koninklijk concertgebouworkest
De zeven hoofdzonden 18
20
DO
18
OK
DE ER EN M W OM .V. FR .M EN
T
M N
AN
M
ée tr en te la ©
ak
g-
im
ag
es
t gh
ni
programma
de zeven hoofdzonden
HORIZON OKTOBER 2018 DE ZEVEN HOOFDZONDEN zonden en zeden van de burgerman
DO 18 oktober 20.15 uur
Doodzonden, zo leren we deze week, zijn
HET CONCERTGEBOUW
eigenlijk iets anders dan de hoofdzonden. De laatste passen bij de kerkleer van erfzonde, Tien Geboden, predestinatie en Dag des
concert Koninklijk Concertgebouworkest
Oordeels, de eerste beter bij het naar zelf
muziek Al-Zand, Sjostakovitsj, Weill
ontplooiing strevende individu in de moderne
Cristian Măcelaru dirigent
maatschappij. Men zondigt daar tegen een
Wende zang
min of meer democratisch vastgesteld burger
Frommermann vocaal kwartet
lijk wetboek – met in sommige streken als
Martin Winkler bariton
uiterste consequentie de doodstraf.
2
In haar essay behandelt schrijfster Marja
Entrée Late Night 22.15 - 01.30 uur
Brouwers de morele woede van Bertolt Brecht
MUSEUMFOYER
over de kapitalistische maatschappij, en in
musici Koninklijk Concertgebouworkest
het bijzonder over het hedendaagse liberale
en diverse andere artiesten
Amerika. Deze woede, op zich al een hoofd zonde, uit zich heftig in het in 1933 geschre ven laatste meesterwerk dat Brecht samen met componist Kurt Weill maakte: Die sieben Todsünden. Zangeres/actrice Wende is ge vraagd om in navolging van Weills vrouw en muze Lotte Lenya in de huid van de door het morele dilemma gespleten Anna te kruipen, terwijl het mannenkwartet Frommermann de dubbele moraal van de familie gestalte geeft. Ook in de werken van Sjostakovitsj en Schulhoff (Entrée Late Night) wordt de burgermoraal op de proef gesteld. De val kuilen van het liberalisme én van het commu nisme worden in de muziekwerken die klin ken op verschillende manieren blootgelegd. Mark van Dongen
horizon -de zeven hoofdzonden
in dit blad
horizon
4 Essay: Beton voor de barbershop
Onder de naam Horizon organiseert het
Marja Brouwers
Koninklijk Concertgebouworkest een reeks thematische concertprogramma’s in samen
9 Interview: Wende, Zingen over de
werking met instellingen uit diverse culturele
condition humaine
disciplines. Met steeds een ander actueel,
Vrouwkje Tuinman
artistiek thema komt rond de concerten op donderdag een breed palet aan onderwerpen
12 Horizon-concert
20
aan bod. In de orkestprogramma’s presenteert
12 toelichting
het orkest in opdracht geschreven of recente
16 Voordracht: Wendes Anna’s
composities in samenhang met ‘klassiekers’
18 biografieën
uit het repertoire van de laatste eeuw. In ieder concertprogramma is een spreker, beeld
Kunst: Envy
projectie of een theatrale act opgenomen.
William Woodward
21
De verbreding en verdieping waarnaar
Achtergrond: Waar is Anna?
met randprogrammering. Vast onderdeel is de feestelijke Entrée Late Night op de late
Poëzie
Bertolt Brecht: Proloog uit Die sieben Todsünden
25
Advertentie:
A House you’ll Love to Live In
vernieuwing van het repertoire, de inter disciplinaire samenwerking en de omkadering
22 Entrée Late Night 24
de naam Horizon verwijst, betreft de
donderdagavond. Musici van het Konink lijk C oncertgebouworkest spelen op diverse locaties kamermuziek. Thema’s en concertdata 2018/2019
26 Colofon
18 oktober 2018 De zeven hoofdzonden
27 Vooruitblik Horizon 2018/2019
17 januari 2019 Barcelona en Amsterdam 1919
m.m.v. Wende i.s.m. Amsterdamse School Museum Het Schip 11 april 2019 Dood in Venetië i.s.m. Internationaal Theater Amsterdam (theater Carré) horizon - de zeven hoofdzonden
3
essay
beton voor de barbershop de morele woede van Brecht
4
Komende maand is het honderd jaar geleden
veldslagen, waarmee tot overmaat van idiotie
dat er een wapenstilstand overeengekomen
soms nog geen millimeter strategische winst
werd in de stompzinnigste oorlog die Europa
werd geboekt.
op het collectief geweten heeft geladen. Tijd
In die jaren zat Bertolt Brecht op een gym
voor omzien in verwondering. De industriële
nasium in het Duitse Augsburg, waar hij de
revolutie had naast de stoomlocomotief
schoolkrant volschreef. In het ‘episch theater’
en de naaimachine innovaties opgeleverd
dat hij in de loop van zijn volwassen leven
in het wapenarsenaal waarmee strijdende
zou ontwikkelen staat de opvatting van
partijen elkaar te lijf gingen. De oude garde
tragedie als nodeloze verspilling centraal.
van generaals en veldmaarschalken, die in
Deze opvatting is het resultaat van een
1914-1918 aantrad, bleef echter van traditionele
coherente logica. In wat Brecht episch theater
gevechtstechnieken uitgaan. Deze t echnieken
noemde is het tragische noodzakelijkerwijs
waren niet berekend op tanks, machine
incompleet. Het lokt zijn vervolg uit. Het
geweren en gifgassen. Dus vielen aan weers
lijden dat erdoor wordt veroorzaakt is reëel
zijden ongekende aantallen doden in groteske
maar niet, zoals in de klassieke tragedies, een door de goden bepaald lot met een meta fysische betekenis. Het is betekenisloos en dus absurd, een nutteloos en vermijdelijk verspillen van menselijke energieën en emo ties. Mensenlevens worden zo tot afval, zich opstapelend in een historisch proces waarvan de verlossende slotsom, het doel, achter de horizon verscholen blijft.
Brecht was een marxist, en een serieuze. De verspilling is radicaal. Als Mackie Messer uiteindelijk alles gekregen heeft wat hij niet verdient, is geen van de personages een spat wijzer geworden van alle verwikke lingen in de Dreigroschenoper. Als door de niet aflatende i jver van Mutter Courage alle doden horizon -de zeven hoofdzonden
zijn gevallen, inclusief haar eigen kinderen, blijft ze haar kar trekken. Ze heeft er niets
Marja Brouwers stelt in haar
van geleerd. Als Anna in Die sieben Todsünden
ironische romans de morele
terugkeert naar Louisiana om het begeerde
vraagstukken van onze tijd
nieuwbouwhuisje te betrekken is ze ervan
centraal. Ze studeerde als taal
overtuigd dat zij ‘de wetten die tot geluk en
kundige af op Samuel Beckett,
welstand leiden’ punctueel heeft nageleefd. Dus nu gaat alles goedkomen. Ondertussen
maar ook de moraliteiten van
heeft ze haar eigen persoonlijkheid on
Bertolt Brecht zijn voor haar
bewoonbaar verklaard en ze weet het niet
vertrouwd terrein.
