1 leven met water de gelderlander by Ruimte voor de Rivier

DE GELDERLANDER JANUARI 2015

met het

:;•-; •. ••

(•.

3’.

de Gelderlander

____ Natuurbegraven • Eeuwige grafrust • Rust & bezinning • Ontzorgen • Duurzaamheid

URNEN;

GOED OM EVEN BIJ STIL TE STAAN... Er is veel veranderd in de manier waarop mensen afscheid willen nemen van hun geliefde. En op zoek zijn naar een waardige laatste rustplaats.

Heeft u bewust gekozen voor crematie? Dan kunnen wij u adviseren bij het vinden van eeuwige rust in de natuur. Waarbij uw asum op duurzame wijze aan de voet van de boom van uw keuze wordt begraven. Op een plek die gegarandeerd nooit geruimd zal worden.

Wilt u uw nabestaanden volledig ontzorgen? Dat kan door nu al zelf uw laatste rustplaats te kiezen. En alles vooraf te regelen. Natuurbegraven is kiezen voor respectvol omgaan met het bos waarin uw urn eeuwigdurend wordt begraven.

Wonen in het groen in het centrum van Bennekom

U bent welkom in een van onze urnengedenkparken.

HU IS

OPEN

VRIJDAG 30januari van 77.00 tot 19.00 uur voor de laatste keer aan de Edeseweg 32 in Bennekom 0318-415484 06-22519455

ftlhsBaggermau

Maak vrijblijvend een afspraak voor een wandeling door het park van uw keuze. telefoon: 085 486 93 00 www.urnengedenkparken.nl

0318-430000 06-55777924

• NATUUR.

Leven met het water

w dG CLUB

LROND VAART GREBBEDIJK: EEN DIJK VAN 10 MILJARD

HOOG WATER

DE BANGE WEER IN ‘95 MET ROB JASPERS

Het Gelderse rivierengebied was wereldnieuws in 1 995 Een kwart miljoen mensen moest evacueren omdat er overstromingen dreigden. Eind januari blikt De Gelder ander met Leven met het water terug op deze bange dagen twintig jaar geleden. Naast een speciale bijlage organise ren we verschillende DGclub actviteiten in de regio, zoals rondvaarten of een nieuwscafé in Slot Loevestein

Het was een bijzondere week, die laatste week van janu ari en begin februari 1995. Een periode waarin honderd duizenden mensen moesten vluchten voor het dreigende water vande Waal ei de Maas. Op zaterdag 31 januari staat De Gelderlander hier oider meer bij stil met een speciale Waaltocht vanaf de kade in Nijmegen. Een ander half durende vaartocht met de Pannenkoekenboot waar bij redacteur Rob Jaspers praat met tal van betrokkenen over diie ‘bange week’.

Onder leiding van redacteur Eric Wijnacker wordt een nieuwscafé gehouden waar vertegenwoordigers van de waterschappen Vallei & Veluwe en Rivierenland vertellen hoe spannend het ook hier was in 1995. En wat er gedaan wordt om tot in de verre toekomst de veiligheid te garan deren van de vele Fionderdduizenden mensen die in de Gelders/Utrechtse Vallei en Betuwe wonen. Tot de gasten behoort ook de oud-dijkgraaf van waterschap Rivieren land, Wageninger Gerrit Kok.

Datum en tijd: 31januari van 1 3:30 tot 15:00 uur

Datum en tijd: 7 februari van 11:00 tot 13:00 uur

Lezersprijs: €1 0,-

Lezersprijs: €1 7,50

\.ç;;!J

de Gelderlander

Leven .‘Lf

Maak nu uw reservering op dg.nI/club

DEGELDERLANDERJANUARI 2015

VERLEDEN HOOGWATER3

LEVEN MET HET WATER

1995

was een waarschuwing en een omsiagpunt

raag aan een bewoner van het rivierengebied ‘Wat weet je nog van het hoogwater in 1995?’ en de verhalen ko men los. Een kwart miljoen men sen moesten toen, eind januari, uit voorzorg hun huis verlaten: de be woners van de Ooijpolder, het Land van Maas en Waal en de Bom meler-, Tieler- en Culemborger waard. Ze trokken in bij familie en vrienden of werden gehuisvest in

opvangcentra. Er was de tergende on zekerheid of en wanneer ze zouden kunnen terugkeren. Ook werden meer dan een miljoen dieren elders ondergebracht. Zeven dagen regeerde de angst voor het water. Een periode die bij veel mensen een diepe indruk heeft ach tergelaten. Uiteindelijk liep het allemaal met een sisser af. Het water zakte en iedereen kon weer naar huis. De in veiligheid

gebracht spullen werden uitgepakt en het dagelijks leven werd opgepakt. Toch was het leven niet weer als van ouds. De bijna-ramp was een waar schuwing voor Nederland. We wisten dat de dijken niet stevig genoeg wa ren, dat we de rivieren te veel hadden gekanaliseerd, dat er maatregelen ge nomen moesten worden. Zeker om dat het klimaat aan het veranderen is. Binnen drie maanden was een Noodwet van kracht die het mogelijk maak-

te dat honderden kilometers dijk wer den verbeterd. Het programma Ruimte voor de Ri vier werd ontwikkeld, een reeks van maatregelen die het water op weg naar zee ruim baan geven. Sinds 1995 is het rivierengebied dan ook veranderd. In deze bijlage blikken we terug op die bange week, op wat er daarna gebeurde en kijken we voor uit. Want leven in Nederland is leven met de dreiging van het water.

Zeven dagen regeerde de angst voor het water, een periode die bij veel mensen een diepe indruk heeft achtergelaten. PARTNERS Deze bijlage is mede mogelijk gemaakt door:

‘

L_TE

Eprovincie

Gelderland

Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu

Door het water hebben de Nederlanders leren polderen

‘Oh lieve heer, geef ons weer hoogwater’

waterschap

valelen

O ve uwe Waterschap

Rijn en Ijssel

WMtRBEEtR, VEiEG EN 0? M,AT

Na de foto verdwenen de kolken uit Middelaar

Werken met de veerkracht van de natuur

Wate rs c hap Rivierenla nd

COLOFON Redactionele leiding: Anne Nijtmans Vormgeving: Johan van Brandenburg Fotoredactie: Rutger van der Zalm Aan dit nummer werkten mee: Rob Berends, Marco Bouman, Carine ten Cate, Frank Houtappels, Rob Jaspers, Bas Knoop, Dorine Steenber gen, Rob Vunderink, Francine Wildenborg Grafieken: Bart Friso, Frank Verkuylen

1995 keerpunt in waterbeheer

Veilige dijken, schoon water

Aanpak wateroverlast is zaak van overheid én burger

Is er een vluchtweg of kun je beter het dak op?

Onlineredactie: Rick Aalbers

,, dg.nl/levenmethetwater dGI Extra foto’s, films, interactieve

grafieken en lezersverhalen vindt u op onze website.

______________________

_______

_____

4 HOOGWATER VERLEDEN L

- Westervoort

._,;-

A h m

Huissen

‘

Huissen

Loo

Angeren

Vossegat Pan nerdetr— -,

Gendt Millingen

‘

Ooij Nijmegen

Bimmen

1605 Afdamming

Loo

leBylandse nevengeul

1649 Afsnijding rivierbocht Bemmel

1539 Door braakf

Doornenburg

Westecvnnrt 1705 Startgraven Pannerdensch Kanaal Loo

Arnhem-

Zuid

Oud-Zevenaar

Bemmel

Westervoort

—

h A rnern

‘

Doornenburg

Bemmel

Elten

Gendt 4411#l 4

Lobith Spijk

Pannerden

Millingen

Nijmegen Ooij

1620 Afsnijding Ooijsche Graaf

Duffelward

Pannerden

Herwen Elten

Millingen Bimmen

Ooij Nijmegen

Duffelward

1775 Aanleg Bijlands Kanaal

Oud-Zevenaar

Gendt Lobith Spijk

Doornenburg

Leuth

Schenkenschans

1777 Nieuw splitsingspunt Ijssel en Rijn Bemmel

H pen

Bimmen

1586 Bouw Fort

1, 0

Lobith Spijk

Duffelward

Loop van een rivier De loop van rivieren verandert door natuurlijke oorzaken. In Nederland wordt gaandeweg de invloed van de mens steeds groter.

Door het water hebben de Nederlanders leren polderen We leven in een delta en daar moeten we ons meer bewust van zijn, vindt Toine Smits, hoogleraar duurzaam waterbeheer. door Anne Nijtmans overstromingsgevaar et hebben we voor een groot deel aan onszelf te dan ken. Al duizenden jaren sleutelen de bewoners van de lage landen aan de waterhuis houding. Het begon al na het begin van onze jaartelling met het graven van ontwateringsslootjes om drassige gebieden bruikbaar te maken voor landbouw. Vanaf de vroege middeleeuwen werd er op steeds grotere schaal land drooggemaakt. Molens pompten het overtol lig water naar de rivier of zee. Daar door zakte de bodem en bedreigde het water de nederzettingen. De vroe ge Nederlanders gingen dijken bou wen. Aanvankelijk lage dijkjes per dorp en later werden de dijken aan eengesloten tot dijkringen. ,,Dat was het begin van de Nederland se poldereconomie”, zegt Toine Smits, hoogleraar duurzaam waterbe heer aan de Radboud Universiteit. ,,De mensen hadden elkaar nodig en moesten concessies doen om samen het land te beschermen. Het polder bestuur was de eerste bestuursvorm die dit land kende.” We weten -hoe het verder is gegaan met het Nederlandse watermanage ment. Door technische ontwikkelin gen konden Nederlanders steeds be ter polders droogmaten. Eerst met windmolens, vervolgens met stoomgemalen en uiteindelijk met elektrische gemalen. Zo kregen we steeds meer goede landbouw bouwgrond en daar hadden we veel plezier van. Nadeel was wel dat de bo dem verder zakte. Er waren dus ster kere dijken nodig.

Ook werd ingegrepen in de loop van de rivieren. De Romeinse veldheer Drusus liet in de eerste eeuw een dam aanleggen op de splitsing van Waal en Nederrijn die lag toen bij Lobith zodat er meer water naar de Rijn zou gaan. Drusus zorgde ook voor een kanaal dat de bovenloop van de Ijssel openhield zodat hij naar het noorden kon varen. In de achttiende eeuw veranderden Nederlanders de rivierloop. Rijkswa terstaat liet in 1707 het Pannerdensch Kanaal graven, de nieuwe aftakking van de Nederrijn. Later in die eeuw volgden het Bijlandsch Kanaal en een nieuwe splitsing van Rijn en Ijssel. In de twintigste eeuw werd de Maas ge normaliseerd, dat wil zeggen: rechtge trokken. Verder legde Rijkswaterstaat in de ne gentiende eeuw kribben aan in Waal en Rijn; dwarsdammen die de rivier op zijn plaats houden en op diepte. Ook belangrijk voor de scheepvaart. Nederlanders waanden zich eind twintigste eeuw veilig voor het water van de zee en rivieren. De rivierdij ken hielden het al zeventig jaar en in het westen leek met de grote Delta werken ook alles onder controle. Tot het extreem hoogwater was in 1993 en 1995. Een bijna-ramp die het hele rivierengebied op zijn kop zette. Het gevaar was zo groot dat een kwart miljoen mensen is geëvacueerd en bovendien het landbouwvee. Ineens was duidelijk dat we door dij ken dicht bij de rivieren te leggen en het droogmalen van polders onszelf in gevaar hebben gebracht. Bovendien verandert het klimaat zodat er meer water ineens onze kant op kan ko men. ,,Het drong ook door dat we er met —

—

Het proces van plannen maken en besluiten nemen kan beter en efficiënter Toine Smits, hoogleraar

het zogenaamde traditionele rivierbe heer niet zouden uitkomen”, zegt Toi ne Smits. ,,Ruimtelijke aanpassing en meer bewegingsvrijheid voor de ri vier is de enige duurzame oplossing. Wat dat betreft is Ruimte voor de Ri vier een kentering.” Door het verlagen van uitenvaarden, terugleggen van dijken, nevengeulen en door lagere kribben heeft Rijkswa terstaat er de afgelopen decennia voor gezorgd dat de afi’oercapaciteit groter is geworden. ,,Nadeel is dat het dure ingrepen zijn”, zegt Toine Smits ,,Neem de maatregelen bij Nijmegen. Dat kost zo’n 280 miljoen euro. Nu juicht ieder een maar er is jaren gestreden. Uitein delijk is het plan zo aangepast dat er ook natuuronnvikkeling, stadsontwik keling en de aanleg van een recreatie gebied in zijn meegenomen.” ,,Die strijd heeft veel energie en geld gekost. Dat kwam omdat niet ieder een overtuigd was van de noodzaak van de dijkteruglegging. Dan lopen mensen ertegen te hoop en er wordt eindeloos geprocedeerd. Terwijl veilig heid het belang van iedereen is.” Goed communiceren en samen een plan ontwerpen en realiseren (co-crea tie) waarin rekening wordt gehouden met meerdere belangen is volgens Toi ne Smits de beste aanpak. ,,Dan krijg je draagvlak.” Zo is er sinds 2004 een nieuwe vorm van samenwerking ontstaan tussen al le partijen langs de Waal onder de naam Waalweelde. Hierin zitten ook burgergroepen en natuurorganisaties. De Radboud Universiteit heeft een be langrijke rol gespeeld bij het begin van het project. Inmiddels is de pro vincie Gelderland de regisseur van Waatweelde. Verder zijn Rijkswater staat, burgergroepen, wethouders, be drijven kennisinstellingen hierbij be trokken. Het doel van Waalweelde is ervoor te zorgen dat ingrepen om de veiligheid te vergroten zo worden aangepakt dat de samenleving er meer aan heeft. Bij voorbeeld dat het ook een mooi en

ecologisch gezond landschap oplevert waarmee de toeristische sector geld kan verdienen. Om de complexe plannen en de be sluitvorming beter te kunnen begrij pen en te verbeteren gebruikt het on derzoeksinstituut van Smits moderne gereedschappen als serious gaming. Dat zijn spelprogramma’s waarmee je op een realistische manier kunt droogzwemmen. Op die manier kun je be langhebbenden goed informeren en kunnen ze beter op hun verantwoor delijkheden worden aangesproken. ,,Zo komt het sneller tot consensus”, zegt Smits. Ook onderzoekt het Radboud-insti tuut besluitvormingsmodellen waar bij van begin af aan burgers, bestuur, bedrijven en andere belangenorganisa ties samenwerken. ,,Een verbeterde vorm van het poldermodel wat we de ‘maatschappelijke versnellingsruimte’ noemen”, legt Smits uit. ,,Partijen die in het begin tegenover elkaar staan be reiken met hulp van dit soort model len eerder overeenstemming. Dat be spaart energie, tijd en geld.” ,,Het wordt ook tijd om veiligheid an ders te definiëren”, zegt Toine Smits. ,,Tegenwoordig hebben we het over meerlaagse veiligheid. Niet alleen ho ge dijken bouwen maar ook zorgen voor goede vluchtwegen, evacuatie plannen en verzekeringen. En een ruimtelijke inrichting die bestand is tegen hoogwater. Op het eiland van Dordrecht is een eerste meerlaagse pi lot. Verder is Rijkswaterstaat de risi co’s in kaart aan het brengen: waar brengen overstromingen de meeste schade of zijn de risico’s voor de be volking het hoogst? Die gebieden moet je het best beschermen.” Het is belangrijk dat de Nederlanders zich meer bewust zijn van het water, vindt Smits tot besluit. ,,Vroeger was iedere ingelande betrokken bij het pol derbeheer. We leven in een delta en daar zijn gevaren aan verbonden. We moeten ons daar beter op instellen en iedereen heeft daarin een verantwoor delijkheid.”

DEGELDERLANDERJANUARI 2015

VERLEDEN HOOGWATER 5 Ç

1800

Westervoort

ArnhemZuid Huissen

Oud-Zevenaar

Angeren Doornenburg

Bemmel

Doornenburg Gendt

Nijmegen

L:h

Spijk

Bimmen

Ooij

ooIJ

Nijmegen

1587 Start normalisering van de Waal. Aanleg kribben. Loop, breedte en diepte worden vastgeleJ

R nnerden —.

Millingen Bimmen

2000j

ArnhemZuid

Huissen

1925 Start ontginning van de Bijland

Infographics: DC 1 bron: ARK Natuurontwikkeling

dg.nh/levenmethetwater Op de website vindt u de film ‘Dansende rivieren’ over hoe de stromen in de Gelderse Poort zijn veranderd.

Oud-Zevenaar

Doornenburg

Elten Lobith Spijk

Loo

Angeren Bemmel

Herwen

Duffelward

Oud-Zevenaar

Angeren

Pannerden rHerwen Mii! ngen

1920 Vanaf 1920 klei winning in de uiterwaarden.

Loo

Huissen

Loo

1 900

Westervoort

ArnhemZuid

Pannerden

Ooij Nijmegen

2000

H erwen Elten

Gendt Milfrngen Bimmen

Lobith Spijk

Leuth

• Rivier krijgt meer ruimte • Uiterwaarden worden verlaagd • Landbouw verdwijnt uit uiterwaarden • Er worden geulen gegraven • In de uiterwaarden: ruimte voor natuur.

Duffelward

1 ç t

De natuur imiteren Sinds Plan ooievaar (1987) heeft een deel van de uiter waarden een natuurbestemming gekregen. Wat niet wil zeggen dat alles op zijn beloop gelaten kan worden. Anders groeien de ukerwaarden dicht. In een natuurlij ke situatie maak kruiend ijs die bossen wel een keer weg. Nu moeten we dat zelf doen. Deze vorm van be heer verhoogt de biodiversitek en wordt ‘cyclische ver jonging’ genoemd omdat het elke vijftien tot twintig jaar herhaald moet worden.

Wat is veilig? Hoever ga je met het beschermen tegen hoogwater? Bouw je eindeloos hoge en dure dijken of neem je voor lief dat sommige stukken soms onderlopen en stel je je daar op in? Meerlaagse veiligheid, wordt dit genoemd ofwel denken in drie beschermingslagen. Niet alleen de dijken doen er toe, ook de inrichting van het achterland en de mogelijkheden om te vluchten. In deze benade ring, deel van het Nationaal Waterplan, wordt gezocht naar de beste combinatie van maatregelen.

Polderen 3.0 Draagvlak is belangrijk bij maatregelen tegen hoogwa ter. Door eindeloze procedures worden het anders node loos dure projecten. Behalve aan technologische ontwik keling wordt daarom gewerkt aan betere plan- en be sluitvorming waarbij burgers meer worden betrokken. De Radboud Universiteit werkt hieraan in het onder zoeksprogramma RiverCare. Het leren denken en han delen in verschillende scenario’s gaat bijvoorbeeld via ‘serious games’.

• Toine Smits bij de toekomstige nevengeul in Lent. ,,Een mooi project, maar wel peperduur.” foto Bert Beelen

6 HOOGWATER VERLEDEN

1.1

___ Landerijen in het winterbed van Rijn, Nederrijn, Maas en Ijssel lopen onder.

Spectaculaire stijging van het water. Vijf meter in vijf dagen. Gelderse polderdistric ten en waterschappen openen overleg met Rijkswaterstaat.

waterhoogte Rijn bij Lobith

Door aanhoudende regen val in de Noord-Frankrijk en de Belgische Ardennen stijgt het waterpeil in de Maas bij Borgharen en Itteren tot 45,09 meter boven NAP. Inwoners van de twee dorpen krijgen het dringende advies te vertrekken.

Na Limburg worden ook de inwoners van het rivierenge bied bedreigd door het hoogwater. Door zware regenval in Duitsland, stijgt het waterpeil in de Rijn bij Lobith tot 15,42 meter boven NAP.

