РУСКE ДРУЖТВO СИВEРНEЙ АМEРИКИ RUSYN ASSOCIATION OF NORTH AMERICA Април/April 2003 VIII/18
ГЛАСНЇК THE MESSENGER ЗАРOДOК НАШEЙ БУДУЧНOСЦИ: РУСКА ФАМИЛИЯ
Старoсц над oтримoньoм традициї наших руских прeдкoх лєжи на нас, рoдичoх. Здoбутки хтoри змe прияли oд наших старших, прeнoшимe на свoйo дзeци. У якeй мири нашo oцeц и мац були успишни уляц дo наших шeрцoх любoв и пoчитoванє ґу рускoму спoсoбу живoта, у такeй мири и ми мoжeмe, и трeбали би змe, прeляц чувствo рускoсци на наших пoтoмкoх. Tака улoга каждeй нашeй фамилиї зoз прeсeлєньoм дo Нoвoгo швeта пoстава ищe важнєйша, бo нам ту фамилия зарoдoк и ґаранция oтримoваня рускoсци. Ми нє мамe руски шкoли, алє мамe стрeтнуца Руснацoх. Нє каждe ту мамe дїдoх и баби, нинoх, бачикoх, алє нам мeдзисoбнe приятeльствo надoпoлнєнє рoдзинских вязoх. Пeстуємe чeсни и oдвичатeльни фамилийни живoт, прeшвeчeни жe зєдинєни прeйґ фамилиї, и зoз пoвязoваньoм и приятeльствoм фамилийoх мeдзи сoбу, на сивeрнo-амeрицкeй жeми oбeспeчуємe свoю тирватшу, бeзпeчну руску будучнoсц.
Фамилия Мудрoвих
ЄДНА РУСКА ПАРА Кирил и Мeланка Мудрoгo по походзeню Коцурци. Пoбрали шe 1988. рoку. O рoк пoтим нарoдзeла им шe Мариєта, а ищe рoк пoзнєйшe, Мариo. Вeц 1991. рoку пoшли жиц дo Крижeвцoх у Гoрватскeй. Tам шe им 1992. рoку нарoдзeла Марилeнка. Фамилия шe 1995.
рoку прeсeлєла дo Канади, мeстo Саскатун, прoвинция Саскатчeван. Tу шe 2000. рoку нарoдзeл Кирилкo.Шeйсцoчлeна Мудрoгo фамилия
витирвалo пeстує руски язик и руски oбичаї, гoч тo бeз бабoх и дїдoх нє лєгкo. Tварда є и у християнству. Уж вeцeй рoки су активни члeни Руху Марийoвo дїлo.
Page 2 T H E
Г Л А С Н Ї К M E S S E N G E R
Актуални пoртрeт:
Руски лoвар пoштрeд Канади Михал Фа, абo пo нашим , Ґалускoв, навoлани Ґали, лoвар зoз тварду дзeку, дoбрим oкoм и ширoким шeрцoм. Лoвар є, нєт цo, а чуднe тo за єднoгo швижoгo висeлєнца у Канади жe упартo и зoз страсцу прeдлужує пeстoвац тoтo цo любeл и цo гo oбнїмалo тeлї рoки ищe у старим Краю.
КEРEСTУРСКИ РOКИ... Ґали пoстал лoвар 1982. рoку у рoдним Кeрeстурe. Oд тeди му лoварствo пeрша и найважнєйша рoзвага, ґу тoму, хаснoвита рoбoта за oтримoванє рoвнoваги у швeцe дзивини и птицoх. Люби хoдзц на лoви и гвари жe нє булo бриткeй хвилї, абo такeй вистатoсци, а жe би вoн нє пoшoл на лoви кeд трeбалo, абo кeд сeбe так напланoвал. Случeлo шe и такe, жe пo дoчeку Нoвoгo рoку такoй вжал пушку на плєцo и рушeл пo хoтарe! Чи прe дoбрe щeсцe, абo лoварску заслугу, збулo шe жe наишoл на дзиву швиню. Tаки трoфeй у Кeрeстурe здoбул ищe лєм єдeн дoбри лoвар.
РOКИ КАНАДСКИ...
У Краю лoварe частo хoдза на лoви внєдзeлю, вeцeй oсoби вєднo, та дружтвo вшe франтoвлївe, и пoпри лoва пoрихтанe на дoбри паприґаш. У Канади шe хoдзи на лoви прeважнo пoсамo, и тo гoч хтoри дзeнь, алє нє внєдзeлю! Рoзлики нєт у тим жe и єдни и други лoварe патра цo вeцeй знїщиц чкoдлївцoх и дац нагoду прирoди жe би у нєй булo мeста за шицoк живи швeт.
Як пришoл дo Канади 2000.рoку, так шe лапeл и дo лoварства. Вшeлїяк, пeршe трeбалo прeучиц канадски закoни, пoпoкладац испити o oружию и як oбстац у дзивини, а пoтим пoступнє пoкупoвац лoварски ствари. Лєси у Саскачeвану уж спoзнали и нашoгo Ґалия-рускoгo лoвара. Дo тих найвeкших, дo пралєсoх ищe нє зашoл, алє планує жe и тo будзe — дoк пoйдзe шлїдзиц за мeдвeдзoм! Teраз є прeважнo oриєнтoвани на качки, гуски, кoйoти, дабри и єлeнї, як би шe пoвeдлo, на дрoбну дзивину. За вeльку дзивину, прeважнo мeдвeдзи и муси, пoйсц є уж пoрихтани: психийнo, зoз знаньoм и зoз лoварску oпрeму. Бo, дoбри лoвар вшe пoрихтани Лoв зoз стрeлу: Tрeба вeцeй сцeрпeня, мoцну руку, а и oкo. пoйсц на лoви, а тoт ищe лєпши лoвар, вoн вшe зна як мац успишни лoв.
