1
1
Dijken van dijken
2
Up-to-date
3
Column Ingwer de Boer: Sokken en Rokken
3 4
Bezoek delegatie Mekong Delta
e ja a rg
, n r. 10 Oktob er
10
we - B et u 2009 Over e rd) d a a a l in ge w a n i L W e de e nt G e nd t s r va n e Waard, ge m e een uiter waard aan de noordoeve nd t ( e G orp bij het d
5 6
Fotoreportage dijkverlegging Bakenhof
ang
3
Agrariërs uiten ongerustheid
Uitgelicht: Nijmegen
6
7
Over de grens: Van elkaar leren in Hongarije
6
Recreatie op en aan het water: de Zeeverkenners
7
G oe dkoop en ef fe c t ief
Een ooggetuigenverslag:
Zomerbedverlaging Beneden-IJssel
Natte voeten en een ravage
7
Rivierfavoriet
8
“Zomerbedverlaging is de Ruimte voor de Rivier-maatregel die je het lastigst kunt waarnemen. Toch levert het
Waterstandwoordzoeker
8
een flinke waterstanddaling op van 40 cm bij hoogwater in Zwolle”, zegt Jacqueline Bulsink, omgevingsmanager zomerbedverlaging Beneden IJssel.
Besluiten
Wat is zomerbedverlaging?
Het gaat nu echt gebeuren in Zwolle. De besluiten zijn genomen en het benodigde papierwerk is ondertekend. Hiermee is het startsein gegeven voor de uitvoering van de koploperprojecten Westenholte en Scheller en Oldeneler Buitenwaarden. Programmadirecteur Ruimte voor de Rivier Ingwer de Boer was getuige van de ondertekening van de overeenkomsten in Istanbul en doet verslag in zijn column op pagina 3.
“Bij een zomerbedverlaging verdiepen we de rivier. Het gedeelte dat altijd, dus ook in de zomer, onder water staat, wordt verlaagd. Hierdoor kan meer water tegelijk door de rivier stromen. Dat doen we door de rivier uit te baggeren.”
Waarom daar? “We hebben in de IJssel gekozen voor zomerbedverlaging naast de andere rivierverruimende maatregelen. De IJssel is een relatief kleine rivier, die daardoor ook relatief veel water moet afvoeren om de 40 cm waterstanddaling te halen.
De agrariërs in Veessen-Wapenveld uitten hun bezorgdheid over de besluiten die zijn genomen voor hun gebied en ook in Lent wordt kritisch gekeken naar de daar uit te voeren maatregel. Lees over dijkverlegging meer in Uitgelicht. In de fotoreportage over de Bakenhof brengen we in beeld hoe dit er in de praktijk uitziet. Kan de rivier niet meer de ruimte krijgen dan wordt soms gekozen voor dijkverbetering om toch aan de veiligheidseisen te voldoen. Het hoe en waarom hiervan wordt toegelicht door Caren Hoekstra.
Beneden-IJssel bij Kampen
Lees verder op pagina 3 u
Agrariërs uiten ongerustheid Duidelijkheid, dat willen de agrariërs in Veessen-Wapenveld. Over het planproces, de schaderegeling en het
Wij houden u Up-to-date over een tweetal internationale samenwerkingsinitiatieven en gingen naar de première van De Storm. In de Rivierfavoriet leest u waarom Dick van Dijk graag zijn dag begint met een bakkie koffie op de dijk bij Kampen. En wij voeren mee met Wieke Westhof op een lelievlet van de Zeeverkenners. Vul de puzzel in en maak kans op een stevige stormparaplu of een Ruimte voor de Rivier verrassingspakket.
aankoopbeleid. Om dit te onderstrepen bood de Agrarische Belangen Vereniging aan staatssecretaris Tineke
5 april open dag Zuiderklip
Huizinga een petitie aan.
De agrariërs maken met de petitie kenbaar dat naar hun mening de agrarische belangen volstrekt onvoldoende zijn meegenomen in het huidige plan. Ook is er onvrede over het tijdstip waarop de schaderegeling in gaat. Tevens maken eigenaren van bedrijven die deels in het grondgebied van de geul liggen zich zorgen over het aankoopbeleid. Men is bang voor waardeverlies en gebrek aan toekomstperspectief. De staatssecretaris bezocht op 8 juni het projectgebied. Ze sprak over de voortgang met het projectteam, de stuurgroep, de klankbordgroep en de gemeenteraad van Heerde. Zij heeft
inmiddels per brief gereageerd op de aangeboden petitie. Hierin gaat zij in op de zorgpunten van de agrariërs en benadrukt dat met de keuze voor een volledig agrarisch gebruik van de geul wel degelijk een belangrijke agrarische wens is ingewilligd. Met betrekking tot de aanvangsdatum van de schaderegeling belooft zij maatwerkoplossingen. Voor bedrijven die hun grond in overwegende mate in de geul en onder de dijk hebben liggen, geldt een passende aankoopregeling.
H o nd s b r o e k s c h e
Pleij
( Wes t
e r ing er voor t ) : werk in uit vo
a a n h e t r e g e l we r k
Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl/ veessen-wapenveld
Ruben Smit
Ruben Smit
Waterstand
Derd
Zomerbedverlaging goedkoop en effectief
Waterstand - Oktober 2009
1
Het moet anders
We beschermen ons in Nederland al sinds jaar en dag tegen hoogwater door dijken te bouwen en te versterken. In 2002 besloot het kabinet dat het anders moest. In plaats van de rivieren vast te leggen tussen steeds hogere en sterkere dijken, gaan we ze meer de ruimte geven. Het Programma Ruimte voor de Rivier werd hiervoor opgestart. Een enorm project met verstrekkende gevolgen.
