Waterstand 6 by Ruimte voor de Rivier

Juliette Rieff-den Boer

Waterstand

Tw e e

Waterschapsverkiezingen

Up-to-date

Vraag en Antwoord: muggen

Overstromingsbestendig bouwen

Uitgelicht: Munnikenland

Recreatie op en aan het water: Wandelen Maatregelen Kampen en Deventer

de j aar

gan

g, n r. 6 septem be

r 2008

M un

ni k e n

land

5 6

10 Dijken van vragen

Column stadsdichter Deventer

Rivierfavoriet

Waterstandwoordzoeker

Kiezen

Wate r sc ha ps ve r kie zinge n 20 0 8

Kies ook voor water Wilt u meebeslissen over het water bij u in de buurt? Dat kan! Van 13 tot en met 25 november 2008 houden alle 26 waterschappen in Nederland verkiezingen. U kent het waterschap, soms ook hoogheemraadschap genoemd, misschien alleen maar van de jaarlijkse belastingaanslag. Maar weet u ook waarvoor u betaalt en waar u straks voor kunt stemmen?

Sybe Schaap, Dijkgraaf van Waterschap Groot Salland en voorzitter van de Unie van Waterschappen, legt uit: â&#x20AC;&#x153;Schoon en voldoende water, veilige dijken en waterstandbeheer, ruimte voor water en recreatiemogelijkheden op en aan het water, daar zorgen de waterschappen voor. Ook rioolwaterzuivering en Ruimte voor de Rivier vallen in de portefeuille van de waterschappen. Kort gezegd gaat Rijkswaterstaat over de Noordzee, de Waddenzee, het IJsselmeer en de grote rivieren en kanalen en de waterschappen over de rest.â&#x20AC;? Lees verder op pagina 3 X

Ruimte voor de Rivier wordt uitgevoerd door Rijkswaterstaat, provincies, gemeenten en waterschappen. In deze Waterstand leest u over de aanstaande Waterschapsverkiezingen in november en hoe u invloed kunt uitoefenen op de manier waarop het water in uw omgeving wordt beheerd. Gewoon een kwestie van kiezen. In dit nummer spreken we verder met bewoners van het gebied Munnikenland, varen we met een sportcruiser door de Noordwaard, wandelen we door Overijssel langs havezaten en stellen we vragen over dijkverbetering en muggen en krijgen we antwoorden. In onze gastcolumn is dit keer het woord aan stadsdichter Jos Paardekooper uit Deventer. Op de achterpagina vindt u weer een Waterstandwoordzoeker. Stuur uw antwoord in en maak kans op een Bosatlas. Wilt u meer weten over Ruimte voor de Rivier? Kijk dan op: www.ruimtevoorderivier.nl.

De rivier een plaatje De familie Blenk geniet altijd van het water. Vooral als ze vanuit Lienden naar de Betuwe gaan met het pontje bij Amerongen. Hieronder ziet u de heer Blenk met zijn kleinzoon die de rivier voor het eerst bewust ziet.

Doorstart werkzaamheden Zuiderklip De eerste fase van Zuiderklip kan na een recente uitspraak van de Raad van State alsnog worden afgerond. De waterveiligheid en natte natuurontwikkeling worden daarmee nog dit jaar bereikt. De werkzaamheden stonden vanaf mei dit jaar op een laag pitje omdat een eerdere uitspraak van de Raad van State het goedkeuringsbesluit op het bestemmingsplan had vernietigd en er nog een bezwaar liep tegen het vrijstellingsbesluit dat aan de eerste fase van dit project was verleend. De eerste fase van de maatregel Zuiderklip was op dat moment al voor tachtig procent uitgevoerd. Nu de Raad van State dit beroep niet-ontvankelijk heeft verklaard, blijft het vrijstellingsbesluit dus van kracht. Dit betekent dat de resterende werkzaamheden in de eerste fase volgens plan kunnen worden afgerond. Ondertussen wordt een Milieueffectrapportage (MER) opgesteld die noodzakelijk is om het bestemmingsplan alsnog te kunnen wijzigen. Daarna kan ook de tweede fase van dit project worden uitgevoerd. Dit betreft de inrichting van de polder Moordplaat. Voorlopig wordt er een tijdelijke dijk tussen de gebieden uit fase 1 en 2 aangelegd. Het project Zuiderklip heeft twee belangrijke functies: nieuwe robuuste natte getijdennatuur in het hart van de Biesbosch en een waterstandverlaging bij hoogwater op de Bergsche Maas bij Geertruidenberg van 4 centimeter. Als doorstroomgebied levert de Zuiderklip een belangrijke bijdrage aan de waterveiligheid. Meer informatie: www.deltanatuur.nl

Waterstand - September 2008

Het moet anders

We beschermen ons in Nederland al sinds jaar en dag tegen hoogwater door dijken te bouwen en te versterken. In 2002 besloot het kabinet dat het anders moest. In plaats van de rivieren vast te leggen tussen steeds hogere en sterkere dijken, gaan we ze meer de ruimte geven. Het Programma Ruimte voor de Rivier werd hiervoor opgestart. Een enorm project met verstrekkende gevolgen.

Zomerbedverlaging Beneden-IJssel

Ruimte voor de Rivier in het kort Aanleiding: 1. Hoge waterstanden in 1993 en 1995 2. Toename van hoeveelheid water die per seconde ons land binnen komt Doelstellingen: 1. Het op het vereiste niveau brengen van de bescherming van het rivierengebied tegen overstromingen 2. Het leveren van een bijdrage aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied Hoeveelheden water: Via de Rijn komt gemiddeld elke seconde 2200 m3 water ons land binnen. Maatgevende afvoer: De veiligheidsmaatregelen voor de Rijntakken worden afgestemd op 16.000 m3 / sec. Dat zijn 16 miljoen melkpakken per seconde! Start: 2002 Voltooid: 2015 Omvat: 39 maatregelen Werkzaamheden: aanleggen hoogwatergeulen, kribverlaging, obstakelverwijdering, ontpoldering, uiterwaardvergraving, zomerbedverlaging, dijkverlegging of dijkverbetering Uitvoering: het Rijk samen met lokale overheden Totale budget: 2,2 miljard euro

Uiterwaardvergraving Scheller en Oldeneler Buitenwaarden

Dijkverlegging Westenholte

De Water s t a ndk a a r t

Uiterwaardvergraving Keizers- en Stobbenwaarden en Olsterwaarden Uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard

Dijkverlegging Voorster Klei

Uiterwaardvergraving De Tollewaard

Obstakelverwijdering Machinistenschool Elst

Uiterwaardvergraving Doorwerthsche Waarden

Uiterwaardvergraving Middelwaard Uiterwaardvergraving Meinerswijk

Dijkverbetering Neder-Rijn / Geldersche Vallei

Dijkverbetering Lek / Alblasserwaard en Vijfheerenlanden

Dijkverbetering Neder-Rijn / Arnhemse- en Velpsebroek

Dijkverbetering Lek / Lopiker- en Krimpenerwaard

Uiterwaardvergraving Huissensche Waarden

Hondsbroeksche Pleij Dijkverbetering Lek / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard

Dijkverbetering Oude Maas/ Voorne Putten

Kribverlaging Waal Fort St. Andries

Uiterwaardvergraving Bedrijventerrein Avelingen

Kribverlaging Beneden Waal Kribverlaging Midden-Waal

Ontpoldering Noordwaard

Bewoners ontvangen boekje Het boekje 'Overdiepse Polder, wonen en werken anno 2008' schetst met persoonlijke interviews en fraaie foto’s een goed beeld van de huidige poldergemeenschap. Door de ontpoldering in het kader van Ruimte voor de Rivier gaat er in dit gebied de komende tijd veel veranderen. De Brabantse gedeputeerde Annemarie Moons reikte tijdens een informatiebijeenkomst op 16 juni 2008 het boekje uit aan Sjaak Broekmans (voorzitter belangenvereniging). Broekmans gaf aan dat hij het boekje een leuk initiatief vindt. Meer informatie: www.overdiepsepolder.nl

www.ruimtevoordeijssel.nl in nieuw jasje De website www.ruimtevoordeijssel.nl heeft een metamorfose ondergaan. Via het hoofdmenu kunt u nu eenvoudig informatie vinden over de diverse projecten die in het kader van Ruimte voor de Rivier worden uitgevoerd langs de IJssel. Ook vindt u hier de nieuwe introductiefilm.

World Expo Zaragoza 2008 In het Holland paviljoen op de World Expo 2008 in Zaragoza (14 juni tot en

Dijkverbetering Amer/Donge

Zuiderklip

Berging op het Volkerak Zoommeer

Dijkverbetering Neder-Rijn / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard Kribverlaging Waalbochten

Dijkverbetering Steurgat/Land van Altena

Dijkverbetering Oude Maas/ Hoeksche Waard

Up-to-date

Waterstand - September 2008

Dijkverlegging Cortenoever

Uiterwaardvergraving Honswijkerwaarden, stuweiland Hagestein, Hagesteinse uiterwaard en Heerenwaard

Kadeverlaging Biesbosch

Uiterwaardvergraving Brakelse Benedenwaarden en Dijkverlegging Buitenpolder Het Munnikenland

Dijkteruglegging Lent

Extra uiterwaardvergraving Millingerwaard

Obstakelverwijdering Suikerdam en polderkade naar de Zandberg

Ontpoldering Overdiepse Polder

Dijkverbetering Bergsche Maas/Land van Altena

Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl

Hoogwatergeul VeessenWapenveld

met 14 september) kregen bezoekers informatie over hoe de strijd tegen het water in Nederland veranderde naar leven met water in harmonie met de natuur. Ruimte voor de Rivier is één van de voorbeelden van hoe Nederland omgaat met water. De World Expo in Spanje is door zo’n 6,5 miljoen mensen bezocht.

Grebbedijk nog ’n dijk van een dijk

Vraag & Antwoord

Waterschap Vallei & Eem heeft onderzoek laten doen naar de Grebbedijk tussen Rhenen en Wageningen. Uit dat onderzoek blijkt dat de dijk voorlopig niet hoeft te worden versterkt. In het kader van Ruimte voor de Rivier zou de dijk voor 2015 verbeterd moeten worden om extra water in de Nederrijn aan te kunnen. Het waterschap heeft Rijkswaterstaat nu gevraagd of de huidige dijk ook volstaat voor het programma Ruimte voor de Rivier.

In deze rubriek beantwoordt de redactie lezersvragen. Heeft u ook een vraag over Ruimte voor de Rivier? Stuur hem dan naar de redactie van Waterstand.

Meer informatie: www.wve.nl

Meer informatie: www.expozaragoza 2008.es

Uiterwaarden Lek gekortwiekt De gemeente Culemborg heeft in augustus flink de zaag en snoeischaar gehanteerd in de Baarsemwaard. Deze werkzaamheden vallen onder het project Stroomlijn. De uiterwaarden waren behoorlijk dichtgegroeid met wilgen. Door de dichte begroeiing kon het water ’s winters niet meer goed door de uiterwaarden wegstromen. Nu is het weer lekker open. De snoeiwerkzaamheden vonden plaats na het broedseizoen.

Ruimte voor de Rivier maakt Nederland klimaatbestendiger Tijdens de presentatie van het KNMI rapport 'De toestand van het klimaat' op 31 juli, pleitte staatssecretaris Huizinga voor weerstand om extreme omstandigheden te kunnen weerstaan, veerkracht om snel te kunnen herstellen en aanpassingsvermogen in het beleid om Nederland klimaatbestendig in te richten. Uit dat rapport blijkt dat Nederland sneller opwarmt dan de rest van de wereld. De opwarming leidt volgens het KNMI ook tot meer neerslag. Voor de staatssecretaris onderstreept dit rapport het belang van ingrepen als Ruimte voor de Rivier.

Lezersvraag: Zal de overlast door muggen toenemen door de uitvoer van de Ruimte voor de Rivier-maatregelen? En zo ja, wat kan je ertegen doen?

Antwoord: Nederland is bij uitstek een muggenland. Het heeft een gematigd klimaat, het is regenachtig en heeft veel water. Ideaal voor muggen. Tot het tijdperk waarop met ontginning en drooglegging van moerasgebieden werd begonnen, waren muggen een algemeen onderdeel van het Nederlandse ecosysteem en dagelijkse leven. Door de verschillende Ruimte voor de Riviermaatregelen zullen nieuwe natte natuurgebieden ontstaan. Meer natte natuurgebieden betekenen volgens Willem Takken, hoogleraar entomologie aan de Universiteit van Wageningen, vanzelfsprekend meer muggen. Ook de klimaatveranderingen dragen bij aan de toename van het aantal muggen en een langer muggenseizoen. Ruimte voor de Rivier houdt voor zover mogelijk rekening met het voorkomen van muggenoverlast. Een goede doorstroming van poelen, sloten en nevengeulen voorkomt een explosieve toename van het aantal muggen. Hierdoor kunnen zich tevens vissen in het gebied vestigen en dat zijn weer natuurlijke vijanden van de mug. Ook worden natte moerasachtige gebieden niet te dicht bij de bewoonde wereld aangelegd.