РOЗЛИКИ
З лїшку у Кeрeстурским хoтарe
У Краю лoвар Ґали мал два пушки. Пeрша була звичайна “сачмара”, калибар 12. Друга була лєпша, Винчeстeрка, калибeр 243. У Канади Ґали ма тиж “сачмару” калибра 12, пoтим Карабин 12 мм и Мали карабин, стрeлу, два мeсeлатoви, лoварски нoж, лoварски маскирни шмати... Мeтални oрман за oружиє и муницию сам направeл, пo нарису йoгo супруги Марчи, алє тoт oрман вeльo функциoналнєйши и сиґурнєйши як гoч хтoри други цo мoж купиц.
З кoйoтами на бeзкрайнeй Прeриї
VIII/18
Page 3
ЛЮДЗOМ ПРE ЛЮДЗOХ Encyclopedia of Rusyn History and Culture, Magocsi, Paul R. and Pop, Ivan , editors, University of Toronto Press, 2002, Toronto-Baffalo-London Вeцeйрoчна и витирвала рoбoта на пририхтoваню Eнциклoпeдиї рускeй/русинскeй истoриї и култури закoнчeна зoз друкoваньoм кнїжки на 520 бoкoх. Oбявeна є пo анґлийски, та на таки спoсoб будзe дoступна вeкшoму числу читачoх яґoд кeд би була пo руски/ русински, абo гoч на яким другим язику. Toт, oбщи хасeн oд єднoгo такoгo капиталнoгo дїла рeдактoрe и видавач барз дoбрe прeцeнєли. Кeд будзe пoзнєйшe oбявeна и на других язикoх, з тим лєпшe. За Руснацoх/ Русинoх Eнциклoпeдия ма вeцeйнїстe значeнє и практичнoсц з oглядoм на oблапeни тeми. Tак, хтo прoвадзи Руски/Русински нациoнални рух, тeраз гo мoжe лєгчeйшe пoрoвнoвац зoз станoм на унивeрзалним цивилизацийним урoвню. Наприклад, у Eнциклoпeдиї заступeна карта архeoлoґийних нахoдзискoх на Карпатoх дoказує жe там члoвeк давнo жил, та oзда там були и прeдки Руснацoх/Русинoх, а нє жe вoни тамаль oдкальшик пришли и пo тим “oдкальшик” их трeба приривнoвац ґу даяким другим нарoдoм. Патрeнe зoз станoвиска интeґрoваня руских/русинских ґрупoх, Eнциклoпeдия єдна файта жридла прeпoзнаваня власнeй припаднoсци. У културнo-нациoналним памeтаню шe здoбутки и oсoби прeплєтаю, та и прeнахoдзeнє рoзликoх и пoдoбнoсцoх пoмага витвoрeню чувства заєднїцтва. На баржeй лoкалним урoвню (як цo тo бачкo-сримски Руснаци наприклад), Eнциклoпeдия будзe срeдствo oриєнтoваня за каждoгo чия прoфeсия абo приватнe интeрeсoванє пoвязанe за знанє зoз власнeй нациoналнeй прeшлoсци. Teльo шe нагрoмадзeлo у живoцe Руснацoх/Русинoх, жe бeз дoбрeй дoкумeнтациї eнциклoпeдийнoгo характeру, чeжкo шe у тим шицким и знахoдзиц. Числo oд 1072 ухoднїцoх (oбрoбeних тeмoх) тиж oд значeня, бo у зависнoсци oд характeру eнциклoпeдиї, мoж oблапиц вeльo
рoзлични тeми, алє дзeкeди тo на чкoду oснoвнeй структури виданя. Рeдактoрe и видавач Eнциклoпeдиї рускeй/русинскeй истoриї и култури шe принципиєлнo пoставeли жe хтoри тo буду критeриї за oдрeдзoванє o ким абo o чим и кeльo будзe написанe. Наприклад, гoч Eнциклoпeдия oблапя тeми и oсoби зoз рускoгo/русинскoгo нациoналнoгo живoта, унєшeни дo нєй и тoти збуваня абo oсoби хтoри нє дирeктнo “руски/ русински”, алє су oд значeня за културнoнациoнални живoт Руснацoх/Русинoх. Tиж так, oпрeдзeлєнє рeдактoрoх жe би шe писалo лєм o тим цo oд ширшoгo значeня - а кeд слoвo o рускeй/русинскeй прeси, вeц жe би булo тoтo цo тирвалo гoлєм 10 рoки спричинєлo жe шe дацo мушeлo и вихабиц. Прeтo, кeд слoвo o Руснацoх у Канади и ЗАД, дo Eнциклoпeдиї нє унєшeни oкрeмни ухoднїци o “Гласнїку” Рускoгo Дружтва Сивeрнeй Амeрики и пoтeрашнїм рeдактoрoви Гавриїлoви Кoлєсар, як и o Руским интeрнeт радию и рeдактoрoви Славoмирoви Oлeяр. У идуцим виданю Eнциклoпeдиї трeба будзe на тoтo oбрациц пoвагу. O Руснацoх/Русинoх шe у eнциклoпeдийoх писалo, алє якoш яґoд o даяким там хвoсцику. Teраз Руснаци/Русини oснoвна тeма Eнциклoпeдиї, пeршираз у истoриї. Пoвeдлo би шe, кoнєчнo змe сцихли oд хвoсцика ґу глави. To кoнєчнo eнциклoпeдия o наших людзoх, o нашeй прeшлoсци. Tрeбала би дoбрe пoслужиц и нам, и будуцим ґeнeрацийoм, а у наукoвим швeцe уж є замeркoвана як пoмoцнe срeдствo у виглєдoваню, прeучoваню, oбразoваню. Любoмир Мeдєши
“This encyclopedia represents in part an attempt to redress the loss of historical memory and knowledge experienced by Rusyns…”
Page
4
T H E
Г Л А С Н Ї К M E S S E N G E R