eens. Brecht was een marxist, en een serieuze. Hij heeft zich zijn leven lang ingesloten in een
werd aanvankelijk beschouwd als ‘lichte’
marxistische filosofie om zijn theaterkunst fo
muziek, ondanks de erin verwerkte elementen
cus te geven. Maar een boodschappenjongen
van Italiaanse operakunst. In het als ‘ballet
was hij niet. Alles wat hij vraagt van zijn
chanté’ gepresenteerde theaterstuk Die sieben
publiek is zijn personages in beschouwing te
Todsünden is elk nummer een adaptatie van
nemen, eens goed naar ze te kijken.
een populaire muziekvorm. We horen een treurmars, de shimmy, foxtrots, dixieland,
entartete Kunst
walsen, volksdansjes, en tegen het slot, waar
Het creatieve duo Brecht/Weill m aakte
Anna haar onderneming uit alle macht tot
aanvankelijk deel uit van een culturele
een succes probeert te verklaren, apocalyp
opleving tijdens de Weimarrepubliek. In de
tische bazuinstoten van het orkest die als uit
jaren twintig werd Berlijn een internationaal
roeptekens achter elke zin worden geplaatst.
ontmoetingscentrum van allerlei avant-
Het effect van het geheel is een wervelende
gardistische tendensen in theater, muziek,
contrapuntiek bij de lyriek van Brecht, die
film en literatuur. Ook de jazz drong er door,
zich hier voegt naar de toonzetting van een
vooral die uit New Orleans. Omstreeks 1928,
nieuwtestamentische parabel.
toen de Dreigroschenoper haar première beleef de in het theater aan de Schiffbauerdamm, waren Louis Armstrong en Duke Ellington
Toppunt van de geharnaste kleinburgerlijkheid is natuurlijk Anna’s familie
er bekende namen. Ze droegen niet weinig bij tot Hitlers begrip van ‘entartete Kunst’.
De tekst behoeft geen interpretatie. De
Soms waren die moderne kunstenmakers nog
zinnen zijn van beton. Zelfs de weg van het
zwart ook. Hoe ontaard kon het worden in de
moedwillig misverstand - altijd het laatste
Heimat.
wapen van de kleinburger - is er niet omheen
Het genie van Kurt Weill zat in zijn vermogen
te vinden. Dat Anna I en Anna II ‘eigenlijk’
om in een compositorisch strakke partituur
geen twee personen zijn maar slechts één,
een oneindige variëteit aan verschillende
wordt door Anna zelf al in haar eerste regels
muziekstijlen onder te brengen. Zijn inspi
onverbeterlijk rechtstreeks naar voren ge
ratie daarvoor was Mozart. Ook Die Zauberflöte
bracht.
horizon - de zeven hoofdzonden
5
6
Toppunt van de geharnaste kleinburger
beter bij Anna dan de hoogmoed of trots,
lijkheid is natuurlijk Anna’s familie, die als
waaruit volgens de kerkvaders alle overige
een bizar barbershop kwartet in koralen en
zondigheid voortvloeit. Anna is lui en dat
litanieën de handeling van schijnheilige com
geeft haar familie een reden om haar de deur
mentaren voorziet. Een vervelende familie.
uit te schoppen. ‘Und wenn man die nicht
Er is geen draad oprecht aan, het lijkt wel de
aus dem Bett herauswarf,’ meldt het kwartet
Grand Old Party onder het presidentschap
vroom maar niet erg vriendelijk, ‘dann stand
van Donald Trump. George Steiner heeft in
das faule Stück nicht auf am Morgen.’ Anna
The Death of Tragedy opgemerkt dat Brecht, die
moet aan het werk. Ze moet geld verdienen
rode rakker uit Berlijn waarmee de Angelsak
voor het huisje dat de familie in L ouisiana wil
sische wereld altijd zoveel moeite had, af en
bouwen aan de oever van de Mississippi. Hm.
toe kan klinken als een christelijke dichter
Hopelijk vergeten ze de palen niet, want de
uit de Middeleeuwen. Tegen dit aperçu valt
delta daar met al die bayous waar de jamba
moeilijk iets in te brengen. Het hoeft geen
laya en de gumbo zo lekker zijn kan in het
toeval te zijn dat het christendom, net als
orkaanseizoen akelig natte voeten opleveren
het marxisme, geen tragedie in de klassieke
in de huiskamer en soms ook op de zolder.
betekenis kent vanwege zijn teleologische
New Orleans! Proud to swim home! Maar nu
oriëntatie. Menselijk ingrijpen kan het eind
dwaal ik af in realistische details en daar had
doel niet veranderen.
Brecht niets mee.
luiheid
alternatieve feiten
Het Middeleeuwse leerstuk van de zeven
Kalmpjes kabbelt het Mississippiwater onder
hoofdzonden wil iets zeggen over de mense
de maan, ‘wie sie aus den Liedern erfahren
lijke maat na de zondeval. Het is van univer
können’. De radio had zijn intrede gedaan en
sele toepassing, dus heeft het veel dichters en
voor het vullen van de zendtijd was de Ame
schrijvers te denken gegeven. De bekendste
rikaanse amusementsmuziek een goudmijn
daarvan is Dante, die het tweede deel van zijn
gebleken. Brecht laat Anna dwalen door het
Divina Commedia (Purgatorio) eraan ophing.
iconische ‘Amerika’ van al die Engelstalige
Dante volgde daarbij de Summa Theologiae
liedjes. Van de steden die zij aandoet horen
van Aquinas. Brecht springt een stuk slordi
we alleen de namen. Ze hadden net zo goed
ger om met de theologie. Hij zet de luiheid
alle Babylon kunnen heten. Amerika is een
voorop, wat de hele Louteringsberg schots
idool, een leeg beeld. De werkelijkheid ervan
en scheef op elkaar stapelt, maar mij wel
is niet aan locaties gebonden, maar is er wel.
sympathiek is omdat het de hoofdzonde is
De werkelijkheid achter het lege beeld is een
waar ikzelf het meest toe neig. Ook vindt hij
morele desoriëntatie, die van de zeven hoofd
het niet nodig om tussen twee verschillende
zonden een parodistische travestie maakt.
theologische begrippen (de peccata capitalia zijn geen doodzonden) een onderscheid te maken. Had hij dat wel gedaan, dan zou het hooguit gevolgen hebben gehad voor de titel.
‘Die sieben Todsünden’ is veel meer dan een educatieve strafexpeditie tegen het kapitalisme.
Als je alleen naar de theatrale effecten kijkt, past de luiheid als eerste zonde inderdaad
Je gevoel voor humor zal moeten bepalen hoe
horizon -de zeven hoofdzonden
Otto Dix - Die sieben TodsĂźnden (1933) - Kunsthalle Karlsruhe
geestig je dit vindt. Eigenlijk is het vooral
Conway als haar kleindochter, die met een
angstaanjagend. De satire is per implicatie
stalen gezicht op een persconferentie in het
gericht op een veel meer omvattende we
Witte Huis beweert dat leugens helemaal niet
reld dan Brecht in zijn tijd voorzien kon, de
bestaan. Kom op, wij wijzen u hier gewoon
wereld van de bonussen binnenslepende CEO,
op wat alternatieve feiten.
de wereld van reclameboodschappen, van de dubbele moraal in het bankwezen, de leugen
morele wetten
achtigheid van Fox News en de rest van het
De theaterkunst van Brecht is van een blij
Murdoch media-imperium. Wat je ten slotte
vende betekenis en zijn politieke loyaliteiten
voor je gaat zien is niet langer Anna, die
hoeven daarbij niet te worden verzwegen.