Zomerbedverlaging Beneden-IJssel
Ruimte voor de Rivier in het kort Aanleiding: 1. Hoge waterstanden in 1993 en 1995 2. Toename van hoeveelheid water die per seconde ons land binnen komt Doelstellingen: 1. Het op het vereiste niveau brengen van de bescherming van het rivierengebied tegen overstromingen 2. Het leveren van een bijdrage aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied Hoeveelheden water: Via de Rijn komt gemiddeld elke seconde 2.200 m3 water ons land binnen. Maatgevende afvoer: De veiligheidsmaat regelen voor de Rijntakken worden afgestemd op 16.000 m3 / sec. Dat zijn 16 miljoen melkpakken per seconde! Start: 2002 Voltooid: 2015 Omvat: 39 maatregelen Werkzaamheden: aanleggen hoogwater geulen, kribverlaging, obstakelverwijdering, ontpoldering, uiterwaardvergraving, zomerbedverlaging, dijkverlegging of dijkverbetering Uitvoering: het Rijk samen met lokale overheden. Totale budget: 2,2 miljard euro
Uiterwaardvergraving Scheller en Oldeneler Buitenwaarden
Dijkverlegging Westenholte Hoogwatergeul VeessenWapenveld
De Water s t a ndk a a r t
Uiterwaardvergraving Keizers- en Stobbenwaarden en Olsterwaarden Uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard
Zomerbed verlaging Beneden IJssel (pagina 1)
Dijkverlegging Cortenoever
Uiterwaardvergraving Honswijkerwaarden, stuweiland Hagestein, Hagesteinse uiterwaard en Heerenwaard
Obstakelverwijdering Machinistenschool Elst
Dijkverlegging Bakenhof (pagina 6/7)
Dijkverlegging Voorster Klei
Uiterwaardvergraving De Tollewaard
Uiterwaardvergraving Doorwerthsche Waarden
Uiterwaardvergraving Middelwaard Uiterwaardvergraving Meinerswijk
Dijkverbetering Neder-Rijn / Geldersche Vallei
Dijkverbetering Lek / Alblasserwaard en Vijfheerenlanden
Dijkverbetering Neder-Rijn / Arnhemse- en Velpsebroek
Dijkverbetering Lek / Lopiker- en Krimpenerwaard
Dijkverbetering Oude Maas/ Voorne Putten
Kribverlaging Waal Fort St. Andries
Uiterwaardvergraving Bedrijventerrein Avelingen
Kribverlaging Beneden Waal Kribverlaging Midden-Waal
Dijkverbetering Oude Maas/ Hoeksche Waard
Berging op het Volkerak Zoommeer
Ontpoldering Noordwaard
Dijkverbetering Neder-Rijn / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard Kribverlaging Waalbochten
Dijkverbetering Steurgat/Land van Altena Dijkverbetering Amer/Donge
Zuiderklip
Kadeverlaging Biesbosch
Uiterwaardvergraving Huissensche Waarden
Hondsbroeksche Pleij
Dijkverbetering Lek / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard
Uiterwaardvergraving Brakelse Benedenwaarden en Dijkverlegging Buitenpolder Het Munnikenland
Dijkteruglegging Lent
Obstakelverwijdering Suikerdam en polderkade naar de Zandberg
Ontpoldering Overdiepse Polder
Dijkverbetering Bergsche Maas/Land van Altena
Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl Lek bij Utrecht (pagina 7)
Uitgelicht Nijmegen (pagina 4/5)
Drie mogelijkheden om de dijk te verbeteren
Dijken van dijken Op een aantal plaatsen gaat Ruimte voor de Rivier dijkverbetering toepassen. Daarvan neemt Waterschap Rivierenland het grootste deel voor haar rekening: 58 kilometer, langs de Lek en de Neder-Rijn en in de Biesbosch. Caren Hoekstra van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier legt uit waarom dijken worden verbeterd en hoe.
“In principe geven we rivieren de ruimte door in te grijpen in de rivier of in de uiterwaarden. Dat is echter niet overal mogelijk. En dan kiezen we voor dijkverbetering. De dijk kan daarbij verhoogd en verbreed worden. Soms is niet de hoogte van de dijk het probleem, maar de stabiliteit. Dan moet hij worden versterkt. We streven naar innovatieve oplossingen. De vele belanghebbenden in de maatregelgebieden worden daarbij serieus betrokken.”
kijken hoe dit in de praktijk uitpakt. We kiezen zoveel mogelijk voor maatwerk, om de gevolgen voor de betrokkenen beperkt te houden.”
Milieueffecten De dijkverbeteringen worden uitgevoerd door verschillende waterschappen en in verschillende periodes. “Voor sommige projecten bestaat al een planning, zoals voor Waterschap
Versteviging van binnenuit
Alle dijkverbeteringen van Ruimte voor de Rivier op een rijtje Oude Maas / Voorne Putten Oude Maas / Hoeksche Waard Lek / Lopiker- en Krimpenerwaard Lek / Alblasserwaard en Vijfheerenlanden Bergsche Maas / Land van Altena Steurgat / Land van Altena Amer / Donge Lek / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard Neder-Rijn / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard Neder-Rijn / Arnhemse- en Velpsebroek
2
Waterstand - Oktober 2009
“De gevolgen van dijkverbetering kunnen verstrekkend zijn. Soms moet een woonhuis worden verplaatst, of (een deel) van particuliere grond worden onteigend. Natuurlijk wegen we alle mogelijkheden zorgvuldig tegen elkaar af, maar er is niet altijd een keuze. Innovatieve dijkverbeteringsmethoden kunnen een oplossing bieden: bijvoorbeeld door inside technieken zoals mixed-in-place toe te passen. Daarbij worden materialen binnen in de dijk gebracht die hem verstevigen en verandert er niets aan de hoogte of breedte van de huidige dijk. Deze methode kan ook in combinatie met een reguliere dijkverhoging worden toegepast. Momenteel loopt er een pilot, om te
Dijkverbetering langs de Lek
Rivierenland. Zij ronden momenteel een literatuuronderzoek af naar bekende effecten die een dijkverbetering kan hebben op bijvoorbeeld ecologie, archeologie en explosieven in en nabij de dijk. Dit najaar zijn de resultaten bekend. Daarna wordt een milieu effectrapportage opgesteld en worden vervolgens dijkontwerpen gemaakt. De dijkverbeteringen zijn in 2015 uitgevoerd.”
Extra uiterwaardvergraving Millingerwaard
C olumn
G o e d ko o p e n e f f e c t ie f
Zomerbedverlaging Beneden-IJssel u
Vervolg van pagina 1
Met alleen de geplande uiterwaardvergravingen en dijkverleggingen halen we de vereiste waterstanddaling in de IJssel niet. Zomerbedverlaging is een goedkope en effectieve methode om die extra decimeters te realiseren. Een belangrijk voordeel is dat de omgeving nauwelijks last heeft van de maatregel. Er hoeft niemand voor te verhuizen of land voor af te staan.”
Kan het overal? “We kunnen helaas niet overal het zomerbed verlagen aangezien daardoor ook bij normale waterstanden en laag water het waterpeil daalt. Dit kan problemen opleveren voor de scheepvaart. Ook zal het water naar alle ver-
wachting bovenstrooms sneller gaan stromen. En omdat het rivierpeil daalt, kan ook de grondwaterstand veranderen. We onderzoeken momenteel de gevolgen van zomerbedverlaging. We kijken naar de stabiliteit van kades en kribben en onderzoeken de gevolgen voor de haventjes bij Kampen en Zwolle en de flora en de fauna. Daarna zal het optimale ontwerp voor de zomerbedverlaging Beneden-IJssel worden gemaakt.”