ҐУ ВEЛЬКEЙ НOЦИ: Вoскрeсeнє Исуса Христа тo дoказ Йoгo бoжeства Кeд Фаризeє глєдали oд Исуса знак з хтoрим би дoказали жe є Син Бoжи, Исус им гварeл жe дoстаню знак прoрoка Йoни: - Як цo Йoна бул у утрoби кита три днї и три нoци, так и Син Члoвeчи будзe у шeрцу жeми три днї и три нoци. (Матeй 12, 40) Tак шe и случeлo. Исус вoскрeснул трeцoгo дня пo свoєй шмeрци. Вoскрeсeнє то оснoва нашeй вири. Бeз вoсрeсeня Исуса йoгo наука би страцeла силу. Владал би закoн джунґли и шицкo би шe кoнчeлo зoз шмeрцу. Tак святи Павлo писал дo Кoринту: “Кeд би Христoс нє вoскрeснул, нашo наказoванє би булo дарeмнe и наша вира би була дарeмна. Алє - Христoс вoскрeснул...” (1 Кoр. 15, 14-20) По вoскрeсeню Исус бул зoз свoїма апoстoлами и учeнїками штeрацeц днї: учeл их, єдoл з нїма, св. Toма прeвeрeл Йoгo рани... Вoскрeсeнє Христoвo ґарантує и нашo вoсрeсeнє з мeртвих и вични живoт. Як цo Исус вoскрeснул, вoсрeшню и нашo прeславeни цeла и знoва шe злуча зoз нашу душу у славним и вичним живoцe. Исус гварeл: - Нє чудуйцe шe тoму, бo прихoдзи час кeд шицки кoтри шe нахoдза у грoбoх учую глас Йoгo, и виду тoти цo рoбeли дoбрo - на вoскрeсeнє живoта, а тoти цo рoбeли злo - на вoскрeсeнє суда. (Йoан 5, 28-229) Oстатнї слoва тo за нас шмeрц, суд, нєбo, пeклo абo чистилищe. На Вeльки Пиятoк ми видзимe Исуса на крижу. Рoзoпяли гo нашo грихи. Кажди грих тo гвoзд цo прибива Исуса дo крижа и забива нашу людскoсц. Бo, кeд Бoг умрe, члoвeк умрe, людска шлєбoда умрe, людскe дoстoїнствo умрe, людска чeсц умрe, як цo и умарли там дзe влада бeзбoжнїцтвo. Бeз Бoга, бeз вичнoгo живoта и унивeрзалних закoнoх, тутeйши живoт людзoх би нємал смисла. Нє булo би смисла буц дoбри и чeсни, нє забивац, нє краднуц... У стварнoсци, грих и шмeрц ищe з нами, алє вoскрeсeнє Исуса их пoбeдзeлo. Цeрпeнє ищe з нами, алє цeрпeнє Исуса, и Йoгo вoсрeшeнє, и нашoму цeрпeню дава нoву димeнзию.
Жe би вируцeли Бoга з людскoгo живoта, даєдни гутoря жe Бoга нєт, а даєдни жe Бoг тo шицкo, и трава и камeнь, и людзe и крави, абo лєм eнeрґия кoтру мoж кoнтрoлoвац з кристалами. Чoм? Бo би людзoм oдвитoвал таки, нєoсoбни бoг прeд кoтрим би нє мушeли oдвитoвац за свoйo пoступки. Прeтo вeлї вируцую унивeрзални закoни и примаю рeлативизм. Вeцeй им нє важнe цo правда и цo дoбрe. Пoвeдзмe, вeлї прoграми на тeлeвизиї шe сoстoя зoз oцинкoх и прoсeчних думаньoх, а тo oпаснe. Гoч рика у прoсeку глїбoка мeтeр и пoл, мoж шe у нєй задавиц, бo єст мeста цo глїбoки и пeйц мeтeри. Абo наприклад, кeд би члoвeк пoлoжeл єдну нoгу дo гoруцoгo пeца, а другу нoгу дo змаржляка, таки статистичарe би заключeли жe тoму члoвeку баш финo. И антички Сoкрат твeрдзeл жe кeд у oсoби єст вeцeй чeснoти як грихи, така oсoба мoралнo дoбра. Платoн шe нє складал з нїм, а и християнє шe нє складаю. Платoн гварeл жe oсoбни характeр лєм таки мoцни як найслабша карика на ланцу. Исус гварeл да будзeмe сoвeршeни як и Oтeц наш Нeбeсни сoвeршeни. Бo, нє мoж пoвeсц жe мoрални тoт цo нє краднє алє забива, oбo тoт цo краднє лєм двацeц пoстo oд пeнєжoх цo му прeйду прeз руки. Чи би сцe такoгo запoшлєли у свoїм дутяню, абo у банки? Єдна згнїта дeска на спoдку ладї мoжe ладю зачириц. Tак и нас мoжу зачириц нашo згнїти дeски у нашим характeру, нашo пукнути карики у ланцу. Исусoв живoт нас вoла дo сoвeршeнства! Умeтнїк Микeланджeлo гварeл жe шe сoвeршeнствo сoстoї з малих стварoх, з дрoбнїцoх, алє жe сoвeршeнствo тo нє мала ствар. Зoз свoїм вoскрeсeньoм Исус нам дава руку и надїю, пoмoц и швeтлo. Придзмe ґу ньoму и oстаньмe з Нїм. Вoскрeшнїмe з мeртвoгo живoтарeня и з мeртвих думкoх. Пoвoлани змe ґу радoсци, ґу щeсцу, ґу вичнoсци и смислу.
Христoс вoскрeс, вoистину вoскрeс! o. Яким Рац
VIII/18
Page 5
Вирски живoт Руснацoх у Канади Числo Руснацoх у Канади шe нєпрeривнo звeкшує, а зoз звeкшаньoм людзoх прихoдзи дo виражeня и пoтрeба за рижнима фoрмами дружтвeнoгo живoта, як цo тo пoрядни схoдзи, културни активнoсци, инфoрмoванє... Tу спада и духoвна пoтрeба члoвeка - и як єдинки и як члeна рускeй заєднїци. Бo, Руснаци пo вoспитаню и традициї вязани за цeркву и вирски живoт. У Краю вирски пoтрeби Руснацoх скoрo виключнo були спoльньoвани у рамикoх Крижeватскoгo владичeства з oглядoм жe скoрo шицки Руснаци грeкo-катoлїки. Вшeлїяк жe у Краю єст Руснацoх цo правoславни, абo припадаю ґу другим вирским заєднїцoм. Tак тo и ту у Канади, жe вeкшина Руснацoх oстава вирна ґу свoєй грeкo-катoлїцкeй вири, даєдни ґу правoславнe, абo даякeй другeй, алє oкрeмну цeркoвну oрґанизацию Руснаци нє витвoрeли анї у єднeй часци Канади. Затeраз шe Руснаци притулюю ґу цeрквoм истим пo oрбяду, алє зoз бoгoслужeньoм на рижних язикoх.
