Waterstand 17 by Ruimte voor de Rivier

december 2011 | Ruimte voor de Rivier

waterstand 17 02 Maak kennis met Jan Hendrik Dronkers, directeur-generaal van Rijkswaterstaat, en zijn visie op waterveiligheid.

04 Heel veel mensen werken aan Ruimte voor de Rivier. We laten vier harde werkers uit het veld aan het woord.

Waar een klein land groot in is ... Overstromingen: de afgelopen jaren was het regelmatig raak in de wereld. De economische, ecologische maar ook emotionele gevolgen van een over stroming zijn groot. Hoe pakken we in Europa dit grensoverschrijdende probleem aan en waarom zijn de ogen vaak gericht op Nederland?

e afgelopen vijftien jaar vonden in Europa meer dan honderd grote overstromingen plaats. Dit heeft gezorgd voor grote problemen. Zo werd in 2010 Polen zwaar getroffen en kampten Frankrijk, Oostenrijk, Tsjechië, Duitsland, Hongarije, Slowakije, Servië, België en de Oekraïne met wateroverlast. In totaal moesten duizenden mensen hun huis verlaten en overleefden ruim honderd Europeanen de rampen niet. De schade aan gebouwen, natuurgebieden, auto’s, inboedels en waterwerken liep in de

Grensoverschrijdend probleem De overstromingen van de Rijn, Maas en Elbe in 2010 toonden weer eens aan dat het om een grensoverschrijdend probleem gaat. Reden genoeg voor een structurele, integrale en internationale aanpak van de hoogwaterproblemen. Na het hoogwater in 1993 en 1995 zijn de ‘Internationale Actieplannen Hoogwater voor Rijn en Maas’ opgesteld met als doel het verlagen van de waterstanden en

Prestigieuze prijs voor Nijmegen

‘R

Waterstand verzamelde voor u tips voor leuke en leerzame uitjes. Dat wordt genieten in de kerstvakantie.

miljarden euro’s. De enorme emotionele schade kan nooit worden vergoed.

vervolg op pagina 6

uimte voor de Waal’ bij Nijmegen heeft op 29 oktober in New York de prestigieuze Top Honor Waterfront Center Award gewonnen in de categorie ‘planvorming’. De jury roemt de manier waarop omwonenden zijn betrokken bij het project, de innovatieve combinatie van hoogwaterbescherming en gebiedsontwikkeling en de kennisdeling met andere riviersteden via het Europese kennis delingsproject, FloodResilienCity (FRC). De gemeente Nijmegen heeft het plan gemaakt met ondersteuning van ingenieursen adviesbureau Royal Haskoning.

Cor Beekmans van Rijkswaterstaat, was samen met zijn counterparts van Royal Haskoning en de gemeente Nijmegen bij de prijsuitreiking in New York. “De jury waardeerde het dat we een gedurfde stap nemen in de oudste stad van Nederland. Ook hebben we goede sier gemaakt omdat we veiligheid borgen en de omgeving mooier maken. Men vond het een voorbeeld voor de wereld. Een mooier compliment kunnen we niet krijgen.” ~

foto: Stephen, Dublin, Ierland

Nederland koploper in waterveiligheid

Een brandweerman helpt een bewoner bij het evacueren uit zijn woning. Zware regenbuien zorgden voor overstromingen in grote delen van Europa.

Overstromingen in Europa Dit najaar eisten overstromingen in Europa het leven van tientallen mensen. De schade loopt in de miljoenen. In de Ierse stad Dublin viel in één dag evenveel regen als normaal in een maand. Rivieren traden buiten hun oevers en grote delen van de stad stonden onder water. In het Italiaanse Ligurië en Toscane stroomden rivieren door zware regen over en werden bruggen vernield. Ook verzakte in verschillende dorpen de grond. In het Italiaanse Genua zorgde hevige regenval eveneens voor enorme overstromingen. In Zuid-Frankrijk en Noord-Spanje kostte hevig noodweer aan minstens 21 mensen het leven. ~

december 2011 | Ruimte voor de Rivier

‘We leven in de best beveiligde delta ter wereld’ “Als we in 2015 de veiligheidsdoelstellingen hebben gehaald en de bewoners zijn tevreden, dan hebben we het goed gedaan”, aldus directeur-generaal van Rijkswaterstaat Jan Hendrik Dronkers over Ruimte voor de Rivier. “Absolute veiligheid kan niemand geven, ook dit programma niet, maar we leven in de best beveiligde delta ter wereld.”

e grootste uitdaging van Jan Hendrik Dronkers is om in samenspraak met de bewoners en betrokkenen het Programma Ruimte voor de Rivier zo goed mogelijk uit te voeren. “Dat is nog niet zo eenvoudig, Ruimte voor de Rivier is namelijk een ingrijpend programma. We lossen de hoogwaterproblematiek op een andere manier op dan dat we tot dusver gewend zijn. We geven op ruim dertig plaatsen meer ruimte aan de rivier voor een groter belang: veiligheid.”

zorgvuldige manier worden uitgedacht en uitgevoerd. Ik was laatst op bezoek bij een agrariër in Veessen-Wapenveld. Voor deze man is het heel vervelend dat in zijn woon- en werkomgeving een project wordt uitgevoerd. Tegelijkertijd snapt hij wel waarom het nodig is.” Daarnaast vindt Dronkers Ruimte voor de Rivier een mooi programma: “Waterveiligheid en gebieds ontwikkeling gaan samen, dit biedt kansen

Samenwerking Rijk en regio “Ruimte voor de Rivier heeft ingrijpende consequenties voor individuele bewoners”, vervolgt de hoogste baas van Rijkswaterstaat. “De projecten moeten daarom op een

‘Als inwoners tevreden zijn, dan hebben we ’t goed gedaan’

voor de regio. De gezamenlijke werkwijze van rijk en regio kenmerkt Ruimte voor de Rivier, en het werkt! Daar ben ik best trots op.” De praktijk Steeds meer projecten van Ruimte voor de Rivier komen in de uitvoering. “Dit is spannend. Iets bedenken is één, maar uitvoeren is twee. In de uitvoering van zulke grote projecten kan natuurlijk altijd iets misgaan. Wat ik ontzettend belangrijk vind, is dat we dit dan goed opvangen en er op een open en transparante manier mee omgaan.”

