ thuùc giuïc chuùng toâi quay sang tìm kieám trong caùc töø ñieån Haùn-Anh, vaø phaùt hieän töø naøy coøn coù theâm moät nghóa laø “linh hoàn” (soul). Tuy nhieân, söï giaûi thích naøy chöa ñuû laøm caên cöù ñeå giaûi thích kinh vaên, maø chæ coù taùc duïng gôïi ra moät höôùng tìm kieám môùi, ñoù laø vì sao töø ñieån Haùn-Anh laïi coù moät nghóa khoâng coù trong chöõ Haùn? Quay sang caùc töï ñieån Haùn-Phaïn, chuùng toâi phaùt hieän ra töø “só phu” voán ñaõ ñöôïc caùc vò dòch kinh ngaøy xöa duøng ñeå dòch chöõ “puruṣa” trong Phaïn ngöõ, ñöôïc phieân aâm laø boá-loä-sa (布 路沙). Töø manh moái naøy, tieáp tuïc tìm kieám vôùi töø ñieån Phaïn-Haùn, chuùng toâi tìm ra trong caùc nghóa cuûa töø puruṣa coù moät nghóa laø: 個體生命力的原理, 靈魂; 個人本體, 最高精 神。 (Caù theå sanh maïng ñích nguyeân lyù, linh hoàn; caù nhaân 6

TOÅNG QUAN - ÑOÂI DOØNG DAÃN NHAÄP

baûn theå, toái cao tinh thaàn.) Neáu vaän duïng nghóa naøy vaøo caùc ñoaïn kinh vaên ñang tìm hieåu thì thaáy hoaøn toaøn phuø hôïp, vaø thaäm chí noù cuõng soi saùng cho caû caùc khaùi nieäm veà só phu kieán, só phu töôùng... maø tröôùc ñaây trong haàu heát caùc baûn Vieät dòch nhieàu kinh ñieån khaùc caùc vò tieàn boái ñeàu ñeå nguyeân hai chöõ “só phu” khoâng dòch. Trong tröôøng hôïp naøy, söï “khoâng dòch” ñoù maëc nhieân ñaõ laøm cho ngöôøi ñoïc phaûi hieåu sai (hoaëc khoâng hieåu), vì chöõ só phu trong Haùn ngöõ hoaøn toaøn khoâng coù nghóa naøo lieân quan ñeán “linh hoàn”, laø nghóa ñang ñöôïc kinh vaên ñeà caäp ñeán ñeå chæ ra quan ñieåm “chaáp thöôøng” cuûa haøng ngoaïi ñaïo, voán cho raèng thaät coù moät linh hoàn tröôøng toàn baát töû...

Ngoaøi vieäc chuù giaûi ôû nhöõng nôi thuaät ngöõ xuaát hieän laàn ñaàu, chuùng toâi thænh thoaûng cuõng laëp laïi caùc chuù giaûi naøy ôû moät vaøi nôi khaùc, ñeå taïo söï thuaän tieän hôn cho ngöôøi ñoïc. Nhöng khi gaëp moät töø khoù khoâng coù chuù giaûi taïi choã, ñoäc giaû vaãn coù theå deã daøng tìm ñoïc laïi caùc chuù giaûi ñaõ coù baèng caùch söû duïng baûng Tham khaûo thuaät ngöõ ñöôïc bieân soaïn keøm theo trong taäp Phuï luïc naøy. Phaàn tham khaûo naøy giaûi thích ñaày ñuû caùc thuaät ngöõ ñaõ xuaát hieän trong kinh, ñöôïc saép xeáp theo thöù töï ABC vaø coù ñuû caùc phaàn tham chieáu ñeå khi ngöôøi ñoïc tra tìm theo moät caùch ñoïc khaùc cuûa töø vaãn coù theå ñöôïc daãn chuù veà muïc töø chính.

Chuùng toâi hy voïng nhöõng noã löïc nhö treân coù theå giuùp phaù vôõ ñöôïc phaàn naøo lôùp voû boïc ngoân ngöõ, giuùp ngöôøi ñoïc nhaän hieåu ñöôïc moät caùch deã daøng hôn veà maët töø ngöõ, khoâng coøn phaûi maát nhieàu giôø hoaëc thaäm chí nhieàu ngaøy suy nghó chæ vì khoâng sao hieåu ñöôïc moät töø ngöõ naøo ñoù trong kinh vaên.

7

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Tuy nhieân, ñieàu naøy vaãn chöa giaûi quyeát ñöôïc hoaøn toaøn vaán ñeà, vì ñoù chæ laø noùi veà maët ngöõ nghóa maø thoâi; coøn vieäc tieáp nhaän ñöôïc yù nghóa troïn veïn cuûa moät caâu kinh, moät ñoaïn kinh hay troïn boä kinh thì laïi laø moät caáp ñoä phöùc taïp vaø saâu xa hôn nöõa. Vôùi moät noäi dung traûi daøi gaàn 1700 trang giaáy, ñeà caäp ñeán haøng loaït caùc vaán ñeà saâu xa, tinh teá vaø thöôøng laø raát tröøu töôïng, khoù naém baét, ngöôøi ñoïc neáu chöa quen tieáp xuùc vôùi nhöõng boä kinh ñoà soä nhö theá naøy chaéc chaén seõ raát deã rôi vaøo tình traïng hoang mang laïc loái, ñoïc tröôùc queân sau, khoâng theå naøo nhaän hieåu ñöôïc cho duø chæ laø nhöõng noäi dung cô baûn nhaát cuûa kinh vaên.

Xuaát phaùt töø suy nghó ñoù, chuùng toâi coá gaéng bieân soaïn phaàn Toång quan naøy, chæ vôùi taâm nguyeän duy nhaát laø giuùp cho nhöõng ngöôøi Phaät töû sô cô ñöôïc deã daøng hôn trong söï tieáp nhaän yù nghóa kinh vaên. Rieâng vôùi haøng thöùc giaû cuõng nhö caùc baäc toân tuùc tröôûng thöôïng, chuùng toâi quaû thaät hoaøn toaøn khoâng daùm coù yù “muùa rìu qua maét thôï” vôùi nhöõng lôøi noâm na queâ keäch trong phaàn naøy. Vì theá, kính mong quyù vò nieäm tình taâm nguyeän vò tha cuûa chuùng toâi maø roäng loøng tha thöù cho vieäc laøm khoâng töï löôïng söùc naøy, cuõng nhö saün loøng chæ baûo cho nhöõng choã keùm coûi vaø sai soùt ñeå chuùng toâi coù cô hoäi ñöôïc cung kính laéng nghe vaø hoïc hoûi.

Sôû dó chuùng toâi xem ñaây laø moät vieäc laøm “khoâng töï löôïng söùc mình”, laø vì chuùng toâi ñaõ sôùm bieát ngay töø ñaàu raèng ñaây laø moät coâng vieäc cöïc kyø khoù khaên vaø phöùc taïp, vöôït ngoaøi naêng löïc vaø trình ñoä cuûa chuùng toâi. Töï mình tìm hieåu nghóa kinh ñaõ heát söùc khoù khaên, huoáng hoà laïi daùm caû gan ñöùng ra daãn giaûi, chæ baøy cho ngöôøi khaùc?

8

TOÅNG QUAN - ÑOÂI DOØNG DAÃN NHAÄP

Vieäc laøm lieàu lónh nhö theá haù laïi khoâng ñaùng bò quôû traùch laém sao? Tuy nhieân, sau nhieàu laàn suy ñi nghó laïi, cuõng nhö ñaõ trao ñoåi vaø nhaän ñöôïc söï ñoäng vieân khuyeán khích töø raát nhieàu vò thaân höõu, chuùng toâi caûm thaáy duø sao thì ñaây vaãn laø moät vieäc neân laøm. Vôùi bao nhieâu khoù khaên maø chuùng toâi ñaõ phaûi traûi qua, neáu coá gaéng trình baøy laïi ñoâi chuùt keát quaû thaâu nhaët ñöôïc ôû ñaây, leõ naøo laïi khoâng giuùp ích ñöôïc ít nhieàu cho nhöõng keû ñi sau? Vaø neáu ñöôïc nhö vaäy, haún cuõng seõ giuùp ñöôïc cho nhieàu ngöôøi ñoïc khaùc khoâng phaûi traûi qua nhöõng gian nan vaát vaû maø chuùng toâi ñaõ töøng ñoái maët.

Vôùi nhöõng suy nghó ñoù, chuùng toâi xin trình baøy trong phaàn naøy nhöõng nhaän thöùc thoâ thieån vaø caïn côït cuûa chính mình khi may maén ñöôïc tieáp xuùc vôùi boä kinh naøy, chæ nhö moät söï chia seû kinh nghieäm hoïc hoûi vaø tu taäp vôùi nhöõng ai chöa coù ñieàu kieän nghieân cöùu nhieàu veà Phaät phaùp. Trong tröôøng hôïp coù baát cöù nhaän thöùc sai leäch naøo trong phaàn naøy, chuùng toâi xin nhaän loãi veà mình cuõng nhö xin saùm hoái tröôùc Tam baûo; vaø neáu coù nhöõng loãi laàm nhö theá, taát nhieân chæ hoaøn toaøn do söï hoïc hoûi coøn non keùm cuûa baûn thaân chuùng toâi chöù khoâng lieân quan gì ñeán kinh vaên. Vì theá, trong khi söû duïng phaàn Toång quan naøy, mong quyù ñoäc giaû luoân nhôù cho laø seõ coù raát nhieàu nhaän thöùc chuû quan cuûa rieâng chuùng toâi, chæ ñöôïc trình baøy nhö moät söï chia seû vôùi taát caû moïi ngöôøi chöù hoaøn toaøn khoâng daùm coù yù giaûng giaûi kinh vaên.

Treân tinh thaàn ñoù, phaàn Toång quan naøy khoâng ñöôïc bieân soaïn nhö moät söï toùm taét caùc phaåm kinh, maø chæ coá gaéng heä thoáng nhöõng vaán ñeà ñaõ ñöôïc ñeà caäp ñeán trong 9

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

kinh theo moät caáu truùc sao cho ngöôøi ñoïc coù theå deã daøng nhaän ra vaø ñoái chieáu vôùi söï nhaän hieåu cuûa chính mình, qua ñoù seõ bieát ñöôïc nhöõng vaán ñeà naøo caàn phaûi ñöôïc ñoïc laïi hoaëc nghieàn ngaãm kyõ hôn nöõa ñeå coù theå thöïc söï hieåu ñöôïc yù nghóa thuyeát giaûng trong kinh. Baèng caùch ñoù, phaàn Toång quan naøy seõ coù taùc duïng nhö moät baûn löôïc ñoà giuùp ngöôøi ñoïc deã daøng hôn trong vieäc oân laïi taát caû nhöõng gì ñaõ hoïc ñöôïc, cuõng nhö töï kieåm tra nhöõng hieåu bieát cuûa mình xem ñaõ phuø hôïp vôùi caáu truùc cuûa toaøn boä kinh hay chöa.

Maëc duø vaäy, phaïm vi ñeà caäp quaù roäng lôùn cuûa kinh vaên laø moät noäi dung khoâng theå toùm goïn moät caùch troïn veïn, cho duø laø theo baát cöù yù nghóa naøo. Vì theá, seõ khoâng coù gì laï neáu trong khi hoaëc sau khi ñoïc qua phaàn Toång quan naøy maø quyù ñoäc giaû chôït nhaän ra raèng coù raát nhieàu ñieàu ñöôïc giaûng giaûi trong kinh nhöng khoâng thaáy chuùng toâi ñeà caäp ñeán. Duø sao ñi nöõa, khi ñieàu ñoù thöïc söï xaûy ra thì chuùng toâi xin chuùc möøng quyù ñoäc giaû, vì ñoù laø moät daáu hieäu raát roõ raøng cho thaáy vieäc ñoïc kinh cuûa quyù vò ñaõ baét ñaàu ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû nhaát ñònh.

Nhö ñaõ noùi, trong khi bieân soaïn chuùng toâi khoâng traùnh khoûi phaûi neâu leân nhöõng nhaän thöùc chuû quan döïa vaøo söï nhaän hieåu cuûa rieâng mình, bôûi ngay chính vieäc bieân soaïn phaàn naøy cuõng ñaõ laø moät yù töôûng hoaøn toaøn chuû quan.

Trong khi noù coù theå phaàn naøo ñoù höõu ích ñoái vôùi moät soá ngöôøi, thì laïi cuõng coù theå laø hoaøn toaøn voâ ích ñoái vôùi moät soá ngöôøi khaùc. Vì theá, chuùng toâi chæ bieát coá gaéng heát söùc mình trong coâng vieäc ñeå hy voïng seõ khoâng phaûi rôi vaøo nhöõng tröôøng hôïp “veõ raén theâm chaân”, coøn veà hieäu quaû cuûa coâng vieäc naøy coù thaät söï ñaït ñöôïc hay khoâng, hoaëc ñaït ñöôïc ñeán möùc ñoä naøo xin ñeå tuøy ngöôøi ñoïc phaùn xeùt. Tuy 10

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

vaäy, chuùng toâi cuõng töï bieát chaéc laø seõ khoâng sao traùnh khoûi ít nhieàu söï sai leäch hoaëc thieáu soùt trong phaàn naøy. Vì theá, chuùng toâi luoân saün saøng ñoùn nhaän vaø seõ voâ cuøng bieát ôn ñoái vôùi moïi yù kieán ñoùng goùp hoaëc chæ daïy ñeå chuùng toâi sôùm nhaän bieát vaø loaïi boû ñi nhöõng sai soùt ngoaøi yù muoán.

II. TÌM HIEÅU CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ 1. Veà hình thöùc:

T

oaøn boä kinh naøy coù 13 phaåm kinh vaên giaûng giaûi giaùo phaùp vaø theâm vaøo 4 phaåm mang ñaäm tính chaát töï söï thuoäc veà Haäu phaàn. Chuùng toâi taùn thaønh vôùi caáu truùc nguyeân thuûy maø ngaøi Ñaøm-voâ-saám ñaõ choïn cho 13 phaåm kinh ñaàu – coù leõ ñaõ giöõ nguyeân theo Phaïn baûn – sau khi ñaõ xem xeùt kyõ söï phaân chia veà sau cuûa Nam baûn – chuû yeáu ñaõ döïa vaøo baûn dòch kinh Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn cuûa ngaøi Phaùp Hieån. Caùch phaân chia caùc phaåm theo Nam baûn döôøng nhö ñeå phuø hôïp hôn vôùi caáu truùc truyeàn thoáng trong caùc taùc phaåm cuûa Trung Hoa – ñieàu naøy cuõng deã hieåu, vì ngaøi Phaùp Hieån laø ngöôøi Trung Hoa, coøn ngaøi Ñaøm-voâ-saám laø ngöôøi AÁn Ñoä – trong khi caùch phaân chia nguyeân thuûy trong Baéc baûn coù veû phuø hôïp hôn vôùi noäi dung ñöôïc chuyeån taûi trong moãi phaåm. Chaúng haïn, trong phaåm Thoï maïng thöù nhaát thì noäi dung chính laø noùi veà “thoï maïng cuûa Nhö Lai”, nhöng theo Nam baûn laïi ñöôïc phaân ra thaønh caùc phaåm Töïa khôûi ñaàu, phaåm Thuaàn-ñaø vôùi söï xuaát hieän cuûa oâng Thuaàn-ñaø, phaåm Ai thaùn vôùi söï than khoùc cuûa ñaïi chuùng, phaåm Tröôøng thoï neâu leân thoï maïng chaân thaät cuûa Nhö Lai.v.v... (Nhöng theo chính söï 11

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

giaûng giaûi trong kinh naøy thì caùch duøng “tröôøng thoï” thay cho “thoï maïng” laø khoâng chính xaùc, vì thoï maïng cuûa Nhö Lai khoâng naèm trong phaïm truø daøi hay ngaén (tröôøng, ñoaûn). Nhö vaäy, Nam baûn toû ra chuù yù ñeán caùc söï kieän cuï theå nhieàu hôn laø noäi dung giaùo phaùp, chaúng haïn nhö ta thaáy coù phaåm Ñieåu duï vôùi ví duï veà loaøi chim; trong khi Baéc baûn laïi goïi teân caùc phaåm theo noäi dung chính, nhö Thaân Kim cang, Taùnh Nhö Lai...

Maët khaùc, vì baûn Vieät dòch naøy ñaõ söû duïng toaøn boä Nam baûn nhö moät nguoàn so saùnh ñoái chieáu neân chuùng toâi thieát nghó cuõng caàn neâu ra ñoâi ñieàu nhaän xeùt ñeå coù söï coâng baèng hôn ñoái vôùi nhöõng coâng trình cuûa ngöôøi ñi tröôùc.

Töø ñieån Phaät Quang, taïi muïc töø veà Nam baûn Nieát-baøn kinh (南本涅槃經) ôû trang 3738 coù ghi ngaén goïn nhö sau: 北涼曇無讖所譯之涅槃經四十卷，因其文粗樸，品目過略， 後由南朝劉宋沙門慧嚴、慧觀與謝靈運等，依法顯之六卷泥 洹經將之加以刪訂修治，文辭精練，共成二十五品，三十六 卷。... 〔梁高僧傳卷七慧嚴傳〕 (Baéc Löông Ñaøm-voâ-saám sôû dòch chi Nieát-baøn kinh töù thaäp quyeån, nhaân kyø vaên thoâ phaùc, phaåm muïc quaù löôïc, haäu do Nam trieàu Löu Toáng sa-moân Tueä Nghieâm, Tueä Quaùn döõ Taï Linh Vaän ñaúng, y Phaùp Hieån chi luïc quyeån Neâ-hoaøn kinh töông chi gia dó san ñính tu trì, vaên töø tinh luyeän, coäng thaønh nhò thaäp nguõ phaåm, tam thaäp luïc quyeån.... (Löông Cao taêng truyeän, quyeån thaát, Tueä Nghieâm truyeän) – Baûn dòch kinh Nieát-baøn 40 quyeån vaøo ñôøi Baéc Löông cuûa Ñaøm-voâ-saám, vì vaên chöông thoâ thieån moäc maïc, phaåm muïc quaù sô saøi, [neân] veà sau ñeán ñôøi Löu Toáng Nam trieàu môùi ñöôïc nhoùm caùc sa-moân Tueä Nghieâm, Tueä Quaùn, [cö só] Taï Linh Vaän... cuøng döïa theo [baûn dòch] kinh Neâ-hoaøn 6 quyeån cuûa Phaùp Hieån ñeå theâm vaøo, san ñònh söûa 12

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ chöõa, vaên chöông caâu cuù thaønh tinh luyeän, caû thaûy laø 25 phaåm, 36 quyeån. ([Daãn theo] Löông Cao taêng truyeän, quyeån 7, truyeän Tueä Nghieâm.)

Cöù theo nhaän xeùt naøy cuûa töø ñieån Phaät Quang thì ngöôøi ñôøi sau nhaát ñònh phaûi choïn dòch Nam baûn thay vì Baéc baûn, vì laø baûn ñaõ ñöôïc tu chænh caû veà noäi dung laãn hình thöùc. Vaø söï thaät laø coù nhieàu vò ñi tröôùc chuùng toâi ñaõ laøm nhö theá. Tuy nhieân, chuùng toâi cho raèng nhöõng doøng treân ñaây döôøng nhö ñaõ ñöôïc vieát ra bôûi moät ngöôøi chöa töøng ñoïc qua heát caû 2 baûn dòch naøy, maø coù leõ chæ caên cöù vaøo tö lieäu saün coù. Ñieàu naøy thaät khoâng coâng baèng ñoái vôùi coâng trình cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám! Sau ñaây laø moät vaøi nhaän xeùt thoâ thieån cuûa chuùng toâi ñöôïc ruùt ra sau khi ñaõ ñoïc kyõ caû Baéc baûn vaø Nam baûn: – Veà maët vaên chöông, thaät ra Nam baûn khoâng coù gì khaùc bieät nhieàu so vôùi Baéc baûn, tröø ra moät soá raát ít töø ngöõ ñöôïc thay ñoåi maø haàu heát chuùng toâi ñeàu coù chuù giaûi trong baûn Vieät dòch naøy. Nhöõng thay ñoåi naøy coù khi cuõng hôïp lyù, nhöng cuõng nhieàu khi khoâng coù taùc duïng tích cöïc gì, vaø thænh thoaûng laïi coù nhöõng choã khoâng hôïp lyù. Nhöõng ngöôøi san ñính chæ döïa vaøo vaên chöông laø chính, khoâng coù söï ñoái chieáu Phaïn baûn neân nhöõng sai laàm nhö theá cuõng laø chuyeän taát nhieân.

– Veà maët phaåm muïc, chuùng toâi chæ thaáy laø khaùc bieät nhö ñaõ neâu treân, chöù hoaøn toaøn khoâng ñoàng yù raèng söï phaân chia caùc phaåm trong Baéc baûn tröôùc ñoù laø “quaù sô saøi”. Hôn nöõa, ñieàu naøy trong thöïc teá ñaõ khoâng coù aûnh höôûng gì ñeán noäi dung vaên kinh.

13

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

– Veà söï “theâm vaøo”, ngay ôû ñaàu Nam baûn cuõng thaáy ghi roõ laø “y Neâ-hoaøn kinh gia chi”, nhöng suoát quaù trình so saùnh caû 2 baûn Haùn vaên naøy trong khi dòch, chuùng toâi khoâng thaáy Nam baûn coù gì “theâm vaøo” quan troïng caû, tröø moät vaøi chænh söûa nhoû nhö ñaõ ñeà caäp treân. Hôn theá nöõa, trong khi söû duïng baûn dòch kinh Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn cuûa ngaøi Phaùp Hieån ñeå tham khaûo, chuùng toâi coøn nhaän thaáy coù nhieàu ñieåm khaùc bieät coù theå giuùp laøm roõ hôn cho Baéc baûn, vaø chuùng toâi cuõng coù ghi chuù roõ nhöõng ñieåm naøy trong baûn Vieät dòch, nhöng nhöõng ngöôøi thöïc hieän Nam baûn döôøng nhö ñaõ khoâng nhaän ra nhöõng khaùc bieät naøy, laïi chính laø nhöõng choã raát ñaùng ñeå “theâm vaøo”!

Ngoaøi ra, ñeå laøm roõ vaán ñeà hôn chuùng toâi cuõng ñaõ tìm ñeán taän nguoàn tö lieäu daãn chuù cuûa töï ñieån Phaät Quang laø Cao taêng truyeän, quyeån 7 vaø tìm thaáy moät ñoaïn vaên ghi raèng: 嚴迺共慧觀謝靈運等。依泥洹本加之品目。文有過質頗 亦治改。 (Nghieâm naõi coäng Tueä Quaùn, Taï Linh Vaän ñaúng, y Neâ-hoaøn kinh gia chi phaåm muïc, vaên höõu quaù chaát phaû dieäc trò caûi. - [Tueä] Nghieâm môùi cuøng vôùi caùc vò Tueä Quaùn, Taï Linh Vaän... y theo kinh Neâ-hoaøn maø theâm vaøo phaåm muïc, vaên chöông coù choã naøo leäch laïc cuõng chænh söûa laïi.) Nhö vaäy laø

quaù roõ, coâng vieäc cuûa ngaøi Tueä Nghieâm vaø caùc vò ñoàng söï chæ laø “theâm vaøo phaåm muïc”, laø ñieàu chuùng toâi ñaõ chæ roõ; coøn chuyeän vaên chöông “coù choã naøo leäch laïc cuõng chænh söûa laïi” chính laø nhöõng choã maø chuùng toâi ñaõ nhaän ra söï chænh söûa töø ngöõ vaø coù ghi chuù trong baûn Vieät dòch naøy.

Nhö vaäy, vaán ñeà chính laø ôû choã töø ñieån Phaät Quang tuy laáy tö lieäu töø ñaây nhöng ñaõ ghi laïi khoâng ñöôïc chính xaùc daãn tôùi söï ñaùnh giaù sai leäch veà Baéc baûn. Tuy vaäy, coù moät 14

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

ñieàu raát laï laø caùc baûn khaéc goã cuûa Nam baûn cuõng ñeàu ghi ôû ñaàu kinh laø “y Nieát-baøn kinh gia chi” maø khoâng ghi roõ laø “gia chi phaåm muïc”. Theo nhöõng gì chuùng toâi ñaõ nhaän thaáy qua ñoái chieáu taát caû caùc baûn lieân quan thì leõ ra phaûi ghi laø “gia chi phaåm muïc” nhö trong Cao taêng truyeän môùi thaät söï chính xaùc.

Töø nhöõng nhaän xeùt nhö treân, chuùng toâi cho raèng trong hai baûn dòch Haùn vaên naøy thì Baéc baûn laø baûn neân choïn hôn, vaø chuùng toâi chæ söû duïng Nam baûn ñeå tham khaûo maø thoâi. Ngoaøi ra, sau khi ñaõ Vieät dòch Baéc baûn roài thì vieäc chuyeån dòch Nam baûn khoâng coøn caàn thieát nöõa, vì ngoaøi nhöõng khaùc bieät nhoû nhö ñaõ neâu treân thì thaät ra hai baûn chæ laø moät maø thoâi.

Trôû laïi vôùi söï phaân chia caùc phaåm trong kinh, chuùng ta seõ thöû nhìn laïi caáu truùc toång theå cuûa taát caû caùc phaåm kinh ñeå coù ñöôïc moät caùi nhìn khaùi quaùt veà toaøn boä kinh.

Vì laàn xuaát baûn naøy ñöôïc trình baøy xen laãn caùc phaàn Haùn ngöõ, Chuù aâm vaø Vieät dòch, neân chuùng toâi ñaõ thöïc hieän moät baûng tra toång quaùt cho phaàn Vieät dòch cuûa taát caû caùc phaåm, nhôø ñoù ngöôøi ñoïc seõ coù theå tra tìm soá trang cuûa moãi taäp vaø deã daøng quay laïi tham khaûo caùc phaàn khaùc nhau moãi khi caàn thieát. Vì theá, ñeå thuaän tieän trong vieäc trình baøy, trong caùc phaàn phaân tích tieáp theo chuùng toâi seõ khoâng neâu soá trang ôû töøng phaàn tham chieáu, quyù ñoäc giaû chæ caàn caên cöù vaøo teân phaåm kinh ñöôïc ñeà caäp ñeán ñeå tìm soá trang töông öùng trong Baûng tra caùc phaåm Vieät dòch ñöôïc ñaët ôû cuoái phaàn naøy moãi khi muoán quay laïi tham khaûo caùc phaàn chính vaên trong kinh.

15

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN 2. Veà noäi dung:

Baây giôø, tröôùc khi ñi vaøo tìm hieåu töøng vaán ñeà chính ñöôïc neâu ra vaø thuyeát giaûng trong kinh, chuùng ta haõy cuøng ñieåm qua moät soá noäi dung chuû yeáu trong moãi phaåm. Quyù ñoäc giaû cuõng neân löu yù moät ñieàu laø, maëc duø söï phaân chia caùc phaåm coù lieân quan ñeán noäi dung chuyeån taûi, nhöng söï phaân chia caùc phaàn trong moãi phaåm, cuõng nhö söï phaân chia caùc quyeån trong toaøn boä kinh döôøng nhö chæ hoaøn toaøn döïa vaøo soá trang, coù leõ laø ñeå thuaän tieän cho vieäc khaéc baûn goã theo caùch in aán xöa kia. Tuy vaäy, ñeå ñoäc giaû tieän theo doõi neân khi phaân tích noäi dung chuùng toâi vaãn nhaéc ñeán söï phaân chia caùc phaàn – khoâng chuù yù nhieàu ñeán soá quyeån – vaø seõ coù söï löu yù ngöôøi ñoïc ôû nhöõng noäi dung coù lieân quan giöõa caùc phaàn trong moät phaåm vôùi nhau.  Phaåm thöù nhaát, Thoï maïng, coù hai noäi dung quan troïng. Noäi dung thöù nhaát keùo daøi trong suoát quyeån 1 vaø moät phaàn quyeån 2, trình baøy vieäc ñöùc Nhö Lai tuyeân boá saép nhaäp Nieát-baøn vaø taát caû caùc loaøi chuùng sanh trong toaøn coõi theá giôùi ñeàu chaán ñoäng maïnh meõ tröôùc söï kieän naøy. Nieàm tin maõnh lieät vaøo ñöùc Theá Toân ñöôïc taát caû caùc loaøi chuùng sanh boäc loä moät caùch roõ reät qua vieäc chuaån bò voâ soá caùc phaåm vaät cuùng döôøng Nhö Lai vaø cuøng nhau keùo veà röøng Sa-la nôi Phaät nhaäp Nieát-baøn ñeå thænh caàu ngaøi truï theá, hoaõn vieäc nhaäp Nieát-baøn. Ñöùc tin saâu vöõng mang ñaäm maøu saéc Ñaïi thöøa cuõng ñöôïc trình baøy trong phaàn naøy qua nhöõng söï kieän hy höõu vaø khoâng theå nghó baøn, khieán ngöôøi ñoïc kinh khoâng khoûi lieân töôûng ñeán moät soá phaåm kinh noåi tieáng nhö phaåm Baát tö nghò trong kinh Duy-ma-caät... Nhöõng moâ taû naøy ñeàu nhaèm muïc 16

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

ñích laøm sinh khôûi ñöùc tin Ñaïi thöøa trong loøng ngöôøi ñoïc, vaø vì theá coù theå toùm goïn noäi dung thöù nhaát cuûa phaåm kinh naøy laø khôûi tín, nghóa laø laøm sanh khôûi loøng tin. ° Noäi dung thöù hai nhaèm xoùa boû moät nhaän thöùc sai laàm phoå bieán veà thöïc taïi. Ñoù laø vieäc ñi töø quan ñieåm chaáp thöôøng cuûa theá gian cho ñeán choã chaáp ñoaïn sau khi nhaän ra raèng trong theá gian naøy moïi söï vaät ñeàu giaû taïm vaø khoâng coù gì laø thöôøng toàn caû. Khi chæ ra tính chaân thaät thöôøng toàn cuûa taùnh Phaät thuoäc veà caûnh giôùi cuûa söï giaûi thoaùt roát raùo, phaåm kinh naøy giaûng roõ yù nghóa “thöôøng truï baát bieán” cuûa Nhö Lai, vaø qua ñoù cuõng chính laø yù nghóa thöôøng truï cuûa Tam baûo. Vì Phaät laø thöôøng toàn khoâng thay ñoåi neân chæ taïm nöông theo theá tuïc maø goïi teân ñoù laø “thoï maïng cuûa Nhö Lai”, nhöng thaät ra söï thöôøng toàn naøy hoaøn toaøn khoâng thuoäc veà phaïm truø thôøi gian, laâu hay mau, daøi hay ngaén...

Noäi dung thöù hai naøy keùo daøi töø sau noäi dung thöù nhaát cho ñeán heát phaåm kinh, vaø troïn phaåm kinh naøy chieám caû thaûy 117 trang.  Phaåm thöù hai, Thaân kim cang, chæ voûn veïn khoaûng 14 trang, thaät ra laø moät phaàn ñöôïc daønh ñeå cuûng coá yù nghóa “Nhö Lai thöôøng truï” ñaõ neâu ra trong phaåm thöù nhaát. Vì “theå” cuûa Nhö Lai laø thöôøng truï neân “duïng” cuûa Nhö Lai cuõng laø thöôøng truï, vaø do ñoù maø thaân chaân thaät cuûa Nhö Lai chính laø thaân kim cang baát hoaïi, khoâng theå nhaàm laãn vôùi thaân xaùc thòt ñang thò hieän saép nhaäp Nieát-baøn. Ñöùng tröôùc söï kieän Nieátbaøn saép xaûy ra, ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng roõ yù nghóa 17

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

naøy ñeå phaù tan moïi söï hoaøi nghi coøn soùt laïi trong ñaïi chuùng veà yù nghóa chaân thaät thöôøng truï cuûa Nhö Lai. Coù theå xem ñaây laø moät noäi dung phuï neân ñöôïc gheùp vaøo ñeå hieåu roäng vaø saâu hôn noäi dung thöù hai trong phaåm thöù nhaát.  Phaåm thöù ba, Coâng ñöùc danh töï, chæ khoaûng hôn 2 trang, coù noäi dung raát töông töï vôùi caùc phaåm Phoù chuùc hay Chuùc luïy thöôøng ñaët ôû cuoái nhöõng kinh khaùc khi noùi veà coâng ñöùc cuûa ngöôøi thoï trì kinh. Tuy nhieân, neáu ñoïc kyõ seõ thaáy ôû ñaây coù yù nghóa xaùc laäp ñöùc tin laø chính: ñöùc tin vaøo Nhö Lai, vaø qua ñoù khôûi sanh ñöùc tin vaøo nhöõng noäi dung seõ ñöôïc thuyeát giaûng trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy. Vì ñöùc Phaät saép thuyeát daïy nhöõng ñieàu cöïc kyø saâu xa, uyeân aùo vaø raát khoù tin nhaän neân tröôùc tieân ngaøi muoán xaùc laäp ñöùc tin kieân coá cho thính chuùng ñeå coù theå ñuû söùc tin nhaän caùc phaåm kinh tieáp theo. Do yù nghóa ñoù, coù theå xem ñaây laø phaàn noäi dung phuï tieáp theo ñeå cuûng coá noäi dung “khôûi tín” ñaõ neâu ra trong phaåm thöù nhaát.

Nhö vaäy, qua caû ba phaåm kinh ñaàu tieân chuùng ta xaùc laäp ñöôïc hai yù nghóa quan troïng nhaát, coù theå xem laø coát loõi cuûa taát caû caùc noäi dung khaùc ñaõ ñöôïc trình baøy trong ba phaåm naøy. Thöù nhaát, laøm sanh khôûi loøng tin saâu vöõng vaø kieân coá ñoái vôùi Tam baûo: Phaät, Phaùp, Taêng; thöù hai, chæ roõ söï chaân thaät thöôøng truï cuûa Nhö Lai, hoaøn toaøn khoâng thuoäc veà caùc phaùp giaû taïm, voâ thöôøng vaø lieân tuïc bieán hoaïi cuûa theá gian. Caùc noäi dung naøy seõ tieáp tuïc ñöôïc giaûng roäng trong nhöõng phaåm kinh veà sau.

18

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

 Phaåm thöù tö, Taùnh Nhö Lai, chieám 229 trang chia laøm 7 phaàn, ñuû cho thaáy ñaây laø moät phaåm kinh voâ cuøng quan troïng. Vì theá, troïn phaåm kinh naøy seõ trình baøy nhieàu noäi dung coát yeáu xoay quanh chuû ñeà chính laø taùnh Nhö Lai hay taùnh Phaät. ° Noäi dung ñöôïc ñeà caäp tröôùc tieân trong phaåm kinh naøy laø boán bieåu hieän cuûa vò haønh giaû tu taäp theo giaùo phaùp ñöôïc thuyeát giaûng trong kinh. Ñoù laø: töï söûa mình chaân chaùnh, giuùp ngöôøi khaùc trôû neân chaân chaùnh, kheùo öùng ñaùp phaù tröø söï nghi ngôø vaø giaûng roõ veà lyù nhaân duyeân. Do söï trình baøy veà boán bieåu hieän naøy maø Nam baûn taùch rieâng phaàn ñaàu tieân cuûa phaåm Taùnh Nhö Lai naøy thaønh moät phaåm goïi laø phaåm Töù töôùng. Tuy nhieân, thaät ra thì thoâng qua söï trình baøy veà boán höôùng tu taäp nhö treân, ñöùc Phaät coøn giaûng roõ theâm veà tính chaân thaät thöôøng toàn cuûa Nhö Lai hay caûnh giôùi Nieát-baøn, cuõng nhö yù nghóa vaø coâng naêng khoâng theå nghó baøn cuûa caûnh giôùi giaûi thoaùt roát raùo maø haønh giaû seõ ñaït ñöôïc qua söï tu taäp ñuùng theo kinh naøy. Hôn moät nöûa noäi dung trong phaàn 1 cuûa phaåm naøy ñaõ ñöôïc daønh ñeå phaân bieät roõ nhöõng gì thuoäc veà caûnh giôùi chaân thaät giaûi thoaùt vaø nhöõng gì thuoäc veà phaïm truø khaùi nieäm nhaän thöùc sai laàm cuûa moïi chuùng sanh.

Ngoaøi ra, ñöùc Phaät cuõng neâu roõ trong phaàn naøy nhöõng chæ daãn raát töôøng taän cho söï tu taäp cuûa ngöôøi Phaät töû, chaúng haïn nhö yù nghóa vaø söï caàn thieát cuûa vieäc aên chay vaø soáng moät cuoäc soáng thanh tònh, ñaïm baïc. Ngaøi cuõng döï baùo tröôùc veà nhöõng tyø-kheo 19

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

phaù giôùi chaïy theo vaät duïc seõ xuaát hieän trong thôøi maït phaùp, vaø hoï seõ luoân coù raát nhieàu lyù leõ ñeå bieän minh cho nhöõng vieäc laøm sai traùi cuûa mình, thaäm chí coù theå lôùn tieáng baûo raèng vieäc hoï laøm môùi ñuùng theo lôøi Phaät daïy vaø khoâng ngaàn ngaïi loâi keùo raát nhieàu ngöôøi khaùc cuøng sa ñoïa theo hoï. Do nhöõng yù nghóa ñoù, coù theå noùi noäi dung thöù nhaát cuûa phaåm kinh naøy laø vaïch ra con ñöôøng tu taäp chaân chaùnh cuõng nhö heù môû caùnh cöûa nhaän thöùc chaân thaät cho nhöõng ngöôøi Phaät töû tin nhaän vaø tu taäp theo kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy. ° Phaàn 2 cuûa phaåm thöù tö chieám troïn quyeån 5, daøi 38 trang, phaân bieät chæ roõ phöông tieän thuyeát giaùo cuûa Nhö Lai ñeå daãn daét chuùng sanh vaøo caûnh giôùi giaûi thoaùt roát raùo. Troïn phaàn naøy cuõng noùi roäng veà nhöõng yù nghóa khaùc nhau maø haønh giaû ñaït ñöôïc khi böôùc vaøo caûnh giôùi giaûi thoaùt. Do ñoù, coù theå noùi noäi dung thöù hai cuûa phaåm kinh naøy laø hieån baøy phöông tieän giaùo hoùa kheùo leùo cuûa ñöùc Phaät cuõng nhö môû roäng theâm nhaän thöùc chaân thaät cuûa haønh giaû veà caûnh giôùi giaûi thoaùt roát raùo. ° Phaàn 3 cuûa phaåm thöù tö baét ñaàu baèng vieäc neâu ra boán haïng ngöôøi maø chuùng sanh coù theå nöông theo trong söï tu taäp. Trong phaàn naøy cuõng ñeà caäp ñeán boán nguyeân taéc ñeå nöông theo trong söï hoïc hoûi vaø tu taäp giaùo phaùp. Do nhöõng yù nghóa naøy maø Nam baûn goïi rieâng phaàn naøy laø phaåm Töù y. Maëc duø vaäy, noäi dung phaàn naøy khoâng chæ giôùi haïn trong vieäc trình baøy veà töù y, maø thaät ra coøn nhaán maïnh ñeán yù nghóa phaân bieät giöõa chaùnh kieán vaø taø kieán; giöõa 20

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

söï tin nhaän moät caùch saùng suoát vôùi söï muø quaùng tin theo nhöõng ñieàu chöa ñöôïc bieän giaûi, chöùng nghieäm; vaø söï phaân bieät giöõa nhöõng ngöôøi Phaät töû chaân chaùnh vôùi nhöõng keû ngoaïi ñaïo taø kieán cuõng nhö haïng ngöôøi xaáu aùc khoâng soáng theo Chaùnh phaùp. Taát caû nhöõng lôøi daïy naøy ñeàu coù yù nghóa cöïc kyø quan troïng ñoái vôùi ngöôøi Phaät töû treân con ñöôøng tu taäp, nhaát laø vaøo nhöõng thôøi kyø quaù laâu xa sau khi ñöùc Phaät ñaõ nhaäp Nieát-baøn. Do yù nghóa ñoù, coù theå noùi noäi dung chính cuûa phaàn naøy laø chæ baøy cho ngöôøi Phaät töû bieát caùch ñeå choïn loïc vaø y cöù theo giaùo phaùp chaân chaùnh maø khoâng bò loâi cuoán vaøo nhöõng nhaän thöùc sai laàm, taø vaïy. ° Phaàn 4 cuûa phaåm Taùnh Nhö Lai ñöôïc trình baøy töø ñaàu Taäp 2, keùo daøi 38 trang, chuû yeáu neâu roõ nhöõng nhaän thöùc sai laàm, ñöôïc goïi laø söï thuyeát giaûng cuûa ma, ñeå phaân bieät vôùi nhöõng nhaän thöùc ñuùng thaät, töùc laø söï thuyeát giaûng cuûa Phaät. Do yù nghóa naøy maø Nam baûn ñaõ taùch rieâng phaàn naøy thaønh moät phaåm goïi laø phaåm Taø chaùnh, nghóa laø phaân bieät giöõa taø ñaïo vaø chaùnh ñaïo. Thaät ra thì yù nghóa phaân bieät taø chaùnh ñaõ ñöôïc trình baøy ngay töø phaàn tröôùc, nhöng sang ñeán phaàn naøy thì söï phaân bieät ñöôïc neâu ra moät caùch roõ raøng, cuï theå hôn.

Noäi dung phaàn naøy cho chuùng ta thaáy raèng nhöõng gì ñöôïc xem laø thuoäc veà taø ñaïo khoâng chæ laø nhöõng tö töôûng xaáu aùc tröïc tieáp laøm toån haïi ñeán tha nhaân, maø chuùng coøn laø nhöõng nhaän thöùc sai laàm, söï thieáu ñöùc tin vaøo Chaùnh phaùp, cuõng nhö söï chaáp chaët vaøo caùc giaùo phaùp quyeàn thöøa maø phuû nhaän nhöõng phaàn giaùo phaùp saâu xa uyeân aùo cuõng do chính ñöùc 21

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Phaät thuyeát daïy. Do nhöõng chöôùng ngaïi naøy maø ngöôøi tu taäp khoâng theå nhaän thöùc ñöôïc chaân lyù khaùch quan, cuõng nhö khoâng theå ñaët troïn nieàm tin trong vieäc daán thaân vaøo con ñöôøng caàu ñaïo giaûi thoaùt. Coù theå noùi, tieáp theo noäi dung cuûa phaàn tröôùc laø chæ baøy phöông phaùp phaân bieät vaø choïn loïc nhöõng ñieàu chaân chaùnh ñuùng theo Phaät thuyeát, phaàn 4 cuûa phaåm kinh naøy moâ taû chi tieát vaø caën keõ hôn veà nhöõng gì sai traùi, taø vaïy phaûi ñöôïc xem laø ma thuyeát. Ñieàu caàn chuù yù trong phaàn naøy laø ñöùc Phaät ñaõ chæ roõ raèng nhöõng “thuyeát cuûa ma” ñoù seõ coù theå xuaát hieän ngay caû trong choán Taêng phöôøng, vôùi nhöõng tyø-kheo giaû danh ñoäi loát tu haønh maø khoâng ngöøng chaïy theo vaät duïc, danh lôïi. Vì theá, ngöôøi Phaät töû muoán phaân bieät ñöôïc giöõa ma vaø Phaät thì chæ coù moät caùch duy nhaát laø phaûi y cöù nhöõng lôøi daïy trong kinh naøy, chöù khoâng theå tin vaøo hình töôùng beân ngoaøi cuõng nhö taøi bieän luaän cuûa nhöõng haïng nguïy taêng coù ñoâi chuùt theá trí bieän thoâng.

Moät noäi dung quan troïng khaùc cuûa phaàn naøy chính laø giaûng roõ yù nghóa chaân thaät roát raùo cuûa Töù dieäu ñeá. Maëc duø boán chaân lyù naøy ñaõ ñöôïc ñöùc Phaät thuyeát daïy ngay töø laàn ñaàu tieân Chuyeån phaùp luaân, nhöng nhöõng yù nghóa ñöôïc trình baøy trong kinh naøy môùi coù theå xem laø söï phaùt trieån ñeán möùc cuøng toät vaø vöôït ngoaøi giôùi haïn cuûa söï bieän luaän hay ngoân ngöõ theá gian. Qua söï thuyeát daïy cuûa ñöùc Phaät trong phaàn naøy thì vieäc nhaän bieát yù nghóa khoå ñau, nguyeân nhaân khoå ñau... tuy laø ñuùng thaät nhöng vaãn chöa ñuû ñeå goïi laø Thaùnh ñeá, neáu nhö haønh giaû 22

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

coøn chöa nhaän bieát ñöôïc yù nghóa chaân thaät veà taùnh Phaät, veà Phaùp thaân thöôøng truï baát bieán. Vì chöa ñaït ñöôïc nhaän thöùc chaân thaät veà thöïc taïi hieän höõu neân duø bieát laø khoå cuõng chöa theå chaám döùt ñöôïc nguyeân nhaân saâu xa nhaát cuûa khoå; chæ khi naøo tueä giaùc giaûi thoaùt ñöôïc khai môû, coù theå nhaän bieát moät caùch ñuùng thaät veà thöïc taïi thì haønh giaû môùi coù theå heù môû ñöôïc caùnh cöûa böôùc vaøo caûnh giôùi chaân thaät roát raùo cuûa Boán Thaùnh ñeá. Vì theá, thoâng qua vieäc giaûng roõ yù nghóa cuûa Boán Thaùnh ñeá thì phaàn naøy cuõng baét ñaàu ñeà caäp ñeán taùnh Nhö Lai, hay taùnh Phaät, laø phaàn noäi dung coát yeáu nhaát cuûa toaøn phaåm kinh naøy. ° Phaàn 5 ñöôïc trình baøy trong suoát quyeån 8, daønh troïn ñeå noùi veà taùnh Nhö Lai. Vì laø moät noäi dung tinh teá vaø heát söùc saâu xa, tröøu töôïng neân ñöùc Phaät ñaõ duøng ñeán raát nhieàu ví duï, phöông tieän ñeå trình baøy veà taùnh Nhö Lai trong phaàn naøy. Töø trang 200 (Taäp 2) baét ñaàu neâu ra caùc ví duï veà vaên töï.

Nam baûn ñaõ taùch rieâng phaàn naøy thaønh phaåm Vaên töï. Töø trang 209 (Taäp 2) laïi coù neâu ví duï veà caùc loaøi chim. Nam baûn taùch rieâng thaønh phaåm goïi laø phaåm Ñieåu duï. Tuy nhieân, söï thaät laø coøn coù raát nhieàu caùc ví duï khaùc ñöôïc trình baøy xen vaøo chöù khoâng chæ laø ví duï veà vaên töï hay caùc loaøi chim.

Noùi chung, nhöõng gì ñöôïc trình baøy veà taùnh Phaät ôû phaàn naøy nhaèm phaù vôõ moät soá caùc nhaän thöùc sai laàm phoå bieán trong thính chuùng, vaø chuaån bò ñeå tieáp tuïc trình baøy nhöõng yù nghóa saâu xa hôn trong phaàn tieáp theo.

23

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

° Phaàn 6 cuûa phaåm Taùnh Nhö Lai thuoäc veà quyeån 9, baét ñaàu töø trang 268 (Taäp 2) vaø keùo daøi 30 trang.

Troïn phaàn naøy ñöôïc daønh ñeå giaûng roäng theâm veà taùnh Nhö Lai vaø xaùc ñònh yù nghóa roát raùo chaân thaät cuûa kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy, vöôït treân taát caû caùc phaàn giaùo phaùp quyeàn thöøa khaùc vaø laø con ñöôøng duy nhaát ñeå ñöa taát caû chuùng sanh ñaït ñeán caûnh giôùi giaûi thoaùt chaân thaät. Chính vì theá, phaàn naøy cuõng xaùc laäp yù nghóa Nieát-baøn cuûa Nhö Lai khoâng phaûi laø söï hoaïi dieät nhö nhöõng chuùng sanh phaøm phu nhìn thaáy, maø chæ laø nhöõng bieåu hieän khaùc nhau trong söï giaùo hoùa cuûa Phaät maø thoâi. ° Phaàn cuoái cuûa phaåm Taùnh Nhö Lai ñöôïc daønh ñeå neâu roõ yù nghóa taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät.

Phaàn naøy cuõng phaù vôõ moïi söï nghi ngôø veà nhöõng phöông tieän thuyeát giaûng saâu xa vaø ña daïng cuûa ñöùc Nhö Lai, luoân tuøy theo caên cô vaø moâi tröôøng, ñieàu kieän cuûa moãi chuùng sanh ñeå coù theå chæ baøy giaùo phaùp moät caùch hieäu quaû nhaát, daãn daét chuùng sanh quay veà con ñöôøng chaân chaùnh, höôùng ñeán giaûi thoaùt.

Theo nhöõng yù nghóa ñöôïc trình baøy ôû phaàn naøy thì moïi söï coá chaáp vaøo ngoân töø, khaùi nieäm ñeàu laø sai laàm vaø vì theá khieán cho chuùng sanh khoâng theå nhaän thöùc ñuùng veà thöïc taïi. Chaúng haïn, ñeà caäp ñeán söï phaân bieät ñoái vôùi ngöôøi phuï nöõ voán laø moät ñònh kieán sai laàm ñaõ toàn taïi qua nhieàu theá heä trong xaõ hoäi thôøi baáy giôø, ñöùc Phaät khaúng ñònh: “Nhö ai khoâng bieát ñöôïc taùnh Phaät, ta goïi nhöõng ngöôøi aáy laø nöõ nhaân. Nhö ai töï bieát mình coù taùnh Phaät, ta noùi raèng ngöôøi aáy coù töôùng tröôïng phu.”

24

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

Nhö vaäy, roõ raøng laø qua söï khaúng ñònh naøy thì nhöõng khaùi nieäm phaân bieät nam nöõ ñaõ bò phaù vôõ hoaøn toaøn, vaø lôùp voû boïc hình töôùng khoâng coøn laø choã döïa ñeå toàn taïi nhöõng nhaän thöùc sai laàm, khoâng ñuùng thaät. Khoâng caàn thieát phaûi thay ñoåi yù töôûng “troïng nam khinh nöõ” voán ñaõ aên saâu vaøo tieàm thöùc cuûa con ngöôøi thôøi aáy, maø chæ caàn chæ roõ ra raèng caùi khaùi nieäm phaân bieät nam hay nöõ döïa vaøo hình töôùng laø hoaøn toaøn khoâng ñuùng thaät, thì töï nhieân nhöõng nhaän thöùc sai laàm ñöôïc ñaët treân neàn taûng ñoù ñeàu phaûi hoaøn toaøn suïp ñoå. Töông töï nhö vaäy, nhöõng nhaän thöùc phaân bieät sai laàm veà Tieåu thöøa, Ñaïi thöøa, Thanh vaên, Duyeân giaùc, Boà Taùt... ñeàu nhaát thôøi bò phaù vôõ khi ñöùc Phaät daïy raèng: “Thanh vaên, Duyeân giaùc, Boà Taùt cuõng vaäy, thaûy ñeàu ñoàng moät taùnh Phaät, cuõng nhö chaát söõa kia cuøng moät maøu vaäy.”

Thaät ra, noäi dung giaûng giaûi veà taùnh Phaät khoâng chæ döøng laïi ôû phaåm kinh naøy, maø seõ coøn tieáp tuïc ñöôïc trình baøy xuyeân suoát cho ñeán cuoái boä kinh.

Tuy nhieân, coù theå xem ñaây laø phaåm kinh quan troïng nhaát veà noäi dung naøy vì ñaõ neâu leân ñöôïc nhöõng phaàn coát loõi nhaát maø caùc phaåm kinh veà sau seõ tieáp tuïc döïa vaøo ñoù ñeå giaûng roäng vaø saâu hôn.

Töø ñaàu kinh cho ñeán phaåm kinh naøy, chuùng ta laàn ñaàu tieân thaáy xuaát hieän lôøi xaùc quyeát cuûa ñöùc Theá Toân raèng “taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät”, vaø “taùnh Phaät ñoù laø nhö nhau ôû taát caû moïi ngöôøi.” Vôùi phaàn giaûng giaûi trong caùc phaåm tröôùc ñaây nhaèm phaân bieät roõ giöõa nhöõng yù nghóa chaân thaät thöôøng toàn vaø nhöõng yù nghóa giaû taïm bieán hoaïi, ñöùc Nhö 25

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Lai ñaõ duøng moïi phöông tieän ñeå phaù boû caùc nhaän thöùc sai laàm veà hieän höõu, chuaån bò daãn daét thính chuùng ñi vaøo caûnh giôùi giaûi thoaùt chaân thaät, vaø vì theá coù theå xem phaåm kinh naøy nhö nhaùt rìu cuoái cuøng ñoán ngaõ caây ñaïi thuï taø kieán, ñeå loä ra vuøng trôøi Chaùnh phaùp meânh moâng cao roäng, vaø doøng söõa phaùp Ñaïi thöøa seõ tieáp tuïc tuoân chaûy töø sau phaåm kinh naøy cho ñeán cuoái boä kinh ñeå nuoâi döôõng phaùp thaân coøn non treû cuûa muoân loaøi chuùng sanh sau khi tieáp nhaän phaåm kinh naøy.

YÙ nghóa ñöôïc trình baøy trong toaøn phaåm Taùnh Nhö Lai naøy laø nhaát quaùn vaø coù söï lieân keát chaët cheõ giöõa caùc phaàn vôùi nhau xoay quanh chuû ñeà chính. Chính vì theá maø chuùng toâi hoaøn toaøn taùn thaønh caáu truùc phaân chia phaåm naøy nhö nguyeân thuûy trong baûn dòch cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám, raát hôïp lyù vaø coù yù nghóa hôn nhieàu so vôùi söï taùch rieâng thaønh nhieàu phaåm rôøi raïc nhö trong baûn dòch cuûa ngaøi Phaùp Hieån, vaø sau ñoù laø söï laëp laïi cuûa Nam baûn. Moät soá caùc vò tieàn boái khi chuyeån dòch kinh naøy ñaõ choïn caùch phaân chia theo Nam baûn, nhöng qua söï phaân tích tìm hieåu noäi dung, chuùng toâi thieát nghó ñieàu naøy raát ñaùng ñöôïc xem xeùt laïi.  Phaåm thöù 5 laø phaåm Ñaïi chuùng thöa hoûi, daøi 31 trang ñöôïc chia laøm 2 phaàn. Nhö ñaõ noùi, söï chia ñoâi naøy coù leõ chæ ñeå thuaän tieän khi phaân quyeån khaéc in maø thoâi. ° Ñaàu phaåm kinh naøy, ñöùc Phaät hieån loä haøo quang vaø nhöõng hieän töôïng thaàn bieán khoâng theå nghó baøn, nhaèm cuûng coá ñöùc tin cho thính chuùng sau khi 26

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

ñaõ thuyeát giaûng moät phaàn giaùo phaùp quaù saâu xa uyeân aùo. Hieän töôïng hy höõu naøy cuõng nhaèm laøm roõ yù nghóa bình ñaúng cuûa taùnh Nhö Lai, khi toaøn theå ñaïi chuùng moãi ngöôøi ñeàu töï thaáy mình ñöôïc tieáp xuùc vaø cuùng döôøng ñöùc Nhö Lai moät caùch rieâng bieät, cuõng nhö voâ soá ñaïi chuùng vaân taäp nhöng khoâng heà coù söï chöôùng ngaïi veà khoâng gian. Coù theå noùi, chính qua phaàn naøy maø theå vaø duïng cuûa taùnh Nhö Lai ñöôïc hieån baøy troïn veïn tröôùc söï chieâm ngöôõng cuûa toaøn theå ñaïi chuùng.

Theo söï phaân chia truyeàn thoáng thì phaåm Taùnh Nhö Lai coù theå xem laø thuoäc loaïi “voâ vaán töï thuyeát”, vì ñöùc Theá Toân ñaõ quaùn xeùt caên cô vaø thôøi ñieåm thích hôïp cuûa thính chuùng ñeå töï yù thuyeát giaûng.

Trong khi ñoù, töø phaåm Ñaïi chuùng thöa hoûi naøy trôû veà sau thì haàu heát ñeàu laø nhöõng noäi dung öùng ñaùp, ñöùc Phaät tuøy theo nhöõng caâu hoûi cuûa caùc vò trong thính chuùng neâu ra maø giaûng giaûi, thuyeát daïy veà töøng vaán ñeà lieân quan. ° Noäi dung thöa hoûi thöù nhaát ñöôïc ñöa ra bôûi moät vò cö só, oâng Thuaàn-ñaø, ngöôøi ñaõ coù ñuû phöôùc duyeân ñeå ñöôïc ñöùc Phaät nhaän cho pheùp cuùng döôøng böõa côm cuoái cuøng. OÂng Thuaàn-ñaø thöa hoûi veà yù nghóa cuûa söï boá thí vaø söï phaân bieät trì giôùi, phaù giôùi, cuõng nhö nhöõng gì coù theå xaûy ñeán cho ngöôøi ñaõ phaïm vaøo toäi loãi, ñaõ lôõ laàm phaù giôùi, thaäm chí laø nhöõng giôùi caám naëng, nhöõng toäi ñaïi nghòch. Ñaây laø moät noäi dung cöïc kyø quan troïng, vaø seõ tieáp tuïc ñöôïc ñeà caäp veà sau vôùi ñænh ñieåm laø tröôøng hôïp cuûa vua A-xaø-theá phaïm toäi gieát cha, moät trong Naêm toäi nghòch.

27

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Sôû dó chuùng toâi xem ñaây laø moät noäi dung cöïc kyø quan troïng, laø vì haàu heát – neáu khoâng muoán noùi laø taát caû – chuùng sanh ôû coõi Ta-baø “nguõ tröôïc aùc theá” naøy ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaõ vaø ñang coù nhieàu laàm loãi, thaäm chí laø thöôøng xuyeân phaïm vaøo caùc giôùi caám maø Phaät ñaõ cheá ñònh. Vì theá, neáu ñöùc Phaät khoâng töø bi thuyeát daïy nhöõng phöông tieän tu taäp ñeå giuùp chuùng sanh quay veà vôùi chaùnh ñaïo thì chaéc chaén ñaïo Phaät ñaõ khoâng theå naøo mang laïi lôïi ích voâ löôïng voâ bieân cho nhaân loaïi nhö trong hôn hai möôi laêm theá kyû ñaõ qua!

Traû lôøi caâu hoûi cuûa oâng Thuaàn-ñaø, ñöùc Phaät ñaõ aân caàn chæ daïy veà caùc tröôøng hôïp khaùc nhau cuûa ngöôøi phaïm giôùi vaø baèng caùch naøo coù theå hoùa giaûi ñöôïc nhöõng nghieäp aùc ñaõ taïo ra. Cuõng trong noäi dung naøy, chuùng ta thaáy ñeà caäp ñeán lôøi daïy veà “caän töû nghieäp”, moät trong nhöõng phaàn giaùo lyù quan troïng vaø cô baûn ñöôïc raát nhieàu toâng phaùi khaùc nhau vaän duïng trong söï tu taäp, chaúng haïn nhö Maät toâng, Tònh ñoä toâng... Ngoaøi ra, trong phaàn thuyeát giaûng naøy ñöùc Phaät cuõng ñeà caäp ñeán khaùi nieäm nhaátxieån-ñeà, töùc laø nhöõng keû ñaõ ñaùnh maát nieàm tin vaøo Tam baûo, do ñoù cuõng khoâng tin caùc giaùo lyù nhaân duyeân, nghieäp quaû vaø saün saøng phaïm vaøo moïi haønh vi xaáu aùc. Maëc duø vaäy, ñeå hieåu ñuùng vaø ñaày ñuû veà khaùi nieäm nhaát-xieån-ñeà cuõng khoâng phaûi chuyeän ñôn giaûn, vì chính ñaây cuõng laø moät trong nhöõng noäi dung maø caùc phaåm kinh veà sau seõ tieáp tuïc laëp laïi vaø giaûng giaûi raát saâu roäng.

28

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

° Tieáp theo caâu hoûi cuûa oâng Thuaàn-ñaø laø nhöõng noäi dung ñoái ñaùp vaø thöa hoûi cuûa vò Boà Taùt Ñaïi trí Vaên-thuø-sö-lôïi. Noäi dung ñoái ñaùp vaø thöa hoûi naøy ñaõ giuùp thính chuùng tieáp tuïc phaân bieät roõ hôn giöõa nhöõng lôøi daïy phöông tieän cuûa ñöùc Nhö Lai vôùi chaân lyù roát raùo hay Ñeä nhaát thaéng nghóa laø con ñöôøng duy nhaát ñöa ñeán caûnh giôùi giaûi thoaùt.

Coù ñieàu quan troïng caàn löu yù laø, phaåm kinh naøy laø phaàn cuoái cuøng trong baûn dòch kinh Ñaïi Baùt Neâ-hoaøn cuûa ngaøi Phaùp Hieån. Tuy caû hai vò Ñaømvoâ-saám vaø Phaùp Hieån coù veû nhö cuøng dòch töø moät Phaïn baûn, nhöng phaàn maø ngaøi Phaùp Hieån coù ñöôïc chæ ñeán ñaây laø heát (giöõa quyeån 11), coøn phaàn Phaïn baûn cuûa ngaøi Ñaøm-voâ-saám söû duïng vaãn tieáp tuïc keùo daøi ñeán heát quyeån 40. Do ñaây coù theå bieát laø Phaïn baûn cuûa kinh naøy voán ñaõ ñöôïc chia ra ít nhaát laø hai phaàn. Chính ngaøi Ñaøm-voâ-saám theo nhö ñöôïc keå laïi cuõng ñaõ phaûi tìm sang xöù Vu Ñieàn ñeå thænh phaàn Phaïn baûn tieáp theo cuûa kinh naøy. Coøn baûn Haäu phaàn 2 quyeån phaûi ñôïi ñeán ñôøi nhaø Ñöôøng môùi ñöôïc dòch tieáp.

Töø sau phaåm kinh naøy thì Nam baûn khoâng coøn coù baát cöù söï phaân chia naøo khaùc bieät so vôùi Baéc baûn. Ñieàu naøy cho thaáy nhöõng ngöôøi thöïc hieän Nam baûn hoaøn toaøn chæ döïa theo baûn dòch tröôùc ñoù cuûa ngaøi Phaùp Hieån ñeå phaân chia caùc phaåm chöù töï hoï khoâng coù ñoùng goùp gì theâm.  Tieáp theo laø phaåm thöù saùu, phaåm Thò hieän beänh. Môû ñaàu phaåm naøy, Boà Taùt Ca-dieáp neâu leân nhöõng thaéc maéc khi thaáy ñöùc Nhö Lai coù beänh. Theo söï nhaän bieát cuûa haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc thì coâng ñöùc tu 29

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

taäp cuûa ñöùc Nhö Lai traûi qua voâ soá kieáp laø khoâng theå nghó baøn, vì theá vieäc ngaøi coù beänh laø hoaøn toaøn voâ lyù.

Sau söï thöa hoûi cuûa Boà Taùt Ca-dieáp, ñöùc Nhö Lai ñaõ khôûi taâm töø bi thò hieän cho ñaïi chuùng ñöôïc thaáy taát caû moïi coâng ñöùc giaùo hoùa voâ löôïng voâ bieân khoâng theå nghó baøn cuûa Phaät khaép trong Ba coõi, töø ñòa nguïc leân ñeán caùc coõi trôøi, khoâng moät nôi naøo laø khoâng ñöôïc thaám nhuaàn aân ñöùc giaùo hoùa cuûa Phaät. Sau khi thò hieän nhöõng thaàn bieán nhö theá roài, ñöùc Nhö Lai môùi ngôïi khen söï thöa hoûi cuûa Boà Taùt Ca-dieáp. Ñieàu naøy cho thaáy vò naøy khoâng thöïc söï coù nghi vaán, maø chæ vì taát caû thính chuùng neân môùi leân tieáng thöa hoûi veà vieäc naøy. Traû lôøi nhöõng thaéc maéc cuûa Boà Taùt Ca-dieáp neâu ra, ñöùc Phaät moät laàn nöõa giaûng roõ veà yù nghóa phöông tieän thò hieän vaø phaù tan moïi nghi ngôø veà söï thò hieän beänh khoå cuûa Nhö Lai. Coù theå noùi, neáu nhö trong caùc phaåm tröôùc ñaây ñöùc Phaät ñaõ phaù tan söï nghi ngôø cuûa nhöõng keû phaøm phu veà vieäc Nhö Lai laø hoaïi dieät, khoâng thöôøng truï, thì trong phaåm naøy ñöùc Phaät laïi tieáp tuïc phaù tan nhöõng nghi ngôø cuûa haøng Nhò thöøa veà nhöõng coâng ñöùc khoâng theå nghó baøn cuûa Nhö Lai. Hôn theá nöõa, ñeán cuoái phaåm naøy ñöùc Phaät coøn giaûng roõ veà söï giôùi haïn chöa ñaït ñeán giaûi thoaùt troïn veïn cuûa Boán thaùnh quaû Tieåu thöøa vaø quaû Phaät Bích-chi.

Vì theá, noäi dung chính trong phaåm Thò hieän beänh coù theå noùi laø ñeå cuûng coá loøng tin vaø phaù tan moïi söï nghi ngôø cuõng nhö nhaän thöùc sai laàm cuûa haøng Nhò thöøa ñoái vôùi Nhö Lai.  Phaåm thöù baûy baét ñaàu neâu ra naêm coâng haïnh maø vò Boà Taùt tu taäp kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy caàn phaûi 30

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

chuyeân taâm quaùn xeùt vaø thöïc haønh. Phaåm naøy cuõng daønh troïn ñeå noùi veà coâng haïnh thöù nhaát laø thaùnh haïnh – haïnh cuûa baäc thaùnh nhaân. Vì theá, phaåm naøy ñöôïc goïi teân laø phaåm Thaùnh haïnh. ° Baäc thaùnh nhaân ñöôïc noùi ñeán ôû ñaây chính laø baäc xuaát gia nghieâm trì giôùi luaät, tu haønh giaûi thoaùt.

Noäi dung phaàn thöù nhaát cuûa phaåm naøy chæ baøy nhöõng nguyeân taéc quan troïng nhaát trong vieäc trì giôùi cuûa ngöôøi xuaát gia, chaúng haïn nhö phaûi luoân caån troïng nhö ngöôøi oâm phao vöôït bieån giöõ gìn caùi phao; phaûi nghieâm caån ñoái vôùi nhöõng giôùi nhoû nhaët cuõng nhö troïng giôùi khoâng khaùc gì nhau, ví nhö caùi phao noåi duø thuûng loã nhoû hay loã lôùn thì ngöôøi oâm phao cuõng ñeàu phaûi boû maïng giöõa bieån khôi...

Phaàn naøy cuõng giaûng roäng veà nhöõng hình töôùng, söï vieäc cuï theå maø ngöôøi xuaát gia giöõ giôùi khoâng ñöôïc phaïm vaøo, ñeàu laø nhöõng chæ daãn raát chi tieát, roõ raøng vaø döùt khoaùt; chaúng haïn nhö ngöôøi xuaát gia giöõ giôùi khoâng ñöôïc tích chöùa taøi vaät, phaûi luoân tieát cheá söï aên uoáng, khoâng ñöôïc thöôûng thöùc caùc loaïi aâm nhaïc, ca haùt...; khoâng ñöôïc tham gia caùc cuoäc vui, khoâng ñöôïc xem caùc troø vui theá tuïc...; khoâng ñöôïc tham gia xem töôùng, boùi toaùn...; khoâng ñöôïc vì lôïi maø giao du vôùi nhöõng ngöôøi theá tuïc coù quyeàn theá.v.v... Theo phaåm kinh naøy thì yeáu toá ñaàu tieân vaø quan troïng nhaát ñeå moät ngöôøi coù theå tu taäp haïnh baäc thaùnh, töùc laø trôû thaønh moät ngöôøi xuaát gia chaân chaùnh, laø phaûi nhaát nhaát tuaân theo giôùi luaät, phaûi bieát khieáp sôï ñoái vôùi söï huûy phaïm giôùi 31

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

luaät coøn hôn caû nhöõng moái nguy böùc haïi, haønh haï thaân xaùc nhö löûa döõ thieâu ñoát hay göôm giaùo ñaâm cheùm...

Noùi toùm laïi, phaàn 1 cuûa phaåm Thaùnh haïnh neâu ra vieäc giöõ giôùi nhö phaåm tính ñaàu tieân cuûa ngöôøi tu taäp theo haïnh baäc thaùnh, vaø cuõng chæ roõ raèng taát caû caùc baäc thaùnh nhaân nhö Phaät, Boà Taùt ñeàu coù ñuû giôùi, ñònh, tueä... cuûa baäc thaùnh, neân ngöôøi tu taäp khoâng theå khoâng khôûi ñaàu töø vieäc giöõ giôùi.

Ngöôøi tu taäp thaønh töïu vieäc giöõ giôùi theo söï chæ daïy ôû ñaây seõ ñaït ñöôïc ñòa vò Baát ñoäng, vì khoâng coøn bò lay chuyeån bôûi ngoaïi caûnh cuõng nhö töï trong taâm khoâng bao giôø coøn coù söï thoái chuyeån nöõa. Vì Baát ñoäng ñòa laø ñòa vò thöù taùm trong Thaäp ñòa cuûa haøng Boà Taùt, neân chuùng ta hieåu raèng quaù trình tu taäp giöõ giôùi cuûa haønh giaû ñeå ñaït ñeán söï thaønh töïu naøy caàn phaûi dieãn ra haàu nhö suoát caû chaëng ñöôøng tìm caàu giaûi thoaùt. Töø sau ñòa vò Baát ñoäng, vò Boà Taùt vaãn khoâng heà phaïm giôùi nhöng ñoàng thôøi cuõng sieâu vieät luoân caû söï giöõ giôùi, khoâng coøn coù söï phaân bieät vaø cuõng khoâng bao giôø coøn rôi vaøo choã huûy phaïm giôùi luaät. Coù theå noùi laø phaàn naøy ñaõ noùi raát ñaày ñuû veà vieäc trì giôùi, töø nhöõng chæ daãn chi ly luùc môùi khôûi ñaàu cho ñeán nhöõng yù nghóa roát raùo, cuøng toät nhaát cuûa vieäc giöõ giôùi. ° Phaàn 2 cuûa phaåm Thaùnh haïnh tieáp tuïc giaûng roõ veà caùc phaùp quaùn töôûng laø moät khía caïnh tu taäp khaùc treân con ñöôøng xuaát theá. Ngöôøi giöõ giôùi laø ñeå coù ñöôïc söï kieåm thuùc thaân taâm, nhöng ñoàng thôøi treân neàn taûng giöõ giôùi ñoù coøn phaûi coù söï tu taäp nhieàu 32

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

phaùp moân khaùc, maø söï quaùn töôûng chaân chaùnh laø moät yeâu caàu thieát yeáu. Nhôø quaùn töôûng theo nhöõng söï chæ daïy ôû ñaây maø haønh giaû daàn daàn tröø boû ñöôïc tham duïc, ñaït ñöôïc Boán nieäm xöù, roài ñaït ñöôïc ñòa vò Kham nhaãn, töùc Hoan hyû ñòa, laø ñòa vò ñaàu tieân trong Thaäp ñòa cuûa haøng Boà Taùt.

Lieân quan ñeán vieäc giöõ giôùi, trong phaàn naøy cuõng neâu ra noäi dung ñöùc Phaät ñaùp lôøi thöa hoûi cuûa Boà Taùt Ca-dieáp vaø noùi veà vieäc Boà Taùt coù theå do taâm ñaïi bi hoä phaùp maø phaïm vaøo giôùi luaät nhöng khoâng bò xem laø phaù giôùi. Ñaây chính laø moät yù nghóa quan troïng khaùc bieät giöõa söï giöõ giôùi cuûa haøng Thanh vaên vôùi söï giöõ giôùi cuûa haøng Boà Taùt. Ñoái vôùi Boà Taùt thì giöõ giôùi laø moät phöông tieän ñeå ñaït ñeán giaûi thoaùt nhöng töï thaân vieäc giöõ giôùi khoâng phaûi laø giaûi thoaùt. Vì theá, neáu vì nhöõng muïc ñích cao caû vaø chính ñaùng thì Boà Taùt vaãn coù theå phaïm vaøo giôùi luaät. Chính qua söï thuyeát daïy veà yù nghóa saâu xa nhaát cuûa söï giöõ giôùi naøy maø giôùi luaät môùi thaät söï trôû thaønh ñoâi caùnh nhieäm maàu giuùp haønh giaû bay cao bay xa treân con ñöôøng höôùng ñeán giaûi thoaùt, chöù khoâng coøn laø moät sôïi daây raøng buoäc hay taám aùo giaùp naëng neà chæ ñeå baûo veä ngöôøi tu taäp nhö theo tinh thaàn giöõ giôùi cuûa haøng Thanh vaên.

Noäi dung tieáp theo trong phaàn naøy laø giaûng veà Töù thaùnh ñeá, ñöôïc ñöùc Phaät xem laø moät teân goïi khaùc cuûa Thaùnh haïnh. Phaàn giaûng giaûi veà Töù thaùnh ñeá ôû ñaây raát caàn ñöôïc xem kyõ, vì coù nhieàu yù nghóa chi tieát ñöôïc môû roäng saâu xa hôn so vôùi ñaõ töøng ñöôïc giaûng trong caùc kinh ñieån khaùc.

33

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

° Phaàn 3 cuûa phaåm Thaùnh haïnh tieáp tuïc giaûng roäng yù nghóa cuûa Töù thaùnh ñeá, ñoàng thôøi cuõng neâu ra yù nghóa phaân bieät giöõa chaân lyù theá gian (Theá ñeá) vaø chaân lyù xuaát theá gian (Thaät ñeá, Ñeä nhaát nghóa ñeá). Noäi dung phaàn naøy cuõng nhaéc laïi vaø giaûng giaûi theâm veà taùnh Phaät, qua ñoù chæ roõ nhöõng nhaän thöùc sai laàm cuûa caùc phaùi ngoaïi ñaïo veà thöôøng, laïc, ngaõ, tònh. Nhöõng yù nghóa thöôøng, laïc, ngaõ, tònh ñoái laïi vôùi voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh sau khi ñöôïc neâu ra trong phaàn naøy seõ coøn ñöôïc laëp laïi vaø tieáp tuïc giaûng giaûi trong nhieàu phaàn khaùc cho ñeán cuoái boä kinh, vì ñaây ñöôïc xem laø nhöõng phaåm tính quan troïng nhaát ñeå phaân bieät giöõa Nieát-baøn vôùi sanh töû, giöõa theá gian vôùi xuaát theá gian. ° Phaàn thöù 4, cuõng laø phaàn cuoái cuûa phaåm Thaùnh haïnh naøy ñöôïc daønh ñeå tieáp tuïc giaûng roõ caùc yù nghóa thöôøng, laïc, ngaõ, tònh vaø qua ñoù chæ roõ söï khaùc bieät giöõa giaùo phaùp phöông tieän quyeàn bieán ñöôïc thuyeát daïy cho haøng Thanh vaên vôùi giaùo phaùp roát raùo ñöôïc ñöùc Phaät thuyeát daïy trong kinh naøy.

Noäi dung phaåm naøy cuõng neâu roõ nhöõng keát quaû cuï theå coù ñöôïc khi vò haønh giaû tu taäp thaønh töïu theo Thaùnh haïnh. Khi ñoù, haønh giaû seõ ñaït ñöôïc ñòa vò Voâ sôû uùy, khoâng coøn sôï seät ñoái vôùi baát cöù ñieàu gì, vaø chöùng ñaéc ñuû caùc pheùp tam-muoäi sieâu vieät khoûi hai möôi laêm caûnh giôùi hieän höõu.

Noäi dung cuoái cuûa phaàn naøy ñöôïc daønh troïn ñeå neâu leân yù nghóa quan troïng cuûa vieäc caàu phaùp. Sau khi ñöôïc nghe ñöùc Phaät thuyeát giaûng nhöõng yù nghóa 34

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

saâu xa trong kinh naøy, Boà Taùt Ca-dieáp ñaõ noùi leân moät lôøi heát söùc caûm ñoäng: “Baïch Theá Toân! Con nay thaät söï coù theå nhaãn chòu söï loät da mình laøm giaáy, chích maùu töï thaân laøm möïc, laáy tuûy trong xöông mình laøm nöôùc, cheû xöông mình laøm buùt ñeå sao cheùp kinh Ñaïi Nieát-baøn naøy. Khi sao cheùp ra roài, con seõ ñoïc tuïng cho ñöôïc thoâng suoát, sau ñoù seõ vì ngöôøi khaùc maø giaûng roäng nghóa kinh naøy.” Ñöùc Phaät ñaõ ngôïi khen tinh thaàn traân troïng giaùo phaùp cuûa Boà Taùt Ca-dieáp vaø nhaân ñoù lieàn keå laïi caâu chuyeän tieàn thaân cuûa ngaøi ñaõ töøng xaû boû thaân maïng chæ ñeå caàu ñöôïc nghe moät nöûa baøi keä noùi leân chaân lyù giaûi thoaùt. Than oâi! Ñôøi nay coøn coù bao nhieâu ngöôøi coù ñöôïc söï traân troïng giaùo phaùp cuûa ñöùc Theá Toân ñuû ñeå xaû boû taøi vaät ngoaøi thaân, noùi chi ñeán chuyeän khoâng tieác caû maïng soáng? Nhöng thaät ra thì chính tinh thaàn toân troïng giaùo phaùp naøy laø moät ñoäng löïc voâ cuøng quan troïng coù theå giuùp ngöôøi tu taäp trôû neân kieân trì vaø duõng maõnh, tinh taán treân con ñöôøng tu taäp. Coù leõ chính vì yù nghóa ñoù maø ñöùc Theá Toân ñaõ thuyeát giaûng veà yù nghóa naøy trong phaàn cuoái cuøng cuûa phaåm Thaùnh haïnh.  Phaåm tieáp theo laø phaåm Haïnh thanh tònh (Phaïm haïnh), tieáp tuïc giaûng veà haïnh thöù nhì trong naêm coâng haïnh ñaõ ñöôïc neâu ra töø ñaàu phaåm tröôùc. Trong phaàn naøy, ñöùc Phaät tuaàn töï giaûng roõ veà baûy phaùp tu taäp ñeå ñaït ñeán söï thanh tònh, trong ñoù thì yeáu toá ñaàu tieân laø phaûi roõ bieát ñaày ñuû veà Möôøi hai boä kinh, hay noùi caùch khaùc laø taát caû giaùo nghóa ñaõ ñöôïc ñöùc Phaät thuyeát daïy. Yeáu toá thöù hai laø roõ bieát taát caû yù nghóa 35

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

saâu roäng cuûa vaên töï, nhö vaäy ôû ñaây haøm nghóa bao goàm caû caùc vaên töï cuûa theá gian. Nhöõng söï roõ bieát naøy neân ñöôïc hieåu laø sanh khôûi töø trí tueä thöïc chöùng qua tu taäp, khoâng phaûi do söï thaâu nhaët kieán thöùc theo caùch cuûa caùc hoïc giaû theá gian. Chính vì theá maø ñænh cao nhaát cuûa söï roõ bieát naøy laø thaønh töïu Nhaát thieát trí, laø trí tueä vieân maõn cuûa taát caû chö Phaät. Vò Boà Taùt coù ñöôïc trí tueä roäng khaép, bao haøm taát caû nhö vaäy môùi coù theå ñuû söùc hoaèng hoùa lôïi tha, töï mình ñaït ñeán giaûi thoaùt maø cuõng daãn daét moïi chuùng sanh khaùc ñi theo con ñöôøng giaûi thoaùt gioáng nhö mình. Caùc phaùp tu tieáp theo laàn löôït ñöôïc giaûng giaûi chi tieát, ñeàu laø nhöõng chæ daãn thieát yeáu ñeå ngöôøi tu taäp nöông theo treân con ñöôøng höôùng ñeán söï giaûi thoaùt. ° Cuõng trong phaàn naøy, ñöùc Phaät baét ñaàu giaûng giaûi veà Boán taâm voâ löôïng. Theo noäi dung giaûng giaûi nôi ñaây thì boán taâm voâ löôïng thaät ra chæ laø moät taâm, nhöng do söï phöông tieän giaùo hoùa chuùng sanh maø phaân ra laøm boán, vì ñöùc Phaät coù chæ roõ: “Taâm voâ löôïng coù boán theå taùnh... chia thaønh boán nhoùm neân goïi laø boán.” Phaûi naém hieåu ñöôïc yù nghóa naøy chuùng ta môùi khoâng laáy laøm laï khi trong suoát phaàn sau ñoù kinh vaên daønh moät phaàn lôùn ñeå giaûng veà taâm töø maø ít ñeà caäp hôn ñeán caùc taâm bi, hyû vaø xaû. Ngoaøi ra, trong phaàn naøy ñöùc Phaät cuõng giaûng roõ söï khaùc bieät giöõa taâm töø vaø ñaïi töø, hay coù theå noùi moät caùch khaùc ñi laø söï khaùc bieät giöõa taâm töø cuûa haøng Thanh vaên vôùi taâm töø cuûa baäc Boà Taùt. Coù theå noùi, neáu khoâng ñöôïc ñoïc hieåu qua phaàn noäi dung naøy thì ngöôøi Phaät töû raát khoù coù theå hieåu ñöôïc taâm töø cuûa haøng Boà Taùt ñuùng theo lôøi Phaät daïy.

36

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

° Phaàn thöù hai cuûa phaåm Haïnh thanh tònh coù noäi dung tieáp tuïc giaûng giaûi veà ñöùc ñaïi töø, neâu ra nhöõng taám göông ñaïi töø cuûa chính ñöùc Phaät vaø nhöõng naêng löïc khoâng theå nghó baøn cuûa ñöùc ñaïi töø ñoù qua töøng tröôøng hôïp cuï theå. Sau ñoù, ñöùc Phaät keát luaän: “Caùc taâm bi, taâm hyû... cuõng ñeàu [coù voâ löôïng thaàn thoâng] nhö vaäy.”. Nhö vaäy, qua söï giaûng giaûi veà taâm töø cuõng laø noùi roõ veà caû Boán taâm voâ löôïng.

Noäi dung tieáp theo cuûa phaàn naøy moâ taû veà ñòa vò Cöïc aùi nhaát töû maø vò Boà Taùt ñaït ñöôïc nhôø tu taäp thaønh töïu Boán taâm voâ löôïng. Cuõng lieân quan ñeán noäi dung naøy laø 11 phaùp khoâng (thaäp nhaát khoâng) maø vò Boà Taùt ñaït ñöôïc qua söï tu taäp quaùn xeùt. Cuoái phaàn naøy baét ñaàu ñeà caäp ñeán Boán phaùp khoâng ngaên ngaïi, laø moät trong caùc noäi dung quan troïng trong söï tu taäp cuûa haøng Boà Taùt maø theo lôøi Phaät daïy laø hoaøn toaøn khaùc bieät vaø vöôït troäi so vôùi nhöõng choã ñaït ñöôïc cuûa haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc. Vò Boà Taùt nhôø coù boán naêng löïc khoâng ngaên ngaïi naøy môùi coù theå thöïc hieän ñöôïc chí nguyeän ñoä sanh maø khoâng bò rôi nhieãm vaøo voøng traàn caûnh. ° Phaàn thöù ba cuûa phaåm naøy tieáp tuïc giaûng veà Boán phaùp khoâng ngaên ngaïi cuûa haøng Boà Taùt vaø xaùc quyeát raèng boán phaùp naøy khoâng theå coù ñöôïc ôû haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc, vì giôùi haïn tu taäp cuûa haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc chæ coù theå ñaït ñöôïc moät hoaëc hai phaùp trong soá naøy, khoâng theå ñaït ñöôïc caû boán phaùp. Hôn theá nöõa, coâng naêng vaø yù nghóa cuûa caùc phaùp naøy ôû haøng Boà Taùt cuõng hoaøn toaøn khaùc bieät so vôùi haøng Thanh vaên vaø Duyeân giaùc.

37

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Noäi dung tieáp theo trong phaàn naøy baét ñaàu ñeà caäp ñeán yù nghóa chaân thaät cuûa söï hieän höõu vaø qua ñoù laàn ñaàu tieân neâu leân khaùi nieäm “voâ sôû ñaéc” (khoâng coù choã ñöôïc), moät khaùi nieäm voâ cuøng quen thuoäc trong heä thoáng kinh vaên Baùt-nhaõ noùi chung cuõng nhö trong kinh Kim cang Baùt-nhaõ ba-la-maät noùi rieâng. Tuy nhieân, neáu nhö trong caùc kinh vaên khaùc khaùi nieäm naøy chæ ñöôïc neâu leân moät caùch coâ ñoïng, thì ôû ñaây ñöùc Phaät ñaõ ñöa ra raát nhieàu söï giaûng giaûi chi tieát ñeå giuùp ngöôøi nghe coù theå tieáp nhaän ñöôïc moät caùch töông ñoái deã daøng hôn. Phaàn lôùn noäi dung ôû cuoái phaàn naøy ñöôïc daønh ñeå noùi veà söï tu taäp chaân chaùnh theo kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy vaø giaûng giaûi veà yù nghóa Möôøi danh hieäu Phaät (Thaäp hieäu). Ñieàu caàn löu yù laø ôû ñaây ñöùc Phaät giaûng giaûi saâu roäng nhöõng yù nghóa naøy cho moät thính chuùng ñaëc bieät ñang thoï nhaän kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn, neân coù nhöõng phaàn yù nghóa neâu ra ôû ñaây maø ngöôøi ñoïc seõ khoâng theå tìm thaáy ôû baát cöù moät quyeån töø ñieån Phaät hoïc naøo. ° Phaàn thöù tö tieáp noái trình baøy veà yù nghóa Möôøi danh hieäu Phaät, vaø qua ñoù trình baøy veà coâng haïnh tu taäp khoâng theå nghó baøn trong quaù khöù cuûa ñöùc Phaät khi coøn laø Boà Taùt. Ñaây chính laø taám göông soáng ñoäng ñeå taát caû nhöõng ngöôøi Phaät töû coù theå nhìn vaøo vaø thöïc söï hieåu ñöôïc theá naøo laø yù nghóa cuûa con ñöôøng tìm caàu chaân lyù giaûi thoaùt. Thoâng qua vieäc trình baøy caùc coâng haïnh cuûa Boà Taùt, ñöùc Phaät giaûng giaûi caën keõ veà caùc phaùp moân tu taäp nhö Töù nieäm xöù, cuõng nhö noùi veà phaåm tính cuûa vò Boà Taùt tu taäp theo kinh naøy laø khoâng theå nghó baøn.

38

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

Noäi dung tieáp theo trong phaàn naøy laø nhöõng phaân bieät veà noäi dung yù nghóa kinh naøy so vôùi caùc phaàn giaùo phaùp quyeàn thöøa khaùc vaø nhöõng tröôøng hôïp nhaân duyeân xuaát hieän kinh naøy. Trong phaàn naøy ñöùc Phaät cuõng döï baùo veà giai ñoaïn maït phaùp sau naøy vôùi nhöõng tö töôûng taø vaïy, nhöõng nhaän thöùc sai laàm cuûa haøng ngoaïi ñaïo. Cuoái cuøng, phaàn naøy ñöôïc keát thuùc vôùi söï môû ñaàu caâu chuyeän veà vua A-xaø-theá, moät caâu chuyeän seõ trôû thaønh ñeà taøi thuyeát giaûng quan troïng trong caùc phaàn tieáp theo sau. Vaø ñeán ñaây chaám döùt noäi dung quyeån 18, heát Taäp 3. ° Phaàn thöù naêm cuûa phaåm Haïnh thanh tònh baét ñaàu töø ñaàu Taäp 4, keùo daøi 42 trang. Tieáp theo caâu chuyeän ñaõ môû ñaàu töø cuoái phaàn tröôùc vôùi vò ñaïi thaàn Nguyeät Xöng coá loâi keùo vua A-xaø-theá ñeán vôùi thaày ngoaïi ñaïo Phuù-lan-na, phaàn naøy tuaàn töï trình baøy 5 ñaïi thaàn khaùc cuûa vua cuõng ñeàu coá gaéng thuyeát phuïc vua tìm ñeán vôùi 5 vò thaày ngoaïi ñaïo khaùc nöõa. Qua phaàn naøy, kinh vaên ñaõ cho chuùng ta thaáy sô löôïc veà chuû thuyeát cuûa nhöõng vò thaày ngoaïi ñaïo ñöông thôøi. Tuy nhieân, teân tuoåi cuûa saùu thaày ngoaïi ñaïo naøy cuõng nhö giaùo thuyeát cuûa hoï khoâng heà khôi daäy ñöôïc söï tin töôûng trong loøng vua A-xaøtheá, neân sau ñoù xuaát hieän vò löông y Kyø-baø, laø anh em cuøng cha khaùc meï vôùi vua, ñaõ leân tieáng thuyeát phuïc vua tìm ñeán saùm hoái toäi loãi tröôùc ñöùc Phaät.

Vua A-xaø-theá laø moät nhaân vaät cöïc kyø ñaëc bieät. Maëc duø do loøng saân haän maø oâng ñaõ gieát haïi chính cha mình, nhöng oâng toû ra laø moät ngöôøi raát am hieåu lyù leõ vaø ñaïo ñöùc. Vì theá, ngay khi ñaùp laïi caâu hoûi vaán an ñaàu tieân cuûa Kyø-baø, vua ñaõ ñoïc moät baøi keä noùi 39

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

leân troïn veïn nhöõng suy nghó ray röùt vaø aân haän cuûa mình veà toäi loãi ñaõ phaïm. Noäi dung baøi keä naøy cuõng nhö nhöõng ñoái ñaùp tieáp theo sau ñoù vôùi Kyø-baø cho thaáy laø nhaø vua hieåu bieát raát caën keõ nhöõng ñieàu Phaät ñaõ töøng thuyeát daïy veà thieän aùc, vaø cuõng cho thaáy moät nhaän thöùc ñuùng ñaén ñoái vôùi moïi haønh vi öùng xöû. Chính vì söï hieåu bieát ñuùng ñaén naøy maø nhaø vua khoâng theå khoâng oâm loøng aân haän, hoái tieác saâu saéc veà haønh vi gieát cha cuûa mình.

Vò löông y Kyø-baø cuõng laø moät baäc thieän tri thöùc hieám coù, toû ra raát am töôøng Phaät phaùp vaø coù ñuû taøi bieän luaän ñeå chæ roõ cho vua A-xaø-theá thaáy ñöôïc vieäc neân laøm vaøo luùc naøy. Chính nhôø nhöõng laäp luaän saéc beùn vaø chính xaùc cuûa oâng ñaõ giuùp vua A-xaø-theá laáy laïi ñöôïc söï töï tin ñuû ñeå quyeát ñònh tìm ñeán saùm hoái tröôùc Phaät veà nhöõng toäi loãi naëng neà ñaõ taïo. Chæ rieâng phaàn laäp luaän cuûa Kyø-baø ñöôïc trình baøy laïi trong kinh naøy töï noù cuõng ñaõ laø moät thôøi thuyeát phaùp raát saâu xa vaø caën keõ, ñuû ñeå laøm nhaân duyeân sinh khôûi ñöùc tin maïnh meõ trong loøng vò vua ñang bò daèn xeù bôûi maëc caûm phaïm toäi naëng neà.

Tuy vaäy, yeáu toá quyeát ñònh cuoái cuøng daãn ñeán söï chuyeån höôùng trong loøng vua A-xaø-theá chính laø söï hieån linh cuûa ngöôøi cha quaù coá, ñaõ heát lôøi khuyeân baûo nhaø vua phaûi tìm ñeán vôùi ñöùc Phaät thay vì tin theo caùc taø sö ngoaïi ñaïo. Vì theá, söï aên naên hoái caûi vaø quay veà vôùi Chaùnh ñaïo cuûa vua A-xaø-theá laø moät söï taäp hôïp cuûa nhieàu yeáu toá nhaân duyeân noäi taâm vaø ngoaïi caûnh, ñoàng thôøi nhôø coù oai löïc vaø loøng töø bi cuõng nhö trí tueä khoâng theå nghó baøn cuûa ñöùc Phaät.

Thieáu ñi moät trong caùc yeáu toá ñoù thì caùnh cöûa vaøo 40

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

ñòa nguïc A-tyø cuûa vua A-xaø-theá haún ñaõ khoâng deã gì ñöôïc kheùp laïi. Caâu chuyeän môû ñaàu veà vieäc vua A-xaø-theá saùm hoái ñaõ chieám troïn phaàn thöù 5 cuûa phaåm Haïnh thanh tònh. ° Phaàn thöù saùu, cuõng laø phaàn cuoái cuûa phaåm naøy, daøi 31 trang ñöôïc daønh troïn ñeå trình baøy veà tröôøng hôïp hoái caûi cuûa vua A-xaø-theá vaø nhöõng thuyeát giaûng cuûa ñöùc Phaät giuùp nhaø vua tieâu tröø toäi nghieäp. Noäi dung thuyeát giaûng naøy cuõng chính laø neàn taûng caên baûn cho giaùo thuyeát “toäi taùnh töùc khoâng”, moät phaàn giaùo lyù Ñaïi thöøa cöïc kyø quan troïng vaø veà sau ñaõ coù khoâng ít ngoä nhaän töø nhöõng ngöôøi khoâng naém hieåu troïn veïn yù nghóa cuûa giaùo lyù naøy. Chuùng toâi seõ coá gaéng daønh rieâng moät muïc trong phaàn phaân tích noäi dung ñeå trao ñoåi nhieàu hôn veà yù nghóa quan troïng naøy.

Cuoái phaàn naøy coù daãn chuù ñeán kinh Taïp hoa, töùc kinh Hoa nghieâm, trình baøy veà Thieân haïnh. Trong Hoa nghieâm kinh sôù quyeån 41 coù noùi: “...心隨其樂 同修天行, 得天身故。” (...taâm tuøy kyø nhaïo ñoàng tu thieân haïnh ñaéc thieân thaân coá.) Vì noùi raèng “tu thieân haïnh ñaéc thieân thaân” neân coù theå hieåu thieân haïnh ôû ñaây chính laø caùc haïnh laønh, cuï theå laø Thaäp thieän nghieäp maø ñöùc Phaät ñaõ daïy. Trong nhieàu kinh vaên khaùc ñöùc Phaät cuõng thöôøng daïy raèng tu Thaäp thieän chính laø nhaân ñeå sanh leân caùc coõi trôøi.  Phaåm thöù 9 tieáp theo laø phaåm Haïnh anh nhi, töùc laø coâng haïnh töïa nhö ñöùa treû thô. Noùi töông tôï nhö treû thô coù hai nghóa, ñoù laø vì coâng haïnh vaø söï giaùo 41

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

hoùa cuûa ñöùc Nhö Lai coù nhöõng ñieåm ñöôïc so saùnh vôùi nhöõng phaåm tính cuûa treû thô. ° Veà coâng haïnh, ñöùc Nhö Lai khoâng khôûi daäy caùc töôùng cuûa phaùp; khoâng truï yeân, khoâng vöôùng maéc nôi heát thaûy caùc phaùp; tuy thò hieän coù ñeán ñi nhöng thaät khoâng heà coù söï dao ñoäng, thöôøng truï yeân nôi Ñaïi Nieát-baøn; tuy vì heát thaûy chuùng sanh maø dieãn thuyeát caùc phaùp nhöng thaät khoâng coù choã thuyeát giaûng. Ñöùa treû thô cuõng coù nhöõng ñieåm töông tôï nhö vaäy, vì coøn laø treû thô neân khoâng khôûi daäy, khoâng truï yeân, khoâng ñeán khoâng ñi, khoâng noùi naêng thuyeát giaûng. Vì theá neân noùi raèng coâng haïnh cuûa Nhö Lai töông tôï nhö ñöùa treû thô. Hôn nöõa, ñöùa treû thô chöa heà bò troùi buoäc bôûi nhöõng khaùi nieäm vaø teân goïi, ñöùc Nhö Lai thì vöôït ra khoûi söï troùi buoäc cuûa khaùi nieäm vaø teân goïi neân noùi laø töïa nhö treû thô. ° Veà söï giaùo hoùa, ñoái vôùi ñöùc Nhö Lai thì taát caû chuùng sanh ñeàu nhö nhöõng ñöùa treû thô caàn phaûi daãn daét, doã daønh. Khi caàn doã daønh, daãn duï treû thô, cha meï luoân phaûi duøng ñeán nhöõng moùn ñoà chôi khoâng coù giaù trò thaät, nhö laù vaøng, buùp beâ, ngöïa goã...

Nhö Lai giaùo hoùa chuùng sanh cuõng vaäy, ñeå daãn duï chuùng sanh quay veà vôùi Chaùnh phaùp cuõng thöôøng duøng ñeán nhöõng giaùo phaùp quyeàn thöøa khoâng roát raùo chaân thaät, nhö daïy raèng sanh leân caùc coõi trôøi ñöôïc höôûng khoaùi laïc, raèng coù caùc quaû vò giaûi thoaùt trong Hai thöøa... Nhöng thaät ra thì caùc coõi trôøi cuõng laø xoay voøng trong sanh töû, naøo coù gì khoaùi 42

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

laïc? Chæ coù moät quaû vò giaûi thoaùt roát raùo laø quaû Phaät, khoâng thaät coù nhöõng quaû vò trong Hai thöøa...

Vì nhöõng ñieåm töông tôï nhö theá maø phaåm Haïnh anh nhi naøy daïy veà nhöõng phaåm tính cuûa ngöôøi tu taäp theo coâng haïnh cuûa Nhö Lai ñöôïc xem laø töông tôï vôùi treû thô. Ñaây cuõng laø phaåm cuoái cuøng trình baøy veà naêm coâng haïnh: Beänh haïnh, Thaùnh haïnh, Phaïm haïnh, Thanh tònh haïnh; rieâng phaàn Thieân haïnh ñöôïc daãn chuù xem kinh Hoa nghieâm.  Môû ñaàu phaåm thöù möôøi mang teân vò Boà Taùt Quang Minh Bieán Chieáu Cao Quyù Ñöùc Vöông, ñöùc Phaät daïy veà möôøi coâng ñöùc khoâng theå nghó baøn maø chæ rieâng haøng Boà Taùt tu taäp theo kinh Ñaïi Nieát-baøn naøy môùi coù theå coù ñöôïc, khoâng chæ laø phi thöôøng ôû theá gian, maø cho ñeán haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc cuõng khoâng theå coù ñöôïc. Rieâng coâng ñöùc thöù nhaát coù 5 ñieàu, ñöôïc giaûng giaûi suoát trong 3 quyeån: 21, 22 vaø 23. Naêm ñieàu ñoù bao goàm: moät laø ñöôïc nghe nhöõng giaùo phaùp sieâu vieät theá gian; hai laø nghe roài coù theå laøm lôïi ích cho ngöôøi khaùc; ba laø coù theå döùt tröø moïi söï nghi hoaëc; boán laø ñaït ñöôïc taâm saùng suoát chaùnh tröïc; naêm laø thaáu hieåu ñöôïc yù nghóa saâu xa maàu nhieäm cuûa phaùp Phaät. ° Veà nhöõng phaùp sieâu vieät theá gian, ñoù chính laø nhöõng phaùp nhö taùnh Phaät, Nieát-baøn hay taùnh thaät cuûa taát caû caùc phaùp. Nhöõng phaùp aáy vöôït ngoaøi moïi khaùi nieäm, nhaän thöùc cuõng nhö söï suy dieãn lyù luaän cuûa theá gian, chæ coù theå ñaït ñeán qua söï tröïc nhaän 43

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

cuûa trí tueä Baùt-nhaõ, vaø vì theá neân kinh vaên daïy raèng caùc phaùp naøy khoâng thuoäc veà baát cöù phaïm truø ñoái ñaõi naøo trong caùc phaùp cuûa theá gian; cho neân noùi laø chaúng phaûi coù, chaúng phaûi khoâng; chaúng phaûi höõu vi, chaúng phaûi voâ vi; chaúng phaûi höõu laäu, chaúng phaûi voâ laäu...

Hôn theá nöõa, vò Boà Taùt nhôø tu taäp kinh Ñaïi Nieátbaøn naøy neân ñoái vôùi caû nhöõng kinh saùch theá tuïc ngoaïi ñaïo cuõng thoâng ñaït vaø nhaän ra ñöôïc nhöõng yù nghóa saâu kín nhieäm maàu. Ñieàu naøy cho thaáy moät khi tueä giaùc giaûi thoaùt ñöôïc hieån loä thì khoâng coøn coù phaân bieät trong söï nhaän thöùc thöïc taïi, vì haønh giaû ñoái vôùi baát cöù phaùp naøo cuõng thaáy laø phaùp giaûi thoaùt caû.

Sau khi ñöùc Phaät ñaõ tuaàn töï giaûng giaûi ñuû naêm ñieàu thuoäc veà coâng ñöùc thöù nhaát, Boà Taùt Quang Minh Bieán Chieáu Cao Quyù Ñöùc Vöông lieàn thöa hoûi döïa theo nhöõng söï bieän luaän cuûa phaùp theá gian. Ñieàu naøy giuùp boäc loä nhöõng moái nghi ngôø coù theå naûy sinh trong thính chuùng ñoái vôùi söï thuyeát giaûng quaù saâu xa uyeân aùo cuûa ñöùc Theá Toân. Vì theá, söï thöa hoûi cuûa vò Boà Taùt naøy khoâng thöïc söï laø thöa hoûi, maø chæ laø muoán taïo moät nhaân duyeân thích hôïp ñeå thính chuùng ñöôïc nghe thuyeát giaûng roõ hôn veà giaùo phaùp saâu xa chöa töøng ñöôïc nghe naøy.

Tröôùc khi ñöùc Phaät ñöa ra caâu traû lôøi, kinh vaên moâ taû moät hieän töôïng phoùng quang hy höõu maø trong khaép ñaïi chuùng khoâng ai coù theå roõ bieát ñöôïc nguoàn goác. Cuoái cuøng, vaâng lôøi Phaät daïy, Ñaïi Boà Taùt Vaên44

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

thuø-sö-lôïi môùi trình baøy vôùi thính chuùng veà nguoàn goác cuûa haøo quang, lieân quan ñeán theá giôùi Baát Ñoäng ôû phöông ñoâng vaø ñöùc Phaät Maõn Nguyeät Quang Minh cuõng ñang thuyeát giaûng kinh Ñaïi Nieát-baøn, ñoàng thôøi cuõng coù vò Boà Taùt teân laø Löu Ly Quang thöa hoûi nhöõng ñieàu gioáng heät nhö Boà Taùt Quang Minh Bieán Chieáu Cao Quyù Ñöùc Vöông vöøa thöa hoûi. Hieän töôïng kyø thuù naøy coøn coù yù nghóa saâu xa cho thaáy söï nghi hoaëc cuûa taát caû chuùng sanh duø laø ôû baát cöù theá giôùi naøo cuõng ñeàu laø nhö nhau. Vì theá, ñöùc Phaät Maõn Nguyeät Quang Minh ñaõ daïy Boà Taùt Löu Ly Quang haõy tìm ñeán theá giôùi Ta-baø ñeå ñöôïc nghe caâu traû lôøi cuûa ñöùc Phaät Thích-ca Maâuni daønh cho Boà Taùt Quang Minh Bieán Chieáu Cao Quyù Ñöùc Vöông vôùi cuøng noäi dung.

Moät ngöôøi baïn vong nieân cuûa chuùng toâi coù laàn nhaän xeùt raèng: “Coù nhieàu phaàn noäi dung trong kinh ñieån thaät ra coù theå xem nhö nhöõng boä luaän.” Nhaän xeùt naøy laø hoaøn toaøn chính xaùc khi aùp duïng vaøo söï giaûng giaûi cuûa ñöùc Phaät ôû ñaây – vaø raát nhieàu phaàn giaûng giaûi khaùc nöõa keå töø ñaây cho ñeán cuoái boä kinh naøy. Vì theá, ñaây laø nhöõng phaàn kinh vaên maø ngöôøi ñoïc caàn phaûi töï mình suy ngaãm thaät kyõ töøng caâu chöõ, hoaøn toaøn khoâng theå coù baát cöù moät söï toùm löôïc hay khaùi quaùt naøo. Maëc duø vaäy, neáu nhaát thieát phaûi ñöa ra moät noäi dung khaùi quaùt veà phaàn naøy thì coù theå taïm noùi raèng ñoù chính laø söï bieän giaûi veà yù nghóa chaân thaät cuûa caùc phaåm tính thöôøng, laïc, ngaõ, tònh cuõng nhö Nieát-baøn vaø nhöõng nhaân duyeân giuùp ñaït ñeán Nieát-baøn.

45

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

° Trong phaàn thöù hai cuûa phaåm kinh naøy, Boà Taùt Quang Minh Bieán Chieáu Cao Quyù Ñöùc Vöông tieáp tuïc thöa hoûi veà caùc phaùp tu cuûa haøng Boà Taùt, cuï theå laø veà phaùp Boá thí ba-la-maät. Ñöùc Phaät ñaõ giaûng roäng veà yù nghóa cuûa phaùp tu naøy, coù theå noùi laø töông ñoàng vôùi nhöõng yù nghóa ñaõ ñöôïc thuyeát giaûng trong kinh Kim Cang, nhöng trong phaàn naøy thì nhöõng yù nghóa ñoù ñaõ ñöôïc giaûng giaûi moät caùch töôøng taän vaø caën keõ hôn raát nhieàu. Ngoaøi ra, sau khi giaûng kyõ veà phaùp Boá thí ba-la-maät, ñöùc Phaät cuõng daãn chuù ñeán kinh Hoa nghieâm veà caùc phaùp ba-la-maät khaùc nhö Tinh taán, Thieàn ñònh... cho ñeán Baùt-nhaõ ba-la-maät...

Tieáp theo noäi dung naøy laø phaàn thuyeát giaûng veà taùnh Phaät vaø nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà, nhöõng keû phaïm vaøo Naêm toäi nghòch. Ñaây laø nhöõng noäi dung raát khoù nhaän hieåu, vì ñöùng töø goùc ñoä bieän luaän cuûa theá gian thì haàu nhö ñaây laø nhöõng vaán ñeà maâu thuaãn khoâng theå giaûi quyeát. Tuy nhieân, ñöùc Phaät ñaõ chæ roõ ra raèng taát caû nhöõng laäp luaän neàn taûng maø keû phaøm phu döïa vaøo ñeå phaùn ñoaùn moïi vieäc ñeàu laø sai laàm, vì thaät taùnh cuûa taát caû caùc phaùp thaät ra khoâng coù gì laø nhaát ñònh. Ñöùc Phaät daïy: “Heát thaûy phaøm phu cho ñeán haøng Thanh vaên vaø Phaät Bích-chi cuõng laø nhö vaäy. Hoï thaáy taát caû caùc phaùp ñeàu coù töôùng nhaát ñònh; nhöng chö Phaät, Boà Taùt ñoái vôùi taát caû caùc phaùp ñeàu khoâng thaáy coù töôùng nhaát ñònh.” Vì taát caû caùc phaùp ñeàu khoâng coù töôùng nhaát ñònh neân moïi söï suy luaän bieän giaûi töôûng nhö raát chaéc chaén thì thaät ra khoâng heà daãn 46

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

ñeán moät nhaän thöùc chaân thaät veà thöïc taïi. Ñaây chính laø lyù do vì sao keû phaøm phu chöa ñaït ñöôïc trí tueä giaûi thoaùt khoâng theå nhaän bieát ñöôïc taùnh Phaät, thaäm chí cuõng khoâng hieåu ñuùng veà nhöõng keû goïi laø nhaát-xieån-ñeà cho ñeán nhöõng heä quaû cuûa keû phaïm vaøo Naêm toäi nghòch. Ngay caû nhöõng phaåm tính maø keû phaøm phu duøng ñeå xöng taùn Nhö Lai cuõng laø khoâng nhaát ñònh. Vì theá, ngöôøi ñoïc phaàn naøy caàn phaûi töï mình suy ngaãm vaø tröïc nhaän tính chaát “khoâng coù töôùng nhaát ñònh” cuûa taát caû caùc phaùp thì môùi coù theå tieáp nhaän ñöôïc nhöõng lôøi daïy saâu xa cuûa ñöùc Phaät.

Tuy phaù vôõ moïi nhaän thöùc suy luaän sai laàm cuûa theá gian nhö vaäy, nhöng ñöùc Phaät cuõng heù môû caûnh giôùi giaûi thoaùt chaân thaät qua lôøi daïy: “Thaät cuõng coù töôùng nhaát ñònh. Vì sao laø nhaát ñònh? [Vì coù] thöôøng, laïc, ngaõ, tònh. Nhöõng töôùng aáy ôû ñaâu? Ñoù laø noùi [nôi caûnh giôùi] Nieát-baøn.” Vì theá, sau khi phuû nhaän taát caû moïi nhaän thöùc khoâng ñuùng thaät, ñöùc Phaät tieáp tuïc xaùc quyeát tính chaân thaät vaø lôïi ích voâ bieân cuûa kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy, coù theå giuùp taát caû chuùng sanh ñaït ñeán giaûi thoaùt neân luoân ñöôïc söï hoä trì cuûa möôøi phöông chö Phaät. Ñeå xaùc tín ñieàu naøy, ñöùc Phaät ñaõ keå laïi moät tieàn kieáp xa xöa cuûa ngaøi töøng baùn thaân loùc thòt cuùng döôøng Phaät ñeå ñöôïc nghe kinh Ñaïi Nieát-baøn naøy, vaø do nhaân duyeân ñoù neân ñeán nay tieáp tuïc thuyeát giaûng kinh naøy giöõa ñaïi chuùng. Nhöõng ai coøn coù söï hoaøi nghi ñoái vôùi coâng ñöùc cuûa kinh naøy neân ñoïc kyõ phaàn naøy seõ coù theå phaù tan ñöôïc söï hoaøi nghi ñoù.

47

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Ñoaïn cuoái cuûa phaàn naøy ñöôïc daønh ñeå noùi veà phaåm tính voâ phaân bieät vaø khoâng vöôùng maéc cuûa vò Boà Taùt trong khi tu taäp haønh trì. Do söï voâ phaân bieät vaø khoâng vöôùng maéc naøy maø Boà Taùt “coù theå quaùn xeùt saâu xa neân khoâng sanh ra laäu hoaëc, phieàn naõo”. ° Phaàn thöù ba cuûa phaåm Boà Taùt Quang Minh Bieán Chieáu Cao Quyù Ñöùc Vöông tieáp tuïc chæ daãn veà söï tu taäp cuûa haøng Boà Taùt. Phaàn naøy daïy raèng, Boà Taùt duø ñaõ döùt tröø ñöôïc phieàn naõo nhöng vaãn coøn coù theå khôûi sanh ba loaïi tö töôûng xaáu aùc laø saân giaùc, duïc giaùc vaø haïi giaùc. Vì theá, vò Boà Taùt kheùo tu taäp theo kinh naøy caàn thöôøng xuyeân quaùn nieäm nhaän bieát caùc loaïi tö töôûng xaáu aùc ñoù ñeå moãi khi chuùng sanh khôûi thì khoâng bò cuoán troâi theo chuùng. Ñeå noùi roõ veà söï tænh giaùc maø haønh giaû trong suoát tieán trình tu taäp caàn phaûi coù, ñöùc Phaät ñaõ ñöa ra moät ví duï raát cuï theå vaø soáng ñoäng baèng hình aûnh moät ngöôøi ñang chaïy troán vôùi nhöõng hieåm nguy luoân theo ñuoåi vaø rình raäp. Vò Boà Taùt cuõng vaäy, coù theå rôi vaøo con ñöôøng xaáu aùc, ñoïa laïc baát cöù luùc naøo neáu khoâng coù söï thöôøng xuyeân tænh giaùc vaø saùng suoát trong quaù trình tu taäp.

Cuoái phaàn naøy, ñöùc Phaät thuyeát giaûng veà söï phaân bieät giöõa Nieát-baøn vaø Ñaïi Nieát-baøn, hay caûnh giôùi giaûi thoaùt roát raùo. Phaàn noäi dung naøy chaám döùt vôùi söï moâ taû veà boán phaåm tính thanh tònh cuûa caûnh giôùi Nieát-baøn, vaø ñeán ñaây thì ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng troïn veïn veà coâng ñöùc thöù nhaát trong möôøi coâng ñöùc cuûa ngöôøi thoï trì kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy.

48

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

– Coâng ñöùc thöù hai cuûa ngöôøi haønh trì theo kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn ñöôïc trình baøy trong phaàn thöù tö cuûa phaåm kinh naøy. Vôùi coâng ñöùc naøy, haønh giaû seõ coù söï chöùng ñaéc chöa töøng coù, cho ñeán nhöõng söï thaáy nghe, nhaän bieát, ñaït ñöôïc vaø thaáu hieåu cuõng ñeàu laø chöa töøng coù. Söï thaønh töïu taát caû nhöõng naêng löïc phi thöôøng naøy ñeàu laø xuaát phaùt töø söï nhaän thöùc chaân chaùnh vaø döùt tröø moïi söï phaân bieät troùi buoäc ñoái vôùi hình töôùng maø coù ñöôïc. Chaúng haïn, vôùi naêng löïc nghe bieát, ñöùc Phaät daïy: “Tuy nghe aâm thanh nhöng trong taâm khoâng heà coù töôùng nghe aâm thanh, khoâng khôûi caùc töôùng hieän höõu, thöôøng, laïc, ngaõ, tònh; töôùng töï chuû, töôùng nöông theo, töôùng taïo taùc, töôùng nguyeân nhaân, töôùng nhaát ñònh, töôùng keát quaû. Vì nghóa aáy neân nhöõng choã tröôùc ñaây caùc vò Boà Taùt khoâng nghe thì nay ñöôïc nghe.”

Keå töø phaàn naøy trôû ñi, nhöõng lôøi thöa hoûi cuûa caùc vò Boà Taùt ngaøy caøng neâu ra nhöõng noäi dung mang tính caät vaán, bieän baùc nhieàu hôn, vaø phaàn lôùn ñeàu döïa treân söï nhaän thöùc theo caùch nhìn cuûa haøng Nhò thöøa hoaëc trí thöùc theá gian. Nhö ñaõ noùi, nhöõng thöa hoûi loaïi naøy thaät ra khoâng haún laø thöa hoûi, maø chính laø nhöõng noã löïc cuûa caùc vò muoán cuøng ñöùc Theá Toân phaân tích laøm roõ hôn vaán ñeà ñang thuyeát giaûng ñeå toaøn ñaïi chuùng ñeàu ñöôïc nhaän hieåu. Chaúng haïn, sau lôøi daïy nhö treân cuûa ñöùc Phaät thì Ñaïi Boà Taùt Quang Minh Bieán Chieáu Cao Quyù Ñöùc Vöông ñaõ caät vaán: “Neáu Nhö Lai daïy raèng khoâng khôûi caùc töôùng nhaát ñònh, töôùng keát quaû 49

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

thì nghóa aáy khoâng ñuùng. Vì sao vaäy? Tröôùc ñaây Nhö Lai coù daïy: ‘Neáu ai nghe ñöôïc moät caâu, moät chöõ trong kinh Ñaïi Nieát-baøn naøy thì nhaát ñònh seõ ñöôïc thaønh töïu quaû A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tamboà-ñeà. Vì sao nay Nhö Lai laïi noùi raèng khoâng nhaát ñònh, khoâng keát quaû? Neáu [quaû thaät seõ] ñöôïc thaønh töïu A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà thì ñoù töùc laø töôùng nhaát ñònh, laø töôùng keát quaû. Vì sao noùi raèng khoâng [coù caùc töôùng] nhaát ñònh, töôùng keát quaû?...”

Roõ raøng, nhöõng caät vaán nhö theá naøy coù yù nghóa laøm boäc loä söï hoaøi nghi ñoái vôùi söï thuyeát giaûng cuûa ñöùc Nhö Lai xuaát phaùt töø nhaän thöùc giôùi haïn cuûa haøng Nhò thöøa hoaëc trí thöùc theá gian. Chính vì theá maø tröôùc khi traû lôøi nhöõng chaát vaán loaïi naøy, ñöùc Phaät thöôøng heát lôøi ngôïi khen ngöôøi thöa hoûi, vaø söï giaûng giaûi cuûa ngaøi sau ñoù cuõng khoâng thaät söï daønh cho ngöôøi thöa hoûi maø laø höôùng veà ñaïi chuùng.

Trong suoát noäi dung coøn laïi cuûa phaàn naøy, ñöùc Phaät tuaàn töï trình baøy caën keõ veà caùc coâng ñöùc thöù ba, thöù tö... cho ñeán thöù saùu, moãi phaàn ñeàu coù giaûng roõ nhöõng nhaân duyeân vaø yù nghóa, coâng haïnh tu taäp cuûa haønh giaû theo kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy.

– Coâng ñöùc thöù ba laø ñaït ñöôïc taâm töø cuûa haøng Boà Taùt, khoâng phaûi taâm töø cuûa haøng Nhò thöøa. Ngöôøi ñaït ñöôïc taâm töø naøy khoâng thaáy coù taâm töø cuûa chính mình, khoâng thaáy coù taâm töø cuûa ngöôøi khaùc, tuy khôûi loøng thöông xoùt taát caû nhöng khoâng thaáy coù chuùng sanh ñöôïc thöông xoùt; cuõng khoâng coøn thaáy coù söï trì giôùi hay phaù giôùi; tuy thaáy coù caùc 50

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

caûm thoï khoå nhöng khoâng thaáy coù ngöôøi nhaän chòu söï khoå. Söï thaønh töïu ôû ñaây chính laø ñaït ñeán söï nhaän thöùc theo ñuùng nghóa lyù chaân thaät ñeä nhaát.

– Coâng ñöùc thöù tö ñöôïc trình baøy qua möôøi ñieàu, töùc laø möôøi coâng haïnh tu taäp cuûa vò haønh giaû thoï trì kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy. Thöù nhaát laø tinh caàn, khoâng buoâng thaû löôøi nhaùc; thöù hai laø tín taâm kieân coá; thöù ba laø taâm voâ phaân bieät; thöù tö laø tu taäp thanh tònh taâm mình, lìa xa heát thaûy moïi söï xaáu aùc, giöõ theo giôùi haïnh thanh tònh, döùt haún möôøi ñieàu aùc cuûa theá gian cho ñeán möôøi saùu ñieàu aùc trong luaät nghi; thöù naêm laø döùt saïch moïi dö nghieäp theá gian; thöù saùu laø döùt tröø moïi nghieäp duyeân; thöù baûy laø tu taäp thaân thanh tònh, ñaày ñuû moïi phöôùc ñöùc neân thaønh töïu ba möôi hai töôùng toát, taùm möôi veû ñeïp; thöù taùm laø roõ bieát caùc duyeân; thöù chín laø lìa khoûi moïi söï thuø oaùn ñoái nghòch; thöù möôøi laø döùt tröø moïi söï thieân leäch, lìa xa moïi caûnh giôùi hieän höõu vaø phieàn naõo tham aùi.

– Coâng ñöùc thöù naêm ñöôïc trình baøy qua naêm ñieàu.

Thöù nhaát, caùc caên ñeàu ñaày ñuû; thöù hai, khoâng sanh ra ôû nhöõng nôi xa xoâi heûo laùnh; thöù ba, ñöôïc chö thieân yeâu meán, nhôù nghó ñeán; thöù tö, thöôøng ñöôïc söï cung kính cuûa haøng thieân ma, sa-moân, saùt-lôïi, baø-la-moân; thöù naêm, chöùng ñaéc Tuùc maïng trí. Naêm coâng ñöùc naøy ñöôïc daïy laø khaùc bieät vôùi naêm coâng ñöùc cuûa ngöôøi tu taäp thaønh töïu haïnh boá thí, vì tuy chuùng töông tôï nhö nhau nhöng coâng ñöùc cuûa ngöôøi tu taäp kinh Ñaïi Nieát-baøn laø thöôøng toàn, thanh tònh vaø cao troåi hôn.

51

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

– Coâng ñöùc thöù saùu laø thaønh töïu phaùp Tam-muoäi Kim Cang, ñöùng ñaàu trong taát caû caùc phaùp tammuoäi. Boà Taùt truï trong phaùp ñònh Kim Cang naøy ñöôïc moâ taû vôùi taát caû nhöõng naêng löïc khoâng theå nghó baøn cuûa vò haønh giaû ñaõ thaâm nhaäp caûnh giôùi giaûi thoaùt, vöôït xa taát caû nhöõng naêng löïc cuûa moïi phaùp tu taäp khaùc. ° Phaàn thöù naêm cuûa phaåm kinh naøy tieáp tuïc daïy veà coâng ñöùc thöù baûy cuûa ngöôøi thoï trì kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn. Coâng ñöùc naøy ñöôïc trình baøy qua boán coâng haïnh giuùp haønh giaû höôùng ñeán Ñaïi Nieát-baøn, töùc caûnh giôùi giaûi thoaùt. Boán coâng haïnh bao goàm: moät laø gaàn guõi caùc baäc thieän tri thöùc; hai laø heát loøng nghe phaùp; ba laø chuù taâm suy xeùt vaø boán laø y theo phaùp tu haønh.

Khaùi nieäm thieän tri thöùc ôû ñaây caàn ñöôïc hieåu laø nhöõng ngöôøi coù theå giuùp chuùng ta sanh khôûi moïi haïnh laønh, taêng tieán treân con ñöôøng tu taäp, chöù khoâng chæ ñôn thuaàn laø nhöõng ngöôøi baïn toát hoaëc coù hieåu bieát roäng. Vì theá, söï gaàn guõi caùc baäc thieän tri thöùc ñöôïc xem laø yeáu toá nhaân duyeân ñaàu tieân ñeå giuùp haønh giaû coù theå ñeán gaàn caûnh giôùi Ñaïi Nieát-baøn. Vaø hieåu theo nghóa naøy thì thieän tri thöùc laø nhöõng baäc tu haønh chaân chaùnh, laø nhöõng taám göông saùng ñeå haønh giaû noi theo, ñoàng thôøi cuõng laø nhöõng baäc thaày ñeå chæ daïy cho haønh giaû moïi phöông phaùp tu taäp caàn thieát treân ñöôøng caàu ñaïo giaûi thoaùt.

Nhìn töø moät goùc ñoä thì ñaây laø moät ñieàu kieän ngoaïi caûnh maø haønh giaû khoâng hoaøn toaøn chuû ñoäng ñeå coù 52

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

ñöôïc. Nhöng töø moät goùc ñoä khaùc thì haønh giaû neáu yù thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa yeáu toá naøy aét phaûi coù nhöõng noã löïc tìm kieám vaø taïo moïi ñieàu kieän ñeå ñöôïc gaàn guõi caùc baäc thieän tri thöùc. Ngoaøi ra, haønh giaû coù nhaän thöùc ñöôïc ñieàu naøy môùi coù theå saün loøng nghe theo nhöõng chæ daïy cuûa caùc baäc thieän tri thöùc.

Cuõng nhö ngöôøi beänh coù chòu nghe theo lôøi chæ daãn cuûa thaày thuoác thì môùi coù hy voïng khoûi beänh.

Coâng haïnh thöù hai laø söï laéng nghe Chaùnh phaùp.