J% ‘Oh lieve heer, geef ons weer Twintig jaar na de evacuatie van het rivierengebied blikken enkele direct betrokkenen terug op die bewogen week. door Bas Knoop en Rob Jaspers

erscholen onder para plu’s proberen de toe schouwers in stadion Nieuw-Monnikenhuize nog een glimp op te van gen van de competitiewedstrijd Vites se-Ajax. Zondag 29 januari 1995, op een door de aanhoudende slagregen nauwelijks nog bespeelbaar veld zijn de Arnhemmers in eigen huis dicht bij een stunt tegen de in die tijd onge naakbare Amsterdammers. Vlak voor tijd krijgt Ajax-speler John van den Brom het Arnhemse publiek alsnog stil: 2-3. Onder de supporters bevin den zich ook D66-prominent Jan Ter louw, in 1995 Gelders Commissaris van de Koningin, en Ed van Tellingen, destijds burgemeester van Tiel. Voor de twee politici is het potje voetbal een moment van ontspanning in span nende tijden. Diezelfde avond is Terlouw op het pro vinciehuis gastheer van een crisisbe raad van de provinciale rampenstaf over het almaar stijgende water in de Gelderse rivieren. De aanwezigen: Van Tellingen, de Nijmeegse burge meester Ed d’Hondt, zijn Arnhemse collega Paul Scholten en medewer kers van Rijkswaterstaat en de polderdistricten Tieler- en Culemborger waarden, Maas en Waal en Betuwe (la ter gefuseerd tot Waterschap Rivierenland). In de vergadering geven verte genwoordigers van de polderdistric ten aan niet langer in te kunnen staan voor de veiligheid van de dijken. Voor de politici is deze mededeling het doorslaggevende argument om over te gaan tot de in hun ogen noodge dwongen evacuatie van het rivierenge bied, een beslissing die maandagoch tend wereldkundig wordt gemaakt. In enkele dagen tijd verlaten zo’n kwart miljoen mensen uit dé Bomme ler,- Tieler,- en Culemborgerwaard, de OoijpoÏder en het Land van Maas en Waal noodgedwongen hun hui zen. Op i februari volgt ook de noodevacuatie van het Betuwse dorp Och ten, uit angst voor een dijkdoorbraak. Het waterpeil in de Rijn bij Lobith

stijgt uiteindelijk naar i6,68 meter bo ven NAP, maar de dijken houden stand. In het daarop volgende week end keren de burgers langzaam terug naar huis. Twintig jaar later blikken enkele hoofdrolspelers terug op deze bewogen week. Welke rol speelde bij voorbeeld een nieuw rampenbestrij dingsplan bij het evacuatiebesluit? Journalist Rudie van Meurs, onder meer werkzaam geweest voor Vrij Ne derland, stelt in zijn in 2003 versche nen boek Hoog water, de macht van de boerenrepubtieken in het rivierengebied dat zonder het in 1994 opgestelde pro vinciale rampenbestrijdingsplan het rivierengebied begin 1995 niet was geëvacueerd. Hij baseert zijn bewe ring op documentenstudie en gesprek ken met enkele politici uit die tijd en oud-medewerkers van de polderdis tricten en Rijkswaterstaat. In dit evacuatieplan, dat in de regio ten tijde van het hoogwater in 1995 al leen nog vastgesteld was door de Nij meegse gemeenteraad, was een kri tisch waterpeil van 16,50 meter boven NAP opgenomen. Kwam het water in de Rijn bij Lobith hoger te staan, dan volgde evacuatie. De veiligheid van de dijken zou bij een hogere waterstand niet meer kunnen worden gegaran deerd, zo luidde de redenatie. rampenbestrijdingsplan, ,,Zonder geen evacuatie. Daar ben ik nog steeds van overtuigd”, stelt Van Meurs. ,,Het hoogwater en het nieu we evacuatieplan vielen mooi samen. De evacuatie was niet nodig geweest. Het water stond niet dramatisch veel hoger dan enkele keren in de jaren ze ventig, tachtig en met de kerst van 1993. Maar toen was er nog geen ram penbestrijdingsplan. En dit plan wil de men in 1995 uitproberen, opge jaagd door een hijgerige media en uit onzekerheid, door een gebrek aan ken nis, over de stabiliteit van de dijken.” De bestuurders van toen ontkrachten nog altijd het door Van Meurs geschetste scenario. ,,Dit is te zot voor woorden”, zegt d’Hondt. ,,Denk je echt dat je zo je professie wil toetsen? Het evacuatiebesluit is gebaseerd op de kennis van professionals.”

• Culemborgers maken zich op voor de evacua tie. Op 31 janua ri 1995 kregen ook de inwoners van Culemborg het sein te ver trekken. foto William Hoogteyling

Ook D66-coryfee Terlouw kan weinig met de beweringen van Van Meurs. ,,Niemand wist of de dijken het hoogwater zouden blijven keren. Wat als we niets hadden gedaan en het rivie rengebied was overstroomd? Als we tenschappers de veiligheid van de dij ken niet kunnen garanderen, moet je wel evacueren.” Henk Zomerdijk, die in 1995 als burgemeester van de toen malige gemeente Echteld eigenhandig besloot tot de noodevacuatie van het dorp Ochten, stelt dat ‘er sprake was van een dreigende situatie’. Maar uit de gesprekken met de betrok kenen valt tegelijkertijd op te maken dat het hoogwater in 1993, het daarna opgestelde rampenbestrijdingsplan en de evacuatie in 1995 niet drie totaal op zichzelf staande gebeurtenissen waren. ,,Het hoogwater van 1993 was

voor ons een wake-up calt”, zegt Van Tellingen. ,,Zijn onze dijken wel sterk genoeg? De toenmalige polderdistric ten konden vaak alleen voor hun ei gen gebied vertellen hoe de vlag er voor hing. En vaak concludeerden zij dat de dijken niet aan de veiligheids normen voldeden. De situatie in 1993 heeft ons geleerd dat hoogwater weer een bedreiging kan vormen voor on ze veiligheid. In de periode daarna kwam meer aandacht voor rampenbe strijding. Het evacuatieplan plan was daarvan het resultaat.” Zomerdijk: ,,De ernst dat er iets moest gebeuren was in 1993 tot ons doorgedrongen. We werden ineens geconfronteerd met achterstallig on derhoud van vele kilometers dijk.” Jan van Rijnsbergen was in 1995 hoofd dijken bij het polderdistrict

DE GELDERLANDER JANUARI 2015

Crisisberaad op het provin ciehuis in Arnhem tussen de Gelderse Commissaris van de Koningin Jan Terlouw, de burgemeesters Ed d’Hondt (Nijmegen), Paul Scholten (Arnhem) en Ed van Tellingen (Tiel) en medewerkers van de drie polderdistricten en Rijks waterstaat De polderdis tricten kunnen niet langer instaan voor de veiligheid van de dijken.

VERLEDEN HOOGWATER7

,Ii

De feitelijke beslissing 9 tot een gefaseerde evacuatie wordt door de bestuurders deze ochtend génomen. De inwoners van de Ooij polder, het Land van Maas en Waal en de Bommelerwaard krijgen het advies te vertrekken. Een dag later is een verplichte evacuatie van kracht

Ook de mensen uit de Tieler- en Culemborger waarden worden opgeroepen hun huizen te verlaten. Voor donderdag ochtend 10.00 uur moeten zij zijn

vertrokken. De Rijn bij Lobith bereikt die avond zijn hoogste waterstand: 16,68 meter boven NAP.

Het Betuwse dorp Ochten is even wereldnieuws als de Waalbandijk daar dreigt te bezwij ken. Het dorp wordt na de ontdekking van de ‘scheur bij Ochten’ in rap tempo ontruimd. Met man en macht wordt gewerkt aan versteviging van de dijk, die uiteindelijk overeind blijft. 1

Het water zakt Op 4 februari geeft minister Dijkstal groen licht voor de terugkeer van de mensen uit het Land van Maas en Waal en de Ooijpol der. In de dagen daarna volgt de rest van de evacués.

-“•-.-‘—‘..

--——

hoögwater’

Tieler- en Culemborgerwaard. Hij stelt dat er ‘niet voor defrmn is geëvacu eerd’ De polderdistricten konden niet langer instaan voor de veiligheid van de dijken. We zagen nog meer wa ter op ons afkomen dan in 1993 en we wisten: de dijken hadden al jaren gele den verstevigd moeten worden” Grote vraag: waarom waren de dijken in 1995 niet op orde? Van Rijnsbergen: ,,Toen ik begin jaren zeventig begon bij het polderdistrict lagen er al kant en klare plannen voor dijkverbeterin gen. Maar de polderdistricten gingen rücksichttos te werk. De plannen hiel den te weinig rekening met de natuur en de leefomgeving van de burgers. Huizen werden zonder pardon ge sloopt, dijken waren in die tijd kaars rechte strepen dwars door het land schap. Draagvlak zoeken onder bur .,,

gers? Die vraag werd nooit gesteld.” En dus kwamen burgers en milieu groeperingen in het rivierengebied massaal in het geweer tegen de dijk verstevigingsplannen, wat tot ernsti ge vertraging leidde in de uitvoering. Met name in Brakel was de woede groot. In 1970 moesten daar 140 hui zen en een karakteristiek raadshuisje wijken voor een rechttoe-rechtaan dijk. Het dorp was volgens de bewo ners geruïneerd. Na het ‘debacle van Brakel’ stelde de Tweede Kamer de commissie-Becht in. Haar advies luid de in 1977: een lagere veiligheidsnorm voor de dijken (lees: lagere dijken), houdt rekening met natuur en land schap en maakt gebruik van de nieuw ste technieken om zoveel mogelijk schade te voorkomen. Veel navolging kreeg het rapport-Becht niet. In 1992 mocht een nieuwe club van wijzen, de commissie Boertien, proberen de fier overeind staande muur van verzet tegen de dijkverzwaringen proberen. te breken. Haar advies toonde vee’ overeenkomsten met dat van de com missie-Becht, waarbij Boertien na druk legde op het erbij betrekken van burgers. En toen kwam het hoogwa ter van 1993 en 1995. Een geluk bij een ongeluk. ,,Niet alleen de wijze waarop de pol derdistricten de dijken wilden aanpak ken leidde tot vertraging”, stelt Van Tellingen. ,,Iang ontbrak ook de sense of urgency bij de overheid. Na de wa tersnoodramp van 1953 hebben we ja renlang geen bedreigend hoogwater gehad. De noodzaak om de dijken te verstevigen was er niet. Er was vanuit het rijk weinig geld beschikbaar voor dijkverzwaringsplannen. Dat ging vooral naar de Deltawerken.” ,,En die urgentie, zowel bij de burgers als de politiek, om de dijken te verste vigen was er na het hoogwater van 1993 en 1995 ineens wel”, vult Zomer dijk aan. ,,Het hoogwater schudde ie dereen wakker. Bij burgers bestond geen enkel protest toen na ‘1995’ in rap tempo, zonder inspraakprocedu res en milieu-onderzoeken, de dijken werden aangepakt. Ik zou bijna zeg gen: ‘Oh lieve heer, geef ons weer hoogwater’. Want hoewel de water schappen tegenwoordig veel beter re kening houden met de belangen van burgers en milieugroeperingen, kun je niet anders concluderen dan dat de aandacht voor onze dijken weer is ver slapt. 200 kilometer dijk voldoet anno 2015 niet aan de veiligheidsnormen.”

• Han Helmink, in 1995 woordvoerder van de toenmalige gemeente Echteld, staat de pers te woord, foto Jan Bouwhuis

Mediaspektakel op Ochtense dijk Zonder plan evacuatie, geen evacuatie. Daar ben ik nog steeds van

overtuigd Journalist Rudie van Meurs

door Bas Knoop

ij heeft de opname van de radio-uitzending van Om roep Gelderland op cd ge brand. ,,De burgemeester zei tegen mij op die bewuste ochtend van 1 februari 1995: ‘Han, bel Omroep Gelderland maar op en zeg dat ie dereen Ochten uit moet’. Binnen tien seconden was ik live in de uit zending”, vertelt Han Helmink, des tijds voorlichter van de toenmalige gemeente Echteld grijnzend. ,,Qua werk was het de mooiste week van mijn leven.” In Ochten, daar zou het gebeuren. Daar zou de dijk de strijd verliezen van het wassende water. Als in de vroege ochtend van woensdag 1 fe bruari dijkwachten een scheur van 20 meter ontdekken in de Waalban dijk, is het in rap tempo geëvacu eerde Ochten even wereldnieuws. Honderden journalisten spoeden zich naar de dijkom de ‘scheur van Ochten’ met eigen ogen te aan schouwen. De dijk houdt stand. De Echteldse persvoorlichter Helmink beleeft zijn finest hour. Die woensdagochtend kondigt de toen malige burgemeester Henk Zomer dijk de noodevacuatie af van het Be tuwse dorp Ochten. Met medewe ten, maar zonder instemming voor-

af van de provinciale rampenstaf Helmink: ,,‘Helaas pindakaas schat’, zei ik tegen mijn vrouw aan de tele foon. ‘Ik kom voorlopig niet thuis.’ De rampenstaf van Echteld, waar ik onderdeel van was, sliep vanaf die dag op stretchers in het gemeente huis. Wij ervoeren de situatie als ernstig. De scheur was in korte tijd gegroeid naar 120 meter. Ruim 150 militairen verstevigden de dijk met ontelbare zandzakken.” Als voorlichter staat Helmink dan even in het middelpunt van de be langstelling van de in Ochten sa mengeklonterde wereldpers. ,,Wij hadden driehonderd journalisten over de vloer. Ik deed de buitenland se pers. Vier cameraploegen uit Aus tralië, zes uit de VS. Een gekken huis.” Maar het is niet Helminks eni ge taak. ,,Geëvacueerde bewoners belden of wij hun kippen en vogels te eten konden geven. Gemeentebode Dik van der Voort is toen naar Rhenen gereden, buiten het evacuatiege bied, om huissleutels op te halen van die mensen. Ik weet nog goed dat ik met brandweerlieden kippen voerde en eieren raapte. Daarvan bakten wij grote uitsmijters voor de rampenstaf en de hulpdiensten. Ik heb nog nooit zoveel eieren gegeten als die week. Heerlijk.”

(1)

water is grillig Wat doe jij als het misgaat?

Verborgen in én onder park Sonsbeek ligt een uniek doemuseum. Een spetterend dagje uit voor het hele gezin!

•Het Nederlands Watermuseum is een interactief museum over alle aspecten van water, gevestigd in de oude Begijnenmolen uit de 13e eeuw, gelegen aan de Sint Jansbeek in het monumentale park Sonsbeek. Een écht doe-museum waar je van alles te weten kunt komen over dijkbeheer, drinkwater, grondwater of watergebruik in Nederland en de rest van de wereld. Hoeveel liter water denk jij dat je per dag verbruikt? In de maand februari wordt het onderwerp “hoogwater” uitgelicht en worden diverse activiteiten rondom dit thema georganiseerd. Voor exacte data, prijzen en het programma, zie de website www.watermuseum.nl.

Kijk op onswater.nt

Zijpendaalseweg 26-28 1 6814 CL ARNHEM tel. 026 445 25 48 1 info@watermuseum.nl —

fb/watermuseum

LAST VMI VOCHPIWBLEMENP Vochtproblemen kunnen in ons vochtige Nederland altijd en overal opduiken. Het gevolg van vochtproblemen kan zich op verschillende manieren uiten. Vocht in huis ontstaat via de huid, de ademhaling van mensen en tijdens dagelijkse activiteiten als koken, douchen en het drogen van de was. Ongeveer 17% van alle woningen heeft te maken met vochtproblemen. Als het vochtgehalte in de lucht te hoog is, kunnen huisstofmijten en schimmels goed groeien.

Voorbeelden zijn: • Kringen en verkleuringen • Hoge luchtvochtigheid, condensproblemen • Hygtoscopische zoutuitslag Loslatend behang of stucwerk • Rottende Iambrisering, balken en vloerdelen • Onaangename lucht en/of witte uitslag • Vochtige muurisolatie • Problemen na vorstperiode

Om een eind te maken aan deze ongemakken, gebruikt DVS diverse methoden zoals impregneren, injecteren of coaten.

Wij komen altijd eerst bij u langs. Nadat de oorzaak van uw vochtprobleem is opgespoord maken wij een plan van aanpak, zodat u voor eens en altijd van uw vochtproblemen verlost bent. U kunt op onze website: www.vochtbestrijding.nl, informatie vinden over alle meest voorkomende vormen van overlast door vocht en hoe wij deze bestrijden Mocht u vragen hebben, of wilt u een afspraak maken, bel of mail onze adviseur Selly van Peer. -

DVS - -

DE GELDERLANDER JAN UARI 2015

VERLEDEN HOOGWATER9 .4

1 J]1h;

•lJ

ïSS -S.

• foto Raphael Drent

Hoogwater? Daar houdt de dood geen rekening mee Na de verplichte evacuatie was Rivierenland verboden gebied, maar dominee Frans Scheffer leidde in Erichem een begrafenis. door Bas Knoop

en stopteken. ‘Waar gaat dat heen?’, vraagt een pa trouillerende agent in het Betuwse dorp Erichem (vlakbij Tiel) aan dominee Frans Scheffer. ‘U mag hier helemaal niet met de auto rijden.’ Donderdag 2 februari 1995, even na tien uur ‘s ochtends. Ruim twee uur na het verstrijken van de deadline waarvoor iedereen in Rivierenland ui terlijk geëvacueerd moest zijn. Vanaf acht uur die ochtend is het rivierenge bied vanwege het hoogwater voor een aantal dagen verboden terrein voor haar eigen inwoners. ,,Ik zei tegen die agent dat iom elf uur nog een begra fenis moest leiden op de begraafplaats

in Erichem”, vertelt Scheffer (8) bijna twintig jaar later. ,,Hij schudde zijn hoofd, keek mij aan en zei: ‘het is ook altijd wat in Erichem’.” In een desolaat rivierengebied leidde de inmiddels emeritus predikant in die spannende week begin februari 1995 de enige uitvaart in de regio. De Erichemse ‘hoogwaterbegrafenis’ ont ging ook de buitenlandse pers niet. De Deense krant Jyttands Posten pakte destijds uit met een paginagroot arti kel. ,,Tsja, de dood houdt geen reke ning met de waterstanden”, merkt Scheffers nu nuchter op. ,,De man die werd begraven, was een bijzonder fi guur. Een begrafenis in deze situatie paste wel bij zijn persoonlijkheid.” Op woensdag was Scheffer naar het gemeentehuis in Buren gereden om

Zonder zijn zegen had ik de man ook begraven. Je moet respect voor de doden hebben Emeritus predikant Frans Scheffer

toestemming te vragen aan de wet houder,,,Ik kreeg zijn zegen, maar ook zonder goedkeuring had ik de man begraven. Je moet respect heb ben voor de doden.” De uitvaart zelf had een bijzonder ka rakter. Zo waren er geen dragers voor de kist beschikbaar. Scheffer: ,,Die wa ren geëvacueerd. Zodoende droegen begrafenisondernemer Henk de Haan uit Tiel, zijn zoon Martin en één van Martins vrienden de kist naar het graf. Bij de begrafenis waren maar weinig mensen aanwezig. Geen bu ren, geen vrienden, alleen de zoon van de overledene. De zoon zei tegen mij: ‘goh, mijn vader stond altijd mid den in de Erichemse samenleving en nu is er niemand op zijn begrafenis’.” Waar in Erichem de begrafenis door mocht gaan, kreeg uitvaartonderne met De Haan geen toestemming om tijdens de evacuatieperioden in Tiel nog twee mensen te begraven. ,,Een ambtenaar gaf aan dat de gemeente geen nieuwe graven meer zou del ven”, zegt Martin de Haan, die sinds het overlijden van vader Henk, eind

het bedrijf runt. ,,Er was nie mand beschikbaar. Mijn vader zei di rect dat hij Tiel niet zou verlaten. ‘Ik laat de doden niet alleen’. Wij kregen een ontheffing om in de verlaten stad te blijven. De twee overledenen kre gen een plekje in de koelcel.” De Haan senior had in 1995 een eigen evacuatieplan. Zoon Martin: ,,Mijn va der had de lijkwagen klaargezet. Mocht Tiel onverhoopt onderlopen, dan waren wij snel vertrokken naar een bevriende collega in Apeldoorn.” Of een begrafenis buiten de regio een optie was? Martin, destijds 20 jaar en chauffeur van de lijkwagen, zegt van niet. ,,Hoewel het in 1995 wettelijk ver plicht was iemand binnen vijf dagen na overlijden te begraven of te creme ren (tegenwoordig zes werkdagen, BK), is dit niet met de families bespro ken. In uitzonderlijke situaties, zoals een evacuatie, kun je uitstel vragen bij de burgemeester. Bovendien, je gaat niet iemand na de evacuatie weer opgraven om hem later alsnog in Tiel naar zijn laatste rustplaats te brengen. Een Tielenaar hoort in Tiel te liggen.” 2013,

De koeien, varkens en schapen onderbrengen weehonderd varkens gingen voortijdig naar de slacht. Maar veehouder Chris van Rossum uit Maasbommel had nog 60 melk koeien, io varkens en 50 schapen on der te brengen. Omdat hij boze visioe nen had van in paniek geraakt vee, be gon op 28 januari voordat de evacua tie startte al met het wegbrengen van zijn dieren. ,,Via de standsorgani satie en een Brabants loonbedrijf von den we stallen. Onze beesten kwa men op vier verschillende plekken te recht. 1\vee dagen lang zijn we 22 uur per dag bezig geweest. We hadden zelfs nog tijd over om de silo’s leeg te maken en de melktank te ontmante len.” Chris van Rossum logeerde met

—

zijn gezin bij familie in het Brabantse Lithoijen.,,Onze melkkoeien waren in Groessen en mijn vrouw Jeanette en ik gingen twee keer per dag op en neer om te melken.” De evacuatie heeft ervoor gezorgd dat hun plannen om het bedrijf te moder niseren versneld werden. ,,We wilden toch al stoppen met varkens. Die heb ben we toen maar gelijk verkocht. We concentreren ons nu op melkvee.” Te genwoordig heeft van Rossum er een bedrijfsonderdeel bij: hij beheert het natuurgebied Moringerwaard met een kudde brandrode runderen. ,,Ik heb nu twee soorten rundvee, melkkoeien en dieren die een natuurlijk leven lei den, een boeiende tegenstelling.”