Rijkswaterstaat en Ruimte voor de Rivier In het programma Ruimte voor de Rivier werken rijk en regio nauw samen. Ruimte voor de Rivier werkt in opdracht van de ministeries van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (E,L&I) en Infrastructuur en Milieu (I&M) en is ondergebracht bij Rijkswaterstaat. Rijkswaterstaat is zelf trekker van 12 Ruimte voor de Rivier-projecten: • Noordwaard • Waterberging Volkerak-Zoommeer • Hondsbroeksche Pleij • Zomerbedverlaging Beneden-IJssel • Kribverlagingen Beneden-Waal, Midden-Waalen Fort Sint Andries • Uiterwaardvergraving en Middelwaard, Doorwerthsche Waarden en De Tollewaard • Rivierverruiming Elst • Uiterwaardvergraving Meinerswijk

Natte voeten Dronkers woont in het rivierengebied en ervoer zelf de risico’s van hoogwater. “Ik kom uit Arnhem-Zuid, vlakbij het project Meinerswijk. In ’93 en ’95 stond ook bij ons het water erg hoog. Je voelt dan die angst van ‘gaat dit wel goed’? We hebben toen spullen verhuisd naar de eerste verdieping. Natuurlijk bestaat er altijd een kans dat er ooit ergens een dijk doorbreekt, maar met Ruimte voor de Rivier maken we die kans wel veel kleiner.” ~

ZOMERBEDVERLAGING BENEDEN-IJSSEL KETELMEER

DIJKVERLEGGING WESTENHOLTE

Kampen

MARKERMEER

Zwolle

Lelystad

UITERWAARDVERGRAVING SCHELLER EN OLDENELER BUITENWAARDEN SE

IJS

Amsterdam

UITERWAARDVERGRAVING BOLWERKSPLAS, WORP EN OSSENWAARD

DIJKVERBETERING LEK / BETUWE / TIELEREN CULEMBORGERWAARD Amersfoort

Den Haag

W AT ER

OUDE MAAS

LIE

DIJKVERBETERING OUDE MAAS / HOEKSCHE WAARD

HOLLANDSCH DIEP

KRAMMER/ VOLKERAK

WATERBERGING VOLKERAK-ZOOMMEER

KIL

DORDTSCHE

RIN

LEK

Zutphen

UITERWAARDVERGRAVING MEINERSWIJK

Arnhem

Culemborg

ONTPOLDERING NOORDWAARD

MUNNIKENLAND KRIBVERLAGING BENEDEN-WAAL MERWEDE

DIJKVERBETERING NEDERRIJN / ARNHEMSEEN VELPSEBROEK

KRIBVERLAGING MIDDEN-WAAL

DIJKVERBETERING STEURGAT / LAND VAN ALTENA

AMER

KADEVERLAGING ZUIDERKLIP KADEVERLAGING BIESBOSCH DIJKVERBETERING AMER / DONGE

S AA

H GSC

BER

KRIBVERLAGING WAAL FORT ST. ANDRIES

RIVIERVERRUIMING OVERDIEPSE POLDER DIJKVERBETERING BERGSCHE MAAS / LAND VAN ALTENA

ZOOMMEER

Bergen op Zoom Eindhoven

actuele projecten uitvoering niet meer nodig door het behalen van extra waterstanddaling bij omliggende projecten