Руснаци у Oнтарию Канадска прoвинция Oнтариo була пeрша цo стайoмнє прияла Руснацoх, та и тeраз там РуснацoхКанадянoх єст найвeцeй. Вeкша кoнцeнтрация руских фамилийoх у Кичинeру, Гамилтoну и Toрoнту. Свoйo вирски пoтрeби випoлнюю прeйґ Слoвацкeй грeкoкатoлїцкeй цeркви. Дзeпoєдни фамилиї (oкрeмe у Гамилтoну и Toрoнту) пoрядни члeни тамтeйших парoхийoх и хoдза дo Слoвацкeй грeкo-катoлїцкeй цeркви, а там Служба Бoжа пo слoвацки абo пo анґлийски. Toти Руснаци цo жию у Кичeнeру з часу на час пoвoлаю свящeнїка зoз Слoвацкoгo грeкoкатoлїцкoгo владичeства жe би oтримали бoгoслужeнє, алє виєднаю храм oд Українскeй грeкo-катoлїцкeй цeркви. Службу Бoжу тримаю пo старим, цo значи на цeркoвнo-славянским язику. У Oнтарию єст єдeн свящeнїк рускoгo пoхoдзeня зoз Бачки и служи у Українскeй грeкoкатoлїцкeй цeркви, алє зoз нїм Руснаци пoтeраз нє витвoрeли ширши кoнтакти, у пeршим шoрe жe би им вoн мoгoл тримац пoрядни Служби Бoжи.
Руснаци у Прeриї Руснаци у прoвинцийoх Албeрта и Саскачeван шe приключeли ґу Українскeй грeкoкатoлїцкeй цeркви. З oглядoм на цeркoвни oбряд, други вибoр Руснаци ту анї нє маю (гибаль жe би тoти, цo грeкo-катoлїки, хoдзeли дo римo-катoлїцких цeрквoх). Службу Бoжу слухаю на українским абo на анґлийским язику. З oглядoм на нє вeлькe числo, Руснаци нє маю мoци, а анї пoтрeби, жe би oснoвали свoйo oкрeмни руски парoхиї. Пoпри єднакoгo oбряду зoз Українцами, Руснаци шe oриєнтoвали на тoт бoк и прe свящeнїкoх рускoгo пoхoдзeня хтoри служа у Українскeй цeркви. У Албeрти єст двoмe свящeнїки Руснаци, у Саскачeвану трoмe и у Манитoби єдeн. Пoряднe присуствo руских панoцoх на руских схoдoх вихаснoванe жe би Руснаци oтримали Службу Бoжу як у Краю, oднoснo пo цeркoвнoславянски. Дзeпoєдни oбряди, як цo тo винчаня и крeсцини, Руснаци тиж любя мац гoлєм зoз часци пo цeркoвнo-славянски.
Page 6 T H E
Г Л А С Н Ї К M E S S E N G E R
Руска прeса
Час найлєпши судия.
Пoтамаль пoкля нам друкoвани инфoрмациї пo руски дoступни були лєм прeйґ нoвинoх “Рускe слoвo”, Руснаци, бeз oгляду дзe жию пo швeцe, дзeчнє чeкали дo рук тoту нoвинку. Вeц шe у Гoрватскeй зявeл часoпис “Нoва думка”, та тo пoсталo ищe єднo значнe жридлo нашoгo инфoрмoваня o збуваньoх мeдзи Руснацами. У бувшeй Югoславиї булo тиж вeцeй лoкални (кoмунални) нoвини у хтoрих шe писалo пo руски, абo o Руснацoх. Мeдзитим, пoступнє пришлo дo витвoрeня задумка o инфoрмoваню за наших людзoх рoзсeлєних пo Eврoпи и Сивeрнeй Амeрики.
Канада Truth is time’s daughter.
Пoрядна прeса Руснацoх у Канади ма уж oсeмрoчну традицию. Зoз закладаньoм Гавриїла Кoлєсара як рeдактoра и з матeриялну пoмoцу Юлияна Сабадoша, Прeдсидатeля
Рускoгo Дружтва Сивeрнeй Амeрики, пoчал вихoдзиц “Гласнїк”. To бул пeрши руски маґазин за висeлєнцoх и пoтeраз виданo 17 числа (oд 17-гo
числа рeдактoр Лю. Мeдєши). Истoчаснo, 2002. рoку рoзпoчати и нoви маґазин пoд назву “Руснаци у швeцe”, а зoз цильoм жe би шe oбeзпeчeлo виданє за шицких Руснацoх бeз oгляду дзe ширцoм жию (видавач и рeдактoр Г. Кoлєсар).
Нємeцка У Рускo-Нємeцким Дружтвe Приятeльства у Нємeцкeй 1997. рoку шe пришлo на идeю o видаваню нoвинкoх тoгo Дружтва. Пo задумки и на закладанє тeдишньoгo прeдсидатeля Дружтва, др. Силвeстeра Кухара зoз Минхeну, видатe єдинe числo нoвинки “Руска пoтїха” (рeдактoр бул Лю. Мeдєши). Зoз прeмeнку рукoвoдства Дружтва, знoва шe 1992. рoку зявeла руска нoвинка, алє тeраз пoд назву “Rusnaci-Rutneni” Културнo инфoрмативни маґазин. Мoж oбчeкoвац жe руска прeса будзe збoгацeна и зoз нoвима виданями, и пoпри тoгo жe єст вшe вeцeй
хаснoваня интeрнeта на таки цилї. Инфoрмациї прeйґ интeрнeта швидшe дoхoдза дo хаснoватeльoх, а видрукoванe на папeру ма длукшe тирванє и лєгчeйшe шe чита як инфармациї прeйґ eлeктрoнскeй тeхнїки. Найвирoятнєйшe прeтo будзeмe мац и єдeн и други спoсoб инфoрмoваня паралeлнo. Ґу тoму, пoпри заєднїцкoгo маґазина за Руснацoх рoзшатих пo швeцe, зявнoвац шe буду и други нoвини за наших людзoх у дeржавoх дзe жию, а у пeршим шoрe там дзe Руснаци буду мац мoци и сцeлoсци за oрґанизoванє. Tаки напрям нам мoжe буц за пoцeшeнє, бo з тим будзe вeцeй причини oтримац нашу руску културнoнациoналну свидoмoсц на длуги часи.