• Chris van Ros sum uit Maasbommel (links) evacueert in 1995 zijn vee: 60 runderen, 150 varkens en 50 schapen.

OPRUIMING BIJ THEJA

We werken hard aan ons water Oök bïj jou in de buurt

1 balterio Stijt. Kwatiteit. Eenvoud.

DE TREND VAN_NU

Pvc al vanaf €26,95 m2 GRATIS GELEGD

Kijk op onswater.nt t

Reservering en levering op latere termijn mogelijk

DE GELDERLANDER JANUARI2015

VERLEDEN HOOGWATER 11

TUINDORP

Gezellige avonden op de scheepswerf e buurtschap Tuindorp bij Tolkamer kreeg tien dagen met hoogwater te maken. Paniek. Het merendeel van de in woners maakte zich met aanhan gers uit de voeten na een medede ling over evacueren op de radio. Jan-Remt Hoving Smit, destijds ei genaar van scheepswerf De Hoop, raakte erbij betrokken toen een werknemer om verlof vroeg. ,,Dat was Jan van de Zand, die zich later tot een ware vakbondsleider zou ontpoppen. Hij wilde vrij hebben, want het water zou zo het dorp in lopen.” Tussen hem, burgemeester

Wim Burgering en dijkgraaf Willem Wolters ontstond een informeel over leg. ,Etke ochtend om zeven uur be spraken we de waterstanden, prak tisch en nuchter.” Ze raadpleegden de geschiedenis als basis voor voorspellingen en hielden de waterstanden van de Rijn, Moezel, Neckar en Lahn in de gaten. ,,Bij De Hoop zijn alle waterstanden vanaf 1900 opgeschreven. Wij konden ‘s morgens vroeg al aangeven wat de stij ging die dag zou zijn. Direct na ons overleg informeerden we de bevol king in het dorpshuis. Eén en al geroe zemoes als wij binnenkwamen. Van de Zand maakte daar in lokaal taalge bruik snel een einde aan. Het bleek dat de mensen die nog in Tuindorp waren hun hele inventaris naar de eer-

‘Sommige mensen haddèn kussens in de wc-pot gestopt voor als het water uit het riool omhoog zou komen’ heb ik de kantine van De Hoop open gesteld. Er werd tv gekeken, mijn vrouw maakte snert en ging met de hapjes rond. Gezellige avonden.” Volgens Smit kwam toen de Tuindorp-mentaliteit naar boven: wij rege len dit. ,,Vragen als: wie bewaakt mijn huis als ik weg ben en wie zorgt er voor de huisdieren, werden onderling opgelost. Oude vetes verdwenen.” ste verdieping hadden versleept. De vloeren eruit, kachels en fornuizen naar boven. Ze zaten in de kou, op de kale vloer, op een paar tuinstoekjes. Sommigen hadden kussens in de wc-pot gestopt voor als het water uit het riool omhoog zou komen. Toen

s-,..,,

Na de foto verdwenen de koÏken uit MiddeÏaar Die straat. Dat water. Ja, dat was Middelaar. Maar waar staat dat huisje dan? ,,Ik denk dat je in Plasmolen moet zijn.” ommige foto’s moet je even goed bekijken. Even met je neus tegen het papier, dan weer van een afstandje. Komt door het perspectief natuurlijk, vanuit de lucht in dit ge val. De uitsnede ook, je weet niet wat er buiten beeld ligt. En: de uitzonderlijke situatie. Ja, dit reepje groen midden in het wa ter, dat is Middelaar. Omsingeld door een Maas in XL-uitvoering, fl 1995. Middelaar lijkt wel een eiland. Hoe was dat? Een vrouw op wandelschoenen veegt deze late maandagmiddag een grijze lok van haar bril. Weet je het zeker, vraagt ze? ,,Volgens mij moet je in Plasmolen zijn. Al dat water.” Ze woont verderop. Haar huis staat

net niet op de foto. Ja, nu ziet ze het: die vrijstaande huizen op de voor grond, die zijn in de tussentijd ge sloopt. Op ongeveer dezelfde plek staan nu nieuwe. Maar waar is dan dat kleine huisje dat als enige zo uit beeld lijkt weg te drijven? Een wolk ganzen strijkt neer in het weiland. Want dat ligt daar dus, aan de voeten van die bomen die daar als paardenbioemzaadjes op een rij lig gen. Weiland. Een vrouw op gevoerde laarzen met een chocoladebruine la brador wandelt over de dijk. ,,Ik denk dat mijn vader het wel weet.” Ja, hij herkent het meteen, Jan Verhei jen (6$). Ik heb wel meer foto’s van Middelaar uit de lucht hoor, zegt hij. ,,Maar toen was het geen hoogwater.” Dat vrijstaande huisje, dat zijn de

overburen van de buren. Zijn eigen huis staat net niet op de foto, links. Ja, hij weet het nog, het hoogwater. De meeste mensen in Middelaar wa ren wel gewend aan water in de kel ders. Maar wat je op de foto dus niet ziet, is dat de tuin achter het huisje naar beneden afloopt. Ook de garage stond blank. De bewoners? Die zijn verhuisd, zegt Verheijen. Hij niet. Hij groeide een paar huizen verderop op en woont sinds 1983 hier, aan de Dorpsstraat. Het waait hard, je kunt het horen in de afzuigkap van zijn keuken. Hij ziet zich nog staan, in de Cuijkse meubelfabriek. ,,Volgens mij waren we aan het vergaderen of zo.” Zijn vrouw belde. Ze hadden de laat ste dagen steeds het journaal in de ga ten gehouden. Als het water bij Maas tricht steeg, wist je wat je kon ver wachten. Maar toch. We moeten weg, zei ze, net als bijna iedereen in Midde laar, iedereen moet weg, de Maas komt en in de kelder staat de kachel. Hij kon er niet van in paniek raken. Die kachel. ,,Gaat vanzelf uit hoor.”

• Het Noord-Limburgse dorp Middelaar omringd door het water van de Maas. foto Hans van Oostveen/Beeldbank Rijkswaterstaat

Het was

spannend, maar ik was er niet bang voor.

Dit was het hoogste punt Jan Verheijen

Ach, zijn vrouw. Gerrie. Achter zijn schouder staat het opengevouwen bid prentje op de eikenhouten secretaire. Natuurlijk was het spannend. ,,Maar ik was er niet bang voor. Dit was het hoogste punt.” En dat zie je dus niet, op de foto. Toch nam hij vrij, om mee te helpen in het dorp. Zandzakken vullen. Zijn Mercedes 220 parkeerde hij hoog en droog in Plasmolen. Je wist maar nooit. Veel oudere mensen kennen Midde laar wel, zo, met dat water. Die blau we plas Linksboven, die was er in de winter altijd. En daar was ook een kolk. En daar ook, zegt hij, en drukt zijn wijsvinger op een denkbeeldige plas op de eikenhouten tafel, buiten beeLd. ,,Je kon zo, hup, de weg over, schaatsen.” Na 1995 werd de dijk ver hoogd. Verdwenen de kolken. Maar goed. Bijna iedereen verliet Mid delaar toen de Maas de kelder in sijpel de, behalve hij. Was het niet vreemd? Was het niet stil? ,,Nou, we hadden ge noeg eten in huis hoor. En ach, na een week was het ook wel weer voorbij.”

12 HOOGWATER VERLEDEN _-:

LEZERSVERHAAL ANGELIQUE VAN BUUREN-VAN LENT

Uitvaartdienst in een lege kerk ijn oma overleed een paar dagen voor de evacuatie. De dag dat de avondwake plaatsvond in de kerk in Druten, was de dag dat er geëvacueerd / werd. Önze familie was de enige die in het rampgebied achterbleef, met goedvinden van de autoriteiten. Heel vreemd, zo’n dienst in een le ge kerk en na afloop terug rijden naar je huis in een verlaten gebïed.

De volgende ochtend vertrokken wij gezamenlijk naar het crematorium in Beuningen. Ook daar was bijna nie mand aanwezig. Mensen die van ver moesten komen, wilden geen risico lopen en durfden niet te komen. Dit alles was uitermate triest voor mijn opa, om op deze manier afscheid te moeten nemen van zijn vrouw met alleen zijn naaste familie dicht bij hem. Opa werd vervolgens na de crematie opgevangen door een bejaardentehuis in Nijmegen. Zij hadden via Omroep Gelderland vernomen dat zijn vrouw overleden was en boden hem en zijn kinderen een kamer aan in het bejaar

dentehuis. Dan kon hij in ieder geval met zijn gezin samen zijn in deze ‘donkere’ dagen. De kleinkinderen verspreidden zich over de rest van het land. Mijn vriend en ik vonden onderdak bij mijn tante in Oss. Niet bij je familie kunnen zijn op het moment dat je elkaar het hardst no dig hebt... Tot op de dag van vandaag een herinnering aan een verschrikke lijk trieste periode.

4’ ‘Dit alles was uitermate triest voor mijn opa, om op deze manier afscheid te moeten nemen van zijn vrouw’

• Het leger pendelt tijdens de evacuatie heen en weer om bewoners van Nieuw Bergen in veiligheid te brengen. foto Hollandse Hoogte/Marcel van den Bergh

• Patiënten in ziekenhuis Rivierenland in Tiel worden geëvacueerd; de pers volgt de ontwikkelingen op de voet, foto William Hoogteyling

• Inwoners van Culemborg moeten ook vertrekken. Bij gebrek aan vervoer gaat alles maar op de buggy richting trein, foto William Hoogteyling

__ ______

___

DE GELDERLANDER JANUARI 2015

VERLEDEN HOOGWATER 13

LEZERSVERHAAL ANITA CUIJPERS

Tientallen tractoren op de snelweg et mijn dochtertje op de arm staar ik uit het raam van ons huis aan de snelweg in Lent. In de verte de immense watervlakte die de Waal inmiddels vormt. Pal voor me de aanhoudende stroom auto’s, maar ik zie enkel de zwaailich ten in de verte van de dijkbewaking. Bij Ochten staat de dijk op springen. Als die bezwijkt lopen vele dorpen, waaronder het onze, onder water. Ook de Ooijpolder loopt gevaar.

Op de radio klinkt She’s a River van de Simple Minds, oh ironie. Een helikop ter hangt in de lucht, terwijl de dag overgaat in de donkere avond. Gespannen volg ik het nieuws op de voet. Die nacht is het geluid buiten anders dan normaal. Hoor ik nou een tractor op de snelweg, en nog een? Ik loop snel naar het raam om te zien wat er aan de hand is en geloof mijn ogen niet

Inderdaad, tientallen tractoren met felle lampen en aanhangers vol vee ra telen voorbij. Ik slik en realiseer me dat ik getuige ben van de evacuatie van de Ooijpolder. Vrachtwagens, boedelbakken, perso nenauto’s, het is duidelijk dat alles wat wielen heeft, wordt ingezet om mens en dier zo snel mogelijk in vei ligheid te brengen. De hele nacht hoor ik helikopters; de dreiging is bijna tastbaar.

Ik lig wakker in mijn warme bed en besef dat velen daar nu alleen maar van kunnen dromen.

dg.nl/Ievenmethetwater dG’ Op de website van De Gelderlander vindt u alle lezersverhalen die zijn binnengekomen.

‘De hele nacht hoor Ik helikopters; de dreiging is bijna tastbaar’ 1

1 .——-

_•

—

---

—.-_:_ S—-.—

1 Een fietser die Maas en Waal verlaat rijdt maandag 30 januari met een tas en een koffer over de tolbrug naar Tiel. foto Flip Franssen

«S” • De grote uit tocht. Met volge laden aanhan gers verlaten de inwoners via de snelwegen het poldergebied.

foto William Hoogteyling

• In de Ooijpolder bij Nijmegen keren mensen op 4 februari terug, als het hoogste punt van het hoogwater achter de rug is. foto Flip Franssen

dg.nh/levenmethetwater dG”J Op de website van De Gelderlander vindt u meer foto’s ,,

L’ .J”

Voor een Alfa Romeo gaat u naar Bochane!

Bochane is de officiële Alfa Romeo dealer voor de regio Arnhem, Nijmegen en de Vallei. Voor nieuwe en jong gebruikteAlfa Romeo’s bent u bij ons aan het juiste adres. Uiteraard kunt u ook bij ons terecht voor service, onderhoud en garantie werkzaamheden voor Alfa Romeo’s van alle leeftijden.

DE GELDERLANDER JAN UAR 2015

HEDEN HOOGWATER 15

NA 1995

Sterkere dijken en meer natuur Wie in het rivierengebied langs het water fietst, ziet een volstrekt ander landschap dan vroeger. De dijken zijn breder en in uiterwaarden grazen de wilde paarden.

Bij het nemen van maatregelen na 1995 was ook ruimte voor natuurontwikkeling; dat leverde een mooier landschap op

lannen voor een natuurlijker ri viersysteem waren al in de ja ren tachtig ontwikkeld. De maatregelen na het hoogwater van 1995 zorgden ervoor dat deze ideeën op grotere schaal werden toegepast. Want duidelijk werd dat het ophogen van de dijken niet voldöende zou zijn om ons in de toekomst te vrijwaren van overstromingen. Natuurlijk zijn de dijken versterkt en verhoogd. Dat gebeurde razendsnel, vooral in de eerste jaren na de bijna-ramp. Maar Rijkswaterstaat ging ook kijken naar de rivieren. Het stroombed moest worden verruimd, zodat er meer water kan passeren. Ruimte voor de Rivier is de naam van een reeks dijkverleggingen. nevengeu

len en andere maatregelen die zorgen voor een betere afvoer bij hoogwater. Bij deze projecten was volop ruimte voor natuuroiftwikkeling. Hierdoor is het landschap in het rivie rengebied veel gevarieerder gewor den en de aanpak heeft bovendien aantrekkelijke natuur opgeleverd. Veel oorspronkelijke planten en dier soorten zijn teruggekeerd. De uiter waarden en rivieroevers zijn daar door nu geliefde recreatiegebieden voor wandelaars en fietsers.

-. —

.__*s,

16 HOOGWATER HEDEN

1995 keerpunt in waterbeheer Het hoogwater en de bijna-ramp van 1995 ontketenden een revolutie. Noodgedwongen verlegde Nederland de aandacht van de dijk naar de rivier. door Marco Bouman

et hoogwater van 1993 was al een waarschuwing, en na de

bijna-ramp van 1995 kon nie mand er meer omheen: Neder land moest in actie komen om natte voeten of zelfs erger te voorkomen. Erger als in 1953, toen de watersnood in Zeeland 1.836 mensenlevens eiste. Sinds de januaridagen van 1995 is veel ge beurd. Zo was er binnen drie maanden een Noodwet en zijn honderden kilometers ri

Nevengeul

vierdijk versterkt. Vorig jaar is een nieuw dijkprogramma van start gegaan. Maar als gevolg van dat hoogwater gebeur de ook heel veel juist nIet. Tal van plannen voor bouwen in het stroomgebied van de grote rivieren verdwenen in de prullenbak, zoals in Meinerswijk in Arnhem en op het Eiland van Maurik. Het risico van overstro mingen werd ook met het oog op het ver anderende klimaat te hoog geacht. Tegelijkertijd kwam het besef dat ophogen van dijken alleen niet voldoende is. Voor Rijkswaterstaat was het een breuk met het —

—

verleden. Opeens moest worden nagedacht over het verruimen van het stroomgebied van Rijn, Waal, Ijssel, Nederrijn en Lek. Ruimte voor de Rivier is de vlag waaron der op meer dan dertig plaatsen in Neder land het rivierlandschap is en wordt aange past om circa 4 miljoen mensen voor ge vaar te behoeden. Voor i januari 2016 moet al het werk zijn afgerond. In totaal is dan zo’n 2,3 miljard euro uitgegeven aan waterveiligheid sinds toenmalig staatssecretaris Schultz van Haegen (inmiddels is ze minis ter) in oktober 2002 op de Bakenhof in Arn hem het officiële startsein gaf. De dijkver legging daar was het allereerste project in het kader van Ruimte voor de Rivier. Het is een van de manieren waarop minis teries, Rijkswaterstaat, waterschappen, pro vincies en gemeenten proberen het land achter de dijken droog te houden. In der tien jaar tijd zijn dijken verlegd, kribben

verlaagd, uiterwaarden afgegraven en (ook) dijken verbeterd. De maatregelen variëren van klein, zoals het verwijderen van obsta kels, tot reusachtig. Neem de nevengeul van de Waal tussen Lent en Nijmegen, waaraan nog wordt gewerkt: die helpt bij een hoge waterstand het water af te voe ren. Een klus die de reputatie van Neder land Waterland eer aandoet. Ruimte voor de Rivier wekt over de hele wereld interesse. Filipino’s, Chinezen, Bel gen, Chinezen en Indonesïers, ze kwamen allemaal naar het rivierengebied om te kij ken hoe Nederland het hoofd boven water probeert te houden. Straks kunnen ze op nieuw in het vliegtuig stappen. Schultz van Haegen heeft in september 20 miljard euro uitgetrokken voor het verbeteren van (te) zwakke dijken. Nederland staat daar mee aan de vooravond vaneen nieuwe slag in de eeuwige strijd tegen het water.

Deltaprogramma 1995-2015

Den Haag

Nieuwe Maas

Dijkverbetering Oude Maas Voorne Putten

c Hoeksche Waard Kadeverlagi: Zuiderklip Hollandsch Diep

• Waterberging Volkerak-Zoommeer

Infographics: DG 1 bron: Rijkswaterstaat

______________

________

___

DEGELDERLANDERJANUARI 2015 HEDEN

HOOGWATER 1 7

J n het kader van Ruimte voor de Rivier worden krib ben verlaagd en langsdam men aangelegd. foto Jan Bouwhuis

Ruimte voor de rivier lJsseldata czzDijkverlegging KampeN Westenholte

Hondsbroeksche Pleij

‘

Kwelscherm

‘‘\

Uiterwaardvergraving Scheller en Oldeneler1 buitenwaarden

\\Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld 2/3\J1,’

Waterverdeling

Werking regeiwerk Het regelwerk is een betonnen constructie waartussen schotten geplaatst kunnen worden. Met meer geplaatste schotten gaat er meer water naar de Nederrijn. Schotten (J2Ozijnernod/ om alle open i9g’en

1 4+meter NAP

Oude dijk landinwaarts L verplaatst (1

\Deventer

\\ Uitérwaardvergraving plas, Worp

Weinig schotten,

Water wordt verdeeld

water wordt dus afgevoerd naar de Ijssel

te dichten)/

Uiterwaardvergraving Keizers-, Stobben- ên Olsterwaarden

Ossenwaard

Apeldoorn

Hoogwatergeul

Dijkverlegging Voorsterklei Zutphen

Uiterwaardvergraving De Tollewaard

Utrecht

Uiterwaardvergravtflg Bossenwaard, P9øvd en Heerenwaarc[

Obstakelverwajdering Machinistenschool Eist

1K 1

Uiterwaardvergraving Doorwerthsche Waarden

) Dijkverlegging Cortenoever

Dijkverbetering Nederrijn/Arnhemse en Veipsebroek

,, -

Dijkverlegging Hondsbroeksche Pleij

Dijkverbetering Uiterwaardvergraving Lek/ Betuwe/ Tie Ier- Tiel Avelingen en poldering Kribverlaging rdwaard Midden-Waal Uiterwaardvergraving Munnikenland Me Dijkverbetering • Steurgat Land van Altena rbetering Donge

KRIBVERLAGING Beneden-Waal

Ravierverrwming Overdiepse Polder

ig ii Fort

Oss

•

Vergrafmg ¶kerwaardvergraving Meinerswjk its,nsche Waarden Nijmegen

Dijkverlegging/ Aanleg nevengeul Lent Cuijk

And ries Bosch

[Ii

—

Dijkvei Nederrijn/Betuwe Boxmeer

‘d

Dijkverbetering Bergsche Maas/ Land van Altena

Tilburg

J dg.nh/Ievenmethetwater dG’J Op de website van De Gel derlander vindt een interac tieve graphic over de gebeur tenissen van 1995 en waar op u kunt inzoomen op de genomen maatregelen.