UITERWAARDVERGRAVING MILLINGERWAARD

BOV

EN-R

IJN

Nijmegen

DIJKTERUGLEGGING LENT DIJKVERBETERING NEDERRIJN / BETUWE / TIELER- EN CULEMBORGERWAARD

’s-Hertogenbosch

UITERWAARDVERGRAVING HUISSENSCHE WAARDEN

PA N

WAAL

DIJKVERLEGGING CORTENOEVER

DIJKVERLEGGING HONDSBROEKSCHE PLEIJ

KA N

Tiel

Dordrecht

SPU

DIJKVERBETERING NEDERRIJN / GELDERSCHE VALLEI

UITERWAARDVERGRAVING AVELINGEN UITERWAARDVERGRAVING

NIEUWE MAAS

DIJKVERBETERING OUDE MAAS / VOORNE PUTTEN

UITERWAARDVERGRAVING MIDDELWAARD

NEDERRIJN

Rotterdam

OBSTAKELVERWIJDERING MACHINISTENSCHOOL ELST

Velp

DIJKVERBETERING LEK / LOPIKER- EN KRIMPENERWAARD

RGA T

DIJKVERLEGGING VOORSTERKLEI

Apeldoorn

UITERWAARDVERGRAVING DOORWERTHSCHE WAARDEN

Utrecht

STE U

N M IEUW ER W E ED E

UITERWAARDVERGRAVING BOSSENWAARD, PONTWAARD EN HEERENWAARD DIJKVERBETERING LEK / ALBLASSERWAARD EN VIJFHEERENLANDEN

UITERWAARDVERGRAVING KEIZERS-, STOBBEN- EN OLSTERWAARDEN Deventer

UITERWAARDVERGRAVING DE TOLLEWAARD

Hilversum

Leiden

HOOGWATERGEUL VEESSEN-WAPENVELD Almere

Haarlem

OBSTAKELVERWIJDERING SUIKERDAM / GENDTSE WAARD KRIBVERLAGING WAALBOCHTEN

Ruimte voor de Rivier in het kort In de afgelopen eeuwen hebben de rivieren steeds minder ruimte gekregen. De rivieren liggen ingeklemd tussen steeds hogere dijken en achter die dijken wonen steeds meer mensen. Tegelijk is door bodemdaling het land achter de dijken lager komen te liggen. Bovendien regent het vaker en harder waardoor rivieren steeds meer water moeten verwerken. De regering neemt daarom maatregelen om in de toekomst het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt op meer dan 30 plaatsen meer ruimte. Deze projecten vormen samen het Programma Ruimte voor de Rivier. Een rijksprogramma dat samen met regionale overheden zorgt voor de veiligheid van circa vier miljoen Nederlanders. Naast veiliger wordt het rivierengebied ook mooier en aantrekkelijker gemaakt en biedt het meer ruimte aan natuur en recreatie. Programma Ruimte voor de Rivier is een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat, gemeenten, provincies en waterschappen.

december 2011 | Ruimte voor de Rivier

IJssel: goedkoper en meer landbouw

Premier Rutte bezoekt Overdiepse terpen

Beeldbepalende schoorsteen Elst blijft De steenfabriek in Elst wordt afgebroken omdat Rijkswaterstaat de Nederrijn meer ruimte geeft. De beeldbepalende schoorsteen blijft echter vooralsnog staan. De schoorsteen is een verwijzing naar de vroegere baksteenindustrie in dit gebied, waar veel Elstenaren hun boterham verdienden. Het Utrechts Landschap zoekt naar financiering om de schoorsteen te restaureren. De sloop van de fabriek vindt in delen plaats zodat de vleermuizen in de oude fabriek kunnen blijven overwinteren. ~ Meer informatie: www.nederrijn.net/elst/bouwcommunicatie

Nieuwe site in de lucht

In het Rijkswaterstaat-project Hondsbroeksche Pleij in Westervoort is een mijlpaal bereikt: het rivierwater kan voortaan bij hoogwater de hoogwatergeul instromen. Afgelopen maand zijn de tijdelijke dijk en de veerdam, die de toegang tot de hoogwatergeul blokkeerden, weggegraven. Hierdoor kan de voormalige uiterwaard eindelijk dienst doen als regelkraan en het water verdelen over de Rijn en de IJssel. Het project is bijna klaar en wordt op 30 januari 2012 opgeleverd in aanwezigheid van staatssecretaris Atsma. ~ Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl/hondsbroekschepleij

Deventer gegund In het Deventer IJsselhotel tekenden dit najaar bestuurder Jan Laarman van Waterschap Groot Salland en Bart Pröpper van aannemerscombinatie IJsselfront het contract voor de uitvoering van de werkzaamheden in de uiterwaarden. Hier worden zes nevengeulen gegraven, die zorgen voor een lagere hoogwaterstand op de IJssel en een snellere afvoer in tijden van hoogwater. De aannemerscombinatie IJsselfront bestaat uit Boskalis-van Hattum en Blankevoort. De voorbereidende werkzaamheden zijn gestart. ~ Meer informatie: www.wgs.nl

nieuws

Voor de waterveiligheid langs de IJssel zijn alle acht maat regelen die de rivier meer ruimte geven, nodig. Dit blijkt uit de IJsselanalyse die staatssecretaris Atsma (Infrastructuur en Milieu) naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Atsma heeft onderzocht hoe de maatregelen soberder en doelmatiger kunnen worden uitgevoerd. Dit blijkt mogelijk te zijn waardoor er 80 tot 130 hectare grond extra voor de landbouw behouden blijft. Daarnaast leidt de nieuwe aanpak tot een besparing van 20 miljoen euro. ~ Meer informatie: www.rijksoverheid.nl/ministeries/ienm

Op 23 november heeft premier Rutte een bezoek gebracht aan de Overdiepse Polder. Rutte sprak tijdens zijn twee uur durende bezoek met onder meer de aannemer en boer Nol Hooijmaijers, een van de bedenkers van het terpenplan. In Overdiep worden acht terpen aangelegd waarop boerenbedrijven komen te staan. Op deze manier ontstaat er ruimte voor extra waterberging bij extreem hoogwater. De Nederlandse deskundigheid op dit gebied vormt een krachtig exportproduct. Zo is het project van Ruimte voor de Rivier al door meer dan 90 buitenlandse delegaties – van Azerbeidzjan tot Vietnam – bezocht. Via de Rijksvoorlichtingsdienst liet Rutte weten erg onder de indruk te zijn van het project. ~

Kraan Hondsbroeksche Pleij kan open

Kort

De website van Ruimte voor de Rivier is helemaal vernieuwd. U vindt hier de voorlichtingsfilm over Ruimte voor de Rivier, filmpjes over verschillende projecten en nieuws berichten. Verder staan op de site tweets, een speciale kinderpagina en informatie over de meer dan dertig projecten, die we langs de rivier uitvoeren. ~ Kijk op: www.ruimtevoorderivier.nl

Staatssecretaris in Veessen-Wapenveld

Besluit Munnikenland Waterschap Rivierenland heeft samen met enkele andere overheden en betrokkenen uit de regio plannen gemaakt voor de herinrichting van het Munnikenland bij Zaltbommel: de dijk wordt verlegd bij Buitenpolder het Munnikenland en de uiterwaarden worden verlaagd. Hierdoor krijgt de Waal bij hoogwater meer ruimte en kan dus meer water worden afgevoerd zonder dat de waterstand te hoog wordt. Tot 26 oktober konden belanghebbenden zienswijzen indienen op het ontwerpbestemmingsplan. Begin 1212 wordt het definitieve besluit over het gebied vastgesteld. De uitvoering start volgend jaar. ~ Meer informatie: www.waterschaprivierenland.nl

