Waterstand
Martin van Lokven
Derd
Uiterwaardvergravingen Neder-Rijn
1
3
Uniek kijkje in de dijk
1
Up-to-date
2
Westenholte toe aan stap twee
3
Portugese belangstelling voor rivierverruiming
3
Uitgelicht: Deventer
5
4
FloodResilienCity: Europese
e ja a rg
samenwerking tegen overstromingen
ang
, n r. 9 - ju ni 200 9
6
Extreme hoogwaters op de Rijn: mythe of werkelijkheid
6
Open dag Zuiderklip groot succes
6
10 vragen over obstakelverwijdering
7
De nk t u me e ove r de inr ic ht ing ?
Recreatie aan het water: roeien
7
Uiterwaardvergravingen Neder-Rijn
Rivierfavoriet
8
Waterstandwoordzoeker
8
9
Do
r t hs o r we
aarde c he W
n
Binnenkort worden de eerste voorlichtingsavonden over de uiterwaardvergravingen langs de Neder-Rijn gehouden. Het gaat om de maatregelen: Uiterwaardvergraving Doorwerthsche Waarden, Middelwaard en De Tollewaard en
Vo o r t g a n g
obstakelverwijdering Machinistenschool Elst. Rijkswaterstaat is initiatiefnemer van deze vier maatregelen. “Wij vinden goede communicatie en het betrekken van de omgeving bij de planvorming erg belangrijk”, vertelt
De vaart zit er goed in bij een flink aantal Ruimte voor de Rivier projecten. Op de Hondsbroeksche Pleij nemen we, voordat de graafmachines hun gang gaan, een uniek kijkje in de dijk. In Westenholte zijn ze toe aan stap twee en zijn de inspraak- en de vergunningsprocedures gestart. Tijdens de publieksdag in Zuiderklip konden de bezoekers zich vergapen aan de prachtige resultaten van de natuurontwikkeling die Ruimte voor de Rivier hier heeft gerealiseerd. De maatregelen in Deventer hebben we voor u Uitgelicht. Ook nodigen we alle projectbetrokkenen uit om mee te denken over de vier Neder-Rijn-maatregelen.
Marjolijn Ransijn, omgevingsmanager van de vier maatregelen langs de Neder-Rijn.
Martin van Lokven
“Ervaring leert, dat als je het planproces zorgvuldig bespreekt met de betrokkenen, dit een positieve invloed heeft op de kwaliteit en het tempo van de planvorming en de uitvoering”, aldus Marjolijn. Rijkswaterstaat bereidt het planproces al enige tijd voor samen met provincie, gemeente, waterschap en de toekomstige eindbeheerder. “Vanaf september 2009 willen we ook graag met de belanghebbenden om de tafel”, vult Marjolijn aan. “Om van gedachten te wisselen en de inbreng vanuit hun specifieke achtergronden te horen. De betrokkenen bij de verschillende projecten kunnen dus wel degelijk invloed uitoefenen op de planvorming en de uitvoering van de maatregelen!” Het planproces voor de vier maatregelen wordt
Omdat hoogwaterproblematiek niet stopt aan de grens, werken we op Europees niveau samen in FloodResilien City en ALFA. Ook bracht een Portugese delegatie een bezoek aan Ruimte voor de Rivier. Of extreme hoogwaters op de Rijn mythe of werkelijkheid zijn, onderzocht voormalig projectdirecteur Ruimte voor de Rivier Ton Sprong. En voor de Nijmeegse roeiers van Phocas blijft het nog even spannend. Wordt ’t Meertje of toch de Lentse nevengeul hun nieuwe roeiwater? We vroegen ons verder af wat obstakelverwijdering nu eigenlijk inhoudt en fietsten met Mieke Fleuren-Peters naar haar favoriete plek aan de Waal. Natuurlijk kunt u ook de Waterstandwoordzoeker weer invullen. De prijs? Een boek uit de prachtige reeks De Bovenkant van Nederland van Karel Tomei.
Lees verder op pagina 3 u
Machinistenschool, Elst
Uniek kijkje in de dijk
5 april open dag Zuiderklip
Alterra Wageningen heeft in opdracht van Rijkswaterstaat een tweetal dijkdoorsneden gemaakt in de Pleijdijk, bij Westervoort. Dit net voordat dit dijkvak definitief wordt afgegraven. “Aan de hand van die doorsneden willen we de geschiedenis van de dijk in kaart brengen”, vertelt Iede Blok, project-
Wilt u meer weten over Ruimte voor de Rivier? www.ruimtevoorderivier.nl
Geschiedenis in beeld Hondsbroeksche Pleij is de eerste plaats binnen Ruimte voor de Rivier waar de bestaande waterkering wordt vergraven. “Het dijkonderzoek vormt een bijzondere gebeurtenis. Dit soort werkzaamheden vindt namelijk niet dagelijks plaats”, vervolgt Blok. De dijk is in de loop der tijd een aantal keren opgehoogd. De destijds aangelegde zomerkade is uiteindelijk opgewaardeerd tot primaire waterkering. “Deze aanpassingen zijn prima terug
Dijkpro
fiel
te vinden als je de doorsnede van de dijk bekijkt. We hebben ook allerlei monsters genomen. Deze monsters hebben tot nu toe nog geen verrassende extra vondsten opgeleverd. Maar het dijkprofiel dat we hebben verkregen is prachtig!” Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl/ hondsbroeksche-pleij
Iede Blok
De Pleijdijk wordt in het kader van Ruimte voor de Rivier 150 tot 250 meter landinwaarts gelegd. Hierdoor krijgt de rivier meer ruimte, zodat het rivierengebied droog blijft bij hoogwater. Bovendien is een regelwerk geplaatst dat de afvoerverdeling van water naar de Neder-Rijn en IJssel, indien nodig, kan bijsturen. Door de ligging, bij de splitsing van Rijn en IJssel bij Westervoort, heeft het project Hondsbroeksche Pleij een sleutelfunctie in het Nederlandse rivierensysteem.
Iede Blok
manager van het project Dijkverlegging Hondsbroeksche Pleij.
