5
I2
ht
rig
py
Co
s&
ew
nN
dia
ar
Gu
dia
Me
Ltd
16
20
J IN RI TE VE ON GE F IT DE
ée tr en
SP U
.U
EI 20 17
M
11 M
. I.S
DO
koninklijk concertgebouworkest
BRITISH INTELLIGENCE
programma
British intelligence
in dit blad
HORIZON MEI 2017
Britse eigen wijsheid Artikel 50 is in werking gezet en wellicht
4 Partner: Uitgeverij De Fontein
Onder de naam Horizon organiseert het
BRITISH INTELLIGENCE
6 Essay: Peter de Waard
thematische concertprogramma’s in samen-
10 Interview: Ryan Wigglesworth
ciplines. Het is de opvolger van het AAA Fes-
kunnen we de tunnel weer sluiten. Of Brexit WO 10
17.00 uur SPUI25
wijsheid is, kan alleen de toekomst uitwijzen,
Horizon-lezing met muziek: Mysterie & Inzicht: wetenschap en de wil tot begrijpen Henk Barendregt muziek Watkins, Patterson Petra van der Heide harp
tival. Met steeds een ander actueel, artistiek
the Britons done for us?’. Te midden van een
12 Horizon-lezing met muziek SPUI25
thema komt rond de concerten op donderdag
groepje meewarig met het hoofd schuddende
Henk Barendregt
een breed palet aan onderwerpen aan bod. In
Europeanen steekt er dan wellicht één zijn
de orkestprogramma’s presenteert het orkest
14
voorprogramma 20.15 uur
ben op Bletchley Park de code gekraakt en ons
Sophie Hannah
20.15 uur HET CONCERTGEBOUW
Poëzie: Reconstruction
Sophie Hannah pattern in crime fiction and music
daarmee wellicht behoed voor een totalitair
concert 21.15 uur Wigglesworth, Knussen, Elgar
Europa, ‘but what have the Britons ever done
15
Koninklijk Concertgebouworkest
for us?’
Sophie Hannah
KOORZAAL EN ENTREEHAL
met o.a. Britpop en pubquiz
ties in samenhang met ‘klassiekers’ uit het en verdieping waarnaar de naam Horizon verwijst, betreft de vernieuwing van het repertoire, de interdisciplinaire samenwerking
cal poetry’ … ‘Sherlock Holmes’ … ‘de Cheshire
16 Horizon-concert
en de omkadering met randprogrammering.
Cat’ … ‘de whodunit’ … ‘Harry Potter’.
Koninklijk Concertgebouworkest
Vaste onderdelen zijn de Horizon-lezing in
musici Koninklijk Concertgebouworkest en diverse andere artiesten
in opdracht geschreven of recente composirepertoire van de laatste eeuw. De verbreding
Horizon-voorprogramma
… ‘brought us wit and wisdom’ … ‘metaphysi-
Entrée Late Night 22.30 - 01.30 uur
Koninklijk Concertgebouworkest een reeks werking met instellingen uit diverse kunstdis-
we ons straks de vraag stellen ‘what have
vinger op: ‘break the nazi-Enigma’. OK, ze heb-
DO 11
2
Brits en eigenwijs is het zeker. Dus kunnen
horizon
Ryan Wigglesworth, Félix Devaux
Al in de oude Angelsaksische rijmen en liederen waren raadsels razend populair. De ‘wis’ (wizard) dankte zijn ‘wisdom’ aan zijn ‘wit’,
toelichting, biografieën
24 Entrée Late Night
het analogisch vermogen om verschillende perspectieven te combineren. Ook de Britse klassieke muziek kreeg met Elgars ‘Enigmavariations’ zijn portie mysterie. Uitgeverij De Fontein en het Koninklijk Concertgebouworkest laten hun licht schijnen over enkele typische Britse literaire en muzikale breinkrakers. Mark van Dongen
Academisch-Cultureel Centrum SPUI25 op de woensdagmiddag; het Voorprogramma van het concert op donderdag waarin een met het thema verbonden spreker een voordracht geeft; en de feestelijke Entrée Late Night
26 Tekening: Desmond Henry 27 Cryptoquiz 28 Vooruitblik Horizon 30 Colofon
op de late donderdagavond. Musici van het Koninklijk Concertgebouworkest spelen op diverse locaties kamermuziek. Thema’s en concertdata 2017-2018 19 oktober 2017 Multiversum i.s.m. Universiteit van Amsterdam 1 februari 2018 Japanse Impressies i.s.m. Van Gogh Museum 12 april 2018 Oorlog & Vrede i.s.m. Verzetsmuseum
Horizon - british intelligence
horizon - british intelligence
3
horizon partner
de Fontein Moord in het Concertgebouw
intelligente Britse thrillers
Wat de aanleiding was voor auteur Peter Römer om de moordzaak in de onlangs verschenen 80ste ‘Baantjer’ Met als aanleiding het verschijnen van de
in en rond Het Concertgebouw en
nieuwste psychologische thriller van Sophie
de orkestgemeenschap te situeren is
Hannah is in het kader van British Intelligence
onduidelijk. Figuurlijk gesproken zijn er
een samenwerking aangegaan met haar
natuurlijk heel wat muzikale moorden
Nederlandse uitgever De Fontein, specialist
gepleegd op de podia van Grote en Kleine Zaal, maar van een heuse moord
in het genre.
4
Sophie Hannah’s Beste vrienden
in Het Concertgebouw is niets bekend.
Uitgeverij De Fontein werd in 1946 opgericht
moordlocatie en is er in de intrige een grote
Al meer dan tien jaar is De Fontein de uit-
In 1935 schreef Jan de Hartog onder
en was lange tijd gevestigd in een villa te
rol weggelegd voor de musici en medewerkers
gever van de intelligente thrillers van Sophie
het pseudoniem F.R. Eckmar al eens
Baarn, die inmiddels zelf de trotse naam De
van het orkest.
Hannah. Haar whodunits zitten altijd bijzonder
een thriller die met een moord op het
Fontein draagt. Gerenommeerde interna-
Nederland kent sinds lange tijd een sterke
ingenieus in elkaar, van haar debuut Kleine
Frontbalkon begint.
tionale auteurs hebben hier een goed thuis
fanbase voor Britse thrillers, waaronder de
meid tot en met Beste vrienden, haar vanavond
Moord in de concertzaal is een tot de
gevonden. Naast roman- en thrillerschrijvers
klassiekers van Agatha Christie en Ruth Ren-
in vertaling gepresenteerde nieuwste boek. Er
verbeelding sprekend thema. Alfred
als Jojo Moyes, Joanne Harris en Karen Rose,
dell. De Fontein geeft naast Hannah de
worden steeds stellen beste vrienden ver-
Hitchcock laat in The Man Who Knew
is ook Nederlands bekendste detective-
bekende crimewriters Peter James, R.J. Ellory
moord, die allemaal kort tevoren een klein
Too Much (1941, remake 1956) een
schrijver Baantjer al decennia een vast
en Clare Mackintosh uit.
wit boekje met een dichtregel in handen
terrorist op een diplomaat schieten,
gezicht bij De Fontein. Nog elk jaar
De Fontein is daarnaast uitgever van de
krijgen gespeeld. Ook stand-up comédienne
precies op het moment dat op de
verschijnen er twee titels rond de inmiddels
populaire jeugdseries Het leven van een loser
Kim heeft na een optreden – in welke stad
climax van de muziek een bekkenslag
tot het collectief geheugen behorende
en Dagboek van een muts. Sinds 2011 is de De
weet ze niet meer, maar ze herinnert zich het
klinkt. De aanslag mislukt, maar het
rechercheur De Cock.