Wate r sc ha ps ve r kie zinge n 20 0 8

Kies ook voor water Vervolg van pagina 1 ‘Poldermodel’ al eeuwenoud “Waterschappen bestaan al ruim 800 jaar,” vervolgt Schaap. “In de dertiende eeuw gingen boeren, bewoners en grondbezitters samenwerken om het water in de polders de baas te blijven. Ze bouwden dijken en molens. Daarmee beïnvloedden ze de waterstand om een veilige leefomgeving te creëren. Deze (vaak noodzakelijke) samenwerkingsverbanden waren eigenlijk ons eerste ‘poldermodel’ en staan aan de wieg van de huidige waterschappen. Een halve eeuw geleden had ieder gebiedje nog zijn eigen waterschap. Er waren er wel een stuk of 2600. Honderd keer zo veel als nu. Na een enorme integratie- en fusiegolf zijn nog 26 waterschappen over.”

Dijkgraaf en dagelijks bestuur Hoe zit zo’n waterschap in elkaar? Schaap: “Aan het hoofd van een waterschap staat een Dijkgraaf.

partijen uit het gebied: de eigenaren en pachters van grond, eigenaren van bedrijven en gebouwen en sinds 1992 de bewoners van het gebied. Het algemeen bestuur wordt gekozen voor een periode van vier jaar. Het algemeen bestuur kiest op haar beurt weer het dagelijks bestuur.”

Droge voeten, geen dorre akker? “Wilt u meebepalen welk voorkeursalternatief wordt gekozen voor de Ruimte voor de Rivier-maatregel bij u in de buurt? Wilt u invloed hebben op de waterstand bij u in de polder? Vindt u droge voeten belangrijk maar wilt u geen dorre akker? Praat u graag mee over schoon zwemwater in het meertje bij u om de hoek? Misschien is bestuurslid van het waterschap in de toekomst dan iets voor u. Iedereen kan zich verkiesbaar stellen. Hoe dat werkt, leest u op de website: www.waterschapsverkiezingen.nl. Voor

U betaalt mee, door te stemmen kunt u ook meebeslissen! Die titel klinkt misschien een beetje ouderwets, maar het is ook al een eeuwenoude functie. De Dijkgraaf is de voorzitter van het algemeen en het dagelijks bestuur van het waterschap en wordt door de Koningin benoemd voor een periode van zes jaar. Het algemeen bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van de belanghebbende

deze verkiezingen is de inschrijvingstermijn helaas al verstreken, maar over vier jaar zijn er weer nieuwe kansen!”

Kies bewust voor water “Wilt u niet meebesturen maar wel richting geven aan het waterbeleid en -beheer in uw regio? Breng dan in ieder geval uw stem uit! Zo bepaalt u wie

Sybe Schaap

Vroeger waren er wel honderd keer zo veel waterschappen. straks in het bestuur van uw waterschap zit. De verschillende partijen presenteren de komende tijd hun programma’s.” Waar? Sybe Schaap: “U komt ze tegen in de regionale bladen, in folders, op de website van uw waterschap en op debatavonden bij u in de buurt. Zo kunt u een partij en persoon kiezen die uw belangen het beste behartigt.”

ingevulde biljet op de brievenbus. Kiezen voor water is zo eenvoudig!” concludeert Schaap.

Hoe kunt u stemmen? “Het verschil met andere verkiezingen is dat u voor deze verkiezingen niet naar de stembus gaat. U ontvangt uw stembiljet per post thuis en doet uw

Meer informatie: www.waterschapsverkiezingen.nl

Waterschappen in cijfers (2007) Aantal waterschappen: 26 Aantal medewerkers: 11.000 Lengte beheerde primaire waterkeringen: 3.450 km Lengte beheerde waterlopen: 55.000 km Lengte beheerde wegen: 7.000 km Aantal zuiveringsinstallaties: 390 Aantal gezuiverde vervuilingseenheden: 23 miljoen Totale overheidsuitgave aan watertaken in 2006: 5,1 miljard Voor rekening van de waterschappen: 2 miljard euro

Overstromingsbestendig bouwen Drijvend bouwen, paalwoningen en amfibische woningen: het klinkt allemaal redelijk futuristisch.

euro

DeltaSync.nl

Door de klimaatveranderingen en de groeiende bewustwording van de dreiging van het water, is overstromingsbestendig bouwen in een stroomversnelling geraakt. Ruimte voor de Rivier zorgt ervoor dat de rivieren meer water aankunnen en ook waterberging is een actueel onderwerp. Overstromingsbestendig bouwen is een goede manier om water en wonen te combineren. Artist impression drijvende stad

“Wij zien veel vraag naar overstromingsbestendig bouwen”, vertelt Bart van Bueren, codirecteur van het jonge Delftse bedrijf DeltaSync dat gespecialiseerd is in drijvend bouwen. “Ons volle orderboek is daar het bewijs van. Nederlanders zijn echte waterspecialisten. Koploper als het om waterprojecten gaat. Overstromingsbestendig bouwen kan de komende jaren uitgroeien tot het nieuwe Nederlandse statement, ons nieuwste exportproduct. Als je weet dat de helft van de mensheid tegenwoordig in een stad woont en dat 60 tot 70% van de steden wereldwijd binnen 100 kilometer van de kust ligt, dan begrijp je dat er een enorme markt is voor overstromingsbestendig bouwen en drijvende verstedelijking. De Rotterdamse haven

is hier een goed voorbeeld van. Door gebruik te maken van de oude havens en ze een nieuwe drijvende woonbestemming te geven, kan de stad haar karakter behouden. DeltaSync werkt nu intensief samen met Rotterdam om hier een bijzonder drijfproject te realiseren. Drijvend bouwen gaat bij ons verder dan een groep drijvende woningen. Wij willen uiteindelijk complete zelfvoorzienende wijken op het water creëren. Drijvende bedrijven, nutseenheden, wegen en parkeerplekken maken dan ook deel uit van onze plannen. Technisch is alles oplosbaar. Of het betaalbaar blijft, is wel een vraag die ons regelmatig wordt gesteld. Vaak moet je een keer flinke investeringen doen, waarvan je bij elk volgend bouwproject weer profijt hebt.”