Chaùnh phaùp ôû ñaây ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng laø kinh ñieån Phöông ñaúng Ñaïi thöøa, nhö kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy. Vaø vieäc nghe phaùp cuõng ñöôïc chæ roõ laø moät tieán trình laâu daøi, beàn bæ, “töø choã phaùt taâm ban ñaàu [roài tu taäp] cho ñeán choã cöùu caùnh cuoái cuøng cuûa taâm A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà”.

Maëc duø vaäy, kinh vaên cuõng noùi roõ: “Khoâng phaûi chæ nghe maø ñaït ñeán Ñaïi Nieát-baøn, chính nhôø söï tu taäp môùi ñaït ñeán Ñaïi Nieát-baøn.”

Vì theá, tieáp theo coâng haïnh thöù hai naøy caàn coù coâng haïnh thöù ba laø chuù taâm suy xeùt yù nghóa cuûa Chaùnh phaùp ñaõ ñöôïc nghe. Söï chuù taâm suy xeùt naøy taát yeáu seõ daãn ñeán thaønh töïu caùc phaùp tam-muoäi laø Khoâng, Voâ taùc vaø Voâ töôùng. Hay noùi caùch khaùc, söï tu taäp ba phaùp tam-muoäi naøy chính laø choã chuù taâm suy xeùt cuûa haønh giaû tu taäp kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn.

Coâng haïnh thöù tö thuoäc coâng ñöùc thöù baûy cuûa ngöôøi tu taäp kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy laø y theo Chaùnh phaùp tu haønh. Y theo Chaùnh phaùp tu haønh töùc laø döïa treân neàn taûng nhaän thöùc chaân chaùnh ñeå tu taäp 53

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

caùc phaùp moân, töø Boá thí ba-la-maät cho ñeán Baùt-nhaõ ba-la-maät. Nhaän thöùc chaân chaùnh ñoù chính laø roõ bieát veà thaät töôùng cuûa Nieát-baøn, roõ bieát veà taùnh Phaät, veà thaät töôùng cuûa taát caû caùc phaùp... Döïa treân neàn taûng nhaän thöùc chaân chaùnh ñoù ñeå tu taäp theo Chaùnh phaùp chính laø yeáu toá thöù tö giuùp haønh giaû ñaït ñeán caûnh giôùi giaûi thoaùt Ñaïi Nieát-baøn.

Tu taäp ñaày ñuû boán coâng haïnh vöøa neâu treân töùc laø thaønh töïu troïn veïn coâng ñöùc thöù baûy cuûa vò haønh giaû thoï trì kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy.

– Coâng ñöùc thöù taùm bao goàm tu taäp döùt tröø söï töông tuïc cuûa naêm aám (hay naêm uaån), lìa xa naêm kieán chaáp goàm thaân kieán, bieân kieán, taø kieán, giôùi caám thuû kieán vaø kieán thuû kieán; thaønh töïu saùu nieäm xöù bao goàm nieäm Phaät, nieäm Phaùp, nieäm Taêng, nieäm chö thieân, nieäm boá thí vaø nieäm giôùi luaät; tu taäp naêm pheùp ñònh (tam-muoäi) laø Tri ñònh, Tòch ñònh, Thaân taâm thoï khoaùi laïc ñònh, Voâ laïc ñònh vaø Thuû laêng nghieâm ñònh; heát loøng gìn giöõ taâm Boà-ñeà, thöôøng gaàn guõi thaân caän vôùi boán taâm voâ löôïng laø ñaïi töø, ñaïi bi, ñaïi hyû, ñaïi xaû, tin theo moät leõ chaân thaät duy nhaát laø Ñaïi thöøa, ñaït ñöôïc taâm kheùo giaûi thoaùt, trí tueä kheùo giaûi thoaùt.

Noäi dung cuoái cuûa phaàn naøy laø söï thöa hoûi cuûa vò Boà Taùt Quang Minh Bieán Chieáu Cao Quyù Ñöùc Vöông veà yù nghóa cuõng nhö moái quan heä giöõa taâm khoâng vaø caùc phieàn naõo tham, saân, si thaät coù. Ñaây laø nhöõng noäi dung thaéc maéc maø haàu heát ngöôøi tu taäp ñeán giai ñoaïn naøy ñeàu taát yeáu phaûi naûy sanh.

54

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

Vì theá, vò Ñaïi Boà Taùt naøy ñaõ thay maët thính chuùng ñeå neâu ra vaø thænh vaán ñöùc Phaät. ° Caâu traû lôøi cuûa ñöùc Phaät ñöôïc trình baøy trong noäi dung môû ñaàu cuûa phaàn cuoái (phaàn thöù saùu) phaåm naøy. Trong noäi dung naøy, ñöùc Phaät neâu ra vaø chæ roõ nhöõng sai laàm trong nhaän thöùc cuûa keû phaøm phu veà söï sanh khôûi cuûa taâm tham duïc, qua ñoù giaûng roõ lyù trung ñaïo chaân thaät, thaáy roõ thaät taùnh caùc phaùp voán chaúng phaûi coù, chaúng phaûi khoâng. YÙ nghóa chaúng coù chaúng khoâng naøy chính laø neàn taûng cuûa moät taâm voâ sôû truï, döùt tröø heát thaûy moïi söï vöôùng maéc, troùi buoäc bôûi caùc phaùp theá gian. Moái quan heä giöõa taâm vaø söï sanh khôûi cuûa phieàn naõo tham duïc cuõng ñöôïc phaân tích roõ trong phaàn naøy. Khi vò Boà Taùt thoâng ñaït taát caû nhöõng ñieàu noùi treân thì döùt tröø ñöôïc söï sanh khôûi cuûa moïi phieàn naõo tham duïc, thaønh töïu troïn veïn coâng ñöùc thöù taùm cuûa ngöôøi thoï trì kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy.

– Tieáp theo noäi dung naøy laø phaàn trình baøy veà coâng ñöùc thöù chín. Ñeå thaønh töïu coâng ñöùc naøy, haønh giaû phaûi sanh khôûi naêm ñieàu: moät laø ñöùc tin, hai laø loøng ngay thaúng, ba laø trì giôùi, boán laø gaàn guõi baïn laønh, naêm laø [ñaày ñuû söï] nghe nhieàu.

- Veà ñöùc tin, ôû ñaây giaûng roõ laø ñöùc tin chaân chaùnh vaøo nhaân quaû, vaøo giaùo phaùp Ñaïi thöøa vaø moïi phöông tieän hoùa ñoä kheùo leùo cuûa chö Phaät. Ñöùc tin chaân chaùnh nhö vaäy laø neàn taûng cuûa moïi vieäc laønh, neân sanh khôûi ñöùc tin nhö vaäy roài thì moïi vieäc laøm duø lôùn hay nhoû, nhieàu hay ít cuõng ñeàu chaéc chaén seõ 55

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

daãn ñeán keát quaû giaûi thoaùt. Do ñoù Phaät daïy: “Nhaân loøng tin aáy maø ñaït ñöôïc taùnh cuûa baäc thaùnh, tu haønh boá thí duø nhieàu hay ít cuõng ñeàu ñöôïc ñeán gaàn Ñaïi Nieát-baøn, khoâng ñoïa vaøo sanh töû.”

- Veà loøng ngay thaúng, ñöùc Phaät giaûng roõ ñoù chính laø taâm chaùnh tröïc vò tha, luoân nghó ñeán söï lôïi laïc cho chuùng sanh, giuùp cho moïi chuùng sanh ñeàu phaùt taâm Boà-ñeà. Qua noäi dung naøy ñöùc Phaät cuõng thuyeát giaûng veà nhöõng yù nghóa cuûa taùnh Phaät vaø nhaátxieån-ñeà. Phaät daïy: “Vì loøng ngay thaúng neân tin coù taùnh Phaät. Vì tin coù taùnh Phaät neân khoâng theå goïi laø nhaát-xieån-ñeà.” Hôn nöõa, Boà Taùt giöõ loøng ngay thaúng neân tu haønh trì giôùi moät caùch chaân chaùnh, khoâng huûy phaïm, khoâng sai leäch, khoâng vì caàu ñöôïc nhöõng quaû baùo toát hay vì gheâ sôï nhöõng quaû baùo xaáu, cho duø thaønh töïu troïn veïn söï giöõ giôùi cuõng khoâng töï sanh taâm kieâu maïn.

- Veà söï gaàn guõi baïn laønh, ôû ñaây ñöùc Phaät cuõng giaûng roõ chæ coù chö Phaät môùi thaät söï laø nhöõng baäc thieän tri thöùc cuûa haønh giaû, vì caùc ngaøi coù ñuû trí tueä vaø phöông tieän kheùo leùo, khoâng bao giôø coù söï sai laàm trong vieäc tuøy duyeân hoùa ñoä chuùng sanh nhö haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc coù theå maéc phaûi. Neâu ra yù nghóa naøy, ñöùc Phaät muoán cuûng coá moät ñöùc tin chaân chaùnh trong thính chuùng vaøo söï giaùo hoùa vaø giaùo phaùp Nhaát thöøa chaân thaät cuûa Nhö Lai, nhôø ñoù môùi coù theå mang laïi nhöõng lôïi laïc lôùn lao cho haønh giaû. Do giaùo phaùp ñöôïc thuyeát giaûng trong kinh naøy laø cöïc kyø saâu xa uyeân aùo, neân chuùng ta cuõng 56

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

khoâng laáy laøm laï neáu nhö coù nhöõng vò Thanh vaên, Duyeân giaùc coù theå khôûi taâm hoang mang nghi ngaïi hoaëc chöa theå ñaët troïn nieàm tin chaân chaùnh vaøo lôøi daïy roát raùo cuûa Phaät. Chính vì theá maø ñöùc Theá Toân ñaõ phaûi nhoïc coâng aân caàn nhaéc laïi nhieàu laàn cuõng nhö hieån baøy nhöõng söï thaàn bieán nhieäm maàu ñeå cuûng coá ñöùc tin chaân chaùnh cho thính chuùng.

- Veà söï nghe nhieàu, ñöùc Phaät giaûng roõ yù nghóa nghe nhieàu khoâng do nôi soá löôïng kinh ñieån ñöôïc nghe, cho neân töø nhöõng ngöôøi thoï trì ñuû Möôøi hai boä kinh cho ñeán keû chæ thoï trì rieâng moät kinh naøy, hoaëc thaäm chí chæ laø moät baøi keä boán caâu; hoaëc duø khoâng thoï trì ñöôïc caû moät baøi keä boán caâu maø chæ caàn ghi nhôù ñöôïc yù nghóa “Nhö Lai thöôøng truï khoâng bieán ñoåi” thì cuõng ñöôïc xem laø thaønh töïu söï nghe nhieàu. Thaäm chí neáu haønh giaû khoâng ghi nhôù chaân lyù naøy nhöng thaáu hieåu ñöôïc thaät taùnh cuûa caùc phaùp laø khoâng coù taùnh, neân bieát ñöôïc Nhö Lai voán thöôøng khoâng thuyeát phaùp, ñoù cuõng goïi laø nghe nhieàu. Theo ñaây maø hieåu thì söï nghe phaùp coát yeáu ôû choã naém hieåu ñöôïc tinh tuùy vaø yù nghóa saâu xa chöù khoâng heà ñaët naëng ôû caùi goïi laø “hoïc roäng bieát nhieàu”. Tieáp tuïc giaûng roäng yù nghóa veà phaàn coâng ñöùc thöù chín naøy, ñöùc Phaät coøn thuyeát daïy veà phaùp Tam-muoäi Khoâng ñeå giuùp haønh giaû thaáu suoát ñöôïc thaät taùnh cuûa taát caû caùc phaùp ñeàu laø khoâng.

– Veà coâng ñöùc thöù möôøi, Phaät daïy raèng ñoù chính laø “tu taäp Ba möôi baûy phaåm [trôï ñaïo], vaøo caûnh giôùi Ñaïi Nieát-baøn vôùi thöôøng, laïc, ngaõ, tònh, [laïi] 57

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

vì chuùng sanh maø phaân bieät giaûng thuyeát kinh Ñaïi Nieát-baøn, chæ roõ taùnh Phaät”. Khi Boà Taùt tu taäp vaø thuyeát giaûng nhö theá, nhöõng ai tin nhaän ñeàu seõ ñaït ñöôïc caûnh giôùi giaûi thoaùt, nhöõng ai khoâng tin nhaän ñeàu phaûi chòu löu chuyeån trong sanh töû luaân hoài. Maëc duø vaäy, ñöùc Phaät cuõng döï baùo tröôùc raèng sau khi ngaøi nhaäp dieät seõ coù khoâng ít nhöõng tyøkheo xaáu aùc khoâng heà tin nhaän maø coøn huûy baùng kinh naøy, thaäm chí seõ ra söùc ngaên caûn ngöôøi khaùc truyeàn roäng kinh naøy. Vì theá, vò haønh giaû thaønh töïu coâng ñöùc thöù möôøi ñöôïc giaûng thuyeát ôû ñaây chính laø thaáu hieåu vaø giaûng roäng ñöôïc yù nghóa cuûa kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn. Ñeán ñaây chaám döùt phaåm Boà Taùt Quang Minh Bieán Chieáu Ñöùc Vöông vaø cuõng vöøa heát quyeån 26.  Phaåm thöù möôøi moät mang teân vò Boà Taùt Sö Töû Hoáng vaø cuõng ñöôïc môû ñaàu vôùi söï giôùi thieäu phaàn thöa hoûi cuûa vò naøy. Phaåm naøy ñöôïc chia laøm baûy phaàn, daøi 253 trang, coù theå xem laø phaàn coù noäi dung daøi nhaát trong toaøn boä kinh. Ñöùc Theá Toân vaøo luùc naøy ñaõ töø bi nhaéc nhôû toaøn theå thính chuùng veà cô hoäi thöa hoûi cuoái cuøng naøy, vaø vì theá maø Phaät khoâng giôùi haïn söï thöa hoûi trong baát cöù chuû ñeà naøo coù lieân quan ñeán con ñöôøng tu taäp veà sau cuûa caùc vò ñeä töû. Hôn theá nöõa, ñöùc Phaät cuõng nhaân söï thöa hoûi cuûa Boà Taùt Sö Töû Hoáng maø ngôïi khen vaø moâ taû nhöõng phaåm tính sieâu vieät cuûa vò Boà Taùt Ñaïi thöøa khi thuyeát giaûng giaùo phaùp, huøng hoàn nhö tieáng sö töû roáng coù theå khuaát phuïc muoân loaøi. Cuõng nhö tieáng roáng oai huøng cuûa loaøi sö töû, tieáng thuyeát phaùp chaân chaùnh cuûa vò Boà Taùt 58

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

Ñaïi thöøa coù theå haøng phuïc taát caû ngoaïi ñaïo taø kieán, laøm hieån loä maët trôøi Chaùnh phaùp nôi theá gian. Vaø söï thuyeát giaûng chaân chaùnh ñoù ñöôïc xaùc quyeát moät caùch roõ raøng laø phaûi noùi leân chaân lyù: “Taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät; Nhö Lai laø thöôøng truï khoâng heà bieán ñoåi.” Chính vì vaäy maø noäi dung thöa hoûi chính thöùc cuûa Boà Taùt Sö Töû Hoáng ñaõ ñöôïc khôûi ñaàu ñi thaúng vaøo vaán ñeà quan troïng naøy: “Theá naøo laø taùnh Phaät?” ° Traû lôøi caâu hoûi naøy cuõng nhö nhöõng vaán ñeà lieân quan khaùc, ñöùc Phaät ñaõ neâu ra vaø xaùc laäp yù nghóa trung ñaïo ñeå phaù vôõ taát caû nhöõng nhaän thöùc sai leäch cuûa keû phaøm phu cuõng nhö haøng Nhò thöøa.

Phaät daïy: “Choã thaáy bieát cuûa chuùng sanh khôûi leân goàm coù hai loaïi: moät laø thöôøng kieán, hai laø ñoaïn kieán. Hai caùch thaáy bieát aáy khoâng goïi laø trung ñaïo.

Khoâng phaûi thöôøng cuõng khoâng phaûi ñoaïn môùi goïi laø trung ñaïo. Khoâng phaûi thöôøng cuõng khoâng phaûi ñoaïn töùc laø trí tueä quaùn chieáu Möôøi hai nhaân duyeân. Trí tueä quaùn chieáu aáy goïi laø taùnh Phaät.”

Töø ñaây cho ñeán heát phaàn ñaàu tieân cuûa phaåm naøy, ñöùc Phaät tuaàn töï phaân tích raát nhieàu khía caïnh lieân quan khaùc nhau ñeå laøm roõ nghóa taùnh Phaät. Trong nhöõng noäi dung thuyeát giaûng naøy, coù leõ caàn löu yù nhaát laø moái töông quan nhaân quaû trong Möôøi hai nhaân duyeân. Sôû dó chuùng toâi thaáy löu yù ñieàu naøy, laø vì Möôøi hai nhaân duyeân theo nhö ñöôïc phaân tích vaø thuyeát giaûng ôû ñaây khoâng hoaøn toaøn gioáng 59

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

nhö ñöôïc hieåu theo khaùi nieäm cuûa haøng Nhò thöøa.

Chính ñöùc Phaät trong phaàn naøy cuõng nhaéc laïi lôøi daïy raèng: “YÙ nghóa cuûa Möôøi hai nhaân duyeân laø raát saâu xa, khoâng theå bieát, khoâng theå thaáy, khoâng theå suy xeùt. Ñoù laø caûnh giôùi cuûa chö Phaät, Boà Taùt, chaúng phaûi choã haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc coù theå ñaït ñeán.” Neáu chuùng ta nhôù laïi raèng Möôøi hai nhaân duyeân chính laø phaàn giaùo phaùp caên baûn nhaát cuûa Duyeân giaùc thöøa thì ta seõ thaáy ñöôïc taàm quan troïng cuûa nhöõng lôøi giaûng daïy môû roäng trong phaàn naøy.

Söï khaùc bieät giöõa caùc thöøa cuõng ñöôïc giaûi thích roõ ôû ñaây laø tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä trí tueä quaùn chieáu Möôøi hai nhaân duyeân. Phaät daïy: “Trí tueä quaùn chieáu Möôøi hai nhaân duyeân coù boán baäc: baäc thaáp, baäc vöøa, baäc cao vaø baäc cao nhaát.” Ñöùc Phaät cuõng chæ roõ söï phaân bieät naøy: baäc thaáp laø haøng Thanh vaên, baäc vöøa laø caùc vò Duyeân giaùc, caû hai baäc naøy ñeàu khoâng thaáy ñöôïc taùnh Phaät; baäc cao laø haøng Boà Taùt Thaäp truï, coù theå thaáy ñöôïc phaàn naøo taùnh Phaät nhöng khoâng roõ raøng; vaø baäc cao nhaát quaùn chieáu thaáy ñöôïc roõ raøng taùnh Phaät neân thaønh töïu quaû Boà-ñeà chính laø chö Phaät. ° Moät noäi dung khaùc raát quan troïng ñöôïc trình baøy trong phaàn naøy laø möôøi phaùp tu taäp maø vò Boà Taùt sau khi thaønh töïu ñaày ñuû môùi coù theå thaáy ñöôïc phaàn naøo taùnh Phaät. Möôøi phaùp aáy bao goàm: moät laø ít ham muoán, hai laø töï bieát ñuû, ba laø tòch tónh, boán laø tinh taán, naêm laø chaùnh nieäm, saùu laø chaùnh 60

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

ñònh, baûy laø chaùnh tueä, taùm laø giaûi thoaùt, chín laø taùn thaùn giaûi thoaùt, möôøi laø duøng phaùp Ñaïi Nieátbaøn giaùo hoùa chuùng sanh. Chuùng toâi löu yù noäi dung naøy vì xeùt thaáy ñaây laø moät noäi dung quan troïng coù theå giuùp ngöôøi tu taäp hieåu ñuùng veà yù nghóa “thaáy taùnh thaønh Phaät” ñeå traùnh khoâng rôi vaøo sai laàm.

Töø ñaây cho ñeán heát phaàn thöù nhaát ñöùc Phaät tuaàn töï giaûng roõ veà caû möôøi phaùp tu taäp naøy. ° Phaàn thöù hai cuûa phaåm kinh naøy böôùc sang quyeån 28. Noäi dung ñaàu tieân cuûa phaàn naøy ñöôïc daønh ñeå noùi veà “töôùng traïng cuûa Nhö Lai”. Vì taùnh Phaät laø khoâng theå thaáy ñöôïc ñoái vôùi haøng phaøm phu cho ñeán Boà Taùt Cöûu ñòa, neân ñöùc Phaät phaûi phöông tieän daïy nhöõng phöông caùch ñeå nhöõng chuùng sanh phaøm phu coù theå thoâng qua caùc töôùng traïng maø nhaän bieát ñöôïc taùnh Phaät. Nhöõng hình töôùng thò hieän vaø moïi söï thuyeát giaûng cuûa ñöùc Nhö Lai ñeàu thuoäc veà caùc phöông tieän naøy.

– Noäi dung thöù hai cuûa phaàn naøy tuaàn töï thuyeát giaûng veà caùc ñieàu kieän coù theå laøm cho vò Boà Taùt sanh taâm thoái chuyeån treân ñöôøng tu taäp, cuõng nhö nhöõng ñieàu kieän giuùp cho vò Boà Taùt ñaït ñöôïc taâm khoâng thoái chuyeån. Phaàn noäi dung naøy keùo daøi cho ñeán heát quyeån 28. Troïng taâm phaàn naøy coù theå xem nhö moät caåm nang chi tieát daønh cho ngöôøi tu taäp ñeå coù theå töï mình phaân bieät nhöõng ñieàu neân laøm, nhöõng ñieàu neân traùnh, chaúng haïn nhö 13 phaùp daãn ñeán söï thoái chuyeån, 6 phaùp phaù hoaïi taâm Boà-ñeà... cho ñeán nhöõng nguyeän löïc giuùp haønh giaû ñaït ñöôïc 61

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

taâm khoâng thoái chuyeån.v.v... Maëc duø vaäy, ñöùc Phaät cuõng nhaéc nhôû raèng: “Taâm khoâng thoái chuyeån [ñoù] khoâng goïi laø taùnh Phaät.” ° Phaàn thöù ba cuûa phaåm naøy böôùc sang quyeån 29, ñöùc Phaät giaûng tieáp veà taâm thoái chuyeån cuûa ngöôøi tu taäp vaø ñöa ra ví duï cho thaáy ñoù chæ laø moät giai ñoaïn nhaát thôøi maø thoâi. Ngöôøi tu taäp duø coù sanh taâm thoái chuyeån thì khi ñuû nhaân duyeân chaéc chaén cuõng seõ tieáp tuïc quay laïi con ñöôøng tìm caàu giaûi thoaùt. Vaø ñöùc Phaät xaùc quyeát: “Taát caû chuùng sanh chaéc chaén roài seõ thaønh töïu A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà.” Ñaây laø moät quan ñieåm raát laïc quan trong söï tu taäp, nhöng khoâng vì theá maø daãn ñeán söï deã duoâi, buoâng thaû. Vaán ñeà quan troïng nhaát laø haønh giaû khoâng chaáp nhaän cuoäc soáng troâi laên trong sanh töû luaân hoài neân phaûi khôûi taâm xa lìa caøng sôùm caøng toát.

– Noäi dung tieáp theo trong phaàn naøy ñöùc Phaät daïy veà nhöõng nhaân duyeân tu taäp ñeå coù ñöôïc 32 töôùng toát, cuõng chính laø nhöõng phaùp tu ñeå höôùng ñeán quaû vò Phaät. Nhôø tu taäp caùc phaùp naøy, vò Boà Taùt ñaït ñöôïc 32 töôùng toát nhöng ñoàng thôøi cuõng ñaït ñöôïc taâm khoâng thoái chuyeån. ° Phaàn tieáp theo nöõa laø yù nghóa sanh dieät cuûa naêm aám, cuõng töùc laø söï töông tuïc ñôøi soáng cuûa chuùng sanh. Giaùo lyù veà taùi sanh laø moät phaàn giaùo lyù khoâng phaûi ngöôøi Phaät töû naøo cuõng coù theå am hieåu moät caùch ñuùng ñaén. Raát nhieàu Phaät töû hieän nay vaãn thöôøng nhaàm laãn vôùi nhöõng thuyeát cuûa ngoaïi 62

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

ñaïo nhö tin vaøo söï hieän höõu cuûa linh hoàn, hoaëc ñôn giaûn hoùa vaán ñeà thaønh söï ñaàu thai töø caûnh giôùi naøy sang caûnh giôùi khaùc... Tuy nhieân, neáu ñoïc thaät kyõ nhöõng thuyeát giaûng cuûa ñöùc Phaät trong phaàn naøy, chuùng ta seõ thaáy raèng vaán ñeà khoâng hoaøn toaøn ñôn giaûn nhö theá! Chæ khi thaáu hieåu ñöôïc söï sanh dieät töông tuïc cuûa naêm aám – maø khoâng heà coù caùi goïi laø linh hoàn thöôøng toàn – ñöôïc thuyeát giaûng ôû ñaây thì chuùng ta môùi thaät söï hieåu ñöôïc veà yù nghóa voâ ngaõ trong ñaïo Phaät.

– Cuõng trong phaàn noäi dung thuyeát giaûng veà söï sanh dieät cuûa naêm aám, ñöùc Phaät coøn daïy veà 8 phöông thöùc ví duï, coù theå noùi laø ñaõ khaùi quaùt ñöôïc taát caû nhöõng phöông thöùc maø moät luaän sö coù theå duøng ñeán ñeå laøm roõ luaän thuyeát cuûa mình tröôùc thính chuùng. Nhöõng phöông thöùc naøy cho ñeán nay vaãn coøn nguyeân giaù trò khoa hoïc vaø tính hôïp lyù cuûa chuùng, vaø neáu ñöôïc vaän duïng moät caùch thích hôïp chaéc chaén seõ luoân mang laïi hieäu quaû toát ñeïp cho vieäc thuyeát giaûng. Taùm phöông thöùc ví duï ñoù bao goàm: moät laø xuoâi theo trình töï dieãn tieán maø ví duï, [goïi laø thuaän duï], hai laø ngöôïc vôùi trình töï dieãn tieán maø ví duï, [goïi laø nghòch duï], ba laø neâu söï vieäc tröôùc maét maø ví duï, [goïi laø hieän duï], boán laø duøng söï vieäc khoâng coù [nhöng hôïp nghóa] maø ví duï, goïi laø [phi duï], naêm laø neâu ví duï tröôùc roài ñaët vaán ñeà sau, [goïi laø tieân duï], saùu laø ñaët vaán ñeà tröôùc roài neâu ví duï sau, [goïi laø haäu duï], baûy laø neâu ví duï caû tröôùc vaø sau ñeå laøm roõ vaán ñeà, [goïi laø tieân haäu duï], vaø taùm laø duøng söï bieán ñoåi [töông töï cuûa söï vieäc] 63

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ñeå laøm ví duï, [goïi laø bieán duï]. Neáu thöû phaân tích moät soá caùc ví duï ñöôïc duøng trong caùc vaên baûn thôøi hieän ñaïi, chaéc chaén chuùng ta seõ raát ngaïc nhieân khi nhaän ra chuùng döôøng nhö khoâng theå vöôït ra ngoaøi taùm phöông thöùc ñöôïc ñöùc Phaät khaùi quaùt ôû ñaây!

– Trong phaàn noäi dung tieáp theo, Boà Taùt Sö Töû Hoáng thöa hoûi vaø ñöùc Phaät traû lôøi veà vieäc tu taäp giôùi, ñònh, tueä cuûa haøng Boà Taùt. Nhöõng ñieàu Phaät giaûng giaûi ôû ñaây khoâng chæ nhaèm giaûi ñaùp thaéc maéc, maø thaät ra laø nhöõng chæ daãn raát caën keõ ñeå baát cöù ai cuõng coù theå nöông theo söï chæ daãn naøy maø vöõng böôùc treân ñöôøng tu taäp. Keá ñoù, noäi dung coøn laïi cuûa phaàn naøy ñöôïc daønh cho nhöõng thöa hoûi mang tính bieän luaän cuûa Boà Taùt Sö Töû Hoáng vaø söï giaûi thích môû roäng cuûa ñöùc Phaät veà taùnh Phaät, veà Nieát-baøn.

Cuoái cuøng trong phaàn naøy, ñöùc Phaät giaûng veà nhaân duyeân daãn ñeán vieäc ngaøi quyeát ñònh nhaäp Nieát-baøn taïi röøng Sa-la nôi thaønh Caâu-thi-na naøy; keå laïi vieäc hoùa ñoä ba anh em oâng Ca-dieáp, vaø ñaây cuõng laø nhaân duyeân sanh khôûi vieäc ñöùc Phaät tieáp tuïc haøng phuïc saùu thaày ngoaïi ñaïo, seõ ñöôïc keå roõ trong phaàn tieáp theo. ° Phaàn boán cuûa phaåm Boà Taùt Sö Töû Hoáng môû ñaàu vôùi caâu chuyeän ñöôïc keå laïi veà söï quy y Tam baûo cuûa oâng tröôûng giaû Caáp Coâ Ñoäc vaø cuõng laø nhaân duyeân ra ñôøi cuûa tinh xaù Kyø vieân noåi tieáng. Söï kieän naøy cuõng môû ñaàu nhöõng coâng kích döõ doäi töø phía saùu thaày ngoaïi ñaïo ñoái vôùi giaùo phaùp cuûa Phaät, vaø cuoái cuøng boïn hoï ñaõ yeâu caàu phaûi toå chöùc moät traän 64

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

“so taøi”. Nhöng löûa ñom ñoùm laøm sao so vôùi aùnh maët trôøi, neân ñöùc Phaät trong dòp naøy ñaõ hieån thò thaàn bieán voâ song ñeå khuaát phuïc taát caû boïn hoï, vaø nhaân ñoù caûi hoùa ñöôïc voâ soá nhöõng ñeä töû laàm ñöôøng laïc loái ñi theo boïn hoï. Duø vaäy, vaãn khoâng chòu caûi taø quy chaùnh neân boïn saùu thaày ngoaïi ñaïo lieàn rôøi khoûi thaønh Xaù-veä ñeå keùo nhau sang thaønh Baø-chæña. Vaøo luùc naøy, ñöùc Phaät vì coù nhaân duyeân neân ñaõ hieän leân coõi trôøi Ñao-lôïi ñeå thuyeát phaùp cho baø Ma-da – meï ngaøi tröôùc ñaây – vaø chö thieân nôi ñoù.

Nhöõng caâu chuyeän veà söï haøng phuïc ngoaïi ñaïo ñöôïc tieáp tuïc cho ñeán gaàn cuoái phaàn naøy vaø ñöôïc trình baøy xen laãn trong ñoù nhöõng baøi thuyeát phaùp ngaén veà nhieàu khía caïnh tu taäp khaùc nhau cuõng nhö nhöõng phaàn bieän luaän phaù vôõ taát caû nhöõng taø thuyeát sai laàm cuûa caùc thaày ngoaïi ñaïo. Cho ñeán noäi dung cuoái cuûa phaàn naøy thì ñöùc Phaät nhaéc laïi vaø giaûng thuyeát roäng hôn veà taùnh Phaät cuõng nhö nhöõng phaåm tính cuûa vò Boà Taùt tu taäp thaønh töïu giaùo phaùp Ñaïi thöøa. Ñöùc Phaät cuõng thuyeát giaûng saâu roäng hôn trong phaàn naøy veà giaùo phaùp “voâ sôû truï”, nhaèm laøm roõ hôn yù nghóa nhaäp Nieát-baøn cuûa Nhö Lai vaøo luùc naøy. Kinh vaên töø ñaây böôùc sang quyeån thöù 31, thuoäc Taäp 6. ° Töø ñaàu phaàn thöù naêm cuûa phaåm kinh naøy, Phaät baét ñaàu giaûng daïy veà möôøi töôùng theá gian vaø ba töôùng xuaát theá gian, töùc ñònh, tueä vaø xaû, cuõng chính laø nhöõng phaùp tu thieát yeáu daãn ñeán söï giaûi thoaùt, nghóa laø giuùp haønh giaû ñaït ñeán choã thaáy ñöôïc taùnh 65

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Phaät. Toaøn boä voøng xoay sanh töû vaø nguyeân nhaân cuûa noù ñöôïc ñöùc Phaät moâ taû thaät ngaén goïn vaø suùc tích ôû ñaây, coù theå giuùp ngöôøi tu taäp nhaän ra vaán ñeà moät caùch khoâng maáy khoù khaên: “Neáu vöôùng maéc nôi töôùng aét coù theå sanh ra si meâ; vì si meâ neân sanh tham aùi; vì tham aùi neân bò troùi buoäc; vì chòu troùi buoäc neân phaûi thoï sanh; vì thoï sanh neân coù söï cheát; vì coù söï cheát neân laø voâ thöôøng.” Ñi ngöôïc laïi tieán trình naøy chính laø höôùng ñeán giaûi thoaùt, Nieátbaøn. Vì theá, sanh töû laø voâ thöôøng maø Nieát-baøn laø thöôøng: “Neáu khoâng vöôùng maéc nôi caùc töôùng aét khoâng sanh ra si meâ. Vì khoâng sanh ra si meâ neân khoâng coù tham aùi. Vì khoâng coù tham aùi neân khoâng bò troùi buoäc. Vì khoâng bò troùi buoäc neân khoâng phaûi thoï sanh. Vì khoâng thoï sanh neân khoâng coù söï cheát.

Vì khoâng coù söï cheát neân goïi laø thöôøng. Vì nghóa aáy neân Nieát-baøn laø thöôøng.” Ñeå khôûi ñaàu ngay töø choã “khoâng vöôùng maéc nôi caùc töôùng”, haønh giaû phaûi tu taäp ba yeáu toá ñònh, trí tueä vaø buoâng xaû theo ñuùng phaùp. Kinh vaên phaàn naøy giaûng roõ veà ba yeáu toá naøy cuõng nhö phöông phaùp tu taäp khaùc nhau daãn ñeán nhöõng keát quaû khaùc nhau, nhö haøng Boà Taùt Thaäp truï laø tueä vöôït hôn ñònh; haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc laø ñònh vöôït hôn tueä; chæ coù chö Phaät môùi ñaït ñöôïc söï töông ñöông giöõa ñònh vaø tueä; ñoù goïi laø xaû, vaø nhôø ñoù maø ñaït ñöôïc giaûi thoaùt. Töø ñaây veà sau ñöùc Phaät tuaàn töï giaûng roõ veà hai phaùp ñònh vaø tueä cuõng nhö phöông phaùp tu taäp vaø keát hôïp hai phaùp naøy ñeå ñaït ñöôïc caûnh giôùi buoâng xaû, giaûi thoaùt, töùc Nieát-baøn.

66

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

Sau khi giaûng roõ veà yù nghóa caûnh giôùi Ñaïi Nieátbaøn, ñöùc Phaät laïi daïy veà möôøi phaùp tu giuùp haønh giaû coù ñöôïc moät nhaän thöùc chaân thaät veà caûnh giôùi Nieát-baøn ñoù. Möôøi phaùp naøy bao goàm: moät laø ñaày ñuû loøng tin chaân chaùnh, hai laø troïn veïn giôùi haïnh thanh tònh, ba laø gaàn guõi caùc baäc thieän tri thöùc, boán laø öa thích caûnh vaéng laëng an tónh, naêm laø tinh taán, chuù taâm quaùn xeùt Boán chaân ñeá, saùu laø [tu taäp] ñaày ñuû saùu nieäm xöù, baûy laø noùi lôøi nhu hoøa deã meán, taùm laø giöõ gìn baûo veä Chaùnh phaùp, chín laø heát loøng giuùp ñôõ cho nhöõng baïn ñoàng tu chaân chaùnh, möôøi laø coù trí tueä ñaày ñuû, nghóa laø coù söï quaùn xeùt ñuùng thaät veà nhöõng ñöùc thöôøng, laïc, ngaõ, tònh cuûa Nhö Lai; raèng taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät... Ñoù laø möôøi phaùp tu taäp giuùp haønh giaû ñaït ñeán caûnh giôùi giaûi thoaùt, thaáy ñöôïc thaät töôùng khoâng hình töôùng cuûa Nieát-baøn. ° Tieáp theo noäi dung naøy, ñöùc Phaät daïy veà moái quan heä giöõa nghieäp vaø söï giaûi thoaùt, cuõng nhö söï khaùc bieät giöõa quaû baùo cuûa keû ngu si vaø ngöôøi coù trí tueä. Ñaây coù theå noùi laø phaàn giaùo phaùp quan troïng taùc ñoäng ñeán söï quyeát ñònh moïi haønh vi öùng xöû cuûa ngöôøi tu taäp, bôûi vì qua söï thuyeát giaûng naøy maø chuùng ta môùi coù ñöôïc moät nhaän thöùc ñuùng thaät veà nghieäp vaø keát quaû, cuõng nhö moái quan heä giöõa nghieäp ñaõ taïo ra vôùi vieäc tu taäp ñaït ñeán giaûi thoaùt. Ñöùc Phaät daïy: “Nhôø söùc cuûa trí tueä, ngöôøi trí coù theå laøm cho nghieäp raát naëng seõ ñoïa vaøo ñòa nguïc chuyeån thaønh nghieäp nheï phaûi chòu ngay trong 67

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ñôøi naøy. Keû ngu tuy taïo nghieäp nheï trong ñôøi naøy nhöng seõ phaûi thoï quaû baùo naëng ôû ñòa nguïc.”

Veà khaû naêng chuyeån hoùa nghieäp löïc, Phaät daïy: “Taát caû thaùnh nhaân sôû dó tu taäp ñaïo laø vì muoán phaù tröø [hoaëc chuyeån hoùa] nhöõng nghieäp nhaát ñònh [phaûi coù quaû] thaønh quaû baùo nheï, nhöõng nghieäp khoâng nhaát ñònh [phaûi coù quaû] seõ thaønh khoâng coù quaû baùo.”

Maëc duø vaäy, ñaây laø moät vaán ñeà voâ cuøng phöùc taïp vaø tinh teá neân kinh vaên ñaõ daønh raát nhieàu noäi dung töø ñaây veà sau ñeå tieáp tuïc giaûng roäng hôn nöõa. Ngoaøi ra, ñöùc Phaät cuõng phaân bieät tröôøng hôïp vò Boà Taùt do söï phaùt nguyeän maø thoï thaân trong nhöõng caûnh giôùi xaáu aùc, hoaøn toaøn khoâng phaûi do nghieäp löïc.

Traû lôøi caâu hoûi cuûa Boà Taùt Sö Töû Hoáng veà vieäc “laøm sao coù theå khieán cho quaû baùo naëng trong ñòa nguïc chuyeån thaønh quaû baùo nheï laõnh chòu trong ñôøi hieän taïi”, ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng veà boán phaùp tu taäp: thaân, giôùi, taâm, tueä. Noäi dung thuyeát giaûng veà boán phaùp tu taäp naøy seõ coøn ñöôïc tieáp tuïc trình baøy keùo daøi sang phaàn tieáp theo. ° Phaàn saùu cuûa phaåm Boà Taùt Sö Töû Hoáng tieáp tuïc giaûng roäng nhöõng nguyeân nhaân khieán cho “nghieäp nheï trong ñôøi naøy nhöng seõ phaûi thoï quaû baùo naëng ôû ñòa nguïc” chính laø do khoâng tu taäp boán phaùp thaân, giôùi, taâm, tueä, ñoàng thôøi ñöùc Phaät cuõng giaûng roõ theá naøo laø khoâng tu taäp thaân, giôùi, taâm, tueä.

Ngöôïc laïi, nhöõng ai bieát tu taäp thaân, giôùi, taâm, tueä seõ coù theå laøm cho nghieäp aùc naëng neà ñaõ lôõ phaïm 68

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

vaøo cuõng coù theå chuyeån hoùa thaønh quaû baùo nheï laõnh chòu ngay trong ñôøi naøy. Ñöùc Phaät cuõng giaûng roõ ôû ñaây theá naøo laø tu taäp thaân, giôùi, taâm, tueä.

Do söùc tu taäp cuûa chuùng sanh moãi ngöôøi ñeàu khaùc nhau neân trong phaàn naøy ñöùc Phaät ñöa ra ví duï ñeå phaân bieät giaûng roõ veà baûy haïng ngöôøi khaùc nhau.

Döïa vaøo söï thuyeát giaûng veà caùc haïng ngöôøi khaùc nhau naøy chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc söï khaùc bieät trong nhöõng möùc ñoä tu taäp khaùc nhau cuûa moãi haïng ngöôøi.

– Noäi dung tieáp theo trong phaàn naøy quay laïi giaûng giaûi veà taùnh Phaät vaø yù nghóa “taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät”. Ñeå laøm roõ nhöõng nhaän thöùc phieán dieän cuûa chuùng sanh veà taùnh Phaät, ñöùc Phaät ñaõ ñöa ra ví duï “ngöôøi muø sôø voi”, nay ñaõ trôû thaønh moät aån duï noåi tieáng thöôøng ñöôïc duøng ñeå chæ nhöõng keû thaáy bieát khoâng toaøn dieän vaán ñeà nhöng luoân chaáp chaët vaøo söï nhaän bieát cuûa mình. Ñöùc Phaät cuõng neâu ra trong phaàn naøy nhöõng khía caïnh yù nghóa khaùc nhau veà taùnh Phaät vaø nhöõng nhaân duyeân tu taäp nhö theá naøo ñeå coù theå thaáy bieát ñöôïc taùnh Phaät. Toaøn boä phaàn noäi dung naøy laø nhöõng thuyeát giaûng raát saâu xa, ngöôøi ñoïc caàn phaûi chuù yù nghieàn ngaãm töøng caâu chöõ, quaû thaät khoâng theå döïa vaøo ñoâi doøng toùm löôïc maø coù theå naém hieåu ñöôïc yù nghóa.

– Tieáp theo sau noäi dung naøy laø phaàn giaûng thuyeát veà coâng haïnh tu taäp khoâng theå nghó baøn cuûa vò Boà Taùt ñeå ñaït ñeán ñòa vò khoâng thoái chuyeån. Noäi dung 69

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

cuoái cuøng cuûa phaàn naøy ñöôïc daønh ñeå thuyeát giaûng veà taùm ñieàu yù nghóa saâu xa khoâng theå nghó baøn cuûa kinh ñieån Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy. Phaàn cuoái (thöù baûy) cuûa phaåm kinh naøy thaät ra chæ laø hôn 5 trang ñöôïc ñöa sang quyeån 33, khoâng phaûi laø moät noäi dung taùch bieät.1 Trong phaàn naøy, Boà Taùt Sö Töû Hoáng thöa hoûi vaø ñöôïc Phaät giaûi ñaùp veà vieäc ñöùc Nhö Lai ñaõ khoâng choïn caùch hoùa sanh trong theá gian. Cuoái cuøng, Boà Taùt Sö Tö Hoáng ñoïc moät baøi keä xöng taùn Phaät vaø chaám döùt noäi dung phaåm naøy.  Phaåm thöù möôøi hai laø phaåm mang teân Boà Taùt Cadieáp, môû ñaàu vôùi söï thöa hoûi cuûa vò Boà Taùt naøy veà vieäc vì sao ñöùc Phaät ñaõ khoâng cöùu ñoä tyø-kheo Thieän Tinh laø keû xaáu aùc, nhaát-xieån-ñeà, ñeå oâng naøy phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc Voâ giaùn. Ñeå giaûi thích ñieàu naøy, ñöùc Phaät ñöa ra nhöõng ví duï veà caên taùnh sai khaùc cuûa chuùng sanh, vaø do ñoù maø söï hoùa ñoä cuûa ñöùc Nhö Lai cuõng tuøy theo nhöõng sai khaùc veà caên taùnh ñoù. Maëc duø vaäy, ñoái vôùi ñöùc Nhö Lai thì duø thuyeát phaùp cho haøng Boà Taùt hay cho haïng nhaát-xieån-ñeà cuõng ñeàu nhö nhau, khoâng heà coù söï phaân bieät. Tröôøng hôïp cuûa tyø-kheo Thieän Tinh laø vì töï thaân oâng aáy thöôøng bieáng nhaùc, buoâng thaû, gaàn guõi tin theo baïn beø xaáu aùc, neân duø ñöôïc gaëp Phaät, nghe Phaùp nhöng chaúng heà coù ñöôïc chuùt lôïi ích gì. Nhaân nôi tröôøng hôïp naøy, 1

Thaät ra, nhöõng baát hôïp lyù trong söï phaân chia caùc phaàn, quyeån cuõng ñaõ ñöôïc nhöõng ngöôøi thöïc hieän baûn Ñaïi Chaùnh taân tu Ñaïi taïng kinh nhaän ra, neân hoï ñaõ phaân chia laïi phaàn naøy thuoäc veà quyeån 32. Tuy nhieân, nhö chuùng toâi ñaõ xaùc ñònh töø ñaàu, söï phaân chia quyeån vaø phaàn chæ ñeå thuaän tieän cho vieäc in aán, neân chuùng ta chæ caàn löu yù ñeán söï phaân chia caùc phaåm maø thoâi. Do ñoù maø chuùng toâi vaãn giöõ nguyeân söï phaân quyeån theo caùc baûn khaéc goã tröôùc ñaây.

70

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

Boà Taùt Ca-dieáp tieáp tuïc thöa hoûi vaø Phaät giaûng roäng theâm veà yù nghóa theá naøo laø haïng nhaát-xieån-ñeà vaø do ñoù cuõng coù lieân quan ñeán yù nghóa taùnh Phaät. ° Noäi dung tieáp theo tieáp tuïc trình baøy veà caên taùnh sai khaùc cuûa moïi chuùng sanh vaø noùi roõ theâm veà phöông tieän kheùo leùo cuûa ñöùc Nhö Lai trong söï tuøy thuaän giaùo hoùa. Vì muoán cho taát caû chuùng sanh ñeàu ñöôïc giaûi thoaùt neân ñöùc Phaät ñaõ duøng ñeán voâ soá nhöõng phöông tieän sai khaùc, tuøy thuaän noùi ra nhöõng giaùo phaùp khaùc bieät nhau, nhöng thaät ra taát caû ñeàu höôùng ñeán moät muïc ñích cuoái cuøng laø söï giaûi thoaùt roát raùo, chaám döùt voøng sanh töû luaân hoài.

Töø ñaây ñeán heát quyeån 33 ñöùc Phaät tuaàn töï ñöa ra caùc tröôøng hôïp hoùa ñoä khaùc nhau ñeå minh hoïa cho söï phöông tieän hoùa ñoä cuûa ñöùc Nhö Lai. Phöông tieän thò hieän quan troïng nhaát ñöôïc giaûng giaûi trong phaàn naøy laø vieäc ñöùc Nhö Lai saép nhaäp Nieát-baøn. ° Trong phaàn hai cuûa phaåm Boà Taùt Ca-dieáp, ñöùc Phaät tuaàn töï thuyeát giaûng phaân bieät caùc nhaän thöùc sai laàm khaùc nhau cuûa haøng ñeä töû, xuaát phaùt töø söï suy dieãn sai leäch veà chính nhöõng lôøi giaûng daïy cuûa ñöùc Nhö Lai. Tuy ñöùc Phaät luoân thuyeát daïy nhöõng ñieàu ñuùng thaät, nhöng do söï hieåu bieát khoâng ñuùng thaät veà yù nghóa lôøi daïy cuûa Nhö Lai neân moät soá ñeä töû Phaät ñaõ trình baøy laïi sai leäch lôøi daïy cuûa ngaøi. Ñieàu naøy haàu nhö ñaõ vaø ñang dieãn ra trong moïi thôøi ñaïi, keå caû thôøi ñaïi cuûa chuùng ta ngaøy nay.

Chính vì theá maø ngöôøi Phaät töû chaân chaùnh luoân phaûi ra söùc hoïc hoûi giaùo phaùp ñeå coù theå töï mình nhaän ra ñöôïc nhöõng söï sai leäch naøy.

71

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

– Tieáp theo noäi dung naøy, ñöùc Phaät daïy veà nhöõng keû coù theå döùt maát caên laønh do loøng nghi ngôø Chaùnh phaùp. Phaät daïy: “Coù nhöõng ngöôøi thoâng minh lanh lôïi, trí tueä saùng suoát, kheùo bieát phaân bieät, nhöng [1] lìa xa baïn toát, [2] khoâng nghe Chaùnh phaùp, [3] khoâng kheùo suy xeùt, [4] khoâng thöïc haønh ñuùng phaùp; nhöõng ngöôøi nhö vaäy coù theå döùt maát caên laønh.” Do boán yeáu toá sai laàm vöøa neâu maø nhöõng ngöôøi naøy seõ töï sanh khôûi söï nghi ngôø vaø suy dieãn sai leäch veà Chaùnh phaùp, daãn ñeán khoâng coøn tin vaøo lyù nhaân quaû, vaøo nhaân laønh cuûa söï boá thí, cho ñeán khoâng tin vaøo taát caû nhöõng gì Phaät daïy, khoâng tin raèng coù caùc baäc thaùnh nhaân ñaït ñaïo ôû theá gian naøy, khoâng coù Thaùnh ñaïo giaûi thoaùt.v.v... Nhöõng suy dieãn cuûa haïng ngöôøi “thoâng minh lanh lôïi” naøy nghe qua coù veû nhö raát hôïp lyù, nhöng thaät ra chæ hoaøn toaøn laø nhöõng ñieàu suy dieãn döïa vaøo choã “theá trí bieän thoâng” cuûa hoï, khoâng coù söï tu chöùng, theå nghieäm tröïc tieáp trong thöïc tieãn ñôøi soáng. Vì theá, do chính nhöõng suy nghó sai laàm ñoù maø hoï töï mình döùt maát caên laønh. Neáu nhö khoâng may maén gaëp ñöôïc baäc thieän tri thöùc chæ baøy khuyeân baûo aét hoï phaûi rôi vaøo choã sa ñoïa maõi maõi.

– Noäi dung thöa hoûi tieáp theo cuûa Boà Taùt Ca-dieáp laø moät vaán ñeà heát söùc tinh teá, ñoù laø söï döùt maát caên laønh vaø söï thöôøng toàn cuûa taùnh Phaät. Hai ñieàu naøy coù veû nhö töï chuùng laø maâu thuaãn nhau vaø khoâng theå cuøng toàn taïi song haønh, vì taùnh Phaät neáu khoâng theå döùt maát thì töï noù ñaõ laø caên laønh, 72

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

laøm sao coù söï döùt maát caên laønh ôû nhöõng keû nhaátxieån-ñeà neáu nhö taùnh Phaät laø khoâng döùt maát?

Tröôùc khi traû lôøi caâu hoûi naøy, ñöùc Phaät daïy veà boán phöông thöùc traû lôøi cuûa ñöùc Nhö Lai ñeå tuøy thuaän giaùo hoùa chuùng sanh. Boán caùch traû lôøi ñoù bao goàm: traû lôøi baèng caùch xaùc ñònh chaéc chaén (ñònh ñaùp), traû lôøi baèng caùch phaân bieät giaûi thích (phaân bieät ñaùp), traû lôøi thích hôïp tuøy theo caâu hoûi (tuøy vaán ñaùp) vaø traû lôøi baèng caùch phôùt lôø, xem nhö khoâng nghe (trí ñaùp). Nhö vaäy, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù theå tin nhaän, ñöùc Phaät seõ ñaùp caâu hoûi treân baèng caùch phaân bieät giaûi thích: vì sao taùnh Phaät laø coù, vì sao goïi laø khoâng; vì sao goïi laø cuõng thuoäc veà ba ñôøi quaù khöù, hieän taïi vaø vò lai; vaø vì sao khoâng thuoäc veà ba ñôøi.v.v... Nhaân ñaây ñöùc Phaät cuõng giaûi thích caën keõ veà taùnh Phaät ôû caùc ñòa vò tu chöùng khaùc nhau cuûa haøng Boà Taùt.

Tuy nhieân, ñoái vôùi nhöõng keû coá chaáp cho raèng taùnh Phaät ôû nhöõng ngöôøi ñaõ döùt caên laønh nhaát ñònh laø coù hoaëc nhaát ñònh laø khoâng, Phaät daïy raèng caàn phaûi ñaùp laïi caâu hoûi cuûa hoï baèng caùch phôùt lôø ñi.

Söï phôùt lôø naøy coù hai yù nghóa, moät laø ngaên chaën, chaám döùt söï tranh caõi voâ ích vôùi haïng ngöôøi coá chaáp; hai laø töï mình khoâng ñeå vöôùng maéc vaøo söï coá chaáp sai laàm ñoù. Ñeán ñaây thì kinh vaên vöøa heát quyeån 34. ° Sang phaàn 3 cuûa phaåm kinh naøy, ñöùc Phaät tieáp tuïc giaûi thích veà yù nghóa quan heä thôøi gian (trong ba ñôøi) cuûa taùnh Phaät, cuõng nhö söï phaùt trieån, 73

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

chuyeån bieán daàn daàn cuûa taùnh Phaät qua caùc ñòa vò tu chöùng. Ñöùc Phaät cuõng giaûng roõ veà yù nghóa phieàn naõo che laáp taùnh Phaät nôi taát caû chuùng sanh. Sau ñoù, ñöùc Phaät laïi giaûng roõ veà yù nghóa trung ñaïo ñeå hieåu ñuùng veà taùnh Phaät, laàn löôït phaù boû nhöõng nhaän thöùc sai laàm vaø thieân leäch cuûa ngöôøi ñôøi.

Nhöõng giaûng giaûi naøy ñeàu thuoäc veà caùch traû lôøi phaân bieät giaûi thích (phaân bieät ñaùp) nhö ñaõ neâu ôû phaàn tröôùc.

Cuõng lieân quan ñeán yù nghóa trung ñaïo, Phaät daïy veà caùch hieåu “cuõng coù, cuõng khoâng” ñoái vôùi moät vaán ñeà. Chaúng haïn nhö veà moái töông quan giöõa quaû vaø haït gioáng, Phaät daïy: “Vì neáu lìa ngoaøi haït gioáng thì khoâng theå coù quaû neân goïi laø coù; vì haït gioáng thaät chöa naûy maàm neân goïi laø khoâng. Vì nghóa aáy neân noùi raèng: cuõng coù, cuõng khoâng.” Cuõng vaäy, ñoái vôùi taùnh Phaät thì “chuùng sanh töùc laø taùnh Phaät, taùnh Phaät töùc laø chuùng sanh; chæ laø hoaøn caûnh, thôøi ñieåm khaùc nhau neân coù tònh vaø baát tònh.”

– Noäi dung tieáp theo trong phaàn naøy noùi veà nhöõng nhaân duyeân khaùc nhau khi ñöùc Phaät giaûng thuyeát kinh ñieån. Chaúng haïn, coù nhöõng kinh do Phaät tuøy yù thuyeát giaûng (voâ vaán töï thuyeát), laïi coù khi laø tuøy theo yù chuùng sanh maø thuyeát giaûng, laïi cuõng coù khi vöøa töï yù Phaät, vöøa tuøy theo yù chuùng sanh maø thuyeát giaûng.

Sau ñoù, ñöùc Phaät cuõng noùi veà baûy caùch thuyeát giaûng ñöôïc ngaøi söû duïng trong khi thuyeát giaûng Chaùnh phaùp. Baûy caùch thuyeát giaûng naøy bao goàm: “moät laø 74

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

noùi döïa vaøo nguyeân nhaân, hai laø noùi döïa vaøo keát quaû, ba laø noùi döïa vaøo caû nguyeân nhaân vaø keát quaû, boán laø noùi daãn duï, naêm laø noùi nhöõng ñieàu khoâng thaät [coù nhöng] öùng hôïp, saùu laø noùi nhöõng ñieàu duøng roäng raõi trong theá tuïc, baûy laø theo ñuùng yù maø noùi”.

– Tieáp theo noäi dung naøy, ñöùc Phaät ñöa ra ví duï vaø thuyeát giaûng veà baûy haïng chuùng sanh khaùc nhau trong söï tu taäp Chaùnh phaùp laø kinh Ñaïi Baùt Nieátbaøn vi dieäu naøy. Baûy haïng chuùng sanh naøy tieâu bieåu cho caùc möùc ñoä nhaän thöùc vaø tu taäp khaùc nhau, töø nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà cho ñeán nhöõng ngöôøi nhaän hieåu ñuùng Chaùnh phaùp vaø luoân noã löïc suy xeùt, tu trì. Phaàn giaûng giaûi veà noäi dung naøy keùo daøi ñeán heát quyeån 35. ° Trong phaàn boán cuûa phaåm Boà Taùt Ca-dieáp, ñöùc Phaät tieáp tuïc giaûng veà baûy haïng chuùng sanh ñaõ neâu ra trong phaàn tröôùc. Noäi dung giaûng giaûi naøy cuõng tuaàn töï ñeà caäp ñeán caùc phaùp giaûi thoaùt nhö Noaõn phaùp, Ñænh phaùp..., söï döùt tröø phieàn naõo cuûa vò A-la-haùn..., söï tu chöùng cuûa vò Tu-ñaø-hoaøn.v.v...

Maëc duø vaäy, ñöùc Phaät cuõng nhaéc nhôû raèng khoâng heà coù söï phaân bieät taùch baïch caùc haïng ngöôøi khaùc nhau. Phaät daïy: “Trong baûy haïng ngöôøi keå treân, coù khi chæ moät ngöôøi goàm ñuû tính chaát cuûa baûy haïng aáy, hoaëc coù khi baûy haïng ngöôøi ñeàu coù chung moät tính chaát trong soá ñoù.” Lôøi daïy naøy giuùp chuùng ta thaáy roõ ñöôïc tính chaát phöùc taïp vaø tinh teá trong söï tu taäp chuyeån hoùa taâm thöùc cuûa moät con ngöôøi, 75

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

hoaøn toaøn khoâng mang tính khuoân thöôùc cöùng nhaéc nhö söï söûa chöõa hoaëc tu boå moät caáu truùc vaät chaát.

– Cuõng trong phaàn naøy, ñöùc Phaät neâu ra moät noäi dung quan troïng veà moái quan heä giöõa loøng tin vaø trí tueä. Ñöùc Phaät daïy: “Ngöôøi coù loøng tin maø khoâng coù trí tueä thì thöôøng laøm taêng tröôûng voâ minh.

Ngöôøi coù trí tueä maø khoâng coù loøng tin thì thöôøng laøm taêng tröôûng taø kieán.” Trí tueä ôû ñaây caàn ñöôïc hieåu laø naêng löïc suy xeùt, phaùn ñoaùn söï vieäc, vaø vì theá neáu khoâng ñöôïc ñi keøm vôùi loøng tin vaøo Chaùnh phaùp seõ raát deã khieán ngöôøi tu taäp rôi vaøo taø kieán.

Ngöôïc laïi, ngöôøi coù loøng tin vaøo Chaùnh phaùp maø thieáu ñi trí tueä ñeå nhaän hieåu, phaân bieät ñuùng ñaén thì raát deã ngaøy caøng luùn saâu vaøo choã si meâ, taêm toái. Nhö theá, ngöôøi Phaät töû neáu muoán tu taäp ñuùng höôùng thì nhaát thieát phaûi quan taâm phaùt trieån caû hai yeáu toá loøng tin vaø trí tueä, khoâng theå xem nheï hoaëc boû qua yeáu toá naøo caû. Ngöôøi coù loøng tin Phaät maø khoâng ñuû trí tueä ñeå hoïc hoûi Chaùnh phaùp thì maõi maõi vaãn chæ laø keû si meâ, ngu doát, cho duø quyø laïy töôïng Phaät nhöng vaãn khoâng theå laøm ñeä töû chaân chaùnh cuûa Phaät. Ngöôøi coù trí tueä maø khoâng coù loøng tin thì deã rôi vaøo choã töï cao, ngaõ maïn, luoân coá chaáp vaøo nhöõng nhaän thöùc, hieåu bieát, phaùn ñoaùn, suy dieãn cuûa mình, khoâng theå töï nhaän ra söï sai laàm vaø do ñoù ngaøy caøng taêng tröôûng choã thaáy bieát taø vaïy, khoâng chaân thaät.

– Trong noäi dung tieáp theo, ñöùc Phaät thuyeát giaûng veà söï hieän höõu vaø yù nghóa cuûa taùnh Phaät trong moái 76

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

quan heä so saùnh phaân bieät vôùi hö khoâng ñeå laøm roõ nhöõng yù nghóa tröøu töôïng. Ñoaïn kinh vaên naøy giaûng raát kyõ veà yù nghóa hieän höõu trong thôøi gian cuøng söï khaùc bieät giöõa caùi “khoâng” cuûa hö khoâng vôùi caùi “coù” cuûa taùnh Phaät, tuy coù veû möôøng töôïng nhö nhau nhöng thaät ra laø hoaøn toaøn khaùc bieät. Söï khaùc bieät naøy ñöôïc toùm goïn trong yù nghóa “thöôøng” vaø “khoâng” nhö lôøi Phaät daïy: “Taùnh Phaät laø thöôøng neân khoâng thuoäc veà ba ñôøi; hö khoâng laø khoâng neân khoâng thuoäc veà ba ñôøi.”

– Cuõng trong phaàn naøy, ñöùc Phaät giaûng veà möôøi phaùp tu taäp ñeå giuùp haønh giaû thoaùt ra khoûi voøng xoay tranh bieän ôû theá gian vaø khoâng bò nhöõng phaùp theá gian laøm oâ nhieãm. Möôøi phaùp ñoù bao goàm: “moät laø ñöùc tin, hai laø trì giôùi, ba laø gaàn guõi baïn toát hieàn thieän, boán laø kheùo suy xeùt noäi taâm, naêm laø ñaày ñuû tinh taán, saùu laø ñaày ñuû chaùnh nieäm, baûy laø ñaày ñuû trí tueä, taùm laø ñaày ñuû chaùnh ngöõ, chín laø öa thích Chaùnh phaùp, möôøi laø thöông xoùt chuùng sanh”. Veà söï khaùc bieät giöõa chuùng sanh vaø baäc giaûi thoaùt, Phaät daïy: “Saéc cuûa phaøm phu do phieàn naõo maø sanh, cho neân ngöôøi trí noùi: ‘Saéc laø voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ.’ Saéc cuûa Nhö Lai lìa xa moïi phieàn naõo, neân ta noùi saéc aáy laø thöôøng haèng, khoâng bieán ñoåi.” Ñeán ñaây kinh vaên vöøa heát quyeån 36. ° Böôùc sang phaàn naêm cuûa phaåm Boà Taùt Ca-dieáp, trôû laïi vôùi noäi dung ñaõ neâu ra töø cuoái phaàn tröôùc, Phaät daïy veà yù nghóa “saéc aám khôûi sanh töø phieàn naõo” cuõng nhö söï caàn thieát phaûi quaùn xeùt nhöõng 77

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

tai haïi cuûa phieàn naõo vaø nguyeân nhaân cuûa chuùng.

Do nhöõng yù nghóa naøy, söï phaân bieät giöõa chuùng sanh phaøm phu vaø baäc giaûi thoaùt ñöôïc theå hieän raát roõ raøng qua nhöõng ñònh nghóa do ñöùc Phaät ñöa ra nhö sau: “[Ngöôøi naøo] roõ bieát ñöôïc [nhöõng ñieàu] veà phieàn naõo nhö: nguyeân nhaân sanh ra phieàn naõo, quaû baùo cuûa phieàn naõo, [phaân bieät ñöôïc] phieàn naõo nheï vaø naëng, vì döùt tröø phieàn naõo neân tu haønh ñaïo, [ngöôøi] ñoù chính laø Nhö Lai.” vaø: “[Ngöôøi naøo] khoâng roõ bieát ñöôïc [nhöõng ñieàu] veà phieàn naõo nhö: nguyeân nhaân sanh ra phieàn naõo, quaû baùo cuûa phieàn naõo, [khoâng phaân bieät ñöôïc] phieàn naõo nheï vaø naëng, khoâng theå tu taäp ñaïo, [ngöôøi] ñoù chính laø phaøm phu.” Hôn theá nöõa, sau khi giaûng veà roõ ba loaïi phieàn naõo laø duïc laäu, höõu laäu vaø voâ minh laäu, ñöùc Phaät coøn ñöa ra keát luaän: “Voâ minh chính laø coäi nguoàn cuûa taát caû caùc phieàn naõo.” Ngoaøi ra, Phaät cuõng phaân bieät giaûng roõ nhöõng yù nghóa voâ minh chính laø phieàn naõo laäu hoaëc vôùi voâ minh laø nhaân sanh ra phieàn naõo laäu hoaëc. Nhöõng thuyeát giaûng naøy laø raát caàn thieát ñeå giuùp ngöôøi Phaät töû treân ñöôøng tu taäp nhaän ra ñöôïc moät caùch chính xaùc ñaâu laø nhöõng nguyeân nhaân caàn döùt boû vaø ñaâu laø nhöõng sai laàm meâ muoäi maø taát caû chuùng sanh thöôøng hay maéc phaûi. Ñeán ñaây, döïa treân nhöõng ñieàu Phaät ñaõ thuyeát giaûng, Boà Taùt Ca-dieáp ñöa ra moät nghi vaán heát söùc quan troïng: “Neáu noùi phieàn naõo töùc laø chuùng sanh, chuùng sanh töùc laø phieàn naõo, laøm sao coù theå 78

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

noùi trong thaân chuùng sanh [laø phieàn naõo ñoù] coù vò thuoác hay nhaát?” Vò thuoác hay nhaát ôû ñaây chæ naêng löïc giaûi thoaùt, töùc khaû naêng tu taäp chöùng ñaïo cuûa moïi chuùng sanh. Hay noùi khaùc ñi, thaân taâm chuùng sanh hieän nay voán laø keát quaû cuûa nhöõng nghieäp löïc xaáu aùc ñaõ taïo; nhöõng nghieäp löïc xaáu aùc naøy laïi tieáp tuïc laøm nhaân sanh ra nhöõng quaû xaáu aùc khaùc nöõa... Kinh vaên ghi laïi laäp luaän cuûa ngaøi Ca-dieáp nhö sau: “[Neáu] nhaân laø chuùng sanh [thì] quaû cuõng laø chuùng sanh; [neáu] nhaân laø phieàn naõo [thì] quaû cuõng laø phieàn naõo. Nhaân vaø quaû cuûa phieàn naõo chính laø chuùng sanh; chuùng sanh chính laø nhaân vaø quaû cuûa phieàn naõo.” Neáu cöù töông tuïc xoay vaàn nhö vaäy thì döïa vaøo ñaâu maø tin ñöôïc raèng chuùng sanh coù khaû naêng tu taäp ñaït ñeán giaûi thoaùt?

Qua söï thöa hoûi cuûa Boà Taùt Ca-dieáp, ñöùc Phaät xaùc nhaän raèng “voâ löôïng chuùng sanh ñeàu coù cuøng moái nghi nhö vaäy”, vì theá sau ñoù ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng raát kyõ veà noäi dung naøy. Sau khi ñöa ra ví duï so saùnh veà caùc loaïi quaû coù theå coù haït hoaëc khoâng coù haït, ñöùc Phaät daïy: “Taát caû chuùng sanh cuõng gioáng nhö vaäy, cuõng phaân laøm hai loaïi. Moät laø nhöõng ngöôøi coù quaû phieàn naõo [taïo ra] nhaân phieàn naõo, hai laø nhöõng ngöôøi coù quaû phieàn naõo nhöng khoâng [taïo ra] nhaân phieàn naõo. Nhöõng ai coù quaû phieàn naõo nhöng khoâng [taïo ra] nhaân phieàn naõo goïi laø Phaïm haïnh thanh tònh.” Nhö vaäy, neàn taûng cuûa söï tu taäp chính laø laøm theá naøo ñeå “quaû phieàn naõo” khoâng tieáp tuïc taïo ra “nhaân phieàn naõo”. Baèng caùch 79

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ñoù môùi coù theå chaám döùt ñöôïc söï töông tuïc sanh khôûi cuûa doøng nghieäp löïc vaø ñaït ñöôïc giaûi thoaùt. Qua söï thuyeát giaûng naøy, chuùng ta nhaän hieåu raèng “quaû phieàn naõo” laø ñieàu maø taát caû chuùng sanh khoâng ai traùnh khoûi, keå caû caùc baäc thaùnh nhaân, vì noù voán dó laø keát quaû cuûa nhöõng nghieäp löïc ñaõ taïo trong quaù khöù. Nhöng ñoái vôùi nhöõng chuùng sanh phaøm phu thì quaû phieàn naõo aáy taát yeáu seõ taïo ra nhaân phieàn naõo, ñeå laïi tieáp tuïc hình thaønh nhöõng quaû phieàn naõo khaùc trong töông lai; coøn ñoái vôùi nhöõng haønh giaû tu taäp Chaùnh ñaïo thì quaû phieàn naõo cuûa hoï khoâng taïo thaønh nhaân phieàn naõo, do ñoù khoâng coøn tieáp tuïc sanh khôûi nhöõng phieàn naõo khaùc, vaø caûnh giôùi giaûi thoaùt do ñoù maø coù theå ñaït ñöôïc.

Vaäy phaûi tu taäp nhö theá naøo ñeå quaû phieàn naõo khoâng taïo thaønh nhaân phieàn naõo? Tröôùc heát, ñöùc Phaät daïy veà söï quaùn xeùt caûm thoï, laø nguyeân nhaân tröïc tieáp cuûa taát caû phieàn naõo. Noùi nguyeân nhaân tröïc tieáp, vì tuy voâ minh laø nguyeân nhaân sanh khôûi saâu xa nhaát, nhöng chính caùc caûm thoï môùi laø nguyeân nhaân tröïc tieáp coù theå nhaän bieát qua söï quaùn xeùt. Vì theá maø Phaät daïy phaûi khôûi ñaàu töø söï quaùn xeùt caûm thoï. Tieáp ñoù, ngöôøi tu taäp seõ quaùn xeùt caùc nguyeân nhaân cuûa caûm thoï, roài ñeán quaû baùo cuûa caûm thoï.

Nhôø quaùn xeùt nhö vaäy maø khoâng coøn taïo ra nhaân cuûa caûm thoï, coù theå döùt tröø nhöõng kieán chaáp veà ngaõ vaø ngaõ sôû. Nhôø nhaän ra mình ñaõ döùt tröø ñöôïc phaàn naøo caûm thoï qua söï quaùn xeùt nhö vaäy, ngöôøi tu taäp lieàn sanh khôûi loøng tin vaøo Taùm chaùnh ñaïo, tin chaéc raèng taát caû caûm thoï ñeàu coù theå döùt tröø 80

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

taän goác reã nhôø tu taäp Taùm chaùnh ñaïo. Laïi nhôø tu taäp ñuùng theo Taùm chaùnh ñaïo neân coù theå quaùn xeùt saâu xa vaø thaáu suoát veà caùc caûm thoï vaø quaû cuûa caûm thoï laø tham aùi. Nhôø quaùn xeùt vaø tu taäp ñuùng theo Chaùnh ñaïo neân chuùng sanh tuy mang thaân phieàn naõo maø vaãn troïn ñuû khaû naêng giaùc ngoä, coù theå ñaït ñeán quaû vò giaûi thoaùt. Tieáp ñoù, ñöùc Phaät tuaàn töï daïy veà söï quaùn xeùt caùc voïng töôûng, xuùc chaïm cho ñeán tham duïc, nghieäp... vaø caùc nguyeân nhaân, keát quaû cuûa moãi phaùp nhö vaäy. Trong phaàn naøy ñöùc Phaät cuõng phaân bieät giaûng roõ veà caùc nghieäp cuûa thaân, khaåu vaø yù. Töø ñaây cho ñeán heát phaàn naøy coù theå xem laø nhöõng chæ daãn saâu xa cho ngöôøi tu taäp trong vieäc phaân bieät vaø xaùc ñònh phöông höôùng tu taäp chaân chaùnh theo ñuùng söï thuyeát daïy trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy. Toaøn boä tieán trình tu taäp höôùng thöôïng naøy ñöôïc toùm goïn nhö sau: “Söï ham muoán chaân chaùnh laø caên baûn, giaûi thoaùt xuùc laø nguyeân nhaân, caûm thoï laø choã thaâu nhieáp, kheùo suy xeùt laø choã taêng tröôûng, cho tôùi nieäm laø phaùp laøm chuû, ñònh laø phaùp daãn daét, trí tueä laø phaùp troåi thaéng, giaûi thoaùt laø phaùp chaân thaät, roát cuoäc ñaït ñeán keát quaû, goïi laø Nieát-baøn.”

Ngöôïc laïi, ñoái vôùi nhöõng chuùng sanh phaøm phu, Phaät daïy raèng: “[Ñoái vôùi ngöôøi theá tuïc thì] tham duïc laø [caùc] thöùc, xuùc chaïm laø saùu nhaäp, choã thaâu nhieáp laø caûm thoï, taêng tröôûng laø voâ minh, phaùp laøm chuû laø danh saéc, phaùp daãn daét laø tham aùi, phaùp troåi thaéng laø chaáp thuû, choã chaân thaät laø hieän 81

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

höõu, choã roát raùo laø sanh, giaø, beänh, cheát.” Roõ raøng laø qua söï so saùnh nhöõng ñieàu thuyeát giaûng cuûa ñöùc Phaät nhö vöøa neâu treân, ngöôøi tu taäp coù theå töï mình nhaän ra ñöôïc phöông höôùng ñuùng ñaén cho söï tu taäp. Kinh vaên töø ñaây heát quyeån 37. ° Phaàn cuoái cuøng cuûa phaåm Boà Taùt Ca-dieáp tieáp tuïc thuyeát giaûng veà söï tu taäp quaùn töôûng, vôùi möôøi phaùp quaùn töôûng ñöôïc trình baøy cuï theå nhö sau: “Moät laø quaùn töôûng veà voâ thöôøng, hai laø quaùn töôûng veà khoå, ba laø quaùn töôûng veà voâ ngaõ, boán laø quaùn töôûng chaùn lìa söï aên uoáng, naêm laø quaùn töôûng veà heát thaûy moïi vieäc trong theá gian ñeàu khoâng theå öa thích, saùu laø quaùn töôûng veà söï cheát, baûy laø quaùn töôûng [caùc caûnh giôùi hieän höõu] coù nhieàu toäi loãi tai haïi, taùm laø quaùn töôûng söï xa lìa [caùc caûnh giôùi hieän höõu], chín laø quaùn töôûng söï dieät maát [cuûa caùc caûnh giôùi hieän höõu], möôøi laø quaùn töôûng söï khoâng tham aùi vöôùng maéc [ñoái vôùi caùc caûnh giôùi hieän höõu].”

– Veà keát quaû tu taäp caùc phaùp quaùn töôûng naøy, Phaät daïy: “Vò Boà Taùt ma-ha-taùt, tyø-kheo, tyø-kheo ni, öubaø-taéc, öu-baø-di naøo tu taäp möôøi phaùp quaùn töôûng nhö vaäy thì roát raùo nhaát ñònh chöùng ñaéc Nieát-baøn.

[Ngöôøi nhö vaäy] khoâng chaïy theo taâm yù ngöôøi khaùc, töï mình coù theå phaân bieät thieän aùc.”

Noäi dung phaàn naøy ñöôïc daønh troïn ñeå giaûng giaûi veà möôøi phaùp quaùn töôûng nhö vaäy.  Phaåm tieáp theo laø phaåm Kieàu-traàn-nhö, thöù 13, ñöôïc chia laøm 4 phaàn, keùo daøi 96 trang. Phaàn ñaàu tieân ñöôïc môû ñaàu vôùi noäi dung thuyeát giaûng veà naêm aám 82

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

cuûa chuùng sanh vôùi ñuû nhöõng tính chaát voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ, baát tònh... vaø nhôø döùt tröø ñöôïc naêm aám vôùi nhöõng tính chaát ñoù maø ngöôøi tu taäp ñaït ñeán caûnh giôùi giaûi thoaùt vôùi caùc phaåm tính thöôøng, laïc, ngaõ, tònh. Qua söï thuyeát giaûng veà giaùo phaùp chaân chaùnh, ñöùc Phaät cuõng ñöa ra söï xaùc quyeát veà phöông phaùp tu haønh cuûa haøng ngoaïi ñaïo laø khoâng theå daãn ñeán söï giaûi thoaùt chaân chaùnh. Phaät daïy: “Taát caû ngoaïi ñaïo chæ töï xöng moät caùch giaû doái, khoâng heà coù ñaïo haïnh chaân thaät.”

– Vieäc ñöùc Phaät ñöa ra lôøi xaùc quyeát nhö treân coù theå xem laø nhaèm muïc ñích hoùa ñoä cho moät soá löôïng raát ñoâng nhöõng ngöôøi theo caùc phaùi ngoaïi ñaïo hieän ñang coù maët trong thính chuùng. Vì chính qua söï xaùc quyeát nhö vaäy cuûa ñöùc Phaät môùi coù theå khieán hoï phaûi boäc loä nhöõng nhaän thöùc sai laàm, taø kieán ra tröôùc thính chuùng, vaø ñöùc Phaät seõ laàn löôït phaù vôõ taát caû moïi luaän thuyeát sai laàm cuûa hoï, daãn daét hoï quay veà con ñöôøng Chaùnh ñaïo. ° Toaøn boä noäi dung coøn laïi cuûa phaåm Kieàu-traàn-nhö coù theå noùi laø ñöôïc daønh ñeå trình baøy vieäc caùc phaùi ngoaïi ñaïo ñeàu laàn löôït ñöôïc Phaät hoùa ñoä. Môû ñaàu laø vieäc taát caû ngoaïi ñaïo cuøng nhau keùo nhau ñeán choã vua A-xaø-theá ñeå keâu ca than phieàn veà vieäc Phaät ñang thuyeát phaùp taïi röøng Sa-la vaø vua A-xaø-theá ñaõ chaáp nhaän cuøng ñi ñeán choã Phaät ñeå nghe boïn hoï tranh bieän vôùi ñöùc Phaät. Sau ñoù, taát caû ngoaïi ñaïo laàn löôït töø baø-la-moân Xaø-ñeà-thuû-na, Phaïm chí Baø-tö-traù, Tieân-ni... cho ñeán cuoái cuøng laø Phaïm chí Tu-baït-ñaø 120 tuoåi, ñeàu ñöôïc Phaät hoùa ñoä. Cuõng 83

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

nhaân vieäc hoùa ñoä Phaïm chí Tu-baït-ñaø, kinh vaên trong phaàn naøy coøn ghi laïi nhaân duyeân tröôùc ñaây ñöùc Phaät choïn ngaøi A-nan laøm thò giaû. Phaåm naøy keùo daøi ñeán heát quyeån 40 vaø sang quyeån 41 (thuoäc 2 quyeån Haäu phaàn) roài chaám döùt vôùi söï kieän oâng Tu-baït-ñaø nhaäp Nieát-baøn sau khi chöùng quaû A-lahaùn.  Hai quyeån Haäu phaàn (41 vaø 42) goàm caû thaûy boán phaåm, daøi 89 trang. Phaåm thöù nhaát laø phaåm Lôøi daïy cuoái cuøng, ghi laïi nhöõng lôøi daën doø sau choùt cuûa ñöùc Phaät. Ngoaøi vieäc nhaéc nhôû taát caû boán chuùng ñeä töû phaûi luoân tinh caàn tu taäp höôùng ñeán söï giaûi thoaùt, ñöùc Phaät cuõng traû lôøi boán caâu hoûi quan troïng cuoái cuøng cuûa ngaøi A-nan veà söï tu taäp cuûa Taêng ñoaøn sau khi Phaät nhaäp dieät: Moät laø neân öùng xöû nhö theá naøo ñoái vôùi caùc tyø-kheo xaáu aùc; hai laø sau khi Phaät nhaäp dieät phaûi nöông theo ai laøm thaày; ba laø sau khi Phaät nhaäp dieät roài neân an truï nôi ñaâu; vaø boán laø vieäc keát taäp kinh ñieån veà sau neân ghi cheùp nhö theá naøo. ° Veà boán vieäc ngaøi A-nan thöa hoûi, ñöùc Phaät ñaõ tuaàn töï caên daën töøng vieäc caën keõ.

– Thöù nhaát, caàn laáy pheùp quaùn nieäm chaân chaùnh ñeå daïy baûo khuyeán hoùa caùc tyø-kheo xaáu aùc.

– Thöù hai, sau khi Phaät nhaäp dieät phaûi laáy giôùi luaät laøm baäc thaày lôùn nhaát.

– Thöù ba, sau khi Phaät nhaäp dieät caàn phaûi an truï nôi Töù nieäm xöù. Ñoù laø: 1. Quaùn xeùt theå taùnh vaø hình töôùng cuûa thaân ñoàng vôùi hö khoâng, goïi laø thaân 84

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

nieäm xöù; 2. Quaùn xeùt moïi caûm thoï khoâng ôû beân trong, khoâng ôû beân ngoaøi, khoâng ôû khoaûng giöõa, goïi laø thoï nieäm xöù; 3. Quaùn xeùt taâm naøy chæ laø teân goïi, tính chaát cuûa teân goïi laø lìa khoûi [thöïc theå], goïi laø taâm nieäm xöù; 4. Quaùn xeùt caùc phaùp khoâng [rôi vaøo] phaùp thieän, khoâng [rôi vaøo] phaùp baát thieän, goïi laø phaùp nieäm xöù. Ñieàu raát ñaùng chuù yù ôû ñaây laø Töù nieäm xöù nhö treân ñaõ ñöôïc giaûng giaûi theo moät yù nghóa coù phaàn khaùc bieät so vôùi yù nghóa thöôøng gaëp trong caùc kinh ñieån Tieåu thöøa. Boán phaùp “thaân, thoï, taâm, phaùp” naøy vaãn thöôøng ñöôïc giaûng giaûi ngaén goïn laø: “quaùn thaân baát tònh, quaùn thoï thò khoå, quaùn taâm voâ thöôøng, quaùn phaùp voâ ngaõ”. Neáu so saùnh vôùi nhöõng yù nghóa vöøa giaûng giaûi treân chuùng ta thaáy möùc ñoä nhaän thöùc ñaõ ñöôïc môû roäng hôn nhieàu vaø theå hieän raát roõ tinh thaàn Ñaïi thöøa. Chaúng haïn, vieäc “quaùn thaân baát tònh” coù coâng naêng giuùp haønh giaû buoâng boû tö töôûng chaáp ngaõ, khoâng coøn ñaém chaáp vaø cho raèng thaân naøy laø “cuûa ta”; trong khi vieäc quaùn xeùt “theå taùnh vaø hình töôùng cuûa thaân ñoàng vôùi hö khoâng” cuõng giuùp ñöa ñeán keát quaû töông töï nhöng saâu saéc hôn ñoàng thôøi coøn giuùp haønh giaû coù ñöôïc moät nhaän thöùc ñuùng thaät veà taùnh töôùng cuûa thaân, cuõng laø thaät taùnh cuûa taát caû caùc phaùp.

So saùnh giöõa “quaùn thoï thò khoå” vaø vieäc quaùn xeùt “moïi caûm thoï khoâng ôû beân trong, khoâng ôû beân ngoaøi, khoâng ôû khoaûng giöõa”, chuùng ta cuõng thaáy coù moät söï khaùc bieät töông töï veà maët nhaän thöùc...

85

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

– Veà caâu hoûi thöù tö, ñöùc Phaät daïy raèng trong taát caû caùc kinh ñieån ñöôïc ghi cheùp laïi sau naøy caàn ghi roõ ôû ñaàu kinh veà ngöôøi ñaõ ñöôïc nghe Chaùnh phaùp töø chính ñöùc Phaät vaø thuaät laïi ñuùng thaät (nhö thò ngaõ vaên), nôi choán, thôøi gian Phaät thuyeát phaùp (nhaát thôøi Phaät taïi) vaø nhöõng ñoái töôïng tham gia Phaùp hoäi (döõ ñaïi tyø-kheo chuùng... töù chuùng, Boà Taùt chuùng... ) ° Tieáp ñoù, ñöùc Phaät cuõng ñeå lôøi di giaùo veà vieäc söû duïng caùc phaåm vaät cuùng Phaät sau khi Phaät nhaäp dieät. Phaät daïy: “Sau khi Phaät dieät ñoä, taát caû nhöõng vaät maø ngöôøi ta do loøng tin daâng cuùng leân Phaät thì neân duøng ñeå taïo hình töôïng Phaät... ...hoaëc mua caùc loaïi höông, daàu, hoa quyù maø daâng cuùng Phaät. Tröø vieäc daâng cuùng Phaät, ngoaøi ra khoâng ai ñöôïc duøng.

Ngöôøi naøo duøng [nhöõng phaåm vaät aáy] töùc laø phaïm toäi aên caép taøi vaät cuûa Phaät.” Ñöùc Phaät töø bi ñeå laïi lôøi daën doø naøy haún ñaõ löôøng tröôùc ñöôïc nhöõng ngöôøi ñôøi sau seõ vì tham söï thoï nhaän vaø thuï höôûng nhöõng phaåm vaät cuùng döôøng Tam baûo maø xao nhaõng chuyeän tu taäp. Vì theá, neáu ai coøn bieát nhôù ñeán vaø vaâng theo söï daën doø naøy thì khoâng theå buoâng thaû chaïy theo söï höôûng thuï nhöõng phaåm vaät daâng cuùng cuûa thí chuû, maø phaûi luoân nghó nhôù ñeán vieäc chuyeân taâm tu taäp haønh trì.

Hôn theá nöõa, nhö Phaät coù daïy coâng ñöùc cuùng döôøng Phaät laø voâ löôïng voâ bieân, ngöôøi thoï nhaän laøm sao coù ñöôïc nhöõng coâng ñöùc nhö theá neân khoâng khoûi laøm luoáng phí taâm nguyeän cuùng döôøng Phaät cuûa thí chuû, toäi nghieäp khoâng theå noùi heát.

86

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

° Phaàn tieáp theo, ñöùc Phaät cuõng daïy veà coâng ñöùc cuûa ngöôøi cuùng döôøng hình töôïng Phaät veà sau cho ñeán thaùp thôø Phaät, xaù-lôïi Phaät... Phaàn noäi dung tieáp theo ñöôïc daønh ñeå noùi veà phöông caùch toå chöùc leã traø-tyø vaø thôø kính xaù-lôïi Phaät. Sau nhöõng lôøi daën doø cuoái cuøng naøy thì ñöùc Phaät hieån loä troïn veïn Phaùp thaân trang nghieâm thanh tònh cho toaøn ñaïi chuùng ñöôïc chieâm ngöôõng laàn cuoái tröôùc khi thò hieän nhaäp Nieát-baøn.  Phaåm thöù hai cuûa Haäu phaàn laø phaåm Duyeân döùt veà nguoàn, keå laïi vieäc ñöùc Theá Toân thò hieän nhaäp xuaát taát caû caùc caûnh giôùi thieàn ñònh khaùc nhau töø Sô thieàn cho ñeán Dieät taän ñònh vaø nhöõng lôøi giaùo huaán cuoái cuøng cuûa Phaät veà söï tu taäp cuûa taát caû ñaïi chuùng. Sau ñoù, kinh vaên moâ taû quang caûnh vaøo luùc ñöùc Phaät nhaäp Nieát-baøn vôùi nhöõng chaán ñoäng saâu xa caû ôû ngoaïi caûnh cuõng nhö trong loøng ngöôøi. Ñaïi chuùng thaûy ñeàu baøng hoaøng, bi thöông than khoùc tröôùc söï kieän naøy vaø khaép caùc caûnh giôùi cuûa muoân loaøi chuùng sanh khaùc nhau ñeàu chaán ñoäng, cho ñeán chö thieân cuõng hieän thaân cuùng döôøng di theå Nhö Lai taïi röøng Sa-la...  Hai phaåm cuoái cuøng chuû yeáu keå laïi nhöõng söï kieän töø sau khi Phaät nhaäp Nieát-baøn, nhö vieäc toå chöùc leã traøtyø vaø sau ñoù laø phaân chia xaù-lôïi Phaät, vì theá veà maët giaùo nghóa khoâng coù gì nhieàu ñeå xem xeùt.

Tieáp theo sau ñaây laø Baûng tra caùc phaåm Vieät dòch ñeå giuùp quyù ñoäc giaû thuaän tieän trong vieäc tìm ñeán caùc phaàn vaø phaåm kinh muoán xem laïi.

87

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

BAÛNG TRA CAÙC PHAÅM VIEÄT DÒCH TAÄP TAÄP I

TAÄP II

TAÄP III

TAÄP IV

88

PHAÅM

TEÂN PHAÅM - PHAÀN

Thoï maïng, phaàn 1 Phaåm 1 (117 trang) Thoï maïng, phaàn 2 Thoï maïng, phaàn 3 Thaân Kim cang Phaåm 2 (14 trang) Coâng ñöùc danh töï Phaåm 3 (4 trang) Taùnh Nhö Lai, phaàn 1 Phaåm 4 (229 trang) Taùnh Nhö Lai, phaàn 2 Taùnh Nhö Lai, phaàn 3 Taùnh Nhö Lai, phaàn 4 Taùnh Nhö Lai, phaàn 5 Taùnh Nhö Lai, phaàn 6 Taùnh Nhö Lai, phaàn 7 Ñaïi chuùng thöa hoûi, phaàn 1 Phaåm 5 (31 trang) Ñaïi chuùng thöa hoûi, phaàn 2 Thò hieän beänh Phaåm 6 (22 trang) Thaùnh haïnh, phaàn 1 Phaåm 7 (125 trang) Thaùnh haïnh, phaàn 2 Thaùnh haïnh, phaàn 3 Thaùnh haïnh, phaàn 4 Haïnh thanh tònh, phaàn 1 Phaåm 8 (223 trang) Haïnh thanh tònh, phaàn 2 Haïnh thanh tònh, phaàn 3 Haïnh thanh tònh, phaàn 4 Haïnh thanh tònh, phaàn 5 Haïnh thanh tònh, phaàn 6 Haïnh Anh nhi Phaåm 9 (6 trang) Phaåm 10 Boà Taùt Quang Minh... , phaàn 1 (227 trang) Boà Taùt Quang Minh... , phaàn 2 Boà Taùt Quang Minh... , phaàn 3 Boà Taùt Quang Minh... , phaàn 4

TÖØ TRANG... ÑEÁN TRANG...

92 – 133 212 – 261 326 – 350 352 – 365 366 – 369 418 – 449 512 – 549 602 – 636 64 – 101 176 – 217 268 – 297 368 – 381 382 – 405 476 – 482 483 – 504 505 – 515 576 – 611 74 – 115 178 – 213 286 – 331 388 – 421 480 – 513 576 – 611 74 – 115 176 – 206 207 – 211 280 – 319 376 – 411 470 – 505 572 – 612

TOÅNG QUAN - CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ

TAÄP V

TAÄP VI

TAÄP VII

Haäu phaàn

Boà Taùt Quang Minh... , phaàn 5 Boà Taùt Quang Minh... , phaàn 6 Phaåm 11 Boà Taùt Sö Töû Hoáng, phaàn 1 (253 trang) Boà Taùt Sö Töû Hoáng, phaàn 2 Boà Taùt Sö Töû Hoáng, phaàn 3 Boà Taùt Sö Töû Hoáng, phaàn 4 Boà Taùt Sö Töû Hoáng, phaàn 5 Boà Taùt Sö Töû Hoáng, phaàn 6 Boà Taùt Sö Töû Hoáng, phaàn 7 Phaåm 12 Boà Taùt Ca-dieáp, phaàn 1 (205 trang) Boà Taùt Ca-dieáp, phaàn 2 Boà Taùt Ca-dieáp, phaàn 3 Boà Taùt Ca-dieáp, phaàn 4 Boà Taùt Ca-dieáp, phaàn 5 Boà Taùt Ca-dieáp, phaàn 6 Phaåm 13 Kieàu-traàn-nhö, phaàn 1 (96 trang) Kieàu-traàn-nhö, phaàn 2 Kieàu-traàn-nhö, phaàn 3 Kieàu-traàn-nhö, phaàn 4 Lôøi daïy cuoái cuøng Phaåm 1 (27 trang) Duyeân döùt veà nguoàn Phaåm 2 (18 trang) Linh öùng khi traø-tyø Phaåm 3 (24 trang) Phaân chia xaù-lôïi Phaåm 4 (20 trang)

62 – 97 160 – 198 260 – 297 366 – 407 474 – 515 582 – 620 72 – 115 182 – 223 296 – 301 301 – 337 396 – 433 490 – 523 584 – 620 66 – 105 170 – 188 189 – 207 266 – 301 360 – 395 472 – 476 477 – 503 504 – 521 594 – 617 618 – 637

89

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN III. MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH: 1. ÑAÏI THÖØA KHÔÛI TÍN

N

oäi dung xuaát hieän ñaàu tieân vaø voâ cuøng quan troïng trong kinh naøy laø laøm sanh khôûi ñöùc tin Ñaïi thöøa. Sôû dó chuùng toâi goïi ñieàu saép ñeà caäp döôùi ñaây laø “ñöùc tin Ñaïi thöøa” vì theo nhaän thöùc cuûa chuùng toâi thì ñöùc tin naøy coù phaàn naøo ñoù khoâng hoaøn toaøn gioáng vôùi nieàm tin ñöôïc ñeà caäp ñeán trong kinh ñieån nguyeân thuûy, nhöng laïi luoân laø noäi dung quan troïng trong haàu heát kinh ñieån Ñaïi thöøa. Söï khaùc bieät naøy theo chuùng toâi khoâng heà coù yù nghóa maâu thuaãn maø thaät ra laø boå sung cho nhau trong yù nghóa laøm roõ hôn nhöõng lôøi Phaät daïy.

Môû ñaàu, kinh vaên moâ taû söï kieän ñöùc Phaät saép nhaäp Nieát-baøn laøm chaán ñoäng khaép muoân loaøi chuùng sanh vaø vì theá taát caû ñeàu luõ löôït keùo nhau quy tuï veà khu röøng Sa-la, nôi ñöùc Phaät saép thò hieän Nieát-baøn. Khung caûnh hoaønh traùng ñöôïc moâ taû trong kinh cuøng vôùi haøng loaït nhöõng söï kieän sieâu nhieân maàu nhieäm phi thöôøng, cuõng nhö tình caûm vaø ñöùc tin kieân coá maø taát caû chuùng sanh ñoàng thôøi bieåu loä ñoái vôùi ñaáng Töø phuï cuûa muoân loaøi vaøo luùc naøy coù yù nghóa laøm sanh khôûi trong loøng ngöôøi ñoïc tuïng kinh naøy moät ñöùc tin maõnh lieät. Vaø ñöùc tin ñoù chính laø moät trong caùc yeáu toá quyeát ñònh ñeå ngöôøi ñoïc kinh coù theå nhaän hieåu ñöôïc phaàn yù nghóa saâu xa maàu nhieäm cuûa kinh vaên.

Moät soá ngöôøi coù theå xem ñaây laø nhöõng ñieàu raát tröøu töôïng, mô hoà, nhöng theo chuùng toâi thì ñaây laø nhöõng yù nghóa heát söùc khoa hoïc vaø cuï theå. Tuy nhieân, chính vì söï troùi buoäc 90

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

trong moät soá neáp suy nghó quen thuoäc vaø giôùi haïn maø ñoâi khi chuùng ta raát khoù töï mình nhaän ra ñöôïc nhöõng yù nghóa naøy.

Taát nhieân, vieäc tieáp nhaän ñöôïc löïc sanh khôûi naøy cuûa kinh vaên cuõng khoâng phaûi chuyeän deã daøng. Söï thaät laø taát caû kinh ñieån Ñaïi thöøa noùi chung ñeàu khoâng thích hôïp laém ñeå daønh cho nhöõng ngöôøi môùi laàn ñaàu tieân tieáp caän vôùi ñaïo Phaät. Ngöôøi ñoïc kinh Ñaïi thöøa tröôùc heát phaûi coù ñöôïc moät neàn taûng kieán thöùc toái thieåu veà Phaät hoïc, keøm theo ñoù laø moät phaàn naøo tín taâm ñaõ ñöôïc sanh khôûi vaø vun boài qua thôøi gian. Thieáu nhöõng yeáu toá naøy, kinh vaên Ñaïi thöøa chaéc chaén khoâng theå ñi saâu vaøo loøng ngöôøi maø thöôøng seõ raát deã bò hieåu laàm nhö nhöõng caâu chuyeän “coå tích toân giaùo”. Nhöõng ai ñaõ töøng ñoïc qua caùc boä kinh Ñaïi thöøa nhö Hoa nghieâm, Phaùp hoa, Duy-ma-caät sôû thuyeát.v.v... ñeàu coù theå deã daøng nhaän bieát ñöôïc ñieàu naøy.

Vaø thaät ra thì ñieàu naøy vaãn thöôøng ñöôïc ñöùc Phaät nhaéc ñeán ngay trong kinh vaên. Trong thöïc teá, ñöùc Phaät ñaõ khoâng ñeà caäp ñeán kinh ñieån Ñaïi thöøa trong nhöõng giai ñoaïn thuyeát giaùo ban ñaàu, vaø trong khi thuyeát giaûng haàu heát kinh ñieån Ñaïi thöøa, ñöùc Phaät luoân nhaéc ñeán moät ñieàu laø tính chaát “raát khoù tin nhaän” cuûa giaùo phaùp naøy (nan tín chi phaùp). Ñöùc Phaät thöôøng daïy raèng, neáu khoâng phaûi ngöôøi ñaõ töøng troàng saâu caên laønh, vun boài coâng ñöùc qua nhieàu ñôøi nhieàu kieáp thì khoâng deã gì coù theå ñöôïc nghe vaø tin nhaän kinh ñieån Ñaïi thöøa. Tuy nhieân, coù moät thöïc teá phaûi thöøa nhaän laø, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khoâng theå tin nhaän kinh ñieån Ñaïi thöøa thì baûn thaân nhöõng lôøi daïy nhö theá cuõng ñaõ laø ñieàu... raát khoù tin! Vì theá, laøm sao hoï coù theå döïa vaøo ñoù ñeå sanh khôûi ñöùc tin?

91

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Trong kinh ñieån Nguyeân thuûy, ñöùc Phaät thöôøng daïy raèng khoâng neân ñaët nieàm tin vaøo baát cöù ai neáu chöa töï mình coù söï thaåm ñònh chaéc chaén. Taêng chi boä kinh, chöông 3, phaåm 7, tieåu muïc 65, ñoaïn 8 ghi roõ lôøi Phaät daïy: “... Chôù coù tin vì nghe baùo caùo, chôù coù tin vì nghe truyeàn thuyeát; chôù coù tin vì theo truyeàn thoáng; chôù coù tin vì ñöôïc kinh ñieån truyeàn tuïng; chôù coù tin vì lyù luaän suy dieãn; chôù coù tin vì dieãn giaûi töông töï; chôù coù tin vì ñaùnh giaù hôøi hôït nhöõng döõ kieän; chôù coù tin vì phuø hôïp vôùi ñònh kieán; chôù coù tin vì phaùt xuaát töø nôi coù uy quyeàn, chôù coù tin vì vò sa-moân laø baäc ñaïo sö cuûa mình...”

(Baûn dòch töø Kinh taïng Pāli cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu) Lôøi daïy naøy coù tính caùch quyeát ñònh trong vieäc sanh khôûi loøng tin chaân chaùnh vaøo giaùo phaùp. Neáu moät ngöôøi naøo ñoù tin theo Tam baûo chæ vì truyeàn thoáng gia ñình... chaúng haïn, maø khoâng töï mình coù söï nhaän xeùt thaåm ñònh veà tính chaát chaân thaät hay giaû doái, ñuùng thaät hay sai laàm... thì baûn thaân nieàm tin aáy khoâng theå ñöôïc xem laø moät nieàm tin chaân chaùnh. ÔÛ moät nôi khaùc, ñöùc Phaät daïy: “Naøy caùc tyø-kheo! Cuõng nhö ngöôøi khoân ngoan chæ chaáp nhaän vaøng sau khi ñaõ thöû nghieäm baèng caùch nung noùng, caét goït vaø neùn daäp noù, nhöõng lôøi cuûa ta cuõng vaäy, chæ neân ñöôïc chaáp nhaän sau khi ñaõ kieåm tra chuùng, chöù khoâng phaûi do söï toân kính [ñoái vôùi ta].”1 1

Caâu naøy naèm trong kinh vaên Taây Taïng, ñöôïc trích töø baûn sôù giaûi Vimalaprabhā veà Kālacakra. Chuùng toâi daãn theo tieán só B. Alan Wallace trong Consciousness at the Crossroads (Snow Lion Publications, Ithaca, New York, 1999), phaàn dòch

92

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Nhö vaäy, theo lôøi daïy cuûa Phaät thì moät ngöôøi Phaät töû khoâng theå muø quaùng ñaët nieàm tin vaøo baát cöù ñieàu gì maø töï mình chöa theå kieåm nghieäm ñöôïc tính xaùc thöïc, ñuùng ñaén cuûa noù, ngay caû khi nhöõng ñieàu ñoù ñöôïc cho laø do chính ñöùc Phaät noùi ra. Roõ raøng laø, cho duø nhöõng lôøi naøy ñaõ ñöôïc Phaät noùi ra töø caùch ñaây hôn 25 theá kyû, nhöng khoâng moät nhaø khoa hoïc hay trí thöùc naøo cuûa thôøi hieän ñaïi coù theå phuû nhaän ñöôïc tính ñuùng ñaén vaø hôïp lyù cuûa noù. Moät nieàm tin chaân chaùnh, cho duø laø trong laõnh vöïc toân giaùo hay baát cöù laõnh vöïc khoa hoïc naøo khaùc cuõng ñeàu raát caàn ñöôïc sanh khôûi döïa treân neàn taûng cuûa nhöõng lôøi daïy naøy.

Nhöng coù moät thöïc teá maø khoâng ai trong chuùng ta coù theå phuû nhaän ñöôïc laø söï kieåm nghieäm hay thaåm tra tröïc tieáp cuûa moãi chuùng ta ñeàu coù moät giôùi haïn nhaát ñònh.

Chuùng ta khoâng theå xaùc ñònh ngay ñöôïc moät phaàn kieán thöùc naøo ñoù laø ñuùng hay sai neáu nhö noù vöôït ra ngoaøi giôùi haïn kieán thöùc saün coù cuûa chuùng ta. Vaø neáu chuùng ta chæ döïa hoaøn toaøn vaøo nhöõng suy dieãn chuû quan cuûa baûn thaân mình thì chaéc chaén seõ khoâng khoûi rôi vaøo ñieàu ñöùc Phaät ñaõ caûnh giaùc: “Chôù tin vì lyù luaän suy dieãn!”

Trong moät cuoäc hoäi thaûo vôùi caùc nhaø khoa hoïc phöông Taây vaøo thaùng 10 naêm 1989, ñöôïc ghi cheùp laïi thaønh saùch Consciousness at the Crossroads, ñöùc Ñaït-lai Laït-ma (ñôøi thöù 14) ñaõ phaân tích raát hôïp lyù raèng coù ba tröôøng hôïp maø chuùng ta tin nhaän moät hieän töôïng hay söï kieän naøo ñoù.

Tröôøng hôïp thöù nhaát bao goàm caùc hieän töôïng hay söï kieän coù theå tröïc tieáp nhaän hieåu hay chöùng minh baèng sang Anh ngöõ cuûa caâu naøy nhö sau: “Monks, just as the wise accept gold after testing it by heating, cutting, and rubbing it, so are my words to be accepted after examining them, but not out of respect [for me].”

93

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

thöïc nghieäm. Thuoäc vaøo tröôøng hôïp naøy laø moät soá caùc hieän töôïng vaät lyù dieãn ra quanh ta trong moâi tröôøng soáng.

Moãi moät hieän töôïng trong soá ñoù ñeàu coù theå nhaän bieát baèng tröïc quan hoaëc chöùng minh qua caùc thí nghieäm khoa hoïc. Chuùng ta coù theå tin nhaän caùc hieän töôïng naøy sau khi ñaõ töï mình quan saùt hoaëc thoâng qua vieäc quan saùt nhöõng thí nghieäm chöùng minh tính ñuùng thaät cuûa chuùng.

Tröôøng hôïp thöù hai laø caùc hieän töôïng hay söï kieän ñöôïc tin nhaän qua suy luaän hôïp lyù, nhöng khoâng tröïc tieáp.

Thuoäc vaøo tröôøng hôïp naøy laø nhöõng keát luaän ñöôïc ruùt ra döïa treân neàn taûng nhöõng kieán thöùc saün coù neân duø khoâng tröïc tieáp nhaän bieát nhöng chuùng ta vaãn coù theå tin chaéc vaøo tính ñuùng thaät cuûa chuùng.

Tröôøng hôïp thöù ba bao goàm nhöõng hieän töôïng ñöôïc chaáp nhaän hoaøn toaøn döïa treân söï xaùc nhaän hay uy tín cuûa nhöõng ngöôøi khaùc. Trong tröôøng hôïp naøy, chuùng ta hoaøn toaøn khoâng coù khaû naêng ñeå tröïc tieáp quan saùt, nhaän bieát hay suy luaän, vì phaïm vi vaán ñeà ñang ñeà caäp laø vöôït ngoaøi phaïm vi kieán thöùc hay khaû naêng kieåm chöùng cuûa chuùng ta.

Phaàn lôùn trong chuùng ta raát deã cho raèng tröôøng hôïp tin nhaän thöù nhaát laø “chaéc chaén” vaø chieám tyû leä nhieàu nhaát trong caû ba tröôøng hôïp. Baèng vaøo caùc giaùc quan, chuùng ta thöôøng xuyeân nhaän bieát voâ soá hieän töôïng quanh ta moãi ngaøy vaø coù theå töï mình xaùc thöïc veà tính ñuùng thaät cuûa chuùng.

Phaïm vi caùc hieän töôïng, söï kieän thuoäc veà tröôøng hôïp tin nhaän thöù hai trong moät chöøng möïc naøo ñoù laø phuï thuoäc vaøo phaïm vi kieán thöùc baûn thaân cuûa moãi ngöôøi.

Kieán thöùc caøng roäng, chuùng ta caøng coù khaû naêng suy luaän 94

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

ñeå xaùc thöïc ñöôïc nhieàu söï vieäc hôn, vaø giôùi haïn nhöõng ñieàu khoâng bieát seõ caøng thu heïp laïi.

Vaø tröôøng hôïp thöù ba thöôøng laø tröôøng hôïp khieán cho nhieàu ngöôøi phaûi deø daët nhaát. Chuùng ta döôøng nhö khoâng coù söï chuû ñoäng trong vieäc kieåm soaùt söï tin nhaän cuûa mình, maø phaûi ñaët nieàm tin hoaøn toaøn vaøo moät ñoái töôïng khaùc, moät ngöôøi coù uy tín chaúng haïn.

Trong thöïc teá, duø chuùng ta coù yù thöùc phaân bieät roõ raøng hay khoâng thì taát caû nhöõng tröôøng hôïp maø chuùng ta buoäc phaûi ñöa ra quyeát ñònh chaáp nhaän, ñaët nieàm tin vaøo moät söï kieän, hieän töôïng naøo ñoù trong cuoäc soáng ñeàu phaûi rôi vaøo moät trong ba tröôøng hôïp keå treân. Vaø duø muoán duø khoâng, trong raát nhieàu tröôøng hôïp chuùng ta hoaøn toaøn khoâng theå töø choái vieäc ñöa ra quyeát ñònh tin nhaän cuûa mình.

Thaät ra thì chính tröôøng hôïp thöù ba môùi laø quan troïng nhaát vaø thöôøng gaëp nhieàu nhaát trong caû ba tröôøng hôïp tin nhaän noùi treân. Haàu heát caùc tröôøng hôïp ñaët nieàm tin cuûa chuùng ta trong cuoäc soáng ñeàu laø tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp rôi vaøo tröôøng hôïp naøy. Ngay trong laõnh vöïc nghieân cöùu khoa hoïc laø laõnh vöïc khaét khe nhaát luoân ñoøi hoûi nhöõng söï kieåm chöùng tröïc tieáp thì ngöôøi ta cuõng khoâng theå traùnh khoûi ñieàu naøy. Chaúng haïn, moät nhaø khoa hoïc khi tieán haønh moät thöû nghieäm khoâng theå coù khaû naêng kieåm tra laïi taát caû caùc thieát bò ño löôøng maø oâng ta söû duïng. OÂng ta phaûi ñaët nieàm tin hoaøn toaøn vaøo uy tín nhöõng ngöôøi saûn xuaát caùc thieát bò ñoù, cho duø trong tröôøng hôïp caùc thieát bò ñoù coù sai leäch thì keát quaû thöû nghieäm cuûa oâng ta cuõng seõ sai leäch theo. Phöùc taïp hôn nöõa, oâng ta cuõng hoaøn toaøn 95

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

khoâng coù khaû naêng kieåm chöùng laïi taát caû nhöõng nguyeân lyù khoa hoïc ñaõ coù maø oâng ta döïa vaøo, chæ coù theå ñaët nieàm tin vaøo uy tín cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ kieåm chöùng caùc nguyeân lyù ñoù tröôùc ñaây maø thoâi.

Vì theá, vieäc ñoøi hoûi chæ ñaët nieàm tin theo caùch nhö trong tröôøng hôïp thöù nhaát hoaëc thöù hai khoâng thoâi xeùt cho cuøng seõ laø baát khaû thi. Coù quaù nhieàu ñieàu trong cuoäc soáng vöôït ra ngoaøi khaû naêng quan saùt tröïc tieáp hoaëc suy luaän cuûa chuùng ta, nhöng chuùng ta vaãn khoâng theå töø choái vieäc ñöa ra quyeát ñònh tin nhaän hay khoâng tin nhaän. Vì theá, chuùng ta chæ coù theå coá gaéng laøm theá naøo ñeå coù theå taêng theâm tính xaùc thöïc cuûa nhöõng ñieàu maø chuùng ta tin töôûng vaøo, cho duø ta khoâng theå tröïc tieáp kieåm chöùng hoaëc xaùc thöïc.

Moãi chuùng ta khi ñaët nieàm tin vaøo ñöùc Phaät vaø giaùo phaùp cuûa ngaøi cuõng khoâng ra ngoaøi ba tröôøng hôïp tin nhaän noùi treân. Khi ta quy y vaø thoï nhaän Naêm giôùi, ta coù theå töï mình kieåm chöùng vaø xaùc thöïc nhöõng lôïi ích cuûa söï thoï trì Naêm giôùi. Chuùng ta coù theå töï mình traûi nghieäm nhöõng lôïi ích cuûa cuoäc soáng ñuùng theo lôøi Phaät daïy, cuûa neáp soáng thieåu duïc tri tuùc hoaëc söï giaûm thieåu daàn caùc yeáu toá tham, saân, si trong cuoäc soáng haèng ngaøy...

Maët khaùc, baèng vaøo söï suy luaän cuûa mình, chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc tính hôïp lyù khi suy ngaãm nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät veà Töù dieäu ñeá, veà Thaäp nhò nhaân duyeân...

Moät phaàn trong nhöõng lôøi daïy ñoù ñöôïc chuùng ta nhaän bieát ngay trong cuoäc soáng, vaø dieãn tieán ñöôïc moâ taû trong nhöõng lôøi daïy ñoù laø hoaøn toaøn hôïp lyù, vì theá chuùng ta coù theå ñaët nieàm tin cho duø khoâng theå tröïc tieáp kieåm chöùng hoaëc xaùc thöïc taát caû... Chuùng ta caàn coù söï thöïc haønh 96

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

nhöõng giaùo phaùp ñoù qua thôøi gian, vaø chính söï thöïc haønh ñoù môùi coù theå giuùp chuùng ta cuûng coá nieàm tin vaøo giaùo phaùp. Chaúng haïn, ta coù theå tin nhaän ngay lôøi Phaät daïy veà nhöõng noãi khoå trong ñôøi soáng, vì ta tröïc tieáp caûm nhaän ñöôïc; ta coù theå tin nhaän lôøi Phaät daïy veà nguyeân nhaân cuûa khoå ñau, veà söï dieät maát cuûa khoå ñau qua söï quaùn chieáu vaø moät phaàn naøo ñoù qua söï suy dieãn hôïp lyù; nhöng chuùng ta buoäc phaûi thöïc haønh nhöõng lôøi daïy veà Baùt chaùnh ñaïo môùi coù theå nhaän bieát ñöôïc moät caùch ñuùng thaät veà lôïi ích cuûa söï tu taäp trong ñôøi soáng, vaø qua ñoù cuõng töï mình thaáy roõ ñöôïc söï daàn daàn dieät maát cuûa khoå ñau. Qua keát quaû tu taäp nhö theá, chuùng ta caøng cuûng coá hôn nöõa nieàm tin ñaõ coù tröôùc ñaây, vaø vì theá neân tuy coù moät phaàn nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät maø ta chöa ñuû söùc ñeå tröïc tieáp kieåm chöùng nhöng ta vaãn coù theå ñaët nieàm tin vaøo ñoù.

Khi choïn ñeå nieàm tin cuûa chuùng ta rôi vaøo tröôøng hôïp naøo trong ba tröôøng hôïp neâu treân, chuùng ta khoâng theå quyeát ñònh tuøy tieän maø caàn coù söï caân nhaéc thích hôïp tuøy thuoäc vaøo ñoái töôïng cuûa nieàm tin ñoù. Chaúng haïn, vôùi nhöõng söï kieän naèm trong khaû naêng kieåm tra vaø xaùc thöïc thì chuùng ta nhaát thieát phaûi thöïc hieän vieäc kieåm tra xaùc thöïc tröôùc khi ñaët nieàm tin. Chuùng ta khoâng theå chæ nghe noùi veà moät ngöôøi coù khaû naêng xaây döïng toát roài giao phoù ngay toaøn boä vieäc xaây döïng caên nhaø cuûa mình cho ngöôøi aáy. Chuùng ta caàn kieåm chöùng laïi ñeå xem ngöôøi aáy coù thaät söï coù taøi naêng hay khoâng. Chuùng ta khoâng theå quyeát ñònh tin theo moät vò thaày khi chæ vöøa nghe noùi ñeán chöù chöa thöïc söï nhaän bieát ñöôïc gì veà ñöùc ñoä vaø trí tueä cuûa vò thaày aáy... Nhöõng nieàm tin thieáu caån troïng nhö theá chính laø ñi ngöôïc laïi vôùi lôøi Phaät daïy nhö ñaõ trích daãn treân.

97

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Ngöôïc laïi, trong moät soá tröôøng hôïp khaùc chuùng ta khoâng theå ñoøi hoûi söï tröïc tieáp kieåm tra xaùc thöïc. Neáu moät baùc só ñoøi hoûi phaûi ñöôïc kieåm tra xaùc thöïc tính chính xaùc cuûa maùy ño huyeát aùp, thieát bò ño ñieän tim.v.v... tröôùc khi khaùm beänh cho beänh nhaân, haún chuùng ta phaûi cho ñoù laø moät ngöôøi gaøn dôû chöù khoâng phaûi laø thaän troïng. Trong nhöõng daây chuyeàn traùch nhieäm chung, chuùng ta buoäc phaûi tin töôûng vaøo nhöõng ngöôøi coù lieân ñôùi traùch nhieäm, neáu khoâng chuùng ta seõ khoâng theå soáng vaø laøm vieäc chung vôùi baát cöù ai! Khi baïn böôùc leân xe buyùt chaúng haïn, baïn ñang giao phoù sanh maïng cuûa mình cho ngöôøi laùi xe chöa heà quen bieát, nhöng baïn buoäc phaûi ñaët nieàm tin nôi anh ta maø khoâng theå ñoøi hoûi töï mình kieåm tra xaùc thöïc naêng löïc hay tinh thaàn traùch nhieäm cuûa anh ta...

Vaø trong moät soá tröôøng hôïp khaùc thì vieäc kieåm tra xaùc thöïc laø naèm ngoaøi khaû naêng cuûa chuùng ta. Khi ta ñeán moät thaønh phoá xa laï vaø hoûi moät ngöôøi ñang ñi treân ñöôøng phoá ñeå xin chæ daãn ñeán moät nôi naøo ñoù trong thaønh phoá, ta hoaøn toaøn khoâng theå kieåm tra ñöôïc tính xaùc thöïc cuûa söï chæ daãn maø ngöôøi aáy ñöa ra vaø chæ coù moät choïn löïa duy nhaát laø thöïc hieän theo ñoù. Tuy nhieân, söï saùng suoát ôû ñaây laø chuùng ta neân tænh giaùc khoâng ñaët söï tin caäy tuyeät ñoái trong khi thöïc hieän söï chæ daãn ñoù. Neáu coù theå, ta caàn so saùnh vôùi moät soá chæ daãn khaùc, hoaëc quan saùt kyõ nhöõng gì ta gaëp treân ñöôøng ñi ñeå bieát ñöôïc laø söï chæ daãn cuûa ngöôøi aáy coù thöïc söï hôïp lyù vaø chính xaùc hay khoâng.

Treân con ñöôøng tu taäp cuõng vaäy, chuùng ta ñeàu laø nhöõng ngöôøi chöa bieát ñöôïc veà nôi mình seõ ñeán. Vì theá, chuùng ta cuõng caàn phaûi ñaët nieàm tin vaøo con ñöôøng mình ñang ñi moät caùch saùng suoát vaø tænh giaùc. Ñöùc Phaät ñaõ thò hieän moät taám göông saùng cho chuùng ta veà tröôøng hôïp naøy. Khi 98

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

khôûi söï con ñöôøng tìm caàu giaûi thoaùt, ngaøi ñaõ ñeán vôùi caùc vò thaày ngoaïi ñaïo nhö Uaát-ñaàu-lam-phaát... vaø khoâng coù löïa choïn naøo khaùc hôn laø phaûi tu taäp theo söï chæ daãn cuûa hoï. Tuy nhieân, vôùi söï saùng suoát tænh giaùc neân khi quaùn saùt nhöõng gì ñaït ñöôïc theo caùch tu taäp cuûa hoï, ngaøi nhaän ra ñoù khoâng phaûi con ñöôøng giaûi thoaùt roát raùo. Khi ngaøi ñi theo con ñöôøng khoå haïnh cuõng vaäy. Quaùn saùt nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc, ngaøi bieát raèng ñoù khoâng phaûi laø con ñöôøng ñöa ñeán söï giaûi thoaùt sanh töû.

Nhöng ñöùc Phaät sau ñoù ñaõ phaûi töï mình tìm ra con ñöôøng chaân chaùnh, coøn chuùng ta thaät voâ cuøng may maén khi ñaõ ñöôïc ngaøi khai môû con ñöôøng aáy. Vì theá, chæ caàn xaùc thöïc ñuùng laø lôøi Phaät daïy thì chuùng ta coù theå vöõng böôùc ñi theo veà höôùng giaûi thoaùt maø khoâng sôï coù baát cöù söï laàm laïc naøo. Ñöùc tin Ñaïi thöøa laø söï tin töôûng vaøo lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät, vöôït ngoaøi khaû naêng xaùc thöïc vaø kieåm chöùng tröïc tieáp cuûa chuùng ta. Nhöng ñöùc tin ñoù luoân ñöôïc cuûng coá khi chuùng ta thöïc haønh theo lôøi Phaät daïy. Nhöõng gì chuùng ta töï mình nhaän bieát ñöôïc treân con ñöôøng tu taäp laø nhöõng yeáu toá xaùc thöïc, luoân giuùp ta vun boài ngaøy caøng vöõng chaéc ñöùc tin vaøo Tam baûo: ñöùc Phaät, Chaùnh phaùp vaø Chö taêng.

Vaán ñeà ñoái vôùi moät soá ngöôøi khoâng tin nhaän kinh ñieån Ñaïi thöøa laø hoï khoâng cho raèng ñoù laø lôøi daïy cuûa Phaät. Hoï tin raèng ñöùc Phaät chæ ñeå laïi nhöõng kinh ñieån trong heä Pāli, töùc kinh ñieån Nguyeân thuûy. Thaäm chí coøn coù moät soá ngöôøi cho raèng kinh ñieån Ñaïi thöøa chæ laø nhöõng taùc phaåm nguïy taïo cuûa ngöôøi ñôøi sau, khoâng phaûi do Phaät thuyeát daïy!

99

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Coù ít nhaát laø hai lyù do daãn ñeán söï baát tín naøy.

Tröôùc heát, nhöõng chöùng cöù cuûa caùc ngaønh khoa hoïc lieân quan hieän nay chöa xaùc nhaän ñöôïc söï ra ñôøi cuûa kinh ñieån Ñaïi thöøa töø khoaûng theá kyû thöù nhaát tröôùc Coâng nguyeân trôû veà tröôùc. Döïa vaøo ñieàu naøy, moät soá ngöôøi cho raèng kinh ñieån Ñaïi thöøa chæ môùi ñöôïc ngöôøi ñôøi sau taïo ra keå töø khoaûng 100 naêm tröôùc Coâng nguyeân maø thoâi. Nhöng neáu ta ñaët caâu hoûi raèng ai ñaõ coù ñuû khaû naêng taïo ra nhöõng kinh ñieån ñoù thì haàu nhö khoâng theå coù caâu traû lôøi.

Thöù hai, nhöõng ñieàu trình baøy trong kinh ñieån Ñaïi thöøa luoân saâu xa khoù hieåu, haøm chöùa nhieàu yeáu toá sieâu nhieân, maàu nhieäm vaø khoâng theå duøng khaû naêng suy luaän ñeå nhaän bieát nhö ña soá noäi dung trong kinh ñieån Nguyeân thuûy. Ñoái vôùi lyù do thöù nhaát, vöøa môùi nghe qua thì coù veû raát thuyeát phuïc. Vì neáu khoâng coù chöùng cöù xaùc thöïc raèng kinh ñieån Ñaïi thöøa laø do Phaät thuyeát daïy, thì chuùng ta döïa vaøo ñaâu ñeå tin vaøo nhöõng ñieàu ñöôïc noùi trong ñoù? Neáu khoâng phaûi laø do Phaät thuyeát daïy, thì vieäc ñaët nieàm tin vaøo ñoù seõ coù theå xem laø muø quaùng, thieáu suy xeùt.

Tuy nhieân, xeùt kyõ laïi vaán ñeà thì chuùng ta seõ thaáy ñaây laø moät nhaän ñònh raát voõ ñoaùn vaø hoaøn toaøn ñi ngöôïc vôùi tinh thaàn khoa hoïc. “Chöa xaùc nhaän ñöôïc” hoaøn toaøn khoâng coù nghóa laø “coù theå phuû nhaän”. Hieän naøy caùc nhaø khoa hoïc vaãn chöa xaùc nhaän ñöôïc vieäc coù söï soáng ôû beân ngoaøi khoâng gian hay khoâng, treân nhöõng haønh tinh khaùc chaúng haïn. Nhöng khoâng moät khoa hoïc gia nghieâm tuùc naøo coù theå döïa vaøo ñieàu ñoù ñeå phuû nhaän khaû naêng coù söï soáng ôû moät haønh tinh khaùc ngoaøi traùi ñaát naøy. Ngöôïc laïi, theo suy luaän khoa hoïc thì ñieàu ñoù laïi raát ñaùng tin caäy, vì 100

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

neáu ñaõ coù söï soáng treân traùi ñaát thì khoâng lyù gì laïi khoâng coù moät tröôøng hôïp töông töï thöù hai, thöù ba... trong vuõ truï meânh moâng naøy. Vì theá, ngöôøi ta vaãn khoâng ngaïi tieâu toán haøng tyû ñoâ-la cho nhöõng coâng trình nghieân cöùu vaø tìm kieám söï soáng trong khoâng gian. Ñieàu ñoù roõ raøng khoâng theå xem laø muø quaùng!