alleen maar zichzelf bedriegt, maar Kellyanne
Zijn werk overleefde alle pogingen van fas cisme en stalinisme om de revolutionaire inhoud ervan te vernietigen. Het academisch discours aan vooral Amerikaanse universi teiten, waar na de val van de Berlijnse muur eventjes het jachtseizoen op Brecht geopend werd, heeft geen enkele studie opgeleverd die het tegendeel stelt en ook nog voldoet aan fundamentele academische maatstaven. Er is
8
hoofdzakelijk roddelpraat verzameld over de vele vrouwen aan wie Brecht zo trouw was volgens, ooit desgevraagd, echtgenote Helene Weigel. Die sieben Todsünden is veel meer dan een educatieve strafexercitie tegen het kapitalisme. Er wordt een kink in blootgelegd die ergens als een soort natuurwet in de kabel van de libe rale democratie zit, met rare con sequenties waar in 1932 nog geen berekening voor bestond. Mensen geven vorm aan hun wereld, het gebeurt niet andersom. Elke natuurwet hangt op elk punt af van alle andere natuurwetten en zo is het met de morele wetten ook. Marja Brouwers
horizon -de zeven hoofdzonden
interview
zingen over de condition humaine Wende Snijders vertolkt Anna in De zeven doodzonden Eigenlijk paste De zeven doodzonden niet in
in Het Concertgebouw. ‘Al die plekken en hun
Wendes schema. Haar album Mens verscheen
bezoekers hebben grote overeenkomsten,
in maart, de bijbehorende theateroptredens
maar ook totale verschillen. Ik vind het leuk
worden gevolgd door een lange clubtour.
om daarmee te spelen. Ja, er is zoiets als hoge
‘Maar er was geen sprake van dat ik dit
en lage cultuur. Maar er bestaat geweldige
project níet zou doen,’ vertelt ze. ‘Ik ben al zo
lage cultuur, en totaal mislukte hoge. Ik vind
lang fan van Weill, van Brecht, en van Lotte
het heel wonderlijk dat iets dat steeds van
Lenya, de vrouw op wier lijf De zeven doodzon
maatsoort wisselt, waar geen voor de hand
den geschreven is. Deze muziek zelf mogen
liggende drieklank in voorkomt, dús een
zingen is waanzinnig.’
label van kwaliteit heeft. En dat met dedain
Als kind leerde Wende Kurt Weill al kennen.
gekeken wordt naar iets dat vermaakt. En aan
‘Mijn moeder is doordrenkt van klassieke
de andere kant: dat men in entertainment de
muziek – en ik kreeg dat mee. Weill heeft
arrogantie heeft te willen bepalen wat een
me altijd gefascineerd. Zijn muziek is toe
publiek “aankan”. Daarmee neem je mensen
gankelijk, bijna musical-achtig, en tegelijk
niet serieus. Een werk als De zeven doodzonden,
rauw, scherp. Het wordt nergens zoet. Waar
dat genres overstijgt, stelt die mechanismen
het toch romantisch is, duikt er meteen een
onderhuids aan de orde.’
tegenkleur op, een commentaar. Ik houd van die vorm, de combinatie van mooi en lelijk,
droom en compromis
van uitbundig en grimmig.’
In De zeven doodzonden hoopt Anna met haar
Op haar vijftiende las Wende de biografie van
zang en dans genoeg geld te verdienen zodat
Lotte Lenya. ‘Haar leven raakte mij. Ze moet
haar familie een huis kan bouwen. ‘Ik ben de
een natuurkracht geweest zijn. Uit haar inter
teksten steeds opnieuw aan het lezen,’ vertelt
pretaties blijkt hoe ironisch ze kijkt naar de
Wende. ‘Ik probeer na te gaan wat ze met het
wereld. Ze durft te tarten, tegen de stroom in
nu, en met mij te maken hebben. Weliswaar
te gaan. Ze is soms bijna ordinair, volks, maar
zing ik niet over iets dat ik zelf heb mee
absoluut ook smaakvol, high culture. Net als
gemaakt, maar toch kan ik me vereenzelvigen
de muziek zelf.’
met het gegeven dat Anna I en haar alter ego Anna II een droom hebben. Als ze ermee de
grenzen overstijgen
wereld in gaan, moeten ze stukje bij beetje
Wende zingt op festivals als Down the Rabbit
compromissen sluiten, over hun oorspron
Hole, maar ook in Carré, popzalen en nu dus
kelijke waarden heenstappen. Ik vind het
horizon - de zeven hoofdzonden
9
een interessante vraag hoe ver je daarin wil
hoe goed ze het heeft in Nederland, terwijl
gaan. Welke offers wil je brengen om ergens
dat elders zo anders is. ‘Vroeger dachten men
te komen? Waar kan ik op dat gebied de hand
sen dat ik een lief meisje in een rood jurkje
in eigen boezem steken?’ Zo heeft ze zelf een
was, dat chansons zingt. Maar wat ik breng,
moeilijke relatie met het promoten van haar
ging altijd al over de condition humaine.
werk. ‘Om op een podium te kunnen staan
Dood, vergankelijkheid, groepsdynamiek in
en mensen in de zaal te krijgen, moet ik mij
tijden van angst. Mijn manier om met grote
blootgeven als mens. Terwijl ik helemaal niet
levensvragen om te gaan is er poëzie en mu
wil dat iedereen mij kent.’
ziek van maken. Mijn emotie erover te delen.’
De vragen die De zeven doodzonden stelt zijn
10
nog altijd actueel, aldus Wende. ‘Wij leven in
zonde en deugd
een kapitalistisch systeem, hebben het gevoel
Wende is niet religieus opgevoed. ‘Toch ben ik
dat een beter huis ons geluk op zal leveren,
me bewust van zonden. Afgunst bijvoorbeeld.
en zijn bereid een groot deel van onze dag te
Op momenten dat ik me rot voel, te ver van
geven om dat te bereiken. Als de Anna’s uit
mezelf afgedreven ben. Dan kijk ik op sociale
eindelijk hun doel bereiken, weten ze echter
media en denk ja, als ik in Bali zou zitten met
niet of het de moeizame weg waard was. Dat
dat lijf en die bikini, zou mijn leven ontzet
ontroert me. Ik vind het mooi dat die donkere
tend veel beter zijn. Het is een impuls om de
conclusie wordt getrokken. Ik denk dat we
oorzaak van ellende buiten jezelf te zoeken.
ons allemaal af moeten vragen hoe ver we
Dan heb je drie keer in Carré gestaan en zeur
willen gaan in ons streven.’
je nog. Hoe durf je!’ Luiheid ervaart ze echt als een zonde. ‘Ik heb
condition humaine
angst om te ontspannen, en vind dat je een
De combinatie met werken van Karim Al-Zand
bepaalde verantwoordelijkheid hebt om het
en Dmitri Sjostakovitsj geeft daar alle ruimte
optimale te halen uit wat het leven je geeft.
toe. ‘Ook die stukken laten de consequenties
Dus niet je talent afwijzen en continu met
zien van ambitie: oorlog, wreedheid, machts
chips op de bank gaan zitten netflixen. Dan
misbruik. De drie elementen van de avond
raak je leeg als mens, verkwist je je leven. Dat
kleuren elkaar. Ik heb niet de pretentie dat
is voor mij de hel.’
kunst de wereld kan veranderen. Maar door
De zeven doodzonden geeft ons een kans te zien
de zwarte kant van de wereld te laten zien,
welke monsters we in ons hebben, aldus
wat deze drie composities doen, geef je toe
Wende. ‘Juist in deze tijd is het goed om naar
schouwers een kans te zien wie ze zelf zijn.
jezelf te kijken, niet alles aan de buitenwereld
Dat we als mens een keuze hebben, om met
te wijten. Zonde en deugd zijn niet twee ver
nuance en mededogen naar elkaar te kijken.
schillende dingen, maar de uiteinden van een
Om ons hart te openen.’
waarheid die in het midden zit.’