Risicoafhankelijke woonvormen “De gemeente Dordrecht is ook al enige tijd bezig met het onderzoeken van de mogelijkheden om te bouwen in buitendijkse gebieden. Dat doet de gemeente samen met de steden Hamburg en Londen in het onderzoeksproject Urban Flood Management (UFM)”, aldus Ellen Kleder, woordvoerder van de gemeente. “Dordrecht ligt namelijk in een delta en kampt met hoog water uit zowel de rivier als de zee. Bij de herinrichting van de Stadswerven, een buitendijksgebied aan de Beneden-Merwede en het Wantij, zal de kennis die ontwikkeld is in het UFM project worden toegepast.Voorbeelden van een ontwikkeld idee is het gebruik van terrassen. Elk terras heeft een ander

overstromingsrisico en daar hoort dan ook een andere de bouwvorm bij. Denk aan een combinatie van terpwoningen, drijvende woningen en paalwoningen. Maar ook amfibische woningen, woningen die waterdicht kunnen worden gemaakt en woningen waarvan bij hoog water de begane grond kan overstromen zonder schade aan te richten, behoren tot de mogelijkheden. Door de bebouwing aan te passen aan het gebied in plaats van het gebied aan te passen aan de bebouwing, creëer je nieuwe kansen. Met de klimaatontwikkelingen in het oog gehouden, wordt overstromingsbestendig bouwen het bouwen van de toekomst.” Waterstand - September 2008

Uit gelicht

Munnikenland, de strijd tegen het water Slot Loevestein

Strijd tegen de rivier. Een verhaal van alle tijden voor Slot Loevestein. Ien Stijns, sinds augustus 2000 ‘slot vrouwe’ en directeur van de Stichting Museum Slot Loevestein, legt uit: “Vroeger plaatste men een kistdam als het water te veel steeg. Hup, schotbalken in de sleuven bij de toegangspoort en de ruimte ertussenin volscheppen met paardenmest en klei. Een effectieve manier om binnen de muren droge voeten te houden.” Slotvrouwe Ien Stijns

Slot Loevestein nu Slot Loevestein is bereikbaar via de weg, per watertaxi en met een voetveer vanaf Woudrichem en Gorinchem (ook fietsers toegestaan). Per jaar bezoeken 110.000 mensen Slot Loevestein. Bijna eenderde van de bezoekers van het Slot komt via het water. Dit is per jaar goed voor bijna 70.000 veeroverzettingen.

De schotbalken en paardenmest hebben tegenwoordig plaats gemaakt voor aluminium profielen. Binnen de muren houdt een dompelpomp het water in de binnenslotgracht op peil als het hoogwater is. “Al vanaf het ontstaan van het Slot leveren we hier strijd tegen het water”, vervolgt Ien Stijns. “Dat komt door de ligging. Slot Loevestein ligt in het Munnikenland op het punt waar Maas en Waal samen komen. Een strategische plek maar wel kwetsbaar als het om de bereikbaarheid gaat. Tijdens hoogwater kan de enige toegangsweg onderlopen. Het slot wordt dan een eiland en is voor publiek niet langer toegankelijk. Dat kan zo maar twee weken duren.”

Nieuwe toegangsweg “Ruimte voor de Rivier stelt het Slot voor allerlei nieuwe uitdagingen”, vertelt Ien Stijns. “De plannen zijn nog niet uitgekristalliseerd. Zoals het er nu uitziet blijft de Schouwendijk, al eeuwenlang onze aanvoerroute, intact. Op de plaats waar deze weg de Deltadijk (uit 1970) kruist, wordt deze afgegraven zodat de oorspronkelijke lage ligging wordt hersteld. Zo ver mogelijk naar het oosten wordt een nieuwe dijk gelegd. Bovendien wordt de Maasdijk geschikt gemaakt als onze nieuwe toegangsweg. De bereikbaarheid van het Slot is voor ons erg belangrijk en dat wordt zo

Openingstijden 2008: Mei-september Di t/m vrij 10.00-17.00 uur Za, zon & ma 13.00-17.00 uur Oktober - april Za, zon & woe 13.00-16.00 uur In de herfstvakantie dagelijks geopend van 13.00-17.00 uur Meer informatie: www.slotloevestein.nl www.vesting3hoek.nl

Waterstand - September 2008

goed opgelost. De maatregel heeft ook gevolgen voor de parkeerplaats. Die moeten we ophogen. Ook moeten we de verdedigingswallen goed inspecteren. Ze vormen onze primaire waterkering en dan wil je zeker weten dat ze niet onder de druk van het water zullen bezwijken.”

Ruimte voor de boer “Als de huidige plannen worden uitgevoerd, moeten de boeren in de polder plaatsmaken voor de rivier en nieuwe natuur. De gedwongen evacuatie in 1995 en de dreiging in 1993 hebben iedereen hier flink wakker geschud. Bij de invulling van de maatregel zoals die er nu ligt, plaats ik hier en daar wel mijn vraagtekens. We geven hier straks ruimte aan het water en aan de natuur, maar waar blijft de ruimte voor de boer? Daar maak ik me oprecht zorgen over. De boeren waren hier eerder dan het Slot en horen gewoon bij het Munnikenland. Zij kennen het gebied als geen ander. Volgens mij is er wel een tussenweg waarbij een beter evenwicht ontstaat tussen cultuur, natuur, agricultuur en veiligheid. We moeten op een creatievere manier omgaan met water, werken, wonen en recreatie.”

Ruimte voor recreatie “Natuurlijk biedt Ruimte voor de Rivier ook volop kansen voor Slot Loevestein. We grenzen straks direct aan de

Geschiedenis van Slot Loevestein 1358-1361 1368

Start bouw woontoren door Dirc Loef van Horne Dirc Loef laat de Waaltoren ophogen en bouwt de rest van het kasteel. Rond 1397 Bouw Slot Loevestein voltooid. 1568-1648 Willem van Oranje versterkt Loevestein ten tijde van de tachtigjarige oorlog. Rond het slot worden vestingwallen aangelegd en wordt een buitengracht gegraven. Eind 1589 De vijfhoekige omwalling met: drie bastions, een half bastion en een rondeel is gereed. 1619 Hugo de Groot wordt veroordeeld tot levenslange opsluiting in slot Loevestein. 1619 Het kasteel doet dienst als staatsgevangenis. 22 maart 1621 Hugo de Groot ontsnapt in een boekenkist en vlucht naar Antwerpen. 1651 Het middeleeuwse rondeel wordt vervangen door een nieuw bastion. Vanaf 1673 De Hollandse Waterlinie krijgt officieel vorm. Loevestein vormt hier een belangrijk onderdeel van. 1882 In Loevestein wordt een kazemat gebouwd als onderdeel van de nieuwe Hollandse waterlinie. 18 oktober 1951 Loevestein wordt opgeheven als militair steunpunt. 1994 Slot Loevestein wordt verzelfstandigd en Stichting Museum Slot Loevestein wordt opgericht. 5 november 2003 Slot Loevestein officieel geregistreerd als museum.

Biesbosch, het grootste natuurpark van Nederland. Recreanten kunnen een dagje Biesbosch prima combineren met een bezoek aan de vestingdriehoek: Slot Loevestein, Gorinchem en Woudrichem, in de zomermaanden uit te breiden met een uitstapje naar Fort Vuren. Samen met de gemeente Zaltbommel wordt de mogelijkheid voor een ‘blauw fietsenplan’ onderzocht. In combinatie met de veerdienst kan je op een leenfiets het gebied verkennen, ook al kom je hier met de auto naartoe. Natuurlijk zijn er ook volop wandelmogelijkheden. Het Waterliniepad (LAW) voert je bijvoorbeeld van Muiden tot de Biesbosch en doet ook de vestingdriehoek aan.”