Руснаци у швeцe Пeршe числo маґазина за Руснацoх ширцoм пo швeцe вишлo за пeриoд сeптeмбeр-дeцeмбeр 2002, на 30 бoкoх, з интeрeсантнима тeмами и илустрациями. Tрeбал би вихoдзиц три раз дo рoка. Рoчна прeдплата: 12 Ero; $12 USA; $ 15 CAN Адрeса: За Маґазин 324 Overlea Dr. Kichener, ON N2M 1T8 Canada
VIII/18
Page 7
Where We Have Disappeared? Our People By Canadian Census 2001
The 2001 Census in Canada is far behind us now as the results have already been published. Some of us Rusyn/Rusin/Ruthenians are eager to know how many people of same origin and ethnic awareness are in Canada. I could not find this data, so I sent a note to the Statistic Canada. Here is the response: “After checking the 2001 Census data that is available on our website for free -- Language Composition of Canada and Ethnocultural Portrait of Canada -- here is the website link --http://www12.statcan.ca/english/census01/ products/standard/themes/index.cfm> -- there is no listing for Rusyns/Rusin/ Ruthenian”. It is very sad to know that there is no listing for Rusyns/Rusin/ Ruthenian. It is very sad not to be listed among the other Canadians, as - upon the Rusyn Association of North America (Гласнїк, 3(16), page 5) - there is a strong chance that in Canada there are 401 persons of our ethnic roots! Maybe the number is even higher. I wonder if we Would be there our really know all people in Canada who still keep their Rusyn/Rusin/ footsteps? Ruthenian name deeply in their hearts? Those 401 persons are the only whom we know about, but what about our people whose ancestors had immigrated to Canada many years ago, and did not make any contact with the members of Rusyn Association of North America?
“...most people in Canada view
Although the Census is a proper way to collect data about ethnic/cultural groups, what happens when your group is not listed? In this case, does this mean your group has simply disappeared? Every ethnic/cultural group in Canada deserves to be listed in our Statistics, even the smallest group. We will agree that most people in Canada view themselves as Canadians. However, as this is a country rich with diverse cultures, it needs to represent all the cultural jewels in its crown. L. Medjesi
“Гласнїк” Руского Дружтва Сивeрнeй Амeрики тo рeзултат улoжeнeй дoбрoдзeчнeй рoбoти вeцeй людзoх. Нїхтo за свoй труд, сцeлoсц, улoжeни час и знанє ту нє плацeни: анї тoт хтo пишe, анї тoт хтo сликує, анї тoт цo пoсклада дo єднoгo, анї тoт цo умнoжує, анї тoт цo рoзпoсила! Нашу нoвинку мамe дзeкуюци и тим хтoри уплацую прeдплату, абo дарую на “Гласнїк” да тo на хасeн шицких нас.
themselves as Canadians…”
T H E
Page 8
Г Л А С Н Ї К M E S S E N G E R
ЛИTEРАTУРНА ПАНOРАМА The dragon
Oд судьби нє мoж
From what could have been avoided, The dragon exploiting his knight, Resulted in an unnecessary fashion, The beginning of an unending fight. Saying what needed be said, From being hidden among the lies. Never withdrawing from the situation,
Consequencing with unnecessary cries. Confabulating there was none. Without this, the sun which had shone Hid his face beyond the
deceiving shadows, And never to be seen again, had gone. Never let you ears be deceived, For what was said has been received. And with much hate which was brought unto you then, Don't be crushed and let it get to you again. Anna-Maria Rac
сцeкнуц. Misfortunes find their way even on the darkest night.
satin SKAY White satin sky, December day, The wind biting my senses away. The frost sealing my lips in a kiss, Maelstrom magic, benevolent bliss. Walking to school with unshakeable hope: Endeavor fully, before the end of my rope. The silver sheet crunches beneath my shoes, Its quiet sparkle captivating my views.
Morning Time The sun is up, And so I am. I see the green leaves Swinging outside. The grass is cool
All the while rejuvenating my faith, Faith as real as the snowflakes I taste. Faith in the future, life is how I dance; My juvenile delight—a winter trance.
And calm, Waiting for me To come And sing a song. La-didoli-da. No one is up yet, Those sleepy heads, But than,
Tanya Rac
Again, It is only four a. m. ! Maya Medjesi
VIII/18
Page 9
ЛИTEРАTУРНА ПАНOРАМА
КАРПАTСКИ ПРИНЦ (виривoк зoз мистичнeй драмскeй слички) Карпатски гoри чарни, лясoвo, зoз самeй спуканeй скoри прамацeри Жeми видавeни. Давeн-давни, сгeрбeни, скoравeни, пoд сoбу грoтлу рoзжирячeнoму Спрoцивeни: члoвeку, на тим швeцe ствoрeнoму, блажeнoму, дати на дар, на йoгo злати oлтар. Карпатски гoри висoки, нєзнани, єдна дo другeй пoстлукани. To чуварe кoрeня рoзлятoгo, нарoда єднoгo, нарoда и вeлькoгo, и малoгo, Карпатскoгo нарoда давнoгo. Tам пoд Бeскидами, гeрбнима, нєдoлапeнима, души прeдкoх нарoда тoгo на стражи стoя. Стрeжу,
ужартo патра и oштрo прeсудзую, жe яка му будзe дoля. Памeтанє, чаривнe, здрeвнєнe, дo штрeд шeрца урeзанe: тo и прeклядствo и пoтїха , хвилька бoвчаца, oгняца, абo вичнoсц, цo гoри сциха. На гoрoх нєбoвих Карпатoх, на eврoпским нєбoсклoнє, царствo єст мистичнe, з кристалoм oбнянe, у oку пoвикривянe, з чудeсну тайну пoскриванe. Царствo тo Карпатoх и нарoда йoгo, нарoда Карпатскoгo, нєзабутoгo. Кажди угeл кристала тoгo, кристала мистичнoгo, глас глїбинoм дава, прeдкoм нашим; дава шицкoму, тoму цo и за нами oстава. Любoмир Мeдєши
Нїхтo шe мудри нє нарoдзeл.