Is het een experiment? “Nee we doen het zeker niet voor het eerst. We hebben ruime ervaring met het verdiepen van rivieren. Wel is gebleken dat rivieren op den duur
Zomer be dver la ging in het kor t Waar? Tussen Zwolle en Kampen. Hoeveel verlaagd? Het zomerbed wordt 1,5 meter verlaagd. Wat levert het op? Een waterstanddaling bij extreem hoog water (1 maal per 1250 jaar) van 41 cm bij Zwolle. Daarnaast: Een waterstanddaling van 8 cm bij lage waterstanden, van 20 cm bij gemiddelde waterstanden en van meer dan 50 cm bij frequent voorkomende hoge waterstanden.
weer aan kunnen zanden. Mogelijk moet de rivier daarom een keer in de zoveel tijd weer licht worden uitgebaggerd om de gewenste waterstanddaling te behouden.”
Zijn we er dan? “De zomerbedverlaging is afdoende om te voldoen aan de korte termijn taakstelling; een maatgevende afvoer van 16.000m3 per seconde. De Deltacommissie gaat, om de veiligheid ook op lange termijn te kunnen garanderen, echter uit van een maatgevende afvoer van 18.000m3 per seconde. De staatssecretaris heeft kort geleden bekend gemaakt dat er geld beschikbaar is gesteld voor een door de regio opgesteld plan voor een hoogwatergeul bij Kampen. Deze aanvullende maatregel zorgt er samen met de zomerbedverlaging voor dat er gewerkt kan worden aan het halen van de lange termijndoelstelling van 18.000m3 per seconde.”
Wat is de planning? “We zijn nu druk bezig met de voorbereidingen. Naar verwachting kan in 2013 de schop de grond. En zijn de zomerbedverlaging en de geul in 2015 klaar.”
Ondertekening Sokken en Rokken in Istanbul
Ingwer de Boer
Sokken en Rokken In tegenstelling tot de meeste mensen, heb ik het bij Sokken en Rokken niet over kledingstukken die je beter niet kunt combineren. Maar over de samenwerkingovereenkomsten (SOK) en realisatieovereenkomsten (ROK) Westenholte en Scheller en Oldeneler Buitenwaarden die begin dit jaar zijn ondertekend tijdens het World Water Forum in Istanbul. Onder het toeziend oog van onze kroonprins namen staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat Tineke Huizinga en dijkgraaf Sybe Schaap van Waterschap Groot Salland de pen ter hand. Het Waterschap is namelijk de realisator van deze maatregelen.
Up-to-date
Bij zulke belangrijke projecten moet je niets aan het toeval overlaten. Ook niet het versturen van belangrijke documenten. Aangezien ik voor het thema waterveiligheid, waarbij Ruimte voor de Rivier een belangrijke rol speelt, aanwezig was bij het World Water Forum, besloot ik de documenten persoonlijk te bezorgen. Met de documenten veilig in mijn handbagage reisde ik af naar Istanbul.
Europese samenwerking tegen overstromingen
De ondertekening was een bijzondere gebeur-
Watermanagers uit Engeland, Frankrijk, Duitsland, België en Nederland kwamen op 15 en 16 juni in Utrecht bijeen voor het Europees samenwerkingsproject ALFA. Vanuit Nederland neemt het projectteam Overdiepse Polder hieraan deel. Het samenwerkingsproject, ‘Adaptive Land use for Flood Alleviation’ (ALFA) wordt gesubsidieerd vanuit de Europese unie.
en de aanwezige hoogwaardigheidsbekleders.
Het ALFA-project heeft tot doel om regio’s te beschermen tegen de effecten van overstromingen als gevolg van de klimaatverandering. Dat gebeurt in het ALFA-project door pieken in de waterafvoer op te vangen met nieuwe opslagcapaciteit of verbeterde afvoer in de rivierbedding. Bijvoorbeeld door nieuwe overstromingsgebieden te creëren op plaatsen die voorheen droog bleven. Het Overdiepse terpenplan, waardoor een aantal bewoners toch in het gebied kan blijven wonen, oogst veel bewondering bij de overige deelnemers.
tenis. Niet alleen vanwege de prachtige locatie Maar vooral omdat het een belangrijke stap is naar uitvoering van Ruimte voor de Rivier.
Eerste verfilming Watersnoodramp De Storm, een film van Ben Sombogaart neemt ons mee terug in de tijd. Het is 1953, het jaar van de Watersnoodramp. Door een heftige februaristorm overstroomt een groot deel van Zeeland, WestBrabant en de Zuid-Hollandse eilanden. Meer dan 1800 mensen en nog veel meer dieren vinden de verdrinkingsdood; 100.000 mensen verliezen huis en haard. De Storm is de eerste verfilming van deze nationale ramp. Het verhaal speelt zich af rond de jonge boerendochter Julia en haar zoontje. Julia komt samen met haar baby in het water terecht. Ze wordt - tegen haar wil in - gered door de jonge luchtmachtsergeant Aldo, haar zoontje achterlatend. Ze is ontroostbaar en weigert met haar gehate redder te praten. Aldo besluit Julia te helpen haar kind te vinden. Het is het begin van een lange zoektocht. Deze tocht brengt ze - tegen de evacuatiestroom in - uiteindelijk weer terug naar Zeeland. Hier treffen ze een verdronken, surrealistisch landschap aan met dierlijke en menselijke kadavers. Toch krijgt Julia aanwijzingen dat haar zoon nog leeft. Maar waar? En bij wie? Deze epische film draait momenteel in de bioscoop.