Cuõng vaäy, ngöôøi ta chöa tìm thaáy daáu veát xuaát hieän cuûa kinh ñieån Ñaïi thöøa töø theá kyû thöù nhaát tröôùc Coâng nguyeân trôû veà tröôùc, nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø tröôùc ñoù khoâng coù kinh ñieån Ñaïi thöøa. Hôn nöõa, söï toàn taïi cuûa kinh ñieån neáu khoâng ôû daïng vaên baûn maø chæ qua truyeàn khaåu thì seõ khoâng ñeå laïi baát cöù daáu veát naøo. Ñieàu naøy cuõng ñaõ töøng ñöôïc xaùc nhaän vôùi kinh ñieån Nguyeân thuûy, vì ngöôøi ta khoâng theå tìm thaáy chöùng cöù naøo veà caùc baûn kinh vaên xuaát hieän ngay sau khi ñöùc Phaät nhaäp dieät, maø sôùm nhaát cuõng laø hôn 200 naêm sau ñoù. Thaäm chí moät soá nhaø nghieân cöùu coøn cho raèng chuùng ta hoaøn toaøn chöa theå keát luaän ñöôïc kinh ñieån Nguyeân thuûy ñaõ ñöôïc ghi cheùp laïi vaøo thôøi ñieåm naøo trong khoaûng 500 naêm sau khi ñöùc Phaät nhaäp dieät. Trong A Short History of Buddhism, hoïc giaû ngöôøi Ñöùc Edward Conze vieát: “And that which we have may have been composed at any time during the first five hundred years. First of all it must be stated quite clearly that there is no objective criterion which would allow us to single out those elements in the record which go back to the Buddha Himself. Some modern European books abound in confident assertions about what the Buddha Himself has personally taught. They 101

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

are all mere guesswork. The “original gospel” is beyond our ken now. The farthest we can get back in time is the period when the community split up into separate sects.”

(Vaø nhöõng kinh ñieån maø chuùng ta hieän coù, coù theå ñaõ ñöôïc bieân soaïn vaøo baát cöù thôøi ñieåm naøo trong suoát 500 naêm cuûa thôøi kyø ñaàu. Tröôùc tieân caàn phaûi noùi roõ raèng, khoâng coù moät tieâu chuaån khaùch quan naøo cho pheùp chuùng ta choïn ra ñöôïc nhöõng phaàn naøo trong soá kinh ñieån naøy laø do chính ñöùc Phaät ñaõ noùi ra. Moät vaøi cuoán saùch hieän nay ôû chaâu AÂu ñöa ra raát nhieàu söï quaû quyeát veà nhöõng ñieàu do chính ñöùc Phaät thuyeát daïy. Nhöng ñoù chæ hoaøn toaøn laø söï suy ñoaùn maø thoâi. Kinh ñieån Nguyeân thuûy hieän giôø laø naèm ngoaøi taàm hieåu bieát cuûa chuùng ta. Thôøi gian xa xöa nhaát maø chuùng ta coù theå laàn theo daáu veát ñeå bieát ñöôïc laø thôøi kyø maø Phaät giaùo ñaõ chia taùch ra thaønh caùc boä phaùi rieâng. – Baûn Vieät dòch cuûa Nguyeãn Minh Tieán, Löôïc söû Phaät giaùo, NXB TP HCM, 2003) Nhö vaäy, veà maët chöùng cöù khoa hoïc thì ngay caû heä thoáng kinh ñieån Nguyeân thuûy cuõng bò xem laø muø môø, khoâng theå xaùc ñònh. Duø ñöôïc xaùc ñònh laø coù tröôùc kinh ñieån Ñaïi thöøa, nhöng döïa theo caùc tieâu chí cuûa khoa hoïc thì tính chaát xaùc thöïc cuûa kinh ñieån Nguyeân thuûy vaãn chöa ñaït ñöôïc. Trong khoaûng thôøi gian töø 1 ñeán 2 theá kyû sau khi ñöùc Phaät nhaäp dieät, chuùng ta chöa coù ñöôïc chöùng cöù gì chaéc chaén veà söï xuaát hieän cuûa caùc baûn kinh vaên, vì theá ngöôøi ta phaûi tin raèng giai ñoaïn naøy kinh vaên chæ ñöôïc truyeàn khaåu maø thoâi.

102

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Vaø nhö vaäy, lyù do ñöôïc ñöa ra ñeå baùc boû kinh ñieån Ñaïi thöøa cuõng coù theå ñöôïc ñöa ra ñeå phuû nhaän kinh ñieån Nguyeân thuûy. Nhöng ñieàu naøy laø khoâng theå chaáp nhaän, vì söï toàn taïi cuûa kinh vaên Phaät giaùo thaät ra khoâng caàn thieát phaûi döïa vaøo söï tin caäy hay xaùc thöïc cuûa khoa hoïc, maø noù ñöôïc döïa vaøo söï xaùc thöïc cuûa chính nhöõng ngöôøi ñaõ vaø ñang haønh trì theo nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät ñöôïc ghi cheùp trong kinh ñieån. Vì theá, neáu ñaõ tin ñöôïc raèng kinh ñieån Nguyeân thuûy laø do Phaät thuyeát daïy nhöng laïi phuû nhaän kinh ñieån Ñaïi thöøa laø khoâng phaûi do Phaät daïy thì thaät laø voâ lyù!

Lyù do thöù hai vieän daãn söï saâu xa khoù hieåu hay nhöõng yeáu toá sieâu nhieân cuûa kinh ñieån Ñaïi thöøa cuõng khoâng phaûi laø lyù do thuyeát phuïc. Nhö ñaõ noùi treân, ñieàu chuùng ta chöa hieåu khoâng coù nghóa laø khoâng theå tin ñöôïc. Ñieàu quan troïng laø sau khi khôûi söï tin vaø thöïc haønh theo moät phaàn nhöõng lôøi daïy trong kinh ñieån chuùng ta coù nhaän ñöôïc nhöõng lôïi ích lôùn lao veà tinh thaàn, veà trí tueä hay khoâng. Neáu coù, thì ñoù chính laø yeáu toá xaùc thöïc moät caùch chaéc chaén nhaát ñeå chuùng ta coù theå tieáp tuïc tin theo con ñöôøng ñaõ choïn.

Thaät ra, kinh ñieån Nguyeân thuûy cuõng khoâng phaûi laø khoâng chöùa ñöïng nhöõng yeáu toá saâu xa khoù hieåu hoaëc nhöõng söï kieän sieâu nhieân, maàu nhieäm. Nhöõng thuyeát giaûng veà thieàn quaùn trong kinh cuõng khoâng daønh cho ngöôøi bieän luaän, maø laø höôùng ñeán nhöõng Phaät töû thöïc söï haønh trì môùi coù theå thaáu hieåu ñöôïc. Nhöõng lôøi daïy veà Töù dieäu ñeá cuõng haøm chöùa nhöõng yù nghóa saâu xa maø ngöôøi nghe neáu khoâng coù söï quaùn chieáu cuõng khoâng theå naém hieåu heát ñöôïc...

103

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Veà nhöõng yeáu toá sieâu nhieân, tuy raèng trong kinh ñieån Nguyeân thuûy ít ñeà caäp ñeán hôn kinh ñieån Ñaïi thöøa nhöng cuõng khoâng phaûi laø khoâng coù. Chaúng haïn, trong Trung boä kinh, kinh soá 26 (Ariyapariyesanā sutta) coù ñoaïn: “Roài naøy caùc tyû-kheo, Phaïm thieân Sahampati, nhö moät nhaø löïc só duoãi caùnh tay ñang co, hay co caùnh tay ñang duoãi; cuõng vaäy, vò aáy bieán maát töø theá giôùi Phaïm thieân, vaø hieän ra tröôùc maët Ta.” (Baûn dòch töø Kinh taïng Pāli cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu.)

Hoaëc trong Taêng chi boä kinh, chöông 9, phaåm 3, ñoaïn 21 ghi raèng: “Naøy caùc tyû-kheo, trong ba phöông dieän ngöôøi Uttarakurukā (Baéc Cu-loâ chaâu) thuø thaéng hôn chö thieân coõi Ba möôi ba vaø loaøi ngöôøi ôû Jambudīpa (Dieâm-phuø-ñeà). Theá naøo laø ba? Khoâng coù ngaõ sôû, khoâng coù chaáp tröôùc, tuoåi thoï ñöôïc quy ñònh laø nhöõng thuø thaéng.”

(Baûn dòch töø Kinh taïng Pāli cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu.)

Ngoaøi ra, kinh ñieån Nguyeân thuûy cuõng ñeà caäp ñeán nhöõng caûnh giôùi höõu tình khaùc nhau, nhöõng coõi ñòa nguïc... Trong Tieåu boä kinh coù raát nhieàu nhöõng caâu chuyeän veà ngaï quyû, veà thieân cung... ñeàu laø nhöõng ñieàu maø caùc boä oùc duy lyù khoâng theå nhaän hieåu ñöôïc.

Vì theá, neáu coù ai ñoù cho raèng kinh ñieån Ñaïi thöøa coù quaù nhieàu yeáu toá sieâu nhieân neân khoâng theå ñaët nieàm tin, thì chæ coù theå giaûi thích raèng ngöôøi aáy hoaøn toaøn khoâng caûm nhaän ñöôïc gì veà yù nghóa cuûa söï xuaát hieän nhöõng yeáu toá 104

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

sieâu nhieân, maàu nhieäm ñoù. Vaø ñeå coù theå caûm nhaän ñöôïc thì hoï chæ coù moät caùch duy nhaát laø phaûi töï mình noã löïc laøm theo lôøi Phaät daïy ñeå cuûng coá ñöùc tin chöù khoâng theå döïa vaøo ai khaùc.

Söï xuaát hieän cuûa caùc yeáu toá sieâu nhieân trong kinh ñieån Ñaïi thöøa luoân coù nhöõng duyeân côù nhaát ñònh. Maëc duø baûn thaân ñöùc Phaät ñaït ñöôïc voâ soá nhöõng thaàn thoâng khoâng theå nghó baøn vaø caùc ñeä töû lôùn cuûa ngaøi cuõng ñeàu coù nhieàu naêng löïc sieâu nhieân khaùc nhau, nhöng ñöùc Phaät vaãn thöôøng khuyeân daïy taát caû ñeä töû cuûa ngaøi khoâng ñöôïc döïa vaøo yeáu toá thaàn thoâng trong söï tu taäp, caøng khoâng ñöôïc voâ côù söû duïng caùc naêng löïc thaàn thoâng ñoù. Vì theá, moät khi ñöùc Phaät hieån loä söï phoùng quang hay caùc hieän töôïng thaàn thoâng vi dieäu thì ñeàu coù nhöõng muïc ñích nhaát ñònh. Vaø moät trong nhöõng muïc ñích quan troïng nhaát chính laø ñeå giuùp laøm sanh khôûi ñöùc tin Ñaïi thöøa trong thính chuùng.

Trong raát nhieàu kinh ñieån Ñaïi thöøa, chuùng ta thöôøng xuyeân nhaän ra ñieàu naøy. Chaúng haïn, trong kinh A-di-ñaø, khi Phaät thuyeát giaûng veà vieäc nieäm Phaät seõ ñöôïc vaõng sanh veà theá giôùi Cöïc Laïc ôû phöông taây cuûa ñöùc Phaät A-diñaø thì möôøi phöông chö Phaät ñeàu hieän töôùng löôõi roäng daøi ñeå taùn thaùn. Hoaëc trong kinh Duy-ma-caät, ngay trong phaåm kinh ñaàu tieân khi chaøng Baûo Tích cuøng 500 thanh nieân con nhaø tröôûng giaû khaùc mang nhöõng caùi loïng baùu ñeán daâng leân cuùng döôøng Phaät thì: “Oai thaàn cuûa Phaät khieán cho caùc loïng baùu hôïp thaønh moät caùi loïng duy nhaát, che truøm caû theá giôùi tam thieân ñaïi thieân. Troïn töôùng roäng daøi cuûa theá giôùi naøy ñeàu hieän ñuû trong caùi loïng aáy. Laïi nöõa, 105

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

caùc nuùi Tu-di, Tuyeát sôn, Muïc-chaân-laân-ñaø, Ma-ha Muïc-chaân-laân-ñaø, Höông sôn, Haéc sôn, Thieát vi, Ñaïi thieát vi, cuøng vôùi bieån caû, soâng caùi, soâng con, raïch, suoái, nguoàn, cuøng maët trôøi, maët traêng, caùc tinh tuù, thieân cung, long cung, cung ñieän cuûa caùc toân thaàn thuoäc theá giôùi tam thieân ñaïi thieân naøy thaûy ñeàu hieän ra trong loïng baùu aáy... ”1 Nhöõng söï hieån loä thaàn bieán nhö vaäy ñeàu nhaèm laøm sanh khôûi ñöùc tin kieân coá cho thính chuùng tröôùc khi ñöùc Phaät saép thuyeát giaûng nhöõng ñieàu thuoäc veà “nan tín chi phaùp”, töùc laø nhöõng phaùp raát saâu xa, maàu nhieäm, raát khoù laõnh hoäi vaø tin nhaän. Chính söï trôï löïc naøy seõ giuùp cho thính chuùng coù theâm khaû naêng tieáp nhaän nhöõng ñieàu Phaät thuyeát daïy.

Trong kinh Ñaïi thöøa Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy cuõng vaäy, phaåm kinh ñaàu tieân cuõng moâ taû raát nhieàu söï kieän nhieäm maàu vi dieäu. Ngay töø phaàn môû ñaàu kinh, ñöùc Phaät ñaõ thò hieän phaùt ra aâm thanh vi dieäu vaø phoùng haøo quang nhieäm maàu vôùi phaïm vi lan toûa khaép cuøng trong möôøi phöông theá giôùi, ñeán vôùi taát caû muoân loaøi chuùng sanh. AÂm thanh vaø aùnh saùng do ñöùc Phaät phaùt ra coù naêng löïc kyø dieäu laø khieán cho taát caû chuùng sanh ñeàu tuøy theo ngoân ngöõ cuûa mình maø hieåu ñöôïc thoâng ñieäp Nieát-baøn cuoái cuøng cuûa ñöùc Theá Toân, nhaän ñöôïc lôïi ích lôùn lao töø aâm thanh vaø aùnh saùng ñoù, ñoàng thôøi cuõng ñau buoàn khoå naõo khi bieát raèng ñaáng Töø phuï cuûa hoï saép vónh vieãn ra ñi. Roài kinh vaên tuaàn töï moâ taû caùc thaønh phaàn chuùng sanh khaùc nhau luõ 1

Duy-ma-caät sôû thuyeát kinh, phaåm Coõi Phaät, baûn Vieät dòch cuûa Ñoaøn Trung Coøn vaø Nguyeãn Minh Tieán, NXB Toân giaùo.

106

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

löôït keùo nhau quy tuï veà röøng Sa-la nôi Phaät nhaäp Nieátbaøn; töø tröôùc heát laø chö ñaïi tyø-kheo vaây quanh ñöùc Phaät, cho ñeán caùc loaøi chuùng sanh khaùc töø ñòa nguïc leân ñeán caùc coõi trôøi, cuoái cuøng laø caùc vò Boà Taùt töø khaép caùc coõi Phaät trong möôøi phöông theá giôùi ñeàu tuï hoïp veà, caû thaûy coù ñeán 52 hoäi chuùng thuoäc caùc thaønh phaàn vaø chuûng loaïi khaùc nhau. Xuaát phaùt töø noäi dung naøy trong kinh maø caùc baûn luaän giaûi thöôøng duøng thuaät ngöõ “nguõ thaäp nhò chuùng” ñeå chæ chung taát caû caùc loaøi chuùng sinh. Ñaây laø soá hoäi chuùng ñoâng ñaûo nhaát trong suoát cuoäc ñôøi hoaèng hoùa cuûa ñöùc Phaät, bao goàm taát caû caùc loaøi chuùng sinh khaùc nhau, vôùi caên cô vaø nghieäp quaû khaùc nhau, khoâng gioáng nhö ña soá caùc Phaùp hoäi khaùc thöôøng chæ daønh cho moät soá thaønh phaàn thích hôïp nhaát ñònh.

Nhieäm maàu hôn nöõa, ngay caû caùc loaøi chuùng sanh voán chaát chöùa nhieàu nghieäp aùc nhö raén reát ñoäc haïi cho ñeán caùc loaøi quyû döõ hung aùc, loaøi a-tu-la nhieàu saân haän... vaøo luùc naøy cuõng ñeàu phaùt khôûi loøng töø yeâu thöông laãn nhau.

“Caùc chuùng sanh trong coõi tam thieân ñaïi thieân theá giôùi cuõng ñeàu sinh loøng töø ñoái vôùi nhau nhö theá, chæ tröø nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà.” Thaäm chí caû Ma vöông Ba-tuaàn cuõng phaùt khôûi taâm laønh: “Luùc aáy, Ma vöông Ba-tuaàn ôû Duïc giôùi cuøng vôùi quyeán thuoäc, caùc theå nöõ coõi trôøi vaø voâ soá chuùng ma ñeán môû cöûa ñòa nguïc, boá thí nöôùc thanh tònh, nhaân ñoù baûo raèng: ‘Nay caùc ngöôøi khoâng theå laøm ñöôïc ñieàu gì caû, chæ neân chuyeân taâm nieäm töôûng ñöùc Nhö Lai, ÖÙng cuùng, Chaùnh bieán tri... tuøy taâm hoan 107

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

hyû chuaån bò caùc thöùc cuùng döôøng laàn cuoái cuøng.

Nhôø ñoù, caùc ngöôøi seõ ñöôïc söï an vui laâu daøi.’ “... Luùc aáy, ma Ba-tuaàn deïp boû heát ñao kieám vaø voâ soá caùc moùn khoå ñoäc ôû ñòa nguïc; löûa ñang chaùy buøng raát maïnh boãng bò möa lôùn laøm cho taét haún. Nhôø oai thaàn cuûa Phaät, Ma vöông laïi phaùt taâm raèng: ‘Xin cho quyeán thuoäc cuûa ta ñeàu boû heát ñao kieám, cung noû, aùo giaùp, tröôïng, xaø maâu, giaùo soùc, caâu moùc daøi, chuøy saét, rìu, buùa, voøng ñaùnh, daây troùi...” (trang 122, Taäp 1) Taát caû nhöõng söï nhieäm maàu vi dieäu ñöôïc hieån baøy ôû ñaây ñeàu coù chung moät taùc duïng laø laøm sanh khôûi vaø cuûng coá ñöùc tin trong loøng ngöôøi. Vaø ñöùc tin kieân coá laø yeáu toá quyeát ñònh quan troïng nhaát trong vieäc tieáp nhaän baát cöù kinh ñieån Ñaïi thöøa naøo. Ñöùc tin ñoù khoâng chæ coù taùc duïng giuùp ngöôøi ñoïc kinh tin nhaän ñöôïc nhöõng yù nghóa saâu xa uyeân aùo haøm chöùa trong kinh, maø coøn laø söùc maïnh khoân löôøng giuùp ngöôøi tu taäp coù theå daán böôùc khoâng thoái chuyeån treân con ñöôøng höôùng ñeán giaûi thoaùt. Ñöùc tin Ñaïi thöøa laø moät nieàm tin vöôït ngoaøi moïi naêng löïc suy luaän vaø ñieàu kieän. Khi chuùng ta sanh khôûi loøng tin ñoái vôùi moät ñoái töôïng naøo ñoù, ta thöôøng söû duïng toái ña khaû naêng suy luaän cuûa mình ñeå ñaùnh giaù, phaân tích vaø phaùn xeùt ñoái töôïng, vaø chæ khi thaáy raèng ñoái töôïng aáy thoûa maõn moät soá ñieàu kieän, tieâu chí nhaát ñònh naøo ñoù thì ta môùi ñaët nieàm tin vaøo ñoái töôïng. Do söï sanh khôûi theo caùch naøy, moät khi khaû naêng suy luaän cuûa ta phaùt trieån hoaëc thay ñoåi, ta seõ thaáy raèng ñoái töôïng ñoù khoâng coøn thoûa maõn caùc ñieàu kieän, tieâu chí tröôùc ñaây, vaø khi ñoù ta seõ khoâng coøn tin 108

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

töôûng vaøo ñoái töôïng ñoù nöõa. Loøng tin cuûa caùc ñeä töû ngoaïi ñaïo ñöôïc moâ taû trong kinh naøy laø nhöõng ví duï ñieån hình.

Sau khi nghe ñöùc Phaät thuyeát phaùp, naêng löïc nhaän thöùc vaø suy luaän cuûa hoï phaùt trieån khaùc xöa, vaø hoï nhaän thaáy caùc vò thaày tröôùc ñaây cuûa hoï khoâng coøn ñaùng tin caäy nöõa.

Maët khaùc, loøng tin sanh khôûi theo caùch naøy luoân coù giôùi haïn cuûa noù. Khi coù loøng tin vaøo moät vò thaày, chuùng ta seõ vaâng theo lôøi daïy cuûa vò thaày aáy, nhöng söï vaâng theo naøy laø coù giôùi haïn. Chaúng haïn, neáu phaûi löïa choïn giöõa söï vaâng lôøi thaày vaø moät söï ñe doïa, moät noãi sôï haõi naøo ñoù, chuùng ta seõ deã daøng nhaän ra ñöôïc giôùi haïn cuoái cuøng cuûa loøng tin loaïi naøy. Khi moái ñe doïa hoaëc noãi sôï haõi ngaøy caøng gia taêng, ñeán moät luùc naøo ñoù chuùng ta seõ buoâng boû nieàm tin ñang coù, vì noãi sôï cuûa ta ñaõ vöôït qua giôùi haïn cuûa loøng tin.

Loøng tin theo caùch ñoù khoâng phaûi laø ñöùc tin Ñaïi thöøa.

Kinh Duy-ma-caät daïy raèng: “Töø choã khôûi laøm aét ñöôïc loøng saâu vöõng.”1 Loøng saâu vöõng ôû ñaây chính laø loøng tin saâu vöõng, laø ñöùc tin Ñaïi thöøa. Khi chuùng ta laàn ñaàu tieân ñeán chuøa quy y Tam baûo, chuùng ta thöôøng khoù coù ñöôïc loøng tin saâu vöõng naøy, maø caàn phaûi coù söï “khôûi laøm” môùi ñaït ñöôïc.

Khôûi laøm ôû ñaây coù nghóa laø laøm theo lôøi Phaät daïy, chaúng haïn nhö thoï trì Naêm giôùi, aên chay, ñieàu phuïc taâm yù, thöïc haønh caùc phaùp tu taäp.v.v... Khoâng coù söï khôûi laøm naøy, cho duø chuùng ta coù ñeán chuøa laïy Phaät bao laâu ñi nöõa, chuùng ta cuõng chæ coù moät loøng tin caïn côït nhö ñaõ noùi treân chöù khoâng theå coù ñöôïc loøng tin saâu vöõng. Hôn theá nöõa, söï “khôûi laøm” cuûa chuùng ta cuõng caàn coù thôøi gian môùi mang ñeán keát quaû vun boài ñöùc tin chöù khoâng theå laø chuyeän trong moät sôùm moät chieàu.

1

Nguyeân vaên: “Tuøy kyø phaùt haønh taéc ñaéc thaâm taâm.” (隨其發行則得深心。) Duy-ma-caät sôû thuyeát kinh, phaåm thöù nhaát, Coõi Phaät, baûn Vieät dòch vaø chuù giaûi cuûa Ñoaøn Trung Coøn vaø Nguyeãn Minh Tieán, NXB Toân giaùo, 2004, trang 52.

109

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Raát nhieàu ngöôøi tuy vaãn ñöôïc xeáp vaøo haøng Phaät töû, laø ngöôøi tin Phaät, nhöng thaät ra töï mình chöa heà coù ñöôïc loøng tin saâu vöõng, chæ ñôn giaûn laø vì hoï chöa coù söï khôûi laøm. Hoï nhö ngöôøi chæ ñeán beân ngoaøi caùnh cöûa Phaät phaùp chöù chöa böôùc vaøo trong. Vaø vì theá, hoï khoâng theå sanh khôûi ñöùc tin Ñaïi thöøa.

Trong kinh naøy, ñöùc Phaät cuõng coù khi hieån loä naêng löïc thaàn thoâng nhaèm giuùp nhöõng ñoái töôïng ñaëc bieät naøo ñoù sanh khôûi ñöùc tin ñoái vôùi Chaùnh phaùp, nhö trong ñoaïn kinh vaên sau ñaây keå laïi vieäc ñöùc Phaät thu phuïc ba anh em oâng Ca-dieáp: “Ca-dieáp noùi: ‘Coà-ñaøm! Toâi khoâng coù yù gì khaùc, cuõng raát yeâu meán ngaøi. Chæ coù ñieàu laø nôi toâi ôû ñaây coù moät con roàng ñoäc, taùnh raát hung baïo, e noù seõ laøm haïi ngaøi.’

“Ta ñaùp: ‘Ca-dieáp! Trong taát caû caùc thöù ñoäc khoâng gì hôn Ba ñoäc! Ta nay ñaõ döùt tröø [Ba ñoäc aáy] roài, caùc thöù ñoäc cuûa theá gian ta khoâng heà sôï.’

“Ca-dieáp noùi: ‘Neáu ngaøi khoâng sôï thì toát laém, xin môøi ôû laïi.’

“Thieän nam töû! Luùc baáy giôø, vì muoán hoùa ñoä Cadieáp neân ta hieän ra möôøi taùm caùch bieán hoùa nhö trong kinh [A-haøm] coù noùi. Khi aáy, Ca-dieáp cuøng vôùi naêm traêm ngöôøi ñoàng boïn ñöôïc thaáy, nghe nhö vaäy roài, lieàn chöùng quaû A-la-haùn.” (trang 514, tập V) Theo kinh vaên thì oâng Ca-dieáp luùc ñoù laø moät baäc thaày lôùn daãn daét veà taâm linh cho raát nhieàu ngöôøi trong khaép nöôùc Ma-giaø-ñaø, ñöôïc söï kính phuïc cuûa chính quoác vöông 110

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Taàn-baø-sa-la vaø raát ñoâng daân chuùng. Tröïc tieáp tu taäp döôùi söï daãn daét cuûa oâng coù ñeán 500 ngöôøi ñeä töû vaø vaøo luùc ñoù oâng ñaõ giaø ñeán 120 tuoåi. Coù leõ chính vì theá neân ñöùc Phaät môùi choïn caùch hieån loä thaàn thoâng ñeå giuùp oâng sanh khôûi ñöùc tin moät caùch maïnh meõ vaø coù theå sôùm tieáp nhaän Chaùnh phaùp. Nhôø ñoù oâng naøy môùi ñöôïc nhanh choùng chöùng quaû A-la-haùn vaø daãn theo caû 500 ngöôøi ñeä töû cuûa mình veà quy y Tam baûo.1 Nhö ñaõ noùi, ñöùc tin Ñaïi thöøa laø moät nieàm tin vöôït ngoaøi

moïi naêng löïc suy luaän vaø ñieàu kieän, nhöng ñieàu ñoù khoâng ñoàng nghóa vôùi söï tin nhaän muø quaùng voâ caên cöù. Chaúng haïn, chuùng ta khoâng theå döïa vaøo söï suy luaän ñeå bieát heát veà nhöõng lôïi ích cuûa söï thoï trì Naêm giôùi, nhöng chuùng ta 1

Chuùng toâi raát ngaïc nhieân khi ñoïc thaáy caâu chuyeän ñöùc Phaät hoùa ñoä oâng Ca-dieáp (Kassapa) ñöôïc keå laïi hoaøn toaøn khaùc bieät vaø theâm vaøo raát nhieàu tình tieát “thuù vò, loâi cuoán vaø hôïp lyù” hôn döôùi maét nhöõng ngöôøi khoâng tin kinh ñieån Ñaïi thöøa, nhöng khoâng bieát laø taùc giaû ñaõ döïa vaøo ñaâu. (Xem taïi http://www.thuvienhoasen. org/duongxuamaytrang-06.htm) Sau ñoù chuùng toâi ñoïc thaáy nhöõng lôøi töï traàn cuûa taùc giaû nhö sau: “Coù nhöõng ñoaïn toâi cho laø khoù vieát, nhö ñoaïn Buït ñoä ba anh em oâng Ca Dieáp.

Taøi lieäu thöôøng noùi laø Buït ñoä ba anh em ñoù nhôø thaàn thoâng cuûa Ngaøi nhöng khi vieát thì toâi ñaõ khoâng ñeå cho Buït duøng thaàn thoâng maø cöù ñeå Buït söû duïng töø bi vaø trí tueä cuûa Ngaøi ñeå ñoä ba oâng aáy.” (Xem taïi http://www.thuvienhoasen.org/ duongxuamaytrang-00.htm) Trong lôøi töï traàn naøy coù maáy ñieåm chuùng toâi khoâng taùn ñoàng. Thöù nhaát, laø ngöôøi Phaät töû neân chuùng toâi khoâng xem kinh ñieån cuûa Phaät laø moät daïng “taøi lieäu”.

Caùch duøng töø naøy coù theå hoaøn toaøn chính xaùc ñoái vôùi caùc nhaø nghieân cöùu, caùc hoïc giaû, nhöng ñoái vôùi taát caû Phaät töû thì khoâng ai tu taäp theo “taøi lieäu”, maø chæ tu taäp theo kinh ñieån, laø nhöõng vaên baûn ghi cheùp lôøi Phaät daïy. Caâu chuyeän naøy ñöôïc chính thöùc ghi laïi trong kinh ñieån nhö treân neân khoâng theå noùi laø theo “taøi lieäu”. Thöù hai, taùc giaû “khoâng ñeå cho Buït duøng thaàn thoâng” laø moät söï laïm quyeàn cuûa ngöôøi caàm buùt. Taùc giaû coù theå saùng taïo moät nhaân vaät XYZ naøo ñoù vaø tha hoà “ñeå cho” hoaëc “khoâng ñeå cho” nhaân vaät aáy thöïc hieän moät söï vieäc; nhöng ñöùc Phaät laø moät nhaân vaät lòch söû, hôn theá nöõa laø moät baäc thaày ñöôïc taát caû Phaät töû toân kính noi theo trong söï tu taäp thì khoâng ai coù quyeàn hö caáu nhöõng söï vieäc lieân quan ñeán ngaøi. Ngay khi vieát veà nhöõng nhaân vaät lòch söû theá tuïc nhö Traàn Höng Ñaïo, Nguyeãn Hueä.v.v... cuõng chöa thaáy ai daùm tuøy tieän hö caáu haønh vi cuûa caùc nhaân vaät naøy theo yù rieâng cuûa mình, huoáng chi laø vieát veà ñöùc Phaät?

111

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

thöïc söï coù nhaän bieát ñöôïc nhöõng lôïi ích ñoù ngay töø khi baét ñaàu haønh trì; vaø trong suoát quaù trình giöõ giôùi, nhöõng lôïi ích ñoù seõ theo thôøi gian maø ngaøy caøng lôùn leân. Vaø maëc duø chuùng ta bieát roõ ñöôïc nhöõng lôïi ích cuûa vieäc thoï trì Naêm giôùi ñang ngaøy caøng lôùn leân, nhöng chuùng ta vaãn khoâng theå döïa vaøo söï suy luaän ñeå bieát ñöôïc giôùi haïn cuûa nhöõng lôïi ích ñoù, ñôn giaûn chæ laø vì chuùng khoâng coù giôùi haïn.1 Vaø vì lôïi ích cuûa söï trì giôùi laø voâ haïn, laø khoâng theå nghó baøn, neân nieàm tin saâu vöõng cuûa ngöôøi trì giôùi cuõng seõ do ñoù maø ngaøy caøng kieân coá, khoâng theå nghó baøn. Chæ khi coù ñöôïc moät ñöùc tin saâu vöõng, ngöôøi trì giôùi môùi coù theå ñaït ñöôïc söï phaùt nguyeän nhö trong kinh vaên moâ taû: “Thaø [toâi] ñem thaân naøy lao vaøo haàm saâu löûa döõ chöù quyeát khoâng bao giôø huûy phaïm caùc giôùi caám maø chö Phaät thôøi quaù khöù, vò lai vaø hieän taïi ñaõ cheá ñònh...” (trang 512, Taäp 2) Kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy haún nhieân khoâng phaûi loaïi kinh vaên daønh cho ngöôøi môùi laàn ñaàu tieân tieáp xuùc vôùi ñaïo Phaät. Ngay boái caûnh ra ñôøi cuûa kinh cuõng ñaõ noùi leân ñieàu ñoù: Ñöùc Phaät chæ thuyeát giaûng kinh naøy vaøo thôøi ñieåm cuoái cuøng, sau khi ñaõ traûi qua söï giaûng thuyeát taát caû caùc phaùp moân phöông tieän quyeàn thöøa. Vì theá, ngöôøi ñoïc kinh naøy ñöôïc maëc nhieân thöøa nhaän laø ñaõ coù moät nieàm tin caên baûn vaøo Tam baûo, ñaõ coù moät soá hieåu bieát vaø haønh trì nhaát ñònh trong Phaät phaùp. Neáu moät ngöôøi ñoïc hoaøn toaøn khoâng coù nhöõng ñieàu kieän toái thieåu nhö theá, taát nhieân seõ raát deã caûm thaáy xa laï vôùi kinh vaên vaø khoâng theå 1

Xem theâm baøi vieát: Uy löïc cuûa quy giôùi (Nguyeân Minh) taïi: http://www. thuvienhoasen.org/uyluccuagioi-nguyenminh.htm)

112

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

sanh khôûi ñöùc tin khi ñoïc kinh. Đoái vôùi nhöõng ngöôøi naøy thì ñieàu toát nhaát laø haõy “khôûi laøm” moät thôøi gian roài môùi coù theå tieáp nhaän ñöôïc kinh naøy.

Ngöôïc laïi, neáu ñaõ coù ñöôïc moät neàn taûng nhaát ñònh veà Phaät phaùp thì vôùi nhöõng moâ taû ngay töø quyeån ñaàu tieân cuûa kinh naøy ta seõ deã daøng sanh khôûi ñöùc tin Ñaïi thöøa voâ cuøng maïnh meõ. Chuùng ta seõ caûm nhaän ñöôïc raèng giaùo phaùp maø ñöùc Phaät saép thuyeát daïy trong kinh naøy chaéc chaén seõ laø saâu xa uyeân aùo khoâng theå nghó baøn vaø seõ mang ñeán lôïi ích voâ löôïng voâ bieân cho taát caû chuùng sanh ñôøi sau. Ñieàu ñaëc bieät laø noäi dung khôûi tín naøy seõ coøn ñöôïc laëp laïi raát nhieàu laàn trong nhöõng phaåm kinh veà sau. Vaø moãi laàn nhö vaäy kinh vaên ñeàu mang laïi cho ngöôøi ñoïc nhöõng nguoàn caûm höùng maïnh meõ, nieàm tin töôûng maõnh lieät cuõng nhö yù chí tu taäp caøng theâm kieân coá. Khi caûm nhaän ñöôïc söï sanh khôûi ñöùc tin qua nhöõng phaàn kinh vaên töông töï nhö theá naøy, chuùng ta seõ coù ñöôïc moät ñieàu kieän cô baûn raát quan troïng ñeå tieáp tuïc nhaän hieåu nhöõng phaàn noäi dung khaùc trong kinh naøy.

2. NHÖ LAI THÖÔØNG TRUÏ

N

oäi dung thöù hai chuùng toâi muoán ñeà caäp ñeán ôû ñaây laø söï thöôøng truï khoâng thay ñoåi cuûa theå taùnh Nhö Lai. Töø tröôùc, ñöùc Phaät ñaõ daïy raèng taát caû caùc phaùp ñeàu voâ thöôøng, khoâng coù gì laø thöôøng toàn baát bieán. Trong kinh naøy, laàn ñaàu tieân ñöùc Phaät khai thò nhöõng yù nghóa roát raùo khaùc bieät hôn: “... Naøy chö tyø-kheo! Chôù neân tu taäp nhöõng pheùp quaùn töôûng voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh theo 113

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

caùch nhö vaäy maø cho laø nghóa chaân thaät, khaùc naøo nhöõng ngöôøi kia hoát laáy gaïch, ñaù, coû, caây, caùt, soûi... maø cho laø baûo chaâu!

“Caùc oâng neân kheùo hoïc phöông tieän. Baát kyø luùc naøo vaø ôû ñaâu cuõng thöôøng tu nhöõng phaùp quaùn töôûng thöôøng, laïc, ngaõ, tònh. Laïi neân bieát raèng, boán pheùp quaùn töôûng voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh maø caùc oâng ñaõ tu taäp tröôùc kia ñeàu laø ñieân ñaûo caû. Muoán tu caùc phaùp quaùn töôûng cho ñuùng leõ chaân thaät, phaûi nhö ngöôøi coù trí kia, bieát duøng pheùp kheùo leùo ñeå laáy haït baûo chaâu ra khoûi nöôùc. AÁy laø caùc phaùp quaùn töôûng thöôøng, laïc, ngaõ, tònh...” (trang 254-255, Taäp I) Söï thaät ñaây khoâng phaûi laø söï phuû nhaän giaùo phaùp voâ thöôøng, khoå... maø Phaät ñaõ daïy tröôùc ñoù, nhöng laø môû baøy moät phaàn giaùo phaùp sieâu vieät hôn, roát raùo hôn. Ñoù laø caûnh giôùi giaûi thoaùt cuøng toät cuûa Nhö Lai. Caûnh giôùi giaûi thoaùt naøy sieâu vieät moïi söï bieán hoaïi voâ thöôøng, döùt saïch moïi nguyeân nhaân sanh khôûi cuûa khoå ñau, laø ñaïi ngaõ chaân thaät, khoâng coù baát cöù söï nhieãm oâ naøo. Vì theá, caûnh giôùi giaûi thoaùt roát raùo naøy laø thöôøng toàn baát bieán, vöôït ngoaøi giôùi haïn cuûa khoâng gian vaø thôøi gian, khoâng coøn naèm trong phaïm truø cuûa caùc khaùi nieäm thöôøng hay voâ thöôøng... nhöng chæ vì ñoái ñaõi vôùi phaùp theá gian neân phaûi noùi raèng caûnh giôùi aáy laø thöôøng, laïc, ngaõ, tònh.

Duøng khaùi nieäm ngoân ngöõ ñeå moâ taû veà moät caûnh giôùi vöôït ngoaøi moïi khaùi nieäm ngoân ngöõ laø ñieàu hoaøn toaøn khoâng deã daøng ñoái vôùi caû ngöôøi thuyeát giaûng laãn ngöôøi tieáp nhaän. Vì theá, trong kinh naøy seõ coøn tieáp tuïc laëp laïi 114

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

caùc phaàn thuyeát giaûng veà noäi dung naøy vôùi raát nhieàu ví duï ñöôïc ñöa ra ñeå so saùnh laøm roõ, cuøng vôùi nhöõng caùch giaûng giaûi khaùc nhau, nhöng töïu trung ñeàu nhaèm daãn daét ngöôøi ñoïc ñeán vôùi moät nhaän thöùc töông ñoái vaø ñaët nieàm tin cuõng nhö nhaän hieåu ñöôïc veà moät caûnh giôùi giaûi thoaùt roát raùo, veà theå taùnh Nhö Lai thöôøng truï.

Sôû dó chuùng toâi cho raèng ñaây laø moät “nhaän thöùc töông ñoái” vì thaät ra taát caû chuùng ta ñeàu khoâng theå nhaän thöùc ñöôïc ñaày ñuû veà caûnh giôùi giaûi thoaùt cuûa Nhö Lai. Caûnh giôùi ñoù thuoäc veà söï nhaän bieát cuûa chö Phaät, cho ñeán haøng thaùnh quaû Thanh vaên, Boà Taùt Thaäp ñòa coøn khoâng theå nhaän bieát roõ, huoáng hoà ngöôøi tu taäp coøn naèm ôû ñòa vò phaøm phu? Tuy nhieân, neáu khoâng coù moät nhaän thöùc töông ñoái vaø tin nhaän raèng thaät coù moät caûnh giôùi giaûi thoaùt nhö theá thì döïa vaøo ñaâu ñeå phaùt taâm Boà-ñeà? Do ñoù maø ñöùc Phaät môùi nhoïc coâng thuyeát giaûng baèng moïi caùch ñeå giuùp chuùng ta sanh khôûi ñöùc tin, roài töø choã sanh khôûi ñöùc tin môùi coù theå phaùt taâm tu taäp haønh trì, höôùng ñeán giaûi thoaùt. Vì vaäy, ñoái vôùi chö Phaät ñaõ ñaït ñöôïc giaûi thoaùt roát raùo thì caûnh giôùi Nhö Lai laø khoâng caàn moâ taû, coøn ñoái vôùi chuùng sanh phaøm phu thì söï moâ taû thuyeát giaûng ñoù chæ laø phöông tieän gôïi môû, giuùp ngöôøi tu taäp coù ñöôïc moät nhaän thöùc töông ñoái ñeå sanh khôûi ñöùc tin maø thoâi.

Trong boái caûnh ñöùc Phaät saép thò hieän nhaäp Nieát-baøn hoaïi dieät saéc thaân vaø ñaïi chuùng thaûy ñeàu buoàn ñau than khoùc, neáu Phaät khoâng khai thò nhöõng yù nghóa roát raùo chaân thaät veà theå taùnh Nhö Lai thöôøng truï thì trong ñaïi chuùng aét khoâng traùnh khoûi coù nhöõng ngöôøi khôûi sanh nghi tình: “Ñöùc Phaät ñaõ thaønh töïu quaû vò Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc maø coøn khoâng traùnh khoûi söï voâ thöôøng hoaïi 115

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

dieät, huoáng chi chuùng ta ñaây thì tu taäp ñeå laøm gì?” Vì theá maø ngay sau noäi dung khôûi tín kinh vaên ñaõ ñeà caäp ngay ñeán noäi dung naøy.

Chuùng ta ñeàu bieát, ñöùc Phaät ra ñôøi trong moät hoaøn caûnh xaõ hoäi voâ cuøng phöùc taïp vôùi raát nhieàu caùc luaän thuyeát khaùc nhau, daãn daét con ngöôøi ñi theo ñuû moïi höôùng nhöng khoâng coù höôùng ñi naøo laø thöïc söï daãn ñeán söï giaûi thoaùt.

Con ngöôøi ñaém chìm trong naêm moùn duïc laïc, si meâ taïo ñuû moïi nghieäp aùc, chòu ñöïng taát caû nhöõng noãi khoå ñau vaø phieàn naõo trong ñôøi soáng maø khoâng heà bieát ñeán nguyeân nhaân sanh khôûi cuûa ñau khoå. Sau khi thaønh töïu Chaùnh giaùc ñöùc Phaät ñaõ chöùng ñaéc Tuùc maïng minh, Thieân nhaõn minh vaø Laäu taän minh. Nhôø ñoù, ngaøi nhôù laïi taát caû nhöõng kieáp soáng tröôùc ñaây cuûa chính mình cho ñeán cuûa taát caû chuùng sanh. Ngaøi thaáu roõ ñöôïc nhaân quaû vaø nghieäp baùo cuûa chuùng sanh, bieát ñöôïc nhöõng haønh vi nhö theá naøo seõ daãn ñeán nhöõng keát quaû nhö theá naøo... Do chaùnh kieán ñoù, ngaøi thaáy roõ ñöôïc raèng moãi chuùng sanh ñeàu coù theå töï quyeát ñònh töông lai cuûa chính mình baèng söï kieåm soaùt taâm yù vaø nhöõng haønh vi taïo nghieäp. Trong Trung boä kinh, kinh soá 71 Tevijjavacchagotta Sutta, ñöùc Phaät noùi veà Tuùc maïng minh nhö sau: “Ta nhôù ñeán nhieàu ñôøi soáng quaù khöù, nhö moät ñôøi, hai ñôøi, ba ñôøi, boán ñôøi, naêm ñôøi, hai möôi ñôøi, boán möôi ñôøi, naêm möôi ñôøi, moät traêm ñôøi, moät ngaøn ñôøi, moät traêm ngaøn ñôøi, nhieàu hoaïi kieáp, nhieàu thaønh kieáp... Ta nhôù raèng: ‘Taïi choã kia, ta coù teân nhö theá naøy, doøng hoï nhö theá naøy, giai caáp nhö theá naøy, aên uoáng nhö theá naøy, thoï khoå laïc nhö theá naøy, tuoåi thoï ñeán möùc nhö theá naøy. Sau khi cheát 116

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

taïi choã kia, ta ñöôïc sanh ra taïi choã noï. Taïi choã aáy, ta coù teân nhö theá naøy, doøng hoï nhö theá naøy, giai caáp nhö theá naøy, aên uoáng nhö theá naøy, thoï khoå laïc nhö theá naøy, tuoåi thoï ñeán möùc nhö theá naøy. Sau khi cheát taïi choã noï, ta ñöôïc sanh ra ôû ñaây...’ Nhö vaäy Ta seõ nhôù ñeán nhöõng ñôøi soáng quaù khöù, cuøng vôùi caùc neùt ñaïi cöông vaø caùc chi tieát.”

(Baûn dòch töø Kinh taïng Pāli cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu.)

Vaø cuõng trong baûn kinh noùi treân, ñöùc Phaät noùi veà Thieân nhaõn minh nhö sau: “Ta thaáy söï soáng cheát cuûa chuùng sanh, ngöôøi haï lieät keû cao sang, ngöôøi ñeïp ñeõ keû thoâ xaáu, ngöôøi may maén keû baát haïnh ñeàu do haïnh nghieäp cuûa hoï. Ta nghó raèng: ‘Thaät söï nhöõng chuùng sanh naøy thaønh töïu nhöõng aùc haïnh veà thaân, thaønh töïu nhöõng aùc haïnh veà lôøi noùi, thaønh töïu nhöõng aùc haïnh veà yù, phæ baùng caùc baäc thaùnh, theo taø kieán, taïo caùc nghieäp theo taø kieán. Nhöõng ngöôøi naøy, sau khi thaân hoaïi maïng chung, phaûi sanh vaøo coõi döõ, aùc thuù, ñoïa xöù, ñòa nguïc. Coøn nhöõng chuùng sanh naøy thaønh töïu nhöõng thieän haïnh veà thaân, thaønh töïu nhöõng thieän haïnh veà lôøi noùi, thaønh töïu nhöõng thieän haïnh veà yù, khoâng phæ baùng caùc baäc thaùnh, theo chaùnh kieán, taïo caùc nghieäp theo chaùnh kieán, nhöõng ngöôøi naøy, sau khi thaân hoaïi maïng chung, ñöôïc sanh leân caùc thieän thuù, thieân giôùi, treân ñôøi naøy.”

(Baûn dòch töø Kinh taïng Pāli cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu.)

117

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Ngoaøi ra, sau khi giaùc ngoä ñöùc Phaät cuõng nhaän thaáy raèng taát caû chuùng sanh ñeàu saün coù khaû naêng tu taäp thaønh töïu Chaùnh giaùc, ñaït ñeán söï giaùc ngoä nhö ngaøi khoâng khaùc.

Tuy nhieân, ñöùc Phaät thaáy raèng nhöõng nghieäp löïc saâu daøy cuûa chuùng sanh luoân ngaên che khieán hoï thaät khoù loøng nhaän ra ñöôïc taùnh Phaät cuûa mình, thaät khoù loøng tieáp nhaän ñöôïc Chaùnh phaùp saâu xa uyeân aùo. Vì theá, ngaøi ñaõ coù yù ñònh seõ nhaäp Nieát-baøn maø khoâng thuyeát phaùp. Kinh Töông öng boä, taäp 1, chöông 6, phaåm thöù nhaát ghi laïi nhöõng suy nghó cuûa ñöùc Phaät ngay khi vöøa thaønh ñaïo: “Phaùp naøy do Ta chöùng ñöôïc thaät laø saâu kín, khoù thaáy, khoù chöùng, tòch tònh, cao thöôïng, sieâu lyù luaän, vi dieäu, chæ ngöôøi coù trí môùi caûm nhaän! Coøn quaàn chuùng naøy öa aùi duïc, khoaùi aùi duïc, ham thích aùi duïc, thaät khoù thaáy ñònh lyù naøy, töùc laø y duyeân taùnh duyeân khôûi phaùp. Thaät khoù thaáy ñònh lyù naøy, töùc laø taát caû haønh laø tòch tònh, taát caû sanh y ñöôïc töø boû, aùi taän, ly tham, ñoaïn dieät, Nieát-baøn...”

(Baûn dòch töø Kinh taïng Pāli cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu.)

Khi aáy, vò Phaïm thieân Sahampati bieát ñöôïc yù ñònh cuûa ñöùc Phaät, lieàn hieän xuoáng khuyeán thænh, khaån caàu ñöùc Phaät haõy vì taát caû chuùng sanh maø löu laïi theá gian ñeå thuyeát giaûng Chaùnh phaùp. Cuõng trong phaåm kinh vöøa daãn ghi laïi söï kieän naøy: “Roài Phaïm thieân Sahampati ñaép thöôïng y treân moät beân vai, quyø ñaàu goái beân phaûi treân maët ñaát, chaép tay höôùng veà Theá Toân vaø baïch Theá Toân: – Baïch Theá Toân, haõy thuyeát phaùp! Baïch Thieän Theä, haõy thuyeát phaùp! Coù nhöõng chuùng sanh ít 118

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

nhieãm buïi traàn seõ bò nguy haïi neáu khoâng ñöôïc nghe Chaùnh phaùp. [Neáu ñöôïc nghe] nhöõng vò naøy coù theå thaâm hieåu Chaùnh phaùp.”

(Baûn dòch töø Kinh taïng Pāli cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu.)

Do nhaân duyeân nhö vaäy, ñöùc Phaät ñaõ quyeát ñònh giaùo hoùa baèng caùch duøng moïi phöông tieän ñeå daãn daét chuùng sanh daàn daàn ñi theo ñuùng con ñöôøng giaûi thoaùt. Vì theá, tröôùc tieân ngaøi ñaõ thuyeát giaûng giaùo phaùp Töù dieäu ñeá taïi Loäc Uyeån. Noäi dung laàn thuyeát phaùp naøy ñöôïc ghi laïi trong phaåm Chuyeån phaùp luaân thuoäc chöông 12 cuûa Töông öng boä kinh. Ñoái vôùi nhöõng chuùng sanh ñang ñaém chìm trong naêm duïc laïc vaø chöa heà bieát gì veà nhöõng nguyeân nhaân laøm sanh khôûi khoå ñau thì söï thuyeát giaûng cuûa ñöùc Phaät khaùc naøo nhö côn möa muøa haï, nhö ly nöôùc trong maùt cho ngöôøi ñang khaùt chaùy! Vì theá maø moïi ngöôøi ñöôïc nghe phaùp ñeàu töùc thôøi tin nhaän vaø tu taäp, neân söï hoaèng hoùa cuûa ngaøi khoâng bao laâu ñaõ lan roäng khaép nôi. Giaùo phaùp naøy ñaõ ngay laäp töùc laøm vôi ñi nhöõng khoå naõo voâ bieân trong ñôøi soáng, mang ñeán söï an laïc thanh thaûn cho ngöôøi tu taäp, vì theá ñöôïc toân xöng laø Thaùnh ñeá. Vaø töø ñoù veà sau trong suoát nhieàu naêm ñöùc Phaät ñaõ ñi khaép moïi nôi ñeå tieáp tuïc thuyeát giaûng Chaùnh phaùp, khieán cho taát caû moïi taàng lôùp khaùc nhau trong xaõ hoäi thôøi ñoù ñeàu ñöôïc thaám nhuaàn höông vò giaûi thoaùt.

Maëc duø vaäy, söï chöùng ñaéc roát raùo cuûa ñöùc Phaät khoâng chæ döøng laïi ôû choã giaûm nheï khoå ñau, maø laø ñoaïn tröø ñeán taän goác reã cuûa voøng sanh töû luaân hoài maø taát caû chuùng 119

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

sanh ñaõ phaûi löu chuyeån trong ñoù töø voâ thuûy ñeán nay.

Ngaøi ñaõ quaùn chieáu thaáu suoát Möôøi hai nhaân duyeân sanh khôûi cuûa luaân hoài vaø bieát raèng coù theå tu taäp ñeå chaám döùt voøng xoay duyeân khôûi ñoù. Ngaøi cuõng nhaän ra ñöôïc raèng chæ coù söï giaûi thoaùt roát raùo ñaït ñeán caûnh giôùi Nhö Lai môùi thöïc söï chaám döùt ñöôïc sanh töû, thoaùt ra khoûi moïi khoå ñau vaø khoâng coøn coù söï sanh khôûi trôû laïi.

Giaùo phaùp voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh tuy ñaõ giuùp chuùng sanh vöôït thoaùt ñôøi soáng khoå ñau nhöng thöïc söï laø chöa theå giuùp ngöôøi tu taäp ñaït ñeán caûnh giôùi giaûi thoaùt roát raùo. Vì chuùng sanh khoâng nhaän bieát caùc phaùp höõu vi ñeàu laø voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh neân môùi khoâng ngöøng taïo taùc caùc nghieäp aùc, daãn ñeán nhöõng nghieäp baùo naëng neà luaân chuyeån trong Ba coõi. Do ñoù, ñöùc Phaät daïy caùc phaùp naøy ñeå chuùng sanh xa lìa caùc nghieäp aùc maø höôùng ñeán nghieäp laønh. Maëc duø vaäy, caùc khaùi nieäm thöôøng vaø voâ thöôøng ñeàu chöa thoaùt khoûi phaïm truø cuûa tö duy chaáp thuû, neân ngöôøi tu taäp sau khi buoâng boû söï ñaém chaáp nôi caùc phaùp thöôøng toàn giaû taïm cuõng khoâng khoûi vöôùng maéc vaøo caùi voâ thöôøng trong phaïm truø ñoái ñaõi. Nhö vaäy chaúng khaùc naøo buoâng beân naøy laïi naém laáy beân kia, vaãn khoâng thoaùt ra khoûi ñöôïc caùi voøng xoay muoân kieáp. Phaät daïy: “...Taát caû chuùng sanh cuõng gioáng nhö vaäy, vì khoâng thaáy taùnh Phaät neân töï taïo nghieäp troùi buoäc, luaân chuyeån maõi trong sanh töû, khaùc naøo nhö traùi caàu [bò ngöôøi chôi ñaùnh qua laïi maõi]!” (trang 272, taäp V) Vì theá, tröôùc khi keát thuùc söï giaùo hoùa ôû coõi Ta-baø, ñöùc Phaät ñaõ ñöa ra nhöõng thuyeát giaûng roát raùo cuoái cuøng trong 120

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

kinh naøy, khoâng phaûi laø phuû nhaän nhöõng ñieàu ñaõ thuyeát giaûng tröôùc kia, maø laø môû roäng vaø daãn daét chuùng sanh ñaït ñeán caûnh giôùi maø chö Phaät ñaõ ñaït ñöôïc. Ñeå so saùnh laøm roõ yù nghóa söï khaùc bieät giöõa giaùo phaùp roát raùo veà thöôøng, laïc, ngaõ tònh vôùi voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ vaø baát tònh ñaõ giaûng daïy tröôùc kia, ñöùc Phaät ñöa ra ví duï baèng caâu chuyeän daøi veà vò thaày thuoác ngaên caám moïi ngöôøi duøng söõa nhöng sau ñoù chính oâng laïi ñöa ra quyeát ñònh duøng söõa ñeå trò beänh. (trang 255 – 261, taäp I) Vaø ñeå keát luaän, ñöùc Phaät daïy: “Caùc phaùp laø voâ ngaõ, nhöng thaät chaúng phaûi voâ ngaõ. Theá naøo laø thaät? Neáu nhö coù phaùp laø chaân thaät, laø thöôøng toàn, laø chuû teå, laø choã nöông theo, baûn taùnh khoâng thay ñoåi, ñoù goïi laø ngaõ.” (trang 261, taäp I) Phaùp chaân thaät thöôøng toàn ñöôïc noùi ñeán ôû ñaây chính laø taùnh Nhö Lai, vaø vì theá Phaät daïy raèng Nhö Lai laø thöôøng truï khoâng bieán ñoåi. Khi Boà Taùt Ca-dieáp hoûi veà thoï maïng cuûa Nhö Lai, ñöùc Phaät daïy: “Nhöõng soâng lôùn laø thoï maïng cuûa taát caû chuùng sanh trong khaép coõi trôøi, ngöôøi, treân maët ñaát, giöõa hö khoâng, thaûy ñeàu nhaäp vaøo bieån caû laø thoï maïng cuûa Nhö Lai. Vì vaäy, thoï maïng cuûa Nhö Lai laø voâ löôïng.” (trang 344, taäp I) Vaø ñeå xaùc quyeát vôùi taát caû ñaïi chuùng veà yù nghóa Nhö Lai laø thöôøng truï, Phaät daïy: 121

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

“...Khoâng neân phaùt sinh tö töôûng [cho raèng Nhö Lai laø] dieät taän... ...phaûi bieát raèng Nhö Lai laø phaùp thöôøng truï, phaùp khoâng bieán ñoåi. Thaân naøy cuûa Nhö Lai laø thaân bieán hoùa, chaúng phaûi thaân do söï aên uoáng maø thaønh, chaúng qua vì hoùa ñoä chuùng sanh neân thò hieän gioáng nhö loaøi caây ñoäc. Vì vaäy ta môùi hieän caùch boû thaân laø nhaäp Nieát-baøn... ...Neân bieát raèng Phaät laø phaùp thöôøng toàn, phaùp khoâng bieán ñoåi. Caùc oâng neân ra söùc tinh taán, moät loøng tu taäp nghóa ñeä nhaát aáy.” (trang 344-345, taäp I) Söï nhaän bieát vaø tin töôûng vaøo yù nghóa Nhö Lai thöôøng truï laø voâ cuøng quan troïng, coù yù nghóa quyeát ñònh trong söï tieáp nhaän giaùo phaùp Ñaïi thöøa. Vì theá, ñöùc Phaät ñaõ aân caàn caên daën: “Nhö coù thieän nam töû, thieän nöõ nhaân naøo muoán do nôi kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy maø ñaït ñöôïc Nieátbaøn, thì neân hoïc leõ naøy: ‘Nhö Lai laø thöôøng truï, Phaùp vaø Taêng cuõng laø thöôøng truï.’” (trang 368-369, taäp I) Do ñoù, nhìn töø nhaõn quan cuûa baäc giaùc ngoä thì thaät ra khoâng heà coù söï kieän Phaät nhaäp Nieát-baøn, vì ñoù chæ laø moät söï thò hieän trong vieäc giaùo hoùa chuùng sanh maø thoâi. Phaät daïy: “Tuy ta ôû taïi coõi Dieâm-phuø-ñeà naøy ñaõ bieát bao laàn thò hieän nhaäp Nieát-baøn, nhöng thaät roát raùo chaúng nhaäp Nieát-baøn. Chuùng sanh ñeàu baûo raèng Nhö Lai thaät ñaõ dieät maát, nhöng taùnh Nhö Lai thaät vónh 122

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

vieãn khoâng dieät maát. Vì vaäy, neân bieát raèng ñoù laø phaùp thöôøng truï, phaùp khoâng bieán ñoåi.” (trang 443, taäp I) “Taùnh Nhö Lai thaät vónh vieãn khoâng dieät maát” neân Nhö Lai laø thöôøng truï. Noäi dung yù nghóa Nhö Lai thöôøng truï naøy seõ coøn tieáp tuïc ñöôïc laëp laïi raát nhieàu laàn trong caùc phaåm kinh veà sau, vì yù nghóa naøy coù söï lieân quan gaén keát vaø laø moät phaàn khoâng theå taùch rôøi vôùi noäi dung taùnh Phaät laø noäi dung ñöôïc ñöùc Phaät thuyeát giaûng nhieàu nhaát trong kinh naøy.

3. TAÁT CAÛ CHUÙNG SANH ÑEÀU COÙ TAÙNH PHAÄT

C

où theå noùi noäi dung thuyeát giaûng veà taùnh Phaät laø moät noäi dung quan troïng vaø ñöôïc thuyeát giaûng nhieàu nhaát trong suoát boä kinh naøy. Khoâng chæ ñöôïc thuyeát giaûng ôû moät soá phaàn chuyeân bieät, ñöùc Phaät coøn nhaéc laïi vaø thuyeát giaûng veà taùnh Phaät ôû raát nhieàu nôi trong nhöõng phaàn öùng ñaùp vôùi caùc vò Boà Taùt. Noäi dung naøy ñaõ ñöôïc trình baøy xuyeân suoát vaø lieân quan chaët cheõ ñeán taát caû caùc noäi dung khaùc trong kinh. Ñoù laø vì taát caû nhöõng noäi dung thuyeát giaûng cuûa ñöùc Theá Toân xeùt cho cuøng ñeàu laø nhaém ñeán söï chæ baøy ñeå chuùng sanh töï thaáy ñöôïc taùnh Phaät cuûa mình, nhaân ñoù môùi coù theå ñaït ñöôïc söï giaûi thoaùt roát raùo.

Noùi ñeán taùnh Phaät cuõng töùc laø taùnh Nhö Lai, nhöng trong kinh naøy thöôøng duøng “taùnh Phaät” ñeå chæ ñeán taùnh chaân thaät saün coù nôi taát caû chuùng sanh, coøn “taùnh Nhö Lai” chæ thænh thoaûng ñöôïc duøng ñeán ñeå chæ theå taùnh hay caûnh giôùi cuûa baäc giaùc ngoä.

Vaäy taùnh Phaät laø gì?

123

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Khi nhaéc laïi laàn thoï nhaän cuùng döôøng cuoái cuøng tröôùc khi thaønh ñaïo, ñöùc Phaät noùi ñeán taùnh Phaät nhö sau: “Ngöôøi chöa thaáy taùnh Phaät neân thaân aáy goïi laø thaân phieàn naõo, laø thaân soáng nhôø aên uoáng, laø thaân phaûi trôû laïi coõi naøy. Baáy giôø, khi Boà Taùt [saép thaønh ñaïo], aên uoáng xong beøn nhaäp Tam-muoäi Kim cang.

Thöùc aên aáy tieâu hoùa roài, Boà Taùt lieàn thaáy taùnh Phaät, chöùng quaû A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boàñeà.” (trang 216, taäp I) Trong phaåm Taùnh Nhö Lai, ñöùc Phaät nhieàu laàn nhaéc laïi raèng “taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät”. Vaø theo noäi dung ñoaïn kinh vaên treân thì chuùng ta coù theå hieåu laø tuy saün coù taùnh Phaät nhöng taát caû chuùng sanh ñeàu khoâng thaáy ñöôïc taùnh Phaät. Vì theá, khi thaáy ñöôïc taùnh Phaät cuõng laø luùc chöùng ñaéc quaû Phaät. ÔÛ moät ñoaïn kinh vaên khaùc, ñöùc Phaät giaûng roõ hôn yù naøy: “Tuy taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät, nhöng nhaát thieát phaûi nhôø söï trì giôùi môùi thaáy ñöôïc taùnh Phaät. Nhôø thaáy taùnh Phaät môùi thaønh töïu A-naäuña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà.” (trang 79, taäp II) Nhö vaäy, coù theå hieåu taùnh Phaät nhö laø moät naêng löïc giaùc ngoä tieàm taøng nôi taát caû chuùng sanh, nhöng muoán hieån loä naêng löïc giaùc ngoä ñoù thì nhaát thieát phaûi nhôø coù söï tu taäp, maø tröôùc heát vaø treân heát laø söï trì giôùi. Coâng naêng cuûa söï trì giôùi laø ngaên döøng moïi ñieàu aùc, phaùt trieån moïi taâm laønh, vì theá coù theå giuùp ngöôøi tu taäp ngaøy caøng trôû neân hieàn thieän, saùng suoát hôn, do ñoù döùt tröø ñöôïc phieàn 124

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

naõo môùi coù theå thaáy ñöôïc taùnh Phaät. Veà yù nghóa naøy, ñöùc Phaät daïy: “Taùnh Phaät cuõng vaäy, do phieàn naõo che laáp neân chuùng sanh chaúng thaáy ñöôïc... ...Neáu ngöôøi duø thuoäc haøng saùt-lî, baø-la-moân, tyø-xaù hay thuû-ñaø, coù theå döùt tröø nhöõng phieàn naõo aáy thì ñeàu thaáy ñöôïc taùnh Phaät, thaønh ñaïo Voâ thöôïng.” (trang 191, taäp II) Söï tin nhaän yù nghóa “taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät” laø moät tieàn ñeà quan troïng cho söï phaùt taâm Boà-ñeà cuûa taát caû nhöõng ngöôøi tu taäp theo Chaùnh phaùp, vì neáu khoâng theå tin chaéc töï thaân mình saün coù taùnh Phaät thì döïa vaøo ñaâu ñeå phaùt taâm tu taäp caàu ñaïo giaûi thoaùt? Maëc duø vaäy, ñöùc Phaät cuõng nhieàu laàn nhaéc nhôû raèng “saün coù taùnh Phaät” khoâng coù nghóa laø coù theå töï nhieân thaønh Phaät. Ñöùc Phaät daïy: “Neáu chuùng sanh chaúng nghieâm giöõ giôùi caám, laøm sao thaáy ñöôïc taùnh Phaät?” (trang 79, taäp II) Vaø ôû moät nôi khaùc, ñöùc Phaät huaán thò roõ raøng hôn: “Nhö coù ngöôøi noùi raèng: ‘Toâi ñaõ thaønh töïu A-naäuña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà. Vì sao vaäy? Vì toâi coù taùnh Phaät. Coù taùnh Phaät, aét phaûi thaønh A-naäu-ñala Tam-mieäu Tam-boà-ñeà. Bôûi nhaân duyeân aáy, nay toâi ñaõ thaønh töïu Boà-ñeà.’ Neân bieát raèng ngöôøi noùi nhö vaäy laø phaïm toäi ba-la-di. Vì sao vaäy? Tuy coù taùnh Phaät, nhöng vì chöa tu taäp caùc phöông tieän 125

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

thieän phaùp neân chöa thaáy taùnh Phaät. Vì chöa thaáy taùnh Phaät neân chöa ñöôïc thaønh töïu A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà.” (trang 81, taäp II) Vì theá, caùch nhaän hieåu ñuùng ñaén nhaát ñoái vôùi lôøi Phaät daïy veà taùnh Phaät laø tin chaéc raèng mình saün coù khaû naêng giaùc ngoä nhöng caàn phaûi quyeát taâm tu taäp môùi coù theå ñaït ñeán söï giaùc ngoä ñoù, töùc laø thaáy ñöôïc taùnh Phaät vaø thaønh töïu quaû Boà-ñeà. Vì theá, vò tyø-kheo chaân chaùnh phaûi theå hieän ñöôïc söï tin töôûng quyeát ñònh vaøo taùnh Phaät saün coù cuûa mình. Döôùi ñaây laø lôøi Phaät daïy veà vò tyø-kheo nhö theá: “Laïi coù tyø-kheo giaûng thuyeát theo kinh ñieån trong kho taøng giaùo phaùp raát saâu xa cuûa Phaät raèng: ‘Taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät; nhôø taùnh Phaät aáy coù theå döùt tröø ñöôïc caùc daây troùi buoäc cuûa voâ löôïng phieàn naõo, ñaéc thaønh quaû A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà, chæ tröø haïng nhaát-xieån-ñeà maø thoâi.’

Neáu coù ñöùc vua hoaëc ñaïi thaàn thöa hoûi raèng: ‘Tyøkheo! OÂng seõ thaønh Phaät hay chaúng thaønh Phaät?

OÂng coù taùnh Phaät hay chaêng?’ Tyø-kheo aáy ñaùp raèng: ‘Hieän nay trong thaân toâi quyeát ñònh coù taùnh Phaät; coøn vieäc thaønh Phaät hay khoâng chöa theå bieát roõ.’ Vua noùi: ‘Ñaïi ñöùc! Neáu khoâng phaûi keû nhaátxieån-ñeà thì chaéc chaén seõ thaønh Phaät.’ Tyø-kheo aáy ñaùp raèng: ‘Ñuùng vaäy, quaû thaät nhö lôøi ñaïi vöông!’

Duø vò aáy noùi chaéc raèng mình coù taùnh Phaät, cuõng chaúng phaïm toäi ba-la-di.” (trang 75, taäp II) 126

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Cuõng yù nghóa naøy, ôû moät nôi khaùc Phaät daïy: “...Ngöôøi noùi ra leõ [taùnh Phaät] theo caùch nhö vaäy khoâng heà phaïm vaøo loãi voïng xöng chöùng thaùnh. Ñoù goïi laø Boà Taùt.” (trang 83, taäp II) Söï tin chaéc raèng töï thaân mình saün coù taùnh Phaät, saün coù khaû naêng ñaït ñeán giaùc ngoä chính laø yeáu toá caàn thieát tröôùc nhaát treân con ñöôøng tu taäp. Tuy vaäy, ngöôøi tu taäp caàn phaûi luoân tænh taùo nhaän thöùc ñuùng vaán ñeà nhö lôøi Phaät daïy döôùi ñaây: “... khi Nhö Lai chöa thuyeát daïy, voâ löôïng Boà Taùt tuy ñaõ thöïc haønh ñuû caùc haïnh ba-la-maät, cho ñeán haøng Thaäp truï vaãn coøn chöa thaáy ñöôïc taùnh Phaät saün coù. Ñeán khi Nhö Lai thuyeát daïy roài, hoï lieàn thaáy ñöôïc ñoâi chuùt. Caùc vò Ñaïi Boà Taùt aáy ñöôïc thaáy [taùnh Phaät] roài, thaûy ñeàu noùi raèng: ‘Laï thay, Theá Toân! Chuùng con löu chuyeån bieát bao laàn trong sanh töû, thöôøng bò leõ voâ ngaõ laøm cho laàm laïc, meâ loaïn.’

“Thieän nam töû! Caùc vò Boà Taùt nhö vaäy, chöùng ñaéc Thaäp ñòa coøn chöa thaáy roõ ñöôïc taùnh Phaät, huoáng chi haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc laïi coù theå thaáy ñöôïc hay sao?” (trang 193-194, taäp II) Nhö vaäy, vieäc thaáy ñöôïc taùnh Phaät roõ raøng khoâng phaûi vieäc deã daøng, vaø ñieàu ñoù cuõng laø taát nhieân vì hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi lôøi Phaät ñaõ daïy tröôùc ñoù raèng thaáy ñöôïc taùnh Phaät cuõng ñoàng nghóa vôùi söï thaønh töïu quaû vò Voâ thöôïng Boà-ñeà. Vôùi moät yù nghóa saâu xa uyeân aùo nhö vaäy, laàn ñaàu 127

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

tieân ñöôïc nghe Phaät thuyeát giaûng taát nhieân khoâng theå khoâng gôïi leân nhöõng nghi vaán nhaát ñònh trong loøng ngöôøi nghe. Vì theá, Boà Taùt Ca-dieáp ñaõ thay maët thính chuùng neâu leân söï thaéc maéc naøy. Sau ñaây laø ñoaïn thöa hoûi vaø lôøi giaûi ñaùp cuûa ñöùc Phaät: “Boà Taùt Ca-dieáp baïch Phaät: ‘Baïch Theá Toân! Taùnh Phaät nhö vaäy thaät vi teá, khoù thaáy. Laøm sao maét phaøm coù theå thaáy ñöôïc?’

“Phaät baûo Ca-dieáp: ‘Thieän nam töû! Nhö coõi trôøi Phi töôûng phi phi töôûng kia, ngöôøi trong Hai thöøa cuõng khoâng bieát noåi, nhöng nhôø coù loøng tin theo [nhöõng ñieàu thuyeát daïy trong] Kheá kinh maø coù theå bieát ñöôïc.

“Thieän nam töû! Haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc nhôø tin theo kinh Ñaïi Nieát-baøn naøy maø töï bieát trong thaân mình coù taùnh Nhö Lai, vieäc naøy cuõng vaäy.

Thieän nam töû! Vaäy neân phaûi tinh caàn tu taäp kinh Ñaïi Nieát-baøn. Thieän nam töû! Taùnh Phaät nhö vaäy chæ coù Phaät môùi bieát ñöôïc, chaúng phaûi haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc coù theå ñaït tôùi.” (trang 196-197, taäp II) Ñeán ñaây chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc yù nghóa khôûi tín trong kinh naøy laø quan troïng nhö theá naøo. Neáu khoâng sanh khôûi ñöùc tin, ñieàu taát nhieân laø ngöôøi ñoïc seõ khoâng theå tieáp nhaän ñöôïc nhöõng noäi dung yù nghóa nhö theá naøy.

Nhö chuùng toâi ñaõ trình baøy trong phaàn Ñaïi thöøa khôûi tín thì ñaây chính laø tröôøng hôïp maø chuùng ta chæ coù theå tin nhaän hoaëc khoâng tin nhaän chöù hoaøn toaøn khoâng coù khaû 128

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

naêng kieåm chöùng, vì vaán ñeà laø vöôït ngoaøi naêng löïc thaáy bieát, caûm nhaän cuûa chuùng ta.

Qua nhöõng ñoaïn kinh vaên trích daãn treân ñaây – vaø coøn raát nhieàu phaàn giaûng giaûi chi tieát khaùc trong kinh naøy – chuùng ta coù theå thaáy raèng yù nghóa “thaønh Phaät ngay khi thaáy taùnh Phaät” voán ñaõ xuaát phaùt töø ñaây vaø ñöôïc ñöùc Phaät giaûng giaûi raát roõ raøng. Vaø söï thaáy ñöôïc taùnh Phaät laø keát quaû ñaït ñöôïc nhôø traûi qua tu taäp taát caû caùc phaùp moân nhö Ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo, Saùu phaùp ba-la-maät, Boán taâm voâ löôïng... Noùi caùch khaùc, ñöùc Phaät ñaõ daïy raát nhieàu phaùp moân tu taäp ñeå thaáy ñöôïc taùnh Phaät, nhöng khoâng daïy raèng baûn thaân vieäc thaáy taùnh Phaät laø moät phaùp moân.

Trong taát caû caùc phaàn giaûng noùi veà taùnh Phaät, chuùng ta khoâng thaáy coù nôi naøo ñeà caäp ñeán vieäc thaáy taùnh Phaät nhö moät phaùp moân tu taäp. Neáu y cöù nhöõng lôøi Phaät daïy trong kinh naøy thì caùch duy nhaát ñeå thaáy ñöôïc taùnh Phaät laø phaûi daán thaân vaøo con ñöôøng tu taäp, haønh trì theo ñuùng nhöõng phaùp moân maø Phaät ñaõ chæ daïy. Coù nhöõng ngöôøi khoâng nhaän hieåu ñuùng yù nghóa naøy thöôøng noùi raèng “chaúng caàn nhoïc coâng tu taäp, chæ caàn thaáy ñöôïc taùnh Phaät laø xong”. Nhöng hoï khoâng bieát raèng neáu khoâng heát loøng coá söùc tu taäp caùc phaùp moân do Phaät daïy thì khoâng theå döïa vaøo ñaâu ñeå thaáy ñöôïc taùnh Phaät. Nhöõng caùch hieåu nhö theá chaúng nhöõng khoâng mang laïi ích lôïi gì cho söï tu taäp maø ngöôïc laïi coøn khieán ngöôøi ta trôû neân töï cao, ngaõ maïn, xem thöôøng caùc phaùp moân tu taäp, thaät tai haïi voâ cuøng.

Söï tin nhaän yù nghóa “taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät” laø moät nieàm tin taïo ra ñoäng löïc raát lôùn treân con 129

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ñöôøng tu taäp. Chuùng ta coù theå hình dung nhö moät khaùch boä haønh treân con ñöôøng thieân lyù, duø daán böôùc ñaõ laâu maø ñích ñeán vaãn coøn mòt muø xa taép, ngöôøi aáy seõ khoâng traùnh khoûi söï naûn loøng thoái chí, hoang mang nghi ngaïi vì khoâng theå bieát chaéc ñöôïc mình coù ñi ñuùng höôùng hay khoâng. Neáu ngöôøi aáy coù theå bieát chaéc ñöôïc mình ñang ñi ñuùng höôùng vaø tin chaéc raèng mình coù ñuû khaû naêng ñi ñeán ñích thì söï chaùn naûn seõ ñöôïc xua tan vaø quyeát taâm daán böôùc seõ caøng theâm maïnh meõ. Ngöôøi tu taäp theo con ñöôøng giaûi thoaùt cuõng vaäy, maëc duø bieát raèng söï ñaït ñeán quaû vò Boà-ñeà laø moät con ñöôøng gian nan khoù nhoïc vaø xa xoâi dieäu vôïi, nhöng neáu coù theå tin chaéc raèng mình saün coù taùnh Phaät, saün coù khaû naêng giaùc ngoä cuõng gioáng nhö Phaät thì quyeát taâm tu taäp seõ maïnh meõ kieân coá vaø khoâng theå thoái chuyeån.

Do ñoù, vieäc thuyeát giaûng chæ baøy veà taùnh Phaät saün coù cuûa moãi chuùng sanh chính laø ñeå giuùp cho taát caû chuùng sanh ñeàu coù theå phaùt khôûi taâm nieäm maïnh meõ höôùng ñeán söï tu taäp vaø caàu ñaïo Boà-ñeà. Khi nhaän hieåu ñöôïc noäi dung naøy, chuùng ta seõ deã daøng hôn trong vieäc tieáp nhaän nhöõng yù nghóa khaùc lieân quan ñeán taùnh Phaät trong kinh naøy.

4. TAÙNH PHAÄT VAØ NHAÁT-XIEÅN-ÑEÀ

N

haát-xieån-ñeà, phieân aâm töø Phaïn ngöõ icchantika, laø moät khaùi nieäm ñaëc thuø trong Phaät giaùo, ñöôïc dòch nghóa sang chöõ Haùn laø baát tín (不 信 ) hay tín baát cuï, (信 不 具 ) nghóa laø khoâng coù loøng tin, khoâng ñuû loøng tin.

Loøng tin ôû ñaây ñöôïc hieåu laø tin vaøo Tam baûo, vaøo lyù nhaân quaû vaø nghieäp baùo.

130

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Trong khi thuyeát giaûng veà haïng ngöôøi naøy, nhieàu laàn ñöùc Phaät daïy raèng ñoù laø nhöõng ngöôøi ñaõ döùt heát caên laønh.

Döôùi ñaây laø lôøi Phaät daïy: “Sao goïi laø nhaát-xieån-ñeà? Nhaát-xieån-ñeà laø keû döùt tuyeät goác reã cuûa moïi ñieàu laønh, loøng khoâng nöông theo baát cöù phaùp laønh naøo, thaäm chí chaúng sanh ñöôïc moät nieäm laønh.” (trang 529, taäp I) Theo lôøi Phaät daïy trong kinh naøy cuõng nhö nhieàu kinh ñieån khaùc thì taát caû caùc nghieäp aùc khoâng gì naëng hôn laøm keû nhaát-xieån-ñeà: “Thieän nam töû! Keû xaáu aùc nhaát goïi laø nhaát-xieån-ñeà.” (trang 303, taäp III) Vì theá, khi vò Boà Taùt phaùt nguyeän ñoä sanh, tuy coù theå chaáp nhaän taát caû moïi caûnh khoå nhöng vaãn sôï nhaát laø vieäc phæ baùng kinh Phöông ñaúng Ñaïi thöøa. Phæ baùng kinh Phöông ñaúng Ñaïi thöøa chính laø noùi nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà, vì khoâng coù loøng tin neân môùi phæ baùng. Phaät daïy: “Boà Taùt tuøy duyeân thoï sanh, chaúng sôï caùc caûnh giôùi ñòa nguïc, suùc sanh, ngaï quyû, chæ sôï vieäc phæ baùng kinh Phöông ñaúng.” (trang 602, taäp IV) Vieäc nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa söï ñaùnh maát loøng tin vaø xem ñaây nhö moät nghieäp aùc naëng neà nhaát cuõng laø ñieàu hôïp lyù. Bôûi chính töø choã ñaùnh maát nieàm tin maø con ngöôøi seõ coù theå phaïm vaøo baát cöù toäi aùc naëng neà naøo, khoâng coøn coù söï töï cheá vaø cuõng khoâng ai coù theå ngaên caûn ñöôïc. Hôn nöõa, moät ngöôøi sau khi phaïm vaøo toäi aùc naëng neà vaãn coù theå sanh taâm hoái loãi, bieát aân haän veà vieäc 131

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ñaõ laøm vaø thaønh taâm caûi hoái thì seõ trôû thaønh ngöôøi toát, khoâng coøn taùi phaïm vieäc aùc tröôùc ñoù. Nhöng keû nhaát-xieånñeà ñaõ ñaùnh maát ñi cô hoäi caûi hoái, vì hoï khoâng coù nieàm tin vaøo Chaùnh phaùp, vaøo chaân lyù, neân khoâng theå döïa vaøo ñaâu ñeå coù theå töï nhaän ra vieäc aùc ñaõ laøm laø caàn phaûi caûi hoái. Chính vì theá, höôùng ñi phía tröôùc cuûa hoï chæ coù theå laø ngaøy caøng luùn saâu vaøo toäi loãi maø khoâng mong gì coù cô hoäi thay ñoåi.

Nhö phaàn tröôùc ñaây ñaõ noùi roõ veà yù nghóa “taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät”, nhöng chæ rieâng nhöõng keû goïi laø nhaát-xieån-ñeà thì döôøng nhö khoâng naèm trong soá “taát caû chuùng sanh” ñoù. Phaät daïy: “... Nhöng keû nhaát-xieån-ñeà maø phaùt taâm Boà-ñeà laø vieäc khoâng theå coù!... Ví nhö haït gioáng ñaõ hö hoûng, duø gaëp möa xuoáng cho ñeán traêm, ngaøn, vaïn kieáp cuõng khoâng theå naûy maàm. Neáu maàm sanh ra ñöôïc, ñoù laø vieäc khoâng theå coù.

“Nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà cuõng vaäy, duø coù ñöôïc nghe kinh ñieån vi dieäu Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy, cuõng khoâng heà naûy sanh caùi maàm taâm Boà-ñeà. Neáu hoï naûy sanh ra ñöôïc, ñoù laø vieäc khoâng theå coù! Vì sao vaäy? Nhöõng ngöôøi aáy ñaõ döùt maát heát thaûy caên laønh, nhö haït gioáng ñaõ hö hoûng, khoâng theå naûy sanh nhöõng maàm reã laø taâm Boà-ñeà.” (trang 279, taäp II) Vaø trong moät ñoaïn tieáp theo sau ñoù, ñöùc Phaät nhaán maïnh: “Nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà naøy ñaõ döùt heát caên laønh, khoâng theå ñoùn nhaän giaùo phaùp. Ví nhö hoï ñöôïc 132

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

nghe kinh Ñaïi Nieát-baøn naøy trong traêm ngaøn vaïn naêm, roát cuøng cuõng khoâng theå phaùt taâm Boà-ñeà. Vì sao vaäy? Vì chaúng coù taâm laønh.” (trang 280, taäp II) Theo caùc ñoaïn kinh vaên vöøa daãn thì roõ raøng nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà quaû thaät khoâng coøn chuùt hy voïng gì coù theå ñöôïc cöùu vôùt, vì ngay caû kinh ñieån Ñaïi thöøa vôùi naêng löïc chuyeån hoùa khoâng theå nghó baøn naøy cuõng khoâng coù chuùt taùc duïng gì ñoái vôùi hoï nöõa!

Nhöng thaät ra thì ñöùc Phaät khoâng heà daïy raèng nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà khoâng coù taùnh Phaät. Maëc duø khaû naêng thaønh ñaïo Boà-ñeà cuûa hoï nhö treân vöøa noùi laø “khoâng theå coù”, nhöng ôû moät phaàn kinh vaên khaùc ñöùc Phaät vaãn xaùc quyeát raèng haïng nhaát-xieån-ñeà vaãn laø chuùng sanh, cho neân hoï vaãn coù taùnh Phaät. Ñöùc Phaät daïy: “Vì nghóa aáy, ta thöôøng daïy raèng: ‘Taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät; cho ñeán haïng nhaát-xieån-ñeà cuõng coù taùnh Phaät.’

“Haïng nhaát-xieån-ñeà khoâng coù phaùp laønh, nhöng taùnh Phaät vaãn laø laønh, vì laø trong töông lai seõ coù [phaùp laønh].

“Taát caû haïng nhaát-xieån-ñeà ñeàu coù taùnh Phaät. Vì sao vaäy? Vì haïng nhaát-xieån-ñeà chaéc chaén roài cuõng seõ ñöôïc thaønh töïu quaû A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tamboà-ñeà.” (trang 274, taäp V) Nhö vaäy, vaán ñeà döôøng nhö ñaõ trôû neân heát söùc tinh teá vaø khoù hieåu, khoâng theå khoâng laøm cho ngöôøi nghe naûy 133

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

sanh söï thaéc maéc. Vì theá, Boà Taùt Quang Minh Bieán Chieáu Cao Quyù Ñöùc Vöông ñaõ thay maët thính chuùng neâu leân söï thaéc maéc naøy: “Baïch Theá Toân! Neáu nhö döùt maát caên laønh môùi goïi laø nhaát-xieån-ñeà, vaäy khi döùt maát caên laønh thì taùnh Phaät saün coù sao khoâng döùt maát? Neáu taùnh Phaät bò döùt maát, vì sao laïi noùi [taùnh Phaät] laø thöôøng, laïc, ngaõ, tònh? Nhö taùnh Phaät khoâng bò döùt maát, vì sao laïi goïi ñoù laø nhaát-xieån-ñeà?” (trang 381, taäp IV) Xem ra coù leõ ñaây cuõng laø söï thaéc maéc chung cuûa haàu heát nhöõng ngöôøi ñoïc kinh, vì nhìn töø goùc ñoä bieän luaän cuûa theá gian thì vaán ñeà coù veû nhö ñaõ trôû neân maâu thuaãn vaø beá taéc! Ñöùc Phaät vöøa noùi chaéc raèng haïng nhaát-xieånñeà cuõng coù taùnh Phaät, nghóa laø coù khaû naêng giaùc ngoä thaønh Phaät; nhöng ñoàng thôøi ngaøi cuõng daïy raèng vieäc haïng nhaát-xieån-ñeà thaønh Phaät laø ñieàu khoâng theå coù! Hai ñieàu naøy döôøng nhö khoâng theå cuøng toàn taïi maø khoâng naûy sanh maâu thuaãn!

Tuy nhieân, chính töø nôi söï thaéc maéc naøy maø ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng moät phaàn giaùo phaùp cöïc kyø saâu xa uyeân aùo ñeå giaûi toûa moïi söï vöôùng maéc nghi ngôø trong thính chuùng. Phaät daïy: “Thieän nam töû! Nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà cuõng khoâng phaûi laø nhaát ñònh. Neáu laø nhaát ñònh thì hoï chaúng bao giôø coù theå chöùng ñaéc A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà. Vì khoâng nhaát ñònh neân hoï môùi coù theå chöùng ñaéc [A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà].” (trang 383, taäp IV) 134

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Nhö vaäy, vaán ñeà naèm ôû choã caùi khaùi nieäm maø taát caû chuùng ta goïi laø “nhaát-xieån-ñeà” ñoù thaät ra chæ laø moät teân goïi vôùi nhöõng noäi dung chuyeån taûi töông ñoái trong phaïm truø ngoân ngöõ chöù khoâng phaûi laø moät thöïc theå thöôøng toàn baát bieán. Chæ vì chuùng ta luoân coá chaáp vaøo lôùp voû ngoân ngöõ ñoù nhö moät caùi gì khoâng theå thay ñoåi neân ta khoâng theå nhaän ra ñöôïc yù nghóa chaân thaät cuûa vaán ñeà. Ñöùc Phaät coøn daïy raèng, ngay caû Nhö Lai – hay ñuùng hôn coù leõ phaûi hieåu ñaây laø “khaùi nieäm Nhö Lai” trong nhaän thöùc tri giaùc cuûa taát caû chuùng sanh – cuõng laø khoâng nhaát ñònh. Phaät daïy: “Thieän nam töû! Neân bieát raèng Nhö Lai cuõng laø khoâng nhaát ñònh.” (trang 386, taäp IV) Vì khaùi nieäm nhaát-xieån-ñeà laø khoâng nhaát ñònh, neân thaät ra khoâng heà coù moät chuùng sanh naøo coù theå vónh vieãn laø nhaát-xieån-ñeà. Taïi moät nôi khaùc trong kinh naøy, ñöùc Phaät daïy: “... nhö [noùi raèng] haïng nhaát-xieån-ñeà roát cuøng khoâng thay ñoåi, keû phaïm troïng caám khoâng theå thaønh Phaät laø voâ lyù. Vì sao vaäy? Neáu nhöõng ngöôøi naøy ôû trong Chaùnh phaùp cuûa Phaät coù ñöôïc loøng tin trong saïch, laäp töùc seõ khoâng coøn laø nhaát-xieån-ñeà.” (trang 529, taäp I) Vaø ñöùc Phaät cuõng xaùc quyeát yù nghóa naøy moät caùch roõ raøng hôn nhö sau: “Nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà, phaïm boán troïng caám, phæ baùng kinh Phöông ñaúng, taïo naêm toäi nghòch, [neáu] 135

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

buoâng boû taâm aáy thì nhaát ñònh seõ chöùng ñaéc Nieátbaøn.” (trang 579, taäp IV) Nhö vaäy, ñeán ñaây chuùng ta coù theå taïm hieåu ñöôïc vì sao noùi keû nhaát-xieån-ñeà khoâng theå chöùng ñaéc quaû Phaät nhöng cuõng noùi hoï coù taùnh Phaät. Vì chæ caàn hoï buoâng boû taâm nhaát-xieån-ñeà thì khaû naêng thaønh Phaät cuûa hoï laø thaät coù.

Nhöng coøn taùnh Phaät thì sao? Neáu noùi taùnh Phaät laø thöôøng, laïc, ngaõ, tònh, vaø taùnh Phaät ñoù cuõng laø caên laønh, thì taïi sao laïi noùi ôû keû nhaát-xieån-ñeà moïi caên laønh ñeàu döùt saïch? Neáu laø döùt saïch, töùc laø phaûi döùt maát caû taùnh Phaät, vaäy laøm sao coù theå noùi taùnh Phaät laø thöôøng toàn? Veà yù nghóa naøy, ñöùc Phaät daïy: “Thieän nam töû! Caên laønh coù hai loaïi, moät laø ôû trong, hai laø ôû ngoaøi. Taùnh Phaät laø chaúng ôû trong, chaúng ôû ngoaøi. Vì nghóa aáy neân taùnh Phaät khoâng döùt maát.

[Caên laønh] laïi coù hai loaïi, moät laø höõu laäu, hai laø voâ laäu. Taùnh Phaät chaúng phaûi höõu laäu, chaúng phaûi voâ laäu neân khoâng döùt maát. [Caên laønh] laïi coù hai loaïi: moät laø thöôøng, hai laø voâ thöôøng. Taùnh Phaät chaúng phaûi thöôøng, chaúng phaûi voâ thöôøng neân khoâng döùt maát.” (trang 383, taäp IV) Nhö vaäy, töø choã phaân bieät chæ roõ yù nghóa khaùi nieäm töông ñoái, khoâng nhaát ñònh, ñeán ñaây ñöùc Phaät ñaõ daãn daét thính chuùng vaøo caûnh giôùi cuûa trung ñaïo, cuûa söï vöôït thoaùt ra ngoaøi moïi khaùi nieäm töông ñoái. Trong phaàn noùi veà noäi dung yù nghóa “Nhö Lai thöôøng truï”, chuùng toâi coù 136

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

noùi raèng: “Caùc khaùi nieäm thöôøng vaø voâ thöôøng ñeàu chöa thoaùt khoûi phaïm truø cuûa tö duy chaáp thuû.” Chính vì theá maø ñöùc Phaät ñaõ chæ roõ nôi ñaây yù nghóa cuûa taùnh Phaät laø “chaúng phaûi thöôøng, chaúng phaûi voâ thöôøng”. Söï thaät, neáu taùnh Phaät khoâng ñöôïc hieåu theo yù nghóa vöôït thoaùt ra khoûi phaïm truø ñoái ñaõi cuûa hai khaùi nieäm thöôøng vaø voâ thöôøng thì ñoù khoâng theå laø taùnh Phaät, khoâng theå laø naêng löïc giaùc ngoä roát raùo, giaûi thoaùt chuùng sanh ra khoûi sanh töû luaân hoài.

Taùnh Phaät laø vöôït ngoaøi khoâng gian vaø thôøi gian, neân khoâng naèm trong phaïm truø ñoái ñaõi cuûa hai khaùi nieäm “trong” vaø “ngoaøi”, vì theá ñöùc Phaät daïy raèng “taùnh Phaät laø chaúng ôû trong, chaúng ôû ngoaøi”. Chuùng sanh tu taäp ñeå mong ñöôïc döùt tröø höõu laäu, chöùng ñaéc voâ laäu, nhöng taùnh Phaät laø vöôït ngoaøi söï chöùng ñaéc, khoâng naèm trong phaïm truø ñoái ñaõi cuûa hai khaùi nieäm “höõu laäu” vaø “voâ laäu”, vì theá ñöùc Phaät daïy raèng “taùnh Phaät chaúng phaûi höõu laäu, chaúng phaûi voâ laäu”.

Taùnh Phaät laø nhö theá, laøm sao coù theå rôi vaøo choã “döùt maát” hay “khoâng döùt maát”? Nhöng vì tuøy thuaän theo tö duy khaùi nieäm cuûa chuùng sanh neân noùi raèng “taùnh Phaät khoâng döùt maát”; cuõng nhö vì tuøy theo söï nhaän hieåu cuûa chuùng sanh maø noùi raèng “taùnh Phaät laø thöôøng” chöù thaät ra taùnh Phaät khoâng theå rôi vaøo caùc phaïm truø thöôøng hay voâ thöôøng.

Cho duø yù nghóa chaân thaät roát raùo laø nhö vaäy, nhöng söï nhaän hieåu vaø moâ taû veà taùnh Phaät trong kinh naøy laø höôùng ñeán nhöõng chuùng sanh phaøm phu, chöa ñaït ñöôïc giaûi thoaùt, neân ñöùc Phaät ñaõ aân caàn chæ daïy taát caû nhöõng 137

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

gì caàn phaûi hieåu ñuùng veà taùnh Phaät, taát nhieân laø trong phaïm truø giôùi haïn cuûa ngoân ngöõ. Theo ñoù, taùnh Phaät laø nhö nhau ôû taát caû moïi chuùng sanh, nhö lôøi Phaät daïy: “Thanh vaên, Duyeân giaùc, Boà Taùt cuõng vaäy, thaûy ñeàu ñoàng moät taùnh Phaät, cuõng nhö chaát söõa kia cuøng moät maøu vaäy.” (trang 377, taäp II) Nhöng bieåu hieän cuûa taùnh Phaät aáy laïi laø khoâng gioáng nhau ôû moïi chuùng sanh. Ñoái vôùi haøng phaøm phu, taùnh Phaät aáy bò che khuaát bôûi voâ löôïng phieàn naõo neân khoâng theå naøo töï mình nhaän bieát ñöôïc. Vaø ñoù chính laø lyù do vì sao chuùng ta mang theo taùnh Phaät quyù giaù trong töï thaân mình maø vaãn phaûi löu chuyeån muoân ñôøi trong sanh töû, gioáng nhö ngöôøi ñaøn baø ngheøo voán coù moät kho vaøng ngay trong nhaø mình nhöng khoâng bieát choã ñeå ñaøo leân söû duïng, ñaønh phaûi chòu ñöïng kieáp soáng ngheøo khoå. Phaät daïy: “Thieän nam töû! Taùnh Phaät cuûa chuùng sanh laïi cuõng nhö vaäy. Taát caû chuùng sanh ñeàu chaúng thaáy ñöôïc taùnh Phaät aáy, cuõng nhö ngöôøi ñaøn baø ngheøo khoù kia chaúng bieát kho baùu cuûa mình choân ôû choã naøo.

“Thieän nam töû! Nay ta chæ baøy cho heát thaûy chuùng sanh caùi taùnh Phaät maø hoï saün coù. Taùnh Phaät aáy bò caùc phieàn naõo che laáp, cuõng nhö ngöôøi ñaøn baø ngheøo khoù kia coù kho vaøng roøng nhöng khoâng theå thaáy ñöôïc. Nay Nhö Lai chæ baøy cho taát caû chuùng sanh kho baùu taùnh giaùc cuûa hoï, aáy laø taùnh Phaät.” (trang 94, taäp II) Ñöùc Phaät ra ñôøi laø ñeå chæ baøy cho chuùng sanh töï mình coù theå khai quaät kho vaøng taùnh Phaät saün coù cuûa mình, 138

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

thoaùt khoûi kieáp soáng ngheøo cuøng khoán khoå laø söï luaân chuyeån muoân ñôøi trong sanh töû. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù, chuùng ta nhaát thieát phaûi sanh khôûi nieàm tin vaøo Tam baûo, vaøo Chaùnh phaùp do ñöùc Phaät thuyeát daïy, vaøo con ñöôøng tu taäp tuy cöïc kyø khoù khaên nhöng chaéc chaén seõ daãn ñeán keát quaû giaûi thoaùt. Ñaây chính laø lyù do vì sao nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà laø ñoái töôïng duy nhaát bò töø choái khoâng theå böôùc vaøo ngoâi nhaø Phaät phaùp: hoï ñaõ thieáu haún ngay töø ñieàu kieän tieân quyeát nhaát laø loøng tin chaân chaùnh! Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ daán böôùc treân con ñöôøng tu taäp thì taùnh Phaät coù söï khaùc bieät tuøy theo möùc ñoä tu tieán.

Phaät daïy: “Haøng Tu-ñaø-hoaøn vaø Tö-ñaø-haøm döùt tröø ñöôïc moät ít phieàn naõo, taùnh Phaät [nôi hoï] ví nhö söõa töôi.

Taùnh Phaät ôû haøng A-na-haøm ví nhö kem söõa. Taùnh Phaät ôû caùc vò A-la-haùn ví nhö bô soáng. Töø caùc vò Phaät Bích-chi leân ñeán Boà Taùt truï ôû ñòa vò thöù möôøi, taùnh Phaät ví nhö bô chín. Taùnh Phaät ôû Nhö Lai ví nhö ñeà-hoà.” (trang 491, taäp VI) Nhö vaäy laø ñaõ roõ, söï hieån loä cuûa taùnh Phaät tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä döùt tröø phieàn naõo. Vì theá, neáu chuùng sanh khoâng tu taäp theo Chaùnh phaùp ñeå döùt tröø phieàn naõo thì taùnh Phaät cho duø saün coù cuõng khoâng theå thaáy ñöôïc. Nhöng duø khoâng theå thaáy ñöôïc cuõng vaãn laø saün coù, cho neân khaû naêng khôûi söï tu taäp ôû taát caû chuùng sanh laø nhö nhau, chæ caàn sanh khôûi ñöùc tin vaø baét ñaàu thöïc haønh Chaùnh phaùp thì taùnh Phaät nôi moãi ngöôøi seõ baét ñaàu hieån loä.

Coøn ñoái vôùi haïng nhaát-xieån-ñeà thì sao? Neáu khoâng buoâng boû taâm nhaát-xieån-ñeà thì cô hoäi tu taäp ñoái vôùi hoï chæ 139

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

laø con soá khoâng, vì hoï khoâng theå sanh khôûi ñöùc tin chaân chaùnh. Tuy khaû naêng giaùc ngoä nhö vaäy laø khoâng coøn nöõa ñoái vôùi hoï nhöng hoï vaãn coù taùnh Phaät, vaø vì theá vaãn coøn coù hy voïng sanh khôûi caên laønh trong töông lai. Ñöùc Phaät giaûi thích veà vieäc naøy nhö sau: “Vì theá, nhöõng keû döùt maát caên laønh laø do nhaân duyeân phieàn naõo trong ñôøi hieän taïi khieán cho döùt maát caên laønh. Nhôø söùc cuûa taùnh Phaät trong ñôøi vò lai laøm nhaân duyeân neân caên laønh [coù theå] ñöôïc sanh trôû laïi. “... Thieän nam töû! Ví nhö ngoïn ñeøn vaø maët trôøi tuy chöa xuaát hieän nhöng tính chaát cuûa chuùng vaãn laø coù theå phaù tröø söï toái taêm. Töï taùnh trong töông lai coù theå sanh ra taùnh Phaät cuûa chuùng sanh cuõng gioáng nhö vaäy.” (trang 491-492, taäp VI) Ñeå thaáy roõ hôn yù nghóa taùnh Phaät vaø nhaát-xieån-ñeà, chuùng ta seõ thöû xeùt qua hai nhaân vaät raát ñaëc bieät ñöôïc nhaéc ñeán trong kinh naøy. Nhaân vaät thöù nhaát laø vua A-xaøtheá, coù theå xem laø tieâu bieåu cho nhöõng keû ñaõ phaïm vaøo toäi loãi heát söùc naëng neà nhöng bieát sanh loøng aên naên hoái caûi.

Nhaân vaät thöù hai laø Thieän Tinh, moät vò tyø-kheo ñaõ töøng coù quaù trình tu taäp raát xuaát saéc nhöng chæ vì khoâng giöõ ñöôïc nieàm tin vaøo Tam baûo neân phaûi nhaän laõnh keát quaû cuoái cuøng laø sa vaøo ñòa nguïc. Vì theá, Thieän Tinh coù theå xem laø moät nhaân vaät tieâu bieåu cho nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà.

Veà vua A-xaø-theá, kinh vaên moâ taû nhöõng neùt ñaàu tieân veà oâng nhö sau: 140

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

“Baáy giôø, trong thaønh lôùn Vöông Xaù coù vua A-xaøtheá laø ngöôøi taùnh tình xaáu aùc, öa laøm vieäc gieát haïi, lôøi noùi phaïm vaøo ñuû boán ñieàu aùc, tham lam, giaän döõ, ngu si, trong loøng luoân hung haêng, soâi suïc. Vua chæ nhìn thaáy hieän taïi, chaúng quan taâm vieäc veà sau, duøng toaøn nhöõng ngöôøi aùc laøm thaân thuoäc.

“Vì tham ñaém vöôùng maéc vaøo naêm moùn duïc laïc tröôùc maét neân vua cha [laø Taàn-baø-sa-la] khoâng coù toäi maø [A-xaø-theá] ngang ngöôïc gieát ñi.” (trang 609, taäp III) Nguyeân nhaân gieát cha cuûa A-xaø-theá veà sau ñöôïc moâ taû caën keõ hôn laø xuaát phaùt töø söï saân haän, do nhöõng lôøi xuùi giuïc cuûa Ñeà-baø-ñaït-ña vaø quan ñaïi thaàn Vuõ Haønh, nhaéc laïi vieäc thuôû nhoû ñaõ coù lôøi döï baùo laø oâng veà sau seõ gieát vua cha neân meï oâng laø baø Vi-ñeà-hy ñaõ töøng neùm oâng töø treân laàu cao xuoáng ñaát, nhöng luùc ñoù oâng khoâng cheát maø chæ gaõy maát moät ngoùn tay. Vì nghe keå laïi chuyeän naøy maø oâng noåi giaän, laäp töùc ra leänh baét giam vua cha laø Taàn-baø-sa-la cho ñeán cheát.

Sau khi vua cha ñaõ cheát, A-xaø-theá sanh loøng hoái haän, chòu söï giaøy voø khoå naõo vaø luoân lo nghó ñeán toäi aùc ñaõ phaïm cuûa mình, caàm chaéc laø khoâng theå traùnh khoûi vieäc phaûi sa vaøo ñòa nguïc. Hôn theá nöõa, do nghieäp aùc chieâu caûm töùc thôøi maø thaân theå oâng sanh ra ñuû loaïi gheû ñoäc, ñau ñôùn khoâng sao chöõa trò ñöôïc.

Caùc ñaïi thaàn trong trieàu laàn löôït thuyeát phuïc oâng haõy tìm ñeán vôùi caùc vò thaày ngoaïi ñaïo ñeå hoï tröø boû toäi loãi cho oâng, nhöng vua A-xaø-theá khoâng ñaët loøng tin vaøo ai caû, cho ñeán khi vò ngöï y Kyø-baø, moät Phaät töû thuaàn thaønh vaø am 141

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

hieåu giaùo phaùp, heát lôøi khuyeân vua haõy tìm ñeán vôùi ñöùc Phaät.

Vua A-xaø-theá tin theo lôøi khuyeân cuûa Kyø-baø. Sau khi ñeán gaëp ñöùc Phaät vaø ñöôïc nghe thuyeát phaùp, oâng ñaõ hieåu vaø tin nhaän Chaùnh phaùp, phaùt taâm quy y Tam baûo vaø trôû thaønh moät vò vua heát loøng uûng hoä Phaät phaùp. Moïi toäi loãi cuûa oâng nhôø ñoù ñöôïc döùt tröø. Veà chuyeän döùt tröø toäi loãi cuûa vua A-xaø-theá, chuùng toâi seõ ñeà caäp ñeán trong tieåu muïc 9: Nghieäp vaø keát quaû.

Caâu chuyeän cuûa tyø-kheo Thieän Tinh coù theå xem laø moät dieãn tieán gaàn nhö ngöôïc laïi. Qua lôøi Boà Taùt Ca-dieáp, kinh vaên moâ taû veà vò tyø-kheo naøy nhö sau: “Khi Phaät coøn laø Boà Taùt, tyø-kheo Thieän Tinh töøng laø con trai cuûa Phaät, sau khi xuaát gia lieàn thoï trì, ñoïc tuïng, phaân bieät giaûng thuyeát ñöôïc Möôøi hai boä kinh, phaù tröø heát phieàn naõo Duïc giôùi, tu taäp chöùng ñaéc Boán thieàn.” (trang 302, taäp VI) Veà chuyeän Thieän Tinh töøng laø con trai Phaät, Phaùp Hoa huyeàn taùn, quyeån 1, daãn kinh vaên noùi raèng: “Vaøo thuôû aáy Phaät coù 3 ngöôøi con trai, moät laø Thieän Tinh, hai laø Öubaø-ma-da vaø ngöôøi thöù ba laø La-haàu.” Ñoù laø chuyeän quaù khöù, coøn trong ñôøi hieän taïi thì Thieän Tinh voán cuøng Phaät sanh ra trong hoaøng toäc Thích-ca vaø laø moät trong nhöõng ngöôøi coù khaû naêng ñöôïc noái ngoâi vua.

Tuy nhieân, oâng cuõng ñaõ töø boû cô hoäi laøm vua ñeå xin ñöôïc xuaát gia theo Phaät vaø ñöùc Phaät ñaõ chaáp nhaän cho oâng ñöôïc xuaát gia.

142

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Nhö vaäy, roõ raøng vò tyø-kheo naøy ñaõ töøng gieo caáy raát nhieàu caên laønh trong quaù khöù, ñaõ töøng tu taäp gaén boù nhieàu ñôøi vôùi Phaät phaùp môùi coù theå ñaït ñöôïc nhöõng ñieàu toát ñeïp nhö vaäy. Nhöõng gì chuùng ta ñöôïc bieát veà oâng ta nhö treân laø traùi ngöôïc haún vôùi nhöõng moâ taû ban ñaàu veà vua A-xaø-theá.

Theá nhöng tyø-kheo Thieän Tinh khoâng giöõ gìn ñöôïc nhöõng voán quyù ñaõ coù, chæ vì oâng khoâng giöõ ñöôïc loøng tin vaøo Tam baûo, hay noùi caùch khaùc laø ñaõ khôûi sanh taâm nieäm nhaát-xieån-ñeà. Ñöùc Phaät noùi veà oâng nhö sau: “Thieän nam töû! Tyø-kheo Thieän Tinh tuy cuõng ñoïc tuïng Möôøi hai boä kinh, chöùng ñaéc Boán thieàn, nhöng thaäm chí khoâng hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa moät baøi keä hay moät caâu, moät chöõ [trong kinh]. Vì gaàn guõi nhöõng baïn xaáu neân daàn sa suùt maát caû Boán thieàn.

Maát caû Boán thieàn roài lieàn sanh taø kieán xaáu aùc, noùi raèng: ‘Khoâng coù Phaät, khoâng coù Phaùp, khoâng coù Nieát-baøn. Sa-moân Coà-ñaøm chæ nhôø kheùo bieát ñöôïc töôùng phaùp neân roõ ñöôïc taâm yù ngöôøi khaùc ñoù thoâi.’” (trang 310-311, taäp VI) Chính vì theá, trong kinh naøy thuaät laïi raát nhieàu laàn Thieän Tinh toû roõ taâm baát tín cuûa mình. Chính oâng ta cuõng töï thuù nhaän: “Tuy Nhö Lai vì toâi thuyeát phaùp, nhöng toâi thaät loøng cho raèng khoâng coù nhaân quaû.” (trang 311, taäp VI) Vaø nhö vaäy, töø moät ngöôøi ñaõ tích luõy ñöôïc raát nhieàu voán quyù trong söï tu taäp qua nhieàu ñôøi, Thieän Tinh chæ vì 143

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

khoâng tin nhaân quaû, khoâng tin Tam baûo neân cuoái cuøng phaûi gaùnh chòu moät keát quaû thaät bi ñaùt: “Luùc ñoù, ñöùc Nhö Lai cuøng vôùi Ca-dieáp ñi ñeán choã Thieän Tinh. Tyø-kheo Thieän Tinh töø xa ñaõ troâng thaáy Phaät. Vöøa thaáy roài lieàn sanh loøng xaáu aùc, taø vaïy. Vì loøng xaáu aùc ñoù maø laäp töùc sa vaøo ñòa nguïc A-tyø ngay trong khi ñang soáng!” (trang 311, taäp VI) Vôùi keát quaû ñaùng buoàn naøy, ñöùc Phaät ñaõ ñöa ra moät keát luaän coù tính caùch huaán thò cho taát caû nhöõng ngöôøi tu taäp theo Phaät phaùp. Phaät daïy: “Thieän nam töû! Tuy tyø-kheo Thieän Tinh ñöôïc vaøo trong phaùp Phaät coù voâ löôïng moùn baùu, nhöng khoâng thu hoaïch ñöôïc gì, thaäm chí khoâng coù ñöôïc lôïi ích cuûa moät phaùp naøo caû! Ñoù laø do söï buoâng thaû, löôøi nhaùc; do [gaàn guõi] nhöõng baïn beø xaáu aùc, hieåu bieát sai laàm.

“Ví nhö ngöôøi ñi vaøo bieån caû, nhìn thaáy nhieàu thöù traân baûo, nhöng khoâng laáy ñöôïc gì caû chæ vì löôøi nhaùc. Laïi ví nhö ngöôøi ñi vaøo bieån caû, tuy nhìn thaáy traân baûo chaát ñoáng, nhöng vì ñuoái söùc neân cheát, hoaëc bò aùc quyû la-saùt gieát cheát. Thieän Tinh cuõng vaäy, tuy vaøo ñöôïc trong phaùp Phaät roài nhöng laïi bò quyû la-saùt lôùn laø nhöõng baïn höõu xaáu aùc gieát haïi.” (trang 311-312, taäp VI) Theo lôøi Phaät daïy ôû ñaây, nhöõng gì ñaõ khieán cho Thieän Tinh sa ñoïa khoâng gì khaùc hôn laø caùc yeáu toá buoâng thaû, 144

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

löôøi nhaùc, gaàn guõi nhöõng baïn beø xaáu aùc vaø hieåu bieát sai laàm. Thaät ñaùng sôï laém thay!

Qua caâu chuyeän cuûa vua A-xaø-theá, chuùng ta thaáy roõ ñöôïc yù nghóa “taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät”. Nhôø saün coù taùnh Phaät, nhaø vua mang ñaày toäi loãi naøy ñaõ coù theå nhanh choùng tieáp nhaän nhöõng lôøi daïy cuûa Phaät vaø trôû thaønh ngöôøi tin saâu Phaät phaùp, hoä trì Tam baûo, tröø boû ñöôïc nhöõng loãi laàm ñaõ maéc phaûi. Vôùi taám göông cuûa vua A-xaøtheá, chuùng ta coù theå tin chaéc raèng cô hoäi caûi hoái luoân saün daønh cho taát caû nhöõng ai ñaõ lôõ laàm phaïm vaøo toäi loãi, chæ caàn ngöôøi aáy coù ñöôïc söï thaønh taâm saùm hoái vaø tin nhaän, quay veà ñi theo con ñöôøng Phaät phaùp.

Nhöng ñoàng thôøi qua caâu chuyeän cuûa tyø-kheo Thieän Tinh chuùng ta cuõng thaáy ra ñöôïc moät ñieàu laø taát caû chuùng sanh ñeàu saün coù nguy cô trôû thaønh keû nhaát-xieån-ñeà, hay cuõng coù theå noùi khaùc ñi laø luoân saün coù “taùnh nhaát-xieån-ñeà”. Theo lôøi caûnh baùo cuûa ñöùc Phaät nhö treân, chæ caàn chuùng ta ñi theo con ñöôøng buoâng thaû, löôøi nhaùc, gaàn guõi nhöõng baïn beø xaáu aùc vaø hieåu bieát sai laàm thì chaéc chaén sôùm muoän roài ta cuõng seõ trôû thaønh moät keû nhaát-xieån-ñeà!

Thaät ra, khoâng chæ laø “taùnh nhaát-xieån-ñeà” maø cuøng vôùi taùnh Phaät thì moãi chuùng ta cuõng ñeàu saün coù nhöõng yeáu toá ñeå ñi vaøo caùc caûnh giôùi a-tu-la, ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh, chö thieân hay nhaân loaïi. Moãi haønh vi vaø tö töôûng cuûa chuùng ta ñeàu seõ goùp phaàn quyeát ñònh yeáu toá naøo trong soá ñoù ñöôïc nuoâi döôõng lôùn leân vaø yeáu toá naøo seõ bò kieàm cheá, döùt tröø. Neáu hieåu ñöôïc ñieàu ñoù, chuùng ta seõ thaáy roõ raèng con ñöôøng tu taäp laø con ñöôøng do chính ta choïn löïa 145

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

vaø phaûi töï mình daán böôùc, khoâng moät ai khaùc coù theå giuùp söùc cho ta ngoaøi nhöõng lôøi chæ daïy hay khuyeân baûo. Ñöùc Phaät ñaõ ra ñôøi ñeå chæ baøy cho chuùng ta moät con ñöôøng chaân chaùnh, nhöng ta nhaát ñònh phaûi töï mình noã löïc ñi theo con ñöôøng aáy neáu muoán ñaït ñöôïc nhöõng gì chö Phaät ñaõ chæ baøy. Noäi dung yù nghóa veà taùnh Phaät vaø nhaát-xieånñeà vì theá vöøa mang tính khích leä giuùp chuùng ta coù ñöôïc söï töï tin vaø quyeát taâm tu taäp, nhöng ñoàng thôøi cuõng laø söï caûnh baùo taát caû chuùng ta phaûi luoân heát söùc tinh taán vaø tænh giaùc ñeå khoâng rôi vaøo con ñöôøng sa ñoïa.

5. PHAÂN BIEÄT TAØ CHAÙNH

N

oäi dung quan troïng tieáp theo trong kinh naøy laø söï phaân bieät giöõa chaùnh phaùp vaø taø phaùp, giöõa con ñöôøng neân theo vaø con ñöôøng neân traùnh. Trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy, noäi dung phaân bieät taø chaùnh ñöôïc ñaëc bieät xem troïng, lyù do laø vì ñaïi chuùng saép maát ñi moät baäc thaày vó ñaïi luoân tröïc tieáp daãn daét moïi ngöôøi treân con ñöôøng tu hoïc, cuõng nhö taát caû chuùng sanh saép maát ñi moät choã döïa vöõng chaéc ñeå quay veà nöông theo. Trong boái caûnh ñoù, ñöùc Phaät ñaõ tieân lieäu moïi söï sa suùt veà sau khi Phaät phaùp seõ khoâng traùnh khoûi phaûi chòu söï dieãn giaûi sai leäch hoaëc bò pha troän, laãn loän vôùi nhöõng taø thuyeát sai traùi. Vaø trong tröôøng hôïp ñoù, neáu ñöùc Phaät khoâng ñeå laïi nhöõng lôøi chæ baûo caën keõ veà söï phaân bieät taø chaùnh thì seõ voâ cuøng khoù khaên cho nhöõng ai thaät loøng muoán tu taäp, vì khoâng bieát döïa vaøo ñaâu ñeå phaân bieät vaø tu taäp ñuùng theo Chaùnh phaùp.

146

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Tröôùc heát, ñöùc Phaät daïy veà boán nguyeân taéc caên baûn ñeå ngöôøi Phaät töû y cöù trong söï tu taäp. Maëc duø vieäc y cöù theo nhöõng ngöôøi coù söï am hieåu veà Phaät phaùp cuõng ñöôïc ñöùc Phaät ñeà caäp ñeán qua vieäc neâu ra boán haïng ngöôøi ñeå chuùng sanh nöông theo, töø nhöõng vò haønh ñaïo Boà Taùt cho ñeán caùc vò Tu-ñaø hoaøn, Tö-ñaø-haøm, A-na-haøm, A-la-haùn, nhöng ñöùc Phaät cuõng nhaán maïnh veà vieäc phaûi tin theo nhöõng haïng ngöôøi aáy theo caùch nhö theá naøo: “Ñoái vôùi nhöõng ñieàu chính ta giaûng thuyeát, neáu coù loøng nghi coøn chaúng neân nhaän, huoáng chi laø vôùi nhöõng haïng ngöôøi aáy. Cho neân phaûi kheùo phaân bieät bieát roõ laø ñieàu laønh hay döõ, neân laøm hay chaúng neân laøm. Neáu ñöôïc nhö vaäy thì seõ thoï höôûng söï yeân vui laâu daøi.” (trang 606, taäp I) Vì theá, ngay caû khi ñaõ choïn ñöôïc baäc thaày chaân chaùnh ñeå nöông theo, ngöôøi Phaät töû cuõng vaãn phaûi luoân ghi nhôù boán nguyeân taéc y cöù maø Phaät ñaõ daïy. Boán nguyeân taéc naøy ñöôïc trình baøy qua lôøi Boà Taùt Ca-dieáp nhö sau: “Nhö Phaät coù daïy, caùc tyø-kheo neân y theo boán phaùp.

Boán phaùp ñoù laø gì? Ñoù laø: Y theo phaùp chaúng y theo ngöôøi, y theo yù nghóa chaúng y theo vaên töï, lôøi noùi; y theo trí tueä, chaúng y theo [nhaän] thöùc, y theo kinh thaät nghóa roát raùo, chaúng y theo kinh [quyeàn thöøa] khoâng roát raùo troïn nghóa.” (trang 629-630, taäp I) Veà nguyeân taéc thöù nhaát: “y theo phaùp chaúng y theo ngöôøi”, ñöùc Phaät daïy: 147

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

“Thieän nam töû! Neáu nhö ngöôøi phaù giôùi, vì lôïi döôõng maø noùi raèng: ‘Nhö Lai voâ thöôøng, bieán ñoåi’, thì chaúng neân nöông theo ngöôøi aáy.” (trang 631, taäp I) Phaùp ñöôïc noùi ñeán ôû ñaây töùc laø Chaùnh phaùp, laø nhöõng phaùp chaân chaùnh Phaät ñaõ thuyeát daïy, nhö nhöõng phaùp Töù dieäu ñeá, Thaäp nhò nhaân duyeân, Nhö Lai thöôøng truï, taát caû chuùng sanh ñeàu coù taùnh Phaät.v.v... Vì theá, neáu coù ai noùi khaùc ñi so vôùi nhöõng phaùp aáy thì ngöôøi Phaät töû nhaát quyeát khoâng theå tin nhaän. Hôn theá nöõa, trong Phaät ngoân treân ñaây thì yeáu toá ñaàu tieân ñöôïc neâu ra laø söï trì giôùi. Vaøo nhöõng giaây phuùt cuoái cuøng tröôùc khi nhaäp Nieát-baøn, ñöùc Phaät ñaõ daïy raèng: “A-nan! Laïi nhö lôøi oâng hoûi: ‘Sau khi Phaät dieät ñoä, laáy ai laøm thaày?’ Naøy A-nan! Giôùi luaät [Phaät ñaõ cheá ñònh seõ] laø baäc thaày lôùn nhaát cuûa caùc oâng, y theo ñoù maø tu haønh coù theå ñaït ñöôïc ñònh vaø tueä raát thaâm saâu, thoaùt khoûi theá tuïc.” (trang 484, taäp VII) Vì theá, yeáu toá ñaàu tieân ñeå tin theo moät baäc thaày chính laø söï trì giôùi vaø yeáu toá thöù hai laø söï thuyeát giaûng ñuùng Chaùnh phaùp. Trong tröôøng hôïp ngöôøi Phaät töû gaëp moät vò thaày khoâng coù ñuû hai yeáu toá naøy thì caàn phaûi coù thaùi ñoä ñuùng theo lôøi Phaät daïy laø: “Y theo phaùp chaúng y theo ngöôøi.”

Nhöng Chaùnh phaùp maø ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng laø caû moät kho taøng kinh ñieån ñoà soä, haàu nhö khoâng ai coù theå nhaän hieåu heát. Vì theá, y theo phaùp ôû ñaây caàn ñöôïc hieåu laø 148

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

y theo nhöõng giaùo phaùp neàn taûng nhaát, caên baûn nhaát maø Phaät ñaõ daïy. Ñieàu quan troïng nhaát caàn löu yù laø moïi giaùo phaùp trong ñaïo Phaät tuy coù theå thuoäc veà nhieàu taàng baäc khaùc nhau tuøy theo caên cô cuûa ngöôøi tu taäp, nhöng luoân coù söï vieân dung nhaát quaùn, khoâng heà coù söï maâu thuaãn, traùi ngöôïc nhau. Chaúng haïn, khi ñöùc Phaät daïy veà Töù dieäu ñeá thì ngöôøi tu taäp cho duø thuoäc veà toâng phaùi naøo, tu theo haïnh nguyeän gì cuõng khoâng bao giôø coù theå ñi ngöôïc laïi giaùo lyù ñoù...

Kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy neâu ra raát nhieàu ví duï veà vieäc y theo Chaùnh phaùp. Ñöùc Phaät daïy: “... sau khi ta nhaäp Nieát-baøn, boïn ma Ba-tuaàn seõ daàn daàn laøm hö hoaïi Chaùnh phaùp. Ví nhö ngöôøi thôï saên maëc vaøo y phuïc ngöôøi tu haønh, Ma vöông Ba-tuaàn cuõng vaäy. Chuùng giaû daïng tyø-kheo, tyø-kheo ni, öu-baø-taéc, öu-baø-di, laïi hoùa hình caùc vò Tu-ñaøhoaøn ñeán A-la-haùn, cho ñeán saéc thaân Phaät.” (trang 64-65, taäp II) Vaø vì theá, töø trang 65 ñeán trang 86 cuûa taäp II ghi laïi raát nhieàu nhöõng lôøi chæ baøy phaân bieät caën keõ cuûa ñöùc Phaät ñeå giuùp ngöôøi tu taäp coù theå nhaän ra ñaâu laø Chaùnh giaùo cuûa Phaät thuyeát daïy vaø ñaâu laø nhöõng söï thuyeát giaûng sai leäch.