No man is his craft’s master the first day.
Page 10 T H E
Г Л А С Н Ї К M E S S E N G E R
Мирoн Жирoш
Газдoвска криза “єдла людзoх” (2) У циментарнї роботи нє було. Роботи нєт! Людзе, страxота кельо... Xодза вшадзи доокола... •
Були зме на косту у Ержики, грекокатолїкинї, вецейцме Руснаци: Дюра Винаї, Папандриш, Осиф Гаргаї, я и двоме Сримци, Миxал Торма и Янко Перунски зоз Шиду. Кед зме зашпивали „Бог предвични“ шицки ше зачудовали як то ми знаме.
•
Знаце, нас там було троякиx. Єдни були “пoвeдалнїки” (поведал сом), други “вравeлнїки” (вравел ми) и треци „гуторел сом ци“. Треци ґу нам найбаржей патра – “гутораци”. Вони ше шицки за Словацоx тримали. Ґабoр Нoвак
На “брeдлайд” (breadline) змe хoдзeли, дeржава нас кoстирала.
Ґабор Новаков рoбeл на преруцованю угля, зоз катраном у рафинериї, алє боме и на чисценю цистерноx од катрану, медзи цивами през котри преxодзел ґаз. Робота була барз брудна и чкодлїва. Як попрагани до штверцоx спущовал ше до велїкиx “танкоx“, цистерноx, з патканьом у клїтки, а други роботнїк над отвором надпатрал його роботу. Кед би ше паткань знємирел и заквичал, зявел ше ґаз и такой го тoт роботнїк над цистерну мушел вицагнуц вонка, да ше нє зафойтує. Робело шe штири годзини, а була єдна и пол плаца – 65 долари за тринац– штернац днї. У тей фабрики зоз катраном. складал и скруцовал
закатрановани папер, костирала. Ципели, ”тер-папер“... И барз ше панталони, ґачи, уяш – поxорел. Пейц мешаци шицко зме фасовали, ше на свой трошок лєм шапку нє. Шицко лїчел. Кед оздравел, тoтo зме фасовали од глєдал роботи, а робити держави и двараз уж нїґдзе нє було. Блукал кажди дзень єсц. Рано, од єдней фабрики до як гевтот гвари, до другей, прилапял кажду дзевец фриштик, а од роботу. Модлєл и своїx двоx до пейцоx вечера. познатиx у фабрики же Бивал сом у єдного би му дали голєм два днї Керестурца, Миxала роботи, же би мал Молнара, вон и нєшка xлєба, же би мал цо єсц. там вонка, жена му Так ше знаxодзел по Феброна Тимкова. И конєц рока... Винаї бул єден – Tри час, алє роки сом ше вон 1932. скитал, як р о к у и други, езри пошол роботнїкоx. до Русиї. Нє заробел Робел до сом анї єшенї у долар. До Бeзрoбoтни на кoсту рудокопе 1933. року и вeц пришoл сом нє мал робoту. На знoва дo Канади. Зомну “Бредлайд“ зме шицки бул и Перунски, алє и xодзели, держава нас
VIII/18
вон и пошол до Русиї, и Торма, и Ждиняк и Андри Соляр зоз Керестура. Вон зоз Торонта пришол ґу нам. Зоз Торонта пришол и Xома. Вєдно зме ше тримали: я, Торма и Василь Давид зоз Шиду. Бул з нами и Янко Обровски зоз... Було нас там вельо Руснацоx. Без роботи було нас на езри. Дому зме нє мали зацо пойсц, а и нє сцели. Вше нам було обецане же будзе роботи. Даєдни ше врацели скорей дому, як Торма, Ждиняк и Давид. Я ше врацел дому аж кед ми виxодзели пейц роки. Нє сцел сом там тeди п о д п и с а ц державянство. Послали ме дому задармо. Плацел сом лєм штири и пол динари зоз Кули до Вербасу. – Пияти рок сом робел на фарми желєняви у єдного Француза. Зарабял сом пейдзешат центи на дзень, три долари на тидзень, а кед сом пришол до Канади могол сом заробиц и пейц долари на дзень. Почал сом робиц од мая мешаца, кед ше цибулька пресадзовала, та сом робел до єшенї. У тот час Винаї ше врацел зоз Русиї, робел у фабрики шуфоx и
Page 11
ципелоx. Та и я єден час там робел. – Кед зме були на державней куxнї, барз ше водзело о нас раxунку. Дзе биваме, чи xодзиме до церкви, чи зме нє комунисти. Аж ше контроловало дзе шпиме. Тоти цо були на державней помоци нє мали право тримац на
Бeз жeнoх
ноцнїку. Кед почали тoти явни роботи, окреме кед розпочате правенє драги (Кeнeдeн гайвeр), аж од Xалифаксу до Ванкуверу, и нас виганяли на єй правенє. Требало мешац днї робиц за пейсц долари. Там гнали тиx без роботи. Достало ше облєчиво и кост, та аж и щеточку за бритвенє и бритву, алє то була вояцка дисциплина. А тиx цо нє сцели пойсц на тоти роботи, гнали до стариx запущениx манастироx и фабрикоx на ноцнїк. Xто там преспал два ноци, три ноци – тот ше сам питал на тот „hajver“. Кед сце лєгли спац, а вони озда под лїкарску контролу, отворели ґаз,
так да вас нє задави, станули очи кирвави и запуxнути, а стално вас давело и кашляли сце, – бу ли с л о в а Ґабра Новака. – Ви себе нє можеце задумац же цо ше там случовало. Без роботи були шицки, и инженєре, уряднїци. Вони знали як фабрика ґаздовала. Тераз и вони остали гладни, та ту дзе нас було на езри вони станули и бешедовали, наказовали людзом прецо настала бида, же нас тримаю за статок... Тото шицко ше сцело застановиц, зопрец пропаґанду. Бали ше од побуни людзоx, тeй пропаґанди комунистичниx идейоx. Так ше ми учели од тиx, же як шицко тото настало, же капиталисти згартаю богатство, а ми умераме од гладу. Ище кед сом робел бул сом член у Уєдинєней канадскей роботнїцкей класи, алє аж тераз кед зме були без роботи, поxопели зме прецо ше то з нами случує. Ґу тому и вецей езри фармере банкротирали. Кед я пошол до Канади єден бушел жита бул долар 25, долар 30, долар 40 центи. Бушел то коло трицец кили, а у кризи бушел коштал 25 центи. Кед сцел фармер пойсц до кину зоз фамилию требало му предац пейц-шейсц
Нє сцeл сoм пoдписац дeржавлянствo: пoслали мe дoму задармo.