Ze doelt onder meer op onbewuste superiori
Vrouwkje Tuinman
teitsgevoelens van de witte, geprivilegieerde mens, zoals zijzelf. ‘Heb ik me neer te leggen bij mijn schone handen,’ zingt ze op haar laatste album Mens, in een lied dat benoemt horizon -de zeven hoofdzonden
11
Foto: Robin de Puy
horizon - de zeven hoofdzonden
horizon-concert toelichting
De zeven hoofdzonden zonden en zeden van de burgerman Schrijver Bertolt Brecht en componist Kurt
tijden van crisis, oorlog of onderdrukking
Weill waren meesters in het becommentarië
verlichting brengen terwijl ze tegelijkertijd
ren van de zeden en zonden van hun tijd. De
direct commentaar levert.
dubbele moraal van de jaren twintig en dertig
In de Sovjet-Unie hield Dmitri Sjostakovitsj
loopt als een rode draad door hun gezamen
de mensen een muzikale lachspiegel voor.
lijke oeuvre. Opgejaagd door de opkomst
Was zijn opera De neus nog een luchtige ab
van het nazisme gaven zij hun ervaringen op
surdistische parabel, naarmate Stalins regime
cabareteske wijze vorm in het ‘ballet chanté’
verhardde zou Sjostakovitsj’ humor cynischer
Die sieben Todsünden. Satirische kunst kan in
worden.
12
Francisco de Goya - ets uit de serie ‘Los desastres de la guerra’, (1812-20) horizon -de zeven hoofdzonden
Donderdag 18 oktober In zijn beroemde ‘caprichos’ spotte Francisco
concert
de Goya met de zeden in het Spanje van
Koninklijk Concertgebouworkest
zijn tijd, maar soms zijn gebeurtenissen zo
Cristian Măcelaru dirigent
gruwelijk dat humor niets meer kan uitrich
Wende zang (Anna I en Anna II)
ten - uit de fel realistische etsen die Goya
Frommermann vocaal kwartet (Die Familie)
maakte als commentaar op de oorlog van
Jan-Willem Schaafsma tenor (ook Ivan),
1808-1814 is alle luchtigheid verdwenen. Hier
Erik Slik tenor, Mattijs van de Woerd bariton,
heerst duisternis en bloedvergieten. Onder
Marc Pantus bas
zulke mensonterende omstandigheden kan de
20.15 uur - GROTE ZAAL
Martin Winkler bariton (Kovaljov)
kunst slechts verslag doen en hoogstens hoop geven dat het ooit beter zal gaan.
Karim Al-Zand 1970 Lamentations on the Disasters of War
Al-Zand
(2006 ‘in tempore belli’) naar etsen van
Lamentations on the Disasters of War
Francisco de Goya y Lucientes Nederlandse première
Karim Al-Zand werd geboren in Tunesië, groei de op in Canada, studeerde in Montréal en
Dmitri Sjostakovitsj 1906-1975
Cambridge en woont sinds 2000 in Houston.
Suite uit ‘De neus’ op. 15a (1927-28) voor bariton, tenor
Zijn muziek weerspiegelt zijn caleidosco
en orkest, tekst van de componist naar de novelle
pische achtergrond: ze loopt uiteen van
van Nikolaj W. Gogol
solowerken tot multimediaprojecten en haalt
Ouverture | Aria van Kovaljov | Entr’acte uit het
inspiratie uit onder meer beeldende kunst,
eerste bedrijf | Entr’acte uit het tweede bedrijf |
mythologie, film en volksmuziek. Wat zijn
Lied van Ivan | Monoloog van Kovajov | Galop
composities gemeen hebben, is een sterk
eerste uitvoering Koninklijk Concertgebouworkest
gevoel voor transparante harmonieën en muzikale vormen die relatief eenvoudig te
pauze
volgen zijn. Lamentations on the Disasters of War baseer
Kurt Weill 1900-1950
de Al-Zand op de 82 etsen Los desastres de la
Die sieben Todsünden (1933)
guerra, die Goya tussen 1812 en 1820 maakte
ballet chanté, libretto Bertolt Brecht
na Napoleons inval van 1808. Het Franse leger
Proloog | Faulheit | Stolz | Zorn | Völlerei |
verkeek zich totaal op de felle weerstand van
Unzucht | Habsucht | Neid | Epilog
de Spanjaarden, en zes jaar van onbeschrijf
eerste uitvoering Koninklijk Concertgebouworkest
lijke wreedheden aan beide zijden volgde. De guerrilla-oorlog werd geboren: vanuit de
programma met boventiteling
bergen teisterden rebellen de Franse troepen
einde concert ca. 22.15 uur, aansluitend:
met ontvoeringen, executies en openbare ver
entrée late night zie p. 26
minking. De burgers werden van twee kanten
museumfoyer
geterroriseerd. Goya’s etsen onderscheidden zich door het onverhulde realisme waarmee het geweld wordt weergegeven - ze fungeren als een soort documentaire. Al-Zands elegie
vanaf €23,00 via www.concertgebouworkest.nl
is vooral geïnspireerd door de pessimistische
was vooral de muziek - een wilde montage
boodschap dat oorlog slechts verliezers kent.
van tonale en atonale passages, populaire
De componist droeg het werk op aan zijn neef
variétéliedjes en circus- en volksmuziek - die
Husam Al-Zand (1966-2005), ‘die op tragische
bij de eerste uitvoeringen van de opera in
wijze omkwam in Irak, aan de echtgenote en
1930 leidde tot verbijsterde reacties en woe
kinderen die hij achterliet, en aan de rest van
dende recensies. Sjostakovitsj had dat wel
mijn moedige familie in Bagdad’.
verwacht. De uitvoeringen waren namelijk niet g eënsceneerd, en volgens de componist
Sjostakovitsj
verliest de opera dan alle betekenis. ‘De mu
Suite uit ‘De neus’
ziek komt immers voort uit de actie… Het is
Dmitri Sjostakovitsj schreef zijn eerste opera
mij duidelijk dat een concertante uitvoering
in de tijd dat Stalin zich - na de dood van
De neus zal verwoesten.’ Daarom ook had hij al
Lenin in 1924 - begon te ontpoppen als een
een (deels gezongen) suite samengesteld. De
nietsontziend dictator. De neus, een opera in
première daarvan in november 1928 was wél
drie bedrijven met maar liefst 82 personages,
succesvol geweest.
