5
1
Up-to-date
2
Maatregel bij kampen
3
Gastcolumn Wereld Natuur Fonds
3
Uitgelicht: Westenholte
de j aar
gan
g, n r. 5 mei 20 08
bij I Js s e l
en Wes t
holt e
Balanceren op een vlot Een groot groen vlot met balancerende mensen komt via de beeldbuis onze huiskamer binnen. Het eerste televisiespotje van de nieuwe landelijke campagne Nederland Leeft Met Water die 14 april van start ging. Het vlot beeldt Nederland uit, drijvend op het water. Nederland en water zijn nauw met elkaar verbonden. Het zijn bijna synoniemen. Een bijzonder evenwicht dat ons voor uitdagingen plaatst maar ook veel kansen en mogelijkheden biedt. “Bewustwording van de waterproblematiek was het doel van de vorige campagne”, vertelt Directeur Water van ministerie van V&W Renske Peters. “Met de nieuwe campagne gaan we een stapje verder. We willen meer de diepte in. Mensen laten zien wat leven met water nu eigenlijk precies voor henzelf betekent. Het ze laten ervaren, ze eigen laten maken. Water is niet alleen een bedreiging maar biedt ook zo veel mogelijkheden. Kansen die we met beide handen moeten grijpen om onszelf in balans met het water te houden.” Staatssecretaris Tineke Huizinga gaf 14 april samen met schoolkinderen van
Lees verder op pagina 3 u
Feest op Hondsbroeksche Pleij
6
Vraag & Antwoord: NAP
6
10 Kribbige vragen
7
Kribvissen
7
Rivierfavoriet
8
Waterstandwoordzoeker
8
Nederland, waterland! We beveiligen ons tegen het water maar vergeten soms om er ook van te genieten. Ruimte voor de Rivier heeft daarom niet alleen tot doel om de veiligheid te vergroten maar ook om van het rivierenlandschap een nog aantrekkelijker woon-, werk- en recreatiegebied te maken. We moeten de kansen pakken, die het water ons biedt. Dit staat centraal in de nieuwe campagne van ‘Nederland Leeft Met Water’. In dit nummer bekijken we de dijkverlegging Westenholte door de ogen van een aantal bewoners. Nieuw zijn de rubrieken “Up-to-date”, “Vraag & Antwoord”, en “Recreatie op en aan het water”. Verder stellen we 10 kribbige vragen aan de projectleider kribverlaging en gastredacteur Arjan Berkhuysen van het Wereld Natuur Fonds ziet Ruimte voor de Rivier als ons nieuwe exportproduct. Vul de tweede Waterstandwoordzoeker in, en maak kans op twee kaartjes voor de film ’Grand Canyon Adventure, River at Risk‘. Wilt u meer weten over Ruimte voor de Rivier? Kijk dan op: www.ruimtevoorderivier.nl.
De rivier een plaatje Leg Ruimte voor de Rivier vast op de gevoelige plaat. Of het nu een foto is van het rivierenlandschap, uw huis in de uiterwaarden of de op handen zijnde werkzaamheden, alles mag. Stuur uw mooiste foto met korte uitleg waar deze is gemaakt en waarom naar: info@ruimtevoorderivier.nl of Redactie Waterstand, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht. Ook verhalen en vragen zijn welkom. Wie weet, ziet u uw foto of verhaal terug in het volgende nummer van Waterstand
Een deel van het projectgebied in Westervoort wordt 25 september omgedoopt tot een festiviteitenplein. Ter ere van het afronden van het internationale samenwerkings‑ project tegen hoogwater, waar de Hondsbroeksche Pleij onderdeel van uitmaakt, worden alle inwoners van Westervoort uitgenodigd voor dit feest. Al bijna zes jaar lang werken Nederland en Duitsland samen om het stroomgebied van de Rijn op een duurzame manier tegen hoogwater te beschermen. De Hondsbroeksche Pleij is één van de twaalf projectlocaties die onder het Sustainable Development of Floodplains (SDF) project valt en gefinancierd wordt met Europese Unie-gelden. Vanwege de afronding van het SDF-project, wordt in week 39 een feestweek gehouden. Tijdens deze week zal de SDF-boot elke dag één project bezoeken. Op 25 september wordt de projectlocatie Hondsbroeksche Pleij aangedaan. Het feest begint ‘s middags, wanneer de boot met aan
5
Kansen
Nie uwe c a mpa gne N e de r la nd L e ef t Met Water
basisschool de Vuurtoren in Den Haag het startschot voor de nieuwe campagne.
4
Recreatie op en aan het water: kajakken
boord Europese, nationale en regionale politici, aanmeert bij de Hondsbroeksche Pleij. Nadat het regelwerk bij de hoogwatergeul feestelijk is geopend, gaat het middagprogramma van start. Bezoekers kunnen op een boot of wandelend het projectgebied verkennen en een kijkje nemen bij het waterspeelplein. Zo krijgen zij een indruk van de resultaten tot nu toe en de werkzaamheden die nog tot 2010 moeten worden uitgevoerd. Kinderen spelen deze dag een actieve rol in een educatief programma, dat veel plezier belooft. Zij vormen dan ook het thema van deze SDF-week: their future, our concern.
Relaxen tussen Kaliwaal en de Waal bij Boven-Leeuwen
H.J. den Boer
Juliette Rieff-den Boer
Waterstand
Tw e e
Nederland Leeft Met Water
Waterstand - Mei 2008
1
Het moet anders
We beschermen ons in Nederland al sinds jaar en dag tegen hoogwater door dijken te bouwen en te versterken. In 2002 besloot het kabinet dat het anders moest. In plaats van de rivieren vast te leggen tussen steeds hogere en sterkere dijken, gaan we ze meer de ruimte geven. Het Programma Ruimte voor de Rivier werd hiervoor opgestart. Een enorm project met verstrekkende gevolgen.