Natuur grote winnaar in Munnikenland In de oorspronkelijke plannen staan: • Een uiterwaardvergraving in de Brakelse Benedenwaarden • Een dijkverlegging in de Buitenpolder van het Munnikenland De stuurgroep heeft het volgende voorgesteld: • De dijk uit 1970 wordt afgegraven en zo ver mogelijk naar het oosten verlegd. De Schouwendijk blijft intact en wordt voor een deel verlaagd naar haar oorspronkelijke niveau net boven maaiveld. • De Maasdijk vormt de nieuwe toegangsweg tot Slot Loevestein • Tussen Brakel en Slot Loevestein krijgt de natuur vrij spel en zal een plas-dras natuurgebied ontstaan. • Loevestein wordt ontsloten via de Maaskade, die daarvoor moet worden verbreed • In de Brakelse benedenwaarden worden geulen gegraven om daar een meer dynamisch gebied te creëren • In het buitendijkse gebied zal natte natuur zich ontwikkelen • De toegankelijkheid van het gebied en recreatiemogelijkheden worden in de volgende fase verder uitgewerkt. Het plan levert een waterstanddaling op van elf centimeter en gaat ten koste van 160 hectare landbouwgrond. Het plan wordt in september aan de staatssecretaris aangeboden. Zij geeft in november dit jaar uitsluitsel over de uit te voeren maatregel.

"Het gaat niet meer om water maar om natuur"

“Veiligheid? Hoezo veiligheid? Toen in 1995 hier in de Bommelerwaard iedereen geëvacueerd moest worden konden wij gewoon in ons huis blijven. Bovendien is de dijk in 1999 nog aangepast aan de laatste normen.” Als het aan akkerbouwer Teun van der Zalm en zijn vrouw Marrie ligt, blijven ze zitten waar ze zitten.

Teun en Marrie van der Z

a lm .

“Rivierkundig is het helemaal niet noodzakelijk om te verkassen”, vervolgt Van der Zalm. “Het gaat al lang niet meer om het water maar om de natuur.” Botsende belangen “Straks is het hier een groot plas-dras gebied met bossen en koeien. Een soort Oostvaardersplassen. Dan mag geen mens er meer komen omdat hij anders de natuur verstoort. Ja, je mag er misschien nog door om naar het Slot te gaan. Maar dan heb je het wel gehad. En daar moet je als hardwerkende landbouwer voor wijken”, vervolgt Van der Zalm. “Voor Ruimte voor de Rivier volstaat het opofferen van een veel kleiner gebied. Daar haal je ook die elf centimeter waterstandverlaging mee. Had mijn zoon mooi het familiebedrijf voort kunnen zetten. Als het hier straks flink waait, kan die

grote plas zelfs voor opstuwing zorgen die die elf cm meer dan teniet doet.” Marrie vertelt: “Wij wonen en werken al jaren met veel plezier in het Munnikenland. Teun heeft het bedrijf in 1981 van zijn vader overgenomen. Tot zijn 82ste kwam hij nog iedere dag even op het bedrijf om mee te helpen. Water verveelt nooit en het weidse uitzicht ook niet. Vroeger renden de jongens de dijk op en gingen surfen, vissen of zwemmen in de rivier. Waar vind je nog zo’n plek als dit? We wachten met pijn in ons hart de beslissing van de staatssecretaris af.”

Teun: “Natuurlijk heb ik geprobeerd de plannen te beïnvloeden. Ik zit in de klankbordgroep en wij geven advies aan de stuurgroep. Maar ik heb niet het gevoel dat dat veel uithaalt. Je hebt geen grip op de beslissingen. Daar liggen andere belangen aan ten grondslag. In de stuurgroep is de landbouw niet vertegenwoordigd. Raar toch? De monniken, de naamgevers aan dit gebied, hebben het landschap met schep en kruiwagen geschapen. Zij zouden zich omdraaien in hun graf als ze wisten dat al hun noeste arbeid voor niets was geweest. Straks kan hier op het naambordje

‘het verkrachte land der monniken’ worden gezet.”

Prijskaartje aan je bedrijf Hoe nu verder? “Afwachten geblazen. Het ziet er naar uit dat we uiteindelijk toch weg moeten. Je op voorhand uit laten kopen heeft weinig zin. De grond is hier ontzettend vruchtbaar. Ook bieden ze te weinig. Daar koop je elders niets voor terug. Je staat met je rug tegen de muur. Het is trouwens lastig om een prijskaartje aan je bedrijf te hangen. Wat is iets waard? Voor mij ligt die waarde hoe dan ook veel hoger dan voor een of andere taxateur.”

Dynamisch natuurgebied in uiterwaarden “We gaan terug naar hoe het vroeger was, voordat de

monniken het land inpolderden. Een dynamisch natuurgebied in de uiterwaarden van Maas en Waal, dat af en toe onderloopt. Met een levendig geulenpatroon. Waar je langs de oevers allerlei vogels ziet zoals de oeverzwaluw en de ijsvogel. Verder ruisend riet, een oogstrelend ooibos en kuddes koeien, want het gebied moet flink begraasd worden.” Aart-Jan van Niekerk, lid van de Natuurwacht Bommelerwaard, verheugt zich op het nieuwe natuurgebied.

“Als het huidige voorstel doorgaat, gaan we voor de meest dynamische variant. Dat is pure winst voor de natuur. Zo’n honderd hectare ’komnatuur‘. Dat zijn 200 voetbalvelden! Over de verlaagde dijk stroomt een à twee keer per jaar een flinke kwak rivierwater die dan in de achtergelegen kom uitzakt. Je krijgt dan een moerassig slikachtig gebied met drogere gedeeltes en slootjes en geulen waar soms permanent water in blijft staan.

Dat had je vroeger op veel plekken in Nederland. Nu zie je deze natuurvorm alleen nog in Polen aan de oevers van de Elbe”, vervolgt Van Niekerk. “Geweldig dat we dat in Nederland weer in ere kunnen herstellen.”

Winnaars en verliezers “Waar winnaars zijn, zijn ook verliezers. In dit geval de boeren. Zij willen het liefst de huidige situatie handhaven. Ik kan me hun belang wel voor-

Aart-Jan van Niekerk

stellen. Helaas is het hier niet mogelijk om de natuur en de landbouw hand in hand te laten gaan. Ook het historische kavelpatroon kan op den duur verdwijnen. Dat vind ik ook jammer. Positief is dat de lelijke dijk die in 1970 is neergelegd om het gebied tegen

korting per persoon

€1,00

✁ Lezersactie Slot Loevestein Bij inlevering van deze bon €1,00 korting per persoon op de entreeprijs van Slot Loevestein. Eén bon geldig voor maximaal vier personen. Geen onderscheid tussen kinderen of volwassenen. Niet geldig in combinatie met andere kortingsacties of passen (Museumkaart). Alleen de originele bon is geldig. Niet geldig op 25 & 26 oktober 2008 vanwege Loevestein Bewoond. Niet inwisselbaar voor contant geld. Bon is geldig t/m 31 december 2008.

de rivier te beschermen, weer wordt weggehaald. Hierdoor zie je straks van verre het slot liggen.”