Waterstand - Juni 2009
1
Het moet anders
We beschermen ons in Nederland al sinds jaar en dag tegen hoogwater door dijken te bouwen en te versterken. In 2002 besloot het kabinet dat het anders moest. In plaats van de rivieren vast te leggen tussen steeds hogere en sterkere dijken, gaan we ze meer de ruimte geven. Het Programma Ruimte voor de Rivier werd hiervoor opgestart. Een enorm project met verstrekkende gevolgen.
Zomerbedverlaging Beneden-IJssel
Ruimte voor de Rivier in het kort Aanleiding: 1. Hoge waterstanden in 1993 en 1995 2. Toename van hoeveelheid water die per seconde ons land binnen komt Doelstellingen: 1. Het op het vereiste niveau brengen van de bescherming van het rivierengebied tegen overstromingen 2. Het leveren van een bijdrage aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied Hoeveelheden water: Via de Rijn komt gemiddeld elke seconde 2.200 m3 water ons land binnen. Maatgevende afvoer: De veiligheidsmaat regelen voor de Rijntakken worden afgestemd op 16.000 m3 / sec. Dat zijn 16 miljoen melkpakken per seconde! Start: 2002 Voltooid: 2015 Omvat: 39 maatregelen Werkzaamheden: aanleggen hoogwater geulen, kribverlaging, obstakelverwijdering, ontpoldering, uiterwaardvergraving, zomerbedverlaging, dijkverlegging of dijkverbetering Uitvoering: het Rijk samen met lokale overheden. Totale budget: 2,2 miljard euro
Uiterwaardvergraving Scheller en Oldeneler Buitenwaarden
Dijkverlegging Westenholte Hoogwatergeul VeessenWapenveld
De Water s t a ndk a a r t
Uiterwaardvergraving Keizers- en Stobbenwaarden en Olsterwaarden Uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard
Westenholte (pagina 3)
Dijkverlegging Cortenoever
Uiterwaardvergraving Honswijkerwaarden, stuweiland Hagestein, Hagesteinse uiterwaard en Heerenwaard
Obstakelverwijdering Machinistenschool Elst
Machinistenschool Elst
(pagina 1/3)
Dijkverlegging Voorster Klei
Uiterwaardvergraving De Tollewaard
Uiterwaardvergraving Doorwerthsche Waarden
Uiterwaardvergraving Middelwaard Uiterwaardvergraving Meinerswijk
Dijkverbetering Neder-Rijn / Geldersche Vallei
Dijkverbetering Lek / Alblasserwaard en Vijfheerenlanden
Dijkverbetering Neder-Rijn / Arnhemse- en Velpsebroek
Dijkverbetering Lek / Lopiker- en Krimpenerwaard
Dijkverbetering Oude Maas/ Voorne Putten
Kribverlaging Waal Fort St. Andries
Uiterwaardvergraving Bedrijventerrein Avelingen
Kribverlaging Beneden Waal Kribverlaging Midden-Waal
Dijkverbetering Oude Maas/ Hoeksche Waard
Ontpoldering Noordwaard
Dijkverbetering Neder-Rijn / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard Kribverlaging Waalbochten
Dijkverbetering Steurgat/Land van Altena Dijkverbetering Amer/Donge
Zuiderklip
Berging op het Volkerak Zoommeer
Kadeverlaging Biesbosch
Uiterwaardvergraving Huissensche Waarden
Hondsbroeksche Pleij
Dijkverbetering Lek / Betuwe / Tieler- en Culemborgerwaard
Uiterwaardvergraving Brakelse Benedenwaarden en Dijkverlegging Buitenpolder Het Munnikenland
Dijkteruglegging Lent
Extra uiterwaardvergraving Millingerwaard
Obstakelverwijdering Suikerdam en polderkade naar de Zandberg
Ontpoldering Overdiepse Polder
Dijkverbetering Bergsche Maas/Land van Altena
Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl Zuiderklip (pagina 6)
Lexkesveer
(pagina 1/3/7)
Up-to-date De Wakkere dijk Hoogwater in Deventer
In de hoofdrol: de IJssel In acht musea langs de IJssel staat de komende maanden deze 125 kilometer lange rivier centraal. Met de tentoonstellingenreeks en een serie evenementen geven de musea in de Hanzesteden onder de titel ‘De IJssel in beeld’ op verschillende wijze invulling aan hun visie op de IJssel. Nu, in het verleden en in de toekomst. Het Historisch Museum Deventer toont in haar expositie ‘De IJssel meer of minder’ Ruimte voor de Rivier bij Deventer. Naast een terugblik komen vooral ook de toekomstplannen aan bod. Foto’s, artist impressions en een maquette geven een uitstekend beeld van de uiteenlopende ideeën om de IJssel bij Deventer de ruimte te geven. Al met al een tentoonstelling die het bloed van rivierliefhebbers sneller doet stromen. Meer informatie: www.deventermusea.nl en www.deijsselinbeeld.nl
2
Waterstand - Juni 2009
Nieuwe campagne
Meer dan een dijk Dijken die meer doen dan water tegenhouden. Dat is de wens van veel betrokkenen bij de verschillende projecten van Ruimte voor de Rivier. Waterkeringen die bijvoorbeeld tegelijkertijd kunnen worden gebruikt als geluidswal, voor recreatie, om energie op te wekken maar ook om aan te wonen of te werken. Maar kan en mag dat zomaar? Binnen Ruimte voor de Rivier worden de mogelijkheden van deze zogenoemde multifunctionele dijken volop onderzocht. Zo is eind maart een workshop georganiseerd om met elkaar van gedachten te wisselen over de praktijkervaringen die tot dusver zijn opgedaan. Aan bod kwamen de ‘Wakkere dijk’ in het project Brakel en Munnikenland, het ontwerpproces van de waterkeringen bij Veessen Wapenveld en de ‘klimaatdijk’ in Tiel. Zo werd ondermeer gekeken wat onder de huidige omstandigheden allemaal mogelijk is. Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl/ munnikenland
Nederland onder constructie Ontwerp rivierknikkerbaan
Rivierknikkerbaan in Watersnoodmuseum Op 23 april heropende premier Balkenende het onlangs geheel vernieuwde Watersnoodmuseum in Ouwerkerk (Zeeland). Het museum is gevestigd in vier caissons. Dit zijn betonnen containers die, nadat ze op hun plaats zijn gebracht, gevuld worden met zand, en zo als waterkering dienstdoen. De eerste drie caissons vertellen over de watersnoodramp van 1953 en de wederopbouw. In het laatste caisson wordt getoond hoe Nederland nu en in de toekomst omgaat met de klimaatverandering. Een zogenaamde rivierknikkerbaan toont het principe van het programma ‘Ruimte voor de Rivier’.