is zowel komisch als experimenteel, met
14
modernistische invloeden uit theater (Meyer
In de Ouverture, die aanvangt met een
hold), film (Eisenstein) en muziek (met name
desoriënterend trio voor hoorn, trompet
Bergs Wozzeck). Het libretto is gebaseerd op
en trombone, demonstreert de jonge
de novelle De neus en enkele andere verhalen
Sjostakovitsj zijn orkestratietalenten. Vervol
van Nikolaj Gogol. De opera over een ambte
gens horen we de ambtenaar Kovaljov, die in
naar die zijn aangezicht verliest omdat zijn
de ochtend na een scheerbeurt om het verlies
neus een eigen leven gaat leiden geeft een
van zijn neus treurt, niet wetend dat zijn kap
even bijtend als hilarisch commentaar op
per Jakovlevitsj het reukorgaan in zijn brood
de sovjetambtenarij en op het stadsleven in
heeft aangetroffen en verwoede pogingen
Sint-Petersburg (toen Leningrad). Maar het
doet het kwijt te raken. De nachtmerrieach tige Entr’acte voor louter slagwerk uit het eerste bedrijf baarde destijds veel opzien en is nog altijd een enerverend hoogtepunt. In de opera treft Kovaljov de neus later aan in de kathedraal - hij is bevorderd tot een hogere rang dan Kovaljov zelf en weigert met hem te praten. De Entr’acte uit het tweede bedrijf, waarin stijgende en dalende toonladders een grote rol spelen, is het muzikale hart van de suite en met zeven minuten het langste deel. Na een kafkaëske dag van vruchteloze pogingen om bij politie en de pers aandacht te vragen
Martin Winkler in ‘De Neus’ - The Royal Opera House, Londen
voor zijn probleem komt Kovaljov thuis, waar
horizon -de zeven hoofdzonden
zijn bediende Ivan balalaika speelt en een
Kurt Weill
lied (uit de roman De gebroeders Karamazov
Die sieben Todsünden
van Dostojevski) zingt. Kovaljov stuurt hem
Die sieben Todsünden, het laatste van acht mu
weg en doet zijn beklag in de uiterst droevige
ziektheaterwerken die Weill in samenwerking
Monoloog.
met Bertolt Brecht schreef, speelt zich af
In het derde bedrijf wordt na een wilde
in de Verenigde Staten. Voor Brecht, sinds
achtervolging de neus gevonden. Kovaljov
1931 actief lid van de socialistische partij,
kan hem echter nog niet opzetten en ver
was dit land natuurlijk hét voorbeeld van de
moedt hekserij. Zijn verzoek om de vloek op
menselijke verwording in een kapitalistische
te heffen wordt opgevat als een huwelijks
maatschappij. Weill had met dit werk vooral
aanzoek. In de stad verzamelt zich ondertus
de bedoeling een nieuw soort muziektheater
sen de menigte, aangespoord door roddels.
te creëren. In 1935 zou hij op uitnodiging
Uiteindelijk krijgt Kovaljov zijn neus terug en
van de al eerder geïmmigreerde Oostenrijkse
kan hij zich weer vertonen in Sint-Petersburg.
toneelleider Max Reinhardt zelf naar Amerika
Het ritme van de stad klinkt in de woeste
verhuizen. Hij schreef daar onder andere een
Galop uit het eerste bedrijf.
aantal succesvolle musicals. Die sieben Todsün
15
Lotte Lenya en Kurt Weill (1930) foto: © akg-images, Lotte Jacobi horizon - de zeven hoofdzonden
voordracht
wendes anna’s Een gedanste opvoering van het ‘gezongen ballet’ Die sieben Todsünden in de concertzaal wordt door de erven Weill niet wenselijk ge acht. In zo’n geval valt het Koninklijk Concert gebouworkest graag terug op wat - met een subtiele verwijzing naar de restaurantcultuur - een ‘mise en espace’ heet; een concertante uitvoering met theatrale middelen van op komsten, licht en beeldprojectie. Het orkest hecht daarbij aan een partituurgetrouwe uitvoering. In dit geval, waarbij één zangeres de complexe interactie in de dubbelrol van de zingende Anna I en haar dansende alter ego Anna II vertolkt en een kwartet van mannen
16
stemmen de commentaren van de familie – vader, moeder en twee zoons – gestalte geeft, ontstaat zo automatisch een dilemma. Hoe het verhaal dat muziek en tekst samen vertellen met het publiek te delen? Een kolfje naar de hand van zangeres/actrice Wende en haar artistieke team. Wende vroeg regisseur Marcus Azzini (artistiek leider toneelgroep Oostpool) om haar bij te staan in een nauw gezette interpretatie van Brechts tekst en Weills muziek. portret Lotte Lenya (1929) foto: ©akg-images , Lotte Jacobi
voordracht 18 oktober concept Wende, Dennis Vanderbroeck,
mise en espace Marcus Azzini
Marcus Azzini
licht Jantje Geldof, Joep Vermeulen
advies Werner Herbers
productie Marianne Rübsaam, Twist Agency
styling David Laport
Met dank aan: Koninklijk Theater Carré
horizon -de zeven hoofdzonden
den geldt als muzikaal hoogtepunt van Weills
lie, die als het koor in een Griekse tragedie de
Europese jaren.
gang van zaken becommentarieert. De ironie
Toen Hitler in het voorjaar van 1933 aan de
wordt onderstreept doordat de woorden van
macht was gekomen, weken Brecht en Weill
de moeder door een bas vertolkt worden. De
in eerste instantie uit naar Parijs, waar Weill
partij van Anna I werd Weills vrouw Lotte
in contact kwam met de choreograaf Georges
Lenya op het lijf geschreven, terwijl Anna II
Balanchine. Die sieben Todsünden werd ge
werd vertolkt door Tilly Losch, de echtgenote
schreven voor het debuut van Balanchines Les
van de mecenas die de productie financierde,
Ballets 1933. Hoewel Brecht inmiddels toegan
die sprekend op Lenya leek.
kelijke ‘Lehrstücke’ wilde maken - waarin de
Die sieben Todsünden wijkt in vorm sterk af van
betrokkenheid van het publiek centraal stond
de met muziek gelardeerde theaterstukken
- won Weill hem voor zijn plan om een kleine
die Brecht en Weill eerder maakten. Weill
balletopera te schrijven. In de tekst combi
zocht naar een synthese tussen deze stijl,
neerde Brecht elementen van ‘Lehrstück’ (op
die sterk op jazz en dansmuziek steunde, en
voedkundig stuk) en ‘Musikmorität’ (muzikale
doorgecomponeerde opera. Er is hier geen
satire). In Die sieben Todsünden slepen twee
sprake meer van toneelliederen of ‘songs’ en
Anna’s (de zangeres en haar dansende alter
in het orkest ontbreken de saxofoons, die
ego) zich van stad naar stad om, met inzet
in eerder werk juist zo’n grote rol hadden
van hun hele ziel en zaligheid, een huisje bij
gespeeld. Alleen de banjo, ingezet voor de
elkaar te verdienen. Anna I is ‘bei Verstand’ en
‘couleur locale’, heeft naast de traditionele
‘praktisch’. Zij is de stem van het geweten die
orkestinstrumenten nog een plaats gekregen.
de mooie Anna II - ‘ein bißchen verrückt’ - op
Weill gebruikt wel de specifieke door hem
het rechte maatschappelijke spoor probeert
ontwikkelde ‘muzikale gestiek’: muziek die
te houden. Zo trekken zij in zeven stadia
door woordritme, instrumentale kleur etc.
langs de grote Amerikaanse steden, waar de
aan de handeling een bepaalde ‘setting’ geeft.