Zomerbedverlaging Beneden-IJssel
Ruimte voor de Rivier in het kort
Uiterwaardvergraving Scheller en Oldeneler Buitenwaarden
Aanleiding: 1. Hoge waterstanden in 1993 en 1995 2. Toename van hoeveelheid water die per seconde ons land binnen komt Doelstellingen: 1. Het op het vereiste niveau brengen van de bescherming van het rivierengebied tegen overstromingen 2. Het leveren van een bijdrage aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied Hoeveelheden water: Via de Rijn komt gemiddeld elke seconde 2200 m3 water ons land binnen. Maatgevende afvoer: De veiligheidsmaat regelen voor de Rijntakken wordt afgestemd op 16.000 m3 / sec. Dat zijn 16 miljoen melkpakken per seconde! Start: 2002 Voltooid: 2015 Omvat: 39 maatregelen Werkzaamheden: aanleggen hoogwater geulen, kribverlaging, obstakelverwijdering, ontpoldering, uiterwaardvergraving, zomerbedverlaging, dijkverlegging of dijkverbetering Uitvoering: het Rijk samen met lokale overheden. Totale budget: 2,2 miljard euro
Dijkverlegging Westenholte
De Water s t a ndk a a r t
Uiterwaardvergraving Keizers- en Stobbenwaarden en Olsterwaarden Uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard
Uiterwaardvergraving Honswijkerwaarden, stuweiland Hagestein, Hagesteinse uiterwaard en Heerenwaard
Dijkverlegging Voorster Klei
Uiterwaardvergraving De Tollewaard
Uiterwaardvergraving Doorwerthsche Waarden
Uiterwaardvergraving Middelwaard Uiterwaardvergraving Meinerswijk
Dijkverbetering Neder-Rijn / Geldersche Vallei
Dijkverbetering Lek / Alblasserwaard en Vijfheerenlanden
Dijkverbetering Neder-Rijn / Arnhemse- en Velpsebroek
Dijkverbetering Lek / Lopiker- en Krimpenerwaard
Dijkverbetering Oude Maas/ Voorne Putten
Kribverlaging Waal Fort St. Andries
Uiterwaardvergraving Bedrijventerrein Avelingen
Dijkverbetering Oude Maas/ Hoeksche Waard
Ontpoldering Noordwaard
Kribverlaging Beneden Waal Dijkverbetering Neder-Rijn / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard Kribverlaging Waalbochten
Dijkverbetering Steurgat/Land van Altena Uiterwaardvergraving Brakelse Benedenwaarden en Dijkverlegging Buitenpolder Het Munnikenland
Dijkverbetering Amer/Donge
Zuiderklip
Berging op het Volkerak Zoommeer
Kadeverlaging Biesbosch
Uiterwaardvergraving Huissensche Waarden
Hondsbroeksche Pleij
Dijkverbetering Lek / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard
Kribverlaging Midden-Waal
Dijkteruglegging Lent
Extra uiterwaardvergraving Millingerwaard
Obstakelverwijdering Suikerdam en polderkade naar de Zandberg
Ontpoldering Overdiepse Polder
Dijkverbetering Bergsche Maas/Land van Altena
Up-to-date Nederland blauwer in Bosatlas
B
Ook in de jubileumuitgave van de Bosatlas kleurt Nederland steeds blauwer! In deze jubileumeditie wordt ruim aandacht besteed aan Nederland Waterland. Uit de verschillende kaarten tje w blijkt dat het land dat n blau i ru we in de negentiende eeuw op het water veroverden in de eenentwintigste eeuw voor een deel weer aan datzelfde water wordt teruggegeven. Ruimte voor de Rivier speelt hierin een grote rol.
Stuurgroep eens met terpenplan Overdiepse polder De inbreng van de bewoners is de basis voor het projectontwerp dat onlangs is goedgekeurd door de Stuurgroep Overdiepse Polder. Kort samengevat: De polder blijft in agrarisch gebruik. Voor negen melkveehouders wordt tegen de nieuwe dijk een terp aangelegd. Begin mei verwacht de Provincie Noord-Brabant de adviesnota bij de staats-secretaris in te dienen.
Meer informatie: www.brabant.nl kijk onder: leven/ brabant leeft met water. Waterstand - Mei 2008
Dijkverlegging Cortenoever
Obstakelverwijdering Machinistenschool Elst
Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl
2
Hoogwatergeul VeessenWapenveld
Rivieren de ruimte geven is goed voor biodiversiteit Uit het wetenschappelijk onderzoek ‘Maas in Beeld’ van ecologen Gijs Kurstjens (Kurstjens Ecologisch Adviesbureau) en Bart Peters (Bureau Drift) blijkt dat als rivieren meer de ruimte krijgen, dit een positief effect kan hebben op de biodiversiteit. Tweeënhalf jaar lang onderzochten ze 35 gebieden langs de Maas tussen Maastricht en Den Bosch. Ze ontdekten dat veel bijzondere planten en diersoorten zijn teruggekeerd die al jaren niet meer of nauwelijks waren gesignaleerd zoals de bever, Roodborsttapuit, Bruine korenbout (libel), Bruin blauwtje (dagvlinder) en tientallen zeldzame stroomdalplanten. In het najaar worden de resultaten van het project uitgebreid gepresenteerd op een symposium in Roermond. Meer informatie: www.maasinbeeld.nl
Deventer schakelt Voorkeurwijzer in De Voorkeurwijzer is een meningsvormend instrument dat wordt ingezet om mensen te helpen kiezen tussen de drie alternatieven voor de geulen bij de IJssel in de gemeente Deventer. Het werkt ongeveer hetzelfde als de welbekende Stemwijzer. U vult een
aantal vragen in, en aan de hand van de antwoorden wordt bepaald welk alternatief het beste bij u past. Tijdens de consultatieronde van 16 april tot en met 12 mei 2008 kan iedereen reageren op de drie alternatieven. Kijk op www.ruimtevoordeijssel.nl of www.nevengeulen.deventer.nl voor de alternatieven, het effectonderzoek en om de Voorkeurwijzer in te vullen. Meer informatie: www.ruimtevoordeijssel.nl of www.nevengeulen.deventer.nl
Eén loket voor schade door Ruimte voor de Rivier Bij de uitvoering van het programma Ruimte voor de Rivier worden soms ingrijpende werken uitgevoerd. Hoewel alle betrokken overheden zich natuurlijk inzetten om de schade beperkt te houden, zullen er mensen zijn die nadeel ondervinden of planschade lijden. Deze schade wordt -onder voorwaardenvergoed. Het Rijk heeft nu besloten dat voor alle schadevergoedingen in het kader van Ruimte voor de Rivier één regeling van toepassing is en heeft ervoor gekozen om één aanspreekpunt in te richten. Naar verwachting zal dit loket eind 2008 in werking treden, zodra de eerste maatregelen in uitvoering gaan.