In oktober bracht de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, Joop Atsma, een werkbezoek aan Veessen-Wapenveld. Hij sprak met leden van de klankbordgroep, vertegenwoor digers van de landbouwsector en lokale en regionale bestuurders over de hoogwatergeul. Onderwerpen waren de landschapszone, de verkaveling en de bouwweg bij Veessen. De staatssecretaris heeft de gesprekken meegenomen in zijn onderzoek naar de Ruimte voor de Riviermaatregelen langs de IJssel. ~

Rijkswaterstaat kan beginnen in de Noordwaard De Raad van State heeft uitspraak gedaan in de beroepen die twaalf inwoners van de Noordwaard tegen het Rijksinpassingsplan hadden ingediend. Het plan blijft op hoofdlijnen overeind. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu moet het Rijks inpassingsplan op enkele onderdelen beter motiveren of aanpassen. Het gaat hier onder andere om de regeling voor het aantal slaapplaatsen in bed & breakfastaccommodaties en de bouwhoogteregeling voor de nieuwbouw van woningen op terpen in de Noordwaard. Rijkswaterstaat krijgt vier maanden de tijd om de aanpassingen door te voeren. Omdat het plan op hoofdlijnen ongewijzigd blijft, kan het werk beginnen. ~ Meer informatie op: www.ruimtevoorderivier.nl/noordwaard

Raket gevonden bij kribverlaging Bij de kribverlaging die Rijkswaterstaat uitvoert bij Dodewaard heeft aannemer Paans op 4 oktober een granaat aangetroffen. Paans heeft de werkzaamheden meteen gestaakt en de politie op de hoogte gesteld. Het Explosieven Opsporingscommando is vervolgens uitgerukt om het projectiel te zekeren. Het bleek om een Engelse raket te gaan uit de Tweede Wereldoorlog. De raket wordt binnenkort op gecontroleerde wijze tot ontploffing gebracht ~

december 2011

foto’s: Henri Cormont

‘Elke kabel heeft wel iets’ Om de IJssel bij hoog water meer ruimte te geven, worden bij Deventer twee nevengeulen gegraven. In de uiter waarden liggen nu enkele kabels en leidingen, die moeten worden verplaatst. Een specialistisch werkje. Voor Arie Leijten (45), voorman bij Siers Groep B.V. is het dagelijkse kost.

ls kind wilde Arie astronaut worden, maar hij is erg tevreden met zijn baan als voorman. “De afwisselende omstandigheden en collega’s maken het werk zo leuk; geen dag is hetzelfde.”Het is weekend als Arie en zijn ploeg van vijf man in de Deventer-uiterwaarden staan. Ze gaan een vijfhonderd meter lange elektriciteitskabel onder de IJssel doortrekken. “De afgelopen dagen heeft een ander bedrijf al een buis onder de IJssel gelegd”, aldus de voorman. “Een machine met een computergestuurde boorkop maakt het gat en spuit er tegelijkertijd bentoniet, een soort klei in. Daar wordt een mantelbuis van 40 cm doorsnede doorheen getrokken. Daarna kunnen wij aan de slag.” Pittige klus Arie legt uit hoe ze daar de 7,5 cm dikke elektriciteitskabel doorheen trekken: “Eerst blazen we met een enorme kracht een spons door de buis. Aan die spons zit een touw. Als dat touw aan de andere kant is, maken we er een staaldraad aan vast. Het touw is namelijk niet sterk genoeg om de elektriciteitskabel door de boring te trekken. Het touw wordt met de hand terug-

getrokken.” Het is een pittige klus en de inspanning is aan de gezichten van de mannen af te lezen. “Je moet voorzichtig trekken want als het touw breekt, moeten we opnieuw beginnen.” Trots De staalkabel wordt vervolgens omhooggetrokken en de elektriciteitskabel wordt eraan bevestigd. Dan trekken ze hem door de buis. Enkele uren later ligt hij op z’n plaats. “Het is gelukkig weer perfect verlopen”, vertelt Arie.“Het meest trots ben ik op een elektriciteitskabel van maar liefst 1800 meter die ik ooit in het Rotterdamse Havengebied

‘Het terugtrekken van het touw is ouderwets handwerk’ trok. Die had een doorsnede van 10 cm en woog 540.000 kilo. Maar elke kabel heeft wel iets en vraagt de nodige voorbereidingen”, zegt hij nuchter. “Ik ben altijd weer blij als zo’n kabel er goed in ligt.” De mannen drinken nog een bakje koffie en laden de bus in. Arie: “We gaan lekker naar huis. Misschien kan ik nog wel even vissen.” ~

‘Je moet continu je koppie erbij houden’ Uitvoerder Cees den Haan (34) is een echte Werkendammer en groeide op met water. Veel familie en kennissen werken als schipper of bij een van de vele aannemersbedrijven die waterwerken uitvoeren.