Meer informatie: www.watersnoodmuseum.nl
De nieuwe campagne van Nederland leeft met Water borduurt voort op het inmiddels bekende grote groene vlot in de vorm van Nederland. Thema is: ‘Nederland onder constructie’. In elke provincie vinden namelijk wel één of meerdere waterveiligheidsprojecten plaats. Samen werken we aan de beheersbaarheid van het water. En samen zorgen we er voor dat we van het water kunnen genieten, nu en later. Daar mogen we best trots op zijn. Ook de website is vernieuwd. Wilt u weten welke projecten bij u in de buurt worden uitgevoerd? Of hebt u zin in een dagje uit naar een verrassende waterattractie? Typ dan uw postcode in. Via een kaart en een handig overzicht krijgt u een duidelijk beeld van alles wat bij u in de buurt gebeurt met en rondom het water. Dat wordt een spetterende zomer! Meer informatie: www.nederlandleeftmetwater.nl
De nk t u me e ove r de inr ic ht ing ?
Uiterwaardvergravingen Neder-Rijn u
Vervolg van pagina 1
in 2009 en 2010 doorlopen. Als de staatssecretaris medio 2010 instemt met het gekozen inrichtingsplan, worden alle benodigde vergunningen aangevraagd. De uitvoering van het project start dan naar verwachting vanaf 2012. Inmiddels is al gestart met het verwerven van grond die nodig is voor de uitvoer van de maatregelen.
Klaar! Naast de vier maatregelen die Rijkswaterstaat uitvoert langs de NederRijn zijn er al veel projecten uitgevoerd (Spoorbrug Oosterbeek, Dijkverlegging Bakenhof en verlaging stuweiland Driel) en in uitvoering. Zo wordt bij het Lexkesveer (tegenover Wageningen) momenteel de brug gerealiseerd
die onderdeel is van het natuur- en veiligheidsproject. Bij Meinerswijk zal ook een uiterwaardvergraving uitgevoerd worden.
“Alleen ga je sneller, samen kom je verder” Dijkverbeteringen Op het traject langs de Neder-Rijn en Lek gaat het Waterschap Rivierenland een aantal dijkverbeteringen uitvoeren. Dit is nodig omdat de noodzakelijke veiligheid alleen kan worden gehaald
door een combinatie van ruimtelijke maatregelen en het verbeteren van dijken. Dijkverbeteringen zijn dus aanvullende maatregelen die helpen om de veiligheid van het achterland te waarborgen. In de Planologische Kern Beslissing (PKB) Ruimte voor de Rivier is vastgelegd waar dijkverbeteringen aan de orde zijn. De komende twee jaar voert het Waterschap Rivierenland hiervoor een planstudie uit. Afgelopen maart heeft het Waterschap diverse bewonersavonden georganiseerd om uitleg te geven over de dijkverbeteringen. Volgend jaar vinden weer nieuwe bewonersavonden plaats. Op de website www.waterschaprivierenland.nl kunt u de stand van zaken van dit project bekijken.
Lexkesve
er
Denk mee! Wilt u meer informatie over de Neder-Rijnmaatregelen en wilt u weten hoe u mee kunt praten over de inrichting van de gebieden? Kijk dan op www.ruimtevoorderivier.nl en klik door naar de specifieke maatregelen.
Primeur met onder tekening
Westenholte toe aan stap twee Waterschap Groot Salland is de eerste partij die heeft getekend voor de uitvoering van twee Ruimte voor de Riviermaatregelen. Hiermee is de eerste fase voor de dijkverlegging Westenholte (de planvorming) voltooid. Tijd voor stap twee: het starten van de inspraak en vergunningsprocedures.
In de tweede helft van maart tekenden staatssecretaris Tineke Huizinga van Verkeer en Waterstaat en Sybe Schaap, dijkgraaf van het waterschap Groot Salland overeenkomsten voor de Dijkverlegging Westenholte en de Uiterwaardvergraving Scheller en Oldeneler Buitenwaarden, beide bij Zwolle. Nu duidelijk is waar de dijk in Westenholte komt te liggen, breekt de tijd aan om de uitvoering voor te bereiden. Die taak is weggelegd voor Waterschap Groot Salland. Dat op haar beurt een speciaal Projectbureau Ruimte voor de Rivier heeft ingericht.
Westenholte, in het kort Om de IJssel bij Zwolle meer ruimte te geven wordt de dijk bij de wijk Westenholte driehonderd meter landinwaarts verplaatst over een lengte van ongeveer 2 km. In de nieuwe uiterwaard wordt een geul gegraven, die aansluit op de geul in de Vreugderijkerwaard. Hierdoor kan bij hoogwater meer water door de IJssel stromen. Behalve de vergroting van de veiligheid tegen hoog water wordt er ook ruimte gecreëerd voor natuur en recreatie.