•,;*-•

18 HOOGWATER HEDEN MAAS

IJSSEL 1

F .L

• Ijssel. Uiterwaard van de Ijssel bij Dieren, foto HH Rijn. Natuurgebied De Blauwe Kamer bij Wageningen. foto Siebe Swart/HH Waal. Uiterwaarden bij Ewijk. foto Frans Lemmens/HH

•Maas. Liendensewaard bij Batenburg. Foto Eveline van Elk

Werken met de veerkracht van de nâtuur

Ooibossen en wilde planten De natuur in de uiterwaarden heeft zich heel succesvol hersteld. Planten die kenmerkend waren, zijn op grote schaal teruggekeerd. Die trekken weer insecten aan en die weer vogelsoorten. De nieuwe natuur langs de rivieren is ook het meest succesvolle onderdeel van de ecologische hoofdstructuur. Noemenswaardig zijn de ooibossen. Dat zijn op natuurlijke wijze ontstane bossen langs de rivie ren. In de nattere gedeelten groeien zachte houtsoorten zo als de wilg en de zwarte populier. Op de droge delen groeit hardhoutooibos met soorten als eik, iep en es.

Grote grazers

De plannen voor een natuurlijker riviersysteem waren er al in de jaren tachtig. Mede door de bijna-rampen zijn ze op grote schaal toegepast en is het landschap veranderd.

Kuddes konikpaarden en runderen zijn inmiddels heel ge woon in het rivierengebied. Ze zijn uitgezet om de vegeta tie in toom te houden. De paarden stammen af van het Eu ropese wilde paard. Wild wil zeggen dat ze zelfredzaam zijn en geen verzorging nodig hebben. Ze leven in familiegroepen. Ook de runderen zijn geselecteerd op vriendelijk heid en zelfstandigheid. De zwarte runderen zijn gallo ways, een ruig Schots ras. Op andere plaatsen lopen brandrode runderen, een inheemse soort. Een nieuwe variant is rode geus, een kruising van brandrood met een Frans ras.

door Anne Nijtmans

• Konikpaarden grazen in de Leeuwense Waard. foto Eveline van Elk

ilde paarden en run deren midden in de stad, een grote varia tie aan planten, vo gels en insecten langs de rivieroevers en waterrijke na tuurgebieden waar bevers en otters en grote scholen vis leven. Het is er al lemaal in het rivierengebied en we vinden het al bijna gewoon. Maar wie had dat twintig, dertig jaar geleden kunnen denken? In de jaren tachtig was het slecht gesteld met de natuur in Nederland. Zure regen, de ri vieren waren dood en veel planten en diersoorten waren verdwenen. In 1986 klonk er een nieuw geluid: Plan Ooievaar, winnaar van een prijs vraag over de toekomstige inrichting van het rivierengebied. De bedenkers planologen, rivierkundigen en land schapsarchitecten stelden voor de ri vieren hun gang te laten gaan in de ui terwaarden en de landbouw in de toe komst binnendijks te concentreren. Twee vliegen in één klap: een veiliger rivierengebied en een aantrekkelijker landschap. Die visie was een door braak en ook de overheid zag er wat in. De Blauwe Kamer tussen Rhenen en Wageningen was een van de eerste plekken in Nederland waar dat idee mocht worden uitgeprobeerd. De zo merdijk werd doorgestoken om zo de natuurlijke dynamiek van de Neder rijn te herstellen. Een ander pioniersgebied was de Ewijkse Plaat, die in 1988 werd afgegraven. Op deze terreinen was heel goed te zien hoe veel veerkracht de natuur heeft. Binnen een paar jaar was er een —

—

Bevers en otters Anderhalve eeuw was er geen bever te vinden in Neder land. Het dier werd in 1994 uitgezet in de Millingerwaard. Ze waren geïmporteerd uit Duitsland. Ze voelen zich weer thuis langs de rivieren en hebben zich verspreid naar de hele Ooijpolder, de Duffelt, het Rijnstrangenge bied en ten noorden van de Rijn. Van recenter datum is de herintroductie van de otter. Door vervuiling van het wa ter en hun leefmilieu waren ze uit Nederland verdwenen. In 2002 zijn ze uitgezet in de Weerribben en inmiddels zijjn ze gesignaleerd in de Ooijpolder en bij Wageningen.

Veiligheid in combinatie met een mooier landschap en natuur, wat wil je nog meer? Gerard Litjens, bureau Stroming

gevarieerde begroeiing en veel dier soorten waaronder watervogels kwa men terug. Gerard Litjens is van begin af aan be trokken bij het ontwikkelen van nieu we natuur. Hij was indertijd beheer der van de Blauwe Kamer, in dienst van Het Utrechts Landschap. Samen met Willem Overmars, co-auteur van Plan Ooievaar, Wouter Helmer en Tm di Woerdeman, begon hij in 1989 Stro ming, een adviesbureau voor natuuren landschapsontwikkeling. Het vier tal richtte tevens Ark op, een beheers en onderzoeksstichting. Litjens heeft de veranderingen van het rivierengebied van dichtbij meege maakt. Bureau Stroming, waar hij nog steeds directeur van is, is onder meer betrokken bij de nevengeul van Nij megen, de Grensmaas in Zuid-Lim burg, de inrichting van de uiterwaar den bij Slot Loevestein, de uiterwaar den in Beuningen en Ewijk en tal van andere rivierverruimende projecten. ,,De Blauwe Kamer was een pilot”, zegt Gerard Litjens. ,,De resultaten waren zo hoopgevend dat al snel ande re terreinen in aanmerking kwamen. Zoals Meinerswijk, een uiterwaarden gebied midden in Arnhem. En de Mil lingerwaard, die bij de Landinrichting Ooijpolder bestemd werd voor natuurontwikkeling.” ,,Wat ook hielp, was dat het Wereld Natuur Fonds het Plan Ooievaar wil de toepassen in het hele rivierenge bied”, vervolgt Litjens. ,,Levende Ri vieren, heette dat plan. Het werd door Ed Nijpels in 1992 gepresenteerd in de Arnhemse schouwburg. Ik ben een van de auteurs en was erbij.” Litjens maakte het hoogwater van 1993

1995

mee als bewoner van

DE GELDERLANDER JANUARI 2015

Meinerswijk.,,Ik huurde daar een huis van de gemeente Arnhem, deels om toezicht te houden op het natuur gebied. Ineens waren we omringd door het water. Het was fenomenaal om te zien hoe de rivier zich gedroeg. Tegelijkertijd snapte ik de angst voor een dijkdoorbraak in de Betuwe.” Na de waarschuwing van 1995 wer den de dijken als de wiedeweerga ver sterkt. Daarbij was volop ruimte voor natuurontwikkeling. ,,Dat ging vanzelf’, legt litjens uit. ,,Voor de dijkversterking werd de hier voor noodzakelijke klei vaak dichtbij uit de uiterwaarden gehaald. Plan Le vende Rivieren was immers net klaar. Er waren al plannen voor stromende nevengeulen. Die konden meteen worden toegepast. Zoals bij Gameren in de Bommelerwaard en in de Leeu wense Waard.” ,,Op een gegeven moment namen we mensen uit het Amerikaanse Missis sippiegebied mee op een boottocht over de rivieren. Er werd op dat mo ment op wel dertig plaatsen gewerkt. Een fantastisch gezicht en het oogstte

HEDEN HOOGWATER 19

veel bewondering.” een uitgebreid programma van dijk Vervolgens kwam in 2007 het pro versterkingen op de rol staat. gramma Ruimte voor de Rivier: in to Litjens vindt het jammer dat in de taal 34 maatregelen zoals het verleg huidige visie van het Deltaprogram gen van dijken, verdiepen van uiter ma de integrale aanpak van Ruimte waarden, het graven van nevengeulen voor de Rivier minder prioriteit heeft. en het verlagen van zomerdijken. Dit ,,Stroming werkt voor het Wereld Na jaar wordt het opgeleverd. ,,Binnen de tuur Fonds nu aan plannen waarmee gestelde tijd en het beschikbare bud de sponswerking van de middelge get”, weet Litjens. ,,Dat heeft program bergtes wordt verbeterd. ‘Bergen bij madirecteur Ingwer de Boer goed ge de bron’, noemen wij dat. Maatrege daan.” len waardoor het water in bijvoor Aan enkele onderdelen heeft Stro beeld de Eifel en het Schwarzwald ming meegewerkt. Het bijzondere langer wordt vastgehouden. Dat kun van Ruimte voor de Rivier vindt Lit je doen door natte grasgebieden, ve jens de ‘holistische’ aanpak. ,,Er zijn nen en bossen te herstellen. Voor Ne meerdere doelen tegelijkertijd be derland heeft het twee voordeten: het reikt: de ruimtelijke kwaliteit van de water komt minder snel onze kant op. rivieren is sterk verbeterd, het land En in de zomer hebben we geen last schap is mooier en het is veiliger ge van te lage waterstanden omdat er worden. Het project is in binnen- en dan nog steeds water onze kant op buitenland bejubeld. Het plan voor komt. Ook in Duitsland hebben ze er het stadseiland in Nijmegen heeft ook belang bij: meer natuur en bovendien een prestigieuze prijs gewonnen.” zijn ze verzekerd van voldoende Toch is de natuurlijke methode van grondwater en dus drinkwater.” Ruimte voor de Rivier niet voldoende Werken met de natuur is volgens Lit om in de toekomst klimaatbestendig jens de meest elegante oplossing. te zijn. Vandaar dat er in de toekomst ,,Waddeneilanden, duinen en man-

• Gerard Litjens in het natuurge bied Meiners wijk. foto Gerard Burgers

grovebossen zijn de beste bescher ming voor de kust. In de rivierengebie den is dat royaal bemeten rivierna tuur met stromende nevengeulen en ooibossen. Bovendien goedkoper want dijken en kunstwerken zijn duur in aanleg en onderhoud.” Blijft staan dat de inspanningen van het WNF en Ruimte voor de Rivier het aanzien van het rivierenland sterk hebben beïnvloed ,,Mensen leven weer met de rivieren. Op mooie da gen liggen ze op de strandjes. Overal heb je natuurgebieden en in de uiter waarden zie je altijd wahdelaars. Je kunt tegenwoordig via struinroutes van Loevestein tot de Duitse grens lo pen. Dat is toch uniek?” Ook zelf leeft Gerard Litjens met het rivierwater. Hij woont met zijn gezin nog steeds in Meinerswijk. Inmiddels in een eigen huis, dat bestand is tegen hoogwater. De voordeur is zo breed dat je met een boot naar binnen kunt. Beneden zijn stenen vloeren en zitten de stopcontacten hoog. ,,Midden in de wildernis maar binnen een kwartier met de fiets in de stad.” .

20 HOOGWATER HEDEN

Een apart bestuur voor het water Een waterschap is een regionaal overheidsorgaan dat verantwoor delijk is voor veilige dijken en voor schoon en voldoende water. Deze taken zijn zo belangrijk dat in Nederland een speciale waterschapsbelasting wordt geheven. De kiesgerechtigde inwoners van ons land kiezen het bestuur van het waterschap in hun regio. Er zijn 24 waterschappen. Dit jaar zijn hun verkiezingen op woensdag 1$ maart, gelijktijdig met die voor Provinciale Staten.

Waterbeheer Voorkomen van wateroverlast of verdroging door regelen van het wateraanbod. De waterschappen zijn verdeeld in gebiedsdelen, per deel kan waterhoogte geregeld worden. Tientallen gemalen houden het water in de sloten op peil.

Veilige dijken, schoon water Schadelijke dieren Beheer houdt ook in het bestrijden van dieren die voor de dijken schadelijk zijn, zoals de muskus- en beverrat.

Veiligheid van de dijken Het waterschap is verantwoordelijk voor het beheer en onder houd van de dijken en kaden. De klimaatverandering stelt extra eisen aan de staat en kwaliteit van deze waterkeringen. Dijken kunnen om verschillende redenen bezwijken, hieronder een aantal problemen en oplossingen

Regenwater

De dijk kan worden beschadigd door water dat over de te lage dijk stroomt.

Afvoer van regenwater in nieuwe woonwijken vindt meet en meet plaats via een eigen opvangstelsel , waarmee het in de eigen wijk in de bodem terechtkomt. Afvalwater gaat naar het normale riool.

Overloop

De dijk wordt beschadigd door golven die bij veel wind over de dijk slaan.

Oplossingen

macro-instabiliteit binnenwaarts

insiliteitenwaarts

iL micro-instabhiteit

piping

De dijk zakt aan de binnenzijde in door te hoge druk in het grondwa ter onder en achter de dijk.

Dijkverbetering wordt in principe bin nenwaarts uitgevoerd. Wanneer dit niet haalbaar is worden andere methoden toegepast

De dijk schuift bij lage waterstand aan de rivierzijde af door te hoge waterdruk in de dijk (hoogwater of veel regen). Waterdruk, mensen en dieren beschadigen de beschermende grasmat of stenen bekleding. De dijk wordt kwetsbaar voor water en wind. Kwelwaterstromingen spoelen het zand onder de dijk weg of verweken de ondergrond dusdanig dat de dijk afschuift of inzakt.

Dijkverbeterine grond binnenenwaarts

Constructie in de dijk

.7.

Dijkverbetering in de grond buitenenwaarts

Infographics: DG 1 bron: Rijkswaterstaat, Waterschappen

DE GELDERLANDER JANUARI 2015

HEDEN HOOGWATER 21 t:

Voorkomen vervuiling Het oppervlaktewater wordt schoongehouden door het afvalwater te zuiveren in rioolzuiveringsinstallaties. Wateçschappen houden toezicht op de waterkwali t4neer door controle van lozingsvergunningen, onderzoek van watermonsters in laboratoria en het opçuimen van vervuiling. Er wordt onderzoek gedaan naar betere en nieuwe zteringstechnieken.

V ‘‘

‘

— 4

4Harderwijk

Waterschappen rond het rivieren ..

Apeldoorn

VaUeï en Veluwe Utrecht

De Stichtse Rijn landen

Rijn en IJssel Arnhem

AA en Maas

Wegen

Boxmeer

Waterschappen zijn verantwoor delijk voor beheer en onderhoud van een groot aantal wegen ide bebouwde kom.

Breda

Delta

Vaarwegen Het bevarhaar houden van vaarwegen hoort ook totde taken van het waterschap. Denk daarbij aan onderhoud van oevers, controle op der ‘rt en recreatievaart, ligpiaatsvergun iediening van sluizen

Peer en’, Maasvallei4

tDDl

Roermønd

__ _

vanderGarde

ten

usdeI

1 nu voor LUXE LOUNGESET

nu voor KWALITEITS TUINSET

nu voor EXCLUSIEF DESIGN

895

695

Met hoge tafel compleet met 2x poof en kussens.

6 verstelbare stoelen met teak armtegger. 1 Royale tafel aluminium met teak blad.

4 design fauteuits Excel en 1 royale tafel aluminium met polywood blad.

1 OomptQA.1- M4 ECHT GRANIET Ef GRATIS GEPLAATST

nu voor SUPER ZITCOMFORT!

1.395

— — —

L95

Royale loungeset Garda met extra grote hoekmodule inclusief fauteuil. Dikke vlechtwerk draad.

—

995

SUPERSTUNT GRANIET 6 vlechtwerk stoelen met kussens, 1 royale 100% granieten tafel 24OxlOOcm.

J*4 LOUNGESET TOSCANE

695

Royale hoekbank met extra zitplaats! Afmeting

— e —e

V E R EO UW ING S

OPRUIMING SLA NU UW SLAG! VELE SHOWMODELLEN VOOR BODEMPRIJZEN!

lAVOOrm0

COLLECTIE 2015 OYZ2 SkOWYOOMS

VooY

QA1

iM-Lt! t, tkcÂi r JLQJ MÂ-VootIoopk.oY+M! [vrijdag koopav)

0488 44 12 20

1 WWW.VDGARDE.NL 1 DALWAGENSEWEG 17 1 4043 MS OPHEUSDEN 1 NIEUWGRAAF 7 1 6921 RJ DUIVEN

DEGELDERLANDERJANUARI 2015

HEDEN HOOGWATER 23

In ‘t Veerhuis ontstaan herinneringen

Wie op het water is geboren, heeft zeebenen

e leeuwerik zingt er z’n lied, de Maas knabbeit er aan je tenen en in het riet ritselt een veidmuis. We hebben het over ‘t Veerhuis in Oef feit, ooit een drukke pleisterplaats voor wie per pont de oversteek maakte tussen Brabant en Limburg. Sinds een brug bei de oevers verbindt een wonderschone verstilde trekpleister voor wandelaars, fietsers en ruiters die hier aan de boorden van de Maas komen genieten van de eeu wenoude Maasheggen: kleine, door sleedoorn en meidoorn afge bakende weilandjes waar zanglijster, merel, winterkoning

oor Ed Tonissen is een leven zon der water ondenkbaar. De Nijmeeg se reder verdient de kost met vijf schepen. Drie Pannenkoekenboten heeft hij in de vaart in Nijmegen, Rotterdam en Amsterdam, als restaurants liggen Quirin’s en De Zwarte Zwaan afgemeerd in Nijme gen en Rotterdam. Hij kent kortom de Ne derlandse rivieren als zijn broekzak. Dat Ed Tonissen (1955) ook de rederij zou overnemen waarmee zijn vader in 1967 was begonnen, stond als een paal boven water. ,,Ik stam uit een geslacht van schip pers. Ik ben zelfs geboren op het water. Op de Augustinus. Lachend: ,,Ja, dan heb je zee benen.” Het feit dat hij zijn schepen zelf ontwerpt, geeft een extra kick. Zoals de ver maarde Pannenkoekenboot die met maxi maal 130 opvarenden een rondvaart van een uur moet kunnen maken terwijl in de

en de das huizen. Nicolette Rademaker (1967) is sinds twaalfjaar de exploitant van deze gouden plek die bestaat uit een hotel-restaurant en een terras rondom. Ze is trots dat de huiskamerachtige ambiance van ‘t Veerhuis aantrekkingskracht uitoefent op een divers publiek. ,,Jonggeliefden die roman tisch gaan wandelen langs de Maas, oude ren die lang geleden nog hebben gezwom men in de rivier, maar ook stiekeme stel letjes die zich hier onbespied weten.” Zomer of winter, elk seizoen is geliefd bij de fans van ‘t Veerhuis. Om er bij een pint of kop koffie verhalen te vertellen en nieuwe herinneringen te laten ontstaan. Net zoals dat vroeger gebeurde onder de reizigers die in afwachting waren van de veerpont.

keuken in datzelfde tijdsbestek zo’n vier honderd pannenkoeken gebakken moeten kunnen worden. ,,Elke Pannenkoekenboot is een rondvaartboot, maar niet elke rond vaartboot een Pannenkoekenboot”, is een wijsheid die Ed Tonissen in dat verband graag aanhaalt.

.;fr

...