egen jaar lang was Cees zelf schipper op een kraanschip, nu begeleidt hij duw- en kraanschepen die zand, grind en stenen vervoeren voor het verlagen van kribben. Afgelopen september is de tweede fase van de verlaging van circa 120 kribben in de Midden-Waal gestart. Aannemingsbedrijf L. Paans & Zonen uit Gorinchem gaat de klus klaren. “We verlagen de kribben gemiddeld met een meter om de rivier meer ruimte te geven. Straks kan het water sneller worden afgevoerd. Dat levert een waterstanddaling op van 7 cm”, legt Cees uit. “Het is een vrij bewerkelijke klus, want het materiaal moet op vele manieren worden getransporteerd. Daar ben ik tegenwoordig verantwoordelijk voor. Hiervoor was ik schipper. Heel soms mis ik het varen wel. Vooral als ik op een schip kom, waarop ik zelf gewerkt heb.” Kribverlaging in de praktijk Nu zorgt Cees dat alle werkzaamheden goed op elkaar aansluiten. “Eerst halen we de stenen van de krib en verwijderen we het dekmateriaal. Dan is het afgraven van het zand aan de beurt. We zeven het en verschepen het in grote duwbakken naar Overdiepse Polder, waar het wordt hergebruikt voor de aanleg van terpen. Vervolgens brengen we een nieuwe filterlaag aan van split, een soort grind. Dat filtermateriaal moet uit Moerdijk komen.” Werk en transport gebeuren voor het overgrote deel over het water. Het is dus

een drukte van jewelste met al die schepen die af en aan varen. “We creëren een soort trein. Maar als één schakel wegvalt, hapert de hele keten. Als laatste kunnen de stenen weer op de krib en plaatsen we aan het uiteinde een nieuwe baken.”

‘Als één schakel wegvalt, hapert de hele keten’ Projectiel gevonden “Het werk is fysiek niet zwaar, maar je moet wel continu je koppie erbij houden”, aldus Cees. “Je werkt namelijk met kostbaar materiaal en de rivier is druk bevaren. Ook moeten we rekening houden met omwonenden, de scheepvaart, dieren, planten, milieu en hoogwater. En dan hebben we nog archeologische kribben. Daar kijkt een archeoloog mee bij de ontmanteling om mogelijke vondsten in kaart te brengen. “Het spannendste wat ik tot op heden heb meegemaakt, gebeurde enkele weken geleden. Toen hebben we een raket uit de Tweede Wereldoorlog gevonden. Heel bijzonder!” ~

december 2011 | Ruimte voor de Rivier

Uitgelich t bijzonde r werk

De kick van het opsporen van explosieven Twintig jaar joeg hij zijn jeugddroom na, Hans Smulders (49) was beroepsmilitair in het Nederlandse leger en werd tweemaal uitgezonden naar Bosnië. Toen zijn toenmalige collega in 1998 een civiel explosieven opsporingsbedrijf startte, hoefde Hans niet lang na te denken en ging bij hem werken.

inds 2007 is Hans adviseur op het gebied van explosievenopsporing en begeleidt hij grote infrastructurele en bouwprojecten. Hans legt uit waarom we een explosievenexpert nodig hebben bij Ruimte voor de Rivier. “In de Tweede Wereldoorlog is behoorlijk gevochten in verschillende projectgebieden, zoals de

Noordwaard. Nu we daar voor Ruimte voor de Rivier willen gaan graven moeten we natuurlijk eerst zeker weten dat we niet voor explosieve verrassingen komen te staan. Binnen het projectteam ben ik het aanspreekpunt voor vragen over de explosievenopsporing. En samen met de gemeente Werkendam zie ik er op toe dat de werkzaamheden conform de richtlijnen worden uitgevoerd.”

Adrenalinekick Zijn mooiste klus was het uitvoeren van een berging van een gecrashte Duitse Messer schmidt in de gemeente Tilburg. Toch mist Hans het zelf opgraven niet. “Natuurlijk is het spannend als je het vermoeden hebt dat

Explosievenonderzoek Zo’n explosievenonderzoek is nog een hele klus. “Allereerst wordt een historisch vooronderzoek, een bureaustudie, gedaan. Wat is bekend over de historie van het gebied? Is in het gebied gevochten? Welke vondsten zijn in het verleden gedaan? Vervolgens wordt door een gecertificeerd opsporingsbedrijf een detectieonderzoek gedaan. De detectiegegevens worden geïnterpreteerd en alle ijzerhoudende voorwerpen worden zo in kaart gebracht. Daarna kan het opsporingsbedrijf gericht de ‘verdachte voorwerpen’ opgraven. Dat is een arbeidsintensief werkje, maar alles behalve saai”, aldus Smulders. “Je weet immers nooit wat een voorwerp is totdat je het opgraaft. Het kan een bom zijn, maar net zo goed een oliedrum of een verroeste fietsbel. Als we explosieven aantreffen, dan worden deze in een speciaal beveiligde opslagunit opgeslagen om later door de Explosieven Opruimingsdienst op een veilige plek te worden vernietigd.” ~

‘ Daar heb ik aan meegewerkt’

je wat op het spoor bent. En het geeft een enorme adrenalinekick als je daadwerkelijk een bom aantreft. Maar het is ook goed om de opgedane ervaring in het veld te vertalen naar goede adviezen over de aanpak van een explosievenopsporingsproject.”

‘Een arbeidintensief werkje, maar alles behalve saai’

Stiekem droomt Gilbert Nerings (31) ervan dat de Overdiepse Polder een keer onder water komt te staan. “Die acht boerderijen op hun terpen steken er dan stoer bovenuit en dan kan ik zeggen, daar heb ik nog aan meegewerkt.”

anaf zijn vijf meter hoge kraan kijkt Gilbert de polder in. “Het is een machtig gevoel als je op zo’n zware kraan zit en je moet een schip met dampend thermisch zand lossen.” Gilbert komt uit de buurt en heeft een bijzondere band met de rivier en het gebied. “In de zomer gaan we hier vaak waterskiën en jetskiën en vroeger heb ik bij verschillende boeren in de Overdiepse Polder gewerkt.” Nu is hij al weer zo’n dertien jaar kraanmachinist bij Martens en Van Oord. “Ik ben in dit werk gerold via het loonwerk. Ik ben een opleiding gaan doen voor het besturen van hydraulische graafmachines en doe nu veel grondwerk en waterbouwprojecten. Het meest interessante project dat ik tot op heden heb gedaan, is het helpen aanleggen van de A35 bij Almelo, maar ook dit project is erg leuk.”