Digitale maquette Portugese delegatie
Procedurele fase Voor de uitvoering van de dijkverlegging Westenholte kan starten, moet een aantal belangrijke besluiten worden genomen. Zo wordt er een nieuw bestemmingsplan (inclusief waterkeringplan) opgesteld en zijn ongeveer 25 vergunningen nodig van verschillende instanties. Ook worden nu concrete afspraken gemaakt met belanghebbenden in het plangebied. Daarnaast voeren experts de benodigde onderzoeken en metingen uit. Voor een archeologisch veldonderzoek van de Spoolderenk bijvoorbeeld zijn op verschillende percelen geulen gegraven. De stadsarcheoloog heeft onderzocht of er sporen in de grond zitten. Tot nu toe is niets gevonden. Meer informatie: www.wgs.nl
O ver de grens
Nieuwe situatie Westenholte
De Provincie Overijssel heeft een digitale maquette laten maken van het plangebied Westenholte. In de maquette is te zien hoe de huidige situatie is en wat er verandert als de dijkverlegging is uitgevoerd. Eigenaren/bewoners kunnen in een computerprogramma ‘voor’ hun huis gaan staan en zien waar de dijk komt te liggen en hoe het uitzicht wordt in de toekomst. Bij hoogwater, maar ook bij laagwater. Wilt u de digitale maquette bekijken? Kijk dan op www.wgs.nl
Portugese belangstelling voor rivier verruiming Een Portugese delegatie van de Inspectie VROM bezocht in mei Nederland. Doel was ervaring uitwisselen over ruimtelijke ordening. Riviertakmanager Josan Tielen: “De interesse was vooral groot voor de decentrale aanpak van Ruimte voor de Rivier. Evenals voor de wijze waarop wij de plannen juridisch vastleggen in bestemmings- en rijksinpassingsplannen. Op Stuweiland Driel, heb ik bovendien verteld over de functie van stuwen in de afvoerverdeling over de Rijntakken. Ook hebben we een kijkje genomen bij het project Lexkesveer waar rivierverruiming in volle gang is.”
Waterstand - Juni 2009
3
Uit gelicht
Deventer 1
“Een mooi plan, maar of het voldoende is?”
Iedereen op de Worp kent het probleem van het dreigende water. In 1993 en 1995 liepen de kelders vol en hielden de dijken het ternauwernood. “Het hoort er een beetje bij, maar de dreiging moet niet te groot worden.
“Natte voeten, dat hoort er een beetje bij” e Willem Sein
Het is goed dat de rivier meer ruimte krijgt.”
Willem Seine is woordvoerder van de bewoners van de Worp. De wijk die vanaf de stad gezien aan de overkant van de IJssel ligt. “Hier wonen is heel bijzonder. We zitten op steenworp afstand van de stad, direct aan de IJssel en het Worpplantsoen, het oudste stadswandelpark van Nederland.”
Wensen
Maatregel in het kort De maatregel Ruimte voor de Rivier in Deventer zorgt ervoor dat de IJssel door uiterwaardvergraving bij Deventer meer ruimte krijgt. Hanken (geulen die slechts op één plek aanhaken op de rivier) aan weerszijden van de rivier moeten voorkomen dat delen van de stad onder water lopen, zoals in 1993 en 1995 gebeurde. Op de westoever van de IJssel komen twee hanken. Eén begint bij de Bolwerksplas, gaat voor het Worpplantsoen langs en stroomt ter hoogte van het IJsselhotel weer in de rivier. De tweede begint even verderop en loopt door de Ossenwaard. Op de oostoever, ten noorden van de stad, komt vanaf de jachthaven tot de plassen van de Hengforderwaarden een serie van vier hanken. Alle hanken bij elkaar verlagen de waterstand in extreme gevallen met minimaal de gewenste 26 centimeter. Hiermee verbetert ook de ruimtelijke kwaliteit op dit deel van het IJsseltraject. Het wordt een uniek gebied dat inspeelt op de landschappelijke en rivierkundige karakteristieken en dat rekening houdt met natuur, recreatie en cultuurhistorische waarden. Meer informatie: www.ruimtevoorderivier.nl/ worp
De bewoners van de Worp zijn alert. Ze houden de plannen kritisch in de gaten en hebben hun wensen kenbaar gemaakt. “Het is onder meer belangrijk het Worpplantsoen te behouden, vanwege de rijke historie”, vertelt Willem. Ook de gemeente zag dit in. Eerdere plannen om een hank
Waterstand - Juni 2009
Vraagtekens
hen is de aanleg van een bypass de enige oplossing. “Het is moeilijk inschatten of de huidige plannen voldoende zijn om de grote hoeveelheden water aan te kunnen. Een deel van de omwonenden verwacht dat het scenario te zijner tijd wordt bijgesteld”, vertelt Willem. Feit blijft volgens hem dat het merendeel blij is met de hanken. “De natuur wordt ruiger en mooier, doordat de rivier meer invloed krijgt op de directe omgeving. Als we dan toch af en toe natte voeten krijgen, zul je ons niet horen klagen. Dat is de charme van wonen aan de uiterwaarden.”
Enkele omwonenden zetten echter vraagtekens bij het effect van een hank. Volgens
2 “Als de rust verdwijnt, is het einde verhaal voor de huidige formule”
Niemand wil de “ stadscamping missen” Stadscamping De Worp is uniek gelegen tussen de IJssel en het Worpplantsoen. “Het sterke punt is de rust zo dicht bij de historische stad”, vertelt beheerder Jan Lugtmeijer. “Als ik dat vanwege de hank niet meer kan bieden, is het einde verhaal voor de huidige formule.”
Jan Lugtmeijer
Een van de hanken komt direct achter de houtwal te liggen in het land dat grenst aan de IJssel. Vanwege de beperkte ruimte vreest Jan dat de houtwal moet wijken. “Ik zie de noodzaak in van deze maatregelen, maar ik vraag me af of dit de oplossing is. Als de bomen verdwijnen, is het voor de camping in ieder geval niet gunstig. De geluidsoverlast vanuit de stad wordt dan te groot.”
Meerwaarde De plannen kunnen echter ook van meerwaarde zijn voor de camping.
4
door het plantsoen aan te leggen, zijn van tafel geschoven. Volgens het huidige plan loopt de hank voor het IJsselhotel langs. De meeste omwonenden zijn tevreden over het plan dat er nu ligt. “Het behoud van recreatiemogelijkheden zoals wandelpaden en van de cultuurhistorie zijn voor ons een groot goed. Daarnaast hebben we gepleit voor een trekveer en toegankelijke strandjes die goed worden onderhouden. Er is goed naar ons geluisterd en veel van onze wensen zijn ingevuld.”