Vijf rivieren in zo’n klein gebied, dat vind je nergens’ De app is het toverwoord bij de toeristische beleving van het rivierengebied.’Aha, dus zo ziet een dijkrnagazijn er van binnen uit.’ door Dorine Steenbergen

erdronken dorpen, dijkver halen, struinroutes, hop-on, hop-off met de fietspendelboot of een rond je met ‘t pontje. Het is maar een greep uit de schatkamer waarmee het Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen (RBT KAN) het ri vierengebied op de kaart zet. ,,Hier stromen maar liefst vijf rivieren op een relatief klein oppervlak”, bena drukt adjunct-directeur Hanneline Oosting. ,,Als bewoners van dit ge bied vinden wij dat de normaalste zaak. Maar voor iemand uit de Rand stad is zoveel water ongekend.” Ze doelt op Rijn, Maas, Waal, Ijssel en de Linge, met z’n io8 kilometer Neder

lands langste rivier. ,,Dat vind je ner gens. logisch dat we er alles aan doen om de toeristische beleving van de ri vieren uit te buiten.” Genieten van alle moois langs dat wa ter kan heel simpel: op de fiets of met de benenwagen en dan je neus achter na. De verwende toerist van nu wil meer. Het toverwoord is de app. ,,Bij veel mogelijkheden die we aanbieden zijn apps te downloaden op je tele foon, die dan net dat beetje extra’s le veren waardoor het bezoek aan het ri vierengebied een beLevenis wordt”, zegt Oosting. Als voorbeeld noemt ze de fietsroutes door de Liemers en Rijnwaarden die langs ‘verdronken dorpen’ voeren die in het verleden zijn weggespoeld door het water. ,,Met de bijbehorende app hoor en zie

je weervrouw Margot Ribberink, die zelf in het rivierengebied woont, ver tellen over de eeuwenlange strijd die hier wordt gevoerd tegen het water.” Tal van leuke weetjes komen ook aan bod met de app bij de fietsroute ‘dijkgeheimen’. Over de steenfabrieken van weleer, het werk van de sluiswachter en de functie van een stoom gemaal. ‘Aha, dus zo ziet een dijkma gazijn er van binnen uit’, stel je als fietser vast met de telefoon in de hand. Ook met struinroutes langs de rivie ren timmert het RBT aan de weg. ,,Dat is een soort jutteren langs het water, op paden die niet per definitie begaanbaar zijn. De routes zijn beweg wijzerd maar onderweg valt te kiezen uit meerdere afslagen. Dus als ik van daag zo’n struinommetje maak langs de Rijn en jij doet dat morgen, dan zullen wij allebei een compleet ande re ervaring opdoen.” Grote troef sinds 2014 zijn de fietspen delboten die in de zomer twee maan den lang elke dinsdag en donderdag de Gelderse rivieren bevaren. Werp je

Eén website met alle toeristische routes in Gelderland, gratis en door ons gecheckt Richard de Bruin, RBT Rivierenland

een blik op de vaarroutes, dan lijken die sprekend op metroplattegronden. De ‘stations’ zijn hier aanlegplaatsen waar je kunt opstappen en waar twee kleuren lijnen samenkomen, is een overstapplaats. Het gebruik van de fietspendelboten kun je beperken tot één dag, maar er is ook eenvoudig een minivakantie mee samen te stellen, in clusief bezoeken aan mooie stadjes, musea en een verblijf in een B&B. Uit onderzoek van de ANWB blijkt de fietspendelboot met een 8 hoog te worden gewaardeerd door de gebrui kers, die trouwens vooral van buiten de regio komen. Nog maar net in de lucht en buitenge woon handig is de website gelderse routes.nl waarvan uiteindelijk alle fiets-, wandel-, skate-, vaar- en paard rijroutes in deze provincie kunnen worden geprint of gedownload. Er prijken er al tachtig op. ,,Gratis”, zegt medebedenker Richard de Bruin van RBT Rivierenland trots. ,,Alle routes worden eerst door ons gecontroleerd voor ze online gaan. Dus onderweg geen onaangename verrassingen.”

• Struinen, een soort jutteren dwars door een gebied, is iets voor de avonturier. De route van vandaag kan morgen compleet anders gelopen worden, foto Eveline van Elk t

___________________________________

______________

ro erwnw de

meest

veelzijdige

50+

beurs

Be’eef Plus

regio!

Zet de datum in uw agenda en zorg dat u er bij bent! 9, 10 en 1 1 april in het Triavium te Nijmegen. 5feervole en interactieve

vakantie

tuin

50-plusbeurs

tuinieren

met

thema’s: welzijn

Blijf veilig mobiel

Zo lang mogelijk zelfstandig

Gelderland

zorg

wonen

vrije tijd

1•

KBO

verschillende

..........

TOONEN REIZE

www.beleefplus.nI

Begin

het

oo jaar

vol

energie:

Blijf vijf weken lang op de hoogte van al het wereldnieuws én het nieuws uit uw directe omgeving voor slechts € 12,50 en ontvang een gratis Powerbank oplader! Vul onderstaande bon in, bel 088-0139950 of ga naar dg.nh/actie

Ik kies voor: Een doorlopend abonnement: 0 Ik lees mijn krant DE EERSTE MAAND GRAJ1S! svw

Een proekbonnement: 0 S weken voor € 1250 nvri t-t grotis Powerbank. Dit is een noodoplader

1+ gratis Powerbank)

gsch!kt voor liet opladon van de meest

Het sbo9aernenthce# een cc.weUcttmg van 3 maanden en s daarna rnaandeîifks opzeabaar.

gangbate mobiele apparatelm 10115 om smartphones, rnijoekdragers er labletsl

Ik betaal automatisch per: 0 o Maand € 2995 00 t ie t t 55 te:

Acimternaarri: —

Hmer:

Postcnde

Plaats:

Telefoon

Tplnfoon mobiel;

Gehoorledattim

E-mailadres

LNILI

Straatnaam.

IBAN:

Kwartaal € 86.85

Voorr,msrrm

Tusserwoegsel:

(Iv.m,bezoggingt

l-landtekening: 0

Stuur deze boti zonder postzegel naar: De Gelderl-ander, tas. Ard. tezersservice, Antwoordnummer 54050, 5004 VS Tilburg = Leorodertemer coweri uiewnerMedatorstenmntc ne’om1vrv nc soapdrdstvbedr goan C12.vt) 501 eeliroezesetatsrraiieenmmtelon ude iialsle3 raar 5ee,bnaa 1 i , vmnxvn andr mw-nimmer Aries-4i5tot 1 t2 nrrertsvz i P.n%’e’9nc-er-,mrP.rrr.-t 5c, er omroeper ie neen bd-i5en Opa’S ftmatmedm mar’I aboTew ther eha Pri e 5crdOctie5rid[upcp

de Gelderlander

DE GELDERLANDER JANUARI 2015

TOEKOMST HOOGWATER 25

L foto Rolf Hensel

Aanpak wateroverlast is zaak van overheid én burger — Dankzij de dijken houden we het droog in Nederland. Alhoewel? Daarachter zorgen steeds extremere stortbuien voor groeiende overlast. door Marco Bouman et hoogpolige tapijt kon naar de stort, geurkaars jes moesten de putlucht verdrijven uit de wo ning van Omar Khalifa en zijn vriendin Pamela. Bij een wolkbreuk boven Arnhem, eind juli 2014, liep hun huis vol rioolwater. MeteoGroup uit Wageningen riep Arühem afgelopen zomer uit tot nat ste plekje van Nederland. Omar en Pa mela kunnen erover meepraten. Uit wc, wastafel en afvoerput kwam het water omhoog, toen de riolen op de Arnhemse heuvels het opgaven om de enorme hoeveelheid water te ver werken die in korte tijd neerdaalde op de stad. De poep uit de riolering trok direct in hun zwarte zitbank. Het Arnhemse stel was een van de ve le gedupeerden van de zomerse hoos bui. Talloze woningen en bedrijven liepen onder. Met rioolwater, maar ook met regenwater, dat als een rivier door de straten van de heuvelachtige Gelderse hoofdstad stroomde. Het is iets waar Nederland aan zal moeten wennen, stellen de meteorolo gen van het KNMI. ‘Hoog en droog’ achter de dijken gaat hemelwater voor problemen zorgen, en als gevolg van het veranderende klimaat meer en meer, voorspelt het instituut. Het probleem is betrekkelijk nieuw. Nederland is gewend zich te weren te gen de beukende golfslag van de Noordzee en het regen- en smeltwa

H -

• Een bewoner van de Arnhemse wijk Schaarsbergen neemt de schade aan de vrieskist uit zijn ondergelopen garage op na een hoosbui, eind juli 2014. archieffoto Gerard Burgers

ter uit uitsland en Frankrijk in de Rijn, de Waal, de Maas en de Ijssel. Maar overlast door extreme regenbuien is niet langer uitsluitend iets van vakantielanden in het zuiden van Europa. Het ‘nieuwe’ probleem vergt ook een nieuwe oplossing, stellen ze bij Rijks waterstaat, en daarvoor wordt de blik nadrukkelijk over de grenzen gericht. Daar zorgen extreme lokale buien al langer voor problemen dan in Neder land. ,,En de burger is daar, veel meer dan wij hier, gewend zelf het heft in handen te nemen”, zegt Jean-Marie Stam, projectmanager water bij Rijks waterstaat. Rijkswaterstaat en de waterschappen proberen Nederland droog te houden. Althans, als het gaat om de bedrei ging die zee en rivieren bij tijd en wij le vormen voor de ‘lage landen’. Als lo kaal in een paar uur tijd de hoeveel heid regen van een gemiddelde maand neerdaalt, zal de burger vooral zelfde handen uit de mouwen moe ten steken. ,,Je kunt van de overheid niet ver wachten dat grootscheepse maatrege len worden genomen om een mci-

dent te voorkomen dat eens in de twintig jaar gebeurt”, beaamt Hans André de la Porte van Vereniging Ei gen Huis. ,,Anders wordt het als plek ken bij de minste of geringste bui on der water lopen”, vindt hij. Dan moet de overheid in actie komen. ,,Door onze strijd met het water in de zee en de rivieren zijn we gewend naar de overheid te kijken als het mis gaat met water”, zegt Stam van Rijks waterstaat. ,,Maar tegen overlast van hemelwater kunnen we veel zelf doen. Plaats bijvoorbeeld een schot bij je oprit, zodat je garage niet onder water kan lopen. Je lost er niet alles mee op, maar wel veel.” Stam werkt namens Rijkswaterstaat aan het EU-project FloodResilienCity. Deskundigen uit steden als Nijme gen, Mainz, Bradford, Dublin en Leu ven, maar ook Brussel, Parijs en Or Léans steken in dat verband de kop pen bij elkaar om kennis uit te wisse len over mogelijke maatregelen tegen wateroverlast. En waar Nederland vaak te hulp wordt geroepen als het water moet worden bestreden denk aan New Or leans in de nasleep van orkaan Katri —

In het buitenland is de burger meer gewend zélf het heft in handen te nemen jean-Marie Stam, Rijkswaterstaat

na daar kan Holland over hemelwa ter veel leren van het buitenland, zegt Stam. Zo is ze bijzonder gecharmeerd van de Ieren, die in Dublin de slogan Roads as rivers, streets as streams hante ren. ‘Wegen als rivieren, straten als be ken’. Met andere woorden: gebruik wegen en straten om water mee af te voeren als de riolen het tijdens zwaar weer niet meer aankunnen. Stam: ,,Het is beter dan wanneer het de hui zen binnenloopt.” Dat de rioleringen in Nederland wor den aangepast aan de piekbelasting die extreme regenbuien met zich mee brengen, is niet altijd mogelijk of niet wenselijk. Dat zeggen ze bij Rijkswa terstaat, maar ook lokale overheden voelen daar niet altijd voor. Vergroten van riolen is ingewikkeld, duur en in grijpend. De oplossing moet worden gezocht in andere maatregelen, redeneert Stam: ,,Verklein de verharde oppervlakten in steden, zodat water beter in de bo dem kan zakken, zorg voor drempels, om te voorkomen dat water huizen binnenstroomt. Want het risico op zware buien wordt steeds groter.” Ze baseert zich op de weerdeskundi gen van het KNMI, die in alle toekom stige klimaatscenario’s uitgaan van toenemende ‘neerslagextremen’, voor al in de zomer. Die hevige buien han gen samen met de toename van de hoeveelheid waterdamp in de lucht. Daardoor wordt Nederland sowieso natter: tussen 1951 en 2013 was de stij ging 14 procent. Het vergt bewustzijn van de Neder landers. ,,Wij zijn heel druk geweest met kustbescherming en rivierdijken. Nu moeten we ook gaan kijken naar overlast door hemelwater. Daarmee zijn ze in het buitenland al veel lan ger bezig, maar daar hadden ze dan ook niet onze andere waterproble men”, legt Stam uit. Publiekscampagnes zijn voor dat gro tere bewustzijn niet altijd voldoende. De hoosbuien die afgelopen zomer op diverse plaatsen in het land hun wa ter loslieten, zijn wat dat betreft effec tiever dan een reeks SIRE-spotjes op televisie. Niet voor niks bestaat het ge zegde ‘Geef ons heden ons dagelijks brood en af eh toe een watersnood’.

NU TE KOOP»

met Verder % ons water Hoe bLijven we goed bëschermd?

t..- —. bt

In de we van 1’tJiri1 i5 leidde n dregende waters noodramp tot de evbcuatre van ruim 200.000 mensen. In het boek De strijd die nooit ophoudt wordt deze zware beproeving beschreven op basis van gesprekken met gedupeçrdén en bestuurders. En wat gebeurde er sindsdien? Zijn Gelderland en Limburg n wel veilig? Duurt het allemaal niet veel te lang? Morgen kan hef water immers weer tegen de rand van de dijken klotsen.

Prils: 19.95euro

‘%

Het boekis verkrijgbaar via www.webweI.gIrlaner.nf en bij de volgende bohandels: Rebers Zevenaar Nieuwenhuis Doesburg Dekker vd Vegt Nijmegen Maas & Waal Druten Van Leeuwen Opheusden Arentsen Tiel en in zalencentrum De Vicary, Ochten op zaterdag 31 Ïanuari van 11 tot 16 uur tijdens de expositie Hoogwater erf evacuatie 1995

Kijk op onswater.n[

—

7—Z__1

\‘

• 3- en 4 kamer appartementen met panoramisch uitzicht •Woonoppervlakte van 67 tot 162 m2 • Compleet met luxe Siematic keuken • Inclusief parkeerplaats • De Lunet koopsom vanaf€ 225.000,- v.o.n.

\\\ ‘SS.

‘2?’ f,A\

ç-\\

\\\\

‘L / /

• 3 kamer appartementen op de gezellige kade • Woonoppervlakte van 76 tot 101 m2 • Compleet met luxe Siematic keuken • Voorzieningen op loopafstand • Dock 1 nu exclusief parkeerplaats vanaf € 170.000,- v.o.n.

INFORMATIE EN VERKOOP

EEN ONTWIKKEUNG VAN

• bpd

Robin Groenhuis, Hendriks makelaardij M 06- 20 135483

creating living

Marcel Hermsen, Hermsen Garantiemakelaars M06-53226401 Huub van Rumund, Hans Janssen Garantiemakelaars M 06-51 368506

HAflOEL5 HADE WONEN

WERKEN

ONTSPANNEN

DE GELDERLANDER JANUARI 2015

TOEKOMST HOOGWATER 27

LEVEN MET HET WATER

We wonen in een delta Als je de kaart van Europa een halve slag draait, zie je het pas goed. Nederland lijkt op Bangladesh. We wonen in een rivierdeka en al dat water stroomt naar ons toe.

s4.,::

Met technische maatregelen is veel op te vangen, maar vluchtwegen ontwikkelen is ook verstandig.

aten we beginnen met het goe de nieuws. We wonen in een ri vierdelta. Een stelsel van aftak kingen van een rivier in ons geval meerdere rivieren die in de zee of een groot meer uitmonden. Delta’s zijn meestal vruchtbaar en dichtbe volkt Denk aan de Nijideka en de Gangesdelta. Ook zijn de natuurwaar den vaak hoog, zoals bijvoorbeeld in de Donaudelta. Verstedelijkte rivierdeka’s zijn van economisch belang. New York, Rotter dam, Antwerpen, Alexandrië, New Or leans, Jakarta, Hamburg, Londen, alle maal deltasteden. Nederland heeft een belangrijk deel van zijn rijkdom te danken aan het water. En nu het slechte nieuws. We wonen in een rivierdeka. Dat maakt een

groot deel van het land gevoelig voor overstromingen. Een stijgende zeespiegel als gevolg van klimaatverande ring maakt grote delen van Nederland nog kwetsbaarder. Met technische maatregelen is veel op te vangen. Zoals de inrichting van het achterland aanpassen of hoogwaterbe stendige huizen bouwen. Maar ook verstandig: goede vluchtwegen en evacuatieplannen ontwikkelen voor als het echt misgaat Want helemaal veilig ben je nooit in een delta.

q,,h

—

4..,’

—

,..,4:

Bôdeni

....

ja -S

“

Neuchâtel

— _4

54 4,

S-..

• 1 S, «

.L ,

4 •,,

:. ;‘

Als ons water stijgt... hoe

BOCHANE STAPELVOORDEEL

4d4

Van9995

hoog komt het dan bij jou? ..

PAN DA 5-DEURS TwînAir 6Opk Edizione Gooi

Voor

€ 7.995,-

Inclusief o.a.:

Uit voorraad leverbaar

• • • •

airco 5-deuren hoge instap centrale vergrendeling met afstandsbediening • elektrisch bediende ramen • en nog veel meet

Meer luxe? Dat kan! Kies dan voor: audiosysteem, spiegels en handgrepen in kleur, zij-stootstrips voor € 600,- extra € 460,- • Flex Pack (deelbare achterbank met 3 zitplaatsen en hoofdsteunen achter) €375,-

Gem. brandstofverbruik: 3,8 1/100 km

•

metaalkieur

(1 op 26,3). C02: 88 g/km.

Prijs mcl. BTW/BPM, exclusief kosten rijkiaar maken en verwijderingsbijdrage. De afgebeelde auto kan afwijken van de daadwerkelijke uitvoering. De verbruikscijfers zijn gebaseerd op de officiële Europese testmethode. Het daadwerkelijke verbruik hangt mede af van de omstandigheden en uw rijgedrag. Wij adviseren Het Nieuwe Rijden, zie ook www.hefnieuwerijden.nf; voor handige tips om zuiniger te rijden. Korting betreft een inruilbonus, informeer naar de korting bij geen inruil. Aangeboden eersies hebben een registratie cao 2014. Op is Op.

BOCHANE 1 Fiat

Kijk op onswater.nt

- -

Almere Arnhem Boxmeer Ede Lelystad Nijmegen Tiel

Tel. Randstad 22-23 Tel. Veldoven 3 Tel. Beugenseweg 53a Tel. Galvanistraat 111 Tel. Schroefstraat 34 Winkelsteegseweg 150 Tel, Tel. Zuiderhavenweg 7

036 026 0485 0318 0320 024 0344 -

548 63 376 00 57 12 64 83 29 01 359 13 76 00 -

00 50 44 55 50 40 40

VRAAG DIRECT EEN OFFERTE AAN OP WWW.BOCHANEINACTIE.NL/FIAT

KKER -

•

CULTUUR • NATUUR.

Nïeuwscafé hoogwater 1995 Slot Loevestein

Twintig jaar na het hoogwater van 1995 slaan De Gelderlander en het Brabants Dagblad de handen ineen, In een gezamenlijk nieuwscafé op Slot Loevestein in Poederoijnen blikken de twee kranten terug op die spannende week eind januari/ begin februari 1995. We kijken terug op de evacuatie zelf, bijvoorbeeld op de kritieke situatie bij Ochten. Daar leidde een meterslange scheur in de Waalbandijk tot een noodevacuatie van het Betuw se dorp. De ‘scheur bij Ochten’ was even wereldnieuws.

- t’

Lezersprijs (10,.4e Gelderlander

dG CLUB

Maar we richten onze blik ook nadrukkelijk op de toekomst. Waarom is het twintig jaar na het hoogwater van 1995 opnieuw noodzakelijk fors te investeren in ons dijkenland schap? Ook is er aandacht voor de dijkverlegging bij Brakel en de geplande nevengeul achterlangs de dorpen Varik en Heesselt. Twee maatregelen die voor nogal wat onrust zorgen in de samenleving. Datum: 6 februari Tijd: 1 7.00 19.00 -

praat

C’T (Wa

LOJVJS1ÏiN -

Maak nu uw reservering op dg.nI/club

DE GELDERLANDER JAN UARI 2015

TOEKOMST HOOGWATER 29

Het water bedreigt ons van twee kanten voor de grote rivieren moeilijker wordt hun water af te voeren. Het zee water kan de rivieren instromen en zal steeds verder landinwaarts leiden tot verzilting. Dat kan in theorie ver gaan. Bij een zeespiegelstijging van 2 meter waarmee dus geen rekening wordt gehouden zou zout water zijn schadelijke werk tot in Tiel kunnen doen. In het Deltaprogramma wordt er ook rekening mee gehouden dat de water afvoer door de Rijn veel groter kan zijn. De gletsjers smelten, er zal vaker wateroverlast zijn door aanhoudende regen. In 2050 ZOU 17.000 kuub water per seconde bij Lobith passeren, in 2100 ;8.ooo kuub. Dat zijn abstracte getallen; om ze in perspectief te plaat sen: tot dusver passeerde nooit meer dan 12.600 kuub Lobith. Of al dat wa ter Nederland ooit zal bereiken, hangt ook af van wat Duitsland aan maatre gelen inzet. Het Nederlandse beleid hangt daar niet van af. De zee is bepaald geen biljartlaken. Het zeeoppervlak wordt omschreven als ‘een heuvellandschap met hoogteverschillen tot honderd meter’. Uit on derzoeken blijkt dat het smelten van

Het klimaat verandert, menen bijna alle deskundigen. Daardoor stijgt de zeespiegel en kan ook de Rijn meer water moeten afvoeren.