Fontein ondergebracht bij VBK Uitgevers in
smalle bed van haar hotelkamer – zo’n wit
idee dringt zich onwillekeurig aan je op
In de meest recente (80ste) Baantjer De Cock
Utrecht.
boekje gekregen. Maar zij is springlevend,
als een dirigent het waagt om in het
en ze heeft naar eigen zeggen niet eens een
Adagio van Bruckners Zevende symfo-
beste vriend… The Independent omschreef de
nie de omstreden bekkenslag te laten
thriller als ‘Beeldend, inventief en vol zwart-
klinken. Eigen risico zou je haast zeg-
gallige humor’.
gen, mocht het er een keer van komen.
In de pauze ná het Voorprogramma (zie
Al is de dader dan snel gevonden. Die
pagina 15) signeert Sophie Hannah Beste
moet gezocht worden in de richting van
vrienden voor oude en nieuwe vrienden in de
de extra slagwerker die voor deze ene
Julianafoyer. Op pagina 31 van dit boekje vindt
klap de hele avond op het podium zit.
u een kortingsbon.
Hij heeft het motief en de gelegenheid
en de moord op maat is Het Concertgebouw een
om zich van de maestro te ontdoen, maar geen echt goed alibi.
Horizon - british intelligence
horizon - british intelligence
5
essay
van stonehenge tot bletchley Park Peter de Waard over de Britse aanleg voor moord en mysterie
Moord als dagbesteding
hoogtepunt vormden de gebeurtenissen in de
Moorden, raadsels en geheime codes zijn
laat-Victoriaanse tijd, toen het Britse impe-
deel van de Britse dagbesteding: of het nu
rium het toppunt van zijn omvang en macht
gaat om de dagelijkse kruiswoordpuzzel in de
bereikte. Dat was de periode waarin Elgar
krant, de spoken die rondwaren in landhui-
zijn ‘Enigma-variaties’ componeerde. In die tijd
zen, de talloze detectives en thrillers op de
verminkte en vermoordde een man die nu
Britse televisie, de raadseltjes in de christmas
bekend staat als Jack de Ripper minimaal vijf
crackers of eigentijdse enigma’s als de regex.
prostituees in de Londense East End. Bijna
In Londen kan een tour worden gemaakt
130 jaar later is de identiteit van Jack de
langs de tien grootste onopgeloste mysteries:
Elgars ‘enigma’ is maar één van de raadsels
oorlog een even belangrijke ommekeer als de
Ripper een nationale obsessie geworden. Elk
wie was Jack de Ripper? Wat gebeurde met
waar de Britten zich dagelijks over buigen.
bloedige Slag bij Stalingrad.
jaar wordt het raadsel ontrafeld om daarna
de prinsjes in de Tower? Zijn er vampiers in
Volkskrant-journalist en voormalig Enge-
6
nepnieuws zouden worden genoemd. Een
meteen een nieuw raadsel te vormen. Inmid-
Highgate Cemetery? Waarom is er een walrus
land-correspondent Peter de Waard, auteur
Een land vol geheimen
dels zijn er honderd individuen ontmaskerd
begraven in King’s Cross? En dat beperkt zich
van Een Eigenzinnig Koninkrijk, behandelt een
De Britse geschiedenis zit vol raadsels. Ar-
die mogelijk De Ripper zouden zijn geweest,
niet tot de stad Londen. In het Moyse’s Hall
typisch Brits fenomeen: de liefde voor het
cheologen pijnigen nog altijd de hersenen
inclusief de dokter van koningin Victoria,
Museum in Bury St. Edmunds is de scalp te
bedenken en oplossen van mysteries.
over Stonehenge, een van ’s werelds beroemd-
de kunstschilder Walter Sickert en de aan
vinden van de Red Barn Moord uit 1827.
ste prehistorische monumenten, 13 kilometer
syfilis lijdende prins Albert. ‘Ripperoloog’ is
Moordzucht is op zichzelf geen Britse ei-
Geen volk is zo gebiologeerd door het ontrafe-
vanaf Salisbury. Wat was de intentie? Hoe
in Groot-Brittannië een net zo serieus beroep
genschap. Hoewel er criminologen zijn die
len van mysteries: van het invullen van kruis-
zag het er oorspronkelijk uit? En hoe slaag-
geworden als antropoloog en ripperologie een
de Britse obsessie met moord en doodslag
woordraadsels en cryptogrammen in kranten
den mensen er vijfduizend jaar geleden in
wetenschap waar jaarlijks hele congressen
ongezond noemen, is er opmerkelijk weinig
tot het oplossen van moorden op televisie en
deze enorme stenen van Wales naar een 150
aan worden gewijd.
neiging de fantasie in het alledaagse leven
het kraken van geheime codes.
kilometer verderop gelegen plek te krijgen?
In februari van dit jaar meldden zich in
Geen jaar gaat voorbij zonder een onthulling
Groot-Brittannië 3500 vrouwelijke scholieren
over het mysterie van het door druïden zo
voor de Cyberfirst Girls Contest, een wedstrijd
gekoesterde monument. Mysteries zijn er niet
in het kraken van codes. Veel meer dan ver-
alleen uit de tijd van de Kelten maar ook uit
wacht, zo schreef The Times. De besten krijgen
de periode van de Tudors. Over de echte iden-
een baan aangeboden bij het National Cyber
titeit van William Shakespeare. Of het lot van
Security Center, de elektronische inlichtingen-
Lady Jane Grey (koningin voor negen dagen in
dienst die de opvolger is van het beroemde
juli 1553) en haar zus Lady Mary Grey. Zelfs in
Bletchley Park waar in de Tweede Wereldoor-
de moderne geschiedenis zijn er vele uitge-
log de zogenoemde Enigma-code van de Duit-
breid beschreven mysteries, die tegenwoordig
sers werd gekraakt. Niemand van de hoogste
samenzweringstheorieën worden genoemd,
militairen zal het durven om neer te kijken op
zoals de dood van prinses Diana in 1997. Was
deze kantoorsoldaten. Integendeel: intellect
het wel een ongeluk? Wie zat er achter? Was
is een net zo belangrijk wapen in de strijd als
het koningshuis betrokken?
machinegeweren en raketten. Het ontrafelen
Britten zijn er gek op om bij elk feit een
van de Enigma, de codeermachine waarmee
vraagteken te zetten. Ze combineren al
de geallieerden Duitse onderzeeërs, of U-
eeuwenlang briljante geschiedschrijving met
boten konden onderscheppen, was tijdens de
even briljante verzinsels die tegenwoordig
Horizon - british intelligence
The Times 25-02-2017: Cyberfirst Girls Contest, met foto van Joan Clarke, een van de codekrakers van Bletchley Park in WOII
horizon - british intelligence
7
8
te vertalen. Het aantal moorden per hon-
sen kunnen algemeenheden worden uitge-
Het vinden van de clue
Wie een kruiswoordpuzzel wil oplossen of
derdduizend inwoners is in Londen lager dan
wisseld (weer, voetbal) maar persoonlijke on-
Het oplossen van een kruiswoordraadsel is
een code wil breken, zal zich moeten kunnen
in Zürich, Turijn of Stockholm. ‘De meest
derwerpen blijven gevoelig: ‘Wat doe je? Waar
het begin van het kraken van de Enigma-
verplaatsen in de gedachten van degene die
markante en meest originele karaktertrek van
woon je? Heb je kinderen?’ ‘Als je tegen een
code. De mannen en vrouwen op Bletchley
de puzzel of code heeft gemaakt. Zo ont-
Engelsen is de gewoonte om elkaar niet te
Brit op het perron zegt dat hij sigarenas op
Park waren puzzelfanaten. In januari 1942
dekte een van de codebrekers dat twee van
vermoorden’, zo zei George Orwell. En omdat
zijn broek heeft gemorst, dan kan hij veront-
ontving de Daily Telegraph een aantal brie-
de Duitsers die de Enigma-machine hadden
de werkelijkheid de behoefte niet kan vervul-
waardigd opkijken en antwoorden: De laatste
ven van lezers die de kruiswoordraadsels te
ontwikkeld een vriendin hadden met dezelf-
len, is er zoveel fictie. De lijst van detective-
tien minuten stond er in jouw achterzak een
gemakkelijk vonden. Dat leidde ertoe dat de
de voornaam. Dat was een van de clues om
schrijvers is te lang om te vermelden, maar
doosje lucifers in brand, maar daar heb ik
hoofdredacteur een wedstrijd uitschreef wie
achter de code te komen.