Jan is er bijvoorbeeld niet rouwig om dat met een natuurlijke barrière jongeren worden geweerd in de uiterwaarden. De jongeren vormen een bron van ergernis. “Ze maken veel lawaai en laten een boel rotzooi achter.” Ook het feit dat het natuurgebied wordt uitgebreid, is een belangrijk pluspunt voor de stadscamping. Jan: “Ik zou het op prijs stellen als de plannen voor de aanleg van een trekveer in het natuurgebied doorgaan en er verschillende fiets- en wandelpaden worden aangelegd. De campinggasten
kunnen dan nog meer genieten van de natuur en de rust.”
Vertrouwen De details van het plan zijn nog niet volledig uitgewerkt. De beheerder van stadscamping De Worp ziet de toekomst dan ook niet somber in. Hij heeft zijn wensen voorgelegd aan de klankbordgroep. “Ik ben ervan overtuigd dat deze klankbordgroep en de afdeling Toerisme van de gemeente voldoende doen om het plan aan te passen, zodat de camping kan blijven. Er is niemand die deze camping wil missen.”
“De Natuurderij verkleint de kloof tussen landbouw en natuur”
3 Jongensdroom Het belooft een multifunctioneel landgoed te worden. Of zoals Jaap Starkenburg het zelf zegt: “We gaan een stukje schoonheid toevoegen aan de economie.” De directeur van Stichting IJssellandschap is er vol van. Zijn jongensdroom, de Natuurderij, lijkt in vervulling te gaan.
Jaap Starkenburg
Het project Ruimte voor de Rivier betekent veranderingen in de uiterwaarden. Er komen extra hanken aan de noordkant van Deventer in de Keizers- en Stobbenwaarden. De binnendijkse landgoederen krijgen hier een vervolg met de uiterwaard. Het nieuwe landgoed is het grondgebied van Stichting IJssellandschap. Jaap zag zijn kans schoon om op die plek zijn droom te verwezenlijken.
Beheer De Natuurderij gaat het nieuwe landgoed beheren. Een uniek melk-
4
veebedrijf dat energieneutraal en geheel zelfvoorzienend moet worden. Het erf en de nabijgelegen percelen liggen op het rivierduin in de uiterwaard. Dat betekent dat bij hoog water alles blank staat. “Vergunningtechnisch is dit een ingewikkeld verhaal. Het kost veel energie en doorzettingsvermogen om de verschillende partijen warm te laten lopen voor de Natuurderij, maar de samenwerking is heel goed. De kracht van het overtuigen zit in het aandragen van de juiste argumenten”, weet Jaap.
Hij benadrukt dat de Natuurderij een toevoeging is voor het landschap. “Maar dat niet alleen. We kunnen hiermee de natuur verrijken door de economische waarde van de mens terug te brengen naar de natuur.”
Evenwicht Tegenwoordig krijgt de natuur meer ruimte. Vaak moet de landbouw hiervoor plaatsmaken. Volgens Jaap is het tijd om de kloof tussen landbouw en natuur te verkleinen. “Hier ligt straks een prachtig landgoed met onder meer ruige en spannende natuur.
De boerin gaat dit met haar tachtig stuks melkvee beheren. Het wordt een toevoeging voor het landschap. Dit hele project wordt wat mij betreft een voorbeeld van hoe het zou moeten. De Natuurderij biedt een gezond evenwicht tussen natuur (het landgoed), veiligheid (een beheersbare rivier) en economie (melkveehouderij). De weg daar naar toe, vind ik bijzonder spannend.”
“Kansen benutten voor watersport” “De Ruimte voor de Rivier-maatregelen zijn nodig, maar zijn ingrijpend. De plannen hebben immers veel gevolgen voor onze watersportverenigingen. Wij hebben echter vanaf het begin ingestoken op de kansen die het project ons biedt. Verandering is verbetering en voor ons houdt dat een modern watersportcentrum in waarbinnen alle verenigingen hun eigen identiteit kunnen behouden.”
Het zijn de woorden van Rob Soetekouw. Hij vertegenwoordigt in dit project de Samenwerkende Deventer Watersport Verenigingen (Roei- & Zeilvereniging Daventria, de Deventer Watersport Vereniging, Sloeproeivereniging Daventre Portu en de Zeil- en Motorbootvereniging “Deventer”). De verenigingen tellen samen zo’n duizend leden en hebben hun thuishaven in de Zandweerdplas bij de Rembrandtkade. Rob behar-
tigt eveneens de belangen van de reddingsbrigade die een ligplaats voor hun boot zoekt.
Identiteit De verenigingen werken veel samen. “Dat werkt prima, maar we willen wel graag allemaal onze eigen identiteit behouden”, vertelt Rob. Volgens de huidige plannen gaat dat lukken. Vooralsnog wordt de Zandweerdplas verlengd tot aan de boerderij
“Het project brengt leven in de brouwerij”
de Stobbenweerd. De haven draait een kwartslag en komt tegen de Rembrandtkade aan te liggen. Daar krijgen de verenigingen hun eigen stek binnen één ontwerp. “Dit heeft voor ons voordelen”, weet Rob. “De zeil- en motorbootvereniging hoeft voor het winterseizoen niet langer alle schepen te verplaatsen, Daventre Portu krijgt een eigen onderkomen en de reddingsbrigade hoeft de boten niet langer in garageboxen
Rob Soet ko
uw
te stallen. Ook krijgen we een grotere lengte vaarwater beschikbaar, zodat beginnende roeiers en zeilers niet meteen de IJssel op moeten.”
Energie Volgens de belangenbehartiger is het project goed opgezet. “De belangen van betrokkenen zijn gehoord en we zijn in grote lijnen tevreden over de plannen. Maar het heeft wel veel energie gekost om dit te bereiken. Zo hadden wij het idee dat de ontwerpers weinig kennis van en gevoel bij jachthavens hebben. Bovendien moeten ze natuurlijk met de belangen van veel verschillende partijen rekening houden. Hierdoor moeten wij continu alert zijn en zorgen dat ook onze belangen op een goede manier worden vertaald in het ontwerp.” De leden hebben een moderne thuishaven in het vooruitzicht en dat motiveert enorm. Rob: “De zeil- en motorbootvereniging ‘Deventer’ heeft bijvoorbeeld een verenigingsboot gekocht. Dit project brengt leven in de brouwerij, mede hierdoor zien we de toekomst zonnig tegemoet.”