Bewoners denken mee in Veessen-Wapenveld In project Veessen-Wapenveld vinden momenteel ontwerpateliers plaats met ongeveer 75 bewoners uit het gebied. Zij brengen hun wensen en ideeën in en denken zo mee met de plannenmakers. Hun lokale kennis van het gebied is van grote waarde. De uitkomsten van de ateliers worden gebruikt bij het componeren van de varianten. Na onderzoek rolt hier dan weer een voorkeursvariant uit die het projectteam uiteindelijk voorlegt aan de stuurgroep. Door de ontwerpateliers hoopt de stuurgroep de aanleg van de geul zo goed mogelijk te laten aansluiten op de wensen voor gebiedsontwikkeling van de bewoners.
Meer informatie bij Henk Havinga: h.havinga@minlnv.nl
Gewone Pantserjuffer, Hedelse Bovenwaarden
C olumn
Nie uwe c a mpa gne N e de r la nd L e ef t Met Water
Balanceren op een vlot u
Vervolg van pagina 1
Collectief belang “Ruimte voor de Rivier is een programma dat prachtig illustreert hoe we op een goede manier met water om kunnen gaan. Naast extra veiligheid, biedt het programma volop kansen voor natuurontwikkeling en recreatie. Ons beveiligen tegen hoogwater door de rivier meer de ruimte te geven, dat is uniek. Dat daarvoor een prijs betaald moet worden, is logisch. Maar als voor
het collectieve belang de pijn bij een klein aantal mensen komt te liggen wordt het vervelend. Daar moet dan wel wat tegenover staan. Met de gedupeerde bewoners in de maatregel gebieden moet natuurlijk een goede regeling worden getroffen.”
Balans zoeken “Al is het niet altijd even zichtbaar, toch speelt water in alle ontwikkelingen een steeds dominantere rol. Of het nu om de inrichting van de openbare ruimte in een nieuwe woonwijk gaat of om de bouw van de Zuid-As in Amsterdam, we moeten altijd een manier vinden om goed om te gaan met water. Niet alleen met de kwantiteit. Ook de kwaliteit van het
Campagne voor schoon water
Huissensche Waarden op schema “Het Milieu Effect Rapport Huissensche Waarden, het enige particuliere project in het kader van Ruimte voor de Rivier, is bijna klaar. Momenteel worden de laatste resultaten van een intensief en interactief voorinspraakproces verwerkt. Het plan zal voor 1 juni in de definitieve versie aan de provincie worden aangeboden. Voor het einde van het jaar zal ook het bestemmingsplan gereed zijn. We liggen mooi op schema”, aldus projectleider Frank Harbers. “De maatregel moet voor 2015 uitgevoerd zijn. Vooralsnog lijkt dat geen probleem.”
Meer informatie: www.huissenschewaarden.nl
Het land in Tenslotte wijst Renske Peters nog eens op de campagne: “Hierbij wil ik de lezers uitnodigen om te ontdekken wat het Nederlandse water voor hen kan betekenen. De komende jaren trekken we met ons groene vlot door het land om aandacht te vragen voor leven met water, maar ook zeker om te laten zien hoe leuk dat kan zijn. Bezoek onze website. Vul uw postcode in en kijk welke activiteiten op en rond het water bij u in de regio plaatsvinden.”
Meer informatie: www.nederlandleeftmetwater.nl
Keuze voor maatregel bij Kampen nog niet gemaakt Tijdens de informatiemarkt in Kampen afgelopen maart, presenteerden Rijkswaterstaat en de provincie Overijssel hun plannen om het gebied rond Kampen tegen het toenemende hoogwater te beschermen. Opvallend was dat veel bezoekers niet wisten dat het besluit voor één van beide maatregelen nog niet is genomen.
Om de aantrekkelijkheid en veiligheid van het Nederlandse rivierengebied te vergroten, zijn in Overijssel tal van maatregelen nodig. Zomerbedverlaging in de Beneden-IJssel is opgenomen in het basispakket van het Rijk. Dit houdt in dat het zomerbed van de IJssel tussen Hattem en de monding van de IJssel met gemiddeld 1,5 meter verdiept moet worden om de waterveiligheid in 2015 te kunnen garanderen. Rijkswaterstaat werkt momenteel de plannen hiervoor uit.
Bypass bij Kampen
Bart Peters, Bureau Drift
water is een belangrijk punt. Kan het water ergens heen als het met bakken uit de lucht komt, lopen de riolen niet meteen over? Maar ook: hoe zorgen we voor genoeg schoon drinkwater en zwemwater? Het is telkens weer zoeken naar die balans. Toch hoop ik dat het uiteindelijke resultaat vooral als positief wordt ervaren.”
De regionale overheden geven de voorkeur aan een andere maatregel, de zogenaamde bypass bij Kampen. Deze maatregel, die niet in het basispakket van het Rijk is opgenomen, wordt verder uitgewerkt door de projectgroep IJsseldelta, waarin de regionale overheden zijn vertegenwoordigd. De zomerbedverlaging kan dus worden omgewisseld voor de bypass bij Kampen, als deze maat-
regel aan de gestelde eisen voldoet en maatschappelijk meer gewenst is. Uiterlijk 1 januari 2009 beslissen de ministeries van VROM en V&W of dit omwisselbesluit er komt of niet.
Kijk voor meer informatie op www.ruimtevoorderivier.nl
bij zomerbedverlaging Beneden-IJssel.
Arjan Berkhuysen, Wereld Natuurfonds
Ruimte voor de Yangtze In maart reed ik met mijn Chinese collega’s door het platteland bij de Yangtze rivier, in het estuarium en daarna zo’n 600 kilometer boven Shanghai. De laatste tijd is hier veel land ingepolderd. Alle oevers lijken vastgelegd in beton. Doordat het stuwmeer van de Drieklovendam al jaren bezig is zich te vullen, is het niveau van de rivier benedenstrooms een stuk lager. Hierdoor hebben veel mensen hele stukken land ingepolderd voor woningen en landbouw. Maar wat als het stuwmeer vol is en - mede door klimaatverandering opeens grote hoeveelheden water vrijkomen? De ruimte voor de Yangtze is de laatste jaren sterk afgenomen zodat het op veel plekken buitengewoon gevaarlijk wordt in de nieuwe polders. En uiteraard is met verlies van de dynamiek ook de biodiversiteit drastisch afgenomen. In 1992 lanceerde Wereld Natuur Fonds met de naam ‘Levende Rivieren’ een plan voor grootschalig herstel van het Nederlandse rivierecosysteem met onder andere stromende nevengeulen gekoppeld aan het principe van reliëfvolgende kleiwinning. In voorbeeldgebieden zoals de Gelderse Poort (WNF/Ark) werd ervaring opgedaan met het beheer door grootschalige begrazing en met publieke toegankelijkheid. Dit heeft geresulteerd in nieuwe economieën in deze plattelandsgebieden en ruimte voor natuur in de steden. Inmiddels zijn natuurontwikkelingsprogramma’s opgenomen in het Ruimte voor de Rivierprogramma. Nederland mag hier trots op zijn en juist die natuurlijke aanpak moeten we exporteren. Wat mij betreft brengen we Chinezen en andere buitenlandse bezoekers nooit meer naar de Deltawerken. Laat bezoekers de Grensmaas zien, de Gelderse Poort, waar technologie, economie en natuur samen gaan op een manier waar je blij van wordt.