het zijn allemaal bestsellerauteurs. De trend
mij toch ook niet mee bemoeid’, vertelde een
het snelst een kruiswoordraadsel kon oplos-
En toeval of niet: tussen 2 mei 1944 en 1 juni
werd gezet door Sir Arthur Conan Doyle die
kennis.
sen. De hoofdprijs was 100 pond. Vlak daarna
1944 (zes dagen voor de invasie in Norman-
in 1887 in A Study in Scarlet Sherlock Holmes
Opvallend is dat veel moorden in Engeland
ontvingen enkele deelnemers een verzoek van
dië) kwamen de volgende woorden voor in
introduceerde als een obsessief analytisch ka-
plaatsvinden in betere kringen. Ze zijn niet
het ministerie van Oorlog om in het team van
de kruiswoordpuzzels van de Daily Telegraph:
rakter dat op methodische en wetenschappe-
het gevolg van mateloze woede of een emo-
Bletchley Park te komen, onder het mot-
Utah, Omaha, Overlord, Mulberry en Neptune
lijke wijze misdrijven onderzoekt. Er is zoveel
tionele uitbarsting, maar weloverwogen en
to ‘voor het breken van codes zijn dezelfde
– allemaal termen die codewoorden bleken te
misdaaddrama op de buis dat de Britten af en
goed doordacht. Britten willen bij het moor-
eigenschappen nodig, zoals lateraal kunnen
zijn voor de landingen op 6 juni 1944.
toe zelf de draad kwijt raken waar wat zich
den en andere criminele daden hun imago
denken’.
Peter de Waard
afspeelt. Elk graafschap heeft zijn eigen serie
van fatsoenlijke en geliefde burgers niet ver-
die over de wereld wordt uitgezonden: van
spelen. Als dat komt door overspel, schulden
Vera tot Morse, Taggart en Scott & Bailey. En
of andere problemen, zijn ze tot alles in staat
anders zijn er wel de films: van het spiona-
om hun respectability veilig te stellen. Agatha
gewerk van James Bond tot de mysteries van
Christie schreef er een hele boekenkast over
grootmeester Alfred Hitchcock.
vol.
9
Wie zo moordt probeert het ook zo te doen Iedereen mag meedoen
dat de politie er niet achter komt. Maar er
Een verklaring voor deze fascinatie in een
is altijd de nadenkende buitenstaander die
klassenmaatschappij als de Britse zou kun-
slimmer is dan de moordenaar.
nen zijn dat het zo klasseloos is. Iedereen
Kenmerkend voor de steden in de laat Vic-
kan meedoen. Alle lagen van de bevolking
toriaanse periode waren de peasoups – de
beschouwen het oplossen van een kruis-
ondoordringbare zwarte mist als gevolg van
woordraadsel als ontspanning: of het nu de
de kolenstook door huishoudens en industrie
bouwvakker op de steiger is of de Lord in zijn
– die samen met de nauwe steegjes die de
bibliotheek. Er is geen universitaire opleiding
Britse steden kenmerkten moordenaars een
nodig om te raden wie de dader is in een van
gemakkelijke ontsnapping bood. Op veilige
de vele beroemde whodunits over Morse,
afstand keek de als een kluizenaar levende en
Marple of Poirot. Het lezen van Shakespeare
altijd in het zwart geklede koningin Victoria
of een Griekse tragedie vereist een opleiding,
toe. Het was het ideale decor voor de detecti-
maar een moord is met boerenslimheid op te
ves als Sherlock Holmes, de moorden van Jack
lossen.
de Ripper, de composities van Elgar en de op-
Intussen blijft de gereserveerdheid van de
komst van kruiswoordpuzzels in de kranten.
Sculptuur van Alan Turing in Bletchley Park. Foto: Wikimedia Commons, door Jon Callas
Britten een hardnekkig fenomeen. Met EngelHorizon - british intelligence
horizon - british intelligence
interview Elgar.’
De klok en het mysterie van de tijd
‘Ik hou me met zeer divers repertoire bezig, maar de twee componisten bij wie ik steeds terugkom zijn Beethoven en Stravinsky. Ik ben gefascineerd door de brille van hun muziek. Het is vrij eenvoudig om voor groot orkest
Brits componist
te schrijven, en met kleur te werken en een bepaald effect te bereiken. Maar helderheid
Ryan Wigglesworth
in de textuur is een ander verhaal. Ik ben een paar jaar geleden bewust begonnen met het
10
Veel contrasten
vereenvoudigen van mijn idioom. Het Viool-
Alleskunner Ryan Wigglesworth dirigeert
De wens om van deze Shakespeare een opera
Op het British Intelligence programma van het
concert en de Augenlieder vormen daar goede
het Koninklijk Concertgebouworkest in dit
te maken draagt hij al lang met zich mee. De
Concertgebouworkest staan louter Engelse
voorbeelden van. Alles terugbrengen naar
geheel Britse programma, met daarin de
afgelopen vier jaar heeft hij er hard aan
composities. Het reflecteert op het raadsel
twee lijnen, zo simpel mogelijk. Natuurlijk
wereldpremière van een eigen composi-
gewerkt, en tegelijkertijd dacht hij na over
als typisch Brits verschijnsel. ‘Ik heb er altijd
hoor je meer dan twee lijnen, maar het gaat
tie. ‘Een première zelf dirigeren is wel zo
zijn opdrachtcompositie voor het Koninklijk
van gedroomd om dit orkest te horen in
om het principe.’
praktisch, omdat ik het stuk als geen ander
Concertgebouworkest. Wigglesworth diri-
Elgars ‘ Enigma-variaties’ . De klankkleur van het
ken. Ik ben bang dat ik een lastpak ben als
geert op 11 mei het gezelschap voor het eerst
Concertgebouworkest is zo verfijnd, eenzelfde
Componist, dirigent, pianist
iemand anders op de bok zou staan. Net als
in de wereldpremière van Clocks from a Winter’s
verfijning zit in dat werk. Ik hou van pro-
Vergeten we bijna dat Wigglesworth naast
dat je gaat ‘meerijden’ wanneer je naast de
Tale – geen toeval, deze titel. ‘De ideeën die
gramma’s met veel contrasten. Tegenover de
componist en dirigent ook als het zo uitkomt
chauffeur in de auto zit.’
ik in de opera heb verwerkt, komen terug in
orkestwerken van Elgar en van mezelf staat
een Mozart-pianoconcert leidt van achter de
het orkeststuk. Tijd speelt een belangrijke rol,
een soloconcert: het Hoornconcert van Oliver
vleugel. ‘De verschillende disciplines voeden
Op de achtergrond blaft een hond. ‘Die vraagt
de realistische tijd en de psychologische tijd.