Ngöôøi ñoïc kinh neân ñoïc kyõ nhöõng lôøi daïy trong phaàn naøy ñeå hieåu vaø phaân bieät ñöôïc giaùo nghóa cuûa Phaät. Khoâng chæ laø nhöõng nghóa lyù saâu xa trong giaùo phaùp, ôû ñaây coøn coù nhöõng chæ daãn raát chi tieát vaø cuï theå. Phaät daïy: “... [Vò tyø-kheo cuõng khoâng neân laøm] nhöõng vieäc maø ngöôøi ñôøi caàn ñeán ñeå möu sanh nhö laøm nhaø 149

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

cöûa, laøm ruoäng, laøm vöôøn, buoân baùn, ñoåi chaùc, töï laøm thöùc aên, xay gaïo, giaõ gaïo, luyeän chuù thuaät giöõ mình, taäp luyeän chim öng duøng ñeå ñi saên, xem sao ñoaùn meänh, suy tính vieäc neân hö, xem töôùng keû nam ngöôøi nöõ, theo chieâm bao maø ñoaùn nhöõng vieäc laønh döõ, [hoaëc ñoaùn thai nhi] laø nam, laø nöõ, hay chaúng phaûi nam chaúng phaûi nöõ... saùu möôi boán ngheà gioûi; laïi coù möôøi taùm pheùp chuù thuaät löøa doái ngöôøi, caùc thöù ngheà kheùo leùo, hoaëc noùi voâ soá vieäc thoâng tuïc cuûa ngöôøi ñôøi; duøng höông taùn, höông boät, höông pheát, höông xoâng, moïi thöù hoa keát laïi; laøm ngheà hôùt toùc, söûa toùc, gian taø bôï ñôõ, tham lôïi khoâng chaùn, vui thích choã naùo nhieät, noùi chuyeän giôõn cöôøi, tham aên caù thòt, pha cheá thuoác ñoäc, duø thôm, duøng duø loïng quyù, ñi giaøy da, laøm ra quaït loâng, röông traáp, caùc thöù hình veõ; chöùa tröõ luùa thoùc, caùc loaïi luùa maïch, caùc loaïi ñaäu cuøng caùc thöù döa, traùi... “[Vò tyø-kheo cuõng khoâng ñöôïc] gaàn guõi thaân maät vôùi vua chuùa, con vua, quan chöùc cao caáp cuøng caùc phuï nöõ, noùi cöôøi lôùn tieáng hoaëc nín laëng, khoâng noùi naêng chi caû; thöôøng nghi ngôø ñoái vôùi caùc phaùp, hay noùi baäy baï, chuyeän daøi, vaén, toát, xaáu, laønh, döõ, öa maëc aùo ñeïp...

“Neáu ngöôøi xuaát gia töï mình khen ngôïi caùc söï vieäc baát tònh nhö theá tröôùc maët thí chuû, laïi vaøo ra, ñi chôi ñeán nhöõng choã baát tònh nhö tieäm baùn röôïu, nhaø daâm nöõ, choã côø baïc... nhöõng ngöôøi nhö vaäy, Phaät chaúng cho ôû chung vôùi caùc tyø-kheo. Hoï neân ra 150

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

khoûi taêng ñoaøn, hoaøn tuïc maø laøm haïng toâi tôù trong theá gian cho ngöôøi khaùc sai khieán. Hoï ví nhö coû daïi laãn trong ñaùm luùa, caàn phaûi loaïi boû ñi.’

“Nhöõng kinh luaät naøo daïy nhö treân, neân bieát raèng ñeàu laø thuyeát cuûa Nhö Lai.” (trang 68-69, taäp II) Veà nhöõng yù nghóa saâu xa trong giaùo phaùp, Phaät daïy: “Phaät coù daïy raèng: ‘Vöôït hôn caû chín boä kinh coù kinh ñieån Phöông ñaúng.’ Nhö ai coù theå thaáu hieåu ñöôïc nghóa naøy, thì neân bieát raèng ngöôøi aáy thaáu hieåu kinh luaät moät caùch ñuùng ñaén, lìa xa taát caû nhöõng söï vaät baát tònh, [luoân] nhieäm maàu trong saùng nhö vaàng traêng troøn.

“Neáu coù ngöôøi noùi raèng: ‘Nhö Lai ñoái vôùi heát thaûy kinh luaät, thuyeát daïy nghóa lyù nhieàu nhö caùt soâng Haèng, nhöng trong luaät cuûa chuùng toâi laïi chaúng coù nhöõng nghóa lyù aáy, neân chuùng toâi bieát laø khoâng coù.

Neáu laø coù, taïi sao trong luaät cuûa chuùng toâi khoâng thaáy Nhö Lai giaûng thuyeát? Vì vaäy neân nay chuùng toâi khoâng theå tin nhaän.’ Neân bieát raèng nhöõng ngöôøi noùi nhö vaäy laø coù toäi.

“Keû aáy laïi noùi raèng: ‘Kinh luaät [cuûa chuùng toâi] nhö theá naøy môùi neân thoï trì. Vì sao vaäy? Vì kinh luaät aáy giuùp toâi ñöôïc ít tham muoán, bieát ñuû, döùt tröø phieàn naõo; vì ñoù laø trí hueä Nieát-baøn, taïo ñöôïc nhaân phaùp laønh.’ Ngöôøi noùi nhö vaäy chaúng phaûi laø ñeä töû cuûa ta.

“Nhö coù ngöôøi noùi raèng: ‘Vì muoán ñoä chuùng sanh, Nhö Lai coù thuyeát giaûng kinh Phöông ñaúng.’ Neân 151

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

bieát raèng, ngöôøi noùi nhö vaäy thaät laø ñeä töû cuûa Phaät.

Neáu ai chaúng thoï trì kinh Phöông ñaúng, neân bieát raèng ngöôøi aáy chaúng phaûi ñeä töû Phaät, chaúng phaûi vì Phaät phaùp maø xuaát gia, töùc laø ñeä töû cuûa boïn ngoaïi ñaïo taø kieán.” (trang 72-73, taäp II) ÔÛ ñaây ñaõ thaáy lieân heä ñeán nguyeân taéc thöù tö: “y theo kinh thaät nghóa roát raùo, chaúng y theo kinh [quyeàn thöøa] khoâng roát raùo troïn nghóa”. Nhöng ñoàng thôøi vì khoâng thaáu hieåu vaø tin nhaän ñöôïc yù nghóa saâu xa uyeân aùo do chính Phaät thuyeát daïy neân nhöõng luaän thuyeát baát tín nhö vaäy cuõng ñöôïc xem laø khoâng ñuùng theo Chaùnh phaùp.

Veà nguyeân taéc “y theo nghóa chaúng y theo vaên töï”, ñöùc Phaät daïy: “Y theo nghóa chaúng y theo vaên töï, lôøi noùi. Nghóa töùc laø saùng suoát, hieåu bieát troïn veïn. Hieåu bieát troïn veïn goïi laø khoâng thieáu soùt, yeáu keùm. Khoâng thieáu soùt, yeáu keùm töùc laø ñaày ñuû. Nghóa ñaày ñuû ñoù, goïi laø Nhö Lai thöôøng truï, chaúng bieán ñoåi. Nghóa Nhö Lai thöôøng truï, chaúng bieán ñoåi töùc laø Phaùp thöôøng.

Nghóa Phaùp thöôøng töùc laø Taêng thöôøng. Ñoù goïi laø y theo nghóa chaúng y theo lôøi noùi.

“Nhöõng vaên töï, lôøi noùi nhö theá naøo laø khoâng neân nöông theo? Ñoù laø nhöõng vaên töø trau chuoát trong caùc saùch luaän, cuõng nhieàu voâ soá nhö kinh ñieån Phaät ñaõ thuyeát, nhöng toaøn noùi nhöõng vieäc tham caàu khoâng chaùn, gian traù nònh hoùt, giaû vôø thaân caän bôï ñôõ ñeå caàu lôïi, thöôøng ñeán nhaø cö só maø laøm 152

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

coâng vieäc cho hoï. Laïi coøn noùi raèng: ‘Phaät cho pheùp caùc tyø-kheo chöùa tröõ toâi tôù vaø caùc vaät baát tònh nhö: vaøng, baïc, traân baûo, luùa gaïo, kho laãm, boø, deâ, voi, ngöïa, buoân baùn kieám lôøi. Vaøo thuôû maát muøa ñoùi keùm vì thöông xoùt ñeä töû, Phaät cho pheùp tyø-kheo ñeå daønh ñoà vaät, tay laøm haøm nhai, khoâng thoï nhaän maø vaãn coù aên.’ Nhöõng lôøi nhö vaäy ñeàu chaúng neân nöông theo.” (trang 631, taäp I) Nhö vaäy, thaät nghóa roát raùo chính laø choã ngöôøi Phaät töû phaûi y cöù trong söï tu taäp, coøn nhöõng vaên töï, lôøi noùi khoâng chuyeån taûi ñöôïc thaät nghóa roát raùo, laïi nghieâng veà söï tham muoán vaät duïc, ñaém chìm vaøo ñôøi soáng theá tuïc thì khoâng theå laø choã nöông theo cho ngöôøi Phaät töû.

Veà nguyeân taéc “y theo trí tueä, chaúng y theo [nhaän] thöùc”, ñöùc Phaät daïy: “Y theo trí tueä chaúng y theo nhaän thöùc. Noùi trí tueä töùc laø Nhö Lai. Nhö coù nhöõng ngöôøi Thanh vaên khoâng theå bieát roõ coâng ñöùc cuûa Nhö Lai, choã nhaän thöùc nhö vaäy khoâng neân nöông theo. Nhö ngöôøi bieát raèng Nhö Lai töùc laø phaùp thaân, choã trí tueä chaân thaät nhö vaäy laø neân nöông theo.

“Nhö coù ngöôøi thaáy caùi thaân phöông tieän cuûa Nhö Lai beøn noùi raèng thaân aáy laø do caùc aám, giôùi, nhaäp khoáng cheá, laø do thöùc aên maø ñöôïc nuoâi lôùn. Choã nhaän thöùc nhö vaäy chaúng neân nöông theo. Do ñoù maø bieát ñöôïc nhöõng choã nhaän thöùc chaúng neân nöông theo. Nhö coù ngöôøi noùi nhöõng lôøi nhö treân, 153

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

cho ñeán nhöõng kinh saùch naøo noùi nhö vaäy ñeàu chaúng neân nöông theo.” (trang 632, taäp I) Nhö vaäy, trí tueä laø choã thaáy bieát saùng suoát thoâng qua thöïc chöùng tu taäp ñuùng lôøi Phaät daïy, coøn nhaän thöùc ôû ñaây laø nhöõng suy luaän, dieãn giaûi theo hieåu bieát cuûa keû phaøm phu, chuû yeáu döïa vaøo nhaän thöùc tri giaùc cuûa caùc giaùc quan voán laø hö voïng, khoâng chaân thaät.

Veà nguyeân taéc “y theo kinh thaät nghóa roát raùo, chaúng y theo kinh [quyeàn thöøa] khoâng roát raùo troïn nghóa”, ñöùc Phaät daïy: “Y theo kinh thaät nghóa roát raùo, chaúng y theo kinh [quyeàn thöøa] khoâng roát raùo troïn nghóa. Kinh khoâng roát raùo troïn nghóa laø noùi haøng Thanh vaên, nghe ñeán taïng bí maät saâu xa cuûa Phaät Nhö Lai aét sinh taâm nghi ngôø, sôï seät, chaúng bieát raèng taïng aáy töø nôi bieån ñaïi trí tueä maø ra, cuõng nhö treû con chöa bieát phaân bieät. Ñoù goïi laø khoâng troïn nghóa. Kinh thaät nghóa roát raùo laø noùi haøng Boà Taùt trí tueä chaân thaät, tuøy theo ñaïi trí voâ ngaïi nôi töï taâm, cuõng nhö ngöôøi ngöôøi ñaõ tröôûng thaønh hieåu bieát taát caû. Ñoù goïi laø roát raùo troïn nghóa.

“Laïi nöõa, Thanh vaên thöøa goïi laø khoâng roát raùo troïn nghóa, Ñaïi thöøa voâ thöôïng môùi goïi laø roát raùo troïn nghóa. Nhö noùi raèng: ‘Nhö Lai laø voâ thöôøng, bieán ñoåi’, ñoù goïi laø khoâng roát raùo troïn nghóa. Nhö noùi raèng: ‘Nhö Lai laø thöôøng truï, chaúng bieán ñoåi’, ñoù goïi laø roát raùo troïn nghóa.

154

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

“Choã thuyeát daïy cuûa haøng Thanh vaên neân roõ bieát, goïi laø khoâng roát raùo troïn nghóa. Choã thuyeát daïy cuûa haøng Boà Taùt neân roõ bieát, goïi laø roát raùo troïn nghóa. Neáu noùi raèng: ‘Nhö Lai nhôø aên uoáng maø ñöôïc nuoâi lôùn’, ñoù laø khoâng roát raùo troïn nghóa.

Neáu noùi: ‘Nhö Lai laø thöôøng truï, chaúng bieán ñoåi’, ñoù laø roát raùo troïn nghóa. Neáu noùi raèng: ‘Nhö Lai nhaäp Nieát-baøn, nhö cuûi heát thì löûa taét’, ñoù goïi laø khoâng roát raùo troïn nghóa. Neáu noùi raèng: ‘Nhö Lai theå nhaäp phaùp taùnh’, ñoù goïi laø roát raùo troïn nghóa. (trang 632-633, taäp I) Boán nguyeân taéc y cöù naøy thaät ra cuõng ñeàu coù moái quan heä chaët cheõ vôùi nhau, neân söï ñi ngöôïc laïi moät trong nhöõng nguyeân taéc naøy thöôøng cuõng laø vi phaïm vaøo caùc nguyeân taéc khaùc. Do ñoù, ngöôøi Phaät töû chaân chaùnh trong suoát quaù trình tu taäp maëc duø phaûi tinh taán khoâng ngöøng hoïc hoûi, nhöng ñoàng thôøi cuõng phaûi luoân tænh giaùc saùng suoát döïa theo nhöõng nguyeân taéc naøy ñeå khoâng sai laàm ñi theo nhöõng söï thuyeát giaûng taø vaïy sai leäch vôùi Chaùnh phaùp.

Nhöõng ñoaïn kinh vaên trích daãn treân ñaây taát nhieân chæ laø moät phaàn nhoû trong nhöõng gì ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng, nhöng coù leõ cuõng ñaõ khaù ñuû ñeå neâu baät moät soá yù nghóa quan troïng maø ngöôøi tu taäp theo Chaùnh phaùp caàn phaûi luoân ghi nhôù.

Tröôùc heát, caàn phaûi nhôù raèng giôùi luaät laø baäc thaày lôùn nhaát. Ñieàu naøy laø do chính töø kim khaåu ñöùc Phaät thuyeát daïy, neân baát cöù baäc thaày naøo hieän nay duø coù toû ra uyeân baùc trí tueä ñeán ñaâu ñi chaêng nöõa, neáu thuyeát giaûng ñi ngöôïc laïi hoaëc khaùc bieät vôùi giôùi luaät do Phaät cheá ñònh thì ñeàu khoâng theå tin theo.

155

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Ñieàu may maén cho taát caû chuùng ta laø giôùi luaät luoân ñöôïc baûo löu moät caùch toát nhaát qua taát caû caùc giai ñoaïn truyeàn thöøa cuûa Phaät giaùo khaép nôi treân theá giôùi. Vì theá, ngay caû veà maët vaên baûn hoïc thì taát caû caùc nhaø nghieân cöùu cuõng deã daøng thoáng nhaát vôùi nhau raèng caùc vaên baûn lieân quan ñeán giôùi luaät ñeàu coù ñoä xaùc tín cao nhaát vaø coù ít khaùc bieät nhaát giöõa taát caû caùc toâng phaùi khaùc nhau trong ñaïo Phaät.

Khi nghieân cöùu veà lòch söû phaùt trieån cuûa Phaät giaùo, hoïc giaû ngöôøi Ñöùc Edward Conze (1904-1979) ñaõ vieát nhö sau: “The two oldest documents which we can place with some degree of certainty before Aśoka happen to deal with monastic discipline (Vinaya). From fairly early times onwards the traditions concerning the Buddha’s teachings were grouped under two principal headings called respectively Dharma and Vinaya. The Vinaya proved the more stable and uniform element of the two, much less subject to disagreements and re-formulations. Discussions on the Vinaya are seldom heard of and even at later times school formations rarely implied modifications in the Vinaya, except in quite external and superficial matters, such as dress, etc. Even when with the Mahāyana quite new schools arose on dogmatic grounds, they adhered for a long time as far as the Vinaya was concerned to one of the older Hinayana schools.”

(Hai taøi lieäu coå nhaát maø chuùng ta coù theå xeáp vaøo thôøi kyø tieàn A-duïc vôùi phaàn naøo chaéc chaén, tình côø laïi ñeà caäp ñeán giôùi luaät. Töø tröôùc ñeán nay, giaùo 156

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

phaùp cuûa Phaät thöôøng ñöôïc xeáp thaønh hai nhoùm chính laø Kinh taïng vaø Luaät taïng. Luaät taïng ñaõ toû ra coù tính chaát oån ñònh vaø ñoàng nhaát hôn, raát ít gaây ra baát ñoàng, vaø ít bò söûa ñoåi hôn. Raát hieám khi coù nhöõng tranh caõi veà Luaät taïng, vaø cho ñeán sau naøy, söï thaønh laäp caùc boä phaùi khaùc nhau cuõng ít khi daãn ñeán vieäc söûa ñoåi Luaät taïng, ngoaïi tröø nhöõng vaán ñeà chæ thuoäc veà hình thöùc vaø raát nhoû nhaët, nhö y phuïc... Ngay caû khi nhieàu boä phaùi môùi ñöôïc laäp ra cuøng vôùi söï hình thaønh cuûa Ñaïi thöøa treân nhöõng neàn taûng mang tính giaùo ñieàu, thì trong moät thôøi gian daøi hoï vaãn trung thaønh veà maët giôùi luaät vôùi moät trong nhöõng boä phaùi Tieåu thöøa coå xöa hôn.

– Löôïc söû Phaät giaùo, baûn Vieät dòch cuûa Nguyeãn Minh Tieán, saùch ñaõ daãn) Trong giôùi luaät thaäm chí vaãn coøn baûo löu nguyeân veïn nhieàu lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät cho chuùng ta thaáy roõ ñöôïc nhöõng sinh hoaït cuûa xaõ hoäi thôøi baáy giôø maø ñeán nay khoâng coøn nöõa. Chaúng haïn, trong Töù phaàn luaät coøn ghi roõ ñieàu thöù 16 trong 30 ñieàu luaät thuoäc toäi ni-taùt-kyø badaät-ñeà nhö sau: “Nhö coù tyø-kheo naøo trong khi ñi ñöôøng ñöôïc ngöôøi cuùng döôøng loâng deâ, laïi khoâng coù ngöôøi mang giuùp phaûi töï mình mang ñi, khoâng ñöôïc mang quaù ba do-tuaàn. Neáu töï mình mang loâng deâ ñi quaù ba dotuaàn, phaïm vaøo toäi ni-taùt-kyø ba-daät-ñeà.”1 Taát nhieân ngaøy nay caùc vò tyø-kheo khoâng coøn nhaän loâng deâ ñeå laøm toïa cuï (taám ñeäm ñeå ngoài, naèm) nhö thuôû aáy, 1

Baûn Vieät dòch trích töø saùch Taêng ñoà nhaø Phaät, Ñoaøn Trung Coøn vaø Nguyeãn Minh Tieán soaïn dòch, NXB Toân giaùo, 2004.

157

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

nhöng tinh thaàn cuûa ñieàu luaät naøy vaãn khoâng heà thay ñoåi. Ñoù laø hình töôùng cuûa vò tyø-kheo khi xuaát hieän tröôùc coâng chuùng phaûi luoân gìn giöõ söï nghieâm trang, ñaày ñuû oai nghi, khoâng neân ñeå cho moïi ngöôøi phaûi sanh taâm baát kính vì nhöõng hình töôùng khoâng toát ñeïp. Vôùi tinh thaàn ñoù thì vò tyø-kheo ngaøy nay vaãn coù nhieàu ñieåm caàn phaûi giöõ theo ñieàu luaät naøy. Chaúng haïn, neáu moät vò tyø-kheo maëc y phuïc khoâng thích hôïp khi xuaát hieän tröôùc ñaùm ñoâng, hoaëc töï mình chaïy xe hai baùnh phaân khoái lôùn vôùi toác ñoä cao.v.v... thì coù leõ seõ khoâng ñöôïc xem laø nghieâm trang laém trong maét moïi ngöôøi...

Vì theá, nhöõng ai neâu lyù do “giôùi luaät ñaõ xöa cuõ” ñeå thay ñoåi hoaëc löôïc boû ñeàu caàn phaûi xeùt laïi. Coù leõ nhöõng ngöôøi naøy ñaõ khoâng thaáy roõ ñöôïc tinh thaàn cuûa giôùi luaät maø chæ chaáp chaët vaøo maët ngoân ngöõ maø thoâi. Caàn phaûi caân nhaéc lyù do vì sao giôùi luaät do Phaät cheá ñònh ñaõ traûi qua hôn 25 theá kyû vôùi nhieàu ñôøi Toå sö loãi laïc, xuaát chuùng, nhöng chöa töøng coù vò naøo ñaët vaán ñeà söûa ñoåi giôùi luaät! Vaø cuõng chính vì theá maø chuùng ta caøng phaûi tin chaéc vaøo lôøi Phaät daïy, phaûi xem giôùi luaät laø baäc thaày lôùn nhaát.

Vaán ñeà quan troïng thöù hai ñöôïc nhaän hieåu qua kinh vaên laø tính chaát nhaát quaùn cuûa giaùo phaùp do ñöùc Phaät thuyeát giaûng, nhôø ñoù maø ngöôøi Phaät töû môùi coù theå “y theo phaùp chaúng y theo ngöôøi”. Taát caû nhöõng giaùo phaùp do Phaät thuyeát daïy, cho duø coù söï khaùc bieät tuøy theo caên cô chuùng sanh nhöng khoâng bao giôø coù söï maâu thuaãn, traùi ngöôïc nhau. Chaúng haïn, khi Phaät daïy raèng Nieát-baøn laø thöôøng, laïc, ngaõ, tònh, thì ñieàu ñoù hoaøn toaøn khoâng heà maâu thuaãn vôùi giaùo lyù voâ thöôøng. Ngöôïc laïi, khi hieåu ñöôïc Nieát-baøn laø thöôøng thì chuùng ta laïi caøng nhaän roõ hôn söï voâ thöôøng 158

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

cuûa taát caû caùc phaùp höõu vi; khi hieåu ñöôïc Nieát-baøn laø laïc thì chuùng ta laïi caøng nhaän roõ hôn tính chaát khoå naõo cuûa ñôøi soáng trong luaân hoài...

Vì theá, ngöôøi Phaät töû nhaát thieát phaûi coù söï thöïc haønh nhöõng giaùo phaùp ñaõ ñöôïc hoïc hoûi, ngay töø nhöõng neàn taûng caên baûn nhaát, tröôùc khi tieáp tuïc tìm hieåu nhöõng taàng baäc giaùo phaùp cao hôn. Baèng vaøo söï chöùng nghieäm cuûa töï thaân ngay töø nhöõng giaùo lyù caên baûn nhaát, ngöôøi tu taäp seõ töï mình phaùt trieån naêng löïc nhaän thöùc daàn daàn ñeå coù theå phaân bieät vaø nhaän ra ñöôïc nhöõng ñieàu sai leäch so vôùi Chaùnh phaùp. Chaúng haïn, chuùng ta ñaõ bieát ñöùc Phaät daïy raèng tính chaát cuûa ñôøi soáng trong luaân hoài laø khoå naõo, thaäm chí ñaùng sôï nhö caên nhaø ñang chaùy,1 vì theá cho duø söï tu taäp coù mang ñeán cho chuùng ta phaàn naøo an vui, thanh thaûn, nhöng chuùng ta cuõng khoâng theå sanh taâm aùi luyeán ñoái vôùi ñôøi soáng theá tuïc maø khoâng coøn khaån thieát mong caàu söï giaûi thoaùt sanh töû nöõa; hoaëc chuùng ta ñaõ bieát Phaät daïy raèng phaûi heát söùc tinh taán trong söï tu taäp, thì ta khoâng theå nghe theo baát cöù ai cho raèng coù theå soáng an nhaøn thanh thaûn giöõa cuoäc sanh töû naøy... Bôûi vì moïi söï caûm nhaän cuûa chuùng ta xeùt cho cuøng ñeàu chæ laø taïm bôï, vaø nhöõng noãi khoå lôùn nhaát nhö sanh, laõo, beänh, töû vaãn luoân coøn ñoù... Ñieàu quan troïng thöù ba chuùng toâi muoán ñeà caäp ôû ñaây laø moät khía caïnh khaù teá nhò cuûa yù nghóa “y theo phaùp chaúng y theo ngöôøi”. Taát caû nhöõng vò toân sö maø chuùng ta 1

Ñaïi thöøa baûn sanh taâm ñòa quaùn kinh, quyeån 1: “Lieãu ñaït tam giôùi nhö hoûa traïch, baùt khoå sung maõn nan khaû xuaát - 了達三界如火宅 八苦充滿難可出 (Roõ bieát Ba coõi nhö caên nhaø ñang chaùy, [trong ñoù] chaát chöùa ñaày taùm noãi khoå, thaät khoù ra khoûi.)

159

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

noi theo, xeùt cho cuøng cuõng ñeàu ñang treân con ñöôøng tu taäp höôùng ñeán söï giaûi thoaùt roát raùo, vì caùc ngaøi vaãn chöa thaønh Phaät. Do ñoù, cho duø baûn thaân caùc ngaøi coù nhöõng möùc ñoä chöùng ñaéc nhaát ñònh, nhöng chuùng ta khoâng theå ñoøi hoûi moät söï toaøn haûo tuyeät ñoái, vì ñieàu ñoù seõ laø khoâng töôûng hoaëc voâ lyù. Chính vì theá, laéng nghe söï thuyeát phaùp cuûa caùc ngaøi vaø ñi theo söï daãn daét cuûa caùc ngaøi laø chuyeän caàn thieát, nhöng ñöøng bao giôø ñoøi hoûi ôû baäc thaày cuûa mình moät khuoân maãu lyù töôûng y heät nhö trong kinh ñieån. Ñoù laø ñieàu khoâng theå coù ñöôïc vaø baûn thaân chuùng ta cuõng khoâng coù quyeàn ñoøi hoûi nhö theá. Tuy nhieân, hieåu roõ ñöôïc ñieàu naøy thì moãi khi tieáp nhaän moät söï chæ daãn töø baäc thaày naøo ñoù, chuùng ta caàn luoân coù söï saùng suoát phaùn ñoaùn cuûa chính mình, theo ñuùng lôøi Phaät daïy: “Ñoái vôùi nhöõng ñieàu chính ta giaûng thuyeát, neáu coù loøng nghi coøn chaúng neân nhaän, huoáng chi laø vôùi nhöõng haïng ngöôøi aáy. Cho neân phaûi kheùo phaân bieät bieát roõ laø ñieàu laønh hay döõ, neân laøm hay chaúng neân laøm...” (trang 606, taäp I) Söï phaân bieät roõ giöõa nhöõng giaùo thuyeát sai laàm vaø Chaùnh phaùp cuûa Phaät daïy laø ñieàu thöïc söï khoâng deã daøng, nhaát laø khi ta phaûi phaân bieät nhöõng ñieàu ñoù ngay trong haøng nguõ nhöõng ngöôøi ñöôïc xem laø ñeä töû Phaät. Bôûi theo lôøi Phaät daïy thì söï sai laàm trong nhöõng thôøi ñaïi veà sau seõ xuaát phaùt ngay töø nhöõng keû giaû danh Phaät töû chöù khoâng chæ ñeán töø caùc taø phaùi ngoaïi ñaïo: “... sau khi ta nhaäp Nieát-baøn, boïn ma Ba-tuaàn seõ daàn daàn laøm hö hoaïi Chaùnh phaùp. Ví nhö ngöôøi 160

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

thôï saên maëc vaøo y phuïc ngöôøi tu haønh, Ma vöông Ba-tuaàn cuõng vaäy. Chuùng giaû daïng tyø-kheo, tyø-kheo ni, öu-baø-taéc, öu-baø-di...” (trang 64-65, taäp II) Thaät ñaùng sôï laém thay!

6. PHÖÔNG TIEÄN QUYEÀN THÖØA

M

oät trong nhöõng vaán ñeà thöôøng coù nhieàu ngoä nhaän nhaát trong ñaïo Phaät chính laø nhaän thöùc veà caùc phaàn giaùo lyù maø trong kinh ñieån Ñaïi thöøa goïi laø phöông tieän quyeàn thöøa. Maëc duø ñöùc Phaät ñaõ nhieàu laàn nhaán maïnh trong kinh ñieån raèng söï thuyeát giaûng cuûa chö Phaät ñeàu laø tuyeät ñoái chaân thaät, nhöng vaãn coù khoâng ít ngöôøi nhaän hieåu sai leäch veà yù nghóa cuûa vieäc thuyeát giaûng caùc giaùo phaùp phöông tieän quyeàn thöøa vaø töø ñoù daãn ñeán nhöõng sai laàm cöïc ñoan khaùc nhau. Moät soá ngöôøi phuû nhaän kinh ñieån Ñaïi thöøa, cho raèng khoâng phaûi do Phaät thuyeát daïy. Moät soá khaùc thì ngöôïc laïi, xem thöôøng caùc giaùo phaùp thuoäc veà quyeàn thöøa vaø cho raèng chæ coù kinh ñieån Ñaïi thöøa môùi laø roát raùo chaân thaät. Theo yù nghóa ñöôïc giaûng daïy trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy thì caû hai caùch nghó nhö theá ñeàu laø sai laàm vì khoâng nhaän hieåu ñuùng lôøi Phaät daïy.

Trong phaåm Boà Taùt Ca-dieáp, Phaät daïy: “Thieän nam töû! Nay oâng neân bieát raèng lôøi noùi cuûa ñöùc Nhö Lai laø chaân thaät, khoâng thay ñoåi.” (trang 313, taäp VI) 161

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ÔÛ moät nôi khaùc, ñöùc Phaät noùi roõ hôn veà yù naøy: “Choã thuyeát daïy cuûa taát caû chö Phaät ba ñôøi trong möôøi phöông ñeàu khoâng coù sai bieät, cho neân noùi raèng: ‘Phaät khoâng noùi hai lôøi.’ Theá naøo laø khoâng sai bieät? Neáu laø coù thì [taát caû chö Phaät] ñeàu noùi laø coù; neáu laø khoâng thì [taát caû chö Phaät] ñeàu noùi laø khoâng. Cho neân goïi laø moät nghóa ñoàng nhaát.” (trang 205, taäp VII) Nhö vaäy, tröôùc tieân chuùng ta phaûi xaùc quyeát moät ñieàu laø nhöõng giaùo phaùp do Phaät thuyeát giaûng ñeàu laø chaân thaät, bôûi khoâng chæ lôøi ñöùc Phaät Thích-ca noùi ra laø chaân thaät, maø cho ñeán chö Phaät ba ñôøi trong möôøi phöông, taát caû nhöõng baäc giaùc ngoä, cuõng ñeàu noùi ra nhöõng lôøi chaân thaät nhö nhau.

Döïa treân söï xaùc quyeát ñoù, chuùng ta caàn suy xeùt ñeå töï mình nhaän hieåu ñuùng veà nhöõng yù nghóa khaùc bieät trong caùc phaàn giaùo phaùp phöông tieän quyeàn thöøa, thay vì döïa treân söï khaùc bieät ñoù ñeå ñöa ra nhöõng phaùn ñoaùn nhö ñuùng, sai, phaûi, traùi... Coù suy xeùt nhö theá thì chuùng ta môùi thaáy ra ñöôïc raèng taát caû moïi söï khaùc bieät ñeàu do nôi chuùng ta, nhöõng ngöôøi nghe phaùp, nhöõng chuùng sanh phaøm phu, chöù lôøi thuyeát giaûng cuûa ñöùc Phaät vaãn luoân chaân thaät khoâng khaùc bieät.

Nhìn chung, kinh vaên coù phaân bieät caùc phaàn giaùo phaùp mang teân goïi Thanh vaên thöøa, Duyeân giaùc thöøa, Boà Taùt thöøa vaø Phaät thöøa. Boà Taùt thöøa vaø Phaät thöøa cuõng ñöôïc goïi laø Ñaïi thöøa, vì nhö Phaät coù daïy: 162

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

“Kinh Ñaïi thöøa naøy goïi laø Phaät thöøa, cao quyù hôn heát, vöôït troäi hôn heát.”

(Trang 607, taäp I) Thanh vaên thöøa vaø Duyeân giaùc thöøa thöôøng goïi chung laø Nhò thöøa hay Tieåu thöøa, nhöng ñoâi khi Duyeân giaùc thöøa cuõng ñöôïc goïi laø Trung thöøa. Veà giaùo phaùp Thanh vaên thöøa, ñöùc Phaät daïy: “Nhö Lai vì muoán hoùa ñoä chuùng sanh neân duøng söùc phöông tieän giaûng thuyeát Thanh vaên thöøa, cuõng nhö tröôûng giaû kia daïy con nhöõng ñieàu sô hoïc.

“Thieän nam töû! Thanh vaên thöøa cuõng ví nhö luùc môùi caøy ruoäng, chöa gaët luùa. Nhö vaäy goïi laø khoâng roát raùo troïn nghóa...”

(Trang 633, taäp I) Theo söï phaân bieät trong haàu heát caùc kinh ñieån khaùc thì Thanh vaên thöøa chæ nhöõng ngöôøi tu taäp y theo giaùo phaùp ñöôïc nghe Phaät thuyeát daïy (thanh vaên), vaø phaàn giaùo phaùp cô baûn thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu nhaát laø Töù dieäu ñeá.

Duyeân giaùc thöøa hay Bích-chi Phaät thöøa cuõng ñöôïc goïi laø Ñoäc giaùc thöøa chæ nhöõng ngöôøi tu taäp ñaït ñeán giaùc ngoä nhôø quaùn xeùt lyù nhaân duyeân (Duyeân giaùc), vaø thöôøng laø töï tu taäp vaøo nhöõng thôøi khoâng coù Phaät ra ñôøi (ñoäc giaùc). Vì theá, phaàn giaùo phaùp cô baûn thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán trong Duyeân giaùc thöøa laø Thaäp nhò nhaân duyeân.

Tuy coù nhöõng söï phaân bieät nhö treân, nhöng ngaøy nay chuùng ta thöôøng raát hieám khi nghe noùi ñeán Trung thöøa, chæ thaáy coù söï phaân bieät giöõa Ñaïi thöøa vaø Tieåu thöøa. Hôn 163

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

theá nöõa, moät soá ngöôøi coù khuynh höôùng traùnh neù khoâng duøng danh xöng Tieåu thöøa maø duøng danh xöng Nguyeân thuûy ñeå chæ caùc toâng phaùi hoaëc kinh ñieån thuoäc Tieåu thöøa.

Thaät ra, nhöõng danh xöng Nguyeân thuûy (Theravāda) hay Thöôïng toïa boä (Sthavirāvāda) ñeàu chæ phaùt sinh veà sau chöù khoâng thaáy nhaéc ñeán trong kinh ñieån, coøn nhöõng teân goïi Ñaïi thöøa, Tieåu thöøa laø thaät coù vaø thöôøng xuyeân xuaát hieän trong nhieàu kinh ñieån khaùc nhau. Vì theá, söï nhaän hieåu sai leäch veà giaùo phaùp daãn ñeán phaân bieät khoâng ñuùng veà Tieåu thöøa vaø Ñaïi thöøa laø do töï thaân moãi ngöôøi, khoâng do nôi nhöõng danh xöng aáy. Vieäc thay ñoåi danh xöng khoâng theå xoùa boû ñi nhaän thöùc sai leäch, maø chæ coù söï quaùn xeùt saâu xa lôøi Phaät daïy môùi coù theå giuùp chuùng ta ñieàu chænh ñöôïc nhöõng caùch hieåu khoâng ñuùng ñaén.

Veà maët ngöõ nghóa maø xeùt thì tuy caùch duøng Tieåu thöøa vaø Ñaïi thöøa coù theå gôïi neân yù nieäm hôn keùm giöõa caùc phaàn giaùo phaùp, nhöng yù nieäm sai leäch naøy coù theå ñieàu chænh ñöôïc khi ta nhaän thöùc ñuùng veà nhöõng gì Phaät thuyeát daïy; coøn caùch duøng “nguyeân thuûy” laïi gôïi leân haøm yù “khoâng nguyeân thuûy” ñeå chæ caùc giaùo phaùp thuoäc Ñaïi thöøa, maø ñieàu naøy theo nhö chuùng toâi ñaõ trình baøy trong moät phaàn tröôùc laø hoaøn toaøn voõ ñoaùn, khoâng coù caên cöù. Nhöõng ngöôøi tin nhaän kinh ñieån Ñaïi thöøa hoaøn toaøn tin chaéc raèng nhöõng kinh ñieån naøy do chính Phaät thuyeát daïy, nhö vaäy khoâng theå noùi laø “khoâng nguyeân thuûy”. Lyù do kinh ñieån Ñaïi thöøa xuaát hieän sau caùc kinh ñöôïc goïi laø Nguyeân thuûy chæ laø vì chuùng ñaõ tieáp tuïc ñöôïc truyeàn khaåu trong moät thôøi gian daøi hôn maø thoâi. Chính caùc kinh ñieån goïi laø “nguyeân thuûy” cuõng ñaõ phaûi traûi qua ít nhaát laø vaøi ba theá 164

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

kyû truyeàn khaåu tröôùc khi ñöôïc ghi cheùp, thì vieäc kinh ñieån Ñaïi thöøa keùo daøi thôøi gian truyeàn khaåu hôn vaøi ba traêm naêm nöõa tröôùc khi coù ñuû ñieàu kieän thuaän tieän ñeå ñöôïc ghi cheùp thaønh vaên baûn cuõng khoâng coù gì laø laï.

Nhö vaäy, theo chuùng toâi thì vieäc söû duïng teân goïi naøo laø tuøy theo yù rieâng cuûa moãi ngöôøi, nhöng vaán ñeà quan troïng nhaát ôû ñaây laø phaûi nhaän hieåu ñuùng ñöôïc yù nghóa quyeàn thöøa phöông tieän maø ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng trong kinh naøy thì môùi coù theå traùnh ñöôïc nhöõng nhaän thöùc sai laàm veà caùc phaàn giaùo phaùp khaùc nhau trong ñaïo Phaät.

Theo yù nghóa ñöôïc hieåu töø kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy thì thaät ra chæ coù moät thöøa duy nhaát, ñoù laø Phaät thöøa daãn ñeán quaû Phaät roát raùo, chaám döùt taát caû phieàn naõo vaø vónh vieãn thoaùt khoûi sanh töû luaân hoài. Ñöùc Phaät daïy: “Vì sao [taùnh Phaät] laø duy nhaát? Vì taát caû chuùng sanh chæ [höôùng theo] moät thöøa duy nhaát maø thoâi.

Vì sao [taùnh Phaät] laø chaúng phaûi duy nhaát? Vì [Nhö Lai phöông tieän] thuyeát giaûng thaønh Ba thöøa.” (trang 633, taäp I) “Vì taát caû chuùng sanh chæ höôùng theo moät thöøa duy nhaát” neân coù theå hieåu raèng cho duø laø Thanh vaên thöøa hay Duyeân giaùc thöøa cuõng ñeàu khoâng ra khoûi Phaät thöøa, hay Ñaïi thöøa. Nhö vaäy, ngöôøi tu taäp theo Thanh vaên thöøa cuõng chính laø ñang tu taäp theo Ñaïi thöøa, khoâng coù söï phaân bieät. Ñieåm khaùc bieät ôû ñaây laø, tuy ñi chung moät con ñöôøng nhöng muïc tieâu ñaët ra cuûa Thanh vaên thöøa laø döøng laïi ôû choã döùt tröø phieàn naõo vaø giaûi thoaùt töï thaân ra khoûi voøng sanh töû, coøn vò Boà Taùt tu taäp Ñaïi thöøa luoân höôùng 165

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ñeán quaû Phaät roát raùo, töùc quaû vò A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà. Ñöùc Phaät xaùc nhaän söï döùt tröø phieàn naõo vaø ñaït ñeán giaûi thoaùt cuûa nhöõng ngöôøi tu theo Thanh vaên thöøa vaø Duyeân giaùc thöøa: “Haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc döùt tröø phieàn naõo cho neân goïi laø giaûi thoaùt, nhöng vì chöa ñaït ñöôïc A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà neân goïi laø khoâng thaät.” (trang 78, taäp V) Nhö vaäy, chuùng ta nhaän ra theo lôøi Phaät daïy laø coù moät khoaûng caùch khaùc bieät giöõa vieäc “döùt tröø phieàn naõo vaø ñaït ñöôïc giaûi thoaùt” cuûa vò A-la-haùn (quaû vò cao nhaát cuûa Thanh vaên thöøa) hay Phaät Bích-chi vôùi quaû A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà maø Phaät daïy laø caùc vò naøy coøn chöa ñaït ñöôïc.

Nhö vaäy, vaán ñeà ôû ñaây khoâng phaûi laø söï phaân bieät hôn keùm giöõa vò Boà Taùt hay A-la-haùn, vì caû hai vò ñeàu tu taäp theo giaùo phaùp do Phaät thuyeát daïy, nhöng hoï khaùc nhau ôû muïc tieâu nhaém ñeán. Trong khi vò A-la-haùn höôùng ñeán söï döùt tröø phieàn naõo töï thaân nhö cöùu caùnh, muïc tieâu cuoái cuøng cuûa söï tu taäp thì vò Boà Taùt chæ xem ñoù nhö moät phöông tieän ñeå thöïc hieän muïc tieâu lôïi tha, vaø ngay caû khi baûn thaân mình chöa döùt tröø ñöôïc phieàn naõo thì vò Boà Taùt vaãn luoân laáy vieäc giaùo hoùa chuùng sanh laøm cöùu caùnh. Khi neâu ra boán haïng ngöôøi maø chuùng sanh coù theå nöông theo thì tröôùc khi keå ñeán nhöõng ngöôøi chöùng ñaéc boán Thaùnh quaû töø Tu-ñaø-hoaøn cho ñeán A-la-haùn, ñöùc Phaät ñaõ nhaéc ñeán “nhöõng ngöôøi ra ñôøi coù ñuû taùnh phieàn naõo”. Phaät daïy veà haïng ngöôøi naøy nhö sau: 166

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

“Sao goïi laø coù ñuû taùnh phieàn naõo? Nhö ngöôøi coù theå vaâng giöõ giôùi caám, ñaày ñuû caùc oai nghi, kieán laäp Chaùnh phaùp, theo Phaät nghe phaùp, hieåu ñöôïc nghóa lyù roài phaân bieät giaûng roäng vôùi ngöôøi khaùc.

Chaúng haïn nhö noùi raèng: ít ham muoán laø hôïp ñaïo, nhieàu ham muoán laø traùi ñaïo... giaûng roäng taùm ñieàu giaùc ngoä cuûa baäc ñaïi nhaân nhö vaäy, ñoái vôùi keû phaïm toäi lieàn daïy hoï phaùt loä saùm hoái ñeå dieät tröø toäi loãi, hieåu raønh nhöõng pheùp phöông tieän vaø sôû haønh bí maät cuûa Boà Taùt... ” (trang 603, taäp I) “Ngöôøi coù ñuû taùnh phieàn naõo” ñoù chính laø nhöõng ngöôøi tu taäp theo haïnh nguyeän Boà Taùt, duø baûn thaân mình vaãn chöa thoaùt khoûi söï khoå naõo nhöng luoân höôùng ñeán söï giaùo hoùa khoâng meät moûi ñeå laøm lôïi ích cho ngöôøi khaùc, cho heát thaûy chuùng sanh. So veà coâng phu tu taäp hay söï chöùng ñaéc thì caùc vò naøy coù theå chöa saùnh baèng nhöõng vò chöùng ñaéc caùc Thaùnh quaû töø Tu-ñaø-hoaøn ñeán A-la-haùn, nhöng choã höôùng ñeán cuûa caùc vò thì ngay töø khi phaùt taâm tu taäp ñaõ hoaøn toaøn coù söï khaùc bieät. Vò Boà Taùt nhö vaäy coù taâm löôïng thaät khoâng theå nghó baøn. Phaät daïy: “Boà Taùt ma-ha-taùt roõ bieát saâu xa raèng cuoäc sanh töû coù nhieàu tai haïi, nhìn thaáy Ñaïi Nieát-baøn coù coâng ñöùc lôùn. Duø vaäy, Boà Taùt vì chuùng sanh maø thöôøng ôû choán sanh töû, nhaän chòu moïi thöù khoå naõo nhöng taâm khoâng heà thoái chuyeån. Cho neân goïi laø Boà Taùt khoâng theå nghó baøn.” (trang 215, taäp VI) 167

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Haïnh nguyeän cuûa vò Boà Taùt nhö vaäy laø hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi nhöõng vò trong haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc, nhöng theo nhöõng lôøi Phaät daïy thì giaùo phaùp cuûa Thanh vaên, Duyeân giaùc hay Boà Taùt cuõng ñeàu coù muïc ñích nhö nhau, vì ñeàu laø nhöõng giaùo phaùp do Phaät thuyeát daïy höôùng ñeán söï giaûi thoaùt. Söï khaùc bieät chæ laø do möùc ñoä nhaän thöùc vaø söï phaùt trieån trí tueä cuûa ngöôøi tu taäp. Chaúng haïn, noùi veà Boán Thaùnh ñeá, ñöùc Phaät daïy raèng: “Thieän nam töû! Hieåu bieát veà Boán Thaùnh ñeá coù hai baäc trí tueä. Moät laø baäc trung, hai laø baäc thöôïng.

Baäc trung laø trí tueä cuûa haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc. Baäc thöôïng laø trí tueä cuûa chö Phaät, Boà Taùt.” (trang 215, taäp VI) Laïi ôû moät nôi khaùc trong kinh, Phaät daïy veà Möôøi hai nhaân duyeân nhö sau: “Thieän nam töû! Trí tueä quaùn chieáu Möôøi hai nhaân duyeân ñoù chính laø haït gioáng A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà. Vì nghóa aáy, Möôøi hai nhaân duyeân ñöôïc goïi laø taùnh Phaät.” (trang 270, taäp V) Xeùt theo yù nghóa nhöõng ñoaïn kinh vaên vöøa daãn treân thì giaùo phaùp cuûa haøng Boà Taùt tu taäp cuõng chính laø Töù dieäu ñeá, Thaäp nhò nhaân duyeân... nhöng chæ khaùc laø vôùi moät taàng baäc quaùn chieáu saâu xa hôn, cao sieâu hôn. Nhaän xeùt naøy seõ ñöôïc laøm roõ hôn qua caùc ñoaïn kinh vaên sau: “Thieän nam töû! Noùi veà söï khoå, khoâng goïi laø thaùnh ñeá. Vì sao vaäy? Neáu noùi raèng khoå laø khoå thaùnh ñeá, 168

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

thì taát caû nhöõng loaøi boø, deâ, löøa, ngöïa cuøng chuùng sanh ôû ñòa nguïc, leõ ra ñeàu phaûi coù thaùnh ñeá!

“Thieän nam töû! Neáu coù ngöôøi khoâng bieát ñöôïc caûnh giôùi thaâm saâu cuûa Nhö Lai, ñoái vôùi phaùp thaân vi maät thöôøng truï chaúng bieán maø cho raèng ñoù laø thaân do aên uoáng [maø thaønh] chöù khoâng phaûi phaùp thaân, chaúng bieát oai löïc ñaïi ñöùc cuûa Nhö Lai. Nhö vaäy goïi laø khoå. Vì sao vaäy? Vì khoâng bieát neân phaùp thaáy laø chaúng phaûi phaùp, chaúng phaûi phaùp thaáy laø phaùp. Neân bieát raèng ngöôøi nhö vaäy aét phaûi ñoïa vaøo neûo döõ, luaân chuyeån maõi trong sanh töû, nuoâi lôùn caùc moái phieàn naõo troùi buoäc, chòu nhieàu khoå naõo.

“Neáu ai bieát ñöôïc raèng Nhö Lai laø thöôøng truï, khoâng heà bieán ñoåi, hoaëc nghe ñöôïc hai tieáng thöôøng truï, duø chæ nghe qua moät laàn cuõng ñöôïc sanh leân caùc coõi trôøi. Roài veà sau, ñeán luùc giaûi thoaùt roài môùi coù theå chöùng bieát leõ Nhö Lai thöôøng truï, khoâng heà bieán ñoåi. Khi chöùng bieát roài lieàn noùi: ‘Thuôû xöa toâi ñaõ töøng nghe nghóa aáy, nay ñöôïc giaûi thoaùt môùi thaät söï chöùng bieát. Ngaøy tröôùc vì khoâng bieát ñöôïc vaäy neân toâi phaûi luaân chuyeån maõi trong sanh töû, laên loän khoâng cuøng. Töø nay toâi môùi coù ñöôïc trí hueä chaân thaät.’

“Neáu bieát ñöôïc vaäy, môùi thaät laø tu taäp leõ khoå, ñöôïc nhieàu lôïi ích. Neáu khoâng bieát vaäy thì duø coù chuyeân caàn tu hoïc cuõng khoâng ñöôïc ích lôïi gì. Ñoù goïi laø roõ bieát leõ khoå, goïi laø Khoå thaùnh ñeá. Neáu khoâng theå tu taäp nhö vaäy thì goïi laø khoå chöù khoâng phaûi Khoå thaùnh ñeá. (trang 87-88, taäp II) 169

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ÔÛ ñaây chuùng ta coù theå thaáy roõ söï tu taäp Khoå ñeá khoâng chæ coøn laø quaùn xeùt ñeå nhaän bieát caùc noãi khoå trong ñôøi soáng, maø ñaõ phaùt trieån thaønh moät nhaän thöùc chaân thaät chieáu roïi saâu xa vaøo thaät taùnh cuûa caùc phaùp, phaân bieät roõ caùc phaùp höõu vi voâ thöôøng giaû taïm vôùi theå taùnh Nhö Lai thöôøng truï baát bieán. Vaø chæ nhö theá môùi coù theå nhaän bieát ñeán taän cuøng yù nghóa saâu xa nhaát cuûa söï khoå, laøm neàn taûng cho söï tu taäp döùt khoå.

Cuõng töông töï nhö theá, ñöùc Phaät ñaõ giaûng roõ söï tu taäp caùc thaùnh ñeá Taäp, Dieät, Ñaïo ñeàu laø nhö vaäy. Roài Ñöùc Phaät keát luaän: “Nhö coù ngöôøi noùi raèng: ‘Tam baûo laø voâ thöôøng.’ Tu taäp theo kieán giaûi aáy laø sai laàm, chaúng phaûi Ñaïo thaùnh ñeá. Neáu ai thöôøng tu taäp nieäm töôûng raèng: ‘Tam baûo laø thöôøng truï’ thì ngöôøi aáy laø ñeä töû cuûa ta.

“Duøng söï thaáy bieát chaân chaùnh maø tu taäp boán phaùp thaùnh ñeá, ñoù goïi laø Töù thaùnh ñeá.” (trang 90, taäp II) Vaø sau khi ñöôïc nghe nhöõng yù nghóa saâu xa veà Töù thaùnh ñeá nhö vaäy, Boà Taùt Ca-dieáp ñaõ noùi ra nhaän xeùt cuûa mình: “Baïch Theá Toân! Nay con môùi roõ bieát ñöôïc vieäc tu taäp phaùp Töù thaùnh ñeá heát söùc saâu xa.” (trang 90, taäp II) Veà giaùo phaùp Thaäp nhò nhaân duyeân cuõng töông töï nhö vaäy. Tuy caùc vò Duyeân giaùc cuõng tu taäp Thaäp nhò nhaân duyeân nhöng möùc ñoä quaùn chieáu khoâng gioáng nhö caùc vò Boà Taùt tu taäp theo Ñaïi thöøa. Trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy ñöùc Phaät daïy nhö sau: 170

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

“Laïi nöõa, thieän nam töû! Choã thaáy bieát cuûa chuùng sanh khôûi leân goàm coù hai loaïi: moät laø thöôøng kieán, hai laø ñoaïn kieán. Hai caùch thaáy bieát aáy khoâng goïi laø trung ñaïo. Khoâng phaûi thöôøng cuõng khoâng phaûi ñoaïn môùi goïi laø trung ñaïo. Khoâng phaûi thöôøng cuõng khoâng phaûi ñoaïn töùc laø trí tueä quaùn chieáu Möôøi hai nhaân duyeân. Trí tueä quaùn chieáu aáy goïi laø taùnh Phaät.

“Haøng Nhò thöøa tuy cuõng quaùn xeùt nhaân duyeân nhöng chöa ñöôïc goïi laø taùnh Phaät.

“Taùnh Phaät tuy laø thöôøng nhöng vì chuùng sanh bò voâ minh che laáp neân khoâng theå thaáy ñöôïc. Chuùng sanh laïi cuõng nhö con thoû, con ngöïa, chöa ñuû söùc loäi qua doøng soâng lôùn Möôøi hai nhaân duyeân. Vì sao vaäy? Vì khoâng thaáy ñöôïc taùnh Phaät.

“Thieän nam töû! Trí tueä quaùn chieáu Möôøi hai nhaân duyeân ñoù chính laø haït gioáng A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà. Vì nghóa aáy, Möôøi hai nhaân duyeân ñöôïc goïi laø taùnh Phaät. Thieän nam töû! Ví nhö coù loaïi döa chuoät ñöôïc goïi laø ‘beänh nhieät’. Vì sao vaäy? Vì loaïi döa aáy coù theå laø nguyeân nhaân gaây beänh nhieät.

Möôøi hai nhaân duyeân cuõng theá, [coù theå laø nguyeân nhaân daãn ñeán quaû vò A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tamboà-ñeà neân ñöôïc goïi laø taùnh Phaät.] (trang 269-270, taäp V) “Khoâng phaûi thöôøng cuõng khoâng phaûi ñoaïn töùc laø trí tueä quaùn chieáu Möôøi hai nhaân duyeân.” YÙ nghóa naøy roõ raøng khoâng thaáy neâu ra trong caùc kinh ñieån Tieåu thöøa.

Caùc vò Duyeân giaùc khi quaùn chieáu Möôøi hai nhaân duyeân 171

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ñeàu nhaém ñeán vieäc thaáy roõ ñöôïc voâ minh laø coäi nguoàn caàn ñoaïn tröø ñeå phaù vôõ toaøn boä möôøi hai maét xích duyeân khôûi naøy, nhöng theo ñoaïn kinh vaên treân ñaây thì Phaät daïy raèng döøng laïi ôû ñoù laø chöa ñuû. Boà Taùt quaùn chieáu Möôøi hai nhaân duyeân phaûi thaáy ñöôïc saâu hôn möùc ñoä yù nghóa duyeân khôûi ñeå nhaän ra ñöôïc thaät taùnh cuûa taát caû caùc phaùp ñeàu laø “khoâng phaûi thöôøng khoâng phaûi ñoaïn”. Thaáy ñöôïc nhö vaäy roài thì söï sanh khôûi cuûa caùc phaùp cuõng khoâng coøn laø sanh khôûi nöõa, vì ñaõ roõ bieát ñöôïc yù nghóa saâu kín nhaát cuûa Nhö Lai, vaø nhôø ñoù neân duø coøn raát nhieàu phieàn naõo nhöng ngöôøi tu taäp cuõng coù theå mau choùng döùt tröø. Ñöùc Phaät daïy: “Neáu ngöôøi tu taäp [nhöõng töôùng traïng] voâ ngaõ, roãng khoâng vaéng laëng [roài cho ñoù laø] taïng saâu kín cuûa Nhö Lai, thì trong voâ soá kieáp seõ löu chuyeån trong sanh töû, chòu nhieàu khoå naõo. Neáu ai khoâng tu taäp theo caùch nhö vaäy, thì duø coù phieàn naõo cuõng mau choùng döùt tröø. Vì sao vaäy? Nhôø roõ bieát ñöôïc taïng saâu kín cuûa Nhö Lai.” (trang 89, taäp II) Trong moät ñoaïn kinh vaên khaùc, Phaät daïy: “Vì nghóa aáy neân trong caùc kinh ta daïy raèng yù nghóa cuûa Möôøi hai nhaân duyeân laø raát saâu xa, khoâng theå bieát, khoâng theå thaáy, khoâng theå suy xeùt. Ñoù laø caûnh giôùi cuûa chö Phaät, Boà Taùt, chaúng phaûi choã haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc coù theå ñaït ñeán.” (trang 271, taäp V) Ñeán ñaây chuùng ta coù theå thaáy ñöôïc yù nghóa phöông tieän quyeàn thöøa ñoái vôùi caùc giaùo phaùp maø ñöùc Phaät ñaõ thuyeát daïy. Thaät ra khoâng heà coù caùc thöøa (hay giaùo phaùp) khaùc 172

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

nhau, chæ coù moät thöøa duy nhaát laø con ñöôøng tu taäp höôùng ñeán quaû Phaät. Caùc thöøa khaùc nhau ñeàu chæ laø teân goïi.

Nhöõng lôøi Phaät daïy ñeàu laø chaân thaät, duy nhaát, chæ do möùc ñoä tu taäp, nhaän bieát khaùc nhau cuûa chuùng sanh maø hình thaønh caùc teân goïi khaùc nhau. Vì theá, chæ caàn phaù boû ñöôïc söï troùi buoäc, baùm víu vaøo caùc teân goïi laø chuùng ta seõ töùc thôøi nhaän ra raèng trong ñaïo Phaät chæ coù moät thöøa duy nhaát maø thoâi. Söï phaân bieät goïi “thöøa duy nhaát” ñoù baèng nhöõng teân khaùc nhau laø xuaát phaùt töø nhöõng cheânh leäch sai khaùc ngay trong loøng ngöôøi, vaø söï sai khaùc veà teân goïi nhö theá hoaøn toaøn khoâng laøm thay ñoåi yù nghóa chaân thaät cuûa giaùo phaùp maø Phaät ñaõ thuyeát daïy. Chuùng toâi xin ñöôïc nhaéc laïi lôøi Phaät daïy ñeå ñuùc keát yù nghóa cuûa phaàn naøy: “Vì sao [taùnh Phaät] laø duy nhaát? Vì taát caû chuùng sanh chæ [höôùng theo] moät thöøa duy nhaát maø thoâi.” (trang 633, taäp I) 7. THÖÔØNG LAÏC NGAÕ TÒNH

T

öø khi ñöùc Phaät laäp giaùo cho ñeán nay, nhöõng yù nghóa ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát trong ñaïo Phaät coù leõ laø voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ vaø baát tònh. Khoâng nhöõng ngöôøi hoïc Phaät luoân phaûi hoïc hoûi nhöõng yù nghóa naøy tröôùc tieân, maø aán töôïng maïnh meõ nhaát cuûa ngöôøi theo caùc toân giaùo khaùc khi nhìn veà ñaïo Phaät cuõng chính laø qua nhöõng yù nghóa giaùo phaùp ñaëc thuø naøy. Traûi qua hôn 25 theá kyû vaø ñeán nay ñaõ ñöôïc truyeàn daïy khaép nôi treân theá giôùi, nhöõng yù nghóa naøy vaãn giöõ nguyeân ñöôïc tính chính xaùc vaø saùng suoát, cho duø chuùng ta coù nhìn nhaän cuoäc ñôøi naøy töø baát cöù goùc ñoä naøo.

173

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Tính chaát voâ thöôøng cuûa ñôøi soáng laø ñieàu khoâng ai coù theå phuû nhaän ñöôïc. Nhöõng khoå ñau cuûa ñôøi soáng cuõng laø moät söï thaät hieån nhieân. Cho ñeán nhöõng yù nghóa voâ ngaõ vaø baát tònh cuõng coù theå nhaän bieát ñoái vôùi taát caû moïi ngöôøi, cho duø möùc ñoä nhaän thöùc laø raát khaùc nhau ôû moãi trình ñoä tu taäp. Maëc duø vaäy, trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy ñöùc Phaät ñaõ ñöa ra lôøi daïy khieán cho nhöõng ai ñang tu taäp caùc yù nghóa treân khoâng khoûi phaûi nhaát thôøi hoang mang: “... Caùc oâng neân kheùo hoïc phöông tieän. Baát kyø luùc naøo vaø ôû ñaâu cuõng thöôøng tu nhöõng phaùp quaùn töôûng thöôøng, laïc, ngaõ, tònh. Laïi neân bieát raèng, boán pheùp quaùn töôûng voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh maø caùc oâng ñaõ tu taäp tröôùc kia ñeàu laø ñieân ñaûo caû. Muoán tu caùc phaùp quaùn töôûng cho ñuùng leõ chaân thaät, phaûi nhö ngöôøi coù trí kia, bieát duøng pheùp kheùo leùo ñeå laáy haït baûo chaâu ra khoûi nöôùc. AÁy laø caùc phaùp quaùn töôûng thöôøng, laïc, ngaõ, tònh...” (trang 254-255, Taäp I) Vì sao ñöùc Phaät ñaõ daïy caùc leõ voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh roài laïi neâu leân moät caùch xaùc quyeát raèng phaûi tu taäp caùc leõ thöôøng, laïc, ngaõ, tònh?

Neáu chæ chaáp chaët vaøo maët ngoân ngöõ, chuùng ta seõ khoâng bao giôø coù theå nhaän hieåu hoaëc thaäm chí chæ laø lyù giaûi ñöôïc ñieàu naøy. Taát caû giaùo phaùp do ñöùc Phaät thuyeát daïy ñeàu nhaèm giuùp caùc ñeä töû cuûa ngaøi tu taäp haønh trì vaø ñaït ñeán giaûi thoaùt, khoâng nhaèm hình thaønh baát cöù moät heä thoáng lyù luaän naøo. Chính vì theá, trong Töông öng boä kinh, chöông 12, phaåm 4 (Röøng Simsapā), ñöùc Phaät daïy raát roõ veà ñieàu naøy: 174

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

“Caùc oâng nghó theá naøo, naøy caùc tyû-kheo, caùi gì laø nhieàu hôn, moät soá ít laù Simsapā maø ta naém laáy trong tay, hay laù trong röøng Simsapā?

– Thaät laø quaù ít, baïch Theá Toân, moät ít laù Simsapā maø Theá Toân naém laáy trong tay, vaø thaät laø quaù nhieàu laù trong röøng Simsapā.

– Cuõng vaäy, naøy caùc tyû-kheo, thaät laø quaù nhieàu, nhöõng gì ta ñaõ thaéng tri maø khoâng noùi cho caùc oâng!

Thaät laø quaù ít nhöõng gì maø ta ñaõ noùi ra!

“Nhöng taïi sao, naøy caùc tyû-kheo, ta laïi khoâng noùi ra nhöõng ñieàu aáy? Vì raèng, naøy caùc tyû-kheo, nhöõng ñieàu aáy khoâng lieân heä ñeán muïc ñích, khoâng phaûi laø caên baûn cho Phaïm haïnh, khoâng ñöa ñeán yeám ly, ly tham, ñoaïn dieät, an tònh, thaéng trí, giaùc ngoä, Nieát-baøn.”

(Baûn dòch töø kinh taïng Pāli cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu) Vaø chính vì theá, moãi phaàn giaùo phaùp ñöôïc ñöùc Phaät thuyeát giaûng trong moät giai ñoaïn nhaát ñònh ñeàu laø höôùng ñeán muïc tieâu daãn daét thính chuùng treân con ñöôøng tu taäp, khoâng nhaèm trang bò nhöõng kieán thöùc hay tri kieán khoâng lieân quan ñeán söï tu taäp. Döïa treân neàn taûng nhaän thöùc naøy, chuùng ta coù theå thaáy ngay moät ñieàu laø nhöõng ai khoâng coù söï thöïc haønh theo lôøi Phaät daïy seõ khoâng bao giôø coù ñöôïc khaû naêng nhaän hieåu hoaëc luaän baøn veà yù nghóa cuûa caùc giaùo phaùp ñoù. Hoï chæ coù theå ñöa ra nhöõng nhaän thöùc heát söùc caïn côït trong phaïm truø hyù luaän, khoâng bao giôø coù theå caûm nhaän ñöôïc nhöõng yù nghóa saâu xa vaø taùc duïng chuyeån hoùa cuûa Phaät phaùp trong ñôøi soáng tu taäp.

175

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Trôû laïi vôùi vaán ñeà ñaõ neâu treân, nhöõng yù nghóa voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh ñaõ ñöôïc ñöùc Phaät ñöa ra nhö moät chæ daãn thieát thöïc cho ngöôøi tu taäp, khoâng phaûi nhö nhöõng giaùo ñieàu hay cô sôû lyù luaän. Vì theá, nhöõng yù nghóa naøy chaéc chaén ñaõ mang ñeán taùc duïng chuyeån hoùa tích cöïc cho taát caû nhöõng ai thöïc söï haønh trì theo ñoù, vaø baèng chöùng cuï theå laø Taêng ñoaøn ñaõ lieân tuïc phaùt trieån khaép moïi nôi, ngaøy caøng coù theâm nhieàu ngöôøi thöïc haønh theo lôøi Phaät daïy. Veà söï thuyeát giaûng caùc yù nghóa naøy, ñöùc Phaät daïy: “Ta laïi thò hieän vì nhöõng keû chaáp thöôøng maø giaûng thuyeát pheùp quaùn töôûng voâ thöôøng; vì nhöõng keû chaáp laáy söï vui maø giaûng thuyeát pheùp quaùn töôûng leõ khoå; vì nhöõng keû chaáp ngaõ maø giaûng thuyeát pheùp quaùn voâ ngaõ; vì nhöõng keû chaáp laáy söï trong saïch maø giaûng thuyeát veà söï baát tònh.” (trang 446, taäp I) Thaät vaäy, khi con ngöôøi ñang ñaém say trong duïc laïc vaø ngaøy ngaøy nuoâi döôõng nhöõng ñoäc toá tham lam, saân haän, si meâ, lieàu thuoác voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh do ñöùc Phaät ñöa ra nhö vaäy ñaõ ngay laäp töùc chöõa laønh voâ soá thöông toån tinh thaàn cho nhöõng con ngöôøi ñang ñau khoå.

Do yù nghóa ñoù maø caùc vò tyø-kheo trong thính chuùng ñaõ baïch Phaät nhö sau: “Theá Toân thuyeát daïy [cho chuùng con] nhöõng lyù voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ thaät ñaùng möøng thay!

“Baïch Theá Toân! Ví nhö trong daáu chaân cuûa muoân loaøi thì daáu chaân voi laø to nhaát. Pheùp quaùn töôûng voâ thöôøng cuõng theá, laø baäc nhaát trong caùc pheùp quaùn 176

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

töôûng. Nhö ai tinh caàn tu taäp pheùp quaùn töôûng aáy, coù theå tröø dieät taát caû taâm tham duïc vaø aùi luyeán trong Duïc giôùi, taâm aùi luyeán trong coõi Saéc giôùi vaø Voâ saéc giôùi, cuõng nhö tröø ñöôïc voâ minh, kieâu maïn cuøng vôùi nhöõng tö töôûng voâ thöôøng.” (trang 246-247, taäp I) Vaø vôùi nieàm tin töôûng vaøo phaàn giaùo phaùp ñaõ töï mình tu taäp chöùng nghieäm, caùc vò tyø-kheo cuõng xaùc quyeát: “Theá Toân! Nhöõng ai khoâng tu taäp caùc pheùp quaùn töôûng: khoå, voâ thöôøng, voâ ngaõ thì chaúng ñaùng goïi laø baäc thaùnh. Nhöõng ngöôøi aáy thöôøng buoâng thaû, bieáng nhaùc, troâi laên trong sinh töû.” (trang 251, taäp I) Tuy nhieân, vôùi trí tueä giaùc ngoä vieân maõn cuûa mình, ñöùc Phaät bieát roõ raèng con ñöôøng tu taäp höôùng ñeán söï giaûi thoaùt khoâng theå döøng laïi ôû ñoù. Moät khi coäi goác saâu xa nhaát cuûa voâ minh phieàn naõo chöa ñöôïc döùt tröø hoaøn toaøn thì söï sanh khôûi cuûa khoå ñau chæ laø ñieàu sôùm muoän. Vì theá, khi nhaän thaáy söï tu taäp cuûa ñaïi chuùng ñaõ ñaït ñeán moät trình ñoä nhaát ñònh cuõng nhö loøng tin vaøo Chaùnh phaùp ñaõ ñöôïc kieân coá, ngaøi môùi quyeát ñònh ñöa ra phaàn giaùo phaùp saâu xa uyeân aùo nhaát, coù coâng naêng döùt tröø taän goác reã cuûa moïi hình thöùc khoå ñau trong hieän taïi cuõng nhö töông lai. Ñoù laø giaùo phaùp thöôøng, laïc, ngaõ, tònh trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy. Ñöùc Phaät daïy: “Vì ñieân ñaûo neân ngöôøi theá gian bieát vaên töï maø khoâng bieát nghóa chaân thaät. Theá naøo laø nghóa chaân thaät? Voâ ngaõ laø sanh töû, ngaõ töùc laø Nhö Lai; voâ 177

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

thöôøng laø haøng Thanh vaên vaø Duyeân giaùc, thöôøng töùc laø phaùp thaân Nhö Lai; khoå laø taát caû ngoaïi ñaïo, laïc töùc laø Nieát-baøn; baát tònh laø phaùp höõu vi, tònh töùc laø Chaùnh phaùp cuûa chö Phaät, Boà Taùt. Ñoù goïi laø khoâng ñieân ñaûo.

“Vì khoâng ñieân ñaûo neân bieát ñöôïc caû vaên töï vaø nghóa chaân thaät. Neáu muoán lìa xa boán phaùp ñieân ñaûo, caàn phaûi bieát roõ nghóa chaân thaät thöôøng, laïc, ngaõ, tònh nhö vaäy.” (trang 253, taäp I) Nhö vaäy, roõ raøng laø söï so saùnh nhöõng giaùo phaùp do ñöùc Phaät thuyeát giaûng hoaøn toaøn khoâng theå döïa treân cô sôû ngoân ngöõ vaø lyù luaän, maø caàn phaûi coù söï thöïc chöùng ñoái vôùi töøng vaán ñeà ñöôïc neâu ra. Vì theá, neáu nhöõng ai chöa tu taäp phaùp quaùn töôûng voâ thöôøng theo ñuùng lôøi Phaät daïy ñeå coù theå töï mình tröïc nhaän yù nghóa voâ thöôøng trong ñôøi soáng – chöù khoâng chæ laø söï laëp laïi nhöõng ñieàu ghi trong kinh ñieån – thì seõ chöa coù ñuû khaû naêng ñeå nhaän bieát veà yù nghóa thöôøng maø Phaät thuyeát daïy trong kinh naøy. Ñoái vôùi caùc phaùp khoå, voâ ngaõ vaø baát tònh cuõng ñeàu nhö vaäy.

Khi thöïc söï tu taäp vaø nhaän bieát ñöôïc caùc yù nghóa voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh, cho duø ñaït ñöôïc raát nhieàu thaønh töïu veà tinh thaàn cuõng nhö giaûm nheï raát nhieàu khoå ñau trong cuoäc soáng, nhöng ngöôøi tu taäp roài moät luùc naøo ñoù chaéc chaén cuõng seõ töï mình chaïm ñeán nhöõng giôùi haïn nhö lôøi Phaät daïy trong kinh naøy: “Neáu noùi caùc phaùp thaûy ñeàu khoâng coù ngaõ töùc laø ñoaïn kieán. Neáu noùi raèng coù caùi ngaõ toàn taïi, töùc laø thöôøng kieán.

178

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

“Neáu noùi raèng heát thaûy caùc haønh ñeàu khoâng thöôøng coøn töùc laø ñoaïn kieán. Neáu noùi raèng caùc haønh ñeàu thöôøng coøn, laïi cuõng laø thöôøng kieán.

“Neáu noùi [taát caû caùc phaùp ñeàu laø] khoå töùc laø ñoaïn kieán, neáu noùi [taát caû caùc phaùp ñeàu laø] vui, laïi cuõng laø thöôøng kieán.

“Tu taäp [theo tö töôûng] taát caû caùc phaùp ñeàu thöôøng toàn seõ rôi vaøo ñoaïn kieán. Tu taäp [theo tö töôûng] taát caû caùc phaùp ñeàu ñoaïn dieät seõ rôi vaøo thöôøng kieán. (trang 253, taäp I) Nhö vaäy, nhöõng quan ñieåm voâ ngaõ vaø coù ngaõ, voâ thöôøng vaø thöôøng, khoå vaø vui, cho ñeán söï tu taäp tö töôûng caùc phaùp laø thöôøng toàn hay laø ñoaïn dieät ñeàu khoâng phaûi nhöõng phaùp moân giaûi thoaùt roát raùo. ÔÛ ñaây, chuùng ta thaáy roõ moät ñieàu laø khi chöa ñaït ñeán söï giaûi thoaùt roát raùo thì moïi quan ñieåm cuûa chuùng ta ñeàu bò giôùi haïn vaø xoay voøng trong phaïm truø khaùi nieäm, buoâng beân naøy seõ vöôùng vaøo beân kia, khaùc naøo nhö moät quaû caàu trong saân chôi, lieân tuïc bò ngöôøi chôi ñaùnh qua ñaù laïi: “...Taát caû chuùng sanh cuõng gioáng nhö vaäy, vì khoâng thaáy taùnh Phaät neân töï taïo nghieäp troùi buoäc, luaân chuyeån maõi trong sanh töû, khaùc naøo nhö traùi caàu [bò ngöôøi chôi ñaùnh qua laïi maõi]!” (trang 272, taäp V) Theo caâu kinh naøy thì muoán thöïc söï giaûi thoaùt khoûi sanh töû chæ coù moät caùch duy nhaát laø phaûi ñaït ñeán nhaän thöùc chaân thaät: thaáy ñöôïc taùnh Phaät. Bôûi vì vaán ñeà ñöôïc 179

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

xaùc ñònh roõ ôû ñaây laø “vì khoâng thaáy taùnh Phaät neân töï taïo nghieäp troùi buoäc, luaân chuyeån maõi trong sanh töû”.

Trong phaàn noùi veà taùnh Phaät, chuùng ta ñaõ thaáy ñöôïc raèng taùnh Phaät, hay naêng löïc giaûi thoaùt, hay caûnh giôùi chöùng ngoä roát raùo cuûa Nhö Lai, laø khoâng thuoäc veà thôøi gian vaø khoâng gian. Vì theá, thaät ra taùnh Phaät cuõng khoâng thuoäc caùc phaïm truø thöôøng hay voâ thöôøng, khoå hay vui...

Chæ vì tuøy thuaän theo söï nhaän bieát cuûa chuùng sanh, muoán khai môû choã beá taéc cho nhöõng chuùng sanh phaøm phu coøn chöa töï mình thaáy ñöôïc taùnh Phaät neân ñöùc Phaät môùi thuyeát giaûng caùc yù nghóa thöôøng, laïc, ngaõ, tònh.

Do ñoù, chuùng ta seõ khoâng bao giôø coù theå hieåu ñöôïc vaán ñeà neáu nhö ta thöïc hieän söï “khaûo cöùu” cuûa mình moät caùch maùy moùc theo kieåu ñaët khaùi nieäm thöôøng ôû moät phía vaø khaùi nieäm voâ thöôøng ôû phía ngöôïc laïi roài so saùnh tính hôïp lyù hay baát hôïp lyù cuûa chuùng. Caùch laøm töôûng nhö raát “logic” naøy thaät ra laø heát söùc khoâi haøi vaø chaéc chaén khoâng mang laïi baát cöù keát quaû naøo khi tìm hieåu veà nhöõng vaán ñeà trong Phaät phaùp noùi chung, vaø veà nhöõng yù nghóa chuùng ta ñang xeùt ñeán noùi rieâng. Tuy nhieân, neáu khoâng coù ñöôïc chuùt kinh nghieäm tu taäp naøo trong Phaät phaùp thì ñaây seõ laø caùch thöùc duy nhaát maø caùc hoïc giaû coù theå laøm khi nghieân cöùu veà giaùo phaùp cuûa ñöùc Phaät.

Giaùo phaùp cuûa ñöùc Phaät laø giaùo phaùp daønh cho nhöõng ai thöïc söï haønh trì vaø töï chöùng nghieäm. Ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng caùc leõ voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh ñeå daãn daét chuùng sanh trong söï tu taäp höôùng ñeán giaûi thoaùt, thì giôø ñaây khi ngaøi thuyeát giaûng caùc leõ thöôøng, laïc, ngaõ, tònh trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy cuõng vaãn laø ñi theo con 180

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

ñöôøng duy nhaát ñoù, con ñöôøng höôùng ñeán söï giaûi thoaùt roát raùo khoûi sanh töû luaân hoài.

Töø ñoù chuùng ta coù theå hieåu ñöôïc raèng khoâng heà coù söï maâu thuaãn giöõa caùc phaàn giaùo phaùp ñöôïc chöùa ñöïng trong nhöõng lôùp voû ngoân ngöõ töôûng chöøng traùi ngöôïc nhau, khoâng theå cuøng toàn taïi nhö thöôøng vôùi voâ thöôøng, khoå vôùi laïc, ngaõ vôùi voâ ngaõ, tònh vôùi baát tònh. Ñöùc Phaät giaûng giaûi veà söï tu taäp chaân chaùnh theo caùc phaùp thöôøng, laïc, ngaõ, tònh nhö sau: “Ngaõ laø nghóa Phaät; thöôøng laø nghóa Phaùp thaân, laïc laø nghóa Nieát-baøn, tònh laø nghóa phaùp. “... ...

“Khoå cho laø vui, vui cho laø khoå, ñoù laø phaùp ñieân ñaûo.

“Voâ thöôøng cho laø thöôøng, thöôøng cho laø voâ thöôøng, ñoù laø phaùp ñieân ñaûo.

“Voâ ngaõ cho laø ngaõ, ngaõ cho laø voâ ngaõ, ñoù laø phaùp ñieân ñaûo.

“Baát tònh cho laø tònh, tònh cho laø baát tònh, ñoù laø phaùp ñieân ñaûo.

“Ngöôøi naøo coù boán phaùp ñieân ñaûo nhö vaäy laø khoâng bieát tu taäp caùc phaùp moät caùch chaân chaùnh. (trang 251-252, taäp I) Nhö vaäy, vaán ñeà ôû ñaây khoâng phaûi laø söï thuyeát daïy leõ thöôøng ñeå baùc boû voâ thöôøng, ngaõ ñeå baùc boû voâ ngaõ... maø ñieåm quan troïng chính laø ngöôøi tu taäp phaûi nhaän bieát moät caùch chaân thaät veà tính chaát cuûa caùc phaùp khaùc nhau, phaûi bieát phaân bieät ñöôïc giöõa nhöõng gì thöïc söï laø thöôøng toàn 181

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

vôùi nhöõng gì laø voâ thöôøng, giaû taïm, cuõng nhö nhöõng gì thöïc söï laø khoå naõo, nhöõng gì laø an laïc... Neáu ngöôøi tu taäp ñaït ñöôïc söï thaáy bieát phaân bieät chaân chaùnh nhö vaäy môùi goïi laø döùt tröø ñöôïc caùc phaùp ñieân ñaûo.

Vaø ñeå giaûi thích roõ söï phöông tieän tuøy thuaän thuyeát phaùp qua töøng giai ñoaïn khaùc nhau, ñöùc Phaät daãn caâu chuyeän moät vò löông y tröôùc ñoù ñaõ töøng taâu xin vua caám haún vieäc duøng söõa laøm thuoác, roài sau laïi khuyeân chính ñöùc vua aáy duøng söõa ñeå trò beänh. Tuy vaäy, quyeát ñònh thích hôïp cuûa oâng ta trong töøng tröôøng hôïp, duø laø caám duøng söõa hay khuyeân duøng söõa ñeàu ñaõ mang laïi keát quaû toát ñeïp, trò döùt ñöôïc beänh taät. Sau ñoù, ñöùc Phaät keát luaän: “... Ñöùc Nhö Lai ôû trong phaùp Phaät maø thuyeát daïy laø voâ ngaõ. Vì ñieàu phuïc chuùng sanh, vì bieát luùc thích hôïp, neân noùi phaùp voâ ngaõ nhö vaäy.

“Khi ñuû nhaân duyeân laïi thuyeát phaùp höõu ngaõ. Nhö vò löông y kia, bieát raønh tính chaát cuûa söõa, cuõng laø thuoác maø cuõng khoâng phaûi laø thuoác, khoâng gioáng nhö choã nhöõng keû phaøm phu suy löôøng caùi ngaõ maø ta thuyeát daïy. “... ...

“Cho neân Phaät daïy raèng: ‘Caùc nhöng thaät chaúng phaûi voâ ngaõ.’

Neáu nhö coù phaùp laø chaân thaät, chuû teå, laø choã nöông theo, baûn ñoåi, ñoù goïi laø ngaõ.”

phaùp laø voâ ngaõ, Theá naøo laø thaät? laø thöôøng toàn, laø taùnh khoâng thay

(trang 260-261, taäp I) 182

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Phaùp chaân thaät, thöôøng toàn ôû ñaây chính laø caûnh giôùi giaûi thoaùt roát raùo cuûa Nhö Lai maø ñöùc Phaät ñang heát loøng thuyeát daïy ñeå daãn daét chuùng sanh ñi ñeán. Vì theá, duø laø “voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, baát tònh” hay “thöôøng, laïc, ngaõ, tònh” cuõng ñeàu laø nhöõng phöông thuoác linh dieäu maø baäc Ñaïi Y vöông ñaõ vì lieäu trò cho taát caû chuùng sanh beänh khoå neân môùi tuøy phöông tieän duøng ñeán.

8. BOÁN TAÂM VOÂ LÖÔÏNG

T

rong haàu heát caùc kinh ñieån Ñaïi thöøa, taâm töø bi luoân ñöôïc nhaéc ñeán nhö moät yeáu toá, moät phaåm chaát quan troïng vaø caên baûn nhaát cuûa ngöôøi tu taäp ngay töø khi khôûi söï phaùt taâm Boà-ñeà. Töø bi laø nhöõng yeáu toá thuoäc veà Boán taâm voâ löôïng, nhöng thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu hôn so vôùi hai yeáu toá coøn laïi laø hyû vaø xaû. Hôn nöõa, tuy töø vaø bi raát thöôøng ñöôïc ñoàng thôøi nhaéc ñeán, nhöng taâm töø vaãn ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu hôn trong söï tu taäp. Ngay caû nhöõng phaân tích veà söï thuyeát giaûng cuûa ñöùc Phaät trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy cuõng cho thaáy ñieàu ñoù khoâng laø ngoaïi leä.

Maëc duø caû boán taâm voâ löôïng naøy ñeàu ñöôïc ñöùc Phaät thuyeát daïy vôùi taàm quan troïng nhö nhau vaø thaäm chí coù khi coøn ñöôïc xem nhö chæ laø boán bieåu hieän cuûa cuøng moät taâm, nhöng söï khaùc bieät giöõa caùc phaåm tính töø, bi, hyû vaø xaû quaû thaät coù ñöôïc giaûng giaûi trong raát nhieàu kinh ñieån.

Nhöõng yù nghóa naøy coù theå thaáy ñöôïc trong lôøi Phaät daïy sau ñaây: “Thieän nam töû! Taâm voâ löôïng coù boán theå taùnh, neáu ai tu haønh theo ñoù thì sanh leân coõi trôøi Ñaïi phaïm.

183

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Thieän nam töû! Vì taâm voâ löôïng naøy chia thaønh boán nhoùm neân goïi laø boán.

“Ngöôøi tu taâm töø coù theå döùt tröø tham duïc; ngöôøi tu taâm bi coù theå döùt tröø saân haän; ngöôøi tu taâm hyû coù theå döùt heát nhöõng ñieàu khoâng vui; ngöôøi tu taâm xaû coù theå giuùp chuùng sanh [khaùc] döùt tröø tham duïc vaø saân khueå. Thieän nam töû! Vì nghóa aáy neân goïi laø boán, chaúng phaûi laø moät, hai hay ba.” (trang 298, taäp III) Ñöùc Phaät cuõng giaûi thích roõ hôn veà söï phaân bieät boán taâm voâ löôïng naøy: “Thieän nam töû! Vì choã thöïc haønh khaùc nhau maø neân goïi laø boán. Trong khi thöïc haønh taâm töø thì khoâng coù bi, hyû, xaû. Cho neân phaûi coù boán.” (trang 300, taäp III) Vaø trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy, ñöùc Phaät ñaëc bieät nhaán maïnh ñeán taâm töø nhö moät phaåm tính tieâu bieåu nhaát. Nhöng söï tu taäp taâm töø trong kinh naøy ñöôïc giaûng giaûi töø goùc ñoä Ñaïi thöøa, coù söï khaùc bieät raát saâu xa so vôùi caùch hieåu thoâng thöôøng. Chaúng haïn, taâm töø trong kinh naøy ñöôïc phaân bieät ôû hai möùc ñoä khaùc nhau laø töø vaø ñaïi töø. Ñöùc Phaät daïy nhö sau: “... ... Roài laïi tieáp tuïc tu taäp thay ñoåi [tieán boä] hôn nöõa. Ñoái vôùi nhöõng keû oaùn gheùt nhieàu cuõng nhö ít, cuõng nhö ôû möùc trung bình, ñeàu bình ñaúng mang laïi cho hoï nieàm vui lôùn nhaát.

“Neáu ñoái vôùi nhöõng keû mình oaùn gheùt nhaát maø mang ñeán cho hoï nieàm vui lôùn nhaát thì luùc aáy coù 184

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

theå noùi laø ñaõ thaønh töïu ñöôïc taâm töø. Vò Boà Taùt aáy luùc baáy giôø duø ñoái vôùi cha meï hay ñoái vôùi nhöõng keû mình oaùn gheùt nhaát cuõng ñeàu coù loøng bình ñaúng, chaúng xem laø khaùc bieät nhau.

“Thieän nam töû! Nhö vaäy goïi laø tu ñöôïc taâm töø, khoâng phaûi laø ñaïi töø.” (trang 302, taäp III) Ñieàu naøy khoâng khoûi gôïi leân söï thaéc maéc vì khaùc bieät vôùi nhöõng yù nghóa thöôøng ñöôïc giaûng giaûi trong caùc kinh ñieån tröôùc ñaây. Vôùi söï tu taäp ñaõ ñaït ñeán möùc “ñoái vôùi nhöõng keû mình oaùn gheùt nhaát maø mang ñeán cho hoï nieàm vui lôùn nhaát” nhöng chæ xem laø “tu ñöôïc taâm töø, khoâng phaûi laø ñaïi töø” thì quaû laø khoâng khoûi laøm cho ngöôøi ta phaûi kinh ngaïc. Chính vì theá, Boà Taùt Ca-dieáp ñaõ ngay laäp töùc neâu leân söï thaéc maéc vaø ñöôïc ñöùc Phaät giaûi ñaùp roõ raøng nhö sau: Boà Taùt Ca-dieáp thöa hoûi: “Baïch Theá Toân! Vì duyeân côù chi maø Boà Taùt ñöôïc taâm töø nhö vaäy vaãn chöa ñöôïc goïi laø ñaïi töø?”

Phaät daïy: “Thieän nam töû! Vì söï tu taäp [nhö vaäy laø] thaønh töïu moät caùch khoù khaên neân khoâng goïi laø ñaïi töø. Vì sao vaäy? Ñaõ töø laâu xa trong voâ soá kieáp quaù khöù tích chöùa nhieàu phieàn naõo, chöa tu phaùp laønh, cho neân khoâng theå trong moät ngaøy maø ñieàu phuïc ñöôïc taâm.” (trang 302, taäp III) Roõ raøng söï tu taäp “thaønh töïu moät caùch khoù khaên” ñoù chính laø vì döïa treân neàn taûng cuûa söï thaáy bieát phaân bieät.

Do ñoù maø ngöôøi tu taäp muoán döùt tröø, phaù boû nhöõng kieán 185

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

chaáp phaân bieät töø nhieàu ñôøi nhieàu kieáp thaät khoâng deã daøng chuùt naøo. Ñöùc Phaät daïy: “Thieän nam töû! Ví nhö haït ñaäu khoâ cöùng, duøi ñaâm maõi cuõng khoâng baùm vaøo ñöôïc. Phieàn naõo kieân coá, beàn chaët cuõng nhö vaäy, tuy suoát ngaøy ñeâm chuù taâm khoâng taùn loaïn, cuõng khoù ñieàu phuïc ñöôïc.” (trang 303, taäp III) Ngöôøi tu taäp döïa treân neàn taûng cuûa söï thaáy bieát phaân bieät thì ngay töø ñaàu ñaõ thaáy coù ngöôøi thaân keû oaùn roài môùi ra coâng gaéng söùc ñeå xoùa boû ranh giôùi phaân bieät ñoù. Bôûi vaäy, ñaõ traûi qua bao nhieâu kieáp soáng huaân taäp, cuûng coá caùi kieán chaáp phaân bieät ñoù thì laøm sao coù theå trong ngaøy moät ngaøy hai coù theå phaù boû ñi ñöôïc? Ñieàu naøy thaät hoaøn toaøn khaùc vôùi tinh thaàn tu taäp cuûa vò Boà Taùt Ñaïi thöøa ñöôïc Phaät daïy nhö sau: “Thieän nam töû! Boà Taùt ma-ha-taùt truï ôû Sô ñòa goïi laø ñaïi töø. Vì sao vaäy? Thieän nam töû! Keû xaáu aùc nhaát goïi laø nhaát-xieån-ñeà. Boà Taùt truï ôû Sô ñòa trong khi tu taäp ñaïi töø, ñoái vôùi nhöõng keû nhaát-xieån-ñeà cuõng khoâng thaáy coù gì khaùc bieät, khoâng thaáy loãi laàm cuûa hoï, neân khoâng sanh saân haän. Vì nghóa aáy neân ñöôïc goïi laø ñaïi töø.” (trang 304, taäp III) Vì “khoâng thaáy coù gì khaùc bieät” neân khoâng caàn phaûi nhoïc coâng xoùa boû ranh giôùi phaân bieät giöõa nhöõng ñoái töôïng khaùc nhau. Vaø chính vì theá neân cuõng khoâng coù gì laøm giôùi haïn taâm löôïng cuûa vò Boà Taùt naøy, do ñoù maø ñöôïc goïi laø ñaïi töø. Tinh thaàn voâ phaân bieät naøy ñöôïc ñöùc Phaät giaûng giaûi nhö sau: 186

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

“Thieän nam töû! Vì chuùng sanh maø tröø boû nhöõng vieäc voâ ích, ñoù goïi laø ñaïi töø. Mong muoán mang ñeán cho chuùng sanh voâ löôïng nhöõng ñieàu lôïi ích, vui veû, ñoù goïi laø ñaïi bi. Ñoái vôùi chuùng sanh trong loøng sanh hoan hyû, ñoù goïi laø ñaïi hyû. Khoâng coù gì ñeå oâm giöõ, baûo veä, ñoù goïi laø ñaïi xaû.

“Nhö khoâng thaáy coù baûn ngaõ vaø caùc töôùng phaùp, khoâng thaáy coù thaân mình, thaáy heát thaûy caùc phaùp ñeàu bình ñaúng khoâng phaân hai, ñoù goïi laø ñaïi xaû.” (trang 304, taäp III) Nhö vaäy, söï tu taäp neáu ñöôïc döïa treân neàn taûng cuûa tinh thaàn voâ phaân bieät naøy thì môùi coù theå ñaït ñeán taâm löôïng ñaïi töø.

Coù moät ñieàu khaù ñaëc bieät trong kinh naøy laø moái quan heä giöõa Boán taâm voâ löôïng vaø Saùu phaùp ba-la-maät ñöôïc ñöùc Phaät nhaán maïnh vaø xaùc quyeát: “Thieän nam töû! Chæ Boán [taâm] voâ löôïng aáy môùi coù theå giuùp Boà Taùt taêng tröôûng ñaày ñuû saùu phaùp ba-la-maät maø thoâi, ngoaøi ra caùc haïnh tu khaùc ñeàu khoâng coù khaû naêng aáy.” (trang 304, taäp III) Tuy vaäy, söï tu taäp chaân chaùnh cuûa vò Boà Taùt theo tinh thaàn Ñaïi thöøa cuõng khoâng heà cheâ boû nhöõng phaùp tu caên baûn, töø thaáp leân cao. Ñöùc Phaät daïy: “Thieän nam töû! Boà Taùt ma-ha-taùt tröôùc tieân phaûi ñaït ñöôïc Boán taâm voâ löôïng cuûa theá gian, tieáp ñoù môùi phaùt taâm A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà, sau nöõa môùi ñöôïc Boán taâm voâ löôïng xuaát theá gian.” (trang 304, taäp III) 187

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Ñoaïn kinh vaên naøy khoâng khoûi laøm chuùng toâi nhôù ñeán moät lôøi daïy trong kinh Duy-ma-caät: “Boà Taùt tuøy kyø tröïc taâm, taéc naêng phaùt haønh. Tuøy kyø phaùt haønh, taéc ñaéc thaâm taâm. Tuøy kyø thaâm taâm, taéc yù ñieàu phuïc.”

(Boà Taùt tuøy loøng ngay thaúng maø khôûi laøm. Tuøy choã khôûi laøm maø ñöôïc loøng saâu vöõng. Tuøy loøng saâu vöõng maø taâm yù ñöôïc ñieàu phuïc.)

Kinh Duy-ma-caät, phaåm Phaät quoác Loøng saâu vöõng (thaâm taâm) ôû ñaây ñöôïc duøng ñeå chæ ñöùc tin saâu vöõng. Coøn nhôù caùch ñaây hôn 20 naêm, lôøi daïy naøy ñaõ khieán chuùng toâi phaûi baên khoaên thaéc maéc trong suoát moät thôøi gian daøi. Vì ñaõ tieáp nhaän khoâng ít nhöõng tri thöùc cuûa neàn vaên minh khoa hoïc hieän ñaïi, chuùng toâi thuôû aáy luoân cho raèng chæ sau khi tin nhaän moät ñieàu gì môùi neân khôûi laøm. Nhöõng ai chöa coù söï tin nhaän maø ñaõ laøm theo haún phaûi thuoäc veà haïng ngöôøi meâ tín. Theá nhöng kinh vaên ôû ñaây laïi daïy raèng phaûi do nôi choã khôûi laøm roài sau ñoù môùi coù ñöôïc loøng tin saâu vöõng! Caâu trích daãn treân trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn cuõng moâ taû moät trình töï maø thuôû aáy chuùng toâi vaãn cho laø “ñi ngöôïc”: “Boà Taùt ma-ha-taùt tröôùc tieân phaûi ñaït ñöôïc Boán taâm voâ löôïng cuûa theá gian, tieáp ñoù môùi phaùt taâm A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà...”

Theo caùch hieåu cuûa chuùng toâi luùc aáy thì leõ ra vieäc phaùt taâm Boà-ñeà phaûi laø ñieàu ñeán tröôùc, roài sau ñoù môùi baét ñaàu moïi tieán trình tu taäp!

188

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Vaán ñeà ôû ñaây laø coù moät khaùc bieät raát lôùn giöõa caùi maø haàu heát chuùng ta goïi laø loøng tin vôùi ñöùc tin saâu vöõng maø kinh vaên ñeà caäp. Ñöùc tin naøy trong moät phaàn tröôùc ñaõ ñöôïc chuùng toâi goïi laø ñöùc tin Ñaïi thöøa. Loøng tin theo yù nghóa thoâng thöôøng coù theå sanh khôûi sau quaù trình quan saùt hoaëc suy xeùt töø nhöõng ñieàu tai nghe maét thaáy, nhöng ñöùc tin saâu vöõng thì khoâng theå ñaït ñöôïc theo caùch ñoù maø nhaát thieát phaûi coù söï “khôûi laøm” môùi coù theå ñaït ñeán.

Tröôøng hôïp Phaät daïy veà Boán taâm voâ löôïng vaø söï phaùt taâm Boà-ñeà ôû ñaây cuõng vaäy. Neáu khoâng coù söï tu taäp ñaït ñöôïc Boán taâm voâ löôïng ôû möùc ñoä theá gian thì haønh giaû chöa theå ñuû söùc ñeå phaùt khôûi moät taâm Boà-ñeà kieân coá. Vì theá maø Phaät daïy phaûi tu taäp Boán taâm voâ löôïng cuûa theá gian roài môùi coù theå phaùt taâm Boà-ñeà, roài tieáp ñoù môùi coù theå tu taäp Boán taâm voâ löôïng xuaát theá gian, töùc laø caùc ñöùc ñaïi töø, ñaïi bi, ñaïi hyû, ñaïi xaû. Ñöùc Phaät noùi roõ hôn veà trình töï tu tieán naøy nhö sau: “Thieän nam töû! Nhaân choã voâ löôïng cuûa theá gian maø ñöôïc choã voâ löôïng xuaát theá gian. Vì nghóa aáy, neân goïi laø ñaïi voâ löôïng.” (trang 304, taäp III) Veà coâng naêng cuûa söï tu taäp taâm töø, ngoaøi nhöõng söï döùt tröø tham duïc, saân haän... nhö ñaõ noùi treân, ñöùc Phaät coøn nhaán maïnh: “Laïi nöõa, thieän nam töû! Boán taâm voâ löôïng cuûa Boà Taùt ma-ha-taùt coù theå laøm caên baûn cho heát thaûy caùc ñieàu laønh.” (trang 307, taäp III) 189

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Vì laø “caên baûn cho heát thaûy caùc ñieàu laønh” neân cuõng coù theå hieåu raèng ñaây laø ñieàu kieän ñeå sanh khôûi moïi phaùp laønh. Hay noùi theo moät caùch khaùc, ngöôøi chöa tu taäp ñöôïc Boán taâm voâ löôïng naøy thì xem nhö chöa theå sanh khôûi ñöôïc baát cöù phaùp laønh naøo khaùc. Ñöùc Phaät ñaõ neâu ra raát nhieàu yù nghóa ñeå laøm roõ hôn cho lôøi daïy treân, chaúng haïn: “Neáu chaúng phaùt sanh loøng töø, aét khoâng khôûi taâm roäng raõi boá thí.” (trang 307, taäp III) Vaø khoâng chæ laø söï khôûi taâm boá thí, maø coøn laø taát caû nhöõng phaùp laønh khaùc, nhö lôøi Phaät daïy sau ñaây: “Thieän nam töû! Caên laønh cuûa heát thaûy Thanh vaên, Duyeân giaùc, Boà Taùt cho ñeán chö Phaät Nhö Lai ñeàu laáy ñöùc töø laøm caên baûn. Thieän nam töû! Boà Taùt maha-taùt tu taäp taâm töø coù theå sanh ra voâ löôïng caên laønh nhö vaäy. Ñoù laø noùi caùc phaùp quaùn baát tònh, quaùn hôi thôû ra vaøo, quaùn sanh dieät voâ thöôøng, Boán nieäm xöù, Baûy phöông tieän, Ba quaùn xöù, Möôøi hai nhaân duyeân nhöõng pheùp quaùn veà voâ ngaõ, Noaõn phaùp, Ñænh phaùp, Nhaãn phaùp, Theá ñeä nhaát phaùp, Kieán ñaïo, Tu ñaïo, Boán chaùnh caàn, Boán nhö yù, caùc caên, caùc löïc, Baûy phaàn Boà-ñeà, Taùm phaàn thaùnh ñaïo, Boán thieàn, Boán voâ löôïng taâm, Taùm giaûi thoaùt, Taùm thaéng xöù, Möôøi nhaát thieát nhaäp, caùc phaùp Tam-muoäi Khoâng, Voâ töôùng, Voâ nguyeän, Voâ tranh, Tha taâm trí cuøng caùc thaàn thoâng, Tri baûn teá trí, Thanh vaên trí, Duyeân giaùc trí, Boà Taùt trí vaø Phaät trí.

190

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

“Thieän nam töû! Caùc phaùp nhö vaäy ñeàu laáy ñöùc töø laøm caên baûn. Thieän nam töû, vì nghóa aáy neân ñöùc töø laø chaân thaät, chaúng phaûi hö doái. Nhö coù ngöôøi hoûi raèng: ‘Ñieàu gì laø caên baûn cuûa taát caû nhöõng ñieàu laønh?’ Neân ñaùp: ‘Chính laø ñöùc töø.’” (trang 319-320, taäp III) Chính vì nhöõng yù nghóa quan troïng nhö vaäy neân söï tu taäp taâm töø chính laø neàn taûng ñeå ñaït ñeán söï giaûi thoaùt roát raùo. Phaät daïy: “Thieän nam töû! Ñöùc töø chính laø caûnh giôùi khoâng theå nghó baøn cuûa chö Phaät. Caûnh giôùi khoâng theå nghó baøn cuûa chö Phaät chính laø ñöùc töø vaäy. Neân bieát raèng ñöùc töø töùc laø Nhö Lai.” (trang 321, taäp III) Vaø yù nghóa treân tieáp tuïc ñöôïc giaûng giaûi roõ hôn ñeán möùc giuùp chuùng ta thaáy ñöôïc raèng ngoaøi chö Phaät ra thì khoâng ai coù theå ñöôïc xem laø ñaõ tu taäp thaønh töïu vieân maõn ñöùc ñaïi töø. Phaät daïy: “Thieän nam töû! Ñöùc töø laø taùnh Phaät cuûa chuùng sanh. Taùnh Phaät aáy töø laâu bò phieàn naõo ngaên che, neân khieán cho chuùng sanh khoâng theå thaáy ñöôïc.

Taùnh Phaät töùc laø ñöùc töø. Ñöùc töø töùc laø Nhö Lai.” (trang 321, taäp III) YÙ nghóa tu taäp taâm töø laø quan troïng vaø lôùn lao nhö vaäy, neân söï tu taäp thaønh töïu taâm töø chaéc chaén seõ coù ñöôïc nhöõng naêng löïc khoâng theå nghó baøn. Ñöùc Phaät daïy: 191

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

“Thieän nam töû! Ta daïy raèng ñöùc töø naøy coù voâ löôïng moân, aáy laø noùi thaàn thoâng.” (trang 325, taäp III) Trong suoát phaàn cuoái quyeån 25 vaø ñaàu quyeån 26, ñöùc Phaät ñaõ keå laïi raát nhieàu caùc tröôøng hôïp maø ñöùc ñaïi töø cuûa chính ngaøi ñaõ caûm hoùa voâ soá chuùng sanh. Caâu chuyeän ñaàu tieân trong soá ñoù laø chuyeän ñöùc Phaät haøng phuïc con voi say Hoä Taøi.

Thuôû aáy, vua A-xaø-theá vì nghe lôøi xuùi giuïc cuûa Ñeà-baøñaït-ña neân thaû con voi Hoä Taøi ñang say röôïu ñieân cuoàng ra, muoán laøm haïi Phaät. Sau ñaây laø ñoaïn kinh vaên thuaät laïi lôøi ñöùc Phaät moâ taû quang caûnh luùc ñoù: “Luùc baáy giôø con voi aáy ñaïp cheát raát nhieàu ngöôøi.

Ngöôøi cheát roài laïi coù muøi maùu tanh xoâng leân raát nhieàu. Voi ngöûi thaáy muøi maùu tanh laïi theâm cuoàng say, nhìn thaáy nhöõng ngöôøi theo haàu beân ta maëc aùo maøu ñoû neân ngôõ laø maùu lieàn chaïy nhanh ñeán.

Trong caùc ñeä töû cuûa ta, nhöõng ngöôøi chöa lìa haún ñöôïc loøng duïc thaûy ñeàu sôï haõi boû chaïy töù taùn, chæ coøn duy nhaát coù A-nan thoâi.” (trang 325, taäp III) Khi aáy, taát caû moïi ngöôøi trong thaønh Vöông Xaù ñeàu kinh hoaøng khieáp sôï vaø ñau buoàn than khoùc vì thaáy ñöùc Nhö Lai saép söûa bò haïi, nhöng Phaät vaãn thaûn nhieân vaø söû duïng uy löïc cuûa taâm töø ñeå khuaát phuïc con voi say ñieân cuoàng hieáu saùt naøy. Ñöùc Phaät keå laïi: “Thieän nam töû! Luùc baáy giôø ta vì muoán haøng phuïc con voi Hoä Taøi neân lieàn nhaäp ñònh khôûi taâm töø, 192

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

duoãi tay ra chæ vaøo noù. Töùc thôøi, töø nôi naêm ñaàu ngoùn tay cuûa ta hieän ra naêm con sö töû. Voi aáy thaáy vaäy laáy laøm hoaûng sôï ñeán noãi ñaïi tieåu tieän ngay nôi ñoù, roài naèm phuïc xuoáng, cuùi ñaàu saùt ñaát leã kính döôùi chaân ta.” (trang 326, taäp III) Maëc daàu vaäy, ñoái vôùi söï kieän hy höõu naøy, ñöùc Phaät daïy: “Thieän nam töû! Luùc aáy ôû naêm ñaàu ngoùn tay cuûa ta thaät khoâng heà coù sö töû. Chính laø do söùc caên laønh tu töø cuûa ta khieán cho con voi aáy phaûi chòu ñieàu phuïc.” (trang 326, taäp III) Uy löïc cuûa taâm töø laø nhö vaäy. Nhöõng gì ñöùc Phaät keå laïi trong caâu chuyeän naøy vaø nhieàu caâu chuyeän tieáp theo sau ñoù ñeàu laø khoâng theå nghó baøn, bôûi taâm ñaïi töø cuûa ñöùc Theá Toân laø khoâng theå nghó baøn. Nhöõng caâu chuyeän ñöôïc keå laïi ôû ñaây ñeàu laø nhöõng hình aûnh minh hoïa cho naêng löïc ñaïi töø cuûa ñöùc Theá Toân, neân theo yù nghóa ñöôïc giaûng giaûi trong kinh vaên thì ñieàu taát nhieân laø nhöõng tröôøng hôïp hieån loä uy löïc cuûa taâm töø ñeán möùc ñoä naøy hoaøn toaøn khoâng theå coù ôû haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc, vaø caøng khoâng theå coù ñöôïc ôû nhöõng ngöôøi tu taäp chöa coù söï chöùng ñaéc. Tuy nhieân, ôû möùc ñoä raát thoâng thöôøng thì chæ caàn chuùng ta chieâm nghieäm ngay trong ñôøi soáng haèng ngaøy cuõng coù theå thaáy ñöôïc nhöõng tröôøng hôïp cuï theå maø taâm töø bieåu loä roõ naêng löïc chuyeån hoùa töï thaân cuõng nhö taùc ñoäng tích cöïc ñeán moïi ngöôøi chung quanh. Baát cöù ai ñaõ töøng coù cô hoäi gaàn guõi hoaëc tieáp xuùc vôùi caùc baäc thaày lôùn ñeàu coù 193

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

theå xaùc nhaän ñieàu naøy. Chuùng ta deã daøng caûm nhaän ñöôïc töø caùc ngaøi moät nguoàn naêng löôïng töø hoøa, giuùp ta luoân caûm thaáy an oån hôn, khoan khoaùi hôn trong nhöõng giôø phuùt ñöôïc ôû caïnh caùc ngaøi. Nhaát laø treû em luoân toû ra ñaëc bieät nhaïy beùn trong söï caûm nhaän naøy. Chæ caàn chuùng ta tieáp xuùc vôùi caùc em baèng moät taâm töø hoøa, chaéc chaén caùc em seõ caûm nhaän ñöôïc ngay vaø coù nhöõng bieåu hieän ñaùp öùng thích hôïp. Vì theá, ngöôøi tu taäp taâm töø luoân coù theå quan saùt nhöõng bieåu hieän cuûa ngöôøi chung quanh khi tieáp xuùc vôùi mình ñeå bieát ñöôïc möùc ñoä tieán trieån trong söï tu taäp.

YÙ nghóa cuûa nhöõng caâu chuyeän veà ñöùc ñaïi töø cuûa Phaät ñöôïc trình baøy trong phaàn naøy laø nhaèm cuûng coá ñöùc tin cuûa ngöôøi tu taäp, ñeå chuùng ta coù theå tin chaéc vaøo naêng löïc chuyeån hoùa phi thöôøng cuûa taâm töø, vì coù tin chaéc nhö theá thì söï tu taäp cuûa chuùng ta môùi coù theå ñaït ñöôïc keát quaû. Vì ñoái töôïng cuûa kinh naøy laø nhöõng ngöôøi chöa ñaït ñeán taâm töø cuûa Nhö Lai neân ñöùc Phaät môùi nhoïc coâng giaûng thuyeát ñeå khuyeán khích moïi ngöôøi tu taäp. Vì theá, vieäc sanh khôûi loøng tin ñoái vôùi nhöõng lôøi thuyeát giaûng naøy cuûa ñöùc Phaät ñaõ coù theå xem laø moät söï thaønh töïu ban ñaàu, giuùp haønh giaû coù theå tieáp tuïc daán böôùc treân con ñöôøng tu taäp moät caùch töï tin vaø hieäu quaû. Ñieàu taát nhieân laø cuõng coù ngöôøi khoâng theå sanh khôûi loøng tin qua nhöõng caâu chuyeän naøy. Ñoù laø moät thieät thoøi raát lôùn trong söï tu taäp cuûa hoï, vì hoï ñaõ töø choái khoâng tieáp nhaän söùc maïnh cuûa nieàm tin maø ñöùc Phaät muoán trao truyeàn qua nhöõng caâu chuyeän naøy. Vì khoâng sanh khôûi ñöôïc loøng tin, hoï thöôøng suy dieãn ñeå ñöa ra nhöõng caùch giaûi thích maø hoï cho laø “hôïp lyù” hôn veà nhöõng chuyeän 194

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

ñöôïc keå laïi trong kinh.1 Than oâi! Nhöng neáu moïi söï vieäc trong ñôøi ñeàu dieãn ra “hôïp lyù” theo caùch suy nghó cuûa hoï thì ñaâu caàn ñeán chö Phaät ra ñôøi! Vì theá, chuùng toâi töøng noùi raèng nhöõng ai chæ döøng laïi trong theá giôùi duy lyù seõ khoâng theå tieáp nhaän kinh naøy. Vaø ñieàu naøy xeùt ñeán cuøng haún cuõng laø do moái nhaân duyeân giöõa hoï vôùi giaùo phaùp Ñaïi thöøa chöa ñuû saâu vöõng.

Boán taâm voâ löôïng noùi chung vaø taâm töø noùi rieâng laø moät trong nhöõng phaàn giaùo phaùp ñöôïc trình baøy chuyeân bieät thaønh moät noäi dung lôùn trong kinh naøy, töø giöõa quyeån 25 keùo daøi ñeán hôn nöûa quyeån 26. Ngoaøi ra, ñöùc Phaät cuõng 1

Chuùng toâi tình côø ñoïc caâu chuyeän naøy ñöôïc keå laïi trong moät baøi ñaêng treân maïng Internet, toaøn vaên nhö sau: “Moät hoâm noï, trong khi Buït vaø moät soá caùc thaày ñi khaát thöïc treân con ñöôøng quen thuoäc daãn veà thuû ñoâ, ñaïi ñöùc Ananda nhaùc thaáy boùng moät con voi lôùn töø chuoàng voi hoaøng gia xoång ra vaø ñang chaïy veà phía mình. Ñaïi ñöùc hoaûng kinh. Con voi naøy ai cuõng ñaõ nghe tieáng. Ñoù laø con voi döõ nhaát trong vöông quoác. Noù teân laø Nalagiri. Taïi sao ngöôøi ta laïi ñeå cho Nalagiri xoång chuoàng ra nhö theá. Vöøa luùc ñoù nhöõng ngöôøi ñi ñöôøng cuõng ñaõ nhaän ra söï nguy hieåm. Hoï hoâ hoaùn leân vaø cuøng nhau chaïy nuùp ôû hai beân veä ñöôøng. Daân chuùng hai beân ñöôøng phoá ñeàu ñaõ troâng thaáy con voi Nalagira. Con voi ñöa voøi leân cao, ñuoâi vaø hai tai thaúng ñöùng daäy, noù nhaém phía Buït vaø caùc vò khaát só maø chaïy tôùi. Thaáy tình traïng nguy hieåm quaù, Ananda voäi naém tay Buït vaø ñaåy ngöôøi veà phía veä ñöôøng, nhöng Buït khoâng theo Ananda, ngöôøi ñöùng yeân taïi choã, moät soá caùc vò khaát só nuùp sau löng Buït, moät soá khaùc chaïy töù taùn tìm choã nuùp hai beân veä ñöôøng. Daân chuùng hai beân ñöôøng phoá la hoaûng leân. Moïi ngöôøi nín thôû, Ananda vöøa böôùc leân ñònh ñöùng chaän tröôùc maët Buït thì boãng nghe Buït huù leân moät tieáng lôùn vaø daøi. Tieáng ruù voïng leân, nghieâm trang vaø oai veä. Ñaây laø tieáng huù cuûa con voi chuùa trong röøng Rakkhita ôû Parileyyaka. Buït ñaõ an cö moät mình trong röøng naøy, vaø trong thôøi gian aáy ngöôøi ñaõ hoïc ñöôïc tieáng huù cuûa con voi chuùa thöôøng ñem baày voi con tôùi uoáng nöôùc beân bôø suoái. Voi Nalagiri ñaõ xoâng tôùi chæ coøn caùch Buït chöøng möôi böôùc. Nghe tieáng huù vang doäi, noù töï nhieân khöïng laïi. Laäp töùc noù khuîu hai chaân tröôùc xuoáng, roài khuîu luoân hai chaân sau, voøi noù haï thaáp xuoáng saùt ñaát. Hai tai noù cuïp xuoáng, ñuoâi noù cuõng vaäy.”

Caâu chuyeän con voi Hoä Taøi ñöôïc coá yù thaû ra ñeå laøm haïi Phaät ñöôïc keå laïi hoaøn toaøn khaùc bieät nhöng khoâng thaáy noùi laø ñaõ döïa theo nhöõng kinh ñieån naøo! Quyù vò coù theå kieåm chöùng baøi vieát naøy taïi ñòa chæ: http://www.thuvienhoasen.org/ duongxuamaytrang-15.htm.

195

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

thöôøng xuyeân nhaéc laïi veà taâm töø trong nhieàu phaàn thuyeát giaûng khaùc. Chaúng haïn, ñöùc Phaät nhaéc laïi veà söï phaân bieät giöõa taâm töø vaø taâm ñaïi töø trong ñoaïn kinh vaên sau vaø goïi ñoù laø taâm töø cuûa phaøm phu vaø taâm töø cuûa Boà Taùt: “Thieän nam töû! Ñaïi Boà Taùt tu taäp Ñaïi Nieát-baøn buoâng xaû taâm töø vaø ñaït ñöôïc taâm töø. Khi ñaït ñöôïc taâm töø, khoâng phaûi do nhaân duyeân.

“Theá naøo laø buoâng xaû taâm töø vaø ñaït ñöôïc taâm töø?

Thieän nam töû! Taâm töø cuûa phaøm phu thuoäc veà Theá ñeá, Ñaïi Boà Taùt buoâng xaû taâm töø ñoù, ñaït ñöôïc taâm töø thuoäc veà Ñeä nhaát nghóa.” (trang 585, taäp IV) ÔÛ nhöõng nôi khaùc, ñöùc Phaät nhaéc laïi tieàn thaân cuûa chính ngaøi ñaõ tu taäp taâm töø moät caùch kieân trì nhö theá naøo: “Thuôû aáy, vò Chuyeån luaân vöông sau khi thaáy thaùi töû cuûa mình thaønh Phaät Bích-chi, oai nghi saùng rôõ, thaàn thoâng ít coù, lieàn thaûn nhieân töø boû ngoâi vua nhö ngöôøi ta nhoå baõi nöôùc boït, ñeán xuaát gia giöõa röøng caây sa-la naøy. Trong suoát taùm vaïn naêm ngaøi tu taäp taâm töø. Roài ñoái vôùi caùc taâm bi, taâm hyû vaø taâm xaû, ngaøi cuõng tu taäp moãi taâm trong suoát taùm vaïn naêm nhö vaäy.” (trang 512, taäp V) “Vua Thieän Kieán lieàn cuøng vôùi moät ngöôøi haàu ñeán ôû toøa nhaø aáy, traûi qua suoát taùm möôi boán ngaøn naêm tu taäp taâm töø. Nhôø nhaân duyeân cuûa ñöùc töø aáy maø veà sau ngaøi ñöôïc lieân tieáp laøm Chuyeån Luaân 196

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Thaùnh vöông trong taùm möôi boán ngaøn ñôøi; laïi laøm Thích-ñeà-hoaøn-nhaân trong ba möôi ñôøi; vaø laøm tieåu vöông trong voâ soá kieáp.” (trang 397, taäp VI) Nhöõng trích daãn treân vaø taát caû nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät veà taâm töø trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy cho thaáy taàm quan troïng raát lôùn cuûa vieäc tu taäp taâm töø. Hôn theá nöõa, chuùng ta caàn chuù yù raèng taâm töø ôû ñaây ñöôïc ñöùc Phaät thuyeát giaûng theo yù nghóa giaùo phaùp Ñaïi thöøa, ñöôïc tu taäp treân neàn taûng cuûa moät nhaän thöùc chaân thaät roát raùo khoâng phaân bieät. Vaø chính söï tu taäp taâm töø theo caùch chaân chaùnh nhö theá môùi laø neàn taûng cuûa taát caû moïi ñieàu laønh, vaø söï thaønh töïu taâm töø ñoù cuõng chính laø caûnh giôùi giaûi thoaùt roát raùo cuûa chö Phaät.

9. NGHIEÄP VAØ KEÁT QUAÛ

T

aát caû caùc toâng phaùi khaùc nhau cuûa ñaïo Phaät ñeàu coù chung moät neàn taûng laø giaùo phaùp veà nhaân quaû hay nghieäp löïc. Ñöùc Phaät thuyeát giaûng veà giaùo phaùp naøy trong haàu heát caùc kinh ñieån. Maëc duø coù söï khaùc bieät ñoâi chuùt veà caùch trình baøy tuøy theo möùc ñoä nhaän thöùc cuûa thính chuùng, nhöng noùi chung bao giôø cuõng gioáng nhau veà nhöõng nguyeân taéc cô baûn.

Kinh soá 71, Tevijjavacchagotta Sutta thuoäc Trung boä kinh coù ñoaïn: “Ta thaáy söï soáng cheát cuûa chuùng sanh, ngöôøi haï lieät keû cao sang, ngöôøi ñeïp ñeõ keû thoâ xaáu, ngöôøi 197

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

may maén keû baát haïnh ñeàu do haïnh nghieäp cuûa hoï.”

(Baûn dòch töø Kinh taïng Pāli cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu.)

Trong kinh Phaùp cuù, keä soá 127, Phaät daïy raèng: “Khoâng treân trôøi, giöõa bieån, Khoâng laùnh vaøo ñoäng nuùi, Khoâng choã naøo treân ñôøi, Troán ñöôïc quaû aùc nghieäp.”

(Baûn dòch töø Kinh taïng Pāli cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu.)

Trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy, ñöùc Phaät cuõng daïy: “Nhö hoûi raèng: ‘Taïo nghieäp aùc seõ ñöôïc quaû thieän hay quaû baát thieän?’ Nhö vaäy neân ñaùp moät caùch chaéc chaén raèng: ‘Seõ phaûi chòu quaû baát thieän.’ Ñoái vôùi vieäc taïo nghieäp laønh cuõng [neân traû lôøi chaéc chaén] nhö vaäy: ‘Seõ ñöôïc quaû baùo toát laønh.’” (trang 429-430, taäp VI) Nhö vaäy, veà caên baûn ñöùc Phaät luoân daïy raèng moïi chuùng sanh töï taïo ra nhöõng nghieäp laønh, nghieäp döõ baèng haønh vi cuûa chính mình. Nhöõng ai taïo nghieäp laønh chaéc chaén seõ ñöôïc quaû laønh, nhöõng ai taïo nghieäp aùc chaéc chaén seõ phaûi chòu quaû baùo xaáu aùc.

Tuy vaäy, moái quan heä giöõa nhöõng haønh vi ñaõ taïo ra (nghieäp) vaø keát quaû seõ nhaän ñöôïc (quaû baùo) cuûa moät chuùng sanh khoâng phaûi moái quan heä toaùn hoïc theo kieåu a = b hoaëc nhö 2 + 2 = 4; maø laø moät moái quan heä heát söùc tinh teá vaø phöùc taïp, chòu söï taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá khaùc nhau, 198

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

luoân ñan xen chaèng chòt vaø taùc ñoäng laãn nhau, trong ñoù yeáu toá töï thaân, thaùi ñoä vaø haønh vi cuûa ngöôøi taïo nghieäp ñoùng moät vai troø quyeát ñònh vaø coù theå laøm xoay chuyeån nghieäp quaû theo höôùng tích cöïc hôn. Ñaây chính laø noäi dung quan troïng maø ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng raát kyõ trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy.

Maëc duø taát caû caùc nghieäp duø laønh hay döõ, duø naëng hay nheï maø chuùng ta ñaõ taïo ra ñeàu khoâng bao giôø maát ñi, nhöng caùch thöùc maø chuùng taïo thaønh nhöõng quaû baùo phaûi laõnh chòu trong hieän taïi hoaëc töông lai khoâng phaûi bao giôø cuõng gioáng heät nhö nhau.

Trong phaåm Ñaïi chuùng thöa hoûi, Phaät daïy oâng Thuaànñaø raèng ngay caû nhöõng ngöôøi phaïm vaøo Naêm toäi nghòch, nghóa laø nhöõng nghieäp aùc raát naëng, cuõng coù theå cöùu vôùt ñöôïc neáu hoï bieát sanh loøng aên naên hoái caûi: “Ngöôøi phaïm Naêm toäi nghòch cuõng vaäy, neáu coù theå sanh taâm hoái loãi, trong loøng luoân bieát hoå theïn: ‘Nay toâi ñaõ laøm neân nghieäp baát thieän, thaät laø khoå lôùn!

Toâi neân taïo laäp vaø hoä trì Chaùnh phaùp.’ Ngöôøi nhö vaäy khoâng goïi laø phaïm Naêm toäi nghòch, neáu boá thí cho ngöôøi aáy seõ ñöôïc phöôùc voâ löôïng. Nhö ai phaïm toäi nghòch roài chaúng sanh loøng quay laïi nöông töïa [Chaùnh phaùp], hoä phaùp, neáu boá thí cho ngöôøi aáy thì phöôùc ñöùc khoâng ñaùng keå.” (trang 394, taäp III) Vaø söï quay veà vôùi Chaùnh phaùp, sanh taâm hoä trì Chaùnh phaùp nhö vaäy roõ raøng laø giöõ moät vai troø raát quan troïng trong söï chuyeån hoùa nghieäp: 199

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

“Keû phaïm boán giôùi caám naëng, naêm toäi voâ giaùn, neáu sanh loøng hoä phaùp thì cuõng nhö vaäy. Tuy tröôùc ñaõ taïo nghieäp baát thieän nhöng nhôø hoä phaùp neân ñöôïc trôû thaønh ruoäng phöôùc cao troåi nhaát ôû theá gian.