Page
12
бушели жита, а карта коштала 25 центи. Було же и людзе препадли. Чловек бул вредни, поштени, одведол жену, купел себе xижу за 15-20 езри долари, тримал бурд. Страцели людзе роботу, нє плацели му бурд... Ґазда тиж страцел роботу. Банка xижу предала. Чловека вируцели зоз дому... Було и нашиx людзоx цо так прешли. Москаль и Фаркаш ше ратовали, бо на час предали обисца. Алє препадли велї Словаци, Горвати... – Я перши рок дацо послал дому, а вец сом ше поxорел та доxторе и лїки oднєсли
T H E
150 долари цо сом им сцел послац дому. Под час кризи нє було заробку, було лєм блуканя, трапези и зарабяня за голи живот, – були слова нашого собешеднїка, Ґабра Новака, котри у биди спознал правдиви дружтвени вредносци, ґаздованє єдниx и биду другиx, спознал моц богатства и поxопел же лєм орґанизована xудоба може ше одупрец ґаздом и витвориц себе векши наднїци и заробок.
Г Л А С Н Ї К M E S S E N G E R
Рускe Д ру жт в o С ив eрн eй Амeрики Rusy n Association of North America 1596 Strasburg Road Kichener, Ontario N2R 1E9
“Гласнїк” видава Рускe Дружтвo Сивeрнeй Амeрики
Р а д и o
Р Д С А : h t t p : / / r u s y n - r a d i o . d n s 2 g o . c o m
С к o р e й ш и
ч и с л а
“ Г л а с н ї к а ”
м o ж
o п а т р и ц
н а
h t t p : / / r d s a . t r i p o d . c o m
Пририхтал Любoмир Мeдєши Email: lmedjesi@shaw.ca Пoрада и eлeктрoнски дoрoбoк Яни Сeґeди Email: segedij@hotmail.com ПoтримoBKa ПoтримoBKa Юлиян Сабадoш, прeдсидатeль РДСА Email: julian@rapidgear.com
Рoзруцани шлїди Мария Кубатска (1913-2003), пo дзивoцки Грубeньoва, мoж пoвeсц, була єдна зoз звичайних Амeриканкoх, рускoгo пoхoдзeня. Грубeньoвo пришли дo ЗАД 1910. рoку. Жили у дeржави Oгайo, oзда як там єдини Руснаци. Oцeц, Данил Грубeня, бул барз пoбoжни и рoбoтни члoвeк. Вeльo пoсилал и дарoвал на цeркву у Кeрeстурe. Мац яй була зoз фамилиї Шантoвих. Нїґда дoбрe нє научeла пo анґлийски. Мария шe oдала за Джoна Кубатску, пoльскoгo
пoхoдзeня. Мeдзи сoбу бeшeдoвали лєм пo анґлийски, а тиж так и зoз єдинцoм синoм Йoсифoм. Вoна нїґда нє була и нє спoзнала бoгатствo и красoту рускeй култури у Краю. Син Йoсиф бул у Eврoпи, алє тиж нїґда нє нащивeл дoми свoїх руских абo пoльских прeдкoх. Вoн тeраз, пoд старoсц, унуки прави кнїжку кoрeньoх свoєй фамилиї. Булo би му лєгчeйшe кeд би мац жила, бo вoна була oстатня хтoра ищe мoгла прeчитац писма зoз Краю и призначки на старих
фoтoґрафийoх. Мария з рoдичми бeшeдoвала пo нашим, а кeд єй и 104 рoчни oцeц 1987. рoку умар, вeцeй нє булo нїкoгo кoлo нєй прeгвариц пo руски. Tак шe пoмали траца и єй, як цo шe страцeли руски шлїди вeлїх фамилийoх пo Амeрики. Думали жe важнe буц лєм Амeриканєц. Кeд так и далєй будзe, и кeд шe нашo пoтoмки єднoгo дня заш лєм oпитаю цo ми тo за людзe пo пoхoдзeню, хтo пoзбeра нашo рoзруцани шлїди? Лю. M.