Waterstand - Juni 2009
5
Open dag Zuiderklip groot succes
E uropese sa menwer king tegen over s t romingen
FloodResilienCity In de strijd tegen de gevolgen van klimaatverandering delen we binnen
Ruim 750 mensen bezochten begin april de publieksdag die Staatsbos
Ruimte voor de Rivier kennis met Europese collega’s. Zo werkt de gemeente
beheer en Dienst Landelijk Gebied hielden in het nieuwe 250 hectare
Nijmegen (voor de maatregel dijkteruglegging Lent) samen met de steden
grote Biesboschgebied, de Zuiderklip. De belangstelling was zo groot
Bradford, Brussel, Dublin, Leuven, Mainz, Nijmegen, Orléans en Parijs.
dat het Brabantse deltanatuurgebied niet één maar twee dagen werd De steden zoeken gezamenlijk naar oplossingen om historische stadcentra te beschermen tegen overstromingen. ‘FloodResilienCity’ -zoals de naam van dit samenwerkingsproject luidt betekent letterlijk ‘Overstromings bestendige Stad’.
opengesteld voor publiek.
Voor dag en da uw aanmonst eren op de flui in H ank en Dr sterboot immelen.
, zomertalingen en Lepelaars, slecht valken voor jong en oud. tten spo veldleeuweriken
Door de dichte bebouwing in (historische) steden –waaronder Nijmegen– is het minder makkelijk structurele aanpassingen aan de rivier en de stad te doen. Toch krijgen ook deze gebieden, mede door de verandering van het klimaat, steeds meer te maken met wateroverlast. De projectpartners uit de verschillende steden leren van elkaars aanpak om de waterveiligheid te vergroten en van elkaars strategie om de stedelijke omgeving in te richten. Het gaat hierbij niet alleen om de technische kant. De betrokkenheid van de politiek en inwo-
ners van de steden bij het onderwerp waterveiligheid staat centraal. Tijdens het project komen de politici en technisch deskundigen van de deelnemende steden enkele malen bij elkaar om kennis en ervaringen uit te wisselen. Naast het project FloodResilienCity werkt Ruimte voor de Rivier ook internationaal samen in het project ALFA, waarin de maatregel Overdiepse Polder deelneemt. In juni vindt in Nederland een grote bijeenkomst plaats van alle partners in het ALFAproject. Meer hierover in een volgende Waterstand. Meer informatie: floodresiliencity.eu en www.alfa-project.eu
E x t re me hoog water s op de Rijn
Mythe of werkelijkheid Ruimte voor de rivier. Maar hoeveel ruimte eigenlijk? De Wet op de Waterkering bepaalt dat waterstanden die één keer in de 1250 jaar kunnen optreden, nog veilig gekeerd moeten worden.
er wandelen of de boswacht Met een gids ur. ige deltanatu door de pracht
De nieuw e ‘grasm aaiers’ h het gras ouden kor t.
f de t vana i t z i ch u g i t n. Prach ijktore e uit k nieuw
Informatiemarkt over het maatreg elgebied Zuiderklip in Rijk smonument de Amaliahoeve.
6
Waterstand - Juni 2009
In 1995 steeg de waterstand op de Rijn tot gevaarlijke hoogte. Dijken dreigden te bezwijken, een massale evacuatie in het rivierengebied bleek nodig. In de jaren daarna is besloten tot het verruimen van de rivier. Uitgangspunt daarvoor is een maatgevende afvoer van 16.000 m³/s bij Lobith. Is 16.000 m³/s niet wat overdreven? Volgens Ton Sprong, projectdirecteur Ruimte voor de Rivier tot 2007, niet. Hij beroept zich daarbij onder meer op statistieken en historische literatuur. De statistieken van de laatste honderd jaar spreken bijvoorbeeld van hoogwater in 1926 met een afvoer van 12.600m³/s. (De afvoer in 1995 was iets lager, 12.060m³/s). Verder weten we dat ook in 1784 het water van de Rijn erg hoog kwam. Boven de ingang van de St. Maria Lyskirchen te Keulen wordt namelijk een stand aangegeven van 13,55 meter. Deze waterstand is mogelijk de hoogste stand van de laatste duizend jaar. Helaas werd het mede veroorzaakt door ijs, waardoor er geen afvoer van af te leiden is. We gaan nog verder terug in de tijd. In het Cölner Jahrbücher over het jaar 1374 staat de volgende beschrijving: ‘In den jairen uns herren 1374 in deme mainde februario des 11. dais wart der
Hoogwaterpeil 1784, St. Maria Lyskirchen, Keulen
Rin [Rijn] also grois dat man vur der moinzen [Munt], perde drenkde.’ Een andere kroniek voegt hieraan toe dat het water 34 voet boven het normale niveau rees. In de wetenschappelijke literatuur wordt voor dit hoogwater een getal genoemd van 15.680m3/s. Een afvoer van de Rijn van circa 16.000 m³/s is dus niet alleen theoretisch denkbaar. De verschillende voorbeelden uit de geschiedenis laten zien dat extreme hoogwaters op de Rijn in het verleden al zijn voorgekomen. Het volledige artikel ‘Extreme hoogwaters op de Rijn. Afvoeren van 16000m3/s en hoger: mythe of werkelijkheid’ van Ton Sprong is te lezen op www.ruimtevoorderivier.nl
10
Vragen over obstakelverwijdering ke O bs t a
1) Wat is obstakelverwijdering?
3) Welke twee maatregelen zijn dat en
Obstakels in de rivier zijn belemmeringen voor
het vrij veel waterstanddaling op in relatie tot de kosten. Bij Gendt gaat het om 8 cm en bij Elst om 5 cm.
waar liggen ze? Het gaat om een terrein van een voormalige
de afvoer van water. Hierbij kunt u denken aan (voormalige) hoogwatervrije steenfabrieksterreinen, kades en veerdammen of landhoofden van bruggen.
kraanmachinistenschool bij Elst aan de Neder-Rijn en een kade (de Suikerdam) in de uiterwaard bij het dorp Gendt aan de Waal.