‘zeven doodzonden van de burgerman’ hoogtij
In Die sieben Todsünden treft hij daarmee de
vieren – het ‘der Kleinbürger’, door Brecht later
juiste toon tussen ironie en melancholie.
aan de titel toegevoegd, werd door Weill van
Mark van Dongen en Martijn Voorvelt
de hand gewezen. Brecht legt in zijn tekst een relatie tussen de zondige moderne (Ameri kaanse) mens en de zeven hoofdzonden uit de katholieke kerkleer, door Paus Gregorius I de Grote in de zesde eeuw vastgelegd als de zon den die te zien zijn als de oorsprong van alle menselijke tekortkomingen. Uit Brechts tekst wordt niet duidelijk of de zonden specifiek verbonden zijn aan de steden die de Anna’s achtereenvolgens bezoeken, en de eerste stad wordt niet benoemd (zie pagina 21). Uiteindelijk behalen Anna I en II een bittere triomf over de dubbele moraal van hun fami horizon - de zeven hoofdzonden
17
biografieën Cristian Măcelaru, dirigent
Wende, zang
Roemeense dirigent | studeerde aan de Rice
een van de meest veelzijdige en spraakma
University in Houston | volgde ook lessen
kende artiesten van Nederland | vierde haar
bij David Zinman, Oliver Knussen en Stefan
eerste triomfen met theaterconcerten waarin
Asbury in Tanglewood en Aspen | in 2014
ze chansons van onder anderen Jacques Brel,
winnaar van de prestigieuze Sir Georg Solti
Edith Piaf en haarzelf vertolkte | debuutal
Conducting Award | conductor in residen
bum Quand tu dors (2004 | haar inmiddels
ce van het Philadelphia Orchestra en sinds
negen succesvolle cd’s/dvd’s leverden twee
2017 Music Director van het Cabrillo Festival
Edisons, een Gouden Harp, een Gouden No
voor hedendaagse muziek | benoemd tot
tenkraker, een Platina Album en twee Gouden
chef-dirigent van het WDR Sinfonieorches
Albums op | ontpopte zich als singer-song
ter in Keulen met ingang van het seizoen
writer met een unieke podiumpresentatie
2019/2010 | stond als gastdirigent voor
| werkte samen met het Metropole Orkest,
het Chicago Symphony Orchestra, het Los
Amsterdam Sinfonietta en Het Gelders Orkest
Angeles Philharmonic Orchestra, het hr-Sin
| voerde Boudewijn Tarenskeens Winterreise uit
fonieorchester Frankfurt, het City of Bir
met pianist Gerard Bouwhuis | in 2015 acteer
mingham Symphony Orchestra en het Tokyo
debuut in de bekroonde film Zurich | in haar
Metropolitan Symphony O rchestra | debuteer
Nederlandstalige theatershow Mens (album
de in juni 2017 bij het Koninklijk Concertge
verscheen in maart) zingt ze speciaal voor
bouworkest
haar geschreven teksten van Dimitri Verhulst
18
en Joost Zwagerman | tweevoudig winnares van de Annie M.G. Schmidtprijs | soleerde op Koninklijk Concertgebouworkest
27 juni 2009 met trompettist Eric Vloeimans
opgericht in 1888, Koninklijk sinds het 100-ja
bij het Koninklijk Concertgebouworkest
rig bestaan in 1988 | door critici geroemd om zijn herkenbare orkestklank en gerekend tot
Martin Winkler, bariton
‘s werelds beste orkesten | bestaat uit 120
geboren in Bregenz, Oostenrijk | studeerde
musici afkomstig uit ca. 25 landen | sinds
aan de Universität Wien bij Walter Berry | suc
de oprichting slechts zeven chef-dirigenten:
cesvol debuut in 2011 in Tallinn als Klingsor in
achtereenvolgens Willem Kes, Willem Men
Wagners Parsifal, een rol die hij later ook
gelberg, Eduard van Beinum, Bernard Haitink,
uitvoerde in Stuttgart en Stockholm | trad op
Riccardo Chailly, Mariss Jansons en van sep
als Alberich in Wagners Der Ring des Nibelungen
tember 2016 tot augustus 2018 Daniele Gatti
tijdens de Bayreuther Festspiele in 2013 en in
| werkte met grote componisten als Richard
Boekarest in 2014 en 2015 | op zijn repertoire
Strauss, Gustav Mahler, Claude Debussy en
staan ook Dr. Bartolo in Rossini’s Il barbiere di
Igor Stravinsky | geeft eigentijdse muziek nog
Siviglia en Orest in Elektra van Richard Strauss
steeds een vaste plaats in de programmering,
| vertolkt naast klassieke buffo-rollen met veel
zoals in de innovatieve en thematische serie
plezier buitenissige karakters in hedendaagse
Horizon | leidt jonge orkestmusici op in de
werken | zong de rol van Kovaljov in De neus
RCO Academie | treedt tussen 2016 en 2018 op
van Sjostakovitsj in het Royal Opera House
in alle 28 lidstaten van de Europese Unie: RCO
Covent Garden in Londen | debuteert bij het
meets Europe
Koninklijk Concertgebouworkest horizon -de zeven hoofdzonden
Erik Slik, tenor
Jan-Willem Schaafsma, tenor
studeerde aan het Utrechts Conservatori
studeerde aan het Koninklijk Conservatorium
um | wordt gecoacht door Margreet Honig
in Den Haag | haalde in 2004 zijn masterdi
| was bij De Nationale Opera te horen in
ploma aan De Nieuwe Opera Academie | was
Donizetti’s Lucia di Lammermoor, Puccini’s La
bij de Nederlandse Reisopera te zien in Barca
fanciulla del West, Wagners Parsifal en B.A.
di Venetia per Padova van Banchieri en met de
Zimmermanns Die Soldaten, en bij de Neder
titelrol van Bernsteins Candide | werkte bij
landse Reisopera in L’heure espagnole van Ravel
De Nationale Opera mee aan Platée van Lully,
en Mozarts Le nozze di Figaro | vertolkte de
Händels Deidamia en Die Meistersinger von Nürn
hoofdrol bij de wereldpremière van Jonathan
berg van Wagner | soleerde in Bachs Matthäus
Dove’s The Day After bij Holland Opera (2015) |
Passion onder leiding van Reinbert de Leeuw
soleerde in Händels Messiah, Bachs Passionen,
| was ook te horen in Händels Messiah,
Brittens Spring Symphony en Stimmen van Hans
het Requiem van Mozart, Rossini’s Petite messe
Werner Henze | maakt deel uit van Frommer
solennelle en Dvořáks Stabat Mater | maakt deel
mann | debuteert bij het Koninklijk Concert
uit van de vocale groep Frommermann | debu
gebouworkest
teert bij het Koninklijk Concertgebouworkest
19 Mattijs van de Woerd, bariton studeerde aan de conservatoria van Rot terdam en Amsterdam | won in 2001 de
Marc Pantus, bas
Vriendenkrans van de Vereniging Vrienden
studeerde aan het Utrechts C onservatorium,
van het Concertgebouw en het Konin
het Koninklijk Conservatorium te Den
klijk Concertgebouworkest, en in 2003 de
Haag en het Steans Institute for Young
eerste prijs van de Wigmore Hall Internati
Artists in Chicago | soleerde onder meer
onal Song Competition in Londen | trad op
bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest,
met De N ationale Opera, de Nederlandse
Asko|Schönberg, De Nederlandse Bach
Reisopera, De Nederlandse Bachvereniging,
vereniging, het Royal Philharmonic
de Los Angeles Philharmonic, het Deutsches
Orchestra en dansgezelschap ISH | werkte
Symphonie-Orchester Berlin en het NHK
mee aan verscheidene cd’s, waaronder
Symphony Orchestra (Tokio) | was te horen
Bachs Matthäus-Passion onder leiding van Jos
in Die Zauberflöte van Mozart, Brittens Albert
Vermunt in de Nederlandse hertaling van Jan
Herring en in opera’s van Andriessen, Jeths,
Rot | creëerde komische operaproducties met
De Vries en Wagemans | maakt als zanger en
zijn eigen operagezelschap I Piccoli Holandesi
arrangeur deel uit van Frommermann | zong
| regisseerde Falla’s opera El retablo de Maese
bij het Koninklijk Concertgebouworkest in
Pedro | maakt als regisseur en zanger deel uit
oktober 2008 in Nielsens Derde symfonie onder
van Frommermann | debuteert bij het Konin
leiding van Herbert Blomstedt
klijk Concertgebouworkest horizon - de zeven hoofdzonden
kunst
William Woodward, detail van ‘Envy’, olieverf op doek, American University Museum
achtergrond
Waar is Anna?