—

door Rob Berends e records stapelen zich op. In het laatste rapport van het internationale klimaatpanel IPCC wordt vastge steld dat de periode 1983-2012 de warmste was in 1.400 jaar. Het jaar 2014 is wereldwijd en in Europa het warmste jaar in drie eeu wen. Sinds 1950 hebben zich meer hit tegolven voorgedaan dan eerder en zijn de uitschieters naar beneden afge nomen. Het klimaat verandert; voor 97 pro cent van de deskundigen lijdt dat geen twijfel. In Nederland bestaat een redelijk sterke lobby van klimaatscep tici die vraagtekens zetten bij de be vindingen van de deskundigen. Inter nationaal is die lobby minder groot. Nederland gaat er in het Nationale

Deltaprogramma van uit dat de kli maatverandering in gang is gezet en in komende decennia door zal gaan. De internationale deskundigen noe men het uitermate waarschijnlijk dat de zeespiegel de komende eeuw flink zal stijgen. Het meest waarschijnlijk is dat de stijging op 45 tot 82 centime ter zal uitkomen. Het kan meer wor den, als ook het landijs op Antarctica gaat smelten. Maar meer dan 1 meter is ook dan zeer onwaarschijnlijk. In het Deltaprogramma rekent Neder land met een maximale stijging van 8 centimeter: Dat is met technische maatregelen langs de kust op te van gen. Een zeespiegelstijging tot i, me ter is ook nog technisch goed te doen, denken waterbouwkundigen. Daarbo ven wordt het lastiger. Een bijkomend probleem is wel dat bij een stijging van de zeespiegel het

Het is nog mogelijk dat scenario’s doorkruist worden door akeliger realiteit

de ijskap van Antarctica voor Neder land veel ernstiger is dan het smelten van de Groenlandse ijskap. Als Antarc tica zo veel ijs verliest dat de zeespie gel gemiddeld i meter stijgt, levert dat voor onze kust een stijging van 120 centimeter op. Als de ijskap van Groenland evenveel ijs verliest, dan stijgt het oppervlak van de Noordzee met maar 40 centimeter. Berekend is dat 70 procent van de havens wereld wijd last gaat krijgen van het stijgen de water. En altijd nog is het mogelijk dat de scenario’s doorkruist worden door een akeliger werkelijkheid. Weten schappers denken in grote meerder heid dat die zich niet zal voordoen, maar dat andere effecten optreden is ook niet uitgesloten. Zo kan de warme golfstroom stilval len, kunnen de ijskappen van West-Antarctica en/of Groenland instabiel worden en kunnen de perma frostgebieden sneller dan verwacht ontdooien, zodat er veel methaangas in de atmosfeer komt. Als een van deze ontwikkelingen zich voordoet, kan de zeespiegel nog veel meer stijgen dan nu verwacht.

Schematische dwarsdoorsnede hoogwatersituatie Nederlandse delta hoogwater 2100 duinen zeewater

: rivie rv,iatet

Ijsselmeer hoogwater2olo

dijk

: ‘

Zwolle (Ijssel) Schoon hoven(Lek) Gorincnern(Wcl)

Lobitf (Rijn)

overgangsgebied

—

nfographic: DG 1 bron: Rijkswaterstaat

bedijkt gebied

zout water

Cuijk(Moas)

onbedijkt gebied zoet water

30 HOOGWATER TOEKOMST CULEMBORG

RHENOY

Annemieke Verschoor ()

Monique Stappershoef (z)

e is de dochter van een schip per. Angst voor water heeft Annemieke Verschoor () dan ook niet. Toch kan de Culem borgse niet ontkennen dat ook zij het ‘spannend’ vindt als het water stijgt. Verschoor woont namelijk in het afiroerputje van Culemborg, de wijk Parijsch. Volgens de website overstroomik.nl kan het water in dit deel van de Lekstad stijgen tot maxi

ij de evacuatie van het rivie rengebied begin 1995 vertrok Monique Stappershoef vanuit Rhenoy naar het naastgelegen Leer dam. ,,Dat dorp ligt iets hoger dan Rhenoy en werd op het nippertje niet geëvacueerd.” Stappershoefwoont twintig jaar later nog altijd in Rhenoy, nu samen met haar man

maal 5,5 meter. ,,In 1995 woonde ik ook in Culemborg en ben ik dus geë vacueerd. Dat was een raar gevoel. Ik weet nog goed dat wij naar de dijk liepen om met eigen ogen te zien hoe hoog het water stond. Dat doe je als in zo’n gebied woont. Maar plannen om te verhuizen heb ik nooit gehad. Ik heb er vertrouwen in dat de overheid en het waterschap onze dijken veilig houden.”

Jeroen. Bij een eventuele overstro ming kan hier het water stijgen tot maximaal 4,5 meter, laat de websi te overstroomik.nl zien. ,,Maar wij zijn daar eigenlijk nooit mee bezig”, zegt Stappershoef. ,,Wij wonen hier in een prachtig ge bied. Als je angst hebt voor het water, moet je hier niet gaan wonen.”

‘Ik weet nog dat we naar de dijk liepen om zelf te zien hoe hoog het water stond’

Is er een vluchtweg of kun je beter het dak op? Het drama van 1995 zal zich niet herhalen, maar helemaal veilig zijn we nooit, waarschuwt minister Melanie Schultz. Vroeger wisten ze heel goed dat ze rekening moesten houden met hoogwater Minister Melanie Schultz

door Francine Wildenborg niangs nog stond minis ter van Infrastructuur en Milieu Melanie Schultz (VVD) aan de oever van de IJssel. Die stond zo hoog dat alleen de toppen van bomen nog te zien waren. Een indrukwek kend beeld, vindt de minister. ,,Het laat zien hoe dreigend water kan zijn.” Dat zijn we inmiddels vergeten? ,,Het hoogwater van 1995 ligt niet meer vers in het geheugen. Dijkgra ven zeggen wel eens: ‘geef ons heden ons dagelijks brood en af en toe een watersnood’. Nee, zonder grapjes, ze ker in de Randstad zijn maar weinig mensen met de dreiging van water be zig. Voor de mensen die in het rivie rengebied wonen is dat anders. Ze le ven letterlijk naast het water. Op elk werkbezoek dat ik doe, komen er ver halen los. Over hoe spannend het twintig jaar geleden was, de evacua tie, de zandzakken.” Geen boze boeren nteer? ,,Nee de hooivorken zijn neergelegd. Natuurlijk was het moeilijk om uit te leggen dat mensen hun huizen en be drijven moesten verlaten, omdat we de rivier wilden verbreden. Voor het programma Ruimte voor de Rivier moesten 125 gezinnen verhuizen. Maar de nieuwe generaties snappen het weL, ze weten dat het nodig is voor de veiligheid en hebben vaak

van de nood een deugd gemaakt: op een nieuwe plek een veebedrijf begon nen met twee keer zo veel dieren, of een zorgboerderij in plaats van een agrarisch bedrijf.” Dus het is nu allemaal geregeld. Waar om investeert u dan de komende jaren nog miljarden?

,,We hebben de preventie tegen over stromingen goed op de rit. We zullen niet snel zo verrast worden als in 1995. De dijken zijn niet alleen ver hoogd, maar ook versterkt. En we heb ben gebieden aangewezen die we kun nen laten onderlopen als het nodig is om de druk van de ketel te halen. De kustwering is verhoogd. Maar klaar zijn we nooit. Denk aan het Ijssel meer maar ook het rivierengebied.” Moeten we bang zijn? ,,Nee, maar wel realistisch. We leven in een bijzonder land, 6o procent is overstromingsgevoelig. Onze polders zijn droog, omdat we op sommige plekken er dagelijks 24 zwembaden vol uitpompen. We zorgen dat de kans dat je overlijdt aan de gevolgen van een overstroming nooit hoger is dan i op ioo.ooo. Maar dat je ermee te maken krijgt, is echt niet uitgesloten.

ioo procent veilig is het nooit. Het is goed dat mensen weten wat het voor hen betekent en wat ze kunnen doen als het gebeurt. Hoe? ,,Via de website overstroomik.nl en de app. Daar kunnen mensen zien hoe hoog het water komt op de plek waar je woont. Wat de vluchtroutes zijn.” Hoe zit dat bij u thuis? ,,Ik woon in de historische binnen stad van Leiden. De oude centra van steden liggen op hoog zand. Vroeger wisten ze namelijk heel goed dat ze re kening moesten houden met hoogwa ter. Pas later zijn ze gaan bouwen op lager gelegen grond. Als de zeekering het niet zou houden door een combi natie van hoogwater én een storm, dan komt het bij mij thuis tussen de 20 en 30 centimeter hoog. Dus kan ik uitwijken naar de eerste verdieping. Maar vergis je niet: als het water bij mij 20 centimeter hoog staat, dan is het elders ook zo. Dus de toevoer van elektriciteit en water stopt snel.” En dait? ,,Zo snel mogelijk de badkuip vol la ten lopen bijvoorbeeld, om een voor-

App weet waar het water komt Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu wil dat de Nederlanders zich beter bewust zijn van de gevaren van overstromingen. Op de website over stroomik.nl en de gelijknamige app die te vinden is in appstores, kan ie dereen zien hoe hoog het water zal ko men in zijn eigen huis. Voer de postco de in en je weet of je droge voeten houdt. Wie in een gebied woont waar het wa ter hoog komt, vindt op de website een kaart waarop is te zien wat de dro ge plekken zijn in de directe omge ving. Ook wordt aangegeven hoe lang er tijd is om te evacueren en waar

mensen dan aan moeten denken. Bij voorbeeld: hoe is de vluchtroute en lo pen wegen op die route niet onder wa ter? Wie ervoor kiest om te blijven in geval van een watersnood kan op de website tips vinden over wat voor voorzieningen hij of zij moet treffen. Omdat het bijna twintig jaar geleden is dat grote delen van het rivierenge bied uit voorzorg werden geëvacu eerd, is het rijk met andere organisa ties een campagne begonnen. Neder landers worden opgeroepen na te gaan of ze gevaar lopen en om dat met een seffie op sociale media ken baar te maken.

raad drinkwater te hebben. Zulke tips staan in de app.” U houdt zich al twaalfjaar met hoogwa ter bezig. Bent u zelf wel eens bang? ,,Nee, niet echt. Als staatssecretaris (van Verkeer en Waterstaat 2002-2007, red.) had ik nog een rub berbootje op zolder liggen, maar die bleek laatst inmiddels door de mui zen opgegeten. Nee, bang word ik van grote stormen als tyfoons, die we ge lukkig in Nederland niet kennen. Denk aan de Verenigde Staten. De ge volgen in Nw Orleans en New York heb ik zelf gezien en die zijn desas treus. Alles gaat kapot door de kracht waarmee het water de stad overspoelt.” Maar door de klimaatverandering kun nen wij best ook te maken krijgen met zulke stormen? ,,Dat is inderdaad niet uitgesloten. So wieso blijft de zeespiegel stijgen. Ri vieren kunnen het water daardoor minder goed afvoeren en vanuit de zee stroomt het water terug. Bij Dord recht kan het dan flink opstuwen.” En dat kunnen we aan? ,,ja, in verreweg de meeste gevallen wel. Maar belangrijk is dat we ook we ten hoe we het kunnen oplossen. We weten inmiddels precies wat er ge beurt als een dijk doorbreekt, hoe hoog het water komt en hoe lang het duurt voordat het wegloopt. Na de wa tersnoodramp in 1953 dachten we vooral aan preventie: hoe hoog moe ten we de dijken maken? Nu kijken we ook naar het ‘wat als?’-scenario. Dan moet je precies weten hoeveel mensen er in een gebied wonen, wel ke bedrijven er staan en of er risico’s zijn, zoals een kerncentrale. Maar ook: welke wegen liggen er in een gebied?” Wegen? ,,Onder andere om te vluchten. In New Orleans konden mensen maar één kant van de snelweg gebruiken omdat er een vangrail tussen zat. Wij hebben nu gezorgd dat die hier naar

DE GELDERLANDER JAN UARI 2015

TOEKOMST HOOGWATER 31

KEKERDOM

DREUMEL

Harry Sanders (73)

Anthony de Vree

arry Sanders uit Kekerdom weet dat het water 4,5 meter hoog kan komen bij een dijkdoorbraak. Hij weet wat hem te doen staat als het extreem hoogwater wordt. ,,Ik heb het meegemaakt in 1995. Bij evacuatie zou ik nu via Duits land weggaan en niet meer in de file richting Beek gaan staan. En ik zou eerder mijn mooie, oude kabinet naar de bovenverdieping brengen dan de televisie.” Toch denkt hij niet dat het zo’n vaart zal lopen. ,,De dijk is nu 80

centimeter hoger dan in 1995. Boven dien geloof ik niet dat er ooit ;8.ooo kuub water per se conde Lobith zal pas seren. Dan zijn de dij ken in Duitsland al lang doorgebroken. Die miljar den voor het Deltaplan kun nen ze beter in Duitsland besteden.”

et huis van Anthony de Vree in Dreumel zal bijna onder water verdwijnen bij een dijkdoorbraak. ,,Dat wisten we in 1995 al”, zegt hij. ,,Onze spullen heb ben we toen naar de zolder van de buren gebracht. Hun huis staat op een oude dijk.” De Vree is indertijd in de streek gebleven, omdat hij ook brandweerman is. ,,We waren onder gebracht bij de scheepswerf We heb ben vooral achtergebleven dieren verzorgd.” Hij weet wat hem te doen staat als het weer hoogwater wordt. ,,Inpakken en weggaan. De vo rige keer zijn we er goed van afgekomen. Mensen in een oorlogsgebied hebben een groter probleem.”

‘Voordat 18.000 kuub per seconde LobÏth passeert, zijn in Duitsland de dijken al lang doorgebroken’

beneden kunnen, zodat beide helften open zijn.” En dan? Waarheen? ,,Dat weet je niet van tevoren. Dus moet je op het moment zelf burgers van informatie voorzien. Maar het helpt als mensen zich vooraf informe ren. Bijvoorbeeld als je hier in Den Haag woont: weet dat de A44 en A4 zo laag liggen dat ze onderlopen en je je eigen dood tegemoet rijdt.”

bleem. Veel erger dan een paar natte voeten. De Randstad ligt diep. Meest al heb je in zo’n situatie maar 24 uur om je voor te bereiden, want een com binatie van storm en springtij zie je pas kort van tevoren aankomen. Dat betekent dat je bij een dreiging vanuit zee in dè Randstad maar zo’n 15 pro cent van alle inwoners kunt evacue ren. Als de rivieren dreigen te overstromen is het anders: dan hebben we veel meer tijd, dat is een kwestie van dagen.”

Dus dan beter het dak op?

,,Dat kan een optie zijn. Gelukkig bou wen we hier hogere huizen dan in een stad als New Orleans, waar vooral bungalows staan.” Ondergelopen snelwegen, het dak op. Heftig... ,,Als we met een overstroming te ma ken krijgen let wel: die kans is dus heel klein dan hebben we een pro-

U denkt dat burgers zich daarop kunnen

Zij lopen achter? ,,Dat verschilt. Rotterdam bijvoor beeld, als knooppunt van zee en ri vier, is heel ver. Maar sommige ande

Onze polders zijn droog, omdat we op sommige plekken er dagelijks 24 zwembaden vol uitpompen -

—

voorbereiden? ,,Ik verwacht echt niet dat ze nu mas saal blikken eten en kaarsen gaan in slaan, dat heb ik zelf ook niet gedaan, maar het is goed om te weten wat er kân gebeuren en waar je aan moet denken. Dat bewustzijn is ook nodig bij de regionale veiligheidsregio’s, brandweer, politie en ziekenhuizen moeten zich voorbereiden.”

Minister Melanie Schultz

Wij wisten in 1995 al dat ons huis bijna onder water zal verdwijnen bij een dlJkdoôrbraak’

re regio’s nog niet. Zij zijn heel hard bezig nu om rampenplannen aan te scherpen. Maar er worden nog steeds brandweerkazernes op het laagste punt van de stad gepland, dat moet echt niet meer gebeuren. Zij lopen dan als eerste onder en kunnen geen hulp meer verlenen. We denken bij rampen vaak aan de gevaren van brand, gas en chemische stoffen, maar niet aan water, en juist water legt de maatschappij veel meer lam.” Mooi als wij het optimaal regelen, maar buurlanden doen dat niet. ,,Nee, Duitsland regelt het anders. Zij beschermen zich nog deels met zandzakken. Maar het belangrijkste is dat ze bijvoorbeeld rivieren niet versmal len, waardoor ze het water zouden op stuwen en vaart geven. Buurlanden mogen waterproblemen niet afwente len, dat is inmiddels op mijn initiatief EurQpees geregeld.”

• Minister Melanie Schultz op de dijk bij Culem borg. foto William Hoogteyling/HH

32 HOOGWATER TOEKOMST Varianten nevengeul bij Vank

Ruim

Moet ik verplicht verhuizen? Staat er straks continu water in de geplan de nevengeul? Wat zijn de kansen voor de ontwikkeling van water sportrecreatie in dit gebied? Een definitief antwoord op deze prangende vragen is nog niet te geven, maar deie drie varianten geven de inwoners van Varik en Heesselt wel een idee hoe de veel bediscussieerde bypass eventueel inbedding krijgt in het landschap.

In dit scenario varieert de breedte van de nevengeul sterk. Aan het begin, bij de ‘inlaat’ tussen de Varik se Uilenburgsestraat en Achterstraat, is de bypass smal, om zoveel mogelijk huizen te sparen. Later verbreedt de bypass zich, op sommige plekken tot wel 800 meter. In deze variant stroomt eens in de 15 tot 25 jaar water door de geul en liggen er kansen voor woningbouw (op terpen), landbouw en recreatie. Fruitteelt is niet mogelijk.