Knussen. Olli is een goede vriend van me, ik
elkaar. Een componist die weet wat er in een
om aandacht’, zegt de Engelse dirigent en
De drie delen verschillen van karakter, in het
ben een groot bewonderaar van zijn werk.’
orkest gebeurt, hoe de verhoudingen zijn,
componist Ryan Wigglesworth (1979). ‘Als ik
begin hoor je intensiteit en duisternis, het
‘Raadsels? Denk aan Sherlock Holmes, ik
begrijpt beter hoe hij moet schrijven. Elgar
zit te componeren wil hij buitenspelen of eten
middendeel is luchtig en aan het slot komt
geloof dat het enigma diep in het Engelse
was daar als violist en dirigent een prachtig
of een aai. Het is een cockerspaniël van twee
het materiaal uit het eerste deel terug, maar
bewustzijn zit. Olli’s muziek zit vol met
voorbeeld van. Omgekeerd: een dirigent die
jaar oud.’ Wigglesworth plooit zijn dagen niet
dan als in een droom.’
codes. Hij schreef het concert voor zijn goede
weet hoe het is om te componeren, wat voor
om de muziek heen, maar om het huisdier.
De klok als voorwerp, daar wil Wigglesworth
vriend, de hoornist Barry Tuckwell. Tegen het
inspanning daarin gaat zitten, kijkt heel an-
‘Tamelijk ideaal, mijn partner en ik wonen
nog wel iets over kwijt. Een topervaring
einde zit een prachtig moment voor hoorn
ders naar een partituur dan iemand die daar
buiten, in Yorkshire, en de dagen waarop ik
vormde een tentoonstelling met oude Engelse
en contrabas: Stuart Knussen, Olli’s vader,
geen idee van heeft. Tenslotte, pianospelen
me kan concentreren op schrijven en kan
klokken, een paar jaar terug in Oxford. ‘Iedere
was eerste bassist in het London Sympho-
is mijn enige mogelijkheid om zelf geluid te
wandelen met de hond zijn zeer evenwichtig.’
klok heeft een eigen persoonlijkheid’, zegt hij
ny Orchestra. Dat soort dingen. Elgars stuk
produceren als musicus, je staat in weer een
Een afspraak van een paar dagen eerder
liefdevol. ‘Ze zijn gemaakt om objectief de tijd
vormt het duidelijkste voorbeeld als je het
heel andere verhouding tot je collega’s in een
moest afgezegd worden: Wigglesworth zit
weer te geven, en tegelijk zijn het complexe
over raadsels hebt. Muziek is zo abstract,
orkest. Maar in de basis ben ik componist. Ik
midden in de repetities voor zijn eerste opera
apparaten van een enorme schoonheid. Klok-
zo moeilijk uit te leggen, dat ze vanzelf een
schreef als ventje al stukken, toen ik nog een
The Winter’s Tale, gebaseerd op Shakespeares
ken belichamen voor mij de puurste vorm van
groot mysterie is.’
koorknaapje was en renaissancemuziek zong
gelijknamige toneelstuk. Als we hem uitein-
intelligentie.’ We vroegen hem onmiddellijk of
‘Wat ik schrijf, komt voort uit de muziek waar
in de kathedraal van Sheffield. Bezig zijn met
delijk aan de lijn hebben is hij lyrisch over de
hij thuis tussen het getik van al dat moois zit
ik van hou. En het komt niet doordat zij ook
muziek, daar gaat het me om, of dat nu als
cast bij de English National Opera, waar hij
te componeren, maar nee, de exemplaren die
Engelsen zijn, maar ik voel me nauw verbon-
componist, dirigent of pianist is, dat maakt
composer in residence is.
hij zou willen hebben, zijn onbetaalbaar.
den met de muzikale taal van Britten en
niet uit.’ Frederike Berntsen
Horizon - british intelligence
horizon - british intelligence
11
horizon lezing Henk Barendregt
mysterie & inzicht
Henk Barendregt is emeritus hoogleraar wiskunde en informatica aan de Radboud Universiteit Nijmegen en studeerde wiskundige logica in Utrecht, waar hij in 1971 cum laude
Wetenschap en de wil
promoveerde bij Dirk van Dalen en Georg Kreisel. Zijn bekendste werk in de logica (uit 1981)
tot begrijpen
heeft als onderwerp de lambda calculus, een taal om berekeningen en bewijzen gestileerd op te schrijven, en is vertaald in het Russisch en Chinees. Hij is lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en de Academia Europaea. In 2002 ontving hij
Spinozaprijswinnaar Henk Barendregt
Twee belangrijke bijdragen aan de weten-
spreekt in deze Horizon-lezing over mys-
schap, snel gevolgd (gemeten met een
terie, cryptografie en wetenschappelijk
historische tijdschaal) door radicale veran-
inzicht bij twee geniale Britse geleerden:
deringen in de samenleving, komen van
bij Japanse leraar Kobun Chino Roshi en van 1977 tot 2006 vipassana-meditatie bij de Thaise
Newton en Turing.
Britse bodem: Newtons mechanica en Turings
monnik Phra Mettavihari. Deze laatste meditatievorm doceert hij nu zelf.
de Spinozaprijs en in 2015 een eredoctoraat aan de Heriot-Watt universiteit te Edinburgh. Naast zijn carrière in de logica studeerde Henk Barendregt van 1972 tot 1979 zen-meditatie
analyse van de reikwijdte en beperking van het menselijke denken en rekenen. De eerste bijdrage heeft het mogelijk gemaakt om een
woensdag 10 mei
raket te doen landen op de maan Titan van Saturnus, de tweede bijdrage vormt de basis van computers en het internet en was daarbij
12
ook nog eens van wezenlijk belang voor de besturing van genoemde raket. Turing is bij het grote publiek bekend geworden door zijn automatisering bij het ontcijferen van geheime militaire berichten op Bletchley Park tijdens de Tweede Wereldoorlog. Beide Britse geleerden werden gedreven door het willen begrijpen: Wat is de oorzaak van de merkwaardige bewegingen van de planeten (vanaf aarde gezien)? Zijn er beperkingen aan het menselijke denken en rekenen? De mechanisering van het wereldbeeld en van het menselijke denken hebben geleid, en doen dat nog steeds, tot weerzin én inspiratie bij dichters, denkers en mystici. In deze bijzondere Horizon-lezing belicht Henk Barendregt de wereld van het mysterie en wetenschap, die ook de componist en amateur-cryptograaf
17.00 uur academisch-cultuureel centrum spui25
PROGRAMMA lezing Mysterie & Inzicht: wetenschap en de wil tot begrijpen Henk Barendregt spreker muziek David Watkins 1939 Fire Dance uit ‘Petite Suite’ (1960) Paul Patterson 1947 uit Spiders (1985) The Black Widow | Tarantula Petra van der Heide harp
Edward Elgar intrigeerde. toegang gratis (reserveren www.SPUI25.nl)
De maan Titan Horizon - british intelligence
horizon - british intelligence
13
horizon-voorprogramma
poëzie
Sophie Hannah
van misdaadschrijvers naast die van componisten te leggen. De Britse schrijfster neemt haar eigen werk
pattern in crime fiction
als uitgangspunt om het belang van ‘patronen’ in verhaalstructuren over seriemoordenaars
Reconstruction
and music
bloot te leggen. De opbouw van een misdaadroman is op dit punt vergelijkbaar met
Most of the witnesses insist the room is as it was before. They do their best, but they persist in seeing only what they saw and missing what they’ve always missed.
de lezing wordt in het Engels gehouden
They shut their eyes. They walk around but nothing seems to spring to mind. How will they know when they have found whatever they’re supposed to find? Is it a smell? Is it a sound?
hoe wij een muziekwerk in het algemeen, en een complexe symfonische constructie in
Bestsellerschrijfster Sophie Hannah (Man-
het bijzonder, waarnemen. Het herkennen
chester, 1971) komt naar Amsterdam om Beste
van het juiste patroon in de opeenvolgende
vrienden te presenteren, de Nederlandse titel
moorden in Beste vrienden blijkt de sleutel tot
van haar nieuwste psychologische thriller (The
de oplossing van het mysterie, zoals in Elgars
Narrow Bed). Het Koninklijk Concertgebouw-
‘Enigma-variaties’ de identificatie van het juiste
orkest vroeg haar om dit vanavond te doen en
thema van belang is om het muzikale betoog
om in haar toespraak de gedachtenkronkels
goed te volgen. Het karakter van het muzikale motief is daarbij even sturend als het motief van de moordenaar voor de ontwikkeling van een plot. Het speelterrein
14
They do not know, and cannot guess what might be meant by ‘evidence’. Since none of them would dare confess, their presence here makes little sense, but they are happy, more or less,
van de schrijfster lijkt op dat van de componist: zij spint een web voor de logisch denkende lezer, terwijl de componist speelt met hoe ons oor thema’s en tonale verban-
with things exactly as they are; the first impression is the last. If there is truth, it lies too far away for them to reach. The past is like a disappearing star. Sophie Hannah
den herkent. Voor beiden geldt dat onverwachte wendingen leiden tot een spannendere ontknoping.