2) Hoeveel obstakels worden in het kader van
4) Hoe gaat dat in zijn werk?
Ruimte voor de Rivier verwijderd? In het kader van Ruimte voor de Rivier worden
8) Wat zijn de gevolgen van obstakel
verwijdering? Soms verandert de bereikbaarheid van bedrijven of bewoners, en moeten hiervoor voorzieningen worden getroffen, zoals het aanleggen van bruggen of andere bereikbaarheidsoplossingen. Ook kan een uiterwaard vaker of sneller onder water komen te staan. Obstakelverwijdering gaat in deze gevallen steeds samen met natuurontwikkeling, die baat heeft bij meer dynamische omstandigheden.
Bij Elst wordt het terrein een aantal meters afgegraven en wordt een geul voor het water gegraven. Bij Gendt wordt de kade deels doorgestoken (weggegraven) en komt er een brug voor de bewoners.
op veel plaatsen obstakels verwijderd. Twee maatregelen zijn specifieke obstakel verwijderingen.
5)
Wie voert die obstakelverwijderingen uit? Het project bij Elst wordt uitgevoerd door Rijkswaterstaat. Het project bij Gendt wordt uitgevoerd door de Dienst Landelijk Gebied.
6) Wat is het belang van obstakel
verwijdering? Door het (deels) verwijderen van de obstakels kan het water gelijkmatiger en beter afstromen. Dit zorgt voor een waterstanddaling bovenstrooms van het obstakel. Het werkt hetzelfde als een dakgoot waar een prop bladeren in ligt: door het verwijderen daarvan loopt het water beter weg.
j O os t e r b e e k d e r i n g bi lver wij
9) Wanneer wordt hiermee begonnen? Naar verwachting zal vanaf 2011 worden begonnen met de graafwerkzaamheden.
10) Zijn er al voorbeelden van obstakel
verwijderingen? Ja, enkele jaren geleden is een heel groot landhoofd van een spoorbrug doorgegraven in de uiterwaard bij Oosterbeek. Dit is een prachtig voorbeeld van obstakelverwijdering. Ook de vervanging van de Veerdam door een brugconstructie bij het Lexkesveer is zo’n voorbeeld.
7)
Hoeveel waterstanddaling levert het op? Afhankelijk van de vernauwing ter plaatse levert
De Suikerdam bij Gendt
Re c reat ie op en a a n het water
Roeien met de riemen die je hebt Wordt het ’t Meertje in de Ooijpolder of toch de nieuwe nevengeul van de Waal bij Lent? Die eerste locatie heeft de voorkeur van de Nijmeegse Studentenroeivereniging Phocas. De universiteit
Ubbergen wil echter niet dat op ‘t Meertje, vlak bij het natuurgebied Willenbergen, wordt geroeid. De strijd om het nieuwe thuis van de roeivereniging is nog niet beslecht.
Ron Moes
De Nijmeegse Studentenroeivereniging Phocas roeit al sinds 1947 op het Maas-Waalkanaal. De scheepvaart is sinds die tijd echter behoorlijk toegenomen. “Vrachtschepen worden groter en langer en zorgen voor meer golfslag. Daar zijn roeiboten niet tegen bestand. Ook het drijvende botenhuis
uit 1971 is nodig aan vervanging toe. Een verhuizing zou de ideale oplossing zijn”, zegt voorzitter Timo Stark. “Maar waar naartoe?”
Milieuvriendelijke sport In 2002 ontstonden de plannen voor het verplaatsen van de roeivereniging
P ho c a
s dames 4 in ac tie
Ron Moes
kocht hier in 2002 al een stuk grond voor een nieuw botenhuis op Nijmeegs terrein. De gemeente
naar ’t Meertje, een 3 kilometer lang kanaal op de grens van Nijmegen en Ubbergen. “Maar sinds begin 2007 ligt de gemeente Ubbergen dus dwars”, legt Timo uit. “Ze vinden dat wij te intensief gebruik gaan maken van dit water en dat is tegen het bestemmingsplan dat alleen lichte recreatie toestaat. Dat beeld klopt wat ons betreft niet. Roeien is juist een milieuvriendelijke sport, waarbij je al je spieren gebruikt. Bovendien hebben wij voldoende roeiwater aan ’t Meertje en zullen wij absoluut niet in het natuurgebied komen.”
Lents alternatief “Mochten we uiteindelijk niet naar ’t Meertje kunnen verhuizen, dan wordt het roeien met de riemen die je hebt. De Lentse nevengeul is waarschijnlijk een goed alternatief.
P ho c a
s voor
zi t t e r
T im o St a r k
En we onderzoeken ook daar de mogelijkheden. De Gemeente Nijmegen steunt ons aan alle kanten. Zij zijn de initiatiefnemer van deze Ruimte voor de Rivier-maatregel en vinden dat recreatie een integraal onderdeel moet uitmaken van het totaalplan. Of het water op de geul even geschikt zal zijn als ’t Meertje is nog wel even afwachten. De tekeningen van de nevengeul zijn nog niet definitief en ook is nog niet duidelijk hoe de stroming zal zijn. Bovendien is de geul voorlopig nog niet klaar. Hoe dan ook, wij strijden voor een goede nieuwe thuisbasis voor onze 350 leden. We roeien namelijk op internationaal niveau mee en willen dat in de toekomst zeker blijven doen.” Waterstand Waterstand- Februari - Juni 2009 2008
5 7
Rivierfavoriet Mieke Fleuren-Peters stuurde de redactie van Waterstand een mailtje over haar favoriete plek aan de rivier de Waal. Vooral de zonsondergang vanaf de Waalbrug is een gebeurtenis die ze graag met anderen deelt. Even kennis maken We spreken af op de brug over de Waal bij Ewijk met Mieke FleurenPeters (net 57). Mieke is van oorsprong docente verpleegkunde maar heeft de afgelopen jaren het diervoeder en benodigdhedenbedrijf van haar overleden man Piet gerund. Momenteel geeft ze reanimatie cursussen en BHV-trainingen en ze wil graag weer aan de slag als verpleegkundige.