een eigen huisje prefereert boven een harmo nieus samenleven in commune. In zijn Die sie ben Todsünden legt hij een relatie tussen de tot
zeven steden
zonde geneigde mens en de maatschappelijke
voor zeven zonden
vooruitgang - belichaamd door Amerika - in het algemeen, en tussen de zeven hoofdzon
‘Iedere tijd en plaats heeft zijn fantasieland
den en de genoemde Amerikaanse steden in
gehad. In Mozarts tijd was het Turkije, voor
het bijzonder. We kunnen nu gaan speculeren
Shakespeare was het Italië. Voor ons in
over de keuze voor juist deze steden, maar…
Duitsland was het altijd Amerika.’ Met ‘ons’
er ontbreekt er een.
bedoelde Kurt Weill zeker ook Bertolt Brecht.
Memphis, zingt Anna, is de tweede stad
Maar waar voor Weill - hun in 1933 op sprin
van de reis. De zonde die hier in de nacht
gen staande verhouding heeft wel iets van
club wordt begaan is de hoogmoed (Stolz),
die tussen de praktische, op maatschappelijk
of, preciezer: ‘trots op het betere van jezelf/
succes gerichte Anna I en de idealistische
niet-verkoopbaarheid’ zoals Brecht in zijn
Anna II - Amerika een bron voor nieuwe mu
latere tekstversie liet weten. Zo volgen woede
zikale stijlen was, en een plek waar hij met
(Zorn über die Gemeinheit) over het onrecht
zijn musicals veel succes zou hebben, had
in droomfabriek Los Angeles, gulzigheid
Brecht in hun opera Aufstieg und Fall der Stadt
(Völlerei – Sättigung/Selberessen) als ze op
Mahagonny uit 1930 een Amerikaans Sodom en
dieet is in het parmantig bezongen Phila
Gomorra ten tonele gevoerd. De verwijzing in
delphia, ontucht (Unzucht – selbstlose Liebe)
Die sieben Todsünden naar de openingszin uit
in Boston, hebzucht (Habsucht bei Raub und
Rousseau’s Du contract social - ‘De mens wordt
Betrug) in Baltimore en tot slot afgunst (Neid
vrij geboren, maar hij ligt overal in ketenen’
auf die Glücklichen) in San Francisco, waar
(‘Schwester, wir beiden sind frei geboren’)
alle zonden terugkeren.
- is maar één van de vele subtiele inter
Maar wat is de eerste stad, de plaats van de
tekstuele elementen in het werk. Rousseau
luiheid (Faulheit im begehen des Unrechts)?
had ook doorgeklonken in de Amerikaanse
Anna is zelf niet in Louisiana - in de proloog
onafhankelijkheidsverklaring van 1776 (‘all
vertelt ze dat haar ouders en twee broers daar
men are created equal’), maar de Burgeroorlog
wachten. Wacht de familie wellicht op haar
tussen Noord en Zuid had duidelijk gemaakt
in New Orleans, de bakermat van de blues,
hoezeer dit wishful thinking was. Als je dit
gospel en jazz die we in de partituur horen?
beschouwt, wordt de zuidelijke staat Louisi
Anna komt hier niet zelf aan het woord. Het
ana - behalve als natuurlijk decor voor de van
is de familie die de luiheid bezingt in Lou
jazzklanken vervulde muziek - ineens minder
isiana, ‘where the lazy Mississippi flows’.
willekeurig als de plek waar Anna’s kleinbur
Luiheid, wordt ons voorgehouden, is de eerste
gerlijke familie een eigen huisje wil bouwen.
‘doodzonde’ voor de vrije mens die over zijn
Volgens Rousseau is het ‘sociale contract’
eigen maakbare wereld moet beschikken en
nodig om te voorkomen dat de mens in zijn
gaat vooraf aan de trots, de hoogmoed die in
streven naar maatschappelijke vooruitgang
de kerkleer naar de oorspronkelijke zondeval
zijn gelijke gaat overheersen. Dat geldt bij
verwijst.
de marxist Brecht ook voor de burgerman die
Mark van Dongen
horizon - de zeven hoofdzonden
21
entrée late night
zondigen bij entrée een avond ongegeneerd alle remmen los Op het moment dat u dit leest wordt Amster
‘Eigenlijk ben ik gestopt met drinken/snoepen/
dam overspoeld door muziekliefhebbers die,
uitgaan doordeweeks, maar voor deze ene keer mag
al dan niet met behulp van verboden midde
ik wel zondigen.’
len, in trance tot in de vroege uurtjes door
22
dansen. Het is weer tijd voor ADE.
Tegenwoordig komen de meeste mensen het
Had Het Concertgebouworkest een toepas
woord zondigen waarschijnlijk vaker tegen
selijker moment kunnen kiezen voor het
op de dieetpagina van de Cosmopolitan dan in
uitvoeren van Die sieben Todsünden? De zeven
de kerk. Gulzigheid of onmatigheid (gula) is
hoofdzonden zijn toch wel een beetje de
dan ook een van de zeven hoofdzonden vol
christelijke versie van sex, drugs & rock ‘n
gens paus Gregorius I die de lijst in de zesde
roll. Dat is in ieder geval de associatie die het
eeuw na Christus samenstelde. Een moder
woord zondigen met zich meebrengt: iets
ne benaming voor deze zonde zou wellicht
doen wat niet mag; je te buiten gaan aan
‘overconsumptie’ kunnen zijn. Het gebrek aan
iets.
matigheid is immers niet alleen te tellen in
horizon -de zeven hoofdzonden
Donderdag 18 oktober kilo’s, maar ook in het aantal
entrée late night
kledingstuk ken dat we
CONCERTGEBOUW 22.15 - 01.30 uur
bezitten
MUSEUMFOYER
(gemiddeld 173, volgens
ca. 22.30 uur - MUSEUMFOYER
een recent
mini-concert door musici Koninklijk
artikel van De
Concertgebouworkest
Correspondent). Erwin Schulhoff 1894 - 1942 Toch is gulzigheid een van de minder ernstige
Bassnachtigall op. 38 (1922)
zonden als we de verdeling aanhouden die
drie voordrachtstukken voor contrafagot met
Dante maakt in zijn La Divina Commedia. Gie
tekst van de componist
righeid (avaritia), gulzigheid en lust (luxuria)
Melancolia – Perpetuum mobile - Fuga
zijn slechts ongecontroleerde, te ver door
Simon Van Holen contrafagot
geschoten vormen van liefde voor het een of ander. Serieuzer zijn ijdelheid (superbia),
Die Wolkenpumpe op. 40 (1922)
jaloezie (invidia) en woede (ira) of toorn (wat
ernstige gezangen voor bariton met vier
ik persoonlijk een mooier woord vind). Deze
blaasinstrumenten en slagwerk op woorden
zonden zijn het resultaat van een verwrongen
van de Heilige Geest, tekst Hans Arp
liefde die zich op het verkeerde richt.