Meer informatie: www.alfa-project.eu
Meer informatie: www.destormdefilm.nl
De Zwolse koploperprojecten Westenholte en Scheller en Oldeneler Buitenwaarden zijn de eerste twee Ruimte voor de Rivier-maatregelen waarvoor de plannen gereed zijn. Het is nu tijd om dat wat op papier staat in de praktijk te brengen. Wie welke taken gaat uitvoeren hebben we in samenwerking- en realisatieovereenkomsten vastgelegd. Dat geeft duidelijkheid en brengt de uitvoering van deze maatregelen steeds dichterbij. Tijdens de feestelijke ondertekening keek ik vanaf de achtergrond mee. Net zoals we straks vanaf een afstandje een oogje in het zeil zullen houden bij de uitvoering van de maatregelen. We hebben er alle vertrouwen in dat alle betrokken partijen alles op alles zullen zetten om de maatregelen succesvol uit te voeren. Met hun handtekening onder de ‘Rokken’ en de ‘Sokken’ hebben ze zich daartoe gecommitteerd. Ingwer de Boer, Programmadirecteur Ruimte voor de Rivier
Waterstand - Oktober 2009
3
Uit gelicht
Nijmegen
6
“Nijmegen omarmt de Waal”
3
“De ontwikkelingen die momenteel in Nijmegen rondom de Waal plaatsvinden, omvatten veel meer dan de dijkverlegging in Lent”,
4
legt projectmanager Luciën Koridon uit. “Met een nieuw stadsdeel
2
1
op de noordoever en een tweede Waalbrug loopt de rivier straks niet meer langs Nijmegen, maar door het hart van de stad.”
Luciën Korid
5 “De verruiming van de Waal bij Nijmegen/Lent is een van de maatregelen van Ruimte voor de Rivier. De dijk wordt hiervoor ter hoogte van Lent landinwaarts verlegd. Door de aanleg van een nevengeul ontstaat straks een langgerekt eiland midden in het Nijmeegse stadscentrum. Parallel aan deze rivierverruimde maatregel vinden verschillende stedelijke ontwikkelingen rondom het plangebied plaats. Op de noordoever bouwen we het nieuwe stadsdeel Waalsprong met 12.000 woningen en er komt een tweede stadsbrug. Alle ontwikkelingen tezamen zorgen ervoor dat Nijmegen straks als het ware de Waal omarmt. Dat biedt kansen voor wonen, natuur en recreatie.”
Veel veranderingen voor Lent Helaas is zo’n grootschalige ingreep niet mogelijk zonder offers. In Lent moeten 50 huizen en vier bedrijven wijken. Koridon: “Met de helft van de eigenaren hebben we inmiddels afspraken gemaakt over de aankoop van hun woning en met de overige zijn we in gesprek. Een aantal huizen is zelfs al afgebroken om verloedering van de buurt tegen te gaan. Tel daarbij op de bouw van woningen en de ombouw van infrastructuur die de ontwikkeling van de Waalsprong met zich meebrengt en je begrijpt dat de bewoners van Lent de komende jaren veel krijgen te verstouwen. Daar probeert de gemeente zorgvuldig
“Het mooiste doorkijkje van Nederland”
De maatregel in het kort De Waal maakt bij Nijmegen een scherpe
on
mee om te gaan, door de plannen en de uitvoering daarvan goed te communiceren. We merken dat mensen behalve aan de grote lijnen ook veel belang hechten aan concrete zaken, zoals bereikbaarheid en de kwelsituatie.”
Uitdaging “We stemmen de verschillende projecten rondom de Waal zo goed mogelijk op elkaar af. Zo beginnen we pas met de verlenging van de bestaande Waalbrug als de nieuwe stadsbrug klaar is. Verder onderzoekt de gemeente varianten voor de inrichting van het eiland en (de oevers van) de nevengeul. Een enorme uitdaging”, besluit Koridon, “want deze ingreep bepaalt de komende decennia het aanzicht van de stad.”
bocht en vormt een flessenhals. In 1993 en 1995 was goed zichtbaar dat de rivier daardoor bij hoogwater opstuwt, met verhoogde risico’s op overstromingen. Op de zuidoever ligt de historische binnenstad
“Leuk voor Nijmegen, minder voor Lent”
van Nijmegen (1) direct aan het water, op de noordoever liggen Lent (2) en het stadsdeel Waalsprong.
Het is zuur. Dertien jaar nadat het potplantenbedrijf is opgekocht voor woningbouw moet Theo Teunissen ook zijn huiskavel aan de Griftdijk inleveren. “Jammer, want het is een fijne plaats”, mijmert hij. Binnenkort verhuist hij met zijn vrouw Hermien
In 2006 besloten de Eerste en Tweede Kamer om de dijk bij Lent 350 meter landinwaarts
naar een vervangende woning in het centrum van Lent. Theo Teunissen is in het huis aan de Griftdijk geboren en woonde er 56 jaar. Nu moet hij plaats maken voor de nevengeul van de Waal. “Dus vergeef me mijn cynisme”, stelt hij. “Ik heb hier nog nooit last van de Waal gehad, wel van kwelwater. De kelders waren constant vochtig en je kon geen schop in de grond steken of het water kwam boven. Door aanleg van de nevengeul zal deze kwel zich vermoedelijk gewoon 150 meter Lent-inwaarts gaat verplaatsen. Maar goed, als de maatregel helpt om Nederland te behoeden voor overstromingen…”
te leggen en een nevengeul (3) te graven, zodat de Waal meer ruimte krijgt. Door deze ingreep ontstaat een (schier)eiland (4) tegenover de kade van de oude binnenstad. De gemeente Nijmegen onderzoekt momenteel de mogelijke functies en inrichting van het hele gebied. Daarbij wordt gezocht naar een mix tussen wonen, natuur en recreatie. In december 2009 gaat het
Meepraten
voorkeursalternatief naar de Gemeenteraad
De geboren en getogen Lentenaar is redelijk tevreden over de manier waarop de aankoop van zijn woning door de gemeente geregeld is. Teunissen: “In eerste instantie liepen er een paar ‘pratende pakken’ rond waarmee geen afspraken te maken waren. Later heeft Nijmegen het particuliere makelaarskantoor De Lorijn aangetrokken dat samen met een ambtenaar van de gemeente betrokkenen benaderde. Uiteindelijk is alles bij ons geregeld. Ja, als secretaris van de vereniging Gedupeerden Waaldijkverlegging Lent (GeWa) maak ik me daar wel sterk voor. Het is ook de bedoeling dat de GeWa wordt uitgenodigd om samen met gemeente en Rijk plannen te bekijken en mee te praten over de toekomst van dit gebied.”
zodat eind 2010 het definitieve besluit kan worden genomen door de staatssecretaris. Naast de rivierverruimende maatregelen
“Straks stroomt hier water”
moet de monumentale Waalbrug (1936) worden verlengd (5). Voor een goede bereikbaarheid van Nijmegen, wordt de komende jaren bovendien een tweede stadsbrug (6) aangelegd. Deze zal naar verwachting in 2013 in gebruik worden genomen. De dijkteruglegging en de overige ontwikkelingen zijn voor Nijmegen en vooral voor de bewoners van Lent een ingreep met
Manhattan
grote gevolgen.
Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl/ lent Theo Teunissen
4
Waterstand - Oktober 2009
Die toekomst van Lent ziet Theo Teunissen somber in. “Ik ben bang dat het oude Lent zijn dorpse karakter zal verliezen en dat hier een soort Manhattan aan de Waal verrijst. Hoe ik dat bedoel? Ik verwacht dat aan de nieuwe dijk veel hoogbouw zal verschijnen, met luxe appartementen en horeca. Voor Nijmegen is dat natuurlijk wel een rooskleurig scenario; meer toerisme en een tweede Waalkade die wél in de zon ligt.”
“Democratisch proces” Als nieuwkomer in Lent volgt Wijkraadvoorzitter Coen Rijsdijk kritisch de voortgang van het project. “Niemand in Lent heeft hierom gevraagd, daarom is het zaak de maatregelen en gevolgen zo acceptabel mogelijk te houden voor de inwoners.” Een boeiend proces, vindt Rijsdijk.
“In de plaatselijke krant las ik een verhaal van een timmerman die was verdwaald in zijn eigen dorp.” Coen Rijsdijk onderkent dat de maatregelen ingrijpend zijn voor de oorspronkelijke bewoners van Lent. “Sommigen moeten hun huis uit en het landschap gaat op de schop. Nu al worden huizen gesloopt. Maar omdat de plannen nog niet concreet zijn, komen veel bewoners bij de Wijkraad met vragen over de toekomst. Hoe gaat het dorp er nu echt uitzien? Alle signalen die we van de bewoners ontvangen, nemen we serieus en sluizen we door naar de politiek verantwoordelijken.”
Strijdbaar “In de beginperiode van het project had de oude dorpsraad een alternatief plan voor de dijkteruglegging ontwikkeld. Dit alternatief was minder ingrijpend en ging niet ten koste van zoveel woningen. Zelfs op het niveau van Den Haag is nog over dit plan gediscussieerd. Uiteindelijk werd er toch gekozen voor het plan van Rijkswaterstaat. Jammer, maar je moet de uitslag van zo’n democratisch proces wel respecteren. Maar we blijven strijdbaar. Nieuwe bebouwing op het schiereiland in de nevengeul? Appartementen? Dat nooit! Het is voor de Wijkraad onbespreekbaar om prachtige historische panden te slopen en vervolgens op het schiereiland nieuwbouw te realiseren. Daarnaast maken we ons sterk voor mobiliteit. De gevolgen op verkeersgebied zijn een aanhoudende zorg. Mocht de overlast onacceptabel worden of de bereikbaarheid van Nijmegen en Lent verslechteren, dan zullen we de gemeente daarmee confronteren.”
“De Wijkraad krijgt veel vragen over de toekomst”
Kwel* Bijvoorbeeld de onrust rondom het kwelwater in Lent. Zal het kwel zich ‘dorpinwaarts’ verplaatsen en zo ja, wat betekent dit dan voor de funderingen van de huizen daar? Rijsdijk: “We hebben dit probleem kenbaar gemaakt bij de gemeente. Er zijn onlangs peilbuizen geplaatst en er worden nulmetingen verricht. Als straks de maatregelen verder worden uitgevoerd, zullen de peilbuizen regelmatig worden gecontroleerd om het kwel te vergelijken met de nulmeting. De gemeente heeft beloofd ons op de hoogte te houden. Ja, het contact tussen gemeente en Wijkraad verloopt vooralsnog naar mijn zin.”
Coen Rijsdijk
* Kwel is grondwater dat als gevolg van hoge waterstanden in de rivier binnendijks aan de oppervlakte komt. Het Rijk heeft toegezegd dat de kwelsituatie in Lent als gevolg van de dijkteruglegging niet mag verslechteren.
“Wees duidelijk in je communicatie” Onzekerheid leidt tot veel ziekten, hoorde Marijke Bouwmeister ooit een huisarts zeggen. “Daar zit zeker een kern van waarheid in”, vindt zij. “De plannen voor Lent wijzigen continu en dat schept onduidelijkheid bij de ondernemers en de bewoners.” Als lid van het platform Waalsprong ijvert Bouwmeister daarom voor heldere communicatie.
Dat Ruimte voor de Rivier een grote impact heeft op de ondernemers in Lent, is duidelijk. “De plannenmakers vergeten dat wel eens”, vertelt Marijke Bouwmeister. “Deze partijen focussen zich namelijk puur op waterhuishoudkundige aspecten en hebben weinig oog voor de sociale en economische gevolgen daarvan. Bij de aanvang van het project was er zelfs sprake van dat de Waalbrug tijdelijk dicht zou gaan. Toen werd het tijd voor actie. Omdat ook allerlei andere zaken speelden rondom de ontwikkeling van het stadsdeel Waalsprong richtten ondernemers uit Lent, de Rabobank en de Kamer van Koophandel het Platform Waalsprong op. Vanaf 2002 zijn ook bewonersorganisaties lid van het platform. Het resultaat? De bereikbaarheid via de Waalbrug is ook tijdens het ‘werk in uitvoering’ gegarandeerd.”
onze achterban zal reageren op nieuwe ideeën. De gemeente luistert dus naar ons. Logisch, want voldoende draagvlak is voor hen natuurlijk belangrijk. Met Rijkswaterstaat verloopt het contact wat stroever. Je merkt dat dit een grotere organisatie is met andere belangen dan de lokale ondernemers van Lent. Zij richten zich op een verbeterde waterhuishouding en wij richten ons op een gezond economisch klimaat. Dat botst wel eens. Hoe dan ook, voor een goede samenwerking is helder communiceren belangrijk. Vertel wat zeker is en verkondig geen zaken die nog onduidelijk zijn.”
“Gelukkig wordt er naar ons geluisterd”
Economisch klimaat Het platform fungeert als klankbordgroep voor de plannenmakers van de dijkteruglegging en de Waalsprong. Bouwmeister: ”Wij zijn prima geïnformeerd en kunnen andersom ook goed weergeven hoe
Toekomst “Sommige ondernemers zullen door de maatregelen in één klap hun toekomst kwijt zijn. Voor anderen biedt het project misschien wel kansen. Hoe een ieder met de uiteindelijke uitkomst zal omgaan, is des ondernemers. Maar zover is het nog niet! Het inrichtings- en bestemmingsplan moet eerst nog goedgekeurd worden. Daarna zien we verder.” Marijke Bouwmeister
Waterstand - Oktober 2009
5
O ver de grens
Van elkaar leren in Hongarije Een delegatie van Nederlandse watermanagers bezocht afgelopen juli hun collega’s in Hongarije. Doel was om te leren van elkaar op het gebied Hendrik Havinga
van watermanagement. Hongarije heeft net als Nederland een haat-liefdeverhouding met water.