Ngöôøi hoä phaùp aáy coù quaû baùo voâ löôïng nhö vaäy.” (trang 395, taäp III) Trong moái quan heä giöõa nghieäp vaø keát quaû coøn coù yeáu toá thôøi gian. Thoâng thöôøng, nghieäp ñaõ taïo ra coù theå rôi vaøo moät trong ba tröôøng hôïp nhö lôøi Phaät daïy sau ñaây: “Thieän nam töû! Chuùng sanh do nghieäp maø coù quaû baùo. Quaû baùo aáy coù ba loaïi, moät laø quaû baùo ngay trong ñôøi hieän taïi, hai laø quaû baùo vaøo ñôøi keá tieáp, ba laø quaû baùo vaøo nhöõng ñôøi sau nöõa.” (trang 370, taäp VII) Vì theá, coù nhöõng haønh vi mang ñeán keát quaû töùc thôøi, nhö ngöôøi phaïm phaùp bò baét giam, ngöôøi hieàn thieän ñöôïc moïi ngöôøi yeâu meán... Hoaëc coù nhöõng haønh vi mang ñeán keát quaû vaøo ñôøi sau hoaëc nhieàu ñôøi sau nöõa, nhö hieän nay gaëp phaûi nhieàu nghòch caûnh ñau ñôùn khoâng roõ nguyeân nhaân, neáu khoâng phaûi ñaõ taïo nghieäp aùc töø quaù khöù thì do ñaâu maø coù? Hoaëc nhö ngöôøi thöôøng ñöôïc gaëp nhieàu ñieàu may maén, thuaän lôïi, ñôøi soáng luoân sung tuùc, haïnh phuùc... neáu khoâng nhôø nhöõng nghieäp laønh ñaõ taïo trong quaù khöù thì do ñaâu maø ñöôïc?

Ngoaøi ra, thôøi gian taïo nghieäp trong ñôøi cuõng coù taùc ñoäng khaùc nhau. Ngöôøi suoát ñôøi taïo nghieäp laønh nhöng luùc saép cheát khôûi sanh taâm nieäm aùc thì nghieäp aùc ñoù aét phaûi laõnh chòu tröôùc, vì theá maø coù theå thoï sanh ngay vaøo 200

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

caûnh giôùi xaáu aùc. Ngöôïc laïi, ngöôøi taïo nhieàu nghieäp aùc nhöng luùc saép cheát khôûi sanh taâm nieäm hieàn thieän thì nghieäp laønh naøy seõ coù keát quaû töùc thôøi, nhôø ñoù coù theå ñöôïc thoï sanh veà caûnh giôùi toát ñeïp.

Trong kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy Phaät coù keå laïi caâu chuyeän veà moät ngöôøi phuï nöõ voán taùnh tình xaáu aùc, nhöng ñang luùc beá con loäi sang soâng gaëp luùc möa lôùn nöôùc chaûy xieát, coâ aáy vì loøng thöông con neân thaø cheát cuõng khoâng buoâng boû con, cuoái cuøng caû hai meï con ñeàu boû maïng. Do loøng thöông con khôûi sanh vaøo luùc saép cheát, coâ aáy vöøa lìa ñôøi lieàn ñöôïc sanh leân coõi trôøi. Phaät daïy: “Ñoù laø nhôø loøng thöông con, muoán ñöa con qua soâng, chöù coâ aáy voán taùnh xaáu aùc. Nhôø thöông con maø coâ ñöôïc sanh leân coõi trôøi.” (trang 394, taäp III) Trong nhieàu kinh luaän khaùc goïi yeáu toá taùc ñoäng cuûa nghieäp khôûi sanh vaøo luùc saép cheát laø caän töû nghieäp (近 死業). Giaùo lyù veà caän töû nghieäp ñöôïc vaän duïng trong raát nhieàu toâng phaùi khaùc nhau. Nhö trong Tònh ñoä toâng chaúng haïn, ngöôøi tu taäp luoân tin töôûng raèng cho duø ñaõ lôõ laàm taïo nhieàu nghieäp aùc nhöng neáu bieát aên naên hoái caûi vaø tinh taán tu taäp phaùp moân nieäm Phaät, vaøo luùc saép cheát laïi coù theå heát loøng nieäm Phaät thì chaéc chaén seõ ñöôïc vaõng sanh veà coõi Phaät. Ngöôøi tu Tònh ñoä goïi ñaây laø “ñôùi nghieäp vaõng sanh” (帶業往生), vì ngöôøi tu taäp nhö vaäy tuy coøn nhieàu nghieäp aùc nhöng vaãn ñöôïc vaõng sanh. Keát quaû toát ñeïp naøy moät phaàn nhôø tin vaøo tha löïc tieáp daãn cuûa ñöùc Phaät A-diñaø, moät phaàn nhôø chính caän töû nghieäp cuûa ngöôøi ñoù laø toát 201

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ñeïp. Vì theá, cho duø coù tu taäp phaùp moân nieäm Phaät traûi qua nhieàu naêm nhöng neáu luùc saép cheát gaëp phaûi nghòch duyeân neân khôûi taâm saân haän hoaëc aùi luyeán thì cuõng khoâng mong gì coù theå ñöôïc Phaät A-di-ñaø tieáp daãn, maø chaéc chaén seõ phaûi tuøy nghieäp aùc luùc saép cheát maø thoï sanh vaøo caùc caûnh giôùi töông öùng.

Söï taïo nghieäp cuûa chuùng sanh raát ña daïng, coù theå rôi vaøo voâ soá nhöõng tröôøng hôïp khaùc nhau, nhöng theo lôøi Phaät daïy thì taát caû nhöõng nghieäp aùc ñeàu laø do phaïm vaøo caùc giôùi caám do Phaät ñaõ cheá ñònh. Cho duø ngöôøi khoâng thoï giôùi nhöng thöïc hieän nhöõng haønh vi traùi vôùi giôùi luaät thì ñoù cuõng chính laø nghieäp aùc. Chaúng haïn, ñoái vôùi ngöôøi Phaät töû taïi gia coù Naêm giôùi laø khoâng gieát haïi, khoâng troäm caép, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái, khoâng uoáng röôïu. Neáu laø ngöôøi ñaõ thoï nhaän caùc giôùi naøy thì phaïm vaøo ñoù taát nhieân laø phaïm giôùi, laø phaù giôùi, nhöng vì tinh thaàn cuûa caùc giôùi naøy laø hieàn thieän, neân ngay caû nhöõng ai khoâng thoï giôùi maø phaïm vaøo caùc ñieàu nhö gieát haïi, troäm caép... cuõng chính laø ñaõ gaây nghieäp aùc. Vì theá, trong moät chöøng möïc naøo ñoù thì khaùi nieäm “phaù giôùi” cuõng töông ñöông nhö gaây nghieäp aùc, vaø vì theá khoâng chæ laø coù yù nghóa ñoái vôùi rieâng nhöõng ngöôøi ñaõ thoï giôùi.

Veà nguyeân taéc chung, nhöõng nghieäp aùc chaéc chaén seõ mang ñeán quaû baùo xaáu aùc; nhöõng nghieäp hieàn thieän chaéc chaén seõ mang ñeán nhöõng quaû baùo toát laønh. Ñoàng thôøi, nhöõng haønh vi taïo nghieäp caøng naëng neà thì quaû baùo laõnh chòu taát nhieân cuõng seõ caøng naëng neà, nhöõng haønh vi ôû möùc ñoä nhoû nhaët seõ mang ñeán nhöõng quaû baùo ít naëng neà hôn. Tuy nhieân, nhö ñaõ noùi treân, moái töông quan giöõa 202

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

nghieäp vaø keát quaû khoâng heà cöùng nhaéc vaø ñôn thuaàn nhö vaäy! Ñöùc Phaät daïy raèng, quaû baùo cuûa nhöõng nghieäp aùc do chuùng sanh taïo ra cuõng khoâng phaûi laø nhaát ñònh. Vua A-xaø-theá sau khi phaïm toäi gieát cha, vì loøng aên naên hoái haän phaûi chòu nhieàu buoàn khoå ñau ñôùn, khi tìm ñeán choã Phaät lieàn ñöôïc daïy cho hai möôi phaùp quaùn töôûng chaân chaùnh. Nhaø vua nghe qua nhaän hieåu roài lieàn baïch Phaät: “Theo nhö con hieåu nghóa Phaät vöøa noùi, töø tröôùc ñeán nay con chöa töøng quaùn saùt hai möôi vieäc nhö vaäy neân môùi laøm moïi vieäc aùc. Vì laøm moïi vieäc aùc neân phaûi sôï cheát, sôï ba ñöôøng aùc.

“Theá Toân! Töï con chuoác laáy tai öông, ñaõ laøm vieäc aùc lôùn lao nhö theá naøy: cha con khoâng coù toäi, con ngoã nghòch gieát haïi. Nay ñoái vôùi hai möôi vieäc aáy, duø coù quaùn xeùt hay khoâng thì cuõng nhaát ñònh seõ ñoïa vaøo ñòa nguïc A-tyø.” (trang 194, taäp IV) Nhöng vaøo luùc ñoù ñöùc Phaät ñaõ daïy raèng: “Ñaïi vöông! Taùnh vaø töôùng cuûa heát thaûy caùc phaùp ñeàu laø voâ thöôøng, khoâng coù söï nhaát ñònh. Vì sao vua laïi noùi raèng nhaát ñònh seõ ñoïa vaøo ñòa nguïc A-tyø?” (trang 194, taäp IV) Nhaän hieåu ñöôïc lôøi Phaät daïy, vua A-xaø-theá lieàn thöa: “Theá Toân! Neáu heát thaûy caùc phaùp ñeàu khoâng coù töôùng nhaát ñònh thì toäi gieát haïi cuûa con haún cuõng 203

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

laø khoâng nhaát ñònh. Neáu toäi gieát haïi laø nhaát ñònh thì heát thaûy caùc phaùp aét chaúng phaûi laø khoâng nhaát ñònh.” (trang 194-195, taäp IV) Vaø ñöùc Phaät xaùc nhaän yù nghóa naøy: “Ñaïi vöông! Laønh thay, laønh thay! Chö Phaät Theá Toân daïy raèng heát thaûy caùc phaùp ñeàu khoâng coù töôùng nhaát ñònh. Vua laïi coù theå bieát raèng vieäc gieát haïi cuõng laø khoâng nhaát ñònh. Vaäy neân bieát raèng vieäc gieát haïi khoâng coù töôùng nhaát ñònh.”

Roài ñöùc Phaät daïy veà nhöõng nhaân duyeân tieàn kieáp coù lieân quan ñeán moái quan heä giöõa vua A-xaø-theá vôùi vua cha laø Taàn-baø-sa-la. Sau khi chæ roõ tính chaát giaû hôïp, khoâng thöôøng toàn cuûa naêm aám, ñöùc Phaät daïy: “Vieäc gieát haïi laø khoâng nhaát ñònh thì toäi baùo cuõng khoâng nhaát ñònh. Vì sao laïi noùi raèng nhaát ñònh phaûi vaøo ñòa nguïc?” (trang 196, taäp IV) Ngay khi ñoù, Phaät thuyeát phaùp cho vua A-xaø-theá nghe, daïy vua quaùn xeùt veà tính chaát voâ thöôøng cuûa taát caû caùc phaùp. Nhaø vua quaùn xeùt roài lieàn ñaït ñöôïc nhaän thöùc chaân thaät raèng töø saéc aám cho ñeán thöùc aám thaûy ñeàu voâ thöôøng.

Vua lieàn baïch Phaät: “Theá Toân! Nay con môùi bieát raèng saéc laø voâ thöôøng, cho ñeán thöùc cuõng laø voâ thöôøng. Tröôùc ñaây neáu con bieát ñöôïc nhö vaäy, aét ñaõ khoâng taïo toäi.” (trang 202, taäp IV) 204

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Vôùi lôøi töï baïch naøy cuûa vua A-xaø-theá, chuùng ta coù theå thaáy raèng nhôø ñöôïc nghe Phaät thuyeát daïy Chaùnh phaùp maø nguyeân nhaân sanh khôûi toäi loãi cuûa nhaø vua ñaõ ñöôïc döùt tröø. Vua töï bieát ñöôïc raèng vôùi nhaän thöùc chaân chaùnh nhö hieän nay thì chaéc chaén mình seõ khoâng coøn taùi phaïm.

Sau khi giaûi toûa ñöôïc gaùnh naëng toäi loãi trong loøng, vua A-xaø-theá ñaõ caûm thaùn: “Baïch Theá Toân ! Neáu con khoâng gaëp Nhö Lai Theá Toân thì trong voâ löôïng a-taêng-kyø kieáp aét phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc lôùn, chòu voâ soá söï khoå naõo. Nay con ñöôïc gaëp Phaät, nhôø coâng ñöùc cuûa vieäc gaëp Phaät maø phaù tan ñöôïc heát thaûy nhöõng phieàn naõo do taâm xaáu aùc cuûa chuùng sanh gaây ra.” (trang 203, taäp IV) Vaø sau khi ñöôïc ñöùc Phaät xaùc nhaän raèng nhaø vua quaû thaät coù theå cöùu giuùp chuùng sanh phaù tröø nhöõng taâm nieäm xaáu aùc, söï hoái caûi cuûa vua A-xaø-theá ñaõ chuyeån thaønh taâm löôïng ñaïi töø bi cuûa moät vò Boà Taùt. OÂng phaùt nguyeän: “Baïch Theá Toân! Neáu con thaät coù theå phaù tan ñöôïc caùc taâm xaáu aùc cuûa chuùng sanh, thì duø con coù thöôøng ôû taïi ñòa nguïc A-tyø trong voâ löôïng kieáp, vì chuùng sanh maø chòu khoå naõo lôùn cuõng khoâng cho ñoù laø khoå.” (trang 203, taäp IV) Söï chuyeån hoùa trong taâm vò vua naøy ñaõ ñöôïc theå hieän raát roõ raøng. Töø moät ngöôøi tröôùc ñaây ñöôïc moâ taû laø “taùnh tình xaáu aùc, öa laøm vieäc gieát haïi, lôøi noùi phaïm vaøo ñuû boán ñieàu aùc, tham lam, giaän döõ, ngu si, trong loøng luoân hung 205

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

haêng, soâi suïc...” (trang 609, taäp III) thì giôø ñaây oâng ñaõ trôû thaønh moät vò Boà Taùt saün saøng “thöôøng ôû taïi ñòa nguïc A-tyø trong voâ löôïng kieáp, vì chuùng sanh maø chòu khoå naõo lôùn cuõng khoâng cho ñoù laø khoå”. Phaät phaùp nhieäm maàu thay! Ñieàu caàn nhaán maïnh trong caâu chuyeän caûi hoùa cuûa vua A-xaø-theá laø coù hai yeáu toá toái quan troïng ñaõ ñöôïc theå hieän roõ. Moät laø taâm chaân thaønh hoái loãi, hai laø coù ñuû ñöùc tin vaø trí tueä ñeå hieåu vaø tin nhaän Chaùnh phaùp. Thieáu ñi nhöõng yeáu toá naøy thì söï chuyeån hoùa chaéc chaén seõ khoâng theå thaønh töïu, vaø do ñoù maø “trong voâ löôïng a-taêng-kyø kieáp aét phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc lôùn, chòu voâ soá söï khoå naõo”.

Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng neân chuù yù ñeán tính chaát töông quan cuûa söï vieäc ñöôïc moâ taû trong kinh: “Luùc aáy, trong nöôùc Ma-giaø-ñaø coù voâ soá nhaân daân ñeàu phaùt taâm A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà.

Vì coù voâ soá nhaân daân phaùt taâm lôùn lao nhö theá, neân toäi naëng cuûa vua A-xaø-theá lieàn trôû neân nheï.” (trang 203, taäp IV) Vieäc “coù voâ soá nhaân daân ñeàu phaùt taâm A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà” laø nhaân nôi taâm thaønh khaån cuûa vua A-xaø-theá maø coù; vì theá neân cuõng nhaân nôi söï vieäc ñoù maø toäi naëng cuûa vua ñöôïc trôû thaønh nheï. Hôn theá nöõa, “toäi naëng thaønh nheï” laø nhôø nôi söùc chuyeån hoùa nhieäm maàu cuûa söï tin nhaän vaø thöïc haønh theo Chaùnh phaùp, vaø ñieàu ñoù khoâng heà ñi ngöôïc laïi vôùi giaùo lyù nhaân quaû.

Cuõng coù theå noùi söï chuyeån hoùa nghieäp aùc cuûa vua A-xaøtheá laø moät tröôøng hôïp noåi baät nhaát ñöôïc neâu ra ñeå laøm ñieån hình cho naêng löïc chuyeån hoùa cuûa söï hoái caûi vaø tin 206

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

nhaän Chaùnh phaùp. Qua ñoù chuùng ta coù theå tin chaéc vaøo cô hoäi chuyeån hoùa luoân saün daønh cho baát cöù ai bieát chaân thaønh hoái loãi vaø tin nhaän, thöïc haønh theo Chaùnh phaùp.

Maëc duø vaäy, nhöõng gì trình baøy trong caâu chuyeän veà vua A-xaø-theá laø nhöõng giaùo phaùp raát saâu xa neân khoâng deã tieáp nhaän ñoái vôùi ña soá thính chuùng cuõng nhö ngöôøi ñoïc kinh. Vì theá, trong moät phaàn sau ñöùc Phaät ñaõ trôû laïi giaûng giaûi chi tieát hôn veà noäi dung naøy. Phaät daïy: “Thieän nam töû! Taát caû caùc nghieäp ñöôïc taïo ra coù [theå phaân laøm hai loaïi laø] nghieäp nheï vaø nghieäp naëng. Trong moãi loaïi nghieäp naøy laïi phaân laøm hai loaïi nöõa, moät laø nghieäp nhaát ñònh vaø hai laø nghieäp khoâng nhaát ñònh.” (trang 95, taäp VI) Vaø ñöùc Phaät giaûi thích veà khaû naêng laøm thay ñoåi keát quaû cuûa nghieäp: “Thieän nam töû! Coù nhöõng nghieäp naëng coù theå laøm cho thaønh nheï; coù nhöõng nghieäp nheï coù theå laøm cho thaønh naëng. Khoâng phaûi taát caû moïi ngöôøi [ñeàu nhö nhau], vì coù ngöôøi ngu si, coù ngöôøi trí tueä. Cho neân phaûi bieát raèng: Khoâng phaûi taát caû nghieäp ñeàu nhaát ñònh phaûi coù quaû baùo. Tuy khoâng nhaát ñònh phaûi coù, nhöng cuõng khoâng phaûi laø khoâng coù.

“Thieän nam töû! Trong taát caû chuùng sanh coù hai haïng ngöôøi: moät laø ngöôøi trí tueä, hai laø keû ngu si.

Nhôø söùc cuûa trí tueä, ngöôøi trí coù theå laøm cho nghieäp raát naëng seõ ñoïa vaøo ñòa nguïc chuyeån thaønh nghieäp nheï phaûi chòu ngay trong ñôøi naøy. Keû ngu tuy taïo 207

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

nghieäp nheï trong ñôøi naøy nhöng seõ phaûi chòu quaû baùo naëng ôû ñòa nguïc.” (trang 96, taäp VI) Vì sao noùi raèng “khoâng phaûi taát caû nghieäp ñeàu nhaát ñònh coù quaû baùo”? Ñöùc Phaät giaûng roõ hôn veà yù naøy: “Taát caû thaùnh nhaân sôû dó tu taäp ñaïo laø vì muoán phaù tröø [hoaëc chuyeån hoùa] nhöõng nghieäp nhaát ñònh [phaûi coù quaû baùo] thaønh quaû baùo nheï, nhöõng nghieäp khoâng nhaát ñònh [phaûi coù quaû baùo] seõ thaønh khoâng coù quaû baùo.” (trang 96-97, taäp VI) Trôû laïi vôùi söï phaân loaïi nghieäp nhö treân, ñöùc Phaät giaûi thích veà nhöõng nghieäp nhaát ñònh nhö sau: “Thieän nam töû! Neáu coù söï chuû taâm coá yù taïo ra nhöõng nghieäp laønh döõ, roài sau ñoù sanh khôûi loøng tin töôûng saâu xa, möøng vui [ñoái vôùi nhöõng vieäc laøm ñoù]; hoaëc neáu phaùt khôûi theä nguyeän cuùng döôøng Tam baûo. [Nhöõng vieäc] nhö theá goïi laø nghieäp nhaát ñònh.” (trang 98, taäp VI) Nghieäp nhaát ñònh ôû ñaây coù nghóa laø nhaát ñònh seõ coù quaû baùo xaáu hoaëc toát, khoâng theå sai chaïy. Trong ñoù phaân laøm hai loaïi, moät laø nhöõng haønh vi coá yù taïo taùc vaø sau khi taïo taùc roài thì khoâng coù söï hoái tieác, aân haän; hai laø nhöõng haønh vi xuaát phaùt töø theä nguyeän, taát caû ñeàu chaéc chaén seõ mang laïi keát quaû.

Veà nhöõng nghieäp goïi laø khoâng nhaát ñònh, ñöùc Phaät giaûi thích: 208

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

“Thieän nam töû! Ngöôøi trí voán coù caên laønh saâu vöõng, khoù lay chuyeån, neân coù theå laøm cho nghieäp naëng thaønh nheï. Keû ngu si tích luõy nghieäp aùc saâu daøy neân coù theå laøm cho nghieäp nheï taïo thaønh quaû baùo naëng. Vì nghóa aáy, taát caû caùc nghieäp [naøy] ñeàu khoâng phaûi laø nhaát ñònh.” (trang 98, taäp VI) Nhöõng nghieäp naøy tuy cuõng taïo ra quaû baùo, nhöng quaû baùo aáy coù theå noùi laø tuøy thuoäc vaøo thaùi ñoä vaø haønh vi cuûa ngöôøi taïo nghieäp keå töø sau khi taïo nghieäp. Chaúng haïn, ñoái vôùi ngöôøi coù trí thì sôùm bieát aên naên hoái caûi, laïi nhôø vaøo caên laønh saâu vöõng saün coù neân seõ khieán cho “nghieäp naëng thaønh nheï”. Ngöôïc laïi, keû ngu si sau khi taïo nghieäp thì vui möøng hôùn hôû vôùi vieäc aùc ñaõ laøm, taâm nieäm xaáu aùc caøng theâm lôùn maïnh, laïi do nghieäp aùc töø tröôùc tích luõy saâu daøy neân “nghieäp nheï taïo thaønh quaû baùo naëng”. YÙ nghóa chuyeån hoùa laø nhö theá. Cho neân oâng Kyø-baø coù daãn lôøi Phaät daïy raèng: “Ngöôøi trí coù hai ñieàu, moät laø khoâng laøm vieäc aùc, hai laø neáu lôõ phaïm vaøo lieàn saùm hoái. Ngöôøi ngu cuõng coù hai ñieàu, moät laø laøm nhöõng vieäc toäi loãi xaáu aùc, hai laø [ñaõ laøm roài laïi] che giaáu toäi loãi.” (trang 94, taäp IV) Lôõ laàm gaây ra nghieäp aùc, duø naëng hay nheï, ñoù laø ñieàu maø taát caû chuùng sanh phaøm phu haàu nhö khoâng ai traùnh khoûi. Vì theá, söï thaät laø trong choán hoàng traàn nhieãu nhöông naøy chuùng ta khoâng deã gì giöõ mình trong saïch ñeán möùc 209

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

“khoâng laøm vieäc aùc”. Moïi tö töôûng vaø haønh vi cuûa chuùng ta trong cuoäc soáng haèng ngaøy, cho duø coù laø hieàn laønh löông thieän ñeán ñaâu cuõng khoâng traùnh khoûi nhöõng khi phaïm vaøo caùc giôùi caám maø Phaät ñaõ cheá ñònh, cho duø chæ laø Naêm giôùi caên baûn nhaát, töø giôùi khoâng gieát haïi cho ñeán giôùi khoâng uoáng röôïu... huoáng chi laø ñeán baûy phaàn giôùi thanh tònh nhö trong kinh ñaõ daïy roõ? Vì theá, coù theå noùi raèng moân thaàn döôïc ñeå duøng chung cho taát caû chuùng sanh phaøm phu chính laø phaûi luoân ghi nhôù: “Neáu lôõ phaïm vaøo lieàn saùm hoái”!

Tuy nhieân, ñieàu ñaùng buoàn laø haàu heát chuùng sanh khoâng laøm theo ñöôïc nhö vaäy. Hoï thöôøng xuyeân “laøm nhöõng vieäc toäi loãi xaáu aùc”, roài sau ñoù laïi tìm moïi caùch ñeå “che giaáu toäi loãi”, vì theá neân coù ñuû caû hai ñieàu cuûa keû ngu si nhö vöøa noùi treân. Do söï ngu si ñoù maø khoâng ngöøng taïo nghieäp vaø thoï nghieäp, maõi maõi phaûi chòu luaân chuyeån khoå naõo trong voøng sanh töû.

Maëc duø vaäy, baèng vaøo trí tueä vieân maõn cuûa mình ñöùc Phaät cuõng nhìn thaáy vaø noùi ra moät söï thaät raát ñaùng laïc quan cho taát caû chuùng ta: “Thieän nam töû! Nghieäp khoâng nhaát ñònh cuûa taát caû chuùng sanh raát nhieàu, nghieäp nhaát ñònh raát ít.

Vì nghóa aáy neân coù vieäc tu taäp [Chaùnh] ñaïo. Nhôø tu taäp [Chaùnh] ñaïo maø coù theå khieán cho nhöõng nghieäp nhaát ñònh naëng neà chæ phaûi nhaän laõnh quaû baùo nheï; nhöõng nghieäp khoâng nhaát ñònh thì khoâng phaûi nhaän laõnh quaû baùo trong ñôøi keá tieáp.” (trang 107, taäp VI) 210

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Theo ñaây maø noùi thì söï tu taäp quaû laø heát söùc caàn thieát ñoái vôùi taát caû chuùng ta. Vì “nghieäp khoâng nhaát ñònh raát nhieàu” neân söï tu taäp theo Chaùnh phaùp chaéc chaén coù theå giuùp chuùng ta xoùa boû chuùng ñi vaø “khoâng phaûi nhaän laõnh quaû baùo trong ñôøi keá tieáp”. Coøn ñoái vôùi nhöõng “nghieäp nhaát ñònh naëng neà” thì ta vaãn coù theå chuyeån hoùa chuùng ñeå “chæ phaûi nhaän laõnh quaû baùo nheï”.

Lôøi Phaät daïy ñaõ quaù roõ raøng nhö theá, lôïi ích thaät heát söùc lôùn lao nhö theá, nhöõng ngöôøi coù trí tueä leõ naøo laïi coù theå khoâng tin nhaän laøm theo?

Duø vaäy, trong thöïc teá thì trong soá chuùng sanh phaøm phu naøy vaãn luoân toàn taïi ñuû hai haïng ngöôøi: trí tueä vaø ngu si. Moãi haïng ngöôøi nhö theá do haønh vi vaø tö töôûng cuûa chính mình neân seõ nhaän chòu nhöõng quaû baùo khoâng gioáng nhau, ngay caû khi hoï ñaõ cuøng phaïm vaøo moät toäi loãi nhö nhau. Ñöùc Phaät daïy: “Thieän nam töû! [Trong taát caû chuùng sanh] coù hai haïng ngöôøi. Haïng ngöôøi thöù nhaát luoân laøm cho nhöõng nghieäp khoâng nhaát ñònh trôû thaønh coù quaû baùo nhaát ñònh; nhöõng quaû baùo ñôøi hieän taïi trôû thaønh quaû baùo ñôøi keá tieáp; nhöõng quaû baùo nheï trôû thaønh quaû baùo naëng; [nhöõng quaû baùo] leõ ra phaûi laõnh chòu trong kieáp ngöôøi laïi trôû thaønh [quaû baùo] phaûi laõnh chòu trong ñòa nguïc.

“Haïng ngöôøi thöù hai coù theå laøm cho nhöõng nghieäp nhaát ñònh thaønh ra khoâng nhaát ñònh; nhöõng quaû baùo leõ ra phaûi laõnh chòu vaøo ñôøi keá tieáp trôû thaønh quaû baùo ngay trong ñôøi hieän taïi; nhöõng quaû baùo naëng thaønh ra quaû baùo nheï; [nhöõng quaû baùo] leõ ra 211

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

phaûi laõnh chòu trong ñòa nguïc laïi trôû thaønh [quaû baùo] nheï trong kieáp ngöôøi.

“Hai haïng ngöôøi aáy, moät haïng laø ngu si, moät haïng laø coù trí tueä. Haïng coù trí tueä [coù theå] laøm cho [quaû baùo naëng] trôû thaønh nheï; haïng ngu si khieán cho [quaû baùo nheï] trôû thaønh naëng.” (trang 108, taäp VI) Veà noäi dung tu taäp theo Chaùnh phaùp nhö theá naøo ñeå coù theå chuyeån hoùa nghieäp löïc nhö noùi treân, ñöùc Phaät ñaõ giaûng giaûi raát nhieàu veà boán yù nghóa tu taäp laø thaân, giôùi, taâm, tueä. Veà yù nghóa toång quaùt thì tu thaân laø nhieáp phuïc caùc caên, tu giôùi laø giöõ theo baûy phaàn giôùi thanh tònh, tu taâm chính laø söï tu taäp ñeå ñieàu phuïc taâm vaø tu tueä laø tu taäp theo coâng haïnh cuûa baäc thaùnh nhö ñaõ giaûng trong phaàn Thaùnh haïnh. Tuy nhieân, caùc noäi dung naøy coøn ñöôïc ñöùc Phaät giaûng giaûi môû roäng raát nhieàu trong kinh naøy, vaø moãi phaàn giaûng roäng ñeàu haøm chöùa yù nghóa saâu xa, ngöôøi ñoïc nhaát thieát phaûi töï mình nghieàn ngaãm thì may ra môùi coù theå laõnh hoäi ñöôïc phaàn naøo.

Nhö vaäy, yù nghóa töông quan giöõa nghieäp vaø keát quaû xem ra ñaõ quaù roõ raøng. Vieäc taïo nghieäp laønh hay nghieäp aùc laø do chuùng ta quyeát ñònh baèng chính nhöõng tö töôûng vaø haønh vi cuûa mình. Nhöng ngay caû khi ñaõ lôõ laàm taïo nghieäp xaáu aùc – laø ñieàu maø haàu nhö khoâng maáy ai traùnh khoûi – thì vieäc coù phaûi nhaän chòu quaû baùo naëng neà hay khoâng laïi moät laàn nöõa cuõng do chuùng ta töï quyeát ñònh baèng chính thaùi ñoä, tö töôûng vaø haønh vi cuûa mình sau khi taïo nghieäp. Neáu ngöôøi naøo ñaõ coù ñöôïc ñeán hai cô hoäi töï quyeát ñònh nhö vaäy maø vaãn khaêng khaêng ñi vaøo neûo aùc 212

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

thì quaû thaät seõ khoâng coøn ai coù theå cöùu vôùt ñöôïc nöõa, vì ñoù ñaõ laø söï löïa choïn cuûa chính hoï.

Söï chæ baûo aân caàn cuûa ñöùc Phaät cuõng chæ coù theå mang laïi lôïi ích lôùn lao cho nhöõng ai tin nhaän vaø laøm theo. Neáu ñaõ khoâng töï mình noã löïc vöôn leân thì söï sa ñoïa cuõng laø moät keát quaû taát nhieân phaûi ñeán.

10. SANH TÖÛ TÖÔNG TUÏC

C

aâu hoûi lôùn nhaát ñaët ra cho nhaân loaïi töø xöa nay haún khoâng gì hôn vaán ñeà soáng cheát. Maëc duø luoân baát löïc tröôùc söï thaùch thöùc phaûi traû lôøi caâu hoûi naøy, nhöng moãi ngöôøi trong chuùng ta döôøng nhö vaãn khoâng cöôõng laïi ñöôïc söùc cuoán huùt cuûa noù, vaãn luoân mong muoán moät ngaøy naøo ñoù seõ coù theå töï mình tìm ra caâu traû lôøi. Baûn thaân ta laø ai? Töø ñaâu ñeán vaø sau khi cheát seõ ñi veà ñaâu? Baèng caùch döïa treân söï suy dieãn – vaø thaäm chí laø töôûng töôïng – ñeå traû lôøi nhöõng caâu hoûi raát “haáp daãn” naøy maø trong doøng lòch söû nhaân loaïi ñaõ saûn sinh voâ soá nhöõng luaän thuyeát hay nieàm tin khaùc nhau nhaèm thoûa maõn söï hoang mang thaéc maéc cuûa con ngöôøi. Luaän thuyeát tieâu bieåu nhaát – vaø coù leõ cuõng toàn taïi laâu nhaát – laø cho raèng con ngöôøi coù moät linh hoàn baát dieät. Chính linh hoàn ñaõ “ñaàu thai” ñeå thaønh con ngöôøi hieän nay cuûa ta, vaø sau khi ta cheát, linh hoàn ñoù seõ tieáp tuïc “ñaàu thai” veà moät nôi khaùc ñeå coù moät ñôøi soáng khaùc. Döïa treân luaän thuyeát naøy maø naûy sanh nhöõng nieàm tin vaøo moät coõi thieân ñaøng cho nhöõng ai ñaõ soáng toát ñeïp, hieàn thieän, vaø ñòa nguïc daønh cho nhöõng ai soáng ñôøi aùc ñoäc, xaáu xa.

213

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Nhöõng luaän thuyeát nhö treân khoâng heà coù trong giaùo phaùp maø ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng, nhöng trong thöïc teá vaãn coù khoâng ít ngöôøi Phaät töû vì khoâng hoïc hoûi nhieàu veà giaùo phaùp neân ñoâi khi cuõng laãn loän, laàm töôûng raèng nhöõng luaän thuyeát nhö theá laø coù trong ñaïo Phaät.

Khi ñaët caâu hoûi “ta töø ñaâu ñeán” vaø “cheát ñi veà ñaâu”, chuùng ta ñaõ maëc nhieân thöøa nhaän laø coù moät caùi “ta” thöôøng toàn ñeå ñeán vaø ñi trong cuoäc ñôøi naøy. Nhöng trí tueä quaùn chieáu cuûa ñöùc Phaät ñaõ chæ roõ raèng khoâng heà coù moät caùi “ta” nhö theá! Söï toàn taïi cuûa chuùng sanh thaät ra chæ laø moät taäp hôïp cuûa nhöõng yeáu toá naêm aám: saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc vaø caùc nhaân duyeân thích hôïp. Khi noùi veà ngöôøi cha ñaõ cheát cuûa vua A-xaø-theá, ñöùc Phaät daïy: “Vaäy cha ñoù laø gì? Chaúng qua laø caùi teân goïi giaû taïo, chuùng sanh ñoái vôùi naêm aám maø hö voïng cho ñoù laø cha. Trong möôøi hai nhaäp, möôøi taùm giôùi, caùi gì laø cha? Neáu saéc laø cha thì boán aám kia leõ ra khoâng phaûi. Neáu boán aám kia laø cha, thì saéc leõ ra khoâng phaûi. Neáu saéc vaø khoâng phaûi saéc hôïp laïi laø cha thì khoâng coù lyù. Vì sao vaäy? Vì taùnh cuûa saéc vaø khoâng phaûi saéc khoâng hôïp laïi.” (trang 195, taäp IV) Vì theá, caùi “ta” maø chuùng sanh laàm töôûng laø moät thöïc theå caù bieät ñoù thaät ra khoâng heà toàn taïi. Khi chöa coù ñuû nhaân duyeân thích hôïp, naêm aám chöa tuï hoïp thaønh moät thöïc theå chung thì khoâng moät caùi “ta” naøo coù theå tìm thaáy.

Khi coù ñuû nhaân duyeân tuï hoïp, naêm aám cuøng hieän höõu taïo thaønh caùi “ta” cuûa chuùng sanh, nhöng naêm aám ñoù cuõng 214

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

chöa töøng thöïc söï toàn taïi maø chæ laø moät doøng lieân tuïc noái tieáp nhau sanh ra vaø dieät ñi trong töøng nieäm töôûng. Vì theá, xeùt cho cuøng thì ngay caû naêm aám tuï hoïp maø chuùng sanh ñang nhaän bieát ñoù cuõng laø khoâng thaät coù.

Khi nhaân duyeân khoâng coøn ñuû, naêm aám ñeàu tan raõ, vaäy caùi “ta” ñoù döïa vaøo ñaâu maø toàn taïi? Vì khoâng heà coù moät caùi “ta” hoaëc “töï ngaõ” toàn taïi theo caùch nhö chuùng sanh laàm töôûng neân vieäc ñaët caâu hoûi “ta töø ñaâu ñeán” vaø “sau khi cheát seõ ñi veà ñaâu” töï noù ñaõ laø moät ñieàu khoâng hôïp lyù. Ñöùc Phaät giaûng roõ hôn veà yù nghóa naøy: “Thieän nam töû! Cuõng nhö lìa khoûi nöôùc thì khoâng coù con soâng; lìa khoûi naêm aám thì khoâng theå rieâng coù chuùng sanh.

“Thieän nam töû! Cuõng nhö lìa khoûi thuøng xe, truïc, baùnh, nan hoa, vaønh... thì khoâng rieâng coù caùi xe.

Chuùng sanh [vaø naêm aám] cuõng gioáng nhö theá.” (trang 494, taäp V) Quaû thaät laø yù nghóa raát töông töï nhö vaäy. Nhö chieác xe sau khi hö hoûng ñaõ bò thaùo raõ thaønh töøng maûnh vuïn vung vaõi khaép nôi, neáu coù ngöôøi ñaët caâu hoûi “chieác xe ñi veà ñaâu?” lieäu coù theå xem laø hôïp lyù chaêng?

Tuy vaäy, vieäc nhaän thöùc roõ laø khoâng coù moät caùi “ta” hay töï ngaõ thöôøng toàn khoâng ñoàng nghóa vôùi thuyeát ñoaïn dieät, voán cho raèng sau khi cheát laø döùt maát taát caû, khoâng coøn laïi gì. Ñöùc Phaät daïy: “Naøy thieän nam töû! Vì sao goïi laø yù nghóa raát saâu xa? Tuy bieát chuùng sanh thaät khoâng coù töï ngaõ, 215

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

nhöng nghieäp quaû trong töông lai khoâng heà döùt maát. Tuy bieát raèng naêm aám tan raõ trong ñôøi naøy, nhöng nghieäp laønh nghieäp döõ ñeàu chaúng maát. Tuy coù caùc nghieäp nhöng khoâng coù ngöôøi taïo taùc; tuy coù choã ñeán nhöng khoâng coù ngöôøi ñi ñeán; tuy coù söï troùi buoäc nhöng khoâng coù ngöôøi bò troùi buoäc; tuy coù Nieát-baøn nhöng khoâng coù ngöôøi nhaäp Nieát-baøn. Ñoù goïi laø yù nghóa raát saâu kín.” (trang 290, taäp IV) Nhöõng yù nghóa naøy thaät raát saâu xa, tinh teá, khoâng deã daøng nhaän hieåu. Theo lôøi Phaät daïy nhö treân thì khoâng heà coù söï toàn taïi moät caùi “ta” caù bieät naøo, nhöng moïi haønh vi taïo thaønh nghieäp quaû trong töông lai laïi khoâng heà döùt maát! Vaø vì theá, ngöôøi ta khoâng khoûi phaûi naûy sanh nghi vaán: “Vaäy ai laø ngöôøi thoï nhaän nghieäp quaû trong töông lai?” Hôn theá nöõa coøn coù moät caâu hoûi thieát thöïc hôn: “Ngay trong hieän taïi naøy neáu naêm aám cuûa chuùng sanh voán khoâng heà thaät söï toàn taïi maø chæ laø moät doøng sanh dieät töông tuïc, vaäy ai laø ngöôøi tu taäp ñeå caàu giaûi thoaùt?”

Boà Taùt Sö Töû Hoáng ñaõ thay maët thính chuùng neâu leân thaéc maéc naøy: “Baïch Theá Toân! Naêm aám cuûa chuùng sanh voán laø khoâng, khoâng thuoäc veà ai caû, vaäy ai laø ngöôøi nhaän söï giaùo hoùa, tu taäp Chaùnh ñaïo?” (trang 494, taäp V) Ñöùc Phaät giaûi ñaùp vaán ñeà naøy nhö sau: “Thieän nam töû! Taát caû chuùng sanh ñeàu coù taâm nhôù nghó, taâm trí tueä, taâm phaùt khôûi, taâm chuyeân caàn 216

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

tinh taán, taâm tin nhaän, taâm an ñònh. Caùc phaùp nhö vaäy tuy noái nhau dieät maát trong töøng nieäm töôûng, nhöng vì coù söï töông töï, tieáp noái nhau khoâng döùt cho neân goïi laø [coù ngöôøi] tu taäp Chaùnh ñaïo.” (trang 494, taäp V) Nhöng xeùt cho ñeán cuøng thì ngay caû söï “dieät maát trong töøng nieäm töôûng” ñoù cuõng khoâng phaûi laø nhöõng phaân ñoaïn thôøi gian thaät coù söï toàn taïi, maø cuõng ñöôïc hình thaønh töø nhöõng phaàn sanh dieät noái nhau khoâng döùt, nhö lôøi Boà Taùt Sö Töû Hoáng thöa hoûi: “Theá Toân! Caùc phaùp aáy ñeàu dieät maát trong moãi moät nieäm. Söï dieät maát trong moãi moät nieäm aáy cuõng töông töï, tieáp noái nhau khoâng döùt, vaäy laøm sao tu taäp?” (trang 495, taäp V) Ñöùc Phaät giaûi thích vaán ñeà naøy moät caùch caën keõ vaø chi tieát hôn: “Thieän nam töû! Nhö ngoïn ñeøn kia tuy [coù söï lieân tuïc] dieät maát trong moãi moät nieäm, nhöng vaãn coù aùnh saùng phaù tan söï taêm toái. Taát caû caùc phaùp nhö taâm nhôù nghó.v.v... cuõng laø nhö vaäy.

“Thieän nam töû! Nhö moùn aên cuûa chuùng sanh, tuy [coù söï lieân tuïc] dieät maát trong moãi moät nieäm, nhöng cuõng giuùp cho keû ñoùi ñöôïc no loøng. Ví nhö phöông thuoác hay, tuy [coù söï lieân tuïc] dieät maát trong moãi moät nieäm, nhöng cuõng coù theå laøm cho khoûi beänh.

AÙnh saùng maët trôøi maët traêng, tuy [coù söï lieân tuïc] 217

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

dieät maát trong moãi moät nieäm, nhöng cuõng coù theå laøm taêng tröôûng coû caây röøng raäm.

“Thieän nam töû! OÂng coù hoûi raèng: ‘Noái nhau dieät maát trong töøng nieäm, laøm sao [tu taäp] taêng tröôûng?’ [Ñoù laø] vì taâm thöùc khoâng döùt ñoaïn neân goïi laø taêng tröôûng.” (trang 495, taäp V) Nhö vaäy, thaät söï khoâng heà coù moät baûn ngaõ toàn taïi ñoäc laäp maø chæ laø söï tieáp noái khoâng ngöøng cuûa moät chuoãi sanh dieät lieân tuïc chuyeån bieán theo doøng thôøi gian, vaø trong ñoù khoâng coù baát cöù moät khoaûnh khaéc naøo laø döøng truï, laø khoâng bieán ñoåi. Nhö moät doøng nöôùc ñang chaûy, taát caû nhöõng ñieåm chuyeån dòch trong ñoù ñeàu goùp phaàn taïo thaønh doøng chaûy, nhöng khoâng ai coù theå tìm thaáy trong ñoù baát cöù moät ñieåm döøng coá ñònh naøo, duø chæ laø trong khoaûnh khaéc.

Tuy nhieân, chính vì coù doøng taâm thöùc lieân tuïc khoâng döùt ñoaïn nhö theá maø coù theå coù söï tu taäp ñeå söï chuyeån bieán luoân ñi theo höôùng ngaøy caøng toát ñeïp hôn.

Veà doøng taâm thöùc khoâng döùt ñoaïn naøy, ñöùc Ñaït-lai Laïtma döïa theo giaùo phaùp Trung quaùn toâng ñaõ giaûi thích nhö sau: “Ñaây laø ñeà taøi raát khoù, nhöng coù leõ ta coù theå noùi raèng nguyeân nhaân chính yeáu cuûa thöùc coù theå ñöôïc hieåu nhö laø doøng töông tuïc cuûa thöùc vi teá, maëc duø ta neân caån thaän khoâng döøng laïi ôû choã nguï yù raèng nguyeân nhaân vaät chaát cuûa baát kyø vaät naøo cuõng hoaøn toaøn gioáng heät nhö baûn thaân vaät ñoù. Nhaän thöùc naøy khoâng ñöùng vöõng ñöôïc. Chaúng haïn, ta khoâng theå duy trì quan ñieåm cho raèng nhöõng nguyeân nhaân 218

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

chính yeáu cuûa caùc caûm giaùc luoân laø caùc caûm giaùc, vì caùc thöùc caûm thuï thuoäc veà nhöõng caáp ñoä thoâ cuûa taâm thöùc vaø phuï thuoäc vaøo caùc giaùc quan cuûa moãi ngöôøi, trong khi ñoù doøng taâm thöùc töông tuïc neân ñöôïc hieåu ôû caáp ñoä thöùc vi teá.”1 ÔÛ ñaây, caáp ñoä thoâ cuûa taâm thöùc laø nhöõng taâm nhôù nghó, tin nhaän.v.v... nhö ñöùc Phaät ñaõ giaûi thích trong laàn thöa hoûi thöù nhaát cuûa Boà Taùt Sö Töû Hoáng; vaø caáp ñoä thöùc vi teá chính laø khi cöùu xeùt ñeán choã “noái nhau dieät maát trong töøng nieäm töôûng”, bôûi xeùt ñeán yù nghóa naøy thì moïi khaùi nieäm veà töï ngaõ taát nhieân phaûi hoaøn toaøn suïp ñoå, chæ coøn laïi hình dung veà moät doøng taâm thöùc töông tuïc maø trong ñoaïn vaên trích daãn treân ñöôïc cho laø “nguyeân nhaân chính yeáu cuûa thöùc”. Caùch giaûi thích naøy raát hôïp lyù, vì caùc thöùc roõ raøng ñeàu ñöôïc sanh khôûi treân chính neàn taûng laø doøng taâm thöùc töông tuïc naøy.

Nhö vaäy, hieän töôïng maø taát caû chuùng sanh cho laø “cheát ñi” hay “sanh ra” thaät ra chæ coù theå taïm xem nhö laø nhöõng ñieåm chuyeån höôùng trong doøng taâm thöùc töông tuïc theo lôøi Phaät daïy nhö treân. Nhöõng thuyeát giaûng cuûa ñöùc Ñaïtlai Laït-ma XIV, moät baäc thaày ñöông ñaïi tieâu bieåu cho Phaät giaùo Taây Taïng, ñöôïc moät nhaø khoa hoïc phöông Taây nhaän hieåu vaø trình baøy laïi nhö sau: “Phaät giaùo Taây Taïng xaùc nhaän raèng trong tieán trình cuûa söï cheát caùc giaùc quan thoâng thöôøng vaø naêng löïc nhaän thöùc trôû neân tieàm taøng. Keát quaû cuoái cuøng cuûa tieán trình naøy – khi taát caû naêng löïc 1

Töù dieäu ñeá, Ñaït-lai Laït-ma XIV, baûn Vieät dòch cuûa Voõ Quang Nhaân, NXB Toân giaùo, 2006, caùc trang 132, 134.

219

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

tinh thaàn bình thöôøng cuûa chuùng ta ñaõ maát ñi – khoâng phaûi laø söï ñoaïn dieät taâm thöùc, maø laø söï hieån loä cuûa taâm thöùc raát vi teá maø töø ñoù taát caû caùc tieán trình tinh thaàn khôûi nguoàn. Theo Phaät giaùo Taây Taïng, söï hieän dieän cuûa taâm thöùc vi teá naøy khoâng phuï thuoäc vaøo naõo boä, cuõng khoâng ñoøi hoûi söï maát ñi cuûa yù thöùc. Ñuùng hôn, kinh nghieäm cuûa loaïi taâm thöùc naøy laø kinh nghieäm cuûa söï nhaän bieát tröïc tieáp vaø nguyeân sô, ñöôïc xem nhö laø neàn taûng caáu thaønh cuûa theá giôùi töï nhieân. Khi söï noái keát giöõa taâm thöùc vi teá naøy vaø thaân theå bò caét ñöùt, caùi cheát xaûy ra. Nhöng taâm thöùc naøy khoâng bieán maát.

Ngöôïc laïi, töø nôi taâm thöùc naøy taïm thôøi khôûi leân moät “thaân theå tinh thaàn” (thaân trung aám), töông töï nhö loaïi thaân theå phi vaät lyù maø ngöôøi ta coù trong giaác mô. Theo sau caùi cheát cuûa moät ngöôøi laø moät chuoãi kinh nghieäm töông töï nhö trong giaác mô, roài sau ñoù “thaân theå tinh thaàn” naøy cuõng “ cheát ñi”, vaø ngay khoaûnh khaéc tieáp theo ñoù thì ñôøi soáng keá tieáp baét ñaàu, chaúng haïn nhö trong töû cung cuûa ngöôøi meï töông lai.”1 Nhö vaäy, tuy phaàn naøo ñoù coù theå taïm xem laø töông töï, vì coù söï tieáp noái giöõa ñôøi soáng naøy vaø ñôøi soáng tieáp theo sau, nhöng hoaøn toaøn khoâng coù moät “linh hoàn” hieän höõu vaø rôøi khoûi thaân xaùc hieän nay ñeå “ñaàu thai” vaøo moät ñôøi soáng tieáp theo nhö nhieàu ngöôøi laàm töôûng. Quan nieäm sai laàm veà moät linh hoàn thöôøng toàn cuõng laø moät kieåu taø kieán ñaõ töøng bò ñöùc Phaät baùc boû, vì noù khieán cho ngöôøi tu taäp 1

Consciousness at the Crossroads (Snow Lion Publications, Ithaca, New York, 1999), tieán só B. Alan Wallace, phaàn Vieät dòch ñöôïc daãn theo baûn dòch cuûa Voõ Quang Nhaân trong phaàn Phuï luïc saùch Töù dieäu ñeá (saùch ñaõ daãn, trang 346).

220

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

khoâng nhaän thöùc ñuùng veà yù nghóa cuûa söï tu taäp vaø thöôøng thì ñaây chính laø moät kieåu chuyeån höôùng quan ñieåm baùm víu töï ngaõ töø vaät theå sang phi vaät theå.

Theo lôøi Phaät daïy, söï tu taäp ñaïo phaùp chính laø döïa treân neàn taûng cuûa doøng taâm thöùc töông tuïc khoâng döùt ñoaïn, vì tuy caùi tröôùc dieät maát caùi sau sanh ra nhöng vaãn thaät coù moät doøng töông tuïc chuyeån bieán, ví nhö doøng nöôùc tuy khoâng coù baát cöù moät ñieåm naøo trong ñoù laø toàn taïi ñoäc laäp nhöng thaät vaãn coù doøng chaûy vaø höôùng chaûy. Söï tu taäp ñaïo phaùp cuûa chuùng sanh cuõng töông töï nhö vaäy. Ñöùc Phaät daïy: “Thieän nam töû! Ví nhö pheùp ñeám soá, moät chaúng ñeán hai, hai chaúng ñeán ba, tuy moãi moät nieäm ñeàu noái nhau dieät maát nhöng vaãn [ñeám ñöôïc] ñeán soá ngaøn, soá vaïn... Chuùng sanh tu taäp ñaïo phaùp cuõng gioáng nhö vaäy.

“Thieän nam töû! Nhö ngoïn ñeøn, trong moãi moät nieäm ñeàu noái nhau dieät maát. Ngoïn löûa tröôùc, khi dieät maát khoâng baûo ngoïn löûa sau raèng: ‘Khi ta dieät thì maøy phaûi sanh ra ñeå xua tan boùng toái.’ [Nhöng do taùnh töï nhieân cuûa phaùp laø nhö vaäy neân aùnh saùng vaãn töï nhieân noái tieáp nhau maø xua tan ñöôïc boùng toái.]

“Thieän nam töû! Ví nhö con ngheù vöøa sanh ra lieàn tìm vuù söõa maø buù. Caùi trí khoân bieát tìm vuù söõa ñoù thaät khoâng do ai daïy baûo. Tuy moãi moät nieäm ñeàu noái nhau dieät maát, nhöng [thaät coù] tröôùc ñoùi, sau no. Cho neân phaûi bieát raèng, [vieäc tröôùc vieäc sau] chaúng phaûi töông töï; neáu laø töông töï thì leõ 221

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ra chaúng sanh khaùc bieät. Chuùng sanh tu taäp ñaïo phaùp cuõng gioáng nhö vaäy; ban ñaàu chöa coù söï taêng tröôûng, nhöng nhôø tu laâu maø coù theå phaù tröø taát caû phieàn naõo!” (trang 496, taäp V) Ñeán ñaây, neáu ñoïc kyõ kinh vaên ñeå nhaän bieát ñöôïc veà moät doøng taâm thöùc töông tuïc khoâng döùt ñoaïn nhö lôøi Phaät daïy thì xem nhö chuùng ta ñaõ coù theå nhaän hieåu ñöôïc phaàn naøo veà yù nghóa thaät söï cuûa vaán ñeà soáng cheát, nhöng nhöõng thaéc maéc saâu xa hôn coù theå naûy sanh. Neáu söï toàn taïi hieän nay cuûa moãi chuùng sanh chæ laø söï giaû hôïp cuûa naêm aám vaø khi naêm aám ñoù tan raõ cuõng hoaøn toaøn khoâng chuyeån dòch ñeán moät ñôøi soáng khaùc ñeå taïo thaønh naêm aám môùi thì moái töông quan giöõa ñôøi soáng cuõ vaø ñôøi soáng môùi do ñaâu maø ñöôïc thieát laäp? Coøn neáu noùi laø khoâng coù töông quan thì söï tu taäp lieäu coù yù nghóa gì? Boà Taùt Sö Töû Hoáng ñaõ neâu leân thaéc maéc naøy trong caâu hoûi sau ñaây: “Theá Toân! Nhö Phaät coù daïy: ‘Ngöôøi ñaõ chöùng quaû Tu-ñaø-hoaøn roài, tuy sanh vaøo coõi nöôùc xaáu aùc cuõng vaãn giöõ giôùi, khoâng phaïm vaøo nhöõng vieäc gieát haïi, troäm caép, daâm loaïn, noùi ñaâm thoïc, uoáng röôïu say.’

Naêm aám cuûa vò Tu-ñaø-hoaøn ñaõ dieät maát ôû coõi naøy, khoâng ñeán nôi coõi nöôùc xaáu aùc kia. Vieäc tu taäp ñaïo phaùp cuõng theá, khoâng heà ñeán coõi nöôùc xaáu aùc kia.

Neáu laø töông töï, vì sao chaúng sanh nôi coõi nöôùc thanh tònh nhieäm maàu? Neáu naêm aám ôû coõi nöôùc xaáu aùc kia chaúng phaûi laø naêm aám [tröôùc ñaây] cuûa vò Tu-ñaø-hoaøn, vì sao [coù ñöôïc khaû naêng] khoâng taïo nghieäp aùc?” (trang 497, taäp V) 222

TOÅNG QUAN - MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH

Ñeå giaûi toûa söï thaéc maéc naøy, ñöùc Phaät daïy: “Thieän nam töû! Vò Tu-ñaø-hoaøn tuy sanh nôi coõi nöôùc xaáu aùc vaãn khoâng maát ñi danh hieäu Tu-ñaøhoaøn. Vì naêm aám [tröôùc vaø sau] khoâng töông töï neân ta môùi daãn tröôøng hôïp con ngheù laøm ví duï. Vò Tu-ñaø-hoaøn tuy sanh vaøo coõi nöôùc xaáu aùc, nhöng do coù ñaïo löïc neân khoâng taïo caùc nghieäp aùc.” (trang 497, taäp V) Nhö vaäy, ñieàu maø ngöôøi tu taäp chaéc chaén coù ñöôïc chính laø “ñaïo löïc”. Tuy chöa ñaït ñöôïc giaûi thoaùt neân vaãn phaûi troâi laên trong doøng sanh töû luaân hoài, nhö chính vò chöùng quaû Tu-ñaø-hoaøn kia vaãn phaûi thoï sanh veà caûnh giôùi xaáu aùc, nhöng nhôø coù söï chuyeân caàn tu taäp maø cho duø sanh ra baát cöù nôi ñaâu cuõng coù ñöôïc phaàn “ñaïo löïc” ñeå nhôø ñoù seõ ngaên ngöøa ñöôïc nghieäp aùc vaø tieáp tuïc tu tieán. Vì theá, tuy chöa chöùng ñöôïc caùc thaùnh quaû nhöng söï tu taäp chaân chaùnh theo lôøi Phaät daïy chaéc chaén seõ luoân giuùp ta coù ñöôïc phaàn voán lieáng quyù giaù treân con ñöôøng höôùng ñeán söï giaûi thoaùt. Ñöùc Phaät giaûi thích roõ hôn veà vieäc naøy: “Vò Tu-ñaø-hoaøn cuõng vaäy, tuy sanh nôi coõi nöôùc xaáu aùc, khoâng tu taäp ñaïo phaùp, nhöng do ñaïo löïc [töø tröôùc] neân khoâng heà taïo caùc nghieäp aùc.

“Thieän nam töû! Naêm aám cuûa vò Tu-ñaø-hoaøn thaät ñaõ dieät maát ôû coõi naøy; tuy sanh naêm aám khaùc, nhöng vaãn khoâng maát ñi aám cuûa Tu-ñaø-hoaøn.

“Thieän nam töû! Nhö chuùng sanh vì muoán ñöôïc [aên] quaû neân ñoái vôùi haït gioáng laøm ñuû moïi ñieàu khoù nhoïc nhö boùn phaân, chaêm soùc, töôùi nöôùc... Trong 223

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

khi chöa ñöôïc aên quaû, haït gioáng ñaõ dieät maát.

Nhöng cuõng coù theå noùi raèng, nhaân nôi haït gioáng maø coù ñöôïc quaû. Naêm aám cuûa vò Tu-ñaø-hoaøn cuõng vaäy.” (trang 498, taäp V) Ñeán ñaây chuùng ta coù theå taïm thaâu toùm phaàn noäi dung giaûng giaûi cuûa ñöùc Phaät trong kinh naøy veà doøng sanh töû töông tuïc cuûa taát caû chuùng sanh trong coõi luaân hoài. Maëc duø khoâng coù baát cöù moät yeáu toá vaät theå hay phi vaät theå naøo ñeå chuùng ta baùm víu vaøo ñoù nhö moät töï ngaõ toàn taïi ñoäc laäp, nhöng doøng taâm thöùc sanh dieät tieáp noái khoâng döùt ñoaïn töï noù ñaõ laø moät thöïc theå toàn taïi khaùch quan maø trong ñoù moïi nghieäp quaû ñeàu khoâng döùt maát.

“Tuy bieát chuùng sanh thaät khoâng coù töï ngaõ, nhöng nghieäp quaû trong töông lai khoâng heà döùt maát.” (trang 290, taäp IV) “Nghieäp quaû trong töông lai khoâng heà döùt maát” neân taát caû moïi caûnh giôùi thieân ñaøng hay ñòa nguïc ñeàu chính laø söï bieåu hieän cuûa nghieäp quaû aáy, vaø vì theá khoâng coù baát cöù moät ñaáng thaàn linh ban phöôùc giaùng hoïa naøo coù theå quyeát ñònh ñöôïc caûnh giôùi maø chuùng ta seõ thoï sanh.

Chính nghieäp quaû maø chuùng ta ñaõ taïo ra môùi giöõ phaàn quyeát ñònh ñieàu ñoù. Ngay caû nhöõng ngöôøi tu taäp theo Tònh ñoä toâng, tuy heát loøng tin töôûng vaøo nguyeän löïc tieáp daãn cuûa ñöùc Phaät A-di-ñaø, nhöng neáu töï thaân khoâng coù söï tu taäp tích luõy nghieäp laønh, khoâng thöôøng nhieáp taâm chaùnh nieäm thì bieát döïa vaøo ñaâu ñeå ñöôïc vaõng sanh?

224

TOÅNG QUAN - THAY LÔØI KEÁT

Vaø khoâng chæ laø nghieäp quaû khoâng heà döùt maát maø moïi noã löïc tu taäp ñaïo phaùp cuûa chuùng ta cuõng khoâng heà döùt maát vaø seõ luoân goùp phaàn taùc ñoäng trong söï chuyeån höôùng doøng sanh töû töông tuïc. Cho duø khoâng heà coù moät töï ngaõ toàn taïi ñoäc laäp, nhöng nhöõng khoå ñau cuûa kieáp soáng luaân hoài laø moät söï thaät maø moãi chuùng ta hieän nay ñeàu caûm nhaän raát roõ raøng. Vì theá, duø muoán hay khoâng ta cuõng khoâng theå phuû nhaän ñöôïc söï caàn thieát cuûa vieäc tu taäp ñaïo phaùp ñeå höôùng ñeán giaûi thoaùt, vaø neàn taûng cuûa moät söï tu taäp chaân chaùnh theo lôøi Phaät daïy chính laø phaûi coù ñöôïc nhaän thöùc chaân thaät veà doøng sanh töû töông tuïc maø moãi chuùng ta ñang bò cuoán troâi khoâng ngöøng trong ñoù.

IV. THAY LÔØI KEÁT

T

rong phaàn Toång quan naøy, chuùng ta ñaõ coá gaéng tìm hieåu caáu truùc toång theå cuûa kinh Ñaïi Baùt Nieátbaøn vaø sau ñoù ñieåm qua moät soá noäi dung chính yeáu trong kinh. Cuï theå ñaõ coù 10 noäi dung chính ñaõ ñöôïc chuùng toâi trích daãn töø kinh vaên ñeå tìm hieåu.

Nhö ñaõ noùi ngay töø ñaàu, taâm nguyeän cuûa chuùng toâi chæ laø muoán chia seû moät phaàn kieán thöùc haïn heïp vôùi nhöõng Phaät töû sô cô. Vì theá, ñieàu taát nhieân laø phaàn Toång quan naøy khoâng theå xem nhö ñaõ ñeà caäp heát caùc noäi dung trong kinh, vaø ngay caû vôùi caùc noäi dung ñaõ ñeà caäp cuõng khoâng theå xem laø ñaõ noùi ñöôïc ñaày ñuû. Tuy nhieân, sôû dó chuùng toâi quyeát ñònh choïn ra 10 noäi dung chính nhö treân laø vì chuùng toâi tin raèng ñoái vôùi nhöõng Phaät töû sô cô thì naém roõ nhöõng noäi dung naøy cuõng coù theå xem laø coù ñöôïc chuùt voán lieáng 225

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

ban ñaàu ñeå caát böôùc treân con ñöôøng tu taäp. Hôn nöõa, sau khi naém vöõng ñöôïc nhöõng noäi dung naøy roài thì ngöôøi ñoïc chaéc chaén seõ coù theå töï mình tìm hieåu caùc noäi dung khaùc, cuõng nhö môû roäng hôn caùc yù nghóa noäi dung ñaõ ñöôïc trình baøy trong phaàn naøy.

Maët khaùc, tuy nhöõng gì trình baøy trong phaàn Toång quan naøy laø döïa treân söï nhaän hieåu chuû quan vaø haïn heïp cuûa chuùng toâi, nhöng trong khi bieân soaïn chuùng toâi ñaõ coá gaéng choïn vaø trích daãn raát nhieàu ñoaïn kinh vaên coù lieân quan ñeå ngöôøi ñoïc cuõng coù theå qua ñoù töï mình nhaän hieåu veà noäi dung ñang ñöôïc ñeà caäp. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, nhöõng gì ñöôïc trình baøy ôû ñaây chæ mang tính gôïi yù, vaø ngöôøi ñoïc qua ñoù seõ nhaän ra ñöôïc phaàn kinh vaên naøo caàn phaûi quay laïi ñoïc kyõ hôn nhaèm naém hieåu ñöôïc noäi dung ñang ñöôïc noùi ñeán. Ñieàu cuoái cuøng chuùng toâi muoán noùi ôû ñaây laø söï khaùc bieät giöõa vieäc ñoïc kinh vôùi vieäc ñoïc caùc loaïi saùch thoâng thöôøng.

Chuùng ta khoâng theå hy voïng chæ ñoïc qua moät hoaëc hai laàn maø coù theå naém hieåu ñöôïc yù nghóa trong kinh. Chính vì theá maø chuùng toâi hy voïng phaàn Toång quan ngaén goïn naøy seõ coù theå ñöôïc ngöôøi ñoïc kinh söû duïng nhö moät baûn löôïc ñoà thuaän tieän ñeå coù theå mang theo vaø ñoïc laïi nhieàu laàn, nhaèm nhaéc nhôû vaø oân laïi nhöõng yù nghóa ñaõ hoïc ñöôïc trong luùc ñoïc kinh. Trong tröôøng hôïp coù nhöõng yù nghóa chöa thöïc söï naém vöõng, ngöôøi ñoïc cuõng coù theå qua ñaây ñeå nhaän ra vaø tìm ñeán ñuùng phaàn kinh vaên ñoù ñeå ñoïc laïi.

Giaùo phaùp ñöùc Theá Toân ñeå laïi trong kinh naøy laø caû moät kho taøng vó ñaïi! Chính Boà Taùt Ca-dieáp khi ñöôïc nghe 226

TOÅNG QUAN - THAY LÔØI KEÁT

thuyeát giaûng kinh naøy ñaõ noùi leân moät caâu heát söùc thieát tha, caûm ñoäng: “Baïch Theá Toân! Con nay thaät söï coù theå nhaãn chòu söï loät da mình laøm giaáy, chích maùu töï thaân laøm möïc, laáy tuûy trong xöông mình laøm nöôùc, cheû xöông mình laøm buùt ñeå sao cheùp kinh Ñaïi Nieát-baøn naøy.

Khi sao cheùp ra roài, con seõ ñoïc tuïng cho ñöôïc thoâng suoát, sau ñoù seõ vì ngöôøi khaùc maø giaûng roäng nghóa kinh naøy.” (trang 200, taäp III) Theo tinh thaàn truyeàn baù kinh ñieån nhö theá thì coâng vieäc cuûa chuùng toâi quaû thaät quaù nhoû nhoi, khoâng theå so saùnh ñöôïc duø chæ laø trong muoân moät, chaúng khaùc naøo nhö moät chuù kieán tí hon loay hoay vôùi maåu baùnh myø khoång loà!

Maëc duø vaäy, chuùng toâi vaãn luoân vöõng tin laø mình khoâng coâ ñoäc trong coâng vieäc naøy. Nhö chuù kieán tí hon kia chaéc chaén roài seõ keâu goïi ñöôïc caû ñaøn kieán ñeán chung söùc vôùi mình ñeå thöïc hieän ñöôïc kyø tích laø cuøng nhau xeâ dòch maåu baùnh khoång loà. Chuùng toâi cuõng luoân hy voïng raèng, tuy vieäc chuyeån dòch, chuù giaûi vaø löu haønh baûn kinh naøy cuûa chuùng toâi hoâm nay chæ nhö söï loay hoay cuûa chuù kieán beù tí kia, nhöng roài ñaây chaéc chaén seõ coù theâm nhieàu ngöôøi khaùc quan taâm ñeán vaø goùp söùc cuøng chuùng toâi trong vieäc hoaøn thieän baûn dòch kinh naøy. Ñöôïc nhö vaäy thì kinh ñieån quyù giaù naøy môùi thöïc söï coù theå ñöôïc moïi ngöôøi Phaät töû nhaän hieåu moät caùch ñaày ñuû vaø cuøng nhau tu taäp haønh trì, mang ñeán söï lôïi laïc voâ bieân cho töï thaân moãi ngöôøi cuõng nhö taát caû moïi ngöôøi chung quanh.

227

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN

Treân tinh thaàn ñoù, chuùng toâi luoân mong ñôïi moïi yù kieán ñoùng goùp vaø chæ daïy ñeå chuùng toâi tieáp tuïc söûa chöõa boå sung cho baûn dòch naøy. Xin quyù vò vui loøng lieân heä vôùi chuùng toâi qua ñòa chæ ñieän thö: nguyenminh@rongmotamhon.net.

Cuoái cuøng, chính nhôø coù söï gia trì cuûa hoàng aân Tam baûo vaø chö vò Hoä phaùp; cuõng nhö raát nhieàu ñaïo höõu, thaân höõu ñaõ tröïc tieáp vaø giaùn tieáp tham gia giuùp ñôõ, hoaëc heát loøng khuyeán khích ñoäng vieân chuùng toâi trong coâng vieäc lôùn lao naøy neân môùi taïm coù ñöôïc chuùt keát quaû nhö hoâm nay.

Chuùng toâi xin ñeâ ñaàu caûm taï nhöõng aân ñöùc lôùn lao ñoù, vaø moät laàn nöõa nguyeän hoài höôùng moïi coâng ñöùc veà cho taát caû chuùng sanh trong phaùp giôùi; nguyeän cho taát caû chuùng sanh ñôøi ñôøi kieáp kieáp luoân ñöôïc sanh ra trong quoác ñoä coù söï giaùo hoùa cuûa chö Phaät, luoân ñöôïc laøm thieän tri thöùc cuûa nhau vaø cuøng daét dìu nhau treân con ñöôøng thaúng tôùi quaû vò Voâ thöôïng Boà-ñeà.

NAM-MOÂ BOÅN SÖ THÍCH-CA MAÂU-NI PHAÄT

228

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Chuù yù: Baûng tham khaûo thuaät ngöõ naøy khoâng nhaèm thay theá caùc muïc töø trong töø ñieån. YÙ nghóa ñöôïc trình baøy ôû ñaây giôùi haïn trong phaïm vi ñöôïc hieåu hoaëc caàn hieåu theâm coù lieân quan ñeán vaên caûnh cuï theå ñaõ xuaát hieän trong boä kinh naøy. Tuy vaäy, chuùng toâi vaãn coá gaéng daãn chuù caùc nguoàn tö lieäu ñaõ tham khaûo ôû nhöõng nôi coù theå ñöôïc, ñeå quyù ñoäc giaû tieän tham khaûo theâm neáu caàn.

A-ba-ñaø-na: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Avadāna, moät trong Möôøi hai boä kinh (Thaäp nhò boä kinh), dòch nghóa laø ‘thí duï’, laø nhöõng kinh Phaät duøng caùc thí duï ñeå laøm roõ yù nghóa giaùo phaùp. Xem theâm Möôøi hai boä kinh.

A-ca-ni-traù: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Akaniṣṭha, dòch nghóa laø Saéc cöùu caùnh thieân, cuõng goïi laø Höõu ñænh thieân, laø coõi trôøi höõu hình cao nhaát trong Tam giôùi. Coõi trôøi naøy cuõng goïi laø Phi töôûng phi phi töôûng xöù (Naiva-saṃjñānāsaṃjñā-yatana) vì nhöõng ngöôøi tu thieàn ñaït ñeán möùc ñònh Phi töôûng phi phi töôûng thì thaàn thöùc coù theå ñeán ñöôïc caûnh giôùi naøy. Chö thieân cö truù ôû coõi trôøi naøy coù taâm thöùc khoâng phaûi töôûng cuõng chaúng phaûi khoâng töôûng.

A-chi-la-baø-ñeà: xem A-lî-la-baït-ñeà.

A-daät-ña: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Ajita, dòch nghóa laø ‘voâ naêng thaéng’, töùc laø Boà Taùt Di-laëc. Xem Boà Taùt Di-laëc.

A-di-la-baø-ñeå: xem A-lî-la-baït-ñeà.

A-di-la-baït-ñeà: xem A-lî-la-baït-ñeà. a-giaø-ñaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ agada, cuõng ñoïc laø a-kieät-ñaø, dòch nghóa laø voâ beänh, baát töû döôïc hay phoå khöû, moät loaïi thaàn döôïc coù theå phoøng ngöøa vaø chöõa khoûi nhieàu thöù beänh taät, giaûi tröø ñöôïc caùc loaïi thuoác ñoäc.

229

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN A-haøm: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Āgama, laø teân goïi chung caùc kinh ñieån thuoäc heä Nguyeân thuûy, cuõng goïi laø heä kinh ñieån Tieåu thöøa, dòch nghóa laø phaùp quy (muoân phaùp ñeàu theo veà), cuõng dòch laø voâ tyû phaùp (phaùp khoâng gì saùnh baèng). Caû thaûy coù boán boä A-haøm laø: 1. Tröôøng A-haøm, 2. Trung A-haøm, 3. Taïp A-haøm, 4. Taêng nhaát A-haøm. a-kieät-ñaø: xem a-giaø-ñaø.

A-kyø-ña Sí-xaù Khaâm-baø-la, phieân aâm töø teân Phaïn ngöõ laø Ajita-keśakambara, laø moät trong saùu vò thaày ngoaïi ñaïo thôøi ñöùc Phaät. Ngaøi Huyeàn Trang dòch nghóa teân oâng naøy laø “Voâ Thaéng Phaùt Haït”.

A-la-haùn: xem Boán quaû thaùnh.

A-la-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Ārāḍa-kālāma, cuõng ñoïc laø A-lam, A-lam-ca-lam hay Ca-la-ma, Haùn dòch nghóa laø Töï ñaûn hay Giaûi ñaõi, laø vò tieân nhaân maø thaùi töû Taát-ñaït-ña tìm ñeán tham hoïc tröôùc tieân. Thaùi töû Taát-ñaït-ña ñaõ ôû laïi choã vò naøy nhieàu thaùng, sau ñoù khoâng haøi loøng vôùi giaùo phaùp do oâng truyeàn daïy neân môùi töø giaõ tìm ñeán choã oâng Uaát-ñaø-giaø. Sau khi thaønh Phaät, ngaøi coù yù muoán hoùa ñoä caùc vò naøy tröôùc heát, nhöng khi aáy thì caùc oâng ñeàu ñaõ qua ñôøi.

A-lam: xem A-la-la.

A-lam-ca-lam: xem A-la-la. a-lan-nhaõ: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Araya, cuõng ñoïc laø a-luyeän-nhaõ, dòch nghóa laø khoâng nhaøn, nhaøn cö, chæ nhöõng nôi troáng vaéng nhö moà maõ, ñoàng hoang, röøng vaéng, nuùi cao... laø nôi nhöõng baäc xuaát gia tu haønh quyeát chí ñi ñeán ñeå taäp trung tu taäp thieàn ñònh tòch tónh, traùnh xa moïi söï tranh chaáp. Ngoaøi caùch duøng a-lan-nhaõ xöù ñeå chæ nhöõng nôi nhö theá, trong kinh luaän coøn duøng a-lan-nhaõ phaùp vaø a-lan-nhaõ haïnh ñeå chæ phaùp tu vaø coâng haïnh cuûa nhöõng vò naøy.

A-lôïi-baït-ñeà: teân moät con soâng, caùc kinh saùch khaùc goïi ñaây laø soâng Ni-lieân hay Ni-lieân-thieàn, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Nairañjana, cuõng ñoïc laø Ni-lieân-thieàn-na. Ñöùc Phaät sau khi töø boû phaùp tu khoå haïnh ñaõ xuoáng taém ôû soâng naøy. Kinh Quaù khöù hieän taïi nhaân quaû (過去現在因果經), quyeån 3 vaø quyeån 4 keå raèng khi ngaøi xuoáng

230

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ soâng taém röûa xong thì do thaân theå quaù suy nhöôïc neân khoâng theå leân ñöôïc, lieàn coù chö thieân xuaát hieän naâng ñôõ ngaøi leân, sau ñoù ngaøi môùi thoï nhaän baùt söõa cuùng döôøng cuûa coâ Nan-ñaø-ba-la (難 陀波羅). a-luyeän-nhaõ: xem a-lan-nhaõ A-lî-la-baït-ñeà: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Ajirāvati, cuõng ñoïc laø EÂ-lannhaõ, A-di-la-baït-ñeà, A-thò-ña-phaït-ñeå, A-di-la-baø-ñeå, A-chi-la-baøñeà, Thi-laït-noa-phaït-ñeå, dòch nghóa laø “voâ thaéng”, “höõu kim”, laø teân moät con soâng ôû AÁn Ñoä, gaàn thaønh Caâu-thi-na, gaàn bôø soâng coù moïc raát nhieàu caây sa-la. Trong caùc baûn dòch cuûa ngaøi Phaùp Hieån goïi soâng naøy laø soâng Hy-lieân, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Hiraṇyavatī. a-ma-laëc: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø āmra, cuõng ñoïc laø a-maït-la (阿末 羅), am-la, yeåm-ma-la, laø teân moät loaïi traùi caây gioáng nhö traùi hoà ñaøo, vò chua vaø ngoït, coù theå duøng laøm thuoác. a-maät-lyù-ña: xem cam loä.

A-na-baø-ñaïp-ña: teân suoái vaø teân moät hoà lôùn thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán trong nhieàu kinh luaän, naèm treân ñænh nuùi Hy-maõ-laïp. A-na-baøñaïp-ña ñöôïc phieân aâm töø tieáng Phaïn laø Anavatapta, cuõng ñoïc laø A-naäu-ñaït, dòch nghóa laø Voâ nhieät hay Voâ naõo nhieät.

A-na-baân-ñeå (阿那邠坻), phieân aâm töø Phaïn ngöõ Anātapindika, teân moät tinh xaù lôùn thôøi ñöùc Phaät, thöôøng goïi laø tinh xaù Kyø Vieân, cuõng goïi laø Kyø thoï Caáp Coâ Ñoäc vieân, moät trong caùc truù xöù lôùn cuûa chö taêng vaøo thôøi ñöùc Phaät, teân Phaïn ngöõ ñaày ñuû laø Jetavanaanāthapiṇḍasyārāma. Xem Tinh xaù Kyø-hoaøn.

A-na-haøm: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Anāgāmin, quaû vò thöù ba trong Boán thaùnh quaû Tieåu thöøa, chæ coøn döôùi döôùi quaû A-la-haùn. A-nahaøm dòch nghóa laø Baát hoaøn hoaëc Baát lai, vì ngöôøi chöùng ñaéc quaû vò naøy khoâng coøn taùi sinh trong Duïc giôùi, sau khi xaû thaân naøy lieàn thoï thaân ôû Saéc giôùi hoaëc Voâ saéc giôùi roài nhaäp Nieát-baøn. Ngöôøi chöùng ñaéc quaû vò A-na-haøm tuøy theo traïng thaùi seõ nhaäp Nieát-baøn maø phaân ra naêm haïng, goïi chung laø Nguõ chuûng Baát hoaøn (五種不 還), goàm coù: Trung baùt (中般- antara-pariṇirvāyin), Sanh baùt (生 般 - up-apādya-pa), Höõu haønh baùt (有行般 - sabhisaṃskāra-pa),

231

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Voâ haønh baùt (無行般 - anabhisaṃskāra-pa) vaø Thöôïng löu baùt (上流般 - ūrd-hvasrota-pa). Xem Boán quaû thaùnh.

A-na-luaät (阿那律), phieân aâm töø Phaïn ngöõ Aniruddha, nguyeân baûn Haùn vaên duøng A-neâ-laâu-ñaäu (阿泥樓豆) hoaëc Laâu-ñaäu, cuõng ñeàu chính laø vò naøy. Ngoaøi ra coøn coù raát nhieàu caùch phieân aâm khaùc nhö A-ni-laâu-ñaø, A-neâ-luaät-ñaø, A-neâ-laâu-ñaø, A-noâ-luaät-ñaø, A-naluaät-ñeà... Danh xöng naøy ñöôïc dòch nghóa laø Voâ Dieät, Nhö YÙ, Voâ Tham, Voâ Chöôùng, Thieän YÙ... Ñaây laø moät trong möôøi vò ñaïi ñeä töû cuûa Phaät (Thaäp ñaïi ñeä töû), ñöôïc Phaät ngôïi khen laø Thieân nhaõn ñeä nhaát. OÂng cuõng laø moät trong caùc vöông töû xuaát gia cuøng luùc vôùi ngaøi A-nan.

A-na-luaät-ñeà: xem A-na-luaät.

A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Anuttarā-saṃyak-saṃbodhi, Haùn dòch laø Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc (無上正等正覺), chæ quaû vò Phaät.

A-naäu-ñaït: xem A-na-baø-ñaïp-ña.

A-neâ-laâu-ñaø: xem A-na-luaät.

A-neâ-laâu-ñaäu: xem A-na-luaät.

A-neâ-luaät-ñaø: xem A-na-luaät.

A-nhaõ Kieàu-traàn-nhö: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Ājñāta Kauṇḍinya.

Kieàu-traàn-nhö laø hoï cuûa vò naøy, neân theo ñaây maø xeùt thì teân Anhaõ laø do ñöùc Phaät ñaët cho sau khi vò naøy hieåu ñaïo. Chöõ A-nhaõ ñöôïc dòch sang chöõ Haùn laø giaûi, dó tri hay lieãu boån teá, ñeàu coù nghóa laø “ñaõ thaáu roõ, ñaõ hieåu bieát”.

A-ni-laâu-ñaø: xem A-na-luaät.

A-noâ-luaät-ñaø: xem A-na-luaät.

A-phuø-ñaø-ñaït-ma: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Adbhūta-dharma, dòch nghóa laø ‘vò taèng höõu’, chöa töøng coù.

A-thò-ña-phaït-ñeå: xem A-lî-la-baït-ñeà.

A-tì-ñaøm: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Abhidharma, töùc Luaän taïng, moät trong Tam taïng kinh ñieån, cuõng ñoïc laø A-tì-ñaït-ma.

A-tì-ñaït-ma: xem A-tì-ñaøm. a-tu-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø asura, moät trong taùm boä chuùng, cuõng noùi taét laø tu-la, dòch nghóa laø phi thieân (khoâng phaûi chö

232

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ thieân), vì loaøi naøy tuy coù thaàn löïc, coù cung ñieän, song hình theå khoâng ñöôïc ñoan chaùnh nhö chö thieân ôû caùc coõi trôøi. Trong loaøi a-tu-la, ñaøn oâng mang hình töôùng xaáu, hay noùng giaän, hieáu chieán nhöng ñaøn baø laïi raát ñeïp. A-tu-la laø moät caûnh giôùi trong saùu neûo luaân hoài (luïc ñaïo).

A-tyø ñòa nguïc: xem ñòa nguïc A-tyø.

A-tyø: xem ñòa nguïc A-tyø. aùc giaùc: tö töôûng xaáu aùc. Xem ba loaïi tö töôûng xaáu aùc.

AÙc khaåu Xa-naëc: xem Xa-naëc.

AÙc taùnh Xa-naëc: xem Xa-naëc.

AÙi ngöõ nhieáp: xem Boán phaùp thaâu nhieáp. an-ñaø: xem an-xaø-na. an-ñaø-hoäi: xem ba taám phaùp y. an-xaø-ñaø: xem an-xaø-na. an-xaø-na: teân moät loaïi thuoác trò beänh veà maét raát thaàn hieäu, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø añjana, cuõng ñoïc laø an-xaø-ñaø hay an-ñaø. anh nhi: treû thô, ñöùa treû sinh ra coøn hoàn nhieân chöa bieát gì. ao naêm suoái (nguõ tuyeàn trì): töùc laø moät caùi ao do 5 khe suoái cuøng chaûy vaøo taïo thaønh. aûo aûnh luùc trôøi naéng noùng: ngöôøi ñi trong sa maïc hay treân ñöôøng lôùn vaøo luùc naéng noùng, do khoâng khí noùng boác leân maø nhìn thaáy töø xa lung linh huyeàn aûo hieän ra ñuû thöù aûo aûnh, coù khi cuõng tuøy söï töôûng töôïng cuûa mình, nhö thaáy coù nöôùc (ñang khaùt nöôùc), coù ngöôøi ñi laïi, coù nhaø cöûa, caây coái... ñeàu laø nhöõng aûo aûnh khoâng thaät. aùo baù naïp: xem naïp y. aùo khaâm-baø-la: loaïi aùo ngoaïi ñaïo thöôøng maëc, deät baèng loâng thuù xen laãn vôùi sôïi tô. (Theo Tueä Laâm aâm nghóa, quyeån 25.) aùo nhuoäm maøu: chæ aùo caø-sa cuûa caùc vò tyø-kheo ñöôïc nhuoäm maøu naâu hoaëc maøu vaøng ñeå xoùa ñi caùc maøu khaùc tröôùc khi maëc, cuõng goïi laø hoaïi saéc y (aùo ñaõ laøm cho maát maøu). Muïc ñích cuûa vieäc nhuoäm maøu laø laøm cho taám aùo trôû thaønh xaáu xí, maát ñi veû ñeïp maø ngöôøi theá tuïc öa thích ngaém nhìn. Ngaøy nay ngöôøi ta thöôøng

233

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN choïn caùc loaïi vaûi coù maøu naâu hay vaøng thaät ñeïp ñeå may aùo, nhö vaäy laø khoâng coøn giöõ ñöôïc ñuùng theo muïc ñích ban ñaàu cuûa söï hoaïi saéc. aám, nhaäp, giôùi: Ba yeáu toá hieän höõu taïo thaønh moïi chuùng sinh. AÁm laø naêm aám (hay naêm uaån), nhaäp laø möôøi hai nhaäp, giôùi laø möôøi taùm giôùi. Naêm aám goàm coù: saéc aám, thoï aám, töôûng aám, haønh aám vaø thöùc aám. Möôøi hai nhaäp laø möôøi hai moái quan heä tieáp xuùc giöõa caên vaø traàn. Khi saùu caên goàm nhaõn caên, nhó caên, tæ caên, thieät caên, thaân caên vaø yù caên thieäp nhaäp vôùi saùu traàn goàm hình saéc, aâm thanh, muøi höông, vò neám, söï xuùc chaïm vaø caùc phaùp (ñoái töôïng cuûa yù) thì taïo thaønh saùu nhaäp laø nhaõn nhaäp, nhó nhaäp, tæ nhaäp, thieät nhaäp, thaân nhaäp vaø yù nhaäp, goïi chung laø noäi luïc nhaäp (saùu nhaäp beân trong). Khi saùu traàn beân ngoaøi thieäp nhaäp vôùi saùu caên beân trong thì taïo thaønh saùu nhaäp laø saéc nhaäp, thanh nhaäp, höông nhaäp, vò nhaäp, xuùc nhaäp vaø phaùp nhaäp, goïi chung laø ngoaïi luïc nhaäp (saùu nhaäp beân ngoaøi). Möôøi taùm giôùi töùc möôøi taùm choã sinh khôûi voïng nieäm, bao goàm saùu caên ôû trong (luïc caên noäi giôùi), saùu traàn ôû ngoaøi (luïc traàn ngoaïi giôùi) vaø saùu thöùc ôû khoaûng giöõa (luïc thöùc trung giôùi). Saùu thöùc goàm nhaõn thöùc, nhó thöùc, tæ thöùc, thieät thöùc, thaân thöùc vaø yù thöùc. Trong Phaät hoïc caàn coù söï phaân bieät giöõa yù caên (laø moät trong saùu caên) vaø yù thöùc (laø moät trong saùu thöùc) vôùi taâm hay taâm thöùc noùi chung, ñöôïc duøng ñeå chæ naêng löïc tinh thaàn coù khaû naêng kieåm soaùt caû yù thöùc vaø taát caû caùc thöùc khaùc. Vì theá, söï tu taäp phaûi döïa treân neàn taûng cuûa taâm thöùc chöù khoâng phaûi yù thöùc.

Ba caûnh döõ: xem Ba ñöôøng aùc.

Ba caûnh giôùi (hieän höõu): töùc Tam giôùi, cuõng goïi laø Tam höõu hay Ba coõi, goàm Duïc giôùi, Saéc giôùi, Voâ saéc giôùi. Chuùng sanh do nghieäp löïc neân xoay vaàn thoï thaân khoâng ra ngoaøi ba caûnh giôùi naøy. Vì theá, ngöôøi öa thích khoâng chaùn lìa ba caûnh giôùi naøy thì khoâng theå tu taäp ñaït ñeán giaûi thoaùt.

Ba chaùnh nieäm xöù: xem Ba choã nieäm.

Ba choã nieäm (Tam nieäm xöù) hay Ba chaùnh nieäm xöù (Tam chaùnh nieäm xöù): cuõng goïi laø Tam nieäm truï, Ba quaùn xöù, töùc ba choã an truï cuûa chö Phaät, duøng taâm bình ñaúng quaùn saùt chuùng sanh. 1. Khi Phaät

234

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ thuyeát phaùp, quaùn xeùt phaùp giôùi bình ñaúng, roát raùo khoâng heà coù söï thoái giaûm, neân tuy chuùng sanh khoâng coù söï chuù taâm nghe phaùp, Phaät cuõng khoâng sanh loøng lo buoàn, töùc laø ñeä nhaát nieäm xöù; 2. Quaùn xeùt phaùp giôùi bình ñaúng, roát raùo khoâng coù choã ñaït ñeán, neân tuy chuùng sanh heát loøng nghe phaùp, Phaät cuõng khoâng sinh taâm vui möøng, töùc laø ñeä nhò nieäm xöù; 3. Quaùn xeùt phaùp giôùi bình ñaúng, sanh töû hay Nieát-baøn roát cuøng ñeàu khoâng coù choã ñaït ñeán, neân thöôøng haønh taâm xaû, laøm lôïi ích cho heát thaûy chuùng sanh nhöng khoâng khôûi taâm thaáy coù chuùng sanh naøo ñöôïc lôïi ích caû, töùc laø ñeä tam nieäm xöù.

Ba coõi: xem Ba caûnh giôùi. ba-daät-ñeà: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø pātayantika, Haùn dòch nghóa laø ñoïa, nghóa laø rôi vaøo choã xaáu aùc. Noùi chung, trong giôùi luaät coù chín möôi phaùp ba-daät-ñeà, khaùc vôùi ba möôi phaùp ni-taùt-kyø badaät-ñeà laø khoâng coù lieân quan ñeán taøi vaät ñeå phaûi xaû boû, neân chæ caàn chí thaønh saùm hoái tröôùc chuùng taêng. Neáu chuùng taêng nhaän cho söï saùm hoái ñoù thì ngöôøi phaïm toäi ba-daät-ñeà chæ caàn töï xeùt laïi taâm mình, quyeát loøng hoái caûi laø ñöôïc. ba-ñaàu-ma: xem boán loaïi hoa sen.

Ba ñoäc: xem Ba muõi teân ñoäc.

Ba ñôøi (Tam theá): töùc ñôøi quaù khöù, ñôøi hieän taïi vaø ñôøi vò lai (hay töông lai). Khaùi nieäm ba ñôøi cuõng ñöôïc duøng ñeå chæ chung doøng thôøi gian töø voâ thuûy ñeán voâ chung.

Ba ñöôøng aùc (Tam aùc ñaïo), cuõng goïi laø Tam ñoà, Tam aùc thuù, Ba neûo döõ, Ba ñöôøng döõ, Ba neûo aùc, Ba caûnh döõ. Chuùng sanh do taïo nghieäp aùc neân phaûi thoï sanh vaøo moät trong ba caûnh giôùi naøy, ñoù laø: 1. Ñòa nguïc (Hoûa ñoà): caûnh giôùi bò löûa thieâu ñoát moät caùch maõnh lieät. 2. Suùc sanh (Huyeát ñoà): caûnh giôùi suùc sanh, thöôøng bò ngöôøi gieát haïi ñeå aên thòt, hoaëc töï aên thòt laãn nhau. 3. Ngaï quyû (Ñao ñoà): caûnh giôùi quyû ñoùi, thöôøng xuyeân ñoùi khaùt maø coøn bò böùc baùch, xua ñuoåi hoaëc haønh haï baèng nhöõng khí cuï nhö ñao, kieám, tröôïng...

Ba ñöôøng döõ: xem Ba ñöôøng aùc.

Ba keát (Tam keát), hoaëc Ba keát phöôïc (Tam keát phöôïc), laø ba moái troùi buoäc ñoái vôùi taát caû nhöõng keû phaøm phu chöa ñaït ñöôïc söï giaûi

235

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN thoaùt, bao goàm: 1. Kieán keát, hay Thaân kieán: troùi buoäc bôûi caùi thaân, baûn ngaõ, chaáp coù mình döïa treân thaân theå (ngaõ kieán); 2.

Giôùi thuû keát hay Giôùi caám thuû kieán: troùi buoäc do giöõ theo taø giôùi, hoaëc quaù coá chaáp vaøo giôùi luaät; 3. Nghi keát, hay Nghi kieán: troùi buoäc do nghi ngôø Chaùnh phaùp, chaân lyù.

Ba keát phöôïc: xem Ba keát. ba-la-di: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø pārājika, Haùn dòch laø khí, töùc laø döùt boû, cuõng dòch laø cöïc aùc. Ñaây laø loaïi toäi naëng neà nhaát neân cuõng thöôøng goïi laø boán toäi nghieâm troïng (töù troïng caám), hoaëc boán giôùi caám naëng. Vò tyø-kheo neáu phaïm vaøo moät trong caùc toäi naøy phaûi bò truïc xuaát, khoâng coøn ñöôïc soáng chung trong chuùng taêng (baát coäng truï). Coù boán toäi ba-la-di (töù ba-la-di) laø: 1. Ñaïi daâm giôùi; 2. Ñaïi ñaïo giôùi; 3. Ñaïi saùt giôùi; 4. Ñaïi voïng ngöõ giôùi. Ñoái vôùi ñaïi saùt giôùi ñöôïc phaân bieät laø toäi gieát ngöôøi, coøn neáu voâ tình laøm cheát caùc loaøi vaät nhoû chaúng haïn thì khoâng goïi laø ñaïi saùt giôùi, chæ xem laø phaïm vaøo saùt giôùi, thuoäc veà giôùi thöù 61 trong 90 giôùi ba-daätñeà. Ñoái vôùi toäi ñaïi voïng ngöõ ñöôïc phaân bieät laø toäi noùi doái vôùi ngöôøi khaùc raèng mình chöùng thaùnh quaû; noùi doái veà caùc noäi dung khaùc xeáp vaøo toäi voïng ngöõ, khoâng phaûi ñaïi voïng ngöõ, thuoäc veà giôùi thöù nhaát trong 90 giôùi ba-daät-ñeà. ba-la-ñeà ñeà-xaù-ni phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø pratideśanīya, thöôøng goïi taét laø ñeà-xaù-ni, Haùn dòch laø Ñoái tha thuyeát höôùng bæ hoái, nghóa laø ngöôøi phaïm toäi phaûi höôùng veà ngöôøi khaùc caàu saùm hoái.

Ba-la-ñeà-moäc-xoa: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø prātimokṣa, Haùn dòch laø Bieät giaûi thoaùt (別解脫), cuõng goïi laø Tuøy thuaän giaûi thoaùt (隨 順解脫), töùc laø phaàn giôùi luaät caên baûn maø Phaät ñaõ cheá ñònh cho chuùng taêng, tyø-kheo vaø tyø-kheo ni ñeàu phaûi tuaân theo. ba-la-maät: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø pāramitā, cuõng ñoïc laø Ba-la-maätña, Haùn dòch nghóa laø ñaùo bæ ngaïn, nghóa laø “ñeán bôø beân kia”. Ñaây laø saùu haïnh lôùn cuûa haøng Boà Taùt, bao goàm: Boá thí, Trì giôùi, Nhaãn nhuïc, Tinh taán, Thieàn ñònh vaø Trí hueä, goïi chung laø Saùu ba-la-maät (Luïc ba-la-maät). Xem bôø beân kia. ba-la-maät-ña: xem ba-la-maät.

Ba-la-naïi: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Vāraṇasi, laø ñòa danh thuoäc mieàn

236

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Trung AÁn Ñoä coå, thuoäc löu vöïc soâng Haèng, nôi ñaây coù khu vöôøn Loäc Uyeån maø ñöùc Phaät thuyeát phaùp laàn ñaàu tieân. ba-la-taéc: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø prāsaka, moät troø chôi ñaëc bieät ôû AÁn Ñoä thôøi coå, goàm 2 ngöôøi chia ra hai phe, cöôõi treân voi hoaëc ngöïa, xoâng vaøo ñaáu tröôøng ñeå tranh nhau moät vò trí ñònh tröôùc, ai ñeán ñöôïc tröôùc laø thaéng. Trong kinh vaên Haùn taïng ñoâi khi cuõng goïi troø chôi naøy laø töôïng maõ ñaáu, nhöng thaät ra chæ laø troø chôi cöôõi treân löng voi, ngöïa chöù voi vaø ngöïa thaät khoâng ñaáu nhau.

Ba laäu hoaëc: chæ söï tham lam, saân haän vaø si meâ. Xem Ba muõi teân ñoäc. ba loaïi khoå (tam chuûng khoå hay tam chuûng sôû sanh khoå): 1. Hoäi hieäp sôû sanh khoå, do söï hoäi hôïp caùc phaùp vôùi nhau maø sanh ra khoå; 2. Quai ly sôû sanh khoå, do söï choáng nghòch, chia lìa nhau cuûa caùc phaùp maø sanh ra khoå; 3. Bình ñaúng töông tuïc [sôû sanh] khoå, do söï sanh dieät noái nhau khoâng döùt cuûa caùc phaùp sanh ra khoå.

Luaän Du-giaø quyeån 14, tôø 3 cho raèng noùi ñeán ba loaïi khoå naøy laø bao truøm ñöôïc heát moïi noãi khoå cuûa chuùng sanh. ba loaïi phieàn naõo (tam chuûng phieàn naõo): töùc laø ngaõ kieán (kieán chaáp sai laàm veà baûn ngaõ), phi nhaân kieán nhaân (nhaän thöùc sai laàm veà nguyeân nhaân söï vaät) vaø nghi voõng (chaát chöùa, toàn taïi nhieàu söï nghi ngôø). ba loaïi thòt trong saïch (tam chuûng tònh nhuïc): 1. Thòt cuûa con vaät maø maét ngöôøi aên chaúng nhìn thaáy noù bò gieát. 2. Thòt cuûa con vaät maø tai ngöôøi aên chaúng nghe bieát noù bò gieát. 3. Thòt cuûa con vaät maø ngöôøi aên hoaøn toaøn khoâng bieát laø ñaõ bò gieát ñeå cho mình aên.

Trong thôøi gian laäp giaùo, ñöùc Phaät coù phöông tieän cho pheùp söû duïng 3 loaïi thòt naøy nhö moät söï haïn cheá gieát haïi chuùng sanh.

Tuy nhieân, veà sau ngaøi coù daïy roõ laø ngöôøi Phaät töû tu taäp ñöùc töø bi thì ngay caû nhöõng loaïi thòt naøy cuõng khoâng duøng ñeán. ba loaïi tö töôûng xaáu aùc (tam aùc giaùc): Nguyeân baûn Haùn vaên duøng “aùc giaùc” (惡覺). Saùch Ñaïi thöøa nghóa chöông coù lôøi giaûi thích raèng: “Taø taâm tö töôûng danh chi vi giaùc; vi chaùnh lyù coá xöng vi aùc.”

(Taâm yù, tö töôûng taø vaïy goïi laø giaùc; traùi nghòch leõ chaân chaùnh neân goïi laø xaáu aùc.) Vì theá chuùng toâi dòch laø “tö töôûng xaáu aùc”. Ba

237

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN loaïi tö töôûng xaáu aùc ñöôïc ñeà caäp ôû ñaây laø: duïc giaùc, töùc tö töôûng tham duïc, sanh ra söï ham muoán; hai laø saân giaùc, töùc tö töôûng noùng giaän, böïc töùc; ba laø haïi giaùc, töùc tö töôûng muoán xaâm haïi keû khaùc. Ñoái vôùi nhöõng vieäc haøi loøng thích yù thì sanh loøng tham ñaém neân coù duïc giaùc; ñoái vôùi nhöõng vieäc khoâng öa thích, traùi yù thì sanh ra böïc töùc, gheùt giaän neân coù saân giaùc; ñoái vôùi nhöõng keû laøm traùi yù mình thì sanh taâm muoán laøm haïi, neân coù haïi giaùc. Kinh Voâ löôïng thoï, quyeån thöôïng, daïy raèng heát thaûy phaøm phu ñeàu coù ñuû ba loaïi tö töôûng xaáu aùc naøy. ba loaïi voâ thöôøng (tam chuûng voâ thöôøng): Moät laø nieäm nieäm hoaïi dieät voâ thöôøng, nghóa laø taát caû caùc phaùp noái nhau sanh dieät trong töøng nieäm töôûng; hai laø hoøa hôïp ly taùn voâ thöôøng, nghóa laø taát caû caùc phaùp ñeàu do nhaân duyeân hoøa hôïp, duyeân heát thì tan raõ, khoâng coù baûn chaát thaät; ba laø taát caùnh voâ thöôøng, nghóa laø khi cöùu xeùt ñeán choã roát raùo thì taát caû caùc phaùp ñeàu laø sanh dieät theo nhaân duyeân, lieân tuïc thay ñoåi, khoâng coù gì laø thöôøng toàn. ba-lî-chaát-ña: xem ba-lî-chaát-ña-la. ba-lî-chaát-ña-la (hay ba-lî-chaát-ña): caây lôùn ñaëc bieät ôû coõi trôøi Ñaolôïi (coøn goïi laø coõi trôøi Ba möôi ba) laø nôi chö thieân coõi trôøi aáy thoï höôûng moïi duïc laïc.

Ba moân giaûi thoaùt (Tam giaûi thoaùt moân), Phaïn ngöõ laø Vimokṣa, laø ba pheùp quaùn töôûng, thieàn ñònh giuùp ngöôøi tu taäp ñaït ñeán söï giaûi thoaùt. 1. Khoâng (Phaïn ngöõ laø: śūnyatā) laø nhaän bieát ngaõ vaø phaùp ñeàu troáng khoâng, 2. Voâ töôùng (Phaïn ngöõ laø: ānimitta) laø nhaän bieát heát thaûy caùc phaùp ñeàu bình ñaúng, voâ töôùng, 3. Voâ nguyeän (Phaïn ngöõ laø: apraṇihita), cuõng goïi laø Voâ taùc, laø nhaän bieát sanh töû laø khoå, döùt heát moïi ham muoán, coù theå ñaït ñeán Nieát-baøn.

Ba muõi teân ñoäc (Tam ñoäc tieãn): Ba söï ñoäc haïi, ñöôïc xem nhö ba muõi teân ñoäc gieát haïi caû thaân taâm chuùng sanh, chæ cho caùc taâm nieäm tham lam, saân haän vaø si meâ. Cuõng thöôøng goïi laø Ba ñoäc (Tam ñoäc), Ba laäu hoaëc.

Ba möôi baûy phaåm ñaïo: xem Ba möôi baûy phaùp trôï ñaïo.

Ba möôi baûy phaàn Boà-ñeà: xem Ba möôi baûy phaùp trôï ñaïo.

238

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Ba möôi baûy phaàn giaùc ngoä: xem Ba möôi baûy phaùp trôï ñaïo.

Ba möôi baûy phaùp trôï ñaïo (Tam thaäp thaát trôï ñaïo chi phaùp): cuõng goïi laø Ba möôi baûy phaåm ñaïo (Tam thaäp thaát ñaïo phaåm), Ba möôi baûy phaàn Boà-ñeà (Tam thaäp thaát Boà-ñeà phaàn), Ba möôi baûy phaàn giaùc ngoä (Tam thaäp thaát giaùc phaàn). Ba möôi baûy phaùp naøy goàm coù: Boán nieäm xöù, Boán chaùnh caàn, Boán nhö yù tuùc, Naêm caên, Naêm söùc, Baûy phaàn giaùc vaø Taùm thaùnh ñaïo. Xem giaûi thích ôû caùc muïc naøy. ba möôi hai töôùng toát (tam thaäp nhò töôùng): chö Phaät thò hieän hoùa thaân ñeàu coù ñuû ba möôi hai töôùng toát maø chuùng sanh khoâng ai coù ñöôïc, tröø vò Chuyeån luaân Thaùnh vöông. Phaïn ngöõ goïi chung 32 töôùng toát naøy laø dvātriṃśan mahā-puruṣa-lakṣaṇāni. Söï giaûng giaûi 32 töôùng trong kinh naøy so vôùi ñöôïc ghi trong Phaät Quang ñaïi töø ñieån coù hai khaùc bieät nhoû. Coù 2 töôùng khoâng thaáy noùi ñeán trong Phaät Quang laø “gioïng noùi eâm dòu thanh tao” vaø “loâng treân mình höôùng veà beân phaûi”. Veà töôùng thöù nhaát, coù leõ truøng laëp vôùi töôùng “Phaïm aâm thanh”, vì trong caùc tính chaát cuûa Phaïm aâm ñaõ coù tính chaát naøy. Veà töôùng thöù hai “loâng treân mình höôùng veà beân phaûi” khoâng hôïp vôùi töôùng “loâng treân ngöôøi moïc thaúng ñöùng”. Thay vaøo hai töôùng naøy, trong Phaät Quang coù ghi theâm hai töôùng maø ôû ñaây khoâng thaáy noùi: moät laø töôùng loâng thaân ñaày ñuû, moãi loã chaân loâng ñeàu coù moät sôïi loâng. Töôùng naøy goïi laø Nhaát nhaát khoång nhaát mao sinh töôùng 一一孔一毛生相, Phaïn ngöõ: ekaika-roma-pradakṣiṇāvarta; vaø hai laø con maét to troøn gioáng maét traâu chuùa, goïi laø Ngöu nhaõn tieäp töôùng, 牛眼睫相, Phaïn ngöõ: go-pakṣmā. Phaàn lieät keâ naøy cuûa Phaät Quang ñöôïc caên cöù vaøo Tam thaäp thò töôùng kinh trong Trung A-haøm (quyeån 11), Ñaïi Baùt-nhaõ Ba-la-maät-ña kinh (quyeån 381), Boà Taùt thieän giôùi kinh (quyeån 9), Quaù khöù hieän taïi nhaân quaû kinh (quyeån 1) vaø Du-giaø-sö-ñòa luaän (quyeån 49). Ñeå tieän tham khaûo, chuùng toâi xin lieät keâ ôû ñaây phaàn trình baøy chi tieát veà 32 töôùng toát naøy: 1.

Loøng baøn chaân phaúng (Tuùc haï an bình laäp töôùng 足下安平立相, Sanskrit: supratiṣṭhita-pāda). 2. Baùnh xe phaùp döôùi loøng baøn chaân (Tuùc haï nhò luaân töôùng 足下二輪相, Sanskrit: cakrāṅkitahasta-pāda-tala). 3. Ngoùn tay thon daøi (Tröôøng chæ töôùng 長指相,

239

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Sanskrit: dīrghāṅguli). 4. Baøn chaân thon (Tuùc caân phu tröôøng töôùng 足跟趺長相, Sanskrit: āyata-pāda-pārṣṇi). 5. Ngoùn tay ngoùn chaân cong laïi, giöõa caùc ngoùn tay vaø coù ngoùn chaân ñeàu coù maøng moûng noái laïi nhö chim nhaïn chuùa (Thuû tuùc chæ man voõng töôùng 手足指 縵網相, Sanskrit: jālāvanaddha-hasta-pāda), cuõng goïi laø Chæ gian nhaïn vöông töôùng 指間雁王相. 6. Tay chaân meàm maïi (Thuû tuùc nhu nhuyeãn töôùng 手足柔軟相, Sanskrit: mṛdu-taruṇa-hasta-pāda-tala). 7. Soáng (mu) baøn chaân cong leân (Tuùc phu cao maõn töôùng 足趺高滿相, Sanskrit: ucchaṅkhapāda). 8. Caëp chaân daøi thon nhö chaân sôn döông (Y-ni-dieânñoaùn töôùng 伊泥延踹相, Sanskrit: aiṇeya-jaṅgha). 9. Ñöùng thaúng tay daøi quaù ñaàu goái (Chaùnh laäp thuû ma taát töôùng 正立手摩膝相, Sanskrit: sthitānavanata-pralamba-bāhutā). 10. Nam caên aån kín (AÂm taøng töôùng 陰藏相, Sanskrit: kośopagata-vasti-guhya).

11. Giang tay ra roäng daøi baèng thaân mình (Thaân quaûng tröôøng ñaúng töôùng 身廣長等相, Sanskrit: nyagrodha-parimaṇḍala).

12. Loâng moïc ñöùng thaúng (Mao thöôïng höôùng töôùng, 毛上向 相, Sanskrit: ūrdhvaṃga-roma) 13. Moãi loã chaân loâng coù moät coïng loâng (Nhaát nhaát khoång nhaát mao sinh töôùng, 一一孔一毛生 相, Sanskrit: ekaika-roma-pradakṣiṇāvarta). 14. Thaân coù maøu vaøng röïc (Kim saéc töôùng 金色相, Sanskrit: suvarṇa-varṇa). 15.

Thaân phaùt saùng (Ñaïi quang töôùng 大光相, cuõng goïi laø Thöôøng quang nhaát taàm töôùng 常光一尋相, Vieân quang nhaát taàm töôùng 圓 光一尋相). 16. Da meàm maïi (Teá baïc bì töôùng 細薄皮相, Sanskrit: sūkṣma-suvarṇa-cchavi). 17. Tay, vai vaø ñaàu troøn töông xöùng (Thaát xöù long maõn töôùng 七處隆滿相, Sanskrit: sapta-utsada).

18. Hai naùch ñaày ñaën (Löôõng dòch haï long maõn töôùng 兩腋下隆 滿相, Sanskrit: citāntarāṃsa). 19. Thaân hình nhö sö töû (Thöôïng thaân nhö sö töû töôùng 上身如獅子相, Sanskrit: siṃha-pūrvārdhakāya). 20. Thaân hình thaúng ñöùng (Ñaïi tröïc thaân töôùng 大直身相, Sanskrit: ṛjugātratā). 21. Hai vai ñaày ñaën maïnh meõ (Kieân vieân haûo töôùng 肩圓好相, susaṃvṛta-skandha). 22. Boán möôi caùi raêng (Töù thaäp xæ töôùng 四十齒相, Sanskrit: catvā-riṃśad-danta). 23.

Raêng ñeàu ñaën (Xæ teà töôùng 齒齊相, Sanskrit: sama-danta). 24.

Raêng traéng (Nha baïch töôùng 牙白相, Sanskrit: suśukla-danta).

25. Haøm nhö sö töû (Sö töû giaùp töôùng 獅子頰相, Sanskrit: siṃha-

240

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ

hanu). 26. Nöôùc mieáng coù chaát thôm, baát cöù moùn aên naøo khi vaøo

mieäng cuõng thaønh moùn ngon nhaát (Vò trung ñaéc thöôïng vò töôùng 味中得上味相, Sanskrit: rasa-rasāgratā). 27. Löôõi roäng daøi (Ñaïi thieät töôùng 大舌相 hay Quaûng tröôøng thieät töôùng (廣長舌相), Sanskrit: prabhūta-tanu-jihva). 28. Tieáng noùi tao nhaõ nhö aâm thanh cuûa Phaïm thieân (Phaïm thanh töôùng 梵聲相, Sanskrit: brahmasvara). 29. Maét xanh trong (Chaân thanh nhaõn töôùng 眞青眼相, Sanskrit: abhinīla-netra). 30. Maét troøn ñeïp gioáng maét boø (Ngöu nhaõn tieäp töôùng, 牛眼睫相, Sanskrit: go-pakṣmā). 31. Loâng traéng giöõa caëp chaân maøy (Baïch mao töôùng, 白毛相, Sanskrit: ūrṇākeśa). 32. Moät khoái thòt treân ñænh ñaàu (Ñaûnh keá töôùng 頂髻相, Sanskrit: uṣṇīṣa-śiraskatā).

ba möôi saùu thöù (tam thaäp luïc vaät): moät caùch lieät keâ töôïng tröng caùc chi tieát hôïp thaønh thaân ngöôøi, bao goàm: 12 thöù ngoaøi thaân: toùc, loâng, moùng, raêng, döû gheøn, nöôùc maét, nöôùc boït, ñaøm daõi, phaån, nöôùc tieåu, caùu gheùt, moà hoâi; 12 thöù trong thaân: da, da non, maùu, thòt, gaân, maïch, xöông, tuûy, môõ trong, môõ ngoaøi, naõo, maïc; 12 cô quan noäi taïng: gan, maät, ruoät, daï daøy, laùch, caät, tim, phoåi, sanh taïng (tam tieâu), thuïc taïng (baøng quang), ñaøm traéng, ñaøm ñoû. Cuõng coù theå hieåu moät caùch khaùi quaùt raèng 36 thöù chæ laø caùch noùi töôïng tröng cho söï keát hôïp cuûa raát nhieàu boä phaän, cô quan chi tieát khaùc nhau taïo thaønh cô theå.

Ba neûo aùc: xem Ba ñöôøng aùc.

Ba neûo döõ: xem Ba ñöôøng aùc. ba nghieäp (tam nghieäp): goàm coù thaân nghieäp (caùc nghieäp do thaân gaây ra), khaåu nghieäp (caùc nghieäp do mieäng gaây ra, nghóa laø baèng lôøi noùi), vaø yù nghieäp (caùc nghieäp do tö töôûng, yù thöùc gaây ra). ba nghieäp aùc cuûa thaân: laø caùc nghieäp gieát haïi, troäm cöôùp vaø daâm duïc. ba nghieäp aùc cuûa yù: laø tham lam, saân haän vaø si meâ (taø kieán). ba phaùp tam-muoäi: töùc ba phaùp Tam-muoäi Khoâng, Tam-muoäi Voâ töôùng vaø Tam-muoäi Voâ taùc (cuõng goïi laø Tam muoäi Voâ nguyeän). Ba phaùp naøy cuõng coøn ñöôïc goïi laø Tam ñònh, Tam ñaúng trì, Tam khoâng.

Ba phaùp voâ vi (Tam voâ vi): Phaïn ngöõ laø tri-asaṃskṛta, chæ ba nhaän thöùc chaân thaät veà thöïc taïi, bao goàm: 1. Traïch dieät voâ vi

241

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN (pratisaṃkhyā-nirodhāsaṃskṛta): hay Soå dieät voâ vi, do naêng löïc trí hueä phaân bieät giaûn traïch taát caû caùc phaùp höõu vi maø ñaït ñeán Dieät ñeá, theå cuûa tòch dieät töùc laø Nieát-baøn, neân goïi laø Traïch dieät voâ vi; 2. Phi traïch dieät voâ vi (apratisaṃkhyā-nirodhāsaṃskṛta): hay Phi soå dieät voâ vi, Phi trí duyeân dieät voâ vi, quaùn chieáu taát caû caùc phaùp höõu vi do nhaân duyeân maø coù, khoâng duøng ñeán trí hueä phaân bieät giaûn traïch, chæ y theo lyù nhaân duyeân, nhaân duyeân dieät thì taát caû caùc phaùp höõu vi ñeàu dieät, ñaït ñeán choã thöïc theå hieån baøy, caùc töôùng höõu vi ñeàu tòch dieät, neân goïi laø Phi traïch dieät voâ vi; 3. Hö khoâng voâ vi (ākāśāsaṃskṛta), laø vöôït ngoaøi caû hai phaùp voâ vi noùi treân, laáy voâ ngaïi laøm theå taùnh, voán khoâng bò ngaên ngaïi cuõng khoâng ngaên ngaïi phaùp khaùc; theå taùnh voâ vi naøy ñaày khaép nhö hö khoâng cuûa theá gian neân goïi laø Hö khoâng voâ vi. Ba voâ vi naøy thuoäc veà phaùp Tieåu thöøa, ñöôïc ñeà caäp trong Caâu-xaù luaän (quyeån 1), Thaønh Duy thöùc luaän (quyeån 2), Ñaïi Tyø-baø-sa luaän (quyeån 32), Nhaäp A-tyø-ñaït-ma luaän (quyeån haï), voán khoâng ñoàng nhaát vôùi nhöõng ñieàu Phaät giaûng veà Nieát-baøn trong kinh naøy.

Ba quaû ñaïo (Tam ñaïo quaû): laø ba trong soá boán thaùnh quaû, tröø ra quaû A-la-haùn chæ ngöôøi xuaát gia môùi coù theå chöùng ñaéc. Caùc quaû vò nhö Tu-ñaø-hoaøn, Tö-ñaø-haøm vaø A-na-haøm thì ngöôøi Phaät töû taïi gia (cö só) cuõng coù theå chöùng ñaéc ñöôïc.

Ba quaùn xöù: Xem Ba choã nieäm. ba söï ñieân ñaûo (tam ñaûo hay tam ñieân ñaûo): Goàm töôûng ñaûo: ñoái vôùi saùu traàn beân ngoaøi sinh khôûi nhöõng tö töôûng khoâng ñuùng thaät; kieán ñaûo: ñoái vôùi söï lyù cuûa caùc phaùp nhaän hieåu sai laàm, mong caàu ñieân ñaûo, cuõng goïi laø taø kieán; vaø taâm ñaûo: chaïy theo voïng taâm nhaän thöùc sai leäch veà söï vaät. Ba ñieân ñaûo naøy laø caên baûn cuûa taát caû nhöõng söï ñieân ñaûo khaùc. ba söï ham muoán (Tam duïc): 1. Hình maïo duïc: ham muoán nhan saéc, thaân hình ñeïp ñeõ cuûa keû khaùc; 2. Tö thaùi duïc: Ham muoán dung nghi coát caùch cuûa keû khaùc; 3. Teá xuùc duïc: Ham muoán söï xuùc chaïm meàm maïi, eâm dòu vôùi keû khaùc. ba tai kieáp lôùn (tam tai): goàm coù thuûy tai (naïn hoàng thuûy, luït lôùn), hoûa tai (naïn löûa thieâu) vaø phong tai (naïn gioù baõo). Ba tai kieáp naøy taát yeáu phaûi xaûy ra trong quaù trình thaønh, truï, hoaïi, khoâng cuûa moãi

242

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ theá giôùi, neân laø nhaân giaùn tieáp laøm thay ñoåi moâi tröôøng theá giôùi maø chuùng sinh ñang soáng, khaùc vôùi nhaân tröïc tieáp laø nhöõng nghieäp quaû do moãi chuùng sanh tröïc tieáp taïo ra vaø phaûi gaùnh chòu. ba taám phaùp y (tam phaùp y): cuõng goïi laø Tam y, chæ boä phaùp phuïc cuûa vò tyø-kheo goàm ba taám y laø: ñaïi y (hay y taêng-giaø-leâ) laø taám y duøng ñaép khi haønh leã hoaëc ñi ra ñöôøng; thöôïng y (hay y uaát-ñala-taêng) laø taám y duøng ñaép khi sinh hoaït thöôøng ngaøy trong töï vieän hoaëc khi ôû moät mình, khoâng haønh leã; noäi y (hay y an-ñaø-hoäi) laø taám y duøng maëc trong cuøng, thay cho aùo loùt. Theo giôùi luaät thì moãi vò tyø-kheo chæ ñöôïc duøng moät boä goàm ñuû 3 taám y naøy, khoâng ñöôïc tích chöùa nhieàu hôn. Ngoaøi caùc loaïi y naøy, ngöôøi xuaát gia khoâng ñöôïc söû duïng nhöõng y phuïc khaùc nhö ngöôøi theá tuïc.

Ba thöøa (Tam thöøa): chæ caùc giaùo phaùp quyeàn thöøa maø ñöùc Phaät ñaõ thuyeát daïy, daãn daét chuùng sanh ñi daàn vaøo Phaät thöøa. Ba thöøa goàm coù: Thanh vaên thöøa, Duyeân giaùc thöøa, Boà Taùt thöøa. Khi noùi Hai thöøa (Nhò thöøa) thì khoâng coù Boà Taùt thöøa. Thanh vaên thöøa chæ chung haøng ñeä töû Phaät nhôø nghe thuyeát giaûng giaùo phaùp Töù ñeá maø phaùt taâm tu taäp ñaït ñöôïc söï giaûi thoaùt. Quaû vò cuûa Thanh vaên thöøa laø Boán thaùnh quaû, cao nhaát laø quaû A-la-haùn, cuõng goïi laø Nieát-baøn cuûa Tieåu thöøa hay Höõu dö Nieát-baøn. Duyeân giaùc thöøa hay Bích-chi Phaät thöøa, Ñoäc giaùc thöøa laø chæ chung nhöõng vò chöùng ñaéc giaûi thoaùt nhôø quaùn xeùt vaø tu taäp theo Möôøi hai nhaân duyeân (Thaäp nhò nhaân duyeân) neân goïi laø “Duyeân giaùc”, laïi coù khi do sinh vaøo thôøi khoâng coù Phaät nhöng töï mình ñaït ñöôïc giaùc ngoä qua söï quaùn xeùt naøy neân goïi laø “ñoäc giaùc”. Thanh vaên thöøa vaø Duyeân giaùc thöøa thöôøng höôùng ñeán söï giaûi thoaùt töï thaân laø chính, neân ñöôïc goïi chung laø Nhò thöøa hay Tieåu thöøa (ví nhö coã xe nhoû chæ chôû ñöôïc chính mình). Boà Taùt thöøa chæ nhöõng vò tu taäp theo haïnh Boà Taùt, phaùt nguyeän ñoä thoaùt voâ soá chuùng sanh tröôùc khi töï mình chöùng ñaéc Phaät quaû, do ñoù thöôøng ñöôïc goïi laø Ñaïi thöøa (ví nhö coã xe lôùn chôû ñöôïc nhieàu ngöôøi). Vì theá, caùc danh xöng Ñaïi thöøa hay Tieåu thöøa laø do söï phaân bieät veà haïnh nguyeän tu taäp, khoâng haøm yù phaân chia cao thaáp. Vò Boà Taùt ngay khi phaùt taâm ban ñaàu (phaùt Boà-ñeà taâm) ñaõ luoân höôùng ñeán quaû vò Phaät, neân con ñöôøng tu taäp daãn ñeán söï giaûi thoaùt roát raùo cuûa caùc vò ñöôïc goïi laø Phaät thöøa.

243

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Ba-tuaàn: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Pāpīyas, coøn goïi laø Ba-tuaàn-du, Ba-ty-dieän, teân goïi cuûa Ma vöông. Ba-tuaàn dòch nghóa laø saùt giaû, aùc giaû. Ma Ba-tuaàn laø vò Thieân ma ôû coõi trôøi Tha hoùa töï taïi.

Ba-tuaàn-du: xem Ba-tuaàn. ba töôùng khoå (tam khoå töôùng) Goàm coù: khoå khoå, haønh khoå vaø hoaïi khoå. 1. Khoå khoå: töôùng khoå vì söï khoå, laø caùc noãi khoå nhö taät beänh, ñoùi khaùt, noùng laïnh... noái nhau khoâng döùt. Caùi khoå naøy vöøa döùt thì caùi khoå khaùc tieáp theo, laøm cho chuùng sanh ñau khoå.