Compact

Ophemert 8ommeSe5

Opijnen

VVeiweg

In dit scenario verdwijnen de minste huizen/bedrij ven, naar schatting 12. Doordat de geul diep en smal is, staat er altijd water in. Eens in de vier jaar stroomt het water in de bypass mee met de Waal. Woningbouw is uitgeslo ten.

geul 800m

Ing

met brug

dijk met weg of fietspad

Wonen op een eiland in het belang van de BV Nederland De Betuwse &rpen Varik en Heesselt komen mogelijk op een eiland te liggen, nu er plannen zijn voor een nevengeul in hun achtertuin. door Bas Knoop

ustig, bijna windstil. Een waterig zonnetje nodigt de ze dinsdagochtend uit tot een stevige wandeling over de verlaten Waalbandijk bij de twee kleine Betuwse dorpen Varik en Heesselt. Aan de ene kant van de dijk, buitendijks, stroomt de majesteu ze Waal. Binnendijks, over de Varikse Achterstraat, loopt Corine Voogt. Hond Manu wacht al kwispelend bij de voordeur. ,,Misschien loop ik hier over een paar jaar niet meer met hem in dit prachtige gebied”, zegt Voogt. ,,Dan ben ik verhuisd. Noodgedwon gen.” Het vrijstaande huis van het gezin Voogt wacht in de toekomst mogelijk de sloopkogel. Hetzelfde lot treft wel licht ook tientallen andere huizen en bedrijven in Varik en Heesselt (ruim 1.200 inwoners in totaal). De mens moet hier wijken voor het water. Al thans, dat is het plan. In het op Prins jesdag vorig jaar gepresenteerde nieu we Deltaprogramma is een nevengeul achterlangs de twee kernen opgeno men als een ‘kansrijk project’ om Ne derland ook in de verre toekomst te beschermen tegen hoogwater. De gevolgen voor het karakteristieke Betuwse landschap zijn ingrijpend: naast het verdwijnen van een nog on bekend aantal woningen zijn de twee dorpen, die deel uitmaken van de ge meente Neerijnen, straks mogelijk vol ledig omgeven door water. Van platte landsbewoners naar eilandbewoners. En dus is er onrust onder een deel van de Varikers en Heesseltenaren. Zij voelen zich in hun veiligheid en woongenot bedreigd door de belan gen van de BV Nederland. Een nevengeul, ook wel bypass ge noemd, is een kunstmatige aftakking van de rivier die bij (extreem) hoogwater fungeert als extra afi’oerroute

van het water. De geplande nevengeul bij Varik en Heesselt moet in dit deel van de Waal leiden tot een water standsdaling van circa 50 centimeter. Belangrijk, omdat door klimaatveran dering in de toekomst naar verwach ting meer water door onze rivieren stroomt. Dat houden Deltacommissaris Wim Kuijken en minister Melanie Schultz van Haegen ons in ieder geval voor, zich baserend op diverse (internatio nale) klimaatstudies, waaronder de KNMI-klimaatscenario’s. Zo zijn de nieuwe, veel strengere veiligheidsnor men voor de dijken in het Deltapro gramma mede gebaseerd op een ver wachte piekafvoer in de Rijn bij Lo bith van 17.000 kuub per seconde in 2050 en i8.ooo kuub in 2100. Ter ver gelijking: tot op heden stroomde

nooit meer dan 12.600 kuub door de Rijn bij Lobith. Maar een deel van de inwoners is be zorgd, boos, verkeert in onzekerheid en is vooral ontevreden over de onder bouwing door de politiek van het nut en de noodzaak van de bypass. De bom barstte in september 2013, op een informatieavond in het Varikse dorpshuis Toevershof. Daar kregen in woners voor het eerst onder ogen wel ke effècten de nevengeul straks moge lijk heeft op hun persoonlijke leven en de inrichting van het landschap. Grafisch vormgever Voogt: ,,Toen ik voor het eerst hoorde van de plannen voor een tevengeuÎ reageerde ik op standig, boos. Ik zat dagenlang in een emotionele rollercoaster. Want hoe wel de exacte ligging van de geul nog niet bekend is, weet ik één ding zeker: ik moet weg. Ons huis staat midden in de toekomstige inlaat van de by pass.” Sinds die avond in Toevershof leven er onder de bevolking veel vragen. Waarom moeten twee kleine dorpen zo’n grote verantwoordelijkheid dra gen? Schieten wij in Nederland met -

• Frank Millenaar (links) en Ernest Cartigny van Waalzinnig voor de Dikke Toren aan de Waalbandijk in Varik. foto Raphaël Drent

Ik heb niet de illusie dat wij tegen deze plannen nog een vuïst kunnen maken Corine Voogt, inwoner Varik

deze nieuwe veiligheidsnormen niet te veel door in onze angst voor hoogwa ter? Komt er wel zoveel water onze kant op in de verre toekomst? Is er geen redelijk alternatief voor een bypass? Hoeveel huizen gaan tegen de vlakte? Hoe zit het met de compensatie van huiseigenaren die vanwege de mogelij ke aanleg van een nevengeul nu al hun huis niet meer kunnen verkopen? Het verzet in de samenleving tegen en de onzekerheid over de bypass is geka naliseerd in de ‘nevengeul-kritische’ vereniging Waalzinnig, die zich mani festeert met de slogan ‘Geen kanaal langs de Waal’. Waalzinnig zet vooral vraagtekens bij de noodzaak van een ne vengeul achterlangs Varik en Heesselt. Volgens voorzitter Frank Millenaar houdt de politiek onvoldoende reke ning met het Duitse waterveiligheids beleid. Een statement dat bijval krijgt van diverse waterdeskundigen, onder wie hoogleraar waterveiligheid Mat thijs Kok en Aline te Linde, gepromo veerd op het overstromingsrisico van de Rijn. Millenaar: ,,i8.00o kuub in 2100 door de Rijn bij Lobith? Dat is onrealistisch. Dan moet Duitsland eerst zijn dijken flink verhogen. Alleen als dat gebeurt, is het voorstelbaar dat in de toekomst zoveel water bij Lobith ons land bin nenstroomt. Maar Duitsland is dat niet van plan. Onze oosterburen vangen overtollig water vooral op in retentiege bieden. Waalzinnig is niet per se tegen een nevengeul. Maar als de politiek niet kan uitleggen waarom deze maatregel noodzakelijk is, dan houdt het voor ons op.” De Neerijnense wethouder Teus Kool (SGP) vindt de discussie over nut en noodzaak van een bypass achterhaald. ,,Ik heb liever ook niet dat de nevengeul in onze gemeente gegraven wordt. Maar deze afVoernormen zijn het resul taat van een al lang geleden gemaakte politieke keuze in de Tweede Kamer, onderbouwd door klimaatstudies. Daar nu nog aan gaan tornen is zinloos. De maatregel is opgenomen in het Deltaprogramma. ,,Belangrijker is dat de regio samen met de burgers constructief blijft meeden ken over de concrete invulling van de plannen. We moeten voorkomen dat

DE GELDERLANDER JAN UARI 2015

TOEKOMST HOOGWATER 33 Functioneel

Ophemert

Opijnen

Weivieg

Deze variant is het meest rechttoe, rechtaan. Ongeveer 30 huizen verdwijnen in dit scenario, eenmaal in de vier jaar stroomt water door de nevengeul. Hierdoor is landbouw nog wel mogelijk, fruitteelt niet meer. Wonen kan alleen nog op de dijken langs de bypass.

brug

geul 3O0mS

Opijnen

vaste inlaat 500m breed

Weiwe

met brug

—

het rijk over ons beslist.” Begin vorig jaar hebben daarom de provincie en de gemeente Neerijnen een klankbordgroep samengesteld van twintig burgers onder wie Con—

ne Voogt met verschillende achter gronden (ondernemers, fruittelers, Waalzinnig). ,,Na de bijeenkomst in Toevershof merkten wij dat mensen de behoefte voelden mee te praten —

• Corine Voogt speelt in het grasland naast haar woning aan de Varikse Achterweg met haar hond Manu. foto Raphaël Drent

over de nevengeul”, zegt Erwin Klerkx, projectleider hoogwatergeul Varik-Heessek bij de provincie. ,,Als de geul gegraven moet worden, dan wil ik er wel wat over te zeggen heb ben, dat was de houding van veel mensen. Naast algemene informatie over het hoe en waarom van de nevengeul, heeft de klankbordgroep ook na gedacht over de vraag: stel dat de by pass gegraven wordt, hoe kan dan de nevengeul, ook met het oog op het aantal huizen dat moet verdwijnen, mogelijk ingebed worden in het land schap? Uit deze discussie zijn uitein delijk drie varianten gerold (zie grap hic, BK). Uitgangspunt van de discus sie in de klankbordgroep is dat de ne vengeul er daadwerkelijk komt. Als je blijft discussiëren over nut en nood zaak, kom je geen steek verder.” Voogt kan zich hierin vinden. ,,Ik heb niet de illusie dat wij tegen deze plan nen nog een vuist kunnen maken. Dit is zo groot. Het persoonlijke belang van tientallen burgers weegt niet op tegen het belang van een heel land. Het enige dat wij als inwoners van Va rik en Heesselt kunnen doen, is in vloed proberen uit te oefenen op de ligging van de geul en de inhoud van het compensatiefonds. Aan de andere kant vind ik wel dat je als overheid de

• Het Neerijnense dorp Varik van uit de lucht ge zien. Achterlangs Varik en buurdorp Hees selt is een hoog watergeul ge pland. foto Jan Bouwhuis

hoogwatervrije verbinding met brug dijk dijk met weg of fietspad

noodzaak van zo’n ingrijpende maat regel moet kunnen onderbouwen. Dat is nog onvoldoende gebeurd.” Maar ondanks de klankbordgroep, in formatieavonden en excursies naar de nevengeulen bij Veessen-Wapenveld en Lent, is de overheid er (nog) niet in geslaagd de onzekerheid bij veel in woners weg te nemen. Simpelweg om dat het rijk en de provincie op de meest prangende vragen nog geen pas klaar antwoord kunnen geven. De Tweede Kamer neemt waarschijn lijk dit voorjaar een definitieve beslis sing over de maatregelen in het Deltaprogramma, waaronder dus over een nevengeul bij Varik en Heesselt. Pas dan kan een eventueel onderzoek van start gaan naar de exacte ligging van de geul (hoeveel huizen moeten ver dwijnen), milieueffecten, mogelijke al ternatieven en de kosten. En ook pas dan kan voor het eerst voorzichtig worden gepraat over een compensatiefonds voor getroffen burgers. ,,Geen duidelijkheid hebben, is heel vervelend”, vindt Voogt. ,,Ik denk nu wel twee keer na of ik reparaties aan mijn huis laat uitvoeren of zonnepa neten op het dak leg. Ik vind dat de overheid nu al een compensatiefonds moet instellen voor mensen die in de problemen komen doordat ze hun huis al niet meer kunnen verko pen.Wat bijvoorbeeld te doen met een oudere vrouw die graag naar een verpleeghuis wil, maar haar huis niet meet kwijtraakt? Deze onzekerheid kun je oudere mensen niet aandoen.” Volgens de Gelderse PvdA-gedepu teerde Josan Meijers is die laatste wens van Voogt lastig te vervullen. ,,Officieel kan de overheid pas een compensatiefonds instellen als het be sluit rond is. We praten wel over ge meenschapsgeld. Maar het onderwerp staat hoog op de agenda in de gesprek ken tussen de provincie en het rijk. Ik dring er bij de minister op aan zo snel mogelijk duidelijkheid te geven aan de burgers.” Voogt heeft zich ondertussen al neer gelegd bij een gedwongen vertrek uit Varik. ,,Als ze mij over zes jaar zeggen dat ik hier toch mag blijven wonen, ben ik misschien zelfs teleurgesteld. In mijn hoofd ben ik al vertrokken.”

-1

34 HOOGWATER TOEKOMST

• Het project dat Jakarta tegen hoogwater moet beschermen heeft de vorm van de Indonesische mythische roofvogel Garuda. Illustratie Kuiper Compagnons

Wereidwondeten als exportproduct 1 De strijd van Nederland tegen het water heeft door de eeuwen heen kennis opgeleverd die in het buitenland gretig aftrek vindt. i• • al.

door Rob Vunderink

een waterexpert ter we reld heeft zulke mooie vi sitekaartjes als Neder land. Buitenlandse auto mobilisten valt de mond open als ze bij Gouda een schip over de A12 zien varen. Of neem de Delta werken in Zeeland. Het Amerikaans Civiel Ingenieursgenootschap heeft die verklaard tot een van de zeven mo derne wereldwonderen. In Holland vaLt menige sloot te bewonderen die hoger ligt dan het omringende wei land. En dan hadden we tot voor kort ook nog een kroonprins die zijn pas sie voor watermanagement uitdroeg waar hij maar kwam. Zo enorm is de reputatie van Neder landse ingenieursbureaus op watervei ligheidgebied dat telefoons prompt be ginnen te rinkelen zodra er overstro mingen zijn in Duitsland, Engeland, de VS, Indonesië of noem maar op. Eerst bellen journalisten. De overhe den komen erachteraan. Waar blinkt Nederland in uit? ,,Om te beginnen in technologie”, zegt directeur Henk Nieboer van Witteveen+Bos in Deventer. ,,Maar dat is bij lange na niet alles. Ook de Denen kunnen technologie leveren. Maar bij waterbeheer komt meer kij ken. Daar zijn veel overheidsinstan ties bij betrokken. Wij richten ons ook op de juridische afstemming die wssen overheden nodig is. En om ken nis op peil te houden zijn goede oplei dingen nodig. Daarmee heeft Neder land toch een streepje voor.” Ook Mathijs van Ledden, directeur waterveiligheid bij Royal Hasko ningDHV in Amersfoort, ziet de inte grale aanpak als typisch Nederlands. ,,In het buitenland hebben ze de nei ging om zich tot de aanpak van het acute probleem te beperken. Is er er gens een overstroming? Dan bouwen

• Het ontwerp voor het waterfront in Hoboken, New Jersey. Illustratie OMA/Royal HaskoningDHV

• Mensen lopen over een overstroomde straat in Hoboken, New Jersey, na de orkaan Sandy in oktober 2072. Foto John Angelino/Hollandse Hoogte

ze een dijk of een keermuur. Wij doen dat anders, wij kijken naar het systeem als geheel en ook naar gerela teerde problemen. Dus hoe vermin der je het overstromingsrisico. Maar ook: hoe verbeter je het landschap? Hoe ontwikkel je de natuur?” Prioriteiten stellen is nog zo’n Neder landse deugd. ,,ln de VS hebben ze de neiging om na een overstroming met een een dijk te bouwen die honderd jaar mee moet, al staan er ter plaatse maar een paar boerderijen”, zegt Van Ledden. ,,Dat heeft economisch geen zin. Je moet niet meteen maar alles be schermen, maar het belang van een dijk tegen de bouwkosten afwegen.” De prins is nu koning en heeft geen tijd meer voor zijn waterpassie. Maar het Nederlandse bedrijfsleven heeft inmiddels een nieuwe steun in de rug

WATERSECTOR IN CIJFERS • De watersector maakt circa 2 procent uit van de Nederlandse export. • De waarde van de export van waterac tiviteiten bedroeg in 2013 ruim 7 mil jard euro. • Van de productiewaarde van de Neder landse economie is 17 procent verbon den aan waterexpertise. • Bedrijven in de watersector zijn goed voor 80.000 voltijdsbanen. • Van de vrij toegankelijke waterbouw is wereldwijd 40 procent in Nederlandse handen. • De Nederlandse overheid stimuleert in de periode 207 2-2075 de topsector water’ met 7 miljard euro. • Bedrijven zien vooral toekomstkansen in afvalwater, gevolgd door watervoor ziening en waterbeheer.

in de vorm van het topsectorenbeleid, in het leven geroepen door het kabi net-Rutte om de Nederlandse kenniseconomie te stimuleren. Voor de pe riode 2012-2015 heeft de overheid cir ca 7 miljard euro beschikbaar gesteld aan de topsectoren. Eén van die ne gen sectoren bestaat uit bedrijven die waterproblemen oplossen. Van Ledden legt uit hoe dit beleid in de praktijk werkt. ,,In Servië was er voorjaar 2014 een overstroming. Bel grado klopt dan bij Den Haag aan om hulp. Nederland stuurt een team dat het probleem in kaart moet brengen en schakelt bedrijven in voor experti se. De eer viel te beurt aan ons en Ar cadis. Dus zit ik deze week in Servië. De overheid faciliteert en opent zo de deur naar mogelijk nieuw werk.” Bij Witteveen÷Bos spreekt Nieboer zijn waardering uit voor het topsecto renbeleid.,,Vroeger opereerden de overheid en het bedrijfsleven in ge scheiden werelden. Nu hebben we een Topconsortium voor Kennis en In novatie (TKI) Deltatechnologie. Onze vragen leggen we voor aan kennisin stellingen en vervolgens kijken we als gezamenlijke ondernemers naar de wereldmarkt. Een sprong vooruit in de samenwerking.” In 2013 bracht de export van kennis van schoon water en waterveiligheid 7,3 miljard euro in het laatje. De groot ste markten waren vorig jaar EU-lan den (39 procent), Azië (16 procent), Afrika (13 procent), het Midden-Oos ten ( procent) en de VS en Canada (9 procent). De sector is goed voor circa 2 procent van de Nederlandse export. Dat de watersector maar een klein deel van de Nederlandse economie uitmaakt, is schijn. Land- en tuin bouw, visserij en veel andere sectoren zijn afhankelijk van waterexpertise. Daarmee is in feite 17 procent van de productiewaarde van de Nederlandse economie gerelateerd aan de watersec tor. Bevolkingsgroei en klimaatveran dering zullen leiden tot schaarste van schoon water. De vraag naar waterex pertise zal toenemen. De voeten droog houden en water zuiveren win nen aan urgentie. De over de eeuwen heen opgebouwde expertise zal Ne derland geen windeieren leggen.

DEGELDERLANDERJANUARI 2015

TOEKOMST HOOGWATER35

‘De techniek is niet zo’n probleem’ V

eiligheid exporteren is een las tige klus. Weet Mathijs van Ledden, directeur waterveilig heid bij Royal HaskoningDHV in Amersfoort. Hij spreekt uit ervaring. Ja renlang woonde hij in New Orleans, waar nieuwe dijken nodig waren, na dat Katrina er had huisgehouden. In 2005 kostte de orkaan 1.836 mensen het leven. Dat is precies evenveel als bij de Zeeuwse watersnoodramp van 1953. De schade die Katrina aanrichtte, beliep 70 miljard euro. ,,De techniek is niet zo’n probleem”, zegt Van Ledden. ,,Neem de VS. Daar zijn ze heel goed in staat om een con structie uit te rekenen. Waar ze daar niet erg aan willen, is dat je er met de aanleg van een dijk nog niet bent. Stel, je maakt een dijk met de bedoeling dat die vijftig jaar bescherming zal bieden. Je weet natuurlijk nooit wanneer er een storm opsteekt. Dat kan goed pas over 49 jaar zijn. Dus moet die dijk over 49 jaar nog wel in goede conditie zijn. Is de grasbekleding van de dijk dan nog goed? Is de steenbekleding, die ervoor zorgt dat de golfslag niet te veel impact heeft op de dijk, in orde?

Dat goed houden kost heel veel inspan ning. Wereldwijd zie je dat onderhoud in het algemeen niet de hoogste priori teit heeft, om het eufemistisch te zeg gen. Dat geldt ook voor de VS. Iets nieuws bouwen willen ze wel, maar onderhoud van dijken is niet zo sexy.” Dat signaleert ook de New York Ti mes. Die krant meldde na de orkaan Sandy, die in 2012 New York totaal ont regelde en zelfs dwong tot de eerste sluiting van de beurs op Wall Street sinds een sneeuwstorm in i8$$, dat de Amerikanen van Nederland kunnen le ren hoe je je tegen water beveiligt. Ie dere ochtend gaan in Flevoland elf man de polder in om metalen vallen met worteltjes te zetten om de mus kusrat te bestrijden. Tegen water vecht je niet alleen met hightech, maar ook met lowtech, merkt de krant enigzins verbaasd op. De muskusrat komt in Amerika ook voor. Sterker nog, hij komt er vandaan. In Nederland is het dier een exoot. ,,In Nederland is de manier van den ken heel anders dan in de VS”, ver klaart deltacommissaris Wim Kuijken tegenover de New York Times. ,,In de

In de VS willen ze wel een dijk bouWen, maar onderhoud vinden ze niet sexy Henk van Ledden, risicospecialist -

— a

• Matthijs van Ledden op inspectie bij een watersnood in Servië tijdens een VN-missie in 2014.