De delegatie uit de Mekong delt a
Delegatie uit Mekong Delta bezoekt Hondsbroeksche Pleij Hoog bezoek aan Hondsbroeksche Pleij. Op 12 september nam een delegatie uit Laos, Vietnam, Thailand en Cambodja een kijkje in de
van een Europese studiereis. De delegatie bezocht verschillende locaties in het stroomgebied van de Rijn en de Maas om te leren over internationale samenwerking op rivierengebied.
Riviertakmanager Cor Beekmans gaf een presentatie over Ruimte voor de Rivier. Het gezelschap luisterde aandachtig en stelde vragen als: “Hoe zorgen jullie voor verplaat singen van huizen en agrarische bedrijven?”en “Is compensatie geregeld?” Cor legt uit dat Ruimte voor de Rivier vroegtijdig in gesprek gaat met bewoners en agrariërs, en proactief meezoekt naar een alternatieve locatie. En dat de marktprijs voor het vastgoed wordt betaald. Waarop de Laotiaanse minister van Water en Milieu, mevrouw Khempheng Pholsena, opmerkte: “Als je genoeg geld hebt om eigenaren uit te kopen, maakt dat de zaak een stuk makkelijker.” Vragen waren er ook over de totstandkoming van de ruimtelijke plannen. Cor: “We kijken goed naar alle mogelijke opties en houden rekening met de gevolgen voor de leefomgeving, de kosten en de effectiviteit en kiezen dan de beste maatregelen. We gaan voor duurzame herinrichting.”
Beschermingsniveau De verwachte afvoer van 18.000 m3 en samenwerking met andere Europese landen kwamen eveneens aan bod. “Is de dijk aan de Duitse grens ineens een stuk lager?”, vroeg een delegatielid. Rivierkundig adviseur Hendrik Havinga gaf aan dat over de beschermingsniveaus nog wordt gesproken met onze buurlanden en stelt de delegatie gerust dat de dijk bij de grens niet ineens lager is. “Nederland anticipeert op de verwachte hogere afvoer van 18.000 m³. Duitsland zal op termijn ook gaan werken aan het verhogen van het beschermingsniveau.”
Internationale samenwerking Projectleider Iede Blok gaf een presentatie over de Hondsbroeksche Pleij en de geschiedenis van het Pannerdensch Kanaal. Zo kon de delegatie zien wat wij met Ruimte voor de Rivier bedoelen. Hendrik Havinga lichtte de afvoerverdeling in het Nederlandse rivierengebied toe, en liet talloze voorbeelden van internationale samenwerking zien, binnen en buiten Europa. Daarbij leidden de foto’s van de door China en Japan gekopieerde stuwen bij Driel tot grote hilariteit. Het bezoek werd afgesloten met een bezoek aan de Hondsbroeksche Pleij zelf. Ook was er een diner met staatssecretaris Tineke Huizinga. In oktober brengt zij een tegenbezoek aan Vietnam.
Iede Blok
keuken van dit Ruimte voor de Rivierproject. Het bezoek was onderdeel
Natuurgebied Gemenc floodplain forest
Projectmanager dijkverlegging Hondsbroeksche Pleij Iede Blok doet verslag: “We hebben verschillende rivierverruimende projecten aan de Tisza en Danu (Donau) bezocht. De rivierenloop is in Hongarije nog veel natuurlijker. Dat veroorzaakt deels de hoogwaterproblematiek. De waterstanden variëren na hevige regenval bovendien veel meer dan in Nederland. Dit komt onder andere door krappe en lage bedijk ingen. Aangezien Hongarije een stuk dunner bevolkt is dan Nederland, is er wel voldoende ruimte voor wateropslag (retentie).”
Geld verdienen “Opvallende overeenkomst was dat beheer en onderhoud in Hongarije ook vaak een ondergeschoven kindje zijn. Interessant was dat iedere regioorganisatie zelf 20 procent van haar interne kosten moet verdienen. Hoe ze dat doen? Ten eerste worden medewerkers zo efficiënt mogelijk ingezet. Dat betekent dat ze van de ene regio naar de andere worden overgeplaatst als daar extra mensen nodig zijn. Ook hebben de regio’s een soort uitzendbureau en lenen ze capaciteit uit aan particulieren bijvoorbeeld voor wegenbouw, het aanleggen van dijken
en loonwerk. Ten tweede hebben de regio’s een aantal bosbouwprojecten waar medewerkers in leegloopuren werken.
Creatief “Ook op het gebied van watermanagement wordt creatief met geld en middelen omgegaan. Een goed voorbeeld hiervan is een ’plofdam’ die we hebben bezocht. De dam, die de rivier en het retentiegebied daarachter scheidt, wordt indien extra wateropslagcapaciteit nodig is, deels gecontroleerd doorgebroken met dynamiet. Als het water weer zakt, wordt het gat in de dam weer gedicht en loopt het water via de uitlaat weer terug in de rivier. Dit is een effectieve methode en is veel goedkoper dan de hightechinlaatconstructies die wij gebruiken.”
Indrukwekkend “Bijzonder was de boottocht door het ’Gemenc floodplain forest’. Dit natuurgebied bestaat uit 20.000 ha uiterwaarden, met vele meanders van de vroegere Donauloop. Mede door de hoge rivierstand (4 meter boven normaal) was dit zeer indrukwekkend.”
Dijkverlegging Bakenhof De eerste dijkverlegging, in het kader van Ruimte voor de Rivier, vond plaats in Arnhem. Aanleiding voor het project Bakenhof was het muurtje op de primaire waterkering aan de linkeroever van de Neder-Rijn. Volgens het Deltaplan Grote Rivieren voldeed dit stukje dijk niet aan de veiligheidseisen. De dijkverlegging, uitgevoerd tussen 1999 en 2001, heeft deze zwakke plek in de waterkering verholpen en er is meer ruimte voor de rivier gecreëerd.
6
Waterstand - Oktober 2009
2 september 2000. Tijden s de uiterwaardvergravingen net bovenstroo ms van de dijkverleggin g werd men geconfronteer d met onverwachte wateroverlast. Een tegenvalle r tijdens de uit voering.
al enige tijd nieuwe dijk is afgegraven. 4 juli 2001. De en rd wo n dijk ka gereed. De oude
Re c reat ie op en a a n het water
Zeeverkenners verkennen de Lek Padvinders te water, zo staan de Zeeverkenners van de Wilhelminagroep uit Utrecht ook wel
bracht. Al ruim 70 jaar is de Wilhelminagroep actief op het water in en rondom Utrecht. En om de week trekken ze er in hun stalen Lelievletten op uit om de Lek te verkennen.