2. Haønh khoå: töôùng khoå vì caùc haønh, do caùc haønh laø voâ thöôøng neân vaïn vaät trong theá gian ñeàu laø thöôøng, lieân tuïc bieán ñoåi. Söï voâ thöôøng thay ñoåi cuûa chuùng laøm cho ngöôøi ta phaûi khoå. 3. Hoaïi khoå: töôùng khoå vì hoaïi dieät, vì vaïn vaät trong theá gian ñeàu phaûi hö hoaïi, baûn thaân moãi ngöôøi cuõng nhö heát thaûy nhöõng con ngöôøi vaø söï vaät mình yeâu thích ñeàu phaûi hoaïi dieät. Ñieàu aáy laøm cho chuùng sanh phaûi khoå.

Ba-ty-dieän: xem Ba-tuaàn.

Baø-giaø-baø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Bhagavat, dòch nghóa laø Theá Toân, laø moät trong möôøi danh hieäu toân xöng ñöùc Phaät.

Baø-la-löu-chi: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Balaruci, dòch nghóa laø ‘chieát chæ’ (gaõy ngoùn tay), laø moät trong caùc teân goïi cuûa vua A-xaø-theá, do chuyeän khi vua coøn nhoû bò neùm töø treân laàu cao xuoáng gaõy maát moät ngoùn tay neân coù teân goïi naøy. baø-la-moân: xem boán giai caáp.

Baø-lôïi-ca: xem Vuõ Haønh.

Baø-lôïi-sa-ca-la: xem Vuõ Haønh. baø-lî-sö: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø vārṣika, cuõng ñoïc laø baø-sö, baøsö-ca hay baø-lî-sö-ca, dòch nghóa laø vuõ thôøi sanh hay haï sanh, vì hoa naøy coù vaøo muøa möa hoaëc muøa haï. Hoa ñeïp, maøu traéng, raát thôm, teân khoa hoïc laø Jasminum sambac, moïc ôû vuøng AÁn Ñoä. baø-lî-sö-ca: xem baø-lî-sö. baø-sö: xem baø-lî-sö. baø-sö-ca: xem baø-lî-sö. baïch coát quaùn: xem quaùn xöông traéng.

244

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ baïch laïp (白鑞): kim loaïi pha laãn giöõa chì vaø thieác, deã noùng chaûy, duøng trong vieäc haøn caùc kim loaïi khaùc. baïch nguyeät: xem tuaàn traêng toái. baïch phaùp: duøng ñeå chæ chung caùc thieän phaùp, phaùp laønh; traùi vôùi haéc phaùp laø nhöõng phaùp xaáu aùc, baát thieän. baïch töù yeát-ma (jñapticaturthaṃ-karman): quy taéc haønh xöû quan troïng nhaát trong Taêng ñoaøn, ñöôïc aùp duïng ñeå ñöa ra quyeát ñònh cuoái cuøng cuûa taäp theå veà nhöõng söï vieäc quan troïng. Quy taéc naøy phaân laøm hai phaàn, tröôùc heát ñöông söï coù lieân quan ñeán vaán ñeà ñöùng ra trình baøy roõ söï vieäc vôùi taêng chuùng, goïi laø taùc baïch (jñapti); sau ñoù vaán ñeà ñöôïc laëp laïi 3 laàn ñeå taêng chuùng ñöa ra yù kieán quyeát ñònh, goïi laø tam yeát-ma (tṛtīyakarmavācanā). Caû hai phaàn naøy (hoûi vaø ñaùp) ñöôïc goäp chung goïi laø baïch töù yeát-ma. Vì theá, cuõng coù nôi goïi chuaån xaùc hôn laø “nhaát baïch tam yeát-ma”. baùn töï (半字): nöûa chöõ. Trong tieáng Phaïn thì baùn töï laø caùc yeáu toá cuûa chöõ vieát khi chöa ñöôïc gheùp laïi ñeå thaønh moät chöõ coù nghóa. Ñaây laø ví duï nhöõng ñieàu sô hoïc, chöa ñaày ñuû. Khi ñuû söùc hoïc ñaày ñuû thì hoïc luaän Tyø-giaø-la. Cuõng nhö theá, Phaät tröôùc duøng Tieåu thöøa ñeå daãn daét nhöõng ngöôøi sô cô, thaáp trí, roài sau môùi giaûng kinh ñieån Ñaïi thöøa. baïo aùc quyû: xem daï-xoa vaø la-saùt. baùt baát tònh vaät: xem taùm vaät baát tònh. baùt boäi xaû: xem taùm giaûi thoaùt.

Baùt Chaùnh ñaïo: xem Taùm Thaùnh ñaïo. baùt chuûng ma: xem taùm thöù ma. baùt chuûng thanh: xem tieáng noùi coù taùm loaïi aâm thanh. baùt coâng ñöùc thuûy: xem nöôùc taùm coâng ñöùc. baùt-ñaàu-ma: xem boán loaïi hoa sen. baùt giaûi thoaùt: xem taùm giaûi thoaùt.

Baùt khoå: xem Taùm noãi khoå. baùt-kieän-ñaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Pakkhandin, cuõng ñoïc laø baùtkieän-ñeà, teân goïi moät loaïi thaàn coù söùc maïnh. baùt-kieän-ñeà: xem baùt-kieän-ñaø.

245

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN baùt ma: xem taùm thöù ma.

Baùt naïn: xem Taùm naïn.

Baùt naïn xöù: xem Taùm naïn.

Baùt-nhaõ: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Prajñā, chæ trí tueä coù theå giuùp chuùng sanh ñaït ñeán söï giaûi thoaùt.

Baùt-nhaõ ba-la-maät: töùc laø Trí tueä ba-la-maät, moät trong saùu phaùp ba-lamaät, cuõng goïi laø Trí ñoä hay Tueä ñoä.

Baùt phaùp: xem Taùm phaùp.

Baùt phong: xem Taùm phaùp.

Baùt quan trai: xem Taùm giôùi trai.

Baùt quan trai giôùi: xem Taùm giôùi trai.

Baùt Thaùnh ñaïo: xem Taùm Thaùnh ñaïo.

Baùt trai giôùi: xem Taùm giôùi trai.

Baùt trí: xem Taùm trí. baùt vò thuûy: xem nöôùc taùm coâng ñöùc. baûy baùu (thaát baûo): hay baûy moùn baùu, chæ baûy moùn quyù giaù, goàm coù: vaøng, baïc, löu ly, pha leâ, xa-cöø, xích chaâu, maõ naõo.

Baûy giaùc chi (Thaát giaùc chi): Phaïn ngöõ laø bodhipākṣikadharma, cuõng goïi laø Baûy phaàn Boà-ñeà (Thaát Boà-ñeà phaàn), laø nhoùm thöù saùu trong Ba möôi baûy Boà-ñeà phaàn, laø nhöõng yeáu toá taïo thaønh söï giaùc ngoä, trí tueä giaûi thoaùt, hay söï hieåu bieát chaân chaùnh veà nhöõng khía caïnh khaùc nhau treân ñöôøng tu taäp. Baûy giaùc chi bao goàm: 1.

Traïch phaùp giaùc chi (dharmapravicaya - söï saùng suoát phaân bieät Chaùnh phaùp vaø taø phaùp, choïn löïa ñuùng giaùo phaùp chaân chaùnh ñeå haønh trì), 2. Tinh taán giaùc chi (vīrya - söï saùng suoát bieát tinh taán, chuyeân caàn tu hoïc Chaùnh phaùp), 3. Hyû giaùc chi (prīti - söï saùng suoát bieát vui söôùng, hoan hyû khi ñöôïc Chaùnh phaùp), 4. Khinh an giaùc chi (praśabdhi - söï saùng suoát thanh thaûn nheï nhaøng, tröø boû moïi chöôùng ngaïi treân ñöôøng tu taäp), 5. Nieäm giaùc chi (smṛti - söï saùng suoát thöôøng nieäm töôûng Chaùnh phaùp, Tam baûo), 6. Ñònh giaùc chi (samādhi - söï saùng suoát an truù trong chaùnh ñònh, khoâng taùn loaïn taâm yù), 7. Xaû giaùc chi (upekṣā - söï saùng suoát buoâng boû moïi vöôùng maéc trong taâm thöùc).

246

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Baûy giaùc phaàn: xem Baûy giaùc chi. baûy hình thöùc yeát-ma: ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi caùc vò tyø-kheo phaïm toäi, ñöôïc goïi chung laø Thaát yeát ma (Karmavācā), cuõng goïi laø Thaát chuûng taùc phaùp hay Thaát trò phaùp. Boán hình thöùc ñaàu tieân aùp duïng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù sai phaïm veà haønh vi, phaûi chòu söï traùch phaït, kieåm cheá hoaëc khu bieät trong phaïm vi taêng ñoaøn.

Ba hình thöùc sau aùp duïng vôùi nhöõng ngöôøi khoâng ñuû tín taâm, khoâng tin theo Chaùnh phaùp, phaûi chòu söï truïc xuaát haún ra khoûi taêng ñoaøn.

Baûy laäu hoaëc (Thaát laäu): cuõng goïi laø Thaát chuûng höõu laäu, chæ baûy loaïi phieàn naõo laäu hoaëc, goàm coù kieán laäu, tu laäu, caên laäu, aùc laäu, thaân caän laäu, thoï laäu vaø nieäm laäu. Baûy laäu hoaëc naøy goàm chung heát thaûy moïi phieàn naõo laäu hoaëc. baûy moùn baùu: xem baûy baùu.

Baûy moùn baùu cuûa vò Chuyeån luaân Thaùnh vöông: do phöôùc ñöùc cuûa vò naøy chieâu caûm maø töï coù, goàm: luaân baûo (baùnh xe baùu, coù theå cöôõi bay ñi khaép thieân haï), töôïng baûo (voi baùu), maõ baûo (ngöïa baùu), ma-ni baûo (haït chaâu nhö yù), nöõ baûo (myõ nhaân xinh ñeïp vaø hieàn thuïc nhaát, coù theå hieåu ñöôïc yù vua), taïng baûo (hay chuû taïng thaàn baûo, laø vò quan coi giöõ kho taøng coù khaû naêng tìm ra moïi kho taøng trong thieân haï, döôùi bieån saâu, ñeå vua tuøy yù tieâu duøng), binh baûo (hay chuû binh thaàn baûo, laø vò töôùng soaùi taøi gioûi naém giöõ binh quyeàn, coù theå giuùp vua chinh phuïc thieân haï). baûy nghieäp laønh cuûa thaân vaø khaåu (Thaân khaåu thaát): bao goàm thaân coù ba nghieäp, khaåu coù boán nghieäp. Ba nghieäp laønh cuûa thaân laø: 1. Khoâng gieát haïi, thöôøng phoùng sanh, cöùu vôùt maïng soáng cho muoân loaøi; 2. Khoâng troäm caép, thöôøng cöùu giuùp, boá thí nhöõng gì mình coù cho taát caû chuùng sanh; 3. Khoâng taø daâm, thöôøng toân troïng, baûo veä haïnh phuùc gia ñình cuûa mình vaø ngöôøi khaùc. Boán nghieäp laønh cuûa mieäng laø: 1. Khoâng noùi doái, thöôøng noùi lôøi chaân thaät, xaây döïng, taïo söï ñoaøn keát gaén boù vaø hoøa hôïp cho moïi ngöôøi; 2. Khoâng noùi trau chuoát, noùi thoâ tuïc, thöôøng noùi nhöõng lôøi thuaän theo ñaïo lyù, coù ích; 3. Khoâng noùi hai löôõi, ñaâm thoïc, gaây baát hoøa, chia reõ, thöôøng noùi lôøi hoøa nhaõ, yeâu thöông; 4. Khoâng noùi lôøi ñoäc aùc, thöôøng noùi nhöõng lôøi toát laønh, hoøa hôïp.

247

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN baûy phaùp döùt söï tranh caõi (thaát dieät traùnh phaùp): laø baûy phöông phaùp hoøa giaûi phaûi ñöôïc aùp duïng khi coù söï baát hoøa hoaëc tranh chaáp giöõa caùc tyø-kheo. Neáu khoâng tuaân theo baûy phöông phaùp naøy ñeå döùt söï tranh caõi thì xem laø phaïm giôùi.

Baûy phaàn Boà-ñeà: xem Baûy giaùc chi.

Baûy phaàn giaùc: xem Baûy giaùc chi. baûy phaàn giôùi thanh tònh: Giôùi luaät do Phaät cheá ñònh nhìn toång quaùt coù caû thaûy baûy phaàn (thaát tuï), giöõ gìn troïn veïn khoâng phaïm caû baûy phaàn ñoù vaøo goïi laø baûy phaàn giôùi thanh tònh. Baûy phaàn giôùi bao goàm caùc giôùi xeáp töø naëng ñeán nheï nhö sau: 1. Ba-la-di, 2.

Taêng taøn, 3. Thaâu-lan-giaø, 4. Ba-daät-ñeà, 5. Ñeà-xaù-ni, 6. Ñoät-kieátla, 7. AÙc thuyeát (hay Baùch chuùng hoïc phaùp).

Baûy phöông tieän: Baûy thöøa phöông tieän ñeå daãn daét taát caû chuùng sinh ñeán choã giaûi thoaùt. Tuy raèng giaûi thoaùt roát raùo chæ coù moät, nhöng do caên taùnh sai khaùc cuûa chuùng sinh maø giaû laäp coù 7 thöøa khaùc nhau neân goïi laø phöông tieän, bao goàm: Nhaân thöøa, Thieân thöøa, Thanh vaên thöøa, Duyeân giaùc thöøa, Taïng giaùo Boà Taùt thöøa, Thoâng giaùo Boà Taùt thöøa vaø Bieät giaùo Boà Taùt thöøa. Caû baûy thöøa naøy ñeàu laø phöông tieän ñeå daãn daét chuùng sinh thaúng ñeán Phaät thöøa, laø quaû vò giaûi thoaùt roát raùo duy nhaát.

Baûy Thaùnh giaùc: xem Baûy giaùc chi. baûy vò Phaät: Töø ñöùc Phaät Thích-ca veà tröôùc coù baûy ñöùc Phaät ra ñôøi, Phaät Thích-ca laø vò thöù baûy. Danh hieäu caùc vò laø: 1. Phaät Tyø-baø-thi (Phaïn ngöõ: Vipaśyin), 2. Phaät Thi-khí (Phaïn ngöõ: Śikhī), 3. Phaät Tyø-xaù-phuø (Phaïn ngöõ: Visvabhū), 4. Phaät Ca-la-ca-toân-ñaïi (Phaïn ngöõ: Krakucchanda), 5. Phaät Caâu-na-haøm-maâu-ni (Phaïn ngöõ: Kanakamuni), 6. Phaät Ca-dieáp (Phaïn ngöõ: Kāyśāpa), 7. Phaät Thích-Ca Maâu-Ni (Phaïn ngöõ: Śakyamuni).

Baäc cao nhaát khoâng sôï (Voâ thöôïng voâ sôû uùy): danh hieäu toân xöng ñöùc Phaät, laø baäc cao thöôïng hôn heát, chaúng ai baèng, ñaõ tröø heát moïi lo aâu, saàu naõo, khoâng coøn coù söï sôï seät ñoái vôùi muoân phaùp. baàn ñaïo: xem sa-moân. baát coäng truï: xem ba-la-di. baát ñoäng (不動, Phaïn ngöõ: acalā): traïng thaùi khoâng coøn bò lay ñoäng bôûi tham, saân, si; khoâng ñoäng chuyeån khi ñoái dieän vôùi traàn caûnh.

248

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Baát ñoäng ñòa (Acalā-bhūmi), laø ñòa vò tu chöùng thöù 8 trong Thaäp ñòa cuûa haøng Boà Taùt. Ñaït ñeán ñòa vò naøy, Boà Taùt khoâng coøn bò dao ñoäng bôûi baát kyø moät caûnh ngoä naøo, vaø ñaõ bieát chaéc khi naøo mình seõ ñaït quaû vò Phaät. Xem Möôøi ñòa vò.

Baát hoaøn: xem A-na-haøm vaø Boán quaû thaùnh. baát khaû kieán yeát-ma (不可見羯磨), cuõng goïi laø baát kieán cöû toäi yeátma, baát kieán taãn yeát-ma, vò tyø-kheo coù toäi do khoâng töï nhaän bieát, khoâng thaáy nhaân quaû, neân phaûi chòu pheùp yeát-ma naøy, khoâng ñöôïc soáng chung trong taêng chuùng. baát kieán cöû toäi yeát-ma: xem baát khaû kieán yeát-ma. baát kieán taãn yeát-ma: xem baát khaû kieán yeát-ma.

Baát lai: xem A-na-haøm vaø Boán quaû thaùnh.

Baát sanh: xem Boán quaû thaùnh. baát saùt giôùi: xem giôùi khoâng gieát haïi. baát thoái chuyeån: xem khoâng thoái chuyeån. baát töû döôïc: xem cam loä. beänh ca-ma-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø kāmalā, cuõng ñoïc laø camaït-la, dòch laø hoaøng beänh, laø moät loaïi beänh laøm cho ngöôøi maéc beänh nhìn thaáy taát caû caùc maøu saéc ñeàu hoùa ra maøu vaøng. Vaøo thôøi xöa khoâng ai coù theå trò döùt ñöôïc beänh naøy. Huyeàn öùng aâm nghóa quyeån 23 goïi beänh naøy laø aùc caáu.

Bi voâ löôïng: xem Boán taâm voâ löôïng. bæ ngaïn: xem bôø beân kia.

Bích-chi-ca: xem Phaät Bích-chi.

Bích-chi Phaät thöøa: xem Ba thöøa. bieân ñòa [haï tieän]: chæ nhöõng vuøng bieân giôùi, heûo laùnh, ñôøi soáng thaáp heøn, xa nôi trung taâm vaên hieán (trung quoác). Vì theá neân nhöõng ngöôøi sinh ra ôû ñaây coù nhieàu baát lôïi trong vieäc tu hoïc: ñieàu kieän vaät chaát thieáu thoán, ñieàu kieän tu taäp vaø haønh trì cuõng ñeàu khoù khaên, laïi raát khoù gaëp ñöôïc nhöõng vò thaày gioûi, baïn toát. Ñaây ñöôïc xem laø moät trong taùm naïn khieán chuùng sinh khoù tu hoïc Phaät phaùp.

249

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Bieät giaûi thoaùt: xem Ba-la-ñeà-moäc-xoa. bình ñaúng töông tuïc [sôû sanh] khoå: xem ba loaïi khoå.

Boà Taùt Di-laëc: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Maitreya, dòch nghóa laø Töø Thò (慈氏), cuõng coù teân laø Voâ Naêng Thaéng (無能勝), hoaëc theo aâm Haùn Vieät laø A-daät-ña, laø moät vò ñaïi Boà Taùt vaø cuõng laø vò Phaät trong töông lai, ñaõ ñöôïc Phaät Thích-ca thoï kyù. Coõi giaùo hoaù cuûa ngaøi hieän nay laø cung trôøi Ñaâu-suaát.

Boà Taùt Dieäu Ñöùc: töùc Boà Taùt Vaên-thuø-sö-lôïi, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Mañjuśrī, vì danh xöng Phaïn ngöõ naøy ñöôïc dòch nghóa laø “dieäu ñöùc”, cuõng dòch laø “dieäu thuû”, “dieäu caùt töôøng”.

Boà Taùt luïc truï: söï tu taäp chöùng ñaéc cuûa haøng Boà Taùt chia laøm saùu ñòa vò, ñeàu ñaõ ñaït ñeán choã vöõng vaøng khoâng thoái lui nöõa, neân goïi laø saùu truï (luïc truï). Saùu truï aáy cuõng töông ñöông vôùi caùc giai ñoaïn tu taäp vaø chöùng ñaéc leân ñeán Thaäp ñòa, phaân ra nhö sau: 1.

Chuûng taùnh truï, laø haøng Boà Taùt tu Thaäp haïnh; 2. Giaûi haïnh truï, laø haøng Boà Taùt tu Thaäp hoài höôùng; 3. Tònh taâm truï, laø haøng Boà Taùt tu chöùng Sô ñòa; 4. Haønh ñaïo truï, laø haøng Boà Taùt tu chöùng töø Nhò ñòa cho ñeán Thaát ñòa; 5. Quyeát ñònh truï, laø haøng Boà Taùt tu chöùng Baùt ñòa vaø Cöûu ñòa; 6. Cöùu caùnh truï, laø haøng Boà Taùt tu chöùng Thaäp ñòa.

Boà Taùt nhaát sinh boå xöù: xem Boà Taùt thoï thaân sau cuøng.

Boà Taùt thoï thaân sau cuøng: laø vò Boà Taùt ñaûn sinh ñeå thaønh Phaät, khoâng coøn thoï thaân sau nöõa. Nguyeân baûn duøng ‘haäu thaân Boà Taùt’, noùi ñuû laø ‘toái haäu thaân Boà Taùt’, cuõng goïi laø ‘Boà Taùt nhaát sinh boå xöù’.

Boà Taùt thöøa: xem Ba thöøa.

Boà Taùt Töø Thò: xem Boà Taùt Di-laëc. boá-taùt: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø upovasatha, ñoïc troïn laø öu-boå-ñaøbaø, nghóa laø “ñoaïn dieät ñieàu aùc, taêng tröôûng ñieàu thieän”. Boá-taùt töùc laø thuyeát giôùi, tuïng giôùi boån Ba-la-ñeà-moäc-xoa (prātimokṣa) moãi thaùng hai kyø, vaøo ngaøy soùc vaø ngaøy voïng (töùc ngaøy raèm vaø moàng moät). Tuy nhieân, moät soá nôi cuõng quy ñònh vaøo caùc ngaøy 14 vaø cuoái thaùng.

Boá thí nhieáp: xem Boán phaùp thaâu nhieáp.

250

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Boá thí ñoä: xem Ñaøn Ba-la-maät. boái maãu (貝母): caùch noùi taét cuûa thí duï ñöôïc daãn trong nhieàu kinh luaän khaùc laø ngö vöông boái maãu (魚王貝母), ñöa ra hình aûnh con caù ñaàu ñaøn hay con soø khi kieám aên döôùi bieån saâu, chuùng ñi ñeán ñaâu thì caû baày theo sau ñeán ñoù, cuõng nhö taâm yù daãn daét caùc nghieäp laønh, nghieäp döõ theo sau. boån teá trí: trí tueä saùng suoát cuûa chö Phaät thaáy bieát ñöôïc coäi nguoàn (boån) vaø giôùi haïn (teá) cuûa taát caû caùc phaùp neân goïi laø boån teá trí. boán aám: goàm thoï aám, töôûng aám, haønh aám vaø thöùc aám. Khi noùi boán aám laø tröø ra saéc aám vì saéc aám thuoäc veà hình saéc. Trong khaùi nieäm danh saéc thì boán aám thuoäc veà danh.

Boán bieän taøi khoâng ngaên ngaïi: xem Boán trí khoâng ngaên ngaïi. boán binh (chuûng): ôû ñaây chæ quaân ñoäi ngaøy xöa goàm boán binh chuûng laø: quaân cöôõi voi, quaân cöôõi ngöïa, quaân duøng xe vaø quaân ñaùnh boä.

Boán boä chuùng (Töù boä chuùng), cuõng goïi laø Boán chuùng (Töù chuùng), bao goàm 2 chuùng xuaát gia laø tyø-kheo vaø tyø-kheo ni, 2 chuùng taïi gia laø cö só nam (öu-baø-taéc) vaø cö só nöõ (öu-baø-di). Taát caû ñeä töû cuûa Phaät ñeàu thuoäc veà moät trong boán chuùng naøy.

Boán caûnh giôùi thieàn: xem Boán thieàn.

Boán chaân ñeá: hay Boán thaùnh ñeá, thöôøng goïi laø Töù dieäu ñeá, goàm coù: Khoå ñeá (Phaïn ngöõ: duḥkhasatya), Taäp ñeá hay Taäp khoå ñeá (Phaïn ngöõ: samudayasatya), Dieät ñeá hay Dieät khoå ñeá (Phaïn ngöõ: duḥkhanirodhasatya) vaø Ñaïo ñeá (Phaïn ngöõ: mārgasatya).

Boán chaân ñeá cuõng coøn ñöôïc goïi laø Boán Thaùnh thaät (Töù Thaùnh thaät) hay Töù chaùnh ñeá. Khoå ñeá laø chaân lyù chæ ra raèng taát caû caùc phaùp hieän höõu cuûa theá gian ñeàu coù chung tính chaát cô baûn laø khoå ñau. Vì theá, neáu chöa thoaùt ly khoûi voøng sanh töû thì khoâng theå thoaùt khoûi khoå ñau. Taäp ñeá laø chaân lyù chæ ra nhöõng nguyeân nhaân gaây khoå ñau, cuï theå laø voøng xoay töông tuïc cuûa möôøi hai nhaân duyeân, vôùi voâ minh laø maét xích quan troïng nhaát. Dieät ñeá laø chaân lyù chæ ra raèng moïi khoå ñau ñeàu coù theå chaám döùt, dieät tröø neáu chuùng ta tu taäp vaø nhaän thöùc ñuùng ñeå dieät tröø ñöôïc nhöõng nguyeân nhaân gaây ra khoå ñau, maø quan troïng nhaát laø tröø dieät

251

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN ñöôïc voâ minh. Ñaïo ñeá laø chaân lyù chæ ra con ñöôøng tu taäp ñeå ñaït ñeán söï dieät tröø khoå ñau, maø cuï theå laø Baùt chaùnh ñaïo.

Boán chaùnh caàn (Töù chaùnh caàn): (Phaïn ngöõ: samyakprahāṇāni), cuõng goïi laø Boán tinh taán, bao goàm: 1. Tinh taán, chuyeân caàn tröø boû caùc ñieàu aùc chöa sinh khôûi (Phaïn ngöõ: anutpannapāpakākuśaladharma); 2. Tinh taán, chuyeân caàn vöôït qua nhöõng ñieàu aùc ñaõ sinh khôûi (Phaïn ngöõ: utpannapāpakākuśaladharma); 3. Tinh taán, chuyeân caàn phaùt huy caùc ñieàu laønh ñaõ coù (Phaïn ngöõ: utpannakuśaladharma); 4. Tinh taán, chuyeân caàn laøm cho caùc ñieàu laønh phaùt sinh (Phaïn ngöõ: anut-pannakuśaladharma). Tu taäp Boán chaùnh caàn cuõng chính laø Chaùnh tinh taán trong Baùt chaùnh ñaïo.

Boán chuùng: xem Boán boä chuùng.

Boán coõi thieân haï (Töù thieân haï): Boán chaâu ôû boán phöông nuùi Tudi, döôùi quyeàn thoáng laõnh cuûa vò Chuyeån luaân Thaùnh vöông khi vò vua aáy ra ñôøi: Phöông baéc laø Caâu-loâ chaâu, hay Uaát-ñan-vieät chaâu, phöông nam laø Thieäm-boä chaâu, hay Dieâm-phuø-ñeà chaâu, phöông taây laø Ngöu-hoùa chaâu hay Coà-da-ni chaâu, phöông ñoâng laø Thaéng-thaàn chaâu hay Phaát-baø-ñeà chaâu. boán con raén ñoäc: xem boán thöù ñoäc. boán con soâng hung baïo (töù baïo haø): chæ boán söï hung baïo thöôøng loâi cuoán chuùng sinh troâi laén trong sinh töû. Ñoù laø tham duïc, chaáp höõu, kieán chaáp vaø voâ minh. boán con soâng lôùn (töù ñaïi haø): thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán trong caùc ví duï trong kinh ñieån, chæ boán con soâng lôùn nhaát ôû AÁn Ñoä, ñeàu phaùt nguyeân töø daõy nuùi Hy-maõ-laïp, goàm coù: soâng Haèng, soâng Taânñaàu, soâng Tö-ñaø vaø soâng Baùc-xoa. boán ñaïi (töù ñaïi), goàm ñaát (ñòa ñaïi), nöôùc (thuûy ñaïi), gioù (phong ñaïi) vaø löûa (hoûa ñaïi). Theo quan ñieåm ngaøy xöa, boán ñaïi laø boán yeáu toá caên baûn taïo thaønh vaät chaát. Hieåu theo yù nghóa töôïng tröng thì ñaây laø boán tính chaát phoå bieán cuûa vaät chaát: ñaát töôïng tröng cho ñoä raén chaéc, keát caáu cuûa vaät chaát; nöôùc töôïng tröng cho ñoä aåm, söï hieän dieän cuûa nöôùc trong vaät chaát; löûa töôïng tröng cho nhieät naêng hay naêng löôïng, haøm chöùa trong moïi vaät chaát; vaø gioù töôïng tröng cho söï chuyeån ñoäng, thay ñoåi cuûa caùc phaân töû caáu thaønh vaät chaát. Taát caû vaät chaát trong vuõ truï ñeàu do boán tính chaát

252

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ naøy hoøa hôïp theo nhöõng tyû leä khaùc nhau maø taïo thaønh. Thaân theå con ngöôøi cuõng khoâng phaûi ngoaïi leä, neân ñöôïc goïi laø thaân töù ñaïi.

Vì thaân töù ñaïi laø coäi nguoàn cuûa moïi söï tham duïc, khoå naõo neân ngöôøi tu taäp neân quaùn xeùt noù nhö laø con raén ñoäc (töù ñaïi ñoäc xaø). boán ñaïi töông khaéc: quan ñieåm y hoïc ngaøy xöa cho raèng con ngöôøi sôû dó coù beänh laø do söï töông khaéc, khoâng hoøa hôïp cuûa boán ñaïi, laøm cho cô theå phaùt trieån khoâng haøi hoøa. Vì theá, vò thaày thuoác chæ caàn ñieàu chænh ñöôïc söï maát caân ñoái ñoù laø coù theå laøm cho beänh taät maát ñi. boán ñaïo binh: xem boán binh. boán ñieân ñaûo (töù ñieân ñaûo, cuõng goïi laø töù ñaûo): Boán tö töôûng sai traùi, ñi ngöôïc vôùi chaân lyù. Ñoù laø: 1. Voâ thöôøng cho laø thöôøng, thöôøng cho laø voâ thöôøng; 2. Khoå cho laø vui, vui cho laø khoå. 3. Khoâng coù ngaõ cho laø coù ngaõ, coù ngaõ cho laø khoâng coù ngaõ. 4. Baát tònh cho laø tònh, tònh cho laø baát tònh. Boán söï ñieân ñaûo naøy khieán chuùng sinh khoâng nhaän thöùc ñöôïc ñuùng veà baûn chaát cuûa ñôøi soáng, vaø do boán söï ñieân ñaûo naøy maø phaïm vaøo moïi vieäc laøm traùi ngöôïc vôùi Chaùnh kieán. boán ñieàu aùc cuûa mieäng: Bao goàm: noùi doái, noùi theâu deät, noùi hai löôõi vaø noùi lôøi ñoäc aùc.

Boán ñöùc chaúng sôï (Töù voâ sôû uùy), cuõng goïi laø Töù voâ uùy. Bao goàm: 1.

Nhaát thieát trí voâ sôû uùy; 2. Laäu taän voâ sôû uùy; 3. Thuyeát chöôùng ñaïo voâ sôû uùy; 4. Thuyeát taän khoå ñaïo voâ sôû uùy. Ñoù laø boán ñöùc chaúng sôï cuûa Phaät. Laïi coù boán ñöùc chaúng sôï cuûa haøng Boà Taùt laø: 1. Toång trì baát vong thuyeát phaùp voâ uùy; 2. Taän tri phaùp döôïc, caäp tri chuùng sanh caên duïc taùnh taâm, thuyeát phaùp voâ uùy; 3. Thieän naêng vaán ñaùp, thuyeát phaùp voâ uùy; 4. Naêng ñoaïn vaät nghi, thuyeát phaùp voâ uùy.

Boán ñöôøng aùc: chæ caùc caûnh giôùi ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh vaø a-tula. Xem theâm ba ñöôøng aùc. boán giai caáp: bao goàm caùc giai caáp baø-la-moân (brāhmaṇa), saùt-lî hay saùt-ñeá-lî (kṣatriya) tyø-xaù hay tyø-xaù-da (vaiśya), thuû-ñaø hay thuû-ñaø-la (śūdra). Ñaây laø boán giai caáp trong heä thoáng phaân bieät cuûa xaõ hoäi AÁn Ñoä ñaõ coù töø tröôùc thôøi ñöùc Phaät. Baø-la-moân chæ

253

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN chung caùc tu só, giöõ quyeàn cuùng teá vaø thöïc haønh caùc leã nghi toân giaùo cho caû coäng ñoàng. Saùt-lî chæ giai caáp naém quyeàn cai trò, goàm vua chuùa, töôùng laõnh, quan chöùc... Tyø-xaù chæ chung nhöõng ngöôøi buoân baùn, thöông nhaân, cuõng goïi laø tröôûng giaû. Thuû-ñaø laø giai caáp thaáp heøn, ngheøo khoù. Ngoaøi boán giai caáp naøy coøn coù haïng chieân-ñaø-la bò xem laø nhöõng ngöôøi haï tieän, khoâng thuoäc veà giai caáp naøo caû. Haïng chieân-ñaø-la bò khinh bæ ñeán möùc ñoä luaät phaùp ñöông thôøi caám hoï khoâng ñöôïc chaïm vaøo ngöôøi khaùc.

Xem theâm chieân-ñaø-la. boán giôùi caám naëng: xem ba-la-di.

Boán höôùng (Töù höôùng): Höôùng hay höôùng vò laø caùc ñòa vò ñaõ döùt tröø kieán hoaëc, saép söûa chöùng ñaéc caùc thaùnh quaû. Moãi thaùnh quaû coù moät höôùng vò tröôùc ñoù, nhö Tu-ñaø-hoaøn höôùng cho ñeán A-la-haùn höôùng. boán loaïi cuùng döôøng (töù söï cuùng döôøng): chæ vieäc cuùng döôøng boán nhu caàu thieát yeáu, goàm: thöùc aên uoáng, y phuïc, choã nguû nghæ vaø thuoác thang trò beänh. boán loaïi gioù (töù phong): ñöôïc phaân ra theo taùc duïng cuûa gioù, goàm coù: truï phong, trì phong, baát ñoäng phong vaø kieân coá phong. boán loaïi hoa sen: goàm 4 maøu, hoa öu-baùt-la maøu xanh, hoa caâu-vaätñaàu maøu vaøng, hoa ba-ñaàu-ma (hay baùt-ñaàu-ma) maøu hoàng, hoa phaân-ñaø-lî maøu traéng.

Boán loaïi ma: xem Boán ma. boán loaïi quaân: xem boán binh.

Boán ma, cuõng goïi laø Boán loaïi ma (Töù chuûng ma), chæ boán thöù nghòch haïi, gaây roái loaïn nôi thaân taâm chuùng sinh: 1. Phieàn naõo ma (heát thaûy moïi phieàn naõo trong ñôøi soáng). 2. AÁm ma (hay nguõ aám ma, chæ caùc aám: saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc, laø caùc yeáu toá caáu thaønh thaân taâm, cuõng laø nguyeân nhaân cuûa ñau khoå), 3. Töû ma (Ma cheát, chaám döùt maïng soáng cuûa chuùng sinh), 4. Tha hoùa töï taïi thieân töû ma (Ma trôøi döôùi quyeàn Ma vöông ôû coõi trôøi Tha hoùa töï taïi, thöôøng gaây moïi trôû ngaïi cho ngöôøi tu taäp Chaùnh ñaïo.)

Boán nhö yù tuùc (Töù nhö yù tuùc): cuõng goïi laø Töù thaàn tuùc, chæ boán phaùp tu coù theå giuùp ngöôøi tu taäp coù ñöôïc thaàn löïc, thaàn thoâng, nghóa laø söùc maïnh vöôït qua taát caû chöôùng ngaïi treân ñöôøng tu taäp, bao

254

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ goàm: 1. Duïc nhö yù tuùc (loøng mong muoán tha thieát, khaùt khao giaûi thoaùt, yù chí kieân trì trong tu taäp); 2. Tinh taán nhö yù tuùc, hay Caàn nhö yù tuùc (phaùt trieån nghò löïc maïnh meõ trong tu taäp, luoân chuyeân caàn, tinh taán tu taäp Chaùnh phaùp); 3. Taâm nhö yù tuùc (nhaát taâm, taäp trung taâm yù vaøo söï tu taäp, chuù taâm); 4. Traïch phaùp nhö yù tuùc (nghieân taàm, hoïc hoûi giaùo lyù, phaân bieät roõ Chaùnh phaùp, taø phaùp).

Boán nieäm xöù (Töù nieäm xöù): Boán choã quaùn töôûng, suy xeùt cuûa ngöôøi tu taäp, goàm coù: 1. Quaùn thaân baát tònh (Thaáy roõ söï nhô nhôùp cuûa thaân theå do vaät chaát caáu thaønh, deã tan raõ, hö hoaïi); 2. Quaùn thoï thò khoå (Thaáy roõ taát caû moïi caûm thoï ñeàu laø khoå naõo, khoâng chìm ñaém, say meâ trong ñoù); 3. Quaùn taâm voâ thöôøng (Thaáy roõ moïi taâm nieäm thöôøng bieán ñoåi, sinh dieät trong töøng saùt-na); 4. Quaùn phaùp voâ ngaõ (Thaáy roõ taát caû caùc phaùp ñeàu khoâng thaät coù moät baûn ngaõ toàn taïi ñoäc laäp, chæ laø do nhaân duyeân hoøa hôïp maø sinh ra).

Boán Phaïm truù: xem Boán taâm voâ löôïng.

Boán phaùp khoâng ngaên ngaïi: xem Boán trí khoâng ngaên ngaïi.

Boán phaùp thaâu nhieáp (Töù nhieáp phaùp): Boán phöông phaùp thu phuïc, nhieáp phuïc loøng ngöôøi, bao goàm: 1. Boá thí nhieáp: boá thí taøi vaät, phaùp ngöõ... ñeå nhieáp phuïc loøng ngöôøi; 2. AÙi ngöõ nhieáp: duøng lôøi dòu ngoït, nhu hoøa deã meán ñeå nhieáp phuïc loøng ngöôøi; 3. Lôïi haønh nhieáp: duøng nhöõng söï vieäc mang laïi lôïi ích ñeå nhieáp phuïc loøng ngöôøi; 4. Ñoàng söï nhieáp: duøng caùch laøm vieäc chung cuøng, hoøa ñoàng ñeå nhieáp phuïc loøng ngöôøi. Muïc ñích chung cuûa boán phaùp thaâu nhieáp naøy laø daãn daét chuùng sanh ñi theo mình treân con ñöôøng tu taäp, höôùng thöôïng. boán phöông keá caän: xem boán phöông phuï. boán phöông phuï (töù duy), laø boán phöông ôû giöõa boán phöông chính, goàm caùc phöông ñoâng nam, ñoâng baéc, taây nam vaø taây baéc. Khaùi nieäm möôøi phöông (thaäp phöông) thöôøng duøng trong ñaïo Phaät laø xuaát phaùt töø ñaây, bao goàm caùc phöông ñoâng, taây, nam, baéc, ñoâng nam, ñoâng baéc, taây nam, taây baéc, cuøng vôùi hai phöông treân vaø döôùi.

Boán quaû thaùnh (Töù quaû hay Töù thaùnh quaû): laø boán quaû vò cuûa haøng Thanh vaên thöøa, goàm coù: 1. Tu-ñaø-hoaøn (Phaïn ngöõ: śrotanni) dòch nghóa: Nhaäp löu, Döï löu, laø baäc baét ñaàu döï vaøo haøng Thaùnh quaû. 2. Tö-ñaø-haøm (Phaïn ngöõ: sakṛḍāgāmin), dòch nghóa: Nhaát

255

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN lai. Ñaây laø quaû vò chæ coøn taùi sinh moät laàn nöõa tröôùc khi ñaït giaûi thoaùt roát raùo. 3. A-na-haøm (Phaïn ngöõ: anāgāmin), dòch nghóa: Baát lai, Baát hoaøn, laø baäc khoâng coøn phaûi trôû laïi voøng sanh töû vì nghieäp quaû. 4. A-la-haùn (Phaïn ngöõ: arhat), dòch nghóa laø Baát sanh, laø baäc ñaõ dieät tröø heát caùc phieàn naõo, ñoaïn dieät nghieäp sanh töû. A-la-haùn laø quaû vò cao nhaát, cuõng goïi laø Höõu dö Nieát-baøn hay Nieát-baøn cuûa Tieåu thöøa. boán söï ñieân ñaûo: xem boán ñieân ñaûo.

Boán taâm voâ löôïng (Töù voâ löôïng taâm 四無量心, Phaïn ngöõ: catvāriapramāṇāṇi): cuõng goïi laø Boán Phaïm truù (Töù Phaïm truù - Phaïn ngöõ, Pāli: catur-brahmavihra), goàm coù: 1. Töø voâ löôïng (Phaïn ngöõ: maitrī); 2. Bi voâ löôïng (Phaïn ngöõ, Pāli: karuṇā); 3. Hæ voâ löôïng (Phaïn ngöõ, Pāli: muditā); 4. Xaû voâ löôïng (Phaïn ngöõ: upekṣā). Ñaây laø boán taâm nguyeän roäng lôùn khoâng coù giôùi haïn (voâ löôïng) cuûa Phaät vaø caùc vò Boà Taùt. Boán taâm naøy ñoái trò boán phieàn naõo laø saân haän, ganh tò, buoàn böïc vaø tham muoán, laïi laøm lôïi ích cho voâ löôïng voâ soá chuùng sinh, neân goïi laø boán taâm voâ löôïng.

Boán thaùnh ñeá: xem Boán chaân ñeá.

Boán Thaùnh thaät: xem Boán chaân ñeá.

Boán Thieân Vöông hoä theá: Boán vò vua trôøi coù traùch nhieäm thuû hoä boán phöông trong theá gian naøy. Boán ngaøi ôû löng chöøng theo boán phía nuùi Tu-di, goàm coù: 1. Trì Quoác Thieân Vöông, cai quaûn phöông ñoâng; 2. Quaûng Muïc Thieân Vöông, cai quaûn phöông taây; 3. Taêng Tröôûng Thieân Vöông, cai quaûn phöông nam; 4. Ña Vaên Thieân Vöông, cai quaûn phöông baéc.

Boán thieàn: goàm töø thaáp leân cao laø boán caûnh giôùi thieàn ñònh: Sô thieàn, Nhò thieàn, Tam thieàn vaø Töù thieàn. boán thieàn, taùm ñònh (töù thieàn, baùt ñònh): caùc möùc ñoä trình töï chöùng ñaéc cuûa ngöôøi tu taäp thieàn ñònh. Boán thieàn goàm coù Sô thieàn, Nhò thieàn, Tam thieàn vaø Töù thieàn, ñeàu coøn thuoäc trong phaïm vi Saéc giôùi. Taùm ñònh bao goàm caû boán möùc ñònh thuoäc Saéc giôùi cuûa Boán thieàn, coäng vôùi boán möùc ñònh thuoäc Voâ saéc giôùi laø: Khoâng voâ bieân xöù, Thöùc voâ bieân xöù, Voâ sôû höõu xöù, Phi töôûng phi phi töôûng xöù. boán thöù ñoäc (töù chuûng ñoäc): Boán thöù ñoäc haïi cuûa caùc loaøi raén, loaøi truøng, loaøi aùc quyû, aùc ma... Bao goàm: 1. Kieán ñoäc: laáy maét nhìn

256

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ gaây haïi; 2. Xuùc ñoäc: xuùc chaïm vaøo ngöôøi gaây haïi; 3. Khieát ñoäc: caén, gaëm vaøo ngöôøi gaây haïi; vaø 4. Hö ñoäc (khí ñoäc): phun ra hôi ñoäc gaây haïi. Boán thöù ñoäc cuõng ñöôïc duøng ñeå chæ boán ñaïi (töù ñaïi) goàm ñaát, nöôùc, gioù vaø löûa, ñöôïc xem laø caùc yeáu toá caáu thaønh vaät chaát. Vì boán ñaïi do duyeân hôïp, khoâng thöôøng toàn, laø coäi goác cuûa khoå ñau neân ngöôøi tu haønh xem ñoù laø boán thöù ñoäc, cuõng goïi laø boán con raén ñoäc (Töù ñoäc xaø).

Boán tinh taán: xem Boán chaùnh caàn. boán toäi nghieâm troïng: xem ba-la-di. boán traêm leû boán beänh khoå: Thaân theå do töù ñaïi hôïp thaønh, moãi ñaïi taêng giaûm baát thöôøng coù theå sinh ra 101 beänh naõo. Do caùch tính naøy neân boán ñaïi sinh ra 404 beänh naõo. Tuy nhieân, ñaây cuõng chæ laø caùch noùi töôïng tröng, dieãn yù laø coù raát nhieàu beänh taät khaùc nhau.

Boán trí khoâng ngaên ngaïi (Töù voâ ngaïi trí): goàm Phaùp voâ ngaïi trí, Nghóa voâ ngaïi trí, Töø voâ ngaïi trí vaø Laïc thuyeát voâ ngaïi trí. Boán trí khoâng ngaên ngaïi naøy cuõng chính laø Boán bieän taøi voâ ngaïi (Töù voâ ngaïi bieän), vì Boà Taùt khi ñaït ñöôïc boán trí naøy thì coù theå vì taát caû chuùng sinh maø bieän thuyeát Chaùnh phaùp khoâng ngaên ngaïi. Nhöõng yù nghóa naøy ñöôïc ñöùc Phaät thuyeát giaûng raát kyõ trong kinh naøy, goïi laø Boán phaùp khoâng ngaên ngaïi, xin xem laïi baét ñaàu töø trang 418 cuûa Taäp 3. Ñoâi khi caùc phaùp naøy cuõng ñöôïc goïi taét laø Boán voâ ngaïi (Töù voâ ngaïi). boán tö töôûng ñieân ñaûo: xem boán ñieân ñaûo.

Boán vò Töï taïi: xem Boán Thieân Vöông hoä theá.

Boán voâ ngaïi: xem Boán trí khoâng ngaên ngaïi. bôø beân kia (bæ ngaïn): chæ Nieát-baøn, khi ñaõ döùt phieàn naõo vaø thaønh Phaät. Ñoái nghóa vôùi bôø beân naøy (thöû ngaïn) töùc laø luaân hoài, coøn phieàn naõo, laø chuùng sanh. Kinh Phaät duøng cuïm töø ñaùo bæ ngaïn (ñeán bôø beân kia) theo tieáng Phaïn laø ba-la-maät-ña (pāramitā), hay noùi goïn laø ba-la-maät, Haùn dòch nghóa laø ñoä, laø ñöa qua, nghóa laø phaùp moân giuùp “ñöa qua bôø beân kia”, ñaït ñeán söï giaûi thoaùt. Ñoù laø saùu phaùp ba-la-maät hay coøn goïi laø Luïc ñoä (六度), bao goàm: Boá thí ñoä (布施度– Phaïn ngöõ: dāna pāramitā), Trì giôùi ñoä (持

257

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN

戒度 – Phaïn ngöõ: śīla pāramitā), Nhaãn nhuïc ñoä (忍辱度– Phaïn ngöõ: kṣānti pāramitā), Tinh taán ñoä (精進度– Phaïn ngöõ: vīrya pāramitā), Thieàn ñònh ñoä (禪定度– Phaïn ngöõ: dhyāna pāramitā) vaø Trí [hueä] ñoä (智慧度– Phaïn ngöõ: prajñā pāramitā). ca-ca-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø kākāla, chæ con quaï, nhaân theo tieáng keâu cuûa quaï neân tieáng Phaïn goïi teân laø ca-ca-la.

Ca-chieân-dieân: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Kātyāyana, laø moät trong Möôøi ñaïi ñeä töû (Thaäp ñaïi ñeä töû) cuûa Phaät, laø vò coù danh xöng Luaän nghò ñeä nhaát (論議第一). ca-giaø-laân-ñòa: xem ca-laân-ñeà. ca-la-ca: xem ca-löu-ca.

Ca-la-cöu-ñaø Ca-chieân-dieân: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Kakudakatyāyana, cuõng ñoïc laø Cöôùc-caâu-ñaø Ca-na-dieãn-na, Haùn dòch laø Haéc Lónh, laø moät trong 6 vò thaày ngoaïi ñaïo thôøi ñöùc Phaät.

Ca-la-ma: xem A-la-la.

Ca-la-phuù: teân moät thaønh phoá, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Garāpu. ca-la-ra: giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa moät chuùng sanh khi baøo thai môùi hình thaønh. ca-laân-ñeà: Ca-laân-ñeà, phieân aâm töø Phaïn ngöõ Kācalindikāka, cuõng ñoïc laø ca-giaø-laân-ñòa, laø moät loaøi chim bieån raát ñeïp, cuøng hoï vôùi chim uyeân öông. Caùc loaøi chim naøy con troáng vaø con maùi luoân theo saùt nhau, khoâng luùc naøo rôøi xa. Vì theá trong vaên chöông thöôøng duøng hình aûnh uyeân öông ñeå ví nhöõng caëp vôï choàng hay tình nhaân luoân gaén boù quaán quyùt nhau. ca-laâu-la: xem chim caùnh vaøng. ca-lu-ca: xem ca-löu-ca. ca-löu-ca (cuõng ñoïc laø ca-lu-ca hay ca-la-ca) vaø traán ñaàu (hay traánñaàu-ca) laø hai thöù traùi raát gioáng nhau, raát khoù phaân bieät, nhöng traùi ca-löu-ca coù ñoäc, aên vaøo phaûi cheát, coøn traùi traán-ñaàu laø loaïi traùi aên ñöôïc. ca-taân-xaø-la: chim tró, ñaây laø teân phieân aâm töø Phaïn ngöõ kapiṅjara.

Danh nghóa taäp, quyeån 2 coù ñoaïn vieát: “Ca-taân-xaø-la, thöû vaân tró.” (迦頻闍羅，此云雉。 – Ca-taân-xaø-la, xöù naøy goïi laø [chim] tró.)

258

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Ca-tyø-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Kapila, laø teân moät boä luaän, cuõng ñoïc laø Ca-tyø-leâ hay Kieáp-tyø-la, Haùn dòch nghóa laø Hoaøng ñaàu (黃 頭) hay Xích saéc (赤色). Ñuùng ra ñaây laø teân cuûa vò luaän sö ngoaïi ñaïo ñaõ cheá taùc boä luaän caên baûn cuûa phaùi Soá luaän, coøn coù teân laø Taêng-khö luaän, neâu leân yù nghóa nhò thaäp nguõ ñeá. ÔÛ ñaây laáy teân ngöôøi laøm teân boä luaän.

Ca-tyø-leâ: xem Ca-tyø-la. caùc töôùng ngaõ, nhaân, chuùng sanh vaø thoï giaû (ngaõ töôùng, nhaân töôùng, chuùng sinh töôùng vaø thoï giaû töôùng): Caùc töôùng sai laàm maø chuùng sanh chaáp chaët laáy, cho laø coù thaät. Trong kinh Kim cang giaûng raát roõ veà vieäc khoâng coù 4 töôùng naøy. Neáu vò Boà Taùt coøn thaáy coù caùc töôùng ngaõ, nhaân, chuùng sinh vaø thoï giaû thì ñoù khoâng thöïc söï laø Boà Taùt. Töôùng ngaõ laø chaáp thaáy coù moät baûn ngaõ cuûa mình, toàn taïi ñoäc laäp, caàn phaûi vun boài, baûo veä. Töôùng nhaân laø nhìn thaáy coù ngöôøi khaùc toàn taïi khaùc bieät vôùi mình, do söï phaân bieät ñoù maø coù söï tranh chaáp, maâu thuaãn. Töôùng chuùng sinh laø nhìn thaáy coù taát caû caùc loaøi chuùng sinh khaùc bieät vôùi mình, moãi loaøi thoï sinh trong nhöõng caûnh giôùi khaùc nhau, khaùc vôùi baûn thaân mình. Töôùng thoï giaû laø cho raèng moãi chuùng sanh ñeàu coù moät thaân maïng, thaät coù toàn taïi vaø chaám döùt theo tuoåi thoï. Caùc töôùng naøy noùi chung ñeàu laø choã thaáy bieát sai leäch, khoâng ñuùng vôùi thaät töôùng, thaät taùnh.

Vì theá Phaät daïy laø khoâng coù boán töôùng naøy. cam loä: Phaïn ngöõ laø amṛta, phieân aâm laø a-maät-lyù-ña (阿密哩多), chæ loaïi nöôùc maø chö thieân duøng ñeå uoáng, neân cuõng goïi laø thieân töûu.

Cam loä coù vò ngoït, ñöôïc tin laø uoáng vaøo seõ ñöôïc soáng laâu, thaân theå an oån khoûe maïnh, neân cuõng goïi laø baát töû döôïc. Phaùp Phaät laøm lôïi ích thaân taâm cho taát caû chuùng sinh neân thöôøng ñöôïc ví nhö nöôùc cam loä. caøn-thaùt-baø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø gandharva, moät trong taùm loaøi chuùng sinh, thöôøng ñöôïc goïi chung laø Taùm boä chuùng, bao goàm: chö thieân, loaøi roàng, daï-xoa, a-tu-la, caøn-thaùt-baø, ca-laàu-la, khaån-na-la vaø ma-haàu-la-giaø. Teân goïi naøy cuõng ñöôïc ñoïc laø kieànthaùt-baø, kieån-ñaø-la... dòch nghóa laø höông thaàn, laø loaøi chuyeân veà aâm nhaïc treân cung trôøi Ñeá-thích. Loaøi caøn-thaùt-baø khoâng aên thòt, khoâng uoáng röôïu, chæ thích höông thôm, trong thaân thöôøng toûa ra muøi thôm neân goïi laø höông thaàn.

259

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN caøn-thaùt-baø thaønh: cuõng goïi laø hoùa thaønh, chæ nhöõng thaønh quaùch do loaøi caøn-thaùt-baø duøng pheùp bieán hoùa ñeå taïo ra, töø xa nhìn thaáy gioáng heät nhö thaät, nhöng khi ñeán gaàn môùi bieát laø khoâng coù gì caû. Xem theâm caøn-thaùt-baø. caûnh thieàn thöù ba (Ñeä tam thieàn): caûnh giôùi thieàn ñònh thöù ba, naèm trong Töù thieàn cuûa Saéc giôùi, ñaõ vöôït qua Sô thieàn vaø Nhò thieàn, lìa boû nieàm vui cuûa Sô thieàn vaø Nhò thieàn maø ñöôïc nieàm vui thaéng dieäu neân goïi laø “ly hyû dieäu laïc”. Ngöôøi tu thieàn ñaït ñeán caûnh giôùi naøy thì taâm thöùc ñi vaøo moät trong ba coõi trôøi laø Thieåu tònh thieân (Parītta-śubha), Voâ löôïng tònh thieân (Apramāṇa-śubha) vaø Bieán tònh thieân (Śubha-kṛtsna). caûnh thieàn thöù hai (ñeä nhò thieàn): caûnh giôùi thieàn ñònh thöù hai, naèm trong Töù thieàn cuûa Saéc giôùi, ñaõ vöôït qua Sô thieàn. Ngöôøi tu thieàn khi ñaït ñeán caûnh thieàn thöù hai thì taâm thöùc ñi vaøo moät trong ba caûnh giôùi laø Thieåu quang thieân (Parīttābha), Voâ löôïng quang thieân (Apramāṇābha), Quang aâm thieân (Ābhassara). caàm löûa ñi ngöôïc gioù: ví duï duøng ñeå chæ moái nguy hieåm ñang chöïc chôø, vì baát cöù luùc naøo cuõng coù theå bò löûa taùp vaøo thaân. caàn caên: xem naêm caên laønh. caàn khaån: xem sa-moân. caàn lao: xem sa-moân.

Caàn nhö yù tuùc: xem Boán nhö yù tuùc. caàn töùc: xem sa-moân. caän söï nam: xem öu-baø-taéc. caän söï nöõ: xem öu-baø-di.

Caâu-giaø-lôïi: xem Cuø-giaø-ly.

Caâu-hy-la: xem Ma-ha Caâu-hy-la.

Caâu-na: xem Caâu-thi-na.

Caâu-taùt-di-la: xem Kieàu-taùt-la.

Caâu-taùt-la: xem Kieàu-taùt-la.

Caâu-thi: xem Caâu-thi-na.

Caâu-thi-na: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Kuśinagara, goïi taét laø Caâu-thi, Caâu-na, Caâu-thi-na-giaø, Caâu-thi-na-kiệt, dòch nghóa laø Giaùc thaønh

260

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ (角城), vì thaønh aáy coù ba goùc. Phaät nhaäp Nieát-baøn taïi thaønh naøy, nhaèm ngaøy raèm thaùng hai.

Caâu-thi-na-giaø: xem Caâu-thi-na.

Caâu-thi-na-kiệt: xem Caâu-thi-na.

Caâu-thieåm-di: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Kauśāmbī, teân moät vöông quoác, cuõng phieân aâm laø Kieàu-thöôûng-di (憍賞彌), laø moät trong 16 nöôùc lôùn vaøo thôøi ñöùc Phaät, naèm ôû vuøng Trung AÁn. caâu-vaät-ñaàu: xem boán loaïi hoa sen.

Caàu-na: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Guṇa, dòch nghóa laø Y chæ hay Ñöùc cuù nghóa, laø moät trong saùu cuù nghóa cuûa Thaéng luaän. caây khoâ sanh quaû: nguyeän löïc coù theå laøm cho caây khoâ sanh ra hoa traùi, yù noùi söùc gia hoä khoâng theå nghó baøn cuûa Tam baûo. caây lôùn moïc saùt ven soâng: chæ söï khoâng beàn chaéc, vì coù theå ngaõ ñoå baát cöù luùc naøo. Trong Quy Sôn caûnh saùch vaên coù ví duï “ngaïn thoï, tænh ñaèng” (岸樹,井藤 – caây ven bôø vöïc, daây leo vaùch gieáng) coù leõ cuõng xuaát phaùt töø ñaây. caây nhö yù: xem caây thieân yù. caây thieân yù: hay caây nhö yù, moät loaïi caây hoùa hieän theo chö thieân, do coâng ñöùc maø öùng hieän. Moãi khi chö thieân ñi ñeán ñaâu thì ñeàu tuøy yù hieän theo, laïi muoán caàu ñieàu gì cuõng ñöôïc toaïi yù, neân goïi laø caây thieân yù. (Hueä Laâm aâm nghóa, quyeån 25) Ngöôøi quy y Tam baûo xem Tam baûo cuõng nhö caây thieân yù cuûa mình, duø ñi ñeán ñaâu cuõng ñeàu ñöôïc caây aáy che chôû. Hôn nöõa, nöông theo Tam baûo thì ñöôïc söï lôïi laïc, an vui, neân coù theå goïi laø caàu ñieàu gì cuõng ñöôïc toaïi nguyeän. chaùnh maïng: moät trong Taùm chaùnh ñaïo. Chaùnh maïng laø sanh soáng baèng ngheà nghieäp chaân chaùnh, khoâng laøm toån haïi ñeán ngöôøi khaùc.

Chaùnh phaùp baûo thaønh: xem thaønh baùu Chaùnh phaùp.

Chaân thaät nghóa: xem Ñeä nhaát nghóa.

Chaáp kim cang thaàn: xem Löïc só Kim cang.

Chaáp kim cang: xem Löïc só Kim cang. chaáp thuû: traïng thaùi taâm thöùc cho raèng ñoái töôïng ñang nhaän thöùc laø cuûa mình, thuoäc veà mình vaø do ñoù luoân muoán oâm giöõ, baùm víu vaøo ñoù.

261

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN chaâu chöû (洲渚): chæ hoøn ñaûo hay coàn ñaát lôùn noåi leân giöõa soâng, bieån; trong nhieàu kinh vaên thöôøng ñöôïc duøng ñeå ví vôùi caûnh giôùi giaûi thoaùt, Nieát-baøn, vì gioáng nhö giöõa bieån sanh töû noåi leân hoøn ñaûo lôùn, coù theå an truù nôi ñoù, caùch bieät haún vôùi Ba coõi. chæ vaø quaùn: töùc xa-ma-tha vaø tyø-baø-xaù-na, ñöôïc phieân aâm töø caùc Phaïn ngöõ śamatha vaø vipaśyanā, theo truyeàn thoáng luoân ñöôïc dòch laø chæ vaø quaùn. Chæ nghóa laø “döøng laïi”, coù yù nghóa tu taäp söï ñònh taâm, döùt moïi voïng nieäm; quaùn nghóa laø “quaùn xeùt”, coù yù nghóa tu taäp nhaän thöùc ñuùng thaät, saùng suoát veà thöïc taïi. Vì theá, xeùt veà keát quaû tu taäp thì hai phaùp tu chæ vaø quaùn cuõng ñöôïc goïi laø ñònh vaø tueä, vì chæ giuùp ñaït ñöôïc ñònh vaø quaùn giuùp ñaït ñöôïc tueä. Kinh ñieån Ñaïi thöøa thöôøng ñeà caäp ñeán ñònh vaø tueä nhieàu hôn. chieân-ñaø-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø candāla, chæ nhöõng ngöôøi bò xem laø haï tieän nhaát ôû AÁn Ñoä vaøo thôøi ñöùc Phaät, thaäm chí khoâng ñöôïc xem laø moät giai caáp. Xaõ hoäi thôøi aáy coù boán giai caáp, hay boán chuûng toäc laø: saùt-ñeá-lî (haøng vua chuùa, quan töôùng), baø-lamoân (haøng tu só, thaày teá), pheä-xaù (Vaisya, haøng tröôûng giaû, phuù hoä), thuû-ñaø-la (haøng thôï thuyeàn, noâng daân hoaëc thöông nhaân buoân baùn nhoû). Ngoaøi boán giai caáp aáy, coøn moät haïng bò xem laø haï tieän, khoâng ñaùng keå ñeán, ñoù laø haïng chieân-ñaø-la. Xem theâm boán giai caáp. chieân-ñaøn Ngöu Ñaàu: Phaïn ngöõ laø Gośīrṣaka-candana, laø moät loaïi chieân-ñaøn cöïc quyù, chæ coù ôû nuùi Ngöu Ñaàu, neân goïi laø chieân-ñaøn Ngöu Ñaàu. Ngoïn nuùi naøy cao vuùt, ñænh coù hình gioáng ñaàu traâu neân goïi laø nuùi Ngöu Ñaàu. (Theo Danh nghóa taäp - 名義集, quyeån 3) Theo Trí ñoä luaän quyeån 18 thì ngoaøi ngoïn nuùi naøy ra khoâng coøn nôi naøo khaùc coù theå tìm ñöôïc loaïi goã thôm chieân-ñaøn naøy. chieâu-ñeà taêng phöôøng: danh töø chieâu-ñeà vieát ñuû laø chieâu-ñaáu-ñeà-xaù (拓鬥提舍), phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø caturdeśa, coù nghóa laø boán phöông. Vì theá, chieâu-ñeà taêng phöôøng chæ taát caûnhöõng nôi chö taêng cö truù khaép boán phöông. chim caùnh vaøng (kim sí ñieåu): cuõng goïi laø chim kim sí, moät loaøi chim raát lôùn. Loaøi chim naøy ñöôïc moâ taû nhö laø chuùa cuûa caùc loaøi chim, thaân hình raát to lôùn vaø aên thòt ñöôïc caû loaøi roàng, neân cuõng

262

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ goïi laø Kim sí ñieåu vöông. Teân Phaïn ngöõ cuûa loaøi chim naøy laø garuḍa, dòch aâm laø ca-laâu-la, ñöôïc nhaéc ñeán nhö moät trong Taùm boä chuùng. chim kim sí: xem chim caùnh vaøng. chín boä kinh: laø nhöõng kinh ñieån ñöôïc thuyeát giaûng tröôùc khi Phaät tuyeân thuyeát caùc kinh Phöông ñaúng Ñaïi thöøa, vì theá coù nhieàu ñieåm Phaät vì phöông tieän daãn daét nhöõng chuùng sanh chöa ñuû loøng tin maø chöa noùi ra troïn veïn chaân lyù roát raùo. Chín boä kinh naøy goàm coù: 1. Tu-ña-la (sūtra), dòch nghóa laø Kheá kinh; 2. Kyø-daï (geya) dòch nghóa laø ÖÙng tuïng, hay Truøng tuïng; 3. Hoøa-ca-la-na (vyākaraṇa), cuõng ñoïc laø Hoa-giaø-la-na, dòch nghóa laø Thoï kyù.

4. Giaø-ñaø (gāthā), dòch nghóa laø Phuùng tuïng, Coâ khôûi tuïng. 5. Öu-ñaø-na (udāna), dòch nghóa laø Töï thuyeát. 6. Y-ñeá-muïc-ña-giaø (itivṛttaka) dòch nghóa laø Boån söï. 7. Xaø-ñaø-giaø (jātaka), dòch nghóa laø Boån sanh. 8. Tyø-phaät-löôïc (vaipulya), dòch nghóa laø Phöông quaûng. 9. A-phuø-ñaø-ñaït-ma (addhutadharma), dòch nghóa laø Vò taèng höõu. chín loaïi tònh nhuïc: chæ caùc loaïi thòt rôi vaøo nhöõng tröôøng hôïp maø vaøo thôøi gian ñaàu laäp giaùo ñöùc Phaät coù taïm cho pheùp caùc ñeä töû söû duïng, bao goàm caùc loaïi thòt: 1. Thòt cuûa con vaät maø maét khoâng nhìn thaáy noù bò gieát. 2. Thòt cuûa con vaät maø tai khoâng nghe bieát khi noù bò gieát. 3. Thòt cuûa con vaät maø mình hoaøn toaøn khoâng bieát laø gieát ñeå cho mình aên. 4. Thòt cuûa con vaät maø khoâng phaûi ngöôøi ta gieát ñeå ñaõi mình. 5. Thòt cuûa con vaät cheát theo caùch töï nhieân, khoâng bò gieát haïi. 6. Thòt cuûa con vaät do caùc loaøi chim döõ haïi cheát ñeå aên coøn thöøa. 7. Thòt phôi khoâ. 8. Thòt baát ngôø gaëp phaûi, khoâng coá yù tìm aên. 9. Thòt cuûa con vaät ñaõ bò gieát töø tröôùc. Tuy nhieân, veà sau khi ñaïo Phaät ñaõ ñöôïc truyeàn roäng vaø giaùo phaùp töø bi ñöôïc moïi ngöôøi tu taäp, ñöùc Phaät ñaõ daïy raèng taát caû ñeä töû Phaät khoâng neân aên baát cöù loaïi thòt naøo. chín loã (cöûu khoång): cuõng goïi laø cöûu khieáu, chæ chín loã thoâng giöõa cô theå vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi, goàm 2 loã tai, 2 loã muõi, 2 loã maét, 1 loã mieäng vaø 2 loã ñaïi, tieåu tieän. Chín loã naøy thöôøng baøi tieát ra nhöõng chaát nhô nhôùp khoâng saïch neân goïi laø baát tònh. chuù long: söû duïng chuù thuaät ñeå baét, sai khieán roàng, raén... Taïp A-tìñaøm taâm luaän, quyeån 3, giaûi thích nhö sau: 咒龍︰謂習諸邪法咒

263

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN 術，咒于龍蛇，以爲戲樂。(Chuù long, vò taäp chuù chö taø phaùp chuù thuaät, chuù vu long xaø, dó vi hí laïc.) Nhö vaäy, chuù long laø hoïc caùc chuù thuaät ñeå thu phuïc roàng, raén... laáy ñoù laøm thuù vui hoaëc ngheà nghieäp sinh soáng.

Chuyeån Ñaïi Phaùp luaân: chuyeån baùnh xe phaùp voâ thöôïng (Chuyeån Voâ thöôïng Phaùp luaân): chæ vieäc Phaät thuyeát phaùp Ñaïi thöøa. Khi Phaät thuyeát phaùp laàn ñaàu ôû thaønh Ba-la-naïi, giaûng phaùp Tieåu thöøa thì chæ goïi laø Chuyeån Phaùp luaân.

Chuyeån luaân thaùnh vöông: xem Chuyeån luaân vöông Chuyeån luaân vöông: vò vua coù phöôùc ñöùc vaø söùc maïnh khuaát phuïc ñöôïc taát caû caùc vua khaùc, cuõng goïi laø Chuyeån luaân thaùnh vöông, vì khi vò vua naøy ra ñôøi thì töï nhieân xuaát hieän caùc baùu vaät ñeå vua söû duïng, giuùp vua chinh phaït moïi nôi trong thieân haï.

Chuyeån Phaùp luaân: xem Chuyeån Ñaïi Phaùp luaân.

Chuyeån Voâ thöôïng Phaùp luaân: xem Chuyeån Ñaïi Phaùp luaân. chö haønh: haønh laø chæ chung söï taïo taùc cuûa ba nghieäp thaân, khaåu vaø yù, do khi tieáp xuùc vôùi traàn caûnh, khôûi taâm ham muoán hoaëc gheùt giaän. Caùc haønh dôøi chuyeån töø choã naøy ñeán choã kia (thieân löu), do nhaân duyeân maø sanh ra, dôøi chuyeån trong ba ñôøi, töø quaù khöù, ñeán hieän taïi, sang vò lai. Kinh Phaät daïy raèng: “Caùc haønh laø voâ thöôøng.” chö höõu: chæ chung taát caû caùc caûnh giôùi hieän höõu cuûa chuùng sanh, do nghieäp baùo maø coù. Veà nghieäp baùo cuûa chuùng sanh, do coù nhaân maø coù quaû, neân goïi laø hieän höõu. Keå troïn trong Ba coõi coù hai möôi laêm caûnh giôùi hieän höõu (nhò thaäp nguõ höõu): 14 caûnh thuoäc veà Duïc giôùi, 7 caûnh thuoäc veà Saéc giôùi, 4 caûnh thuoäc veà Voâ saéc giôùi. chö keát: caùc moái troùi buoäc. Vì phieàn naõo troùi buoäc thaân taâm cho neân goïi chung taát caû phieàn naõo laø caùc moái troùi buoäc. chö kieán: chæ chung caùc taø kieán cuûa nhöõng keû coøn phieàn naõo, coøn meâ laàm. Taát caû coù saùu möôi hai taø kieán, nhöng neân hieåu ñaây chæ laø moät con soá töôïng tröng cho taát caû nhöõng kieán giaûi, quan ñieåm sai laàm. coõi nöôùc An Laïc phöông taây: töùc laø theá giôùi Cöïc Laïc cuûa ñöùc Phaät A-di-ñaø.

264

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ coõi trôøi Ba möôi ba (Tam thaäp tam thieân, 三十三天): cuõng goïi laø coõi trôøi Ñao-lôïi (Ñao-lôïi thieân 忉利天 - Trāyastriṃśa), thuoäc Duïc giôùi, goàm caû thaûy 33 caûnh trôøi, moãi caûnh trôøi coù moät vò Thieân Ñeá cai quaûn, ôû trung taâm coù thaønh goïi laø Hyû Kieán, coù ñöùc Ñeá Thích (Thích-ñeà-hoaøn-nhaân) ngöï taïi Thieän Phaùp Ñöôøng laø vò chuû quaûn cao nhaát. Khi sanh leân 33 caûnh trôøi naøy, chuùng sanh ñöôïc höôûng moïi söï khoaùi laïc. coõi trôøi Ñaâu-suaát (Ñaâu-suaát thieân): phieân aâm töø Phaïn ngöõ Tuṣita, cuõng ñoïc laø Ñaâu-suaát-ñaø, dòch nghóa laø Hyû Tuùc hay Dieäu Tuùc, laø coõi trôøi naèm giöõa Daï Ma thieân vaø Laïc Bieán hoùa thieân. Phaàn Noäi vieän cuûa coõi trôøi naøy laø nôi Boà Taùt Di-laëc thuyeát phaùp, neân cuõng ñöôïc xem nhö moät coõi Tònh ñoä. Phaàn Ngoaïi vieän laø nôi chö thieân höôûng thuï moïi nieàm vui, moïi söï khoaùi laïc, neân goïi laø Hyû Tuùc. coõi trôøi Saéc cöùu caùnh: Xem A-ca-ni-traù. coõi trôøi thöù saùu (Ñeä luïc thieân); töùc coõi trôøi Tha hoùa töï taïi, laø coõi trôøi cao nhaát thuoäc Duïc giôùi. con choù gaëm khuùc xöông khoâ: chæ coù caûm giaùc thích yù, khoaùi traù, maø thaät ra laø chaúng aên ñöôïc gì vaøo buïng caû. Ví duï naøy ñöôïc duøng ñeå so saùnh vôùi söï thoûa maõn naêm giaùc quan thaät ra chaúng giuùp ích gì cho chuùng ta ngoaøi vieäc taïo ra caûm giaùc haøi loøng, thích yù.

Vì chaúng giuùp ích gì neân chuùng hoaøn toaøn khoâng theå nuoâi döôõng thaân taâm chuùng ta. con la: loaøi ngöïa vaø löøa giao hôïp vôùi nhau sanh ra gioáng vaät lai goïi laø con loa (騾), ta quen goïi laø con la. con loa: xem con la.

Coâ khôûi tuïng: xem Giaø-ñaø.

Coà-ñaøm: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Gautama, laø hoï cuûa ñöùc Phaät. Vì theá, ngoaïi ñaïo ñöông thôøi thöôøng goïi Phaät laø Sa-moân Coà-ñaøm.

Coà-sö-la (瞿師羅) phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Ghoşira (Pāli: Ghosita) cuõng ñoïc laø Cuï-söû-la (具史羅)，Cuø-tö-la (瞿私羅) hay Cuø-söû-la (劬史羅), dòch nghóa laø Myõ aâm (美音) hay Dieäu aâm thanh (妙音 聲). Ñaây laø teân moät vò tröôûng giaû trong kinh Trung baûn khôûi (中本 起經). Kinh Coà-sö-la nhaéc ñeán ôû ñaây coù leõ laø teân khaùc cuûa kinh naøy (Ñaïi chaùnh taïng, quyeån 4, trang 147, kinh soá 196). coâng lao: xem sa-moân.

265

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN coäng maïng: xem maïng maïng.

Cuø-giaø-ly: teân moät vò tyø-kheo, ñöôïc phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Kokālika, cuõng ñoïc laø Caâu-giaø-lôïi, laø ñeä töû ñi theo Ñeà-baø-ñaït-ña. cuø lao: xem sa-moân.

Cuø-söû-la: xem Coà-sö-la.

Cuø-tö-la: xem Coà-sö-la.

Cuï-söû-la: xem Coà-sö-la. cö só nam: xem öu-baø-taéc. cö só nöõ: xem öu-baø-di. cöû toäi yeát-ma (舉罪羯磨), cuõng goïi laø giaø baát chí baïch y gia yeát-ma, vò tyø-kheo coù toäi bò nghieâm caám khoâng ñöôïc ñeán nhaø cö só.

Cöïc aùi nhaát töû: ñòa vò tu chöùng cuûa Boà Taùt ñöôïc giaûng giaûi trong kinh naøy. Cöïc aùi nghóa laø heát loøng thöông yeâu; nhaát töû: ñöùa con moät, ñöùa con duy nhaát. Cöïc aùi nhaát töû nghóa laø ñem loøng thöông yeâu ñeán möùc xem nhö ñöùa con duy nhaát cuûa mình. Ñaây noùi loøng thöông yeâu cuûa vò Boà Taùt ôû ñòa vò naøy ñoái vôùi heát thaûy chuùng sanh.

Cöïc Hyû: xem Uaát-ñaàu-lam-phaát.

Cöïc nan thaéng ñòa: xem Möôøi ñòa vò.

Cöôùc-caâu-ñaø Ca-na-dieãn-na: xem Ca-la-cöu-ñaø Ca-chieân-dieân. cöu-cöu-traù: xem cöùu-cöùu-la. cöûu khieáu: xem chín loã. cöûu khoång: xem chín loã. cöùu-cöùu-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø kaukkuṭika, cuõng ñoïc laø cöucöu-traù, chæ con gaø, vì nhaân theo tieáng keâu cuûa gaø maø tieáng Phaïn goïi laø cöùu-cöùu-la. daï-xoa vaø la-saùt, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø yakṣa vaø rakṣasa. Nguyeân baûn Haùn vaên duøng tieäp taät la-saùt (捷疾羅剎), tieäp taät laø caùch dòch cuõ theo nghóa cuûa daï-xoa, coøn la-saùt dòch nghóa laø baïo aùc quyû ( 暴惡鬼). danh saéc: saéc chæ taát caû hình theå vaät chaát nhaän bieát ñöôïc baèng caùc giaùc quan; danh chæ caùc teân goïi ñöôïc hình thaønh ñeå chuyeån taûi

266

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ khaùi nieäm nhaän bieát phaân bieät veà töøng ñoái töôïng trong thöïc taïi.

Danh saéc cuõng ñöôïc xem nhö teân goïi khaùc cuûa naêm aám (hay naêm uaån). Trong naêm aám (saéc, thoï, töôûng, haønh vaø thöùc) thì saéc ñöôïc taùch rieâng vì coù theå nhaän bieát baèng caùc giaùc quan; coøn thoï, töôûng, haønh vaø thöùc ñöôïc goïi chung laø “danh” vì chuùng laø nhöõng phaùp tröøu töôïng, khoâng coù hình saéc, khoâng theå nhaän bieát baèng caùc giaùc quan maø chæ coù theå ñeà caäp ñeán baèng teân goïi (danh). danh töï taùnh ly: tính chaát cuûa teân goïi laø lìa khoûi thöïc theå. Teân goïi laø do con ngöôøi ñaët ra ñeå phaân bieät söï vaät, nhöng moät khi teân goïi ñöôïc hình thaønh thì con ngöôøi laïi xem teân goïi ñoù chính laø söï vaät, neân neáu chæ troùi buoäc vaøo teân goïi thì khoâng coøn nhaän bieát ñöôïc thöïc theå cuûa söï vaät aáy. Nhö noùi “me chua” (teân goïi) ñeå chæ traùi me (söï vaät), nhöng thöïc theå cuûa traùi me khoâng chæ laø chua, caøng khoâng chæ coù söï giôùi haïn trong teân goïi ñoù. Vì theá neân noùi tính chaát cuûa teân goïi laø lìa khoûi thöïc theå.

Di-da-li: xem Tyø-da-li.

Dieäm hueä ñòa: xem Möôøi ñòa vò.

Dieät yeát-ma (滅羯磨), cuõng goïi laø dieät taãn yeát-ma, baát saùm toäi yeát-ma, vò tyø-kheo coù toäi nhöng khoâng tin raèng nghieäp aùc coù chieâu caûm quaû baùo, khoâng sanh taâm saùm hoái, neân phaûi chòu pheùp yeát-ma naøy, khoâng ñöôïc soáng chung trong taêng chuùng.

Dieäu Tuùc: xem coõi trôøi Ñaâu-suaát. do-dieân: hay du-thieän-na, thöôøng goïi laø do-tuaàn, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø yojana, töông ñöông khoaûng 9.216 meùt. Tuy nhieân, trong kinh ñieån thöôøng duøng ñôn vò naøy vôùi yù nghóa töôïng tröng hôn laø ño löôøng moät caùch chính xaùc. Theo moät soá taøi lieäu coå thì do-dieân chæ chæ quaõng ñöôøng trung bình moät vò vua coù theå daãn quaân ñi qua trong moät ngaøy. Coøn theo caùc nhaø nghieân cöùu caän ñaïi nhö J. Flect vaø Major Vost thì moät do-dieân coù chieàu daøi khoaûng töø 7.300 ñeán 8.500 meùt. do-tuaàn: xem do-dieân.

Du-ñaàu-ñaøn (輸頭檀): phieân aâm töø tieáng Phaïn laø Suddhodana, töùc laø vua Tònh Phaïn.

267

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Du-lan-giaø (Sthūlātyayas), cuõng ñoïc laø Thaâu-lan-giaø, dòch nghóa laø Taùc ñaïi chöôùng thieän ñaïo (作大障善道), chæ nhöõng toäi ñöôïc xeáp döôùi boán toäi Ba-la-di vaø 13 toäi Taêng-taøn. du-thieän-na: xem do-dieân. duïc giaùc: xem ba loaïi tö töôûng xaáu aùc.

Duïc giôùi: xem Ba caûnh giôùi.

Duïc giôùi Luïc thieân: xem Saùu coõi trôøi thuoäc Duïc giôùi.

Duïc nhö yù tuùc: xem Boán nhö yù tuùc.

Duyeân giaùc: xem Phaät Bích-chi Duyeân giaùc thöøa: xem Ba thöøa.

Duyeân khôûi: xem Möôøi hai nhaân duyeân.

Duyeân khôûi quaùn: xem quaùn Möôøi hai nhaân duyeân.

Döï löu: xem Boán quaû thaùnh. ña-la: teân caây phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø tāla, teân khoa hoïc laø borassus flabelliformis, moïc phoå bieán ôû AÁn Ñoä, Myanma, Śrī Lanka vaø moät soá vuøng nhieät ñôùi thuoäc chaâu Phi. Caây cao to, moïc thaúng, hoa traéng lôùn, traùi chín maøu ñoû, aên ñöôïc. Laù caây coù phieán lôùn, roäng, xöa duøng ñeå vieát chöõ leân vaø löu giöõ ñöôïc, goïi laø laù boái-ña-la, hay laù boái, ñaëc bieät laø giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa vieäc ghi cheùp kinh ñieån chuû yeáu duøng loaïi laù boái naøy, neân goïi laø boái dieäp kinh. Chieàu cao caây trung bình khoaûng baûy, taùm möôi thöôùc coå (moãi thöôùc coå khoaûng 0,33 meùt), nhöng trong Hueä uyeån aâm nghóa noùi raèng ngöôøi xöa öôùc leä chieàu cao caây naøy laø 10 tröôïng (töùc 100 thöôùc coå) ñeå laøm ñôn vò ño chieàu cao. Neáu vaäy thì ngang taàm moät caây ña-la töùc laø khoaûng hôn 30 meùt. Ña-la laø loaïi caây khi bò chaët ñöùt ngoïn thì khoâng theå moïc leân ñöôïc nöõa, cuõng nhö caây döøa, caây cau... Vì theá, trong giôùi luaät ñöùc Phaät thöôøng duøng hình aûnh caây naøy ñeå ví duï nhöõng tröôøng hôïp phaïm toäi khoâng theå caûi hoái. ña vaên: nghe nhieàu, chæ vieäc ñöôïc nghe thuyeát giaûng nhieàu kinh ñieån.

Nhö trong haøng ñeä töû Phaät coù ngaøi A-nan ñöôïc Phaät khen ngôïi laø Ña vaên ñeä nhaát. Ña vaên taïng: danh xöng duøng ngôïi khen ngaøi A-nan laø baäc nghe nhieàu bieát roäng, dòch saùt nghóa laø “kho chöùa (nhöõng ñieàu) nghe nhieàu”; nhöng ôû ñaây khoâng chæ chung taát caû nhöõng ñieàu ñöôïc nghe, maø

268

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ chæ ñeán nhöõng kinh ñieån ngaøi A-nan ñaõ nghe Phaät thuyeát giaûng, vì theá chuùng toâi dòch laø Kho chöùa Kinh ñieån ñeå roõ yù hôn. Ña Vaên Thieân Vöông: xem Boán Thieân Vöông hoä theá. Ñaø-la-phieâu: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Dravya, dòch nghóa laø Chuû ñeá hay Sôû y ñeá, laø moät trong luïc ñeá cuûa Thaéng luaän. Cuõng dòch laø Thöïc cuù nghóa, laø thöïc phaùp cuûa 9 loaïi: ñaát, nöôùc, gioù, löûa, khoâng, thôøi, phöông, nghóa vaø yù. Ñaïi AÙi Ñaïo: xem Ma-ha Ba-xaø-ba-ñeà Kieàu-ñaøm-di. Ñaïi Ca-dieáp (Mahā-kāśyapa): laø moät trong Thaäp ñaïi ñeä töû cuûa Phaät, cuõng laø ngöôøi ñöôïc ñöùc Phaät giao phoù Taêng ñoaøn sau khi ngaøi nhaäp dieät. Vò naøy khaùc vôùi Boà Taùt Ca-dieáp ñaõ thöa hoûi Phaät trong phaåm Boà Taùt Ca-dieáp cuõng nhö ôû caùc nôi khaùc trong kinh naøy. ñaïi giaù y: xem ma-ha-laêng-giaø ñaïi höông töôïng: xem ma-ha-na-giaø. Ñaïi khoâng: caûnh khoâng tòch roát raùo cuûa Ñaïi thöøa, töùc laø caûnh giôùi Nieát-baøn. Ñaïi ñòa phaùp: xem Möôøi ñaïi ñòa. Ñaïi ñònh: xem Tam-ma-baït-ñeà. ñaïi saùt giôùi: xem ba-la-di. Ñaïi thuyeàn sö: Vò thuyeàn tröôûng taøi ba, thoâng thaïo moïi ñöôøng nöôùc treân bieån caû, coù theå chæ huy con taøu vöôït bieån ñeán nôi an toaøn.

Hình aûnh naøy thöôøng ñöôïc duøng ñeå chæ chö Phaät, Boà Taùt, vì caùc ngaøi laø ngöôøi ñöa chuùng sanh vöôït bieån sanh töû ñeán bôø giaûi thoaùt. ñaïi thöù naêm: boán ñaïi laø ñòa ñaïi (ñaát, töôïng tröng cho chaát raén), thuûy ñaïi (nöôùc, töôïng tröng cho ñoä aåm), hoûa ñaïi (löûa, töôïng tröng cho naêng löôïng), phong ñaïi (gioù, töôïng tröng cho söï chuyeån ñoäng).

Hö khoâng ñöôïc theâm vaøo boán ñaïi naøy, goïi laø khoâng ñaïi, töùc ñaïi thöù naêm. Ñaïi thöøa: xem Ba thöøa. ñaïi voïng ngöõ giôùi: xem ba-la-di. Ñaïi Y chæ: baäc coù ñöùc haïnh vaø trí tueä ñuû ñeå cho taát caû moïi ngöôøi nöông theo.

269

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN ñaïi y: xem ba taám phaùp y. Ñaøn Ba-la-maät hay Ñaøn-na Ba-la-maät, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø dānapāramitā, dòch nghóa laø Boá thí ñoä hay Thí ñoä, laø moät haïnh trong saùu haïnh ba-la-maät cuûa haøng Boà Taùt. Ñaøn-na Ba-la-maät: xem Ñaøn Ba-la-maät. ñaøn-vieät: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø dānapati, dòch nghóa laø tín chuû, thí chuû, chæ ngöôøi do tín taâm maø cuùng döôøng taøi vaät cho chö taêng. Ñao ñoà: xem Ba ñöôøng aùc. Ñao-lôïi: xem coõi trôøi Ba möôi ba. ñaùo bæ ngaïn: xem bôø beân kia. ñaïo kieåm: soáng trong söï kieåm thuùc theo ñaïo phaùp, nghóa laø thöôøng töï kieåm ñaïo haïnh cuûa mình, töï xem xeùt ñaïo ñöùc cuûa mình, laáy ñaïo ñöùc laøm khuoân pheùp, khoâng bao giôø vöôït ra khoûi ñoù. ñaùt-ñaùt-la: teân khaùc chæ con gaø, vì nghe theo tieáng keâu maø ñaët teân.

Huyeàn öùng aâm nghóa, quyeån 2 vieát: “Ñaùt-ñaùt-la, thò keâ thanh daõ.” (Ñaùt-ñaùt-la laø tieáng keâu cuûa con gaø.). Hueä Laâm aâm nghóa, quyeån 26 vieát: “Ñaùt-ñaùt-la, duïng thanh ñaéc danh.” (Ñaùt-ñaùt-la, theo tieáng keâu maø ñaët teân.) Theo caû hai saùch naøy thì bieát ñaùt-ñaùt-la laø teân goïi ñeå chæ con gaø. Ñaúng hoaït (等活): dòch töø Phaïn ngöõ laø Saṃjīva, moät trong 8 caûnh ñòa nguïc noùng (Nhieät ñòa nguïc). Trong ñòa nguïc aáy, caùc toäi nhaân ñaùnh ñaäp, taøn haïi laãn nhau, xaâu xeù thaân theå nhau nhöng chaúng bao giôø cheát. Moãi khi hoï ñau ñôùn quaù maø cheát ñi thì laäp töùc soáng laïi, tieáp tuïc chòu khoå, neân goïi laø ñaúng hoaït. ñaâu-la: teân moät loaïi hoa, Phaïn ngöõ laø tūla, cuõng ñöôïc ñoïc laø ñoå-la hay ñoá-la... laø moät loaøi hoa coù maøu traéng vaø raát meàm maïi, mòn maøng; dòch nghóa laø mieân hoa hay teá mieân hoa. Caùch duøng ñaâu-la mieân laø khoâng chuaån xaùc vì keát hôïp caû aâm vaø nghóa. Ñaâu-suaát-ñaø: xem coõi trôøi Ñaâu-suaát. Ñaâu-suaát thieân: xem coõi trôøi Ñaâu-suaát. Ñeà-baø-ñaït: xem Ñeà-baø-ñaït-ña. Ñeà-baø-ñaït-ña: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Devadatta, cuõng goïi laø Ñeàbaø-ñaït, Ñieàu-ñaït, laø moät ngöôøi thuoäc doøng toäc Thích-ca, anh em

270

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ chuù baùc vôùi ñöùc Phaät vaø ngaøi A-nan. OÂng naøy cuõng xuaát gia theo Phaät, nhöng coù taâm aùc nghòch muoán thay Phaät laõnh ñaïo caû taêng ñoaøn. Raát nhieàu laàn Ñeà-baø-ñaït-ña ñaõ duøng möu keá haïi Phaät nhöng ñeàu thaát baïi. ñeà-hoà: moùn aên ngon ñöôïc laøm ra töø söõa. Trong caùc moùn ñöôïc laøm töø söõa thì ñeà-hoà ñöôïc xem laø quyù giaù nhaát, ngon vaø boå döôõng nhaát.

Xem theâm naêm moùn cheá bieán töø söõa. ñeà-xaù-ni: xem ba-la-ñeà ñeà-xaù-ni. ñeä luïc thieân: xem coõi trôøi thöù saùu. Ñeä nguõ giaûi löïc: xem Giaûi löïc thöù naêm. Ñeä nhaát nghóa: hay Ñeä nhaát nghóa ñeá, cuõng goïi laø Thaéng nghóa, Chaân thaät nghóa, laø chaân lyù roát raùo, döïa vaøo trí tueä vieân maõn cuûa baäc giaùc ngoä, phaân bieät vôùi Ñeä nhò nghóa hay Theá ñeá, Tuïc ñeá, laø chaân lyù töông ñoái. Khi ta nhìn thaáy vaø moâ taû söï vaät theo hieän traïng cuûa noù nhö ñöôïc nhìn thaáy, ñoù laø söï thaät töông ñoái, bò giôùi haïn trong phaïm vi nhaän bieát, suy dieãn, döïa vaøo caùc giaùc quan. Boà Taùt quaùn xeùt thaáy ñöôïc baûn theå tuyeät ñoái, roát raùo cuûa söï vaät, ñoù laø Ñeä nhaát nghóa hay Ñeä nhaát nghóa ñeá. Chaân lyù tuyeät ñoái naøy khoâng chòu aûnh höôûng bôûi nhöõng thay ñoåi, bieán caûi cuûa thôøi gian vaø khoâng gian. Ñeä nhaát nghóa ñeá: xem Ñeä nhaát nghóa. Ñeä nhaát nieäm xöù: xem Ba choã nieäm. Ñeä nhò nghóa: xem Ñeä nhaát nghóa. Ñeä nhò nieäm xöù: xem Ba choã nieäm. Ñeä nhò thieân: Coõi trôøi thöù nhì. Caùc coõi trôøi trong Tam giôùi ñöôïc keå töø döôùi leân laø: 1. Ñeä nhaát thieân: Töù thieân vöông thieân 2. Ñeä nhò thieân: Ñao-lôïi thieân hay Tam thaäp tam thieân 3. Ñeä tam thieân: Haøng chö thieân haàu haï quanh vua trôøi Ñeá Thích. ñeä nhò thieàn: xem caûnh thieàn thöù hai. Ñeä tam nieäm xöù: xem Ba choã nieäm. ñeä tam thieàn: xem caûnh thieàn thöù ba. ñeä töù baùt giôùi trai phaùp: chæ phaùp tu Baùt quan trai, hay Baùt trai giôùi, töùc laø thoï trì Taùm giôùi. Ngoaøi ra, ngöôøi thoï giôùi coøn phaûi giöõ

271

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN khoâng aên quaù giôø ngoï, nghóa laø chæ aên moät laàn trong ngaøy vaøo tröôùc giôø ngoï (giöõa tröa). Ngöôøi thoï Baùt quan trai thöôøng laø trong moät khoaûng thôøi gian moät ngaøy moät ñeâm, töø luùc ñöôïc truyeàn giôùi cho ñeán luùc xaû giôùi. Raát nhieàu chuøa hieän nay coù toå chöùc vieäc tu taäp Baùt quan trai giôùi moãi thaùng moät hoaëc hai laàn, nhöng thöôøng khoâng troïn moät ngaøy moät ñeâm maø chæ giôùi haïn trong moät ngaøy thoâi. Sôû dó goïi laø “ñeä töù baùt giôùi trai phaùp” vì giôùi luaät coù hai hình thöùc laø taän hình thoï (thoï giôùi suoát ñôøi) vaø nhaät daï thoï (thoï giôùi trong thôøi gian moät ngaøy moät ñeâm); giôùi taän hình thoï coù Nguõ giôùi, Thaäp giôùi vaø Cuï tuùc giôùi laø 3 loaïi, neân giôùi nhaät daï thoï laø Baùt giôùi ñöôïc xem laø thöù tö. ñeán bôø beân kia: xem bôø beân kia. ñòa nguïc A-tyø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Avīci, coøn goïi laø Ñòa nguïc Voâ giaùn (無間). Vì toäi nhaân trong ñòa nguïc naøy phaûi chòu nhöõng noãi khoå khoâng bao giôø giaùn ñoaïn, döøng laïi, neân goïi laø “voâ giaùn”. Ñòa nguïc Voâ giaùn: xem ñòa nguïc A-tyø. Ñòa vò Bình ñaúng nhö hö khoâng (Khoâng Bình ñaúng ñòa): ñòa vò maø haønh giaû coù loøng bình ñaúng ñoái vôùi caùc phaùp, xem taát caû ñoàng nhö hö khoâng. ñòa vò Nhaát töû: xem Cöïc aùi nhaát töû. Ñòa vò thöù chín (Ñeä cöûu ñòa): trong Thaäp ñòa, töùc Thieän tueä ñòa. Xem Möôøi ñòa vò. Ñòa vò thöù möôøi (Ñeä thaäp ñòa): Ñòa vò thöù möôøi laø ñòa vò roát raùo trong Thanh Vaên Thöøa. Thanh Vaên Thöøa coù möôøi ñòa vò: 1. Thoï tam quy ñòa; 2. Tín ñòa; 3. Phaùp ñòa; 4. Noäi phaøm phu ñòa; 5. Hoïc tín giôùi ñòa; 6. Nhaäp nhaân ñòa; 7. Tu-ñaø-hoaøn ñòa; 8. Tö-ñaø-haøm ñòa; 9. A-na-haøm ñòa; 10. A-la-haùn ñòa. Caàn phaân bieät vôùi Thaäp ñòa cuûa Boà Taùt. Ñòa vò thöù möôøi trong Thaäp ñòa cuûa Boà Taùt laø Phaùp vaân ñòa. Xem Möôøi ñòa vò. Ñieàu-ñaït: xem Ñeà-baø-ñaït-ña. ñình lòch: moät loaïi haït raát nhoû maøu vaøng ñen, duøng laøm vò thuoác. Coù ngöôøi noùi laø haït cuûa caây rau ñay. Ñænh phaùp: phaùp thöù hai cuûa Thanh vaên thöøa, sau Noaõn phaùp. Do caùc

272

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ caên laønh ñöôïc sanh ra neân goïi laø Ñænh phaùp. Phaùp naøy giuùp caùc caên laønh ñöôïc taêng tröôûng ñaày ñuû. Ñænh tam-muoäi: pheùp tam-muoäi cao troåi nhaát cuûa haøng Boà Taùt Thaäp ñòa, thaâu nhieáp taát caû caùc pheùp tam-muoäi khaùc. Ñænh töôùng (Phaïn ngöõ: sahasrāra), goïi ñuû laø Voâ kieán ñænh töôùng (無 見頂相). Töø ñieån Phaät Quang goïi töôùng naøy laø: Ñænh töôùng voâ naêng kieán giaû (頂相無能見者 - Töôùng ñænh ñaàu khoâng ai coù theå thaáy ñöôïc.) Ñaây laø töôùng phuï (veû ñeïp) thöù 66 trong taùm möôi töôùng phuï cuûa Phaät (Baùt thaäp chuûng haûo). Ñònh caên: xem naêm caên laønh. ñoaïn kieán: quan ñieåm sai laàm cho raèng thaân taâm naøy vôùi caùc phaùp theá gian laø ñoaïn dieät, khoâng thöôøng toàn, chaúng haïn nhö cho raèng ñôøi soáng hoaøn toaøn chaám döùt sau khi cheát, khoâng coù kieáp sau... ñoaïn thieän caên: xem nhaát-xieån-ñeà. ñoà ñaùnh löûa: duïng cuï ngaøy xöa ñöôïc duøng ñeå laáy löûa, nhôø vaøo ñoä nhaùm vaø söï chaø xaùt maïnh maø phaùt sanh tia löûa. Duïng cuï naøy coù theå laø moät mieáng tre khoâ coù voû nhaùm, hoaëc moät mieáng ñaù nhaùm maø khi chaø xaùt coù theå sanh ra löûa. Phaân boø khoâ ñöôïc duøng nhö chaát deã baét löûa vaø ñeå giöõ löûa tröôùc khi cho theâm cuûi khoâ vaøo. ñoå-la: xem ñaâu-la. ñoá-la: xem ñaâu-la. Ñoäc giaùc: xem Phaät Bích-chi Ñoäc giaùc thöøa: xem Ba thöøa. ñoái tha thuyeát höôùng bæ hoái: xem ba-la-ñeà ñeà-xaù-ni. Ñoàng söï nhieáp: xem Boán phaùp thaâu nhieáp. Ñoät-kieát-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Duşkŗta, dòch nghóa laø aùc taùc hoaëc aùc khaåu, tuøy theo tröôøng hôïp phaïm toäi thuoäc thaân nghieäp hay khaåu nghieäp, nghóa laø chæ chung nhöõng haønh vi khoâng toát.. Ñoät-kieát-la cuõng coøn ñöôïc goïi laø Thöùc-xoa-ca-la-ni, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Śikṣākaranīya, Haùn dòch laø öng ñöông hoïc, hay öùng hoïc taùc, nghóa laø caàn phaûi hoïc. Caùc giôùi naøy thöôøng ñöôïc goïi chung laø Baùch chuùng hoïc phaùp, bôûi vì phaùp naøy coù moät traêm

273

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN ñieàu caàn phaûi hoïc hoûi vaø noi theo, quy ñònh chi tieát caùch öùng xöû haøng ngaøy, taïo neân oai nghi teá haïnh cuûa ngöôøi xuaát gia. Nhöõng phaùp naøy raát chi ly, khoâng nhaát thieát moãi khi phaïm vaøo ñeàu phaûi bò xöû phaït, nhöng laø khuoân maãu raát quan troïng cho moãi ngöôøi ñeå soáng toát ñôøi soáng tu taäp. Ngöôøi xuaát gia phaûi luoân luoân ghi nhôù vaø moãi khi coù phaïm vaøo phaûi töï mình phaùt loä saùm hoái. Ñoät-kieátla laø nhöõng giôùi nhoû nhaët nhaát trong giôùi luaät cuûa vò tyø-kheo, quy ñònh chi tieát caùch öùng xöû haøng ngaøy, taïo neân oai nghi teá haïnh cuûa ngöôøi xuaát gia. Nhöõng giôùi naøy raát chi ly, nhoû nhaët vaø khoâng nhaát thieát moãi moãi khi phaïm vaøo ñeàu phaûi bò xöû phaït, nhöng laïi laø khuoân maãu raát quan troïng ñeå vò tyø-kheo coù theå soáng toát ñôøi soáng tu taäp. Ñöùc cuù nghóa: xem Caàu-na. ñöùc tin voâ caên (voâ caên tín): ñöùc tin phaùt khôûi ban ñaàu nhôø söùc gia trì cuûa Phaät, chöa coù ñöôïc baát cöù neàn taûng naøo neân goïi laø voâ caên.

Nhöõng ngöôøi tröôùc chöa töøng tin töôûng nôi Phaät, Phaùp vaø Taêng, nhôø coù nhaân duyeân ñöôïc gaëp Phaät lieàn phaùt khôûi ñöùc tin, goïi laø voâ caên tín. Töø ñoù veà sau môùi nhaân ñaây maø phaùt trieån caùc caên laønh.

EÂ-lan-nhaõ: xem A-lî-la-baït-ñeà.

Gia haønh ñaïo: xem Töù ñaïo thaùnh nhaân.

Giaø-ñaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Gāthā, dòch nghóa laø ‘Coâ khôûi tuïng’, ‘Phuùng tuïng’, cuõng ñoïc laø Keä-ñaø hay keä, nghóa laø nhöõng baøi keä do coù nhaân duyeân thích hôïp maø Phaät noùi ra rieâng reõ chöù khoâng ñeå truøng tuïng Kheá kinh, cuõng khoâng nhaèm noùi giôùi luaät. Xem Möôøi hai boä kinh. giaùc quaùn (覺觀): laø caùch dòch cuõ cuûa taàm töù (尋伺), chæ chung taát caû caùc tö töôûng thoâ (taàm) vaø vi teá (töù). Nhöõng baûn tröôùc ñaây coù khi dòch thaønh giaùc quan, coù khi ñeå nguyeân töø giaùc quaùn, ñeàu khoâng laøm roõ yù. Chính do caùc tö töôûng (thoâ vaø teá) xaáu aùc maø khôûi sanh tham, saân, si...; vaø cuõng nhôø caùc tö töôûng (thoâ vaø teá) toát laønh maø coù söï khôûi ñaàu tu taäp höôùng ñeán giaûi thoaùt.

Giaùc thaønh: xem Caâu-thi-na.

Giaûi löïc thöù naêm (Ñeä nguõ giaûi löïc), töùc Tri chuûng chuûng giaûi trí löïc, laø trí löïc thöù naêm trong Möôøi trí löïc cuûa Phaät, coù theå roõ bieát caên trí cuûa taát caû chuùng sanh vaø bieát caùch giaùo hoùa thích hôïp.

274

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Giaûi thoaùt ñaïo: xem Töù ñaïo thaùnh nhaân. giôø boâ: caùch duøng cuõ, vaøo khoaûng giöõa giôø thaân, töùc laø töø 4 ñeán 5 giôø chieàu.

Giôùi ba-la-maät: xem Thi ba-la-maät. giôùi buoâng xaû (xaû giôùi): chæ söï trì giôùi döïa treân taâm nieäm buoâng xaû söï hieän höõu trong Ba coõi.

Giôùi ñoä: xem Thi ba-la-maät. giôùi khoâng gieát haïi (baát saùt giôùi): laø giôùi ñaàu tieân trong Naêm giôùi (Nguõ giôùi) cuûa ngöôøi Phaät töû taïi gia, cuõng laø giôùi caên baûn cuûa taát caû caùc phaàn giôùi luaät trong ñaïo Phaät. giôùi ngoaïi ñaïo: ngoaïi ñaïo tin raèng thoï trì caùc giôùi naøy seõ ñöôïc sanh leân coõi trôøi. Khoâng bieát cuï theå noäi dung caùc giôùi naøy, chæ thaáy trong Trí ñoä luaän, quyeån 22 coù ghi raèng: “Giôùi cuûa ngoaïi ñaïo laø giôùi traâu, giôùi höôu, giôùi choù, giôùi quyû la-saùt, giôùi caâm, giôùi ñieác.” (外道戒者,牛戒,鹿戒,狗戒,羅剎鬼戒,啞戒,聾戒。- Ngoaïi ñaïo giôùi giaû, ngöu giôùi, loäc giôùi, caåu giôùi, la-saùt quyû giôùi, aù giôùi, lung giôùi.) ÔÛ ñaây tuy noäi dung coù khaùc nhöng cuõng ñeàu laø lieân quan ñeán caùc loaøi suùc vaät. giôùi taøi (戒財): giôùi haïnh laø taøi saûn quyù giaù cuûa ngöôøi tu taäp. Taäp dò moân luaän (集異門論) quyeån 15, tôø 13 giaûi thích raèng: “Nhöõng ai lìa xa söï gieát haïi, lìa xa söï troäm caép, lìa xa taø haïnh daâm duïc, lìa xa lôøi noùi doái traù, lìa xa vieäc uoáng caùc loaïi röôïu; ñoù goïi laø giôùi taøi.”

Vì theá, giôùi taøi ôû ñaây chæ vieäc giöõ troïn naêm giôùi caên baûn.

Giôùi thuû keát: xem Ba keát. giôùi tìm caàu (caàu giôùi): chæ söï trì giôùi do mong caàu quaû baùo toát ñeïp trong Ba coõi. ha-leâ-laëc: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø haritakī, cuõng ñoïc laø ha-lî-laëc, laø moät loaïi caây coù traùi, reã, thaân, caønh laù, hoa vaø haït ñeàu coù vò ñaéng. ha-lî-laëc: xem ha-leâ-laëc.

Ha traùch yeát-ma (訶責羯磨): hình thöùc aùp duïng ñoái vôùi vò tyø-kheo coù toäi, buoäc phaûi chòu söï quôû traùch coâng khai tröôùc chuùng taêng.

Hai chaân lyù (Nhò ñeá): töùc Tuïc ñeá hay Theá ñeá (chaân lyù töông ñoái cuûa theá tuïc) vaø Chaân ñeá, Thaéng nghóa ñeá hay Ñeä nhaát nghóa ñeá (chaân lyù tuyeät ñoái cuûa caûnh giôùi giaûi thoaùt).

275

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN hai loaïi Phaùp thaân: töùc Phaùp taùnh Phaùp thaân vaø Phöông tieän Phaùp thaân, cuõng goïi laø Lyù Phaùp thaân vaø Trí Phaùp thaân. hai möôi laêm caûnh giôùi hieän höõu: goàm taát caû caùc caûnh giôùi hieän höõu cuûa taát caû chuùng sanh. Ñoù laø söï phaân chia ba coõi chuùng sanh luaân hoài thaønh hai möôi laêm caûnh giôùi, vì theá cuõng ñoàng nghóa vôùi nhöõng danh töø nhö Tam giôùi, Ba coõi, Tam höõu, chö höõu. Trong Tam giôùi (Duïc giôùi, Saéc giôùi, Voâ saéc giôùi) coù taát caû 25 caûnh giôùi, moãi caûnh giôùi ñeàu coù chuùng sanh höõu tình, cho neân goïi laø nhò thaäp nguõ höõu. Trong coõi Duïc giôùi coù 14, trong coõi Saéc giôùi coù 7, trong coõi Voâ saéc giôùi coù 4; phaân chia cuï theå nhö sau: Töù aùc ñaïo (四惡道) goàm: 1. Ñòa nguïc, 2. Suùc-sanh, 3. Ngaï-quyû, 4. A-tu-la; Töù chaâu (四洲) hay Töù thieân haï goàm: 1. Phaát-vu-ñaõi, 2. Coà-da-ni, 3. Uaát-ñan-vieät, 4. Dieâm-phuø-ñeà; Luïc duïc thieân (六 欲天) goàm: 1. Töù thieân vöông xöù, 2. Tam thaäp tam thieân xöù, 3.

Dieäm-ma thieân, 4. Ñaâu-suaát thieân, 5. Hoùa laïc thieân, 6. Tha hoùa töï taïi thieân. Möôøi boán caûnh naøy thuoäc veà Duïc giôùi. Töù thieàn thieân (四禪天) goàm: 1. Sô thieàn, 2. Nhò thieàn, 3. Tam thieàn, 4. Töù thieàn; Tònh cö thieân (淨居天) goàm: 1. Ñaïi phaïm vöông, 2. Voâ töôûng thieân, 3. Tònh cö A-na-haøm. Baûy caûnh naøy thuoäc veà Saéc giôùi. Töù khoâng xöù thieân (四空處天) goàm: 1. Thöùc xöù, 2. Khoâng xöù, 3. Baát duïng xöù (Voâ sôû höõu xöù) 4. Phi töôûng phi phi töôûng xöù. Boán caûnh naøy thuoäc veà Voâ saéc giôùi. hai phaùp khoâng xaùc ñònh (nhò baát ñònh phaùp): Hai tröôøng hôïp phaïm toäi lieân quan ñeán phuï nöõ (cuûa vò tyø-kheo) nhöng khoâng theå xaùc ñònh roõ, vì xaûy ra trong choã kín ñaùo, rieâng chæ coù hai ngöôøi, khoâng coøn ai khaùc bieát ñöôïc. Do ñoù, vieäc xaùc ñònh toäi naøy phaûi tin theo lôøi cuûa moät ngöôøi thöù ba bieát chuyeän, laø ngöôøi coù tín taâm vöõng chaéc.

Hai thöøa: xem Ba thöøa. haïi giaùc: xem ba loaïi tö töôûng xaáu aùc. haønh aám: xem naêm aám. haønh khoå: xem ba töôùng khoå Haønh Vuõ: xem Vuõ Haønh.

276

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ haït caûi ñaàu kim: ñieàu raát khoù xaûy ra, ví nhö khoù gieo cho haït caûi naèm ngay treân ñaàu caây kim. Sanh ra ñöôïc gaëp Phaät cuõng raát khoù nhö vaäy. haït chaâu nhö yù (nhö yù chaâu): Cuõng goïi laø ma-ni baûo chaâu, laø haït ngoïc quyù ñaëc bieät coù theå giuùp ngöôøi sôû höõu noù muoán gì ñöôïc naáy (nhö yù), neân goïi laø chaâu nhö yù. haéc nguyeät: xem tuaàn traêng toái. haéc phaùp: xem baïch phaùp.

Haèng haø sa soá: xem soá caùt soâng Haèng. haäu bieân thaân: xem thaân gaàn cuoái.

Hieän tieàn ñòa: xem Möôøi ñòa vò.

Hình maïo duïc: xem Ba söï ham muoán. hoï Thích: töùc laø hoï Thích-ca, doøng hoï maø ñöùc Phaät ñaõ ñaûn sanh trong ñoù. hoa baùo: chæ söï baùo öùng ngay tröôùc maét, do nghieäp thieän aùc chieâu caûm töùc thôøi, chöa phaûi laø keát quaû cuoái cuøng. Gioáng nhö ngöôøi troàng caây, tröôùc phaûi thaáy coù hoa roài sau môùi ñöôïc quaû, vì theá neân goïi loaïi quaû baùo tröôùc maét naøy laø hoa baùo. hoa ñoám: chæ aûo giaùc nhìn thaáy raát nhieàu ñoám saùng giöõa hö khoâng maø thaät ra khoâng coù gì caû. Thuaät ngöõ naøy ñöôïc dòch töø Phaïn ngöõ laø khapuṣpa, nhöõng kinh luaän khaùc cuõng thöôøng duøng khoâng hoa (空花) hay hö khoâng hoa (虛空花).

Hoøa-ca-la-na: xem Thoï kyù. hoøa hôïp ly taùn voâ thöôøng: xem ba loaïi voâ thöôøng. hoøa quang ñoàng traàn: Giao tieáp gaàn guõi nhöng khoâng nhieãm laáy nhöõng thoùi xaáu: nguyeân vaên chöõ Haùn dieãn ñaït khaùi nieäm naøy laø “döõ coäng hoøa quang baát ñoàng kyø traàn” (與共和光不同其塵). Veà sau, quan ñieåm “hoøa quang ñoàng traàn” ñaõ trôû thaønh moät trong caùc toân chæ cuûa Ñaïi thöøa, vôùi yù nghóa ñöa Chaùnh phaùp vaøo ñôøi soáng theá tuïc ñeå tieáp ñoä nhöõng keû loãi laàm, truïy laïc. Coù theå xem tö töôûng naøy laø xuaát phaùt töø ñaây. hoûa chaâu: haït chaâu quyù chieáu aùnh saùng röïc rôõ, saéc nhö löûa chaùy.

Hoûa ñoà: xem Ba ñöôøng aùc.

277

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN hoûa tai: chæ khi kieáp taän xaûy ra naïn löûa thieâu ñoát ñeán taän caûnh trôøi Sô thieàn. Trong kinh Phaät daïy raèng khi moät ñaïi kieáp saép chaám döùt thì khôûi leân moät traän hoûa tai (naïn löûa), tieâu dieät theá giôùi ñeán taän caûnh giôùi Sô thieàn. Xem Ba tai kieáp lôùn. hoùa thaønh: xem caøn-thaùt-baø thaønh. hoaïi khoå: xem ba töôùng khoå hoaïi saéc y: xem aùo nhuoäm maøu.

Hoan hyû ñòa: xem Möôøi ñòa vò.

Hoaøng ñaàu: xem Ca-tyø-la. hoaøng moân (黃門): Phaïn ngöõ laø paṇḍaka, yù nghóa ban ñaàu cuûa töø naøy ñöôïc duøng ñeå chæ nhöõng quan hoaïn maëc aùo vaøng trong cung caám cuûa vua, laø nhöõng ngöôøi ñaõ töï thieán döông vaät. Veà sau, hoaøng moân ñöôïc duøng ñeå chæ chung nhöõng ngöôøi tuy mang daùng veû nam giôùi nhöng khoâng coù döông vaät, hoaëc ngöôøi taät khuyeát nam caên. Töø naøy chæ chung nhöõng keû do taät khuyeát nam caên (döông vaät) neân khoâng theå laøm vieäc haønh daâm, hoaëc do coù beänh taät, hoaëc bò thieán... hoà qua (胡瓜): quaû döa chuoät. Caùch duøng naøy raát hieám gaëp, nhöng caùc töø ñieån Haùn Vieät hieän ñaïi ñeàu ghi roõ 胡瓜 = 黃瓜 (hoaøng qua), nghóa laø döa chuoät. hoå theïn (taøm quyù): hai ñöùc tính coù theå giuùp chuùng ta xa lìa moïi ñieàu xaáu xa, toäi loãi. Khi ta laøm moät vieäc xaáu, phaûi bieát xaáu hoå khi coù ngöôøi khaùc bieát ñöôïc, vaø töï theïn vôùi chính mình duø khoâng coù ai bieát ñöôïc. Nhö vaäy goïi laø bieát hoå theïn. Ngöôøi khoâng bieát hoå theïn thì baát cöù ñieàu xaáu xa naøo cuõng coù theå thöïc hieän ñöôïc.

Coøn ngöôøi bieát hoå theïn thì trong baát cöù hoaøn caûnh naøo, duø coù bò ngöôøi khaùc phaùt giaùc hay khoâng, cuõng luoân töï bieát ñieàu ñaõ laøm sai cuûa mình ñeå vónh vieãn tröø döùt. hoäc: ñôn vò ño löôøng ngaøy xöa, moãi hoäc baèng 10 ñaáu. hoäi hieäp sôû sanh khoå: xem ba loaïi khoå. huaân thieàn (熏禪): moät trong boán phaùp thieàn thuoäc Xuaát theá gian thieàn.

Boán phaùp thieàn naøy goàm coù: 1. Quaùn thieàn (觀禪), 2. Luyeän thieàn (練禪), 3. Huaân thieàn (熏禪), 4. Tu thieàn (修禪). Boán phaùp naøy thöôøng ñöôïc goïi chung laø Quaùn luyeän huaân tu (觀練薰修).

278

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Huyeát ñoà: xem Ba ñöôøng aùc. hö ñoäc: xem boán thöù ñoäc. hö khoâng hoa: xem hoa ñoám.

Hö khoâng voâ vi: xem Ba phaùp voâ vi. höông thaàn: xem caøn-thaùt-baø. höôùng: xem Boán höôùng. höôùng vò: xem Boán höôùng. höõu dö: coøn toàn taïi, vaãn coøn soùt laïi, ñöôïc duøng ñeå chæ heát thaûy nhöõng söï vaät vaø lyù leõ chöa ñaït ñeán choã roát raùo, cuøng cöïc, cho neân ñoái nghóa vôùi voâ dö.

Höõu ñænh thieân: xem A-ca-ni-traù. höõu laäu, voâ laäu: höõu laäu laø coøn phieàn naõo, khi saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn thì coù söï laäu tieát, ræ chaûy, caûm xuùc. Ñoù laø noùi nhöõng chuùng sanh coøn löu chuyeån trong ba coõi. Voâ laäu laø baäc ñaõ döùt phieàn naõo, Thaùnh nhaân, thaân taâm khoâng bò níu keùo bôûi ngoaïi duyeân. höõu nhieãu: ñi quanh moät ñoái töôïng naøo ñoù theo chieàu veà beân phaûi.

Theo phong tuïc thôøi coå AÁn Ñoä, ngöôøi ta ñi voøng quanh theo chieàu beân phaûi ñeå toû loøng cung kính. Ñi quanh Phaät caû traêm ngaøn voøng laø muoán toû yù heát söùc cung kính. Khi vieáng caùc thaùp Phaät, ngöôøi ta cuõng ñi quanh nhö vaäy, goïi laø nhieãu thaùp. höõu vi: coù taïo taùc, chæ chung caû vieäc coù duïng yù taïo taùc, coù nhaân duyeân taïo taùc. Ñaây ñeàu laø caùc phaùp voâ thöôøng, khoå naõo.

Hy-lieân: xem A-lî-la-baït-ñeà.

Hy-maõ-laïp: xem Tuyeát sôn.

Hyû Tuùc: xem coõi trôøi Ñaâu-suaát.

Hyû voâ löôïng: xem Boán taâm voâ löôïng.

Keá Taân: teân nöôùc, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Gāndhāra, cuõng phieân aâm laø Kieàn-ñaø-la, laø moät nöôùc thuoäc AÁn Ñoä thôøi coå, naèm ôû phía baéc löu vöïc Nguõ Haø, vuøng haï löu soâng Kabul, thuoäc taây baéc AÁn Ñoä ngaøy nay.

Keä-ñaø: xem Giaø-ñaø. keát giaø: noùi ñuû laø keát giaø phu toïa, Phaïn ngöõ laø nyaṣīdat-paryaṅkam ābhujya, laø caùch ngoài theo tö theá treùo chaân, vöõng chaõi nhö hoa

279

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN sen, neân cuõng goïi laø duõng kieän toïa hay lieân hoa toïa. Daân gian quen goïi laø ngoài xeáp baèng. Ñaây laø caùch ngoài ñöôïc aùp duïng trong taát caû caùc phaùp moân cuûa ñaïo Phaät, duø laø Tieåu thöøa hay Ñaïi thöøa, Tònh ñoä hay Thieàn toâng, khi haï thuû coâng phu tröôùc heát ñeàu phaûi duøng ñeán caùch ngoài an oån naøy. Neáu caû hai chaân ñeàu giao nhau thì laø toaøn giaø toïa; neáu chaân naøy gaùc treân chaân kia thì goïi laø baùn giaø toïa. Coù hai caùch aùp duïng phoå bieán: 1. Tröôùc heát ñaët chaân phaûi treân ñuøi traùi, sau ñoù ñaët chaân traùi treân ñuøi phaûi, hai loøng baøn chaân ngöûa leân, naèm treân hai baép veá, loøng baøn tay cuõng ngöûa leân, tay traùi ñaët treân tay phaûi. Caùch ngoài naøy goïi laø Haøng ma toïa. Caùc toâng Thieân Thai, Thieàn toâng... vaø ña soá caùc toâng Hieån giaùo ñeàu theo caùch ngoài naøy. 2. Tröôùc heát ñaët chaân traùi treân ñuøi phaûi, sau ñoù ñaët chaân phaûi treân ñuøi traùi, loøng baøn tay phaûi ñaët treân loøng baøn tay traùi, taát caû baøn tay vaø baøn chaân ñeàu ngöûa leân.

Caùch ngoài naøy goïi laø Caùt töôøng toïa. Maät toâng goïi laø Lieân hoa toïa. keát söû (結使, Phaïn ngöõ: saṃyojana): chæ nhöõng söï troùi buoäc, ngaên trôû ngöôøi tu taäp treân ñöôøng ñaït ñeán söï giaûi thoaùt. Vì coù söùc troùi buoäc thaân taâm, neân goïi laø keát (thaét buoäc, troùi buoäc). Vì coù söùc sai khieán, xuùi giuïc ngöôøi ta haønh ñoäng sai traùi, neân goïi laø söû (sai khieán). Coù 10 keát söû ñöôïc keå ra laø: 1. Thaân kieán (身 見; Phaïn ngöõ: satkāya-dṛṣṭi; Pāli: sakkāyadiṭṭhi), chaáp raèng coù moät baûn ngaõ hình thaønh nôi thaân theå; 2. Nghi (疑; Phaïn ngöõ: vicikitsā; Pāli: vicikiccā); 3. Giôùi caám thuû (戒禁取; Phaïn ngöõ: śīlavrata-parāmarśa; Pāli: sīlabbata-parāmāsa) coá chaáp vaøo giôùi luaät moät caùch khoâng chính ñaùng; 4. Duïc tham (欲貪; Phaïn ngöõ: kāma-rāga); 5. Saân khueå (saân haän) (瞋恚; Phaïn ngöõ: vyāpāda); 6. Saéc tham (色貪; Phaïn ngöõ: rūpa-rāga); 7.

Voâ saéc tham (無色貪; Phaïn ngöõ: arūpa-rāga); 8. Maïn (kieâu maïn) (慢; Phaïn ngöõ: māna); 9. Traïo cöû (hoài hoäp khoâng yeân) (掉 舉; Phaïn ngöõ: auddhatyauddhacca); 10. Voâ minh (無明; Phaïn ngöõ: avidyāavijjā). Cuõng coù caùch phaân loaïi cöûu keát, thaäp söû, laïi chia ra nguõ lôïi söû vaø nguõ ñoän söû. Trong moät soá baûn kinh luaän, ñoâi khi cuõng thaáy ñeà caäp ñeán thaát söû bao goàm: duïc aùi, saân khueå, höõu aùi, kieâu maïn, voâ minh, taø kieán vaø nghi. Vì theá, noùi moät caùch toång quaùt nhaát thì keát söû coù theå xem nhö caùch goïi teân khaùc cuûa phieàn naõo.

280

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Kham nhaãn ñòa: ñòa vò ban sô trong möôøi ñòa vò (Thaäp ñòa) cuûa haøng Boà Taùt, cuõng goïi laø Hoan hyû ñòa. khaåu nghieäp: xem ba nghieäp.

Kheá kinh: xem Tu-ña-la.

Kheá phaïm: xem Tu-ña-la.

Kheá tuyeán: xem Tu-ña-la. khí ñoäc: xem boán thöù ñoäc. khieát ñoäc: xem boán thöù ñoäc.