Sophie Hannah is internationaal succesvol met haar misdaadromans, die vertaald zijn in 34 talen en gepubliceerd in 51 landen. The Carrier won de Specsavers National Book Award for Crime Thriller 2013. In 2014 en 2016 publiceerde zij – met speciale toestemming van de erven – The Monogram Murders en Closed Casket, de eerste nieuwe Hercule Poirot verhalen sinds de dood van Agatha Christie, beide werden internationale bestsellers. Haar romans The Point of Rescue en The Other Half Lives werden samengebracht in de tv-bewerking Case Sensitive. Ook haar poëzie wordt in Groot-Brittannië hogelijk gewaardeerd en is onder meer genomineerd voor de T.S. Eliot Prize.
verschenen in: Marrying the Ugly Millionaire © 2015 Carcanet Press Ltd. Horizon - british intelligence
horizon - british intelligence
15
horizon-concert
Donderdag 11 mei
Brits componeren Het creëren van mysterie
Sophie Hannah signeert haar nieuwe boek
Koninklijk Concertgebouworkest
Beste vrienden na afloop van het
HET CONCERTGEBOUW
voorprogramma in de Juliana-foyer. Op pagina 31 treft u een kortingsbon aan.
voorprogramma 20.15 uur - GROTE ZAAL Sophie Hannah pattern in crime fiction and music
Het Concertgebouworkest waagt zich onder
concert
leiding van de jonge Engelse componist en
Koninklijk Concertgebouworkest
dirigent Ryan Wigglesworth aan muzikale
Ryan Wigglesworth dirigent
breinkrakers, waaronder een nieuw werk
Félix Dervaux hoorn
21.15 uur - GROTE ZAAL
van zijn eigen hand. Ryan Wigglesworth 1979
16
Wigglesworth: Clocks from A Winter’s Tale
(toelichting van de componist:)
Het overwegend langzame eerste deel
Clocks from A Winter’s Tale (2017)
Groot is zijn oeuvre nog niet en in de catalo-
Zoals de titel aangeeft zijn de drie delen
onderzoekt obsessief een eenvoudig ritmisch
in drie delen
gus van de nog jonge Brit Ryan Wigglesworth
van dit werk ontwikkeld uit materiaal van
motief, dat we meteen in de klokken horen.
geschreven in opdracht van het Koninklijk
zoek je tevergeefs naar kamermuziek, maar
mijn opera The Winter’s Tale, gebaseerd op
Terwijl deze ‘klokken’ een vaste kort-lang puls
Concertgebouworkest, The Hallé Orchestra en
orkestmuziek is er prominent aanwezig. Voor
het toneelstuk van Shakespeare. De onder-
opdringen, gaat een soloklarinet in een meer
Bergen Filharmoniske Orkester, wereldpremière
het BBC Symphony Orchestra ontstonden
liggende gedachte van dat toneelstuk – ‘The
vrije, melodische richting. Deze clash brengt
Sternenfall (2007), The Genesis of Secrecy (2009)
Triumph of Time’ – is van bijzondere betekenis
een voortdurende spanning, slechts tegen het
Oliver Knussen 1952
en Augenlieder voor sopraan en orkest (2009).
hier. De cirkelvormige tijd, de kromming in
eind van het deel worden de twee verenigd in
Hoornconcert op.28 (1994, revisie 1995)
Daarop volgden A First Book of Inventions voor
de waarneming van tijd door de luisteraar,
een plotseling hoger tempo.
Intrada | Fantastico | Envoi
het orkest van Liverpool (2010), een vioolcon-
en het naast elkaar plaatsen van ‘kloktijd’ en
Ook het tweede deel opent met klokken,
eerste uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest
cert voor het Nederlands Kamerorkest (2012),
psychologische tijd zijn de centrale gedachten
nu in een onstabiel ritme. Het is een vlotte,
Locke’s Theatre voor het Aldeburgh Festival
in mijn werk.
scherzo-achtige studie naar ‘perpetuum
Edward Elgar 1857-1934
(2013) en als laatste Études-Tableaux voor The
mobile’. De voortgaande snelle beweging gaat
Variations on an original theme, op.36,
Cleveland Orchestra (januari 2015) o.l.v.
begeleid van wisselende tragere slagen. Een
‘Enigma-variaties’ (1898-99)
Franz Welser-Möst. Sinds kort prijkt er
meer lyrisch middengedeelte accelereert naar
dedicated to my friends pictured within
ook een geslaagde opera op de lijst,
een gevarieerde herhaling van het begin.
delen zie toelichting
The Winter’s Tale, naar het gelijknamige
Het strijkerskoraal waarmee het slotdeel
toneelstuk van Shakespeare. Ideeën
aanvangt, wordt gedomineerd door de rit-
over beleving van tijd die hij bij het
mische cel kort-lang-kort. Een solo van de
schrijven van de opera ontwikkelde
althobo roept een motief uit het eerste deel
entrée late night
vormden de aanzet tot het nieuwe
in gedachten en leidt een vluchtige ont-
22.30 uur koorzaal en entreehal
orkestwerk dat hij in opdracht van het
wikkeling van nieuw materiaal in, dat vervol-
Koninklijk Concertgebouworkest heeft
gens uiteenvalt in een lange, grillige fluit-
geschreven.
melodie. Als het terugkerende strijkerskoraal een terugblik op de lyrische episode uit het
Zie voorts het interview op pagina 10.
middendeel brengt, wordt de voortgang plots onderbroken door de terugkerende ‘klokken’. Horizon - british intelligence
pauze na het voorprogramma, einde concert ca. 22.30 uur
v.a. €23 via www.concertgebouworkest.nl
Knussen: Hoornconcert
E.T.A. Hoffmanns Nachtstücke. De hoorn is in
Elgar: ‘Enigma-variaties’
met slim rekenwerk het Adagio cantabile uit
Als componist/dirigent verstaat Oliver Knus-
de partituur als een fabelachtig wezen tegen
sleutelwerk
de Sonate ‘Pathétique’ van Beethoven toe-
sen de kunst om van alle individuele stem-
de achtergrond van een mystiek woud vol
Vooropgesteld: Het is helemaal niet nodig om
passelijk maakte.
men in het orkest te profiteren; zowel in hun
geheimzinnige geluiden en vreemde echo’s.
je in het raadsel achter de ‘Enigma-variaties’ te
De bontste reeks van cryptologische argu-
kamermuzikale kwaliteit als bij het opgaan
Zo opent het orkest met ritselende kleine
verdiepen om van dit ‘sleutelwerk’ te
menten is bijeengebracht in de theorie van de
in het grote geheel. Van die instrumentale
figuren, die een paar maal onderbroken
genieten (ook in letterlijke zin hét sleutelwerk
Amerikaanse verzekeringsagent Bob Padgett,
stemmen is de hoorn hem altijd zeer dierbaar
worden door octaafsprongen in de fluiten.
in Elgars oeuvre en in de renaissance van de
die zich sterk met de componist vereenzelvigt
geweest en toen hij een uitnodiging kreeg om
Nadat deze drie keer hebben geklonken zet
Engelse concertmuziek van rond 1900). Het
en zijn oplossing – de Lutherse hymne Ein
een orkestwerk te schrijven voor de Suntory
de solist in. De grote lyrische partij van de
was zelfs nooit de bedoeling van de com-
feste Burg – met messianistisch vuur verdedigt.