aus karaffen | das nackte körperlein | eitel ist |
In onze social media age is het niet moeilijk
sternenminniger
om hier voorbeelden van te vinden. Het is de
Willem de Vries bariton
droom van velen om ‘instafamous’ te worden,
Arno Piters klarinet, Ronald Karten fagot,
en mocht je succesvol zijn dan krijg je niet
Simon Van Holen contrafagot, Jacco Groenendijk
alleen te maken met aanbidders, maar ook
trompet, Mark Braafhart slagwerk, Bence Major
met jaloerse trollen die woede hopen uit te
slagwerk, Marc Aixa Siurana slagwerk
lokken. Heeft u trouwens al op Facebook gedeeld dat
Mini Classical Music Rave met Mr Van Walsh
u vanavond aanwezig bent? Zo niet, dan is dit
en gastmusicus
misschien een goed moment voor een selfie.
visuals VJ VISH
Dan kunt u daarna lekker lui (acedia) onder uitzakken en genieten van de muziek van
De Entrée Late Night is een onmisbaar onderdeel
Kurt Weill en Sjostakovitsj. Na afloop van het
van Horizon. Entrée, de jongerenvereniging van
concert zien we u graag roddelen, drinken,
Het Koninklijk Concertgebouw en het Koninklijk
dansen of andere zondige zaken ondernemen
Concertgebouworkest, staat garant voor een
tijdens de eerste Entrée Late Night van het
verrassende invulling van het thema in een doorlopend
seizoen. Vanavond mag het.
programma.
Liefs, Rosanna Baas en Marianne de Zeeuw
toegang gratis
poëzie
Prolog
24
(Anna 1) Meine Schwester und ich stammen aus Louisiana Wo die Wasser des Missisippi unterm Monde fließen Wie Sie aus den Liedern erfaren können. Dorthin wollen wir zurückkehren Lieber heute als morgen (Anna 2) “Lieber heute als morgen!” Wir sind aufgebrochen vor vier Wochen Nach den großen Städten, unser Glück zu versuchen. In sieben Jahren haben wir’s geschafft, Dann kehren wir zurück. (Anna 2) “Aber lieber schon in sechs!” Denn auf uns warten unsre Eltern und zwei Brüder in Louisiana, Ihnen schicken wir das Geld, das wir verdienen, Und von dem Gelde soll gebaut werden ein kleines Haus, Ein kleines Haus am Mississippi in Louisiana. “Nicht wahr, Anna?” (Anna 2) “Ja, Anna.” Meine Schwester ist schön, ich bin praktisch. Sie ist etwas verrückt, ich bin bei Verstand. Wir sind eigentlich nicht zwei Personen, Sondern nur eine einzige. Wir heißen beide Anna, Wir haben eine Vergangenheit und eine Zukunft, Ein Herz und ein Sparkassenbuch, Und jede tut nur, was für die andre gut ist. “Nicht wahr, Anna?” (Anna 2) “Ja, Anna.”
horizon -de zeven hoofdzonden
DE ZEVEN HOOFDZONDEN
HORIZON
COLOFON
uitgever Koninklijk Concertgebouworkest Jacob Obrechtstraat 51, 1071 KJ Amsterdam Postbus 78098, 1070 LP Amsterdam www.concertgebouworkest.nl redactie Mark van Dongen, Martijn Voorvelt, Esther Wouters beeldredactie en opmaak Esther Wouters
26
tekst
Horizon in 2018/2019
Mark van Dongen, Rosanna Baas,
Grensverleggende concerten met een actueel thema
Marja Brouwers, Vrouwkje Tuinman,
Bestel uw kaarten via
Martijn Voorvelt, Marianne de Zeeuw
www.concertgebouworkest.nl
basisontwerp en omslag Atelier René Knip en Rens Martens drukwerk Mart.Spruijt copyright Van werken van beeldende kunstenaars
serie 3 concerten € 115 | Concertvrienden € 100
aangesloten bij een CISAC-organisatie is het
losse kaarten v.a. 1 juni via
auteursrecht geregeld met Pictoright te Am
concertgebouworkest.nl
sterdam © Pictoright Amsterdam 2018. Overname van artikelen alleen na toestem ming van de uitgever. De uitgever heeft getracht rechthebbenden van het beeld materiaal te achterhalen. Zij die menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich tot de uitgever wenden. Horizon wordt mede mogelijk gemaakt door de Stichting Donateurs Koninklijk Concert gebouworkest
horizon -de zeven hoofdzonden
be
be
el
d
el
d
Ja n
Am st er
Ve r
sw ei
da m se
jv el
d
Sc ho o
lM
us
eu
m
H et
Sc hi p
VOORUITBLIK
do 17 januari 2019 20.15 uur
do 11 april 2019 20.00 uur
Barcelona en Amsterdam 1919
locatie: Koninklijk Theater Carré
programma met beeldprojectie
Dood in Venetië
i.s.m. Amsterdamse School Museum
muzikaal theater naar de novelle van
Het Schip
Thomas Mann coproductie met Toneelgroep Amsterdam
Koninklijk Concertgebouworkest George Benjamin dirigent
Koninklijk Concertgebouworkest
Bejun Mehta countertenor
David Robertson dirigent
Nederlands Kamerkoor (dames)
Ivo van Hove regie
Oliver Harrison en Wildvreemd beeld
Ramsey Nasr tekst
Met groot succes bracht het Concertgebouw
In de novelle Dood in Venetië schetst Thomas
orkest in 2015 Dream of the Song van George
Mann, worstelend met eigen homoseksuele
Benjamin in première, gebaseerd op Spaanse
gevoelens, een ontmoeting tussen zijn alter
teksten die een spiritueel ontwaken beschrij
ego Von Aschenbach en de adolescent Tadzio
ven. Het werk keert terug met een visualisatie
in de door cholera geteisterde lagunenstad.
door de befaamde Britse kunstenaar Oliver
Oncontroleerbare verliefdheid leidt tot de
Harrison. Het programma - omlijst door
geestelijke en fysieke ondergang van de
‘Spaanse’ werken van Ravel - sluit verder aan
gevierde Duitse schrijver. Naast de acteurs
op de Gaudí-tentoonstelling in Museum Het
zijn de musici essentiële personages in deze
Schip, over de relatie tussen de modernisti
toneelbewerking, muziek speelt een hoofdrol
sche Catalaanse architectuur en de Amster
in het drama. Met nieuwe composities van
damse School van honderd jaar terug – het
Nico Muhly en muziek van Richard Strauss uit
‘ontwaken’ van de socialistische woningbouw.
de tijd van Thomas Mann.
horizon - de zeven hoofdzonden
27
st ke or
N ZO
RI
HO
el ue
TH EM A
ko n
in
kl
ij
k
E CO NC ER TE N
ND
RL EG GE
SV E
ou w
GR EN
b ge rt ce
n co
t ac