VS ligt de nadruk op rampenbestrij ding, in Nederland krijgt voorkomen de prioriteit.” Preventie is lastig in de VS, beaamt Henk Nieboer, directeur van Witteveen÷ Bos in Deventer. ,,Vanuit Nederland is ooit een plan gepresen teerd om een aantal zeegaten voor New York af te sluiten met beweegba re keringen. Ik heb begrepen dat daar over aan de rechterkant van de Ameri kaanse politiek grote beroering ont stond: dat is communisme! De over heid mag niet, door hogere belastin gen, privaat geld overhevelen naar de publieke sector om zoiets te realiseren. En daarna ook nog eens dat geld van particulieren aanwenden om het be heer te bekostigen. Dat vinden ze daar fout.” In het rijkste land ter wereld hebben de bewoners een broertje dood aan be lasting betalen, merkt Nieboer op. Een collectieve aanpak volgens de Rijnland se traditie, die in Nederland grote pro jecten als de Deltawerken mogelijk maakt, is in de VS taboe. ,,Ik hou mijn hart vast voor de nieuwe dijken bij New Orleans”, zegt Van Led

den. ,,Dat geld voor onderhoud zal er toch moeten komen. Wij pompen ook een hoop geld in onderhoud om situa ties als in 1995 in het rivierengebied te voorkomen.” Nu collectieve regelingen in Amerika niet van de grond komen, moet dat land volgens Nieboer goed gaan oefe nen in evacueren. ,,Zelf ben ik niet zo van de evacuatieschool, maar als je het goed aanpakt, kun je mensen op die manier mogelijk dezelfde veiligheid bieden.” Weer heel anders zijn de organisatori sche problemen die directeur Nieboer in Indonesië aantreft. Ingenieursbu reau Witteveen÷Bos trekt daar het Great Garuda-project, dat Jakarta te gen hoogwater moet beschermen. Elk jaar in januari staan grote delen van de Indonesische hoofdstad, 2$ miljoen in woners rijk, onder water. Jakarta zinkt gemiddeld 7,5 centimeter per jaar. Er zijn zelfs stadsdelen die een kwart me ter per jaar dalen. Great Garuda, van wege zijn vorm genoemd naar een my thische vogel, moet in de komende eeuw bescherming tegen het water gaan bieden. ,,Semarang is een Javaanse stad die ook heel snel in het water wegzakt”, zegt Nieboer. ,,Bewoners in een wijk aan de kust hadden daar zelf een pol der laten aanleggen. Vervolgens groef de overheid een gat in de dijk om er een weg doorheen te laten lopen. In In donesië bestaat totaal geen samenhang wssen overheidsorganen. Er zijn geen wetten om waterkeringen in stand te houden. Er is niet eens een wettelijke basis voor. We hebben Nederlandse waterschappen geïnteresseerd gekre gen om de Indonesiërs te helpen het waterbeheer organisatorisch vorm te geven. Maar het blijft een lastige kwes tie, want je kunt de zaak alleen maar regelen als je de macht deelt en dat is in Indonesië niet populair.” De Nederlandse veiligheidseisen sprin gen er zelfs in Europa uit. Nieboer: ,,Wij kiezen voor onze rivieren veilig heidsniveaus die een factor io hoger liggen dan in het Verenigd Koninkrijk. En in de binnenstad van Keulen ligt een beweegbare kering die berekend is op overstromingen eens in de 250 jaar. Bij Nijmegen is dat eens in de 1.250 jaar, een factor hoger.” Betekenen die lagere normen in het buitenland niet dat er daar voor Nederlandse wa terexperts werk aan de winkel blijft? Is dat eigenlijk geen goed nieuws? Van Ledden lacht. ,,Ik heb toch liever dat ze het goed aanpakken.”

36 HOOGWATER TOEKOMST fr]

t -

4 • Hoogwater voor de historische stadsmuur van het Duitse stadje Rees. foto gemeente Rees

Domino-eflèct dreigt door de Duitsland loopt flink achter met het versterken van zijn dijken. De gevolgen voor Nederland kunnen groot zijn.

Risico’s voor het systeem van dijkringen

—

dijkring 48 —

t:ç

fenvoorde

door Bas Knoop

lagregen. Harde wind. Het water in de Rijn beukt deze herfstochtend tegen de kade van het Duitse stadje Rees, drie kwartier rijden van Nij megen. Op de Rheinpromenade wor stelt burgemeester Christoph Ger wers in windkracht $ met zijn para plu. Zijn hoofd half verscholen achter de hoge kraag van zijn jas. ,,Gelukkig heb ik geen haar”, grapt de CDU-politicus. ,,Kijk”, zegt Gerwers. ,,io,56 meter.” Hij wijst met de punt van zijn paraplu naar een geel bordje op de oude stadsmuur van Rees. ,,Zo hoog stond het water bij ons in 1995. De waterkeringen in de stadsmuur hielden het water gelukkig uit de his torische binnenstad. Maar een paar ki lometer stroomopwaarts was de situa tie dreigender. Bij het dorpje Haffen dreigde de dijk door te breken. Zulk hoogwater hoop ik in mijn termijn als burgemeester niet mee te maken.” Net als Nederland maakte ook de rege ring van de Duitse deelstaat Noord rijn-Westfalen (NRW) na het hoogwater van 1995 in hoog tempo plan nen om de dijken te versterken. Maar waar bij ons letterlijk tijdens de eva cuatie van het rivierengebied de schop al de grond in ging bij Och ten bleef het in Duitsland lang stil. ,,Jullie kijken in het nieuwe Deltapro gramma nu al naar het jaar 2100, Wij zijn nog niet eens begonnen”, zegt Gerwers. ,,De plannen voor deze deel staat waren in 1999 klaar, in 2015 zou den zij moeten zijn voltooid. Maar in middels loopt Duitsland jaren op Ne derland achter als het gaat om het op orde brengen van de dijken.” NRW-minister van Milieu Johannes Remmel (Groenen) becijferde on langs dat van de 275 kilometer rivierdijk die na het hoogwater van 1995 verstevigd moest worden, nu nog

een nieuw Deltaprogramma presente ren, als Duitsland niets doet, of te wei nig, lopen wij alsnog gevaar.” Waar Pieper vooral niet aan wil den ken, is een dijkdoorbraak in de grens overschrijdende dijkring 48. Een hor rorscript. Dijkring 48 is, net als dijkring 42 bij Ooij en Millingen, een sys teemdijk, die is omsloten door de Rijn in Duitsland die bij Spijk ons het Panner land binnenstroomt densch Kanaal, de Ijssel en de Oude Ijssel. Pieper: ,,Als de dijk in Duitsland in dijkring 48 doorbreekt, stroomt het water via het Duitse achterland Ne derland in. Dan kan een domino-ef fect ontstaan. De waterdruk op de dij ken in de aangrenzende dijkringen 49, 5o en i wordt dan zo hoog, dat ook zij het begeven. In zo’n doemsce nario staat het water in de binnenstad van Zwolle, met honderden doden en miljarden euro’s schade tot gevolg.” Pieper vindt daarom dat Duitsland nu zijn verantwoordelijkheid moet ne men. Bovendien moeten beide buur landen veel intensiever samenwerken op het gebied van waterveiligheid. Eind vorig jaar pleitte de dijkgraaf in deze krant al voor de oprichting van internationale waterschappen in de grensstreken. ,,Ik hoop zo op een bete re afstemming tussen de waterveilig heidsmaatregelen van beide landen. Laat één grensoverschrijdend water schap zich concentreren op het waterbeheer, de waterzuivering en de dijk versterkingen in een grensstreek.” Pieper vindt dat het beleid van zowel Nederland als Duitsland nu te veel naar binnen is gericht. ,,Als ik naar het nieuwe Deltaprogramma kijk, valt mij op dat Nederland in de EU op een eiland ligt. Maar waterveiligheid houdt niet op bij de grens. Duitsland en Nederland hebben in het grensge bied een gezamenlijke verantwoorde lijkheid. De opgaven zijn groot. Het zou goed zijn als ook Duitsland een langetermijnvisie ontwikkelt.” Maar volgens CDU-politicus Gerwers is ht ‘uitgesloten’ dat binnenkort een Duitse equivalent van het Deltapro gramma verschijnt. ,,Waarom denk je dat een groot deel van de dijken in NRW twintig jaar na het hoogwater van 1995 nog niet op orde zijn? Waterveiligheid is bij ons geen zaak van na tionaal belang. Een groot deel van Ne derland ligt onder de zeespiegel. Bij jullie is de urgentie om jezelf te be schermen tegen het water een stuk

Het systeem van dijkringen moet er voor zorgen dat een overstroming beperkt blijft tot een relatief klein gebied. Onderzoek naar de gevolgen bij een doorbraak bij extreem hoge waterstanden leert nu dat als een dijk in dijkring 48 doorbreekt, ook andere dijkringen het begeven.

—

Infographic: DC 1 bron: Rijkswaterstaat

—

meer dan 70 kilometer niet aan de huidige veiligheidsnormen voldoet. Bovendien is van 30 kilometer dijk nog niet eens onderzocht of en zo ja hij versterkt moet worden. Gerwers: ,,In de regio rond Rees gaat het om 10 kilometer dijk die niet aan de veilig heidsstandaarden voldoet. Ja, ik maak me wel zorgen als deze winter het wa terpeil fors stijgt.”

Zo’n 30 kilometer stroomafwaarts, op de Europakade in Tolkamer, net over de grens met Duitsland, loopt Hein Pieper. Als dijkgraaf van Waterschap Rijn en Ijssel uit ook hij zijn zorgen over de kwaliteit van de Duitse dij ken. ,,De maatregelen die Duitsland neemt, of juist niet neemt, beïnvloe den onze veiligheidssituatie. Mijn col lega net over de grens geeft toe dat de Duitsers minimaal tien jaar achterlo pen. Wij kunnen in Nederland wel

—‘

DE GELDERI..ANDERJANUAR 2015

TOEKOMST HOOGWATER37

• Dijkgraaf Hein Pieper op de Spijksedijk in Tolkamer. foto Bart Harmsen.

Duitse achterstand

.1. Jullie kijken nu al vooruit naar het jaar 2100, wij zijn nog niet eens begonnen Christoph Gerwers, burgemeester Rees

-j groter. In Duitsland is er alleen aan dacht voor de dijken bij extreem hoogwater. Is het water gezakt, dan ver slapt de aandacht al snel weer, zoals na 1995 gebeurde.” Ook de Duitse staatsinrichting speelt een belangrijke rol. ,,De verantwoorde lijkheid voor de veiligheid van de dij ken ligt bij de afzonderlijke deelsta ten, niet bij de bondsregering in Ber lijn. Gemeenten en waterschappen hebben er de afgelopen jaren herhaal delijk bij het deelstaatbestuur op aan gedrongen geld voor de geplande dijk versterkingen beschikbaar te stellen. Maar slechts de helft van het oor spronkelijke budget is aangewend. De rest van dat geld is besteed aan andere zaken. Leg mij maar uit hoe dat kan.” Toch lijkt de Duitse rivierdijk sinds af-

BOe Doesburgse Fraterwaard. De

boerenfamilie Van Beek pro beertin 1995 met man en macht het water buiten de deu ren van haar be drijf te houden. foto Theo Kock

gelopen najaar iets hoger op de politie ke agenda in NRW te staan. Op een Nederlands-Duitse waterconferentie in Rees beloofde minister Remmel op 30 oktober dat uiterlijk in 2025 de dij ken tussen Düsseldorf en de Duitse grens bij Spijk op orde zijn. Tegelijker tijd zei hij dat NRW het grootste ge deelte van de kosten van de dijkverbe teringen ongeveer 420 miljoen euro voor zijn rekening neemt. ,,Let wel: dit is het wegwerken van achterstallig onderhoud”, zegt Gerwers. ,,Een doorkijk naar 2100, zoals in Nederland, is niet aan de ome.” Ter vergelijking: waar de dijken in dijkring 48 aan de Nederlandse kant van de grens volgens het nieuwe Del taprogramma straks nog maar eens in de 30.000 jaar mogen overstromen, —

—

ligt deze veiligheidsnorm in de regio Rees fors lager: een keer in de 3.000 jaar. En waar Nederland uitgaat van een piekafiroer in de Rijn bij Lobith in 2050 van 17.000 kuub per seconde, werkt Duitsland met 14.500 kuub als maatgevende afroer. Gerwers: ,,Neder land neemt het zekere voor het onze kere. Dat zit in jullie genen.” Onze oosterburen zetten de komende jaren vooral in op het verbreden van de dijken en de opvang van overtallig water in retentiegebieden. Rivierver ruimende maatregelen als het graven van nevengeulen of het ophogen van de dijken, worden op kleine schaal ge nomen. Gerwers: ,,Ik was onlangs in de Alblasserwaard, bij de molens van Kinderdijk. Zo, die dijken zijn hoog! Zo hoog worden ze hier niet.”

.4-ff

38 HOOGWATER TOEKOMST

• Deze vakantiewo ningen bij Maasbommel gaan drij ven als het water stijgt foto Flip

‘Je kunt hier met de boot komen’ Hotel ‘t Veerhuis in Wamel lag in 1995 als een eenzaam eiland in de watervlak te. Naderhand bleek er flinke schade aan de inventaris te zijn. Inmiddels heb ben de hoteleigenaren zich beter inge steld op hoogwater met waterbestendi ge vloeren en een steiger.

ns Broekhof werd met haar man in 1991 eigenaar van ‘t Veerhuis. ,,We kwamen van de Veluwe, en waren helemaal niet be kend met rivieren.” Op deze plek in Wamel, met zicht op Tiel, staat al eeuwenlang een veerhuis. Het huidige hotel is gebouwd in de jaren vijftig; het vorige was in de Tweede Wereldoorlog door de Duit sers kapotgeschoten. De uitspanning ligt een paar honderd meter van de winterdijk aan de zomerdijk en op ge lijke hoogte daarmee. De nieuwe eige naren hadden niet gerekend op de ho ge waterstanden van 1993 en 1995. Bei de keren kwam het water naar bin nen en was de vloerbedekking geruï neerd.

,,Dat was een zware domper, ja”, zegt Broekhof ,,Toch hebben we niet ge dacht ‘laten we het hotel dan maar weer verkopen’. We hebben ons ge woon beter ingesteld op hoogwater. Op de benedenverdieping hebben we nu gietvloeren. Die schrob je makke lijk weer schoon. Als de rivier weer zo hoog wordt, brengen we gewoon de spullen naar boven.” Een andere verbetering is dat het ho tel nu een steiger heeft aan de zomer dijk. ,,Je kunt hier met een boot of met de pont komen. Dat is ook wel eens gebeurd. In 2012 was het behoor lijk hoog water. Een gezelschap uit Tiel is toen met de veerpont geko men. Met kerstmis dat jaar was de weg vanaf Wamel ondergelopen. We hebben het kerstdiner wel laten door gaan. De gasten en het personeel heb ben we vanaf de dijk opgehaald met een wagen op hoge wielen.” Ans Broekhof voelt zich inmiddels een echte rivierenlander. ,,Dit hotel ligt op een unieke plek. Midden in de uiter waarden en aan de rivier. Dat af en toe het water stijgt, hoort erbij.”

Dit huis trekt zich niets aan het van water Ze moesten wijken voor ingrepen die het gevaar van hoogwater beteugelen. Hun nieuwe huizen kunnen dat hoogwater aan. door Anne Nijtmans

n september trok Marga de Boer in haar nieuwe, hoogwaterbe stendige huis aan de Oosterhout sedijk in Lent. Het was nog niet af, maar ze moest haar oude dijkhuis uit, omdat het gesloopt werd voor het verleggen van de dijk en de aanleg van een nevengeul van de Waal. Dus kampeerde ze met haar ge zin in de woonkamer van het nieuwe huis. ,,Wat hebben we genoten van die mooie septemberavonden op ons nieuwe terras. Het maakte veel goed, want we hebben jaren in onzekerheid geleefd over waar we zouden moeten wonen.” Haar buurvrouw Annerose Broekman ook zij woonde eerder in een boer derijtje buitendijks heeft vergelijkba re ervaringen. ,,Het is wel wennen, zo’n modern huis. Maar we zitten hier op een unieke plek. In het dorp se, maar vlak bij de stad met uitzicht op de Nijmeegse Stevenskerk.” Toen in 2000 bekend werd dat de dijkverlegging hij Lent zou doorgaan en daarvoor huizen moesten verdwijnen, was het voor een aantal bewoners van de Oosterhoutsedijk onzeker waar ze naartoe moesten. ,,Wij wilden natuur lijk iets vergelijkbaars terug”, zegt Marga de Boer. Uiteindelijk kregen de families De Boer en Broekman toe stemming om een nieuw huis te bou wen op grond die ze hadden gekocht van hun buurman Hans Evers. Het zijn moderne huizen geworden met de woonkamer op de eerste ver dieping, op dijkhoogte. De Boer heeft nog steeds geen gordijnen en wat haar betreft komen die er ook niet. ,,Ben je gek, we hebben hier zo’n uniek uitzicht. Zonwering hebben we

—

• Ans Broekhof van hotel ‘t Veerhuis in Wamel. ,,We zitten hier op een unieke plek en hebben een steiger voor de deur.” foto Eveline van Elk

wel.” Op de begane grond heeft het huis de garage en bergruimte. ,,Stenen vloe ren en de stopcontacten zitten hoog. Het kan dus onder water lopen.” Bij Broekman zijn op de begane grond de slaapkamers. Maar alles is goed geïso leerd en aangepast zodat water geen schade kan aanrichten. De dijkbewoonsters maken zich niet druk over een eventuele overstro ming. ,,We hebben al zo veel meege maakt”, zegt Marga de Boer. ,,Toen we het oude dijkhuis in 1983 kochten, was de Waal ook extreem hoog en stond er water op de onderste verdie ping. ‘Dat gebeurt eens in de tachtig jaar’, zeiden de verkopers.” Toch kregen ze in 1993 en 1995 weer te maken met hoog water. De Boer: ,,Met hard werken en pompen hebben we beide keren het water buiten de deur weten te houden. Als ik uit het slaapkamerraam keek, zag ik die grote watervlakte een meter beneden me.” Toch vond ze de overlast indertijd geen probleem. ,,Het hoorde bij deze plek. Na afloop was het een kwestie van schrobben, blazers huren en goed stoken om het weer droog te krijgen. Ik kende het hier zo goed dat ik pre cies wist wat me te wachten stond met het water. Nu is de situatie veran derd en zijn stukken uiterwaard opge hoogd. Daardoor ben ik mijn oriënta tiepunten kwijt. Maar dit huis is beter berekend op hoog water.” Annerose Broekman woont sinds 2000 aan deze dijk in Lent en is ook erg verknocht aan de locatie. ,,Ex treem hoog heb ik het hier nog niet meegemaakt, maar wel dat de uiter waarden onderliepen en het ging vrie zen. Toen konden we schaatsen ach ter het huis. Dat hoop ik nog een keer mee te maken.”

DE GELDERLANDER JAN UARI 2015

TOEKOMST HOOGWATER39

• Boerderijen op terpen in de Overdiepse Polder bij Waspik. foto Marco van Middelkoop/HH

Dordrecht op het water voorbereid We zitten hier in een dorp, maar vlak bij de stad en met uitzicht opde Stevenskerk Annerose Broekman

• Annerose Broekman (links) en Marga de Boer wonen beiden op het toekomstig ei land van Lent. Hun huizen zijn berekend op hoog water. foto Do Visser

In Dordrecht zijn de mensen gewend aan water op de kade en in de stad. Door de Sint-Elisabethsvloed van 1421 kwam de stad op een eiland te liggen. Het water werd een levensader en bracht Dordrecht welvaart als handels stad. Maar de keerzijde is dat het ge vaar van overstromingen er groot is. lle bewoners van het histori sche binnenstad van Dord recht weten hoe het zit met hun persoonlijke situatie. Ieder jaar komt er een brief waarin staat wat de gemeente doet in tijden van hoogwa ter, wat ze zelf kunnen doen en hoe ze gewaarschuwd worden. Ook krijgen ze informatie over hun ei gen pand. Zo weten ze vanaf welke verwachte waterhoogte ze maatrege len moeten nemen om hun huis te be schermen. De Dordtenaren krijgen zelfs instructies over waar ze zandzak ken kunnen halen en hoe ze die het beste kunnen leggen. Verder is er een hoogwatermailservice waarmee de ge meente de bewoners laat weten als er

hoogwater wordt verwacht, zodat ze zich kunnen voorbereiden. Dordrecht is dé waterstad van Neder land en naar verwachting zal de in vloed van het water er nog sterker worden. Als de zeespiegel stijgt, zal dat in Dordrecht merkbaar zijn, maar als de rivieren meer water moeten af voeren ook. Daarom is de stad een van de plaatsen waar ‘meerlaagse veiligheid’ wordt ontwikkeld. Dat wil zeggen dat niet al leen wordt gekeken naar de hoogte van de dijken maar ook naar de inrich ting van de stad en naar veiligheids en evacuatieplannen. De stad inves teert in kennis van waterveiligheid en is deelnemer aan internationale waterplatforms. Dordtenaren weten dus wat hen te doen staat als het hoogwater wordt. Ze beschermen hun huis met zandzakken en parkeren de auto op een droge plek. Er bestaat zelfs een hoog waterroute in de stad. Bovendien zijn oude woningen berekend op hoge wa terstanden: de woonvertrekken liggen ruim boven straatniveau.

• Hoogwater in de historische binnenstad van Dordrecht, maar deze bewoners trek ken zich er niets van aan, foto Frans Lemmens/Hoilandse Hoogte

_____

rn %

—

hupsakee 1

F11i

Eén twee drie hupsakee. Alle tafels, stoelen, banken, kasten, lampen en karpetten de showroom uit. Matser bestaat 123 jaar! Daarom verkopen wij de hele maand januari design, schoonheid, comfort, luxe en geriefelijkheid met korting tot 75%.

Matser

123 jaar eïgentijds

ook op zondagmiddag Plantsoen 60, Wageningen, www.matser.nI, dinsdag t/m zondag geopend