Hall in Tokio, koos hij onmiddellijk voor een
hoorn, vooral gekenmerkt door een dalende
ponist de oplossing te geven, het raadsel
Padgett gebruikt o.a. analysemethodes die
hoornconcert. In de tegelijkertijd grootse en
secunde op vaste toonhoogte en door een
moest vooral een raadsel blijven:
ook voor het kraken van de Enigma-machine
uiterst gedetailleerde akoestiek van Japans
sierlijke uitwaaierende melodie in verschil-
‘The Enigma I will not explain – its ‘dark saying’ must
van de nazi’s werden ingezet (er is beweerd
belangrijkste concertzaal zouden naar zijn
lende tonale kleuren, beheerst vervolgens het
be left unguessed, and I warn you that the connexion
dat de nazi’s hun codeermachine naar het
mening ‘de subtiele kleurgradaties, het grote
hele concert.
between the Variations and the Theme is often of the
orkeststuk van Elgar hadden genoemd). Met
dynamische bereik en het ruimtelijk karakter
slightest texture; further, through and over the whole
zo’n kabbala aan gecombineerde redeneer-
van de hoorn ideaal tot hun recht komen’.
set another larger theme ‘goes’, but is not played …
methodes moet het mogelijk zijn om elke
Knussen schreef het concert ‘in dankbare
So the principal Theme never appears, even as in
melodie uit de Westerse muziekgeschiedenis
respons op meer dan 30 jaar luisteren naar
some late dramas (…) the chief character is never on
passend te krijgen.
Barry Tuckwell’. Het werd door deze hoornist
the stage.’
Vóór de toepassing van complexe reken-
Maar natuurlijk sloeg de muziekwereld
modellen pleit dat de componist zelf als een
met de componist als dirigent.
Red de hoorn
meteen aan het raden. Na meer dan honderd
bedreven en fanatiek cryptograaf bekend
Oorspronkelijk had Knussen een werk in twee
Tijdens het Holland Festival 2016 ging een
jaar hebben talloze speurders kandidaten voor
stond. Befaamd werd de ‘Dorabella Cipher’
delen, een ‘fantastico’ in sonatevorm en een
campagne van start om een seizoen lang
het fantoomthema aangedragen; of dat nu
– een nooit gekraakte code die hij aan Dora
adagio in de vorm van een reeks variaties, in
de hoorn onder de aandacht te brengen.
een melodie is die men als contrapunt met
Penny opdroeg. Met deze vriendin, die in een
gedachten. Uiteindelijk schoven die twee in
Een van de doelstellingen is dat meer jeug-
het hoofdthema en dus met het hele werk kan
van de delen is geportretteerd, correspon-
elkaar, voorafgegaan door een ‘intrada’. Aan
dige muzikanten in spe zich aanmelden bij
meespelen, een bekend lied dat men zelfstan-
deerde hij over de ‘Enigma-variaties’, waarbij
het eind volgt een ‘envoi’, de korte opdracht-
muziekscholen, zodat zij later hun weg naar
dig uit de clues kan afleiden, of misschien
hij zijn verwondering uitsprak dat juist zij de
strofe waarmee middeleeuwse ballades
de conservatoria en professionele orkesten
zelfs een buitenmuzikaal gegeven.
oplossing niet kon raden. Behalve van raad-
werden afgesloten. Het duidt hier ook op de
vinden, en zodat de prachtige klank van de
Enkele heel populaire Engelse melodieën die
sels hield Elgar ook van een goede practical
poëtische opzet van het geheel naar de eende-
hoorn tot in lengte van dagen genoten kan
al snel werden genoemd heeft Elgar resoluut
joke en met iedere volgende redenatie lijkt
lige instrumentale ballade uit de Romantiek.
worden in onze concertzalen.
van de hand gewezen (Auld Lang Syne en God
het raadsel intussen alleen maar groter te
Deze hommage aan de hoorn roept allerlei
Save the King/Queen). Dat was slechts het
worden.
associaties uit het repertoire op, in het bij-
begin van het puzzelwerk. Er zijn twee
zonder die van de romantische ‘waldhoorn’.
Nederlanders geweest die met hun
‘Al componerend kreeg het werk meer en
antwoord internationaal de aandacht
meer het karakter van een ‘Nachtmusik’ in
trokken: Theodore van Houten met
Mahleriaanse zin’, schreef Knussen. De keuze
Rule Brittania – onder meer vanwege de
voor de term ‘nachtmuziek’ brengt onmid-
karakteristieke zetting van het driewerf
dellijk ook Robert Schumann in gedachten,
‘never’ (Britons never, never, never shall be
die de hoorn vaak een prominente rol gaf,
slaves), zodat letterlijk het thema ‘nooit’
en via deze de spookachtige vertellingen in
verschijnt – en Hans Westgeest – die
ten doop gehouden in oktober 1994 in Tokio,
18
Horizon - british intelligence
horizon - british intelligence
Dorabella Cipher
19
beste vrienden Elgar noemde zijn werk aanvankelijk slechts
V R.P.A.: Richard Penrose Arnold
Variations on an Original Theme, en droeg het op
Fabrieksinspecteur en amateurpianist,
‘to my friends pictured within’. Ieder der 14
‘wispelturig en geestig’.
variaties verwijst naar een specifieke karaktertrek of soms naar een voorval dat hij met
VI Ysobel: Isabel Fitton
de betreffende persoon beleefd had. ‘This work,
Op les bij Elgar met haar altviool, afgeleid
commenced in a spirit of humour & continued in deep
door een romantische gedachte.
seriousness, contains sketches of the composer’s friends. It may be understood that these personages
VII Troyte: Arthur Troyte Griffith
comment or reflect on the original theme & each one
De architect probeert piano te spelen. Samen
attemps a solution of the Enigma, for so the theme
met Elgar schuilde hij eens tijdens een storm
is called. The sketches are not ‘portraits’ but each
in het huis van Winifred en Florence Norbury.
variation contains a distinct idea founded on some particular personality or perhaps on some incident
VIII W.N.: Winifred Norbury
known only to two people.’ Deze ‘beste vrienden’
Oefent met haar zus toonladders tijdens de
heeft Elgar aangeduid met bijnamen die soms
fluitles. We horen haar karakteristieke lach.
alleen hij kende, of met initialen, in één geval slechts met ***.
IX Nimrod: August Jaeger
Het thema, dat we vooraf horen, lijkt een
(Nimrod is in het Oude Testament een ‘jager’)
variatie op het ritme van de vier lettergrep-
De criticus en muziekuitgever die de wan-
en in Elgars naam. Het drukt zijn gevoel van
hopige Elgar aanspoorde door te gaan met
eenzaamheid en onzekerheid uit, als een open
componeren en hem een melodie van
vraag die in het muzikale gesprek met zijn
Beethovens ten voorbeeld gaf. Het zou om het
vrienden moet worden beantwoord.
Adagio cantabile uit Beethovens ‘Pathétique’ gaan*. In een interview voegde Elgar toe dat
I C.A.E.: Caroline Alice Elgar
het verborgen thema ‘quite familiar’ was. Het
De componist verwelkomt zijn vrouw met een
verhaal is overgeleverd door Dora Penny. Elgar
haar bekend motiefje.
zou haar gezegd hebben ‘Can’t you hear it at the beginning? Only a hint, not a quotation.’