Waterstand - Mei 2008
3
Uit gelicht
Drie gezinnen uit Spoolde kijken kritisch naar Meer veiligheid voor de omgeving, een nog mooier landschap en meer mogelijkheden voor natuur en recreatie. Dat zijn de belangrijkste winstpunten van het project dijkverlegging Westenholte. Maar een leefbaar gebied voor de mensen die er wonen is ook een belangrijke randvoorwaarde. Tussen de wijk Westenholte en de IJssel ligt een kleine buurtschap: Spoolde. Een aantal huizen en bedrijfspanden moet hier wijken voor de dijkverlegging. Ook raken sommige mensen delen van hun land kwijt. Voor alle partijen is of wordt een passende oplossing gezocht. Drie gezinnen uit Spoolde vertellen in Uitgelicht wat de dijkverlegging voor hen betekent.
1
Gepruts op de vierkante meter
“Verkwisting van overheidsgeld”, noemt Anton Van Weeghel de tweede variant die wordt voorgesteld als oplossing voor de maatregel in Westenholte. “Ze moeten dan meer grond aankopen en een groter gedeelte van het unieke polderlandschap gaat verloren.” Mocht de tweede variant toch doorgevoerd worden, dan komt de dijk 300 meter richting zijn huis. Bij variant één is dat 100 meter. knelpunt alleen maar. Een bypass bij Kampen naar het IJsselmeer zal een aantal andere maatregelen in één klap overbodig maken. Hier is het maar gepruts op de vierkante meter.”
Behoud uniek polderlandschap
Westenholte
Alie vindt het vooral jammer van het prachtige oude polderlandschap. “Als ik uit het keukenraam kijk, dan geniet ik echt van het weidse uitzicht en het natuurschoon van de polder. Zeg nou eerlijk, het is toch prachtig. Die weilanden, onze geitjes en de bomen staan ook al bijna in bloei……. ”
De dijk bij de Zwolse wijk Westenholte wordt driehonderd meter landinwaarts verplaatst. Daardoor wordt ruimte geschapen voor een nieuwe geul
Aantrekkingskracht van de rivier
langs de IJssel, die aansluit op een al bestaande geul. De maatregel moet het hoogwaterpeil stroomopwaarts bij Zwolle met zo’n 13 centimeter verlagen. Bij het opstellen van het plan is vanaf het begin nadrukkelijk de samenwerking gezocht met de bewoners van het gebied. Ook de belangen van natuurverenigingen, recreanten, hengelsporters en het initiatief om in het gebied een landgoed aan te leggen zijn
Anton en Alie van Weeghel met hun geitjes
Anton en zijn vrouw Alie wonen al ruim 41 jaar in de oude polder ‘Benoorden de Willemsvaart’. Beiden zijn kritisch over de plannen voor Westenholte. Anton: “Het zal wel
noodzakelijk wezen, maar volgens mij ligt de oplossing voor de hoogwaterproblematiek niet hier. Water is net verkeer. Je moet het aan de bron oplossen. Anders verschuif je het
meegenomen in de afwegingen. Onlangs heeft Gedeputeerde Staten van Overijssel het planontwerp vastgesteld in een advies aan de staatssecretaris. Zij besluit de komende weken of ze met het ontwerp instemt. In 2010 gaat naar verwachting de eerste schop de grond in.
4
Waterstand - Februari Mei 20082008
Maatregel Westenholte essentieel Erin Hoogenboom, senior medewerker riviertakmanagement reageert op de uitspraak van de heer van Weeghel: “De maatregelen bij Kampen maken die bij Westenholte zeker niet overbodig. Dat heeft te maken met een flessenhals ter hoogte van de bruggen in Zwolle. Dat los je alleen maar op door een maatregel in de buurt. Daarom is de ingreep bij Westenholte toch ook nodig. Bovendien heeft de maatregel bij Westenholte ook nog een effect bovenstrooms van Zwolle dat de maatregelen bij Kampen niet hebben. Alle maatregelen van Ruimte voor de Rivier zijn schakels van een keten. Elke schakel levert een noodzakelijke bijdrage om de veiligheid langs de rivieren te borgen.”
“Wonen in de buurt van water heeft zeker zijn charmes”, vervolgt Alie. “Weer of geen weer, ik zie altijd veel mensen over de dijk lopen en fietsen. Komt door de aantrekkingskracht van het water. Straks komt de dijk dus een stuk naar ons toe. Hoe dichtbij hij komt hangt af van de variant die de voorkeur krijgt van de Staatssecretaris. Als de dijk al verschoven moet worden, hoop ik toch echt dat de keuze op variant één valt. Dan gaat er minder van het landschap verloren.”
Scherp blijven Anton: “Zelf zat ik in de begeleidingsgroep maar de inspraak vind ik nogal beperkt. Soms denk ik dat het vooral wordt gebruikt om goodwill te kweken. Doordat het zo lang duurt, merk je dat de belangstelling afneemt. De eerste avond komt iedereen opdraven en moet je nu zien. Er komt ook te veel op de mensen af. Volkstuinen, een ijsbaan, woningen, noem maar op! Ik wil iedereen, die in hetzelfde schuitje zit als wij, aanraden om toch vooral de vinger aan de pols te blijven houden. Maar of het zin heeft? Dat weet ik niet. Je kunt het in ieder geval proberen.”
Herman en Marianne van Assen met zoon Henri en dochter Eline in de schapenstal
dijkverlegging Westenholte Het huis staat net, dan denk je niet aan afbreken
2
Een dijk midden door hun nieuwe woonkamer. Menno en Herma Post stonden zeker niet te juichen toen ze hoorden dat dit misschien wel de beste oplossing was voor de maatregel in Westenholte. Menno herinnert het zich nog als de dag van gisteren dat projectleider Frans Stam op de stoep stond met de vraag of ze wilden verhuizen. “Het was 6 april 2007. ‘Hij is
H e r ma , M e
nno e n
gek geworden’, was mijn eerste reactie.”