Khoå haïnh laâm: xem röøng Khoå haïnh. khoå khoå: xem ba töôùng khoå khoâi khoaùi (魁膾): ngöôøi laøm ngheà ñao phuû. Caùc baûn tröôùc ñaây ñeàu dòch laø ngöôøi haøng thòt, baùn thòt hoaëc baêm thòt laøm nem chaû... Ñoù chæ laø suy ñoaùn töø nghóa cuûa chöõ khoaùi (膾). Trong Taïp A-tì-ñaøm taâm luaän, quyeån 3, xeáp ñaây laø nghieäp aùc thöù 8 vaø giaûi thích nhö sau: 魁膾，指爲官操刀行刑之人。謂人本同類，彼雖犯法，理固當 死，然習操刀之業以害其生，實爲惡行。(Khoâi khoaùi, chæ vi quan thao ñao haønh hình chi nhaân. Vò nhaân baûn ñoàng loaïi, bæ tuy phaïm phaùp, lyù coá ñöông töû, nhieân taäp thao ñao chi nghieäp dó haïi kyø sanh, thaät vi aùc haïnh. – Khoâi khoaùi, chæ ngöôøi giöõ nhieäm vuï caàm ñao haønh hình. Laø ñoàng loaïi vôùi nhau, ngöôøi kia tuy phaïm phaùp, theo lyù phaûi [xöû toäi] cheát, nhöng ngöôøi laøm quen theo nghieäp gieát haïi sanh maïng nhö vaäy thaät laø haïnh xaáu aùc.) Nhö vaäy, roõ raøng nhöõng caùch dòch tröôùc ñaây ñeàu khoâng ñuùng. Khoâi khoaùi ôû ñaây phaûi hieåu laø ngöôøi laøm ngheà ñao phuû. khoâng caên, hai caên: Nhöõng ngöôøi coù boä phaän sanh duïc baát thöôøng, hoaëc khoâng coù döông vaät, döông vaät raát nhoû, hoaëc coù caû döông vaät laãn aâm vaät nhöng caû hai ñeàu nhoû khaùc thöôøng.

Khoâng ñònh: cuõng goïi laø phaùp Tam-muoäi Khoâng, ñaït ñöôïc nhôø quaùn saùt taùnh khoâng cuûa caùc phaùp. Haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc, Boà Taùt ñeàu coù tu taäp pheùp ñònh naøy, nhöng chæ coù chö Phaät môùi ñaït ñöôïc pheùp ñònh naøy ñeán möùc roát raùo. khoâng haïnh: chæ söï tu chöùng taùnh khoâng, töùc thaät taùnh cuûa caùc phaùp, vì taát caû caùc phaùp ñeàu do nhaân duyeân sanh, khoâng heà coù moät thöïc theå naøo toàn taïi ñoäc laäp.

281

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN khoâng haàu (箜篌), teân moät loaïi ñaøn thôøi coå, Phaïn ngöõ laø vīṇā, ngaøy nay khoâng coøn nöõa. Loaïi ñaøn naøy thöôøng coù 23 daây, nhöng cuõng coù caùc loaïi ñöôïc cheá taïo vôùi 22, 24 hoaëc 25 daây. Ñaøn coù xuaát xöù töø AÁn Ñoä, veà sau coù löu haønh sang caùc nöôùc vuøng Taây Vöïc cho ñeán Trung Hoa vaøo thôøi Haùn. Moät soá phuø ñieâu trang trí trong caùc thaùp coå cuõng nhö ñöôïc phaùt hieän gaàn ñaây trong ñoäng Ñoân Hoaøng coøn löu giöõ hình aûnh loaïi ñaøn naøy. khoâng hoa: xem hoa ñoám. khoâng phaù moäc: xem khö-ñaø-la. khoâng thoái chuyeån (Baát thoái chuyeån): ñòa vò tu haønh cuûa haøng Boà Taùt khi khoâng coøn thoái lui nöõa, chæ thaúng tieán daàn ñeán muïc ñích laø quaû Phaät. khoâng tueä: (Trí tueä khoâng) trí tueä coù ñöôïc do tu taäp phaùp quaùn khoâng, thaáy ñöôïc thaät taùnh cuûa taát caû caùc phaùp chính laø taùnh khoâng.

Khoâng, Voâ töôùng vaø Voâ taùc: xem Ba moân giaûi thoaùt. khoång töôùc: teân moät loaøi chim, dòch töø Phaïn ngöõ laø mayūra, dòch aâm laø ma-do-la (摩由羅). khu khieån yeát-ma (驅遣羯磨), cuõng goïi laø khu xuaát yeát-ma, bieän phaùp aùp duïng ñoái vôùi vò tyø-kheo coù toäi (thöôøng laø khi hình thöùc quôû traùch khoâng coù taùc duïng), theo ñoù phaûi chòu söï truïc xuaát ra khoûi nôi ôû. khö-ñaø-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø khadira, teân moät loaïi caây coù goã raát raén chaéc, dòch nghóa laø kieân ngaïnh moäc hay khoâng phaù moäc.

Vì goã caây naøy raén chaéc neân than cuûa noù laø loaïi than ñoát leân raát noùng. kieân ngaïnh moäc: xem khö-ñaø-la.

Kieàn-ñaø-la: xem Keá Taân. kieàn-thaùt-baø: xem caøn-thaùt-baø. kieån-ñaø-la: xem caøn-thaùt-baø. kieán chaáp: chæ nhöõng quan ñieåm, ñònh kieán sai laàm, coá chaáp vaø vöôùng maéc vaøo choã thaáy bieát hieän coù cuûa mình, cho ñoù laø tuyeät ñoái vaø khoâng chaáp nhaän moïi quan ñieåm khaùc. Do kieán chaáp maø ngöôøi ta khoâng theå nhaän bieát Chaùnh phaùp.

282

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ kieán ñaûo: xem ba söï ñieân ñaûo.

Kieán ñaïo: Duøng con maét trí tueä chaân chaùnh, kieán giaûi ngay thaät maø nhaän ra tính chaát khoå, baát tònh cuûa cuoäc ñôøi, vaø söï an laïc, giaûi thoaùt trong ñôøi soáng ñaïo haïnh. Ñaây laø choã chöùng ñaéc ñaàu tieân cuûa ngöôøi tu hoïc, so trong boán möùc ñoä chöùng ñaéc laàn löôït laø: Kieán ñaïo, Tu ñaïo, Voâ hoïc ñaïo vaø Phaät ñaïo. Do tænh giaùc veà cuoäc soáng maø coù theå Kieán ñaïo. Do Kieán ñaïo maø coù theå khôûi söï Tu ñaïo. Do Tu ñaïo maø ñöôïc trí hueä Voâ hoïc ñaïo, töùc laø quaû vò A-lahaùn. Do ñöôïc Voâ hoïc ñaïo maø tieáp tuïc tu haønh caùc thaùnh haïnh ñeå ñöôïc Phaät ñaïo, töùc laø quaû vò Nhö Lai. kieán ñoäc: xem boán thöù ñoäc. kieán haønh: chæ chung caùc loaïi ngaõ kieán, taø kieán... khieán haønh giaû khoâng theå nhaän thöùc ñöôïc chaân lyù, neân cuõng goïi laø kieán hoaëc.

Kieán keát: xem Ba keát. kieáp: hay kieáp-ba, phieân aâm töø Phaïn ngöõ kalpa, chæ moät quaõng thôøi gian raát daøi, haàu nhö khoâng theå tính ñeám. Trong kinh luaän coù nhieàu choã giaûi thích khaùc nhau veà quaõng thôøi gian naøy. Nhö coù laàn Phaät daïy: “Nhö coù quaû nuùi lôùn ôû gaàn thaønh aáp, ngöôøi daân ôû ñoù cöù moät traêm naêm laïi ñeán duøng moät taám vaûi quaát vaøo quaû nuùi, cho ñeán khi quaû nuùi aáy moøn saïch ñi vaãn chöa heát moät kieáp.” Nhö vaäy coù theå hình dung thôøi gian moät kieáp laø raát laâu. kieáp giaûm: thöôøng ñöôïc giaûi thích laø töø khi tuoåi thoï con ngöôøi ñöôïc 84.000 naêm, cöù qua moät traêm naêm thì giaûm ñi moät tuoåi, cho ñeán luùc chæ coøn laø 10 tuoåi thì goïi laø moät kieáp giaûm. kieáp sô: thuôû ban sô, kieáp sô khai luùc môùi hình thaønh cuûa moät theá giôùi.

Kieáp-tyø-la: xem Ca-tyø-la.

Kieät-xaø: xem Ma-kieät-ñaø.

Kieàu-taùt-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Kosala, cuõng ñoïc laø Caâu-taùt-la, Caâu-taùt-di-la, laø moät nöôùc lôùn ôû AÁn Ñoä vaøo thôøi ñöùc Phaät, kinh thaønh laø Xaù-veä.

Kieàu-thi-ca: moät trong caùc teân rieâng cuûa ñöùc Ñeá-thích.

Kieàu-thöôûng-di: xem Caâu-thieåm-di.

Kieàu-traàn-nhö: xem A-nhaõ Kieàu-traàn-nhö.

283

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN kim cang thaân: xem thaân kim cang. kim sí ñieåu: xem chim caùnh vaøng. kim sí ñieåu vöông: xem chim caùnh vaøng. kinh haønh: ñi chaäm raõi vaø nhieáp taâm, chung quanh ñieän Phaät hoaëc saân chuøa, am, tònh thaát, thöôøng vaøo nhöõng giôø nhaát ñònh trong ngaøy. Kinh haønh ñöôïc vaän duïng nhö moät trong caùc phöông phaùp tu taäp haèng ngaøy.

Kinh Phöông ñaúng: chæ kinh ñieån Ñaïi thöøa. Xem Phöông ñaúng. kinh Taïp hoa: teân goïi khaùc cuûa kinh Hoa nghieâm. Töø ñieån Phaät hoïc cuûa Ñinh Phuùc Baûo vieát: 萬行譬如華， 以萬行莊嚴佛果，謂之華 嚴。百行交雜，謂之雜華。 (Vaïn haïnh thí nhö hoa, dó vaïn haïnh trang nghieâm Phaät quaû, vò chi Hoa nghieâm, baùch haïnh giao taïp, vò chi Taïp hoa. - Vaïn haïnh ví nhö hoa, duøng vaïn haïnh trang nghieâm quaû Phaät neân goïi laø Hoa nghieâm, traêm haïnh giao taïp neân goïi laø Taïp hoa.)

Kyø-baø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Jīvaka, cuõng ñoïc laø Kyø-vöïc, Kyø-baøgiaø, laø löông y noåi danh ñöông thôøi. Theo Phaät thuyeát Naïi nöõ Kyøbaø kinh (Ñaïi Chaùnh taïng quyeån 12, kinh soá 554) do ngaøi An Theá Cao dòch vaøo thôøi Haäu Haùn thì Kyø-baø laø anh trai cuøng cha khaùc meï vôùi vua A-xaø-theá, laø con (khoâng chính thöùc) cuûa vua Taàn-baøsa-la (Bình Sa vöông) vôùi moät ngöôøi kyõ nöõ. OÂng theo hoïc y thuaät tinh thoâng, thöôøng trò beänh cho chuùng taêng vaø laø ngöôøi am hieåu cuõng nhö chí thaønh tin saâu Phaät phaùp.

Kyø-baø-giaø: xem Kyø-baø.

Kyø-daï: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Geya, dòch nghóa laø truøng tuïng, öùng tuïng. Sau khi Phaät thuyeát giaûng phaàn Kheá kinh xong thì duøng nhöõng keä tuïng naøy ñeå truøng tuyeân, noùi laïi nhöõng nghóa ñaõ thuyeát giaûng, neân goïi laø Truøng tuïng. Xem theâm Möôøi hai boä kinh.

Kyø thoï Caáp Coâ Ñoäc vieân: xem Tinh xaù Kyø-hoaøn.

Kyø Vieân: xem Tinh xaù Kyø-hoaøn.

Kyø-vöïc: xem Kyø-baø.

La-haàu: töùc vò vua cuûa loaøi a-tu-la, teân laø La-haàu. Trong quyeån 24 kinh naøy, Phaät coù daïy: “Nhö thaân hình vò La-haàu, vua cuûa loaøi a-tu-la laø to lôùn nhaát trong caùc thaân hình to lôùn.” (trang 589, Taäp IV)

284

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ la-saùt: Loaøi hung thaàn aùc quyû, dòch nghóa laø baïo aùc, khaû uùy (ñaùng gheâ sôï). Loaøi naøy hình töôùng troâng raát gheâ sôï, thích aên thòt, uoáng maùu ngöôøi.

Laïc thuyeát voâ ngaïi trí: xem Boán trí khoâng ngaên ngaïi.

Lam-tì-ni: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Lumbinī, laø teân khu vöôøn nôi ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni ñaûn sanh. Trong baûn Haùn vaên ngaøi Ñaømvoâ-saám duøng 林微尼 (Laâm-tì-ni) ñeå phieân aâm teân khu vöôøn naøy.

Haàu heát caùc kinh vaên khaùc ñeàu duøng 藍毗尼 (Lam-tì-ni). laõo töû: chæ söï giaø cheát, laø moät trong 12 nhaân duyeân, voán sanh khôûi do söï hieän höõu hoøa hôïp cuûa caùc haønh. Vì theá, neáu haønh giaû ñaït ñeán caûnh giôùi “phaù tröø heát thaûy caùc haønh” thì khoâng coøn coù söï giaø cheát.

Laâu-ñaäu: xem A-na-luaät. laäu: dòch töø tieáng Phaïn ngöõ laø āśrava (Pāli: āsava), cuõng goïi laø laäu hoaëc, chæ söï ræ chaûy laøm cho oâ nhieãm thaân taâm. Chính do caùc phieàn naõo phaùt sanh töø tham, saân, si, khieán saùu caên chaïy theo saùu traàn laøm thaân taâm oâ nhieãm, gioáng nhö vaät chöùa bò ræ chaûy. Vì theá, ñaây cuõng ñöôïc xem laø teân khaùc cuûa phieàn naõo. Khi chöùng ñaéc quaû A-la-haùn thì caùc laäu (hay phieàn naõo) ñeàu döùt saïch neân goïi laø voâ laäu. laäu hoaëc: xem laäu.

Laäu taän voâ sôû uùy: xem Boán ñöùc chaúng sôï.

Leâ-xa: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Liçavī, cuõng ñoïc laø Ly-xa, Löïc-só, laø moät doøng hoï lôùn thuoäc giai caáp Saùt-ñeá-lî, ñang raát coù theá löïc ôû thaønh Caâu-thi-na vaø thaønh Duy-da-ly vaøo thôøi baáy giôø. long töôïng: roàng vaø voi, dòch töø Phaïn ngöõ nāga, thöôøng phieân aâm laø na-giaø, chæ baäc kieät xuaát, vöôït troäi hôn caû. Chöõ naøy ñoâi khi cuõng ñöôïc dòch rieâng laø long hoaëc laø töôïng. Vì söùc cuûa loaøi roàng thì döôùi bieån caû khoâng loaøi naøo qua ñöôïc, söùc cuûa loaøi voi thì treân ñaát lieàn cuõng ñöùng ñaàu muoân thuù, neân trong kinh Phaät thöôøng ví caùc vò Boà Taùt, A-la-haùn laø baäc long töôïng, vì caùc vò laø kieät xuaát, vöôït troäi hôn caû trong muoân loaøi chuùng sanh. Coù nôi cuõng giaûi thích long töôïng laø con voi chuùa, ñaàu ñaøn, vì chöõ long khoâng coù nghóa laø roàng maø haøm yù vöôït troäi, ñöùng ñaàu. Nhöng duø hieåu theo

285

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN nghóa naøo thì cuõng chæ laø moät söï so saùnh moâ taû töôïng tröng maø thoâi. loâng ruøa, söøng thoû: ví duï raát thöôøng duøng trong kinh ñieån, ñeå chæ nhöõng vieäc hoaøn toaøn khoâng coù thaät, cuõng nhö ruøa chaúng heà coù loâng, thoû chöa töøng coù söøng.

Lôïi haønh nhieáp: xem Boán phaùp thaâu nhieáp. luïc chuûng chaán ñoäng: xem saùu caùch chaán ñoäng. luïc ñaïo: cuõng goïi laø luïc thuù, saùu ñöôøng luaân hoài, saùu neûo luaân hoài, bao truøm taát caû moïi loaøi chuùng sanh. Ñoù laø: coõi trôøi, coõi ngöôøi, coõi a-tu-la, ñòa nguïc, ngaï quyû vaø suùc sanh. Heát thaûy chuùng sanh trong voøng luaân hoài ñeàu rôi vaøo moät trong saùu neûo naøy, tuøy theo nghieäp löïc.

Luïc ñoä: xem bôø beân kia. luïc hoøa kính: xem saùu phaùp hoøa kính. luïc nhaäp: xem aám, nhaäp, giôùi. luïc nieäm xöù: xem saùu chaùnh nieäm. luïc quaàn tyø-kheo: xem saùu tyø-kheo xaáu aùc. luïc sö ngoaïi ñaïo: xem saùu thaày ngoaïi ñaïo. luïc thuù: xem luïc ñaïo. luïc thöùc trung giôùi: xem aám, nhaäp, giôùi. luïc traàn: xem saùu traàn. luïc traàn ngoaïi giôùi: xem aám, nhaäp, giôùi. luïc vò: xem saùu vò. luïc xuùc: xem saùu xuùc. löûa khö-ñaø-la: xem khö-ñaø-la.

Löïc-só: xem Leâ-xa.

Löïc só Kim cang: cuõng goïi laø Chaáp kim cang hay Chaáp kim cang thaàn, laø vò thaàn coù thaân hình to lôùn, maïnh meõ, phaùt nguyeän hoä trì baûo veä Phaät phaùp.

Löôõng tuùc toân: dòch töø Phaïn ngöõ Dvipadottama, trong nhieàu kinh luaän khaùc cuõng goïi laø Löôõng tuùc chi toân, Löôõng tuùc trung toân, Toái thöôïng Nhò tuùc toân, Löôõng tuùc Theá toân hay Voâ thöôïng Löôõng

286

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ tuùc toân, noùi chung ñeàu laø ñeå chæ ñeán baäc ñaùng toân kính nhaát theá gian, vì coù ñaày ñuû phöôùc ñöùc vaø trí tueä. Ñaây laø moät trong caùc danh xöng, toân hieäu cuûa Phaät, vì duy nhaát chæ coù Phaät môùi xöùng ñaùng vôùi danh hieäu naøy. Theo Phaät Quang Ñaïi töø ñieån thì Phaät laø baäc duy nhaát trong theá gian coù ñuû ba möôi hai töôùng toát, taùm möôi veû ñeïp, thaønh töïu Taän trí, Voâ sanh trí vaø taát caû caùc phaùp moân voâ laäu voâ hoïc, taát caû caùc phaùp khoâng chung cuøng vôùi haøng Thanh vaên, Duyeân giaùc nhö Möôøi trí löïc, Boán voâ sôû uùy... Vì theá, toân hieäu naøy cuûa Phaät coù ñuû hai nghóa: Thöù nhaát, ôû giöõa chö thieân vaø nhaân loaïi, laø nhöõng loaøi sanh ra coù hai chaân (löôõng tuùc) thì Phaät laø baäc ñaùng toân quyù nhaát. Tuy nhieân, saùch Ñaïi thöøa baûn sanh taâm ñòa quaùn, quyeån 2, phaåm Baùo aân vaø Ñaïi trí ñoä luaän quyeån 27 ñeàu coù noùi raèng: “Trong taát caû caùc loaøi töø khoâng chaân, hai chaân, boán chaân, nhieàu chaân cho ñeán höõu saéc, voâ saéc, höõu töôûng, voâ töôûng... taát caû chuùng sanh thì Phaät laø baäc toân quyù nhaát.” Vì theá neân bieát raèng nghóa thöù nhaát naøy chæ mang tính bieåu tröng maø thoâi. Thöù hai, duøng “löôõng tuùc” ñeå ví vôùi caùc phaùp quyeàn vaø thaät; giôùi vaø ñònh; phöôùc ñöùc vaø trí tueä; thuyeát giaûng vaø thöïc haønh... Phaät coù ñaày ñuû taát caû caùc yeáu toá ñoù neân ngaøi coù theå tuøy duyeân giaùo hoùa trong khaép Phaùp giôùi khoâng heà coù söï chöôùng ngaïi.

Ly boá uùy: Baäc ñaõ lìa khoûi moïi söï sôï seät, cuõng nhö Voâ uùy hay Voâ sôû uùy, ñeàu laø nhöõng caùch noùi toân xöng ñöùc Phaät.

Ly caáu ñòa: xem Möôøi ñòa vò.

Ly-xa: xem Leâ-xa.

Ma-da: hoaøng haäu cuûa vua Tònh Phaïn, phieân aâm töø tieáng Phaïn laø Mahāmāyā, goïi ñuû laø Phu nhaân Ma-ha Ma-da. Baø laø ngöôøi sanh ra thaùi töû Taát-ñaït-ña.

Ma-giaø-ñaø: xem Ma-kieät-ñaø.

Ma-ha Ba-xaø-ba-ñeà Kieàu-ñaøm-di: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Mahā

Prajāpati Gautamī: ma-ha nghóa laø “lôùn”, “ñaïi”, ba-xaø-ba-ñeà dòch nghóa laø “aùi ñaïo”, kieàu-ñaøm-di dòch nghóa laø “nöõ thanh”. Vì theá teân vò naøy cuõng thöôøng ñöôïc goïi laø Ñaïi AÙi Ñaïo. Vò tyø-kheo ni naøy laø

287

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN dì ruoät cuûa Phaät, laø ngöôøi heát loøng xin cho nöõ giôùi ñöôïc xuaát gia, vaø cuõng laø moät trong nhöõng vò tyø-kheo ni ñaàu tieân.

Ma-ha Caâu-hy-la: teân Phaïn ngöõ laø Mahā-kauṣṭhila, cuõng ñoïc laø Maha Caâu-saét-sæ-la, laø moät trong caùc ñeä töû chöùng quaû A-la-haùn vaøo thôøi ñöùc Phaät coøn taïi theá. Trong quyeån 12 kinh Taïp A-haøm coù nhaéc ñeán chuyeän ngaøi Caâu-hy-la khi ôû nuùi Kyø-xaø-quaät, Xaù-lôïiphaát ñeán thöa hoûi veà yù nghóa cuûa Möôøi hai nhaân duyeân, ñöôïc ngaøi traû lôøi töôøng taän moïi ñieàu, neân Xaù-lôïi-phaát heát lôøi ngôïi khen, taùn thaùn. Trong kinh Taêng nhaát A-haøm, quyeån 3, phaåm Ñeä töû coù noùi veà ngaøi Caâu-hy-la ñaït ñöôïc ñaày ñuû Boán phaùp bieän taøi (Töù bieän taøi). Tuy nhieân, khoâng thaáy kinh ñieån naøo noùi chi tieát veà cuoäc ñôøi vò A-la-haùn naøy, tröø ra trong Ñaïi Trí ñoä luaän (quyeån 1), Soaïn taäp baùch duyeân kinh (quyeån 10, Tröôøng Traûo Phaïm-chí duyeân) ñeàu noùi raèng ngaøi Caâu-hy-la chính laø caäu ruoät cuûa ngaøi Xaù-lôïi-phaát, tröôùc khi xuaát gia theo Phaät ñaõ töøng tu theo ngoaïi ñaïo, coù hieäu laø Phaïm chí Tröôøng Traûo (moùng tay daøi), vì oâng khoâng bao giôø caét moùng tay.

Ma-ha Caâu-saét-sæ-la: xem Ma-ha Caâu-hy-la.

Ma-ha-ñaø: xem Ma-kieät-ñaø. ma-ha-laêng-giaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Mahāraṅga, dòch nghóa laø ñaïi giaù y, chæ caùc loaïi aùo toát ñeïp, ñaét tieàn. ma-ha-na-giaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ mahānāgā, Haùn dòch laø ñaïi höông töôïng, chæ con voi sung söùc, khoûe maïnh nhaát trong ñaøn voi. Ma-heâ-thuû-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Maheśvara, cuõng goïi laø Ma-heâ-thuû-la Thieân vöông, Ñaïi töï taïi Thieân vöông, laø vò thieân thaàn maø ñaïo Baø-la-moân thôø kính, ôû caûnh trôøi cao nhaát trong coõi Saéc giôùi.

Ma-kieät-ñaø (摩竭陀), phieân aâm töø Phaïn ngöõ Magadha, cuõng ñoïc laø Kieät-xaø, hay Ma-giaø-ñaø, laø teân nöôùc do vua Taàn-baø-sa-la cai trò, sau bò con trai laø A-xaø-theá gieát cheát ñeå cöôùp ngoâi. Ma-kieät-ñaø laø moät trong 16 nöôùc lôùn ôû AÁn Ñoä vaøo thôøi ñöùc Phaät, kinh ñoâ laø thaønh Vöông-xaù (Rājagṛha). Vò trí hieän nay cuûa Ma-kieät-ñaø laø thuoäc veà Nam Bihar, mieàn Baéc AÁn Ñoä. Teân nöôùc naøy coøn ñöôïc phieân aâm laø Ma-ha-ñaø (摩訶陀)，Ma-kieät-ñeà (摩竭提)...

288

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Ma-kieät-ñeà: xem Ma-kieät-ñaø.

Ma-la-da: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Malaya, cuõng ñoïc laø Ma-la-dieân, laø teân moät ngoïn nuùi naèm ôû mieàn nam AÁn Ñoä, thuoäc nöôùc Ma-lada. Nôi ñaây coù nhieàu goã thôm chieân-ñaøn, ñaëc bieät laø loaïi chieân ñaøn traéng. ma-ni: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø mani, dòch nghóa laø ly caáu (lìa khoûi söï dô nhôùp), laø nhö yù (theo ñuùng nhö yù muoán). Haït chaâu ma-ni laø loaïi chaâu baùu quyù nhaát, ñöôïc tin laø coù theå laøm cho ngöôøi chuû sôû höõu noù muoán gì cuõng ñöôïc nhö yù, neân goïi laø nhö yù chaâu.

Ma-ni-baït-ñaø (Maṇibhadra), moät trong taùm vò Ñaïi töôùng Daï-xoa, ñöôïc dòch nghóa laø Baûo Hieàn (寶賢).

Maõ Sö: töùc Maõ Tuùc (馬宿), cuøng vôùi Maõn Tuùc (滿宿) laø hai vò tyø-kheo ñöùng ñaàu trong Luïc quaàn tyø-kheo. Nhoùm saùu tyø-kheo naøy thöôøng laøm nhieàu vieäc sai traùi, quaáy nhieãu Phaät phaùp, phaïm vaøo caám giôùi.

Maõn Tuùc: xem Maõ Sö. maïng maïng: teân moät loaøi chim, dòch töø Phaïn ngöõ jīvajīvaka, dòch aâm laø kì-baø-kì-baø-ca (耆婆耆婆迦), cuõng dòch laø chim sanh sanh.

Trong kinh A-di-ñaø goïi loaøi chim naøy laø chim coäng maïng.

Maõnh Hyû: xem Uaát-ñaàu-lam-phaát.

Maït-giaø-leâ Caâu-xaù-la: xem Maït-giaø-leâ Caâu-xaù-ly töû.

Maït-giaø-leâ Caâu-xaù-lôïi: xem Maït-giaø-leâ Caâu-xaù-ly töû.

Maït-giaø-leâ Caâu-xaù-ly töû: Phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Maskarīgośāliputra, cuõng ñoïc laø Maït-giaø-leâ Caâu-xaù-la, Maït-giaø-leâ Caâuxaù-lôïi... Maït-giaø-leâ laø hoï, Haùn dòch laø “thöôøng haønh”; Caâu-xaù-ly laø teân ngöôøi meï, neân goïi laø Caâu-xaù-ly töû, Haùn dòch laø “ngöu xaù”.

Vò naøy laø moät trong 6 thaày ngoaïi ñaïo (luïc sö) vaøo thôøi ñöùc Phaät. maét thòt (nhuïc nhaõn): laø con maét höõu hình maø chuùng sanh hieän coù, cuõng goïi laø maét phaøm. Xem theâm naêm thöù maét. maät ngöõ: lôøi noùi vi maät, haøm suùc nhieàu yù nghóa, ñöôïc duøng ñeå chæ lôøi daïy saâu xa nhaát cuûa chö Phaät, vì chæ coù baäc Boà Taùt trí hueä lôùn môùi hieåu thaáu ñöôïc.

Maät taïng: kho taøng bí maät. Kinh ñieån Ñaïi thöøa do Phaät thuyeát giaûng yù nghóa raát saâu roäng. Vì haøng tieåu caên, trung caên khoâng theå hieåu

289

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN noåi, khoâng theå laøm theo cho neân goïi laø Maät taïng, nhöng ñoái vôùi haøng trí giaû thì khoâng phaûi laø bí maät. mieân hoa: xem ñaâu-la.

Muõi teân nhoïn ba ñoäc (tam ñoäc lôïi tieãn): xem ba muõi teân ñoäc.

Möôøi ñaïi ñòa (Thaäp ñaïi ñòa): cuõng goïi laø Ñaïi ñòa phaùp hay Thaäp ñaïi ñòa phaùp, töùc laø möôøi traïng thaùi taâm thöùc khaùc nhau, laøm neàn taûng cho taát caû moïi taâm nieäm. Vì taát caû taâm nieäm ñeàu töø ñaây sanh ra neân goïi laø “ñaïi ñòa”, cuõng gioáng nhö caùc thöù caây coû ñeàu töø ñaát sanh ra. Trong Nhò giaûi giôùi thaân tuùc luaän (二解界身足論), quyeån thöôïng, tôø 1 coù keå roõ 10 traïng thaùi taâm thöùc caên baûn naøy: Moät laø thoï (受), hai laø töôûng (想), ba laø tö (思), boán laø xuùc (觸), naêm laø taùc yù (作意), saùu laø duïc (欲), baûy laø thaéng giaûi (勝解), taùm laø nieäm (念), chín laø tam-ma-ñòa (三摩地) vaø möôøi laø tueä (慧).

Möôøi ñòa vò (Thaäp ñòa): vò Boà Taùt tu taäp laàn löôït chöùng ñuû 10 ñòa vò töø thaáp ñeán cao goïi laø Thaäp ñòa (十地, Phaïn ngöõ: daśabhūmi), ñöôïc keå nhö sau: 1. Hoan hyû ñòa (歡喜地, Phaïn ngöõ: pramuditābhūmi): Ñaït ñòa vò naøy, Boà Taùt hoan hyû treân ñöôøng tu hoïc, phaùt taâm cöùu ñoä cho taát caû chuùng sanh thoaùt khoûi luaân hoài (saṃsāra), khoâng coøn nghó ñeán baûn thaân mình nöõa. Boà Taùt vì theá thöïc hieän haïnh boá thí (dāna) khoâng caàu phöôùc ñöùc, chöùng ñöôïc thöïc tính voâ ngaõ (anātman) cuûa taát caû caùc phaùp (dharma). 2. Ly caáu ñòa (離垢地, Phaïn ngöõ: vimalā-bhūmi): Ñaït ñòa vò naøy, Boà Taùt nghieâm trì giôùi luaät (śīla) vaø thöïc haønh thieàn ñònh (dhyāna, samādhi). 3.

Phaùt quang ñòa (發光地, Phaïn ngöõ: prabhākārī-bhūmi): Ñaït ñòa vò naøy, Boà Taùt chöùng ñöôïc luaät voâ thöôøng (anitya), tu trì taâm mình, thöïc haønh nhaãn nhuïc (kṣānti) khi gaëp chöôùng ngaïi treân ñöôøng hoùa ñoä chuùng sanh. ÔÛ ñòa vò naøy, Boà Taùt tröø ñöôïc ba ñoäc laø tham, saân, si vaø ñöôïc boán caáp ñònh an chæ (dhyāna) cuûa boán xöù, chöùng ñaït naêm phaàn trong luïc thoâng (abhijñā). 4. Dieäm hueä ñòa (燄慧地, Phaïn ngöõ: arciṣmatī-bhūmi): Ñaït ñòa vò naøy, Boà Taùt tröø döùt moïi quan nieäm sai laàm, tu taäp trí hueä (prajñā) vaø 37 phaùp Boà-ñeà phaàn (bodhipākṣika-dharma), cuõng goïi laø 37 phaåm trôï ñaïo. 5. Cöïc nan thaéng ñòa (極難勝地, Phaïn ngöõ: sudurjayā-bhūmi): Ñaït ñòa vò naøy, Boà Taùt nhaäp ñònh, ñaït ñöôïc trí hueä, töø ñoù lieãu ngoä ñöôïc phaùp Töù dieäu ñeá vaø chaân nhö, dieät

290

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ heát caùc moái nghi ngôø vaø phaân bieät, laïi tieáp tuïc haønh trì 37 giaùc chi. 6. Hieän tieàn ñòa (現前地, Phaïn ngöõ: abhimukhī-bhūmi): Ñaït ñòa vò naøy, Boà Taùt lieãu ngoä taát caû phaùp laø voâ ngaõ, chöùng ñöôïc lyù möôøi hai nhaân duyeân vaø chuyeån hoùa trí phaân bieät thaønh trí baùt-nhaõ, nhaän thöùc ñöôïc taùnh khoâng. Boà Taùt ôû ñòa vò naøy ñaõ ñaït trí hueä Boà-ñeà (Phaïn ngöõ: bodhi). Boà Taùt nhôø ñoù coù theå nhaäp Nieát-baøn thöôøng truï (Phaïn ngöõ: pratiṣṭhita-nirvāṇa) vì loøng töø bi thöông xoùt chuùng sanh maø truï laïi theá gian, nhöng khoâng bò sanh töû raøng buoäc. Caûnh giôùi naøy goïi laø Nieát-baøn voâ truï (Phaïn ngöõ: apratiṣṭhita). 7. Vieãn haønh ñòa (遠行地,Phaïn ngöõ: dūdraṅgamābhūmi): Ñaït ñòa vò naøy, Boà Taùt coù ñaày ñuû moïi khaû naêng, phöông tieän (Phaïn ngöõ: upāya) ñeå giaùo hoùa chuùng sanh. ÔÛ ñòa vò naøy, Boà Taùt coù theå tuøy nguyeän löïc hoùa thaân ôû baát kyø hình töôùng naøo.

8. Baát ñoäng ñòa (不動地,Phaïn ngöõ: acalā-bhūmi): Ñaït ñòa vò naøy, Boà Taùt khoâng coøn bò dao ñoäng bôûi baát kyø moät caûnh ngoä naøo, vaø bieát chaéc khi naøo mình seõ ñaït quaû vò Phaät. 9. Thieän hueä ñòa (善慧 地, Phaïn ngöõ: sādhumatī-bhūmi): Ñaït ñòa vò naøy, Boà Taùt ñaït trí hueä vieân maõn, coù ñuû Thaäp löïc (Phaïn ngöõ: daśabala), luïc thoâng (Phaïn ngöõ: ṣaḍabhijñā), boán töï tín vaø taùm giaûi thoaùt, thoâng ñaït moïi giaùo phaùp vaø giaûng daïy cho chuùng sanh. 10. Phaùp vaân ñòa ( 法雲地, Phaïn ngöõ: dharmameghā-bhūmi): Ñaït ñòa vò naøy, Boà Taùt chöùng ñaït nhaát thieát trí (Phaïn ngöõ: sarvajñatā), ñaïi haïnh. ÔÛ ñòa vò naøy, Boà Taùt coù Phaùp thaân vieân maõn, ngöï treân toøa sen vôùi voâ soá Boà Taùt chung quanh treân cung trôøi Ñaâu-suaát. Quaû vò Phaät luùc naøy ñaõ ñöôïc chö Phaät aán chöùng. Kinh ñieån coù noùi ñeán caùc vò Boà Taùt ñaõ ñaït ñeán ñòa vò naøy laø Boà Taùt Di-laëc (Phaïn ngöõ: Maitreya), Boà Taùt Quaùn Theá AÂm (Phaïn ngöõ: Avalokiteśvara) vaø Boà Taùt Vaên-thuø-sö-lôïi (Phaïn ngöõ: Mañjuśrī).

Möôøi ñieàu aùc (Thaäp baát thieän): cuõng goïi laø Thaäp aùc, Möôøi nghieäp aùc, Möôøi phaùp baát thieän, bao goàm: 1. Saùt sanh, 2. Troäm caép, 3. Taø daâm, 4. Voïng ngöõ, 5. YÛ ngöõ, 6. Löôõng thieät, 7. AÙc khaåu, 8. Tham duïc, 9. Saân khueå, 10. Taø kieán. Khoâng laøm nhöõng ñieàu naøy laø Möôøi phaùp laønh hay Möôøi ñieàu laønh.

Möôøi ñieàu laønh (Thaäp thieän), cuõng goïi laø Möôøi phaùp laønh, Thaäp thieän ñaïo, Thaäp thieän Chaùnh phaùp, bao goàm caùc phaùp laø: 1. Khoâng saùt sanh, thöôøng laøm vieäc tha thöù vaø phoùng sanh. 2. Khoâng troäm

291

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN caép, thöôøng tu haïnh boá thí, giuùp ñôõ, san seû vôùi moïi ngöôøi. 3.

Khoâng taø daâm, luoân giöõ loøng chung thuûy moät vôï moät choàng. 4.

Khoâng noùi doái, luoân noùi lôøi chaân thaät. 5. Khoâng noùi lôøi trau chuoát, thoâ tuïc, thöôøng noùi nhöõng lôøi coù yù nghóa, coù ích lôïi. 6. Khoâng noùi ñaâm thoïc, gaây chia reõ, thöôøng noùi nhöõng lôøi taïo ra söï ñoaøn keát, thöông yeâu nhau. 7. Khoâng noùi lôøi ñoäc aùc, gaây toån haïi, thöôøng noùi nhöõng lôøi oân hoøa, nhu thuaän. 8. Khoâng tham lam, luoân quaùn xeùt raèng moïi thöù cuûa caûi vaät chaát ñeàu chæ laø giaû taïm, khoâng thöôøng toàn. 9. Khoâng saân khueå, thöôøng tu taäp haïnh töø bi, nhaãn nhuïc. 10. Khoâng ngu meâ, taø kieán, thöôøng saùng suoát tu taäp theo chaùnh kieán.

Möôøi ñieàu thieän: xem Möôøi ñieàu laønh.

Möôøi giôùi cuûa sa-di: 1. Khoâng gieát haïi; 2. Khoâng troäm caép; 3. Khoâng daâm duïc; 4. Khoâng noùi doái; 5. Khoâng uoáng röôïu; 6. Khoâng caøi hoa, xöùc daàu thôm, thoa phaán ñeïp; 7. Khoâng ñaøn ca muùa haùt; 8. Khoâng naèm ngoài treân giöôøng roäng, gheá cao; 9. Khoâng aên sai giôø, nghóa laø chæ aên moãi ngaøy moät laàn tröôùc giôø ngoï; 10. Khoâng sôû höõu, söû duïng tieàn, vaøng, ñoà trang söùc quyù baùu.

Möôøi hai boä kinh (Thaäp nhò boä kinh): Bao goàm: 1. Tu-ña-la (Phaïn ngöõ: Sūtra), dòch nghóa: kheá kinh, phaùp boån, laø nhöõng lôøi Phaät daïy thích hôïp vôùi töøng caên cô chuùng sanh; 2. Kyø-daï (Phaïn ngöõ: Geya), dòch nghóa: öùng tuïng, truøng tuïng, laø nhöõng lôøi daïy trong kinh ñöôïc laëp laïi ñeå ngöôøi nghe ghi nhôù vaø thöïc haønh; 3. Hoøa-cala-na (Phaïn ngöõ: Vyakarana), dòch nghóa: thoï kyù, laø lôøi daïy cuûa Phaät veà keát quaû tu taäp trong töông lai cuûa caùc vò ñeä töû, noùi tröôùc veà söï chöùng ñaéc quaû vò cuûa moãi ngöôøi caên cöù vaøo noã löïc tu taäp, haønh trì cuûa hoï; 4. Giaø-ñaø (Phaïn ngöõ: Gāthā), dòch nghóa: phuùng tuïng, coâ khôûi tuïng hay keä tuïng, laø nhöõng lôøi daïy cuûa Phaät ñöôïc dieãn ñaït theo theå keä tuïng ñeå deã ghi nhôù, thöôøng laø laëp laïi phaàn yù nghóa ñaõ dieãn thuyeát trong kheá kinh; 5. Öu-ñaø-na (Phaïn ngöõ: Udana), dòch nghóa: töï thuyeát, hay voâ vaán töï thuyeát, laø nhöõng kinh ñieån do ñöùc Phaät quaùn xeùt caên cô chuùng sanh roài töï noùi ra, khoâng caàn coù nhaân duyeân daãn khôûi, khoâng caàn ñôïi ngöôøi thöa hoûi; 6. Ni-ñaø-na (Phaïn ngöõ: Nidāna), dòch nghóa: nhaân duyeân, laø nhöõng nhaân duyeân daãn khôûi söï thuyeát daïy cuûa Phaät, nhö do coù vieäc theá naøy neân thuyeát daïy phaùp nhö theá naøy...; 7. A-ba-ñaø-na

292

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ (Phaïn ngöõ: Avadāna), dòch nghóa: thí duï, laø nhöõng lôøi daïy baèng phöông thöùc thí duï, daãn duï, so saùnh nghóa laø so saùnh caùc söï vieäc; 8. Y-ñeá-muïc-ña-giaø (Phaïn ngöõ: Itivrtaka), dòch nghóa: boån söï, laø nhöõng lôøi daïy veà tieàn thaân tu taäp cuûa caùc vò ñeä töû Phaät, ñöôïc daãn ra nhö nhöõng baøi hoïc cho thính chuùng; 9. Xaø-ñaø-giaø (Phaïn ngöõ: Jātaka), dòch nghóa: boån sanh, laø lôøi daïy veà caùc tieàn thaân cuûa chính ñöùc Phaät, cuõng ñöôïc daãn ra vì muïc ñích giaùo hoùa; 10. Tyø -phaät-löôïc (Phaïn ngöõ: Vaipulya), dòch nghóa: Phöông quaûng, laø chæ chung caùc kinh ñieån truyeàn daïy giaùo phaùp Ñaïi thöøa; 11. A-phuø-ñaø-ñaït-ma (Phaïn ngöõ: Adbhutadharma), dòch nghóa: Vò taèng höõu, laø nhöõng kinh ñieån thuyeát giaûng nhöõng ñieàu baát khaû tö nghò, xöa nay chöa töøng coù, nhö noùi veà thaàn löïc, phöôùc ñöùc cuûa chö Phaät, Boà Taùt...; 12. Öu-ba-ñeà-xaù (Phaïn ngöõ: Upadēsa), dòch nghóa: Luaän nghò, laø nhöõng lôøi daïy mang tính luaän thuyeát, baøn giaûi, ñeå giuùp ngöôøi nghe naém hieåu ñöôïc giaùo phaùp cuõng nhö caùc phaùp moân tu taäp. Trong 12 boä kinh naøy thì 9 boä tröôùc laø thuoäc veà giaùo nghóa quyeàn thöøa, nhaèm daãn daét moïi chuùng sanh sô cô, (Xem Chín boä kinh), 3 boä cuoái cuøng giaûng thuyeát nhöõng yù nghóa cöùu caùnh roát raùo, ñöa ñeán quaû vò Phaät.

Möôøi hai nhaân duyeân (Thaäp nhò nhaân duyeân), cuõng goïi laø thuyeát Duyeân khôûi hay Nhaân duyeân sanh, nhöng vì bao goàm möôøi hai nhaân duyeân neân thöôøng ñöôïc goïi laø Möôøi hai nhaân duyeân. Ñoù laø: 1. Voâ minh (avidyā), chæ söï ngu si khoâng thaáu hieåu chaân lyù, cuï theå laø Töù dieäu ñeá; 2. Haønh (saṃskāra), chæ moïi haønh ñoäng taïo nghieäp, coù theå laø toát, xaáu hay trung tính. Haønh coù theå ôû trong ba daïng: thaân, khaåu vaø yù; 3. Thöùc (vijñāna), laø yeáu toá neàn taûng cho ñôøi soáng saép tôùi. Thöùc seõ quy ñònh nôi thoï sanh vaø tính chaát toát xaáu cuûa ñôøi soáng môùi, tuøy theo haønh toát, xaáu; 4. Danh saéc, (nāma-rūpa), laø toaøn boä moïi bieåu hieän taâm lyù vaø vaät lyù cuûa chuùng sanh, do naêm uaån (hay naêm aám) taïo thaønh; 5. Caên, hay saùu caên, cuõng goïi laø luïc xöù (ṣaḍ-āyatana) chæ naêm giaùc quan (nhaõn caên, nhó caên, tæ caên, thieät caên vaø thaân caên) vaø khaû naêng suy nghó (yù caên); 6. Xuùc (sparśa), hay luïc xuùc, laø söï xuùc chaïm giöõa saùu caên vôùi saùu traàn, töùc laø toaøn boä moïi bieåu hieän cuûa theá giôùi beân ngoaøi; 7. Thoï (vedanā), hay caûm thoï, laø caûm xuùc, caûm giaùc cuûa chuùng sanh khi xuùc chaïm vôùi theá giôùi beân ngoaøi,

293

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN goàm coù nhöõng caûm xuùc vui thích (laïc thoï), khoù chòu (khoå thoï) vaø khoâng vui khoâng khoå; 8. AÙi (tṛṣṇā), chæ söï luyeán aùi xuaát phaùt töø ham muoán, voâ minh; 9. Thuû (upādāna), söï chaáp giöõ, chieám höõu moïi ñoái töôïng laøm cuûa mình; 10. Höõu (bhava), laø toaøn boä nhöõng bieåu hieän cuûa söï toàn taïi, nhö söï soáng, theá giôùi. 11. Sanh (jāti), söï ra ñôøi cuûa moät chuùng sanh, hay noùi ñuùng hôn laø söï baét ñaàu moät ñôøi soáng môùi sau khi ñaõ keát thuùc ñôøi soáng tröôùc ñoù; 12. Laõo töû (jarā-maraṇa), hay giaø cheát, laø tieán trình khoâng theå traùnh khoûi cuûa moïi chuùng sanh sau khi ñaõ baét ñaàu moät ñôøi soáng môùi, nghóa laø phaûi giaø cheát theo thôøi gian, tuøy theo thoï maïng cuûa mình. möôøi hai nhaäp: do saùu caên thieäp nhaäp vôùi saùu traàn maø thaønh. Xem aám, nhaäp, giôùi.

Möôøi moät phaùp khoâng (Thaäp nhaát khoâng), bao goàm: 1. Noäi khoâng, 2. Ngoaïi khoâng, 3. Noäi ngoaïi khoâng, 4. Höõu vi khoâng, 5. Voâ vi khoâng, 6. Voâ thuûy khoâng, 7. Taùnh khoâng, 8. Voâ sôû höõu khoâng, 9. Ñeä nhaát nghóa khoâng, 10. Khoâng khoâng, 11. Ñaïi khoâng. Caùc phaùp khoâng naøy ñöôïc ñöùc Phaät giaûng roõ trong quyeån 16 cuûa kinh naøy.

Xem laïi töø trang 409, Taäp III. Möôøi nghieäp aùc: xem Möôøi ñieàu aùc.

Möôøi nghieäp laønh: xem Möôøi ñieàu laønh.

Möôøi nhaát thieát nhaäp (Thaäp nhaát thieát nhaäp), cuõng goïi laø Möôøi phaùp nhaát thieát xöù, Thaäp nhaát thieát xöù hay Thaäp bieán xöù, chæ caûnh giôùi cuûa haønh giaû khi tö töôûng coù theå bieán hieän khaép moïi caûnh giôùi.

Neáu keå chi tieát thì bao goàm Ñòa nhaát thieát nhaäp xöù, Thuûy nhaát thieát nhaäp xöù, Hoûa nhaát thieát nhaäp xöù, Phong nhaát thieát nhaäp xöù, Thanh nhaát thieát nhaäp xöù, Hoaøng nhaát thieát nhaäp xöù, Xích nhaát thieát nhaäp xöù, Baïch nhaát thieát nhaäp xöù, Khoâng nhaát thieát nhaäp xöù vaø Thöùc nhaát thieát nhaäp xöù. Tuy nhieân, noùi khaùi quaùt thì coù theå hieåu laø do moät tö töôûng coù theå bieán hieän khaép nôi, khoâng phaân bieät phöông höôùng neân goïi laø nhaát thieát nhaäp xöù.

Möôøi phaùp baát thieän: xem Möôøi ñieàu aùc.

Möôøi phaùp laønh: xem Möôøi ñieàu laønh.

Möôøi phaùp nhaát thieát xöù: xem Möôøi nhaát thieát nhaäp. möôøi phöông (thaäp phöông): bao goàm caùc phöông ñoâng, taây, nam,

294

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ baéc, ñoâng baéc, taây baéc, ñoâng nam, taây nam, cuøng vôùi phöông treân (thöôïng phöông) vaø phöông döôùi (haï phöông).

Möôøi saùu haïnh (Thaäp luïc haïnh): coøn coù caùc teân goïi khaùc nhö Thaäp luïc haïnh quaùn (十六行觀), Thaäp luïc haïnh töôùng quaùn (十六行相 觀), Thaäp luïc thaùnh haïnh (十六聖行), Thaäp luïc ñeá (十六諦), Töù ñeá thaäp luïc haïnh töôùng (四諦十六行相). Haønh giaû khi tu taäp quaùn xeùt Töù ñeá thaáy ñöôïc moãi chaân ñeá ñeàu coù boán hình töôùng khaùc nhau, toång coäng laø 16 töôùng. Nhôø quaùn xeùt roát raùo 16 töôùng naøy maø döùt tröø ñöôïc moïi moái meâ laàm, ñaït ñöôïc giaûi thoaùt. Cuï theå, theo Caâu-xaù luaän quyeån 26 thì Khoå ñeá coù 4 töôùng: moät laø voâ thöôøng (anitya), hai laø khoå (duḥkha), ba laø khoâng (śūnya), boán laø voâ ngaõ (anātman); Taäp ñeá coù 4 töôùng: moät laø nhaân (hetu), hai laø taäp (samudaya), ba laø sanh (prabhava), boán laø duyeân (pratyaya); Dieät ñeá coù 4 töôùng: moät laø dieät (nirodha), hai laø tónh (śānta), ba laø dieäu (pranīta), boán laø ly (niḥsaraṇa); Ñaïo ñeá coù 4 töôùng: moät laø ñaïo (mārga), hai laø nhö (nyāya), ba laø haïnh (pratipad), boán laø xuaát (nairyāṇika).

Möôøi saùu taâm (Thaäp luïc taâm): Ngöôøi môùi vaøo ñòa vò Kieán ñaïo, nhôø quaùn Töù Thaùnh ñeá (Khoå, Taäp, Dieät, Ñaïo) maø sanh ra möôøi saùu taâm, hôïp thaønh bôûi taùm phaùp nhaãn voâ laäu vaø taùm phaùp trí voâ laäu: 1. Khoå phaùp nhaãn, 2. Khoå phaùp trí, 3. Khoå loaïi nhaãn, 4. Khoå loaïi trí, 5. Taäp phaùp nhaãn, 6. Taäp phaùp trí, 7. Taäp loaïi nhaãn, 8. Taäp loaïi trí, 9. Dieät phaùp nhaãn, 10. Dieät phaùp trí, 11. Dieät loaïi nhaãn, 12. Dieät loaïi trí, 13. Ñaïo phaùp nhaãn, 14. Ñaïo phaùp trí, 15. Ñaïo loaïi nhaãn, 16. Ñaïo loaïi trí.

Möôøi saéc nhaäp (Thaäp saéc nhaäp): bao goàm nhaõn nhaäp, nhó nhaäp, tæ nhaäp, thieät nhaäp, thaân nhaäp, saéc nhaäp, thanh nhaäp, höông nhaäp, vò nhaäp vaø xuùc nhaäp. Noùi moät caùch khaùi quaùt laø caùc phaïm vi thieäp nhaäp giöõa naêm caên vaø naêm traàn, khoâng bao goàm yù caên vaø phaùp traàn vì caùc phaùp naøy thuoäc veà danh, khoâng thuoäc veà saéc.

Xem theâm aám, nhaäp, giôùi.

Möôøi söùc (cuûa Phaät) (Thaäp löïc), cuõng goïi laø Möôøi trí löïc (Thaäp trí löïc) bao goàm: 1. Tri thò xöù phi xöù trí löïc: Bieát roõ tính khaû thi vaø tính baát khaû thi trong moïi tröôøng hôïp; 2. Tri tam theá nghieäp baùo trí löïc hay Nghieäp dò thuïc trí löïc (業異熟智力): Bieát roõ luaät nhaân quaû, quaû

295

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN baùo, töùc laø nghieäp naøo taïo quaû naøo; 3. Tri nhaát thieát sôû ñaïo trí löïc: Bieát roõ nguyeân nhaân naøo daãn ñeán con ñöôøng taùi sanh naøo; 4. Tri chuûng chuûng giôùi trí löïc: Bieát roõ caùc theá giôùi vôùi nhöõng yeáu toá thaønh laäp cuûa noù; 5. Tri chuûng chuûng giaûi trí löïc: Bieát roõ caên taùnh rieâng bieät cuûa moãi chuùng sanh; 6. Tri nhaát thieát chuùng sanh taâm taùnh trí löïc: Bieát roõ caên cô hoïc ñaïo cao thaáp cuûa moïi chuùng sanh; 7. Tri chö thieàn giaûi thoaùt Tam-muoäi trí löïc: Bieát taát caû caùc caùch thieàn ñònh; 8. Tri tuùc meänh voâ laäu trí löïc: Bieát roõ caùc tieàn kieáp cuûa chính mình; 9. Tri thieân nhaõn voâ ngaïi trí löïc: Bieát roõ söï hoaïi dieät vaø taùi sanh cuûa chuùng sanh; 10. Tri vónh ñoaïn taäp khí trí löïc: Bieát caùc phaùp oâ nhieãm seõ chaám döùt nhö theá naøo.

Möôøi taùm giôùi (Thaäp baùt giôùi): goàm saùu caên (maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù) trong cô theå, goïi laø noäi giôùi; saùu traàn (hình saéc, aâm thanh, muøi höông, vò neám, söï xuùc chaïm, caùc phaùp) beân ngoaøi, goïi laø ngoaïi giôùi; saùu thöùc (nhaõn thöùc, nhó thöùc, tæ thöùc, thieät thöùc, thaân thöùc, yù thöùc) ôû giöõa giuùp saùu caên nhaän bieát saùu traàn, goïi laø trung giôùi.

Xem theâm aám, nhaäp, giôùi.

Möôøi taùm nghóa khoâng (Thaäp baùt khoâng): Theo Ñaïi thöøa nghóa chöông (quyeån 4) vaø Trí ñoä luaän (quyeån 20, quyeån 31 vaø quyeån 46) thì 18 nghóa khoâng goàm coù: 1. Noäi khoâng, 2. Ngoaïi khoâng, 3. Noäi ngoaïi khoâng, 4. Khoâng khoâng, 5. Ñaïi khoâng, 6. Ñeä nhaát nghóa khoâng, 7. Höõu vi khoâng, 8. Voâ vi khoâng, 9. Taát caùnh khoâng, 10. Voâ thuûy khoâng, 11. Taùn khoâng, 12. Taùnh khoâng, 13. Töï taùnh khoâng, 14. Chö phaùp khoâng. 15. Baát khaû ñaéc khoâng, 16. Voâ phaùp khoâng, 17. Höõu phaùp khoâng, 18. Voâ phaùp höõu phaùp khoâng.

Möôøi taùm phaùp khoâng chung cuøng vôùi hai thöøa: (Thaäp baùt baát coäng phaùp),: laø möôøi taùm phaùp chæ ñaáng Nhö Lai môùi coù, A-la-haùn vaø Duyeân giaùc khoâng coù, cuõng goïi laø Thaäp baùt baát cuï phaùp, goàm: 1.

Thaân voâ thaát (Thaân khoâng coù loãi); 2. Khaåu voâ thaát (Lôøi noùi khoâng coù loãi); 3. Nieäm voâ thaát (YÙ töôûng khoâng coù loãi); 4. Voâ dò töôûng (Khoâng coù tö töôûng khaùc bieät, taâm luoân bình ñaúng khoâng phaân bieät); 5. Voâ baát ñònh taâm (Taâm thöôøng an ñònh); 6. Voâ baát tri dó xaû (Roõ bieát taát caû moïi chuyeän nhöng ñeàu buoâng boû); 7. Duïc voâ dieät (Loøng mong muoán cöùu ñoä chuùng sanh khoâng döùt maát); 8. Tinh taán voâ dieät (Söï tinh taán cöùu ñoä chuùng sanh khoâng döùt maát); 9.

296

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Nieäm voâ dieät (Ñoái vôùi Chaùnh phaùp cuûa ba ñôøi chö Phaät, taát caû trí tueä ñeàu ñaày ñuû, khoâng coù söï thoái chuyeån); 10. Hueä voâ dieät (Trí hueä ñaày ñuû khoâng cuøng taän); 11. Giaûi thoaùt voâ dieät (Coù ñuû hai loaïi giaûi thoaùt laø giaûi thoaùt höõu vi vaø giaûi thoaùt voâ vi, döùt tröø hoaøn toaøn moïi phieàn naõo); 12. Giaûi thoaùt tri kieán voâ dieät (Ñoái vôùi giaûi thoaùt tri kieán trí tueä saùng suoát, phaân bieät voâ ngaïi); 13. Nhaát thieát thaân nghieäp tuøy trí hueä haønh (Heát thaûy nghieäp cuûa thaân ñöôïc thöïc haønh theo trí hueä); 14. Nhaát thieát khaåu nghieäp tuøy trí hueä haønh (Heát thaûy nghieäp cuûa lôøi noùi ñöôïc thöïc haønh theo trí hueä); 15. Nhaát thieát yù nghieäp tuøy trí hueä haønh (Heát thaûy nghieäp cuûa yù ñöôïc thöïc haønh theo trí hueä); 16. Trí hueä tri quaù khöù theá voâ ngaïi (Trí hueä roõ bieát ñôøi quaù khöù khoâng ngaên ngaïi); 17. Trí hueä tri vò lai theá voâ ngaïi (Trí hueä roõ bieát ñôøi vò lai khoâng ngaên ngaïi); 18.

Trí hueä tri hieän taïi theá voâ ngaïi (Trí hueä roõ bieát ñôøi hieän taïi khoâng ngaên ngaïi).

Möôøi trí löïc: xem Möôøi söùc.

Möôøi truï (Thaäp truï): chæ 10 truï vò cuûa haøng Boà Taùt, bao goàm: 1. Phaùt taâm truï; 2. Trì ñòa truï; 3. Tu haønh truï; 4. Sanh quyù truï; 5. Phöông tieän cuï tuùc truï; 6. Chaùnh taâm truï; 7. Baát thoái truï; 8. Ñoàng chaân truï; 9. Phaùp vöông töû truï; 10. Quaùn ñaûnh truï. möôøi töôùng (thaäp töôùng): bao goàm taát caû caùc töôùng cuûa phaùp höõu vi, ñoù laø: 1. töôùng hình saéc, 2. töôùng aâm thanh, 3. töôùng muøi höông, 4. töôùng vò neám, 5. töôùng xuùc chaïm, 6. töôùng sanh ra, 7. töôùng truï laïi, 8. töôùng hoaïi dieät, 9. töôùng nam, 10. töôùng nöõ. na-do-tha: con soá ño löôøng raát lôùn, coù nôi noùi laø moät vaïn öùc, laïi coù nôi noùi laø moät ngaøn öùc, hoaëc moät ngaøn vaïn öùc, neân hieåu ñaây laø söï töôïng tröng cho moät con soá raát lôùn. na-giaø: xem long töôïng. na-la-dieân: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø nārāyaṇa, teân goïi vò löïc só ôû coõi trôøi. nam caên: cô quan sanh duïc nam naïp y: aùo do nhieàu mieáng vaûi vuïn nhoû keát laïi vôùi nhau, neân goïi laø naïp y. Ngöôøi tu haønh khoâng caàu aên maëc ñeïp, neân nhaët laáy nhöõng maûnh vaûi vuïn ñaõ boû ñi cuûa ngöôøi ñôøi maø chaép vaù laïi thaønh aùo maëc, cuõng goïi laø aùo baù naïp (traêm maûnh vuïn) hay phaán taûo y.

297

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN naêm aám: Goàm coù: 1. Saéc aám (色陰 – Phaïn ngöõ: Rūpa): Naêm caên, naêm traàn vaø nhöõng vaät höõu hình; 2. Thoï aám (受陰 – Phaïn ngöõ: vedanā): Ñoái caûnh sanh caûm thoï vui söôùng, buoàn khoå hoaëc khoâng vui khoâng khoå; 3. Töôûng aám (想陰 – Phaïn ngöõ: saṃjñā Pāli: saññā): Ñoái caûnh nhaän ra söï ñen, traéng, nhoû, to, daøi, ngaén, ñaøn oâng, ñaøn baø.v.v...; 4. Haønh aám (行陰 – Phaïn ngöõ: Saṃskāra Pāli: saṅkhāra): Ñoái caûnh sanh loøng ham muoán hoaëc gheùt giaän; 5. Thöùc aám (識陰 – Phaïn ngöõ: vijñāna, Pāli: viññāṇa): Ñoái caûnh lieàn nhaän bieát, phaân bieät. Naêm aám cuõng ñöôïc goïi laø naêm uaån (Nguõ uaån – 五蘊). Xem theâm aám, nhaäp, giôùi.

Naêm boä Taêng (Nguõ boä Taêng): chæ Taêng-giaø bao goàm Sa-di, Sa-di-ni, Tyø-kheo, Tyø-kheo-ni vaø Boà Taùt Taêng.

Naêm caûnh giôùi (Nguõ ñaïo, coù khi cuõng goïi laø Nguõ thuù): chæ naêm caûnh giôùi maø loaøi höõu tình tuøy nghieäp löïc thoï sanh ñeán (neân goïi laø nguõ thuù), ñoù laø coõi trôøi, coõi ngöôøi, coõi ñòa nguïc, ngaï quyû vaø suùc sanh.

Khi noùi luïc ñaïo laø theâm vaøo caûnh giôùi a-tu-la. naêm caên laønh (nguõ caên): naêm phaùp caên baûn, ñöôïc xem laø coäi goác, ñieàu kieän ñeå sanh khôûi caùc phaùp tu khaùc, cuõng goïi laø Nguõ thuø thaéng caên, bao goàm: 1. Tín caên (信根 - loøng tin, ñöùc tin saâu vöõng vaøo Tam baûo, vaøo giaùo phaùp giaûi thoaùt do Phaät chæ daïy, chaúng haïn nhö Töù thaùnh ñeá...), 2. Caàn caên (勤根) hay Tinh taán caên ( 精進根), cuõng goïi laø Nguyeän caên (tinh taán, chuyeân caàn vaø phaùt nguyeän duõng maõnh trong vieäc tu taäp thieän phaùp, höôùng ñeán giaûi thoaùt), 3. Nieäm caên (念根 - luoân nghó nhôù, nieäm töôûng ñeán Chaùnh phaùp), 4. Ñònh caên (定根 - tu taäp ñònh löïc, nhieáp taâm khoâng taùn loaïn), 5. Tueä caên (慧根 - trí tueä saùng suoát, phaân bieät roõ chaân lyù vaø nhöõng ñieàu hö doái, Chaùnh phaùp vaø taø phaùp). Vì caùc phaùp naøy laø coäi nguoàn sanh ra taát caû caùc phaùp laønh neân goïi chuùng laø caên (根), nghóa laø coäi goác.

Naêm coõi tònh cö (Nguõ tònh cö thieân – 五淨居天, Phaïn ngöõ: Śuddhāvāsa): töùc naêm coõi trôøi thanh tònh, laø nôi thoï sanh cuûa haøng A-na-haøm, neân cuõng goïi laø Nguõ Na-haøm thieân hay Nguõ Baát hoaøn thieân.

Naêm coõi trôøi naøy goàm coù: 1. Voâ phieàn thieân (無煩天- Phaïn ngöõ: Avṛha), 2. Voâ nhieät thieân (無熱天- Phaïn ngöõ: Atapa), 3. Thieän hieän thieân (善現天- Phaïn ngöõ: Sudṛśa), 4. Thieän kieán thieân (善

298

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ 見天- Phaïn ngöõ: Sudarśana), 5. Saéc cöùu caùnh thieân (色究竟天Phaïn ngöõ: Akaniṣṭha). naêm duïc (nguõ duïc): naêm söï vui söôùng, khoaùi laïc coù ñöôïc khi naêm giaùc quan tieáp xuùc vôùi nhöõng ñoái töôïng öa thích, nhö maét ñöôïc ngaém nhöõng hình saéc thích yù, tai ñöôïc nghe nhöõng aâm thanh eâm dòu, muõi ñöôïc ngöûi muøi höông öa thích... Naêm duïc cuõng laø naêm söï ham muoán ñöôïc höôûng thuï nhöõng söï khoaùi laïc naøy, neân bao goàm: 1. Saéc duïc: Ham muoán saéc ñeïp. 2. Thanh duïc: Ham muoán aâm thanh eâm dòu, thích tai. 3. Höông duïc: Ham muoán muøi thôm.

4. Vò duïc: Ham muoán vò ngon ngoït. 5. Xuùc duïc: Ham muoán söï ñuïng chaïm eâm aùi.

Naêm giôùi (Nguõ giôùi): Naêm giôùi cuûa ngöôøi Phaät töû taïi gia, bao goàm: 1. khoâng gieát haïi, 2. khoâng troäm caép, 3. khoâng taø daâm, 4. khoâng noùi doái vaø 5. khoâng uoáng röôïu. naêm haïnh: naêm haïnh ñöôïc ñöùc Phaät giaûng thuyeát trong kinh naøy laø: 1. Thaùnh haïnh, 2. Phaïm haïnh, 3. Thieân haïnh (daãn chuù xem kinh Hoa nghieâm), 4. Anh nhi haïnh, 5. Beänh haïnh. naêm kieán chaáp: nguõ kieán hay nguõ aùc kieán, laø nhöõng nhaän thöùc sai laàm thöôøng gaëp ôû keû phaøm phu, goàm coù: 1. Thaân kieán coøn goïi laø ngaõ kieán, laø nhaän thöùc sai laàm cho raèng coù moät baûn ngaõ rieâng bieät toàn taïi trong thöïc taïi, laøm chuû sôû höõu caùc ñoái töôïng trong vuõ truï. 2. Bieân kieán laø nhaän thöùc sai laàm thieân leäch veà moät beân, hoaëc chaáp raèng ñôøi soáng laø thöôøng toàn (thöôøng kieán), hoaëc chaáp raèng ñôøi soáng khoâng toàn taïi sau khi cheát (ñoaïn kieán). 3. Taø kieán laø nhaän thöùc sai laàm veà söï vaät, khoâng bieát coù nhaân quaû, nhaân duyeân. 4. Giôùi caám thuû kieán laø nhaän thöùc sai laàm coá chaáp vaøo caùc ñieàu luaät, giôùi luaät cuûa ngoaïi ñaïo, chaúng haïn nhö tu haønh khoå haïnh, cho raèng baùm chaët theo ñoù coù theå daãn ñeán giaûi thoaùt.

5. Kieán thuû kieán, laø nhaän thöùc sai laàm khoâng bieát tieáp nhaän chaân lyù, coá chaáp vaøo moät quan ñieåm sai laàm naøo ñoù roài laáy ñoù laøm neàn taûng ñeå xaây döïng caùc quan ñieåm khaùc, vì theá chaéc chaén phaûi daãn ñeán taát caû ñeàu sai laàm. naêm moùn cay (nguõ vò taân): 1. toûi (ñaïi toaùn), 2. haønh (caùch thoâng), 3. heï (töø thoâng), 4. kieäu (lan thoâng), 5. neùn (höng cöø). Naêm moùn naøy coù vò cay noàng, kích thích söï ham muoán nhuïc duïc, neân ngöôøi xuaát gia khoâng neân aên.

299

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN naêm moùn cheá bieán töø söõa (nguõ chuûng ngöu vò): goàm söõa, kem söõa, bô soáng, bô chín, ñeà-hoà (nhuõ, laïc, sanh toâ, thuïc toâ, ñeà-hoà) laø caùc moùn aên ñöôïc cheá bieán ra töø söõa boø, trong ñoù ñeà-hoà laø moùn tinh khieát nhaát, ngon, quyù nhaát. naêm möôi hai chuùng : xem nguõ thaäp nhò chuùng naêm phaùp ngaên che (nguõ caùi): naêm loaïi phieàn naõo ngaên che söï saùng suoát cuûa taâm thöùc, goàm coù: 1. Tham duïc, 2. Saân khueå, 3. Thuïy mieân (bieáng nhaùc, meâ nguû), 4. Traïo hoái (xao ñoäng baát an), 5.

Nghi ngôø Chaùnh phaùp. naêm söï boá thí (nguõ söï thí): 1. Duøng vaät chaát boá thí (thí saéc); 2. Duøng coâng söùc boá thí (thí löïc); 3. Duøng söï an oån boá thí, töùc laø baûo veä ngöôøi khaùc (thí an); 4. Duøng maïng soáng ñeå boá thí (thí maïng); 5.

Duøng taøi bieän luaän boá thí, nghóa laø duøng khaû naêng bieän luaän ñeå giuùp ngöôøi ñöôïc lôïi laïc (thí bieän). naêm söï ueá tröôïc (nguõ tröôïc): laø naêm tính chaát xaáu xa, oâ nhieãm cuûa moät theá giôùi ueá taïp nhö theá giôùi Ta-baø naøy, bao goàm kieáp tröôïc, kieán tröôïc, phieàn naõo tröôïc, chuùng sanh tröôïc vaø maïng tröôïc.

Naêm söùc (Nguõ löïc): Naêm nguoàn söùc maïnh giuùp ngöôøi tu taäp vöôït qua moïi khoù khaên, chöôùng ngaïi. Naêm söùc maïnh ñoù laø: 1. Tín löïc (söùc maïnh cuûa ñöùc tin), 2. Nguyeän löïc (söùc maïnh cuûa taâm nguyeän, quyeát thöïc hieän ñieàu ñaõ phaùt nguyeän), 3. Nieäm löïc (söùc maïnh nghó nhôù, nieäm töôûng ñeán Chaùnh phaùp, phaù ñöôïc taát caû moïi taø nieäm, taïp nieäm), 4. Ñònh löïc (söùc maïnh cuûa söï ñònh taâm, nhieáp taâm); 5. Tueä löïc (söùc maïnh cuûa trí tueä saùng suoát).

Naêm thöù maét (Nguõ nhaõn): 1. Nhuïc nhaõn: maét thòt, chæ maét cuûa ngöôøi thöôøng, chæ thaáy ñöôïc trong giôùi haïn nhaát ñònh cuûa maét, 2. Thieân nhaõn, 3. Hueä nhaõn: laø khaû naêng nhìn thaáy do söï khai môû trí hueä, neân saùng suoát vaø khoâng bò giôùi haïn nhö maét thöôøng, 4. Phaùp nhaõn, 5. Phaät nhaõn: laø khaû naêng nhìn thaáy sau khi chöùng quaû Voâ thöôïng Boà-ñeà, thaønh Phaät, nghóa laø chæ coù chö Phaät Theá Toân môùi coù maø thoâi. Baäc giaùc ngoä hoaøn toaøn seõ coù ñuû naêm thöù maét naøy. Chuùng sanh phaøm tuïc chæ coù nhuïc nhaõn. Ngöôøi tu haønh tuøy theo möùc ñoä chöùng ñaéc maø laàn löôït ñöôïc theâm caùc loaïi maét khaùc, cho ñeán Phaät laø baäc giaùc ngoä hoaøn toaøn môùi coù Phaät nhaõn.

300

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Naêm toäi nghòch (nguõ nghòch toäi): Tieáng Phaïn laø pañcanantaryakarmāṇi, Haùn dòch laø Nguõ nghòch toäi hay Nguõ voâ giaùn nghieäp, nghóa laø naêm toäi nghòch, khi phaïm vaøo phaûi ñoïa ñòa nguïc Voâ giaùn, chòu söï khoå sôû khoâng giaùn ñoaïn. Ñaây laø naêm toäi naëng nhaát ñoái vôùi moïi chuùng sanh. Vì ñoái vôùi ngöôøi coù aân nhöng thay vì phuïng thôø cung kính laïi ngoå nghòch laøm haïi neân goïi laø toäi nghòch. Theo Tieåu thöøa thì naêm toäi nghòch laø: 1. Gieát cha, 2. Gieát meï, 3. Gieát A-la-haùn, 4.

Phaù hoøa hôïp taêng, 5. Laøm thaân Phaät chaûy maùu. Tuy nhieân, theo Ñaïi thöøa thì khaùi nieäm naêm toäi nghòch roäng hôn, do ñoù cuõng coù nhieàu chuùng sanh deã phaïm vaøo hôn. Chuùng toâi nghieâng veà vieäc hieåu khaùi nieäm naêm toäi nghòch ôû ñaây theo Ñaïi thöøa, bao goàm: 1. Phaù hoaïi thaùp Phaät, toân töôïng, chuøa, tinh xaù... hoaëc troäm, cöôùp taøi vaät cuûa Tam baûo, hoaëc töï mình laøm, hoaëc baûo ngöôøi khaùc laøm, hoaëc thaáy ngöôøi khaùc laøm nhö vaäy maø sanh taâm vui möøng. 2. Phæ baùng, khinh cheâ giaùo phaùp cuûa Phaät, bao goàm caû giaùo phaùp Tieåu thöøa vaø Ñaïi thöøa. 3. Cöôõng böùc, eùp buoäc tyø-kheo hoaøn tuïc, hoaëc gieát haïi tyø-kheo. 4. Phaïm vaøo moät trong 5 toäi nghòch cuûa Tieåu thöøa nhö vöøa keå treân. 5. Khinh cheâ nhaân quaû, cho raèng khoâng coù nghieäp thieän, nghieäp aùc, thöôøng laøm 10 nghieäp baát thieän, khoâng sôï quaû baùo ñôøi sau, thöôøng töï laøm hoaëc baûo ngöôøi khaùc laøm 10 nghieäp aùc. Theo caùch hieåu naøy thì haàu heát chuùng sanh taø kieán ñeàu raát deã daøng phaïm vaøo naêm toäi nghòch neáu khoâng bieát tin nhaän vaø hoïc theo Chaùnh phaùp. Trong Boà Taùt giôùi kinh laïi coù ghi cheùp baûy thöù toäi nghòch (Thaát nghòch toäi) laø: 1. Laøm cho thaân Phaät ra maùu, nhö, cheùm ñaùnh; neùm ñaù...; 2. Gieát cha; 3. Gieát meï; 4. Gieát hoøa thöôïng; 5. Gieát A-xaø-leâ; 6. Phaù yeát-ma chuyeån Phaùp luaân taêng; 7. Gieát thaùnh nhaân. naêm töôùng suy (nguõ suy töôùng): naêm töôùng hieän ra khi chö thieân ôû caùc coõi trôøi ñaõ höôûng heát phöôùc ñöùc, saép phaûi xaû thaân ñeå sanh veà moät caûnh giôùi khaùc. Naêm töôùng suy ñoù laø: 1. Quaàn aùo thöôøng dô baån; 2. Ñaàu toùc roái bôøi, hoa treân ñaàu taøn taï; 3. Thaân theå hoâi haùm vaø nhô nhôùp; 4. Döôùi naùch thöôøng ra moà hoâi; 5. Khoâng thaáy öa thích ngai vò, choã ngoài cuûa mình.

301

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN naêm uaån: xem naêm aám; xem theâm aám, nhaäp, giôùi. naêm voùc (nguõ theå): naêm phaàn cuûa thaân theå, bao goàm: ñaàu, hai tay vaø hai chaân. ngaø voi sanh hoa (töôïng nha sanh hoa - 象牙生華): Kinh vaên noùi raèng: "Khi trôøi coù saám seùt chuyeån möa thì treân taát caû caùc ngaø voi ñeàu sanh ra nhöõng vaân hoa." Coù ba caùch giaûi thích ñieàu naøy. Moät thuyeát cho raèng ôû ñaây chæ loaøi coû ngaø voi (象牙 草 - töôïng nha thaûo), khi trôøi coù saám seùt thì troå hoa. Thuyeát thöù hai cho raèng trong kinh coù noùi ñeán loaøi voi khi nghe tieáng saám thì treân ngaø cuûa chuùng troå ra hoa. Thuyeát thöù ba noùi raèng khoâng coù hoa ñöôïc sanh ra, nhöng laø treân caùc ngaø voi hieän leân nhöõng ñöôøng vaân coù hình nhö vaân hoa. Chuùng toâi xeùt raèng: Thuyeát thöù nhaát voõ ñoaùn chöõ thaûo (草 - coû), trong kinh vaên khoâng coù; thuyeát thöù hai noùi laø “trong kinh noùi” nhöng khoâng noùi laø kinh naøo, ñaõ thöû tìm cuõng khoâng thaáy. Vì theá, chuùng toâi choïn tin theo thuyeát thöù ba. ngaõ chaáp: xem ngaõ kieán. ngaõ kieán (hay ngaõ chaáp): quan ñieåm cho raèng coù moät baûn ngaõ thöïc söï toàn taïi ñoäc laäp so vôùi caùc ñoái töôïng beân ngoaøi noù goïi laø ngoaïi caûnh. Nhaän thöùc naøy laø sai laàm, khoâng ñuùng thaät vôùi thöïc taïi voán hieän höõu do söï keát hôïp cuûa nhaân duyeân, keå caû caùi goïi laø baûn ngaõ ñoù cuõng khoâng ngoaïi leä. ngaõ maïn: töï cao, töï cho mình laø hay, gioûi vaø coù yù cheâ khinh ngöôøi khaùc. ngaõ vaø ngaõ sôû: kieán chaáp meâ laàm cho raèng coù moät baûn ngaõ toàn taïi ñoäc laäp (ngaõ) vaø caùc ñoái töôïng thuoäc veà baûn ngaõ aáy (ngaõ sôû); thöôøng hieåu ñôn giaûn laø “ta vaø vaät cuûa ta”. Ngöôøi tu taäp neáu bieát ñöôïc caùi ta (ngaõ) voán ñaõ laø khoâng thaät, thì nhöõng vaät do ta sôû höõu (ngaõ sôû) cuõng khoâng thaät coù. ngaïn thoï, tænh ñaèng: xem caây lôùn moïc saùt ven soâng.

Nghi keát: xem Ba keát. nghóa höõu dö, nghóa voâ dö: yù nghóa höõu dö laø yù nghóa coøn coù theå boå khuyeát cho ñaày ñuû. YÙ nghóa voâ dö laø nghóa troïn veïn, tuyeät ñoái, khoâng theå theâm bôùt, thay ñoåi.

Nghóa voâ ngaïi trí: xem Boán trí khoâng ngaên ngaïi. nghieäp aùc voâ giaùn: nhöõng nghieäp aùc raát naëng neà, phaûi ñoïa vaøo ñòa

302

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ nguïc Voâ giaùn, nghóa laø phaûi chòu ñöïng nhöõng hình phaït khoå naõo khoâng luùc naøo giaùn ñoaïn. nghieäp keát: nghieäp vaø caùc phieàn naõo troùi buoäc. nguõ aùc kieán: xem naêm kieán chaáp. nguõ aám: xem naêm aám.

Nguõ Baát hoaøn thieân: xem Naêm coõi tònh cö.

Nguõ boä Taêng: xem Naêm boä Taêng. nguõ caùi: xem naêm phaùp ngaên che. nguõ caên: xem naêm caên laønh.

Nguõ chuûng Baát hoaøn: xem A-na-haøm. nguõ chuûng ngöu vò: xem naêm moùn cheá bieán töø söõa. nguõ duïc: xem naêm duïc. nguõ ñoän söû: xem nguõ haï keát. Xem theâm keát söû.

Nguõ giôùi: xem Naêm giôùi. nguõ haï keát: cuõng goïi laø nguõ ñoän söû, laø naêm moái troùi buoäc cuûa chuùng sanh Duïc giôùi, goàm nhöõng troùi buoäc vì quan ñieåm sai laàm, vì söï nghi ngôø, vì giöõ theo taø giôùi, vì tham lam vaø vì saân haän. Nguõ haï keát bao goàm: 1. Thaân keát; 2. Giôùi caám thuû keát; 3. Nghi keát; 4.

Tham keát: troùi buoäc do loøng tham lam; 5. Saân keát: troùi buoäc do loøng saân haän. nguõ kieán: xem naêm kieán chaáp.

Nguõ löïc: xem Naêm söùc.

Nguõ Na-haøm thieân: xem Naêm coõi tònh cö. nguõ nghòch toäi: xem Naêm toäi nghòch.

Nguõ nhaõn: xem Naêm thöù maét. nguõ söï thí: xem naêm söï boá thí. nguõ thaäp nhò chuùng (naêm möôi hai chuùng) hay nguõ thaäp nhò hoäi chuùng: thuaät ngöõ xuaát phaùt töø kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn naøy ñöôïc duøng ñeå chæ taát caû caùc loaøi chuùng sanh thuoäc moïi taàng lôùp, chuûng loaïi khaùc nhau khaép trong vuõ truï, vì phaàn ñaàu kinh naøy khi moâ taû veà caùc loaøi chuùng sanh keùo veà tuï hoäi nôi Phaät nhaäp Nieátbaøn ñaõ dieãn taû ñuû taát caû laø 52 hoäi chuùng khaùc nhau, baét ñaàu töø

303

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN chö ñaïi tyø-kheo gaàn guõi beân Phaät cho ñeán cuoái cuøng laø chö ñaïi Boà Taùt trong khaép möôøi phöông theá giôùi. nguõ thaäp nhò hoäi chuùng: xem nguõ thaäp nhò chuùng nguõ theå: xem naêm voùc. nguõ thuø thaéng caên: xem naêm caên laønh.

Nguõ tònh cö thieân: xem Naêm coõi tònh cö.

Nguõ trí Tam-muoäi: Theo ñöùc Phaät giaûng giaûi trong kinh Ñaïi Baùt Nieátbaøn naøy ôû quyeån 31 (trang 76, Taäp 6) thì Nguõ trí Tam-muoäi goàm: 1. Tam-muoäi Voâ thöïc, 2. Tam-muoäi Voâ quaù, 3. Tam-muoäi Thaân yù thanh tònh nhaát taâm, 4. Tam-muoäi Nhaân quaû caâu laïc, 5. Tam-muoäi Thöôøng nieäm. Naêm pheùp tam-muoäi naøy giuùp sanh khôûi trí tueä, neân tuøy theo möùc ñoä phaù tröø phieàn naõo cuõng ñöôïc giaûng giaûi thaønh naêm baäc nhö sau: 1. Sô trí: Haønh giaû khi tu taäp neáu khôûi sanh phieàn naõo, lieàn ngay khi aáy khôûi sanh trí tueä döùt tröø phieàn naõo, laøm cho taâm ñònh ñöôïc thanh tònh nhö baäc thaùnh. 2. Ñeä nhò trí: Taâm ñöôïc thanh tònh nhö baäc thaùnh, töï bieát ñoù khoâng phaûi laø choã phaøm phu coù theå ñaït ñöôïc, maø laø choã haøng trí giaû ngôïi khen xöng taùn. Vì ñaït ñöôïc trí tueä cuûa baäc thaùnh, khoâng goïi laø phaøm phu. Phaân bieät nhö vaäy phaù ñöôïc giaû danh, goïi laø ñeä nhò trí. 3. Ñeä tam trí: Döùt tröø heát thaûy phieàn naõo tham aùi neân goïi laø tòch dieät. Vì tòch dieät neân ñaït ñeân söï nhieäm maàu. Lìa caùc phieàn naõo neân goïi laø xa lìa. Ñaït ñöôïc trí naøy thì lìa xa coõi duïc, goïi laø ñeä tam trí. 4. Ñeä töù trí: Tuøy söï chöùng ñaéc döùt tröø phieàn naõo maø ñöôïc an oån tòch dieät, lìa xa söï vui theá tuïc neân goïi laø hieän taïi an vui, veà sau cuõng an vui. Hieän taïi an vui laø caùi vui döùt tröø phieàn naõo; veà sau an vui laø caùi vui Nieát-baøn. Ñoù goïi laø ñeä töù trí. 5. Ñeä nguõ trí: Haønh giaû thöôøng thöïc haønh taâm voâ töôùng, ñaït ñöôïc söï nhaát taâm xuaát ñònh nhaäp ñònh, goïi laø ñeä nguõ trí. Chöùng ñaéc naêm trí naøy töùc laø chöùng quaû Tam-muoäi, neân goïi laø Nguõ trí Tam-muoäi. Laïi theo Nieát-baøn kinh sôù giaûi daãn Thaønh luaän quyeån 6, phaåm Nguõ trí, thì Nguõ trí naøy goàm: 1. Phaùp truï trí (法住智): roõ bieát söï sanh khôûi cuûa taát caû caùc phaùp; 2. Neâ-hoaøn trí (泥洹智): roõ bieát söï dieät maát cuûa taát caû caùc phaùp; 3. Voâ tranh trí (無諍智): roõ bieát leõ chaân thaät khoâng coøn phaûi tranh caõi, bieän luaän vôùi baát cöù ai; 4. Nguyeän trí (願智): ñoái vôùi taát caû caùc phaùp khoâng coøn coù söï chöôùng ngaïi; 5.

304

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Bieân teá trí (邊際智): ñaït ñöôïc trí tueä toái thöôïng, ñoái vôùi taát caû caùc phaùp thieàn ñònh ñeàu coù theå tu taäp taêng tröôûng, ñöôïc söùc töï taïi.

Nguõ truï Boà Taùt: vò Boà Taùt truï ôû ñòa vò thöù naêm trong Thaäp truï cuûa haøng Boà Taùt. Thaäp truï chæ möôøi ñòa vò tu chöùng maø vò Boà Taùt laàn löôït traûi qua tröôùc khi ñaït ñöôïc quaû vò Phaät, vì theá coù theå xem nhö töông ñöông vôùi Thaäp ñòa. Kinh luaän ñeà caäp ñeán möôøi ñòa vò naøy khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau, nhöng töïu trung ñeàu laø ñeå taïm hình dung ñöôïc con ñöôøng tu taäp maø vò Boà Taùt phaûi traûi qua. Ñòa vò thöù naêm ôû ñaây coù theå laø Phöông tieän cuï tuùc truï, töông ñöông vôùi Cöïc nan thaéng ñòa trong heä thoáng Thaäp ñòa. Tuy coù söï khaùc bieät veà teân goïi, nhöng taát caû caùc kinh luaän ñeàu thoáng nhaát trong caùch moâ taû veà möôøi ñòa vò cuûa Boà Taùt. Theo ñoù, töø ñòa vò thöù saùu trôû leân Boà Taùt khoâng coøn chòu söï raøng buoäc cuûa sanh töû, coù theå hoaøn toaøn töï do töï taïi trong vieäc hoùa thaân ñoä sanh tuøy yù muoán. nguõ uaån: xem naêm aám. nguõ vò taân: xem naêm moùn cay.

Nguõ Voâ giaùn nghieäp: xem Naêm toäi nghòch.

Nguõ Voâ giaùn toäi: xem Naêm toäi nghòch.

Nguyeän caên: xem naêm caên laønh. nguyeän trí: Phaïn ngöõ laø praṇidhi-jñāna, chæ trí tueä do nguyeän löïc daãn sanh, tuøy nguyeän maø roõ bieát, ñoái vôùi caùc phaùp khoâng coøn coù söï chöôùng ngaïi. Xem theâm Nguõ trí tam-muoäi. ngö vöông boái maãu: xem boái maãu. ngöôøi goã: ngöôøi ñöôïc laøm baèng goã, beân trong khoeùt roãng coù ñaët maùy moùc khieán cho coù theå cöû ñoäng, ñi, ñöùng, nhaùy maét... nhö ngöôøi thaät. Theo moâ taû naøy thì cuõng töông töï nhö caùc ngöôøi maùy hieän nay, nhöng coù hình thöùc ñôn sô hôn.

Ngöôøi thöù taùm: Töùc laø ngöôøi coù ñuû taùm ñöùc giaùc tri hay taùm ñieàu giaùc ngoä ñöôïc daïy trong kinh Baùt Ñaïi Nhaân Giaùc. Xem taùm ñieàu giaùc ngoä. nhaâm-baø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø nimba, cuõng ñoïc laø nhaäm-baø, nhaãm-baø, laø teân moät loaøi caây hình daùng töông töï nhö caây xoan, coù teân khoa hoïc laø azadirachtaindica.

Nhaân duyeân sanh: xem Möôøi hai nhaân duyeân.

305

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Nhaân huøng sö töû: xem Nhaân trung sö töû. nhaân trung chi long: roàng giöõa loaøi ngöôøi, yù noùi nhöõng baäc kieät xuaát, phi thöôøng giöõa nhöõng ngöôøi taàm thöôøng. Vì quan nieäm ngaøy xöa cho roàng laø loaøi cao quyù, linh dieäu.

Nhaân trung sö töû (Sö töû giöõa loaøi ngöôøi) moät toân hieäu ñeå xöng taùn ñöùc Phaät, laø böïc duõng maõnh hôn heát trong loaøi ngöôøi, nhö sö töû laø loaøi thuù oai maõnh hôn heát trong caùc loaøi thuù. Coù khi cuõng duøng Nhaân huøng sö töû.

Nhaân trung töôïng vöông: xem Voi chuùa giöõa loaøi ngöôøi.

Nhaãn ñoä: xem Saèn-ñeà ba-la-maät.

Nhaãn nhuïc ñoä: xem bôø beân kia.

Nhaãn phaùp: laø phaùp nhaãn nhuïc, phaùp thöù ba cuûa Thanh vaên thöøa, sau Ñænh phaùp. Ngöôøi ñaït ñöôïc phaùp naøy coù söï nhaãn chòu ñoái vôùi moïi phaùp neân coù theå tu taäp Töù ñeá ñeå ñaït tôùi giaûi thoaùt. nhaãn trí: möùc ñoä tu chöùng ñaït ñöôïc caû nhaãn vaø trí. Theo Ñaïi thöøa thì nhaãn vaø trí chæ laø moät ñöùc, baét ñaàu tu phaùp quaùn goïi laø nhaãn, quaùn xeùt thaønh töïu goïi laø trí.

Nhaäp löu: xem Boán quaû thaùnh. nhaát baïch tam yeát-ma: xem baïch töù-yeát-ma. nhaát danh töù thaät: xem tieân-ñaø-baø.

Nhaát lai: xem Boán quaû thaùnh.

Nhaát thieát chuûng trí: Trí hueä bieát ñöôïc taát caû moïi söï vieäc, trí hueä bao truøm taát caû, ñöôïc duøng ñeå chæ trí hueä giaùc ngoä hoaøn toaøn cuûa Phaät.

Nhaát thieát nhaäp xöù: xem Möôøi nhaát thieát nhaäp.

Nhaát thieát trí voâ sôû uùy: xem Boán ñöùc chaúng sôï.

Nhaát thieát trí: xem Taùt-baø-nhaõ.

Nhaát thöøa: cuõng goïi laø Phaät thöøa, Ñaïi thöøa, laø phaùp duy nhaát ñaït ñeán söï giaûi thoaùt roát raùo, khaùc vôùi giaùo phaùp cuûa Thanh vaên thöøa vaø Duyeân giaùc thöøa laø giaùo phaùp phöông tieän duøng ñeå daãn daét ngöôøi sô cô coù caên taùnh chaäm luït, neân chöa theå ñaït ñeán söï giaûi thoaùt roát raùo. Xem theâm Ba thöøa.

Nhaát töû ñòa: xem Cöïc aùi nhaát töû.

306

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Nhaát vaõng lai: hay Nhaát lai, nghóa laø chæ coøn moät laàn taùi sanh, töùc quaû vò Tö-ñaø-haøm. Xem boán quaû thaùnh. nhaát-xieån-ñeà: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø icchantika, chæ ngöôøi hoaøn toaøn khoâng coù loøng tin nôi Phaät phaùp, neân cuõng dòch nghóa laø ñoaïn thieän caên hay tín baát cuï tuùc. Vì haïng ngöôøi naøy khoâng coù ñöùc tin neân khoâng theå tieáp nhaän baát cöù giaùo phaùp naøo. nhò baát ñònh phaùp: xem hai phaùp khoâng xaùc ñònh.

Nhò chuûng thuyeát: thuyeát daïy hai nghóa khaùc nhau, nhö moät nghóa laø höõu taùnh, moät nghóa laø voâ taùnh. Phaät vì chuùng sanh maø thuyeát phaùp taùnh, laïi vì caùc baäc hieàn thaùnh maø thuyeát laø khoâng coù phaùp taùnh. Vì theá neân goïi laø nhò chuûng thuyeát.

Nhò ñeá: xem Hai chaân lyù. nhò thaäp nguõ höõu: xem hai möôi laêm caûnh giôùi hieän höõu.

Nhò thöøa: xem Ba thöøa. nhieãu: xem höõu nhieãu. nhoå gai nhoïn trong khoâng trung: chæ vieäc khoâng caàn laøm, vì thaät ra cuõng khoâng theå laøm vì söï vieäc khoâng thaät coù; hoaëc moät vaán ñeà khoâng caàn ñaët ra vì voán laø khoâng theå coù, vaø do ñoù laø khoâng theå thöïc hieän. nhuïc nhaõn: xem maét thòt. nhö phaùp (noùi veà thöùc aên): nghóa laø nhöõng moùn aên maø caùc vò tyø-kheo coù theå thoï duïng ñuùng nhö giôùi luaät cheá ñònh. nhö thò ngaõ vaên: caâu môû ñaàu trong taát caû caùc kinh do Phaät thuyeát.

Trong taát caû caùc kinh ñöôïc Vieät dòch töø tröôùc ñeán nay, caùc vò tieàn boái ñeàu xem ñaây laø lôøi ngaøi A-nan thuaät laïi ñeå xaùc tín raèng kinh naøy do Phaät thuyeát vaø chính ngaøi ñöôïc nghe. Tuy nhieân, chuùng toâi cho raèng caùch hieåu nhö theá chöa hoaøn toaøn chuaån xaùc vì maáy lyù do sau ñaây. Thöù nhaát, chính trong kinh naøy coù thuaät laïi ñoaïn di ngoân cuûa ñöùc Phaät veà vieäc ñaët caâu “nhö thò ngaõ vaên” ôû ñaàu taát caû caùc kinh ñieån, nhöng ñoù laø söï daën doø chung cho taát caû ñeä töû Phaät chöù khoâng phaûi rieâng ngaøi A-nan, maëc duø ngaøi laø ngöôøi thöa hoûi. Vì theá, ñaïi töø “toâi” ôû ñaây phaûi ñöôïc hieåu laø ngöôøi noùi laïi hoaëc ghi cheùp laïi kinh Phaät, cho duø ngöôøi ñoù laø baát cöù ai trong soá caùc ñeä töû cuûa Phaät. Thöù hai, tuy ngaøi A-nan laø baäc

307

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Ña vaên ñeä nhaát, nhöng Ñaïi hoäi keát taäp kinh ñieån (laàn thöù nhaát) khoâng chæ duy nhaát coù mình ngaøi. Ngöôïc laïi, ngaøi Ca-dieáp môùi laø chuû trì ñaïi hoäi vaø coù söï tham döï cuûa 500 vò A-la-haùn, trong ñoù ngaøi A-nan laø ngöôøi chöùng quaû sau cuøng. Nhö vaäy, ngoaøi yeáu toá ña vaên ra thì taát caû caùc vò khaùc ñeàu laø nhöõng ngöôøi coù söï tu taäp vaø chöùng ngoä tröôùc ngaøi A-nan. Do ñoù caùc vò khoâng ñeán Ñaïi hoäi chæ ñeå nghe ngaøi A-nan tuyeân thuyeát laïi kinh ñieån, maø coøn giöõ vai troø xaùc nhaän vaø boå sung nhöõng choã thieáu soùt. Ñieàu naøy coù theå ñöôïc chöùng minh ngay trong kinh naøy, vì töø ñaàu kinh ñaõ coù ñoaïn noùi roõ laø ngaøi A-nan vaø ngaøi Ca-dieáp ñeàu khoâng coù maët.

Vaäy “toâi” ôû ñaây khoâng theå laø ngaøi A-nan. Trong kinh Laêng nghieâm cuõng coù tröôøng hôïp töông töï, khi ngaøi A-nan gaëp naïn Ma-ñaênggiaø, khoâng coù maët taïi Phaùp hoäi, nhöng moïi chi tieát vaãn ñöôïc keå roõ trong kinh, vaäy chaéc chaén phaûi laø do nhöõng vò khaùc boå sung vaøo. Thöù ba, kinh ñieån sau khi Phaät nhaäp dieät chæ ñöôïc truyeàn laïi baèng caùch tröïc tieáp, ngöôøi naøy ñoïc cho ngöôøi kia nghe, vì chöa ñöôïc ghi cheùp thaønh vaên töï. Nhö vaäy, ñaïi töø “toâi” chaéc chaén ñaõ ñöôïc duøng bôûi taát caû nhöõng ngöôøi ñöùng ra truyeàn laïi kinh ñieån cho ngöôøi khaùc, vaø ñieàu naøy coøn traûi qua nhieàu theá kyû tröôùc khi chính thöùc coù söï ghi cheùp kinh ñieån. Vì nhöõng lyù do ñoù, chuùng toâi cho raèng ñaïi töø “toâi” khoâng nhaát thieát chæ rieâng ngaøi A-nan.

Maët khaùc, khi kinh ñieån ñaõ chính thöùc ñöôïc ghi cheùp laïi, thì ñaây phaûi laø keát quaû vieäc laøm cuûa nhieàu ngöôøi trong caùc Ñaïi hoäi keát taäp chöù khoâng phaûi cuûa rieâng moät ngöôøi, neân vieäc söû duïng ñaïi töø “chuùng toâi” laø thích hôïp hôn. Ngoaøi ra, chöõ “vaên” caàn phaûi dòch laø “ñöôïc nghe” ñeå nhaán maïnh vieäc ngöôøi nghe khoâng chæ tình côø nghe ñöôïc, maø laø moät söï tieáp nhaän chính thöùc vaø ñaùng tin caäy; chöõ “nhö thò” phaûi dòch laø “ñuùng nhö theá naøy” môùi hôïp vôùi yù nghóa cuûa noù thöôøng ñöôïc duøng trong kinh Phaät. Chuùng ta ñeàu bieát, ñöùc Phaät thöôøng duøng chöõ “nhö thò” moãi khi xaùc nhaän moät söï vieäc hay moät caâu noùi naøo ñoù laø hoaøn toaøn ñuùng thaät. nhöõng caûnh giôùi thaáp: chæ ba caûnh giôùi ñòa nguïc, ngaï quyû vaø suùc sanh.

Ni-ñaø-na (Nidāna), dòch nghóa laø ‘nhaân duyeân’, laø nhöõng kinh Phaät

308

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ thuyeát giaûng veà lyù nhaân duyeân, nhaân quaû. Xem Möôøi hai boä kinh.

Ni-kieàn: hay Ni-kieàn-ñaø, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Nirgrantha, laø moät trong 6 phaùi ngoaïi ñaïo ñoàng thôøi vôùi ñöùc Phaät. Ni-kieàn dòch nghóa laø ly heä giaû (lìa söï raøng buoäc). Ngöôøi tu theo phaùi Ni-kieàn khoâng maëc quaàn aùo (loõa theå), vì hoï cho raèng quaàn aùo laø caùc moùn raøng buoäc. Xem Ni-kieàn-ñaø Nhaõ-ñeà töû.

Ni-kieàn-ñaø Nhaõ-ñeà töû: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Nirgranthajñātiputra, cuõng goïi taét laø Ni-kieàn, Haùn dòch laø Ly Heä hoaëc Baát Heä, laø moät trong 6 vò thaày ngoaïi ñaïo (luïc sö) thôøi ñöùc Phaät.

Ni-taùt-kyø ba-daät-ñeà: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Naihsargik-pātayantika.

Ni-taùt-kyø, Haùn dòch laø Taän xaû, nghóa laø töø boû heát taát caû; ba-daät-ñeà, Haùn dòch laø ñoïa, nghóa laø rôi vaøo choã xaáu aùc. Ngöôøi phaïm toäi naøy phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc. Ñeå saùm hoái tröø toäi, tröôùc heát phaûi mang taát caû taøi vaät lieân quan ñeán tröôùc chuùng taêng maø xaû boû heát, sau ñoù môùi chaân thaønh saùm hoái tröôùc chuùng taêng. Vì vaäy, pheùp saùm hoái naøy cuõng goïi laø Xaû ñoïa. Coù ba möôi phaùp ñöôïc goïi laø Tam thaäp xaû ñoïa. nieäm: chæ moät khoaûng thôøi gian raát ngaén, töông töï nhö nhieàu nôi khaùc trong kinh duøng saùt-na. Caùch duøng chöõ nieäm ñeå chæ thôøi gian xuaát phaùt töø khaùi nieäm veà “nieäm töôûng” trong Phaät giaùo, vì Phaät giaùo cho raèng doøng tö töôûng cuûa chuùng ta thaät ra laø do voâ soá nhöõng “nieäm töôûng” noái tieáp nhau taïo thaønh, moãi moät nieäm töôûng chæ toàn taïi trong thôøi gian cöïc kyø ngaén nguûi.

Nieäm caên: xem naêm caên laønh. nieäm nieäm hoaïi dieät voâ thöôøng: xem ba loaïi voâ thöôøng. nieäm xaû: cuõng laø nieäm boá thí hay nieäm thí, vì tu taäp boá thí töùc laø buoâng xaû, khoâng baùm giöõ vaät sôû höõu.

Nieát-baøn: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Nirvāṇa (Pāli: Nibbāna), taïm dòch nghóa laø tòch dieät, an laïc, giaûi thoaùt. Ñaây laø muïc ñích cuoái cuøng cuûa ngöôøi tu hoïc Phaät. Moãi toâng phaùi trong ñaïo Phaät hieåu Nieát-baøn theo moät caùch khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau, nhöng noùi chung ñeàu nhìn nhaän ñaây laø keát quaû cao nhaát cuûa vieäc tu taäp.

309

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Khoâng neân hieåu Nieát-baøn theo nghóa hö voâ, troáng roãng nhö nhieàu ngöôøi vaãn thöôøng laàm töôûng. Cuõng khoâng neân hieåu ñaây chæ laø töø ñôn giaûn thay cho caùc töø khaùc nhö cheát, vieân tòch... Thaät ra, Nieát-baøn laø moät caûnh giôùi roát raùo ñöôïc Phaät mieâu taû trong raát nhieàu kinh ñieån Ñaïi thöøa, qua ñoù coù theå hieåu laø caûnh giôùi giaûi thoaùt tuyeät ñoái, döùt saïch moïi trieàn phöôïc vaø hoøa nhaäp vaøo theå taùnh thöôøng toàn cuûa vaïn höõu.

Nieát-baøn cuûa Tieåu thöøa: xem Boán quaû thaùnh.

Noaõn phaùp: Phaïn ngöõ laø Uṣmagata, cuõng goïi laø Noaõn vò, laø moät trong boán phaùp maø ngöôøi tu taäp theo Thanh vaên thöøa laàn löôït chöùng ñaéc, bao goàm: Noaõn phaùp, Ñænh phaùp, Nhaãn phaùp vaø Theá ñeä nhaát phaùp. Noaõn phaùp laø phaùp ñaàu tieân, giuùp ngöôøi ta coù theâm trí löïc vaø tinh taán treân ñöôøng tu hoïc. Noaõn phaùp laø ñòa vò ñaàu tieân trong boán thieän caên, töông ñöông vôùi ngoâi vò thöù nhaát trong Töù gia haønh (Noaõn gia haønh). Haønh giaû khi ñaït ñöôïc phaùp naøy baét ñaàu coù khaû naêng tröø dieät caùc kieán giaûi meâ laàm, nhö Thaùnh trí thieâu ñoát moïi taø kieán. Nhö löûa tröôùc khi boác chaùy baét ñaàu coù hôi noùng, ñòa vò tu taäp naøy baét ñaàu coù ñöôïc hôi noùng cuûa Thaùnh trí neân goïi laø Noaõn phaùp. noäi ba-la-maät: töùc laø caùc phaùp Trì giôùi Ba-la-maät, Nhaãn nhuïc Ba-lamaät, Tinh taán Ba-la-maät, Thieàn ñònh Ba-la-maät vaø Trí tueä Ba-lamaät. Vì naêm phaùp Ba-la-maät naøy thuoäc veà söï haønh trì noäi taâm neân goïi laø noäi (beân trong). noäi y: xem ba taám phaùp y.

Nuùi Quaät: töùc nuùi Kyø-xaø-quaät, teân Phaïn ngöõ laø Gṛdhrakūṭa. nuoâi soáng baèng thöùc (thöùc thöïc): chuùng sanh ôû Voâ saéc giôùi vaø ñòa nguïc chæ duøng thöùc ñeå duy trì söï soáng neân goïi laø thöùc thöïc. Xem töù thöïc. nöõ caên: boä phaän sanh duïc nöõ. nöôùc taùm coâng ñöùc (baùt coâng ñöùc thuûy): Nöôùc coù ñuû taùm coâng ñöùc, töùc laø coù taùm tính chaát nhö sau: 1. Tröøng tònh: laéng gaïn trong saïch; 2. Thanh laõnh: trong treûo maùt laïnh; 3. Cam myõ: muøi vò ngon ngoït; 4. Khinh nhuyeãn: nheï nhaøng meàm maïi; 5. Nhuaän traïch: thaám nhuaàn töôi maùt; 6. An hoøa: yeân oån hoøa nhaõ; 7. Tröø ñöôïc ñoùi khaùt vaø voâ soá khoå naõo; 8. Tröôûng döôõng thaân töù ñaïi, taêng tröôûng caùc thieän caên.

310

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ nöôùc tro: Xem thaùo ñaäu. oai nghi giôùi (威儀戒): duøng phaân bieät vôùi tuøng giôùi giôùi. Töø ñieån Phaät Quang giaûi thích veà hai danh xöng naøy nhö sau: 威儀戒，雖受 戒，唯外現威儀，但為名利，欲受人尊敬。從戒戒，順從佛制，清 淨三業，內外相稱，如實受持戒行。 (Oai nghi giôùi, tuy thoï giôùi, tuy ngoaïi hieän oai nghi, ñaõn vò danh lôïi, duïc thoï nhaân toân kính. Tuøng giôùi giôùi, thuaän tuøng Phaät cheá, thanh tònh tam nghieäp, noäi ngoaïi töông xöùng, nhö thaät thoï trì giôùi haïnh.) Nghóa laø: Giôùi oai nghi, tuy thoï giôùi, beân ngoaøi hieän töôùng oai nghi, chæ laø vì danh lôïi, muoán ñöôïc ngöôøi khaùc toân kính. Giôùi vaâng laøm, thuaän theo söï cheá ñònh cuûa Phaät, laøm thanh tònh ba nghieäp, trong ngoaøi ñeàu töông xöùng, thoï trì giôùi haïnh ñuùng thaät. oâ-baùt-la: xem öu-baùt-la. oâ-ñaøm-baït-la: xem öu-ñaøm.

OÁt-ñaït-laïc-ca: xem Uaát-ñaàu-lam-phaát.

Phaïm aâm: gioïng noùi cuûa Phaïm thieân (Phaïm aâm thanh), Phaïn ngöõ: brahma-svara. Coù naêm ñaëc tính: 1. Nghe reàn vang nhö tieáng saám; 2. Tieáng trong treûo nghe raát xa, vaø ai nghe cuõng laáy laøm vui veû, sung söôùng; 3. Ai nghe cuõng sanh loøng kính meán; 4. Tieáng giaûng giaûi ñaïo lyù raát giaûn dò, deã hieåu; 5. Ngöôøi nghe khoâng thaáy chaùn.

Phaïm chí: Phaïn ngöõ laø Brāhmaṇa, chæ ngöôøi thuoäc doøng baø-la-moân xuaát gia tu taäp, quyeát chí caàu sanh leân coõi Phaïm thieân neân goïi laø Phaïm chí.

Phaïm chí Ñoäc Töû: moät tu só ngoaïi ñaïo, teân Phaïn ngöõ laø Vātsī, dòch aâm laø Baø-tö. Vò naøy veà sau quy y Phaät, neân cuõng goïi laø tyø-kheo Ñoäc Töû.

Phaïm chí Tröôøng Traûo: xem Ma-ha Caâu-hy-la.

Phaïm haïnh (梵行, Phaïn ngöõ: brahmacarya, Pāli: brahmacariya), cuõng goïi laø tònh haïnh, laø pheùp tu haønh thanh tònh cuûa haøng xuaát gia, chæ söï ñoaïn tuyeät daâm duïc. phan duyeân: nöông theo, vòn theo caùc duyeân. Ví nhö nhaân moät chuyeän naøy maø nghó ñeán caùc chuyeän khaùc, laïi ñeán caùc chuyeän khaùc nöõa, nhö sôïi daây leo boø maõi ñeán khoâng cuøng, goïi laø phan duyeân.

311

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Taâm yù nöông theo saùu traàn laøm duyeân, naûy sanh nhöõng yù töôûng suy xeùt, möu tính maõi maõi khoâng döøng, goïi laø phan duyeân.

Phaùp boån: xem Tu-ña-la. phaùp chung cuøng (coäng phaùp) vaø phaùp khoâng chung cuøng (baát coäng phaùp). Phaùp chung cuøng laø chæ söï chung cuøng vôùi haøng Nhò thöøa, töùc laø nhöõng phaùp maø Boà Taùt vaø caùc vò Thanh vaên, Duyeân giaùc cuøng tu taäp. Phaùp khoâng chung cuøng laø nhöõng phaùp maø chæ coù haøng Boà Taùt tu taäp, coøn Thanh vaên, Duyeân giaùc thì hoaøn toaøn khoâng coù ñöôïc. Xem Möôøi taùm phaùp khoâng chung cuøng vôùi hai thöøa. phaùp khí: caên khí cuûa ngöôøi laøm chaán höng ñaïo Phaät, nhaän laáy kho taøng Chaùnh phaùp ñeå truyeàn baù cho ñôøi, ví nhö caùi baùt (khí) ñöïng côm cuûa vò tyø-kheo. Baäc phaùp khí laø ngöôøi ñuû söùc thoï nhaän caùc phaùp moân cuûa Phaät. phaùp khoâng chung cuøng: xem phaùp chung cuøng. phaùp kính: taám göông phaùp.

Phaùp luaân Thaùnh vöông: xem Phaùp vöông.

Phaùp luaân vöông: xem Phaùp vöông. phaùp phuïc: y phuïc cuûa ngöôøi xuaát gia, vì ngöôøi xuaát gia maëc y phuïc ñuùng theo lôøi Phaät daïy neân goïi laø phaùp phuïc. phaùp quaùn Saùu haïnh (Luïc haïnh quaùn): phaùp quaùn cuûa trí höõu laäu duøng ñeå ñoaïn tröø meâ laàm. Theo pheùp quaùn naøy, Ba coõi coù chín phaàn (cöûu ñòa), ñöôïc phaân thaønh Haï ñòa vaø Thöôïng ñòa. Haønh giaû quaùn nhöõng phaàn thuoäc veà Haï ñòa laø thoâ xaáu, khoå naõo, chöôùng ngaïi neân sanh loøng chaùn lìa (yeám); quaùn nhöõng phaàn thuoäc veà Thöôïng ñòa laø an tónh, maàu nhieäm, xa lìa, töø ñoù sanh loøng vui thích, ham muoán (haân). Do naêng löïc cuûa söï chaùn lìa vaø vui thích ñöôïc khôûi leân trong pheùp quaùn naøy maø laàn löôït döùt tröø ñöôïc caùc moái meâ laàm thuoäc veà Haï ñòa. Vì theá cuõng goïi pheùp quaùn naøy laø yeám haân quaùn (厭欣觀).

Phaùp thaân xaù-lôïi: xem xaù-lôïi Phaät. phaùp töôùng: töôùng traïng, hình töôùng cuûa caùc phaùp. Moãi söï vaät coù hình töôùng rieâng bieät hieän ra beân ngoaøi vaø theå taùnh khoâng hình töôùng. Ngöôøi phaøm tuïc chæ thaáy hình töôùng maø khoâng thaáy theå

312

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ taùnh neân khoâng theå thaáy bieát caùc hình töôùng aáy ñuùng nhö chuùng thaät coù. Baäc tu haønh chöùng ngoä thaáu suoát caû hình töôùng vaø thöïc taùnh caùc phaùp, neân môùi coù theå roõ bieát caùc töôùng cuûa phaùp ñuùng nhö thaät coù.

Phaùp vaân ñòa: xem Möôøi ñòa vò.

Phaùp voâ ngaïi trí: xem Boán trí khoâng ngaên ngaïi.

Phaùp vöông: danh hieäu toân xöng ñöùc Phaät laø vò vua cuûa caùc phaùp.

Vì Phaät naém hieåu taát caû caùc phaùp neân goïi laø Phaùp vöông, laïi vì thuyeát daïy caùc phaùp cho chuùng sanh, töùc laø chuyeån baùnh xe Phaùp (chuyeån Phaùp luaân) neân ñöôïc toân xöng laø Phaùp luaân vöông, Phaùp luaân thaùnh vöông. phaïp ñaïo: xem sa-moân. phaùt loä saùm hoái: töï mình boäc loä, baøy toû choã sai traùi, phaïm loãi cuûa mình ra cho moïi ngöôøi ñeàu bieát vaø quyeát taâm hoái caûi khoâng taùi phaïm nöõa.

Phaùt quang ñòa: xem Möôøi ñòa vò. phaân-ñaø-lî: xem boán loaïi hoa sen phaán taûo y: xem naïp y.

Phaät A-suùc (阿閦佛 - Phaïn ngöõ: Akobhya Buddha), töùc laø Phaät Baát Ñoäng, cuõng dòch laø Phaät Voâ Ñoäng, ñöôïc xem laø coõi tònh ñoä phöông Ñoâng, nhö coõi Phaät A-di-ñaø laø tònh ñoä phöông Taây. Xem phaåm Phaät A-suùc trong kinh Duy-ma-caät.

Phaät Baát Ñoäng: xem Phaät A-suùc.

Phaät Bích-chi: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Pratyekabuddha, cuõng ñoïc laø Bích-chi-ca, dòch nghóa laø Duyeân giaùc, Ñoäc giaùc. Phaät Bích-chi laø vò sanh ra nhaèm luùc khoâng coù Phaät ra ñôøi, nhôø quaùn xeùt 12 nhaân duyeân maø ñöôïc giaùc ngoä, neân goïi laø Duyeân giaùc. Vì töï mình tu hoïc vaøo thôøi khoâng coù Phaät, ñaéc ñaïo vaø nhaäp Nieát-baøn, neân goïi laø Ñoäc giaùc. Xem theâm ba thöøa.

Phaät Ca-dieáp (Kāśyapa), töùc laø vò Phaät thöù ba trong Hieàn kieáp, ra ñôøi sau Phaät Caâu-na-haøm Maâu-ni (Kanakamouni) vaø ngay tröôùc Phaät Thích-ca Maâu-ni. Xem baûy vò Phaät.

Phaät Ca-la-ca-toân-ñaïi: xem Phaät Cöu-löu-taàn.

313

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Phaät Caâu-löu-toân: xem Phaät Cöu-löu-taàn.

Phaät Caâu-na-haøm maâu-ni (Kanakamouni) laø moät vò Phaät trong quaù khöù, keá tieáp Phaät Cöu-löu-taàn. Xem baûy vò Phaät.

Phaät Cöu-löu-taàn (Krakucchanda), cuõng vieát laø Phaät Caâu-löu-toân, hay Phaät Ca-la-ca-toân-ñaïi, laø moät vò Phaät quaù khöù, ra ñôøi tröôùc Phaät Caâu-na-haøm-maâu-ni. Xem baûy vò Phaät.

Phaät Thi-khí: xem baûy vò Phaät.

Phaät thöøa: xem Ba thöøa.

Phaät Tyø-baø-thi (Vipaśyin): moät vò Phaät quaù khöù, ñaõ ra ñôøi trong kieáp Trang nghieâm. Sau kieáp Trang nghieâm môùi ñeán kieáp Hieàn (Hieàn kieáp). Ñöùc Phaät Thích-ca-Maâu-ni ra ñôøi trong Hieàn kieáp naøy. Xem baûy vò Phaät.

Phaät Tyø-xaù-phuø: xem baûy vò Phaät.

Phaät Voâ Ñoäng: xem Phaät A-suùc.

Pheä-theá-söû: xem Veä-theá-sö. phi nhaân: haïng chuùng sanh khoâng phaûi ngöôøi, khoâng coù theå xaùc nhö loaøi ngöôøi. Tuy coù theå bieán hoùa ra hình ngöôøi nhöng khoâng phaûi ngöôøi neân goïi laø phi nhaân.

Phi soå dieät voâ vi: xem Ba phaùp voâ vi.

Phi traïch dieät voâ vi: xem Ba phaùp voâ vi.

Phi trí duyeân dieät voâ vi: xem Ba phaùp voâ vi.

Phi trí duyeân dieät: phaùp thöù ba trong Ba voâ vi (Tam voâ vi). Xem Ba phaùp voâ vi.

Phi töôûng phi phi töôûng xöù (Naiva-saṃjñānāsaṃjñā-yatana): teân moät coõi trôøi, cuõng goïi laø Höõu ñænh thieân, laø coõi trôøi cao nhaát trong coõi Voâ saéc giôùi (Arūpya-dhātu), cuõng laø cao nhaát trong Ba coõi.

Ngöôøi tu haønh ñaït ñeán möùc ñònh Phi töôûng phi phi töôûng thì thaàn thöùc coù theå ñeán ñöôïc caûnh giôùi Phi töôûng phi phi töôûng xöù. Chö thieân cö truù ôû coõi trôøi naøy coù taâm thöùc khoâng phaûi töôûng cuõng chaúng phaûi khoâng töôûng. Xem theâm A-ca-ni-traù. phieàn naõo khaùch traàn (khaùch traàn phieàn naõo): Phieàn naõo ví nhö nhöõng buïi baëm töø beân ngoaøi baùm vaøo (khaùch traàn), thaät khoâng phaûi laø yeáu toá saün coù ôû nôi mình. Phieàn naõo laø töø beân ngoaøi ñeán

314

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ (khaùch), chæ vì ngöôøi meâ laàm neân ngôõ khaùch laø chuû, luoân chaïy theo söï sai söû cuûa noù. Neáu quay veà quaùn xeùt töï taâm thì seõ bieát ñöôïc chính caùi taâm trong saïch saün coù môùi laø chuû, seõ khoâng coøn chòu söï taùc ñoäng cuûa ngoaïi duyeân nöõa. phong tai: xem ba tai kieáp lôùn. phoùng daät: buoâng thaû, phoùng tuùng, löôøi nhaùc, khoâng giöõ mình theo caùc phaùp laønh, cuõng khoâng coù söï tinh taán noã löïc tu taäp. phoå khöû: xem a-giaø-ñaø.

Phuù-lan-na: töùc Phuù-lan-na Ca-dieáp, phieân aâm töø Phaïn ngöõ Pūraṇakāśyapa, laø moät trong saùu vò thaày ngoaïi ñaïo vaøo thôøi ñöùc Phaät, thöôøng goïi chung laø luïc sö ngoaïi ñaïo.

Phuù-lan-na Ca-dieáp: xem Phuù-lan-na.

Phuù-na-baït-ñaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Pūrṇabhadra, teân moät vò Thaàn töôùng, ñöôïc dòch nghóa laø Maõn Hieàn (滿賢).

Phuùng tuïng: xem Giaø-ñaø. Xem Möôøi hai boä kinh. phöôùc ñieàn: ngöôøi coù phöôùc ñöùc xöùng ñaùng nhaän söï cuùng döôøng cuûa ngöôøi khaùc, taïo ñieàu kieän cho ngöôøi cuùng döôøng ñöôïc coù phöôùc ñöùc neân goïi laø phöôùc ñieàn (ruoäng phöôùc), nghóa laø thöûa ruoäng ñeå moïi ngöôøi gieo troàng phöôùc ñöùc.

Phöông ñaúng (方等), chæ chung caùc kinh ñieån Ñaïi thöøa. Phöông (方): hay phöông quaûng, nghóa laø vuoâng vöùc vaø roäng raõi, chöùa ñuû caùc phaùp, töø nhoû tôùi lôùn, töø thaáp tôùi cao. Ñaúng (等): bình ñaúng, nhö nhau. Caùc kinh Ñaïi thöøa do Phaät thuyeát ñeàu nhö nhau caû, chöùa ñuû dieäu lyù, thaät töôùng, baát cöù ai tu haønh roát raùo theo moät boä kinh Ñaïi thöøa naøo cuõng coù theå thaønh töïu trí hueä Phaät. Vì vaäy neân goïi chung laø Phöông ñaúng. quaï vaø chim cuù: chim quaï ñi aên ban ngaøy, chim cuù ñi aên ban ñeâm, hai loaøi traùi ngöôïc nhau khoâng theå cuøng chung soáng. Ví duï duøng ñeå chæ vieäc voâ lyù, khoâng theå xaûy ra. quai ly sôû sanh khoå: xem ba loaïi khoå. quaùn Duyeân khôûi: xem quaùn Möôøi hai nhaân duyeân.

315

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN quaùn ñaûnh (cuûa ñaïo Baø-la-moân): nghi leã do moät vò thaày baø-la-moân thöïc hieän, bao goàm vieäc ñoïc kinh caàu nguyeän vaø röôùi nöôùc boán bieån leân ñaàu cho vua. Khi moät vò vua leân ngoâi, caàn phaûi laøm leã quaùn ñaûnh nhö moät nghi leã chính thöùc ñeå ñöôïc nhaân daân thöøa nhaän söï cai trò cuûa vò vua aáy. quaùn Möôøi hai nhaân duyeân (Thaäp nhò nhaân duyeân quaùn): coøn goïi laø quaùn Duyeân khôûi (Duyeân khôûi quaùn), nghóa laø haønh giaû quaùn chieáu söï sanh khôûi cuûa taát caû caùc phaùp ñeàu do nhaân duyeân hoøa hôïp maø coù, thaûy ñeàu khoâng coù thaät töôùng, thaät taùnh. quaùn phaùp voâ ngaõ: xem Boán nieäm xöù. quaùn taâm voâ thöôøng: xem Boán nieäm xöù. quaùn thaân baát tònh: xem Boán nieäm xöù. quaùn thoï thò khoå: xem Boán nieäm xöù. quaùn töø bi (töø bi quaùn): pheùp quaùn töôûng trong ñoù haønh giaû khôûi taâm töø bi höôùng ñeán taát caû chuùng sanh. quaùn voâ ngaõ: caùc phaùp do nhaân duyeân maø sanh, cuõng do nhaân duyeân maø dieät, neân voán thaät khoâng coù ngöôøi laøm (taùc giaû), ngöôøi chòu (thoï giaû). Y theo pheùp quaùn voâ ngaõ thì ñaït ñöôïc choã thaáy bieát chaân thaät nhö vaäy. quaùn xöông traéng (baïch coát quaùn): pheùp quaùn töôûng trong ñoù haønh giaû hình dung boä xöông traéng ñeå thaáy thaân ngöôøi laø khoâng thaät, ñaày nhöõng söï nhô nhôùp vaø khoâng bao laâu seõ tan hoaïi.