II H.D.S-P.: Hew David Steuart-Powell Amateurpianist. We horen hem een oefening
X Dorabella - Intermezzo:
pingelen.
Voornoemde Dora Penny, met een verwijzing naar de Dorabella uit Mozarts
III R.B.T.: Richard Baxter Townshend
Così fan tutte suggestief verwerkt in een ‘inter-
Auteur en amateur-toneelspeler, speelt met
mezzo’! Dora zag het bovengenoemde verband
overslaande stem de rol van een oudere heer.
niet. Op een ander moment beet Elgar haar sprekend over het raadsel toe: ‘I thought that
IV W.M.B.: William Meath Baker
you of all people would guess it.’ De houtblazers
Een opgewonden landjonker die we driftig
parodiëren haar stotterende spreken.
een deur horen dichtslaan.
Enigma machine
horizon - british intelligence
21
biografieën
22
XI G.R.S.: George R. Sinclair
Ryan Wigglesworth
Koninklijk Concertgebouworkest
Organist van Hereford Cathedral, die Elgar
Dirigent, pianist en componist geboren in
opgericht in 1888, Koninklijk sinds het 100-ja-
vroeg zijn buldog Dan te laten horen als die
Yorkshire, England | opgeleid aan Oxford Uni-
rig bestaan in 1988 | beschermvrouwe Hare
in de Wye springt en weer aan wal klautert.
versity en de Guildhall School of Music and
Majesteit Koningin Máxima | door critici
Bovendien een verwijzing naar zowel de
Drama in Londen | Fellow of Corpus Christi
geroemd om zijn herkenbare orkestklank
zestiende-eeuwse organist John Bull, als naar
College en Lecturer aan Cambridge Univer-
en gerekend tot ‘s werelds beste orkesten |
zijn spreekwoordelijke naamgenoot met diens
sity 2007-2009 | als dirigent van onder meer
bestaat uit 120 musici afkomstig uit ca. 25
buldog, symbool voor Engeland.
eigen werken langjarig verbonden aan het
landen | is na 128 jaar pas toe aan de zevende
BBC Symphony Orchestra | sinds september
chef-dirigent: achtereenvolgens Willem Kes,
XII B.G.N.: Basil G. Nevison
2015 eerste gastdirigent van het Hallé Or-
Willem Mengelberg, Eduard van Beinum, Ber-
Een ‘serieus en toegewijd’ cellist met wie
chestra | dirigeerde de vooraanstaande Britse
nard Haitink, Riccardo Chailly, Mariss Jansons
Elgar kamermuziek speelde.
gezelschappen, diverse orkesten in Duitsland,
en sinds de start van dit seizoen Daniele Gatti
het Cleveland Orchestra, Chamber Orchestra
| werkte met grote componisten als Richard
XIII *** - Romanza
of Europe, Ensemble intercontemporain en in
Strauss, Gustav Mahler, Claude Debussy en
Een dame van goede komaf wier naam in dit
Nederland het Residentie Orkest en Neder-
Igor Stravinsky | geeft eigentijdse muziek nog
‘romantische’ verband beter verborgen kan
lands Kamerorkest | leidde producties van
steeds een vaste plaats in de programmering,
blijven? Ogenschijnlijk Lady Mary Lygon, op
opera’s van Mozart, Bizet, Birtwistle en
zoals in het thematische AAA Festival, dit
dat moment op zeereis, maar het kan ook
Glanert bij English National Opera, waar hij
seizoen omgedoopt tot Horizon | heeft sinds
duiden op een vroegere verloofde van de
momenteel Composer in Residence is | in
2004 zijn eigen platenlabel: RCO Live | treedt
componist die naar Nieuw-Zeeland vertrok.
februari 2017 dirigeerde hij daar de wereld-
tussen 2016 en 2018 op in alle lidstaten van de
We horen een met dreunende machines
première van zijn opera The Winter’s Tale, naar
Europese Unie: RCO meets Europe
aangedreven stoomschip, terwijl de klarinet
Shakespeare | debuteert bij het Koninklijk
Mendelssohns Meeresstille und glückliche Fahrt
Concertgebouworkest
citeert. Félix Dervaux XIV E.D.U.
Frans hoornist, opgeleid aan het Conserva-
Een zelfportret van ‘Edu’ Elgar, zoals Alice hem
toire National Supérieur de Musique et de
noemde. Varatie I en IX keren hierin terug.
Danse in Lyon, de Universität der Künste Berlin en de Orchester-Akademie van de Berliner Philharmoniker | was solohoornist van het
*De ouderen onder ons kennen de melodie
Orchestre National de l’Opéra de Lyon en van
wellicht van de popsong Midnight Blue, maar
2014 tot 2016 solohoornist van het Koninklijk
al in Beethovens tijd maakte de componist
Concertgebouworkest |
Silcher er een lied op, Das Auge der Geliebten.
trad als solohoornist eveneens op met het Or-
Gezien de benaming lijkt het ook relevant te
chestre Philharmonique de Radio France, het
verwijzen naar het thema uit de finale van
Orchestre National du Capitole de Toulouse
Tsjaikovski’s Symfonie ‘Pathétique’ (1893), dat
en het orkest van de Bayerische Staatsoper
ontstaat uit de top-noten van de opeen-
in München | won in 2013 de eerste prijs op
volgend inzettende stemmen, maar dat als
het internationale concours Città di Porcia
dusdanig door niemand gespeeld wordt.
in Italië | maakt als solist zijn debuut bij het Koninklijk Concertgebouworkest
Horizon - british intelligence
horizon - british intelligence
23
entree late night
Donderdag 11 mei
britpop en pubquizzen met brexitters
entrée late night
Pub Quiz
CONCERTGEBOUW 22.30 - 01.30 uur KOORZAAL en ENTREEHAL ca. 22.30 uur - KOORZAAL
24
Na het concert in de Grote Zaal kan ieder-
Precies deze sfeer zet Entrée neer tijdens de
Paul Patterson 1947
een de hersens laten kraken in de Entreehal
Late Night. We dagen je uit mee te doen aan
The Black Widow & Tarantula
en Koorzaal van Het Concertgebouw tijdens
een heuze pubquiz. Leden van het Koninklijk
uit Spiders voor harp solo (1983)
de traditionele Entrée Late Night. Dit keer
Concertgebouworkest spelen in de Koorzaal
Petra van der Heide harp
met een typisch Britse pubquiz.
tunes van Britse drama- en misdaadseries. Samen met je vrienden kun je raden wel-
Pubquiz
British Intelligence kan vanuit vele kanten
ke tunes dit zijn, en maak je kans op een
musici van het Koninklijk
worden bekeken. Er zijn natuurlijk de puz-
bijzondere prijs. Dus zorg ervoor dat je je
Concertgebouworkest
zels en raadsels die in de vele misdaadseries,
kennis over Britse misdaad- en dramaseries
Jelena Ristic viool
romans en toneelstukken een grote rol spelen,
aanscherpt, nodig al je vrienden uit en kom
Harold Hirtz altviool
maar de intelligentie van de Britten uit zich
samen met Entrée in de Entreehal en Koorzaal
Maartje-Maria den Herder cello
ook in een ander typisch Brits verschijnsel,
een feestje bouwen.