“Ik was net klaar met onze nieuwe schuur en de bestrating lag er nog niet eens in. Geen haar op mijn hoofd die eraan dacht om de boel meteen maar weer af te breken en een paar meter verderop opnieuw te beginnen. Toch gaan we dit nu waarschijnlijk wel doen. Het heeft ons veel slapeloze nachten gekost om tot deze beslissing te komen. Ons plussen en minnen lijstje laat ook maar een klein plusje meer zien.”
Wat moet dat moet Herma en Menno hebben zo hun twijfels of de maatregel die ze in Westenholte willen doorvoeren wel het meeste effect heeft. Herma: “Het is
3
eigenlijk niet zo belangrijk wat wij ervan vinden. Dat het hier moet gebeuren is jammer voor ons maar wat moet dat moet. Evacuaties elders in het land in verband met hoge waterstanden openen trouwens wel je ogen. Dan zie je maar weer wat het risico van wonen in de buurt van water inhoudt.”
Gesprek van de dag Menno: “Ik woon hier al mijn hele leven. Net als eigenlijk iedereen hier in de buurt. Ons kent ons. Dan gaat het je wel aan het hart als opeens zo’n ingrijpende maatregel moet worden doorgevoerd in jouw achtertuin. Het gaat ook niet om niets. Huizen moeten worden afgebroken en bedrijven
moeten worden verplaatst. Je merkt duidelijk aan je vrienden en kennissen dat er iets leeft. Vooral de onzekerheid over wat er nu precies gaat gebeuren zorgt soms voor spanningen. Nog niets is namelijk definitief. Vragen als: ‘Verhuist die en die wel of niet? En waarom?’ zijn dan ook aan de orde van de dag.”
Transparant en open “Op het proces hebben wij niets aan te merken”, vervolgt Herma. “Dat is heel transparant en open. Het zou wel wat sneller mogen maar dat kan vaak gewoonweg niet. Ik heb gelukkig wel het gevoel dat er naar ons wordt geluisterd. Een voorbeeldje: we krijgen
Niet je hakken in de dijk zetten
“Mijn opa heeft deze boerderij gekocht. Hij is in 1918 gebouwd met de stenen van de molen van Windesheim.” Herman van Assen runt nu met zijn vrouw Marianne een biologische melkschapenhouderij op de plek waar zijn opa ooit begon. Zijn vader woont nog in het voorhuis. En de kinderen Henri, Marlies en Eline steken ook flink de handen uit de mouwen op het familiebedrijf.
Door de Ruimte voor de Riviermaatregel Westenholte moeten de familie van Assen en hun 400 schapen waarschijnlijk hun geluk 800 meter verderop gaan beproeven. “Wij denken niet dat het nodig is”, zeg-
gen Marianne en Herman stellig. “De rekenmodellen zeggen van wel! En dan kun je beter met elkaar vechten, dan tegen elkaar. Je komt niet tot een geschikte oplossing als je letterlijk je hakken in de dijk zet.”
Hulp van Zwolle Marianne: “Als het goed is, krijgt iedereen die ruimte moet maken voor de rivier, straks een plek terug. Omdat wij biologisch werken, hebben we bij de gemeente Zwolle een streepje voor. Ze hebben ons in principe een nieuwe plek toegewezen. Maar nog niets is zeker. Herman vult aan: “Al vele oplossingen zijn de revue gepasseerd, maar de definitieve beslissing is nog niet gevallen. Ze moeten wel opschieten, want in 2013 moet de nieuwe dijk er liggen. En na de zomervakantie moet de wijzigingsprocedure voor het bestemmingsplan in gang worden gezet.”
Constructief samenwerken Herman: “Onder hoge druk worden plannen bijgesteld en nieuwe tekeningen gemaakt. Over het proces wil ik niet klagen. We kunnen altijd bij iemand terecht en hebben ook inspraak.
hu n k
in d e r
en Li sa en
Vic t
or vo
or h
un h
uidig
e wo
ni n g
straks waarschijnlijk een dijkwoning maar willen nog wel graag vrij kunnen zitten. En over de huidige dijk loopt een drukke fiets- en wandelroute. Die wordt straks een stukje omgelegd. Dat is natuurlijk fijn.”
Wees betrokken Menno heeft ook nog wel wat tips voor andere mensen die in eenzelfde situatie komen te zitten. “Sluit je vanaf het begin erbij aan. Wees betrokken en steek er energie in. Als je niets doet, dan zal namelijk zeker over je hoofd heen worden beslist. En misschien wel het allerbelangrijkste: zie ook de kansen. Denk mee en maak je eigen balans op!”
Tijdens voorlichtingsavonden gaat het er soms stevig aan toe. Begrijpelijk: er zijn veel onzekerheden en het heeft op iedereen een grote impact. Ook zijn de bedragen die we per hectare krijgen wat aan de lage kant. Maar stemmingmakers plaatsten zich al gauw op een eilandje. Uiteindelijk hebben we constructief samengewerkt. En aan het einde van de avond gewoon samen een glaasje gedronken. We kennen elkaar ten slotte al bijna ons hele leven en dan wil je er samen uitkomen.”
Herman van Assen
Mooiste plekje Toch een puntje van kritiek? Marianne: “Ze willen tussen de dijk en de IJssel een moeraslandschap creëren. Maar of dat nu een verbetering is, betwijfel ik. Volgens mij is dit gebied al een van de mooiste stekjes van Zwolle. Al vergeet je dat zelf wel eens. Voor ons mag het eigenlijk gewoon zo blijven. Maar als we gaan verhuizen, maken we er natuurlijk het beste van.”
Waterstand Waterstand - Februari - Mei 2008
5
Kajakliefhebber Hans Nunnikhoven
Geniet van Nederland Rivierenland Bijna 3000 kajakkilometers in drie jaar. Hans Nunnikhoven wilde altijd al een lange trektocht maken met
Vraag & Antwoord In de nieuwe rubriek “Vraag & Antwoord” beantwoordt de redactie lezersvragen. Heeft u ook een vraag over Ruimte voor de Rivier? Stuur hem dan naar de redactie van Waterstand.
Vraag ‘Hoe hoog of laag is NAP? Wij wonen op circa NAP + 1,80 meter. Bij welke hoogte loopt Nederland gedeeltelijk onder water?’ Lezer uit Rijswijk (Noord-Brabant).