Recreatiegebied, geen pretpark “We creëren een verdwaalnatuur waar je doorheen mag wandelen en in mag staan. In ieder geval geen natuur met een groot hek er omheen, maar ook geen pretpark. We verwachten dat de bever hier weer volop terug zal keren evenals moerasvogels, zoals de kwak en de blauwborst. Ook planten als de rietorchis en de vleeskleurige orchis (twee orchideeën) zullen profiteren van de rivierkwel. Andere potentiële bewoners van het gebied zijn de kamsalamander, de heikikker en de waterspitsmuis. Ik mag wel een kleine bijscholingscursus volgen om op de hoogte te zijn van al dit nieuwe natuurschoon als ik straks mensen door dit gebied mag rondleiden”, aldus Van Niekerk.

Waterstand - September 2008

Recreatie op en a an het water

Wandelen in de uiterwaarden “Het is mijn passie om de natuur te beleven aan de hand van topografische kaarten. Sinds ik kan denken, ben ik hieraan verknocht”, vertelt Philip Bosma. “Toen het Overijsselpad ter ziele ging en er een nieuw pad moest komen, ging ik graag de uitdaging aan. Ik kon mijn passie gebruiken om een nieuwe wandelroute uit te zetten. Dat het onze werkgroep ruim negen jaar zou kosten voordat de route definitief zou zijn, had ik niet voorzien.”

zeer aanstekelijk en heeft zich als een olievlek over de hele provincie verspreid. Soms voerden we midden in het gebied overleg. Het geeft mij enorm veel voldoening als je dan aan het einde van de dag met je voeten in de blubber elkaar de hand kan schudden.”

Europese natuurwetten Het Overijsselse Havezatenpad is vernoemd naar de 52 versterkte buitenhuizen die langs de route liggen en voert dwars door de provincie Overijssel. Van Oldenzaal tot Steenwijk. Zo’n 299 kilometer lang wandel je grotendeels over onverharde wegen. Via het dal van de Regge, de Vecht en het Zwarte Water slingert het wandelpad naar de Wieden en de Weerribben. Door de uiterwaarden en langs vele historische stadjes en dorpen. De ideale wandelroute als je van natuur en cultuur houdt.

V is t r a p

Betoverend

Wandelen en fotograferen met een ‘TomTom’

“Wat mij het meest aantrekt in de uiterwaarden, is het dynamische karakter. Het gebied kan onderlopen. Er grazen prachtige blonde d’Aquitaine koeien. En als de kievitsbloem bloeit, krijgt het landschap een betoverende paarse gloed. Ook de rivieren zorgen voor een afwisselend uitzicht tijdens het wandelen”, vervolgt Bosma.

Toegang tot uiterwaarden “In 1997 zijn we begonnen met het uitstippelen van deze wandelroute. We hebben soms van een stukje van andere paden gebruik moeten maken. Een

De Noordmolen op Twickel

André Wolff wandelt momenteel het Havezatepad met zijn echtgenoot. Niet in één keer maar in etappes. Tijdens het wandelen, maakt hij prachtige natuurfoto’s. André Wolff vertelt: “Tot nu toe vond ik vooral het traject Nijverdal- Ommen erg mooi. Langs de Regge heb je allemaal stuwen en vistrappen. Ook vond ik de Noordmolen op Twickel interessant. Dit is een gerestaureerde oliemolen uit 1325.” André gebruikt bij het wandelen een GPS-ontvanger. Dit is een soort TomTom navigatiesysteem maar dan voor wandelaars. In de GPS-ontvanger heeft hij vooraf de coördinaten van de route vanaf de kaart ingebracht. “Het leuke is dat je aan de hand van de GPS-coördinaten later precies kunt zien waar je een foto genomen hebt.” Kijk voor meer foto’s van André Wolff van het Havezatenpad en andere wandelingen op zijn website. Meer informatie:

www.andrewolff.nl

Waterstand - September 2008

deel van het Hanzestedenpad leidde over een drukke weg. Dat beviel ons niet. Wij wilden een alternatief bieden. Vooral het verkrijgen van toegang tot de uiterwaarden was een hele kluif. Met de grondeigenaren hebben we soms stevig overleg gevoerd. Je mag ten slotte niet zomaar over iemand z’n land lopen.”

Enthousiast “Het Waterschap Regge en Dinkel was van het begin af aan erg enthousiast. Zij hebben echt het voortouw genomen om recreatief medegebruik van de gronden langs hun waterlopen mogelijk te maken. Hun enthousiasme werkte

Dat het ons uiteindelijk toch is gelukt, belooft wat. Ik verwacht in de toekomst meer wandelmogelijkheden door de uiterwaarden en natuurgebieden die tot op heden voor ons gesloten bleven. Wel heb ik ontdekt dat je in een vroeg stadium alle betrokken partijen erbij moet halen. Iedereen heeft zijn eigen belangen en dat kan nog wel eens roet in het eten gooien. De grootste beperkende factor kan nog wel eens de Europese natuurwetgeving worden. Die tekent de wandelaar vaak af als een verstoorder van de natuurwaarden”, aldus Bosma. “Gelukkig blijkt uit onderzoek dat wandelaars meestal geen gevaar vormen voor planten en dieren.”

Boekje bestellen De gids van het Overijssels Havezatenpad is verkrijgbaarr bij de (gespecialiseerde) e) boekhandel, VVV- en ANWB-kantoren, of te bestellen bij het Nivon en het Wandelplatform-LAW. AW. ISBN 90-70601-91-5, 208 pagina's, € 18,70.

Zomerbedverlaging en hoogwatergeul Kampen onder de loep Dit najaar toetst Rijkswaterstaat de twee plannen voor rivierverruiming bij Kampen. In het oorspronkelijke maatregelenpakket van Ruimte voor de Rivier is een zomerbedverlaging van de IJssel tussen Kampen en Zwolle opgenomen. Het zomerbed (bodem van de rivier) wordt met gemiddeld 1,5 meter verlaagd. Hierdoor kan bij hoogwater de benodigde waterstanddaling van 29 cm worden bereikt. De belanghebbenden en de regionale overheden hebben als alternatief voor deze maatregel een hoogwatergeul bij Kampen voorgesteld.

Beide plannen worden dit najaar zorgvuldig onder de loep genomen. Daarbij wordt onder andere gekeken naar de volgende punten: • Voldoet het plan aan de veiligheidsdoelstelling?