Wat maakt deze plek bijzonder? Mieke genoot hier vaak met haar man van de zonsondergang. Nu hij haar niet meer kan vergezellen, heeft Mieke een lijstje met namen van mensen die graag met haar mee gaan. “Op een mooie dag bel ik gewoon iemand van dat lijstje en vraag of ze zin en tijd hebben om
Colofon Waterstand is een kwartaaluitgave van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier (PDR). Met deze nieuwsbrief informeert PDR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het Programma Ruimte voor de Rivier. Voor meer informatie Programmadirectie Ruimte voor de Rivier Antwoordnummer 52528 3502 VH Utrecht Tel.: 088 - 797 29 00 info@ruimtevoorderivier.nl Hoofdredactie Esther van Dijk Fotografie RWS tenzij anders aangegeven, Zuiderklip: Ingrid Bestens en UItgelicht: Ewout Staartjes, Staartjes Fotografie Rivierfavoriet: Frans Ypma, APA Foto Realisatie, tekst en vormgeving Adequaat Communicatie | vM-Design
In het Programma Ruimte voor de Rivier werken regionale overheden en Rijk samen om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivierengebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl ISSN nummer: 1876 - 1984
8
Waterstand - Juni 2009
een stuk te fietsen of wandelen. Er is altijd wel iemand die ja zegt.”
De zon in de Waal zien zakken “Ik kom hier soms wel drie keer per week. Een paar weken per jaar kan je de zon echt in het water zien zakken. Zo prachtig! Ik sluit me dan helemaal af voor het achter me razende verkeer, bekijk de schepen die continu onder me door varen en concentreer me op de ondergaande zon. Dat geeft mij rust. Ik denk dan vaak aan Piet, overdenk de dag of een week. Het doet mij enorm goed om dat plekje en zo’n moment te delen met mensen die mij dierbaar zijn.”
Ruimte voor de rivier en de Nordic Walkers “Na het hoogwater in ’95 zijn de zomerdijken verlaagd en is de winterdijk verbeterd en verzwaard. Hierdoor
heeft de Waal veel meer ruimte gekregen. De winterdijk is ook autoluw gemaakt. Geweldig voor fietsers en wandelaars. Bijna elke vrijdag wandel ik er met een groepje Nordic Walkers. Je kunt nu met 3 tot 4 personen naast elkaar lopen. Het uitzicht is, onder invloed van de seizoenen, zeer afwisselend. De lucht en daardoor het licht is altijd anders. Ook varieert de hoogte van het water natuurlijk.”
Schoonheid van de scheepvaart Binnenkort gaan ze hier ook nog de kribben verlagen. Mieke hoopt dat dit goed is voor de scheepvaart. “Ik vind al die voorbijvarende boten een geweldig gezicht.” Wat haar betreft hadden ze het geld uit de Betuwelijn dan ook beter in het vervoer over het water kunnen investeren. Hoe dan ook, Mieke geniet met volle teugen van het moois dat de rivier haar te bieden heeft. “Waar ik ook ben, ik denk heel vaak: nu zou ik wel even naar de Waalbrug willen fietsen.”
Waterstandwoordzoeker C A I S S O N P O H S K R O W E P A F L
L A G U R B
G H W U M A R T L G E E D E D N I L B U D R O E I E N E T R I S R O S R W R W T
V E O N A
P T E B E E D A A S K D G E A M O E S A E S E A A L E D V W A R V T N V O O R L E R N E N C I S A D K G M D I M R A D E S E E K E E L E S S J
I L N B
D U K E L R S E U D I J K E B A U X L S T W E I L A N D O O T D E L T A N A T U U R O R T S A L P K R E W L O B T M G S
Zoek de volgende woorden en streep ze weg. Woorden kunnen horizontaal, diagonaal en vertikaal staan. Van links naar rechts en ook van rechts naar links. Letters kunnen meerdere keren gebruikt worden. De overgebleven letters vormen een woord. alfa bolwerkplas boot brug caisson deltanatuur deventer dijk dublin
elst geul groen historie ijssel inrichtingsplan landgoed lastig lexkesveer
melkvee musea mythe natuurderij nederrijn obstakel roeien stadscamping stobbenwaard
Mieke Fleuren-Peters
Uw lievelingsplek in Waterstand? Heeft u ook iets speciaals met een rivier? Stuur een mailtje met uw contactgegevens naar: info@ruimtevoorderivier.nl of een briefje naar: Redactie Waterstand, Postbus 24103, 3502 MC Utrecht onder vermelding van Rivierfavoriet.
Doe mee en win
N A L P S G N I T H C I R N I M Y T H
“Ik zou wel even naar de Waalbrug willen fietsen”
tollewaard trekveer waal weiland workshop worp
Stuur uw oplossing, samen met uw adresgegevens, voor 1 september 2009 naar: Ruimte voor de Rivier, Waterstandwoordzoeker, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht (een postzegel is niet nodig) of mail uw antwoord naar: prijsvraag@ruimtevoorderivier.nl. Onder de goede inzen dingen verloten we drie keer één boek uit de prachtige reeks De bovenkant van Nederland van Karel Tomei en vijf Ruimte voor de Rivier-verrassingspakketten.
Regen aan goede antwoorden De oplossing van de vorige Waterstandwoordzoeker was: afvoerverdeling. Ook nu regende het weer juiste inzendingen. De stormparaplu’s gingen naar: fam. A. van Hunen, Lathum, mevr. A. van Tienhoven, Vianen en mevr. E.C. Konter-Konijn, Zutphen. De ‘Ruimte voor de Rivier’-verrassingspakketten zijn gewonnen door: dhr. H.J. Koenen, Tiel, Annemiek Schellekens, Lage Zwaluwe, dhr. G. Kronenberg, Kesteren, dhr. G.J.B. Kamp, Deventer en dhr. R. van Delden, Kampen. De winnaars hebben hun prijzen per post ontvangen.