Quaûng Muïc Thieân Vöông: xem Boán Thieân Vöông hoä theá.

Quaûng Nghieâm: xem Tyø-da-li. quyû tieãn mao: loaøi quyû coù loâng cöùng tua tuûa treân thaân nhö muõi teân. ruøa muø gaëp boäng caây noåi: ví duï ñeå chæ nhöõng ñieàu raát khoù xaûy ra.

Theo ví duï naøy thì coù con ruøa muø ôû giöõa bieån, cöù 100 naêm môùi noåi leân moät laàn, laïi coù khuùc caây coù loã boäng, cöù 100 naêm môùi troâi ngang qua choã con ruøa moät laàn. Neáu coù khi naøo con ruøa tình côø noåi leân ñuùng vaøo luùc khuùc caây troâi qua, laïi ñuùng vaøo choã boäng caây ñeå chui vaøo (vì ruøa muø khoâng nhìn thaáy) thì thaät laø chuyeän cöïc kyø hieám coù. ruoäng phöôùc: xem phöôùc ñieàn.

316

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ röøng Khoå haïnh (Khoå haïnh laâm): teân Phaïn ngöõ laø Tapovana, thuoäc ñòa phaän xöù Öu-laâu-taàn-loa (Uruvelā), ngaøy nay naèm veà phía ñoâng cuûa thoân Muïc-chi-laân-ñaø (Mucilinda). Trong thôøi gian tu khoå haïnh, Phaät töøng soáng trong khu röøng naøy. Cho ñeán thôøi gian gaàn ñaây vaãn coøn toàn taïi moät vuøng caây coái raäm raïp ôû ñoù. röøng Kyø-ñaø: nguyeân khu vöôøn röøng naøy tröôùc laø sôû höõu cuûa oâng tröôûng giaû Kyø-ñaø, sau cuùng döôøng ñöùc Phaät vaø chö taêng laøm choã tu taäp neân goïi teân laø röøng Kyø-ñaø. Teân Phaïn ngöõ laø Jetavana Anāthapindada-ārāma. röøng phieàn naõo (phieàn naõo toøng laâm) phieàn naõo nhieàu voâ soá, ví nhö caây coái moïc xen nhau trong röøng raäm, neân goïi laø röøng caây raäm raïp phieàn naõo. röøng tha ma: khu röøng ôû ngoaøi thaønh Vöông-xaù ñöôïc duøng laøm baõi tha ma vaát xaùc ngöôøi cheát. Baûn Haùn vaên duøng haøn laâm (寒林), nghóa laø khu röøng laïnh leõo, dòch yù töø Phaïn ngöõ laø Śitavana, thöôøng phieân aâm laø Thi-ñaø hay Thi-ña-baø-na.

Sa-giaø-la: teân moät vò long vöông, phieân aâm töø Phaïn ngöõ Sāgara. sa-la: teân moät loaïi caây, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø sāla, dòch nghóa laø kieân coá, beàn chaéc. Gaàn thaønh Caâu-thi-na coù röøng caây sa-la, moãi caây thöôøng coù hai thaân soùng ñoâi neân goïi teân laø röøng Sa-la Song thoï. sa-moân: chæ nhöõng ngöôøi xuaát gia tu haønh noùi chung, vì vaøo thôøi ñöùc Phaät danh xöng naøy cuõng ñöôïc duøng cho caùc tu só ngoaïi ñaïo. Tuy nhieân, veà sau coù khuynh höôùng chæ duøng ñeå chæ caùc tu só Phaät giaùo maø thoâi. Danh töø naøy phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø śramaṇa neân ñoâi khi cuõng ñoïc laø sa-moân-na, ñoàng nghóa. Caùc aâm ñoïc khaùc laø sa-vaên-na (沙聞那), tang-moân (桑門), taùng-moân (喪門). Veà yù nghóa cuõng coù raát nhieàu caùch dòch khaùc nhau nhö: caàn lao (勤勞), coâng lao (功勞), cuø lao (劬勞), caàn khaån (勤懇), tónh chí (靜志), tònh chí (淨志), töùc chæ (息止), töùc taâm (息心), töùc aùc (息 惡), caàn töùc (勤息), tu ñaïo (修道), baàn ñaïo (貧道), phaïp ñaïo (乏 道). Töïu trung caùc danh xöng naøy ñeàu moâ taû tính chaát cuûa söï tu taäp vaø muïc ñích höôùng ñeán cuûa vò sa-moân. sa-moân-na: xem sa-moân. sa-vaên-na: xem sa-moân.

317

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN San-theä-di Tyø-laït-tri töû: xem San-xaø-da Tyø-la-chi töû.

San-xaø-da Tyø-la-chi töû: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Sañjaya-vairaṭī putra, cuõng ñoïc laø San-theä-di Tyø-laït-tri töû (刪逝移毘剌知子), laø moät trong saùu vò thaày ngoaïi ñaïo (luïc sö ngoaïi ñaïo) vaøo thôøi ñöùc Phaät. Vì laø con cuûa baø Tyø-la-chi neân goïi laø Tyø-la-chi töû, coøn San-xaø-da (刪闍耶) laø teân, Haùn dòch laø Ñaúng thaéng, cuõng vieát laø San-xaø-daï (刪闍夜). sanh nghieäp: nghieäp löïc töông tuïc taïo thaønh ñôøi soáng cuûa chuùng sanh neân goïi laø sanh nghieäp. sanh sanh: xem maïng maïng.

Sanh thaân xaù-lôïi: xem xaù-lôïi Phaät. saùt-ñeá-lî: xem boán giai caáp. saùt-lî: xem boán giai caáp. saùu caùch chaán ñoäng (luïc chuûng chaán ñoäng): Theo kinh Ñaïi phaåm Baùt-nhaõ, quyeån 1, thì 6 caùch chaán ñoäng naøy laø: 1. Phöông ñoâng voït leân, phöông taây chìm xuoáng; 2. Phöông taây voït leân, phöông ñoâng chìm xuoáng; 3. Phöông nam voït leân, phöông baéc chìm xuoáng; 4. Phöông baéc voït leân, phöông nam chìm xuoáng; 5.

Boán phöông voït leân, ôû giöõa chìm xuoáng; 6. ÔÛ giöõa voït leân, boán phöông chìm xuoáng. saùu chaùnh nieäm: laø saùu phaùp nghó nhôù chaân chaùnh, cuõng goïi laø saùu nieäm xöù (luïc nieäm xöù), goàm coù: 1. nieäm Phaät (thöôøng nghó nhôù ñeán chö Phaät), 2. nieäm Phaùp (thöôøng nghó nhôù ñeán Chaùnh phaùp), 3. nieäm Taêng (thöôøng nghó nhôù ñeán chö Taêng), 4. nieäm thí (thöôøng nghó nhôù ñeán vieäc thöïc haønh boá thí), 5. nieäm giôùi (thöôøng nghó nhôù ñeán giôùi luaät ñaõ thoï nhaän), 6. nieäm thieân (thöôøng nghó nhôù ñeán moïi ñieàu laønh, laø nhaân ñöôïc sanh leân coõi trôøi). saùu choã (luïc xöù): chæ saùu caên duyeân theo saùu traàn, bao goàm: hình saéc, aâm thanh, muøi höông, vò neám, söï xuùc chaïm vaø caùc phaùp.

Saùu coõi trôøi thuoäc Duïc giôùi (Duïc giôùi Luïc thieân): bao goàm: 1. Töù thieân vöông thieân (Caturmahārājika), 2. Ñao-lôïi thieân hay Tam thaäp tam thieân (Trāyastriṃśa), 3. Daï-ma thieân (Yāma), 4. Ñaâu-suaát thieân (Tuṣita), 5. Hoùa laïc thieân (Nirmāṇarati), 6. Tha hoùa töï taïi

318

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ thieân (Para-nirmita-vaśa-vartin). Moãi coõi trôøi naøy ñeàu coù moät vò Thieân vöông ñöùng ñaàu caùc vò thieân chuùng. saùu ñaïi: saùu yeáu toá hình thaønh vuõ truï, goàm boán ñaïi (töù ñaïi) laø ñòa, thuûy, hoûa, phong, theâm vaøo hai ñaïi nöõa laø khoâng vaø thöùc. Taát caû caùc söï vaät höõu tình, voâ tình ñeàu do nôi saùu ñaïi naøy taïo thaønh.

Xem theâm boán ñaïi. saùu ñöôøng luaân hoài: xem luïc ñaïo. saùu haïng A-la-haùn: Bao goàm: 1. Thoái phaùp A-la-haùn: khi gaëp nghòch duyeân coù theå sanh phieàn naõo, thoái chuyeån ñaïo taâm, ñaùnh maát choã sôû ñaéc; 2. Tö phaùp A-la-haùn: tuy ñöôïc giaûi thoaùt nhöng thöôøng lo sôï söï thoái chuyeån, thöôøng nghó caùch töï ñoaïn döùt maïng soáng; 3. Hoä phaùp A-la-haùn: ñöôïc giaûi thoaùt roài thì hoan hyû phoøng hoä choã chöùng ñaéc cuûa mình; 4. An truï phaùp A-la-haùn: ñaït ñöôïc giaûi thoaùt vaø truï yeân vöõng vaøng, khoâng caàn phoøng hoä cuõng khoâng coù thoái chuyeån, nhöng khoâng ñöôïc taêng tieán; 5. Kham ñaït phaùp A-la-haùn: ñaït ñöôïc giaûi thoaùt vaø ñuû söùc nhaän laõnh giaùo phaùp cao sieâu, tu taäp tinh taán ñeå ñaït ñeán quaû vò roát raùo; 6. Baát ñoäng phaùp A-la-haùn: ñaït ñöôïc giaûi thoaùt roát raùo vaø vöõng vaøng khoâng theå xao ñoäng, khoâng theå lay chuyeån, thoái thaát. saùu neûo luaân hoài: xem luïc ñaïo. saùu nhaäp (luïc nhaäp): xem aám, nhaäp, giôùi. saùu nieäm xöù: xem saùu chaùnh nieäm. saùu thaày ngoaïi ñaïo (luïc sö ngoaïi ñaïo): saùu vò thaày cuûa saùu phaùi ngoaïi ñaïo lôùn vaøo thôøi ñöùc Phaät ra ñôøi: 1. Phuù-lan-na, 2. Maïtgiaø-leâ Caâu-xaù-ly töû, 3. San-xaø-da Tyø-la-chi töû, 4. A-kyø-ña Sí-xaù Khaâm-baø-la, 5. Ca-la-cöu-ñaø Ca-chieân-dieân, 6. Ni-kieàn-ñaø Nhaõñeà-töû. Xem theâm ôû caùc muïc töø mang teân nhöõng vò naøy. saùu traàn (luïc traàn): töùc caùc ñoái töôïng nhaän bieát cuûa caùc giaùc quan, goàm hình saéc, aâm thanh, muøi höông, vò neám, söï xuùc chaïm vaø caùc phaùp. saùu tyø-kheo xaáu aùc: töùc luïc quaàn tyø-kheo, laø nhoùm tyø-kheo xaáu taùnh, ngay trong khi Phaät coøn taïi theá vaãn thöôøng laøm nhieàu vieäc phaïm vaøo giôùi luaät, khieán chuùng taêng phaûi mang tai tieáng.

319

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN saùu vò (luïc vò): laø caùc vò ngoït, chua, maën, ñaéng, cay, nhaït. Saùu vò naøy laø saùu vò chính, ñöôïc pha laãn vôùi tyû leä khaùc nhau taïo thaønh taát caû nhöõng vò maø löôõi chuùng ta coù theå neám bieát. saùu xuùc (luïc xuùc): Saùu söï tieáp xuùc giöõa saùu caên ôû trong vaø saùu traàn ôû ngoaøi. Bao goàm: 1. Maét tieáp xuùc vôùi hình saéc, 2. Tai tieáp xuùc vôùi aâm thanh, 3. Muõi tieáp xuùc vôùi muøi höông, 4. Löôõi tieáp xuùc vôùi vò neám, 5. Thaân tieáp xuùc vôùi caùc vaät theå, 6. YÙ tieáp xuùc vôùi caùc phaùp. saéc: hay saéc töôùng, saéc phaùp, Phaïn ngöõ rūpa, chæ chung moïi bieåu hieän coù theå nhaän bieát ñöôïc cuûa vaät chaát, goàm caû naêm caên (maét, tai, muõi, löôõi, thaân), naêm traàn (hình saéc, aâm thanh, muøi höông, vò neám, ñoái töôïng xuùc chaïm) vaø moïi vaät höõu hình. Saéc cuõng laø moät trong naêm aám (saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc). saéc aám: moät trong naêm aám. Xem naêm aám.

Saéc cöùu caùnh thieân: coõi trôøi Saéc cöùu caùnh. Xem A-ca-ni-traù.

Saéc giôùi: xem Ba caûnh giôùi.

Saèn-ñeà ba-la-maät: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Kṣantipāramitā, töùc laø Nhaãn nhuïc ba-la-maät, moät trong saùu phaùp ba-la-maät. Cuõng goïi laø Nhaãn ñoä. saân giaùc: xem ba loaïi tö töôûng xaáu aùc. só phu: ñöôïc dòch töø tieáng Phaïn laø puruṣa, phieân aâm laø boå-loâ-sa (補 盧沙), vôùi nghóa chæ phaàn tình thöùc, tinh thaàn, baûn theå cuûa con ngöôøi, hoaøn toaøn khoâng lieân quan ñeán nghóa cuûa chöõ “só phu” thöôøng ñöôïc hieåu trong chöõ Haùn (ngöôøi coù hoïc, nho só...). Coù nôi cuõng dòch chöõ naøy laø linh hoàn. Khaùi nieäm naøy ñaõ coù töø tröôùc thôøi ñöùc Phaät. Sau khi chöùng ngoä vaø nhaän bieát roõ raøng veà taâm thöùc cuõng nhö nghieäp löïc cuûa moïi chuùng sanh, ñöùc Phaät ñaõ chæ ra raèng quan nieäm veà moät linh hoàn thöôøng toàn laø hoaøn toaøn sai laàm. sieâu thieàn (hay sieâu vieät thieàn), thöôøng goïi laø sieâu vieät tam-muoäi, chæ caùch xuaát nhaäp thieàn ñònh töï taïi cuûa Phaät vaø caùc vò Boà Taùt, khoâng theo trình töï thoâng thöôøng nhö haøng Thanh vaên, nhö töø Sô thieàn leân Nhò thieàn, Tam thieàn... Vôùi sieâu vieät tam-muoäi, haønh

320

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ giaû coù theå tröïc nhaäp baát cöù caûnh giôùi thieàn ñònh naøo tuøy yù, khoâng caàn phaûi theo trình töï. Vì theá cuõng goïi laø Töï taïi ñònh. sieâu vieät tam-muoäi: xem sieâu thieàn.

Soå dieät voâ vi: xem Ba phaùp voâ vi. soá caùt soâng Haèng (Haèng haø sa soá): soá löôïng raát lôùn, khoâng theå tính ñeám, cuõng nhö soá caùt cuûa con soâng Haèng. Trong kinh Phaät thöôøng duøng caùch noùi naøy ñeå dieãn ñaït nhöõng soá löôïng raát lôùn.

Sô ñòa: ñòa vò ñaàu tieân trong Thaäp ñòa, cuõng goïi laø Hoan hyû ñòa (Pramuditābhūmi). Ñaït ñeán ñòa vò naøy, Boà Taùt ñöôïc hoan hyû treân ñöôøng tu hoïc, phaùt taâm cöùu ñoä cho taát caû chuùng sanh thoaùt khoûi luaân hoài, khoâng coøn nghó rieâng ñeán baûn thaân mình nöõa. Boà Taùt vì theá thöïc hieän haïnh boá thí khoâng caàu phöôùc ñöùc, chöùng ñöôïc tính voâ ngaõ cuûa taát caû caùc phaùp. Xem Möôøi ñòa vò.

Sô truï: töùc laø Phaùt taâm truï, ñòa vò ñaàu tieân trong Thaäp truï cuûa haøng Boà Taùt. Goàm coù: 1. Phaùt taâm truï, 2. Trì ñòa truï, 3. Tu haønh truï, 4.

Sanh quyù truï, 5. Phöông tieän cuï tuùc truï, 6. Chaùnh taâm truï, 7. Baát thoái truï, 8. Ñoàng chaân truï, 9. Phaùp vöông töû truï, 10. Quaùn ñænh truï. söøng thoû: xem loâng ruøa, söøng thoû. taø kieán (hay chö kieán): chæ chung caùc yù kieán, caùc sôû kieán laàm laïc, thieân leäch cuûa keû phaøm phu, ngoaïi ñaïo. taø maïng: traùi vôùi chaùnh maïng, nghóa laø sanh soáng baèng nhöõng haønh vi, ngheà nghieäp taø vaïy, khoâng chaân chaùnh. Taø maïng cuûa ngöôøi cö só laø nhöõng ngheà nghieäp gaây toån haïi ñeán ngöôøi khaùc, nhöng ñoái vôùi vò tyø-kheo thì chaùnh maïng laø phaûi duøng vieäc khaát thöïc ñuùng phaùp ñeå nuoâi soáng, neân neáu laøm baát cöù vieäc gì khoâng ñuùng Chaùnh phaùp ñeå kieám soáng ñeàu goïi laø taø maïng, chaúng haïn nhö taát caû caùc ngheà nghieäp cuûa theá gian...

Taùc ñaïi chöôùng thieän ñaïo: xem Du-lan-giaø. tam aùc giaùc: xem ba loaïi tö töôûng xaáu aùc.

Tam aùc ñaïo: xem Ba ñöôøng aùc.

Tam aùc thuù: xem Ba ñöôøng aùc.

321

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Tam baûo: Ba ngoâi baùu laø Phaät, Phaùp vaø Taêng.

Tam chaùnh nieäm xöù: xem Ba choã nieäm. tam chuûng khoå: xem ba loaïi khoå. tam chuûng phieàn naõo: xem ba loaïi phieàn naõo. tam chuûng sôû sanh khoå: xem ba loaïi khoå. tam chuûng tònh nhuïc: xem ba loaïi thòt trong saïch. tam chuûng voâ thöôøng: xem ba loaïi voâ thöôøng.

Tam duïc: xem Ba söï ham muoán. tam ñaûo: xem ba söï ñieân ñaûo.

Tam ñaïo quaû: xem Ba quaû ñaïo.

Tam ñaúng trì: xem ba phaùp tam-muoäi. tam ñieân ñaûo: xem ba söï ñieân ñaûo. tam ñònh: xem ba phaùp tam-muoäi.

Tam ñoà: xem Ba ñöôøng aùc. tam ñoäc: xem ba muõi teân ñoäc. tam ñoäc lôïi tieãn: xem ba muõi teân ñoäc. tam ñoäc tieãn: xem ba muõi teân ñoäc.

Tam giaûi thoaùt moân: xem Ba moân giaûi thoaùt.

Tam giôùi toân: baäc cao quyù nhaát trong Ba coõi laø Duïc giôùi, Saéc giôùi vaø Voâ saéc giôùi.

Tam höõu: chæ söï toàn taïi trong Ba coõi, neân laø teân khaùc cuûa sanh töû luaân hoài. Xem Ba caûnh giôùi.

Tam keát: xem Ba keát.

Tam keát phöôïc: xem Ba keát. tam keát söû: ba söï troùi buoäc vaø sai söû naèm trong nguõ haï keát, bao goàm söï troùi buoäc do quan ñieåm sai laàm, troùi buoäc vì söï nghi ngôø vaø troùi buoäc vì giöõ theo taø giôùi. tam khoå töôùng: xem ba töôùng khoå.

Tam khoâng: xem ba phaùp tam-muoäi.

Tam-ma-baït-ñeà (samādhi), töùc laø Tam-muoäi, cuõng ñoïc laø Tam-ma-ñeà hay Tam-ma-ñòa, Haùn dòch nghóa laø Thieàn ñònh hay Ñaïi ñònh, chæ phaùp tu ñaït ñeán choã thaân vaø taâm khoâng coøn xao ñoäng, döùt heát voïng töôûng, taø kieán, theå nhaäp Phaùp thaân cuûa chö Phaät.

322

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Tam-ma-ñeà: xem Tam-ma-baït-ñeà.

Tam-ma-ñòa: xem Tam-ma-baït-ñeà.

Tam-muoäi: xem Tam-ma-baït-ñeà.

Tam-muoäi Khoâng: xem ba phaùp tam-muoäi.

Tam muoäi Voâ nguyeän: xem ba phaùp tam-muoäi.

Tam-muoäi Voâ taùc: xem ba phaùp tam-muoäi.

Tam-muoäi Voâ töôùng: xem ba phaùp tam-muoäi. tam nghieäp: xem ba nghieäp.

Tam nieäm xöù: xem Ba choã nieäm. tam phaùp y: xem ba taám phaùp y. tam tai: xem ba tai kieáp lôùn. tam thaäp luïc vaät: xem ba möôi saùu thöù. tam thaäp nhò töôùng: xem ba möôi hai töôùng toát.

Tam thaäp tam thieân: xem coõi trôøi Ba möôi ba.

Tam thaäp thaát Boà-ñeà phaàn: xem Ba möôi baûy phaùp trôï ñaïo.

Tam thaäp thaát ñaïo phaåm: xem Ba möôi baûy phaùp trôï ñaïo.

Tam thaäp thaát giaùc phaàn: xem Ba möôi baûy phaùp trôï ñaïo.

Tam thaäp thaát trôï ñaïo chi phaùp: xem Ba möôi baûy phaùp trôï ñaïo.

Tam thaäp xaû ñoïa: xem Ni-taùt-kyø ba-daät-ñeà.

Tam theá: xem ba ñôøi. tam thieân ñaïi thieân (Phaät chi) theá giôùi: Moät coõi ñaïi thieân theá giôùi do moät vò Phaät xuaát theá giaùo hoùa. Cöù moät ngaøn coõi theá giôùi hôïp thaønh moät tieåu thieân theá giôùi, moät ngaøn tieåu thieân theá giôùi hôïp thaønh moät trung thieân theá giôùi, laïi moät ngaøn trung thieân theá giôùi hôïp thaønh moät ñaïi thieân theá giôùi. Vì tính leân ñeán ba laàn moät ngaøn neân ngöôøi ta quen goïi laø tam thieân, nhöng thöïc ra veà soá löôïng thì chæ laø moät ñaïi thieân theá giôùi, goàm 1.000.000.000 theá giôùi. Caùch dòch cuõ tröôùc ñaây laø “ba ngaøn ñaïi thieân theá giôùi” xem ra khoâng ñöôïc chính xaùc laém.

Tam thöøa: xem Ba thöøa.

Tam Toân: Ba baäc ñaùng toân kính, chæ Phaät, Phaùp, Taêng, xem Tam baûo.

323

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Tam voâ vi: xem Ba phaùp voâ vi. tam y: xem ba taám phaùp y. tam yeát-ma: xem baïch töù-yeát-ma. taøm quyù: xem hoå theïn.

Taùm boä nhaân thieân: Taùm loaøi chuùng sanh thöôøng döï nghe moãi khi Phaät giaûng kinh Ñaïi thöøa. Cuõng goïi laø Taùm boä chuùng: 1. Thieân (chö thieân, caùc vò cö truù töø caùc coõi trôøi Duïc giôùi trôû leân) 2. Long (loaøi roàng) 3. Daï-xoa (loaøi quyû Daï-xoa bieát tu haønh, hoä phaùp) 4.

Caøn-thaùt-baø (thaàn aâm nhaïc) 5. A-tu-la (loaøi coù thaàn löïc nhö chö thieân nhöng oai nghi, hình saéc thua keùm hôn nhieàu, cuõng goïi laø loaøi phi thieân) 6. Ca-laâu-la (thaàn chim caùnh vaøng) 7. Khaån-na-la (loaøi ñaàu ngöôøi maø coù söøng) 8. Ma-haàu-la-giaø (loaøi raén lôùn).

Taùm ñieàu giaùc ngoä: taùm söï roõ bieát cuûa baäc ñaïi nhaân ñöôïc giaûng roõ trong kinh Baùt ñaïi nhaân giaùc: 一世間無常覺，二多欲為苦

覺，三心無厭足覺，四懈怠墮落覺，五愚痴生死 覺，六 貧苦多怨覺，七五欲過患覺，八生死熾然苦惱無量覺。 Moät laø bieát roõ theá gian voâ thöôøng; hai laø bieát roõ nhieàu tham duïc laø khoå; ba laø bieát roõ taâm khoâng nhaøm chaùn, khoâng bieát ñuû, neân phaûi löu yù maø phoøng hoä, xa lìa naêm moùn duïc; boán laø bieát roõ söï löôøi nhaùc daãn ñeán truïy laïc, sa ñoïa; naêm laø bieát roõ söï ngu si laø coäi goác daãn ñeán phaûi traàm luaân trong sanh töû, cho neân caàn phaûi tinh taán hoïc hoûi Chaùnh phaùp ñeå thoaùt ra; saùu laø bieát roõ söï ngheøo khoå baàn cuøng sanh nhieàu oaùn haïi, deã sa vaøo toäi loãi, vì theá phaûi môû roäng loøng boá thí, cöùu giuùp nhöõng keû baàn cuøng; baûy laø bieát roõ choã xaáu aùc, gaây ra loãi laàm cuûa naêm moùn duïc; taùm laø bieát roõ sanh töû nhö ngoïn löûa thieâu ñoát khoå naõo voâ löôïng.

Taùm ñöùc töï taïi: chæ taùm söï tuøy bieán thò hieän cuûa baäc giaùc ngoä, ñöôïc giaûng roõ trong quyeån 23, baét ñaàu töø trang 498 cuûa Taäp 4. Taùm ñöùc aáy laø: 1. Coù theå hieän moät thaân thaønh nhieàu thaân, khoâng coù ngaên ngaïi; 2. Coù theå thò hieän moät thaân nhoû nhö haït buïi truøm khaép ñaïi thieân theá giôùi, khoâng coù ngaên ngaïi; 3. Coù theå thò hieän thaân lôùn lao maø nheï nhaøng bay ñeán baát cöù nôi xa xoâi naøo, khoâng coù ngaên ngaïi; 4. Coù theå thò hieän thaønh voâ soá loaøi chuùng sanh khaùc nhau thöôøng soáng trong cuøng moät theá giôùi, khoâng coù ngaên ngaïi;

324

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ 5. Coù theå söû duïng caùc caên hoã trôï, thay theá cho nhau, nhö maét coù theå nghe, tai coù theå thaáy... moät caên coù theå nhaän bieát caû saùu traàn, khoâng coù ngaên ngaïi; 6. Coù theå chöùng ñaéc taát caû caùc phaùp khoâng ngaên ngaïi nhöng khoâng heà khôûi leân yù töôûng coù söï chöùng ñaéc; 7. Coù theå giaûng thuyeát yù nghóa cuûa moät baøi keä traûi qua voâ soá kieáp, khoâng coù ngaên ngaïi; 8. Coù theå bieán hieän moät thaân truøm khaép moïi nôi nhö hö khoâng, khoâng coù ngaên ngaïi, khieán cho taát caû chuùng sanh ñeàu ñöôïc troâng thaáy; duø troâng thaáy ñöôïc, nhöng thaân aáy thaät cuõng nhö hö khoâng, khoâng coù hình töôùng.

Taùm giaûi thoaùt (Baùt giaûi thoaùt): coøn goïi laø taùm söï buoâng xaû (baùt boäi xaû), laø taùm pheùp thieàn ñònh giaûi thoaùt, bao goàm: 1. Noäi höõu saéc töôûng quaùn ngoaïi saéc giaûi thoaùt: ÔÛ trong saéc giôùi, quaùn noäi saéc vaø ngoaïi saéc, nhaèm tröø boû taâm ham thích saéc theå; 2. Noäi voâ saéc töôûng quaùn ngoaïi saéc giaûi thoaùt: Khoâng quaùn noäi saéc, quaùn ngoaïi saéc, nhaän ngoaïi saéc laø oâ nhieãm; 3. Tònh thaân taùc chöùng cuï tuùc taùc giaûi thoaùt: Quaùn töôûng veà thanh tònh nhöng khoâng chaáp giöõ; 4. Khoâng voâ bieân xöù giaûi thoaùt: Vöôït qua saéc theå, quaùn töôûng raèng hö khoâng laø voâ bieân; 5. Thöùc voâ bieân xöù giaûi thoaùt: Ñaït ñeán yù nieäm thöùc laø voâ bieân; 6. Voâ sôû höõu xöù giaûi thoaùt: Ñaït ñòa vò trong taâm khoâng coøn coù vaät gì; 7. Phi töôûng Phi phi töôûng xöù giaûi thoaùt: Ñaït ñeán möùc ñònh Phi töôûng phi phi töôûng xöù; 8.

Dieät taän ñònh giaûi thoaùt: Ñaït möùc ñònh Dieät thoï töôûng xöù.

Taùm giôùi trai (Baùt quan trai), cuõng goïi laø Baùt trai giôùi, Baùt quan trai giôùi, töùc laø taùm ñieàu giôùi bao goàm: 1. Khoâng gieát haïi sanh maïng.

2. Khoâng troäm cöôùp, löôøng gaït, chieám ñoaït nhöõng thöù thuoäc veà ngöôøi khaùc khoâng töï yù ñöa cho mình. 3. Giöõ theo Phaïm haïnh thanh tònh, khoâng phaïm vaøo vieäc daâm duïc. 4. Khoâng noùi doái, khoâng noùi lôøi khoâng chaân thaät. 5. Khoâng uoáng caùc thöù röôïu. 6.

Khoâng thoa pheát caùc loaïi daàu thôm, phaán saùp leân thaân theå. 7.

Khoâng ñi xem, nghe caùc troø ca muùa, ñaøn haùt. 8. Khoâng ngoài naèm treân giöôøng gheá cao roäng. Ngoaøi ra, ngöôøi thoï giôùi coøn phaûi giöõ khoâng aên quaù giôø ngoï, nghóa laø chæ aên moät laàn trong ngaøy vaøo tröôùc giôø ngoï (giöõa tröa). Ngöôøi thoï Baùt quan trai thöôøng laø trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh, chaúng haïn nhö moät ngaøy, töø luùc ñöôïc truyeàn giôùi cho ñeán luùc xaû giôùi. Raát nhieàu chuøa hieän

325

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN nay coù toå chöùc vieäc tu taäp Baùt quan trai giôùi moãi thaùng moät hoaëc hai ngaøy, nhöng thöôøng khoâng troïn moät ngaøy moät ñeâm maø chæ giôùi haïn trong moät ngaøy thoâi.

Taùm naïn (Baùt naïn hay Baùt naïn xöù): cuõng goïi laø Taùm naïn xöù, Phaïn ngöõ:

avakan, laø taùm ñieàu kieän baát lôïi, taùm tröôøng hôïp khoâng may coù theå xaûy ra treân con ñöôøng tu hoïc, gaây söï khoù khaên trôû ngaïi cho vieäc tu tieán. Taùm naïn bao goàm: 1. Ñòa nguïc (地 獄; Phaïn ngöõ: naraka); 2. Suùc sanh (畜生; Phaïn ngöõ: tiryañc); 3. Ngaï quæ (餓 鬼; Phaïn ngöõ: preta); 4. Tröôøng thoï thieân (長壽天; Phaïn ngöõ: dīrghāyurdeva), laø coõi trôøi thuoäc Saéc giôùi vôùi thoï maïng cao. Thoï maïng cao cuõng laø moät chöôùng ngaïi vì noù laøm meâ hoaëc ngöôøi tu, laøm cho deã queân nhöõng noãi khoå cuûa sanh laõo beänh töû trong luaân hoài; 5. Bieân ñòa (邊地; Phaïn ngöõ: pratyantajanapāda), laø nhöõng vuøng khoâng naèm nôi trung taâm, khoâng thuaän tieän cho vieäc tu hoïc Chaùnh phaùp; 6. Caên khuyeát (根缺; Phaïn ngöõ: indriyavaikalya), khoâng coù ñuû giaùc quan hoaëc caùc giaùc quan bò taät nguyeàn nhö muø, caâm, ñieác... 7. Taø kieán (雅見; Phaïn ngöõ: mithyādarśana), nhöõng kieán giaûi sai leäch, baát thieän; 8. Nhö Lai baát xuaát sanh (如 來不出生; Phaïn ngöõ: tathāgatānām anutpāda), nghóa laø sanh soáng trong thôøi gian khoâng coù Phaät hoaëc giaùo phaùp cuûa Phaät xuaát hieän. Trong moät soá kinh luaän giaûi thích khaùc bieät veà hai naïn xöù thöù 5 vaø thöù 7: bieân ñòa ñöôïc thay baèng chaâu Uaát-ñan-vieät, vì cho raèng chuùng sanh ôû chaâu naøy höôûng nhieàu söï sung söôùng neân khoù tu taäp; taø kieán ñöôïc thay baèng “theá trí bieän thoâng”, vì cho raèng ngöôøi hoïc nhieàu bieát roäng seõ khoù khaên hôn trong vieäc tieáp nhaän Chaùnh phaùp.

Taùm naïn xöù: xem Taùm naïn.

Taùm ngoïn gioù: xem Taùm phaùp.

Taùm noãi khoå (Baùt khoå): 1. Sanh laø khoå; 2. Giaø laø khoå; 3. Beänh laø khoå; 4. Cheát laø khoå; 5. Mong caàu khoâng ñöôïc laø khoå; 6. Naêm aám phaùt trieån baát thöôøng laø khoå; 7. Xa lìa ngöôøi thöông yeâu laø khoå; 8. Gaëp gôõ, gaàn guõi keû oaùn gheùt laø khoå.

326

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Taùm phaùp (Baùt phaùp), cuõng goïi laø Baùt phong (Taùm ngoïn gioù), chæ taùm ñieàu laøm oâ nhieãm taâm thöùc cuûa ngöôøi theá gian, xuùi giuïc ngöôøi ta rôi vaøo con ñöôøng baát thieän. Taùm phaùp ñoù laø: 1. lôïi (nhöõng ñieàu coù lôïi), 2. suy (nhöõng söï baát lôïi, suy keùm), 3. huûy (nhöõng söï maï nhuïc, xuùc phaïm), 4. döï (nhöõng danh thôm, tieáng toát), 5. xöng (nhöõng söï khen ngôïi, taùn tuïng), 6. cô (nhöõng söï cheâ traùch, gheùt boû), 7. khoå (nhöõng söï ñau ñôùn, khoå sôû), 8. laïc (nhöõng söï möøng vui, thích thuù). taùm phaàn xaù-lôïi: theo Du haønh kinh trong Tröôøng A-haøm, quyeån 4 (Ñaïi chaùnh taïng quyeån 1, kinh soá 01) thì caùc nöôùc ñeán phaân chia xaù-lôïi Phaät goàm coù: 1. Nöôùc Giaø-la-ba (Amalakapa), daân toäc Baïtla (Bulaya); 2. Nöôùc La-ma-ca (Rāmagrāma), daân toäc Caâu-lôïi (Kaulya); 3. Nöôùc Tyø-löu-ñeà (Veṭhadipa), ngöôøi doøng Baø-la-moân; 4. Nöôùc Ca-duy-la-veä (Kapilavastu), doøng hoï Thích-ca (Śākya); 5. Nöôùc Tyø-xaù-lôïi (Vaiśāli), doøng hoï Ly-xa (Licchavī); 6. Nöôùc Ma-kieät-ñaø (Magadha) cuûa vua A-xaø-theá (Ajātaśatru). 7. Nöôùc Tyø-ly (Vṛji) hay Tyø-ly-töû; phaàn xaù-lôïi thöù taùm thuoäc veà ngöôøi daân thaønh Caâu-thi-na (Kuśinagara). taùm pheùp quaùn töôûng: xem taùm thaéng xöù. taùm söï buoâng xaû: xem taùm giaûi thoaùt.

Taùm Thaùnh ñaïo (Baùt Thaùnh ñaïo hay Baùt Chaùnh ñaïo): Taùm phaùp chaân chaùnh maø ngöôøi tu taäp phaûi noi theo ñeå tröø döùt moïi nguyeân nhaân cuûa khoå naõo. Baùt Chaùnh ñaïo bao goàm: 1. Chaùnh kieán (thaáy bieát chaân chaùnh), 2. Chaùnh tö duy (suy nghó chaân chaùnh), 3.

Chaùnh ngöõ (lôøi noùi chaân chaùnh), 4. Chaùnh nghieäp (haønh ñoäng, vieäc laøm chaân chaùnh), 5. Chaùnh maïng (nuoâi soáng baèng ngheà nghieäp chaân chaùnh), 6. Chaùnh tinh taán (tinh taán, chuyeân caàn ñuùng Chaùnh phaùp), 7. Chaùnh nieäm (nieäm töôûng chaân chaùnh, duy trì söï tænh thöùc khoâng voïng nieäm), 8. Chaùnh ñònh (thieàn ñònh chaân chaùnh). Baùt Chaùnh ñaïo cuõng chính laø Ñaïo ñeá trong Töù ñeá. taùm thaéng xöù: hay taùm pheùp quaùn töôûng, ñöôïc keå ra nhö sau: 1. Noäi höõu saéc töôûng quaùn ngoaïi saéc thieåu thaéng xöù, 2. Noäi höõu saéc töôûng quaùn ngoaïi saéc ña thaéng xöù, 3. Noäi voâ saéc töôûng quaùn ngoaïi saéc thieåu thaéng xöù, 4. Noäi voâ saéc töôûng quaùn ngoaïi saéc ña

327

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN thaéng xöù, 5. Thanh thaéng xöù, 6. Hoaøng thaéng xöù, 7. Xích thaéng xöù, 8. Baïch thaéng xöù. Theo Trí ñoä luaän thì boán phaùp sau (quaùn boán maøu xanh, vaøng, ñoû, traéng) ñöôïc thay baèng boán ñaïi (ñaát, nöôùc, gioù, löûa), nhöng noäi dung khoâng khaùc. taùm thöù beänh nhieät: chæ taùm noãi khoå cuûa chuùng sanh (Baùt khoå). Xem taùm noãi khoå. taùm thöù ma (baùt chuûng ma, hay baùt ma), goàm coù: ma phieàn naõo, ma naêm aám, ma cheát, ma trôøi Tha hoùa töï taïi (laø nhöõng yeáu toá naõo haïi taát caû phaøm phu) vaø voâ thöôøng, voâ ngaõ, voâ laïc, voâ tònh (laø nhöõng yeáu toá naõo haïi nhöõng ngöôøi tu taäp thuoäc haøng Nhò thöøa).

Taùm trí (Baùt trí): haønh giaû do söï quaùn saùt Boán chaân ñeá vaø chöùng ñaéc Boán chaân ñeá trong phaïm vi Duïc giôùi neân ñaït ñöôïc Töù phaùp trí (四法智), sau ñoù tieáp tuïc chöùng ñaéc Boán chaân ñeá ôû hai coõi treân laø Saéc giôùi vaø Voâ saéc giôùi, ñaït ñöôïc Töù loaïi trí (四類智). Töù phaùp trí vaø Töù loaïi trí hôïp thaønh Baùt trí, laø nhöõng phaàn ban sô cuûa Voâ laäu trí. taùm vaät baát tònh (baùt baát tònh vaät): chæ chung taát caû nhöõng vaät duïng, taøi saûn maø ñöùc Phaät khoâng cho pheùp caùc vò tyø-kheo chöùa giöõ.

Theo saùch AÙn Luaät (案律) thì bao goàm: 1. ruoäng vöôøn, ñaát ñai (ñieàn vieân), 2. caùc loaïi gioáng caây troàng (chuûng thöïc) 3. luùa thoùc, tô luïa (coác baïch) 4. toâi tôù, ngöôøi giuùp vieäc (nhaân boäc), 5. caùc loaïi chim thuù, gia suùc (caàm thuù) 6. tieàn baïc, cuûa caûi (tieàn baûo) 7. chaên ñeäm, noài chaûo (nhuïc phuû) 8. vaøng baïc, ñoà trang söùc vaø heát thaûy caùc vaät coù giaù trò (töôïng kim söùc saøng caäp chö troïng vaät). Theo giôùi luaät thì vò tyø-kheo khoâng ñöôïc sôû höõu caùc vaät baát tònh naøy, vì gaây trôû ngaïi cho vieäc tu taäp vaø laøm maát oai nghi, ñaïo haïnh. Caùch hieåu veà Baùt baát tònh ñoâi khi coù khaùc nhau ôû moät soá ngöôøi, nhöng noùi chung taát caû ñeàu ñoàng yù raèng ñaây laø nhöõng thöù “coù giaù trò ñoái vôùi theá gian nhöng khoâng giuùp ích gì cho vieäc tu taäp”. Ngoaøi ra, ngay caû vôùi nhöõng thöù nhu yeáu caàn cho ñôøi soáng thöôøng ngaøy, neáu vò tyø-kheo nhaän laõnh vöøa ñuû, ñuùng phaùp thì laø thanh tònh, neáu tham giöõ nhieàu hôn, khoâng ñuùng phaùp thì laø baát tònh. tang-moân: xem sa-moân. taùng-moân: xem sa-moân.

328

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Taùnh Yeân: teân ngöôøi, dòch töø Phaïn ngöõ laø Dhūma, caùc baûn tröôùc ñaây ñeàu dòch laø “baø-la-moân hoï Yeân”. Tham khaûo Tröôøng A-haøm quyeån 4 (Ñaïi chaùnh taïng quyeån 1, kinh soá 01), Du haønh kinh, trong ñoaïn keå laïi söï vieäc gioáng nhö ôû ñaây thì vò naøy laø Baø-la-moân Höông Taùnh, ñaõ vaâng saéc chæ cuûa vua A-xaø-theá ñeán thaønh Caâuthi-na ñeå chia xaù-lôïi Phaät, nhöng ngöôøi trong thaønh khoâng chòu nghe theo. Sau ñoù cuõng chính vò naøy ñöùng ra giaûng hoøa söï xung ñoät naøy. Taùnh Yeân vaø Höông Taùnh ñeàu laø dòch töø Phaïn ngöõ, vì Dhūma coù nghóa laø höông, khoùi...

Taïp hoa: xem kinh Taïp hoa.

Taùt-baø-nhaõ: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Sarvajña, dòch nghóa laø Nhaát thieát trí, chæ trí tueä cuûa baäc giaùc ngoä vieân maõn, vì coù theå thaáu suoát taát caû moïi söï vaät, thaáu suoát caû quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai. taêng-giaø-leâ: xem ba taám phaùp y. taêng-kyø vaät: chæ cho nhöõng vaät thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa Taêng-giaø, hay Taêng ñoaøn, giaùo hoäi, töùc laø nhöõng taøi saûn chung ôû caùc ngoâi chuøa, tinh xaù... noùi chung laø taøi vaät thuoäc veà ngoâi Tam baûo, khoâng phaûi cuûa rieâng ai. taêng-man vaät (僧鬘物): taøi vaät ñöôïc cuùng döôøng leân Tam baûo. Danh töø taêng-man ñöôïc dòch aâm töø tieáng Phaïn, caùc nhaø Haùn dòch ñôøi Ñöôøng dòch nghóa laø “ñoái dieän thí”, ñöôïc giaûi thích laø “hieän tieàn ñoái dieän chi thí”. Töø ñieån Ñinh Phuùc Baûo daãn Giôùi sôù, quyeån 2, taäp thöôïng, ghi roõ danh töø naøy dòch nghóa laø “ñoái dieän vaät thí”, nhöng khoâng thaáy ghi nguyeân ngöõ. Töø ñieån Baùch khoa Phaät hoïc xeáp ñaây laø moät trong saùu loaïi “Taêng vaät”, nghóa laø taøi saûn cuûa Taênggiaø. Nhö vaäy, hieåu theo nghóa naøy laø “taøi saûn ñöôïc cuùng döôøng, boá thí trong hieän taïi”. Caùc baûn tröôùc ñaây ñeàu hieåu chöõ taêng trong taêng-man laø chæ chö taêng, vì caâu tieáp theo noùi ñeán Phaät. Nhöng nhö vaäy thì chöõ man (鬘 – maùi toùc möôït) ôû ñaây hoaøn toaøn khoâng coù nghóa. Vì theá, ôû ñaây chuùng toâi hieåu taêng-man vaät laø nhöõng ñoà vaät ñöôïc tröïc tieáp cuùng döôøng cho Taêng-giaø.

Taêng phöôøng: nôi truù nguï, choã ôû cuûa chö taêng, ni. taêng tröôûng nhö traêng non: Traêng non ñaàu thaùng moãi ngaøy ñeàu lôùn daàn, troøn ñaày hôn ñeâm tröôùc, cho ñeán khi troøn ñaày hoaøn toaøn

329

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN vaøo giöõa thaùng. Ñaây ví söï taêng tröôûng ñeàu ñaën cuûa ngöôøi thuyeát giaûng Chaùnh phaùp, moãi ngaøy moät lôùn maïnh hôn.

Taêng Tröôûng Thieân Vöông: xem Boán Thieân Vöông hoä theá. taâm ñaûo: xem ba söï ñieân ñaûo.

Taâm nhö yù tuùc: xem Boán nhö yù tuùc. taâm soå (心數), dòch töø Phaïn ngöõ laø caitasikā, caùch dòch môùi (taân dòch) veà sau laø taâm sôû (心所) chæ caùc traïng thaùi khaùc nhau cuûa taâm.

Vì taâm coù raát nhieàu traïng thaùi neân goïi laø taâm soå. Caùc thuaät ngöõ taâm vöông, taâm sôû... hieän quen thuoäc vôùi nhieàu ngöôøi hôn neân khi chuyeån dòch chuùng toâi choïn duøng taâm sôû thay cho taâm soå.

Xem taâm sôû. taâm sôû (心所): dòch töø Phaïn ngöõ laø caitasikā, bao goàm heát thaûy nhöõng tình yù, nghó töôûng do trong taâm caûm xuùc, suy tính; noùi chung laø caùc traïng thaùi khaùc nhau cuûa taâm. taàm: ñôn vò ño chieàu daøi, baèng 8 thöôùc coå, moãi thöôùc baèng khoaûng 0,33 meùt. Nhö vaäy, moãi taàm coù theå laø vaøo khoaûng 2,64 meùt. taän trí (kṣayajñāna): trí tueä khôûi ñaàu cuûa baäc voâ hoïc, do döùt tröø heát moïi phieàn naõo maø khôûi sanh trí tueä neân goïi laø taän trí. taäp khí: nhöõng taäp quaùn, thoùi quen xaáu ñöôïc tích luõy qua moät thôøi gian daøi, thaäm chí laø trong raát nhieàu ñôøi nhieàu kieáp quaù khöù, neân thöôøng raát khoù nhaän bieát vaø döùt tröø. taát caùnh voâ thöôøng: xem ba loaïi voâ thöôøng. teá mieân hoa: xem ñaâu-la.

Teá xuùc duïc: xem Ba söï ham muoán.

Tha hoùa töï taïi: xem coõi trôøi thöù saùu.

Tha taâm trí: Trí tueä saùng suoát thaáy bieát ñöôïc taâm nieäm cuûa ngöôøi khaùc, cuõng goïi laø Tha taâm thoâng, moät trong Nguõ thoâng. thaùi töû Löu-ly: hay Tyø-löu-ly, laø con vua Ba-tö-naëc ôû thaønh Xaù-veä, nöôùc Kieàu-taùt-la, ñoàng thôøi vôùi Phaät. Thaùi töû pheá vua cha, töï mình leân ngoâi. Vua Ba-tö-naëc phaûi chaïy sang thaønh Vöông-xaù nöôùc Makieät-ñaø maø nöông naùu vôùi vua A-xaø-theá. Sau khi ñuoåi vua cha ra khoûi nöôùc, thaùi töû Löu-ly xöng vöông. Keá ñoù, nhôù ñeán moái thuø

330

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ xöa giöõa nöôùc mình vôùi nöôùc Ca-tyø-la-veä, lieàn mang quaân sang ñaùnh, gieát raát nhieàu ngöôøi trong hoï Thích-ca.

Thanh minh kyù luaän: xem Tyø-giaø-la.

Thanh vaên thöøa: xem Ba thöøa. thaønh baùu Chaùnh phaùp (Chaùnh phaùp baûo thaønh): Chaùnh phaùp do Phaät thuyeát daïy ví nhö thaønh quaùch xaây döïng baèng caùc moùn baùu.

Thaønh kinh: Töùc laø Baùt thaønh kinh (八城經), naèm trong boä Trung A haøm (60 quyeån) thuoäc Haùn taïng, baûn Ñaïi Chaùnh taân tu, quyeån 1, kinh soá 26. thaùo ñaäu (澡豆), töùc nöôùc tro, laø loaïi nöôùc laøm saïch ngaøy xöa, coù coâng duïng nhö xaø-phoøng ngaøy nay, ñöôïc cheá bieán baèng caùch ngaâm tro beáp roài gaïn laáy nöôùc trong, söû duïng khi taém, giaët, röûa... thaêng: ñôn vò ño löôøng ngaøy xöa, baèng moät phaàn möôøi cuûa ñaáu.

Thaêng tieán ñaïo: xem Töù ñaïo thaùnh nhaân.

Thaéng luaän: xem Veä-theá-sö.

Thaéng nghóa: xem Ñeä nhaát nghóa. thaân coù taùm vaïn loaïi truøng: chæ thaân xaùc thòt deã hö hoaïi, thoái röûa cuûa chuùng sanh, laø choã nöông naùu, chui ruùc cuûa muoân loaïi vi truøng. thaân gaàn cuoái (haäu bieân thaân): laø thaân gaàn keá vôùi thaân toái haäu, sau choùt cuûa moät vò Boà Taùt. Boà Taùt sau khi thoï thaân naøy roài môùi thoï thaân toái haäu vaø thaønh Phaät. Xem thaân sau cuøng. thaân kim cang (Kim cang thaân): Thaân beàn chaéc khoâng gì coù theå laøm hö hoaïi ñöôïc, cuõng khoâng töï hö hoaïi theo thôøi gian. Ñaây laø caùch noùi ñeå ví vôùi thaân Phaät. thaân nghieäp: xem ba nghieäp.

Thaân nieäm xöù: moät phaùp trong Töù nieäm xöù (goàm coù: thaân, thoï, taâm vaø phaùp). Thaân nieäm xöù daïy quaùn thaân laø baát tònh, baèng caùch quaùn töôûng caùc moùn taïo thaønh thaân nhö: da, thòt, xöông, gaân, ruoät, gan, tim, phoåi... ñeå thaáy raèng heát thaûy ñeàu laø baát tònh, khoâng thöôøng coøn. Cuõng quaùn töôûng thaân ngöôøi sau khi cheát tan raõ, hoâi thoái, khoâng thöôøng coøn.

331

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN thaân sau cuøng (toái haäu thaân): töùc laø laàn thoï thaân cuoái cuøng cuûa moät vò Boà Taùt tröôùc khi thaønh töïu quaû Phaät. Vò Boà Taùt naøy cuõng ñöôïc goïi laø Boà Taùt Nhaát sanh boå xöù. thaân trung aám: Thaàn thöùc chuùng sanh sau khi cheát ñi vaøo giai ñoaïn trung gian chuyeån tieáp tröôùc khi thoï sanh vaøo moät ñôøi soáng môùi.

Trong giai ñoaïn naøy, chuùng sanh mang thaân trung aám. Ñieàu naøy coù ñöôïc nhaéc ñeán trong kinh Thuû Laêng Nghieâm, quyeån 8. thaàn tieân nguõ thoâng: Töùc laø nhöõng vò tieân nhaân laùnh mình vaøo nuùi, tu thieàn ñònh, ñöôïc tröôøng thoï vaø ñaéc naêm pheùp thaàn thoâng: 1.

Thieân nhaõn thoâng, 2. Thieân nhó thoâng, 3. Tuùc maïng thoâng, 4.

Tha taâm thoâng, 5. Thaàn tuùc thoâng. Tuy nhieân, nguõ thoâng naøy khoâng ñoàng vôùi nguõ thoâng cuûa Phaät vaø Boà Taùt. thaàn tuùc: chæ Töù thaàn tuùc, cuõng goïi laø Töù nhö yù tuùc (四如意足; Phaïn ngöõ: catvāra ṛddhipādāḥ), bao goàm: 1. Duïc (Phaïn ngöõ: chanda) thaàn tuùc, söï taäp trung yù chí maïnh meõ; 2. Tinh taán (Phaïn ngöõ: vīrya) thaàn tuùc, nghò löïc maïnh meõ; 3. Taâm (Phaïn ngöõ: citta) thaàn tuùc, söï chuù taâm; 4. Traïch phaùp (Phaïn ngöõ: mīmāṃsā) thaàn tuùc, chuù taâm vaøo söï tra xeùt, tìm toøi.

Thaäp aùc: xem Möôøi ñieàu aùc.

Thaäp baùt baát coäng phaùp: xem Möôøi taùm phaùp khoâng chung cuøng vôùi hai thöøa.

Thaäp baùt baát cuï phaùp: xem Möôøi taùm phaùp khoâng chung cuøng vôùi hai thöøa.

Thaäp baùt giôùi: xem Möôøi taùm giôùi.

Thaäp baùt khoâng: xem Möôøi taùm nghóa khoâng.

Thaäp baát thieän: xem Möôøi ñieàu aùc.

Thaäp bieán xöù: xem Möôøi nhaát thieát nhaäp.

Thaäp ñaïi ñòa phaùp: xem Möôøi ñaïi ñòa.

Thaäp ñaïi ñòa: xem Möôøi ñaïi ñòa.

Thaäp ñòa: xem Möôøi ñòa vò.

Thaäp luïc aùc luaät nghi: möôøi saùu vieäc xaáu aùc maø ngöôøi hoïc Phaät phaûi traùnh xa, bao goàm: 1. Vì lôïi döôõng maø nuoâi deâ con cho beùo maäp roài ñem baùn, 2. Vì lôïi döôõng maø baùn deâ cho ngöôøi ta gieát haïi, 3.

332

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Vì lôïi döôõng maø nuoâi lôïn con cho beùo maäp roài ñem baùn, 4. Vì lôïi döôõng maø baùn lôïn cho ngöôøi ta gieát haïi, 5. Vì lôïi döôõng maø nuoâi traâu, boø con cho beùo maäp roài ñem baùn, 6. Vì lôïi döôõng maø baùn traâu, boø cho ngöôøi ta gieát haïi. 7. Vì lôïi döôõng maø nuoâi gaø cho beùo maäp roài ñem baùn, 8. Vì lôïi döôõng maø baùn gaø cho ngöôøi ta gieát haïi. 9. Caâu caù, 10. Ñi saên, 11. Cöôùp ñoaït, 12. Moø baét caùc loaøi cua, oác... 13. Giaêng löôùi baét chim, 14. Noùi lôøi hai löôõi, noùi lôøi ly giaùn, treâu choïc ngöôøi khaùc, 15. Cai nguïc, 16. Duøng chuù thuaät.

Thaäp luïc ñeá: xem Möôøi saùu haïnh.

Thaäp luïc haïnh quaùn: xem Möôøi saùu haïnh.

Thaäp luïc haïnh töôùng quaùn: xem Möôøi saùu haïnh.

Thaäp luïc haïnh: xem Möôøi saùu haïnh.

Thaäp luïc taâm: xem Möôøi saùu taâm.

Thaäp luïc thaùnh haïnh: xem Möôøi saùu haïnh.

Thaäp löïc: xem Möôøi söùc.

Thaäp löïc Hueä nhaät (maët trôøi trí hueä coù ñuû Möôøi söùc): moät danh xöng khaùc ñeå chæ ñöùc Phaät, vì ngaøi laø baäc duy nhaát coù ñuû trí hueä vieân maõn vaø Thaäp löïc (Möôøi söùc). Xem Möôøi söùc.

Thaäp löïc Theá huøng: Ñöùc Theá huøng coù ñuû möôøi trí löïc, laø toân hieäu cuûa Phaät. Phaät coù ñuû 10 trí löïc. Xem Möôøi söùc.

Thaäp nhaát khoâng: xem Möôøi moät phaùp khoâng.

Thaäp nhaát thieát nhaäp: xem Möôøi nhaát thieát nhaäp.

Thaäp nhaát thieát xöù: xem Möôøi nhaát thieát nhaäp.

Thaäp nhò boä kinh: xem Möôøi hai boä kinh.

Thaäp nhò chi: teân khaùc cuûa Möôøi hai nhaân duyeân. Xem Möôøi hai nhaân duyeân.

Thaäp nhò nhaân duyeân: xem Möôøi hai nhaân duyeân.

Thaäp nhò nhaân duyeân quaùn: xem quaùn Möôøi hai nhaân duyeân. thaäp phöông: xem möôøi phöông.

Thaäp saéc nhaäp: xem Möôøi saéc nhaäp.

Thaäp thieän: xem Möôøi ñieàu laønh.

Thaäp thieän Chaùnh phaùp: xem Möôøi ñieàu laønh.

Thaäp thieän ñaïo: xem Möôøi ñieàu laønh.

333

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Thaäp thieän nghieäp: xem Möôøi ñieàu laønh.

Thaäp trí löïc: xem Möôøi söùc.

Thaäp truï: xem Möôøi truï. thaäp töôùng: xem möôøi töôùng. thaát baûo: xem baûy baùu.

Thaát Boà-ñeà phaàn: xem Baûy giaùc chi.

Thaát chuûng höõu laäu: xem Baûy laäu hoaëc.

Thaát chuûng taùc phaùp: xem baûy hình thöùc yeát-ma. thaát dieät traùnh phaùp: xem baûy phaùp döùt söï tranh caõi.

Thaát giaùc chi: xem Baûy giaùc chi.

Thaát giaùc yù: xem Baûy giaùc chi.

Thaát laäu: xem Baûy laäu hoaëc.

Thaát thaùnh giaùc: xem Baûy giaùc chi.

Thaát trò phaùp: xem baûy hình thöùc yeát-ma.

Thaát yeát ma: xem baûy hình thöùc yeát-ma.

Thaâu-lan-giaø: xem Du-lan-giaø.

Theá ñeá: xem Hai chaân lyù.

Theá ñeä nhaát phaùp: laø phaùp cao nhaát cuûa theá gian, nhöng chöa ñaït ñeán quaû thaùnh, chæ trí tueä höõu laäu cao nhaát trong theá gian. Haønh giaû tu taäp Voâ giaùn ñònh phaùt khôûi Thöôïng phaåm nhö thaät trí, quaùn chieáu sôû thuû vaø naêng thuû ñeàu laø khoâng, tröïc nhaäp ñöôïc ñòa vò Kieán ñaïo, coù ñöôïc trí tueä naøy. Ngöôøi ñaéc phaùp naøy lìa xa caùc phieàn naõo thoâ laäu nhöng chöa ñöôïc hoaøn toaøn giaûi thoaùt, phaûi tieáp tuïc tu phaùp Töù ñeá môùi coù theå chöùng ñöôïc caùc möùc thieàn töø Sô thieàn cho ñeán Töù thieàn.

Theá giôùi An Laïc: cuõng goïi laø Cöïc Laïc, laø nôi coù ñöùc Phaät A-di-ñaø.

Thi ba-la-maät: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Śīla-pāramitā, hay Thi-la ba-la-maät, töùc Giôùi ba-la-maät, hay Trì giôùi ba-la-maät, cuõng goïi laø Giôùi ñoä.

Thi-la ba-la-maät: xem Thi ba-la-maät.

Thi-laït-noa-phaït-ñeå: xem A-lî-la-baït-ñeà. thi-lî-sa: teân moät loaïi caây, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Śiriṣa, dòch nghóa laø hôïp hoân thoï (合昏樹), cuõng dòch laø hôïp hoan thoï (合歡樹).

334

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Thí ñoä: xem Ñaøn Ba-la-maät. thò giaû: ngöôøi ñeä töû ñöôïc giao nhieäm vuï theo haàu thaày. Ngaøi A-nan ñöôïc choïn laøm thò giaû cuûa Phaät neân luùc naøo cuõng coù maët beân caïnh Phaät.

Thích-ñeà-hoaøn-nhaân: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Śakrodevānām Indrah, goïi ñuû laø Thích-ca Ñeà-hoaøn Nhaân-ñaø-la, laø teân goïi cuûa vò Thieân Ñeá-thích, töùc vò vua ôû coõi trôøi Ñao-lôïi, coøn goïi laø coõi trôøi Ba möôi ba (Tam thaäp tam thieân), thuoäc Duïc giôùi.

Thích-ma-nam: Moät trong naêm vò tyø-kheo thuoäc nhoùm oâng Kieàu-traànnhö, quy y tröôùc nhaát vôùi Phaät taïi Loäc Uyeån, gaàn thaønh Ba-la-naïi.

Vò naøy tröôùc voán laø vöông töû doøng hoï Thích, con ngöôøi chuù ruoät cuûa thaùi töû Taát-ñaït-ña.

Thích töû: Phaät voán doøng hoï Thích-ca neân ñeä töû Phaät veà sau ñeàu laáy teân trong ñaïo theo hoï Thích, goïi laø Thích töû. Vì theá Thích töû coù nghóa laø ñeä töû Phaät.

Thieân Truùc: moät teân goïi khaùc cuûa nöôùc AÁn Ñoä thôøi coå.

Thieân Trung Thieân: Moät toân hieäu cuûa Phaät, xöng tuïng Phaät laø vò chaúng nhöõng ñöôïc loaøi ngöôøi leã baùi, laïi ñöôïc taát caû chö thieân trong Ba coõi ñeàu toân troïng hôn heát, laø baäc cao troåi nhaát trong haøng chö thieân. thieân töø: mieáu, ñeàn thôø caùc vò thieân thaàn trong ñaïo Baø-la-moân. thieân töû: teân goïi chung cuûa chö thieân, khaùc vôùi töø thieân töû duøng ñeå chæ vò vua ôû coõi ngöôøi. thieân töûu: xem cam loä.

Thieàn ba-la-maät: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Dhyāna-pāramitā, goïi ñuû laø Thieàn-na ba-la-maät, töùc Thieàn ñònh ba-la-maät, moät trong saùu phaùp ba-la-maät. Cuõng goïi laø Thieàn ñoä.

Thieàn ñònh: xem Tam-ma-baït-ñeà.

Thieàn ñònh ba-la-maät: xem Thieàn ba-la-maät.

Thieàn ñònh ñoä: xem bôø beân kia.

Thieàn ñoä: xem Thieàn ba-la-maät.

Thieàn-na ba-la-maät: xem Thieàn ba-la-maät.

Thieàn Sô ñòa: cuõng vieát: Sô thieàn, Sô thieàn ñònh, Ñeä nhaát thieàn. Xem Boán thieàn.

335

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Thieän hieän thieân: xem Naêm coõi tònh cö.

Thieän hueä ñòa: xem Möôøi ñòa vò. thieän höõu: dòch töø Phaïn ngöõ kalyānamitra, khoâng chæ ñôn giaûn laø ngöôøi baïn laønh, baïn toát, maø chæ chung nhöõng ngöôøi giuùp chuùng ta sanh khôûi caùc haïnh laønh. Saùch Tham huyeàn kyù, quyeån 6 noùi: “Khôûi ngaõ haïnh coá danh thieän höõu.” (Laøm sanh khôûi coâng haïnh cuûa ta neân goïi laø thieän höõu.)

Thieän kieán thieân: xem Naêm coõi tònh cö.

Thieän theä: danh hieäu toân xöng ñöùc Phaät. Thieän theä laø moät trong 10 danh hieäu toân xöng ñöùc Phaät. Thieän nghóa laø toát laønh; theä nghóa laø ñi qua, khoâng coøn trôû laïi. Thieän theä nghóa laø baäc ñaõ vieân maõn moïi ñieàu toát laønh, maõi maõi khoâng coøn chòu nghieäp quaû thoï sanh trong luaân hoài. thoï: töùc laø caûm thoï (cuõng ñoïc laø caûm thuï), sanh ra do söï tieáp xuùc giöõa taâm vaø caûnh. Tuøy theo tính chaát cuûa söï tieáp xuùc ñoù maø coù caûm thoï vui söôùng (laïc thoï), ñau khoå (khoå thoï) hoaëc khoâng vui khoâng khoå. Thoï cuõng laø moät trong naêm aám (saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc). thoï aám: xem naêm aám.

Thoï kyù: Phaïn ngöõ laø Vyākaraṇa, dòch aâm laø Hoøa-ca-la-na, nghóa laø noùi tröôùc cho bieát veà nhöõng quaû vò maø ai ñoù seõ ñöôïc thaønh töïu trong töông lai. Ñöùc Phaät duøng trí tueä giaùc ngoä maø thaáy bieát ñöôïc, neân noùi ra nhaèm muïc ñích saùch taán vieäc tu taäp cho caùc ñeä töû. Teân goïi naøy duøng ñeå chæ moät trong möôøi hai boä kinh, phaàn coù noäi dung thoï kyù cho caùc vò ñeä töû. Xem Möôøi hai boä kinh. thoï nghieäp: nghieäp ñöôïc taïo thaønh do caùc caûm thoï khaùc bieät nhö khoå, vui, khoâng khoå khoâng vui. Nghieäp naøy khoâng do phieàn naõo taïo thaønh. thuû-ñaø: xem boán giai caáp. thuû-ñaø-la: xem boán giai caáp.

Thuaàn-ñaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Cunda, Haùn dòch laø “giaûi dieäu nghóa”, nghóa laø hieåu ñöôïc nghóa lyù vi dieäu. thuûy tai: xem ba tai kieáp lôùn. thuyeàn sö: ngöôøi coù khaû naêng chæ huy con taøu vöôït bieån, cuõng nhö thuyeàn tröôûng ngaøy nay. Xem Ñaïi thuyeàn sö.

336

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Thuyeát chöôùng ñaïo voâ sôû uùy: xem Boán ñöùc chaúng sôï.

Thuyeát taän khoå ñaïo voâ sôû uùy: xem Boán ñöùc chaúng sôï. thöùc: laø khaû naêng nhaän bieát vaø phaân bieät khi tieáp xuùc vôùi traàn caûnh.

Tuøy choã nhaän bieát vaø phaân bieät maø chia ra saùu thöùc laø nhaõn thöùc, nhó thöùc, tî thöùc, thieät thöùc, thaân thöùc vaø yù thöùc. Thöùc cuõng laø moät trong naêm aám (saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc). thöùc aám: xem naêm aám. thöùc thöïc: xem nuoâi soáng baèng thöùc.

Thöùc-xoa-ca-la-ni: xem Ñoät-kieát-la. thöông chuû: ngöôøi daãn ñaàu moät ñoaøn ngöôøi ñi buoân baùn baèng ñöôøng boä hoaëc baèng ñöôøng thuûy. thöôøng kieán: quan ñieåm sai laàm cho raèng thaân taâm naøy vôùi caùc phaùp theá gian laø thöôøng toàn, khoâng döùt maát, chaúng haïn nhö cho raèng moãi con ngöôøi ñeàu coù moät linh hoàn baát dieät. thöôøng quang: aùnh haøo quang thöôøng toûa chieáu ra töø nôi thaân Phaät, cuõng goïi laø Thaân quang, khaùc vôùi Phoùng quang laø aùnh haøo quang phoùng ra khi coù nhöõng nhaân duyeân nhaát ñònh. thöôïng thuû: ngöôøi ñöùng ñaàu, daãn ñaàu hay giöõ cöông vò toân quyù nhaát trong moät taäp theå. thöôïng y: xem ba taám phaùp y.

Tòch dieät ñònh (hay Ñaïi tòch dieät ñònh): moät trong Thaát chuûng voâ thöôïng cuûa ñöùc Nhö Lai, töùc Truï voâ thöôïng, nghóa laø ñöùc Nhö Lai tuy thò hieän trong khaép caùc coõi phaøm thaùnh, trôøi ngöôøi, nhöng voán thöôøng an truï trong Tòch dieät ñònh. Ñaây laø ñieàu maø ngoaøi Phaät ra khoâng ai coù theå hôn ñöôïc, neân goïi laø Truï voâ thöôïng. Nay ñöùc Nhö Lai saép thò hieän Nieát-baøn neân tröôùc heát thò hieän cho Ñaïi chuùng thaáy ngaøi nhaäp Tòch dieät ñònh, nhöng thaät ra ngaøi vaãn thöôøng an truù trong pheùp ñònh naøy. tieân-ñaø-baø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ saindhava, nghóa thöôøng duøng laø thaïch dieâm (muoái), nhöng theo kinh naøy thì goàm ñuû boán nghóa laø dieâm, khí, thuûy, maõ (muoái, baùt ñöïng, nöôùc, ngöïa). Caùc baûn luaän giaûi thöôøng trích daãn ví duï naøy vôùi teân laø “nhaát danh töù thaät” (moät teân boán nghóa).

337

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Tieân-ni: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Seuika, dòch nghóa laø Höõu Quaân hay Thaéng Quaân, laø teân moät vò Phaïm chí ngoaïi ñaïo sau quy y Phaät. tieân thieân töû: ngöôøi tu phaùp khoå haïnh döùt heát moïi tham duïc neân sau khi maïng chung lieàn ñöôïc sanh leân coõi trôøi, goïi laø tieân thieân töû. tieáng noùi coù taùm loaïi aâm thanh (baùt chuûng thanh): Tieáng noùi cuûa Phaät coù ñuû taùm loaïi aâm thanh mang nhöõng tính chaát khaùc nhau laø: 1. Cöïc haûo aâm: Tieáng noùi raát toát, raát vi dieäu. 2. Nhu nhuyeãn aâm: Tieáng noùi eâm dòu, nhu thuaän. 3. Hoøa thích aâm: Tieáng noùi ñieàu hoøa, ñuùng möïc. 4. Toân hueä aâm: Tieáng noùi laøm ngöôøi nghe toân troïng vaø khai saùng trí hueä. 5. Baát nöõ aâm: Tieáng noùi huøng hoàn, khaùc vôùi tieáng nöõ nhaân. 6. Baát ngoä aâm: Tieáng noùi roõ reät, khoâng theå laãn loän. 7. Thaâm vieãn aâm: Tieáng noùi raát saâu xa, ôû gaàn nghe khoâng quaù lôùn, ôû xa nghe khoâng quaù nhoû. 8. Baát kieät aâm: Tieáng noùi khoâng bao giôø caïn kieät, döùt maát. tieäp taät la-saùt: xem daï-xoa vaø la-saùt.

Tieåu thöøa: xem Ba thöøa. tín baát cuï (tuùc): xem nhaát-xieån-ñeà.

Tín caên: xem naêm caên laønh.

Tinh taán caên: xem naêm caên laønh.

Tinh taán ñoä: xem bôø beân kia.

Tinh taán nhö yù tuùc: xem Boán nhö yù tuùc.

Tinh xaù Kyø-hoaøn: tinh xaù (精舍) laø nôi tinh khieát, saïch seõ, yeân tónh, caùc vò xuaát gia taäp trung nôi ñaây ñeå hoïc ñaïo vaø tham thieàn. Raát nhieàu ngöôøi ñoïc laø tònh xaù vì nhaàm laãn giöõa chöõ tinh (精) vaø chöõ tònh (淨), aâm ñoïc gaàn nhau, yù nghóa cuõng coù phaàn gioáng nhau.

Tinh xaù Kyø-hoaøn laø vuøng ñaát tröôùc ñaây cuûa tröôûng giaû Kyø-hoaøn (cuõng ñoïc laø Kyø-ñaø), do oâng Caáp-coâ-ñoäc mua laïi roài xaây döïng thaønh tinh xaù, cuùng döôøng cho ñöùc Phaät vaø Giaùo hoäi. Tröôûng giaû Kyø-hoaøn baùn phaàn ñaát aáy nhöng khoâng baùn caây coái treân ñaát, maø töï mình daâng cuùng cho ñöùc Phaät vaø Giaùo hoäi. Vì vaäy, nôi naøy coù teân goïi ñaày ñuû laø Kyø thoï Caáp-coâ-ñoäc vieân, nghóa laø khu vöôøn cuûa oâng Caáp-coâ-ñoäc, caây coái cuûa tröôûng giaû Kyø-hoaøn. Tinh xaù naøy raát lôùn, naèm taïi thaønh Xaù-veä, nöôùc Kieàu-taùt-la.

338

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ tónh chí: xem sa-moân. tònh chí: xem sa-moân. toái haäu thaân: xem thaân sau cuøng. toái haäu thaân Boà Taùt: xem Boà Taùt thoï thaân sau cuøng.

Toång trì: töùc laø ñaø-la-ni, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø dhāraṇi, nghóa laø naém giöõ troïn veïn taát caû, haøm yù coù theå naém giöõ ñöôïc voâ löôïng phaùp Phaät khoâng ñeå maát ñi. traø-tyø: danh töø xuaát phaùt töø Phaïn ngöõ laø jhāpita, cuõng ñoïc laø xaø-duy (闍維), chæ nghi thöùc hoûa thieâu nhuïc thaân cuûa moät vò Phaät hay cao taêng Phaät giaùo. Trong Haùn ngöõ dòch chöõ naøy laø phaàn thieâu (焚燒).

Traïch dieät voâ vi: xem Ba phaùp voâ vi.

Traïch phaùp nhö yù tuùc: xem Boán nhö yù tuùc.

Trai phaùp: pheùp tu haønh trong saïch vaø coù giôùi haïnh, ñöôïc duøng ñeå chæ Giaùo phaùp cuûa Phaät. traàm thuûy: cuõng goïi laø traàm höông, Phaïn ngöõ laø agaru. Theo Boån thaûo chuù (本草註) thì traàm höông laø moät loaïi goã quyù thôm, thaû vaøo nöôùc thì chìm neân goïi laø “traàm thuûy”. Traàm höông laø moät phaàn ñaëc bieät trong loõi caây, loaïi coù maøu ñen raát thôm, raát quyù, goïi laø “haéc traàm thuûy”. traàn vai aùo phaûi: Theo phong tuïc AÁn Ñoä, khi moät ngöôøi töï vaïch aùo ñeå traàn vai beân phaûi loä ra coù yù nghóa laø töï haï mình heát söùc, ñeå toû loøng toân kính vôùi ngöôøi ñoái dieän. traán ñaàu: xem ca-löu-ca. traán-ñaàu-ca: xem ca-löu-ca.

Tri chuûng chuûng giaûi trí löïc: xem Giaûi löïc thöù naêm.

Trì giôùi ba-la-maät: xem Thi ba-la-maät.

Trì giôùi ñoä: xem bôø beân kia.

Trì Quoác Thieân Vöông: xem Boán Thieân Vöông hoä theá. trí ñaùp (置答): caùch ñaùp laïi moät caâu hoûi baèng caùch phôùt lôø ñi, khoâng caàn quan taâm ñeán, vì noäi dung caâu hoûi rôi vaøo moät vaán ñeà khoâng

339

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN caàn giaûi ñaùp. Caùc baûn tröôùc ñaây ñeàu dòch chöõ naøy laø “ñaùp baèng caùch yeân laëng”, khoâng ñuùng vôùi yù nghóa ôû ñaây. Coù raát nhieàu tröôøng hôïp ñöùc Phaät duøng caùch yeân laëng maø ñaùp (默然而答 – maëc nhieân nhi ñaùp), nhöng söï yeân laëng aáy coù theå bieåu loä söï ñoàng yù, taùn thaønh, khaùc vôùi nghóa duøng ôû ñaây. Chöõ 置 (trí) hoaøn toaøn khoâng mang nghóa “yeân laëng”, maø coù nghóa laø phôùt lôø, gaït sang moät beân, khoâng quan taâm ñeán, xem nhö khoâng coù... Vaø ñaây môùi chính laø yù nghóa cuûa caùch ñaùp naøy, vì vaán ñeà neâu leân coù theå laø khoâng caàn thieát phaûi giaûi ñaùp, chæ naèm trong phaïm truø hí luaän maø khoâng giuùp ích gì cho söï giaûi thoaùt. Nhö vaäy, tuy cuõng laø yeân laëng khoâng noùi, nhöng yù nghóa khoâng naèm ôû söï yeân laëng, maø ôû choã laø khoâng löu taâm ñeán söï vieäc neâu ra, vì bieát ñoù laø vieäc voâ boå.

Trí hueä ñoä: xem bôø beân kia.

Trí löïc thöù tö (ñeä töù löïc): naèm trong Thaäp löïc, töùc Tri chuùng sanh taâm taùnh trí löïc. Ñaït ñöôïc trí löïc naøy, vò Boà Taùt coù theå roõ bieát taâm taùnh cuûa taát caû chuùng sanh, nhôø ñoù maø deã daøng tuøy duyeân hoùa ñoä.

Xem Möôøi söùc.

Trí tueä ba-la-maät: xem Baùt-nhaõ ba-la-maät.

Trí yeát-ma (置羯磨), cuõng goïi laø baát ngöõ yeát-ma, y chæ yeát-ma, vò tyøkheo coù toäi chòu söï khu bieät vaø giaùm saùt, khoâng ai trong taêng chuùng ñöôïc troø chuyeän vôùi vò aáy, vaø trong thôøi gian aáy phaûi chuyeân taâm hoïc luaät, suy gaãm töï hoái. troïng caám: xem ba-la-di. troïng giôùi thöù hai: töùc Ñaïi ñaïo giôùi, laø giôùi khoâng troäm caép. Xem bala-di. troïng giôùi thöù nhaát: töùc Ñaïi saùt giôùi, laø giôùi khoâng gieát haïi. Xem bala-di. troïng giôùi thöù tö: töùc Ñaïi voïng ngöõ giôùi, nghóa laø chöa chöùng thaùnh quaû maø noùi doái raèng mình ñaõ chöùng quaû. Xem ba-la-di. trôøi Tònh Cö: goàm naêm coõi trôøi laø Voâ töôûng thieân, Voâ phieàn thieân, Voâ nhieät thieân, Thieän kieán thieân vaø Saéc cöùu caùnh thieân. Nhöõng vò ñaéc quaû thöù ba, quaû A-na-haøm, sau khi xaû boû thaân maïng thì thaàn thöùc sanh leân caûnh trôøi Tònh-cö, ôû ñoù cho ñeán khi nhaäp Nieát-baøn.

340

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Truùc Laâm: cuõng goïi laø Truùc Vieân, vì nôi aáy coù raát nhieàu tre, truùc, naèm gaàn thaønh Vöông-xaù nöôùc Ma-kieät-ñaø cuûa vua Taàn-baø-sa-la. Vua Taàn-baø-sa-la sau khi quy y Phaät ñaõ xaây döïng moät tinh xaù taïi ñaây, goïi laø Tinh xaù Truùc laâm, daâng cuùng cho ñöùc Phaät vaø chö taêng ñeå laøm choã tu taäp vaø truyeàn baù Phaät phaùp. tröø quaân (儲君): ngöôøi ñöôïc choïn saün ñeå noái ngoâi vua nhöng chöa chính thöùc leân ngoâi. Tröø quaân thöôøng laø vò thaùi töû, nhöng cuõng coù khi laø moät hoaøng töû hay hoaøng thaân. tröôûng giaû: ngöôøi thuoäc giai caáp pheä-xaù (phieân aâm töø Phaïn ngöõ vaisya), töùc laø nhöõng thöông gia giaøu coù, nhöõng ngöôøi coù theá löïc, laø giai caáp thöù ba trong xaõ hoäi AÁn Ñoä thôøi coå.

Tu-baït-ñaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Subhadra, cuõng ñoïc laø Tu-baït-ñaøla, dòch nghóa laø Thieän Hieàn, laø vò Phaïm chí ngoaïi ñaïo ñöôïc Phaät thu nhaän laøm ñeä töû cuoái cuøng tröôùc khi ngaøi nhaäp Nieát-baøn. OÂng laø vò ñeä töû xuaát gia cuoái cuøng cuûa Phaät, xuaát gia vaøo luùc ñaõ 120 tuoåi, ngay vaøo luùc ñöùc Phaät ñaõ saép nhaäp Nieát-baøn. Sau khi thoï giôùi phaùp tyø-kheo oâng laäp töùc chöùng ñaéc quaû A-la-haùn vaø nhaäp Nieát-baøn tröôùc Phaät.

Tu-baït-ñaø-la: xem Tu-baït-ñaø.

Tu-ña-la (修多羅): phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Sūtra, dòch nghóa laø Kheá kinh, Phaùp boån, cuõng goïi laø Kheá phaïm, Kheá tuyeán, chæ chung nhöõng kinh ñieån do Phaät thuyeát daïy, vì kheá hôïp vôùi caên cô chuùng sanh neân goïi laø Kheá kinh. Cuõng hieåu theo hai nghóa laø kheá lyù (phuø hôïp veà lyù leõ) vaø kheá cô (phuø hôïp veà caên cô). Xem theâm Möôøi hai boä kinh.

Tu-ñaø-hoaøn: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Srota-āpanna, laø quaû vò ñaàu tieân trong Boán thaùnh quaû cuûa haøng Thanh vaên, dòch nghóa laø Nhaäp löu (入流), Chí löu (至流) hay Nghòch löu (逆流); caùc nhaø Taân dòch veà sau dòch laø Döï löu (預流). Xem boán quaû thaùnh.

Tu ñaïo: giai ñoaïn tieáp theo sau giai ñoaïn Kieán ñaïo trong quaù trình tu taäp. tu ñaïo: moät trong caùc nghóa cuûa töø sa-moân. Xem sa-moân.

Tu-ñaït: xem Tu-ñaït-ña A-na-baân-ñaøn.

341

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Tu-ñaït-ña A-na-baân-ñaøn: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Sudatta Anāthapiṇḍada, cuõng ñoïc laø Tu-ñaït-ña A-na-baân-ñeå, laø teân vaø hieäu cuûa moät vò tröôûng giaû giaøu coù, hieàn thieän ôû thaønh Xaù-veä (Śrāvastī), cuõng laø ñaïi thaàn cuûa vua Ba-tö-naëc. Teân oâng laø Tuñaït-ña (cuõng ñoïc laø Tu-ñaït), nhöng vì thöôøng laøm vieäc caáp thí cho nhöõng ngöôøi coâ ñoäc, ñoùi thieáu, neân ñöôïc daân chuùng xöng hieäu laø A-na-baân-ñaøn, Haùn dòch laø Caáp Coâ Ñoäc, nghóa laø ngöôøi thöôøng chu caáp, boá thí cho nhöõng keû coâ ñoäc. OÂng thöôøng laøm nhieàu vieäc thieän vaø cuùng döôøng Tam baûo. Chính oâng ñaõ mua khu vöôøn cuûa Tröôûng giaû Kyø-ñaø roài xaây döïng Tinh xaù Kyø Vieân ñeå daâng cuùng cho Phaät vaø Giaùo hoäi.

Tu-ñaït-ña A-na-baân-ñeå: xem Tu-ñaït-ña A-na-baân-ñaøn.

Tu-ñaït-ña raát ngheøo: ngöôøi naøy truøng teân vôùi tröôûng giaû Tu-ñaït-ña, nhöng laïi raát ngheøo khoù. Moät hoâm bôùi trong ñoáng phaân hoâi ñöôïc khuùc goã chieân ñaøn quyù, mang baùn laáy tieàn mua ñöôïc 4 ñaáu gaïo, vui möøng baûo vôï naáu ngay moät ñaáu ñeå cuøng aên. Ñöùc Phaät quaùn xeùt nhaân duyeân bieát ñaõ ñeán luùc cöùu ñoä ñöôïc ngöôøi naøy, lieàn baûo ngaøi Xaù-lôïi-phaát ngay khi aáy ñeán khaát thöïc. Ngöôøi vôï Tu-ñaït-ña hoan hyû cuùng döôøng troïn soá côm aáy cho ngaøi. Laïi naáu moät ñaáu gaïo nöõa, Phaät baûo ngaøi Muïc-kieàn-lieân ñeán khaát thöïc. Ngöôøi vôï cuõng vui veû cuùng döôøng. Naáu laàn thöù ba, Phaät laïi baûo ngaøi Cadieáp ñeán khaát thöïc, ngöôøi vôï laïi cuõng vui veû cuùng döôøng. Ñeán khi naáu chín ñaáu gaïo cuoái cuøng, ñöùc Phaät töï ñeán khaát thöïc, vôï choàng Tu-ñaït-ña cuõng hoan hyû cuùng döôøng caû phaàn côm cuoái cuøng naøy. Phaät thoï nhaän, chuù nguyeän cho hai ngöôøi, ngay trong ngaøy ñoù lieàn dieät heát moïi toäi chöôùng tröôùc ñaây, sanh ñaïi phöôùc ñöùc, caùc thöù traân baûo quyù giaù töï nhieân sanh ra ñaày nhaø, trôû neân giaøu coù. Hoï laïi thöôøng xuyeân thænh Phaät vaø chö taêng ñeán thoï cuùng döôøng. Phaät vì hoï maø thuyeát phaùp, khieán cho ñeàu ñöôïc hieåu ñaïo. Caâu chuyeän naøy coù ghi cheùp trong kinh Taïp thí duï, quyeån haï; kinh Taïp baûo taïng, quyeån 2 vaø Kinh luaät dò töôùng, quyeån 35. tuaàn traêng saùng: xem tuaàn traêng toái. tuaàn traêng toái (haéc nguyeät): Töø ngaøy möôøi saùu ñeán cuoái thaùng, traêng

342

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ ngaøy caøng toái hôn. Ngöôïc laïi, tuaàn traêng saùng (baïch nguyeät) laø töø moàng moät ñeán ngaøy raèm, traêng ngaøy caøng saùng hôn.

Tuùc maïng thoâng: Phaïn ngöõ laø pūrvanivāsānusmṛti, chæ naêng löïc bieát ñöôïc nhöõng ñôøi tröôùc, laø moät trong Nguõ thoâng. Cuõng goïi laø Tuùc maïng trí.

Tuùc maïng trí: xem Tuùc maïng thoâng.

Tuïc ñeá: xem Ñeä nhaát nghóa.

Tueä caên: xem naêm caên laønh.

Tueä ñoä: xem Baùt-nhaõ ba-la-maät. tuøng giôùi giôùi: xem oai nghi giôùi.

Tuøy thuaän giaûi thoaùt: xem Ba-la-ñeà-moäc-xoa.

Tuyeát sôn: töùc laø daõy nuùi Hy-maõ-laïp (Himalaya) ôû phía baéc AÁn Ñoä, dòch nghóa laø Tuyeát sôn. Goïi nhö vaäy laø vì treân ñænh nuùi quanh naêm boán muøa ñeàu coù tuyeát phuû.

Tö-ñaø-haøm: xem Boán quaû thaùnh.

Tö thaùi duïc: xem Ba söï ham muoán. töø bi quaùn: xem quaùn töø bi.

Töø Thò: xem Boà Taùt Di-laëc.

Töø voâ löôïng: xem Boán taâm voâ löôïng.

Töø voâ ngaïi trí: xem Boán trí khoâng ngaên ngaïi. töù ba-la-di: xem ba-la-di. töù baïo haø: xem boán con soâng hung baïo. töù binh: xem boán binh.

Töù boä chuùng: xem Boán boä chuùng.

Töù chaùnh caàn: xem Boán chaùnh caàn.

Töù chaùnh ñeá: xem Boán chaân ñeá. töù chuûng ñoäc: xem boán thöù ñoäc.

Töù chuûng ma: xem Boán ma.

Töù chuùng: xem Boán boä chuùng.

Töù dieäu ñeá: xem Boán chaân ñeá. töù duy: xem boán phöông phuï.

343

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN töù ñaïi: xem boán ñaïi. töù ñaïi haø: xem boán con soâng lôùn. töù ñaûo: xem boán ñieân ñaûo.

Töù ñaïo thaùnh nhaân: Caùc vò tu taäp vaøo boán giai ñoaïn saép chöùng quaû Nieát-baøn. Töù ñaïo ñöôïc keå ra cuï theå laø 4 giai ñoaïn tu taäp saép ñaït ñeán söï giaûi thoaùt roát raùo, ñoù laø: Gia haønh ñaïo (加行道 Phaïn ngöõ: prayoga-mārga), Voâ vaán ñaïo (無間道 - Phaïn ngöõ: ānantarya-mārga), Giaûi thoaùt ñaïo (解脫道 - Phaïn ngöõ: vimuktimārga) vaø Thaêng tieán ñaïo (勝進道 - Phaïn ngöõ: viśeṣa-mārga).

Töù ñeá: xem Boán chaân ñeá.

Töù ñeá thaäp luïc haïnh töôùng: xem Möôøi saùu haïnh. töù ñieân ñaûo: xem boán ñieân ñaûo. töù ñoäc xaø: Loaøi raén coù boán thöù ñoäc, laø loaøi raén ñoäc haïi nhaát. Boán thöù ñoäc cuûa chuùng laø: 1. Chæ nhìn cuõng ñuû haïi ngöôøi (kieán ñoäc) 2.

Chæ chaïm vaøo cuõng ñuû haïi ngöôøi (xuùc ñoäc) 3. Caén ngöôøi coù theå haïi ngöôøi (khieát ñoäc) 4. Hôi gioù phaùt ra cuõng coù theå haïi ngöôøi (hö ñoäc).

Töù höôùng: xem Boán höôùng.

Töù nhieáp phaùp: xem Boán phaùp thaâu nhieáp.

Töù nhö yù tuùc: xem Boán nhö yù tuùc.

Töù nieäm xöù: xem Boán nieäm xöù.

Töù Phaïm truù: xem Boán taâm voâ löôïng. töù phong: xem Boán loaïi gioù.

Töù quaû: xem Boán quaû thaùnh. töù söï cuùng döôøng: xem boán loaïi cuùng döôøng.

Töù thaùnh quaû: xem Boán quaû thaùnh.

Töù Thaùnh thaät: xem Boán chaân ñeá.

Töù thaàn tuùc: xem Boán nhö yù tuùc. töù thieân haï: xem Boán coõi thieân haï.

Töù Thieân Vöông: xem Boán Thieân Vöông hoä theá. töù thieàn, baùt ñònh: xem boán thieàn, taùm ñònh. töù thöïc: laø boán caùch nuoâi soáng thaân maïng cuûa chuùng sanh, bao goàm: chuyeân thöïc, xuùc thöïc, tö thöïc vaø thöùc thöïc. Chuyeân thöïc laø aên

344

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ uoáng baèng caùch nhai nuoát, chæ chung caùch aên uoáng cuûa chuùng sanh Duïc giôùi duøng söï nhai nuoát ñeå tieâu hoùa thöùc aên. Xuùc thöïc laø nuoâi soáng thaân maïng baèng söï xuùc chaïm, caûm xuùc. Tö thöïc laø nuoâi soáng thaân maïng baèng tö töôûng, söï suy nghó. Thöùc thöïc laø nuoâi soáng thaân maïng baèng thöùc, nghóa laø soáng trong caûnh giôùi cuûa thöùc.

Töù tinh taán: xem Boán chaùnh caàn. töù troïng caám: xem ba-la-di.

Töù voâ löôïng taâm: xem Boán taâm voâ löôïng.

Töù voâ ngaïi: xem Boán trí khoâng ngaên ngaïi.

Töù voâ ngaïi bieän: xem Boán trí khoâng ngaên ngaïi.

Töù voâ ngaïi trí: xem Boán trí khoâng ngaên ngaïi.

Töù voâ sôû uùy: xem Boán ñöùc chaúng sôï.

Töù voâ uùy: xem Boán ñöùc chaúng sôï.

Töï taïi ñònh: xem sieâu thieàn.

Töï taïi thieân: dòch töø Phaïn ngöõ Maheśvara, phieân aâm laø Ma-heâ-thuû-la, laø vò thieân chuû ôû caûnh trôøi cao nhaát thuoäc Saéc giôùi, cuõng laø cao nhaát trong Ba coõi, cuõng goïi laø Ñaïi töï taïi thieân. Ngoaïi ñaïo cho raèng chính vò naøy taïo taùc ra heát thaûy chuùng sanh trong ba coõi. töï töù: coù nghóa laø tuøy yù. Trong khi chö taêng nhoùm hoïp ñeå boá-taùt (tuïng giôùi), ngöôøi naøo thaáy mình coù laàm loãi thì tuøy yù khai ra ñeå saùm hoái, roài chö taêng cuõng tuøy yù maø quyeát ñònh hình thöùc caàn aùp duïng cho ngöôøi ñaõ phaïm. töùc aùc: xem sa-moân. töùc chæ: xem sa-moân. töùc taâm: xem sa-moân. töôûng: laø nhöõng khaùi nieäm khaùc nhau ñöôïc taïo ra tuøy theo töøng ñoái töôïng khi tieáp xuùc vôùi traàn caûnh, nhö ñen, traéng, nhoû, to, daøi, ngaén, ñaøn oâng, ñaøn baø... Töôûng laø moät trong naêm aám (saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc). töôûng aám: xem naêm aám. töôûng ñaûo: xem ba söï ñieân ñaûo.

Töôûng ñòa nguïc, coøn goïi laø Ñaúng hoaït ñòa nguïc. Xem Ñaúng hoaït.

345

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN töôùng Thieân phuùc luaân: töôùng baùnh xe ñuû ngaøn nan hoa, moät trong caùc töôùng toát cuûa Phaät laø giöõa loøng baøn chaân coù caùc ñöôøng vaân xoaùy hình baùnh xe coù ñuû ngaøn caây nan hoa. tyø-baø-xaù-na: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Vipaśyanā, thöôøng ñöôïc dòch vôùi caùc nghóa nhö: quaùn, kieán, chuûng chuûng quaùn saùt.

Tyø-da-li: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Vaiśālī, cuõng ñoïc laø Tyø-xaù-li, Di-dali, moät ñoâ thaønh lôùn ôû mieàn Trung AÁn Ñoä, dòch nghóa laø Quaûng Nghieâm. Ñaây laø nôi cö truù cuûa Boà Taùt Duy-ma-caät, vò cö só laø Boà Taùt hieän thaân thuyeát phaùp trong kinh Duy-ma-caät.

Tyø-da-yeát-thích-nam: xem Tyø-giaø-la.

Tyø-ñaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Veda, cuõng ñoïc laø Vi-ñaø, Pheä-ñaø, moät boä luaän raát coå cuûa ñaïo Baø-la-moân, coù töø tröôùc thôøi ñöùc Phaät.

Tyø-giaø-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Vyākaraṇa, cuõng ñoïc laø Tyø-da-yeátthích-nam, Tyø-giaø-la-na, hay Tyø-haø-yeát-lôïi-naõ, Haùn dòch laø Thanh minh kyù luaän (聲明記論), laø moät boä luaän veà ngöõ hoïc cuûa AÁn Ñoä töø thôøi coå ñaïi, khoâng bieát coù töø bao giôø vaø cuõng khoâng bieát ai laø taùc giaû, neân coù töông truyeàn laø do ñöùc Phaïm thieân thuyeát daïy. Ñaây laø moät boä luaän raát lôùn, ñeà caäp ñeán nhieàu vaán ñeà vaø phöông phaùp bieän luaän neân haøng hoïc giaû AÁn Ñoä khoâng coù ai laø khoâng nghieân cöùu, hoïc taäp. Teân goïi naøy cuõng duøng chæ chung caùc boä luaän veà ngöõ hoïc cuûa theá tuïc.

Tyø-haø-yeát-lôïi-naõ: xem Tyø-giaø-la.

Tyø-kheo ni Ñaïi AÙi Ñaïo: xem Ma-ha Ba-xaø-ba-ñeà Kieàu-ñaøm-di.

Tyø-kheo Thaûo Heä: vò tyø-kheo naøy bò boïn cöôùp chaën ñöôøng giöït laáy aùo vaø baùt, roài duøng thaân coû töôi quaán vaøo tay chaân. Thaày bò troùi nhö vaäy, chaúng daùm cöû ñoäng vì sôï laøm troác goác reã maø cheát coû, thaønh ra phaïm giôùi. Sau coù ngöôøi ñi ñöôøng troâng thaáy, gôõ ra cho thaày. Do chuyeän naøy neân ngöôøi ta goïi thaày laø tyø-kheo Thaûo Heä (vò tyø-kheo bò troùi baèng coû).

Tyø-kheo Xieån-ñeà: vò tyø-kheo naøy tuy ñöôïc gaëp Phaät maø phaùt taâm xa lìa aùc nghieäp, xuaát gia tu haønh, nhöng veà sau khoâng tin nhaân quaû, neân ngöôøi ñöông thôøi goïi laø tyø-kheo Xieån-ñeà.

Tyø-leâ-da ba-la-maät: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Vīrya-pāramitā, töùc laø Tinh taán ba-la-maät, moät trong saùu phaùp ba-la-maät, cuõng goïi laø Tinh taán ñoä. Xem theâm ba-la-maät.

346

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Tyø-löu-ly: xem thaùi töû Löu-ly.

Tyø-ly: teân nöôùc, phieân aâm töø Phaïn ngöõ Vṛji, cuõng thöôøng ñoïc laø Tyø-lytöû, laø moät trong möôøi saùu nöôùc lôùn vaøo thôøi ñöùc Phaät, coøn coù raát nhieàu caùch phieân aâm khaùc nhö Baït-kyø, Baït-xaø, Tyø-leâ-kyø, Vieät-kyø, Phaát-laät-thò... Thôøi Phaät taïi theá, vua A-xaø-theá coù laàn muoán mang quaân ñaùnh nöôùc naøy, sai ñaïi thaàn laø Vuõ Xaù (Varṣakāra) ñeán thænh yù Phaät. Phaät ñöa ra baûy ñieàu ñeå khuyeân vua khoâng neân ñaùnh. Vua A-xaø-theá nghe lôøi baõi binh. Theo Ñaïi Ñöôøng Taây vöïc kyù, quyeån 7, thì nöôùc naøy coù chu vi hôn boán ngaøn daëm, naèm ôû vò trí cao, ñaát ñai caây coái xanh toát, khí haäu raát laïnh, ngöôøi daân ña phaàn tin theo ngoaïi ñaïo, ít ngöôøi tin Phaät phaùp, chö taêng ôû ñaây theo hoïc caû Ñaïi thöøa laãn Tieåu thöøa. Trong kinh naøy goïi ñaây laø nöôùc ngoaïi ñaïo, chöùng toû vaøo thôøi ñöùc Phaät thì daân nöôùc naøy cuõng ñaõ tin theo ngoaïi ñaïo nhieàu hôn theo Phaät.

Tyø-phaät-löôïc: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Vaipulia, cuõng ñoïc laø Tyø-phuùla, dòch nghóa laø Phöông quaûng kinh, xeáp thöù möôøi trong 12 boä kinh, dòch nghóa laø kinh Phöông quaûng, laáy nghóa “phöông chaùnh quaûng ñaïi” (ngay thaúng chaân chaùnh vaø roäng lôùn), töùc laø kinh ñieån Ñaïi thöøa. Xem theâm Möôøi hai boä kinh.

Tyø-phuù-la (teân kinh): xem Tyø-phaät-löôïc.

Tyø-phuù-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Vipula, teân moät ngoïn nuùi, coù nghóa laø roäng lôùn (quaûng ñaïi), thöôøng ñöôïc duøng ñeå ví vôùi nhöõng gì raát to lôùn, khoâng theå hình dung heát, khoâng theå ño löôøng ñöôïc (baát khaû traéc löôïng).

Tyø-theá-sö: xem Veä-theá-sö. tyø-xaù: xem boán giai caáp. tyø-xaù-da: xem boán giai caáp.

Tyø-xaù-khö: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Viśākhā, laø moät vò öu-baø-di (nöõ cö só) ôû thaønh Xaù-veä. Ñöùc Phaät giao cho baø nhieäm vuï thoâng tin qua laïi giöõa caùc vò trong taêng ñoaøn tyø-kheo vaø tyø-kheo ni. Baø cuõng laø ngöôøi ñeà ñaït yù nguyeän cuûa caùc vò öu-baø-di khaùc leân ñöùc Phaät.

Tyø-xaù-li: xem Tyø-da-li.

347

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN uaát-ña-la-taêng: xem ba taám phaùp y.

Uaát-ñaø-giaø: xem Uaát-ñaàu-lam-phaát.

Uaát-ñaø-la-giaø: xem Uaát-ñaàu-lam-phaát.

Uaát-ñaø-la-ma töû: xem Uaát-ñaàu-lam-phaát.

Uaát-ñaàu-lam-phaát, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Udraka-rāmaputra, cuøng vôùi oâng A-la-la, phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Ārāḍakālāma, laø nhöõng vò tieân nhaân ngoaïi ñaïo maø ñöùc Phaät tìm ñeán tröôùc tieân treân con ñöôøng hoïc ñaïo. Sau khi thoï hoïc vôùi caùc vò naøy, ngaøi nhaän ra laø hoï hoaøn toaøn khoâng coù khaû naêng ñaït ñeán söï giaûi thoaùt roát raùo, neân ñaõ töø boû hoï ñeå ra ñi. Teân goïi Uaát-ñaàu-lam-phaát ñöôïc dòch nghóa laø Maõnh Hyû hay Cöïc Hyû vaø coøn ñöôïc phieân aâm theo nhieàu caùch khaùc nhö Uaát-ñaø-giaø, Öu-ñaø-la-ma töû, Uaát-ñaø-la-ma töû, OÁt-ñaït-laïc-ca, Uaát-ñaø-la-giaø... ñeàu xuaát phaùt töø cuøng moät teân Phaïn ngöõ. Öông-cöøu-ma-la: xem Öông-quaät-ma. Öông-quaät-ma: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Aṅgulimālya, cuõng ñoïc laø Öông-quaät-ma-la, Öông-cöøu-ma-la hay Öông-quaät-man, dòch nghóa laø chæ man (指鬘), nghóa laø duøng ngoùn tay ngöôøi keát laøm voøng ñeå ñoäi treân ñaàu. Goïi teân nhö theá laø vì ngöôøi naøy tin theo ngoaïi ñaïo taø thuyeát, cho raèng gieát cheát nhieàu ngöôøi thì ñöôïc vaøo Nieát-baøn.

OÂng ta ñaõ gieát cheát ñeán 999 ngöôøi, ñeàu chaët laáy ngoùn tay xaâu laïi thaønh chuoãi ñoäi leân ñaàu. Moïi ngöôøi ñeàu sôï haõi, khoâng coøn ai daùm ñeán gaàn ñeå oâng ta gieát nöõa, vì theá neân oâng ñònh gieát meï mình cho ñuû soá 1.000 ngöôøi. Ñöùc Phaät bieát ñöôïc vieäc naøy lieàn hieän ñeán giaùo hoùa, khieán oâng ta caûi taø quy chaùnh, töø boû vieäc gieát haïi vaø quy y theo Phaät, phaùt taâm caàu Phaät ñaïo. Öông-quaät-ma-la: xem Öông-quaät-ma. Öông-quaät-man: xem Öông-quaät-ma. Öu-ba-ñeà-xaù: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Upadeśa, dòch nghóa laø Luaän nghò, laø nhöõng kinh coù noäi dung bieän luaän, phaân bieät roõ chính taø, phaûi quaáy. öu-baø-di: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø upāsikā, töùc cö só nöõ, cuõng goïi laø caän söï nöõ, chæ ngöôøi nöõ ñeä töû tin Phaät tu taïi gia, thoï Tam quy y vaø giöõ theo Nguõ giôùi.

348

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ öu-baø-taéc: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø upāsaka, töùc cö só nam, cuõng goïi laø caän söï nam, chæ ngöôøi nam giôùi quy y Phaät vaø tu taäp taïi gia, trong ñieàu kieän soáng vôùi gia ñình. öu-baùt-la: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø utpala, cuõng ñoïc laø öu-baùt-laït hay oâ-baùt-la, laø moät loaïi hoa sen quyù maøu xanh. Xem boán loaïi hoa sen. öu-baùt-laït: xem öu-baùt-la. Öu-ñaø-la-ma töû: xem Uaát-ñaàu-lam-phaát. Öu-ñaø-na: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Udāna, dòch nghóa: Töï thuyeát hay Voâ vaán töï thuyeát. Xem Möôøi hai boä kinh. öu-ñaøm: teân hoa ñöôïc phieân aâm töø Phaïn ngöõ udumbara, neân coøn ñoïc laø öu-ñaøm-baùt-la, öu-ñaøm-baø-la, oâ-ñaøm-baït-la... ñeàu chæ moät loaïi hoa naøy; Haùn dòch nghóa laø linh thuïy, töùc laø hoa baùo ñieàm laønh. Phaùp Hoa vaên cuù quyeån 4, phaåm thöôïng, noùi raèng hoa naøy ñeán ba ngaøn naêm môùi nôû moät laàn, khi hoa nôû aét coù Chuyeån luaân Thaùnh vöông ra ñôøi. Kinh Phaät noùi chung thöôøng duøng hình aûnh hoa öu-ñaøm ñeå so saùnh vôùi chuyeän hieám coù, nhaát laø vieäc Phaät ra ñôøi. öu-ñaøm-baø-la: xem öu-ñaøm. öu-ñaøm-baùt-la: xem öu-ñaøm. öu-taát-xaû: xem öu-taát-xoa. öu-taát-xoa: hay öu-taát-xaû, phieân aâm töø Phaïn ngöõ upekṣa, thöôøng ñöôïc dòch vôùi caùc nghóa nhö: buoâng xaû, bình ñaúng, trì taâm bình ñaúng, baát thieân nhaát phöông... vaøng dieâm-phuø-ñaøn: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø jambunadasuvarṇa, laø teân loaïi vaøng quyù nhaát coù maøu vaøng tía, ñöôïc laáy töø ñaùy moät con soâng chaûy döôùi röøng caây dieâm-phuø neân goïi teân laø dieâm-phuøñaøn. vaøng roøng saéc tía: töû ma kim hay töû ma hoaøng kim, laø loaïi vaøng roøng tinh luyeän ñöôïc xem laø quyù nhaát, maøu choùi saùng coù öûng saéc ñoû tía.

Veä-theá-sö: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Vaiśeṣika, cuõng ñoïc laø Tyø-theá-sö hay Pheä-theá-söû, Haùn dòch laø Thaéng luaän (勝論), moät trong caùc boä luaän raát noåi tieáng cuûa ngoaïi ñaïo thôøi ñöùc Phaät.

349

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Vi-ñeà: cuõng ñoïc laø Vi-ñeà-hy, phieân aâm töø Phaïn ngöõ Vaidehī, dòch nghóa laø Tö Thaéng hay Thaéng Thaân, Thaéng Dieäu Thaân. Vò phu nhaân naøy laø meï vua A-xaø-theá (töùc thaùi töû Thieän Kieán), hoaøng haäu cuûa vua Taàn-baø-sa-la. Baø coù tín taâm maõnh lieät, caûm ñöôïc ñöùc Phaät thuyeát kinh Quaùn Voâ löôïng thoï, daïy 16 pheùp quaùn veà coõi Tònh ñoä phöông Taây cuûa ñöùc Phaät A-di-ñaø. Baø nhôø ñoù ñöôïc vaõng sanh Tònh ñoä.

Vi-ñeà-hy: xem Vi-ñeà.

Vò sanh oaùn: keû oaùn thuø töø luùc chöa sanh, dòch nghóa töø Phaïn ngöõ Ajātaśatru, phieân aâm laø A-xaø-theá, sau laø vöông hieäu khi thaùi töû Thieän Kieán leân ngoâi.

Vò taèng höõu: xem A-phuø-ñaø-ñaït-ma.

Vò xaû aùc kieán yeát-ma (未捨惡見羯磨), cuõng goïi laø aùc kieán baát xaû yeát-ma, vò tyø-kheo coù toäi vì khoâng döùt boû ñöôïc taø kieán, tin raèng aùi duïc khoâng ngaên caûn söï tu ñaïo (thuyeát duïc baát chöôùng ñaïo), neân phaûi chòu pheùp yeát-ma naøy, khoâng ñöôïc soáng chung trong taêng chuùng. vieäc aùc do nghieäp löïc: nhö ngöôøi sanh trong gia ñình ñoà teå, ñaùnh caù, thôï saên... do nghieäp aáy maø tieáp tuïc laøm vieäc gieát haïi ñeå möu sanh, roài söï gieát haïi ñoù laïi tieáp tuïc daãn ñeán quaû xaáu aùc trong töông lai. vieäc aùc do quaû baùo: nhö ngöôøi taïo nghieäp phaûi sanh laøm thaân suùc sanh, nhö hoå, baùo... laïi do quaû baùo ñoù maø chæ coù moät caùch soáng duy nhaát laø phaûi gieát haïi caùc loaøi chuùng sanh khaùc; roài do vieäc aùc gieát haïi naøy laïi tieáp tuïc phaûi chòu quaû baùo xaáu aùc trong töông lai.

Vieãn haønh ñòa: xem Möôøi ñòa vò.

Voi chuùa giöõa loaøi ngöôøi (Nhaân trung töôïng vöông): Caùch noùi tyû duï ñeå toân xöng nhöõng baäc cao quyù nhaát. Vì voi chuùa laø oai duõng nhaát trong loaøi voi, neân duøng hình aûnh voi chuùa giöõa loaøi ngöôøi ñeå bieåu thò söï oai duõng, maïnh meõ vaø cao quyù nhaát. voâ bieåu saéc: hình saéc khoâng bieåu loä. Nguyeân baûn Haùn vaên kinh naøy duøng 無作色 (voâ taùc saéc), dòch töø Phaïn ngöõ laø avijñapti-rūpa,

350

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ cuõng dòch laø voâ bieåu saéc hay voâ bieåu nghieäp; vì laø khoâng coù bieåu hieän baèng hình theå vaät chaát, ngöôøi ngoaøi khoâng theå nhaän bieát ñöôïc neân goïi laø voâ bieåu. Do yù nghóa ñöôïc giaûng giaûi töø Phaïn ngöõ neân voâ taùc saéc ñöôïc hieåu nhö voâ bieåu saéc. voâ caên tín: xem ñöùc tin voâ caên. voâ caên, nhò caên: chæ chung caùc tröôøng hôïp baát thöôøng veà giôùi tính. Voâ caên (khoâng giôùi tính) chæ ngöôøi sanh ra khoâng coù cô quan sanh duïc, nhò caên hay löôõng tính chæ nhöõng ngöôøi sanh ra coù caû cô quan sanh duïc nam vaø nöõ. voâ dö: xem höõu dö.

Voâ giaùn nguïc: xem A-tyø.

Voâ kieán ñænh: xem Ñænh töôùng.

Voâ kieán ñænh töôùng: xem Ñænh töôùng. voâ kyù: chæ caùc haønh vi khoâng thuoäc veà thieän cuõng khoâng thuoäc veà baát thieän. voâ laäu: khoâng coù söï ræ chaûy cuûa nhöõng ñieàu baát tònh, chæ söï oâ nhieãm cuûa saùu caên do tieáp xuùc vôùi saùu traàn. Voâ laäu töùc laø thanh tònh, khoâng coøn bò oâ nhieãm.

Voâ naõo nhieät: xem A-na-baø-ñaïp-ña.

Voâ Naêng Thaéng: xem Boà Taùt Di-laëc.

Voâ nhieät: xem A-na-baø-ñaïp-ña.

Voâ nhieät thieân: xem Naêm coõi tònh cö.

Voâ phieàn thieân: xem Naêm coõi tònh cö. voâ sanh trí: dòch töø Phaïn ngöõ laø anutpādajñāna, chæ trí tueä cao troåi nhaát cuûa vò A-la-haùn, thaáy bieát thaät taùnh cuûa taát caû caùc phaùp khoâng coù söï sanh ra.

Voâ saéc giôùi: xem Ba caûnh giôùi.

Voâ sôû uùy ñòa: ñòa vò khoâng coøn phaûi sôï seät baát cöù ñieàu gì, do chöùng ñaéc ñöôïc thaät taùnh cuûa taát caû caùc phaùp.

Voâ sö giaùc (Baäc giaùc ngoä khoâng coù thaày daïy): Vì söï giaùc ngoä roát raùo chæ coù theå do trí tueä cuûa chính mình ñaït ñöôïc, khoâng theå nhôø nôi söï daïy baûo cuûa ngöôøi khaùc, neân khoâng coù thaày daïy. Chæ coù

351

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Phaät laø baäc giaùc ngoä roát raùo, neân Voâ sö giaùc cuõng laø danh hieäu ñeå toân xöng ngaøi.

Voâ Thaéng Phaùt Haït: xem A-kyø-ña Sí-xaù Khaâm-baø-la. voâ thuûy: khoâng coù ñieåm khôûi ñaàu.

Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc: xem A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà.

Voâ thöôïng Chaùnh giaùc Löôõng tuùc Toân: moät trong caùc danh hieäu toân xöng ñöùc Phaät. Voâ thöôïng: cao troåi hôn heát; Chaùnh giaùc: baäc giaùc ngoä chaân chaùnh; Löôõng tuùc Toân: Baäc ñaùng toân troïng vì coù ñuû phöôùc ñöùc vaø trí tueä. Xem theâm Löôõng tuùc toân.

Voâ thöôïng voâ sôû uùy: xem Baäc cao nhaát khoâng sôï.

Voâ töôûng thieân: töùc laø caûnh giôùi Voâ sôû höõu xöù (Asaṃjñisattvāḥ), thuoäc Voâ saéc giôùi, naèm döôùi caûnh trôøi cao nhaát laø Phi töôûng phi phi töôûng xöù. Ngöôøi tu thieàn ñaït ñeán Voâ töôûng ñònh thì thaàn thöùc ñaït ñeán caûnh giôùi Voâ töôûng thieân.

Voâ vaán ñaïo: xem Töù ñaïo thaùnh nhaân.

Vuõ Haønh: teân ngöôøi, dòch töø Phaïn ngöõ laø Varṣakāra, phieân aâm laø Baølôïi-ca hoaëc Baø-lôïi-sa-ca-la, cuõng dòch nghóa laø Vuõ Xaù, Vuõ Theá, Haønh Vuõ... chính laø ngöôøi tröôùc ñaây cuøng Ñeà-baø-ñaït-ña xuùi giuïc vua laøm chuyeän aùc haïi cha. Sau khi vua A-xaø-theá leân ngoâi, Vuõ Haønh trôû thaønh ñaïi thaàn naém giöõ binh quyeàn, ñöôïc vua tin caäy.

Vuõ Theá: xem Vuõ Haønh.

Vuõ Xaù: xem Vuõ Haønh. vöôøn Hoan Hyû: cuõng goïi laø vöôøn Hoan Laïc, vöôøn Hyû Laâm, laø moät trong boán khu vöôøn cuûa coõi trôøi Ñao-lôïi. Vöôøn naøy naèm ôû phía baéc, beân ngoaøi thaønh Hyû Kieán. Khi chö thieân vaøo vöôøn thì töï nhieân sanh taâm hoan hyû, neân goïi teân laø vöôøn Hoan Hyû. vöôøn Hoan Laïc: xem vöôøn Hoan Hyû. vöôøn Hyû Laâm: xem vöôøn Hoan Hyû. xa-ma-tha: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Śamatha, laø teân goïi khaùc cuûa thieàn ñònh, thöôøng ñöôïc dòch vôùi caùc nghóa nhö laø: chæ, tòch tónh, naêng dieät. Xem chæ vaø quaùn.

352

BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ Xa-naëc: phieân aâm töø Phaïn ngöõ Chandaka, laø moät tyø-kheo tính tình kieâu maïn, xaáu aùc; cuõng laø moät trong nhoùm Luïc quaàn tyø-kheo. Xanaëc chính laø ngöôøi haàu caän vaø ñaùnh xe cho thaùi töû Taát-ñaït-ña khi coøn ôû vöông cung, sau khi Phaät thaønh ñaïo xin xuaát gia tu hoïc, yû mình coù xuaát thaân gaàn guõi vôùi Phaät naêm xöa neân khinh thò caùc vò tyø-kheo khaùc, thöôøng laøm nhieàu vieäc xaáu, aùc khaåu, vì theá thöôøng coù teân goïi laø AÙc khaåu Xa-naëc hay AÙc taùnh Xa-naëc. Sau khi Phaät nhaäp dieät, oâng coù laàn bò chuùng taêng tröøng trò baèng pheùp maëc taån (caùch ly khoâng tieáp xuùc); cuoái cuøng theo ngaøi A-nan ñöôïc daïy baûo ñeán khi chöùng quaû A-la-haùn.

Xaø-ñaø-giaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Jātaka, dòch nghóa laø boån sanh, laø nhöõng kinh noùi veà tieàn thaân ñöùc Phaät khi coøn tu haønh ñaïo Boà Taùt. Xem Möôøi hai boä kinh. xaû ñònh: ra khoûi thieàn ñònh, cuõng goïi laø xuaát ñònh.

Xaû ñoïa: xem Ni-taùt-kyø ba-daät-ñeà.

Xaû voâ löôïng: xem Boán taâm voâ löôïng.

Xaù-baø-ñeà: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Śrāvastī, caùch ñoïc khaùc thöôøng gaëp hôn laø Xaù-veä, kinh ñoâ cuûa nöôùc Caâu-taùt-la (Kosala). Ñuùng ra ñaây chæ laø teân thaønh, nhöng nhieàu khi cuõng ñöôïc duøng ñeå chæ caû nöôùc Caâu-taùt-la, nhö ôû ñaây goïi laø nöôùc Xaù-baø-ñeà, hoaëc coù nôi khaùc goïi laø nöôùc Xaù-veä, ñeàu laø ñeå chæ nöôùc Caâu-taùt-la, vaøo thôøi aáy do vua Ba-tö-naëc cai trò. xaù-lôïi Phaät: xaù-lôïi Phaät coù hai loaïi. 1. Sanh thaân xaù-lôïi: Tro coát cuûa Phaät sau khi thieâu nhuïc thaân cuûa ngaøi coøn laïi, ñöôïc thôø trong caùc chuøa thaùp. 2. Phaùp thaân Xaù-lôïi: Dieäu phaùp maø Phaät ñeå laïi, töùc laø giaùo phaùp thöôøng truï maø Phaät ñaõ thuyeát daïy trong kinh ñieån.

Xaù-veä: xem Xaù-baø-ñeà.

Xích saéc: xem Ca-tyø-la. xieån-ñaø (闡陀): Trong Höõu boä Tyø-naïi-da taïp söï (有部毘奈耶雜事), quyeån 6 coù lôøi chuù nhö sau: 言闡陀者,謂婆羅門讀誦之法 (Ngoân xieån-ñaø giaû, vò baø-la-moân ñoäc tuïng chi phaùp. - Noùi xieån-ñaø, ñoù laø noùi pheùp tuïng ñoïc cuûa ñaïo Baø-la-moân...) Vì theá, xieån-ñaø töùc laø pheùp tuïng ñoïc cuûa ngoaïi ñaïo vaøo thôøi ñöùc Phaät. xuùc ñoäc: xem boán thöù ñoäc.

353

KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT BAØN Xöù phi xöù löïc: cuõng goïi laø “xöù phi xöù trí löïc”. Theo luaän Du-giaø quyeån 50, tôø 2, ñöùc Nhö Lai thaønh töïu Xöù phi xöù trí löïc neân ñoái vôùi caùc nhaân ñeàu roõ bieát nhö thaät; ñoái vôùi caùc quaû cuõng roõ bieát nhö thaät, vì theá coù theå haøng phuïc caùc luaän thuyeát voâ nhaân hoaëc aùc nhaân cuûa ngoaïi ñaïo. Vì theá, trí löïc naøy cuõng coù theå goïi laø Trí löïc phaân bieät nhö thaät. Xem Möôøi söùc. y chæ (依止): y (依) laø nöông döïa, chæ (止) laø döøng laïi, ôû yeân. Y chæ laø choã ñeå cho ngöôøi ta nöông döïa vaø döøng yeân ôû ñoù, töùc laø baäc coù ñuû phöôùc ñöùc vaø trí hueä, ñuû söùc dìu daét ngöôøi khaùc, nhö Phaät laø baäc Y chæ cuûa taát caû chuùng sanh.

Y chæ: xem Caàu-na.

Y-ñeá-muïc-ña-giaø: phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø Iti-vṛttaka, dòch nghóa laø ‘baûn söï’, laø nhöõng kinh noùi veà söï ra ñôøi, thuyeát phaùp cuûa chö Phaät. Xem Möôøi hai boä kinh. y-lan: phieân aâm töø Phaïn ngöõ erāvaṇa, laø moät loaïi caây nôû hoa maøu hoàng raát ñeïp nhöng coù muøi hoâi lan xa ñeán haøng maáy chuïc daëm.

Trong kinh luaän thöôøng duøng hoa y-lan ñeå so saùnh vôùi nhöõng phieàn naõo tuï taäp trong thaân. y-sö-ca (iṣīkā), moät loaøi coû coù tính beàn bæ, chaéc chaén, duøng ñeå ví vôùi nhöõng gì chaéc chaén, khoâng theå phaù hoaïi. Saùch Du-giaø löôïc toaûn (瑜伽略纂) quyeån 3 coù vieát: “有草名伊師迦，體性堅實” (Höõu thaûo danh y-sö-ca, theå taùnh kieân thaät. - Coù loaøi coû teân y-sö-ca, baûn tính beàn chaéc.) Caùc baûn Haùn vaên cuõng coù khi dòch teân coû naøy laø ñaêng taâm thaûo (燈心草). yù nghieäp: xem ba nghieäp. yeám haân quaùn: xem phaùp quaùn Saùu haïnh. yeát-ma (羯磨), phieân aâm töø Phaïn ngöõ laø karma, dòch laø taùc phaùp, laø hình thöùc phaùn xeùt taäp theå, do chuùng taêng nhoùm hoïp (thöôøng ít nhaát cuõng phaûi töø 4 vò trôû leân) maø xem xeùt ñöa ra quyeát ñònh tuøy theo töøng tröôøng hôïp.

354

MUÏC LUÏC PHUÏ LUÏC 1: TOÅNG QUAN KINH ÑAÏI BAÙT NIEÁT-BAØN I. ÑOÂI DOØNG DAÃN NHAÄP........................................................... 5 II. TÌM HIEÅU CAÁU TRUÙC TOÅNG THEÅ......................................... 11 1. Veà hình thöùc:................................................................. 11 2. Veà noäi dung: .................................................................. 16 Baûng tra caùc phaåm Vieät dòch: ............................................ 88 III. MOÄT SOÁ NOÄI DUNG CHÍNH: .............................................. 90 1. ÑAÏI THÖØA KHÔÛI TÍN .................................................... 90 2. NHÖ LAI THÖÔØNG TRUÏ ............................................ 113 3. TAÁT CAÛ CHUÙNG SANH ÑEÀU COÙ TAÙNH PHAÄT ............ 123 4. TAÙNH PHAÄT VAØ NHAÁT-XIEÅN-ÑEÀ ............................... 130 5. PHAÂN BIEÄT TAØ CHAÙNH .............................................. 146 6. PHÖÔNG TIEÄN QUYEÀN THÖØA ................................... 161 7. THÖÔØNG LAÏC NGAÕ TÒNH .......................................... 173 8. BOÁN TAÂM VOÂ LÖÔÏNG ................................................. 183 9. NGHIEÄP VAØ KEÁT QUAÛ ................................................ 197 10. SANH TÖÛ TÖÔNG TUÏC.............................................. 213 IV. THAY LÔØI KEÁT ................................................................... 225 PHUÏ LUÏC 2: BAÛNG THAM KHAÛO THUAÄT NGÖÕ .................229

355