Thermisch gereinigd zand Momenteel werkt Gilbert aan de Bergsche Maas, vlak bij het pontje. “We zijn bezig met het overslaan van thermisch gereinigd zand. Dat is warm zwart zand waar stoom vanaf komt. Hoe kouder het is, hoe mistiger het wordt. Dat is wel een moeilijkheidsfactor bij het overslaan. Het maakt het best lastig om jouw productie veilig te blijven draaien. Ik haal met mijn kraan zo’n drie schepen per dag leeg. Dat is zo’n 38.000 ton zand in de week. Dat zand gooi ik in een silo. Vervolgens komt er een vrachtwagen die onder die silo gaat staan en die automatisch wordt geladen met dat zand. Het zand wordt naar de Overdiepse polder gereden. Daar wordt het gebruikt voor de opbouw van terpen.”

‘We boffen maar met die terpen’ Laatste snufjes Gilbert is dik tevreden over zijn kraan. “Ik heb een ‘bakkie’, zodat ik kan communiceren met mijn collega’s. Bovendien is de kraan voorzien van de laatste snufjes en het uitzicht is natuurlijk fantastisch. Ik vind het leuk om schepen te lossen en de logistiek te helpen organiseren. Je moet goed opletten want als er wat fout gaat moet je snel in kunnen grijpen. Tot april zijn we nog wel bezig met dat zand. We boffen maar met die terpen”, sluit Gilbert lachend af. ~

december 2011 | Ruimte voor de Rivier

vervolg van pagina 1

het overstromingsrisico. De actieplannen bevatten afspraken en maatregelen, waaronder de Duitse Oberrheinmaatregelen die tot 2020 doorlopen, en het Nederlandse Ruimte voor de Rivier. Ook werken landen samen bij het uitwerken van Europese richtlijnen over waterveiligheid. Neem de Richtlijn Overstromingsrisico’s, waarin staat dat de EU-lidstaten in kaart moeten brengen wat de overstromingsrisico’s zijn in hun land en wat ze daaraan doen. De hoogwaterproblemen worden niet overal in Europa hetzelfde aangepakt. Bovenstrooms wordt meer de nadruk gelegd op het verkleinen van mogelijke schade, Nederland zoekt de oplossing vooral in rivierverruiming. De verschillen in aanpak komen onder andere door de geografische ligging, bevolkingsdichtheid en beschikbaar budget. Nederlandse koppositie Nederland heeft al jaren een voortrekkersrol in waterinnovatie en -technologie. Het kabinet heeft het Topteam Water opgericht om deze positie verder te versterken. En wij investeren al decennia lang in grote, landelijke programma’s, zoals de Deltawerken, de Zandmotor en Ruimte voor de Rivier. Watermanagement is dan ook een belangrijk Nederlands exportproduct. Recent bijvoorbeeld besloten Rijkswaterstaat en China kennis uit te wisselen over de stroom gebieden van de Rijn en de Huaihe-rivier. De Nederlandse aanpak van de hoogwaterproblematiek zorgt jaarlijks voor vele buitenlandse bezoekers aan de Deltawerken en Ruimte voor de Rivier-projecten zoals het Overdiepse Terpenplan, Noordwaard, Hondsbroeksche Pleij en Lent. Toch merkte Marcel Stive, hoogleraar kustverdediging aan

‘Nederland is koploper in watergovernance’ de TU Delft, recent op dat de Nederlandse kennis over de bouw van ‘harde’ waterbouwkundige werken, zoals dammen en keringen, wel wat verwatert. Landen als China zijn geduchte concurrenten geworden. Wel is Nederland koploper in het organi seren en coördineren van waterkundige projecten zoals Ruimte voor de Rivier, waar vooral de watergovernance-aanpak veel bewondering oogst. Hiermee wordt de integrale gebiedsaanpak, en het samenspel van politieke, bestuurlijke, sociaal-maatschappelijke, juridische en financiële elementen

Internationale samenwerking De Europese Unie stimuleert de samen werking tussen de lidstaten door subsidie beschikbaar te stellen. Nederland is met Ruimte voor de Rivier een belangrijke trekker in verschillende internationale samenwerkingsverbanden. Zo is Ruimte voor de Rivier initiatiefnemer in twee Europese samenwerkingsverbanden en verzorgt ze projectmanagement. In het project Flood ResilienCities (waterveilige steden) wisselen Nijmegen, zeven andere Europese steden (Bradford, Brussel, Dublin, Leuven, Mainz, Orléans en Parijs) en twee universiteiten

(Parijs en Sheffield) kennis uit om steden beter tegen hoogwater te beschermen. Nijmegen liet zich bij het ontwerp van de nieuwe kades bij Lent bijvoorbeeld inspireren door de glooiende, geleidelijk aflopende kades van Orléans. In het project Adaptive Land Use for Flood Alleviation (ALFA) delen het projectteam Overdiepse Polder en vijf andere Europese organisaties, die een overloopgebied beheren, hun kennis en ervaringen. Het Duitse Hördt-project bij Speyer betrekt, geinspireerd door onze watergovernance-aanpak, de regio bij de uitwerking van de plannen voor de inrichting van een overloopgebied. Samen komen we tot betere oplossingen. ~ Meer informatie over de Europese samenwerkingsprojecten: www.alfa-project.eu en www.floodresiliencity.eu

International Water Week 2011

foto: Piek

‘Wennen aan kalere uiterwaarden’ De uiterwaarden zijn bedoeld voor het afvoeren van rivierwater bij hoogwater. Daarnaast kunnen ze een natuur-, recreatie- en/of landbouw functie hebben. Als struiken, bomen en andere begroeiing te groot worden, staan ze een goede afvoer van water in de weg. Daarom worden ze de komende jaren verwijderd. Hierdoor wordt het rivieren gebied veiliger. “We moeten dus wennen aan kalere uiterwaarden”, aldus Rick Kuggeleijn, projectleider Stroomlijn van Rijkswaterstaat.

bedoeld. Rijk en regio werken intensief samen om goede oplossingen te vinden. Dit vergroot het draagvlak bij de betrokkenen en zorgt voor betere plannen en minder kans op vertraging.