Antwoord NAP staat voor Normaal Amsterdams Peil. Dit is de referentiehoogte waaraan hoogtemetingen in Nederland worden gerelateerd zoals: waterstanden, hoogten van bruggen, huizen, wegen enz. Het NAP is meer dan driehonderd jaar geleden vastgesteld als de gemiddelde hoogwaterstand in de zomer op het IJ te Amsterdam. Door de stijging van de zeespiegel is het tegenwoordig vrijwel gelijk aan de gemiddelde waterstand langs de kust. Als er in Nederland geen dijken zouden liggen, zouden sommige delen van Nederland zelfs bij laagwater al onder water lopen. Het laagste punt van Nederland ligt in Nieuwerkerk aan den IJssel op 6,76 meter onder NAP. De animatie op http://www.deltawerken.com/ water-management/68html laat zien welke gebieden van Nederland bij verschillende waterstanden zouden overstromen, als er geen dijken waren.
zijn kajak. In 2005 trok hij de stoute schoenen aan. Hij ontdekte Nederland op zijn best. Hans over zijn passie: kanoën door het Nederlandse rivierenlandschap.
“De liefde voor watersporten kreeg ik met de paplepel ingegoten. GeUitgebreide reisverslagen boren en getogen in Gorinchem, dat Wilt u advies over een lange(re) trektocht en/of de complete reisverslagen van omgeven is door water, kon het ook Hans Nunnikhoven lezen? Dat kan. Hij heeft over alle drie de tochten een bijna niet anders. Van jongs af aan was informatief boekje geschreven, compleet met routekaart en foto’s. U kunt ik in, op en rond het water te vinden. deze boekjes tegen een kleine vergoeding bij Hans bestellen: 0183-631081. Zwemmen, kanoën, zeilen en roeien en ’s winters natuurlijk schaatsen. Een Tips om veilig van kanoën en kajakken te genieten: paar jaar geleden ontstond het plan - Ga nooit zomaar een rivier op met uw kano. Houd rekening met voor een lange trektocht. Met een beroeps- en pleziervaart. zeekajak en een tentje. Na maanden - Goede kennis van de vaarregels, vaarwegen (bijv. ANWB-waterkaarten) van voorbereiding, vertrok ik in de en oevergesteldheid (aanlegmogelijkheden) is een vereiste. tweede week van augustus. De route? - Om te beginnen is een afstand van 10 kilometer al aanzienlijk. Van Gorinchem naar Friesland en Archeologisch onderzoek - Houd rekening met de weer- en windvoorspelling. weer terug. Plus in Friesland een tocht in drie stappen over meren, vaarten en kanalen. Een Aanraders 1. Bureauonderzoek aan de hand van: af te leggen afstand van ruim 800 Minder geoefende a. archiefstudie: vermeldingen in onderkanoërs en kajakkers raadt Hans aan om dagtochten kilometer. Tijdsduur zo’n 40 dagen. maken of om vanuit één plek een mooi gebied te verkennen. Overnachtingen bij jachthavensandere en op historischeteboekwerken Dagtochten: werd b. g egevens over eerdere vondsten campings aan het water. Ik zo veldonderzoek (IVO) - Verschillende plekken op de Linge 2. Inventariserend enthousiast van deze tocht dat er in a. non-destructief (b.v. - Bij grondradar) het Eiland van Maurik 2006 en 2007 nog twee volgden.” onderzoek) b. weinig destructief- (boor De Giese Plas bij Giesbeek Waar geniet je het meeste van (proefsleuven) c. destructief Meerdere tochten vanuit één standpunt: tijdens je tochten? 3. Opgraven - Belt Schutsloot van waaruit je de Wieden kunt ontdekken - Ossenzijl dat toegang biedt tot de Weerribben “Tijdens de tochten ontdek je hoe veelzijdig het Nederlandse landschap - Brabantsche Biesbosch is. Door de vele bochten, de wisselenOverige informatie: de weersomstandigheden en de licht intensiteit zie je het landschap steeds De plaatselijke/regionale VVV en/of ANWB in een ander perspectief. Naast het Toeristische Kano Bond Nederland (015-2562792 of www.tkbn.nl) open, weidse rivierenlandschap zijn er Nederlandse Kano Bond (030-7513750 of www.nkb.nl) vooral op de IJssel zoals tussen Doesburg en Zutphen ook gedeelten met een dichte en gevarieerde oevervegetatie. Bijzonder mooi is de Neder-Rijn betekenen een sterkere stroming en Vrijwel alles gaat op de schop. Maar waar deze rivier de Utrechtse Heuvelbovendien was de kans groot dat bij de trajecten die een aantal jaren rug en de Veluwe ontmoet. Dit geeft een aantal campings (gedeeltelijk) geleden onderhanden zijn genomen, prachtige panorama’s. En dan heb je onder water zou staan. Ik verwachtte is nu weer een aantrekkelijk landschap nog alle leuke dorpjes en steden zoals bijvoorbeeld dat de stroming bij de ontstaan. Op verschillende plekDeventer, Doesburg en Culemborg IJsselkop wel eens te pittig kon zijn. ken zijn, en worden nevengeulen en waar je doorheen vaart. Ook de drie Daarom besloot ik een alternatieve hoogwatergeulen gegraven. Voor een stuw en sluizencomplexen op de Lek route naar de noordelijke provincies goede waterkwaliteit is enige dooren de Neder-Rijn zijn indrukwekkend.” uit te stippelen. Hoewel de waterstand stroom wel belangrijk. Als er genoeg inmiddels wel daalde, was de tegenwater in de nevengeulen blijft staan, Wat merk je van hoog water? zo’n 50 cm is voor kano- en kajakvaarstroom aanzienlijk.” ders al voldoende, dan biedt dat extra “De hoge waterstanden in augustus Wat merk je van Ruimte voor recreatiemogelijkheden.” 2007 doorkruisten mijn plannen voor de Rivier? mijn trektocht dat jaar. De waterstanden in Rijn en IJssel stonden op “De werkzaamheden voor dijkversterkingen en de afgravingen van de de geplande vertrekdatum meerdere uiterwaarden zijn me niet ontgaan. meters hoger dan gebruikelijk in die Soms wordt zelfs een stuk dijk verlegd. tijd van het jaar. Hoge waterstanden
Meer informatie over de bescherming van Nederland tegen het water is te vinden op: http://www.rijkswaterstaat.nl/ themas/bescherming_tegen_het_ water Cam
6
Waterstand - Mei 2008
I Js s e pi n g d e
lhoeve
, Veesse
n
Hans Nunnikhoven
De dijken in Nederland zijn berekend op waterstanden die eens in een bepaald aantal jaar voorkomen, Dit is per gebied verschillend. Voor bepaalde delen is het eens per 250 jaar (de Maas ten zuiden van Nijmegen), Dit gebied heeft een hoog overstromingsrisico. Voor andere delen eens per 10.000 jaar (de hele Hollandse kust). Dit gebied heeft een laag overstromingsrisico.
kribbige vragen Wat zijn kribben en waar dienen ze voor? Waarom gaan we de kribben langs de Waal verlagen in het kader van Ruimte voor de Rivier? Waterstand stelde Hans van Amstel, projectmanager Kribverlaging 10 vragen over het hoe en waarom van kribben.