• Wat is het effect op de ruimtelijke kwaliteit van het gebied, de natuur en de recreatiemogelijkheden? • Heeft het gevolgen voor de scheepvaart en het onderhoud van de rivier? • Kan de maatregel tijdig uitgevoerd worden? En welke kosten zijn eraan verbonden? Daarnaast bekijken Rijkswaterstaat en de regionale overheden samen of er voldoende geld is om de hoogwatergeul te financieren. De staatssecretaris van V&W en de minister van VROM nemen uiterlijk 31 december een besluit over welke maatregel wordt uitgevoerd.

Meer informatie: www.ruimtevoordeijssel.nl

C O L U M N

dijken van vragen over dijkverbetering Wat is dijkverbetering? Als we de rivier de ruimte geven is het toch niet meer nodig om dijken te verhogen en te verbreden? Waterstand stelde Bas de Bruijn, adviseur Veiligheid bij Ruimte voor de Rivier, 10 vragen over het hoe en waarom van dijkverbetering.

6) Waar? Dijkvakken langs de Nederrijn, de Lek, in de Noordwaard en Oostwaard en in de Brabantse en de Hollandse Delta.

Fotograaf: Marcel Köppen

7) Wat levert het op?

Dijkverbetering

1) Wat is dijkverbetering? Het verhogen, verbreden en/of versterken van bestaande dijken.

2) Hoe vindt dijkverbetering plaats? Meestal met klei en zand. Indien er geen ruimte is om de dijk te verbreden en te verhogen dan worden bijzondere constructies bedacht. ‘Mixed-in-place’ is een van de technieken waarmee weinig draagkrachtige dijken worden verstevigd. Op ingenieuze wijze wordt beton in de dijk geïnjecteerd.

Veiligheid. Verbeterde dijken kunnen hogere waterstanden aan. De meeste werken worden wat robuuster uitgevoerd dan strikt noodzakelijk is, zodat ze ook bestendig zijn tegen toekomstige hogere waterstanden.

8) Wat zijn de nadelen? Het kost ruimte en gaat soms ten koste van andere belangen zoals woongenot, uitzicht en cultuurhistorische objecten. Soms moeten mensen zelfs verhuizen. Het is belangrijk om alle partijen in een vroeg stadium bij dijkverbetering te betrekken.

Omdat het niet mogelijk is overal de rivieren de ruimte te geven. Dijkverbetering is dan op een aantal locaties nog noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de bewoners achter de dijken toch droge voeten houden.

4) Wie zorgt voor dijkverbetering? De waterschappen zijn de opdrachtgevers van de dijkverbeteringen. Zij verzorgen dan ook de planvorming en de uiteindelijke uitvoering. De verbeteringen vinden plaats in het kader van het programma Ruimte voor de Rivier.

5) Hoeveel kilometer dijk wordt verbeterd? In het kader van Ruimte voor de Rivier gaat het om circa 80 kilometer dijk.

De Bullebak Ieder jaar, precies op 5 december, arriveert Sint Nicolaas per stoomboot in Deventer. Stroomafwaarts, vanaf Zutphen, wat me een beetje een omweg lijkt als je uit Spanje komt. Maar zo kan hij in ieder geval zijn eigen Nicolaaskerk passeren voor hij voet aan wal zet.

9) Wanneer start de dijkverbetering? We zitten nu in de planvoorbereidingsfase. De eerste werkzaamheden starten naar verwachting rond 2012.

Eeuwen geleden ging een zekere Lebuinus hem voor. In 768 kwam deze Angelsaksische missionaris de IJssel opgevaren, om op een geschikte plaats een eenvoudig kerkje te stichten. Die plaats werd Deventer, en de hui-

10) Wat kost het? Rond de 80 miljoen euro. Dat komt neer op ongeveer één miljoen euro per kilometer.

3) Waarom dijkverbetering?

Jos Paardekooper

dige Lebuinuskerk staat nog op precies diezelfde plek. Nee, Deventer ligt niet toevallig aan een rivier. De stad dankt er zijn bestaan aan, of om het in verdichte vorm samen te

Feitjes over dijken De eerste dijken werden aangelegd in de 12e en 13e eeuw. In de 14e eeuw werd het eerste gesloten systeem aangelegd. Dat betekent dat er langs de kust, de meren en de rivieren een aaneengesloten dijkensysteem kwam. In Nederland hebben we rond de 2500 km dijk. De gemiddelde hoogte van een dijk is 5 tot 6 meter gemeten vanaf polderniveau. Tussen 1995 en 2001 vonden veel dijkverbeteringswerken plaats in het kader van het Deltaplan Grote Rivieren. Onder een dijk door stroomt (grond)water. Het is de kunst om dit grondwatertransport zo te beteugelen dat de dijk niet van onderaf verzwakt. In het vakjargon noemt men dit piping.

vatten:

De stad ligt aan het water Dat water was er al Ruwweg vanaf de oerknal De stad, die kwam pas later.

In Deventer houden ze van hun rivier. Ze hebben hun kerken naar Sint Lebuinus genoemd en naar Sint Nicolaas, de patroon van de zeevaarders. En hun ziekenhuis naar Sinte Geertruide, de patrones van de veilige overtocht.

Deventer geeft groen licht aan nevengeul

Maar al heeft Deventer een keizerlijke adelaar in z’n wapen, als de Waterwolf, of zoals hij in Oost-Nederland heet de Bullebak, z’n

Het voorkeursalternatief voor de maatregel in Deventer is bekend. Ter hoogte van het monumentale stads-

pet scheef heeft staan en z’n rug kromt, dan

gezicht De Worp komt een nevengeul met een open verbinding naar de IJssel.

houdt geen Overijsselse adelaar het droog. Binnenkort denken we dat watermonster

De inbreng van bewoners en adviesgroepen heeft geleid tot deze keuze. De andere alternatieven waren: een driehonderd meter lange tunnelbak onder de huidige oeverstrook en een gesplitste geul waardoor het aanwezige hotel op een eiland zou komen te liggen. Die zijn nu van de baan. Een beslissing over de inrichting van het landschap is ook gevallen. Een combinatie van veehouderij, natuur en recreatie kreeg de voorkeur boven een wat ruigere, natuurlijke invulling van

de uiterwaarden. De plannen hiervoor worden nu verder uitgewerkt. Verder wordt de Zandweerdplas op de oostoever flink vergroot. De verdeling van de watersportverenigingen over deze nieuwe, grotere watervlakte is nog niet bekend. Ook kijken de provincie Overijssel en de gemeente Deventer of ze de ingrepen in het Worpgebied kunnen verzachten door een extra doorlaat te maken in het talud van de Wilhelminabrug.

Voorkeurwijzer succes Veel mensen hebben tijdens de consultatieperiode gebruik gemaakt van een speciaal ontwikkelde voorkeurwijzer op internet. Dat is een soort stemwijzer die bepaalt welk van de drie alternatieven het best bij de invuller past. Maar liefst 850 personen hebben deze voorkeurwijzer ingevuld. Een succes dus.

weer voor enige tijd te hebben getemd, door het aanleggen van een bypass. Maar, zoals onlangs een deelnemer aan een informatiebijeenkomst over die operatie angstig vroeg: ‘Hoe weet dat water nou dat het door die bypass moet?’ Gelach in de zaal. Toch droom ik soms van de Bullebak.