“Water is wat ons hart sneller doet kloppen”, legt schipper bij de Zeeverkenners, Wieke Westhof, enthousiast uit. Ze is al sinds haar jeugd lid van de vereniging. Eerst bij de Dolfijnen en daarna bij de Orca’s, de Zeeverkenners, de Wilde Vaart en de Loodsen. “Ik heb hier, naast de beginselen van het zeilen, ook dingen als koken, klussen en kamperen geleerd.” Nu trekt Wieke er wekelijks zelf op uit met de Zeeverkenners om haar passie voor het zeilen over te brengen.
Wilhelminagroep
bekend. Jeugd in de leeftijd van 11 tot 17 jaar wordt hier de fijne kneepjes van het zeilen bijge-
Wieke (in rode t rui) aan het roer
“Iedere zaterdag komen we bij elkaar in ons clubgebouw aan de Verlengde Hoogravenseweg te Utrecht. In de wintermaanden klussen we aan de boten en organiseren we spelmiddagen en weekenden. ‘s Zomers varen we om de week naar Tull en ’t Waal, een dode arm van de Lek. Daar zeilen we de hele dag. Het is een prachtig open gebied met aanlegsteigers voor de motorboot van de leiding en strandjes waarop we ’s middags allerlei spellen kunnen doen.
Naast het zeilen, leren de jongeren om samen te werken en initiatief te nemen. Veel jongens en meisjes kunnen nog geen ei bakken als ze hier komen. Je ziet ze met de week groeien.” “We gaan zo’n vier keer per jaar met z’n allen op kamp. Ook in de zomer. Lekker met je eigen boot, die je natuurlijk zelf inpakt, vaar je naar het kampterrein. Daar
worden allerlei activiteiten georganiseerd. Het geeft een heerlijk gevoel van vrijheid om je tijd op het water door te brengen. Een echte aanrader om te onthaasten.”
Meer informatie: www.wilhelmina.org/
E en oog get uigenver sla g
Natte voeten en een ravage Het is al weer ruim vijftien jaar geleden, maar Antoine Teeuwsen herinnert het zich nog als de dag van gisteren. We spreken over 1993. Het water staat tot aan de bovenkant van de dijk bij zijn ouders in Bemmel (aan de Waal bij Doornik in de buurt van Nijmegen). Als de dijk daar zou breken, spoelen huis en haard weg. Gelukkig is het zover niet gekomen. Vrachtwagens rijden af en aan met zand. Er is sprake van een mogelijke evacuatie.
“De dreiging van het water kwam opeens niet van zee maar van de rivier. Daar had niemand serieus op gerekend”, legt Antoine uit. “Het water had natuurlijk wel eerder hoog gestaan in de rivier, maar de gedachte was altijd ‘het zal hier wel loslopen, overstromingen gebeuren niet meer in Nederland’. En dan is het opeens te laat om na te denken over adequate voorzorgsmaatregelen. Wij hebben eerst onze paarden naar het hoger gelegen
“Op de ontreddering, de schade en de stank, kun je je niet voorbereiden.” Groesbeek gebracht. Veel konden we daarna niet meer doen, behalve meubelen in veiligheid brengen en afwachten.
27 augu st u s 200 1. D e n evengeu beter zichtb l wordt stee aar en de di ds jk wordt gr oen.
Daarna ben ik de ouders van een vriend in Itteren (bij Maastricht) gaan helpen, en hun familie en vrienden. Op zo’n moment is spierkracht overal welkom. Want het water kwam daar snel. Tot aan de vensterbank.“
Totale ontreddering “Als je op zo’n plek bent, realiseer je je pas wat het echt betekent. Mensen die in shock rondlopen omdat hun inboedel grotendeels in het stinkende water ronddobbert. Bewoners die meerdere dagen op de eerste verdieping van hun huis bivakkeren zonder voorzieningen. Het was een ontluisterende situatie. En na afloop de schade. De stinkende modderpoelen in woonkamers, vloeren die bol staan, deuren die niet meer sluiten. Weken of zelfs maanden is men bezig geweest om de schade te herstellen.”
2002 1 maar t . ik in gebru
ater: d . H o o gw
e neven
geul is
Noodmaatregelen “De schrik zat er daarna goed in. De waterstanden op teletekst werden nauwlettend in de gaten gehouden. Toen in 1995 in Itteren de tweede dreiging volgde, lagen de zandzakken, schragen, kit en houten deurplaten klaar in de kelder. Iedereen had wel een strategie bedacht om het water buiten de deur te houden. Veel mensen hebben na de eerste overstroming ook andere voorzorgs maatregelen genomen.”
Niet in mijn tuin “Eind negentiger jaren zijn op veel plaatsen de dijken verzwaard en verhoogd. Momenteel worden aanvullende rivierverruimende maatregelen doorgevoerd. Vrijwel iedereen is hier overtuigd van de noodzaak van die maatregelen, maar de locatie waar het gebeurt blijft een punt van beroering. Je wilt natuurlijk liever
volo p 13 augu stus 200 2. Het eindresu
ltaat!
niet dat de maatregelen in jouw voorof achtertuin worden uitgevoerd. We streven met z’n allen naar een zo veilig mogelijk rivierengebied. Daarvoor zijn alle Ruimte voor de Rivier-maatregelen samen noodzakelijk. Het is daarom goed om de samenhang tussen de verschillende maat-
“In zulke gevallen is spierkracht overal welkom!” regelen te blijven verduidelijken. Ook is het belangrijk om rekening te houden met lokale en persoonlijke omstandig heden en te luisteren naar de mensen die ermee te maken krijgen.”
Melanie Staatssecretaris 2 oktober 2002. schoolee samen met tw Schultz onthult euwe dijk. ni de op en ste nk kinderen een gede
Waterstand - Oktober 2009
7
Dick
ro Visch van Dijk op de dijk bij zijn huis en de
o ke r
ij
Rivierfavoriet Dick van Dijk woont pal aan de IJssel in Kampen. Zijn woning ligt naast een oude palingrokerij en stamt uit 1887. Op de gevelsteen van zijn huis prijkt de naam Molenzigt. Dick mailde de redactie om de lezers van Waterstand kennis te laten maken met dit unieke stukje Nederland. Palingvangs t
Even kennis maken Elke ochtend met mooi weer kun je hem rond zes uur met een bakkie koffie en een sjekkie op de dijk zien zitten. Dick (53), ambtenaar bij de gemeente Kampen, wordt graag wakker met mooi uitzicht. En dat heeft hij zeker op zijn vaste stekkie aan het Slagersplein bij de voormalige Vischrookerij van Heerde en Reumer.