Kribben in de Gendt se Waard
1) Wat zijn kribben?
8) Heeft kribverlaging nadelige gevolgen?
Kribben zijn dwarsdammen aan de zijkant in de rivier. Ze liggen in paren recht tegenover elkaar.
Door de kribverlaging, zullen de kribben vaker onder water staan (gemiddeld 265 dagen tegenover 100 dagen nu). Dit kan nadelige gevolgen opleveren voor: de scheepvaart, vissers en gebruikers/eigenaren van de oevers. Daarom onderzoeken we hoe we die gevolgen kunnen voorkomen of beperken. Kribben die onder water staan, zijn minder goed zichtbaar voor vaarweggebruikers. We moeten ze dus duidelijk blijven markeren met bakens. Ook onderzoeken we welk effect kribverlaging heeft op de bodem van de rivier en de oevers tussen de kribben. Vissers gebruiken kribben om vanaf te vissen. Kribverlaging beperkt voor hen de mogelijkheden omdat kribben vaker onder water staan. Daarnaast is onderzoek nodig naar de veranderingen in de stromingen rondom de kribben en in de kribvakken, om te weten wat dat voor de vissen betekent.
2) Wat is een kribvak?
Dat is de ruimte tussen twee kribben in.
3) Waar dienen kribben voor?
Om de rivier op zijn plek en de vaargeul op diepte te houden. Kribben, zoals we die in hun huidige vorm in Nederland kennen, zijn al sinds 1830 in gebruik. Maar ook daarvoor werden al dwarsdammen in de rivier gelegd om vruchtbaar land te winnen.
9) Wanneer wordt er gestart met de kribverlaging?
4) Hoeveel kribben hebben we in Nederland?
Medio 2009 wordt begonnen met het verlagen van de eerste 100 kribben. We gebruiken dit als een leertraject. In 2010 volgen de overige 650 kribben. Het gehele project moet in 2015 klaar zijn. Een ambitieuze planning. We proberen waar mogelijk de procedures maximaal te versnellen.
In Nederland liggen er langs de grote rivieren in het totaal zo’n 3900 kribben. Elke rivier heeft zijn eigen soort kribben.
5) Waarom kribverlaging?
De kribben zijn momenteel onnodig hoog, doordat de bodem van de rivier is gedaald. Ze houden water tegen en zorgen daardoor bij hoogwater voor opstuwing. Dit veroorzaakt hogere waterstanden.
10) Wat kost dit hele project?
6) Waar gaan we kribverlaging toepassen?
Langs de Waal tussen de Pannerdensche kop en Gorinchem, over een traject van circa 75 kilometer. Het gaat in het totaal om 750 kribben die allemaal tussen 0,5 en 2,0 meter verlaagd worden.
7) Hoeveel cm waterstanddaling levert kribverlaging concreet op?
Het effect op de Maatgevende Hoogwaterstand varieert tussen de 12 en 6 centimeter. Hierdoor zal de waterstand op de Waal niet stijgen, terwijl bij hoogwater wel meer water wordt afgevoerd.
Met de uitvoering van de kribverlaging is circa 75 miljoen euro gemoeid. Grofweg 1 ton per krib.
Kribben in cijfers - Ongeveer 3900 kribben in de grote Nederlandse rivieren - Afstand tussen twee kribben: circa 200 meter - Per rivierkilometer: 10 kribben (5 op de linker- en 5 op de rechteroever) - Lengte krib: circa 90 meter - Breedte kruin krib: enkele meters - Breedte voet van de krib: enige tientallen meters - Het grootste gedeelte van de krib ligt dus onder water.
Nooit meer Barbeel vangen? Ewout Ossewold organiseert via zijn eigen bedrijfje Vierstromen sportvistochten en is een fervent kribvisser. Kribverlaging zal volgens hem vergaande gevolgen hebben voor de kribvissers en hun vangst.
die zich in de rivier bevinden. Veel vissen gebruiken de kribvakken als kraamkamers. Als de kribben verlaagd worden, zal de stroming in deze gedeeltes veranderen. Mogelijk spoelen hierdoor de eitjes, met de grond, weg. Ik maak me daarom zorgen over de variatie aan vissen in de rivier en de toekomst van het oer-Hollandse vissen vanaf een krib.
Info: www.vierstromen.nl
Sportvisserij Nederland
Je kunt mij minstens een keer per week op een krib in de Waal bij Weurt vinden. Daar ga ik kribvissen. En geniet ik van het geweld van de rivier, want de stroming is daar vrij sterk. Wat is kribvissen eigenlijk? Heel kort door de bocht, zit of sta je op een krib en vis je ervan af. Aan het einde van een krib is de stroming het grootst en zit de grote vis. Wat ik daar vang? Vooral grote sterke vissen zoals barbeel, roofblei en winde. Als de kribben verlaagd worden zullen ze tweederde van het jaar onder water komen te staan. Dan wordt het vissen vanaf een krib ernstig beperkt. Door golfslag en zuiging kan het zelfs ronduit gevaarlijk worden. Ook kan het gevolgen hebben voor de verschillende vissoorten
Kribvissen naar Barbeel in de Waal
Waterstand Waterstand - Februari - Mei 2008
5 7
Waar? Vanuit haar huis en tuin in Nieuwpoort, heeft Nees van der Ree een prachtig vrij uitzicht over de Vliet en het achterliggende polderlandschap.
Waarom daar?
Fotoburo Martin Droog
“Ik vind het elke morgen weer een groot wonder dat ik over zo’n rijk stukje natuur mag uitkijken. De rust, de meerkoeten, fluitende vogeltjes, de opkomende zon over het water en dan de polder op de achtergrond. Dat gun je toch iedereen!”
Wanneer? Nees van der Ree in haar tuin aan de Vliet bij Nieuwpoort
Rivierfavoriet Veel bewoners van het rivierengebied hebben een favoriete plek aan de rivier. Mevrouw Nees van der Ree stuurde ons een foto van haar schitterende uitzicht over het water. De redactie van Waterstand zocht haar op.