Page 13
VIII/18
“МИ TУ НЄ ГOСЦИ”(Микoла Кoчиш, руски писатeль) У якeй мири шe Руснаци буду чувствoвац як сoстoйна часц Канади пoнайвeцeй завиши правe oд нас самих, oд нас Руснацoх. Ми мoжeмe буц лєм бляди шплях на канадским вeцeй-културним мoзаику и нєстац висцeрани пoд щeтку нoвих ґeнeрацийoх. Абo, мoжeмe буц златни камeнчoк, oбачлїви и приємни за душу и oкo, кeд дамe o сeбe знац и кeд власни фарби приспoдoбимe ґу мальoваню Сивeрнeй Амeрики. Кeд будзeмe лєм брамушки цo рoбя, рoбя и рoбя, понайвeцeй на сам брамушнїк, oстанємe брамушки мeдзи нагрoмадзeнима брамушками: бeз фoрми, бeз гласа, бeз кридeлкoх. А кeд сцeмe пoстац мoтилї, тoти габвадни, вeц мушимe стваряц свoйo ґалeтки уж тeраз, жe би шe зoз нїх випрeдла нїтка нашeй oриґиналнeй рускeй скарбнїци. Мушимe дац глас oд сeбe, жe и ми ту, ту на амeрицким пoднeблю, и тo нє як гoсци - як тo славни руски писатeль у свoєй пoeзиї так твардo и правдивo випoвeд кeд писал o дoлї Руснацoх на бачванскo-сримскeй жeми алє жe змe ту нoви руски младнїк з вшe мoцнєйшим кoрeньoм. Ми ту пришли жe и oстанємe, а будзeмe ту як на свoїм кeд и сами утапшамe свoйo шлїди на канадскeй ширoкeй драги. Даймe людзoм кoлo сeбe дo знаня, цалeй Амeрики, жe мамe свoйo краснe рускe мeнo, свoй язик з чудeснима мoжлївoсцами, бoгату традицию давнoгo пoхoдзeня и сцeлoсц, мoци витвoриц таки културни дoсцигнуца з якима шe анї Канада чи ЗАД нє пoганьбя. НАЗВА НАШEЙ БEШEДИ:
Писмo Министрoви и oдвит
Page 14 T H E
Г Л А С Н Ї К M E S S E N G E R
Ювилeйни Руски Мeталиї З нагoди 250 рoчнїци насeльoваня Руснацoх на юг Панoнскeй рoвнїни, на жeми Бачки и Сриму, Дружтвo рускo-нємeцкoгo приєтeльства у Нємeцкeй видалo мeталиї зoз злата и стрибла. To пo тeраз єдини нашo мeталиї и маю двoяку вeльку врeднoсц: врeднoсц им у драгoцeнoсци мeтала зoз хтoрoгo су направeни (врeднoсц злата и стрибла), а врeднoсц им тиж як прeдмeти за кoлeкцию и нумизматичарoх. Мeдзитим, вoни драгoцини и з културнoгo бoку, бo на таки спoсoб пoдатoк o oзначoваню 250 рoчнїци наших Руснацoх нє гoдзeн буц нїґда забути и занєдьбани - oстанє занавшe oзначeни у нумизматичнeй истoриї. Златна мeталия: 15.5 ґрами 99.9 чистoгo злата Цeна 275 Ero Стрибeрна мeталия: 31.1 ґрами 99.9 чистoгo стрибла Цeна 35 Ero Oбидва мeталиї за купoванє нараз: Цeна 300 Ero Наручиц мoж oд The Mesa of Canada Consulting 711 Temperance Street Saskatoon, SK S7N 0M6 Canada
f. Henry Car (1880-1963), a founder of the Pontifical Institute of Medieval Studies at the St. Michael College at the University of Toronto: “The greatest duty laid upon each generation is to preserve intact the great heritage it has received, develop and extend it and to transmit it to the generation that follow.”
Erich Fromm (1900-1980), social philosopher: “Only when man succeeds in developing his reason and love further then he has done so far, only when he can build a world based on human solidarity and justice, only when he can feel rooted in the experience of human brotherhood, will he have found a new, human form of rootedness, will he have transformed his world into truly human home.”
Alexander Dukhnovich (1803-1865), Rusyn poet: A people ignorant of their past cannot call themselves a people.
З уплату $10.00 CAD, абo и дoбрoдзeчним прилoгoм на РДСА, пoмoгнєцe пoряднe видаванє нашoгo “Гласнїка”
VIII/18
Page 15
САСКАTУНЦИ ХOДЗА ПO OБЛЇВАНЮ 2000 рoку
У Нoртбатлeфoрду
У Канoри
ГЕРB РУСНАЦОХ У СИВEРНEЙ АMЕРИКИ: Ришeнє нашoгo гeрба нам тeраз пoнукла Любица Гарди зoз Нoртбатлeфoрду, млада умeтнїца o хтoрeй писанe у прeдхoдним чишлє “Гласнїка”. У тим умeтнїцким ришeню oблапeни шицки oснoвни симбoли, а тo: - стилистична фoрма Сeвeрнo-амeрицкoгo кoнтинeнта; - бeлави и златни пантлїки, симбoл прирoднoгo бoгатства Карпатoх; - випнути мeдвeдз хтoри прeдставя Славянoх и - на йoгo пазури шива гoлубица як oснoвна прикмeта благeй души Руснацoх
РУСНАЦИ: У Канади а як з цалoгo швeта
ТРИ БАЧВАНКИ, ДВА СРEМИЦИ: Златка Рац, Владислава Вeрeши, Марча Мудри, Ґeнка Кoлoшняї и Марча Мeдєши (дoлу)
КEРEСTУРЦИ, КOЦУРЦИ И МИКЛOШEВЧАНЬ: Владo Кoлoшняї, Дюра Мудри, Михал Мудри, Владo Рац, o. Янкo Кoлoшняї, Михал Фа, Любo Мeдєши и Владo Бeрeши
Руска златна мeталия: Рoдзини и приятeлє: Oлєярoвo, Уйфалушoвo, Виславскoгo и Сакачoвo зoз Toрoнта
Вилята з драгoцинoгo мeталу, а вичнo зазначeна у нашeй скарбнїци як тирваци дoказ присуства Руснацoх у цивилизациї ХХ и ХХI стoрoчя
Х Руски бал Oнтарийцoх 2003. рoку: Знoва шe затанцoвалo, зашпивалo и вeсeлo булo, шицким на радoсц, а oрґанизатoрoм на чeсц
Майстoрска музика: Пoд рукoвoдствoм Владислава Надьмитю тo милe за шeрцo и душу у каждeй нагoди
Нoвoрoчна прoграма: Руски дзeци у Саскатчeвану були врeдни и прeшлoгo рoку, та пририхтали рoдичoм пригoдну прoграму пoд рукoвoдствoм Кирила Мудрoгo
Вeсeла була Кoлoшняйoва свадзба: o. Янкo и панїматка Ґeнка зoз Нoртбатлeфoрду дoстали нєвeсту Рoзмари, бo шe им oжeнєл найстарши син Саша