In de eerste week van november vond in de Amsterdam RAI voor het eerst de International Water Week plaats. Zo’n 30.000 waterprofessionals en bestuurders uit de hele wereld kwamen bijeen om oplossingen te bespreken voor de wereldwijde waterproblemen. Ruimte voor de Rivier nam actief deel aan het programma, met onder meer een presentatie van Ingwer de Boer (Programma-directeur) en een beursstand.

De Kleine Weerd bij Maastricht

e begroeiing van de uiterwaarden is de afgelopen decennia behoorlijk toegenomen. “Door geplande nieuwe natuur en door spontaan ontstane begroeiing”, legt Kuggeleijn uit. “Dit heeft gevolgen voor de hoogwaterveiligheid. Struiken en bomen die in de stroombaan van de rivier staan, zorgen voor opstuwing, wat zorgt voor te hoog water en onveilige situaties. Met Ruimte voor de Rivier proberen we dit nu juist te voorkomen. Het beheer van de begroeiing in de uiterwaarden bij een Ruimte voor de Rivier-project is daarom vaak onderdeel van de maatregel. Overmatige begroeiing Rijkswaterstaat werkt aan een (wettelijk) kader om aan te geven welke vegetatie in het uiterwaardengebied vanuit hoogwaterveiligheid mogelijk is. Het project Stroomlijn van Rijkswaterstaat werkt, net als Ruimte voor de Rivier, in het rivierengebied aan veiligheid. De uiterwaarden worden de komende jaren in het hele rivierengebied op orde gebracht door overmatige begroeiing te verwijderen.

Natuurlijk veilig Natuurlijk worden niet zomaar alle planten en bomen verwijderd uit het rivierengebied. De Nederlandse riviernatuur is immers uniek en van grote waarde voor onder andere de biodiversiteit. Bovendien zijn sommige natuurgebieden beschermd door Natura 2000 en de Flora en Faunawet. Daarom worden de verschillende belangen zorgvuldig tegen elkaar afgewogen. Echter, voor alle begroeiing die opstuwing van de rivier

veroorzaakt, geldt: zo weinig mogelijk blijft staan, behalve als het een wettelijk beschermd gebied betreft. Pilot Rick legt uit hoe dit in zijn werk gaat: “Rijkswaterstaat heeft haar eigen terreinen (zo’n 2.800 hectare) al flink onder handen genomen. Samen met de Dienst Landelijk Gebied en Staatsbosbeheer bereiden we nu 21 gebieden voor om te stroomlijnen. We starten deze winter al met drie pilots. Zodat we ervaring kunnen opdoen met het kappen en kunnen zien welke knelpunten we tegenkomen in vergunningen en dergelijke. We zijn goed op weg.” ~

december 2011 | Ruimte voor de Rivier

recreatie TIPS

Er op uit in de kerstvakantie Welke leuke en leerzame dingen kunt u doen tijdens de kerstvakantie? De redactie van Waterstand zet de leukste recreatietips langs de rivieren op een rijtje. Wij zijn benieuwd naar uw reactie!

Ge D rd ra

s uboi

Dickens Festijn in Deventer

Herbeleef de watersnoodramp in Ouwerkerk

Winterfeest in Slot Loevestein

Het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk is gevestigd in vier ‘caissons’, betonnen boten die zijn gebruikt voor het sluiten van het laatste gat in de dijk in 1953. Het museum probeert een beeld te geven van wat er in verleden, heden en toekomst wordt gedaan in de strijd tegen het water. www.watersnoodmuseum.nl

Beleef het avontuurlijke winterfeest mee en dwaal door het kaarsverlichte Slot Loevestein langs sneeuwuilen, ijsberen en vriendelijke ijsheksen. De weg eindigt bij warm haardvuur en winterse lekkernijen. Het Winterfeest vindt plaats op 27 & 28 december 2011 en 5 & 6 januari 2012. Vanwege de beperkte capaciteit is vooraf reserveren aan te raden. www.slotloevestein.nl

W i

Het Zeeuwse Landschap en de Rotary Club Walcheren organiseren dit jaar voor de vijfde keer de ‘kerstballenwandeling’ voor kinderen. Deze speurtocht in kerstsfeer wordt gehouden op dinsdag 27 december tussen 11.00 en 15.00 uur in natuurgebied Oranjezon. Speur samen met je ouders of opa en oma via de kerstballen naar bijzonderheden in dit prachtige natuurgebied! www.hetzeeuwselandschap.nl

Nij

rt Ba

Drie musea in één kasteel In de uiterwaarden van de Rijn rijst het statige kasteel Doorwerth op. In de hoofdburcht zijn drie musea gevestigd: het kasteelmuseum met fraai ingerichte vertrekken waar u het leven in de middeleeuwen niet alleen kunt zien maar ook kunt ruiken en horen. Verder kunt u er het museum Veluwezoom en het Nederlands Jachtmuseum bezoeken. www.rivierenland.nl/kasteel-Doorwerth

Het Verdronken Land van Saeftinghe

Op 26 december kunt u met Het Zeeuwse Landschap op excursie in ‘Het Verdronken Land van Saeftinghe’, een buitendijks gelegen brakwaterschor (kleigrond) met een Zeeuwse L oppervlakte van ca. H et and sc h 3.500 hectare, doorsneden met diepe geulen. Deze avontuurlijke en fysiek zware tocht is alleen voor mensen die goed ter been zijn en kinderen boven de tien jaar. Trek oude gymschoenen of (hoge) laarzen aan en neem droge kleding mee. Reserveren kan via: www.hetzeeuwselandschap.nl ap