Waterstand - September 2008

Rivierfavoriet

je steeds weer wat nieuws en ’s avonds geven de kikkers hier een indrukwekkend kwaakconcert.”

Veel bewoners van het rivierengebied hebben een favoriete plek aan de rivier. Drikus Kieboom stuurde ons een hele fotoreportage van zijn

Ruimte voor de Rivier

lievelingsplek in de Biesbosch. De redactie van Waterstand ging aan boord bij Drikus en Adri Kieboom. Wie?

Waarom daar?

Drikus Kieboom (74) en zijn vrouw Adri (73) genieten in de zomermaanden van tochtjes met hun boot, een Altena Sportcruiser. Vaak worden ze vergezeld door broer Wim en zijn vrouw Wil die ook een motorboot hebben.

“Ten eerste is de hele Biesbosch gewoon een prachtig natuurgebied en achter het kribje liggen we goed beschermd tegen de wind. Je kunt gemakkelijk aan de kant komen en dan lekker in de Maltha polder wandelen.“ Drikus vult aan: “Ondertussen schiet ik mooie plaatjes. Fotograferen is namelijk mijn lust en mijn leven. En er is daar zo veel moois te zien. De Maltha polder is een eldorado voor vogelliefhebbers, echt genieten. Varend met ons bijbootje door de kreekjes ontdek

Waar? “Ons vaargebied is voornamelijk de Biesbosch. Onze lievelingsplek om af te meren is achter het kribje van de Maltha polder.”

Waterstandwoordzoeker I

N W

O W

U M

R W A

R W

E A

M C

V N

U E

Z L

R P

E A

T D

A K

M O

W I

U M

G U

R W A

Colofon Waterstand is een kwartaaluitgave van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier (PDR). Met deze nieuwsbrief informeert PDR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het Programma Ruimte voor de Rivier.

Waterstand - September 2008

Ook uw foto of verhaal in Waterstand? Ruimte voor de Rivier is een project dat velen raakt. Zijn er onderwerpen waar u graag meer over wilt weten? Of misschien wel zelf over wilt vertellen? Ook kunt u uw foto insturen voor ‘De rivier een plaatje’ of u opgeven voor de ‘Rivierfavoriet’. Stuur een mailtje naar: info@ruimtevoorderivier.nl of een briefje naar: Redactie Waterstand, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht.

Win de nieuwe Bosatlas

G N A

Drikus: “Door Ruimte voor de Rivier is hier de laatste tijd veel veranderd. De polder is sinds kort toegevoegd aan het project Noordwaard. Nog niet zo lang geleden had je hier een vast waterpeil, nu fluctueert het en staat de polder deels onder water. Laatst hebben we een vaart door de polder gemaakt vanaf de Noorderklip tot aan de brug. Dat is toch wel vreemd, waar we eerst wandelden, konden we nu varen. Als het water nog hoger komt dan krijgen we hier een getijdennatuur. Ik begrijp heel goed dat die extra waterberging nodig is. Wat ik niet snap is dat er stroomgeulen worden gegraven voor een snellere afvoer van water en dat op de oever van die geulen dan weer wilgen worden

geplant. Als het waterpeil stijgt, wordt veel riet en hout afgevoerd en dat blijft dan in die wilgen hangen. Dat veroorzaakt stuwing en dan stijgt het waterpeil toch weer? Bovendien verdwijnt door die wilgen het uitzicht over de uiterwaarden en de rivier grotendeels. Dat vind ik jammer!” Adri wijst ons nog op de nieuwe brug tussen de Petrusplaats en de polder Maltha. Het lijkt me prachtig om daaroverheen te wandelen.

Voor meer informatie Programmadirectie Ruimte voor de Rivier Antwoordnummer 52528 3502 VH Utrecht Tel.: 088 - 797 29 00 info@ruimtevoorderivier.nl Hoofdredactie Hans Scholten, Carrie de Wilde, Margie de L'etang

De nieuwe Bosatlas van Nederland is een monumentaal naslagwerk. Hierin vindt u alles wat u altijd al had willen weten over Nederland. Van geschiedenis tot actualiteit. Met veel (historische) kaarten, prachtige illustraties en 100 schitterende luchtfoto’s van Karel Tomeï. Met deze atlas maakt u een spectaculaire ontdekkingsreis door eigen land. Ook Nederland, waterland komt volop aan bod. Aan de hand van verschillende kaarten kunt u zien dat het land dat we in de negentiende eeuw ingepolderd hebben, nu deels weer wordt teruggegeven aan de rivier. Vul de Waterstandwoordzoeker in en maak kans op de nieuwe Bosatlas ter waarde van €129,-. Als troostprijs worden onder de goede inzenders bovendien vijf DVD’s van Al Gore’s ‘An Inconvenient Truth’ verloot. Vul de Waterstandwoordzoeker in en maak kans op de nieuwe Bosatlas. Zoek de volgende woorden en streep ze weg. Woorden kunnen horizontaal, diagonaal en vertikaal staan. Van

links naar rechts en ook van rechts naar links. Letters kunnen meerdere keren gebruikt worden. De overgebleven letters vormen een woord. Stuur de oplossing voor 31 oktober naar Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht of naar prijsvraag@ruimtevoorderivier.nl BESTUUR BIESBOSCH DEVENTER DIJKGRAAF DIJKVERBETERING DRIJVEN GEBIED HAVEZATE LOEVESTEIN MOLEN

MUG MUNNIKENLAND ND PEILBEHEER POLDER REGGE RIJK RIVIER SLOT STADSDICHTER UITERWAARDEN

VAARWEG VECHT WANDELPAD WATERWONEN WATERZUIVERING WILG ZOMERBED

Winnaars Waterstandwoordzoeker De oplossing van de afgelopen Waterstandwoordzoeker was: Nederland leeft met water. De volgende winnaars hebben inmiddels allemaal twee kaartjes voor de film ‘Grand Canyon Adventure, River at Risk’ in het Omniversum ontvangen: C. van Kruiningen, Vlaardingen; W.A. van Oversteeg, Sleeuwijk; A.C. Buys, Dieren; A. Sleurink, Arnhem; A. Muntingh, Arnhem.

Fotografie RWS tenzij anders aangegeven Munnikenland: George Burggraaf Realisatie, tekst en vormgeving Adequaat Communicatie, Delft vM-design, Delft

ISSN nummer: 1876 - 1984w

In het Programma Ruimte voor de Rivier werken regionale overheden en Rijk samen om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivierengebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www. ruimtevoorderivier.nl