Historische plek “Dit is een uniek stukje Kampen”, legt Dick uit, “het illustreert prachtig de rijke vissershistorie van onze stad. Mijn huisje ligt pal aan de dijk. Tot de dijkverzwaring van eind jaren negentig kon je vanuit de woonkamer zo op de rivier kijken. Nu moet
Colofon Waterstand is een kwartaaluitgave van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier (PDR). Met deze nieuwsbrief informeert PDR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het Programma Ruimte voor de Rivier. Voor meer informatie Programmadirectie Ruimte voor de Rivier Antwoordnummer 52528 3502 VH Utrecht Tel.: 088 - 797 29 00 info@ruimtevoorderivier.nl Hoofdredactie Esther van Dijk Fotografie RWS tenzij anders aangegeven, Luchtfoto’s Bakenhof: Aerofoto Brouwer - Brummen UItgelicht: Ron Moes Fotograaf Rivierfavoriet foto Dick van Dijk: Fotex, historische foto’s: Gemeentearchief Kampen
je daarvoor even de dijk opklimmen. Ik zit hier graag. Aan de ene kant de voormalige palingrokerij en aan de andere kant de rivier. Een prachtig gezicht.”
De Vischrookerij
Behalve deze rokerij is niets, maar dan ook niets, bewaard gebleven van het oude Brunnepe. Het wordt een grote nieuwbouwwijk. Om te voorkomen dat ook de Vischrookerij in rook opgaat, hebben we een stichting in het leven geroepen. Kijk voor meer informatie op www.vischrookerij.nl.”
In rook opgaan “Die visrokerij dateert uit de tijd dat de bewoners van Schokland, een eilandje in de Zuiderzee, hun eiland moesten verlaten. Die hebben zich toen hier in het voormalige dorp Brunnepe gevestigd. Zo ontstond de Schokkerbuurt. Door de komst van de ‘Schokkers’ kreeg de visserij een enorme impuls. Er ontstond een bloeiende bedrijfstak met scheepstimmerwerven, een touwslagerij, blokkenmakers, zeilmakers, vismarkten, vishandelaren en visrokerijen.
“Natte voeten hebben we hier de afgelopen jaren niet gehad. En in de directe nabijheid van mijn woning worden ook geen rivierverruimende maatregelen getroffen. Wel lees ik regelmatig iets in de krant over de bypass die ze in Kampen willen maken.
N N M A D O N A U L O O P N A S L
A A W I
T
R T N K W E L E D A H C S K E E
P N E
E G A T O C H T
E R R
T E
E K
S M A V S T O R M E
E
I
T T
R
B L
I N
I O E Z R D O R P N O
R B U E
E T O E A H K A D E O
E
A M I N N F O R U M D
U L L
S
ISSN nummer: 1876 - 1984
8
Waterstand - Oktober 2009
Droog de herfst door Als u dit kwartaal de Waterstandwoordzoeker goed invult, maakt u kans op een van de drie stoere stormparaplu’s of een van de vijf Ruimte voor de Rivier-verrassingspakketten. Stuur uw oplossing, samen met uw adresgegevens voor 1 december naar: Ruimte voor de Rivier, Waterstandwoordzoeker, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht (een postzegel is niet nodig) of mail uw antwoord naar prijsvraag@ruimtevoorderivier.nl
I W R E S N F D W N
V I
S W E R A E
K S
E R A P K F V R
I
J
J
O B R A A N E G N
I
N E M M
I
E G J
S S
E N E R P
S E
E Z
B V E E
D A L E G E
I
P
P L U E G A R N S A
S O K
Realisatie, tekst en vormgeving Adequaat Communicatie | vM-Design
In het Programma Ruimte voor de Rivier werken regionale overheden en Rijk samen om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivierengebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl
Heeft u ook iets speciaals met een rivier? Stuur dan een mailtje met uw contactgegevens naar: info@ruimtevoorderivier.nl of een briefje naar: Redactie Waterstand, Postbus 24103, 3502 MC Utrecht onder vermelding van Rivierfavoriet.
Doe mee en win
G N I N E K E T R E D N O G W A O G N O R P
Dat leeft zeer zeker hier in de buurt. Ik vind Ruimte voor de Rivier op zich een goede zaak. Zeker voor de lange termijn. Zolang er tenminste zorgvuldig mee wordt omgegaan.”
Uw lievelingsplek in Waterstand?
Bypass
Waterstandwoordzoeker I
Botter
Foutje
Zoek de volgende woorden en streep ze weg. Woorden kunnen horizontaal, diagonaal en vertikaal staan. Van links naar rechts maar ook van rechts naar links. Letters kunnen meerdere keren worden gebruikt. De overgebleven letters vormen de uitkomst van de puzzel. AGRARIERS BAKENHOF BESLUITEN DIJKVERBETERING DONAULOOP DORP EISEN FORUM GEUL
JAPAN KADE KROONPRINS KWEL LENT MEKONG MENINGEN ONDERTEKENING PEILBUIS
PETITIE RIJN SAMENWERKING SCHADE SOK STORM TOCHT VEESSEN WAAL
WAALSPRONG WATERSCHAP WATERSNOODRAMP ZEESPIEGEL ZOMERBED
Oplettende puzzelaars wisten ons te vertellen dat in de vorige Waterstandwoordzoeker een foutje was geslopen. Het woord alfa was onvindbaar. Daarvoor onze excuses. Toch ontving de redactie ook dit maal bergen goede inzendingen. De uitkomst van de vorige Waterstandwoordzoeker moest zijn: watersnoodmuseum. De drie boeken uit de prachtige reeks De bovenkant van Nederland van Karel Tomei gingen naar:Desirée Verhoeven uit Andelst, Anja Baaijens uit Sprang-Capelle en G. Wieggers uit Giesbeek. De ‘Ruimte voor de Rivier’-verrassingspakketten zijn gewonnen door: Truida Kempink-Kamphuis, Twello, L. ter Haar en T. Chamuleau, Nijmegen, mevrouw H. Lever-Van Dieren, Lexmond, mevrouw J.E. van Huet, Bemmel en mevrouw A. de Voogd-Ponsen, Vianen. De winnaars hebben hun prijzen inmiddels per post ontvangen.