Van 3 december t/m 15 januari staat het Openluchtmuseum in Arnhem weer in het teken van Koning Winter. Kom schaatsen (gratis te leen), van de sleehelling afroetsjen, en bezoek de ambachtelijke wintermarkt. Of bezoek de watermolen, de Zaanse Schans en luister naar een van de verhalen. www.openluchtmuseum.nl

m m eu us

Koning Winter bezoekt Openlucht museum

Kerstballen wandeling Oranjezon

Onder het mom van: ‘Kijk wat ze konden! Doe wat ze deden!’ kunt u tot 4 maart in het Nijmeegse museum Het Valkhof op ontdekkingstocht. Altijd al willen sms’en op z’n Romeins, zelf een stad willen bouwen of willen roeien in een Romeinse boot? Bezoek dan de spectaculaire tentoonstelling High Tech Romeinen. www.museumhetvalkhof.nl

Op 16 en 17 december waant u zichzelf in het negentiende-eeuwse Londen van Charles Dickens als u door het historische Bergkwartier in Deventer loopt. Ruim 900 personages uit de beroemde boeken van de Engelse schrijver komen dan tot leven. Houdt u rekening met wachttijden. www.dickensfestijn.nl en www.vvvdeventer.nl

het Openluch r in t

High Tech Romeinen in Het Valkhof

andschap se L uw e e

december 2011 | Ruimte voor de Rivier

Waterstandwoordzoeker We hebben het geweten dat de Waterstandwoordzoeker, met woorden over Ruimte voor de Rivier, terug is. Onze mailbox stroomde vol en we hebben een postzak vol kaarten ontvangen. De oplossing was ‘blaarkoppen’ en winnaars van het fotoboek ‘Rijzende rivier’ van Ruben Smit zijn: H. Janssen uit Deest, H.R.M. Sanders uit Westervoort en mevr. V. van Thiel-Buijs Bastion uit Zaltbommel. Tjeerd Hettema loste de Rebus in Waterstand 15 goed op en heeft vier kaartjes gewonnen voor het Watermuseum in Arnhem. Allemaal veel plezier met uw prijs toegewenst! Als u dit kwartaal de Waterstandwoordzoeker goed invult, maakt u kans op een van de drie Ruimte voor de Rivierparaplu’s. Stuur uw oplossing, samen met uw adresgegevens voor 15 januari 2012 bij voorkeur per mail naar: prijsvraag@ruimtevoorderivier.nl of op een (brief)kaart naar: Ruimte voor de Rivier, Waterstandwoordzoeker, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht (een postzegel is niet nodig).

R N S A M E N W E R K M E E

N G

T A E R C E R K E A

V R

J U U R O K G A D L

S U E Z W K R N A S

I O I

T R

A A A S H R

L A N E E B L

A O N I

T A E C E

D D E E W I

L W N E

F N S V

T N A M T N O

R P O W Z H O O G W A T

E R

R X R A T R E P X E C L

E N K R A A N S C H

M D R E D R E O V T S

T R O O M L

L A A N O I

Zoek de volgende woorden en streep ze weg. Woorden kunnen horizontaal, diagonaal en verticaal staan. Van links naar rechts, maar ook van rechts naar links. Letters kunnen meerdere keren worden gebruikt. De overgebleven letters vormen de uitkomst van de puzzel.

U A N

J N N A O T

T A N R E

T N

EXPERT EXPLOSIEVEN GRAAFMACHINE HOOGWATER INTERNATIONAAL KABEL KANSEN KRAANSCHIP LOIRE MERWEDE MILIEU MILITAIR NATUUR ONDERZOEK

ONTMANTELEN OVERSLAG RECREATIE RIJN SAMENWERKING SCHADE SILO STROOMLIJN TON UITVOERDER WAAL WINTER ZAND

TIP!

Lezersfoto’s

ooie of Heb je nog m n de rivier? leuke foto’s va naar Mail die dan orderivier.nl. info@ruimtevo je ze terug Wie weet zie of op in Waterstand e! de websit

Colofon Waterstand is een kwartaaluitgave van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier (PDR). Met deze nieuwsbrief informeert PDR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het Programma Ruimte voor de Rivier.

Blauwe Kam er –

van der geningen, Paul Nederrijn bij Wa

Griendweides trang, Dirk Pr ins,

januari 2009

11 Vliet, januari 20

4kids Winterse IJssel bij Zwolle, John Ruiter , december 2010

Bredere rivier in Overdiepse Polder Weet je dat er in de Overdiepse Polder terpen worden gebouwd? Die terpen zijn grote heuvels waar boerderijen op staan. Als de Overdiepse Polder onder water

Voor meer informatie Programmadirectie Ruimte voor de Rivier Antwoordnummer 52528 3502 VH Utrecht Tel.: 088 - 797 29 00 info@ruimtevoorderivier.nl Hoofdredactie PDR Ruimte voor de Rivier Fotografie Henri Cormont, Piek Fotografie Tekst Juliette Rieff - den Boer Realisatie en vormgeving VormVijf

loopt, dan houden de boeren daardoor droge voeten. De boeren zorgen er natuurlijk wel eerst voor dat ook de dieren droog staan.

Wil je meer weten? Bestel dan het kinder magazine Waterkids op www.ruimtevoorderivier.nl

In het programma Ruimte voor de Rivier werkt Rijkswaterstaat samen met regionale overheden om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivierengebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl ISSN nummer: 1876 - 1984