Mariëtta Feltkamp contrabas
namelijk de pubcultuur. De gemiddelde Brit
Vincent Cortvrint fluit
besteedt een groot deel van zijn tijd in deze
Zoals altijd zijn er op verschillende plekken vi-
Samen met je vrienden kun je onder het
Arno Piters klarinet
zogeheten public houses. Hij kijkt er voetbal,
suals te zien van huis-vj VISH en dit keer ook
genot van een pint dansen op de fijne tunes
Petra van der Heide harp
speelt spelletjes en iets later op de avond tre-
een performance van performance-kunstenaar
van een bandje in de Entreehal. Na afloop
den er bandjes op en draait een dj een set.
Noor Nitzsche.
worden jullie door britpoptunes omgeven, om
Arrangement: Marijn van Prooijen
dansend Het Concertgebouw te verlaten. andere artiesten VJ VISH Noor Nitzsche performance
De Entrée Late Night is een onmisbaar onderdeel van Horizon. Entrée, de jongerenvereniging van Het Koninklijk Concertgebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest, staat garant voor een verrassende invulling van het thema in een doorlopend programma. Horizon - british intelligence
CRYPTOQUIZ HORIZONTAAL: thrillerauteur in een Amsterdams theater mystieke kabbala de heiligste plek op aarde van Het Concertgebouw is beeldbepalend (Europa's oudste) ontrafelen VERTICAAL:
Britse schrijfster in een horlogerie 1
2
3
4
8
9
11
13
5
6
7
27
10
12
14
15
16
17 18
19 20
21
Vul de puzzel in en maak kans op een RCO prijzenpakket bestaande uit een RCO tas, een cd uit de RCO live collectie en het boek 125 Years in Silent Pictures. Stuur uw oplossing vóór 26 mei 2017 per e-mail naar m.bleeker@concertgebouworkest.nl onder vermelding van ‘puzzel British Intelligence’. De winnaar ontvangt persoonlijk bericht. Vanaf 29 mei kunt u de oplossing terugvinden op onze website: www.concertgebouworkest.nl/horizon
Alan Turing, The Enigma: Zeefdruk 3 uit The Turing Suite (2000) van Eduardo Luigi Paolozzi (1924-2005)
horizon - british intelligence
VOORUITBLIK
Horizon in 2017-2018
do 1 februari 2018 20.15 uur
do 12 april 2018 20.15 uur Oorlog & Vrede
de polyfone kosmos
Van Gogh, Debussy en de Japanse prentkunst
hoop, offer en verzet
i.s.m. Universiteit van Amsterdam
i.s.m. Van Gogh Museum
i.s.m. Verzetsmuseum Amsterdam
vastgesteld in samenwerking met drie grote
Koninklijk Concertgebouworkest
Koninklijk Concertgebouworkest
Koninklijk Concertgebouworkest
culturele partners. Nieuw is dat de ‘voorpro-
Peter Eötvös dirigent
Matthias Pintscher dirigent
Daniele Gatti dirigent
gramma’s’ geheel in het concertprogramma
Iveta Apkalna orgel
Leila Josefowicz viool
Leonidas Kavakos viool
worden geïntegreerd en dat ieder programma
Lásló Fassang hammondorgel
Ryoko Aoki nô-voordracht
Carly Wijs declamatie/voordracht
een toegevoegde buitenmuzikale act bevat.
Jaap Drupsteen visualisatie
De thema’s en orkestprogramma’s zijn hier-
Vincent Icke spreker
Een programma over de wisselwerking tussen
Rouw, verzet en hoop klinken in een program-
oosterse traditie en westers modernisme dat
ma dat aansluit bij de herdenkingstentoon-
In seizoen 2017-2018 zijn er drie program-
28
do 19 oktober 2017 20.15 uur
Japanse Impressies
Grensverleggende concerten met een actueel thema
Multiversum
29
ma’s in de serie Horizon. De thema’s zijn
naast kort samengevat.
Horizon
In ruim een uur grensverkennende orkest-
vooruitloopt op de tentoonstelling Van Gogh
stelling over de aanslag op het Amsterdamse
muziek met voordracht en projecties gaat het
en Japan in het Van Gogh Museum. De pure
Bevolkingsregister van 1943 in Verzetsmuseum
Bestel nu uw abonnement:
orkest samen met de Universiteit van Amster-
vormen en verfijnde kleuren van de Japanse
Amsterdam, met een voordracht over de
serie 3 concerten: € 112,-
dam op zoek naar verbanden tussen muziek
prentkunst ‘ukiyo-e’ (‘vlietende wereld’) beïn-
celliste en dirigente Frieda Belinfante,
Concertvrienden € 100,-
en de wetten van ons universum. Parallelle
vloedde rond 1900 kunstenaars als Van Gogh,
initiatiefneemster van de aanslag.
losse kaarten verkrijgbaar vanaf 1 juni 2017
universums, snaartheorie en zwaartekracht-
Whistler en Debussy. Debussy’s kleurrijke ‘im-
Het Concerto funèbre uit 1939 van Hartmann is
golven inspireren de nieuwe compositie van
pressionisme’ had op zijn beurt grote invloed
muziek over hoop en verzet in een wanhopige
Peter Eötvös voor orgel, hammondorgel en
op het werk van Toru Takemitsu, de meest
tijd. Direct na de oorlog, toen de Koude Oor-
orkest. Jaap Drupsteen tekent voor een visu-
vooraanstaande Japanse componist van de
log zich aandiende, componeerde Honegger
alisatie en hoogleraar Vincent Icke geeft tekst
twintigste eeuw. Het vioolconcert Mar’eh van
zijn Symphonie liturgique, een roep om blijvende
en uitleg bij dit Multiversum. Met de iriserende
Matthias Pintscher beleeft zijn Nederlandse
vrede. De Fransman Guillaume Connesson
microkosmos van Ligeti’s Atmosphères en het
première: een zoektocht naar puurheid in
componeert voor dit programma een nieuw
buitenaardse Orion van Vivier.
vorm en gedachte.
orkestwerk.
Horizon - british intelligence
horizon - british intelligence
HORIZON KORTINGSBON
BRITISH INTELLIGENCE
COLOFON uitgever
Lever deze bon in bij uw boekhandel en koop Beste vrienden van Sophie Hannah voor € 15,- i.p.v. € 19,99. U ontvangt € 4,99 korting. Deze bon is geldig bij de signeersessie in de Julianafoyer en verder van 9 mei 2017 t/m 9 augustus 2017. Actienummer 904-10103 ISBN 9789026140389
Koninklijk Concertgebouworkest Jacob Obrechtstraat 51 1071 kj Amsterdam Postbus 78098 1070 lp Amsterdam www.concertgebouworkest.nl
30
redactie
31
Mieke Bleeker, Mark van Dongen, Martijn Voorvelt, Esther Wouters beeldredactie en opmaak Esther Wouters Vaste partners en evenementen van Horizon tekst
academisch-cultureel centrum spui25
Frederike Berntsen, Mark van Dongen, Peter de Waard, Ryan Wigglesworth
Horizon-lezing met kamermuziek (wo 17.00 uur)
basisontwerp en omslag Atelier René Knip en Rens Martens
koninklijk concertgebouworkest Concert serie Horizon met Voorprogramma
drukwerk
(do 20.15 uur)
Mart.Spruijt
entrée
copyright
Entrée Late Night
in Het Concertgebouw
Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een
(do ca. 22.30 uur)
CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam © c/o Pictoright Amsterdam 2017. Overname van arikelen alleen na toestemming van de uitgever. De uitgever heeft getracht rechthebbenden van het
Horizon wordt mede mogelijk gemaakt door
beeldmateriaal te achterhalen. Zij die menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich tot de uitgever wenden.
Horizon - british intelligence
de Stichting Donateurs Koninklijk Concertgebouworkest horizon - british intelligence
st ke or
N ZO
RI
HO
el ue
TH EM A
ko n
in
kl
ij
k
E CO NC ER TE N
ND
RL EG GE
SV E
ou w
GR EN
b ge rt ce
n co
t ac