Wie? Even voorstellen. Nees van der Ree woont al bijna 17 jaar in haar prachtige woning aan de Vliet. Tot zes jaar terug met haar man Dirk, die hier graag mocht klussen en vissen en met plezier de grote tuin onderhield. Nees had, tot haar man met de VUT ging, een pedicurepraktijk aan huis. Tegenwoordig is ze vooral in de tuin te vinden en geniet ze van de bezoekjes van haar kinderen en kleinkinderen.
“Elke ochtend kijk ik, zo gauw ik wakker ben, uit het raam om te zien wat de dag gaat brengen. Rijp op de bladeren, zwellende bloesemknoppen in de fruitbomen of een strak blauwe lucht, elke dag kijk ik tegen een andere schilderachtig tafereel aan. Mijn vrienden de meerkoeten en waterkipjes, duifjes en allerlei andere vogeltjes zitten dan meestal op me te wachten. Die zijn zo mak als wat. Soms voer ik ze wat maïskorrels. Maar niet te veel. Er zijn mensen die geven bergen brood aan de eenden. Dat krijgen ze gewoonweg niet op en dan komt ’s nachts het ongedierte een hapje mee-eten. Dat is
Waterstandwoordzoeker Colofon Waterstand is een kwartaaluitgave van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier (PDR). Met deze nieuwsbrief informeert PDR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het Programma Ruimte voor de Rivier. Voor meer informatie Programmadirectie Ruimte voor de Rivier Antwoordnummer 52528 3502 VH Utrecht Tel.: 088 - 797 29 00 info@ruimtevoorderivier.nl Hoofdredactie Hans Scholten Fotografie RWS tenzij anders aangegeven Westenholte: Henri van Beek Fotografie Realisatie, tekst en vormgeving Adequaat Communicatie, Delft vM-design, Delft
In het Programma Ruimte voor de Rivier werken regionale overheden en Rijk samen om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivierengebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl ISSN nummer: 1876 - 1984
8
Waterstand - Mei 2008
R E S S I V B
I R K R U I N O
Z N S L D N L O E N E K A B T J I R T O P S B S R E V E O W R U H
L P F A L A E N
W N A E E U N A R O T D N R A K
T M C R
E
L R
E N A O L G E P
U L L R E A R G T S A R A E A E P E K I R K E R S C K P S T K N S
J A B S M A O E H M F E
R E S I T
J V T A T E W A M L
O P J D
E T A A A A I P C D
O R I S
A A M K K N R E W A E
I
V E R G O E D I N G D K T E R R T I E T I S R E V I D O I B Zoek de volgende woorden en streep ze weg. Woorden kunnen horizontaal, diagonaal en vertikaal staan. Van links naar rechts en ook van rechts naar links. Letters kunnen meerdere keren gebruikt worden. De overgebleven letters vormen een zin. BAKEN BARBEEL BIODIVERSITEIT BOSATLAS CAMPAGNE DIJK IJSSEL INSPRAAK KAJAK
KRAAMKAMER KRIBVAK KRIBVISSER KRUIN MAAS OEVER ONTWERPATELIER PLANSCHADE RECREATIE
Ruimte voor de Rivier “Hier merk je niet zo veel van de wisselende waterstanden. Een stukje verderop zit een stuw waarmee de waterstand op peil wordt gehouden. Dat is belangrijk voor de palen waarop onze huizen staan, anders gaan ze bij laag water rotten. Ik begrijp dus wel dat het belangrijk is om het waterpeil onder controle te houden, maar verder weet ik er niet zo veel van. Wel zou ik iedereen op willen roepen om het water mooi schoon te houden. Dan kan iedereen ervan genieten.”
O ve r de G r e ns
E D T N I E B A R B E E L E N
I W R
natuurlijk niet de bedoeling. Overdag kunt u mij vaak in de tuin vinden. Er ligt zo’n 1000 m2 grond om het huis, dus dat vergt behoorlijk wat onderhoud. Sinds het overlijden van mijn man, doe ik dat. Mijn kinderen helpen wel eens met het grotere snoeiwerk en mijn kleinzoon komt elke week trouw het gras maaien. Maar ik werk graag in de tuin, je blijft er lenig bij. Over het wandelpad langs de oever aan de overkant zie ik dan veel mensen lopen met rugzakjes op. Die komen ook genieten van dit prachtige stukje natuur.”
ROOFBLEI STUURGROEP TERPENPLAN VERGOEDING VOORKEURWIJZER WATERSTAND WESTENHOLTE WINDE
Omniversum brengt wereldwijde watercrisis in beeld Stijgende rivierwaterstanden in Europa, een sterk verlaagd peil van de Colorado rivier, opgedroogde meren en terugtrekkende gletsjers. De waterproblematiek kent vele gezichten. In het Omniversum in Den Haag draait vanaf 21 april de IMAXproductie Grand Canyon Adventure, River at Risk. Grand Canyon Adventure, River at Risk is een fascinerende grootbeeldfilm over een indrukwekkende expeditie over de Colorado Rivier waarin de gevolgen van global warming prachtig in beeld worden gebracht. De film vertelt het verhaal van de vaders Robert Kennedy jr. en antropoloog Wade Davis die samen met hun dochters en de Indiaanse gids Shana Watahomigie op een raft de rivier afzakken. De tocht leidt ze langs de beruchte stroomversnellingen van de Lava Falls, de kleurenpracht van de turqouise Havasu Falls en eindigt in de Mexicaanse delta. Door de halfronde zaal en het sublieme geluid lijkt het net of u zelf ook op het vlot zit. Meer informatie vindt u op: www.omniversum.nl Wilt u twee vrijkaartjes winnen voor dit adembenemende waterspektakel? Vul dan de woordzoeker in. De oplossing van de vorige Waterstandwoordzoeker was: Waterstandkrant.
Stuur uw oplossing, samen met uw adresgegevens, voor 6 juni naar ons antwoordnummer of prijsvraag@ruimtevoorderivier.nl. Onder de goede inzendingen worden 5 maal 2 kaartjes verloot voor de film Grand Canyon Adventure, River at Risk in het Omniversum te Den Haag.
De redactie werd overstelpt met meer dan 2.000 goede oplossingen. De gelukkige winnaars zijn: M.A. Siben – Feddes, Beusichem; F. Van Coolwijk, Dreumel; R. Köp, Millingen a/d Rijn; J. Verhoeven, Sprang-Capelle; L. van Ginkel-Visser, Olst. Zij ontvingen het boek van Alex van Heezik.